Geçmiş Zaman Olur ki...

Anlatan: Mevhibe Cclâlettin

Yazan: Sara Ertuğrul

Abdülhumid'in lıemşiresi Cemile Sultanın torunu

Prenses Mevhibe Celâlettine ait olan bu h â t ı r a t Vatan
Gazetesinde tefrika edildikten' sonra kitap halinde neşre-
allmistir.

M . SIRALAIt M A T B A A S I — İstanbul
19 5 3
 ACI VE TATLI HÂTIRALAR

G e ç m i ş zaman olur k i h a y a l i cihan değer... Ne g ü ­

zel söz. Ne acayiptir! K i m i insan bir ç e r ç e v e i ç e r i s i n d e
rahat ve sakin bir ö m ü r s ü r e r ve g ö ç ü p gider- K i m i i n ­
san ise h a y a t ı n tatlı t a r a f l a r ı n ı tadar fakat a y n i nisbctte
de a c ı darbelerine "maruz k a l ı r . İ s t e ben. feleğin hem t a t l ı
h e m acı t a r a f l a r ı n ı g ö r m ü ş , g e ç i r m i ş , g a y r i i h t i y a r i ma­
ceradan maceraya k o ş m u ş , debdebe ve r a h a t l ı ğ ı n en y ü k ­
sek mertebesine kadar ç ı k m ı ş , fakat sonradan y a ş a m a k
için ç a l ı ş m a h a y a t ı n a a t ı l m ı ş b i r k a d ı n ı m .
1
B u g ü n , isimin b a ş ı n d a n y o r g u n a r g ı n evime d ö n ü p -
y a t a ğ ı m a y a t t ı ğ ı m zaman beni en a v u n d u r a n şey, g e ç m i ­
şi d ü ş ü n m e k t i r . Mazi bir ş e r i t halinde h a f ı z a m d a canla­
nır, t a t l ı ve acı h a t ı r a l a r b i r b i r i n i kovalar. İ ş t e o zaman,
y a p m ı ş o l d u ğ u m h i ç bir ş e y d e n d o l a y ı pişmanlık duy­
madığımı, bilâkis g u r u r l a n d ı ğ ı m ı anlarım. Bazan içim
sızlar, g ö z l e r i m dolar, bazan acaip ve g ü l ü n ç b i r h â d i s e y i
h a t ı r l a r , kendi kendime g ü l e r i m . H a t t â , hiç u n u t m a m b i r
g ü n , emektar kalfam odaya g i r i p beni b ö y l e b i r halde
g ö r ü n c e a k l ı m d a n ş ü p h e e t t i ve:
— • K u z u m , kendi kendinize m i konuşuyorsunuz?»
diye sordu-
U z u n u z a d ı y a izah e t m e ğ e ç a l ı ş m a k t a n s a , evet deyip,
geçmekten başka çare yoktu.
1837 senesinde, k a r l ı bir kış g ü n ü F ı n d ı k l ı s a r a y ı n d a
d ü n y a y a geldim. Son senelerde G ü z e l Sanatlar Akade­
misi iken müessif b i r kaza neticesinde y a n ı p k ü l olan bu
saray b ü y ü k annem Cemile Sultana; b a b a s ı Sultan M e -
cit t a r a f ı n d a n d ü ğ ü n hediyesi olarak y a p t ı r ı l m ı ş . F ı n d ı k -
 I

ı ı ı d u y d u ğ u m zaman, içim s ı z l a d ı ve
İl l ı u n . h u yaşlar d ö k ü l m e ğ e başladı. Na-
ı i m . .'.ılı.- y a ş ı m a kadar ç o c u k l u k h a y a t ı m ı n
ı ı m ı l I'IIIIIIM-İ burada g e ç m i ş , k e n d i m i bura-
I l ılın ı i m

in i n . , elli k ü s u r sone sonra, F ı n d ı k l ı y ı h a t ı r l a m a m

l i n i n i k a p a y ı p o g ü n l e r i d ü ş ü n m e m kâfi.. Sanki
r ı h t ı m a vuran s u l a r ı n sesini işitir, denizin k o k u s u n u
. İ n . ı ı , iarayın içinde oradan oraya k o ş u ş a n , h u m m a l ı b i r
l, ı h v l i ı i n d c gidip gelen h a r e m a ğ l a r ı n ı , k a l f a l a r ı g ö r ü r
ı.ıl.ı o l u r u m . Denize ve B o ğ a z a â d e t a â ş ı k t ı m . Geceleri,
Ortahk s a k i n l e ş i p , g e n i ş pencerelerden b i r i n i n ö n ü n e o t u ­
rup Boğazın o bitmez t ü k e n m e z güzelliğini, denizin p ı r ı l ­
tısını s e y r e t m e ğ e d o y u m o l m a z d ı .

F ı n d ı k l ı d a n a k l ı m d a kalan en canlı h â t ı r a , b ü y ü k an-

i i ı ı r Cemile S u l t a n d ı . Cemile Sultan s a r a y ı n h â k i m i m u l -
l a k ı y d ı . B ü t ü n saray h a l k ı ondan, A l l a h t a n k o r k a r g i b i ,
k o r k a r d ı - Herkes, ö n ü n d e e l p e n ç e d i v a n d u r u r , en y a k ı n ­
l a r ı n d a n bir i k i kişi m ü s t e s n a , kimse b a ş ı n ı k a l d ı r ı p y ü z ü ­
ne b a k a m a z d ı . Beni çok sever ve :

— « M e v h i b e bebek.a d e r d i .
E n s e v d i ğ i m ş e y , b ü y ü k annem:
— « M e v h i b e bebek, k u c a ğ ı m a gel...
D e d i ğ i zaman k u c a ğ ı n a çıkıp hayran hayran y ü z ü n e
b a k m a k t ı . Ç o c u k o l d u ğ u m için ve beni s e v d i ğ i için buna
kızmazdı- Y ü z ü n d e m ü t h i ş b i r cazibe v a r d ı . Ondan h e m
k o r k a r , h e m sevmekten k e n d i m i a l a m a z d ı m . Gayet k ı s a
b o y l u ve ufaktefok o l m a s ı n a r a ğ m e n m ü t h i ş b i r iradeye
sahip, ne. i s t e d i ğ i n i bilen, daima o r t a l ı ğ ı t i t r e t e n b i r ka­
d ı n d ı . Bilhassa kendisi için y a p ı l m ı ş olan lavanta ç i ç e ğ i n e
benzer b i r k o k u s ü r e r d i . S a r a y ı n i ç i n d e d o l a ş m a y a ç ı k t ı ­
ğı zaman bu k o k u y u uzaktan duyan kalfalar veya k ı z l a r
 — 5 —

fellek fellek k a ç a c a k delik a r a r l a r d ı .

Dadımın anlattığına göre, d ü n y a y a g e l d i ğ i m zaman
b ü y ü k annem benimle k a t ' i y y e n m e ş g u l o l m a m ı ş . Takat
b i r k a ç zaman sonra e m i r vererek s ü t n i n e m l e beni daire­
sine a l d ı r t m ı ş . A v a m e r a k l ı olan babam, F ı n d ı k l ı y ı h i ç
s e v m e d i ğ i için, b ü y ü k b a b a m ı n s a ğ l ı ğ ı n d a Mısırlı K a m i l
P a ş a d a n s a t ı n a l ı n m ı ş olan ve b o ş duran, K a n d i l l i sara­
y ı n d a o t u r m a k ü z e r e annesinden m ü s a a d e istemiş- Cemile
Sultan, o ğ l u n a m ü s a a d e y i v e r m i ş ve saray h a l k ı n ı n b i r
k ı s m ı K a n d i l l i y e t a ş ı n m ı ş . Ben b ü y ü k annemle F ı n d ı k l ı ­
da k a l m ı ş ı m .
F ı n d ı k l ı s a r a y ı n d a koca koca salonlar, ş a h a n e y e ­
mek o d a l a r ı , o y u n oynanabilecek b i n b i r t ü r l ü köşe o l d u ­
ğ u halde en s e v d i ğ i m yer, b ü y ü k annemin yatak o d a s ı y ­
dı. S a r a y ı n i h t i ş a m ı n ı n y a n ı n d a b u oda gayet sade ve
basit bir tarzda d ö ş e n m i ş t i . B ü y ü k bir yatak, k ö s e d e b i r
şezlong- b i r k o l t u k ve ü z e r i n d e daima vazosu ve çiçekleri
b u l u n a n ufak bir masa; bu b ü y ü k o d a n ı n eşyasını t e ş k i l
ediyordu. Cemile S u l t a n ı n karyolasının başııcunda,
K u r a n ı n ı n y a n ı n d a , b i r tomar mektup her v a k i t asılı d u ­
r u r d u . B u n l a r ı n ne o l d u ğ u n u merak etmekle beraber b i r
t ü r l ü cesaret b u l u p da s o r a m a z d ı m - Bu m e k t u p l a r ı n ne
o l d u ğ u n u ancak uzun b i r zaman sonra d a d ı m d a n ö ğ r e n e ­
bildim.
Sarayda beni k o r k u t a n ve ü r k ü t e n b i r insan da b a ş
h a r e m a ğ a s ı Saffet A ğ a y d ı . B i r gözü k ö r , eli sopalı b u a-
ğ a . ö n ü n e geleni h a ş l a r , k ı z l a r d a n h i ç birisine g ö z a ç t ı r ­
m a z d ı . İşi g ü c ü , onu b u n u k o n t r o l etmek, uygunsuz ha­
reket y a p t ı ğ ı n a kanaat g e t i r d i ğ i k ı z l a r ı c e z a l a n d ı r m a k t ı .

Saffet A ğ a d a n k o r k m a m a r a ğ m e n , m u z i p l i k t e n h o ş ­
l a n d ı ğ ı m için, onu h e r fırsatta k ı z d ı r m a k t a n da geri k a l ­
m a z d ı m . En b ü y ü k zevkim, a k r a n ı m olan b i r i k i k ü ç ü k
k a l f a y ı p e ş i m e t a k ı p harem b a h ç e s i n d e k i a ğ a ç l a r ı n arka-
 — 6 -

s ı n a veya k a p ı diplerine saklanmak ve *Bu!» diye b a ğ ı ­

r a r a k Saffet A ğ a y ı k o r k u t m a k t ı . İ ş t e o zaman, a r a p c ı k
d e l i y e d ö n e r , sopasını s a ğ a sola sallar, eline g e ç e n i p a r ç a -
l ı y a c a k b i r hal a l ı r d ı . F a k a t b i z yakalanmaya meydan ver­
meden k a ç ı p k u r t u l u r d u k .

CEMİLE SULTANIN ÖFKESİ

B i r g ü n , gene b i r k a ç çocuk, b a h ç e d e s ı r a s ı r a d i z i l ­
m i ş limon a ğ a ç l a r ı n ı n a r k a s ı n ı siper a l m ı ş t ı k . O r t a l ı k t a , u -
zaktan bize d o ğ r u gelen Saffet A ğ a d a n b a ş k a kimse y o k ­
t u . Saffet A ğ a , sağına soluna bakmadan- sopasını i k i tara­
fa s a l l ı y a s a l l ı y a , y a v a ş y a v a ş o l d u ğ u m u z yere d o ğ r u yak­
laştı- T a m h i z a m ı z a gelince, ç o c u k l a r a :

— «Haydi!»
D i y e i ş a r e t v e r d i m ve koca l i m o n a ğ a c ı n ı olanca h ı z ı ­
m ı z l a harem a ğ a s ı n ı n ö n ü n e d e v i r d i k . Z a v a l l ı adam ş a ­
ş ı r m ı ş , neye u ğ r a d ı ğ ı n ı a n l ı y a m a m ı ş t ı . H a l i o kadar ko­
m i k t i k i g ü l m e k t e n k a ç m a y a fırsat b u l a m a d ı k . İ l k ş a ş ­
kınlık anı geçince ağzından köpükler saçarak b a ğ ı r m a y a
başladı:
— «Habisler! Habisler! Sizi g i d i habisler sizi! Ben
size g ö s t e r i r i m . Efendimize ş i k â y e t edeyim de o zaman
görürsünüz!»
Saffet A ğ a , en b a ş t a beni s e ç m i ş t i . Efendimize, y a n i
b ü y ü k annem Cemile Sultana, ş i k â y e t e d i l m e k hepimiz
için f e l â k e t t i . Saffet A ğ a , d i ğ e r ç o c u k l a r ı azarlar, h a t t â
d ö v e b i l i r d i amma bana el k a l d ı r m a y a cesaret edemezdi.
İ n t i k a m ı n ı ancak b ü y ü k anneme ş i k â y e t etmekle alabi­
l i r d i - Masum b i r t a v ı r t a k ı n a r a k y a l v a r ı p yakarmaya baş­
ladım:
— *Aman Saffet A ğ a , k u z u m Saffet Ağa- yapma, et­
me, eyleme. Efendimize ş i k â y e t e t m e de ne istersen yap.»
Y a l v a r m a l a r ı m ı z ı n h i ç b i r i para etmedi. Saffet A ğ a ,
 — 7 —

b u k ı z g ı n l ı ğ ı n Ifız-ıyla s o l u ğ u Cemile S u l t a n ı n y a n ı n d a
aldı.
B ü y ü k annemin hiddetine b i r cok vesilelerle ş a h i t
o l m u ş t u m . H a t t a bu hiddetli h a l i n i belirten ve ne kadar
m ü t e h a k k i m b i r k a d ı n o l d u ğ u n u g ö s t e r e n , halk a r a s ı n d a
a ğ ı z d a n a ğ ı z a d o l a ş a n b i r h â d i s e y i de d a d ı m d a n defalar­
ca d i n l e m i ş t i m . Bu h â d i s e ş ö y l e o l m u ş : Cemile Sultan
d ö r t aylık b e ş i ğ i n d e yatarken b a ş m ü s a h i p odaya g i r m i ş
ve aynaya bakarak fesini d ü z e l t m i ş . B u s ı r a d a b i r de
b a k m ı ş l a r k i Cemile Sultan b e ş i ğ i n d e hafif t e r t i p d o ğ ­
r u l m u ş , b a ş m ü s a h i b e d o ğ r u p a r m a ğ ı n ı sallıyor- B u vaka­
dan sonra halk a r a s ı n d a Cemile S u l t a n ı n ismi «Beşikte
parmak s a l l ı y a n sultan., o l m u ş . K i m b i l i r bu k a b a h a t i m ­
den sonra bana p a r m a ğ ı n ı nasıl s a l l ı y a c a k t ı !

Saffet A ğ a . Cemile S u l t a n ı n y a n ı n a g i r d i k t e n b e ş on
dakika sonra Haznedar usta beni gelip b u l d u ve b ü y ü k
annemin ç a ğ ı r d ı ğ ı n ı söyledi. K o r k u d a n y ü r e ğ i m a ğ z ı m a
g e l m i ş t i . B i r tarafa s a k l a n a b i l i r d i m , amma y i n e eninde
sonunda beni b u l u p ortaya ç ı k a r ı r l a r d ı . İ s t e r istemez, ba­
ş ı m ö n ü m e eğik, s ü k l ü m p ü k l ü m b ü y ü k annemin y a n ı n a
g i r d i m . İlk lâfı:
— « M e v h i b e bebek, u t a n m ı y o r m u s u n ? » oldu.
Sanki b a ş ı m d a n aşağı b i r kova k a y n a r su d ö k ü l m ü ş ­
t ü . O zamana kadar i ş i t m e d i ğ i m bir sözü Saffet A ğ a n ı n
yüzünden işitiyordum. D i l i m t u t u l m u ş gibiydi. Ağzımı
a ç ı p ta b i r tek kelime s ö y l i y e m i y o r d u m . E l i m d e olsa ora­
c ı k t a Saffet A ğ a n ı n saçını b a ş ı n ı y o l a r d ı m . B ü y ü k anne­
m i n sesi t e k r a r y ü k s e l d i :
— « K a b a h a t l i s i n değil mi? Cevap versene..»
Kekeliyerek:
— 'Evet- efendimiz!» d i y e b i l d i m .
— "Şu halde b i r hafta b a h ç e y e ç ı k m a k yasak. Sana
t a y i n edilen yerden a d ı m ı n ı a t m ı y a c a k s ı n . B i r daha da
 \

— 8 —

b ö y l e ş e y l e r i ş i t m e k istemem-a
B u s ö z l e r d e n sonra:
1
— «Gidebilirsin.» dedi. '
B u azarlama e s n a s ı n d a b i r kere bile b a ş ı m ı k a l d ı r ı p
y ü z ü n e b a k m a d ı m . Gene b a ş ı m iğik, arka arka oradan
ç ı k t ı m . Ç ı k a r ç ı k m a z da rahat b i r nefes a l d ı m . B u sefer­
k i c e z a y ı ucuz a t l a t m ı ş t ı m . Ö y l e ya, daha k ö t ü s ü de ola­
b i l i r d i . D i ğ e r s u ç o r t a k l a r ı m l a beraber bizi b i r hafta her
g ü n b i r sofaya kilitlediler- Burada ne h a l ı , ne k i l i m , ne
de e ş y a y a benzer b i r ş e y v a r d ı . Y e r l e r tahta o l d u ğ u için
b u sofaya " t a h t a l ı sofa» ismini k o y d u k ve b i r hafta sabah­
tan a k ş a m a kadar « t a h t a l ı sofamızda;, o y n a d ı k .
Saffet A ğ a n ı n y ü z ü n d e n azar i ş i t m i ş olmama r a ğ m e n ,
s o n r a l a r ı bu a r a p ç ı ğ ı çok sevdim ve onunla ahbap o l d u m .

BÜYÜK D A D I EBRUKE^AN KALFA, MAZİNİN

MASALINI ANLATIYOR
F ı n d ı k l ı d a iken en b ü y ü k zevkim b ü y ü k d a d ı m Eb-
rukeman k a l f a y ı karşıma alıp ona eski g ü n l e r i , bilhassa
b ü y ü k annemin d ü ğ ü n ü n ü a n l a t t ı r m a k t ı . Babama d a d ı l ı k
e t m i ş bu y a ş l ı k a d ı n ı n b i l m e d i ğ i vaka, h a t ı r l a m a d ı ğ ı h â ­
dise y o k t u . A y n i ş e y l e r i b e l k i k ı r k kere t e k r a r e t t i r m e m e
r a ğ m e n b ı k m a d a n , usanmadan yine b a ş t a n b a ş l a r , beni
e ğ l e n d i r m e k için o l a n l a r ı bir masal g i b i a n l a t ı r d ı . H i ç u -
nutmam- geceleri y a t a ğ ı m a y a t t ı ğ ı m zaman y a n ı b a ş ı m a
yere b a ğ d a ş kurar, e v v e l â biraz n a z l a n ı r :
— - A m a n cicim, ben anlatmaktan b ı k t ı m , siz d i n l e ­
mekten b ı k m a d ı n ı z mı?» derdi.
Bu «Cicim» lâfı sarayda b i r moda halindeydi. Aile
ç o c u k l a r ı n a «Cicim» d e n i r d i . H a t t â kalfalar a r a l a r ı n d a
bizlerden, -senin cici», b e n i m CİCİ» diye bahsederlerdi.
İşte. E b r u k e m a n kalfa:
— « A m a n cicim, b ı k m a d ı n mı?» der. biraz n a z l a n ı r ,
sonra anlatmaya b a ş l a r d ı :
 — 9 —

— «Efendimizin d ü ğ ü n ü n ü h i ç u n u t m a m , b u g ü n gibi
h a t ı n m d a d ı r . A m a n efendim, o ne i h t i ş a m , o ne g ü z e l l i k ­
t i . O n üç, on d ö r t y a ş l a r ı n d a ya var, ya y o k t u m . S u l t a n
H a z r e t l e r i , on b e ş y a ş m a g i r m i ş , g e l i n l i k ç a ğ ı n a g i r m i ş t i .

B i r g ü n , Sultan efendinin e v l e n d i r i l e c e ğ i n e dair sa­

rayda a ğ ı z d a n a ğ ı z a fısıltılar, lâflar dolaşmaya başladı.
Sultan Mecit, M ü ş i r D a m a t F e t h i P a ş a n ı n o ğ l u M a h m u t
C e l â l e t t i n P a ş a y ı k ı z ı n a m ü n a s i p g ö r m ü ş , evlenme k a r a ­
r ı v e r i l i p de e m i r ç ı k ı n c a h a z ı r l ı k l a r y a p ı l m a y a b a ş l a n d ı .
O zamanlar i ş i t t i ğ i m i z e g ö r e Sultan Mecit k ı z ı n a d ü ğ ü n
hediyesi olarak F ı n d ı k l ı s a r a y ı n ı n y a p ı l m a s ı n ı e m r e t m i ş .
D ü ğ ü n g ü n ü y a k l a ş m ı ş - saray b i t m e m i ş t i . B u n u n ü z e r i n e
E m i r g â n d a M ı s ı r l ı İ s m a i l P a ş a n ı n yalısı k i r a l a n d ı ve d ü ­
ğ ü n orada y a p ı l d ı .
Sultan efendinin gelinliği, eşi emsali o l m ı y a n b i r g ü ­
zellikteydi- Elbisenin y a p ı l m a s ı için en b ü y ü k terziler
g ü n l e r c e ç a l ı ş m ı ş , k a l ı n , beyaz atlas ü z e r i n e p ı r l a n t a ve
i n c i i ş l e m i ş l e r d i . Sultan efendinin boyu çok kısa o l d u ğ u
için h u s u s î olarak y i n e beyaz atlastan gayet u z u n t o p u k ­
l u , inci ve p ı r l a n t a t o k a l ı a y a k k a b ı l a r y a p ı l d ı .
Gelen hediyelerin haddi h e s a b ı y o k t u . Hediyelerin
tanzimi g ü n l e r c e s ü r d ü . Fethi A h m e t P a ş a n ı n k a r ı s ı , d ü ­
ğ ü n h e d i y e l e r i n i n a r a s ı n d a y i r m i kişilik alafranga saz
takımı göndermişti. Bu birbirinden güzel Çerkez kızları­
n ı n saraya gelmesi, epey dedikoduya sebep oldu. H e r k e s ­
te, acaba Damat P a ş a n ı n i ç l e r i n d e b e ğ e n d i ğ i var m ı ?
diye b i r merak peyda oldu- Sonradan ne y a p t ı l a r , ne et­
tiler, bu d e d i k o d u y u S u l t a n efendinin k u l a ğ ı n a g ö t ü r d ü ­
ler. O da o n l a r ı hiç huzura ç a ğ ı r m a z oldu. Y a l n ı z i ç l e r i n ­
den Necmicihan kalfa bir y o l u n u b u l d u ve Sultan efen­
d i n i n g ö z ü n e g i r d i . H o ş , en ç i r k i n l e r i de oydu ya»
E b r u k e m a n kalfa b u n l a r ı tatlı t a t l ı a n l a t ı r k e n arada
s ı r a d a lâfını keser s o r a r d ı m :
 — 10 —

«— Peki, Ebrukeman d a d ı . b ü y ü k b a b a m güzel miy­

di? F ı n d ı k l ı y a ne zaman t a ş ı n d ı l a r ? »
•— A m a n k ı z ı m , g ü z e l m i y d i de lâf mı? A l l a h rah­
met eylesin, â f e t l e r g i b i , dalyanlar gibi a d a m d ı . Sultan
efendiyle gayet i y i a n l a ş t ı l a r , Sultan onu çok sevdi. D ü ­
ğ ü n d e n altı ay sonra F ı n d ı k l ı b i t t i , buraya t a ş ı n d ı k . İlk
ç o c u k l a r ı Besim Bey burada d ü n y a y a geldi."
«— Sultan Mecit buraya gelir miydi?»
•— T a b i i g e l i r d i . H a t t â h i ç u n u t m a m bir g ü n gelişin­
de b i r h â d i s e oldu. Sultan efendi, Besim Beyi d ü n y a y a
getirmek ü z e r e y d i . Sultan Mecidin ziyarete geleceği ha­
ber a l ı n d ı . Derhal sokak k a p ı s ı n d a n binek t a ş ı n a kadar,
ustufa denen a l t ı n ve s ı r m a işlemeli, yol h a l ı l a r ı serildi.
Ben kafesin a r k a s ı n d a n . P a d i ş a h hazretlerinin gelişini sey­
r e d i y o r d u m . P a d i ş a h arabadan i n d i , y ü r ü m e ğ e başladı.
Tam o s ı r a d a nereden çıktığı b i l i n m e y e n bir kedi peyda
oldu. P a d i ş a h kediyi g ö r ü r g ö r m e z derhal d ö n e r e k ara­
b a s ı n a b i n d i ve u z a k l a ş t ı . M e ğ e r s e kediden h o ş l a n m a z m ı ş .
O g ü n d e n sonra kedileri saraya sokmamak için rıhtım
t a r a f ı n a i k i n ö b e t ç i t a y i n edildi.

BÜYÜKANNEM, KARDEŞİ PADİŞAH

ABDÜLHAMİTLE DARGINDI

Sultan efendi, i l k d o ğ u m u n u çok zor y a p m ı ş t ı . Padi­

şah, d a m a d ı n ı ç a ğ ı r a r a k b i r daha k ı z ı n ı n çocuk doğur­
m a m a s ı n ı istemiş- H a l b u k i bu tenbihattan sonra Cemile
S u l t a n . Besim Bey dc dahil olmak ü z e r e altı çocuk ana­
sı oldu. Z a v a l l ı Besim Beyin ö m r ü y o k m u ş , i k i y a ş ı n d a
iken vefat etti. Sultan efendiyi bu f e l â k e t çok s a r s m ı ş t ı .
G ü n l e r c e h i ç b i r ş e y onu m e ş g u l edemedi. Kızını avundur­
mak isteyen Sultan Mecit, K a n l ı c a d a b i r yalı aldı. Ora­
ya geçtik.
Sultan Mecidin v e f a t ı n d a n sonra b i r gece dikkatsiz-
 — 11 —

l i k y ü z ü n d e n y a l ı y a n d ı - T e k r a r buraya geldik. B ü y ü k
baban, ava pek m e r a k l ı y d ı . Beykozda E l m a l ı çiftliğine,
I r v a d a Yazla çiftliğine g i d e r d i . Bazan bizleri de E l m a l ı y a
g ö t ü r ü r l e r d i , a m m a Yazlaya h i ç g i t m e d i k . B ü y ü k b a b a n ,
oraya a r k a d a ş l a r ı ve a v c ı l a r ı ile beraber gider, g ü n l e r c e
k a l ı p , a v l a n ı r d ı . Cemile Sultan bu a y r ı l ı k l a r d a n h i ç h o ş ­
lanmazdı.»
E b r u k e m a n kalfa b u n l a r ı a n l a t ı r d u r u r , fakat b i r t ü r ­
l ü b ü y ü k b a b a m M a h m u t C e l â l e d d i n P a ş a n ı n n a s ı l ve ne
zaman ö l d ü ğ ü n ü s ö y l e m e z d i . B ü y ü k annemde daima ke­
d e r l i ve h ü z ü n l ü b i r hal v a r d ı - Onun b i r kere bile kahve­
rengi ve siyahtan b a ş k a r e n k t e elbise g i y d i ğ i n i g ö r m e ­
m i ş t i m . S a r a y ı n içindeki k a l a b a l ı ğ a r a ğ m e n o r t a l ı k t a â-
deta b i r matem h a v a s ı v a r d ı . E ğ l e n c e l e r y a p ı l m a z , hele
b ü y ü k annemin işitebileceği b i r yerde, o y u n heyecanı
i l e b a ğ ı r m a m ı bile m e n e t m i ş l e r d i .

B ü y ü k annem, k a r d e ş i P a d i ş a h A b d ü l h a m i t l e dar­
g ı n d ı . Fakat neden ve n i ç i n d a r g ı n o l d u k l a r ı benim için
b i r m u a m m a y d ı . Sekiz y a ş ı n d a k ü ç ü k b i r ç o c u k olmama
r a ğ m e n her şeyi bilmek, her ş e y i ö ğ r e n m e k i s t e r d i m . Be­
n i m için k a r a n l ı k olan b u n o k t a l a r ı E b r u k e m a n kalfaya
s o r d u ğ u m zaman daima k a ç a m a k l ı cevap v e r i r :
«— A m a n c i c i m , sen daha ç o c u k s u n - B u n l a r senin
nene gerek? B ü y ü k b a b a n ı n eceli gelmiş- ö l m ü ş işte...
E f e n d i m i z i n , P a d i ş a h l a n i y e d a r g ı n o l d u ğ u n u da b i l m i ­
y o r u m » derdi.
N i t e k i m bu hususta bana hiç b i r zaman b i r ş e y söy­
lemedi.
İşin a s l ı n ı senelerden sonra, b ü y ü k b a b a m ı n m a i y e ­
tinde b u l u n m u ş b i r a ğ a d a n ö ğ r e n d i m . B ü y ü k annemin,
k a r d e ş i A b d ü l h a m i t l e a r a l a r ı n ı n a ç ı l m a s ı n a stbep; b ü ­
y ü k babamın. Padişahın, yani eniştesinin e m r i y l e boğ­
d u r u l m a s ı imiş-
 — 12 —

A b d ü l h a m i t güya Abdülazizin katilleri diye Damat

N u r i , N i h a t ve b ü y ü k babam M a h m u t C e l â l e d d i n P a ş a l a r ı
tevkii" e t t i r m i ş ve Yıldız s a r a y ı n d a mahkemeye ç e k m i ş .

B ü y ü k b a b a m ı n t e v k i f i n i n başlıca sebebi. Sultan M u -

rad t a r a f t a r l a r ı ile temasta o l m a s ı ve b i r de kabine aza­
l a r ı n ı uluorta t e n k i t etmesi imiş. Esasen A b d ü l a z i z i n k a t ­
ledilmesi. Sultan M u r a d taraftarlar hürriyetsever
kimseleri yere v u r m a k için A b d ü l h a m i t t a r a f ı n d a n u y d u ­
r u l m u ş t u . Hemen herkes A b d ü l a z i z i n b i l e k l e r i n i kesip
intihar ettiğini biliyordu.
B ü y ü k b a b a m ı n t e v k i f i gayet sessizce o l m u ş . H e r g ü n
muayyen zamanlarda Yıldız S a r a y ı n a gidip, gelen b ü y ü k
babam- b i r gece F ı n d ı k l ı y a d ö n m e m i ş . B u h a l , i l k ö n c e
d i k k a t i ç e k m e m i ş ve kendisinin P a d i ş a h t a r a f ı n d a n ala-
kondugu z a n n e d i l m i ş . Fakat p a ş a n ı n ertesi g ü n de g ö ­
r ü n m e m e s i ü z e r i n e saray h a l k ı n ı b i r t e l â ş a l m ı ş . B ü y ü k
a r n e m h e y e c a n l a n m a ğ a b a ş l a m ı ş ve saraya adam g ö n d e r ­
miş. T a m bu s ı r a d a Y ı l d ı z d a n b i r yaver gelerek b ü y ü k ­
b a b a m ı n i r a ş ç a n t a s ı n ı islediğini s ö y l e m i ş . Aksama da
kara haber herkes t a r a f ı n d a n d u y u l m u ş .

B u n u n ü z e r i n e Cemile Sultan, d e r h a l saraya adam

g ö n d e r t e r e k k a r d e ş i n d e n mes'elenin iç y ü z ü n ü ö ğ r e n m e k
i s t e m i ş . B ü y ü k annemin a d a m l a r ı n ı huzura k a b u l eden
A b d ü l h a m i d , onlara k a r ş ı çok s o ğ u k d a v r a n m ı ş ve Cemile
Sultana şu haberi g ö n d e r m i ş :
•— M i l l e t e hain olan b i r insana ben e n i ş t e d i y e m e m .
Kendisi de koca diyemez. Onu u n u t m a s ı ş a r t t ı r »

Y ı l d ı z d a n d ö n e n adamlar, b ü y ü k anneme. P a d i ş a h ı n
bu sözlerini ç o k g ü ç l ü k l e tekrar e t m i ş l e r . Etrafta b u l u ­
nanlar Cemile S u l t a n ı n a y ı l ı p b a y ı l m a s ı n ı beklerken, o
gayet s o ğ u k k a n l ı d a v r a n m ı ş ; h i ç ses ç ı k a r m a m ı ş ve arka­
sını d ö n e r e k o d a s ı n a g i t m i ş . K a l a b a l ı ğ ı n i ç i n d e kendine
 — 13 —

h â k i m olan ve m e t a n e t i n i muhafaza eden Cemile Sultan,

Odasına g i r d i ğ i zaman kana kana a ğ l a m ı ş .
İşte, b a ş u c u n d a g ö r d ü ğ ü m ve her zaman ne o l d u ğ u ­
nu merak e t t i ğ i m mektuplar, b ü y ü k anneme kocası tara­
f ı n d a n Taiften gönderilen m e k t u p l a r d ı . B u mektuplar
ona h a y a t ı n ı n sonuna kadar a r k a d a ş l ı k etti.

B Ü Y Ü K B A B A M L A MİTHAT. P A Ş A Y I
NASIL BOĞDURDULAR?

B ü y ü k babama ait b u g ü n e kadar u n u t a m a d ı ğ ı m en

m ü t h i ş h â t ı r a ö l ü m ü d ü r . K e n d i s i ile beraber Taife kadar
giden s a d ı k b i r ağası, bizlere h â d i s e y i ş ö y l e a n l a t m ı ş t ı :
•— Taife geleli ü ç sene oluyordu- P a ş a l a r - kaleye hap­
s e d i l m i ş , bizler de kalenin t a m k a r ş ı s ı n d a b i r eve y e r l e ş ­
miştik. B ü t ü n gün yanlarında bulunuyor, hizmetlerini
g ö r ü y o r d u k . Y a l n ı z geceleri a y r ı l ı y o r d u k . B i r g ü n Yıldız­
dan B i n b a ş ı B e k i r Bey adlı b i r i geldi. B u B e k i r B e y i g ö ­
z ü m ü z t u t m a m ı ş t ı . M i t h a t ve M a h m u t C e l â l e t t i n P a ş a l a r
da bu adamdan ç e k i n i y o r d u . N i t e k i m , b i r g ü n Binbaşı
B e k i r ve hapishane zabiti M e h m e t A ğ a , M i t h a t P a ş a n ı n
a d a m ı A r i f A ğ a y ı k a n d ı r m a y a ç a l ı ş m ı ş ve P a ş a l a r ı ze­
h i r l e m e k için ondan y a r d ı m i s t e m i ş l e r d i , fakat bu işe
muvaffak o l a m a d ı l a r .
«Hiç u n u t m a m , b i r M a y ı s gecesiydi- Gece a l a t u r k a
saat b e ş o l m u ş t u . Kasaba h a l k ı ve kaledekilor d e r i n uy-
k u î a r a d a l m ı ş l a r d ı . Sokakta b i r g ü r ü l t ü işittik. Derhal
pencereye k o ş t u m . İki b ö l ü k asker kalenin e t r a f ı n ı sar-
m i ş t ı . K a r a n l ı k t a s ü n g ü l e r p a r l ı y o r , askerler gidip geli-
yor, e m i r l e r v e r i l i y o r d u .
S ı r t ı m a b i r ş e y alıp derhal evden f ı r l a d ı m ve kaleye
k o ş t u m . K a p ı d a k i n ö b e t ç i beni z o r l u k l a i ç e r i y e aldı. K a ­
l e n i n i ç i n d e b ü y ü k b i r faaliyet v a r d ı . B i n b a ş ı B e k i r ve
i k i b ö l ü k askerle beraber g e l m i ş olan M i r a l a y Çerkez
 — 14 —

Lûtfi, e m i r l e r veriyor- b a ğ ı r ı p ç a ğ ı r ı y o r l a r d ı . M e r d i v e n ­
lerden k o ş a r a k P a ş a n ı n o d a s ı n a ç ı k t ı m . Fakat k a p ı n ı n
ö n ü n e gelir gelme/., i k i s ü n g ü l ü ö n ü m e çıktı ve beni alıp
b i r odaya hapsetti. I lapsoldugum h ü c r e d e ö t e k i P a ş a n ı n
a ğ a l a r ı Arii" ve Ş ü k r ü de v a r d ı . K a p ı n ı n Üzerindeki de­
m i r p a r m a k l ı k l a r a s a r ı l m ı ş tam k a r ş ı m ı z d a M a h m u t Ce-
l â l e t t i n P a ş a n ı n b u l u n d u ğ u odada olup bitenleri seyre­
diyorduk. Mithat Paşanın bulunduğu odayı göremiyor-
duk- O taraftan b o ğ u k b o ğ u k sesler ve g ü r ü l t ü l e r geli­
y o r d u . B u s ı r a d a M a h m u t Celadettin P a ş a n ı n :

•— Bre hainler! K a t i l l e r !
•Diye b a ğ ı r d ı ğ ı n ı işittik.
B i r a z sonra askerler gelip M a h m u t C e i a l e ü i n P a ş a n ı n
y a t t ı ğ ı o d a n ı n k a p ı s ı n ı d i p ç i k l e k ı r d ı l a r . P a ş a , elinde b i r
y a s t ı k , kendisini m ü d a f a a y a h a z ı r l a n m ı ş bir vaziyettey­
di. İri y u m r u k l a r ı n ı s a l l ı y o r y a n ı n a kimseyi sokmuyor­
du. B o ğ u ş m a , çok z o r l u y d u . K o r k u d a n ve d e h ş e t t e n se­
sim k ı s ı l m ı ş , ecel t e r l e r i d ö k ü y o r d u m . Bu a r a l ı k demir­
lere s a r ı l m ı ş , etrafı ve olan bitenleri g ö r d ü ğ ü m ü farke-
den k a p ı n ı n ö n ü n d e k i nöbetçi d i p ç i k l e ellerime vurdu-
P a r m a k l a r ı m k a n a m ı ş , c a n ı m fa/.lasıyle a c ı m ı ş t ı . Buna
r a ğ m e n o l d u ğ u m yerden k ı m ı l d a m a d ı m .
' B u s ı r a l a r d a d ö v ü ş m e ve b o ğ u ş m a devam ediyordu.
P a ş a ile kolayca başa ç ı k ı l a m ı y a c a ğ ı n ı anlayan Binbaşı
Bekir, neferlerden b i r i n i n elinden b i r tüfek aldı ve o-
lanca k u v v e t i y l e P a ş a n ı n koluna v u r d u . P a ş a n ı n k o l u k ı ­
r ı l m ı ş ve aşağı s a r k m ı ş t ı . B i t a p yere d ü ş t ü . Ü z e r i n e ç u l ­
l a n d ı l a r . Z i l e l i A l i Ç a v u ş l a S ü l e y m a n Ç a v u ş boynuna b i r
ip g e ç i r d i ve ç e k m e y e b a ş l a d ı l a r A l i baba a d l ı b i r nefer
de P a ş a n ı n husyelerini s ı k ı y o r d u . P a ş a son söz olarak:
•— Cari k u r t a r a n yok m u , A l l a h ı m ! ı dedi.
1884 de Taifte cereyan eden bu kanlı v a k a n ı n en ufak
t a f s i l â t ı n ı b u g ü n dahi u n u t m u ş d e ğ i l i m .
 K o c a s ı n a fazlasıyle d ü ş k ü n olan b ü y ü k annem Cemi-
l f S u l t a n ı n çilesi h e n ü z b i t m e m i ş t i r . K o c a s ı n ı n b l u m u n ­
u m sonra b ü t ü n sevgisini ç o c u k l a r ı n a vermişti- fakat b i r
turlu a v u n a m ı y o r , kocasını u n u t a m ı y o r d u . Bir müddet
sonra b a ş ı n a bir i k i n c i f e l â k e t geliyor. Kızı Fethiye Ha­
n ı m Sultan i k i a y l ı k gelinken vereme t u t u l u y o r ve kısa
bir zaman içerisinde ö l ü y o r .

İşte b ü y ü k annemin daima k e d e r l i ve m a ğ m u m b i r

ç e h r e t a ş ı m a s ı n ı n sebepleri bunlardı-..
Halam. Fethiye H a n ı m Sultanın v e f a t ı n d a n i k i ay
sonra ben d ü n y a y a g e l m i ş i m . İşte i l k z a m a n l a r ı b ü y ü k
annemin benimle m e ş g u l o l m a y ı ş ı n ı n sebebi, içinde b u ­
l u n d u ğ u r u h haleti o l m u ş t u r ,
F ı n d ı k l ı s a r a y ı b ü y ü k anneme hiç y a r a m a m ı ş t ı . G e n ç
b i r gelin olarak buraya gelen Cemile Sultan, gayet me­
sut ve rahat bir hayat s ü r e r k e n , birdenbire b ü y ü k b i r
felâkete u ğ r a m ı ş t ı . Çok s e v d i ğ i kocasını feci b i r surette
kaybettikten sonra kızı Fethiye H a n ı m S u l t a n ı da. ölü­
m ü n kara pençesi s ü r ü k l e y i p g ö t ü r m ü ş t ü .
B i r b i r i n i t a k i p eden bu f e l â k e t l e r kâfi d e ğ i l m i ş g i b i ,
ş i m d i de k ü ç ü k kızı Fatma H a n ı m Sultan hastalanmış,
yatağa düşmüştü.
Fatma H a n ı m Sultan veremdi, fakat h a s t a l ı k h e n ü z
i l k s a f h a l a r ı n d a o l d u ğ u için tehlikeli d e ğ i l d i . B i r ç o c u ğ u ­
nu bu feci h a s t a l ı ğ a k u r b a n veren Cemile Sultan, ada­
m a k ı l l ı k o r k m u ş o l d u ğ u için m ü t h i ş b i r telâşa d ü ş m ü ş t ü -
Bu t e l â ş sarayda hemen herkese sirayet e t m i ş t i İst an­
im 1da ne kadar doktor varsa- aşağı y u k a r ı hepsi, saraya
t a ş ı n ı y o r , muayenelerin, ' k o n s ü l t a s y o n l a r ı n ardı a r k a s ı
kesilmiyordu.
Nihayet d o k t o r l a r m u t a b ı k k a l d ı l a r . Boğazın h a v a s ı
hastaya y a r a m ı y o r d u . Nisbeten daha sıcak ve h a v a s ı sert
olmayan bir yere gitmek l â z ı m d ı .
 — 16 —

Ç o c u ğ u n u n hayatını kurtarmaktan başka bir şey d ü ­

ş ü n m e y e n b ü y ü k annem, derhal karar verdi. F ı n d ı k k sa­
r a y ı n d a n a y r ı l a c a k , G ö z t e p e y e gidecekti. E m i r l e r v e r i l d i ,
G ö z t e p e d e b i r ev k i r a l a n d ı . İki ü ç g ü n i ç i n d e her ş e y ha­
z ı r l a n d ı ve F ı n d ı k l ı s a r a y ı oraya taşındı-
O l a n bitenleri benden s a k l a m a l a r ı n a r a ğ m e n , ben
hemen her şeyi b i l i y o r d u m . S a r a y d a k i t e l â ş , gelip giden
d o k t o r l a r , k ö ş e l e r d e g i z l i gizli a ğ l a y a n kalfalar, arada,
k o n u ş u l u r k e n işittiğim b i r i k i söz- vaziyeti anlamama
kâfiydi.
Y a p ı l a n göç h a z ı r l ı k l a r ı a r a s ı n d a benim de e ş y a l a r ı m
t o p l a n ı y o r d u . B ü y ü k annemle beraber G ö z t e p e y e m i y o k ­
sa K a n d i l l i y e , b a b a m ı n y a n ı n a m ı g i d e c e ğ i m i b i l m i y o r ­
dum. ^
N i h a y e t t a ş ı n a c a ğ ı m ı z g ü n geldi. Herkes h a z ı r l a n m ı ş ,
a d a m l a r ı n b i r k ı s m ı daha evvel yola ç ı k m ı ş t ı . D a d ı m be­
ni g i y d i r m i ş , b ü y ü k annemi bekliyorduk- B u s ı r a d a b i r i
geldi ve b ü y ü k annemin beni ç a ğ ı r d ı ğ ı n ı söyledi. K a p ı y ı
v u r u p , o d a s ı n a g i r d i ğ i m zaman, kendisini g i y i n m i ş , ayak­
ta b u l d u m :
«— Ö y l e uzakta durma. Y a n ı m a gel.* dedi.

CEMİLE SULTANDAN AYRILIP

KANDİLLİYE TAŞINIYORUZ
Gözleri k ı z a r m ı ş t ı , a ğ l a m ı ş o l d u ğ u b e l l i y d i . Buna
r a ğ m e n sesinde ve y ü z ü n ü n ifadesinde her zamanki me­
tanet ve s o ğ u k k a n l ı l ı k v a r d ı . Y a n ı n a y a k l a ş t ı m , eliyle
b a ş ı m ı o k ş a d ı k t a n sonra:
*— B i r m ü d d e t için buradan gidiyoruz.» dedi- «Sen,
amcanla ve k ı z l a r ı y l e K a n d i l l i y e gideceksin. A r t ı k , ba­
banla beraber o t u r m a n l â z ı m . B i r ç o c u ğ u n y e r i a n a s ı n ı n
babasının y a n ı n d a d ı r . B e l k i b i r g ü n b u r a y a t e k r a r d ö n e ­
riz. O zaman seni gene ara s ı r a y a n ı m a alciırtırım. Gel
seni ö p e y i m de git a r t ı k . M u ş b e k l i y o r »
 — 17 —

İki y a n a ğ ı m d a n öptü. İçim burkulmuş: dudaklarım

titriyordu. Gözlerim dolmuştu. Yanında boşanıp ağlama­
m a k i ç i n hemen a r k a m ı d ö n d ü m ve odadan ç ı k t ı m .

D a d ı m l a Saffet A ğ a da b i z i m l e beraber gelecekti.

B ü y ü k annem, Saffet A ğ a n ı n K a n d i l l i d e yerleşmesini
. m ü n a s i p g ö r m ü ş , i k i n c i a ğ a y ı kendisine a l ı k o y m u ş t u .
R ı h t ı m d a i k i m u ş vardı: Bunlardan birisi, Cemile
S u l t a n l a k ı z l a r ı , A y ş e ve F a t m a H a n ı m S u l t a n l a r ı b e k l i ­
y o r d u . D i ğ e r i n i ise, babam, amcamla ç o c u k l a r ı n ı , b e n i ve
a d a m l a r ı m ı z ı almak ü z e r e K a n d i l l i d e n g ö n d e r m i ş t i .

V e d a l a ş m a faslı b i t t i k t e n sonra çoluk, çocuk m u ş a

y e r l e ş t i k . Y a v a ş y a v a ş r ı h t ı m d a n a y r ı l m a y a b a ş l a d ı k . İ-
ç i m d e hem h ü z ü n , hem de s e v i n ç v a r d ı . Arkamda- benim
için tatlı günlerin hatırasını b ı r a k ı y o r d u m . F ı n d ı k l ı d a n
a y r ı l m a k , h a y a t ı m d a d u y d u ğ u m i l k acı oldu. Önümde
ise, yepyeni bir hayat, değişik b i r yer ve her ş e y d e n ev­
vel annemle babam ve benden i k i y a ş k ü ç ü k olan erkek
k a r d e ş i m Ziyaeddin v a r d ı . Ne de olsa ç o c u k t u m - Muş,
arkada beyaz k ö p ü k l e r b ı r a k a r a k F ı n d ı k l ı d a n u z a k l a ş ı p
K a n d i l l i y e , sahilde g i t t i k ç e b ü y ü y e n saraya y a k l a ş t ı k ç a ,
h ü z n ü m g e ç i y o r , s e v i n ç t e n i ç i m i ç i m e s ı ğ m ı y o r d u . B i r an
evvel evime, aileme k a v u ş m a n ı n h e y e c a n ı i ç e r i s i n d e y d i m .

KANDİLLİ
•
F ı n d ı k l ı d a otururken- K a n d i l l i s a r a y ı n a m i s a f i r g i b i
gelir, bir i k i gece k a l d ı k t a n sonra d ö n e r d i m . B u r a y a y e r ­
l e ş t i k t e n sonra i l k işim k ı y ı s ı n ı b u c a ğ ı n ı Ö ğ r e n m e k oldu.
B u da beni g ü n l e r c e o y a l a d ı . K a n d i l l i iskelesine hemen
hemen bitişik olan b u y a l ı v a k t i y l e b ü y ü k b a b a m ı n sağ­
l ı ğ ı n d a , i ç i n d e k i e ş y a s ı y l e beraber M ı s ı r l ı Mustafa K â m i l
P a ş a d a n s a t ı n a l ı n m ı ş t ı . B u y e t m i ş i k i odalı s a r a y ı n , ha­
r e m ve s e l â m l ı k olmak ü z e r e i k i k ı s m ı v a r d ı - H a r e m da-
iresinin ve s e l â m l ı ğ ı n b a h ç e l e r i a y r ı y d ı . A r k a tarafta, t e ­
peye kadar uzanan b i r k o r u n u n i ç e r i s i n d e a y r ı c a b i r k ö ş k
daha b u l u n u y o r d u . Kışın a ş a ğ ı d a , y a l ı d a o t u r u l u r , y a z l a r ı
ise bu k ö ş k e çıkılırdı. Y a l ı y l a k o r u n u n a r a s ı n d a n sokak
geçtiği için. s a r a y ı n ü s t k a t ı n ı k o r u y a b a ğ l a y a n b i r ka­
palı k ö p r ü y a p t ı r ı l m ı ş t ı .
Biz geldikten sonra, K a n d i l l i s a r a y ı i k i y e taksim o l ­
du. B i r tarafa amcam; i k i kızı ve a d a m l a r ı ile y e r l e ş t i .
D i ğ e r k ı s ı m d a ise babam o t u r u y o r d u .

K a n d i l l i d e k i hayat, F ı n d ı k l ı y a nisbetle b a m b a ş k a y ­
dı Babam, k a t ' i y y e n siyasetle u ğ r a ş m a y a n b i r a d a m d ı .
D ü n y a n ı n ç a p r a ş ı k vaziyeti onu a l â k a d a r e t m i y o r d u . E n
b ü y ü k zevki, evi, t t l a r ı , k ö p e k l e r i ve avla m e ş g u l olmak­
t ı . Kendisinden, b ü t ü n saray h a l k ı k o r k m a k l a beraber
Ffındıklıdaki sıkılık ve inzibat pek o kadar y o k t u .
Saray, çok k a l a b a l ı k t ı . H a r e m kısmında yüz yirmi
beş, s e l â m l ı k t a doksan b e ş kişi v a r d ı . S o k a ğ a pek n â d i r
ç ı k m a m ı z a r a ğ m e n bu kadar insan o l d u ğ u n a g ö r e her g ü n
yeni b i r h â d i s e oluyor, beni e ğ l e n d i r e c e k b i n b i r türlü
vak'a ç ı k ı y o r d u . B i r erkek ç o c u k t a n daha haşarıydım.
K a r d e ş i m Ziyaeddinle, b ü t ü n oyunlarda boy ö l ç ü ş ü r , o n ­
dan aşağı k a l m a k istemezdim- T ü r l ü t ü r l ü oyunlar, m u ­
z i p l i k l e r icat eder, b ü t ü n saray h a l k ı n ı bizar ederdik.
K a r d e ş i m l e , y a l n ı z b i r tek noktada a n l a ş a m a z d ı k . B e n
ne kadar hayvanlara d ü ş k ü n s e m , o da onlara o kadar
eziyet ederdi. D ü n y a d a k i b ü t ü n h a y v a n l a r ı - bilhassa ke­
d i l e r i , insanlara tercih edecek kadar çok severim. K a r d e ­
şim, bu z a a f ı m ı b i l i r , beni ü z m e k , k ı z d ı r m a k için her t ü r ­
lü ç a r e y e b a ş v u r u r d u .
B i r sabah o d a s ı n a k a p a n d ı ve ö ğ l e y e kadar ortaya
ç>kmadı. Benden gizli b i r ş e y l e r y a p ı y o r d u amma acaba
neydi? B i r a r a l ı k o d a s ı n d a n ç ı k ı n c a hemen p e ş i n e t a k ı l ­
d ı m ve y a p t ı ğ ı işi bana da s ö y l e m e s i için y a l v a r d ı m . Y a l -
 — 19 —

v a r m a m , t e h d i t e t m e m fayda v e r m e d i , ü s t e l i k cevap 0-
larak da b i r g ü z e l azar i ş i t t i m :
•— Acelen ne? Biraz bekle, elbette a n l a r s ı n . Hem
sen benim i ş i m e ne k a r ı ş ı y o r s u n ? »
D e d i k t e n sonra k o ş a r a k b a h ç e y e çıktı. O b a h ç e d e y ­
k e n o d a s ı n a g i d i p e t r a f ı k a r ı ş t ı r m a y ı g u r u r u m a yedire­
m e d i m . M a d e m k i y a p t ı ğ ı işi bana s ö y l e m i y o r d u , ben de
onun işine k a r ı ş m a z d ı m . Zaten o a r a l ı k kendime b a ş k a
b i r o y u n b u l d u m ve bu meseleyi u n u t t u m .

A k ş a m a d o ğ r u , odamda k a h v a l t ı m ı ederken, sofadan

gelen bir t a k ı m g ü r ü l t ü l e r i ş i t t i m . Takır- t a k ı r b i r ş e y l e r
oluyor, kedi m i y a v l a m a l a r ı d u y u l u y o r d u . Hemen d ı ş a r ı ­
ya f ı r l a d ı m . G ö r d ü ğ ü m manzara hem k o m i k , hem de be­
ni a ğ l a t a c a k kadar feciydi. K a r d e ş i m de b i r k ö ş e d e dur­
m u ş , kıs kıs g ü l ü y o r d u . Z i y a e d d i n , b e ş altı kedi b u l m u ş ,
b u n l a r ı n a y a k l a r ı n a ceviz k a b u ğ u g e ç i r m i ş t i . Neye u ğ ­
r a d ı k l a r ı n ı ş a ş ı r a n kediler, oraya buraya k o ş u ş u y o r , a-
y a k l a r ı n d a k i b e l â d a n k u r t u l m a k için ç a b a l ı y o r d u . B a z ı s ı
cilâlı parkede y ü r ü y e m e y i p k a y ı y o r , bazısı da s a l d ı r a c a k
yer a r ı y o r d u . M i y a v l a m a l a r ı n , h ı r l a m a l a r ı n haddi h e s a b ı
y o k t u . B ö y l e b i r manzaraya d ü n y a d a t a h a m m ü l edemez­
dim. Hiddetle k a r d e ş i m e d ö n d ü m :
«— A ş k o l s u n , b ü t ü n g ü n b u n u n için m i uğraştın?>•
dedim. H i ç sesini ç ı k a r m a d ı ve kahkahalarla g ü l e r e k
kaçtı.
O a r a l ı k onu elime g e ç i r s e y d i m - h i ç ş ü p h e s i z b o ğ a r ­
d ı m . Ne y a p a c a ğ ı m ı ş a ş ı r m ı ş , o l d u ğ u m yerde d u r u y o r ­
d u m . Bu s ı r a d a , g ü r ü l t ü y ü işiten b i r k a ç kişi sofaya gel­
m i ş t i . D a d ı m , elinde s ü t f i n c a n ı , hayretten ağzı b i r k a r ı ş
açılmış kapının ö n ü n d e duruyordu:
«— A l A ! A ! Ü s t ü m e i y i l i k , s a ğ l ı k ! B u n u yapmak
kimin aklına gelmiş?»
D i y e sordu. Ö t e d e n kalfalardan b i r i :
 — 20 —

«— K i m i n olacak, Cici Beyin m a r i f e t i , » diye cevap

verdi.
Sarayda benim ismim ' B ü y ü k Cici», k a r d e ş i m i n k i de
•Cici Bey» d i . A l l a h için «Cici Bey» d i ya! Ona o a r a l ı k
« K a k a B e y » denseydi daha yerinde o l u r d u .

H e m e n elime geçen on b i r k e d i y i y a k a l a d ı m ve ayak-

l a r m d a k i ceviz k a b u k l a r ı n ı ç ı k a r d ı m . Z a v a l l ı k e d i l e r i ra­
hata k a v u ş t u r d u m amma, e l l e r i m l e k o l l a r ı m t ı r m ı k i ç i n d e
kaldı. ,
İşte- arada s ı r a d a hayvanlara y a p t ı ğ ı bu gibi eziyet­
ler olmasa k a r d e ş i m l e h i ç kavga etmiyecektik.

H O C A M I N SARIĞINI P A P A Ğ A N A DİDİKLETTİM

O k u y u p , b i r ş e y l e r ö ğ r e n m e m i isteyen babam, bana

hocalar t u t t u . M a d a m Benoit, isminde b i r k a d ı n F r a n s ı z ­
ca dersine, M ö s y ö F u r l a n i ile M ö s y ö S e l v e l l i de piyano
ö ğ r e t m e y e g e l i r l e r d i . D i n dersleri v e r m e k ü z e r e de K a n ­
d i l l i c a m i i n i n i m a m ı Mustafa E f e n d i y i t u t m u ş l a r d ı . Fa­
k a t o k u m a k k i m , ben k i m ? Dersi bir e ğ l e n c e farzeder. a-
caba b u g ü n hocama ne m u z i p l i k yapsam diye d ü ş ü n ü r ­
d ü m . Buna r a ğ m e n , babamdan k o r k u m d a n az çok b i r ş e y ­
ler ö ğ r e n d i m .
O k u y a c a ğ ı m ı z dersler e v v e l â b a ş k a l a r ı t a r a f ı n d a n t e t ­
k i k e d i l i r , ş a y e t z a r a r s ı z s a , bize ö ğ r e t i l i r d i . B u da d e v r i n
i c a b ı y d ı . Esasen saray y e n i l i k l e r e taraftar d e ğ i l d i . Babam-
a ç ı k f i k i r l i , g e n i ş g ö r ü ş l ü b i r adam o l m a s ı n a r a ğ m e n ne
de olsa annesini ve s a r a y ı d ü ş ü n m e k , o n l a r ı n a r z u l a r ı n a
g ö r e hareket etmek z o r u n d a y d ı . D e r s l e r i m i z de b u y ü z ­
den k o n t r o l d a n g e ç e r d i . N i t e k i m biraz b ü y ü y ü p , a k l ı m
b a ş ı m a g e l d i k t e n sonra bu vaziyeti daha i y i a n l ı y a b i l d i m .

B i r g ü n , c a n ı m F r a n s ı z t a r i h i n i o k u m a k istedi. B u ar­
z u m u hocama s ö y l e d i ğ i m zaman pek taraftar g ö r ü n m e d i .
 — 21 —

h ı k m ı k etti. İş babama aksetti. O da hemen cevap v e r m i -

yerek:
•— D u r b a k a l m . D ü ş ü n e l i m . » dedi.
A r a d a n altı ay g e ç t i k t e n sonra b i r g ü n odama g i r d i ­
ğ i m zaman ü ç c i l t k i t a p b u l d u m . B u n l a r « F r a n s a t a r i h i ­
y d i . A n l a ş ı l a n Fransa t a r i h i i h t i l â l l e r ve h ü r f i k i r l e r l e
d o l u o l d u ğ u için Y ı l d ı z S a r a y ı n d a n m ü s a a d e gelmeden'
b u n l a r ı bana o k u t m a k i s t e m e m i ş l e r d i .
H o c a l a r ı m ı n i ç i n d e c e f a m ı en fazla ç e k e n ve benden
en fazla yaka silken, d i n h o c a m ı z , Mustafa E f e n d i y d i . O
adama h a y a t ı zehir etmek için her t ü r l ü m u z i p l i ğ e b a ş ­
v u r d u m - A d a m c a ğ ı z , bana ders v e r d i ğ i n e de v e r e c e ğ i n e
de b i n kere p i ş m a n o l u r d u . En s i n i r i m e dokunan hareke­
t i , derse g i r d i ğ i zaman- s a r ı ğ ı n ı ç ı k a r t ı p a r k a s ı n a yere
koymasıydı.
Saraydaki odalardan b i r i n i «Ders odası» olarak bize
a y ı r m ı ş l a r d ı . K a r d e ş i m , a m c a m ı n k ı z l a r ı ve m a i y e t i m i z -
d e k i k ü ç ü k k ı z l a r l a , sekiz çocuk, derse g i r e r d i k .

H a y v a n l a r ı çok s e v d i ğ i m için t ü r l ü ç e ş i t t e h a y v a n bes­

lerdim- B u n l a r d a n b i r tanesi de sevgili p&pağanım, « K a -
k a t u a » i d i . B ü y ü k boyda olan bu p a p a ğ a n , p a p a ğ a n l a r ı n
k o n u ş m a y a n cinsindendi.
B i r g ü n , Mustafa Efendi gelmeden evvel p a p a ğ a n ı
gizlice »ders odası» na s o k t u m . H o c a n ı n o t u r d u ğ u y e r i n
a r k a s ı n d a , ö r t ü s ü y e r l e r e kadar sarkan bir masa v a r d ı . Pa­
p a ğ a n ı buraya s a k l a d ı k t a n sonra g e ç i p y e r i m e y e r l e ş t i m .
Biraz sonra d i ğ e r ç o c u k l a r da geldiler. Ders o d a s ı n a b u
kadar erken g e l d i ğ i m e hepsi ş a ş m ı ş t ı . Mustafa efendinin
e v v e l â ö k s ü r ü ğ ü işitilir, sonra kendisi g ö z ü k ü r d ü . Çok
g e ç m e d e n ö k s ü r ü ğ ü n ü d u y d u k ve sustum. C ü p p e s i n i i k i
tarafa sallıya sallıya odaya g i r d i ve yerine o t u r d u .
Y a z ı n en sıcak g ü n l e r i n d e n b i r i y d i . B e r m u t a d s a r ı ğ ı ­
nı ç ı k a r d ı ve a r k a s ı n a yere k o y d u . G ö z ü m p a p a ğ a n ı n o l -
 — 22 —

d u ğ u yerdeydi. B i r an evvel b i r ş e y l e r y a p m a s ı n ı b e k l i ­
y o r d u m . B ü t ü n ders gayet sakin g e ç t i , a m m a o g ü n k u ­
l a ğ ı m a h i ç b i r şey g i r m e d i .
M u a y y e n saat gelince, hoca ö n ü n d e k i k i t a b ı k a p a d ı :
«— B u g ü n l ü k dersimiz b u k a d a r . » dedi ve cebinden
•çıkardığı yazma m e n d i l i ile a l n ı n ı n ve y ü z ü n ü n t e r i n i sil­
d i k t e n sonra arkaya d o ğ r u u z a n ı p s a r ı ğ ı n ı a l d ı , b a ş ı n a
geçirdi- S a r ı ğ ı b a ş ı n a koymasilc beraber b a ş ı n d a n aşağı
kar taneleri g i b i k u m a ş p a r ç a l a r ı dökülmeye başladı.
P a p a ğ a n ı m vazifesini y a p m ı ş , ders boyunca Mustafa E-
fendinin sarığını didiklemişti.

« K a k a t u a » halinden m e m n u n , salma salma, paytak

paytak ortaya ç ı k t ı ve bana d o ğ r u geldi. B u manzara k a r ­
ş ı s ı n d a k i m d e can k a l d ı ? Sekiz ç o c u k sanki s ö z l e ş m i ş g i ­
b i g ü l m e ğ e b a ş l a d ı k . H o c a m ı z ı n y ü z ü pancar g i b i k ı z a r ­
m ı ş t ı , hiddetten d u d a k l a r ı n ı k e m i r i y o r d u . K e n d i n e gelip
bizi a z a r l a m a s ı n a meydan vermeden d ı ş a r ı y a fırladık.
Gülmemizin ardı arkası kesilmiyordu.
Mustafa Efendi, b i r a z sonra h i d d e t l e odadan ç ı k t ı ve
y ü z ü m ü z e b i l e bakmadan, h ı ş ı m l a y a n ı m ı z d a n g e ç t i g i t t i .
« B e y e f e n d i m i z e » , y â n i babama, ş i k â y e t e g i t t i ğ i a ş i k â r d ı .
N i t e k i m çok g e ç m e d e n babam beni ç a ğ ı r d ı . Pek o kadar
kızgın bir hali yoktu h a t t â bıyık a l t ı n d a n g ü l ü y o r d u bi­
le. Ben ise babam'dan korkmasam, kahkahalarla g ü l e p e k -
t i m . K e n d i m i zor t u t u y o r d u m . B a b a m , a r k a s ı n ı bana d ö n ­
d ü ve:
«— B u n u senden beklemezdim, M e v h i b e . » dedi. Pa­
p a ğ a n ı ders o d a s ı n a sokmak da ne demek oluyormuş?
Mustafa Efendinin bundan h o ş l a n m a d ı ğ ı n ı b i l m i y o r m u ­
sun?.
«— V a l l a efendim, b ı r a k a c a k yer b u l a m a d ı m da ma­
1
s a n ı n a l t ı n a k o y d u m . Hem , « K a k a t u a » nra h o c a n ı n s a r ı ğ ı ­
n ı y i y e c e ğ i a k l ı m a gelmezdi ki.»
 «— H a y d i , haydi, b i r daha senden ş i k â y e t edildiğini
istemem. B u son g ü n l e r d e y a r a m a z l ı ğ ı pek a r t t ı r d ı n - H e r
g ü n y e n i bir ş e y ç ı k a r ı y o r s u n . U s l a n m a y a n ı n h a k k ı k ö ­
t e k t i r amma, ben sana daha i y i b i r ceza v e r e c e ğ i m . Pa­
p a ğ a n ı b i r hafta y a n ı n d a n a y ı r a c a ğ ı m . H a f t a l ı k paranla
da Mustafa Efendiye y e n i b i r s a r ı k a l ı n a c a k . »

H a f t a l ı ğ ı m ı n kesilmsi b i r ş e y d e ğ i l d i amma p a p a ğ a n ­
d a n yedi g ü n a y r ı l m a k bana ç o k acı geldi. Z a v a l l ı hay­
v a n c ı k , bensiz k i m b i l i r ne kadar m a h z u n olacaktı-..
Y a p ı l a n b ü t ü n i h t a r l a r a ve v e r i l e n cezalara r a ğ m e n
yaramazlıktan bir türlü vazgeçemiyordum. Sokağa çık­
m a k veya her i s t e d i ğ i m i z i yapmak y a s a k t ı . V a z i y e t b ö y l e
olunca, k a p a l ı sarayda t e r b i y e l i fino g i b i o t u r m a k ; patla­
m a k d e m e k t i . Ramazan g ü n l e r i n i s e v i n ç l e beklerdik. Saray­
da en n e ş e l i g e ç e n z a m a n l a r ı m ı z ramazan a y l a r ı y d ı . Ç o ­
cukken, ramazanda çok e ğ l e n i r d i m .

RAMAZAN GÜNLERİNDE...

Ramazan y a k l a ş ı n c a b ü y ü k h a z ı r l ı k l a r a b a ş l a n ı r . Sa­
r a y ı n en b ü y ü k salonu cami haline g e t i r i l i r ve orada tera­
v i k ı l ı n ı r d ı . Oda, b ü y ü k paravan kafeslerle i k i y e b ö l ü n ü r ,
ö n tarafta erkekler, arka tarafta k a d ı n l a r namaz k ı l a r d ı .
T e r a v i için Sami efendi i s m i n d e m e ş h u r b i r i m a m ve K u ­
l e l i m e k t e b i n i n en g ü z e l sesli d ö r t efendisi g e t i r t i l i r d i . Se­
l i m Efendi, isminde d i ğ e r b i r i m a m daha v a r d ı k i bu adam
daima bizde k a l ı r d ı .

Namaz v a k t i gelince, i m a m l a r , m ü e z z i n l e r ve i k i n ö ­
betçi a ğ a , t e r a v i o d a s ı n a girer, e r k e k l e r de b u n l a r ı t a k i p
eder, onlar y e r l e ş t i k t e n sonra k a d ı n l a r g e l i r d i . K a d ı n l a r
k ı s m ı n d a herkesin y e r i a y r ı y d ı - B a ş t a aile e r k â n ı , arkada
haznedarlar ve b u n l a r d a n sonra d i ğ e r ustalar ve kalfalar
sıraya dizilirdi.
 — 24 —

B a z ı geceler, c a n ı m namaz k ı l m a k istemezdi. O gece

m u z i p l i k gecemdi. K a l f a l a r , saray â d e t i n e g ö r ö u z u n etek­
ler g i y e r l e r d i . Namaz k ı l a r k e n de b u etekleri y a n l a r ı n a
a l ı r l a r d ı . E n b ü y ü k z e v k i m , onlar f a r k ı n a varmadan, b i r
k o l a y ı n ı b u l u p b u etekleri k a n c a l ı i ğ n e l e r l e b i r b i r l e r i n e
b a ğ l a m a k t ı - Namaz sona erince, kafesin a r k a s ı n d a n n ö b e t ­
çi harem a ğ a s ı n ı n :
—i «Destur!» diye b a ğ ı r d ı ğ ı d u y u l u r d u . B u , « n a m a z
b i t t i , erkekler geliyor, kaçın!..» d e m e k t i . Salonun b i r tek
k a p ı s ı o l d u ğ u için e v v e l â k a d ı n l a r ı n , sonra erkeklerin
çıkması lâzımdı. «Destur» u d u y a n k a d ı n l a r acele ile
seccadelerini t o p l a y ı p ç ı k m a y a h a z ı r l a n ı r k e n , e t e k l e r i b a ğ ­
lı o l d u ğ u için, b i r b i r l e r i n i n ü z e r i n e d ü ş e r l e r d i - T a b i î b u ,
babama d u y u r u l u r , h a y d i gene ben cezaya ç a r p ı l ı r d ı m .

A k ş a m l a n iftar, b a ş l ı b a ş ı n a b i r â l e m d i . B a b a m , a h ­
b a p l a r ı n ı davet eder, hareme a y r ı misafir gelir, sofralar
•kurulurdu. Babam, b i r a k ş a m K a n d i l l i d e k i ecnebi dostla­
r ı n ı i f t a r a ç a ğ ı r d ı . B e n o. zaman daha k ü ç ü k o l d u ğ u m için
y a n l a r ı n a ç ı k a b i l i y o r d u m - M u h t e ş e m b i r yemekten sonra,
misafirlere t e r a v i y i g ö s t e r d i l e r . Namaz k ı l a n l a r a hayretle'
bakan F r a n s ı z k a d ı n l a r ı n d a n b i r i , babama d ö n e r e k :
— «Bu kadar yemekten sonra b u sporu y a p m a l a r ı n a
m ü s a a d e etmemelisiniz, Prens.. D o l u m i d e ile t ı k a n ı p , ö -
î ü r l e r » dedi.
İ s t a n b u l a . y e n i gelmiş olan b u k a d ı n , n a m a z ı i l k defa
ı g ö r m ü ş ve b u n u b i r spor z a n n e t m i ş t i . Kendisine, g ö r d ü k ­
l e r i n i n spor o l m a y ı p ibadet o l d u ğ u a n l a t ı l ı n c a :
— « A m a n efendim, i b a d e t l e r i n i yemekten e v v e l y a p ­
s ı n l a r veya b ü kadar ç o k yemek y e m e s i n l e r . » dedi.
G ü l m e m e k için k e n d i m i d ı ş a r ı y a zor a t t ı m .
B i r ibadet ayı olan Ramazan, bizler, ç o c u k l a r için ay­
n i zamanda da b i r e ğ l e n c e a y ı idi. A k ş a m l a r ı iftardan s o n ­
ra haremde t o p l a n ı r l a r , ç e ş i t l i e ğ l e n c e l e r t e r t i p e d i l i r d i .
 — 25 —

Sahura k a l k m a k ise, başlı b a ş ı n a b i r alemdi. V a k t i ­

m i z i , ona buna m u z i p l i k y a p m a k l a g e ç i r i r d i k . Herkesten
evvel k a l k m a y a gayret'eder ve her g ü n yeni b i r o y u n icat
etmeye çalışırdık- E n b ü y ü k e ğ l e n c e m i z , tavan s ü p ü r g e ­
lerine ç a r ş a f l a r s a r ı p , k o r i d o r l a r a y e r l e ş t i r m e k ve m u t ­
faktan gelen t a b l a k â r l a r ı k o r k u t m a k t ı .
B i r gece, bu t a b l a k â r l a r d a n b i r i o kadar k o r k t u k i e-
l i n d e k i yemek tepsisini yere d ü ş ü r d ü . H a y d i gene ş i k â y e t ,
h a y d i gene ceza!..
Ramazanlarda, d ı ş a r d a o l d u ğ u kadar,'sarayda da g ü n ­
l ü k hayatta b ü y ü k b i r d e ğ i ş i k l i k göze ç a r p a r d ı . Sabahlar;
geç vakte kadar u y u n u r , koca sarayda çıt ç ı k m a z d ı - H e r ­
kes öğle}'e d o ğ r u u y a n ı r ve hayat o zaman b a ş l a r d ı . M u t ­
fak faaliyete g e ç e r , a ş ç ı l a r i f t a r h a z ı r l ı ğ ı yapar, misafir­
ler gidip g e l i r d i . î f t a r topu a t ı l ı r a t ı l m a z da, herkes sofra
basına koşardı.. :
Sarayda herkesin k o r k t u ğ u h a t t â b a b a m ı n bile k e n ­
disinden az çok ç e k i n d i ğ i b i r k a d ı n v a r d ı k i . o da Hazne­
dar u s t a y d ı . B ü t ü n k a l f a l a r ı n başı ve b i r nevi v e k i l h a r ç
olan bu k a d ı n , Cemile S u l t a n ı n a d a m ı o l d u ğ u için, u y ­
gunsuz g ö r d ü ğ ü h a r e k e t l e r i derhal b ü y ü k anneme haber
verirdi- K a n d i l l i d e b i r çok kimse onun y ü z ü n d e n sebep­
siz yere cezaya ç a r p ı l m ı ş t ı . Haznedar usta. g i z l i g i z l i k o ­
r i d o r l a r d a dolaşır, k a p ı l a r a k u l a k v e r i r , i ç e r i d e k o n u ş u ­
l a n l a r ı dinler, en ufak b i r kabahati bile affetmezdi.. Zaten
asabi olan bu k a d ı n ı n , a ç l ı k t a n olacak, Ramazanda b ü t ü n
c i n l e r i b a ş ı n a ç ı k a r d ı . Kimseye i t i m a d ı y o k t u . K i m s e de
onu sevmezdi. Bilhassa Ramazan aylarında, ağzımız.n
t a d ı n ı k a ç ı r a n bu k a d ı n ı k ı z d ı r m a k t a n , ona m u z i p l i k y a p ­
maktan ç e k i n i r d i k . . .
A

A n n e m i gayet i y i h a t ı r l a r ı m . İ s t a n b u l u n en g ü z e l ka­
d ı n l a r ı n d a n b i r i olan annem, u z u n b o y l u , m a v i gözlü, e t i -
ne dolgun, güzel o l d u ğ u kadar da m ü ş f i k ve i y i k a l b l i < r
insandı.
Ç e r k e ş olan annemi k ü ç ü k y a ş t a İ s t a n b u l a g e t i r m i ş ­
ler, okut m u ş l a r , sonra saraya v e r m i ş l e r . Daha i l k g ö r ü ş ­
t e annemin cazibesine k a p ı l a n babam, çok g e ç m e d e n c-
nunla evlenmiş.
En b ü y ü k zevkim, annem, t o p u k l a r ı n a kadar uzun 0r
l a n s a r ı s a ç l a r ı n ı t a r a r k e n s e y r e t m e k t i . G ü n e ş t e ışıl ışıl
parlayan, t o p l a d ı ğ ı zaman b a ş ı n d a b i r t a ç g i b i d u r a n bu
s a ç l a r l a , babam çok iftihar ederdi-

B i r Ramazan gecesi babamla b ü y ü k salonda o t u r u r ­

ken, annem, on ü ç on d ö r t y a ş l a r ı n d a b i r k ı z ç o c u ğ u n u
elinden t u t m u ş , odaya g i r d i . Ben b i r k ö ş e d e o t u r m u ş , e-
l i m d e k i bir k i t a b ı n s a y f a l a r ı n ı k a r ı ş t ı r ı y o r d u m .
A n n e m , d o ğ r u b a b a m ı n y a n ı n a g i t t i . Kızın s a ç ı n ı ok-
ş a d ı k t a n sonra i k i eliyle o m u z l a r ı n d a n t u t u p babama doğ­
r u s ü r d ü ve:
— « E f e n d i m i z , bak ne g ü z e l kız.. D ü n y a h a l i ben ö-
l i i r s e m b u n u al-.- dedi.
Babamın yüzü kıpkırmızı kesilmişti. Elindeki kitabı
h i d d e t l e yere f ı r l a t t ı ve â d e t a b a ğ ı r a r a k :
— «Rica ederim, V i s a l i n u r , s a ç m a l a m a . . H a y a t t a k i m i n
ö l ü p . k i m i n k a l a c a ğ ı belli olmaz. B i l m e m k i b ö y l e ş e y l e r
de nereden a k l ı n a gelir.»
Dedikten sonra odadan ç ı k t ı , g i t t i . A n n e m i n y ü z ü n e
b a k t ı m - Gözleri p a r l ı y o r , d e r i n b i r iç r a h a t l ı ğ ı ve arzusu­
n u y e r i n e g e t i r m e n i n hazzı, y ü z ü n ü n ifadesinden a n l a ş ı ­
l ı y o r d u . İçim b u r k u l m u ş , b i r acaip o l m u ş t u m .
A n n e m , sanki i s t i k b a l i b i l m i ş gibi bu s ö z l e r i s ö y l e m i ş ­
t i . B u ne garip b i r histir k i . aradan ü ç d ö r t ay g e ç m e d e n
h a s t a l a n d ı . H a s t a l ı ğ ı n ı k a r d e ş i m l e benden s a k l a d ı l a r ve
b i n b i r t ü r l ü bahane bularak bizleri y a n ı n a s o k m a d ı l a r .
Bir g ü n dadım, telâşla y a n ı m ı z a geldi:
 — 27 —

— » Ç a b u k h a z ı r l a n ı n . B ü y ü k anneniz i k i n i z i de istet­
m i ş A r a b a bekliyor. Hemen E r e n k ö y ü n e gideceksiniz..»
dedi.

ANNEMİ KAYBEDİYORUM...

B ü y ü k annem, G ö z l e p e d e o t u r u r k e n i k i n c i kızı F a t m a
H a n ı m S u l t a n ı da ö l ü m ü n kara p e n ç e s i n e v e r m i ş t i . B a ş ı n ­
dan imecen t ü r l ü f e l â k e t l e r d e n sonra F ı n d ı k l ı d a oturmak
fatemiyen Cemile Sultan, i k i n c i k ı z ı n ı n da ölümünden
Sonra E r e n k ö y ü n d e b i r köşk s a t ı n a l m ı ş , b i r daha F ı n d ı k ­
l ı s a r a y ı n a d ö n m e m e k ü z e r e , oraya y e r l e ş m i ş t i .
E r e n k ö y ü n ü çok seviyorduk. E r e n k ö y ü n e g i t m e k b i ­
z i m için b ü y ü k b i r d e ğ i ş i k l i k , y e n i bir e ğ l e n c e y d i . S e v i n ç
i ç e r i s i n d e hemen h a z ı r l a n d ı k ve k a p ı d a bizi bekleyen lan-
doya bindik.
B i r çift y a ğ ı z atın ç e k t i ğ i bu arabayla yola ç ı k m a k b ü ­
y ü k b i r zevkti A r a b a c ı n ı n ve y a n ı n d a e l p e n ç e divan otu­
ran seyisin s ı r m a l ı ve r e n k l i cepkenleri h a k i k a t e n çok
g ü z e l d i . A r a b a n ı n içi k ı r m ı z ı kadife d ö ş e l i y d i .

Hava sakindi ve g ü n e ş l i y d i . A r a b a n ı n k ö r ü k l e r i n i a ç ­
t ı r m a s ı için d a d ı m a ı s r a r e t t i k . O buna h i ç taraf dar d e ğ i l ­
di. Nihayet y a l v a r m a l a r ı m ı z a d a y a n a m ı y a r a k :
— P e k â l â , amma bir ş a r t l a . E r e n k ö y ü n e y a k l a ş ı r k e n
k a p a t a c a ğ ı z , dedi-
Dadım. büyük annemden korkusundan böyle
s ö y l ü y o r d u . H a l b u k i biz daha Ü s k ü d a r d a y k e n uzaktan
d o ğ r u Cemile S u l t a n ı n a r a b a s ı n ı n yaklaştığını gördük.
K ö r ü k l e r i kapamaya v a k i t y o k t u .

B ü y ü k annemin a r a b a s ı s ü r a t l e y a n ı m ı z d a n g e ç t i . A -
r a b a y ı d u r d u r m a d ı bile.. Y ü z ü n ü simsiyah b i r p e ç e ile
ö r t m ü ş . K a n d i l l i y e d o ğ r u yol a l ı y o r d u - Acaba niçin d u ­
rup bizimle k o n u ş m a m ı ş t ı ? Kendisi Kandilliye gittiğine
 28 —

g ö r e k a r d e ş i m l e beni neden E r e n k ö y ü n e i s t e t m i ş t i ? H e r
halde b i r işi v a r d ı .
E r e n k ö y ü n d e b i r hafta k a l d ı k . B u b i r hafta z a r f ı n d a
e ğ l e n e c e ğ i m i z kadar e ğ l e n m i ş , a r t ı k i ç i m i z s ı k ı l m a y a b a ş ­
l a m ı ş t ı . B i r an e v v e l evimize d ö n m e k i s t i y o r d u k . Zaten
b ü y ü k annemi de pek g ö r d ü ğ ü m ü z y o k t u . A r a d a s ı r a d a
y a n ı n a ç a ğ ı r ı y o r , biraz o k ş u y o r , sonra:
— Haydi çocuklar, bahçeye çıkıp oynayın., diyordu.

B i r g ü n , i ç i m d e b ü y ü k b i r s ı k ı n t ı v a r d ı . H a r e m bah­
ç e s i n e ç ı k t ı m . Acaba ne yapsam diye d ü ş ü n ü r k e n , b i r e-
r i k a ğ a c ı n a g ö z ü m ilişti. D a l l a r ı n d a n koca koca, y e ş i l ye-,
şil e r i k l e r s a r k ı y o r d u . U z a n a b i l d i ğ i m y e r d e n b i r y a n d a n
y e m e ğ e , b i r y a n d a n da cebime d o l d u r m a ğ a başladım.
Tam bu sırada arkamdan b i r ses i ş i t t i m :
— A m a n cicim, rie y a p ı y o r s u n ? S u l t a n efendi g ö r m e ­
sin, a l i m a l l a h k ı y a m e t l e r i k o p a r ı r - A ç k a r n ı n a e r i k y e d i ­
ğini duysa, fena halde k ı z a r . Dokunur, sakın yiyeyim
deme.
B u , her işe b u r n u n u sokan T i r n i g â h k a l f a y d ı . Fena
halde kafam k ı z m ı ş t ı . K a d ı n ı â d e t a tersledim:
— B ı k t ı m a r t ı k ! N e d i r bu? 0 « a dokunma, buna e l
s ü r m e . Ne yapsak kabahat. Babam da niye gelmez b i l m e m
ki- A r t ı k gelip bizi K a n d i l l i y e götürse...
T i r n i g â h halfa b u s ö z l e r i m e ü z ü l e c e ğ i n e , içini ç e k e ­
rek:
— A h cicim, h a k k ı n var ama baban da ne y a p s ı n , A n ­
nenin ö l ü m ü onu m a h v e t t i . A d a m c a ğ ı z ı n sizleri d ü ş ü n e ­
cek hali var m ı ? dedi.
D o n a k a l m ı ş t ı m . Ne d e d i ğ i n i b i r an k a v r ı y a m a d ı m .
— Ne s ö y l ü y o r s u n ? Ne demek istiyorsun?
D i y e b a ğ ı r d ı m ve e l i m d e k i e r i k l e r i yere f ı r l a t a r a k
k o ş m a y a b a ş l a d ı m . B i r yandan da g ö ğ s ü m t ı k a n ı y o r , g ö z ­
lerimden yaşlar boşanıyordu. Tirnigâh kalfanın:
 — 29 —

— D i l i m k o p s a y d ı da s ö y l e m e s e y d i m , diye b a ğ ı r d ı ğ ı ­
n ı d u y d u m . İş işten g e ç m i ş , h a k i k a t i ö ğ r e n m i ş t i m . .
K o ş a r a k eve girerken, k a r d e ş i m i n bana d o ğ r u geldiği­
n i g ö r d ü m . B u feci h a l i m i ve g ö z y a ş l a r ı m ı g ö r e n z a v a l l ı
k a r d e ş i m , d ü ş ü p b i r y e r i m i i n c i t t i ğ i m i zannederek:
— K a r d e ş i m , d ü ş t ü n m ü ? B i r y e r i n i m i v u r d u n ? diye
sordu.
Cevap verecek vaziyette d e ğ i l d i m . A ğ l ı y a r a k boynuna
a t ı l d ı m ve g a y r i i h t i y a r î a ğ z ı m d a n ş u sözler ç ı k t ı :
— Annem! Annem! Annemiz ölmüş!

A f a l l a d ı . İki k a r d e ş b i r b i r i m i z e s a r ı l d ı k . O r a c ı k t a ye­
r e ç ö k e r e k doya doya, kana kana a ğ l a d ı k .
A n n e m i n ö l ü m ü n ü bizden s a k l a m a l a r ı için b ü y ü k an­
n e m , k a t i e m i r v e r m i ş - H a k i k a t i d u y d u ğ u m u z u -öğrendiği
zaman k ı y a m e t l e r i k o p a r d ı . T i r n i g â h kalfayı azarladı.
H a l b u k i bu acı felâketi e r g e ç ö ğ r e n e c e k t i k . T i r n i g â h k a l ­
fanın annemin ö l ü m ü n ü istemiyerek a ğ z ı n d a n k a ç ı r m a s ı
b i r b a k ı m d a n i y i o l m u ş , g ü n l e r c e h a t t â aylarca b o ş u b o ş u -
na o y a l a n a c a ğ ı m ı z yerde vaziyeti b i r an evvel ö ğ r e n m i ş ­
tik.
K a n d i l l i y e d ö n m e k için b a ğ ı r d ı m ç a ğ ı r d ı m , a ğ l a d ı m .
N i h a y e t ertesi g ü n ü babam gelerek bizi evimize g ö t ü r d ü .
K a n d i l l i y e v a r ı r varmaz i l k işim, kimseye g ö r ü n m e ­
den, annemin o d a s ı n a g i t m e k oldu- İ ç e r i y e g i r d i ğ i m za­
man odayı âdeta tanıyamadım. Yatak kalkmış, eşyalar
t o p l a n m ı ş , oda bom boş b i r hal a l m ı ş t ı . A r t ı k b u odada
annemin g ü z e l s a ç l a r ı n ı t a r a m a s ı n ı seyredemiyecektim,
b e n i burada k u c a ğ ı n a a l ı p k o k l a y a k o k l a y a ö p m i y e c e k t i .
Kapıyı yavaşça kapayıp çıktım. Gözlerimden yaşlar akı­
yordu.
M e ğ e r s e annem, biz daha K a n d i l l i d e y k e n ö l m ü ş . B ü ­
y ü k annemle, Ü s k ü d a r d a a r a b a l a r ı m ı z k a r ş ı l a ş t ı ğ ı zaman
d u r u p bizimle k o n u ş m a m a s ı n a sebep de b i r an e v v e l ge-
 - - 30 -

linine y e t i ş e b i l m e k içinmiş-
Saraydaki matem h a v a s ı y a v a ş y a v a ş g e ç m e y e b a ş l a ­
dı, n o r m a l hayata d ö n ü l d ü .
Babam, annemin ö l ü m ü n d e n a l t ı ay sonra son vasi­
y e t i n i yerine g e t i r d i . A n n e m i n kendisine m ü n a s i p g ö r d ü ­
ğü k ı z l a evlendi. N i k â h gayet sessiz oldu. Ç e r k e z M e h m e t
B e y i n kızı olan bu g ü z e l k a d ı n ı n ismi H a y r i y e i d i . B a b a m
e v l e n d i ğ i zaman ben on y a ş ı n d a y d ı m , a n n e l i ğ i m ise on.
beş yaşındaydı. Kendisini çok sevdik- Bize hem a n a l ı k ,
hem k a r d e ş l i k , hem de a r k a d a ş l ı k e t t i . Ona «anne» d e d i m .

A n n e m b i r sene sonra bize b i r kız k a r d e ş verdi. İ s ­

m i n i M ü n i r e k o y d u l a r . A i l e m i z b ü y ü m ü ş , üç k a r d e ş o l ­
muştuk.

İLK D E F A FERACE GİYİYORUM

A r t ı k ç o c u k l u k senelerine veda e t m i ş t i m - On i k i ya­

ş ı m a g i r d i ğ i m zaman d a d ı m beni k a r ş ı s ı n a a l d ı ve:

— Bak, koca kız oldun. Neredeyse evlenme ç a ğ ı n a

gireceksin. M a ş a l l a h i r i y a p ı l ı s ı n . Y a ş ı n d a n b ü y ü k g ö s t e ­
r i y o r s u n . A r t ı k y a ş m a k t a k m a n , ferace g i y m e n , ç a r ş a f a
g i r m e n lâzım. E r k e k l e r i n i ç i n e bu vaziyette ç ı k a m a z s ı n .
A y ı p t ı r , dedi.

S ö y l e n e c e k ş e y y o k t u ; ister istemez d e d i k l e r i n i yap­

maya mecburdum. Terzi geldi, ölçü alındı...

B e y o ğ l u n u n en m e ş h u r terzilerinden b i r i olan M a d a m
Hrisso, K a n d i l l i s a r a y ı n ı n terzisiydi. A n n e m i n , b e n i m v e
d i ğ e r aile ç o c u k l a r ı n ı n elbiselerini o d i k e r d i . A s l e n M a c a r
olan bu k a d ı n , Macaristandan g e l m i ş , İ s t a n b u l a y e r l e ş e ­
rek kısa zamanda kendisine b ü y ü k bir ş ö h r e t y a p m ı ş t ı -
T a t l ı d i l l i , g ü l e r y ü z l ü , şipşirin b i r k a d ı n d ı . Prova yapar­
ken ç e n e s i hiç durmaz, boyuna k o n u ş u r d u .
 H e r h a n g i b i r i m i z e dikiş d i k i l e c e ğ i zaman Madam H -
risso'ya haber g ö n d e r i l i r , o da y a n ı n a k a l f a s ı n ı ve ç e ş i t
çeşit k u m a ş n u m u n e l e r i n i alarak saraya gelirdi.
Ferace giymeme karar verilince hemen Madam H r i s -
bt>'ya adam g ö n d e r i l d i . Bu haberi alan M ı dam Hrisso er­
tesi g ü n saraya geldi. Kendisine bana ferace d i k i l e c e ğ i
s ö y l e n m i ş , ona g ö r e k u m a ş getirmesi tenbih e d i l m i ş t i . Be­
ni daha uzaktan g ö r ü r g ö r m e z , k u c a k l a y a c a k m ı ş g i b i k o l ­
l a r ı n ı a ç a r a k , bana d o ğ r u gelmeye ve k o n u ş m a y a b a ş l a d ı :

«•— A m a n efendim, â d e t a b i r g e n ç k ı z o l m u ş s u n u z .
Ferace size ne kadar y a k ı ş a c a k ! Size ç e ş i t çeşit k u m a ş ;
numuneleri getirdim, istediğinizi b e ğ e n i n . Size ö y l e b i r
ferace d i k e c e ğ i m k i kimsede eşi o l m ı y a c a k . Y a k ı n d a da
inşallah g e l i n l i ğ i n i z i d i k e r i m . »
M a d a m Hrisso'nun a ğ z ı n d a n kelimeler b i r b i r i n i k o -
v a l ı y a r a k ç ı k ı y o r d u . O bu sözleri s ö y l e r k e n y a n ı m d ı d u ­
ran d a d ı m da k e n d i kendine k o n u ş u y o r d u :
«— T ö v b e e s t a ğ f i r u l l a h ! D u r b a k a l ı m şu feraceyi d i k ­
sin hele- Bu u l u o r t a k o n u ş m a s ı yok m u hani...»
Dadımın kulağına eğilerek fısıldadım:
«— A l l a h a ş k ı n a d a d ı , sus. K a d ı n duyacak, rezil ola­
cağız.»
«— Duyarsa duysun, ondan m ı k o r k a c a ğ ı m ! »
D e d i k t e n sonra h ı ş ı m l a odaya g i r d i . Nedense d a d ı ­
m ı n Madam Hrisso ile yıldızı b a r ı ş ı k d e ğ i l d i .
Biz de d a d ı m ı n p e ş i n d e n odaya g i r d i k . M a d a m H r i s ­
so, k u m a ş n u m u n e l e r i n i ortaya ç ı k a r d ı . Oda k a l a b a l ı k t ı -
A n n e m l e d a d ı m ve d i ğ e r l e r i k u m a ş l a r a b a k ı y o r , «Şu iyi,»
«bu fena," «bak bu yakışır.» diye kendi kendilerine f i k i r
y ü r ü t ü y o r l a r d ı . K i m s e n i n bana b i r şey s o r d u ğ u :
—« Ş u n u b e ğ e n d i n mi?»
Dediği y o k t u . Nihayet d a y a n a m ı y a r . a k lâfa k a r ı ş t ı m :
— K u z u m , bana da Borsanıza. B i r a z da benim f i k r i -
 — 32 —

m i a l s a n ı z i y i olacak. Ne de olsa feraceyi giyecek b e n i m . »

«— Sen daha k ü ç ü k s ü n , a n l a m a z s ı n » diye cevap ver­
diler.
Neden anlamaz m ı ş ı m ? Pek â l â benim de b i r z e v k i m
b i r i s t e ğ i m v a r d ı . H e m insana:
*— Sen a r t ı k b ü y ü d ü n . E r k e k l e r d e n k a ç m a n lâzım.
Ferace giymelisin, y ü z ü n ü ö r t m e l i s i n . »
D i y o r l a r , hem de k ü ç ü k o l d u ğ u m u , b u g i b i i ş l e r e ak­
l ı m ı n e r m i y c e ğ i n i s ö y l ü y o r l a r , arzuma m â n i o l u y o r l a r d ı .

N u m u n e l e r i n i ç i n d e siyah muare b i r k u m a ş ı g ö z ü m e
g e s t i r m i ş t i m - M a d a m Hrisso, b a ş t a o l m a k ü z e r e kimse si­
y a h ı b e ğ e n m i y o r , m u v a f ı k b u l m u y o r , m a v i n i n daha y a k ı ­
ş a c a ğ ı n ı s ö y l ü y o r l a r d ı . N i h a y e t a l l e m e t t i m , k a l l e m et­
t i m , a ğ l a r g i b i y a p t ı m ve i s t e d i ğ i m i onlara k a b u l ettir­
d i m . K a r a r v e r i l m i ş t i . Ferace siyah muareden olacak,
beyaz y a ş m a k t a k a c a k t ı m .
B i r i k i provadan sonra M a d a m Hrisso feraceyi getir­
di ve k e n d i eliyle g i y d i r d i . Y a ş m a ğ ı da b a ş ı m a t a k t ı l a r .
B u k ı y a f e t e y e n i g i r d i ğ i m için b ü y ü k anneme ayak ö p ­
meye g i t m e k l â z ı m d ı . A y a k ö p m e y e « h â k i p a y e y ü z
s ü r m e k » denirdi.
« H â k i p a y e y ü z s ü r m e k » için b e n i h a z ı r l a d ı l a r . Da­
d ı m ve h a r e m a ğ a s ı ile arabaya b i n e r e k E r e n k ö y ü n e git­
tik.
Cemile S u l t a n ı n o d a s ı n a g i r d i ğ i m zaman yere kapa­
n ı p , y e r i ö p t ü m . B ü y ü k annem k a l k m a m ı s ö y l i y e r e k , be­
n i y a n ı n a ç a ğ ı r d ı ve:
«— B a k i m sana M e v h i b e bebek, pek y a k ı ş m ı ş . Be­
ğ e n d i m . » Dedi.
B i r an evvel odadan ç ı k ı p , y a ş m a ğ ı atmak istiyor­
dum- B i r taraftan sıcak, b i r taraftan da alışık o l m a d ı ğ ı m
ve a ğ z ı m ı b u r n u m u k a p ı y a n y a ş m a k , ü z e r i m e f e n a l ı k l a r
g e t i r i y o r d u . Y ü z ü m ter i ç e r s i n d e k a l m ı ş t ı .
 N i h a y e t , b ü y ü k annem m ü s a a d e e t l i , odadan ç ı k t ı m .
K e n d i m i d ı ş a r ı d a b u l u r bulmaz rahat b i r nefes alarak
basımdaki yaşmağı çıkardım.

O g ü n a k ş a m a kadar E r e n k ö y ü n d e o t u r d u k t a n sonra
K a n d i l l i y e d ö n d ü k . S e v i n ç i ç e r s i n d e y d i m . B ü y ü k annem,
hem beni b e ğ e n m i ş , h e m de b i r kese a l t ı n v e r m i ş t i .
•

Amcamın ölümü

K a n d i l l i d e neş'eli ve e ğ l e n c e l i g ü n l e r b i r b i r i n i t a k i p
ediyordu- Sarayda mes'ut g e ç e n h a y a t ı m ı n i ç i n d e b e n i ü -
zen b i r tek ş e y v a r d ı . O da amcam S a k ı p B e y i n h a s t a l ı ğ ı
i d i . D a i r e l e r i m i z a y r ı o l d u ğ u halde zaman zaman o n u n ı s ­
tırabını, acı açı feryatlarını duyardım. Z a v a l l ı amcam
k i m b i l i r ne kadar h a s t a y d ı . B u acı f e r y a t l a r ı d u y d u ğ u m
zaman k u l a k l a r ı m ı t ı k a r , k a ç a c a k delik a r a r d ı m , ve m ü m ­
k ü n o l d u ğ u kadar onun dairesine gitmezdim.

A m c a m ı n i k i karısı vardı. Bu k a d ı n l a r d a n Şenime ve

E m i n e a d ı n d a birer kızı o l m u ş t u . A m c a m ı n h a n ı m l a r ı n ı n
i s i m l e r i Vicdan ve Dilbeste i d i - B u i k i o r t a k k a t ' i y e n ge-
ç i n e m e z daima kavga ederlerdi. B u n l a r b i r kavgaya b a ş ­
ladı m ı b ü t ü n saray a y a ğ a k a l k a r d ı . B e n i m de en b ü y ü k
z e v k i m b u n l a r ı n k a v g a l a r ı n ı gizli b i r yerden seyretmekti.

D ü r n e v isminde, her t ü r l ü y a r a m a z l ı ğ ı m a i ş t i r a k e-
den, b i r k ı z v a r d ı . K a v g a b a ş l a y ı n c a nerede olsam gelir
beni b u l u r , haber v e r i r d i . O zaman, h e m e n a m c a m ı n da­
iresine k o ş a r , haznedar usta işe k a r ı ş ı n c a y a kadar, k a p ı
a r k a l a r ı n d a n seyrederdim.

A m c a m ı n h a s t a l ı ğ ı n ı n a r t m a s ı ü z e r i n e .Cemile S u l ­
tan, K a n d i l l i y e g e l m i ş , kendisine h a z ı r l a n a n daireye y e r ­
leşmişti. A m c a m i y i l e ş t i k t e n sonra E r e n k ö y ü n e d ö n e c e k ­
ti-
 — 34 —
t

T a l i h , burada da b ü y ü k annemin h ü z ü n l ü h a y a t ı n a
yeni b i r darbe v u r d u . O ğ l u n u ö l ü m ü n zalim p e n ç e s i a l ı p
götürdü.
Benden s a k l a m a l a r ı n a r a ğ m e n a m c a m ı n ö l ü m ü n ü duy­
m u ş t u m . O g ü n Ş e h i m e y i , E m i n e y i , beni ve Ziyaeddini
hemen bir arabaya bindirerek K u z g u n c u ğ a , b a b a m ı n ha­
l a l a r ı n ı n y a l ı s ı n a g ö n d e r d i l e r . Y a l ı y a v a r d ı ğ ı m ı z zaman
b ü y ü k h a l a l a r ı m ı z ı n bizim y a ş t a olan kızları karşıladı.
H a l a l a r ı m , ö l ü m haberini duyunca K a n d i l l i y e g i t m i ş l e r ­
di.
Ş e h i m e ile Emineden b a ş k a lıepimiz a m c a m ı n ö l d ü ­
ğ ü n ü b i l i y o r d u k . Vaziyeti onlara belli etmemek için e l i ­
mizden gelen her şeyi y a p ı y o r d u k . Ağlamak ihtiyacını
d u y d u ğ u m halde o n l a r ı ü z m e m e k , meraka düşürmemek
için göz y a ş l a r ı m ı i ç i m e a k ı t ı y o r d u m .

Ö ğ l e y e m e ğ i n i k o r u d a k i k ö ş k t e yiyecektik. Hava g ü ­
zel o l d u ğ u için k ö ş k ü n ö n ü n d e k i b a h ç e y e b i r sofra h a z ı r ­
lamışlardı.
B ü y ü k h a l a m ı n kızı Ferdane h a n ı m , hepimizi topla­
y a r a k koruya ç ı k a r d ı . G ü z e l l i ğ i d i l l e r e destan olan Fer­
dane h a l a m ı çok severdim. D ü n y a n ı n en g ü z e l yeşil göz­
lerine malikti.
Biz tam sofraya o t u r u r k e n , B o ğ a z d a n d o ğ r u inen
beyaz b i r m u ş u ve a r k a s ı n d a n gelen onar ç i f t e b e ş saray
k a y ı ğ ı n ı g ö r d ü m . M u ş u n i ç i n d e a m c a m ı n cenazesi v a r d ı -
Hemen Ferdane halama i ş a r e t ederek, denizi g ö s t e r d i m .
V a z i y e t i anlayan halam, E m i n e ile Ş e h i m e y i a r k a l a r ı de­
nize d ö n ü k olarak sofraya o t u r t t u . M u ş u g ö r ü n c e b i r ş e y ­
ler sezebilirlerdi.
Y e m e ğ e b a ş l a d ı k . L o k m a l a r b o ğ a z ı m a d i z i l i y o r , ca­
n ı m h i ç b i r şey istemiyordu. B i r a n evvel sofradan k a l k ı p ,
y a l n ı z kalmak i h t i y a c ı n d a y d ı m .
Bu s ı r a d a gene akraba ç o c u k l a r ı n d a n b i r i olan A l â e d -
1

— 35 —

din » r a c a m ı n , beyaz bir ata b i n m i ş , bize d o ğ r u geldiğimi

g ö r d ü m . Y a n ı m ı z a y a k l a ş t ı ğ ı zaman:
— « A l â e d d i n amca, ata binmek istiyorum.» dedim.
B u s ö z l e r i m i d u y a n Ferdane halam, hemen itiraz e t t i :
— « A m a n c i c i m , s a k ı n ha, b i n y e i m deme. D ü ş ü p b i r
yerini kırarsın.»
— «Ata i l k defa b i n m i y o r u m ya, h i ç b i r şey olmaz.
Htm c a n ı m istiyor.»
Her kafadan b i r ses ç ı k ı y o r , k i m i «bin», k i m i de «bin­
me» d i y o r d u . Biz b ö y l e b a ğ ı r ı p ç a ğ ı r ı r k e n cenaze de tam
y a h n i n ö n ü n d e n g e ç i y o r d u . Benimle b a ş a ç ı k a m ı y a c a ğ ı n ı
anlayan A l â e d d i n amca, nihayet:
— « H a y d i , gel» dedi. v

Ben daha ata y a k l a ş m a d a n dizime ö y l e bir çifte ye­

d i m k i neye u ğ r a d ı ğ ı m ı ş a ş ı r d ı m . Zaten gergin olan si­
nirlerim büsbütün gerildi. Birdenbire bağıra bağıra ağla- •
mağa başladım. Artık istediğim kadar ağlayabilirdim.
Kimse:
— «Neden ağlıyorsun?»
Diye s o r a m a z d ı . K a n a y a n dizimin a c ı s ı n d a n ziyade
zavallı a m c a m ı n ö l ü m ü n e y a n ı y o r , onun için a ğ l ı y o r , o-
nun için b a ğ ı r ı y o r d u m .
Herkes deliye d ö n m ü ş , t e l â ş l a n m ı ş t ı . Alelacele, nere­
den buldularsa b u l d u l a r , bir doktor getirdiler, dizimi
s a r d ı l a r . Sofraya tekrar oturacak halde d e ğ i l d i n . A ç ı l ı r
k a p a n ı r bir iskemleye y a t ı r d ı l a r , Ferdane hala, k e n d i e-
l i y l e bana yemek y e d i r i y o r d u - Hiç kimsede n e ş e k a y n a ­
mıştı. Emine ile Ş e h i m e de s u r a t l a r ı n ı a s m ı ş l a r d ı .

A k ş a m ü z e r i b ü y ü k halalar gelip de h a l i m i g ö r ü n c e
K a n d i l l i y e d ö n m e m i z e razı o l m a d ı l a r . Hemen u ş a k l a r d a n
b i r i n i ata b i n d i r e r e k K a n d i l l i y e g ö n d e r d i l e r ve y a l ı d a
cok e ğ l e n d i ğ i m i z için gece k a l m a m ı z a m ü s a a d e etmesini
Cemile Sultandan rica ettiler. K a n d i l l i y e gitmek değil, a-
 — 36 —

y a ğ ı m ı yere b a s a m ı y o r d u m . O gece m ü t h i ş b i r a c ı y l a sa­

baha kadar u y u y a m a d ı m .
Ertesi sabah, b ü y ü k halam Y e g â n e h a n ı m e f e n d i , b e n i
k e n d i arabasiyle saraya g ö t ü r d ü .
B ü y ü k anneme vaziyeti m ü n a s i p b i r lisanla anlat­
m ı ş l a r - E v l â d ı n ı n acısı ile yanan z a v a l l ı efendimiz:
— « E y v a h ! O da topal mı o l a c a k ? » d i y e k ı y a m e t l e r i
koparmış.
Beni kucakta odama ç ı k a r d ı l a r . Derhal doktor A r i s t i -
d i p a ş a ile Cemil p a ş a y a haber g i t t i . E s k i Ş e h r e m i n l e r i n -
den olan o p e r a t ö r Cemil T o p u z l u s a r a y ı n doktoruydu.
K i m i n b i r t a r a f ı n a b i r ş e y olursa, k i m i n b a ş ı a ğ ı r ı r s a Ce­
m i l pasa g e l i r d i . Kendisine s a r a y ı n «baş ağrısı g ü l l â c ı »
i s m i n i v e r m i ş t i k - Cemile Sultan C e m i l p a ş a y ı çok t a k d i r
eder, bazen saatlerce y a n ı n d a o t u r t u r d u . B a ş ı m ı z bile a ğ ­
r ı d ı ğ ı zaman Cemil p a ş a n ı n gelmesine ç o k k ı z a r d ı m . B i r
o p e r a t ö r ü n her şeyi a n l a y a c a ğ ı n a , her hastalığı keşfe­
deceğine kani değildim. B ü t ü n bunlara r a ğ m e n , nazımı
ç e k t i ğ i için, d o k t o r l a r ı n a r a s ı n d a en fazla onu severdim.

N i h a y e t doktorlar geldi. B e n i yatakta, y ü z ü m sapsa­

r ı yatar g ö r e n Cemil p a ş a :
— Gene ne oldu. ne y a p t ı n ı z , k ü ç ü k h a n ı m ? » dedi.
C a n ı m çok a c ı y o r d u . B e n i b a ğ ı r t a ç a ğ ı r t a muayene et­
t i ıer ve k e m i k t e b i r ş e y o l m a d ı ğ ı n a karar v e r d i l e r . Y a l ­
n ı z yara b ü y ü k t ü ve ç o k kan a k m ı ş t ı . B u g ü n e kadar ge­
ç e n seneler y a r a n ı n i z i n i silemedi. İz h â l â dizimde d u r u ­
yor.
D o k t o r l a r y a r a y ı s a r ı p , ne ş e k i l d e p a n s ı m a n y a p ı l a ­
c a ğ ı n a dair t a l i m a t v e r d i k t e n sonra:
— « G e ç m i ş olsun, b i r daha b ö y l e y a r a m a z l ı k l a r yap­
m a y ı n . H e m size zarar, hem etrafınızdakilere üzüntü!
dediler ve g i t t i l e r . Sanki a t ı n a y a ğ ı n ı bilhassa a l ı p , d i z i ­
me v u r m u ş veya ata, l â f t a n a n l a r m ı ş gibi. «çifte at» de-
 — 3? —

iniştim. ITer ne ise onlar i y i l i ğ i m i i s t i y o r d u amma b e n i m

nasihat dinleyecek h a l i m y o k t u . A k l ı m f i k r i m a m c a m ı n
h ı / . l a r ı n d a y d ı . Acaba ne y a p ı y o r l a r d ı ? F e l â k e t haberini
onlara k i m v e r m i ş t i ? Odama g e l m e d i k l e r i için hiç b i r
ş e y d e n h a b e r i m y o k t u . N i h a y e t havadisi d a d ı m d a n a l d ı m .
O n l a r ı n ç e ş n e d a r u s t a s ı , (sofracı) N a z m i d i l kalfa m ü n a ­
sip b i r lisanla b a b a l a r ı n ı n ö l d ü ğ ü n ü s ö y l e m i ş ve:

— « S a k ı n b a ğ ı r ı p ç a ğ ı r m a y ı n Sultan efendi r a h a t s ı z
olur.. H e m koca k ı z l a r s ı n ı z , M e v h i b e k a r d e ş i n i z de b ö y ­
le b i r kaza g e ç i r d i , efendimiz çok ü z g ü n , siz de ü z m e y i n . »
demiş.

A r a d a n b i r k a ç g ü n g e ç t i k t e n sonra b i r sabah, oda­

n ı m k a p ı s ı h ı z l a açıldı. Emine, y ı l d ı r ı m g i b i i ç e r i y e g i r d i .
Zaten biraz h ı r ç ı n olan E m i n e n i n y ü z ü s a r a r m ı ş , t i t r e y e n
d u d a k l a r ı bembeyaz k e s i l m i ş t i . Odaya girer girmez «Na­
sılsın» filân demeden b i r d e n b i r e damdan d ü ş e r c c s i n e :

— « K e ş k e senin b a c a ğ ı n k ı r ı l s a y d ı da babam ölme-

seydi!» dedi.

Ben g ü n l e r c e yatakta k a l m ı ş , zaten sinirden ç ı l d ı r ­

mak ü z e r e y d i m . B u sözler ü z e r i m d e buz g i b i tesir y a p t ı .
Ne s ö y l e d i ğ i m i n f a r k ı n d a olmadan a ğ z ı m d a n şu s ö z l e r
çıktı:

— «Senin baban ö l m e s e y d i biz y a l ı y a gitmezdik, be­

n i m de b a ş ı m a b u iş gelmezdi. Kabahat bende mi? Baban
ö l d ü y s e b e n i m de annem öldü. Ne y a p a l ı m hepimiz öle­
ceğiz...»
— «İnşallah ölürsün!»
Dedi ve g e l d i ğ i g i b i hızla ç ı k t ı g i t t i . O anda beni cok
ü z e n bu h â d i s e zamanla u n u t u l d u . Esasen unutulmıyan
ne var k i ! .
 KARDEŞİM SÜNNET OLUYOR

S a r a y ı n içinde b ü y ü k b i r telâş, h a z ı r l ı k göze çarpı­

yor, a ğ ı z d a n a ğ ı z a :
— « S ü n n e t d ü ğ ü n ü » lâfı d o l a ş ı y o r d u .
S ü n n e t neydi? B i r i m i evleniyordu? B i r t ü r l ü anlayama­
m ı ş t ı m . Sarayda bazı h â d i s e l e r bizlerden gizlenir, yeni
b i r kelime veya yeni b i r ş e y ö ğ r e n m e k istesek k a p a l ı ce­
vaplar verilir, bir t ü r l ü işin esası s ö y l e n m e z d i . Önüme
geiene s ü n n e t d ü ğ ü n ü n ü n ne. o l d u ğ u n u soruyor, kimse­
den d o ğ r u d ü r ü s t cevap a l a m ı y o r d u m . B i l d i ğ i m b i r şey
varsa, y a p ı l a n e ğ l e n c e h a z ı r l ı k l a r ı i d i .

Nihayet b i r g ü n , D ü r n e v beni b i r k ö ş e y e ç e k t i ve
k i m s e n i n bizi d i n l e m e d i ğ i n e kanaat g e t i r d i k t e n sonra
k u l a ğ ı m a şu sözleri fısıldadı:
— Cici B e y i n s ü n n e t i o l a c a k m ı ş . Y a p ı l a n h a z ı r l ı k l a r
ona. ^
— A l l a h a ş k m a D ü r n e v . s ü n n e t ne\'in nesidir, b i l i y o r
musun? B i l i y o r s a n söyle.
— Ben de pek i y i b i l m i y o r u m amma ç e ş n e d a r usta
i l e kahveci usta k o n u ş u r l a r k e n d u y d u m . «İnşallah doktor
Cici B e y i n c a n ı n ı acıtmaz» d i y o r l a r d ı . B i r y e r i n i kesecek-
lc-rmiş amma neresinin k e s i l e c e ğ i n i a n l ı y a m a d ı m . Sora­
m a d ı m da.
Dürnevden bunları öğrenir öğrenmez doğru dadıma
g i t t i m fakat ondan da h i ç b i r şey ö ğ r e n e m e d i m . Ü s t ü n k ö -
r ü bir i k i cevap v e r d i k t e n sonra:

— O g ü n gelsin de a n l a r s ı n , dedi ve b a ş ı n d a n s a v d ı .
Eğlenceyi beklemekten b a ş k a ç a r e y o k t u . Nihayet.
d ü ğ ü n g ü n ü geldi. B ü y ü k s o f a n ı n s a ğ ı n d a k i bir odayı
s ü n n e t odası İ n l i n e s o k m u ş l a r d ı . B ü y ü k m e r d i v e n i n ba­
şına kafesler k o n u l m u ş t u . Ziyaettin, s ü n n e t odasında,
som y a l d ı z d a n kocaman b i r k a r y o l a n ı n i ç e r i s i n e yattırıl-
 — 39 —

m i s t i . S e l â m l ı k dairesinde ise ö k s ü z ç o c u k l a r için e l l i ya­

tak h a z ı r l a n m ı ş t ı .
Hepimiz, giyinmiş, süslenmiş, m ü c e v h e r l e r takmıştık.
Hokkabazlar, kuklalar, saz t a k ı m l a r ı gelmiş, e ğ l e n c e k ı ­
yamet g ı r l s g i d i y o r d u . S e l â m l ı k t a r a f ı çok k a l a b a l ı k t ı .
İ ç e r i s i n i seyredebilmek için bir pencereden ö t e k i n e ko­
ş u y o r , fakat h i ç bir ş e y g ö r e m i y o r d u k .
K a r d e ş i m i n bir tarafının kesileceğini, canının acıya­
c a ğ ı n ı zannederken, onu y a t a ğ ı n d a s a p a s a ğ l a m görünce
fena hailde ü z ü l d ü m . Ü z ü n t ü m ü n asıl sebebi, her gelen
misafirin Z i y a e t t i n i n b a ş u c u n a b i r k u t u veya paket içe­
risinde hediye b ı r s . k m a s ı y d ı . O n u â d e t a k ı s k a n ı y o r d u m .
BESİM AĞANIN SAATİ
Hokkabazlardan b i r i , t ü r l ü m a r i f e t l e r g ö s t e r i y o r ,
h a y r a n ' h a y r a n onu seyrediyorduk. B i r a r a l ı k , b i r k ö ş e d e
d u r a n H a r e m a ğ a l a r ı n d a n Besim A ğ a n ı n y a n ı n a g i t t i ve:
— Ş u saatinizi v e r i n , tuzla buz edip gene s a p a s a ğ l a m
size iade e d e c e ğ i m .
D e d i ve Besim A ğ a n ı n itiraz etmesine meydan ver­
meden, e l t i n bir k ö s t e k l e cebinde asılı duran saati ç e k t i
aldı...
H a r e m a ğ a l a r ı n ı n saate çok m e r a k ı v a r d ı . O n l a r için
bayatta en k ı y m e t l i şey saatti. Saatini h o k k a b a z ı n elinde
g ö r ü n c e afallayan Besim A ğ a :
— Versene sen onu bana. Ben ö y l e ş e y l e r istemem.
B a ş k a o y u n yap. Ssatimi b ı r a k , dedi.
İ ş işten g e ç m i ş , hokkabaz saati i k i t a ş ı n a r a s ı n a k o ­
yarak e z m e ğ e b a ş l a m ı ş t ı . Saatinin h a k i k a t e n tehlikede
o l d u ğ u n u zanneden z a v a l l ı Besim A ğ a n ı n simsiyah y ü z ü
bembeyaz kesildi. D u d a k l a r ı titremeye b a ş l a d ı :
— B a ş ı m a gelenlere b a k ı n ! Efendimiz, saatim g i t t i .
D i y e b a ğ ı r d ı ve ü z e r i n e f e n a l ı k l a r geldi. L i m o n kok­
l a t t ı l a r , kolonya s ü r d ü l e r , zor b e l â kendine g e t i r d i l e r .
 — 40 —

Hokkabaz, saat elinde, Besim A ğ a n ı n ö n ü n e ç ö m e l m i ş :

— İ ş t e , saatin burada. M e r a k etme. B i r ş e y olmadı.
Ezmedim.
D i y o r , Besim A ğ a y a saatinin s a ğ l a m o l d u ğ u n u anlat­
m a ğ a ç a l ı ş ı y o r d u . Besim Ağa, saati eline a l d ı , e v i r d i , ç e ­
v i r d i , t e t k i k e t t i . K e n d i saati ve s a ğ l a m o l d u ğ u n a aklı ke­
sip kanaat getirince rahat b i r nefes aldı.

— B i r daha b ö y l e ş a k a istemem... dedi.

S ü n n e t d ü ğ ü n ü hakikaten eğlenceli geçmişti. Bir k a ç
g ü n sonra k a r d e ş i m a y a ğ a k a l k m ı ş , sarayda hayat t a b i î
seyrine k a v u ş m u ş t u .
Sarayda bazı yasak e d i l m i ş ş e y l e r v a r d ı . B u n l a r d a n
b i r tanesi de iskambil o y u n u y d u . B u y a s a ğ ı n ne zaman
ve k i m i n t a r a f ı n d a n k o n u l d u ğ u b e l l i d e ğ i l d i . Y a s a ğ ı n ç o k
s ı k . o l m a s ı n a r a ğ m e n , hemen hemen herkesin, her saray­
l ı n ı n d o l a b ı n d a b i r değil, b i r k a ç deste iskambil b u l u n u r ­
du. Boş zamanlarda fallar açılır, y ü k l e r e s a k l a n ı p a l t m ı ş ­
altı g i b i basit iskambil o y u n l a r ı o y n a n ı r d ı . A r t ı k ben de
b ü y ü k l e r i n a r a s ı n d a yer a l d ı ğ ı m için bu oyunlara k a r ı ş ı ­
yor, saatlerce y ü k l ü k l e r e k a p a n ı p iskambil o y n u y o r d u m .

CARİYELER

G ü n l e r , haftalar, aylar b i r b i r i n i takip ediyor, hayat

devam edip g i d i y o r d u .
Saray adetlerinin i ç i n d e en s i n i ı i m e d o k u n a n l a r d a n
b i r i de i n s a n l a r ı n m e n d i l , ç o r a p veya her hangi b i r e ş y a
g i b i para ile s a t ı n a l ı n m a l a r ı y d ı . B u işi b i r t ü r l ü a k l ı m
a l m ı y o r , g ö n l ü m razı o l m u y o r d u . Fakat, elimden b i r ş e y
gelemez, k u r u l m u ş b i r an'aneyi b o z a m a z d ı m .
Sarayda bulunan cariyelerin, k a l f a l a r ı n hepsi Ç e r k e z
k ı z l a r ı y d ı . A r a l a r ı n d a tek t ü k G ü r c ü l e r de v a r d ı . Ç e r k e z -
leıin k i m i İzmit civarındaki Derbcnd, Yanık gibi köyler-
 — 41 -

cien, k i m i dc B a n d ı r m a d a n g e t i r t i l i r d i . Bunlar ü ç kısma'

a y r ı l ı r l a r d ı ; acemiler, kalfalar, ustalar.

Saraya gelen bir kız m u a y y e n b i r m ü d d e t . . t â l i m ve

terbiye g ö r ü r , kendisine saray â d a b ı ö ğ r e t i l i r ve^ saray
h i z m e t l e r i n e h a z ı r l a n ı r d ı . Buna acemilik devresi d e n i r d i .
A c e m i l i k devresini b i t i r e n b i r kız, sarayda m u a y y e n b i ­
r i n i n maiyetine v e r i l i r d i . A r t ı k o kızın vazifesi, bağlı b u ­
l u n d u ğ u kimseye hizmet e t m e k t i . Yine a y n ı daireye b a ğ ­
lı b i r k a l f a n ı n nezareti a l t ı n d a b i r . m ü d d e t daha çalışır
ve b ö y l e c e acemilik devresini t a m olarak b i t i r i r d i . Ace­
m i l i k devresini bitiren b i r k ı z vazifenin m ü t e h a s s ı s ı o l ­
m u ş diye kabul edilirdi.

Bu vazifede b i r m ü d d e t ç a l ı ş t ı k t a n sonra l i y a k a t i ve
sı" i . elerin v e r d i ğ i t e c r ü b e ile kalfalığa y ü k s e l i r d i .

C a r i y e l e r i n bu t a k s i m i saraylara g ö r e d e ğ i ş i r d i . M e ­
selâ p a d i ş a h s a r a y ı n d a k i usul ve e r k â n , sultan ve beyzade
saray I a r ı n d a k i n d e n f a r k l ı y d ı .

P a d i ş a h s a r a y l a r ı n d a y i n e acemi, usta ve kalfa dere­

celeri o l m a k l a beraber, a y r ı c a b i r de k ı z l a r a ğ a s ı . musa­
hipler ve b i r s ü r ü h a r e m a ğ a l a r ı b u l u n u r d u . Sultan ve
Beyzade s a r a y l a r ı n d a ise, k ı z l a r a ğ a s ı ve musahipler gibi
ı ü t b e l i l e r bulunmaz, b u n l a r ı n y e r i n e başağa, b a ş k a p l a n a -
ğa ve a ğ a l a r v a r d ı .

B i z i m saray. Beyzade s a r a y ı o l d u ğ u için iş g ö r e n l e r

Saltan ve Beyzade s a r a y l a r ı n ı n t a k s i m a t ı n a g ö r e ayarlan­
mıştı. •
S a r a y l ı ve a ğ a l a r ı n y a n ı n d a Beyzade saraylarında
fazla olarak sofracılar ekseriyetle y e r l i R u n ı l a r d a n d ı . A y ­
rıca her dairede ç a m a ş ı r c ı l ı k ve ü t ü c ü l ü k yapan R u m k a ­
d ı n l a r ı b u l u n u r d u . Bunlar haremde vazife görenlerdi.
 — 42 —

B i r ele d ı ş a r ı d a y a n i s e l â m l ı k t a vazife g ö r e n h i z m e t k â r l a r
vardı. Bunlar arabacılar, kayıkçılar, hamlacılar, kilerci­
ler, b a h ç ı v a n l a r vesaireydi. B u n l a r ı n d a i ç i n d e R u m l a r \*e
Arnavutlar vardı.
Saraya k ı z l a r , eskiden çırak o l m u ş , fakat sarayla alâ­
k a s ı n ı k e s m e m i ş kalfalar, s ü t n i n e l e r i n d e l â l e t i ve tavsi­
yesi ile g e t i r t i l i r d i .
Saraydan a y r ı l m a k isteyenlere gelince; bunlar, ya çı­
r a k l ı ğ ı n ı , yani h ü r r i y e t i n e k a v u ş m a s ı n ı ister, yahut da
efendisi t a r a f ı n d a n kendisine h ü r r i y e t i v e r i l i r d i . Ç ı r a k o l ­
mak; saraydan a l â k a y ı kesip evlenmek, ev bark k u r m a k
demekti.
NESTKKKN
B i r g ü n . b a b a m ı n e s b a p ç ı b a ş ı s ı çırak o l m u ş , evlen­
mek ü z e r e s a r a y ı t e r k e t m i ş t i . Bu arada Nesleren isminde
u ç u k benizli, zayıf, ince yapılı bir k ı z elli a l t ı n a s a t ı n a-
i m m ı ş t ı . Sarayda iş g ö r m e y e b a ş l a y a n Nesteren'i baba­
mın esbapçıbaşısı yaptılar.
Kesteren, b a b a m ı n y a n ı n a ç ı k m a k t a n daima ç e k i n i r ,
h a t t â y a n ı n a g i r m e z d i bile... B a b a m ı n giyeceği elbiseleri
h a z ı r l a r , b: şkası ile y o l l a r d ı . Nesterenin jçli hali, gözle­
r i n i n daima a ğ l a m ı ş gibi şiş o l m a s ı beni â d e t a ü z e r d i .
B i r Ramazan gecesi piyano o d a s ı n d a pencerenin ö-
n ü n d e d u r m u ş , yatsı e z a n ı n ı b e k l i y o r d u m . Oda k a r a n l ı k ç a
ve loştu. B i r d e n b i r e k a p ı n ı n y a v a ş ç a a ç ı l d ı ğ ı n ı d u y d u m .
D ö n ü p k a p ı y a d o ğ r u b a k t ı ğ ı m zaman i k i g ö l g e n i n i ç e r i y e
ö ü z ü l d ü ğ ü n ü g ö r d ü m . B u n l a r d a n b i r i Nesterendi. B o y u ­
na a ğ l ı y o r ve y a n ı n d a k i kıza:
— Bten ne bleyim? N e bileyim?., d i y o r d u .
S ö z ü n ü b i t i r m e y e meydan kalmadan beni gördüler
ve derhal odadan ç ı k t ı l a r . Nesterenin bu hali bana merak
' o l m u ş t u . Acaba b u kızın nesi v a r d ı ? D e r d i neydi? T a b i i
anlamak i m k â n ı y o k t u . Ç a ğ ı r ı p sorsam, h i ç b i r zaman

t
 I
t
— 43 —

doğniyu söylemezdi.
NESTERENİN ÖLÜMÜ
Aradan zaman geçmiş, bu ufak h â d i s e y i unutmuş­
tum. Bir gün N e s t e r e n i » h a s t a l a n d ı ğ ı n ı haber verdiler.
K e n d i s i n i g ö r m e k için hemen o d a s ı n a g i t t i m . Hasta yata­
ğ ı n d a yatan kızın Hali h a k i k a t e n ç o k feciydi. A t e ş içeri­
sinde k ı v r î n ı y o r d u . Y o r g a n ı n ü z e r i n e ç ı k a r d ı ğ ı k o l l a r ı n ı n
b i l e k l e r i s a r ı l ı y d ı . Y a n a k l a r ı al al o l m u ş , a t e ş i n verdiği
hararetle d u d a k l a r ı ç a t l a m ı ş t ı . B a ş ı n ı b i r d ü z i y e i k i U r a -
ia sallıyor, i n l i y o r , ç ı r p ı n ı y o r d u . Y a n ı n ? y a k l a ş t ı m . M e v ­
s i m kıştı. Dışarıd:: m ü t h i ş kar y a ğ ı y o r d u . Buna r a ğ m e n :
v
— K i r a z , çilek..
v
ı y e sayiKlıyordu.
:
Nöbetçi kalfaya:
— K o l u n d a ne var diye sordum.
— B i l m i y o r u z . A ç t ı r m ı y o r ^ , dedi.
B u s ı r a d a kapı v u r u l d u ve i ç e r i y e K a n d i l l i l i d o k t o r
Leorı efendi g i r d i . Kendisine haber g i t m i ş , o da hemen
gı-imişti. D o k t o r g e l d i ğ i z:-man Nesterenin ateşi de kırk
b i r e ç ı k m ı ş t ı . Doktora i l k s ö z ü m :
— B i l e k l e r i n e bakınız., demek oldu.
B i l e k l e r i n d e k i bezler açılıp da yara meydana ç ı k ı n c a
â d e t a i r k i l d i m . İ ç i m b u l a n d ı . Y a r a feci b i r vaziyetteydi.
D o k t o r u n t e ş h i s i n e g ö r e Nesteren, ç&maşır yıkamış,
sonra bileklerine, ince d e r i n i n ü z e r i n e , kezzap dökmüş­
tü
Odada daha fazla d u r a m a d ı m . Derhal babama ç ı k a ­
r a k vaziyeti a n l a t t ı m ve Nesterenin kiraz, çilek diye sa-
y ı k l a d ı ğ t n ı s ö y l e d i m . Babam hemen Y ı l d ı z s a r a y ı n a adam
g ö n d e r d i ve kirazla çilek istetti. Nereden bulmuşlarsa
bulmuşlar, meyvaları getirmişlerdi. O akşam Nesterene
b u n l a r ı y e d i r d i k . Turfanda meyvalar b i ç a r e n i n son nafa­
k a s ı oldu. V a z i y e t i g i t t i k ç e kötüleşiyor, gözlerinin feri
 — 44 —

kaçıyordu.
Sarayda b i r â d e t daha v a r d ı : A i l e e f r a d ı h a r i ç , hiç.
k i m s e n i n sarayda ö l m e s i n e m ü s a a d e edilmezdi. Ç o c u k l a r
ve h a n ı m l a r ö l ü d e n k o r k m a s ı n diye b ö y l e b i r â d e t k o n u l ­
m u ş t u . Sarayda, ö l ü lâfının bile edilmesine m ü s a a d e y o k ­
tu. K o m a y a g i r e n ve y a ş a m a s ı n a i m k â n o l m a y a n hastala­
r ı b i r sedyeye koyarlar, ya k a p ı c ı l a r d a n veya hademeler­
den b i r i n i n evine g ö n d e r i r l e r , hasta orada son.nefesini
verirdi.
Nesterenin v a z i y e t i k ö t ü l e ş m e y e başlayınca, zavallı
1.1*3 b i r sedyeye y a t ı r d ı l a r ve K a n d i l l i d e oturan hademe­
lerden b i r i n i n evine g ö n d e r d i l e r .

K ı z c a ğ ı z ı sedye ile ç ı k a r ı r l a r k e n g ö z l e r i n i b i r an için

açtı ve t i t r e y e n b i r sesle:
— B e n i nereye g ö t ü r ü y o r s u n u z ? Oh! Kurtuldum!..
dedi.
Evet, k u r t u l m u ş t u , ç ü n k ü k ı r k sekiz saat sonra öl­
müştü.
Z a v a l l ı Nesterenin ö l ü m ü n d e n on g ü n sonra h a r e m e
haber verdiler: Nesterenin annesi ile erkek k a r d e ş i z i y a -
ı e t e gelmişti.
Nesterenin ö l ü m ü n d e n haberleri olmayan bu. b i ç a r e ­
ler, ellerinde b i r sepet hediye, saraya g e l m i ş l e r d i . B u se­
pet de sarayda a y r ı b i r adetti. K ö y d e n her gelen b i r se­
pet i ç e r i s i n d e k e s i l m i ş h i n d i , b u l g u r vesaire g e t i r i r d i .
K i m s e , k ı z ı n ö l ü m haberini, a n a s ı n a s ö y l e m e y i ü z e r i ­
ne a l a m ı y o r , herkes bu zor işi b i r b i r i n e a t ı y o r d u . N i h a ­
yet, i ç l e r i n d e en cesaretli ç ı k a n b a ş a ğ a , bu işi y a p t ı . B u ­
nun ü z e r i n e , z a v a l l ı Nesterenin h a y a t ı n d a k i sır ve i n t i ­
h a r ı n ı n sebebi b ü t ü n ç ı p l a k l ı ğ ı y l e meydana ç ı k t ı .
B u asil r u h l u kız, m e ğ e r Ç e r k e z d e ğ i l m i ş . K a s ı m p a -
ş a d a ' oturan b i r ailenin b i r tek evlâdıymıs. G ü n ü n bi­
r i n d e nişarrlısını askere a l m ı ş l a r . E v l e n e c e ğ i a d a m ı çok
 — 45 —

seven g e n ç kız, n i ş a n l ı s ı n ı n bedelini v e r e b i l m e k için, her

ş e y i göze alarak, k e n d i n i s a t t ı r m ı ş ve böylece saraya gel­
miş.
Saray â d e t l e r i n i ö ğ r e n e n Nesteren, buradan k u r t u l ­
m a k için kendine hasta s ü s ü vermeye k a l k m ı ş . Sarayda­
k i eski b i r â d e t e g ö r e , hastalanan s a r a y l ı l a r , sarayda t u ­
t u l m a z , derhal t ı m a r a g ö n d e r i l i r , y a n i serbest b ı r a k ı l ı r d ı .

B u u s u l ü i y i b i l e n Nesteren, t e k ç a r e y i hastalanmak­
t a b u l m u ş , b i l e k l e r i n e kezzap d ö k m ü ş t ü . Ç a m a ş ı r yıka­
m a k t a n esasen i n c e l m i ş olan deri, k e z z a b ı n tesiriyle b ü s ­
b ü t ü n k a v r u l m u ş ve k ı z c a ğ ı z d a i y i olmaz yaralar a ç m ı ş t ı .
I I c ç a r e k i Nesterenin' t ı m a r a g ö n d e r i l m e s i n e meydan
k a l m a m ı ş , ö l ü m ü n k o r k u n ç pençesi, taze kızı i k i g ü n için­
de alıp g ö t ü r m ü ş t ü .
K ı z ı n ı g ö r m e y e gelen z a v a l l ı anneye b i r - a v u ç toprak
g ö s t e r d i l e r . İşin en acı t a r a f ı şu i d i : Nesterenin annesi ile
gelen g e n ç ; k ı z c a ğ ı z ı n erkek k a r d e ş i değil, u ğ r u n d a ma­
l ı n ı , m ü l k ü n ü , canını dahi feda etmiş olduğu nişanlısı
imiş...
B u feci h â d i s e h e p i m i z i a l t ü s t e t m i ş , g ü n l e r c e , aylar­
ca u n u t u l m a z b i r h â t ı r a halinde k a l m ı ş t ı . Z a v a l l ı Neste­
ren...

HAREM AĞASININ AŞKI

Nestereni a n l a t ı r k e n a k l ı m a b i r i k i n c i vak'a daha

geldi. B u n u da anlatmadan g e ç e m i y e c e ğ i m . •
K a n d i l l i y e Şefik a ğ a isminde g e n ç ve g ü z e l b i r ha-
r e m a ğ a s ı g e l m i ş t i . Gayet g ü z e l İ t a l y a n c a ve F r a n s ı z c a , b i ­
len Şefik a ğ a , daima b a b a m ı n y a n ı n d a b u l u n u r , gelen, ec­
nebi misafirlere t e r c ü m a n l ı k ederdi. v. ....
Şefik a ğ a , her h a r e m a ğ a s ı g i b i saate m ü t h i ş merak­
l ı y d ı , nedense saate k a r ş ı b ü y ü k b i r zaafı v a r d ı . G ü n ü n
 — 46 —

b i r i n d e K ı r a k ö y d e b i r s a a t ç i n i n v i t r i n i n d e g ö r d ü ğ ü TMB
saate â ş ı k oldu. B i r d ü z i y e iç ç e k m e y e :
— A h ! Of! etmeye başladı.
Babam, k a r ş ı s ı n d a d ü ş ü n c e l i , k e d e r l i , mahzun bir
insan g ö r m e k istemezdi. Şefik a ğ a y a d e r d i n i n ne o l d u ğ u ­
nu sordu. Evvela, i s t e ğ i n i açığa v u r m a k istemiyen, hık
rmk eden Ş e f i k ağa, nihayet b a k l a y ı a ğ z ı n d a n ç ı k a r d ı :
— Efendimiz, K a r a k ö y d e k i s a a t ç i d e b i r saat g ö r d ü m ,
pek h o ş u m a g i t t i . F i y a t ı biraz y ü k s e k o l d u ğ u için a l a m ı ­
y o r u m . İ n ş a l l a h sayenizde b i r k a ç k u r u ş b i r i k t i r i r de a l i ­
l i m . , dedi.
Ş e f i k a ğ a n ı n b i r saate âşık o l d u ğ u n u anlayan babam,
derhal adam g ö n d e r e r e k saati a l d ı r d ı , kendisine v e r d i . A r
tık Ş e f i k a ğ a m u r a d ı n a e r m i ş t i . Sevincine p â y â n y o k t u .
Ö n ü n e gelene saati g ö s t e r i y o r , okşuyor, hattâ öpüyor-
d ı. D i y e b i l i r i m k i o a r a l ı k sarayda en mesut insan o y d u .

A r ı d a n g ü n l e r geçti. B i r a r a l ı k Şefik ağa y i n e :

— A h ! Of! etmeye, iç ç e k m e ğ e b a ş l a d ı .
B u seferki d e r d i daha b ü y ü k ve yerine g e t i r i l m e s i
i m k â n s ı z bir a r z u y d u . Z a v a l l ı adam bu defa b i r saate de­
ğil, k ı z l a r d a n Diaman i s i m l i b i r s a r a y l ı y a â ş ı k o l m u ş t u .
D i m a n da Şefik a ğ a n ı n a l â k a s ı n a uzak k a l m a m ı ş , arala­
r ı n d a b i r a ş k m a c e r a s ı b a ş l a m ı ş . B i r m ü d d e t kimse işin
f a r k ı n a v a r m a m ı ş , fakat çok g e ç m e d e n haznedar usta,
Şefik - D i a m a n m a c e r a s ı n d a n haberdar o l m u ş . . .

Sarayda b i r â d e t daha v a r d ı ; bu da kızlara "veya k a l ­

falara i s i m t a k m a k t ı . E f e n d i l e r d e n her hangi b i r i , b i r k i ­
tap okur veya b i r yerde . g ü z e l b i r isim duyarsa ister
ecnebi, ister T ü r k . olsun, saraya g e l m i ş k ı z l a r d a n b i r i n e
b ı k a r d ı . K ö y ü n d e n A y ş e veya Fatma diye gelen b i r Ç e r ­
kez k ı z m a bazan b i r ecnebi adı v e r i l i r d i . M e s e l â K a n d i l ­
lide (Klemans), (Klemantin), ( E g b n t ' n ) . (Pero) gibi
ecnebi a d ı v e r i l m i ş Ç e r k e z "kızları pek ç o k t u . (Diaman)
da bunlardan b i r i y d i .

Şefik a ğ a n ı n Diamana â ş ı k o l d u ğ u , D i a m a n ı n da b u
a ş k a mukabele e t t i ğ i k u l a k t a n k u l a ğ a y a y ı l d ı . Herkeste
m ü t h i ş bir merak vardı, kimsenin böyle bir şeye aklı yat­
m ı y o r d u . B u m a c e r a y ı d u y a n haznedar usta, k ü p l e r e b i n ­
m i ş , derhal m ü d a h a l e etmeye karar v e r m i ş t i .

(Hoca H a n ı m ) denen b i r k a d ı n , her hafta saraya ge­

l i r , b ü t ü n k a l f a l a r ı b i r araya toplayarak d i n dersleri v e
nasihatler v e r i r d i .
Haznedar usta, Hoca H a n ı m ı y a n ı n a ç a ğ ı r ı p ş ö y l e de­
miş:
— B i l i y o r s u n k i h a r e m a ğ a l a r ı erkek d e ğ i l d i r . D i a m a ­
n ı n Şefik a ğ a y a â ş ı k o l a c a ğ ı a k l ı m ı n k ö ş e s i n d e n bile g e ç ­
mezdi. A m a n Hoca H a n ı m , ne yaparsan yap, kızı bu i ş -
rien v a z g e ç i r . K a l f a l a r a nasihat v e r d i ğ i n zaman b ö y l e b i r
ş e y i n g ü n a h o l d u ğ u n u m ü n a s i p b i r lisanla onlara anlat.

B u t e m b i h i n ü z e r i n e k a l f a l a r ı toplayan Hoca H a n ı m ,
uluorta:
— H a r e m a ğ a l a r ı ile m ü n a s e b e t t e bulunan, her k i m
olursa olsun, cehennemde c a y ı r c a y ı r yanar, kavrulur.
D ü n y a d a bundan daha b ü y ü k b i r g ü n a h olamaz. Sakın
ha, b ö y l e b i r ş e y y a p a y ı m demeyin, A l l a h sizi affetmez,
demiş.

Gayet dindar, sofu, b e ş v a k i t n a m a z ı n d a bir kız olan

Diaman, bu sözleri d u y d u k t a n sonra, cehennemde yana­
r ı m korkusuyle, Şefik a ğ a d a n bucak bucak kaçmaya,
semtine bile u ğ r a m a m ı y a b a ş l a m ı ş .

L e y l â s ı z kalan Mecnun g i b i , g ü n d e n g ü n e z a y ı f l a y a n ,
yemez i ç m e z b i r hale gelen Şefik a ğ a n ı n ü z ü n t ü s ü n e , ke-
 — 48 —

d e r i n e a r t ı k p&yân y o k t u . B u seferki derdine ne babam,

ne de kimse bir ç a r e b u l a b i l i r d i .
Ş e f i k a ğ a , Diamana k a r ş ı olan a ş k ı n ı b i r , t ü r l ü yene­
medi) onu u n u t a m a d ı . Zaten zayıftı ve s ı h h a t i bozuktu.
D e r d i n e derman b u l a m ı y a n zavallı Şefik a ğ a y ı , i k i b u ç u k
; y sonra K ü ç ü k s u m e z a r l ı ğ ı n a . Nesterenin y a n ı n a g ö m ­
d ü l e r . (Ftizigalopan) denen ani b i r verem h a s t a l ı ğ ı onu
i k i g ü n i ç e r i s i n d e alıp g ö t ü r m ü ş t ü .

BÜYÜK ANNEM. SULTAN HAMİT'LE BARIŞIYOR

Cemile Sultan, kocası Mahmut Celâlettîn Paşanın

Taifte b o ğ d u r u l m a s ı n d a n sonra k a r d e ş i Padişah Abdül-
h a m i d i b i r t ü r l ü a f f e d e m e m i ş . senelerce g ö r ü ş m e m i ş l e r ­
di.
B ü y ü k annem, k o c a s ı n ı b i r t ü r l ü u n u t a m ı y o r , daima
c n u n h â t ı r a s ı , onun matemi ile y a ş ı y o r d u .
Bir gün. üzüntüsünü büsbütün körükleyip, ateşleyen
b i r h â d i s e oldu. Y ı l d ı z d a n , P a d i ş a h t a r a f ı n d a n gelen b a ş -
musahip, b a b a m ı g ö r m e k i s t e d i ğ i n i s ö y l e m i ş . O sırada
b ( n de b a b a m ı n y a n ı n d a b u l u n u y o r d u m . Y ı l d ı z d a n adam
n ' ç i n gelebilirdi? Babam Ua b e n i m kadar meraka düş­
müştü.
Odaya giren b a ş m u s a h i p . babama b i r el ç a n t a s ı uza­
tarak:
— B u size ait, efendimiz., dedi.

Ü z e r i n d e ç o k k u l l a n ı l m a n ı n ve senelerin izini t a ş ı ­
yan ç a n t a o l d u k ç a y ı p r a n m ı ş t ı . Acaba ne o l a b i l i r d i ? Ba­
b a m ı n y ü z ü n e baktım. Sapsarı kesilmişti. Hiç bir şey söy­
lemeden ç a n t a y ı aldı ve b a ş m u h a s i b e ; ç ı k a b i l e c e ğ i n i ba-
ş ı y l e i ş a r e t etti. Odada y a l n ı z k a l m ı ş t ı k . D ü ş ü n c e l i ve ke­
d e r l i b i r halde, g ö z l e r i n i b i r noktaya d i k m i ş b a k ı y o r d u .
Ne o l d u ğ u n u sormaya cesaret edemiyor, ç a n t a y ı b i r
 — 49 —

an e v v e l a ç m a s ı için s a b ı r s ı z l a n ı y o r d u m . N i h a y e t k a p a ğ ı
açtı. İ ç i n d e , t r a ş t a k ı m ı , b i r tek k o l d ü ğ m e s i , b i r k r a v a t
iğnesi, b i r de a l t ı n saat v a r d ı . Daha fazla d a y a n a m ı y a r a k
sordum :
— Efendim, bunlar nedir, k i m i n d i r ?
Babam ç a n t a n ı n k a p a ğ ı n ı hiddetle k a p a d ı k t a n sonra
içini ç e k t i ve sakin b i r sesle:
— B a b a m ı n . A n l a ş ı l a n senelerden sonra, b u g ü n gön­
dermek a k ı l l a r ı n a g e l m i ş . B u n l a r ı bana değil, anneme g ö ­
t ü r m e l e r i l a z ı m d ı . Hemen E r e n k ö y ü n e gidip anneme ver­
m e l i y i m . , dedi. *
Derhal a r a b a s ı n ı h a z ı r l a t a n babam, v a k i t kaybetme­
den E r e n k ö y ü n e annesine g i t t i .
Sonradan ö ğ r e n d i ğ i m e g ö r e , ç a n t a y ı daha uzaktan
g ö r e n Cemile Sultan, elleriyle g ö z l e r i n i k a p a m ı ş ve:

— Gözüm görmesin, al götür, demiş.

Gelen ç a n t a , b ü y ü k b a b a m ı Taife s ü r d ü k l e r i gece
F ı r d ı k h d a n istenen t r a ş ç a n t a s ı y d ı .
B u vak'a b ü y ü k annem için b i r i k i n c i matem o l m u ş ­
tu. G ü n l e r c e kimse kendisini g ö r e m e d i , kimsenin y a n m a
çıkmadı.
İşte i k i kardeş arasındaki dargınlık böylece sürüp
giderken, b i r g ü n b ü y ü k annemin Y ı l d ı z s a r a y ı n a mua-
yedeye g i d e c e ğ i d u y u l d u .
H a l a m A y ş e H a n ı m S u l t a n ı yanma alarak b i r bay­
r a m ı n i k i n c i g ü n ü Y ı l d ı z a g i t t i . Orada nc oldu, ne k o n u ­
ş u l d u b i l m i y o r u m , b i l d i ğ i m b i r şey varsa o da i k i karde­
şin a r a s ı n d a k i d a r g ı n l ı ğ ı n biraz olsun g e v ş e d i ğ i y d i . Her
halde k o n u ş u p , a n l a ş m ı ş l a r , b a r ı ş m ı ş l a r d ı .

B i r k a ç g ü n sonra da Y ı l d ı z d a n b i r h ü n k â r y a v e r i
geldi ve babama b a b a s ı n d a n d o l a y ı olan k u s u r u n u n affe­
d i l d i ğ i n i ve p a d i ş a h ı n kendisini Y ı l d ı z a ç a ğ ı r t t ı ğ ı n ı söy-
6
 — 50 —

k d i . Emir emirdi. Yıldıza gitmekten başka çare yoktu.

Eabam g i t t i k t e n sonra herkesin içine b i r korku dü
A n n e m b a y g ı n l ı k l a r g e ç i r d i . Acaba o da b a b a s ı gibi b i r
daha evine d ö n m i y e e e k m i y d i ?

Helecan, k o r k u ve bekleme i ç e r i s i n d e geçen b i r g ü n ­

den sonra babam a k ş a m ü z e r i K a n d i l l i y e d ö n d ü . P a d i ş a h
kendisine i l t i f a t e t m i ş , y e m e ğ e a l ı k o y m u ş ve ş û r a y ı d e v ­
lette azalık v e r m i ş t i .

Babasını boğdurdukları halde, s u ç l u onu addediyor­

lar ve ş i m d i de o ğ l u o l m a s ı n d a n «affedilerek» t a l t i f e d i ­
l i y o r d u . Z a v a l l ı babam.. B a b a m ı n devlet ş û r a s ı toplantı­
l a r ı n a b i r kere bile g i t t i ğ i n i h a t ı r l a m a m . Babam, kendi
halinde, kendi â l e m i n d e bir a d a m d ı . En b ü y ü k z e v k i a v ı r

k ö p e k l e r i , a t l a r ı ile m e ş g u l o l m a k t ı .

AYŞE H A N I M S U L T A N I N D Ü Ğ Ü N Ü

B i r g ü n , piyano, o d a s ı n a k a p a n m ı ş tek b a ş ı m a piya­

no dersime ç a l ı ş ı y o r d u m .

B i r d e n b i r e k a p ı açıldı ve D ü r n e v nefes nefese i ç e r i y e

g ' r d i . Heyecandan y a n a k l a r ı k ı z a r m ı ş t ı . M ü h i m b i r hava­
dis v e r e c e ğ i halinden belliydi. A ğ z ı n ı a ç ı p b i r ş e y s ö y l e ­
meme meydan vermeden k o ş a r a k y a n ı m a geldi ve l â f l a ­
r ı n ı y u t a r c a s ı n a bir ç ı r p ı d a :

— «Azize h a n ı m e f e n d i e v l e n i y o r m u ş . . D ü ğ ü n alayı
b u g ü n bizim y a l ı n ı n ö n ü n d e n g e ç e c e k m i ş . E ğ l e n c e çıktı.»
oedi.

Azize h a n ı m e f e n d i , k o m ş u m u z K ı b r ı s l ı Mustafa p a ş a ­
n ı n b ü y ü k k ı z ı y d ı . Hemen piyanonun k a p a ğ ı n ı kapayarak
ayağa fırladım.
 — 51 —

— Doğru m u s ö y l ü y o r s u n ? Yoksa, u y d u r u y o r mu-

— K Vallahi, billahi, i k i g ö z ü m ç ı k s ı n k i d o ğ r u s ö y l ü ­
y o r u m . İ n a n m a z s a n ı z büyük odaya gelip b a k ı n . Herkes
pencerelerin ö n ü n e t o p l a n m ı ş d ü ğ ü n a l a y ı n ı bekliyor..»
— « A l d a t m a y a pek m e r a k ı n v a r d ı r da, b i r d e n b i r e
inanamadım. Mademki doğru söylüyorsun, haydi gidip
b a k a l ı m . . . dedim ve beraberce b ü y ü k odaya g i t t i k . Sokak
t a r a f ı n a bakan kafes pencerelerin ö n ü hakikaten m a h ş e r
g i b i y d i . Herkes eline b i r tabak dolusu k u r u y e m i ş a l m ı ş
pencerelerin ö n ü n e s ı r a l a n m ı ş b e k l e ş i y o r l a r d ı . B e n i m de
eiime b i r tabak k u r u y e m i ş s ı k ı ş t ı r d ı l a r .
D ü ğ ü n a l a y ı n ı n k a ç t a geçeceği b e l l i d e ğ i l d i . B i r ta­
raftan da b i r b i r i m i z l e ç e n e y a r ı ş t ı r ı y o r d u k . H e r kafadan
b i r ses ç ı k ı y o r d u . O r t a l ı k k a d ı n l a r h a m a m ı n a d ö n m ü ş t ü .
B i r d e n b i r e sofadan d o ğ r u b a b a m ı n :
— «Mevhibe!» diye b a ğ ı r a n sesini d u y d u m . B u , m ü t ­
h i ş kızgın ve asabi b i r sesti.
' — « E y v a h l a r olsun, ne var!» diye y e r i m d e n f ı r l a y a ­
rak sofaya ç ı k t ı m . Elimde y e m i ş t a b a ğ ı , sesin g e l d i ğ i ta­
rafa d o ğ r u k o ş m a ğ a b a ş l a d ı m .
Kollarını göğsüne kavuşturmuş, merdiven başında
d . r u y o r d u . T a m babama y a k l a ş ı r k e n a y a ğ ı m yol h a l ı s ı n a
t a k ı l d ı ve b a l ı k l a m a , y ü z ü k o y u n b a b a m ı n a y a k l a r ı n ı n d i ­
bine d ü ş t ü m . Neye u ğ r a d ı ğ ı m ı ş a ş ı r m ı ş t ı m . B a b a m ı n sesi
gürledi:
— «Bu ne hal? Ne o l u y o r ? »
Y e r i m d e n k ı p ı r d a m a y a , b a ş ı m ı bile k a l d ı r m a y a cesa­
r e t i m y o k t u . B u s ı r a d a g ü r ü l t ü y ü duyan kızlar, o d a n ı n
k a p ı s ı n a d o l m u ş k ı k ı r k ı k ı r g ü l ü y o r l a r d ı . B u hale fena
hakle i ç e r l e y e n babam:
— «Kafi!» diye b a ğ ı r ı n c a , hepsi susup i ç e r i y e k a ç ı ş ­
tılar.
 — 52 —

İ l e l e b e d yerde k a l a m a z d ı m . Zor b e l â k e n d i m i topla­

y a r a k a y a ğ a k a l k t ı m . Kekelemeye b a ş l a d ı m : .
— « E f e n d i m ! Ş e y . . . D ü ğ ü n a l a y ı . . . Azize h a n ı m . . . »
H i ç b i r ş e y d e n haberi o l m ı y a n babam:
— « N e l e r s a ç m a l ı y o r s u n ? Ne a l a y ı ? Ne d ü ğ ü h ü ? Çıl­
d ı r d ı n mı?» diye b a ğ ı r ı n c a ben b ü s b ü t ü n k e k e l i y o r , k o r ­
kudan f e n a l ı k g e ç i r i y o r d u m . B u s ı r a d a odadan ç ı k a n an­
n e m vaziyeti k a v r a m ı ş , hemen y a n ı m ı z a g e l m i ş t i . O i m ­
d a d ı m a yetişmeseydi, halim haraplı. Babama dönerek
s a k i n b i r sesle:
— « E f e n d i m i z . Azize h a n ı m e f e n d i b u g ü n evleniyor-
m u ş . D ü ğ ü n a l a y ı b i z i m sokaktan, y a l ı n ı n ö n ü n d e n g e ç e ­
c e k m i ş . Ç o c u k l a r a l a y ı merak e t t i l e r de t o p l a n d ı l a r . G e n ç ­
lere m ü s a a d e edin de kafeslerin a r k a s ı n d a n s e y r e t s i n l e r . . »
dedi-

BÜYÜK ANNEMİN TEESSÜRÜ

Bu sırada, içeriden b a ğ ı r m a l a r işitilmeye başladı:

— «Koş! A r a b a l a r geliyor! Y a k l a ş ı y o r l a r . »
D ü ş ü p k a l k m a e s n a s ı n d a e l i m d e k b > y e m i ş t a b a ğ ı n ı sı­
k ı sıkı t u t m u ş t u m . T a b a ğ ı , i ç e r i s i n d e k i b i r i k i y e m i ş l e , o l ­
d u ğ u g i b i b a b a m ı n ö n ü n e b ı r a k a r a k odaya k o ş t u m . .
En ö n d e gelin a r a b a s ı , arkada akraba hanımlarının
b i n d i ğ i y i r m i d ö r t araba a ğ ı r a ğ ı r y a l ı n ı n ö n ü n d e n geçi­
yordu. 1
Gelin a r a b a s ı n ı s ü s l e m i ş l e r , p ü s l e m i ş l e r , a r a b a n ı n i k i
t a r a f ı n d a k i fenerlere ve beyaz a t l a r ı n b a ş l ı k l a r ı n a r e n g â ­
r e n k k u m a ş l a r a s m ı ş l a r d ı - B u n l a r a a s k ı d e n i r d i . A l a y ha­
k i k a t e n çok g ü z e l d i . Herkes i m r e n m i ş t i .
O n l a r g e ç i p g i t t i k t e n sonra k ı z l a r g r u p l a r h a l i n d e kafa
kafaya v e r i p a r a l a r ı n d a k o n u ş m a y a , a l a y ı m e t h e t m e ğ e b a ş ­
l a d ı l a r . G e l i n i g ö r e m e d i ğ i m i z için ü z ü l ü y o r d u k . B u vazi­
yete b a ş t a ben olmak ü z e r e hepimiz i m r e n m i ş t i k . G ü n l e r c e ,
 — 53 —

bu d ü ğ ü n a l a y ı n ı n l â f ı n ı e t t i k .
B i r d ü ğ ü n a r a b a s ı n ı n p e ş i n d e n g i t m e k , alaya k a t ı l m a k
bir k a ç ay sonra bize de nasip oldu-
H a l a m , A y ş e H a n ı m S u l t a n evlenecekti. Kendisi, pa­
d i ş a h ı n e m r i y l e , i k i defa Paris sefaretinde ve b i r ç o k v a l i ­
l i k l e r d e b u l u n m u ş A l i p a ş a n ı n oğlu, H ü n k â r y a v e r i F u a t
p a ş a ile evlenecekti. A l ı p a ş a n ı n b ü y ü k oğlu, M e h m e t A l i
paşa, S a d r â z a m H a l i l Rifat p a ş a n ı n kızı G ü z i d e H a n ı m e f e n ­
d i i l e e v l i y d i . K ü ç ü k o ğ l u F u a t p a ş a ise Cemile Sultana
damat o l u y o r d u .
D ü ğ ü n için P a ş a l i m a n ı n d a b i r yalı s a t ı n a l ı n d ı . Y a l ı n ı n
r-rkasında muazzam b i r k o r u ve i ç e r i s i n d e muazzam b i r
k ö ş k v a r d ı . Zannedersem bu k ö ş k ş i m d i . N u r i D e m i r a ğ a
a i t t i r ve y a l ı da b i r t ü t ü n deposu olarak k u l l a n ı l m a k t a d ı r -
P a ş a l i m a n ı n d a k i yalıda h u m m a l ı bir faaliyet v a r d ı .
H a l a m ı n m a i y e t i n e v e r i l e n kalfalar b i r ay evvel y a l ı y a g i ­
dip y e r l e ş m i ş l e r , h a z ı r l ı k l a r a b a ş l a m ı ş l a r , gelen h e d i y e l e r i
tanzime k o y u l m u ş l a r d ı .
Arasıra, P a ş a l i m a n ı n a gidiyor, geziyordum. Bütün
bunlar b e n i m için b i r y e n i l i k t i . Y a l ı d a en fazla b e ğ e n d i ğ i m
yer gelin o d a s ı y d ı . Som a l t ı n y a l d ı z l ı koca b i r yatak, ü z e r i
işlemeli atlas ö r t ü , d a n t e l ve a ğ ı r k u m a ş t a n perdeler, insa­
n ı n nefesini durduracak kadar güzeldi- O d a n ı n o r t a s ı n d a
s e r i l i duran g ü m ü ş ve ipekle d o k u n m u ş h a l ı y a h a y r a n d ı m .
Gider gider, bu h a l ı y a b a k a r d ı m .
H a l a m ı n g e l i n l i ğ i i n c i ile i ş l e n i y o r d u . B a ş ı n a t a k a c a ğ ı
tacı, s a r a y ı n k u y u m c u s u D i k r a n efendi m a i y e t i n d e k i işçi­
lerle beraber, n ö b e t ç i h a r e m a ğ a l a r ı n m gözü ö n ü n d e y a l ı ­
n ı n b i r o d a s ı n d a t a m a m l ı y o r , b i r an evvel bitmesi için ç a ­
lışıyordu.
N i h a y e t d ü ğ ü n g ü n ü geldi. S e v i n ç t e n i ç i m içime sığ­
m ı y o r d u . M ü t h i ş h e y e c a n l ı y d ı m . O g ü n e kadar, h a y a t ı m d a
i l k defa b i r d ü ğ ü n e g i d i y o r d u m -
 — 54 —

D ü ğ ü n « ü n ü n ü n s a b a h ı erkenden k a l k a r a k h a z ı r l a n ­
m a ğ a b a ş l a d ı m , saatlerce s ü s l e n d i m . A n n e m gelip de:

— «Haydi a r t ı k gidiyoruz.»

Demeseydi a y n a n ı n k a r ş ı s ı n d a n a y r ı l m ı y a c a k t ı m . Ace­
l e ile a ş a ğ ı y a k o ş t u m .

B i z l e r i P a ş a l i m a n ı n a g ö t ü r e c e k olan arabalara y e r l e ş ­
t i k . Ben en ö n d e k i a r a b a d a y d ı m . Hareket ettik. K ö ş e m d e
o t u r m u ş h a y â l k u r u y o r d u m . Azize H a n ı m e f e n d i n i n d ü ğ ü n
a l a y ı n ı d ü ş ü n ü y o r , b a s ı m d a k i y a ş m a k ile, k e n d i m i gelin ye­
r i n e k o y u y o r d u m . Sanki ben gelin, bu da b e n i m d ü ğ ü n ala-
y ı m d ı . Ne y a z ı k k i arabamda. Azize H a n ı m e f e n d i n i n ara­
basında olduğu gibi. rengârenk k u m a ş l a r d a n askılar yoktu.

P a ş a l i m a m n d a k i y a l ı n ı n ö n ü n e otuz araba d i z i l d i . A r a ­
b a l a r ı n k a p ı l a r ı n ı a ç a n harem a ğ a l a r ı , k o l t u k l a r ı m ı z a g i r i p
bizleri içeri g ö t ü r ü y o r l a r d ı .

Y a l ı y a g i r d i ğ i m zaman ş a ş k ı n a d ö n m ü ş t ü m . O koca
evde oturacak yer k a l m a m ı ş t ı . K a l a b a l ı k t a n a d ı m atacak
y e r bile y o k t u . S u l t a n l a r . K a d ı n e f e n d i l e r . v ü k e l â h a n ı m ­
l a r ı , v e l h a s ı l herkes o r a d a y d ı . G r u p g r u p t o p l a n m ı ş k o n u ­
ş u y o r l a r d ı . İ ç l e r i n d e n b ü y ü k b i r k ı s m ı n ı t a n ı m a k l a bera­
ber, b i l m e d i k l e r i m de v a r d ı . Herkes t a k ı p t a k ı ş t ı r m ı ş , s ü s ­
l e n m i ş t i . M ü c e v h e r l e r i n p a r ı l t ı s ı n d a n â d e t a i n s a n ı n göz­
leri kamaşıyordu. Ortalık kuyumcu çarşısına dönmüştü.

B i r m ü d d e t o l d u ğ u m yerden k ı m ı l d a y a m a d ı m . Bu g ü ­
zellikten ve p ı r ı l t ı d a n g ö z l e r i m i a l a m ı y o r d u m . E l b i s e l e r i n
hepsi b i r b i r i n d e n g ü z e l , b i r b i r i n d e n ş ı k t ı . B a ş l a r d a pırıl p ı ­
r ı l t a ç l a r ışıldıyor, boyunlarda, kollarda, p a r m a k l a r d a ç e ş i t
çeşit m ü c e v h e r l e r p a r l ı y o r d u . İ h t i ş a m ve ş a ş a a a k l ı n ala-
m ı y a c a ğ ı kadar b ü y ü k t ü -
H a l a m ı n n i k â h ı Y ı l d ı z s a r a y ı n d a k ı y ı l a c a k t ı . Herkes
t e l â ş i ç e r i s i n d e , damat p a ş a n ı n gelmesini b e k l i y o r d u .
B ü y ü k annem g ö r ü n ü r d e y o k t u . O d a s ı n d a olacağını
t a h m i n ederek d o ğ r u gidip k a p ı s ı n a v u r d u m . K i m b i l i r o ne
g ü z e l m ü c e v h e r l e r takacak, ne kadar şık o l a c a k t ı . İ ç e r i d e n
b i r cevap a l a m a y ı n c a k a p ı y a bir kere daha hafifçe v u r d u m :
— «Gir!»
D i y e n sesini işitince, k a p ı y ı y a v a ş ç a a ç a r a k i ç e r i y e g i r ­
dim.
K a r ş ı m d a süslü ve şık g ö r e c e ğ i m i z a n n e t t i ğ i m b ü y ü k
annem, s ı r t ı n d a basit b i r beyaz keten elbise, a l t ı n gibi s a r ı
s a ç l a r ı n ı n b i r k a ç teli yemenisinden ç ı k m ı ş , ağlamaktan
gözleri kızarmış, koltuğunda oturuyordu.
Onu bu vaziyette g ö r e c e ğ i m i hiç t a h m i n etmezdim- K o ­
ş a r a k y a n ı n a g i t t i m ve dizlerine kapanarak e t e ğ i n i n ucunu
Ö p t ü m . Onu a ğ l a m ı ş ve m ü t e e s s i r g ö r m e k beni de mahzun
e t m i ş , d a y a n a m ı y a r a k ben de a ğ l a m a ğ a b a ş l a m ı ş t ı m . B i r
m ü d d e t b a ş ı m ı o k ş a d ı k t a n sonra:

— « M e v h i b e b e b e ğ i m , b u g ü n pek g ü z e l s i n . H a y d i
k a l k , ağlama...»
D e d i ve k o l l a r ı m d a n t u t a r a k a y a ğ a k a l d ı r d ı k t a n sonra
y a n ı n d a k i masaya u z a n d ı . M a s a n ı n ü z e r i n d e bir çift pem­
be p ı r l a n t a k ü p e d u r u y o r d u - K ü p e l e r i eline alarak:
— «Bak, sana ne v e r e c e ğ i m » dedi.
B a b a s ı Sultan Mecit, bu k ü p e l e r i , h a t i m i n d i r d i ğ i g ü n
kendisine v e r m i ş t i .
— - H a y d i , h a y d i a ğ l a m a , sonra ç i r k i n bebek olursun,
seni s e v m e m ! » d i y o r d u .
Helecandan t i t r e y e n e l l e r i m l e k ü p e l e r i a l d ı m ve k u ­
l a k l a r ı m a t a k t ı k t a n sonra tekrar dizlerine k a p a n d ı m . S ö y -
liyecek lâf b u l a m ı y o r d u m . Nihayet a ğ z ı m d a n şu sözler
•çıktı:
— « E f e n d i m i z , siz ortaya ç ı k m ı y a c a k m ı s ı n ı z ? -
— - H a y ı r , ben odamdan ç ı k m a m . B e n i g ö r m e k i s t i y e n
 i

t — 56 —

buraya gelir!" diye cevap v e r d i .

H a k i k a t e n de onu o r t a l ı k t a d o l a ş ı r k e n g ö r m e d i m - Za­
vallı b ü y ü k annem kızını e v l e n d i r d i ğ i bu mesul g ü n d e b i l e
kocasını h a t ı r l a m ı ş , gözleri onu y a n ı n d a a r a m ı ş t ı .
A z sonra evvelki a ğ l a m a m d a n eser k a l m a m ı ş t ı . K ü p e ­
l e r i n sevinciyle a d e t â u ç u y o r d u m . Odadan odaya d o l a ş ı ­
yor, her şeyi a y r ı bir d i k k a t l e tetkik e d i y o r d u m . B i r ara­
lık:
— « D a m a t p a ş a g e l m i ş , k o l t u k alayı var..» dediler.
B ü y ü k sofaya ç ı k t ı ğ ı m zaman herkesin i k i taraflı s ı r a ­
lanmış olduklarını gördüm. Bütün hanımlar başlarına kü­
ç ü k birer mendil ö r t m ü ş l e r d i . Hele Naile, Naiıııe ve Z e k i ­
ye s u l t a n l a r ı n b a ş l a r ı n d a k i ufacık dantel mendiller, koca­
man t a ç l a r ı n ü z e r i n d e pek acaip d u r u y o r d u . G ö z ü m anne­
me ilişti. Onun da b a ş ı n d a b i r mendil v a r d ı . Bu m e n d i l l e ­
r i n h i k m e t i n i b i r t ü r l ü a n l a y a m a m ı ş t ı m . Y a v a ş y a v a ş an­
nemin y a n ı n a y a k l a ş t ı m ve k u l a ğ ı n a f ı s ı l d a y a r a k s o r d u m ;
— « K u z u m , A l l a h a ş k ı n a , bu b a ş l a r d a k i mendiller
nedir?"
— « C a n ı m , damattan k a ç m a k için ö r t ü y o r u z . Bak b a ş ı n
açık, sen de m e n d i l i n i ö r t . » dedi.
K a t ı l a k a t ı l a g ü l m e m e k için k e n d i m i ZOT t u t t u m . Ha­
y a t ı m d a i l k defa bu kadar acaip b i r şey g ö r ü y o r d u m . Damat
paşa erkek o l d u ğ u için ve erkekten k a ç m a k icap ettiği için
k ü ç ü k dantel m e n d i l l e r l e sözde b a s l a r ı n ı ö r t m ü ş l e r d i .

B u s ı r a d a gelinle g ü v e y y a v a ş y a v a ş g e l i y o r l a r d ı . Ge­
l i n l e d a m a d ı n her i k i t a r a f ı n d a baş musahip Nadir ağa
ile, i k i n c i musahip Cevher a ğ a v a r d ı . G e l i n i n b e ş metre-
u z u n l u ğ u n d a k i e t e ğ i n i b a ş t a benim Saffet a ğ a olmak ü z e r e
sekiz h a r e m a ğ a s ı t u t u y o r d u .
B ü t ü n bunlar o l u r k e n Cemile Sultan o d a s ı n d a n çık­
m a m ı ş t ı - Z a v a l l ı b ü y ü k annem, tek b a ş ı n a a ğ l ı y a r a k koca­
sını d ü ş ü n ü y o r d u .
 :
", — 57 —

Y ı l d ı z d a n saray m ü z i k a s ı g e l m i ş çalgı ç a l ı n ı y o r d u . M u ­
azzam sofralar h a z ı r l a n m ı ş , envai çeşit yemekler, t a t l ı l a r
y a p ı l m ı ş t ı Herkes e ğ l e n i y o r , k o n u ş u p s ö y l ü y o r d u .
B e n i m için y e n i bir e ğ l e n c e olan bu d ü ğ ü n g ü n ü de n i ­
hayet sona erdi ve evlerimize d ö n d ü k .

H a l a m , uzun seneler k o c a s ı ile mes'ut y a ş a d ı , i k i kız

evlat sahibi o k l u . 1940 senesinde halam, 1942 de de Fuad
P a ş a Fransada N i ş t e vefat ettiler. A l l a h rahmet eylesin..

H I R K A Y I SAADETİ ZİYARET

R a n . a z a n ı n o n b c ş i n i n gelmesini s a b ı r s ı z l ı k l a bekler­
dik. R a m a z a n ı n onbeşi bizler için â d e t a b i r b a y r a m d ı . He­
y e c a n s ı z ve renksiz g e ç e n h a y a t ı m ı z ı n en m ü h i m h â d i s e ­
lerinden b i r i n i teşkil eden bu g ü n d e , T o p k a p ı S a r a y ı n a ,
l ı r k a y ı Saadeti y a n i H a z r e t i M u h a m m e d i n h ı r k a s ı n ı , z i ­
yarete giderdik.
K a n d i l l i d e n k a l k ı p İ s t a n b u l a g e ç m e k , benim için. a ş a ­
ğı y u k a r ı ufak b i r seyahat g i b i y d i , Ü s t e l i k , ufak b i r i h t i ­
m a l d a h i l i n d e b i l e olsa, p a d i ş a h ı veya ş e h z a d e l e r d e n b i ­
r i n i uzaktan g ö r m e k i m k â n ı v a r d ı . Yolda giderken, ara­
b a n ı n perdesini a r a l a y ı p , s o k a k l a r ı , caddeleri, d ü k k â n l a r ı ,
i n s a n l a r ı v e l h a s ı l her g ü n s ü r ü p giden ve bizlere y a b a n c ı
olan d ı ş h a y a t ı seyretmek kadar zevkli b i r ş e y o l a m a z d ı .
»>

B i r gece evvel, y a ş m a k l a r ı m ı z , feracelerimiz h a z ı r l a ­

nır, ertesi g ü n ü heyecanla b e k l e r d i k . Evvelden h a z ı r l a t ı l ­
mış o n b e ş . y i r m i araba K ö p r ü d e beklerdi. Her arabaya
ü ç e r kişi biner. T o p k a p ı s a r a y ı n a giderdik. O g ü n Padi­
şah da geleceği için K ö p r ü y e k u m l a r d ö k ü l ü r , zaptiyeler,
hafiyeler o r t a l ı ğ a y a y d ı r ; P a d i ş a h b e k l e n i r d i . H a l b u k i .
A b d ü l h a m i d . ekseriya K ö p r ü d e n gelmiyerek bir k a y ı k l a
doğru Sarayburnuna çıkardı.
 Topkapiya v a r d ı ğ ı m ı z zaman herkes m e v k i i n e ve ya­
ş ı n a g ö r e s ı r a l a n ı r d ı . E v v e l â P a d i ş a h , sonra Ş e h z a d e l e r ,
sonra da harem t a k ı m ı ziyarete girerdi.
H ı r k a . D a r ü l s ü e d a a ğ a s ı t a r a f ı n d a n Sultanlara i h t i ­
m a m l a açılır ü ç kere ö p ü p b a ş ı m ı z a k o y a r d ı k . H ı r k a y ı sa­
adet g ü n ü T o p k a p ı S a r a y ı , k a l a b a l ı k t a n m a h ş e r e d ö n e r d i .
HAZNEDAR USTANIN ÇÖMÇESİ
B i r ziyaret g ü n ü T o p k a p ı d a n d ö n ü y o r d u k . Arabada,
benden b a ş k a annemle haznedar usta v a r d ı . Araba, B a h -
ç e k a p ı y a y a k l a ş t ı ğ ı zaman, haznedar usta. a r a b a c ı n ı n ya­
n ı n d a o t u r a n b a ş a ğ a y a seslendi:
— Ş u , Kani Beyin d ü k k â n ı n ı n ö n ü n d e b e ş dakika d u ­
r a l ı m . B i r şey alacağım.
Haznedar ustaya ne a l a c a ğ ı n ı s o r d u ğ u m u z zaman:
— Beyefendimizin ç ö m ç e s i k ı r ı l m ı ş . H a z ı r b u r a y a ka­
dar g e l m i ş k e n ç ö m ç e y i a l a l ı m da ö y l e d ö n e l i m b a r i . dedi.
T a b i î annemle ben arabadan inemezdik. Haznedar us­
ta ö n d e . b a ş a ğ a arkada d ü k k â n a girdiler.
K â n i Bey, o z a m a n ı n en şık d ü k k â n l a r ı n d a n b i r i n e sa­
h i p t i . O n u n d ü k k â n ı n d a b u l u n a n e ş y a n ı n eşi kimsede y o k ­
t u . D ü k k a n ı n d a k i m a l l a r i y i o l m a k l a beraber, s a t t ı ğ ı e ş ­
yadan ziyade K â n i Beyin lâfı g e ç e r , ondan bahsedilirdi.
M e ş h u r o l m a s ı n a sebep de g ü z e l l i ğ i i d i . B u a d a m ı n g ü z e l ­
liği ve şıklığı d i l l e r e destan o l m u ş t u . D ü k k â n ı n a her g i ­
r e n k a d ı n ı n ona â ş ı k olup çıktığı s ö y l e n i r d i .
A r a d a n on dakika g e ç t i ğ i halde haznedar usta, h â l â
gelmemişti. Annemle içimiz sıkılmağa başlamıştı. Anlaşı­
l a n a l t m ı ş ı n a g e l m i ş bu k a d ı n bile. K â n i Beyin cazibesine
kapılmış, yanından ayrılamıyordu.
D a y a n a m ı y a r a k anneme:
— Galiba haznedar usta K â n i Beye âşık oldu., dedim.
A n n e m i n cevap vermesine meydan kalmadan K â n i
B e y , t e l â ş l a d ü k k â n d a n ç ı k t ı ve a r a b a n ı n y a n ı n a geldi.
 — 59 —

Kİ İ n i n i u v ı ı ş t u r a r a k , s ı k ı l g a n b i r sesle:
— M a z u r g ö r ü n , efendimiz, ç ö m ç e a r ı y o r m u ş s u n u z . b u -
l a n ı ı y o r u m . . dedi.
Annemle kendimizi t u t a m ı y a r a k g ü l m e ğ e başladık.
G ü l m e m geçince:
— Haznedar u s t a n ı n a r a d ı ğ ı gayet basit b i r ş e y d i r .
Kahve fincanı istiyor. H e r h a l d e sizde v a r d ı r dedim.

G ü l m e sırası bu sefer K â n i Beye g e l m i ş t i . K a h k a h a at­

mamak için d u d a k l a r ı n ı s ı k a r a k i ç e r i y e g i r d i .
Sarayda bazı e ş y a l a r için gayet acaip t â b i r l e r k u l l a ­
nılırdı. M e s e l â , fincana ç ö m ç e , fareye kesyan, ç e k m e y e ha­
ne, el bezine destemal d e n i r d i . B u n l a r a benzer daha b i r ç o k
garip isimler v a r d ı .
Ç ö m ç e n i n ne o l d u ğ u n u K â n i B e y nereden bilecekti?
Haznedar ustayla a r a m ı ş l a r , b i r t ü r l ü işin i ç i n d e n ç ı k a ­
m a m ı ş l a r d ı . N i h a y e t haznedar usta, ç ö m ç e s i elinde ç ı k a -
geldi. M ü t h i ş öfkeli ve kızgın o l d u ğ u halinden . b e l l i y d i .
S ö y l e n e s ö y l e n e arabaya b i n d i ve:
— A m a n aslancım, Kâni Beyin b u g ü n aptallığı üs­
t ü n d e . B i r t ü r l ü lâf a n l a m ı y o r , dedi.
A p t a l olan K â n i Bey m i y d i , yoksa bizim haznedar
ustayla b a ş ağa m ı y d ı ? o r a s ı n ı b i l e m e m !
Ramazandan sonra, bizlere b a y r a m ı beklemek d ü ş e r d i .
Bayramlarda, Y ı l d ı z s a r a y ı n d a n herkesin y a ş ı n a ve m e v k i i ­
ne g ö r e ş e k e r k u t u l a r ı , k ı r m ı z ı atlas torbalarda çil para­
lar g e l i r d i . Herkese y e n i elbiseler y a p t ı r ı l ı r d ı . B a y r a m ı n
i l k g ü n ü b ü y ü k l e r i n eli veya e t e ğ i ö p ü l ü r , hediyeler alı­
nırdı.

DONANMA GECELERİ

Sultan H a m i d i n tahta ç ı k t ı ğ ı R u m i 19 A ğ u s t o s g ü n ü
-Donanma g ü n ü » olarak k a b u l e d i l m i ş t i . Donanma g ü n -
terinde, b ü t ü n İ s t a n b u l h a l k ı a y a k l a n ı r d ı . Camiler, sa­
raylar donatılır, şenlikler yapılır, eğlenceler tertip edi­
lirdi.
Donanma g ü n ü y a k l a ş ı r k e n . K a n d i l l i d e de h a z ı r l ı k ­
lara b a ş l a n ı r d ı . H e r ş e y i n g ü z e l i n i ve i y i s i n i seven babam
d o n a n m a n ı n m ü k e m m e l ve eşsiz o l m a s ı için çok i t i n a
ederdi. S a r a y ı n bahçesi, rıhtım rengârenk fenerlerle
b a y r a k l a r l a s ü s l e n i r d i . K o r u n u n lam o r t a s ı n d a k i d u v a ­
ra muazzam harflerle. •.Padişahım çok yaşa» c ü m l e s i ya­
zılırdı. O v a k i t l e r e l e k t r i k o l m a d ı ğ ı için y a z ı , içerisin­
de m u m yanan, cam fenerlerle a y d ı n l a l ı l ı r d ı . Y a z ı . k a r ş ı
sahilden kolayca okunacak kadar b ü y ü k t ü .

B a h ç e n i n b i r k ö ş e s i n d e nııızıkacılara yor h a z ı r l a n ı r d ı .
M uz i k a S u l t a n I l a m i d i n m a r ş ı y l a b a ş l a r , herkes a y a ğ a
kalkardı.
Gündüz rıhtıma çatanalar, muşlar yanaşırdı. Bun­
lara b i n i p B o ğ a z d a gezmek için can a t a r d ı k . Ş a y e t C e m i ­
le Sultandan m ü s a a d e g e l m i ş s e , ç a t a n a l a r l a biraz dola­
ş ı r d ı k , amma b u pek ender olan b i r işti.

Gece, b ü t ü n K a n d i l l i ve Ç e n g e l k ö y h a l k ı , ç o l u k l u
ç o c u k l u , b a h ç e y e d o l a r d ı . Gelenlere dondurma ve limonata
ikram edilirdi.
Donanma gecelerinde havaya a t ı l a n r e n g â r e n k h a v a î
fişekleri seyretmek, en b ü y ü k z e v k i m d i . K ü m e l i ve. A n a ­
dolu kıyısı ı ş ı k t a n pırıl p ı r ı l parlar, bu g ü z e l l i ğ e d o y u m o l ­
mazdı.

Babam gayet i l e r i ve açık f i k i r l i b i r adam o l d u ğ u

için her donanma gecesi, s e l â m l ı k dairesinde, ecnebi ah­
b a p l a r ı n a balo v e r i r d i . K a n d i l l i n i n t a n ı n m ı ş ailelerinden
Glavaniler, Bodviler, Ostrologlar ve daha b i r ç o k l a r ı ge­
len misafirler a r a s ı n d a y d ı .
 t
— 61 —

D ü n y a d a en k ı z d ı ğ ı m .şey bu balolara g i d e m e m e k t i .
En şık elbiselerimizi giyer, takar takıştırır, süslenirdik.
O kadar s ü s e r a ğ m e n zavallı bizler, bu e ğ l e n c e d e n mah­
r u m d u k . S e l a m l ı k dairesinden y ü k s e l e n çalgı seslerini
imrenerek d i n l e r d i k . Polka vesaire gibi d a n s l a r ı n oyna­
n ı ş ı n ı seyredebilmek için balkon a r a l ı k l a r ı n a , pancur
a r k a l a r ı n a s a k l a n ı r , kedi c i ğ e r e bakar gibi b a k a r d ı k . İş­
te o zaman k a d ı n o l d u ğ u m a bin kere p i ş m a n o l u r :
— A h , k e ş k e ben de erkek o l s a y d ı m da bu e ğ l e n c e l e ­
re k a t ı l a b i l s e y d i m . . d e r d i m .
B ü t ü n bu e ğ l e n c e l e r o l u r k e n b a h ç e d e sekiz on tane
hafiye d o l a ş ı r d ı . B u n l a r ı n işi olan biteni y ı l d ı z s a r a y ı n a
j u r n a l etmek, y a n i haber v e r m e k t i . Babam, hafiyeleri b i l - •
m e k l e beraber onlara k ı z m a z t a n ı m a m a z l ı k t a n g e l i r :
-*- Ne y a p a r s ı n onlar da e m i r k u l u . , derdi.'
B i r donanma gecesi, s e l â m l ı k b a h ç e s i n d e eğlence
k ı y a m e t s ü r ü p giderken, b i r pencerenin a r k a s ı n d a n a ş a ­
ğısını seyrediyorduk. Ecnebi k a d ı n l a r ı n k ı y a f e t l e r i bize
gayet acaip geliyor, o m u z l a r ı , k o l l a r ı açık, â d e t a ç ı p l a k
d o l a ş t ı k l a r ı için o n l a r ı n h e s a b ı n a u t a n ı y o r d u k . Hele ka­
d ı n l a r l a e r k e k l e r i n b i r b i r l e r i n e s a r ı l ı p dansetmelerini
bir türlü aklımız almıyordu.
Biz. b ö y l e seyredip a r a m ı z d a g ü l ü ş ü r k e n , bir i k i k i ­
şinin y u k a r ı y a , d u r d u ğ u m u z pencereye d o ğ r u b a k d ı ğ ı n ı
f a r k e t t i k . Y u k a r ı y a d o ğ r u bakan baslar ç o ğ a l ı y o r d u .
B i r d e n b i r e arkamdan d o ğ r u i k i elin beni i ç e r i y e çek-
diğini hissettim. Ne o l d u ğ u m u ş a ş ı r m ı ş t ı m . O l u r ş e y de­
ğildi! H i d d e t l e b a ş ı m ı ç e v i r i p b a k d ı ğ ı m zaman, k a r ş ı m ­
da Saffet a ğ a y ı g ö r d ü m :
— A y ı p , a y ı p ! V a l l a h i a y ı p ! U t a n m ı y o r musunuz? E-
l â l e m e rezil oluyoruz.»
D i y e n Saffet ağa, hızla perdeleri ç e k i p k a p a d ı . Ağ­
z ı m ı açıp itiraz bile edemedim. B a ş ı m ı z d a k i t a ç l a r , ka-
 — 62

ı a n l ı k t a p a r l a m ı ş , herkesin d i k k a t i n i ü z e r i m i z e ç e k m i ş - .
t i k . B i z l e r i pencerede g ö r e n babam,' hemen Saffet a ğ a y ı
j o i l a m ı ş t ı . Ertesi g ü n ü s e l â m l ı k t a r a f ı n a bakan pencere­
l e r i beyaz b i r boya i l e boyadılar...
« P A D İ Ş A H I M ÇOK Y A Ş A " Y A N I Y O R
Gene b i r donanma gecesi, az k a l s ı n b a ş ı m ı z a b ü y ü k b i r
iş g e l i y o r d u . « P a d i ş a h ı m çok y a ş a « yazısını a y d ı n l a t a n
cam fenerlerden b i r i n i n penceresi a ç ı k k a l m ı ş . M u m u n ale-
v i y l e tahtalar yanmaya b a ş l a m ı ş , y a n g ı n ı g ö r e n n ö b e t ç i ­
lerden b i r i , ne y a p a c a ğ ı n ı ş a ş ı r m ı ş b i r halde, k o ş a r a k
nefes nefese b a b a m ı n yanma g e l m i ş v e :
— Beyefendimiz, P a d i ş a h ı m ç o k y a ş a y a n ı y o r ! d e m i ş .
N ö b e t ç i n i n ne demek i s t e d i ğ i n i b i r d e n b i r e anlayama­
yan babam:
— Ç ı l d ı r d ı n m ı , adam, ne diyorsun? d e m i ş .
N i h a y e t vaziyet a n l a ş ı l m ı ş . Ç o k g e ç m e d e n , y a n g ı n
haberi ortaya y a y ı l d ı , herkes b i r b i r i n e g i r d i . Derhal y a n g ı n
t e ş k i l â t ı n a haber g i t t i . Gelen K a n d i l l i t u l u m b a c ı l a r ı y a n ­
g ı m s ö n d ü r d ü l e r v e y a z ı hemen t a m i r edildi, o r t a l ı k da
s ü k û n e t e k a v u ş t u . Y a z ı t a m a m ı y l e yansaych, iş Y ı l d ı z a
askeder. b a ş ı m ı z a b ü y ü k i ş l e r a ç a b i l i r d i .
Donanma geceleri k ı y a f e t i m i z e , t u v a l e t l e r i m i z e m ü t ­
h i ş i t i n a ederdik. S ü s t e n b a ş k a b i r e ğ l e n c e l e r i o l m a y a n
kızlar:
— Senin hotozun ç i r k i n benim hotozum g ü z e l ! diye
b i r b i r l e r i n e nisbet v e r i r l e r d i . A y n ı g ü n d e i k i ü ç defa elbise
d e ğ i ş t i r e n l e r bile* olurdu...
Sultan H a m i d i n t a k t a ç ı k ı ş ı n ı n y i r m i b e ş i n c i sene­
sinde t e r t i p edilen donanma, o zamana kadar y a p ı l a n l a ­
r ı n en güzeli ve en m u h t e ş e m i o l m u ş t u . Y e r y e r i n d e n
o y n a m ı ş , toplar a t ı l m ı ş , e ğ l e n c e , k ı y a m e t son h a d d i n i
bulmuştu. ,
P a d i ş a h a , bu m u t l u g ü n ü n d e , d ö r t b i r taraftan h e d i ­
yeler g ö n d e r i l m i ş t i .
 — 63 —

Donanmadan b i r g ü n evvel babam, beni y a n ı n a ça­

ğ ı r d ı ve:
— H a z ı r l a n Saffet a ğ a y l a E r e n k ö y ü n e gideceksiniz. B u
gece orada k a l a c a k s ı n . Y a r ı n da annemle beraber P a d i ş a ­
h ı n h e d i y e l e r i n i Yıldıza g ö t ü r e c e k s i n i z . Benim hediyem
S.u'fet a ğ a d a . , dedi.
B u sözleri işitince, k o r k u d a n d i z l e r i m t i t r e m e ğ e b a ş ­
ladı. Yıldıza g i t m e k i y i h o ş t u , amma her nedense P a d i ş a h
kelimesinden m ü t h i ş ü r k ü y o r , hele A b d ü l h a m i t i s m i n i
i ş i t i n c e k a ç a c a k delik a r ı y o r d u m . Sesim t i t r i y e r e k :
— A m a n cici b a b a c ı ğ ı m , ben gitmesem olmaz mı'.' d i ­
ye b i l d i m .

Y I L D I Z S A R A Y I N A GİDERKEN

S ö z ü n e i t i r a z edilmesinden h i ç h o ş l a n m ı y a n ba­
b a n ı , sert sert y ü z ü m e b a k t ı :
— Ben ne diyorsam onu yap. H e m annem seni Y ı l d ı z a
g ö t ü r m e k istiyor. Derhal git ve g i y i n .
Razı olmaktan başka çare yoktu.
— Emredersiniz efendim., dedim ve odadan ç ı k t ı m .
E r e n k ö y ü n e her g i d i ş i m d e b i r an evvel yola ç ı k m a k için
s a b ı r s ı z l a n a n ben. bu sefer m ü m k ü n o l d u ğ u kadar geç ha­
z ı r l a n ı y o r d u m . Ne kadar y a v a ş h a z ı r l a n ı r s a m h a z ı r l a n a ­
l ı m , er geç yola ç ı k m a k lâzımdı. Saray h a l k ı . Y ı l d ı z a gide­
c e ğ i m için bana g ı p t a ediyor, b u isteksiz halimi g ö r d ü k ç e
s a s ı y o r l a r d ı . Y e r i m i i ç l e r i n d e n herhangi birisiyle d e ğ i ş t i r -
ıniye r a z ı y d ı m , amma ne yazık k i buna i m k â n y o k t u .
N i h a y e t Saffet A ğ a ile yola ç ı k t ı k ve a k ş a m ü z e r i E r e n ­
köyüne vardık.
I

Bizi H a r e m k a p ı s ı n d a R e n g i l ı a z H a n ı m k a r ş ı l a d ı . Hiç
u m m a d ı ğ ı m halde onu k a r ş ı m d a g ö r ü n c e sevindim. Ç o k
s e v d i ğ i m bu k a d ı n ı n E r e n k ö y ü n d e olması (r gece e ğ l e n c e l i
V a k i t g e ç i r e c e ğ i m e d e l â l e t ederdi. T a t l ı t a t l ı h i k â y e l e r an-
 - 64 —

l a t ı r , i n s a n ı g ü l d ü r e c e k b i n b i r t ü r l ü şey icad ederdi. K e n ­

disi Cemile S u l t a n ı n on g ö z d e s a r a y l ı l a r ı n d a n b i r i i d i . Ç ı ­
rak e d i l m i ş , e v l e n m i ş t i . Saraydan çıkıp e v l e n m i ş u t m a s ı n a
r a ğ m e n sık sık E r e n k ö y ü n e g e l i r d i .
O gece o t u r m u ş k o n u ş u r k e n , birdenbire P a d i ş a h a g i ­
decek hediyeleri g ö r m e d i ğ i m a k l ı m a geldi ve Renginaz
Hanıma :
— K u z u m Renginaz H a n ı m c ı ğ ı m , Yıldıza gidecek he­
d i y e l e r i g ö r m e k i s t i y o r u m . Acaba ne yapsak • da ş u n l a r ı
g ö r s e k ? diye sordum.
— Haznedar usta o n l a r ı bu gece h a z ı r l a y ı p paket ya­
p a c a k t ı . G e l gidelim, dedi.
— Ya kızarsa?.
— C a n ı m , k ı z a c a k ne var. Göze de yasak değil ya...
D i y e n Renginaz H a n ı m l a beraber, d o ğ r u Haznedar us­
l a n ı n o d a s ı n a g i t t i k . Odaya g i r d i ğ i m i z zaman m a s a n ı n ü z e ­
r i n d e duran hediyeleri g ö r d ü m . Haznedar ustaya:
— H e d i y e l e r i g ö r m i y e geldik, dernek d o ğ r u olmazdı.
B u n u n için :
— «Sizi b u g ü n g ö r e m e d i m de h a i n i n i z i s o r m a ğ a gel­
d i m . H e m de K a n d i l l i d e n s e l â m g e t i r d i m . » dedim.
Pohpohtan pek h o ş l a n a n Haznedar usta. bu s ö z l e r i m e
gayet m e m n u n o l m u ş t u . V ü z ü g ü l d ü :
— «Eksik olma cicim. H a m d o l s ı ı n iyiyim-' dedi.
— « B u n l a r P a d i ş a h Hazretlerine gidecek hediyeler
mi?...»
— «Evet. cicim» d i y e n Haznedar usta. hepsini a y r ı ay­
r ı g ö s t e r e r e k k i m l e r t a r a f ı n d a n g i t t i ğ i n i izah etti :
— «Şu b ü y ü k konsol saati Sultan efendinin, k ü ç ü ğ ü
b a b a n ı n , hokkalar da A y ş e H a n ı m S u l t a n ı n h e d i y e l e r i . . . »
B u n d a n sonra Haznedar usta. b ü y ü k konsol saatinin
ü z e r i n e d o k u n d u , dokunmasiyle beraber saat S u l t a n Meci­
d i n m a r ş ı n ı ç a l m ı y a b a ş l a d ı . Ş a ş ı r m ı ş t ı m . Ş a ş k ı n l ı ğ ı m ı gö-
 — 65 —

ren Haznedar usta, d i ğ e r saatin ü z e r i n e p a r m a ğ ı ile bastı.

B u da Sultan H a m i d i n m a r ş ı n ı ç a l m a ğ a b a ş l a d ı . Saatlerin
i k i s i de h a k i k a t e n k ı y m e t l i ve g ü z e l d i . Fakat en h o ş u m a
giden t a r a f ı m a r ş l a r ı ç a l a b i l m e l e r i o l m u ş t u .

H a l a m ı n hediyesi olan m ü r e k k e p h o k k a l a r ı , a l t ı n b i r
tepsi i ç e r i s i n d e d u r u y o r d u . H o k k a l a r K ı z k u l e s i n i n birer
m o d e l i y d i . A l t ı n ve g ü m ü ş t e n y a p ı l m ı ş , en ince teferrua­
t ı n a kadar K ı z k u l e s i n e b e n z e t i l m i ş t i . Ü z e r i n d e k i fenerle­
r i n b i r i k ı r m ı z ı y a k u t t a n , d i ğ e r i ise yeşil z ü m r ü t t e n d i . T a ş ­
lar a ş a ğ ı y u k a r ı f ı n d ı k b ü y ü k l ü ğ ü n d e y d i . Hediyeler ara­
s ı n d a Sutlan H a m i d i n en fazla h o ş u n a giden bu hokkalar
olmuştu.

Senelerce sonra T o p k a p ı m ü z e s i n i gezerken b ü y ü k

saati m ü z e d e k i v i t r i n l e r d e n b i r i n i n i ç e r i s i n d e g ö r d ü m fa­
kat, k ü ç ü k saatle, K ı z k u l e s i , hiçbir yerde g ö z ü m e ilişmedi.
E r t e s i sabah, b ü y ü k annem, halam ve ben, erkenden
h a z ı r l a n a r a k y o l a ç ı k t ı k . Hediyeler b i z i m l e beraber gelen
b a ş a ğ a ile haznedar u s t a d a y d ı .
K ö p r ü d e , bizleri bekleyen, içi m a v i atlas döşeli, be­
yaz at k o ş u l u arabaya b i n d i k . Yıldıza y a k l a ş d ı k ç a k a l b i ­
m i n a t m a s ı da a r t ı y o r d u . Herhalde y ü z ü m s a r a r m ı ş olacak
k i , h a l i m d e k i d u r g u n l u ğ u g ö r e n b ü y ü k annem b i r ara­
lık sordu:
— « Ne var? Hasta m ı s ı n ? • Yıldıza g i t m e k t e n k o r k ­
t u ğ u m u veya ç e k i n d i ğ i m i s ö y l i y e m e z d i m . H e m e n kendi­
mi toparladım ve:
•
— « H a y ı r efendimiz, h i ç b i r ş e y i m y o k • diye cevap
verdim.
Beşiktaşı geçmiş. Yıldız bahçesine yaklaşmıştık.
Cemile S u l t a n ı n a r a b a s ı n ı uzaktan t a n ı y a n üniformalı
k a p ı c ı l a r muazzam d e m i r k a p ı y ı a ç t ı l a r . K a p ı n ı n i k i tara­
fında n ö b e t ç i askerler d u r u y o r d u . Araba, s e l â m veren

r
 — 66 -

a d a m l a r ı n ö n ü n d e n g e ç i p b a h ç e y e g i r d i . İ k i tarafı z ü m ­
r ü t g i b i a ğ a ç l ı k yoldan y a v a ş y a v a ş y u k a r ı y a , saraya d o ğ ­
r u ç ı k m a ğ a b a ş l a d ı k . Y o l l a r d a askerlere ve b a z ı saray
mensuplarına rastlıyorduk.
D o ğ r u , harem dairesine g i t t i k . Başta Yıldızın hazne­
d i r ustası olmak ü z e r e bir s ü r ü insan bizi b e k l i y o r d u .
— >• A r s l a n c ı m , h o ş geldiniz, H â k i p a y i n i z e y ü z s ü r e ­
l i m . . 11
D i y e n haznedar usta y e r l i re kadar kapanarak b ü y ü k
< nııemin e t e ğ i n i ö p t ü , ve hep beraber, Sultan Mecidin
ı.'vinci k a r ı s ı olan. Valde s u l t a n ı n dairesine g e ç d i k . S u l ­
tan Mecit, i l k karısı ö l d ü k t e n sınıra, ç o c u k l a r ı A b d ü l h a ­
m i t efendi ile Cemile s u l t a n ı bu k a d ı n a teslim e t m i ş , V a l ­
de Sultan da bu i k i çocuğa öz e v l â t l a r ı gibi bakarak, on­
ları y e t i ş t i r m i ş , b ü y ü t m ü ş .

B ü y ü k annem bu yaşlı fakat hâlâ dinç k a d ı n a , çok h ü r ­

m e t ederdi. Fakat Cemile Sultan m e v k i i i t i b a r i y l e Valde
Sultandan b ü y ü k o l d u ğ u için, Valde Sultan b ü y ü k anne­
m i n yerden temenna etmesine veya etek ö p m e s i n e m ü s a ­
ade etmezdi. Odaya g i r d i ğ i m i z zaman, b ü y ü k annem Valde
S u l t a n ı n e l i n i ö p t ü . Halamla ben de yerden temenna etmek
istedik fakat, kendisi b i z l e r i t u l arak y a n a k l a r ı m ı z d a n
öptü.
Bu s ı r a d a hediyeler de Haznedar ustaya teslim e d i l ­
m i ş t i . Haznedar usta hediyelerle beraber odadan ç ı k a r a k
bizi y a l n ı z b ı r a k t ı .

B i r m ü d d e t Valde S u l t a n ı n y a n ı n d a o t u r d u k . O n l a r
k o n u ş u y o r , ben a ğ z ı m ı bile a ç m ı y o r d u m . Valde Sultan ha-
Urımı s o r d u ğ u veya bana b i r ş e y söylediği zaman :
— «Evet efendim, h a y ı r efendim- diye kısa cevaplar ve­
riyordum.
Nihayet Haznedar usta geldi ve P a d i ş a h ı n b i z i k e n d i
 — 67 —
dairesinde b e k l e d i ğ i n i s ö y l e d i . Haznedar usta bu haberi
g e t i r d i ğ i zaman k a l b i m , b ü t ü n b ü t ü n a t m ı y a b a ş l a d ı , he­
l e c a n ı m son h a d d i n i b u l m u ş t u .
B i r s ü r ü k o r i d o r l a r d a n , koca koca salonlardan g e ç t i k -
•cn sonra k a p a l ı b i r k a p ı n ı n ö n ü n e geldik. K a p ı d a b i r ha-
remağası duruyordu. İçimden :
— Y e r y a r ı l s a da içine g i r sem, yahut da b a y ı l s a m ! d i ­
ye dua e d i y o r d u m . T a b i î ne y e r y a r ı l d ı , ne de ben b a y ı l ­
d ı m v e Cemile Sultan ö n d e , A y ş e H a n ı m Sultan arkada,
ben de en geride odaya g i r d i k .
ABDÜLHAMİDİN HUZURUNDA
Sultan H a m i t , k a r ş ı d a b ü y ü k y a l d ı z l ı bir k o l t u ğ u n ö-
n ü n d e , ayakta d u r u y o r d u . S ı r t ı n d a siyah bir elbise, b a ş ı n ­
da fesi v a r d ı . G ö ğ s ü n d e koskoca b i r hanedan n i ş a n ı p a r l ı ­
y o r d u . B ü t ü n b u n l a r ı hayal mcyal f a r k e d e b i l d i m .
B ü y ü k annem d o ğ r u k a r d e ş i n i n y a n ı n a g i t t i ve ş ö y l e
b i r eğildi. P a d i ş a h . Cemile S u l t a n ı hemen tutarak etek ö p ­
mesine m â n i oldu ve i k i k a r d e ş k u c a k l a ş t ı l a r , H a l a m l a ben
y ü z ü k o y u n k a p a n ı p y e r i ö p t ü k , â d e t a yerlerde y u v a r l a n ı ­
yorduk. Padişahın :
— K a l k ı n !...
D i y e n sesini işitir i ş i t m e z d o ğ r u l d u k ve k a p ı n ı n d i b i n ­
de, g ö z l e r i m i z yerde, el p e n ç e divan d u r d u k .
P a d i ş a h , k o l t u ğ u n a y e r l e ş m i ş , k a r d e ş i n i de y a n ı n d a k i
diğer bir koltuğa oturtmuştu.
Bundan sonra P a d i ş a h halamla bana i l t i f a t etti. Y a n i
h a t ı r ı m ı z ı ve n a s ı l o l d u ğ u m u z u sordu. Bende cevap vere­
cek hal y o k t u , a ğ z ı m ı n i ç i n d e b i r ş e y l e r m ı r ı l d a n d ı m . Pa­
d i ş a h , i l t i f a t t a n sonra :
— İ s t i r a h a t ediniz.
Dedi. B u g i d e b i l i r s i n i z demekti. A y ş e Planım Sultanla
yine y e r l e r d e n temenna ederek, arka arkaya odadan çık­
t ı k . B i z ç ı k a r k e n , Haznedar usta da hediyeleri P a d i ş a h a
g ö s t e r m e k ü z e r e odaya g i r i y o r d u .
 — 68 —

D o ğ r u Valde S u l t a n ı n dairesine g e ç t i k . P a d i ş a h ı n g ö ğ ­
s ü n d e k i hanedan n i s a n ı n ı çok b e ğ e n m i ş t i m . H a l a m ı n g ö ğ ­
s ü n d e de hanedan n i ş a n ı v a r d ı . K e n d i k e n d i m e :
— B e l k i g ü n ü n b i r i n d e bana da v e r i r l e r .

Dememe kalmadan Haznedar usta elinde b i r k u t u o l ­

d u ğ u halde odaya g i r d i . G ü l e r e k bana d o ğ r u y ü r ü d ü ve
k u t u n u n k a p a ğ ı n ı açtı. K u t u d a p ı r ı l p ı r ı l p a r l a y a n ve d i ­
ğ e r l e r i n e nisbeten ufak b i r hanedan n i ş a n ı v a r d ı . Hazne­
dar usta :
— P a d i ş a h H a z r e t l e r i b u n u size g ö n d e r d i , dedi.
Sevincimden az kalsın k a d ı n ı n boynuna s a r ı l a c a k t ı m .
Tam d ü ş ü n d ü ğ ü m anda n i s a n ı n bana gelmesi olur ş e v de-
ğ.ldi.
V a l d e Sultan :
— G e t i r onu bana, ç o c u ğ u n boynuna ben takayım,
eledi.
Haznedar ustadan k u t u y u aldı ve i ç i n d e k i n i ş a n ı ç ı ­
k a r d ı ve H a z n e d a ı ustaya b i r k o r d e l â g e t i r m e s i n i söyledi.
K o ı d e l â m n b i r an evvel gelip, n i ş a n ı n boynuma t a k ı l m a s ı
için s a b ı r s ı z l a n ı y o r d u m . N i h a y e t kordela g e l d i ve n i ş a n a
g e ç i r i l d i . Valde S u l t a n ı n i ş a r e t i ü z e r i n e y a n m a y a k l a ş t ı m .
K o r d e l â y ı b a ş ı m d a n g e ç i r i p boynuma a s t ı k t a n sonra i k i ya­
nağımdan öptü v e :
— H a y ı r l ı olsun k ı z ı m , dedi.
A r t ı k Y ı l d ı z a g e l d i ğ i m için k o r k m u y o r d u m . S e v i n ç l i y -
d ' m . P a d i ş a h t a n da ç e k i n m e m e l ü z u m y o k t u . Bana b u n i ­
ş a n ı v e r d i ğ i için ona m i n n e t t a r o l m u ş t u m .

BÜYÜK ANNEMİN HASTALIĞI

O g ü n öğle y e m e ğ i n i Y ı l d ı z d a V a l d e S u l t a n ı n daire­
sinde y e d i k . Ö ğ l e d e n sonra b ü y ü k annemle halam E r e n k ö ­
y ü n e g i t t i l e r . Ben de Saffet A ğ a ile K a n d i l l i y e d ö n d ü m .
 — 69 —

Ç o k k o r k t u ğ u m Y ı l d ı z seyahati, b e n i m için h i ç de sı­

k ı n t ı l ı o l m a m ı ş , b i l â k i s t a h m i n i m i n ü s t ü n d e m e m n u n dön­
müştüm.
Eve g e l d i ğ i m zaman i l k işim b a b a m ı b u l u p Y ı l d ı z hak­
k ı n d a t a f s i l â t v e r m e k ve P a d i ş a h ı n bana Hanedan n i ş a n ı n ı
v e r d i ğ i n i s ö y l e m e k oldu. B u n d a n sonra, her ö n ü m e ç ı k a ­
na n i ş a n ı g ö s t e r d i m ve ne kadar e ğ l e n c e l i b i r g ü n g e ç i r d i ­
ğ i m i b a l l a n d ı r a b a l l a n d ı r a a n l a t t ı m . O g ü n sarayda benden
mesut kimse y o k t u .

A r t ı k , her zaman, seve seve Yıldıza g i d e b i l i r d i m . Fa­

k a t ne y a z ı k k i o g ü n d e n sonra b i r daha Y ı l d ı z S a r a y ı n a
ayak b a s m a d ı m .

A r a d a n b i r k a ç g ü n g e ç t i k t e n sonra, b ü y ü k annemin
h a s t a l a n d ı ğ ı haberi geldi. Hemen E r e n k ö y ü n e giden ba­
bam, b i r k a ç gece orada k a l d ı . Eve d ö n d ü ğ ü zaman ü z g ü n
ve m ü t e e s s i r d i . B ü y ü k annemin h a s t a l ı ğ ı o l d u k ç a m ü h i m ­
d i . T e h l i k e a t l a t ı l m ı ş , fakat h a s t a l ı k izini b ı r a k m ı ş t ı . B u
h a s t a l ı k t a n sonra y a t a l a k olan Cemile S u l t a n , ö l ü m ü n e
kadar, b i r kere b i l e y a t a ğ ı n d a n ç ı k m a d ı . K o c a s ı n ı n feci a k ı ­
betinden sonra, zaten h a y a t t a n zevk a l m ı y a n b ü y ü k an­
nem, y a t a ğ ı n a esir o l m a k t a n m ü t e e s s i r g ö r ü n m ü y o r d u . T a ­
l i m a t ı n ı ve e m i r l e r i n i y a t a ğ ı n d a n v e r i r d i . H e r ş e y , iyiliğin­
de o l d u ğ u g i b i , muntazam ve t e r t i p l i y d i . A y n ı vaziyet ve
e t r a f ı n a k o r k u s a ç a n s e r t l i ğ i devam edip g i t t i .

HAVUZ SAFASI

B i r g ü n babam, k o r u d a k i k ü ç ü k k ö ş k ü n a r k a s ı n a b i r
havuz y a p t ı r m a ğ a k a r a r verdi. B u . Y ı l d ı z d a k i havuzun t ı ­
p a t ı p eşi o l a c a k t ı . Y ı l d ı z d a k i n e nisbeten k ü ç ü k o l m a s ı n a
rağmen tamamlanıp bitmesi aşağı yukarı bir bu­
ç u k sene s ü r d ü . B u n d a n sonra, A v r u p a d a n t ü r l ü cins
ve k ı y m e t t e ö r d e k l e r , f i l â m a n l a r , k u ğ u l a r g e t i r t i l d i . B u n -
 — 70 —

lara b a k ı p beslemek vazifesini de A v c ı b a ş ı H a y r u l l a h A ğ a

ü z e r i n e aldı.
K u ş l a r ı n gelmesi beni g ü n l e r c e m e ş g u l eden b i r e ğ l e n ­
ce o l m u ş t u . İ ç l e r i n d e , d ü n y a d a e ş i n e pek az rastlanan cins
ö r d e k v a r d ı k i bunlardan birine M a n d o l i n , d i ğ e r i n e K a ­
r e l i n d i y o r l a r d ı . En güzel renklerle b e z e n m i ş bu i k i k ü ç ü k
h a y v a n ı hepsinden ç o k severdim. E n b ü y ü k z e v k i m , sa­
b a h l a r ı havuzda sandalla d o l a ş ı p , k u ş l a r ı n y u m u r t a s ı n ı top­
lamaktı.
B i r g ü n babamla havuzun k e n a r ı n d a d u r m u ş , ö r d e k ­
l e r i seyrediyorduk. Babam, birdenbire a k l ı n a g e l m i ş gibi :
— B u iş b i t t i ! S ı r a ş i m d i k u ş l u ğ a geldi. Havuzun ge­
risine, işte ş u r a y a b i r k u ş l u k y a p t ı r a c a ğ ı m . . . dedi.
B u habere çok sevindim. Ç ü n k ü y ü z e y a k ı n k a n a r y a m
v a r d ı , onlara yer çıktı d e m e k t i :
— A m a n , Cici B a b a c ı ğ ı m , ne i y i olur. Benim k u ş l a r ı
da oraya naklederiz.
— Y o . . . Bak bu olmaz. B o ş u n a heveslenme. Y a p t ı r a ­
c a ğ ı m yerde senin k u ş l a r b a r ı n a m a z . Ben g ü v e r c i n l i k yap­
t ı r a c a ğ ı m . A r a l a r ı n a kanarya giremez.
İlk haber beni ne kadar sevindirdiy.se, bu da o kadar
içimi sıktı. H a y v a n l a r ı sevmeme r a ğ m e n , g ü v e r c . n l e r l e ba­
sım h o ş d e ğ i l d i . B e n i m için g ü v e r c i n , m â n â s ı z , işe yara­
maz b i r h a y v a n d ı . B a b a m ı n bu k a r a r ı n d a n sonra ne s ö y ­
lesem b o ş t u , faydası o l m a z d ı .
N i h a y e t g ü v e r c i n l i k de t a m a m l a n d ı . Kurası â d e t a d ö r t
o d a l ı k ü ç ü k b i r ev g i b i y d i . Y i n e A v r u p a d a n ve memleke­
t i n m u h t e l i f yerlerinden çeşitli g ü v e r c i n l e r g e t i r t i l d i . İç­
lerinde h a k i k a t e n g ü z e l l e r i ve ş â h â n e o l a n l a r ı v a r d ı . G ü ­
vercin sevmememe r a ğ m e n b o y u n l a r ı yaka b i ç i m i n d e si­
yah t ü y l e r l e b e z e n m i ş b i r k a ç ı n a , ben bile hayran o l d u m .
A r t ı k b a b a m ı n keyfine diyecek y o k t u . Hemen hemen
her a k ş a m , a v c ı a r k a d a ş l a r ı n ı toplar, havuz b a ş ı n d a saz
 — 71 —

â l e m l e r i y a p ı l ı r d ı . Bizlere ise a ğ a ç a r a l ı k l a r ı n d a n gözet­

lemek, saz sesini uzaktan d i n l e m e k d ü ş e r d i .
Resme m e r a k l ı olan babam, ekseri g ü n l e r , havuzun ba­
ş ı n d a oturur, y a ğ l ı b o y a veya suluboya resim y a p a r d ı . Ba­
zan da havuzun y a n ı n d a k i kameriyede oturarak v a k t i n i
geçirirdi.

B i r g ü n b i r k a ç kişi b a h ç e n i n a ş a ğ ı t a r a f ı n d a o t u r m u ş ,
k o n u ş u y o r d u k . B i r d e n b i r e b a b a m ı n hiddetle b a ğ ı r a n sesi­
n i d u y d u k . B a b a m ı n y a n ı n d a b i r erkek a r k a d a ş ı o l d u ğ u için
y a n ı n a gidemezdik. Neye h i d d e t l e n d i ğ i n i merak ettik.

B u s ı r a d a y a n ı m ı z d a n telâşla k o ş u p geçen hademeler­

den N u r i A ğ a y ı g ö r d ü m .
— N u r i A ğ a , ne var? Babam n i ç i n b a ğ ı r ı y o r ? . . . d i y e
sordum.
Y a n ı m ı z d a b i r an için duran N u r i A ğ a :
— Merak edilecek bir ş e y yok. Y ı l d ı z d a n e m i r geldi.
Güvercinlik yıkılacak.
Dedi ve k o ş a r a k yoluna devam etti. K e n d i kendime :

— Bu adam deli m i oldu? Y ı l d ı z S a r a y ı ile b i z i m

g ü v e r c i n l i ğ i n ne m ü n a s e b e t i var? diye d ü ş ü n d ü m .

B a b a m ı b e k l e y i p işin e s a s ı n ı ondan ö ğ r e n m i y e karar

verdik. Orta k ö ş k ü n k a p ı s ı n a t o p l a n d ı k . Biraz sonra baba­
m ı n bize d o ğ r u g e l d i ğ i n i g ö r d ü k . B a b a m ı n y ü z ü hiddetten
mosmor k e s i l m i ş , ter i ç e r i s i n d e k a l m ı ş t ı . B i z i m bir ş e y sor­
m a m ı z a meydan vermeden :
— Ş u işe b a k ı n ! C a n ı m h a y v a n l a r ı m ı g ö t ü r ü y o r l a r ,
K u ş l u ğ u m u y ı k ı y o r l a r . O l u r ş e y d e ğ i l ! Y ü z ü m e g ü l e n ve
d o s t u m m u ş gibi g ö r ü n e n b i r a h b a b ı m Y ı l d ı z a j u r n a l ver­
miş. Sözde Bebeğin üstündeki Amerikan K o l e j i ile
g ü v e r c i n l e r v a s ı t a s ı y l a muhabere e d i y o r m u ş u m . B ö y l e ş e y
 — 72 —

g ö r d ü n ü z m ü ? Ç ı l d ı r m a k i ş t e n d e ğ i l . B e n i m için b ö y l e b i r
şeyi nasıl s ö y l e r l e r ? . . .
H e p i m i z hayretten d o n a k a l m ı ş t ı k . Z a v a l l ı babam po­
l i t i k a ile u ğ r a ş a n b i r insan d e ğ i l d i k i b ö y l e işler yapsın..
H a k k ı n d a s ö y l e n e n b u i f t i r a onu ç o k m ü t e e s s i r etti.
A y l a r c a emek sarfedilerek y a p ı l a n g ü v e r c i n l i k , d ö r t
saatin i ç e r i s i n d e temelinden b a ş k a b i r şey kalmamak ş a r -
t i y l e y ı k ı l d ı . G ü v e r c i n l e r i de alıp g ö t ü r d ü l e r . Havuza ve
ö r d e k l e r i m i z e dokunan o l m a d ı . B u h â d i s e b i r m ü d d e t son-
ra k a p a n d ı , amma babam g ü v e r c i n l e r i n d e n m a h r u m k a l d ı .
B u vakadan sonra babamda y e n i b i r arzu başladı. Par­
k ı n , denize n a z ı r en g ü z e l tepesinde b i r köşk y a p t ı r t m a k .
K ı s a zamanda arzusunu y e r i n e getirerek köşkü y a p t ı r d ı .
B u , y i r m i yedi odalı k ö ş k ü n bence en g ü z e l y e r i kulesiydi.
M a n z a r a s ı n a d o y u m olmazdı. B o ğ a z ve K ı z k u l e s i n e kadar
uzanan denizin g ö r ü n ü ş ü hakikaten ş a h a n e y d i .
Y i r m i y e d i o d a l ı k ö ş k e b ü t ü n saray halkı s ı ğ a m ı y a c a ğ ı
için her hafta b i r k a ç kalfa n ö b e t e girerek k ö ş k e ç ı k a r d ı .

GÖKSU ÂLEMLERİ

G ö k s u â l e m l e r i veya gezintileri... Bu. muayyen b i r za­

mana kadar, bizler için b i r m u a m m a , yerine g e t i r i l m e s i i m ­
k â n s ı z b i r arzu. b i r e r g e z i n t i y d i . Cuma ve pazar g ü n l e r i ,
S a r a y ı n deniz t a r a f ı n a bakan pencerelerinden b i r i n i n ö n ü ­
ne o t u r u r . G ö k s u y a d o ğ r u s ü z ü l e n k a y ı k l a r ı hayret ve g ı p t a
i l e seyrederdik. Nedense. G ö k s u y a g i t m e m i z için bizlere
m ü s a a d e y o k t u . Pencerenin ö n ü n e o t u r m u ş , bu t a l i h l i i n ­
sanlara bakarken K a n d i l l i y i b i r hapishane, k e n d i m i de b i r
mahpus addederdim. G ü n a h ı m ı z neydi? B i z l e r i bu zevkten
n i ç i n m a h r u m ederlerdi bilmem?.
İ ş t e V a l d e P a ş a n ı n ü ç çifte k a y ı ğ ı ! K e n a r l a r ı n d a n de­
nize sarkan g ü m ü ş b a l ı k l a r , g ü n e ş i n a l t ı n d a pırıl pırıl par­
l a r d ı . İ ş t e N a i m e Sutlan ! İ ş t e Z e k i y e Sultan ! Ş â h â n e . k a -
 — 73 —

y ı k l a r m ı n içine kurulmur.. en güzel feracelerini giymiş,.

G ö k s u y a doğru giderlerdi.
B i r i k i kere babama :
— Biz de cuma g ü n l e r i k a y ı k l a G ö k s u y a gitsek... d i ­
yecek o l d u m , i ş i t m e d i ğ i m azar k a l m a d ı . A n n e m i k ı ş k ı r t ı r ,
b a b a m ı k a n d ı r m a s ı için ona y a l v a r ı r d ı m . N i h a y e t b i r cu­
ma s a b a h ı annem odama geldi :

— M u r a d ı n a e r d i n . H a z ı r l a n , b u g ü n ö ğ l e d e n sonra
G ö k s u y a gidiyoruz. Babanla k o n u ş t u m . Cemile S u l t a n i z i n
v e r m i ş . Ç o c u k l a r gidip gezsin, hava a l ı r l a r . . . d e m i ş .
M ü j d e s i n i verdi. S e v i n ç i ç e r i s i n d e yerimden f ı r l ı y a r a k
annemin boynuna s a r ı l d ı m ve y a n a k l a r ı n d a n ö p m i y e b a ş ­
l a d ı m . O kadar h e y e c a n l a n m ı ş t ı m k i c a n ı n ı a c ı t m ı ş ola­
cağım :
— A y ! B o y n u m u k o p a r a c a k s ı n . . . D u r ! Kendine g e l !
S a ç ı m ı b a ş ı m ı d a r m a d a ğ ı n e t t i n . Seni g ö r e n de b i r a y l ı k
seyahate g i t t i ğ i m i z i zannedecek.
D i y e b a ğ ı r d ı . A n n e m i d i n l i y e c e k halde d e ğ i l d i m . Se-
\ inçten içim içime sığmıyordu. Ellerimi çırpıyor, odanın
içinde dört d ö n ü y o r d u m :
— Ne giysem acaba? M a v i feracemi mi? Beyaz ferace­
m i mi? S a r ı y ı g i y e y i m daha i y i . H a y ı r , h a y ı r ! Beyaz fe­
racem daha güzel.
— Canım hangisini giysen olur. Bu kadar uzatmıya
c'eğer mi?.
— T a b i i d e ğ e r , K i m b i l i r orada ne şık insanlar v a r d ı r .
Hemen k u t u c u ustaya haber g ö n d e r e l i m . Y a ş m a k l a r ı m ı z ı ,
feracelerimizi h a z ı r l a s ı n . . . dedim.
K u t u c u usta. oda hizmetine bakan k ı z l a r a nezaret eder.
Giyimimize, kuşamımıza o bakardı.
O g ü n , t a y i n edilen zamana kadar saatler b i r t ü r l ü
ilerlemek b i l m e d i . B i r k a ç saat, bana b i r k a ç g ü n gibi geldi,.
 — 74 -

S a b ı r s ı z l ı k t a n b i r yerde rahat d u r a m ı y o r , oradan oraya g i ­

d i y o r d u m . Ö ğ l e y e m e ğ i n d e ise l o k m a l a r b o ğ a z ı m a d i z i l d i ,
bir şey yiyemedim.
Beyaz feracede ve y a ş m a k t a karar k ı l m ı ş t ı m . K ı y a f e ­
t i m e u y m a s ı için de elime beyaz dantel ve t ü l d e n y a p ı l m ı ş
ş e m s i y e m i a l a c a k t ı m . K u t u c u u s t a n ı n y a r d ı m ı ile y a ş m a k -
L.rımızı d ü z e l t m e k saatlerce s ü r d ü .

N i h a y e t hareket z a m a n ı geldi. R ı h t ı m a indik. Ü ç çifte

k a y ı k , e m r i m i z e amade, b e k l i y o r d u . K a y ı ğ ı n arka t a r a f ı n a
yeşil ç u h a d a n b i r ö r t ü s e r i l m i ş , y a s t ı k l a r k o n m u ş t u . Ö r t ü ­
n ü n ü z e r i n d e hanedan tacı, göze ç a r p ı y o r d u . H a m l a c ı l a r ı n ,
y a n i k a y ı k ç ı l a r ı n , s ı r t l a r ı n d a k i a y n ı yeşil renkte yelekle­
r i n ü z e r i n d e de t a c ı m ı z v a r d ı .
Babam s e l â m l ı k t a r a f ı n d a r ı h t ı m a i n m i ş , k a y ı ğ a bin­
memizi bekliyordu.
K a n d i l l i d e a k ı n t ı fazla o l d u ğ u için i k i h a r e m a ğ a s ı ka­
yığı t u t t u , bir ü ç ü n c ü s ü de annemi ve beni k a y ı ğ a 'yer­
l e ş t i r d i . Hareket ettik. Babam, r ı h t ı m d a d u r m u ş , bizi sey­
r e d i y o r d u . Ö n ü n d e n g e ç e r k e n b a ş ı m ı z l a hafifçe s e l â m v e r ­
d i k . O ise :
— Geç kalmayın. Zamanında dönün !
Diye bağırdı.

A r t ı k . G ö k s u â l e m i n e biz de k a t ı l ı y o r d u k . Pek merak

e t l i ğ i m bu gezinti y e r i n i ve oraya gelenleri i s t e d i ğ i m ka­
dar seyredebilecektim.
A r a d a k i mesafe kısa o l d u ğ u için ç o k g e ç m e d e n G ö k s u
d e ı e s i n e g i r d i k . Harap un d e ğ i r m e n i n i n k a r ş ı s ı n a , sahile
y a n a ş t ı k . G ö r d ü ğ ü m i h t i ş a m beni hayrete d ü ş ü r d ü . Ç e ş i t
çeşit k a y ı k l a r , r e n g â r e n k k ı y a f e t l e r , ş e m s i y e l e r i n s a n ı n g ö ­
z ü n ü a l ı y o r d u . H e m e n hemen herkes b i r b i r i n i t a n ı m a k l a
beraber kimse kimseye s e l â m v e r m e z d i .
B i r m ü d d e t orada d u r u p e t r a f ı s e y r e t t i k t e n sonra an-
 — T6 —
nem, d ö n m e z a m a n ı n ı n g e l d i ğ i n i s ö y l e d i . V a k t i n n a s ı l g e ç ­
t i ğ i n i a n l a m a m ı ş t ı m . C a n ı m biraz daha k a l m a k i s t i y o r d u :

— Ne olur, beş dakika daha d u r a l ı m . . . diye yalvarma­

ma r a ğ m e n annem :
— Olmaz... Zaten geç k a l d ı k . Biraz daha gecikirsek ba­
ban k ı z a r , dedi.
H a k i k a t e n de K a n d i l l i y e , saraya y a k l a ş ı r k e n , r ı h t ı m ­
da b i r aşağı b i r y u k a r ı d o l a ş a n b a b a m ı g ö r d ü k .
Halinden kızmış olduğu belliydi. Ateş püskürüyordu.
K a y ı k r ı h t ı m a y a n a ş ı r y a n a ş m a z y a n ı m ı z a geldi. G e ç k a l ­
d ı ğ ı m ı z için bizi b i r g ü z e l a z a r l a d ı . Bereket versin k i :
— B i r daha gidemezsiniz, deyip bizleri bu zevkimiz­
den m a h r u m etmedi.

A r t ı k , aşağı y u k a r ı her hafta G ö k s u y a g i t m e y i â d e t

e d i n m i ş t i k . O g ü n l e r , bizler için, s a b ı r s ı z l ı k l a beklenen
g ü n l e r d i . Azar yememek için geç k a l m a m a ğ a d i k k a t edi­
y o r , tam z a m a n ı n d a eve d ö n ü y o r d u k .

B a z ı g ü n l e r , piyade denen b i r çifte k a y ı ğ a biner, o-

n u n l a G ö k s u y a giderdik. Fakat ben bundan k a t ' i y y e n h o ş -
l a ı . m a z d ı m . Ç ü n k ü piyadeye b i n d i ğ i m i z zaman m u h a k k a k
kayığın arkasına bir h a r e m a ğ a s ı oturturlardı. Göksuya git­
t i ğ i m i z zaman bizim tarafa k i m bakarsa derhal babama ye­
tiştirir :
— Efendimiz, b u g ü n şu veya bu adam b a k t ı . . . diye
rapor v e r i r d i .
Refik H a l i d Karay, b i r y a z ı s ı n d a , k a y ı k l a r ı n a r k a s ı n d a
o t u r a n h a r e m a ğ a l a r ı n d a n b a h s e t m i ş ve bunlara «Siyah süs»
i s m i n i v e r m i ş t i r . İ ş t e bu «Siyah süs» lerle b a ş ı m h i ç hoş
değildi.
Piyade ile ç ı k t ı ğ ı m ı z g ü n l e r â d e t a azap i ç e r i s i n d e ka­
l ı r d ı m . H a r e m a ğ a s ı ha ş i m d i b i r şey s ö y l i y e c e k , birine
ç a l a c a k diye ö d ü m k o p a r d ı . Ü s t e l i k annem dc :
— A m a n o tarafa ç o k bakma. Zaten a d a m l a r ı n g ö z l e r i
Üzerimizde, f a r k ı n a v a r ı r l a r . . .
Diye durmadan ihtar ederdi. Velhasıl iç r a h a t l ı ğ ı i l e
o t u r u p etrafı seyredemezdik.
G ü n ü n b i r i n d e cereyan eden ve dedikodusu aylarca
süren bir hâdise yüzünden, bizim Göksu âlemlerine tam
i.Uı ay ara v e r i l d i . B u b i t m e k t ü k e n m e k b i l m i y e n a l t ı ay
z a r f ı n d a G ö k s u değil, sokağa, h a t t â s a r a y ı n p a r k ı n a bile
ç ı k m a m ı z a izin y o k t u . G ö k s u gezintilerine gitmemek, so­
kağa ç ı k m a m a k emri doğrudan d o ğ r u y a Yıldızdan, Padi­
şah t a r a f ı n d a n g e l m i ş t i . Ç a r e s i z , itaate mecburduk. B a ş k a ­
l a r ı n ı n işlemiş o l d u ğ u b i r s u ç u n c e z a s ı n ı bizler de ç e k e c e k ,
g ü n a h ı m ı z o l m a d ı ğ ı halele, z a r a r s ı z b i r e ğ l e n c e m i z d e n m a l ı ­
m ı n olacaktık.
SAFFET AĞANIN ÖLÜMÜ
B i r a k ş a m , penceremin ö n ü n d e o t u r m u ş , her zaman
y a p t ı ğ ı m g i b i denizi seyrediyordum. Hava h e n ü z karar­
mak ü z e r e y d i . K a r ş ı sahilde, Bebekte tek t ü k ı ş ı k l a r p a r l ı ­
y o r d u . O r t a l ı k sakin ve sessizdi. A r a sıra, uzaktan b i r
vapur d ü d ü ğ ü işitiliyor, r ı h t ı m ö n ü n d e n bir i k i k a y ı k ge­
çiyor, veya b i r vapur s ü z ü l ü y o r d u . Denizin o r t a s ı n a b a l ı k ­
çı k a y ı k l a r ı s e r p i l m i ş t i . B i r b i r l e r i n e seslenen b a l ı k ç ı l a r ı n
g ü r sesleri bana kadar geliyordu.
K a r ş ı sahilden d o ğ r u , b i r m u ş u n b i z i m tarafa g e l d i ğ i n i
gördüm. Alacakaranlıkta yaklaşan muş, sarayın önündeki
r ı h t ı m a y a n a ş t ı . Gelenler, herhalde b a b a m ı n m i s a f i r l e r i y ­
di. Biraz sonra bu tahminimde y a n ı l d ı ğ ı m ı a n l a d ı m . Ç ü n ­
k ü m u ş t a n r ı h t ı m a atlayanlar, misafir değil, Y ı l d ı z a m e n ­
sup b i r k a ç a d a m d ı . H a t t â b a z ı s ı n d a ü n i f o r m a v a r d ı .
İ ç l e r i n d e n i k i kişi a y r ı l a r a k h a r e m k a p ı s ı n a d o ğ r u y ü ­
rüdüler. Diğerleri muşun yanından ayrılmadı. Doğrudan
d o ğ r u y a s e l â m l ı ğ a g i t m e y i p , hareme gelmeleri t u h a f ı m a
j.iırnişti. Kafese abanarak neticeyi merak i ç e r i s i n d e bek-
 — 11 —

ledim.
A r a d a n b e ş on d a k i k a g e ç t i k t e n sonra, y a n l a r ı n d a b i ­
z i m h a r e m a ğ a s ı Saffet A ğ a o l d u ğ u halde d ı ş a r ı y a ç ı k t ı l a r .
Saffet A ğ a eliyle b i r ş e y l e r i ş a r e t ediyor, hararetli h a r a r e t l i
k o n u ş u y o r d u . Saffet A ğ a y ı da y a n l a r ı n a a l d ı l a r ve m u ş a
binerek u z a k l a ş t ı l a r .
İ y i c e g ö r m e m e k l e beraber, Saffet A ğ a n ı n ü r k e k ve si­
n i r l i b i r halde o l d u ğ u n u f a r k e d e b i l d i m . H e r h a r e k e t i k o r k ­
m u ş olduğunu gösteriyordu.

IVlerakım b ü s b ü t ü n a r t m ı ş t ı . B i z i m Saffet A ğ a y ı acaba

nereye g ö t ü r ü y o r l a r d ı ? Bilalıssa, babamla g ö r ü ş m e d e n a l ı p
g ö t ü r m e l e r i pek acayipti.
V a z i y e t i anlamak ü z e r e a ş a ğ ı y a , k a p ı y a i n d i m . K ı z ­
lardan b i r k a ç ı k a p ı n ı n ö n ü n e b i r i k m i ş , telâşlı telâşlı k o n u ­
ş u y o r l a r d ı . B e n i g ö r ü n c e sustular :
— O adamlar k i m d i ? Saffet A ğ a y ı nereye g ö t ü r d ü l e r ?
diye sordum.
İ ç l e r i n d e n Klemans :
— Biz de bilmiyoruz, cicim. Y ı l d ı z d a n gelip a l d ı l a r .
Galiba P a d i ş a h i s t e t m i ş . . . diye cevap v e r d i .
D a d ı m da o r a d a y d ı . H e r ş e y i i z a m etmesini seven ve
p i r e y i deve y a p m a k t a n h o ş l a n a n d a d ı m lâfa k a r ı ş t ı . Daha
işin e s a s ı n ı b i l m e d i ğ i halde ş i m d i d e n a ğ l a m ı y a b a ş l a m ı ş t ı .
M e n d i l i y l e g ö z l e r i n i silerek, i k i tarafa s a l l a n ı y o r , b i r ta­
raftan da k o n u ş u y o r d u :
— B a ş ı m ı z a gelenler! Acaba ne oldu? İ n s a n ı b ö y l e
palas p a n d ı r a s alıp da g ö t ü r m e k olur m u ya? Z a v a l l ı Saffet
A ğ a . neye u ğ r a d ı ğ ı n ı ş a ş ı r d ı . C e k e t i n i b i l e i l i k l e m i y e va­
kit b u l a m a d ı . V a l l a h i bunda b i r iş var. B u saatte çağırıl­
ması h a y r a a l â m e t d e ğ i l d i r .
K a d ı n ı n h a k k ı v a r d ı . B e n i m de içime b i r ş ü p h e , bir
k o r k u g i r d i . Babama gidip s o r m a y ı d ü ş ü n d ü m , amma b i r
netice elde edemezdim. Onun da b i r ş e y d e n haberi y o k t u .
 — 78 —

Zaten s e l â m l ı k t a m i s a f i r l e r i y l e o t u r u y o r d u . Y a n ı n a gide­
mezdim.

O a k ş a m , Saffet A ğ a n ı n d ö n m e s i n i merak İ ç e r i s i n d e
bekledik. B i r dakika pencerenin y a n ı n d a n a y r ı l m ı y o r d u m .
Saptler g e ç t i k ç e k o r k u m u z da a r t ı y o r d u . Yatma z a m a n ı m
ç o k t a n gelip g e ç m i ş t i . K ü ç ü k k e n s e v m e d i ğ i m Saffet A ğ a ­
y a seneler g e ç t i k ç e b a ğ l a n m ı ş , onu kendime dost b i l m i ş -
t.rr>. B a ş ı n a bir ş e y gelmesini istemezdim.

N i h a y e t g e ç vakit m u ş u uzaktan g ö r d ü k . İ ç i m i z ra­

hatladı. Muş rıhtıma yanaştı. Muştaki karaltılar çoğalmış­
t ı . Fenerlerin ı ş ı ğ ı n d a b i r i k i s i n i n y ü z ü n ü g ö r e b i l i y o r d u m .
Faka l a r a l a r ı n d a Saffet A ğ a y ı s e ç e m e d i m .

M u ş u n i ç i n d e e ğ i l m e l e r , kalkmalar, acayip hareketler

oldu ve nihayet r ı h t ı m a b i r sedye ç ı k a r d ı l a r . K a r a n l ı k ol­
d u ğ u için sedyede k i m i n y a t t ı ğ ı n ı g ö r e m e d i m . Meraktan
deli o l a c a k t ı m . Bizden de b i r i k i kişi ç ı k t ı , k o ş a r a k d i ğ e r ­
l e r i n i n y a n ı n a g i t t i l e r . B i r ş e y l e r k o n u ş t u l a r ve i k i kişi
sedyeyi t u t a r a k i ç e r i y e a l d ı l a r .
A r a d a n on. on b e ş d a k i k a geçti g e ç m e d i , d a d ı m oda­
y a g i r d i . A ğ l a m a k t a n g ö z l e r i kan ç a n a ğ ı n a d ö n m ü ş , k ı z a r ­
m ı ş t ı . H i ç b i r ş e y s ö y l e m i y o r , durmadan a ğ l ı y o r d u .
— A l l a h a ş k ı n a s ö y l e , ne o l m u ş ? diye b a ğ ı r d ı m .
— Saffet A ğ a y a Y ı l d ı z d a i n m e inmiş. Daha P a d i ş a h ı n
y a n ı n a ç ı k m a d a n , o l d u ğ u yere y ı ğ ı l m ı ş , sedyeye k o y d u k ­
l a r ı g i b i g e t i r m i ş l e r . G ö r d ü n ü z m ü b a ş ı m ı z a gelenleri?
— N i ç i n ? Ne y a p m ı ş l a r ? Ne o l m u ş ? .
— Ben de b i l m i y o r u m k i , kızım. G e t i r i p y a t a ğ ı n a y a ­
t ı r d ı l a r . Doktor ç a ğ ı r d ı l a r . Ö ğ r e n m i y e vakit k a l d ı m ı ? .
B ü t ü n ı s r a r ı m a r a ğ m e n b e n i Saffet A ğ a n ı n y a n ı n a
s o k m a d ı l a r . Z a v a l l ı Saffet A ğ a y ı son bir defa g ö r e m e d i m .
B i r m ü d d e t sonra da ö l d ü .
 — 79 —

Mesele ö l ü m ü n d e n sonra a n l a ş ı l d ı . Zaten h a s t a l ı k l ı ve-

J'sglı b i r adam olan Saffet A ğ a y a , P a d i ş a h ı n huzuruna ç ı ­
karken :

— Acaba b a ş ı m a ne gelecek, korkusu ile inme i n m i ş .

P a d i ş a h ise. Saffet A ğ a y ı , altı ay k a d ı n l a r d a n k i m s e n i n

s o k a ğ a ç ı k m a m a s ı n ı tenbih için ç a ğ ı r t m ı ş . B u v a z i y e t t e n
haberi o l m ı y a n z a v a l l ı adam, daha huzura girmeden has­
talanmış.

A b d ü l h a m i d i n bu e m r i vermesine sebep de, b i r a ş k

macerası idi. Abdülhamidin d a m a d ı Kemalettin Paşa ile
Beşinci M u r a d ı n kızı Hatice Sultan a r a s ı n d a b i r a ş k mace­
rası g e ç i y o r m u ş . A y l a r c a b i r s ı r halinde kalan bu iş niha­
yet patlak v e r m i ş ve P a d i ş a h a d u y u r u l m u ş .

Vaziyete fena halde k ı z a n P a d i ş a h , K e m a l e t t i n P a ş a y ı

derhal kızı N a i m e Sultandan b o ş a t m ı ş ve p a ş a y ı Bursaya
s ü r d ü r m ü ş . Bu g i b i vakalara son vermek maksadiyle de
saraylardaki k a d ı n l a r ı n , b i r m ü d d e t için s o k a ğ a ç ı k m a s ı n ı
m e n e t m i ş . Ne olduysa bize oldu. A l t ı ay G ö k s u y a gide­
medik.

A b d ü l h a m i t . k a r d e ş i Cemile Sultanla b a r ı ş t ı k t a n sonra

b a b a m ı n Karadeniz sahillerindeki l i v a ve Yazla ç i f t l i k l e ­
r i n e gitmesine ve orada kalarak a v l a n m a s ı n a m ü s a a d e et­
m i ş t i . B u çiftlikler, v a k t i y l e sırf avlanmak maksadiyle sa­
tın a l ı n m ı ş t ı . B ü y ü k b a b a m ı n ö l ü m ü n d e n sonra ç i f t l i k l e r e
g i t m e k izni k a l d ı r ı l m ı ş , babam da bundan çok m ü t e e s s i r
olmuştu.

B a b a m ı n en b ü y ü k zevki, I r v a y a veya Yazlaya gide­

r e k g ü n l e r c e k a l m a k ve istediği kadar a v l a n m a k t ı . B a ş t a ,
a v c ı b a s ı H a y r u l l a h A ğ a olmak ü z e r e a d a m l a r ı n ı , bazan da
avcı a r k a d a ş l a r ı n ı y a n ı n a alarak ç i f t l i k l e r i n d e n b i r i n e g i -
 — 30 —

derdi. A r a z i ava çok m ü s a i t t i B ü y ü k avlar t e r t i p edilir- do­

muz, karaca vesaire gibi hayvanlar a v l a n ı l d ı .

Babam, c i l t l i k l e r e hemen hemen İ n i g i d i ş i n d e , beni

ve k a r d e ş l e r i m i de g ö t ü r ü r d ü . Daha k ü ç ü k y a ş l a r d a .elimize
t ü f e k v e r m i ş , ü ç k a r d e ş bizi de ava alr.t ırmışlı. K ı z kar­
d e ş i m l e ben b i r erkek g i b i a v l a n ı l d ı k . K a r d e ş i m M ü n i r e .
benden ç o k daha k ü ç ü k o l m a s ı n a r a ğ m e n m ü k e m m e l b i r
avcıydı. Tüfeklerimizi kendimiz temizler, fişeklerimizi
kendimiz hazırlardık.

Ben, her nedense, k a r d e ş l e r i m kadaı ava m e r a k l ı de­

ğ i l d i m . B u işi sırf b a b a m ı n arzusunu yerine g e t i r m i ş o l ­
mak için y a p a r d ı m . Bundan b a ş k a , c i l t l i ' e mlmek de b i r
az olsun serbestiye k a v u ş m a k t ı .

!
A v d a n ziyade okumaktan hoşlanır, b i alemleri d ü ­
ş ü n ü r d ü m . Saray h a y a t ı , beni tatminden • uzaktı. Âsi
ruhum, kapalı yaşamıya tahammül etmiyordu. Artık bir
g e n ç k ı z d ı m . Y a ş ı m b ü y ü d ü k ç e , h u / m U luğum da artı­
y o r d u . E l a l t ı n d a n b u l d u r u p , gizli g i f l l O k u d u ğ u m roman­
larda a n l a t ı l a n v a k a l a r ı g ö z ü m d e hııyııtııı l>ı den çok de­
ğişik olan m e m l e k e t l e r i n hasretim ç e k e r d i m K e n d i m i ro­
m a n k a h r a m a n l a r ı n ı n y e r i n e koyar, o v a k a y ı â d e t a ya­
ş a r d ı m . Onlarla ü z ü l ü r , onlarla :>rvınıı, İ M < l'akir. ba­
zan zengin, bazan ı s t ı r a p ç e k e n İni I " İ m İ M .m da ha­
f i f m e ş r e p b i r kontes o l u r d u m . K e n d i k< udime :

— B i r mucize olsa da ben de A v r ı ı p u ) > "M om. ora­

da y a ş a y a n insanlardan ne farkını • ,ıı ' ılı • ı l u u n d ü ğ ü m
ç o k o l m u ş t u r . B e n i m l e alay e d e r i n k o i k ı ı . n ıl>' hu d ü ­
şüncelerimi arkadaşlarıma açaıııa/dım
 — 81 —

B ü t ü n bunlar hayalde ve t a t b i k i i m k â n s ı z a r z u l a r d ı . B a ­
zan b u d ü ş ü n c e l e r i m i n ne kadar yersiz ve i m k â n s ı z o l d u ­
ğ u n u anlar, k e n d i k e n d i m e k ı z a r , k i t a p l a r ı b i r tarafa fırla­
tarak, g ü n l ü k hayata d ö n e r d i m . Saray h a y a t ı n a u y m a k , ba­
b a m ı n s ö z ü n ü dinlemek, herkes nasıl y a ş ı y o r s a o ş e k i l d e
yaşamak zorundaydım...
H a y a t b u ş e k i l d e d e v a m edip giderken, b i r g ü n , a n n e m
y a n ı m a geldi, dedi k i :
— Sana b i r havadisim var. Mehmet, Erzincandan bize
m i s a f i r geliyor. B u r a d a k a l ı p mektebe gidecek.

Mehmet ü v e y annemin yeğeniydi. Kendisini hiç g ö r m e ­

m i ş olmama r a ğ m e n bende n b i r y a ş b ü y ü k y a n i on y e d i
y a ş ı n d a o l d u ğ u n u b i l i y o r d u m . O n u n saraya gelmesi a ş a ğ ı
y u k a r ı bir değişiklik olacaktı. Akraba çocuğu olmasına rağ­
men, erkek o l d u ğ u için, b e l k i y a k ı n d a n g ö r ü p k o n u ş a m a y a ­
c a k t ı m , amma saraya y e n i b i r sima g e l m i ş o l a c a k t ı .

Annemin kardeşi Çerkez A l i paşa; padişahın yaveri

iken, p a d i ş a h a k a r ş ı b i r s u ç işlemiş, bu y ü z d e n Erzincana
s ü r ü l m ü ş , s u ç u pek m ü h i m o l m a m a l ı y d ı k i a s ı l m a k t a n k u r -
t u l m u ş , k e n d i s i n i s ü r m e k l e i k t i f a e d i l m i ş t i . Erzincanda N â ­
z ı m p a ş a ile b i r kaleye h a p s e d i l m i ş l e r , b i r k a ç sene sonra
kaieden ç ı k m a l a r ı n a ve Erzincanda o t u r m a l a r ı n a m ü s a a d e
e d i l m i ş . Y a l n ı z l ı k t a n sıkılan A l i p a ş a , ç o k g e ç m e d e n , b i r
E r z i n c a n l ı k a d ı n l a e v l e n m i ş ve M e h m e t d ü n y a y a g e l m i ş .

O ğ l u n u n tahsilsiz ve bilgisiz k a l m a s ı n ı istemeyen A l i

p a ş a , M e h m e d i h a l a s ı n a , y a n i anneme, g ö n d e r m e ğ e k a r a r
v e r m i ş ve b i r m e k t u p yazarak b u arzusunu s ö y l e m i ş . A n ­
nem, vaziyeti babama a ç m ı ş . O da buna r a z ı o l m u ş .

M e h m e t B e y i n g e l e c e ğ i g ü n ü heyecanla bekledim. H e ­
pimiz, n a s ı l b i r insan o l d u ğ u n u merak ediyorduk. K e n d i s i ­
ne s e l â m l ı k dairesinde b i r oda h a z ı r l a n m ı ş t ı . N i h a y e t bek­
lenen g ü n geldi. H e p i m i z pencerelerin ö n ü n e t o p l a n m ı ş t ı k .
F. 6
 — 82 —

O v a k i t l e r Erzincandan, Karadenizden deniz yoluyla

g e l i n i r d i . Karadenizden gelen vapur B o ğ a z d a n , ö n ü m ü z ­
den g e ç m i ş , limana g i r m i ş t i . A ş a ğ ı y u k a r ı b i r saat sonra
r ı h t ı m a b i z i m m u ş y a n a ş t ı . İ ç i n d e n e v v e l â b i r uşak, arka­
s ı n d a n da ç o c u k denecek kadar g e n ç b i r adam indi. B ı y ı k ­
sız, â d e t a t ü y s ü z d ü . S ı r t ı n d a k a l ı n b i r ceket, a y a ğ ı n d a at
pantalonu, a r k a s ı n d a b i r av t ü f e ğ i v a r d ı . .
Kendimi tutamıyarak:

— A ! A ! A ! M e h m e t Bey bu mu? d e m i ş i m .
Y a n ı m d a k i kızlar k ı k ı r k ı k ı r g ü l m e ğ e başladı, içlerin­
den b i r tanesi:
— Y a ne b e k l i y o r d u n , cicim? P e r i p a d i ş a h ı n ı n o ğ l u n u
mu? Yoksa h a y a l i n i n efendisini m i ? dedi.
B u lâfa fena halde i ç e r l e m i ş t i m . Ters ters y ü z ü n e baka­
rak:
— Ne m ü n a s e b e t ! Rica ederim, b ö y l e s a ç m a sapan, so­
ğ u k ş e y l e r s ö y l e m e S o ğ u k l u k t a n h o ş l a n m a d ı ğ ı m ı bilirsin.,
dedim.
Y ü z ü m h i d d e t t e n ne hale g e l m i ş olacak k i hemen sin­
d i ve:
— V a l l a h i c i c i m , b i r ş e y için s ö y l e m e d i m , ş a k a (îttim.
Affedersiniz, dedi.
— Ş a k a n ı n da b i r h a d d i var., d e d i k t e n sonra a r k a m ı d ö n ­
d ü m ve odadan ç ı k t ı m .
O n l a r a k ı z m ı ş t ı m amma M e h m e t B e y i y a k ı n d a n g ö r ­
m e k i s t i y o r d u m . Y a k ı n d a n g ö r m e k için tek ç a r e , annemin
e d a s ı n ı n c i v a r ı n d a b i r yere saklanarak g ö z e t l e m e k t i . Nasıl
olsa h a l a s ı n ı g ö r m e ğ e gelecekti.

Etrafda k i m s e n i n o l m a d ı ğ ı n a kanaat g e t i r d i k t e n sonra

a n n e m i n k a p ı s ı n ı n t a m k a r ş ı s ı n a gelen b i r odaya g i r d i m ,
k a p ı y ı a r a l ı k b ı r a k a r a k a r k a s ı n a s a k l a n d ı m . B i r a z sonra
haremağasının:
— Destur! d i y e n sesini d u y d u m .
 — 83 —

M e r d i v e n d e n ; ö n d e h a r e m a ğ a s ı , arkada M e h m e t B e y
gözüktü.
G i z l e n d i ğ i m yerde, b e n i g ö r ü p f a r k e t m e m e l e r i için,
biraz arkaya ç e k i l d i m , nefesimi t u t t u m ve bekledim. Gö­
züm kapının aralığındaydı. Haremağası bulunduğum ka­
p ı n ı n a r a l ı k o l d u ğ u n u g ö r e c e k diye y ü r e ğ i m a ğ z ı m a geli­
yor, k o r k u d a n â d e t a t i t r i y o r d u m .
A l l a h t a n , h i ç b i r ş e y o l m a d ı ve ö n ü m d e n g e ç i p g i t ­
tiler. H a r e m a ğ a s ı g ö r m ü ş olsaydı, h a l i m h a r a p t ı . Orada
n i ç i n g i z l e n d i ğ i m i izah edemez, bu y ü z d e n de azar işitir,
tekdir yerdim.
M e h m e t Bey uzaktan da g ö r d ü ğ ü m g i b i hakikaten
ç o c u k denecek b i r i n s a n d ı . A d e t a s u k u t u hayale u ğ r a m ı ş ­
t ı m . Fakat neden s u k u t u hayale u ğ r a m ı ş t ı m onu ben de
b i l m i y o r d u m . Ne b e k l i y o r d u m ? Ne i s t i y o r d u m ? b i r akra­
ba ç o c u ğ u Erzincandan k a l k ı p bize misafir g e l m i ş , b i r
m ü d d e t bizde k a l a c a k m ı ş . B u n d a n bana neydi? N a s ı l olsa
ne y ü z ü n ü g ö r e c e k , ne de i k i l â k ı r d ı k o n u ş a b i l e c e k t i m .
S a r a y ı n h â d i s e s i z h a y a t ı eskisi g i b i s ü r ü p gidecekti. B e n i m
için h i ç b i r d e ğ i ş i k l i k o l m ı y a c a k t ı .

O n l a r annemin o d a s ı n a g i r d i k t e n sonra, içimi ç e k t i m

ve g i z l e n d i ğ i m yerden ç ı k a r a k odama g i t t i m , içim sıkılı­
yor, yerirade d u r a m ı y o r d u m . N i h a y e t p i y a n o m u n b a ş ı n a
oturarak ç a l m a y a b a ş l a d ı m . E n s ı k ı n t ı l ı a n l a r ı m d a b e n i
avunduran, bana en b ü y ü k a r k a d a ş l ı ğ ı t e m i n eden p i y a -
njmdu.
G ü n l e r ve haftalar b i r b i r i n i t a k i p e t m e ğ e b a ş l a d ı .
İ s t a n b u l a , h a l a s ı n ı n y a n ı n a tahsile g e l m i ş olan M e h m e t
Bey g ü n l e r g e ç t i ğ i halde h â l â mektebe g i t m i y o r d u , i ş i
g ü c ü n i ş a n atmak, b a l ı ğ a ç ı k m a k ve Ziyaeddinle v a k i t ge­
ç i r m e k t i . Beraber m u z i p l i k l e r y a p ı y o r , s e l â m l ı k t a r a f ı n d a
kimseye rahat y ü z ü g ö s t e r m i y o r l a r d ı . Z a v a l l ı uşakların,
o n l a r ı n elinden ç e k m e d i ğ i k a l m a m ı ş t ı . Z i y a e d d i n l e M e h m e t
 _ 84 —

Bey, efendi ç o c u k l a r ı o l d u ğ u için kimse b i r ş e y s ö y l e y e m i ­

yor, h a t t â ş i k â y e t t e n ç e k m i y o r l a r d ı . Bazan u ş a k l a r ve ha­
demeler bile b u m u z i p l i k l e r d e n h o ş l a n ı y o r , ş a k a y a onlar
da k a r ı ş ı y o r d u . M e h m e t Bey, b i z i m a v c ı l a r kadar t ü f e k
atan i y i b i r n i ş a n c ı y d ı . S ı k sık ava ç ı k ı y o r l a r d ı . B e n b ü t ü n
b u havadisleri k a r d e ş i m Ziyaeddinden a l ı y o r d u m . O n l a r ı n
a r a s ı n a k a r ı ş a b i l m e k için can atmama r a ğ m e n y ü z l e r i n i
bile g ö r d ü ğ ü m yoktu.
M e h m e t Beyin.mektebe g i t m e k için İ s t a n b u l a g e l m i ş
o l m a s ı n a r a ğ m e n h â l â b u işe b a ş l a m a m a s ı n ı merak e t m i ş ­
t i m . Nihayet b i r g ü n dayanamayarak anneme sordum:
— K u z u m , M e h m e t Bey, ne zaman mektebe gidecek?
İşi g ü c ü av ve eğlence..
A n n e m içini çekti ve:
— B i r k a ç kere s ö y l i y e y i m d e d i m amma o taraflı o l m a d ı
Biraz İstanbula alışmasını bekliyorum. Üzerine d ü ş m e k doğ­
r u olmaz. H e m daha pek g e n ç , n a s ı l olsa g ü n ü n b i r i n d e g i ­
der, dedi.
B u s ö z l e r d e n sonra, bana da susmak d ü ş t ü . Babam,
M e h m e t Beyden ç o k h o ş l a n m ı ş , onu s e v m i ş t i . Zanneder­
sem mektep hususunda M e h m e t Beye ı s r a r etmeyen de
oydu.
B i r g ü n annemin o d a s ı n a g i r d i ğ i m zaman, b a b a m ı ora­
da b u l d u m . H a l l e r i n d e n m ü n a k a ş a e t t i k l e r i veya m ü h i m
b i r meseleyi k o n u ş t u k l a r ı b e l l i y d i .
B e n odaya girince sustular. A n n e m , b ü y ü k bir boy ay­
nasının ö n ü n d e yaldızlı geniş koltukta oturuyordu Babam
ise, o r t a d a k i y u v a r l a k sedef m a s a n ı n y a n ı n d a ayakta d u ­
ruyordu.
K a p ı n ı n ö n ü n d e b i r an d u r a k l a d ı m v e :
— H a h a t s ı z ediyorsam ç ı k a y ı m , dedim.
B i r a ş a ğ ı b i r y u k a r ı d o l a ş m a ğ a b a ş l a y a n babam, b i r
m ü d d e t cevap v e r m e d i ve ancak b i r k a ç d a k i k a sonra k a ş ­
larını yukarıya doğru kaldırarak:
 — 85 —
— K a l a b i l i r s i n , dedi ve anneme d o ğ r u d ö n d ü :
— M e h m e d i n buraya g e l d i ğ i n i saraya j u r n a l edeni b u l ­
sam y a p a c a ğ ı m ı ben b i l i r i m . H o ş b u g i b i ş e y l e r de ilelebet
g i z l i kalmaz. Neyse, olan oldu. M e h m e d i n K a n d i l l i d e n u -
z a k l a ş t ı r ı l m a s i için e m i r geldi. Bundan sonra n a s ı l hareket
e d e c e ğ i m i z i d ü ş ü n m e k t e n b a ş k a ç a r e yok. Sen ne dersin?
B u sual k a r ş ı s ı n d a bir an d ü ş ü n e n annem:
— T e k r a r Erzincana g ö n d e r m e m i z d e b i r m â n a yok. M a ­
d e m k i saraydan u z a k l a ş t ı r ı l m a s ı n ı istiyorlar, İ s t a n b u l d a
bir yere g ö n d e r e l i m . B u ş e k i l d e hem o n l a r ı n isteğini yerine
g e t i r m i ş oluruz, h e m de ç o c u k İ s t a n b u l d a k a l ı r . B i r yere
gönderelim.
— A m m a nereye?
B a b a m odada s i n i r l i s i n i r l i d o l a ş ı y o r , m a s a n ı n , konso­
l u n ü z e r i n d e k i ufak tefek e ş y a y ı , b i b l o l a r ı k a l d ı r ı p y i n e
yerine k o y u y o r d u .
V a z i y e t i a ş a ğ ı y u k a r ı a n l a m ı ş t ı m . M e h m e t B e y i n ba­
b a n A l i paşa, Erzincanda s ü r g ü n o l d u ğ u için, M e h m e t B e y i n
bizde k a l m a s ı n ı m ü n a s i p g ö r m i y e n p a d i ş a h , b u e m r i g ö n ­
dermiş olacaktı:
— A m m a nereye? diye t e k r a r soran babam, d o l a ş m a s ı ­
na devam etti, tam b e n i m ö n ü m e gelince b i r d e n b i r e d u r d u
ve i k i e l i n i ceplerine sokarak uzun uzun y ü z ü m e b a k t ı .
Ben, y a t a ğ ı n y a n ı n d a k i bir k o l t u ğ a o t u r m u ş h i ç sesimi çı­
karmadan s ö y l e n e n l e r i d i n l i y o r d u m :

— B u l d u m , dedi.

B u l d u m deyince ş a ş ı r d ı m . Acaba n e y i b u l m u ş t u ? N a s ı l
bir hal çaresi d ü ş ü n m ü ş t ü ? .
Anneme doğru d ö n e r e k şu sözleri s ö y l e d i :
— M e v h i b e n i n fransızca h o c a s ı M a d a m Benoit'ya r i c a
ederiz, evine pansiyoner olarak a l ı r . Zannedersem b u t e k l i ­
f i m i z i k a b u l eder. Zaten k a b u l etmemek için de b i r sebep
yok. K a d ı n K a d ı k ö y d e o t u r d u ğ u n a g ö r e , sık s ı k ya ben g i -
 t

— 86 —
der g ö r ü r ü m , y a da o buraya a r a s ı r a gelir. B u f i k r i m e ne
dersin?.
— P e k â l â d e r i m . Gayet i y i olur. M e h m e t de b u f ı r s a t ­
tan istifade ederek ders alır. F r a n s ı z c a s ı m i l e r l e t i r .

— Ş u halde ben gidip M e h m e t l e k o n u ş a y ı m . M a d a m

Benoit'ya da haber g ö n d e r e l i m , gelsin.
M a d a m Benoit bana o g ü n derse gelecekti. Hemen
lâfa k a r ı ş a r a k :
— Efendim, Madam Benoit, b u g ü n bana derse gelecek.
İsterseniz söyliyeyim, dedim.
— Sen k a r ı ş m a , g e l d i ğ i zaman beni g ö r m e s i n i söyle
aiyen babam, odadan ç ı k t ı .
A n n e m , M e h m e t B e y i n saraydan g i d e c e ğ i n e adama­
kıllı ü z g ü n d ü .
Kendisine M e h m e t B e y i n o kadar u z a ğ a g i t m i y e c e ğ i n i ,
y i n e sık s ı k g ö r e b i l e c e ğ i n i ve ü z ü l m e m e s i n i s ö y l e d i k t e n
sonra, ben de odadan ç ı k t ı m . B u havadisi b i r an evvel ar­
k a d a ş l a r ı m a ve k ı z l a r a y e t i ş t i r m e k i ç i n s a b ı r s ı z l a n ı y o r d u m .
T a b i i haber, k ı s a zamanda k u l a k t a n k u l a ğ a y a y ı l d ı . K i m i
ü z ü l d ü , k i m i h a y r e t e t t i , bazısı ise omuz s i l k i p g e ç t i .

E n i y i a r k a d a ş ı n d a n a y r ı l d ı ğ ı için Mehmet B e y i n g i d i ­
ş i n e , en fazla ü z ü l e n l e r d e n b i r i de Ziıyaeddin oldu.

O g ü n , babam M a d a m Benoit ile k o n u ş u p a n l a ş t ı . E r ­

tesi g ü n ü de h a z ı r l ı k l a r tamamlanarak Mehmet Rey, K a d ı ­
k ö y ü n e , M a d a m B c n o i t ' n m evine g ö n d e r i l d i . M e h m e t Bey,
a r a s ı r a K a n d i l l i y e , h a l a s ı n ı g ö r m e ğ e geliyordu.

B i r g ü n . Mehmet B e y i n Erzincana g i t t i ğ i n i duyduk.

O ğ l u n u g ö r e c e ğ i gelen b a b a s ı , yanma a l d ı r t m ı ş . A r t ı k ora­
da k a l a c a ğ ı n ı ve b i r daha d ö n m i y e c o ğ i n i t a h m i n ediyor­
duk.
A r a d a n b i r i k i hafta g e ç t i k t e n sonra, M e h m e t B e y i n
t e k r a r saraya d ö n d ü ğ ü n ü haber a l d ı k . İ s t a n b u l a a l ı ş t ı k t a n
 — 87 —

sonra, E r z i n c a n d a k i hayata t a h a m m ü l edemiyen g e n ç a-

dam, y a n ı n a s a d ı k u ş a ğ ı n ı alarak, k a ç ı p g e l m i ş t i .
T e l â ş a d ü ş e n annem, k a r d e ş i n e m e k t u p yazarak M e h ­
m e t B e y i n K a n d i l l i d e o l d u ğ u n u b i l d i r d i . K e n d i s i n d e n ce­
vap alana kadar içi rahat etmedi. N i h a y e t b e k l e d i ğ i m e k ­
t u p geldi. A l i P a ş a , o ğ l u n u n İ s t a n b u l d a kalmasma r a z ı o l ­
m u ş , haber vermeden k a ç ı p İ s t a n b u l a g i t t i ğ i n e k ı z m ı ş o l ­
d u ğ u halde e m i n ellerde o l d u ğ u için a t f e t m i ş t i .

A r a d a n g ü n l e r g e ç t i ğ i halde M e h m e t B e y i n K a n d i l l i d e
k a l m a m a s ı n a dair Y ı l d ı z d a n h i ç b i r e m i r g e l m e m i ş t i . A n l a ­
ş ı l a n b u i ş e g ö z y u m u y o r l a r d ı . M e h m e t B e y K a n d i l l i y e ge­
l e l i altı ay o l m u ş t u .

B i r g ü n annem :
"— Odama gel, sana b i r ş e y s ö y l i y e c e ğ i m » d e d i .
Sofradan h e n ü z k a l k m ı ş t ı k . Beraberce o d a s ı n a g i t t i k .
O t u r u r oturmaz :

•— Baban seni e v l e n d i r m e ğ e k a r a r v e r d i » dedi.

B u , damdan d ü ş e r c e s i n e s ö y l e n e n lâfın k a r ş ı s ı n d a ş a ­
şırmıştım :
«— N i ç i r ? » d e m i ş i m .

«— T u h a f s ı n . N i ç i n olur mu? Z a m a n ı gelince her g e n ç

k ı z evlenir. Sen de a r t ı k on altı y a ş ı n d a s ı n , evlenmemen
için ortada h i ç b i r sebep yok.» d i y e cevap v e r d i .

D o ğ r u söze ne denir? A d e t a k a l b i m atmaya b a ş l a d ı .

H e y e c a n l a n m ı ş t ı m . B a b a m ı n damat olarak kendisine k i m i
seçtiğini m e r a k e d i y o r d u m :
«— K i m i n l e evlendiriyorsunuz?, d i y e sordum.
h— Mehmetle»
«— A m a o benden b i r y a ş b ü y ü k . H e m daha ç o c u k sa­
yılır.»
 — 88 —
ı
B ü y ü k annem M e h m e t Beyle e v l e n m e m i i s t e m i y o r

•— İ y i ya a y n i zamanda da a r k a d a ş l ı k edersiniz. Ne
dersin? R a z ı olur m u s u n ? »
R a z ı olmamak elimde o l s a y d ı ve a r z u m u n babam ta­
r a f ı n d a n k a b u l e d i l e c e ğ i n i b i l s e y d i m b e l k i biraz d ü ş ü ­
n ü r , bel k i de b u t e k l i f i red ederdim. M e h m e t b e y i n ya-
k i n e n t a n ı m ı y o r d u m . İ y i b i r a v c ı ve ü v e y annemin akra­
b a s ı o l d u ğ u n d a n ; b a ş k a h a k k ı n d a b i l d i ğ i m b i r şey y o k t u .
Ü s t e l i k bana o kadar ç o c u k g e l i y o r d u k i , koca olabilece
ğ i n i a k l ı m a l m ı y o r d u . Daha d o ğ r u s u e v l i l i k h a k k ı n d a da
fazla b i r m a l û m a t a sahip d e ğ i l d i m . A n n e m i n d e d i ğ i g i b i
bana i y i b i r a r k a d a ş olur, a n l a ş ı r s a m g ü z e l v a k i t g e ç i r i r ­
d i k . B ü t ü n bunlar b i r anda k a l ı m d a n geçti. Sustuğumu
g ö r e n annem :
«— Yoksa istemiyor m u s u n , » diye sordu.
Hemen- kendime g e l d i m :
«— H a y ı r , h a y ı r . M a d e m k i , babam m ü n a s i p g ö r m ü ş ,
onun i s t e d i ğ i g i b i olsun.» diye cevap v e r d i m .

B u n d a n sonra annem, babama r a z ı o l d u ğ u m u s ö y l e ­

m i ş . M e h m e t Beyle e v l e n d i r i l m e m e karar v e r i l m i ş t i .
Sonradan ö ğ r e n d i ğ i m e g ö r e , babam çok g e n ç k a r ı s ı n ı
ve b e n i m de evlenme ç a ğ m a g e l d i ğ i m i d ü ş ü n m ü ş . Eve b i r
y a b a n c ı damat almamak m a k s a d ı ile b ö y l e b i r akraba ç o ­
c u ğ u ile evlenmemi m ü n a s i p g ö r m ü ş . N i k â h ı m ı z . ; Yıldız­
dan g i z l i y a p ı l a c a k t ı . S ü r g ü n e gönderilmiş bir adamın
o ğ l u y l a evlenmeme k a t ' i y e n m ü s a a d e edilmezdi. Belki
b i r ş e y ç ı k a r ı r l a r d ı . N i k â h Y ı l d ı z d a n gizli y a p ı l a b i l i r d i ,
annesine b i l d i r d i ğ i n i , Cemile S u l t a n ı n m u v a f f a k a l i n i al­
mak l â z ı m d ı .
Babam, E r e n k ö y ü n e gidip annesiyle görüşmüş- ola­
cak k i , b i r a k ş a m beni ç a ğ ı r d ı ve ertesi g ü n ü E r e n k ö y ü n e
gitmemi söyledi.
 — 89 —

B u n d a n e v v e l k i seferlerde E r e n k ö y ü n e zavallı Saf­

fet A ğ a ile g i d e r d i m . A r t ı k a r a m ı z d a o l m a d ı ğ ı için, y e r i ­
ne g e ç e n b i r d i ğ e r h a r e m a ğ a s ı ve d a d ı m l a g i t t i m .
B ü y ü k a n n e m i n y a k ı n l a r ı n d a n b i r kalfa, b a b a m ı n b i r
g ü n evvel g e l d i ğ i n i ve e v l e n e c e ğ i m i annesine b i l d i r d i ğ i n i ,
Cemile S u l t a n ı n da bu habere çok k ı z d ı ğ ı n ı söyledi.

B ü y ü k annemin o d a s ı n a k o r k u i ç e r s i n d e g i r d i m . E v ­
lenmeye hevesli o l m a d ı ğ ı m halde b e l k i ben i s t i y o r u m zan­
nedip beni a z a r h y a c a k t ı .

Odaya g i r d i m ve b a ş ı m ö n ü m d e i l e r l i y e r e k k a r y o l a ­
s ı n ı n ö n ü n d e d u r d u m , eğilip ayak ucunu ö p t ü m :
«— B a ş ı n ı kadir.» Dedi.

Arkasındaki yastıklara dayanmış oturur vaziyettey­

di. Y a t a ğ ı n b a ş ı n d a k i m a s a n ı n ü z e r i n d e t e ş b i h i , s ü r a h i s i
b a r d a ğ ı d u r u y o r d u . K a r y o l a n ı n b a ş u c u n d a da her zaman­
k i g i b i K u r ' a n ı ve m e k t u p l a r ı asılıydı. Y ü z ü n e b a k a m ı y o r ,
bunları tetkik ediyordum:
«— E t r a f a b a k a c a ğ ı n a y ü z ü m e bak. E v l e n i y o r m u ş -
sun.»
«— Ö y l e d i y o r l a r efendimiz.»
« _ Ö y l e d i y o r l a r ne demek? Sen istiyorsun k i , evle­
niyorsun. Cevap v e r s e n e . »
«— B a b a m arzu e t m i ş efendim. Onun arzusu b e n i m
için e m i r d i r . »
«— Ş u n u b i l k i , ben b u evlenmeye k a t i y e n r a z ı d e ğ i ­
l i m . Fakat madem k i , baban bana sormadan k a r a r ı n ı v e r ­
m i ş , h e r ş e y i h a z ı r l a m ı ş , i s t e d i ğ i g i b i olsun. B u n d a n b a ş k a
s ö y l i y e c e k b i r s ö z ü m yok.»

B ü y ü k a n n e m i n bu l â f l a r ı n d a n sonra bana odadan

ç ı k m a k d ü ş ü y o r d u . T e k r a r ayak ucunu ö p e r e k ç ı k t ı m ve
hemen K a n d i l l i y e d ö n d ü m .
 — 90 —

Kandillide evleneceğimi d u y m ı y a n kalmamıştı. Her­

kes t e b r i k ediyor, k ı z l a r ı n y a n ı n a gidince k ı s k ı s g ü l ü -
yorlardı. B u gülmelere m ü t h i ş kızıyordum amma kızdı­
ğımı belli etmiyordum.
İ ç i m d e tuhaf b i r heyecan v a r d ı . S a n k i r ü y a d a g i b i y ­
d i m . Y a b a n c ı b i r insanla evlenecek, h a y a t ı m ı n sonuna ka.
dar onunla y a ş ı y a c a k t ı m . B u n a r a ğ m e n , b u insanla i k i
k e l i m e k o n u ş m a m ı ş , n a s ı l b i r adam o l d u ğ u n u t a n ı m a m ı ş ,
t i m . H u y u n u s u y u n u b i l m i y o r d u m . O da b e n i m h a k k ı m ­
da pek az ş e y b i l i y o r d u .

Ziyaeddine g ö r e , M e h m e t Bey gayet i y i k a l p l i , i y i

a h l â k l ı b i r i n s a n d ı . Acaba h u s u s î h a y a t ı n d a da b ö y l e m i y ­
di?
N i k â h ı n sessiz g e ç m e s i n i istiyen babam, uzun u z a d ı .
ya d ü ğ ü n , h a t t â e ğ l e n c e y a p ı l m ı y a c a ğ m ı söyledi. Ancak
b i r k a ç y a k ı n a h b a b ı n ı ç a ğ ı r a c a k t ı . B u k a r a r ı i ş i t t i ğ i m za­
man i ç i m b u r k u l d u . Eskidenberi, gelin a l a y ı , tel duvak,
e ğ l e n c e t a h a y y ü l ediyordum,.. B ü t ü n b u n l a r benim için
b i r hayalden ibaret k a l a c a k t ı . M a d e m k i b a b a m ı n arzusu
b u y d u , ona u y a c a k t ı m . H e r ş e y i oluruna almak h u y u n d a
o l d u ğ u m için, buna da e y v a l l a h dedim ve ü z e r i n d e pek
fazla d u r m a d ı m .

Nikâhım kıyılırken

N i k â h a pek az v a k i t v a r d ı . Babam, ustalar ç a ğ ı r t a r a k ,

y a l ı n ı n deniz t a r a f ı n a bakan b i r k ı s m ı n d a bana b i r daire
h a z ı r l a t m a y a b a ş l a d ı . Y a t a k odam s a r a y ı n en g e n i ş oda­
l a r ı n d a n b i r i y d i . Denize bakan b ü y ü k pencerelere m a v i
atlas perdeler ve t ü l l e r asıldı. Y a t a ğ ı n ü z e r i n e k ı r m ı z ı
kadifeden b i r oba y a p ı l d ı . B u o b a y ı t a ç l ı b i r k o r n i ş t u t u ­
y o r d u . Y a t a k ö r t ü s ü ise, ü s t ü s ı r m a işli k ı r m ı z ı atlastan,
dı. Y a t a ğ ı n t a m k a r ş ı s ı n a b ü y ü k boyda y a l d ı z l ı b i r boy
 — 91 —
t

a y n a s ı k o n m u ş t u . B i r k ö ş e d e gene m a v i atlastan y a l d ı z l ı
b ü y ü k bir koltuk, diğer bir köşede k ü ç ü k bir yazı masası
v a r d ı . Odaya b ü y ü k b i r çini soba y e r l e ş t i r i l d i . Y a t a k odam
dan t u v a l e t o d a s ı n a g e ç i l i y o r d u . B u o d a n ı n e ş y a s ı az fa­
k a t k u l l a n ı ş l ı y d ı . İ k i b ü y ü k gardrop, b i r ş e z l o n g , b i r t u ­
valet m a s a s ı ve iskemlesinden i b a r e t t i . T u v a l e t m a s a s ı n ı
t e r z i m M a d a m Hrisso hediye e t m i ş t i . K a m ı ş t a n y a p ı l m ı ş
olan b u t u v a l e t m a s a s ı n ı n ü z e r i pembe atlas ve t ü l l e s ü s .
l ü y d ü . Şık, zarif ve o zamana kadar e ş i n e r a s t g e l m e d i ğ i m
b i r hediye o l d u ğ u için ç o k m a k b u l ü m e g e ç m i ş t i .

Ç e y i z i m i M a d a m Hrisso h a z ı r l ı y o r d u . N i k â h a gayet
az v a k i t o l d u ğ u için en l ü z u m l u l a r ı n ı d i k i p y e t i ş t i r m e ğ e
ç a l ı ş ı y o r d u . B u n l a r ı n a r a s ı n d a , n i k â h g ü n ü g i y e c e ğ i m el­
bise v a r d ı . T e l d u v a k t a n v a z g e ç m i ş o l d u ğ u m u z için, n i k â h
k ı y a f e t i olarak b o l k o l l u , n a r ç i ç e ğ i taftadan b i r elbise mo­
deli s e ç m i ş t i m .
N i h a y e t b e k l e n i l e n g ü n geldi. Nikâh, yeni yapılmış
olan, y u k a r ı k i k ö ş k t e k ı y ı l a c a k t ı .

Sabahleyin, erkenden k ö ş k e çıktık. İ ç i m d e m ü t h i ş b i r

heyecan v a r d ı . B e n i g i y d i r d i l e r ve uzun s a ç l a r ı m ı a ç t ı l a r .
Niyetim, saçlarımı değişik bir şekilde toplamaktı. Dadı­
ma:
— S a ç l a r ı m ı toplasak.. d e d i ğ i m zaman:
— S a k ı n ha! B ö y l e a ç ı k k a l m a s ı l â z ı m . F i r k e t e b i l e
t a k m a k caiz değildir. Sonra k ı s m e t i n k a p a n ı r . , dedi ve
f ı r ç a l a m a k t a devam e t t i .
Hazırlığım bitmiş, çağırmalarını bekliyordum. Vakit
g e l m i ş olacak k i annem geldi ve:
— H a y d i ! , dedi.
B e n i a l d ı l a r , b ü y ü k salonun k a p ı s ı n a g ö t ü r d ü l e r :
A n n e m i n k u l a ğ ı n a e ğ i l e r e k , heyecandan k ı s ı l m ı ş b i r
sesle:
 — 92 —

— Odada k i m l e r var? Mehmet Bey de i ç e r d e mi? d i ­

ye sordum.
— Mehmet yok. Ş a h i t l e r , v e k i l l e r , i m a m efendi, b i r
de h a r e m a ğ a l a r ı var. Ş i m d i k a p ı y a gelip sana bu evlen­
meye r a z ı olup o l m a d ı ğ ı n ı soracaklar. Sen de evet dersin.
O l u r biter.

Yerimde duramıyor, b u işin b i r an evvel bitmesi

i ç i n A l l a h a y a l v a r ı y o r d u m . Ter i ç e r i s i n d e k a l m ı ş t ı m . B i .
raz sonra k a p a l ı k a p ı n ı n a r k a s ı n d a b i r t a k ı m t ı k ı r t ı l a r
oldu ve şu sözleri i ş i t t i m :
— K ı z ı m , M e v h i b e H a n ı m e f e n d i . Sesimi işitiyor m u ­
sunuz?
B u her halde v e k i l i m i n sesiydi.
Gayet hafif b i r sesle:
— Evet efendim., d i y e b i l d i m .
— İ ş i t e m i y o r u m . Biraz daha hızlı s ö y l e y i n . Kızım,.
M e h m e t B e y i z e v ç l i ğ e k a b u l etmek ü z e r e beni v e k i l ta­
y i n ediyor musunuz? B u evlenmeye razı m ı s ı n ı z ?

B o ğ a z ı m k u r u m u ş , â d e t a nefes alamaz b i r hale gel.

m i s t i m . B i r an için g ö z l e r i m i k a p a d ı m ve i k i elimle y ü z ü ­
m ü t u t t u m . Sesimin ç ı k m a m a s ı ü z e r i n e , v e k i l , a y n ı suali
t e k r a r l a d ı ve ş u n l a r ı s ö y l e d i :

— K o r k m a kızım, k o r k m a . Utanma. Bunda u t a n ı l a ­

cak, ç e k i n e c e k b i r ş e y yok. Ş ö y l e y ü k s e k sesle b i r evet
de de i ş i t e y i m .

V e k i l i m b u n l a r ı s ö y l e r k e n annem de b i r taraftan be.

n i d ü r t ü k l ü y o r d u . N i h a y e t a ğ z ı m d a n , nefes g i b i :

— Evet... çıktı.
B u «Evet» s ö z ü beni ebediyen b i r adama, b i r yaban­
cı insana b a ğ l ı y a c a k t ı .
 — 93 —

İ ç e r i d e , M e h m e t B e y i n ve b e n i m v e k i l l e r i m i z i n ve
şahitlerin önünde imam nikâhımızı kıymış, duasını etmiş-
• t i . A r t ı k resmen M e h m e t B e y i n k a r ı ş ı y d ı m .

Evlilik hayatı

Sessiz sadasız g e ç e n b i r n i k â h t a n sonra, e v l i l i k ha.

y a t ı m ı z b a ş l a d ı . H a z ı r l ı ğ ı biten dairemize y e r l e ş m i ş , her
g ü n k ü yaşayışa dönmüştük.
Mehmet, m ü ş f i k ve i y i b i r k o c a y d ı . Z i y a e d d i n ' i n s ö y ­
l e m i ş o l d u ğ u g i b i , i y i k a l p l i , i y i a h l â k l ı b i r i n s a n d ı . İ k i ar­
k a d a ş g i b i a n l a ş m ı ş t ı k . Beraber ava gidiyor; k ö p e k l e r i ,
miz ve a t l a r ı m ı z l a v a k t i m i z i g e ç i r i y o r d u k .
B e n i ü z e n b i r n o k t a v a r d ı k i o da M e h m e d i n tahsil-
siz b i r insan o l m a s ı y d ı . H e r y a p t ı ğ ı m ı h o ş g ö r m e k l e be­
raber piyano ç a l m a m a k a f i y e n t a h a m m ü l ü y o k t u . E v l e n ,
d i k t e n sonra, en b ü y ü k zevklerimden b i r i olan p i y a n o m u
ve m a n d o l i n i m i b ı r a k m a m ı ş t ı m . Gene eskisi g i b i hocam
M ö s y ö Selvelli'den piyano dersi a l ı y o r d u m .
H i ç u n u t m a m b i r g ü n piyano o d a s ı n d a M ö s y ö Selvel-
l i ile dersime ç a l ı ş ı y o r d u m . B i r d e n b i r e k a p ı açıldı. M e h ­
met i ç e r i y e g i r d i . Ben piyano ç a l a r k e n y a n ı m a gelmek
â d e t i n d e o l m a d ı ğ ı için ş a ş ı r m ı ş t ı m . H a l i n d e b i r g a y r i ta.
biilik vardı.
B i r tek k e l i m e s ö y l e m e d e n , hocamı selâmlamadan,
piyanoya d o ğ r u y ü r ü d ü ve p i y a n o n u n k a p a ğ ı n ı h ı z l a ka­
p a d ı ; a v a z ı m ç ı k t ı ğ ı kadar:
B — Ne y a p ı y o r s u n ? » D i y e b a ğ ı r d ı m .
Canımın acısından gözlerimden yaşlar akmağa baş­
l a d ı . K a p a k k a p a n d ı ğ ı zaman e l i m i ç e k e m e m i ş , sağ eli­
m i n p a r m a k l a r ı ezilmişti. A c ı y a t a h a m m ü l e d e m i y o r d u m .
B u n a r a ğ m e n , h o c a m ı n y a n ı n d a k ö t ü b i r vaziyete d ü ş m e ­
mek için a ğ l a m a d ı m , sesimi ç ı k a r m a d ı m .
 — 94 —

Mehmet, sanki h i ç b i r ş e y o l m a m ı ş g i b i a r k a s ı n ı d ö n ­
d ü ve odadan ç ı k t ı , M ö s y ö Selvelli, h a y r e t l e r i ç e r s i n d e
k a l m ı ş t ı . Kendisine:
«— B u g ü n l ü k b u kadar ders yeter.» d e d i m ve kendi­
m i dışarıya attım.
K a l b i m i n ne kadar k ı r ı l d ı ğ ı n ı , c a n ı m ı n ne kadar a c ı ­
dığını, ö l s e m kocama b e l l i etmiyecektim.
O g ü n kendisiyle b i r t e k k e l i m e k o n u ş m a d ı m , surat
e t t i m . H a l i m i g ö r e n ve y a p t ı ğ ı h a t a y ı a n l ı y a t ı Mehmet,
y a l v a r ı p yakarmaya, af dilemeye b a ş l a d ı . Henüz, yeni ev­
l i y d i k . D a r g ı n l ı ğ ı m ı z uzun m ü d d e t s ü r e m e z d i . Nihayet
b a r ı ş t ı m . Fakat o, beni g ü n l e r c e zevkimden, bu ç a l ı ş m a m ,
d a n m a h r u m etmişti....
Biz evlendikten b i r k a ç zaman sonra k a r d e ş i m Z i y a -
eddin de a y n ı şeyi yapmaya karar v e r d i . S a r a y ı n en g ü ­
zel g e n ç k ı z l a r ı n d a n b i r i o l a n Renginaza a ş ı k o l m u ş t u .
Z i y a e d d i n i n çok k ü ç ü k olan y a ş ı n ı g ö z ö n ü n d e t u t a n b ü ­
y ü k annem bu izdivaca da m â n i olmak istedi, k ı y a m e t l e r i
k o p a r d ı . Fakat iş i ş t e n g e ç m i ş , k a r d e ş i m b u çok s e v d i ğ i
k ı z l a e v l e n m i ş t i bile. B i r sene sonra b i r k ı z ç o c u k l a r ı d ü n ­
yaya geldi ve i s m i n i A d i l e k o y d u l a r . B a ş l a babam o l m a k
ü z e r e b u k ü ç ü k kızı hepimiz seviyorduk. K ü ç ü k bebek
h e p i m i z i m e ş g u l ediyordu.

S A R A Y I GEZMEĞE G E L E N ECNEBİ MİSAFİRLER

Saraya misafir geliyor

Y a l ı k o m ş u m u z , Ostrologlardan ecnebi ve T ü r k misa­

f i r l e r eksik o l m a z d ı . E v l e r i h a f t a n ı n hemen hemen her
g ü n ü , misafirlerle dolup b o ş a l ı r d ı .
B i r g ü n babama haber g ö n d e r e n Kontes Ostrolog, Pa.
riste ç ı k a n İ l l u s t r a t i o n m e c m u a s ı n ı n k a d ı n m u h a r r i r l e r i n ­
den b i r i n i n kendisine misafir o l d u ğ u n u ve b u ka-
 — 95 —

d ı m n b i r T ü r k haremi g ö r m e k arzusunda b u l u n d u ğ u n u
b i l d i r m i ş . Babamdan, b i z i m s a r a y ı n h a r e m i n i gezdirmek
ü z e r e m ü s a a d e i s t e m i ş . Babam, bu r i c a y ı m e m n u n i y e t l e
k a r ş ı l a d ı ve saraya davet etti. M i s a f i r l e r i i y i k a r ş ı l a m a k ,
onlara i k r a m etmek ü z e r e hareme e m i r verdi. B u arada,
b e n i m de y a n l a r ı n a ç ı k m a m ı s ö y l e d i .
H a l b u k i ben, o s ı r a l a r d a a s t ı m denen menhus b i r has­
t a l ı ğ a t u t u l m u ş t u m . Rahat nefes a l a m ı y o r , g ö ğ s ü m s ı k ı ­
ş ı y o r , k r i z g e l d i ğ i zaman b o ğ u l a c a k g i b i o l u y o r d u m . M i ­
safirleri k a r ş ı l a m a k değil, y a t a k t a n ç ı k a c a k h a l i m y o k t u .
Fakat annem F r a n s ı z c a b i l m e d i ğ i için misafirlerin y a n ı ­
na ç ı k m a m l â z ı m d ı . Bahusus b a b a m ı n m e r i n i y e r i n e ge­
tirmek mecburiyetindeydim.
Söylene söylene hazırlandım. Misafirlerin yanında
g ö ğ s ü m ü n t u t m a m a s ı için dua e d i y o r d u m .

M a b e y i n k a p ı s ı açıldı. A l t ı tane h a r e m a ğ a s ı üçer

ü ç e r k a p ı n ı n i k i t a r a f ı n a dizildiler. B u r a d a n g e ç e n misa­
f i r l e r , h a r e m t a r a f ı n a g i r d i l e r . S a r a y ı n en g ü z e l kalfala­
r ı n d a n otuz kişi, u z u n k u y r u k l u şık elbiseleri, h o t o z l a r ı
ile m i s a f i r l e r i k a r ş ı l a m a k ü z e r e b e k l i y o r l a r d ı .
A n n e m l e ben en arkada salonun o r t a s ı n d a ayakta bek­
l i y o r d u k ' Gelenler d ö r t k a d ı n d ı . K a l f a l a r ı n ö n ü n d e n g e ç e ­
rek bize d o ğ r u ilerlediler.

K e n d i l e r i n i k a r ş ı l ı y a n b u medeni k ı y a f e t l i , b i r b i r i n ­
den şık, otuz k i ş i n i n k a r ş ı s ı n d a , gazeteci o l d u ğ u n u t a h m i n
e t t i ğ i m k a d ı n , hayretler i ç e r s i n d e k a l m ı ş t ı . Yüzündeki
hayret ifadesini f a r k e t m e k t e g e c i k m e d i m ve g ü l m e m e k
için d u d a k l a r ı m ı ı s ı r d ı m . M u h a r r i r e H a n ı m , merakla etra­
fına b a k ı y o r , e ş y a l a r ı t e t k i k ediyordu. Daha fazla t e t k i k
etmesine m e y d a n kalmadan. Kontes Ostrolog, k o l u n d a n
t u t t u ve b u F r a n s ı z ı annemle bana t a n ı t t ı . D i ğ e r i k i m i ­
safir, M a r k i z de B r i d i o t i l e M a d a m A l i c e Cuto i d i .
 — 96 —

K e n d i l e r i n e yer g ö s t e r d i k ve oturduk. Ben, t e r c ü m a n ­

lığa ve saray h a k k ı n d a izahat v e r m e ğ e b a ş l a d ı m .
Salon gayet b ü y k o l d u ğ u için d ö r t a y r ı köşe y a p ı l ­
m ı ş t ı . Her k ö ş e d e , a y r ı stilde ve b i ç i m d e k o l t u k l a r , iskem.
leler, ufak masalar v a r d ı . D u v a r l a r a y a l d ı z l ı b ü y ü k boy
a y n a l a r ı ve tablolar a s ı l m ı ş t ı . Pencereleri, muazzam atlas
perdeler ve t ü l l e r k a p a t ı y o r d u .

Gazeteci k a d ı n k o l t u ğ u n a iyice y e r l e ş t i k t e n sonra

ç a n t a s ı n d a n saplı b i r g ö z l ü k ç ı k a r d ı , g ö z ü n e t u t t u ve şöy­
le bir etrafa b a k t ı . N i h a y e t salonun b i r k ö ş e s i n d e k i L u i
Kenz takımım göstererek:

«— G ö r ü y o r u m k i salonunuz herhangi bir A v r u p a

evinde bulunan salonlardan farksız.» dedi.
K a d ı n ı n h a l i zaten s i n i r i m e d o k u n m u ş t u . B u sözleri

s ö y l e y i n c e fena halde i ç e r l e d i m . K ö t ü bir cevap v e r m e ­

mek için k e n d i m i zor t u t t u m . Nezaketsiz bir ev sahibi va.
ziyetine d ü ş m e k istemezdim. G ü l ü m s i y e r e k :

— A v r u p a d a n pek f a r k ı m ı z o l d u ğ u n u zannetmiyorum.
Madam. Maamafih, arzu ederseniz, size T ü r k t a r z ı n d a d ö ­
ş e n m i ş o d a l a r ı m ı z ı da g ö s t e r e b i l i r i m , dedim.

B u s ı r a d a kahveler g e l m i ş t i . Saraya mahsus b i r ç o k

â d e t l e r i n a r a s ı n d a kahve i k r a m etmenin de bir u s u l ü
vardı.
K a h v e d ö r t kişi t a r a f ı n d a n g e t i r i l i r d i . Odaya s ı r a y l a
giren bu d ö r t k i ş i n i n b a ş ı n d a kahveci usta b u l u n u r d u .
B o y n u n d a n a ş a ğ ı ustufa denen b i r ö r t ü , daha d o ğ r u s u ön­
l ü ğ ü a n d ı r a n b i r k u m a ş asılıydı. Bundan sonra, i k i n c i k a h .
veci usta, elinde b i r g ü m ü ş tepsi ile g i r e r d i . Bu tepsinin
ü z e r i n e zarflar, fincanlar d i z i l i r d i . Ü ç ü n c ü kahveci usta,
mangala benzer b i r tepsi i ç e r i s i n d e cezveleri g e t i r i r d i . Et-
 — 97 —

r a f ı n a t a k ı l ı z i n c i r l e r d e n t u t u l a n b u m a n g a l ı m s ı tepsiye
S t i l derlerdi. E n arkada ise, h a k v e l e r i fincanlara koyacak
olan d ö r d ü n c ü kahveci usta b u l u n u r d u .
K a h v e i k r a m etmek ü z e r e d ö r t tane k a d ı n ı n odaya
girmesi F r a n s ı z ı b ü s b ü t ü n ş a ş ı r t t ı .
K a h v e fincanlara k o n a r a k misafirlere d a ğ ı t ı l d ı . F i n ­
can z a r f l a r ı , ü z e r l e r i k ü ç ü k p ı r l a n t a l a r l a i ş l e n m i ş bağa­
dandı.
Gazeteci k a d ı n , f i n c a n ı eline a l d ı k t a n sonra, ne ya­
p a c a ğ ı n ı bilmez b i r halde e t r a f ı n a b a k ı n d ı ve k a h v e y i
zarfın i ç e r i s i n e d ö k t ü . B u işi o kadar ç a b u k y a p m ı ş t ı k i :
— A m a n y a p m a y ı n . Y a n l ı ş iş g ö r ü y o r s u n u z . F i n c a n ı
z a r f ı n içine k o y u n , k a h v e y i değil, demeye kalmadan, kah­
ve o l d u ğ u g i b i elbisesinin ü z e r i n e d ö k ü l d ü .
B u hal k a r ş ı s ı n d a e v v e l â a f a l l a d ı k , sonra Kontes Ost-
rorogun b i r kahkaha a t m a s ı ü z e r i n e hepimiz g ü l m e ğ e b a ş ­
ladık. Elbisesi k i r l e n m i ş o l d u ğ u halde, bu g ü l m e m i z e ,
k a d ı n da k a t ı l d ı . Kontes Ostrorog, g ü l m e k t e n yaşarmış
gözlerini m e n d i l i n i n u c u y l a silerek:
— Kabahat bende oldu, dostum. T ü r k kahvesinin na­
sıl içileceğini size a n l a t m a l ı y d ı m . , dedi.
K a d ı n ı n elbisesi hemen s i l i n d i , temizlendi.
K a h v e l e r i ç i l d i k t e n sonra, misafirlere h a r e m dairesin,
deki d i ğ e r s a l o n l a r ı gezdirdik. Pencere ö n l e r i n d e k i a l ç a k
sedirlerle, T ü r k t a r z ı n d a d ö ş e n m i ş b i r oda k a d ı n ı n çok ho­
ş u n a g i t t i . B u o d a n ı n e ş y a s ı sedef k a k m a l ı y d ı . Odaya gir­
d i ğ i m i z zaman, k a d ı n ı n g ö z l e r i n e i l k ç a r p a n ş e y k ö ş e d e ,
k i v i t r i n oldu. V i t r i n i n i ç e r i s i n d e ufak tefek antika e ş y a ­
lar ve b i r de mercan t e ş b i h v a r d ı . S u l t a n Mecidden. k a l ­
m ı ş olan b u t e ş b i h i n imamesi ufak b i r a r m u t ş e k l i n d e i n .
ciden, p ü s k ü l l e r i y a k u t t a n d ı . B u n u n ö n ü n d e uzun uzun
durarak izahat aldı ve ne kadar b e ğ e n m i ş o l d u ğ u n u b i r
k a ç kere t e k r a r l a d ı .
F. 7
 — 98 —

M i s a f i r l e r i m i z saraya g e l d i k l e r i n d e n d o l a y ı çok m e m ­
n u n o l m u ş l a r d ı . Hepimize a y r ı a y r ı t e ş e k k ü r ederek ay­
r ı l d ı l a r . D ı ş a r ı d a bekleyen babam, m i s a f i r l e r i m u ş l a B o .
gazda b i r gezintiye g ö t ü r d ü .
Ertesi g ü n ü , Kontes Ostrorog ve m i s a f i r l e r i m i z tara­
f ı n d a n annemle bana i k i b ü y ü k buket çiçek geldi. B u k e t ­
lerle beraber g ö n d e r d i k l e r i kartları üzerinde gördükleri
m i s a f i r p e r v e r l i k t e n d o l a y ı ne kadar m e m n u n o l d u k l a r ı
yazılıydı.
O g ü n ü tehlikesiz a t l a t m ı ş , a s t ı m k r i z i g e ç i r m e m i ş .
t i m . B e n de b u n u n için memnundum...

KIBRISLILAR

Babam, amcazadem Ş e h i m e y i , ç o k s e v d i ğ i ve t a k d i r
ettiği, K ı b r ı s l ı A v n i B e y l e e v l e n d i r m e ğ e karar v e r m i ş t i .
Ski g e n ç g ö r ü ş ü p k o n u ş m a d a n söz kesildi.

K ı b r ı s l ı A v n i Bey, y a l ı k o m ş u m u z K ı b r ı s l ı A t i y e Ha­
nımefendinin ö l e n k a r d e ş i n i n o ğ l u y d u . Kıbrıslı Mehmet
P a ş a n ı n kızı olan A t i y e H a n ı m e f e n d i , M o r a l i Mustafa P a ş a
i l e v e l e n m i ş , b i r ç o k ç o c u k sahibi o l m u ş t u . Hayatta olan
ü ç k ı z a hepimiz h a y r a n d ı k . S o k a ğ a ç ı k m a l a r ı m bekler,
o n l a r ı uzaktan seyrederdik.

Mustafa P a ş a n ı n K ı b r ı s t a n g e t i r d i ğ i b i r beyaz eşeği

v a r d ı . V a p u r iskelesine kadar o hayvanla gelirdi. B i r g ü n
a k l ı m a b i r ş e y geldi. H a y v a n l a r ı s e v d i ğ i m için her t ü r l ü
h a y v a n beslerdim. O a r a l ı k en g ö z d e hayvanlardan b i r i de
M a r k o P a ş a a d l ı b i r p a p a ğ a n d ı . Mustafa P a ş a , s a r a y ı n ö n ü n ­
den g e ç i p , iskeleye g i d e r k e n , p a p a ğ a n ı m a : «Mustafa Pa.
şa« diye b a ğ ı r t m a s ı n ı ö ğ r e t t i m ve b i r g ü n t a m P a ş a g e ç e r ­
k e n p a p a ğ a n ı pencereye kafesin ö n ü n e k o y d u m . Papa­
ğan:
 — 99 —

— Mustafa P a ş a , Mustafa P a ş a ! diye ince sesle i k i ke.

re b a ğ ı r d ı k t a n sonra, kahkaha i l e g ü l d ü . A r t ı k b u işi â d e t '
e d i n m i ş t i m . Her g ü n nakarat t e k r a r l a n ı y o r d u .

B i r i n c i ve i k i n c i seferlerde P a ş a n ı n b u n d a n pek hoş­

l a n d ı ğ ı n ı , fesini ve y a k a s ı n ı d ü z e l t m e s i n d e n a n l a d ı m . Pa­
p a ğ a n ı b i r k a d ı n zannediyor, kafesin a r k a s ı n d a adam a r ı .
y o r d u . Fakat, kahkaha her g ü n t e k r a r l a n d ı ğ ı için P a ş a
fena halde a l ı n m ı ş . . . B i r g ü n s a r a y ı n k a r s ı n d a d u r a r a k
b a ş a ğ a y ı ç a ğ ı r t m ı ş ve ş i k â y e t e t m i ş . V a z i y e t i bilen b a ş a ­
ğa, g ü l m e y e b a ş l ı y a r a k :

— A m a n P a ş a hazretleri, o, k ü ç ü k efendimizin papa­

ğanıdır, demiş.
P a ş a , buna b ü s b ü t ü n s i n i r l e n m i ş ve v a z i y e t i babama
d u y u r m u ş . B i r g ü n , sokak t a r a f ı n a bakan odaya g i r d i ğ i m
zaman pencerelerin beyaza b o y a n m ı ş o l d u ğ u n u g ö r d ü m .
Meselenin ne o l d u ğ u n u b a ş a ğ a d a n ö ğ r e n d i m . B u gidişle,
sarayda beyaza b o y a n m a d ı k pencere k a l m ı y a c a k t ı .
S o k a ğ a bakan pencereden m a h r u m e d i l d i ğ i m i z için
fena kaide ü z ü l d ü k . Ö y l e ya, K ı b r ı s l ı l a r ı nerede g ö r e c e k ,
tik?
İ ş t e amcazadem Ş e h i m e , b u aileye gelin girecekti.
D ü ğ ü n istemiyen Ş e h i m e n i n n i k â h ı Y ı l d ı z s a r a y ı n d a
k ı y ı l d ı . Ben n i k â h a g i t m e d i m .
A v n i B ö y l e Ş e h i m e , n i k â h t a n sonra K a n d i l l i s a r a y ı ­
n ı n b i r dairesine y e r l e ş t i l e r . Pek tabiî, K ı b r ı s l ı ailesinin
b i r a y a ğ ı da s a r a y d a y d ı . Eskiden, uzaktan h a y r a n l ı k l a
s e y r e t t i ğ i m i z bu aile ile sık sık g ö r ü ş ü y o r d u k .
A v n i B e y i n halazadeleri, y a n i A t i y e H a n ı m e f e n d i n i n
o ğ u l l a r ı N a z ı m , T e v f i k ve Ş e v k e t B e y l e r de s e l â m l ı ğ a gel­
meye b a ş l a m ı ş l a r d ı . Babam, N â z ı m ve T e v f i k B e y l e r i ç o k
seviyor, t a k d i r ediyordu. İyi b i r asker o l d u ğ u kadar m ü .
k e m m e l bir a v c ı olan N â z ı m B e y l e sık s ı k ava g i d i y o r d u .
 — îOO —

Nedense, k ü ç ü k k a r d e ş l e r i Ş e v k e t Beyle başı h o ş d e ğ i l d i .

Sebebi de Ş e v k e t Beyin f a z l a s ı y l e siyasetle m e ş g u l olma­
s ı y d ı . Ş e v k e t Bey, kocam ve Ziyaeddinle a n l a ş m ı ş , arala­
r ı n d a k i a r k a d a ş l ı k i l e r l e m i ş t i . Bilhassa, kocamla Şevket
Bey a r a s ı n d a a r k a d a ş l ı k b a ğ l a r ı kopmaz b i r hale g e l m i ş ­
ti.

A r t ı k , s e l â m l ı k t a r a f ı n d a n K ı b r ı s l ı ailesinin erkekle­
r i , haremden ise, k a d ı n l a r ı eksik o l m u y o r d u .
B a b a m ı n avcı a r k a d a ş l a r ı n d a n H a l i t Bey, her i k i ta­
r a f ı n aile dostu o l d u ğ u için, s e l â m l ı k t a r a f ı n d a y a p ı l a n
t o p l a n t ı l a r d a b u l u n u y o r d u . Bizler. K ı b r ı s l ı ailesinin ka.
d ı n l a r ı ile g ö r ü ş ü y o r , erkeklerle t a n ı ş m ı y o r d u k .
Babam, o yaz da her zaman o l d u ğ u g i b i , y ı ı k a r k i k ö ş k ­
te mehtap â l e m l e r i t e r t i p edij'or. saz t a k ı m l a r ı getiriyordu.
S e l â m l ı k t a , hemen hemen her gece misafir v a r d ı .

Y i n e b ö y l e bir e ğ l e n c e gecesinde annem, ben ve daha

b i r i k i kişi, k ö ş k ü n alt b a l k o n l a r ı n d a n b i r i n d e o t u r m u ş
saz d i n l i y o r d u k . Mehtap B o ğ a z a a k s e t m i ş t i . Saz seslerine,
cırcır b ö c e k l e r i n i n ö t ü ş l e r i k a r ı ş ı y o r d u . Bu güzel gecede,
uzaktan gelen saz sesleri ile a v u n u y o r d u k . Bahçe, s e l â m ,
lık s a y ı l d ı ğ ı için ç ı k m a m ı z a i m k â n y o k t u .

B i r d e n b i r e , ilerdeki a ğ a ç l a r ı n a r a s ı n d a n üç gölge çık­

tı. Bize d o ğ r u gelmiye b a ş l a d ı l a r . B u n l a r ı n y a b a n c ı er­
kekler o l d u ğ u n u farkedince. i ç e r i y e k a ç m a k ü z e r e a y a ğ a
k a l k t ı k . B u s ı r a d a k o c a m ı n sesini i ş i t t i m :

— D u r u n u z . Size a r k a d a ş ı m Ş e v k e t i t a n ı t a y ı m .
Tahsil g ö r m e m i ş o l m a s ı n a r a ğ m e n , açık f i k i r l i , g e n i ş
d ü ş ü n c e l i b i r adam olan Mehmet, k a d ı n l a r ı n erkeklerden
k a ç m a s ı n ı gayet s a ç m a b u l u y o r d u . D i ğ e r l e r i içeriye gir.
miş, balkonda annemle ben k a l m ı ş t ı k . E l l e r i m i z d e k i men­
d i l l e r i alelacele b a ş ı m ı z a ö r t t ü k .
 — 101 —
i
I

B a l k o n u n ön t a r a f ı n a d o ğ r u y ü r ü d ü m . B a l k o n , top­
r a k t a n k ı r k , elli santim kadar y ü k s e k t e y d i . K o c a m , ya.
n ı n d a k i kısaca boylu a d a m ı n kolundan t u t a r a k :
— Ş e v k e t , seni halamla, k a r ı m M e v h i b e y e t a n ı ş t ı r a ­
y ı m , dedi.
A n n e m i n sesi ç ı k m ı y o r d u . Ben alelusul:
— M e m n u n oldum, efendim, dedim.
— O şeref bendenize ait. efendimiz, d i y e n Ş e v k e t Bey,
balkona d o ğ r u i l e r l e d i . G ö z ü m e i l k ç a r p a n şey, m e h t a b ı n
a l t ı n d a ışıl ışıl parlayan b i r çift zeki b a k ı ş l ı göz oldu. B u
a r a l ı k , kocam, y a n l a r ı n d a k i d i ğ e r e r k e ğ i ö n e d o ğ r u s ü r e ­
rek:
— B u da m e ş h u r H a l i t Beyimiz, dedi.
H a l i t Beyle de s e l â m l a ş t ı k . B u n d a n sonra, b a b a m ı n
kendilerini beklediğini s ö y l e d i l e r ve m ü s a a d e istiyerek
yanımızdan ayrıldılar.

EMİN E N İ N D Ü Ğ Ü N Ü

Ş e h i m e e v l e n d k i t e n sonra s ı r a k a r d e ş i E m i n e y e gel­
m i ş t i . B ü y ü k annem. E m m e y i , g ö r ü m c e s i G ü z i d e H a n ı m
efendinin oğlu Sait Beyle e v l e n d i r m e ğ e k a r a r v e r m i ş t i .
B i r zabit olan Sait Bey' gayet u t a n g a ç , asil b i r g e n ç t i .

S ö z kesildi ve i k i g e n ç resmen n i ş a n l a n d ı . Vaziyet

eskisine, nisbeten biraz daha d ü z e l m i ş , eski sıkılık az da
olsa g e v ş e m i ş t i . B ü y ü k annem, n i ş a n l ı l a r ı n b a y r a m ve
donanma g ü n l e r i n d e g ö r ü ş m e l e r i n e m ü s a a d e e t m i ş t i .

Sait Beyin, K a n d i l l i y e geleceği g ü n l e r i heyecanla

beklerdik. B ü y ü k h a l a m ı z ı n oğlu olan bu y e n i e n i ş t e m i z ­
le g ö r ü ş m e m i z yasak e d i l m i ş t i . O n u n için, g e l d i ğ i zaman
kapılardan gözetlerdik.
Sait Bey, K a n d i l l i y e g e l d i ğ i zaman, m a b e y i n k a p ı s ı
açılır, n ö b e t ç i a ğ a :
 — 102 —

— Destur, der, Ç e ş n e d a r usta D a m a t B e y i k a r ş ı l a r ,

E m m e n i n dairesine g ö t ü r ü r d ü . Sait Bey, her seferinde
gayet k ı y m e t l i b i r hediye ile g e l i r d i . H e d i y e y i g ö r m e k
için, b i r an evvel gitmesini beklerdik.

B e n i m evlenmem, Sultan H a m i d i n korkusundan, ses­

siz g e ç m i ş t i . Ş e h i m e de, her nedense, d ü ğ ü n i s t e m e m i ş t i .
Ş i m d i s ı r a Emineye g e l m i ş t i . Fakat o n u n için b ü y ü k d ü ­
ğ ü n hazırlıkları yapılıyordu.

D ü ğ ü n g ü n ü y a k l a ş d ı ğ ı halde k i m s e n i n Ş e h i m e ile
bana b i r şey s ö y l e d i ğ i , b i z i m l e m e ş g u l o l d u ğ u y o k t u .
M a d a m Hrisso g e l m i ş , h a r ı l h a r ı l E m i n e n i n gelinliğini
h a z ı r l ı y o r , bize :

— Siz ne diktireceksiniz, d i y e n o l m u y o r d u .

E m i n e n i n p r o v a l a r ı b i l e bizlerden g i z l i y a p ı l ı y o r d u .
Neticede işi a n l a d ı k . Ş e h i m e ile bana d ü ğ ü n y a p ı l m a d ı ğ ı
için, b e l k i i m r e n i r i z diye i k i m i z i d ü ğ ü n e g ö t ü r m e m e ğ e
karar vermişlerdi.

B i r p e r ş e m b e s a b a h ı , G ü z i d e H a n ı m e f e n d i d ö r t ara­
ba i l e geldi. Hemen pencereye k o ş t u k . Babam, g e l i n i ara­
baya b i n d i r d i , b ü y ü k halam da E m i n e y i alarak K u z g u n ­
cuktaki Fethi Ahmet paşa yalısına götürdü. B u vaka Şe-
h i m e y l e beni o kadar k ı r m ı ş t ı k i b ü y ü k h a l a m ı z ı n e l i n i
ö p m e y e a ş a ğ ı y a inmedik. Fakat kabahat onda d e ğ i l d i .
E l i n d e olsa bizleri de K u z g u n c u ğ a g ö t ü r ü r d ü . E m i r , b ü ­
y ü k annem Cemile Sultandan g e l m i ş t i .

Sonradan i ş i t t i ğ i m i z e g ö r e , d ü ğ ü n gayet m u h t e ş e m
ve g ü z e l o l m u ş . Bilhassa gelinin, r e n k l i p u l l a r l a işli e l b i ­
sesi çok güzelmiş".

B i r m ü d d e t onra, E m i n e ile Sait B e y i n b i r kız ç o c u k ­

l a r ı d ü n y a y a geldi.
 — 103 —

YAYLA ÇİFTLİĞİ

A v , babam için â d e t a b i r h a s t a l ı k h a l i n d e y d i . K a n d i l ­
l i d e o t u r d u ğ u zamanlar bile, h i ç olmazsa E l m a l ı çiftliği­
ne gider a v l a n ı r d ı .

A v g ü n l e r i n d e n b i r gece e v v e l s e l â m l ı k tarafında
hemen hemen h i ç kimse uyumaz, f i ş e k l e r dolar, sandallar
h a z ı r l a n ı r d ı . E r t e s i sabah, daha ş a f a k s ö k m e d e n a v c ı m i ­
safirler g e l i r d i . B u n l a r ı n a r a s ı n d a y a l ı k o m ş u m u z K ı b ­
rıslı N â z ı m B e y v a r d ı . A v c ı b a ş ı H a y r u l l a h a ğ a :

« — H e r ş e y t a m a m » Deyince, d ö r t çifte sandala yer­

leşirler, gidecekleri yere kadar giderler, oradan Elmalı
ç i f t l i ğ i n e ç ı k a r a k a k ş a m a kadar Ç u l l u k , Karaca gibi hay­
vanlar vurup dönerlerdi.

A v l a n m a k ü z e r e , K a r a d e n i z sahiline y a k ı n , Yazla çift­

l i ğ i n e gitmek, â d e t a b i r göçtü. Babam b u çiftlikte altı o-
d a l ı k ü ç ü k b i r ev y a p t ı r m ı ş t ı . B u kafileye bizler yâni
k a d ı n l a r da k a r ı ş ı r d ı k .

B i r g ü n babam, Yazla çiftliğine g i d e c e ğ i m i z i , h a z ı r ­

l a n m a m ı z ı s ö y l e d i . B u i ş e i ç i m i z d e en fazla sevinen o n
i k i on ü ç y a ş l a r ı n d a k i k a r d e ş i m M ü n i r e oldu. O da b a b a ı n
kadar av h a s t a s ı y d ı . Bense, gidip orada o t u r m a k t a n p e k
h o ş l a n m ı y o r d u m . A v a g i d e r d i m amma f a z l a s ı n d a n s ı k ı ­
l ı r d ı m . B a b a m ı n ve k o c a m ı n a r z u l a r ı n ı y e r i n e getirmiş
olmak için ben de h a z ı r l a n m a y a b a ş l a d ı m .

B i r sabah s a r a y ı n r ı h t ı m ı n d a n m u ş l a hareket ettik.

B o ğ a z d a n ç ı k a r a k Karadenize g i r d i k ve i l e r d e k i tab­
y a l a r ı n ö n ü n e demir a t t ı k . T a h l i s i y e d e n gelen k a y ı k l a r
bizleri alarak sahile g ö t ü r d ü . T a h l i s i y e M ü d ü r ü , M r . S u m -
mers a d ı n d a b i r İ n g i l i z d i . K a r ı s ı ve K ı z l a r ı y l e beraber
orada o t u r u r d u . B i r m ü d d e t onlarda istirahat e t t i k t e n son-
 — 104 —

ra annem, babam, k a r d e ş l e r i m , ben ve kocam atlara b i n d i k

A v c ı başı H a y r u l l a h ağa ile u ş a k l a r d a atla geleceklerdi.
A l t ı kalfa hazırlanan öküz arabasına yerleşti. Aşağı y u ­
karı yirmi kişi kadar v a r d ı k .

Çiftliğin y o l u n u t u t t u k . Manzara g i t t i k ç e g ü z e l l e ş i ­
yor i n s a n ı h a y r a n l ı k t a n h a y r a n l ı ğ a s ü r ü k l ü y o r d u . Sahil­
d e k i k a y a l ı k l a r a v u r a n beyaz k ö p ü k l ü koca dalgalar ve
u z a n ı p giden simsiyah b i r deniz hakikaten k o r k u n ç b i r
güzellikteydi.

N i h a y e t çiftliğe v a r d ı k . B u r a s ı a l a b i l d i ğ i n e büyük
b i r y e r d i . İ ç e r i s i n d e k i altı odalı evden b a ş k a u ş a k l a r a , av­
c ı l a r a a y r ı l m ı ş k ü ç ü k barakalar a h ı r l a r , k ö p e k k u l ü b e l e r i
ve t ü r l ü cinste e h l i h a y v a n v a r d ı . C i v a r ı tarla, daha ö t e ­
si o r m a n l ı k t ı .

O g ü n , y o l y o r g u n l u ğ u m u z u gidermek için, d i n l e n ­
d i k . Daha çiftliğe v a r ı r varmaz s a b ı r s ı z l a n m a y a b a ş l a y a n
babam ertesi sabah erkenden ava ç ı k a c a ğ ı m ı z ı s ö y l e d i .

H a y r u l l a h ağa, her sabah k a r a n l ı k t a bizleri u y a n d ı r ı r ,

t ü f e ğ i m i z i omuzumuza, f i ş e k l e r i m i z i y a n ı m ı z a a l d ı ğ ı m ı z
gibi ava ç ı k a r d ı k .

B i r g ü n M ü n i r e ile Z i y a e t t i n doksan o k k a l ı k b i r ya­

ban domuzu v u r d u l a r . O zamanlar k i l o y o k t u . H a y v a n ha­
k i k a t e n m ü t h i ş t i . Babam, b u domuzu i y i b i r avcı olan
H a m l a c ı b a ş ı m ı z Hristoya hediye e t t i . H r i s t o n u n keyfine
diyecek y o k t u . Domuzu g ö t ü r ü p ş e h i r d e satmak ü z e r e
babamdan m ü s a a d e istiyen H r i s t o , h a y v a n ı y ü k l e n d i ğ i g i ­
bi İ s t a n b u l u n y o l u n u t u t t u .

İ k i g ü n sonra d ö n d ü ğ ü zaman bizlere i k r a m olsun

diye b i r k ü f e k u r u y e m i ş g e t i r d i . K ü f e y i daha uzaktan g ö ­
r e n ç e ş n e d a r usta a v a z ı ç ı k d ı ğ ı kadar b a ğ ı r m a y a b a ş l a d ı .
Neye b a ğ ı r d ı ğ ı n ı anlamak için y a n ı n a y a k l a ş t ı m .
 — 105 —
«— Yezit h a y v a n ı n p a r a s ı ile s a t ı n a l ı n m ı ş şeyleri
kimselere y e d i r m e m . G ü n a h t ı r . H a r a m d ı r . G ö t ü r ü n g ö ­
z ü m g ö r m e s i n . K e n d i n ye, a a d a m . » diye b a ğ ı r ı y o r d u .
T a b i î kimse ses ç ı k a r m a d ı . H r i s t o da k ü f e y i a l d ı ğ ı g i ­
bi d ı ş a r ı y a g ö t ü r d ü ve a v c ı l a r afiyetle yediler. N e o l d u y ­
sa bize o l m u ş t u .
B a z ı g ü n l e r , ü z e r i m e b i r t e m b e l l i k çöker, ava g i t m e k
istemezdim. Buna r a ğ m e n babam, b i r t ü r l ü y a k a m ı b ı r a k ­
maz, ı s r a r l a g ö t ü r ü r d ü . Bazan ise m ü t h i ş i n a t ç ı l ı ğ ı m t u ­
tar, ne yapsa beni k a n d ı r a m a z d ı . I s r a r ı n ı n nafile o l d u ğ u ­
n u g ö r e n babam, bana eziyet etmek, r a h a t ı m ı bozmak i -
çin ç i f t l i k t e nekadar kaz varsa penceremin ö n ü n e s ü r d ü ­
r ü r d ü . K a z l a r ı n sesi t a h a m m ü l e d i l i r seslerden değildi.
B a ğ ı r ı p ç a ğ ı r ı r l a r , k ö t ü k ö t ü sesler ç ı k a r ı r l a r d ı . N i h a y e t
d a y a n a m ı y a r a k b i r g ü n babama:

— E f e n d i m , ç o k rica ederim, k a z l a r ı penceremin ö n ü ­

ne s ü r d ü r m e k t e n v a z g e ç i n , yoksa ben b u n l a r ı v u r u r u m ,
dedim.
Babam bu s ö z ü m e i n a n m a d ı ve b i l d i ğ i n i okudu. E r t e ­
si g ü n ü tenbel tenbel odamda y a t ı y o r d u m . Evde benden
ve adamlardan b a ş k a kimse y o k t u . Gene b u n l a r ı serenad
yapmaya penceremin ö n ü n e g ö n d e r t m i ş t i .

T a h a m m ü l ü m k a l m a m ı ş t ı . Yataktan fırladığım gibi

t ü f e ğ i m i y a k a l a d ı m ve pencereyi a ç a r a k rastgele a t e ş et­
meye b a ş l a d ı m . D ı ş a r ı y a ç ı k m a k t a n k o r k a n ç e ş n e d a r us­
ta, k a p ı n ı n ö n ü n e s ı ğ ı n m ı ş :

— E y v a h ! D e d i ğ i n i y a p ı y o r . K o ş u n u z , geliniz... d i y e
b a ğ ı r m a y a b a ş l a m ı ş t ı . Ç i f t l i k t e b u l u n a n adamlar k a z l a r ı n
i m d a d ı n a gelinceye kadar ben on tanesini v u r m u ş t u m .

Babam, a k ş a m avdan d ö n d ü ğ ü zaman v a z i y e t i adam­

lardan ö ğ r e n m i ş o l m a s ı n a r a ğ m e n bana h i ç b i r şey s ö y ­
lemedi. Sofraya o t u r d u ğ u m u z zaman, ö n ü m ü z e kaz k ı -
 — 106 —

z a r t m a s ı geldi. B a b a m dik d i k y ü z ü m e b a k ı y o r d u . G ü l ­
meye b a ş l a d ı m .
— Ne g ü l ü y o r s u n ? dedi.
— N a s ı l g ü l m e y e y i m efendim, siz ava gidiyorsunuz,
a k ş a m a kadar y o r u l u p d ö n ü y o r s u n u z . Bazan h i ç b i r şey
vurmadan geliyorsunuz. Bense odamdan rahat rahat av
v u r u p , sizlere k ı z a r t m a l a r y e d i r i y o r u m .

— T e b r i k ederim. Çok i y i n i ş a n c ı y m ı ş s ı n ı z . On tane

h a y v a n ı m ı mahvettin., dedi ve b u mesele de b ö y l e c e
kapandı.
A r t ı k ç i f t l i k t e i ç i m s ı k ı l m ı ş t ı . K a n d i l l i y e d ö n m e k isti­
yordum.
— G i d e c e ğ i m diye t u t t u r d u m .

K a n d i l l i y e d ö n m e k k o c a m ı n işine g e l m i y o r d u . Be­
n i m y ü z ü m d e n ç o k s e v d i ğ i ve zevk aldığı a v ı n d a n m a h ­
r u m o l a c a k t ı . S u r a t ı n ı astı. Babam da d ö n m e m i z e r a z ı
d e ğ i l d i . Nihayet tek ç ı k a r y o l u b a b a m ı tehditte b u l d u m ve:
— V a l l a h i efendim, bana i z i n vermezseniz çiftlikte
ne kadar inek varsa v u r u r u m ! dedim.
S ö z ü m ü n eri o l d u ğ u m u ve her ne p a h a s ı n a olursa olsun
d e d i ğ i m i y a p a c a ğ ı m ı bilen babam çaresiz k a l a r a k :
— M a d e m k i o kadar istiyorsun, git., diye izin verdi.
Babam r a z ı o l d u k t a n sonra M e h m e d de bana u y m a k mec-
buriyetindeydi.

KANDİLLİYE DÖNÜŞ

Ertesi g ü n ü kocamla y a n ı m ı z a i k i u ş a k alarak a t l a r ı m ı ­

za b i n d i k . Beykozdan vapurla K a n d i l l i y e geçtik.
Saraya, odama k a v u ş m u ş t u m . E l i m i y ü z ü m ü y ı k a d ı k ­
tan, ü s t ü m ü d e ğ i ş t i r d i k t e n sonra d o ğ r u Ş e h i m e n i n daire-
sise g i t t i m . T e s a d ü f K ı b r ı s l ı Ş e v k e t Bey de o r a d a y d ı ,
kendisi aileden s a y ı l d ı ğ ı için a r t ı k k a d ı n l a r l a g ö r ü ş e b i l i ­
yordu.
 — 107 —

Beni görünce şaşırdılar. Döneceğimi bilmiyorlardı.

Ş e h i m e b a b a s ı n ı n ö l ü m ü n d e n sonra babama « A m c a b a b a »
d i y e hitap ediyordu. Ş e h i m e , k a ş l a r ı n ı y u k a r ı y a doğru
kaldırarak:

— A m c a babam da g e l d i mi? diye sordu.

M i s a f i r l e r i o l d u ğ u için y a n l a r ı n d a k a l m a k istemiyor­
dum. Oturmadan:
— H a y ı r , d e d i m . Biz Mehmet Beyle geldik. O n l a r daha
b i r m ü d d e t kalacaklar.
Ayakta durduğumu gören Şehime:

— Oturmazmısın, kardeşim? diyerek y a n ı n d a k i koltu­

ğu g ö s t e r d i . A v n i Beyle Ş e v k e t Bey de a y a ğ a k a l k m ı ş l a r d ı :
— Rica ederim, r a h a t s ı z o l m a y ı n . Oturacak d e ğ i l i m .
G e l i r gelmez i l k işim a r a b a m ı k o ş m a l a r ı n ı s ö y l e m e k oldu.
A r a b a m a okadar hasret k a l d ı m k i y o r g u n olmama r a ğ ­
men, M e h m e t B e y l e H e k i m b a ş ı y a d o ğ r u b i r gezinti yapa­
cağız., dedikten sonra m ü s a a d e istedim ve odadan ç ı k t ı m .

Kocam, ü s t ü n ü d e ğ i ş t i r m i ş , beni b e k l i y o r d u . K ö p e k ­
l e r i m i z i de y a n ı m ı z a alarak arabaya b i n i p H e k i m b a ş ı
çiftliğine gittik.

A r a b a y ı ben k u l l a n ı y o r d u m . D ö n ü ş t e , k o l l a r ı m b i r
h a y l i y o r u l m u ş t u . Uzaktan i k i a t l ı n ı n , tozu dumana ka­
tarak, bize d o ğ r u g e l d i ğ i n i g ö r d ü k . B u n l a r H a l i t Beyle
Şevket Beydi.

Kocam a r a b a y ı d u r d u r m a m ı söyledi. Bekledik. Y a ­

n ı m ı z a geldikleri zaman durdular. Ben b a ş ı m l a s e l â m ver­
d i m . B i r m ü d d e t onlarla k o n u ş a n Mehmet, ertesi a k ş a m
y e m e ğ e davet etti.

Eve y a k l a ş ı r k e n Mehmet:
— Y a r ı n a k ş a m sende b i z i m l e beraber y e m e k yersin.,
dedi.
 — 108 —

Ş a ş ı r m ı ş t ı m . O zamana kadar y a b a n c ı b i r erkekle ne

uzun boylu k o n u ş m u ş , ne de beraber yemek y e m i ş t i m .
Hayretimi gizliyemiyerek:

— Nasıl olur? B ö y l e b i r ş e y i n a s ı l d ü ş ü n e b i l i r s i n ?
Y a b a n c ı e r k e k l e r i n s o f r a s ı n a o t u r a m a m k i . . . dedim
Kocam bu s ö z l e r i m ü z e r i n e kahkahalarla gülmeğe
başladı:

— Y a b a n c ı d e d i ğ i n benim can ciğer a h b a p l a r ı m . Hem

merak etme seni yemezler. M a d e m k i k a r ı m s ı n , soframda,
m i s a f i r l e r i m i n y a n ı n d a seni de g ö r m e k i s t e r i m . A r t ı k her
y a p d ı ğ ı m ı z a da k a r ı ş a m a z l a r ya. D ü n y a d e ğ i ş t i .
M e h m e t razı o l d u k t a n sonra misafirlerin y a n ı n a çık­
m a k t a bir mahzur y o k t u .

Sofra\'i piyano o d a s ı n a h a z ı r l a t t ı m . İ l k erkek m i s a f i r l e r i m i ­

zi k a r ş ı l a m a k ü z e r e o g ü n a k ş a m a kadar h a z ı r l a n d ı m , s ü s .
l e n d i m . H a l i t ve Ş e v k e t Beylerle yemek y i y e c e ğ i m i duyan
Haznedar usta fena halde içerlemi.şti. Fakat b i r şey s ö y l e y e ­
miyordu. Bir aralık yanındaki kızlardan birine:

•— A r t ı k buna rezalet derler. B a k a l ı m daha b a ş ı m ı z a

neler gelecek» d e d i ğ i n i d u y d u m amma a l d ı r m a d ı m .

O gece yemekte ş u r a d a n buradan, avdan, çiftlikten

bahsettik. Ben gayet az k o n u ş u y o r d u m . K o c a m ı n piya­
no ç a l m a m d a n h o ş l a n m a d ı ğ ı n ı b i l d i ğ i m halde sırf inat olsun
diye misafirlere piyano ç a l d ı m . N i h a y e t u y k u m geldi ve
m ü s a a d e istiyerek odama ç e k i l d i m . O n l a r geç vakte kadar
oturmuşlar.
Ş e v k e t B e y i n Ş e h i m e y e gelip g i t m e l e r i s ı k l a ş m ı ş t ı . Haf
t a n ı n hemen hemen her g ü n ü s a r a y d a y d ı . Fakat ben kendi­
sini g ö r m ü y o r d u m . B u n d a n sonra, araba ile ne zaman gez­
m e ğ e ç ı k s a m Ş e v k e t Beye y o l u m u n ü z e r i n d e rast geliyor­
dum. B u k a r ş ı l a ş m a l a r b i r t e s a d ü f t e n m i i b a r e t t i , yoksa
 — 109 —

bilhassa m ı y o l u m u b e k l i y o r d u ; b i r t ü r l ü a n l ı y a m ı y o r d u m .
Her halde bilhassa y o l u m u bekleyip k a r ş ı m a ç ı k m ı y o r d u .
M u h a k k a k k i t e s a d ü f eseriydi. Ü z e r i n d e pek fazla d u r m a ,
d ı m ve a l d ı r m a d ı m .

B i r g ü n a k ş a m ü z e r i arabamla gezmeden d ö n e r k e n
K ı b r ı s l ı l a r ı n y a l ı s ı n ı n ö n ü n d e gene Ş e v k e t e rastgeldim.
Arabaya d o ğ r u y ü r ü y ü n c e d u r m a k mecburiyetinde k a l d ı m .

Arabaya y a k l a ş t ı ve eliyle a t ı n b a ş ı n ı o k ş a y a r a k :

«— İ ç e r i y e teşrif etmez misiniz efendim? Ş e h i m e ile

A v n i de b u r a d a » dedi.

O g ü n e kadar K ı b r ı s l ı y a l ı s ı n a y a l n ı z g i t m e m i ş t i m . B i r
an t e r e d d ü t ettikten sonra:
•— Hay hay.»
D e d i m ve a r a b a y ı seyise b ı r a k a r a k Ş e v k e t Beyle be­
raber eve g i r d i m . Salona girene kadar b i r tek kelime ko­
nuşmadık.
Salonda Mustafa paşa, A t i y e H a n ı m e f e n d i , Ş e h i m e ve
A v n i Bey o t u r m u ş k o n u ş u y o r l a r d ı .

Herkesin e l i n i s ı k t ı m , H a n ı m e f e n d i n i n e l i n i ö p t ü m . Be­
n i y a n ı n a o t u r t t u . K o n u ş m a y a b a ş l a d ı k . K a r ş ı m d a oturan
Ş e h i m e ile A v n i Bey benimle bir tek kelime etmediler. Ş e v ­
ket Beyin çenesi açılmış, k o n u ş u y o r , g ü l ü y o r , b i r t ü r l ü ye­
rinde rahat d u r a m ı y o r d u .

G e t i r i l e n çayı içtikten sonra, ev sahiplerinden m ü s a a d e

istedim ve Ş e h i m e y e d ö n e r e k :
K — H a y d i e ğ e r k a l k ı y o r s a n ı z , sizi de g ö t ü r e y i m • eledim
Ş e h i m e gayet soğuk bir t a v ı r l a :
«— H a y ı r . Biz daha kalacağız» dedi.
Ş e h i m e n i n bu soğuk hali çok t u h a f ı m a g i t m i ş t i , fakat
a l d ı r m a d ı m , ü z e r i n d e d u r m a d ı m ve ç ı k t ı m .
 — 110 —

ŞEHİME İÇİME KURT DÜŞÜRDÜ

İki g ü n sonra odamda o t u r m u ş kitap o k u y o r d u m . K a ­

pı b i r d e n bire açıldı ve Ş e h i m e i ç e r i y e g i r d i . K a p ı n ı n â n î
âçılmasiyle irkilmiştim:
« A m a n Ş e h i m e k a p ı y ı ö y l e hızlı a ç t ı n k i birdenbire â d e ­
ta k o r k t u m . O k u m a y a d a l m ı ş t ı m . » dedim.
Ş e h i m e e l i m d e k i k i t a b ı alarak m a s a n ı n ü z e r i n e fırlat­
tı ve:

«— Ş i m d i sen onu b ı r a k da beni dinle» dedi.

«— Ne var. B i r ş e y m i oldu?»
«— E v e t hem de seni a l â k a d a r eden b i r şey. A v n i Bey.
senin Ş e v k e t Beyle g ö r ü ş m e n i istemiyor. Zaten Ş e v k e t
Beyin bize gelmesi de sırf senin y ü z ü n d e n ı dedi.
Ş a ş ı r m ı ş t ı m . Ş e v k e t Beyle benim ne a l â k a m vardı?
 d e t a tepem a t t ı ve:

«— A ! A ! A ! B u da ne biçim l â k ı r d ı ? Ş e v k e t Bey,
d a y ı s ı n ı n o ğ l u n u g ö r m e ğ e gelmez mi? Benim için ne diye
gelsin? Zaten beni g ö r d ü ğ ü y o k k i . Size geliyor. D ü n y a d a
bundan daha s a ç m a b i r ş e y o l a m a z » dedim.
«— V a l l a h i ben b i l m i y o r u m . A v n i s ö y l e d i , ben de sa­
na s ö y l i y o r u m . İşte b u k a d a r . »
D i y e r e k b i r tek kelime daha i l â v e etmeden h ı ş ı m l a
çıktı, g i t t i .
O l d u ğ u m yerde kala k a l m ı ş t ı m . İ ç i m e b i r k u r t d ü ş t ü .
F a r k ı n d a olmayarak heyecanlanmaya b a ş l a d ı m . Acaba
h a k i k a t e n benim için m i geliyordu? Acaba beni seviyor
m u y d u ? Sevmek! B u b e n i m b i l m e d i ğ i m , m â n a s ı n ı anlama­
d ı ğ ı m b i r k e l i m e y d i . Ya ben seversem ne y a p a r d ı m ?
O g ü n d e n sonra Ş e v k e t B e y i ne zaman g ö r s e m k a l ­
b i m k o p a e a k m ı ş g i b i a t ı y o r , t a h a m m ü l edilmez b i r ş e k i l ­
de ç a r p ı y o r d u .

; «Ya ben seversem h a l i m ne olur?» diye günlerce

 — lil —
âdeta hastalandım. Ş e v k e t Beyi, m ü m k ü n olduğu kadar
g ö r m e m e y e , ona rastgelmemeye ç a l ı ş t ı m .
H a l i ç idaresinin i m t i y a z ı , Cemile Sultana e v l e n d i ğ i
zaman k o c a s ı t a r a f ı n d a n y ü z • g ö r ü m l ü ğ ü olarak hediye
e d i l m i ş t i . B ü y ü k annem de seneler g e ç t i k t e n sonra E r e n k ö -
y ü n d e k i k ö ş k ü kızı A y ş e H a n ı m Sultana, H a l i ç idaresinin
i m t i y a z ı n ı da babama v e r m i ş t i . H a l i ç t e işleyen k ü ç ü k va­
p u r l a r ve iskeleler babama a i t t i .

Babam, kocam M e h m e d i n bir ş e y l e m e ş g u l olmasını,

istediği için M e h m e d i . g i ş e l e r m ü d ü r ü y a p t ı . Mehmet,
her g ü n rastgele b i r vapurla, i ş i n e giderdi. O evden uzak­
l a ş t ı ğ ı zaman k e n d i m i b ü s b ü t ü n y a l n ı z hissederdim.

Ş e h i m e n i n bana s ö y l e d i k l e r i n d e n sonra r a h a t ı m , h u ­
z u r u m k a l m a m ı ş t ı . İçimi m ü t e m a d i y e n bir k u r t k e m i r i ­
yor, kafam durmadan i ş l i y o r d u . K i m s e y e b i r ş e y s ö y l e -
m i y o r d u m . A n n e m çiftlikte o l m a y ı p , K a n d i l l i d e o l s a y d ı
b i r a r k a d a ş gibi i t i m a t e t t i ğ i m b u k a d ı n a d e r d i m i d ö k e b i ­
l i r , içimi a ç a b i l i r d i m .
Sarayda, halimde b i r g a y r i t a b i î l i k farkederler diye
y ü r e ğ i m e i n i y o r d u . Bilhassa k ü ç ü k k a l f a m Pembe H a n ı ­
m ı n b i r ş e y sezmesinden k o r k u y o r d u m . Bu kadını hiç
sevmezdim. H e r ş e y e b u r n u n u s o k a r d ı . V a k t i y l e çırak o l ­
m u ş , e v l e n m i ş , kocası ö l d ü k t e n sonra b ü y ü k annem onu
tekrar saraya alarak benim y a n ı m a v e r m i ş t i . Evlendik­
ten sonra tekrar saraya d ö n d ü ğ ü için ona kalfa denmeyip,
h a n ı m denmesini b ü y ü k annem e m r e t m i ş t i .
İ ş t e bu Pembe H a n ı m , her i ş i m e k a r ı ş ı r d ı . G ö z ü , her
dakika ü z e r i m d e y d i .
B i r m ü d d e t için K a n d i l l i d e n u z a k l a ş m a m , sakin b i r
yere g i t m e m l â z ı m d ı . O a k ş a m kocam eve geldiği zarnan
çiftliğe g i t m e k i s t e d i ğ i m i s ö y l e d i m . İ ş l e r i n i hemen, İ s m a ­
i l Bey denen ve daima bizde oturan b a b a m ı n ressam ar-
k a d a ş l a r r n d a n b i r i n e teslim e t t i .
 — 112 —

Çiftliğe g i d e c e ğ i m i duyan Pembe H a n ı m , buna da

karışarak:
«— A m a n cicim, renginiz pek sarı. Gitmeseniz i y i
olur» dediyse de tebiî onu d i n l e m e d i m ve ertesi sabah şa­
fakla atlara binerek hareket ettik.
Polonez k ö y ü n d e mola v e r i p biraz d i n l e n d i k t e n sonra
t e k r a r yola ç ı k t ı k ve a k ş a m a d o ğ r u I r v a deresine v a r d ı k .
K a r ş ı y a g e ç m e k için k ö p r ü o l m a d ı ğ ı n d a n b i r nevi sala
benziyen Pot'a b i n d i k ve k a r ş ı sahile g e ç t i k . Y i r m i beş
dakika sonra da ç i f t l i k t e y d i k .

Babam, e v i n ö n ü n d e k i b ü y ü k ı h l a m u r a ğ a c ı n ı n a l t ı n ­
da o t u r u y o r d u . B i z i g ö r ü n c e ş a ş ı r d ı . G e l e c e ğ i m i z i b i l m i ­
y o r d u . Buna r a ğ m e n s e v i n d i ğ i y ü z ü n d e n b e l l i y d i . Evden
b i r b a ğ r ı ş m a işitildi ve bizleri k a r ş ı l a m a k ü z e r e herkes
d ı ş a r ı y a fırladı. K u c a k l a ş t ı k , ö p ü ş t ü k . Kocam, ertesi sa­
bah g i d e c e ğ i için çok memnundu.
Ertesi g ü n ü y o r g u n l u ğ u m u bahane ederek ava g i t ­
medim, M a k s a d ı m b i r an evvel annemle y a l n ı z kalıp der­
dimi dökmekti.

A v c ı l a r g i t t i k t e n sonra annem odama geldi. Ben ya­

t a k t a y d ı m . H a l i m d e k i d u r g u n l u ğ u i ' a r k e t m i ş olacak k i :

'•— Mevhibe, sende tuhaf bir h a l var. Yoksa hasta

mısın''» diye sordu.

«— K e ş k e hasta olsam.»

«— O ne biçim lâf? S a k l a d ı ğ ı n b i r ş e y var amma ne­

dir? A l l a h a ş k ı n a söyle. M e r a k t a n ç a t h y a c a ğ ı m . . »

B u n u n ü z e r i n e , Ş e h i m e ile aramda g e ç e n v a k a y ı an­

l a t t ı m . Z a v a l l ı k a d ı n ağzı açık k a l d ı :
ı>— İş bu kadarla b i t m i y o r . Galiba ben Ş e v k e n B e y i
seviyorum.»
Deyince b ü s b ü t ü n ş a ş ı r d ı , afallcciı ve i l k söz olarak:
 — 113 —

•— A ! A ! A m a n y a r a b b i , o k ü ç ü k , insan m a s k a r a s ı g i ­
b i a d a m ı n a s ı l s e v e r s i n ? » dedikten sonra: «Sen ç ı l d ı r m ı ş ­
sın, a k l ı n ı k a ç ı r m ı ş s ı n . O n u n a s ı l sevebilirsin? Sonunu
d ü ş ü n m ü y o r musun? Kocan ne olacak?» diye i l â v e e t t i .
K o c a m ne o l a c a k t ı ? Ş i m d i y e kadar b u n u d ü ş ü n m e ­
m i ş , a k l ı m a g e t i r m e m i ş t i m bile.
Z a v a l l ı annem deliye d ö n m ü ş t ü :
«— Peki, Ş e v k e t seni seviyor m u ? » diye sordu.
B e n i m için b u da m e ç h u l d ü :
«— B i l m i y o r u m , Ş e v k e t i n beni sevip s e v m e d i ğ i n i b i l ­
m i y o r u m . Fakat sevmese bu kadar ü z e r i m e d ü ş m e z , y o l u ­
ma çıkmaz.»
O g ü n annemle b a ş b a ş a vererek b u ç a p r a ş ı k işin ne­
reye kadar v a r a c a ğ ı n ı , ne ş e k i l a l a c a ğ ı n ı d ü ş ü n m e y e b a ş ­
ladık...
K a n d i l l i d e n k a ç m ı ş , çiftliğe g e l m i ş t i m . Bu sefer de
t e k r a r K a n d i l l i y e d ö n m e k i s t i y o r d u m . Buraya, g e l d i ğ i m e
kızıyor, k a l b i m e b ö y l e ş e y l e r s o k t u ğ u için Ş e h i m e y e kızı­
yor, y ü z ü m e fazla b a k t ı d i y e kocama kızıyor, v e l h a s ı l her
ş e y e , herkese k ı z ı y o r d u m .

Ç i f t l i k t e en a ş a ğ ı b i r hafta k a l m a m l â z ı m d ı . B u b i r
hafta bana b i r ay g i b i uzun geldi. Ne ev, ne gezinti, hiç­
b i r şey beni a v u n d u r a m ı y o r d u . N i h a y e t hafta sonu geldi.
Babamdan d ö n m e k ü z e r e m ü s a a d e istedim. Hiç itiraz et­
meden .Peki» dedi. Esasen onlar da y a k ı n d a K a n d i l l i y e
geleceklerdi. Z i y a e d d i n baba o l a c a k t ı .

Saraya d ö n d ü ğ ü m ü z zaman bizi k a p ı d a k a l f a m Pem­

be H a n ı m k a r ş ı l a d ı . S u r a t ı i k i k a r ı ş a s ı k t ı . Hoşgeldin:/.
bile demeden:
«— Ne o. on g ü n olsun o t u r a m a d m ı z mı?» diye s ö y ­
l e n m e ğ e b a ş l a d ı . Onu dinleyecek halde d e ğ i l d i m .
«— Rica ederim Pembe H a n ı m , kendi kendine s ö y l e ş ­
me. Seni dinleyecek h a l i m yok. B a ş ı m ç a t l ı y o r . Y o r g u n u m .
F. 8
 — 114 —

S ö y l e su h a z ı r l a s ı n l a r . Y ı k a n ı p y a t a c a ğ ı m . » dedim ve oda­
m a g i t t i m . Ertesi a k ş a m a kadar y a t a ğ ı m d a n ç ı k m a d ı m . O
gece Ş e v k e t Bey g e l m i ş , M e h m e t l e y e m e ğ e k a l m ı ş t ı . Ben
b a ş a ğ r ı s ı bahane ederek y a n l a r ı n a g i t m e d i m . Ş e v e k t B e y i
görmedim.

Ertesi g ü n ü piyano odamda piyano ç a l ı y o r d u m . Pembe

H a n ı m i ç e r i y e g i r d i . Ö t e y i b e r i y i d ü z e l t t i k t e n sonra geldi,
piyanonun başında durdu. Ç a l m a y ı b ı r a k a r a k :
«— Ne istiyorsun Pembe H a n ı m ? » diye sordum.
"— Hiç, cicim. B u a k ş a m y e m e ğ i n i z i gene o d a n ı z a mı
g e t i r e y i m diye s o r a c a k t ı m . »
«— H a y ı r , n

Ağzından Şevket h a k k ı n d a m a l û m a t alabilirdim. B i ­

raz ş u n d a n bundan k o n u ş t u k t a n sonra lâf a r a s ı n d a :
«— D ü n a k ş a m misafirler çok o t u r d u mu? » diye
sordum.
<;— Ne misafirleri? y a l n ı z Ş e v k e t Bey v a r d ı . O adam
da buraya fena d a d a n d ı . Siz ç i f t l i k t e y k e n b i r k a ç kere gel­
di, M e h m e t B e y i sordu.»

H e r nedense, Pembe H a n ı m , Ş e v k e t t e n k a t i y e n h o ş ­
l a n m ı y o r d u . B i r kere ç e n e s i a ç ı l d ı m ı susmak b i l m e d i ğ i i -
çin s ö z ü n e devam e t t i :
«— Ş u Ş e v k e t Bey, bacak kadar çocuk. A k l ı n ı n erme­
diği ş e y yok. D ü n a k ş a m yemekte neler k o n u ş t u l a r neler.
B i r ş e y değil, M e h m e t B e y i de b a ş t a n ç ı k a r a c a k . F ı r k a l a r
m ı varmış, neymiş, onların başına geçecekmiş. Hoş ben
b ö y l e ş e y l e r d e n pek anlamam ya. K u l a k m i s a f i r i oldum.»

Ben h i ç sesimi ç ı k a r m a d a n d i n l i y o r d u m . B i r şey s ö y ­

l e m i ş olmak i ç i n :
•— Sana ne? İ k i erkek a r a l a r ı n d a ne isterlerse k o n u ­
ş u r l a r . B e n orada d e ğ i l d i m ya.» dedim.
 — 115 —

«— Y o ! Ben b ö y l e k a r ı ş ı k i ş l e r d e n h i ç h o ş l a n m a m . Bey-
fendimiz g e l d i ğ i zaman s ö y l i y e c e ğ i m , o adam b i r daha b u ­
raya a y a ğ ı n ı a t m a s ı n . Neme lâzım. M e h m e t Beyin b a ş ı n a
b i r ş e y gelir. Sonra vicdan a z a b ı ç e k e r i m . »
B u k a d ı n sanki beni ç ı l d ı r t m a y a y e m i n e t m i ş t i . Oda­
da biraz daha d u r u p k o n u ş s a a v a z ı m ç ı k t ı ğ ı kadar b a ğ ı r a ­
c a k t ı m . Piyano i s k e m l e m i n ü z e r i n d e d ö n e r e k olanca k u v v e ­
t i m l e ç a l m a y a b a ş l a d ı m , o da odadan ç ı k t ı gitti...

K a n d i l l i y e d ö n d ü ğ ü m d e n beri Ş e v k e t i b i r kere bile

olsun g ö r m e m i ş t i m . Ş e h i m e n i n dairesine g e l d i ğ i n i b i d i ğ i m
halde o tarafa u ğ r a m ı y o r d u m . U z a k t a n bile g ö r m e y e r a z ı y ­
d ı m . Tek ç a r e y i İ s t a n b u l d a n gelen v a p u r l a r ı beklemekte
buldum.
B ü y ü k salonun penceresinden K a n d i l l i vapur iskelesi
ve v a p u r a g i r i p ç ı k a n l a r g ö r ü n ü r d ü .
Ertesi g ü n pencerenin ö n ü n d e k i k o l t u ğ a y e r l e ş t i m ve
iskeleye b a k m a ğ a b a ş l a d ı m . G e l g e l d i m , Pembe H a n ı m b u ­
na da b u r n u n u sooktu:

ıc — Orada ne y a p ı y o r s u n u z ? A ç ı k pencerenin ö n ü n d e
ü ş ü y e c e k s i n i z » diye b a ş ı m a d i k i l d i .
«— V a p u r d a n ç ı k a n l a r a b a k a c a ğ ı m . »
«— K ı b r ı s l ı l a r ı bekliyorsunuz, d e ğ i l mi?» d i y e sormaz
m ı ? K a n tepeme çıktı ve d a y a n a m ı y a r a k :
«— Evet, o n l a r ı b e k l i y o r u m » d i y e cevap v e r d i m .
•— B o ş u n a bekliyorsunuz cicim. Feride Hanımla
Ş e v k e t Bey, biraz evvel Ş e h i m e H a n ı m ı n dairesine geldi­
ler.»
Y ü r e ğ i m a ğ z ı m a geldi ve sadece:
«— Ya...» d i y e b i l d i m . Pencerenin ö n ü n d e n ç e k i l d i m .
Feride H a n ı m , A v n i B e y i n k a r d e ş i y d i . B u sefer de acaba
ne yapsam da o n l a r ı ç ı k a r k e n g ö r s e m d i y e d ü ş ü n m e y e b a ş ­
l a d ı m . Pembe H a n ı m , b i r dakika y a n ı m d a n a y r ı l m ı y o r d u .
 — 116 —

A k l ı m a b i r ş e y t a n l ı k geldi. K ı z l a r d a n en i t i m a t e t t i ğ i m
b i r i de M i h r i m e n e n t ' d i . M i h r i m e n e n t ' i yalandan baj'iltır,
Pembe H a n ı m ı n onunla m e ş g u l o l m a s ı n ı s a ğ l a r , ben de ra­
hat rahat. Feride H a n ı m l a Ş e v k e t i n ç ı k m a s ı n ı b e k l e r d i m .
Ben b u n l a r ı d ü ş ü n ü r k e n , Ş e h i m e n i n maiyetinde çalışan
Filiste kalfa odaya g i r d i :
«— Ş e h i m e cici, misafiriyle b u r a y a gelecek» dedi.
Y ü r e ğ i m a ğ z ı m a g e l m i ş t i . Y ü z ü m ü n k ı p k ı r m ı z ı kesil­
d i ğ i n i hissettim. H a l i m i g ö r e n Filiste:
«— R a h a t s ı z m ı s ı n ı z cicim? İ s t e r s e n i z s ö y l i y e y i m gel­
m e s i n l e r ? » dedi.
«— H a y ı r , h a y ı r . H i ç b i r ş e y i m yok. B i r a z b a ş ı m a ğ r ı ­
yor. S ö y l e gelsinler. B e k l i y o r u m . »
Filiste, Pembe H a n ı m l a beraber odadan çıktı. Hemen
a y n a n ı n k a r ş ı s ı n a giderek s a ç l a r ı m ı , elbisemin k ı r ı ş ı k l ı k ­
l a r ı n ı d ü z e l t t i m . H e y e c a n ı m ı belli etmemek için dua edi­
yordum.
Biraz sonra kapı a ç ı l a r a k ö n d e Ş e h i m e , arkada Feride
H a n ı m l a Ş e v k e t i ç e r i y e girdiler. A v n i Bey. y o k t u . Ş e h i m e
ve F e r i d e H a n ı m l a ö p ü ş t ü k . Yer g ö s t e r d i m . Ş e v k e t i n bana
ilk sözü:
«— Çiftliğe niçin gittiniz?» diye sormak oldu.
O anda a k l ı m a i l k gelen şeyi s ö y l e m e k t e n b a ş k a ç a r e
yoktu:
<:— B a b a m ı g ö r e c e ğ i m g e l m i ş t i . Biraz da hava almak
istedim.» *
Ş e h i m e , bir tek kelime s ö y l e m e d e n bizi d i n l i y o r d u . B u
sırada Şevket:
«—- B u a k ş a m arabayla ç ı k a c a k m ı s ı n ı z ? Hava çok g ü ­
zel!..» dedi.
«— N i y e t i m var. Ç ı k a c a ğ m.»
B u n u n ü z e r i n e Ş e v k e t a y a ğ a k a l k t ı ve Feride H a n ı m a
dönerek:
 — 117 —

— Feride, b i l i y o r s u n k i m i s a f i r l e r i m var. G i t m e m l â ­
z ı m . Sen daha otur. Sonra gelirsin.» dedi ve bana:
— « M ü s a a d e n i z i rica edeceğim.» dedi
«— Pek az oturdunuz. Daha erken değil mi?»
«— S ö y l e d i ğ i m g i b i g i t m e k m e c b u r i y e t i n d e y i m . »
«— N a s ı l isterseniz, efendim.»
B u n d a n sonra h e p i m i z i n e l i n i sıktı ve veda ederek
çıktı. E l i m i o kadar k u v v e t l i s ı k m ı ş t ı k i acısı b i r hayli
sürdü.
Üç k a d ı n , odada y a l n ı z k a l m ı ş t ı k . Ş e h i m e müstehzi
müstehzi gülerek:
— « D o ğ r u s u bu randevuya diyecek yok. B a y ı l d ı m . » dedi
Sanki tepemden a ş a ğ ı y a b i r kova k a y n a r su d ö k ü l ­
m ü ş t ü . F e r i d e n i n y a n ı n d a benimle bu ş e k i l d e k o n u ş m a s ı ­
na fena halde i ç e r l e m i ş t i m . A n l a m a m a z l ı k t a n gelerek:
—«Ne randevusu? N e demek istiyorsun A l l a h a ş k ı n a ? »
— « D a h a ne olsun? Ş e v k e t sana a ç ı k ç a r a n d e v u v e r d i .
Anlamadın mı? »
F e r i d e n i n sesi ç ı k m ı y o r d u . B u s ı r a d a k a p ı v u r u l a r a k
içeriye Mehmet girdi. K u r t u l m u ş t u m .
— : İ y i k i erken geldin. S ö y l e de a r a b a y ı h a z ı r l a s ı n l a r
Ş e v k e t Beyle randevu v e r d i k . B u l u ş a c a ğ ı z » dedim.
Ş e h i m e n i n ağzı i k i k a r ı ş a ç ı k k a l m ı ş t ı . Daha fazla o t u -
r a m ı y a r a k o da k a l k t ı g i t t i .
Y a r ı m saat sonra da F e r i d e y i K ı b r ı s l ı y a l ı s ı n a b ı r a k t ı k
ve kocamla gezmemize ç ı k t ı k . Fakat, Ş e v k e t e h i ç b i r yerde
rastgelmedik, Demek k i lâf olsun diye ç ı k ı p ç ı k m ı y a c a ğ ı -
mı s o r m u ş , r a n d e v u v e r m e m i ş t i . Adeta s u k u t u hayale u ğ ­
ramıştım...
Eve d ö n d ü ğ ü m ü z zaman ben d o ğ r u i ç e r i y e girdim.
M e h m e t d ı ş a r ı d a k a l d ı . K a p ı d a d u r u p hademelerle, ağa
larla ç e n e ç a l m a s ı n a b a y ı l ı r d ı .
Biraz sonra odaya gelen Pembe H a n ı m :
 — 118 —

—«Bu adam gene geldi. N e d i r ç e k d i ğ i m i z » diye söy­

lenmeğe başladı.
— « K i m geldi? K i m d e n b a h s e d i y o r s u n ? »
— « K i m olacak? Ş e v k e t bey, Beyefendi s ö y l e d i yeme­
ğe kalacakmış.»
— ' « K u z u m Pembe h a n ı m , sana ne? İ s t e r gelir ister gel­
mez. B u adamla alıp v e r m e d i ğ i n nedir bir t ü r l ü a n l a y a m ı ­
yorum.»
D a y a n a m a m ı ş bu sözleri s ö y l e m i ş t i m .
— « B i l m i y o r u m , bu adam g ü n ü n b i r i n d e b a ş ı m ı z a bil­
iş a ç a c a k diye k o r k u y o r u m . İ s t e m i y o r u m vesselam.»
—«Sen aklının ermediği şeylere burnunu sokmasan
daha i y i edersin.»
— « İ y i l i k olsun diye s ö y l ü y o r u m . Ne halleri varsa g ö r ­
s ü n l e r . Bana ne» d i y e n Pembe h a n ı m b a ş ı n ı ö r t e r e k oda­
dan ç ı k t ı .
O gece y e m e ğ i gene piyano o d a s ı n d a h a z ı r l a t t ı m . Üs­
t ü m ü d e ğ i ş t i r i p en g ü z e l elbiselerimden b i r i n i g i y d i k t e n
sonra y a n l a r ı n a g i t t i m .
Sofrada, onlar k o n u ş u y o r , ben d i n l i y o r d u m . Lâf a r a s ı n ­
da A h r a r , i t t i h a t ç ı k e l i m e l e r i g e ç i y o r , fakat bunlardan b i r
ş e y a n l a m a d ı ğ ı m , a k l ı m e r m e d i ğ i için pek k u l a k v e r m i y o r ­
d u m . Zaten a k l ı m d a n b i n b i r t ü r l ü d ü ş ü n c e g e ç i y o r , zaman
zaman g ö z l e r i m i b i r noktaya dikerek d a l ı y o r d u m . B i r ara­
lık. Sultan H a m i d i t a h t t a n i n d i r m e k e l i m e l e r i k u l a ğ ı m a
ç a r p t ı . Ne demek i s t i y o r l a r d ı ?
B u arada odaya g i r i p ç ı k a n Pembe H a n ı m da bu k e l i ­
meleri i ş i t m i ş t i : ,
«— B u n u k i m s ö y l ü y o r s a , k i m i n a k l ı n a geldiyse ç e n e ­
si t u t u l s u n inşallah» diye b a ğ ı r d ı .
Ü ç ü m ü z birden kahkahalarla g ü l m e ğ e b a ş l a d ı k . B i r ­
denbire a y a ğ ı m ı n ü z e r i n e b i r i s i n i n b a s t ı ğ ı n ı hissettim. Ç a ­
t a l elimden d ü ş t ü , kocam:
 — 119 —

«— Ne o l u y o r s u n ? » diye sorunca, gayet hafif b i r sesle:

«— H i ç d i y e b i l d i m .
A y a k , h â l â a y a ğ ı m ı n ü z e r i n d e i d i ve Ş e v k e t l e ben g ö z -
göze bakışıyorduk.
İ ş t e ne olduysa o a k ş a m oldu. Ş e v k e t i sevmekte oldu­
ğ u m a o a k ş a m kanaat g e t i r d i m . Pembe H a n ı m ı n k o r k t u ğ u
f e l â k e t , ç o k t a n gelip benim k a p ı m ı ç a l m ı ş t ı . A r t ı k b u sev­
g i n i n ö n ü n d e beni h i ç b i r ş e y durduramaz, her ne p a h a s ı n a
olursa olsun bu a ş k t a n v a z g e ç e m e z d i m . Z a v a l l ı kocam, far­
k ı n d a o l m ı y a r a k bizi b i r b i r i m i z e t a n ı ş t ı r m ı ş , b i r daha ay­
r ı l m a m a k ü z e r e b i z i b i r b i r i m i z e b a ğ l a m ı ş t ı . Vicdan a z a b ı
ç e k i y o r d u m . Fakat onu sevmemek elimde d e ğ i l d i .
O gece, Ş e v k e t g i t t i k t e n sonra, ne olursa olsun dedim
ve kocamla k o n u ş m a y a karar v e r d i m :
*— M e h m e t Ş e v k e t B e y i n bana k a r ş ı olan h a l i n i h i ç
beyenmiyorum.»
K o c a m h a y r e l t e y ü z ü m e bakarak:
«— Ne demek i s t i y o r s u n ? » diye sordu.
«— Demek i s t e d i ğ i m ş u k i galiba beni b e ğ e n i y o r . Sof­
rada a y a ğ ı m a bastı.»
M e h m e d i n g ö z l e r i fal t a ş ı g i b i a ç ı l m ı ş t ı . H i d d e t l e n d i ­
ği için g ö z l e r i n i a ç m ı ş o l d u ğ u n u zannetmekle ne kadar ya­
n ı l d ı ğ ı m ı biraz sonra s ö y l e d i ğ i s ö z l e r d e n a n l a d ı m :
«— Rica ederim Mevhibe, s a ç m a l a m a . Ş e v k e t k a t i y e n
b ö y l e bir ş e y yapmaz. Sana ö y l e g e l m i ş t i r . Ş e v k e t b e n i m
en i y i a r k a d a ş ı m d ı r ve a r k a d a ş ı n ı n k a r ı s ı n a göz koyacak
t ı y n e t t e b i r insan d e ğ i l d i r . B ö y l e s a ç m a sapan hayaller uy­
durup rahatımızı kaçırma. Burası Şevketin bir ikinci evi­
dir. İ s t e d i ğ i zaman girer, i s t e d i ğ i zaman ç ı k a r . H e m b e n i m
u y k u m geldi a r t ı k . S a ç m a y l a v a k i t g e ç i r m i y e l i m . »
B u s ö z l e r i s ö y l e d i k t e n sonra g ü l ü m s i y e r e k s a ç l a r ı m ı
o k ş a d ı ve soyunmak ü a e r e g i y i m o d a s ı n a g e ç t i . G ü n a h ben-
 — 120 —

den g i t m i ş , vaziyeti biraz olsun a n l a t m a k i s t e m i ş t i m . O an-

l a m ı y o r s a ben ne y a p a b i l i r d i m ?
Ertesi g ü n ü , b a ş t a babam olmak ü z e r e ç i f t l i k t e k i l e r i n
hepsi K a n d i l l i y e geldi. Saray birden b i r e n e ş e y e kavuş
muştu.
Z i y a e t t i n i n b i r ç o c u ğ u d ü n y a y a geldi. B u b i r kızdı.
D o ğ u m a r a l ı ğ ı ve d o ğ u m d a n sonra b i r m ü d d e t k e n d i der­
d i m i u n u t a r a k k ü ç ü k A d i l e ile a v u n d u m .

Ş e v k e t uzun zamandan beri y a l ı y a g e l m i y o r d u . Onu

g ö r m e k için can a t ı y o r d u m . K a r d e ş i m M ü n i r e y i y a n ı m a
alarak araba ile a k ş a m l a r ı gezmeye ç ı k m a y a b a ş l a d ı m . Ba­
zan uzaktan g ö r ü p s e l â m l a ş ı y o r , bazan da etrafta kimse o l ­
mazsa bir i k i k e l i m e k o n u ş u y o r d u k . B i r b i r i m i z e k a r ş ı olan
a l â k a y ı a r t ı k i k i m i z de a ç ı k ç a seziyorduk. S ö z l e r i m i z m a ­
nidardı.
Her şeyi bilen z a v a l l ı annem m ü ş k ü l b i r d u r u m a d ü ş ­
m ü ş t ü . H a n g i t a r a f ı t u t a c a ğ ı n ı , k i m e hak v e r e c e ğ i n i ş a ş ı r ­
m ı ş t ı . M e h m e t y e ğ e n i o l m a k l a beraber beni daha çok sever­
d i . K a d ı n ı n r a h a t ı , h u z u r u k a ç m ı ş t ı . D a i m a d ü ş ü n c e l i ve
ü z g ü n b i r haldeydi. D u r u p d u r u p :
«—- A h ! Niçin bana s ö y l e d i n ? N i ç i n b u meseleyi bana
açtın? Keşke anlatmasaydın.ı.
D i y e s i n i r l e n i y o r d u . O zaman ben:
«— Senden b a ş k a k i m e d e r d i m i a n l a t a b i l i r d i m ? Ne ya-
y a p a y ı m , elimde değil. Ç a r e s i y o k anne. İş oluruna v a r ı r .
Boşuna üzülüp, kendini sıkma» diyordum.
A r t ı k , Ş e v k e t l e b i r b i r i m i z e a ç ı k ç a randevu v e r i y o r ­
duk. F ı r s a t b u l d u k ç a , H e k i m b a ş ı y o l u n d a b u l u ş a r a k k o n u ­
ş u y o r d u k . O l d u k ç a tenha olan bu yolda, g ö r ü l m e k veya
t a n ı m a m a k tehlikesi pek azdı. Zaten g ö r e n bile olsa, bir
ş e y diyemezdi. Kocamla Ş e v k e t i n a r a s ı n d a k i s a r s ı l m a z dost
l u ğ u , a r k a d a ş l ı ğ ı herkes b i l i y o r d u . K o c a m ı n b i r a r k a d a ş ı
ile, d u r u p i k i k e l i m e k o n u ş a b i l i r d i m . B e n i ü z e n b i r tek
nokta v a r d ı k i o da b u b u l u ş m a l a r ı n gayet k ı s a s ü r m e s i y d i .
Ş e v k e t b e n i en s a m i m î i k i a r k a d a ş ı ile t a n ı ş t ı r m ı ş t ı .
B u n l a r d a n b i r i A h m e t S a m i m isiminde gayet cana y a k ı n
 — 121 —

b i r ç o c u k t u . O kadar g ü z e l k o n u ş u r d u k i onu saatlerce d i n ­

lesem b ı k m a z d ı m . D i ğ e r a r k a d a ş ı ise M ı s ı r l ı K â m i l P a ş a n ı n
oğlu prens Mustafa i d i . B u da D e l i Mustafa n a m i y l e maruf­
t u . H a k i k a t e n de deli g i b i b i r ş e y d i . Y e r i n d e duramaz, söy­
ler, k o n u ş u r , g ü l e r d i . İ k i s i n d e n de çok h o ş l a n m ı ş t ı m . H a l i t
Bey de bu grupa d a h i l d i . H e k i m b a ş ı y o l u n d a b u l u ş t u ğ u ­
muz zaman bazan b u n l a r da g e l i r d i . B a ş t a H a l i t Bey olmak
ü z e r e bu i k i g e n ç t e n Ş e v k e t l e a r a m ı z d a k i a l â k a y ı s a k l a m ı ­
yorduk.
B i r g ü n H e k i m b a ş ı yolunda tenha b i r k ö ş e d e , hep bera­
ber a ğ a ç l a r ı n a l t ı n a o t u r m u ş k o n u ş u y o r d u k . Birdenbire
D e l i Mustafa y e r i n d e n f ı r l a y a r a k :
«— B u işin sonu ne olacak?» dedi.
H a y r e t l e y ü z ü n e b a k t ı k . H a n g i işi kasdediyordu.
«— H a n g i işin s o n u ? » diye sordum.
«— Ne olacak Ş e v k e t l e sizin m e s e l e ? »
O anda k u l a k l a r ı m l a kadar k ı z a r d ı ğ ı m ı hissettim. Ş e v ­
ket hemen lâfa k a r ı ş t ı v e k a t i y e t l e ş u c e v a b ı verdi.
•— E v l e n e c e ğ i z ! »
«— Fakat ben e v l i y i m . K o c a m var. K o c a m ı u n u t u y o r
m u s u n ? » dedim.
«— A y r ı l a c a k s ı n . »
Kocamdan a y r ı l m a k . O â n a kadar b ö y l e b i r ş e y a k b m a
g e l m e m i ş t i . Ş e v k e t i n bu sözü b e y n i m i n içini k u r c a l a m a ğ a
b a ş l a d ı . Evet kocamdan a y r ı l m a k t a n b a ş k a ç a r e y o k t u . Fa­
k a t n a s ı l ? Ne ş e k i l d e ? Ne zaman? B ü t ü n b u n l a r ı d ü ş ü n ü r ­
ken ç ı l d ı r m a k raddelerine g e l i y o r d u m . O g ü n d e n sonra
b e y n i m i n i ç i n d e m ü t e m a d i y e n b i r tek k e l i m e d ö n ü y o r d u :
Ayrılmak...
HÜRRİYETİN İLÂNI
Ş e v k e t l e t a n ı ş t ı k t a n sonra siyasî vaziyetle ister iste­
mez az çok a l â k a d a r olmaya b a ş l a m ı ş t ı m . İ t t i h a t ve Terak­
k i Cemiyeti gizli g i z l i çalışıyor, h a l k ı u y a n d ı r m a y a u ğ r a ­
ş ı y o r d u . İ t t i h a t ve T a r a k k i C e m i y e t i n i n g i z l i p r o p a g a n d a s ı
M a k e d o n y a d a k i u y a n ı k zabitler a r a s ı n d a y a y ı l m ı ş t ı . M a ­
n a s t ı r ve S e l â n i k t e beliren ve b a s t ı r ı l a m ı y a n a s k e r î isyan
P a d i ş a h ı adamakıllı k o r k u t m u ş t u . Nihayet. A b d ü l h a m i t ,
 — 122 —

23 Temmuz 1908 de K a n u n u Esasi'yi i k i n c i defa i l â n a mec­

bur oldu. H ü r r i y e t e k a v u ş a n h a l k s e v i n ç içerisindeydi.
Menfadakiler geri gelecek, herkes s e v d i ğ i n e , a n a s ı n a , ba­
b a s ı n a , k a r d e ş i n e , hasretine k a v u ş a c a k t ı .
Sevinenler a r a s ı n d a kocam M e h m e t de v a r d ı . Ö y l e ya
senelerdenberi hasretini ç e k t i ğ i b a b a s ı A l i p a ş a Erzincan­
dan İ s t a n b u l a gelecekti. M e h m e d i n sevincine i ş t i r a k ede­
m i y o r , bu n e ş e y i onunla p a y l a ş a m ı y o r d u m . K a y ı n p e d e r i m ­
le k a y n a n a m g e l d i ğ i takdirde b e n i m v a z i y e t i m ne o l a c a k t ı ?
İ ç i m e bir k o r k u g i r m i ş t i .
N i h a y e t k o r k t u ğ u m a u ğ r a d ı m . B i r a k ş a m M e h m e t e-
l i n d e k i t e l g r a f ı sallayarak y a n ı m a geldi ve kendisi için m ü j ­
de, benim için f e l â k e t olan ş u haberi v e r d i .
«— M ü j d e ! A n n e m l e babam Trabzondan vapura b i n ­
m i ş l e r . D ö r t g ü n sonra İ s t a n b u l d a l a r . »
A ğ z ı m ı açıp da h i ç olmazsa:
ı— Ne iyi.»
Bile d i y e m e d i m . Sanki d i l i m t u t u l m u ş , o l d u ğ u m yere
m ı h l a n m ı ş t ı m . M e h m e d i n s e v i n ç t e n gözü b i r ş e y g ö r m ü ­
yordu.
•<— Ben beyefendimize haber vermeye g i d i y o r u m . Sen
halama söyle.» dedikten sonra ç ı k t ı g i t t i .
Y e r i m d e n k a l k m a y a t a k a t i m y o k t u . D ı ş a r ı d a anneme
seslenen, ona buna e m i r l e r veren b a b a m ı n sesini d u y u y o r ­
dum.
•— D u y d u n m u H a y r i y e ? G e l i y o r l a r m ı ş . D e r h a l emir­
lerine daire h a z ı r l a n s ı n . M e v h i b e neredesin? Bak k i m ­
ler geliyor.:!
O n l a r ı n g e l d i ğ i n i b i l i y o r d u m a m m a ne y a p a c a ğ ı m ı
b i l m i y o r d u m . B u n d a n sonra hepimize m i s a f i r l e r i bekle­
mek d ü ş t ü . Sokak ü z e r i n d e k i k o r i d o r l a r d a n b i r i n e b a k a n
ü ç oda k a y ı n v a l d e m l e k a y ı n p e d e r i m e h a z ı r l a n d ı . . .
H ü r r i y e t i n i l â n ı i l e beraber b i z i m sarayda da d e ğ i ş i k
l i k l e r olmaya b a ş l a d ı . K ı z l a r ve k a l f a l a r b i r e r ikişer çı­
r a k l ı k l a r ı n ı istemeye b a ş l a d ı . B ü y ü k annemle babam, sa­
raydan ç ı k m a k isteyenlerin arzusuna k a r ş ı g e l m i y o r l a r -
 — 123 —

dı. Kimine Kasımpaşada, kimine Ü s k ü d a r d a ikişer üçer

o d a l ı evler s a t ı n a l ı n ı y o r , istiyenler ç ı k ı p g i d i y o r d u .
Giden k ı z l a r ı n i ç i n d e i k i k i l e r c i y a m a ğ ı v a r d ı k i , b u n ­
l a r ı hiç sevmezdim, V i r d i g ü l ile Ş a y a n i s m i n d e k i b u k ı z ­
lar d ü n y a n ı n en ç i r k i n A r a p l a r ı y d ı . Ş a y a n ı n i k i b a c a ğ ı
da ç a r p ı k t ı . K e n d i kendime acaba bu k ı z l a r da koca bu­
l u p e v l e n i r l e r mi? diye d ü ş ü n ü r d ü m . A r a d a n çok g e ç m e ­
den e v l e n d i k l e r i n i i ş i t t i m . D e m e k k i , h a y a t t a k ı s m e t ne
ise o o l u y o r m u ş .
A r t ı k saraydan giden gideneydi. B u n a da a l ı ş m ı ş t ı k .
Onlar da h ü r r i y e t l e r i n e k a v u ş u y o r d u . Acaba ben ne ola­
caktım?
N i h a y e t Karadeniz p o s t a s ı B o ğ a z d a n g i r i p y a v a ş ya­
v a ş y a l ı n ı n ö n ü n d e n geçti. A r t ı k S u l t a n H a m i t k o r k u s u
o l m a d ı ğ ı için r ı h t ı m d a hademeler, u ş a k l a r , h a r e m a ğ a l a r ı
t o p l a n m ı ş g e ç e n vapura el s a l l ı y o r l a r d ı .
M e h m e t u ş a k l a r d a n A ş ı r ile S ü l e y m a n ı a l m ı ş , e r k e n ­
den İ s t a n b u l a i n m i ş t i . Sarayda her ş e y h a z ı r , misafirler
bekleniyordu.
B i r i k i saat sonra M u ş gelip r ı h t ı m a y a n a ş t ı . E r z i n ­
candan gelenler b e ş kişilik b i r k a f i l e y d i . M e h m e d i n anne­
si, b a b a s ı i k i K ü r t kızı ve b i r K ü r t u ş a k .
Ali Paşayı daha i l k g ö r ü ş t e sevdim, Gayet g ü z e l ,
m e r t b i r askerdi. K a y ı n v a l d e m İ h s a n H a n ı m da g ü z e l b i r
k a d ı n o l m a k l a beraber nedense ona ı s ı n a m a d ı m .
Y a n l a r ı n a i l k defa g i r d i ğ i m zaman k a y ı n v a l d e m e l i n i
ö p m e m için u z a t t ı . Bense b u e l i sadece s ı k t ı m . K a r ş ı s ı n a
oturdum. Benimle konuşmaya başladı. O k o n u ş u r k e n :
c — Acaba bu k a d ı n benim b a ş ı m a neler g e t i r e b i l i r ? »
diye d ü ş ü n ü y o r d u m .
Babamla A l i P a ş a çok s e v i ş m i ş l e r d i . A l i P a ş a baba­
ma i k i K ü r t a t ı g e t i r m i ş t i . A t l a r a ç o k m e r a k l ı olan ba-
 — 124 —

bam:n keyfine diyecek y o k t u . O g ü n s a r a y ı n içi b i r d ü ğ ü n

evine d ö n m ü ş t ü .
Ertesi sabah, Pembe H a n ı m h ı ş ı m l a o d a m ı z a g i r d i ve
kocama d ö n e r e k :
•— M e h m e t bey, bak sana s ö y l ü y o r u m , anana s ö y l e ,
koskoca Cemile S u l t a n ı n t o r u n u onun k a h v a l t ı s ı n ı a y a ğ ı ­
na g ö t ü r e m e z . Sabah k a h v a l t ı s ı n ı g ö t ü r d ü k . «Gelin ha­
n ı m nerede, neden o g e t i r m e d i » demez mi? V a l l a h i b u
olmaz.»
Ben b i r kahkaha a t t ı m . Pembe H a n ı m k a y ı n v a l d e m i n
bu s ö z ü n e fena halde i ç e r l e m i ş t i . B e n i m g ü l m e m e b ü s b ü ­
t ü n k ı z a r a k odadan çıktı. O odadan ç ı k t ı k t a n sonra M e h -
mede:
«— Bak b u n u h i ç d ü ş ü n m e m i ş t i m . Annene s ö y l e , af
fetsin. Y a r ı n sabah vazifemi y a p a r ı m . » dedim. T a b i i bu
vazifeyi ne ertesi sabah, ne de b a ş k a b i r sabah y a p m a d ı m .
A r t ı k onlar saraya y e r l e ş m i ş oturuyorlardı. Fırsat
b u l d u k ç a Ş e v k e t l e b u l u ş u y o r d u m amma kayınvaldemle
k a y ı n p e d e r i m i n gelmesi bu b u l u ş m a l a r ı s e y r e k l e ş t i r m i ş -
ti.
H ü r r i y e t i n i l â n ı n d a n sonra Paristeki h ü r r i y e t p e r v e r -
k a r ı ş m a y a başladı. Ş e v k e t l e b u l u ş t u ğ u m zamanlar d ü n y a
havadislerini a l ı y o r , siyaset h a k k ı n d a b i r ç o k ş e y l e r ö ğ ­
r e n i y o r d u m . Fakat b u n l a r ı b i r tek k u l a dahi s ö y l e d i ğ i m
y o k t u . Ş e h i m e a r t ı k benimle m e ş g u l o l m u y o r d u . Zaten
kendisini pek az g ö r ü y o r d u m .
H ü r r i y e t i n i l â n ı n d a n sonra Paristeki h ü r r i y e t p e r v e r -
l e r i n başı Prens Sabahattin de İ s t a n b u l a g e l m i ş t i . Prens
Sabahattin, Seniha S u l t a n ı n o ğ l u y d u . Teyze ç o c u k l a r ı o-
lan Prens Sabahattinle babam ç o k s e v i ş i r l e r d i .
Prens Sabahattin, K u r u ç e ş m e d e k i y a l ı s ı n a k a r ı s ı ve
k ı z ı y l e y e r l e ş m i ş t i . K â h biz onlara g i d e r d i k , k â h onlar
Kandilliye gelirdi.
 — 125 —

H ü r r i y c t s e v e r bir insan olan Prens Sabahattinin İs-

t a n b u l d a k i vaziyeti o l d u k ç a t e h l i k e l i y d i . Siyasi m ü n a k a ­
ş a l a r , f ı r k a k a v g a l a r ı h ü k ü m e t i n otoritesini sarsıyordu.
Prens Sabahattin har an huzursuzluk ve t e h l i k e içerisin
deydi.
31 M A R T V A K ' A S I
N i h a y e t 31 M a r t hadisesi patlak v e r d i . O geceyi ö m ­
r ü m ü n sonuna kadar unutamam. 13 Nisan 1909 da kopan
bu askeri isyan hepimize k o r k u l u saatler y a ş a t t ı . A r a d a n
b i r k a ç g ü n g e ç t i . B i r gece y a r ı s ı m ü t h i ş b i r k o r k u içeri­
sinde y a t a k l a r ı m ı z d a n fırladık. B ü t ü n saray h a l k ı a y a ğ a
kalkmıştı.
U y k u sersemi s ı r t ı m a b i r şey a l ı p , b a ş ı m ı ö r t t ü k t e n
sonra d o ğ r u b ü y ü k sofaya ç ı k t ı m . Sofaya ç ı k a r ç ı k m a z
i l k k a r ş ı l a ş t ı ğ ı m adam Prens Sabahattin oldu. O saatte
bizde ne a r ı y o r d u ? Babam, annem ve daha b i r çok insan­
lar sofaya t o p l a n m ı ş t ı . Sabahattin Bey s o f a n ı n o r t a s ı n d a
durmuş bağırıyordu:
«— Hareket ordusu İ s t a n b u l a g i r d i . Ş e h i r i ç i n d e harp
oluyor. Saraydan adamlar g e l e c e k m i ş , e v i m i b a s ı p beni
ö l d ü r e c e k m i ş haber a l d ı m . V a z i y e t ç o k kötü.»
Y a n ı n d a duran uşak Aşıra sordum:
«— Olan nedir A l l a h a ş k ı n a ? »
«— D u y d u n u z ya, cicim. İ s t a n b u l u b a s m ı ş l a r . Prens
Sabahattin de; k a r ı s ı n : , kızını ve l ü z u m l u e ş y a l a r ı n ı ala­
rak d o ğ r u buraya gelmiş.»
B u s ı r a d a Sabahattin Bey u y k u sersemi olan babama
bağırıyordu:
a— Birader, bizi ö l d ü r e c e k l e r . H a y d i , ben h a z ı r ı m .
Sen de derhal h a z ı r l a n . Hemen buradan M u ş a binerek
K ö s t e n c e y e kaçalım.»
O anda sofanın d i ğ e r ucunda g ü r l e y e n b i r ses işittik.
H e p i m i z o tarafa d o ğ r u d ö n d ü k :
 — 126 —

"— Nedir b u t e l â ş ı n ı z ? Ne o l u y o r ? »
Herkes y e r i n d e d u r a m ı y o r , b i r s ü r ü l â f l a r ediliyordu, A l i
P a ş a , d e m i n k i n i n aksine gayet sakin b i r sesle:
«•— Rica ederim, s ü k û n e t i n i z i muhafaza ediniz. Va
ziyet h e n ü z m a l û m değil, b u n l a r ı n hepsi boş lâf. A r z u
e d i y o r s a n ı z siz i s t e d i ğ i n i z yere gidebilirsiniz. C e l â l e d d i n
B e j ' h i ç b i r yere gitmez. Onun P a d i ş a h t a n k o r k u s u yok.
ona kimse ilişemez» dedi:
B a b a m lâfa k a r ı ş m ı ş t ı :
*— Gelin salona g i d e l i m . Sakin b i r yerde işi h a l ­
ledelim. Ç o c u k l a r ı k o r k u t m a k t a m â n a yok.»
B u s ö z l e r d e n sonra ü ç ü salona ç e k i l d i l e r .
Saraydaki t e l â ş ı n , h e y e c a n ı n haddi h e s a b ı y o k t u . Ba­
yılıp a y ı l a n l a r , a ğ l a y a n l a r g ı r l a g i d i y o r d u . B u arada se­
yahat h a z ı r l ı k l a r ı n a bile b a ş l a n m ı ş t ı .
Prens Sabahattin'in kızı ile a k r a n olan k a r d e ş i m M ü -
nire ve k e n d i y a ş l a r ı n d a k i kızlar, s a ç l a r ı n a r e n k renk
kurdeleler t a k m ı ş l a r , s ü s l e n m i ş l e r , hareket z a m a n ı n ı bek
l i y o r l a r d ı . A n n e m , ş a ş ı r m ı ş b i r vaziyette
«— Acaba y a n ı m ı z a ne alsak?» diyor.
B ü t ü n bu telâş, k ı y a m e t s ü r ü p giderken g ü n a ğ a r ­
m a ğ a b a ş l a m ı ş t ı . G ö z ü j n b i r d e n b i r e K a n d i l l i iskelesine
ilişti. İ s k e l e y e v a p u r y a n a ş t ı ve silâhlı askerler ç ı k m a y a
b a ş l a d ı . V a p u r u benim g i b i b i r k a ç kişi daha görmüştü.
Haber k u l a k t a n k u l a ğ a y a y ı l d ı . K o n u ş m a l a r , b a ğ r ı ş m a -
lar son haddini b u l d u .

B u s ı r a d a babam. Prens Sabahattin ve A l i P a ş a da

t e k r a r Sofaya ç ı k m ı ş t ı . Prens Sabahattin :
•— P a ş a , ö l ü m ü m ü z e sebep o l a c a k s ı n . G ö r d ü n ü z m ü
y a p t ı ğ ı n ı z ı ? B u n l a r beni arıyor.»
D i y e b a ğ ı r m a y a b a ş l a d ı . A l i P a ş a ise s o ğ u k k a n l ı l ı ğ ı n ı
muhafaza ederek:
 — 127 —

«— M ü s a a d e ederseniz g i d i p b a k a y ı m , Prens. T e l â ş
etmeyin.a
D e d i ve s e l â m l ı ğ a çıktı.
K ü ç ü k , b ü y ü k herkes k o r k u d a n a ğ l a m a ğ a b a ş l a m ı ş t ı .
Herkes pencerelere ü ş ü ş m ü ş , v a p u r u n b o ş a l m a s ı n a heye­
canla b a k ı y o r d u .
Biraz sonra A l i P a ş a g ö r ü n d ü :
•— T e l â ş a d ü ş m e y i n . K o r k u l a c a k b i r şey yok.
A l i P a ş a n ı n bu s ö z l e r i i ç i m i z e su s e r p m i ş t i . K e n d i a-
l e y h i n e b i r ş e y o l m a d ı ğ ı n ı a n l ı y a n Prens Sabahattin de
yalısına döndü. Artık sükûnete kavuşmuştuk...
31 M a r t h â d i s e s i n d e n kısa b i r m ü d d e t sonra da A b -
d ü l h a m i d i , bu i s y a n ı t e ş v i k etmek s u ç u y l a t a h t t a n i n d i r ­
diler. K e n d i s i n i S e l â n i k t e A l â t i n i k ö ş k ü n e gönderdiler.
B u h â d i s e d e n b i z i m , sarayda h i ç kimse açıkça bahsetmi­
y o r d u . B u meselenin k o n u ş u l m a s ı n ı yasak etmişlerdi.
A b d ü l h a m i d i n yerine k a r d e ş i R e ş a t efendi B e ş i n c i M e h ­
met adiyle h ü k ü m d a r l ı ğ a geçirildi.

YILDIZ SARAYINI GEZERKEN

1909 senesinde S u l t a n A b d ü l h a m i d i n t a h t t a n i n d i r i l ­
mesi ü z e r i n e Y ı l d ı z S a r a y ı halka a ç ı l m ı ş t ı . D ü n y a n ı n d ö r t
bir t a r a f ı n d a n gelen insanlar, P a d i ş a h ı n o t u r u p k a l k m ı ş
o l d u ğ u y e r l e r i n en ufak k ö ş e l e r i n e kadar g e z i y o r l a r d ı .
B i r g ü n a k l ı m a h a l k ı n i ç i n e k a r ı ş m a k , gidip bura­
l a r ı n ı gezmek geldi. H ü r r i y e t t t e n sonra eskisine nisbe-
ten daha serbest d o l a ş a b i l i y o r d u k . Kimseye b i r ş e y s ö y ­
lemeden y a n ı m a i k i kişi a l d ı m ve:
«— B e n i m i ş i m var. İ s t a n b u l a g i d i y o r u m . »
D i y e r e k ç ı k t ı m . V a p u r l a B e ş i k t a ş a , oradan da b i r a-
raba ile Y ı l d ı z a çıktık. Yıldızı g ö r m i y e l i seneler o l m u ş t u .
H ü r r i y e t t e n sonra çarşaf g i y d i ğ i m i z için yüzlerimiz
k a l ı n , s i y a h p e ç e l e r l e ö r t ü l ü y d ü . Y ı l d ı z d a g ö r d ü ğ ü m ka-
 — 128 —

l a b a l ı k k a r ş ı s ı n d a â d e t a ş a ş ı r d ı m . Dairelere g i r i p ç ı k a n ­
l a r ı n h a d d i h e s a b ı y o k t u . Yıldız â d e t a b i r mesire yerine
d ö n m ü ş t ü . Havuzun başında çoluk çocuk oynayıp duru­
yorlardı.
Biz, y a v a ş ç a C i h a n n u m a k ö ş k ü n e g i r d i k . H a l k ı n ara­
s ı n a k a r ı ş t ı k . B i r s ü r ü k a d ı n , f i k i r beyan ederek d o l a ş ı ­
y o r d u . B i r a r a l ı k M i h r i m e n e n d kalfa beni d ü r t t ü ve:
«— Cicim, b u r a y a b a k ı n » dedi.
Bir kadın üç dört yaşlarındaki oğluna:
•*— İşe. İşe!»
D i y e o c a n ı m goblen t a k ı m l a r ı n ü z e r i n e i ş e t i y o r d u .
Ağzım açık kalmıştı:
«— A m a n H a n ı m , ne y a p ı y o r s u n ? G ü n a h d e ğ i l mi?»
dedim.
K a d ı n ı n y ü z ü p e ç e s i n i n a l t ı n d a n g ö r ü n m ü y o r d u . Fa­
k a t bana ters ters b a k t ı ğ ı b e l l i y d i :
«— Ne g ü n a h ı ? Ç a l d ı l a r , ç ı r p t ı l a r , haram olsun.»
D i y e b a ğ ı r d ı . Fena halde tepem a t m ı ş t ı . D a y a n a m ı y a -
rak:
«— B u kanapeler m i l l e t i n m a l ı d ı r . Bak m i l l e t e k a l ­
dı. G ö t ü r m c d i l e r ya» dedim.
K a d m bu sefer edepsizlenmcye b a ş l a d ı ve:
«— Sen ne k a r ı ş ı y o r s u n ? Yoksa sen de m i onlardan­
sın? A ! A y o l i ç i m i z d e m ü r t e c i var.»
D i y e h a y k ı r m a y a b a ş l a y ı n c a k e n d i m i z i zor d ı ş a r ı y a
a t t ı k ve dayak yemekten k u r t u l d u k .
O a k ş a m b a ş ı m ı z d a n g e ç e n l e r i babama a n l a t t ı k . Fe­
na halde kızdı ve ü z ü l d ü .
«— Oraya g i t m e n d o ğ r u d e ğ i l d i . H a y d i g i t t i n , b a r i
sesini ç ı k a r m a d a n clolassaydın» dedi, fakat a z a r l a m a d ı .
B a b a m ı n c a n ı n ı s ı k t ı ğ ı m için ü z ü l m ü ş t ü m amma ora­
ya g i t m i ş o l d u ğ u m için m e m n u n d u m . Ruhumda b i r de­
ğişikliğin b a ş g ö s t e r d i ğ i n i farkediyorclum. K a r ı ş ı k i ş l e r l e
 — 12? —

u ğ r a ş m a k hevesi i ç i m d e u y a n m ı ş t ı . B u istek de bana Ş e v ­

ketten geçmişti.
B i r g ü n penceremin ö n ü n d e d u r m u ş d a l g ı n d a l g ı n de­
n i z i seyrediyordum. M e h m e d i n odaya g i r d i ğ i n i d u y d u m
fakat b a ş m ı ç e v i r m e d i m . Odada biraz d o l a ş t ı k t a n sonra
g e l i p arkamda d u r d u ve:
«— Mevhibe, annem ç o c u k istiyor» dedi.
B i r d e n b i r e a n l ı y a m a m ı ş , ne demek i s t e d i ğ i n i k a v r ı -
y a m a m ı ş t ı m . S ö z l e r i n i n m â n a s ı n ı t o p a r l a d ı ğ ı m zaman:
«— Git, B o n m a r ş e d e n b i r tane s a t ı n al.»
D e d i m ve h i ç y ü z ü n e bakmadan odadan ç ı k t ı m .
B a ş ı m ç a t l ı y a c a k g i b i a ğ r ı y o r d u . Ü z ü n t ü l ü y d ü m , ke­
d e r l i y d i m . Ne y a p a c a ğ ı m ı , n a s ı l hareket e d e c e ğ i m i b i l m i ­
y o r d u m . M e h m e t ' i n annesi benden ç o c u k istiyordu. H a l ­
b u k i ben i k i a y d ı r M e h m e t ' i n ç o c u ğ u n a h a m i l e y d i m . Sev­
m e d i ğ i m b i r a d a m ı n ç o c u ğ u n u d ü n y a y a getirecektim. D i ­
ğ e r taraftan s e v d ğ i i m adam beni bekliyordu. Ç ı l d ı r m a -
mak, ç e k t i ğ i m ı s t ı r a b a t a h a m m ü l etmek için s a r f e t t i ğ i m
g a y r e t i benden b a ş k a kimse b i l m i y o r d u .
D o ğ r u annemin o d a s ı n a g i t t i m ve:
«— Anne, rica ederim yengene söyle beni rahat b ı ­
r a k s ı n . Ş i m d i de b a ş ı m a b i r çocuk istemesi çıktı.»
Dedim.
«— Evet b i l i y o r u m . Bana da söyledi.»
«— Ş u halde sevinsin ç ü n k ü i k i a y l ı k h a m i l e y i m . »
Ç o c u ğ u n beni kocama b a ğ l ı y a c a ğ ı n ı d ü ş ü n e n annem,
b u habere çok s e v i n m i ş t i . A n a o l a c a ğ ı m ı Pembe h a n ı m
da b i l i y o r d u . B u n d a n sonra v a z i y e t i m i bahane ederek
g ü n l e r i m i ekseri y a t m a k l a g e ç i r m e y e b a ş l a d ı m .
Bir gün Erenköyünden kahveci usta Tirnaze kalfa
geldi:
«— H a y d i C i c i m , efendimiz seni istiyor. A l m a y a gel­
d i m » dedi.
F. 9
 — 130 —

Babama haber v e r d i k t e n sonra ç a r ş a f l a n d ı m ve T i r -

naze k a l f a n ı n g e l d i ğ i arabaya binerek E r e n k ö y ' ü n e g i t t i k .
H e m e n b ü y ü k annemin h u z u r u n a ç ı k t ı m , A y a k ö p ­
tüm.
«— G e l Mevhibe bebek. Ş ö y l e y a n ı m a gel» diye yata­
ğ ı n ı n y a n ı n a ç a ğ ı r d ı ve m a n â l ı m a n â l ı y ü z ü m e bakarak:
«— A n l a t b a k a l ı m . Ne var ne y o k . Nasılsın?»
D i y e h a t ı r ı m ı s o r m a ğ a b a ş l a d ı . K a n d i l l i y i ve h e r ş e -
y i inceden inceye sorduktan sonra ş u sözleri s ö y l e d i :
•— M e v h i b e b e b e ğ i m i n bebeği olacakmış. Doğru
mu?»
Y e r y a r ı l ı p i ç i n e g i r s e y d i m b e n i m için çok daha i y i y ­
di. K ı p k ı r m ı z ı k e s i l d i m ve ö n ü m e bakarak:
•— E v e t efendimiz» dedim.
B u n d a n sonra b i r i k i şey daha sordu ve k e n d i m i dışa­
r ı y a zor a t t ı m . A r t ı k hamile o l d u ğ u m u Cemile Sultan da
b i l i y o r d u . Mehmet'le e v l e n d i ğ i m e m e m n u n o l m a m ı ş , ç o ­
c u ğ u m u n doğacağına sevinmişti. O akşam Kandilliye dö-
n ü n c e y e kadar bir daha o d a s ı n a g i r m e d i m .
•
Y e n i r e j i m i n gelmesiyle A l i P a ş a da eski i t i b a r ı n ı ka­
z a n m ı ş Zaptiye Nazırlığına t â y i n edilmişti.
B i r sabah, Sultanahmet t a r a f l a r ı n d a ev a r a y ı p , a y r ı
eve ç ı k a c a k l a r ı n ı s ö y l e d i l e r . B u haberi d u y d u ğ u m zaman
d ü n y a l a r b e n i m o l m u ş t u . A r t ı k , k a y ı n v a l d e m i n gözü her
an ü s t ü m d e o l m ı y a c a k , nisbeten h ü r r i y e t i m e k a v u ş a c a k ­
tım.
T u t a c a k l a r ı evde, kocamla bana da, b i r oda h a z ı r l a ­
t a c a k l a r ı n ı s ö y l ü y o r l a r d ı . M e h m e t b u n u bana sık sık tek­
r a r ediyor, ben de:
«— Evet. Evet. Gideriz.»
D i y i p g e ç i y o r d u m . H a l b u k i , k a f i y e n b ö y l e b i r niye­
tim yoktu.
 — 131 —

Nihayet, Sultanahmette ev b u l u n d u . A l i P a ş a , k a r ı s ı ­
n ı ve a d a m l a r ı n ı alarak K a n d i l l i d e n g i t t i .

Sultan Rcşadın emri

B i r g ü n babamla k a r ş ı y a g e ç e c e k t i k . H e r zaman m u ­
şa binerek F ı n d ı k l ı s a r a y ı n ı n iskelesine çıkardık. O
g ü n de ö y l e y a p t ı k . R ı h t ı m a y a n a ş t ı ğ ı m ı z zaman b a h ç e d e
k a l a b a l ı k b i r amele g u r u p u ile k a r ş ı l a ş t ı k . Ameleler,
h u m m a l ı b i r faaliyet i ç e r i s i n d e çalışıyor, saraya g i r i p çı­
kıyordu.
Babamla ne o l d u ğ u m u z u ş a ş ı r d ı k . B ö y l e b i r ş e y d e n
haberimiz y o k t u . Babam en y a k ı n amelelerden birisini
y a n m a ç a ğ ı r a r a k sordu:

«— Ne o l u y o r burada? Ne y a p ı r y o r s u n u z ?
A m e l e b a b a m ı n y ü z ü n e b a k t ı k t a n sonra:
«— Efendim, P a d i ş a h H a z r e t l e r i n i n e m r i y l e b u r a s ı
Meclisi Meb'usan olacak. T a d i l â t y a p ı y o r u z ' dedi.
Babam, sadece:
«— Ya!» dedikten sonra bana d ö n d ü :
«— Y ü r ü E r e n k ö y ü n e , anneme gidiyoruz.»
T e k r a r M u ş a binerek gerisin geriye d ö n d ü k ve d o ğ r u
Erenköyüne gittik.
Ben b ü y ü k annemin y a n ı n a ç ı k m a d ı m . Babam oda­
s ı n a gidip, F ı n d ı k l ı s a r a y ı n ı n Meclisi Mebusan y a p ı l a c a ­
ğını anlatmış.

Cemile Sultan k e n d i haberi olmadan b ö y l e b i r kara­

r ı n verilmesine ve ş a h s ı n a a i t b i r m a l ı n izin almadan k u l ­
l a n ı l m a s ı n a fena halde k ı z m ı ş .
D e r h a l b a ş a ğ a y ı ç a ğ ı r a n b ü y ü k annem, B e ş i k t a ş sa­
r a y ı n a g i d i p Sultan R e ş a d d a n bu hususta m a l û m a t alma­
sını emretmiş.
O g ü n , haber gelene kadar, E r e n k ö y ü n d e k a l d ı k . B ü -
 — 132 —

y ü k a n n e m i n kızdığı şey kendisine sorulmadan b u ş e k i l d e

hareket edilmesiydi.
B a ş a ğ a , a k ş a m a d o ğ r u d ö n d ü ve d o ğ r u Cemile Sulta­
n ı n h u z u r u n a ç ı k t ı . Ben, havadisi sonradan babamdan
a l d ı m . Sultan R e ş a t kısaca ş ö y l e cevap v e r m i ş :

B ü y ü k annemle Sultan R e ş a t k a r d e ş t i . Kardeşinden

bu ş e k i l d e b i r cevap g e l e c e ğ i n i beklemiyen b ü y ü k annem:
«— E ğ e r m i l l e t i m e l a z ı m s a b e n i m h e d i y e m olsun»
demiş.
Ç o c u k l u ğ u m u n en g ü z e l senelerini g e ç i r m i ş o l d u ğ u m
b i r yer a r t ı k b i z i m d e ğ i l d i . Oraya b i r daha ayak b a s a m ı -
yacaktım. Üzüldüm. Mademki millete lâzımdı, millet
kullanmalıydı.
«— Babam verdi. Ben a l ı y o r u m . »
Babam, romatizmadan r a h a t s ı z d ı . D a i m a ş i k â y e t e-
der, r o m a t i z m a s ı n a b i r tedavi ş e k l i b u l m a k için her t ü r ­
lü ç a r e y e b a ş v u r u r d u .
K i m a k l ı n a k o y m u ş s a k o y m u ş . B u r s a n m romatizma­
s ı n a i y i g e l e c e ğ i n e kanaat g e t i r m i ş t i . B i r kere a k l ı n a b i r
şeyi k o y d u m u m u h a k k a k y a p a r d ı .
Bursaya gitmeye karar v e r i r , vermez, annesinden
m ü s a a d e istedi ve hemen Bursada M ü z e M ü d ü r ü H a m d i
B e y i n e v i t u t u l d u . Bizlere de:

«— H a y d i t o p l a n ı n , b i r m ü d d e t için Bursaya gidiyo­

ruz. Size de i y i gelir »dedi.
Ben, h ı k m ı k e t t i m . G i t m e k istemedim, fakat b i r t ü r ­
l ü r a z ı o l m a d ı . B i z l e r i de g ö t ü r m e y e karar v e r m i ş t i . B u
k a r a r ı n d a n onu hiç bir ş e y d ö n d ü r e m e z d i . Çaresiz «Peki»
demiye mecbur o l d u m .
Ş e v k e t t e n uzun zaman a y r ı kalacak, onu b e l k i de ay­
larca g ö r e m i y e c e k l i m . Ş e v k e t l e b u l u ş m ı y a l ı bir hafta o l ­
m u ş t u . Ş e v k e t i hemen b u l u p bu haberi v e r m e m l â z ı m d ı .
 — 133 —

Ş e h i m e , istese bana bu iyiliği y a p a b i l i r d i a m m a bana

y a r d ı m etmemeye y e m i n l i y d i . Ne yapsam? N a s ı l onu b u l ­
sam? diye d ü ş ü n ü r k e n Feride h a n ı m ı n Ş e h i m e y e g e l d i ğ i ­
n i d u y d u m . Ne olursa olsun dedim ve Ş e h i m e n i n dairesine
g i t t i m . Feride h a n ı m d ö n m ü ş t ü . Ş e h i m e y l e biraz o t u r u p
havadan sudan bahsettikten sonra:
— Bursaya g i d e c e ğ i m i z i Feride h a n ı m a s ö y l e d i n mi?»
diye sordum.
Şehime müstehzi müstehzi gülerek:
«—ı M a ş a l l a h , k u r n a z l ı ğ ı n a diyecek yok. Ben de bana
misafir g e l d i ğ i n i z a n n e t m i ş t i m . Demek k i , sırf F e r i d e y i
g ö r m e k ve bu haberi ona, d o l a y ı s i y l e Ş e v k e t e , d u y u r m a k
istiyordun.»
Ne cevap v e r e b i l i r d i m ?
«— Y a n l ı ş d ü ş ü n ü y o r s u n , dedim. Ş i m d i y e kadar bu
derece uzak b i r yere gitmedik. Bursaya g i t m e k hepimiz
için m ü h i m d i r . B u n u , herkesin d u y m a s ı n ı i s t i y o r u m . O
kadar.»
Ş e h i m e n i n y a n ı n d a daha fazla o t u r a m a d ı m ve biraz
sonra ç ı k t ı m . Ş e h i m e d e n h a y ı r y o k t u . Ölse, istediğimi
yapmıyacaktı.
Çareszilik içinde bocalıyordum. Yerimde d u r a m ı y o r ,
o t u r a m ı y o r d u m . A k l ı m f i k r i m , Ş e v k e t i b u l u p , b u haberi
bir an evvel v e r m e k t e y d i .
Nihayet, a k ş a m ü z e r i arabamla ç ı k m a y a k a r a r ver -
d ü n . A r a b a m ı h a z ı r l a t t ı m . B e r m u t a d k ö p e k l e r i m i de ya­
n ı m a alarak K ı b r ı s l ı l a r ı n y a l ı s ı n a d o ğ r u hareket e t t i m .
Yalıya yaklaştıkça yüreğimin çarpması artıyordu. Ara­
d a k i mesafe kısa o l m a k l a beraber y o l b i r t ü r l ü bitmek
bilmiyordu.
K ı b r ı s l ı ailesi, hemen hemen her a k ş a m ü z e r i h a v u ­
zun b a ş ı n d a k i b ü y ü k kestane a ğ a c ı n ı n a l t ı n d a o t u r u r d u .
 — 134 —

B e n de, ö n l e r i n d e n g e ç e r k e n a r a b a m ı gayet y a v a ş s ü r e r ­
dim.
Acaba Ş e v k e t b a h ç e d e m i y d i ? Ş a n s ı m v a r m ı ş . B i r k a ç
a r k a d a ş i y l e beraber havuzun b a ş ı n d a o t u r a n Ş e v k e t i u -
zaktan g ö r d ü m . O n l a r ı n i ç i n e pek k a r ı ş m a y a n N a z ı m bey
bile o r a d a y d ı .
Ş e v k e t de beni görmüştü. Hemen d ı ş a r ı y a fırladı
ve:
«— G i r m e z misin?» dedi.
K a l a b a l ı k o l d u ğ u n u , g i r e m i y e c e ğ i m i s ö y l e m e ğ e mey­
dan kalmadan k o l u m d a n t u t t u ve beni arabadan i n d i r d i .
İ t i r a z edemedim. Bursaya g i d e c e ğ i m i z i dahi haber ve­
remedim.
B e n i g ö r e n a r k a d a ş l a r ı hemen a y a ğ a k a l k t ı . Hepsi­
n i a y r ı a y r ı s e l â m l a m ı ş t ı m . E l l e r i n d e ayran bardakları,
g ü l ü p , söylüyorlardı. Neşe içerisinde idiler.
B u arada A h m e t S a m i m e l i n d e k i b a r d a ğ ı k a l d ı r d ı v e
a y r a n ı d i b i n e kadar i ç t i k t e n sonra ş u s ö z l e r i s ö y l e d i
•— Ç o c u k l a r , b e l k i b u b e n i m son a y r a n ı m d ı r . Z i r a b u
herifler peşimi bırakmıyorlar.»
B u sözler beni adeta ü r p e r t t i . B e n gelmeden evvel
herhalde b e r m u t a t fırka meselelerinden b a h s e d i y o r l a r d ı .
B u d e ğ e r l i ve a t e ş l i m u h a r r i r k i m b i l i r gene ne y a p m ı ş t ı ?
Ben ayakta d u r u y o r d u m . O t u r m a m ı ş t ı m . Bu sırada
Ş e v k e t i n annesi A t i y e h a n ı m e f e n d i n i n a r k a s ı n d a adam­
l a r ı o l d u ğ u halde harem k a p ı s ı n d a n çıktığını gördüm.
S ı r t ı n d a bilhassa K ı b r ı s l ı l a r için h u s u s î y a p ı l a n siyah
m a ş l a h ı v a r d ı . . T a m m â n a s ı ile b i r h a n ı m e f e n d i y d i . D a i ­
ma:
«— A h ne olur, kaynanam da biraz olsun b u k a d ı n a
benzese» derdim.
A t i y e h a n ı m e e f n d i y i g ö r ü n c e , onun tarafına doğru
y ü r ü d ü m . Ş e v k e t de benimle beraber y ü r ü y o r d u . Gayet
 — 135 —

y a v a ş b i r sesle seninle m u h a k k a k k o n u ş m a m lâzım» de­

dim.
«— Sen H e k i m b a ş ı y a d o ğ r u git. Ben, biraz sonra ge­
lirim.» D e d i k t e n sonra a r k a d a ş l a r ı n ı n y a n m a d ö n d ü .
A t i y e h a n ı m e f e n d i y l e i ç e r i y e g i r d i k ve biraz sonra
m ü s a a d e istiyerek ç ı k t ı m .
D o ğ r u , H e k i m b a ş ı y o l u n a g i t t i m ve bekledim. On da­
k i k a sonra da Ş e v k e t geldi. İ l k s ö z ü m
«— Bursaya g i d i y o r u z » demek oldu.
Şaşıracağını, müteessir olacağını h a t t â kızacağını
z a n n e d i y o r d u m . H a l b u k i o, s e v i n ç içerifcindf:
»— A m a n ne i y i oldu. M e v h i b e » Diyince hayretle y ü ­
züne baktım.
•<— Senden u z a k l a ş t ı ğ ı m i ç i n m e m n u n m u oldun y o k ­
sa?»
«— Ne m ü n a s e b e t . B ö y l e b i r ş e y i n a s ı l a k l ı n a getire­
b i l i r s i n . Sevincimin sebebi b a m b a ş k a . B i l i y o r s u n k i , «İş­
t i r a k » gazetesini ç ı k a r ı y o r u z . M e m l e k e t i n s e l â m e t i için
bu gazeteyi d ö r t b i r tarafa d a ğ ı t m a k l â z ı m . F a k a t b u işi
alenen y a p m a m ı z a i m k â n yok. E l a l t ı n d a n dağıtmamız
l â z ı m . M a d e m k i . Bursaya g i d i y o r s u n , b i z i m için bun­
dan daha i y i fırsat olamaz. Senden kimse şüphelenmez.
B i r posta kutusu t u t a r ı z . Ben sana gazeteyi paket halinde
g ö n d e r i r i m , sen de gizlice b ı r a k a b i l d i ğ i n y e r l e r e b ı r a k ı r ­
sın...»
B u benim için biraz g ü ç b i r vazife o l m a k l a beraber,
h i ç d ü ş ü n m e d e n , t e r e d d ü t etmeden:
*— P e k i » dedim.
Şevketle arkadaşları, «Ahrar» fırkasında çalışıyorlar­
dı. F ı r k a n ı n en b a ş t a gelen i ş l e r i n d e n b i r i de - İ ş t i r a k » is­
m i n d e k i gazeteyi ç ı k a r m a k ve b u n l a r ı elden ele d a ğ ı t -
m a k t ı . K ı b r ı s l ı ailesinin d i ğ e r ç o c u k l a r ı birer asker ola­
r a k y e t i ş m i ş y a l n ı z Ş e v k e t h u k u k u b i t i r e r e k siyasete a t ı l -
 — 136 —

m ı ş t ı . M e m l e k e t i için c a n ı n ı bile fedaya h a z ı r d ı . İ ş t e «İş­

t i r a k » gazetesinin b a ş ı n d a gelenlerden b i r i de oydu. M a ­
dem k i , Ş e v k e t benden bu işi y a p m a m ı i s t e m i ş t i , her ne
p a h a s ı n a olursa olsun, ü z e r i m e a l d ı ğ ı m vazifeyi b a ş a r m ı -
ya ç a l ı ş a c a k t ı m .
B i r hafta i ç e r i s i n d e hazırlıklarımızı tamamlayarak
Bursaya g i t m e k ü z e r e hareket ettik. Y i r m i ü ç kişilik b i r ka­
file M u ş l a Sirkeciye g i t t i k . Bizler için t u t u l m u ş olan b i r
vapur, h a z ı r b e k l i y o r d u . A n n e m , babam, k a r d e ş l e r i m , ç o ­
l u k ç o c u k m a i y e t i m i z d e k i adamlarla vapura bindik. B u
k ü ç ü k v a p u r u n pisliğini t a r i f edemem.
A l i P a ş a , bizleri g e ç i r m e k ü z e r e v a p u r a g e l m i ş t i . Ba­
bam boyuna ı s r a r ediyor
«•—• M u t l a k a Bursaya bekleriz. Sen gelmezsen de ha­
nımefendiyi gönder» diyordu.
O ı s r a r e t t i k ç e ben a ğ l a y a c a k g i b i o l u y o r d u m .
Nihayet, d e m i r a l d ı k ve M a r m a r a y a d o ğ r u açıldık.
M a k i n e n i n her d ö n ü ş ü beni Ş e v k e t t e n daha çok a y ı r ı y o r ­
du. Fakat ona ve m e m l e k e t i m e hizmet etmek ü z e r e B u r ­
saya g i t t i ğ i m i d ü ş ü n ü y o r , s e v i n i y o r d u m .
V a p u r d a gayet e ğ l e n c e l i v a k i t g e ç i r d i k . B u bizler için
y e p y e n i bir e ğ l e n c e y d i . G ü v e r t e d e oradan oraya k o ş u y o r ,
denize b a k ı y o r , k ü ç ü k ç o c u k l a r g i b i seviniyorduk. Y a ­
k ı n d a ana o l a c a ğ ı m ı bilen babam, her hareketimi takip
ediyor:
«— Y e r i n e o t u r s a n a » d i y e b a ğ ı r ı y o r d u .
O pis v a p u r l a ancak dokuz saatte M u d a n y a y a vara­
b i l d i k . M u d a n y a d a n , ç o c u k o y u n c a ğ ı n a benzeyen b i r t r e ­
ne binerek Bursaya geldik.
B u r s a y ı i l k g ö r ü ş t e s e v m i ş t i m . O t u r a c a ğ ı m ı z ev kü­
ç ü k t ü . Kalfalar, altı y e d i kişi b i r odada y a t ı y o r d u .
Eve y e r l e ş t i k t e n sonra b e n i b i r d ü ş ü n c e aldı. Posta
neredeydi. K i m i k e n d i m e u y d u r u p da postahaneyi b u l a -
 — 137 —

b i l i r d i m ? B u işi n a s ı l y a p a c a k t ı m ? A ğ z ı m ı bıçak açmı­

yordu.
A r a b a m ı beraberimizde g e t i r m i ş t i k . Fakat, yolları
b i l m e d i ğ i m için hemen ç ı k a m a z d ı k .
Ertesi g ü n ü babam, i k i k i r a a r a b a s ı t u t t u r d u ve biz­
l e r i y a n ı n a alarak B u r s a y ı gezdirmeye b a ş l a d ı . O da B u r -
sadan çok h o ş l a n m ı ş t ı . Y e ş i l C a m i , U l u C a m i d i y o r l a r
b i r çok y e r l e r i g ö s t e r i y o r l a r d ı amma. b e n i m g ö z ü m b i r
tek şeyi a r ı y o r d u . Postahaneyi.
Nihayet, b i r h a y l i d o l a ş t ı k t a n sonra g ö z ü m e küçük
b i r bina ilişti. Postahaneyi b u l m u ş t u m . Şimkli iş oraya g i ­
dip b i r posta k u t u s u t e m i n etmeye k a l m ı ş t ı .
Ertesi g ü n ü anneme y a l v a r d ı m :
— Ne olursun bir ç a r e b u l da ç ı k a l ı m . Dedim.
Annem
— Daha d ü n gezdik. Biraz dinlenelim. K u z u m neden
bu kadar s o k a ğ a ç ı k m a k i s t i y o r s u n ; diye sordu:
— H i ç can:m gezmek istiyor da ondan.
Neyse ı s r a r ı m a d a y a n a m a y ı p babamdan izin a l m ı ş .
Ç a r ş ı ş ı y a gideecktik. Ben y a l n ı z g i t m e m i z i istiyordum.
Fakat babam. Z i v e r a ğ a y ı da y a n ı m ı z a k a t t ı . Y a n ı m ı z d a
zebella g i b i h a r e m a ğ a s ı o l d u ğ u n a g ö r e h i ç b i r şey yapa-
m ı y a c a k t ı m . A n n e m de ne için s o k a ğ a ç ı k t ı ğ ı m ı z ı b i l m i ­
yordu.
O g ü n de postahaneye gidemeden eve d ö n d ü k . G ü n ­
ler g e ç i y o r , ben y a p a c a ğ ı m ı y a p a m ı y o r d u m . Ü z ü n t ü içe-
risindeydim.
B i r g ü n , herkesin gezmeye g i t m i ş o l m a s ı n d a n istifa­
de e t t i m ve seyis S ü l e y m a n a a r a b a m ı h a z ı r l a m a s ı n ı s ö y ­
ledim. A d a m şaşırmıştı:
— A m a n efendim, n a s ı l olur. Y a l n ı z m ı s o k a ğ a ç ı k a ­
caksınız?
 — 138 —

— Sen k a r ı ş m a . Ben ne d i y o r s a m onu yap., diye

tersledim. Çaresi/, kalan adam, a r a b a y ı h a z ı r l a d ı .
Doğru çarşının yolunu tuttum. Evvelden tayin etti­
ğ i m b i r yere gelince arabadan i n d i m ve oradaki dilenci
ç o c u k l a r d a n b i r i n i n eline para s ı k ı ş t ı r a r a k a r a b a m ı bek­
lemesini t e m b i h e t t i m .
Y ü z ü m p e ç e y l e s ı m s ı k ı ö r t ü l ü y d ü . Y a n sokaklardan
birine s a p t ı m . Y o l u m u uzatarak postahaneye g i t t i m . Haya­
t ı m d a i l k defa tek b a ş ı m a b ö y l e b i r yere giriyordum.
A l l a h t a n öğle v a k t i o l d u ğ u için postahanede m e m u r l a r ­
dan b a ş k a kimse y o k t u .
Açık gişelerden birinin ö n ü n e y ü r ü d ü m ve sesimi
inceleştirmeye çalışarak:
— M e m u r efendi, posta k u t u s u almak i s t i y o r u m . Aca­
ba ne y a p m a l ı ? diye sordum.
A d a m y a z ı s ı n d a n b a ş ı n ı bile k a l d ı r m a d a n , elindeki
kalemle i ş a r e t ederek:
— Y a n d a k i g i ş e y e m ü r a c a a t et, H a n ı m . . . dedi.
— Peki efendim. Ç o k t e ş e k k ü r ederim.
Y a n d a k i g i ş e y e g i t t i m ve d e r d i m i a n l a t t ı m . Posta k u ­
tusunun ü c r e t i n i v e r d i m . E l i m e b i r anahtar s ı k ı ş t ı r d ı l a r
ve posta k u t u s u n u g ö s t e r d i l e r .
Evden ç ı k a r k e n y a n ı m a Ş e v k e t e y a z d ı ğ ı m m e k t u b u
a l m ı ş t ı m . H e m e n alelacele mektuba i k i s a t ı r i l â v e ederek
posta k u t u s u n u n n u m a r a s ı n ı y a z d ı m ve postaya v e r d i m .
Bundan sonra postahaneden ç ı k t ı m ve s a ğ ı m a soluma
bakmadan, g e l d i ğ i m yoldan arabama d ö n d ü m .
Eve v a r d ı ğ ı m zaman daha h e n ü z kimse g e l m e m i ş t i .
A r t ı k , içim biraz olsun r a h a t t ı .
Ş e v k e t t e n gelecek m e k t u p l a r ı ve paketleri beklemek­
ten b a ş k a yapacak işim k a l m a m ı ş t ı . E n a ş a ğ ı b i r hafta
beklemem lâzımdı. G ü n l e r , b i r t ü r l ü b i t i p t ü k e n m e k b i l ­
miyordu.
 — 139 —

B a b a m ı n en b ü y ü k zevklerinden b i r i de Ç e k i r g e d e k i
otelin b a h ç e s i n d e o t u r u p resim y a p m a k t ı . Orada saatler­
ce o t u r u r , hem resim yapar, hem de y a n ı n a gelenlerle ko­
n u ş u r d u . Ş u n d a n bundan a l d ı ğ ı İstanbul havadislerini
de a k ş a m l a r ı bize a n l a t ı r d ı .
B i r a k ş a m gene otelden d ö n m ü ş , o d a s ı n d a kahve içi­
yordu. Çoluk çocuk etrafına toplanmıştık. O g ü n görmüş
o l d u ğ u insanlardan bahsediyor, b i r s ü r ü havadis veri­
y o r d u . N i h a y e t beni a l â k a d a r eden havadisi v e r d i ve lâf
arasında:
— İ t t i h a t ç ı l a r a l m ı ş y ü r ü m ü ş , D i ğ e r f ı r k a l a r da iş/
azıtmış. Bu fırkalardan birinin elebaşısı Şevket Beymiş.
dedi.
K a l b i m t a h a m m ü l edilmiyecek g i b i ç a r p ı y o r d u . K a ­
n ı m ı n ç e k i l d i ğ i n i , s a p s a r ı k e s i l d i ğ i m i hissediyordum. A l -
lahtan, odada annemden b a ş k a kimse b u h a l i m i farketme-
m i ş t i . A n n e m merak i ç e r i s i n d e , y ü z ü m e b a k ı y o r , fakat
hiç bir şey söylemiyordu.
B a b a m ise s ö z ü n e devam ederek: ,
— Ş e v k e t Beyin b a b a s ı n a a c ı d ı ğ ı m kadar kimseye
a c ı m ı y o r u m . Z a v a l l ı Mustafa P a ş a çok i y i a d a m d ı r . A l ­
l a h kimseye b ö y l e d i k başlı, âsi e v l â t vermesin. G ü n ü n
b i r i n d e b a ş ı n a b i r b e l â gelecek.
Daha fazlasını dinliyecek halde d e ğ i l d i m . Y e r i m d e n
f ı r l ı y a r a k odadan d ı ş a r ı y a ç ı k t ı m .
Ş e v k e t e ' m e k t u b u g ö n d e r e l i on b e ş g ü n o l m u ş t u . B u
m ü d d e t z a r f ı n d a bir t ü r l ü fırsat b u l u p da postahaneye g i ­
dememiştim.
N i h a y e t b i r g ü n anneme:
— Çok sıkılıyorum. Münireyi alıp çarşıya çıkacağım,
dedim.
A n n e m , babamdan m ü s a a d e istedi. Babam, i z i n v e r i r
vermez a r a b a m ı h a z ı r l a t t ı m ve k a r d e ş i m l e beraber soka-
 — 140 —

ğa ç ı k t ı k . B u sefer, Z i v e r a ğ a y a n ı m ı z d a y o k t u . Postaha-
neye y a k l a ş t ı ğ ı m ı z zaman
— t y i k i , a k l ı m a geldi. Ş e h i m e y e m e k t u p y a z m ı ş t ı m .
M e k t u p y a n ı m d a Postahaneye u ğ r a y a l ı m da v e r e y i m , de­
dim.
M ü n i r e y i arabada b ı r a k a r a k postahaneye g i r d i m . Ş e ­
himeye m e k t u p g ö n d e r e o e ğ i m i . sırf b i r bahane b u l m u ş ol
mak için s ö y l e m i ş t i m .
N a m ı m a bir m e k t u p l a b i r de paket g e l m i ş t i . B u n l a r ı
a l d ı m ve hemen arabaya d ö n d ü m .
Postahaneden, elimde paketle ç ı k t ı ğ ı m ı g ö r e n M ü n i -
re, ş a ş ı r m ı ş t ı . Pek tabii, bu h a y r e t i n i gizlemedi v e :
— O paket nedir? diye sordu.
— H i ç . Bana a i t b i r ş e y . B e n i seviyorsan fazla b i r ş e y
sorma ve kimseye de s ö y l e m e .
— Bana ne c a n ı m ? İ s t e m i y o r s a n s ö y l e m e m . . . dedi.
B i r m ü d d e t ç a r ş ı d a d o l a ş t ı k t a n sonra eve d ö n d ü k .
Kimselere g ö r ü n m e d e n , d o ğ r u odama ç ı k t ı m İ l k işim
m e k t u b u açıp o k u m a k oldu.
Ş e v k e t , beni ne kadar g ö r e c e ğ i g e l d i ğ i n d e n bahsedi­
yor, fırka i ş l e r i n i n gayet i y i g i t t i ğ i n i ve gazeteleri m ü m ­
k ü n o l d u ğ u kadar ç a b u k d a ğ ı t m a m ı y a z ı y o r d u . . .
M e k t u b u b i t i r i r b i t i r m e z , paketi a ç a r a k gazetelerden
b i r i n i elime a l d ı m . B a ş m a k a l e y i A h m e t S a m i m y a z m ı ş ­
tı. «İştirak» gazetesinin a t e ş l i m u h a r r i r i , İ t t i h a t ç ı l a r a ç a ­
t ı y o r , o n l a r ı n memlekete ve m i l l e t e ne kadar z a r a r l ı o l ­
d u ğ u n u h i ç ç e k i n m e d e n yazıyordu...
Y e m e k t e n sonra g i y i n d i m ve gazetelerden ü ç ü n ü ç a n ­
tama k o y a r a k b a b a m ı b u l m a k ü z e r e otele g i t t i m .
Babam, her zamanki g i b i b a h ç e d e o t u r m u ş resim y a ­
p ı y o r d u . B i r m ü d d e t y a n ı n d a o t u r d u k t a n sonra:
— E f e n d i m m ü s a a d e ederseniz otelin içini g ö r e y i m .
D e d i m . Babam resim y a p m a s ı n a devam ederek :
 — 141 —

— H a l i l i y a n ı n a a l . diye cevap v e r d i .
H a l i l , b a b a m ı n en s a d ı k a d a m l a r ı n d a n b i r i , a y n ı za­
manda da m u ş u n k a p t a n ı y d ı . Ona H a l i l K a p t a n derdik.
H a l i l k a p t a n ı n benimle beraber gelmesi b ü t ü n işi boza­
caktı. Hemen:
— A m a n efendim. H a l i l K a p t a n ı n gelmesine ne l ü ­
zum var? K a p ı d a n b a k ı p d ö n e c e ğ i m .
D e d i m ve binaya d o ğ r u y ü r ü d ü m .
Otelin sahipleri b i r E r m e n i k a r ı k o c a y d ı . İ ç e r i y e g i r ­
d i ğ i m zaman k a d ı n ı n holde tek b a ş ı n a o t u r d u ğ u n u g ö r ­
d ü m . Etrafta ondan b a ş k a kimse y o k t u . O n u da atlatmak
lâzımdı:
— M a d a m , lütfen bana b i r limonata g e t i r i r misiniz?
dedim.
K a d ı n gider gitmez, gazetelerden i k i s i n i ç a n t a m d a n
çıkardım. Ortadaki hasır masanın ü z e r i n d e bulunan d i ­
ğ e r gazetelerin a r a s ı n a soktum ve k o ş a r a k babamm y a n ı ­
na d ö n d ü m . K a l b i m t a h a m m ü l cdilmiyecek b i r ş e k i l d e
a t ı y o r d u . B u sefer işimi kazasız belâsız a t l a t m ı ş t ı m . Ba­
k a l ı m bundan sonra ne y a p a c a k t ı m ?
K a d ı n ı n biraz sonra g e t i r d i ğ i l i m o n a t a y ı kana kana iç­
t i m ve s ü k û n e t b u l d u m .
Ertesi sabah babamdan ç a r ş ı y a ç ı k m a k ü z e r e izin is­
t e d i ğ i m zaman:
— N e d i r bu c a n ı m ? H e r g ü n çarşı pazar d o l a ş ı y o r s u ­
nuz. M e s e l â K i r a z l ı y a çıkın. M a n z a r a s ı gayet g ü z e l m i ş . .
Dedi.
B u m ü s a a d e y i a l ı r almaz a r a b a y ı h a z r l a t t ı k . b i r de
k i r a a r a b a s ı g e t i r t t i k . Ç o l u k çocuk arabalara taksim o l ­
duk. A n n e m ile ben. benim arabaya b i n m i ş t i k . Z i v e r A -
ğa, k a r d e ş i m ve yengem de d i ğ e r a r a b a d a y d ı .
Evden u z a k l a ş ı r u z a k l a ş m a z , ç a r ş ı y a giden yola sap­
tım. Annem:
 — 142 —

- Mevhibe, y a n l ı ş yola s a p t ı n , diye ihtar etti.

— H a y ı r ! Ç a r ş ı y a gidiyoruz.
— Canım çıldırdın mı? Hani Kirazlı yaylaya sıkı­
yorduk.. Ş i m d i ç a r ş ı y a g i t m e n i n â l e m i var m ı ?
— K i r a z l ı y a da g i d e c e ğ i z , amma sonra. Rica ederim
anne. i ş i m e k a r ı ş m a , yoksa k e n d i m i ö l d ü r ü r ü m .
B i ç a r e k a d ı n ı n bir ş e y d e n haberi o l m a d ı ğ ı için ş a ş a l a -
m ı ş t ı . H a l i m d e n k o r k m u ş olacak k i :
— P e k â l â , n a s ı l istersen., dedi.
Biz ö n d e , ö b ü r araba arkada ç a r ş ı n ı n y o l u n u t u t t u k .
Havlucu d ü k k â n l a r ı n a , kumaşçılara girip çıkmaya başla­
d ı m . B i r f ı r s a t ı n ı b u l d u k ç a , kimse g ö r m e d e n , d ü k k â n l a ­
ra b i r veya i k i gazete b ı r a k ı y o r d u m . D ü k k â n l a r a kafile
halinde g i r i y o r d u k . Onlar, mallara bakarken ben ç a n t a m ­
dan gazeteleri ç ı k a r ı p gizlice b i r yere k o y u y o r d u m .
A r l ı k , g i r i p ç ı k a c a k d ü k k â n k a l m a m ı ş t ı . Daha faz­
lası da n a z a r ı d i k k a t i celbedebilecekli.
S e t b a ş ı n a d o ğ r u ilerlemeye b a ş l a d ı k . G ö z ü m e b i r ke­
b a p ç ı ilişti:
— C a n ı m kebap yemek istiyor, dedim.
Saat h e n ü z i k i y d i . H a m i l e o l d u ğ u m için, b ö y l e acaip
saatte kebap istememe ş a ş m a d ı l a r . D ü k k â n a g i r d i k . Yer­
lere kadar e ğ i l e n k e b a p ç ı ö z ü r d i l e d i ve o saatte kebap
o l m a d ı ğ ı n ı söyledi. Ben i ş i m i g ö r m ü ş oraya da b i r gazete
b ı r a k m ı ş t ı m . B u n d a n sonra m u h a l l e b i istedim. M u h a l l e ­
bici d ü k k â n ı n a g i r d i k . Zor b e l â b i r m u h a l l e b i y e d i m . B u ­
raya da gazete b ı r a k m ı ş t ı m .
Nihayet, K i r a z l ı n ı n y o l u n u t u t t u k . Y u k a r ı y a d o ğ r u
çıktıkça manzara a l a b i l d i ğ i n e g ü c z l l e ş i y o r d u . B i r kır
kahvesinin ö n ü n e v a r d ı ğ ı m ı z zaman arabalardan inerek
kahveye o t u r d u k . Y e ş i l Bursa a y a k l a r ı m ı z ı n a l t ı n d a y d ı .
H a y a t ı m d a b u kadar g ü z e l manzara g ö r m e m i ş t i m . Kah­
veci kahveleri g e t i r d i ğ i zaman a y a ğ a k a l k a r a k kahveye d o ğ -
 — 143 —

r u y ü r ü m e ğ e b a ş l a d ı m . Z i v e r ağa, ince sesiyle:

— A r s l a n ı m . B i r tarafta duramıyorsunuz. Oturun,
dinlenseniz..
Dedi ve arkamdan gelmeye k a l k t ı :
— Y e r i n d e otur. Bana da k a r ı ş m a . Ben dolaşacağım,
diye b a ğ ı r d ı m . Z i v e r a ğ a da y e r i n e o t u r d u .
K a h v e b o ş t u . Oraya da b i r gazete a t t ı m .
K i r a z l ı d a n d ö n ü ş t e , ı l ı c a l a r ı n ö n ü n d e n g e ç e r k e n so­
k a ğ ı n boş o l m a s ı n ı fırsat b i l i p b i r k a ç gazeteyi s o k a ğ a at-
t m . M a k s a d ı m gazetelerin a y n ı g ü n d e elden ele d o l a ş m a ­
sını t e m i n e t m e k t i .
Vazifeni] tam m â n a s i y l e b a ş a r m ı ş , elimde b i r tane
bile k a l m a m a k ş a r t i y l e b ü t ü n gazeteleri d a ğ ı t m ı ş t ı m .
B ü t ü n g ü n z a r f ı n d a y a p t ı ğ ı m işten annemden başka
kimsenin haberi o l m a m ı ş t ı . A n n e m gazeteleri arabadan
a t t ı ğ ı m ı g ö r d ü ğ ü halde bana h i ç b i r ş e y s o r m a m ı ş t ı . A r t ı k
vaziyeti anneme a n l a t m a k z a m a n ı g e l m i ş t i . B a ş ı n d a n so­
nuna kadar her şeyi a n l a t t ı m . Tek söz olarak :
— A l l a h h e p i m i z i b e l â d a n korusun., dedi.
O a k ş a m Ş e v k e t e m e k t u p y a z d ı m ve her işin t a m a m
olduğunu bildirdim.
M e h m e d i n H a l i ç idaresinde vazifesi o l d u ğ u için, per­
ş e m b e a k s a m l a r ı gelir cumartesi s a b a h l a r ı d ö n e r d i . Z i -
yaeddin ise k e n d i h a v a s ı n d a y d ı . Babama gelince, o da
banyosu ve a h b a p l a r ı ile m e ş g u l d ü .
B i r p e r ş e m b e a k ş a m ı , k a r ş ı m d a M e h m e ı l e , kaj'inval-
d e m i g ö r d ü ğ ü m zaman b a ş ı m d a n a ş a ğ ı b i r kova kaynar
su d ö k ü l m ü ş gibi o l d u m . G ü l ü m s e m e k istedim g ü l ü m s e -
y e m e d i m , hoş geldiniz demek istedim, diyemedim. Ka­
y ı n v a l i d e m o ğ l u n a « G ü l ü m » derid. Mehmede d ö n e r e k :
— G ü l ü m ı s r a r e t t i , beni zorla buralara getirdi. Ne
i y i e t m i ş . A m a n b u r a s ı pek g ü z e l . D o ğ r u s u b i r k a ç g ü n ka­
lırım., dedi.
 — 144 —

Babam misafir g e l d i ğ i için gayet m e m n u n d u . Nasıl

i k r a m e d e c e ğ i n i b i l e m i y o r d u . B u r s a bana zindan olmu<-
K a y ı n v a l d e m e b ü t ü n camiler, g ö r ü l e c e k y e r l e r g e z d i r i l i ­
yor, bense y o r g u n l u k bahane ederek odamdan ç ı k n v y o r -
d u m . Onun gelmesi postahaneden Ş e v k e t i n m e k t u p l a r ı n ı da
almama m â n i o l m u ş t u . S i n i r i ç e r i s i n d e y d i m .
N i h a y e t hafta sonunda ana o ğ u l g i t t i l e r , ben de raha­
ta kavuştum.
M e h m e d i n bana k a r ş ı olan b a ğ l ı l ı ğ ı n ı g ö r d ü k ç e içim
kan a ğ l ı y o r , d ü n y a y a g e l d i ğ i m e lanet o k u y o r d u m . Fakat,
ne y a p a y ı m k i Ş e v k e t i sevmemek elimde d e ğ i l d i . B ü t ü n
g ü n ü m ü annemle d e r t l e ş m e k l e g e ç i r i y o r . Ş e v k e t t e n a l d ı ­
ğ ı m mektuplarda teselli b u l u y o r d u m .
Bursaya i k i ay için g e l m i ş t i k . B i r ay ş ö y l e b ö y l e g e ç ­
m i ş t i . G ü n l e r g e ç t i k ç e İ s t a n b u l a d ö n m e k için s a b ı r s ı z l a ­
n ı y o r fakat bu a r z u m u babama s ö y l i y e m i y o r d u m .

ŞEVKETİN TEVKİFİ

B i r g ü n postahaneye g i t t i ğ i m zaman Ş e v k e t t e n mek­

t u p ç ı k m a d ı ğ ı n ı g ö r d ü m . İ k i n c i g ü n ü de y o k t u . Merak i -
ç i n d e beklemeye başlad m . M e k t u p ü ç ü n c ü g ü n ü de gel­
meyince m e r a k ı m b ü s b ü t ü n a r t t ı . Deliye d ö n m ü ş t ü m . Ne
o l a b i l e c e ğ i n i bana niçin mektup y a z m ı y a c a ğ ı n ı d ü ş ü n ü ­
yor h i ç b i r sebep a k l ı m a g e l m i y o r d u .
O aksam, b ü t ü n aile sofada o t u r u y o r d u k . K a p ı ıçüa-
rak Ziyaeddin odaya g i r d i ve babama d ö n d ü :
— E l e n d i m ş i m d i H a l i l kaptan İ s t a n b u l d a n geldi. M ü ­
h i m havadisleri var. A h m e t S a m i m i v u r m u ş l a r . Ş e v k e t i
de t e v k i f ederek h a p s e t m i ş l e r .
Beynimden v u r u l m u ş a d ö n d ü m . Sanki i ç i m e a t e ş d ü ş ­
m ü ş , g ö ğ s ü m ü k a v u r u y o r d u . O l d u ğ u m yere ç ö k m ü ş ü m .
Z i h n i m allak bullak o l m u ş t u . S a m i m i , o g e n ç , ş a k r a k ha­
y a t dolu i n s a n ı ö l m ü ş tasavvur edemiyordum. Şevketi.
Ş e v k e t i m i k a y b e t m e k i h t i m a l i beni ç ı l d ı r t ı y o r d u . Y a p a ­
cak iş y o k t u . A c ı m ı g ö s t e r m e m e k , k e d e r i m i i ç i m e g ö m ­
mek l â z ı m d ı .
Herkes, bana b a k ı y o r m u ş g i b i g e l i y o r d u . Sol g ö ğ s ü m ,
d a y a n ı l m a z bir şekilde yanıyor, zonkluyordu. B u kara
haber beni a d a m a k ı l l ı s e r s e m l e t m i ş , b i t i r m i ş t i .
A n n e m y a n ı m a g e l d i ve e l i m i t u t a r a k :
—ı Ne oluyorsun? K e n d i n e gel., dedi..
H i ç b i r ş e y d ü ş ü n e c e k halde d e ğ i l d i m :
— Anne, hastayım, diyebildim.
Babam, neden f e n a l ı k g e ç i r d i ğ i m i n asıl sebebini an­
layamamış, hamilelikten dolayı rahatsız olduğumu zan­
n e t m i ş t i . A n n e m i n y a r d ı m ı i l e a y a ğ a k a l k a b i l d i m ve ona
dayanarak odadan ç ı k t ı m .
O gece, a t e ş i m otuz dokuz b u ç u ğ a f ı r l a d ı . Sol g ö ğ s ü m
ş i ş m i ş t i . Z o n k l a m a s ı son h a d d i n i b u l d u . Sayıklamalar
b a ş l a d ı . A t e ş i n h e z e y a n ı ile'„ m ü t e m a d i y e n Şevketten
«bahsediyor, o n u n i s m i n i a n ı y o r m u ş u m . B a b a m söyledik­
l e r i m i işitir korkusu ile, annemle k a r d e ş i m M ü n i r e , ba­
b a m ı ve d i ğ e r i n s a n l a r ı odaya sokmamak için ellerinden
gelen gayreti g ö s t e r m i ş l e r . Sabaha kadar b i r d a k i k a ay-
rılmamacasına, yanımda oturmuşlar.
D e l i y e d ö n e n babam, İ s t a n b u l a t e l g r a f ç e k e r e k Be­
sim Ö m e r P a ş a ile D o k t o r E l m a s y a n ı ç a ğ ı r t m ı ş .
Ertesi g ü n d o k t o r l a r geldi. K ı s a b i r muayeneden son­
ra g ö ğ s ü m ü n ameliyat y a p ı l m a s ı n a k a r a r verdiler. A m e ­
l i y a t için, v a k i t kaybetmeden İ s t a n b u l a g i t m e m i z l â z ı m ­
dı. V a k i t y o k t u , g ö ğ s ü m d e k i apse her an biraz daha b ü -
yüyordu.
Babam, M ü n i r e ve ben y a n ı m ı z a b i r k a ç kişi olarak,
hemen yola ç ı k t ı k . H u s u s î v a p u r t u t m a y a v a k i t o l m a d ı ğ ı
i ç i n M u d a n y a p o s t a s ı n a b i n d i k . B e n i k ü ç ü k b i r kamaraya
y a t ı r d ı l a r . Babam, b i r d a k i k a y a n ı m d a n ayrılmıyordu.
F. 10
 — 146 —

Z a v a l l ı adam, ü z ü n t ü d e n b i t i k b i r haldeydi. Gayet s ı k ı n ­

tılı, a d e t â k â b u s içerisinde geçen bir yolculuktan.
sonra İ s t a n b u l a v a r d ı k .
Babam, k ö p r ü d e bizlerden a y r ı l d ı . H a l i ç idaresine
u ğ r a d ı k t a n sonra, m u ş l a eve gelecekti.
Z i v e r a ğ a ö n d e , biz arkada ş i r k e t v a p u r l a r ı n d a n b i r i ­
ne b i n d i k . Her vapurda bizlere mahsus . k ü ç ü k yan ka­
m a r a l a r v a r d ı . Z i v e r A ğ a bizi oraya s o k m a ğ a n i y e t l i y d i .
H a l b u k i , benim m a k s a d ı m b ü y ü k kamaraya g i r m e k ve
t a n ı d ı k b i r i s i n i g ö r e r e k Ş e v k e t t e n haber a l m a k t ı .
V a p u r a girer girmez b ü y ü k k a m a r a y a d o ğ r u yürü­
d ü m . Z i v e r A ğ a arkamdan y e t i ş t i ve:
— K a m a r a b u tarafta, cicim, dedi.
— Sen k a r ı ş m a , dedim ve i ç e r i y e g i r d i m . Z a v a l l i Z i ­
ver A ğ a n ı n çilesi benden azar y e m e k t i . B o y n u n u b ü k e ­
rek geriye ç e k i l d i .
K a m a r a y a girer girmez etrafta t a n ı d ı k b i r sima ara­
maya başladım. B u sırada üç h a n ı m ayağa kalktı. İstedi­
ğ i m o l m u ş t u . B u ü ç h a n ı m , V e l a i h d V a h d e t t i n Efendinin
sertabibi R e ş a t P a ş a n ı n k ı z l a r ı y d ı . A y n ı zamanda da sa­
raya en y a k ı n y a l ı l a r d a n b i r i n i n s a h i p l e r i y d i . A r a m ı z d a
k o m ş u l u k ve a h b a p l ı k v a r d ı . H e m e n y a n l a r ı n a o t u r d u m .
H a l h a t ı r sorduktan sonra Bursadan g e l d i ğ i m i z i ve hasta
o l d u ğ u m u a n l a t t ı m . B i r m ü d d e t havadan sudan k o n u ş t u k ­
tan sonra, k a l b i m ç a r p a r a k :
— K a n d i l l i d e ne var, ne yok? diye sordum.
B u s u a l i m i b e k l i y o r l a r m ı ş g i b i i s t e d i ğ i m havadisleri
v e r d i l e r ve S a m i m i n v u r u l d u ğ u n u , Ş e v k e t i n h a p s e d i l d i ğ i ­
n i a n l a t t ı l a r . N i h a y e t Ş e v k e t i n b i r gece e v v e l serbest bı­
r a k ı l d ı ğ ı n ı s ö y l e d i k l e r i zaman, sevincimden bağırma-
m a k için d i ş l e r i m i s ı k t ı m . B u h a n ı m l a r , f a r k ı n d a olmadan
bana d ü n y a y ı v e r m i ş l e r d i . O anda a t e ş i m i n düştüğünü
 — 147 —

hissettim. Ş e v k e t k u r t u l m u ş , evine d ö n m ü ş t ü . İ ç i m i ç i m e
sığmıyordu.
A r t ı k sesimi ç ı k a r m a d a n o t u r d u m . A n l ı y a c a ğ ı n u anla­
m ı ş t ı m . K a n d i l l i y e y a n a ş t ı ğ ı m ı z zaman h a n ı m l a r a veda e-
derek ç ı k t ı m ve b i z i m k i l e r i n y a n ı n a g i t t i m .
M e v s i m yaz o l d u ğ u için k ö ş k t e o t u r u y o r d u k . B i r m ü d ­
det a r a b a n ı n h a z ı r l a n m a s ı n ı bekledim.' Kalfalar, köşkün
y o l u n u t u t m u ş l a r d ı bile. B i r saat sonra, h e n ü z y a t a ğ ı m a
y e r l e ş m i ş t i m k i Pembe H a n ı m odaya g i r d i . S u r a t ı i k i ka­
rış a s ı k t ı :
— Ş e v k e t Bey g e l d i sizi g ö r m e k istiyor, dedi.
Ş e v k e t i n ismini i ş i t t i ğ i m zaman k a l b i m a ğ z ı m a gele­
cekmiş gibi oldu:
— İ ç e r i y e alsana, ne bekliyorsun?
— Daha neler? Y a t a k o d a n ı z a m ı k a b u l edeceksiniz?
— G ö r ü y o r s u n k i hastayım. K a l k ı p misafirin yanma
gidemem. Ben ne d i y o r s a m onu yap.
Pembe H a n ı m b a ş ı n ı i k i tarafa s a l l ı y a r a k :
— A m a n y a r a b b i m , daha neler göreceğiz, dedi ve oda­
dan ç ı k t ı .
Ş e v k e t i n i ç e r i y e g i r m e s i n i heyecanla b e k l i y o r d u m . N i ­
hayet k a p ı açıldı ve geldi. Odada i k i m i z d e n b a ş k a kimse
y o k t u . K a p ı y ı k a p a d ı k t a n sonra, k o ş a r a k bana d o ğ r u iler­
ledi. Z a y ı f l a m ı ş , s a r a r m ı ş t ı .
Y a n ı m a g e l d i ğ i zaman, h i ç b i r ş e y s ö y l e m e d e n beni
k o l l a r ı n ı n a r a s ı n a a l d ı . İ k i m i z de a ğ l a m a ğ a b a ş l a d ı k . G ö z -
y a ş l a r ı m ı z b i r b i r i n e k a r ı ş ı y o r d u . Heyecandan k o n u ş a m ı -
yordum. Hıçkırıklarımı tutamıyordum. B u gözyaşlarını,
z a v a l l ı S a m i m için d ö k ü y o r d u k . A k l ı m b a ş ı m a g e l d i ğ i za­
man. Ş e v k e t i i t t i m ve:
— A l l a h a ş k ı n a Ş e v k e t , ş u r a y a k o l t u ğ a otur. İçeriye
b i r i g i r e b i l i r dedim.
 — 148 —

Ş e v k e t de kendine g e l m i ş t i Y a t a ğ ı m ı n y a n ı n d a k i kol­
t u ğ a o t u r a r a k anlatmaya b a ş l a d ı :
— Zavallı Samimi Bahçekapısındaki fırının önünde
v u r d u l a r . Cenazesini bile bize vermediler. Y a n ı n d a F a z ı l
A h m e t v a r d ı . O da epey k o r k u g e ç i r m i ş . İ ç l e r i n d e en cesa­
r e t l i s i A v u k a t C e l â l m i ş . . E v i n i saran i h t i l â l c i l e r e epey ka­
fa t u t m u ş ama ne ç a r e k i S a m i m i n a k ı b e t i n e m â n i olama­
m ı ş . On i k i saat sonra da beni t e v k i f ettiler. B i r h a y l i sor­
guya ç e k t i l e r .
Ş e v k e t durmadan a n l a t ı y o r , a n l a t ı y o r d u . Na kadar ıs­
t ı r a p ç e k t i ğ i , ne g i b i muamelelere maruz k a l d ı ğ ı y ü z ü n d e n
belliydi.
— Sana ne y a p t ı l a r , diye s o r d u ğ u m zaman:
— H i ç . D i y e cevap v e r d i .
F a k a t bu «hiç» ç e k t i ğ i i ş k e n c e y i b ü t ü n m â n â s i l e b e l i r t ­
m i ş t i . Hasta o l d u ğ u m için, beni ü z m e k istemiyor. ı s t ı r a ­
bını b e l l i etmekten k a ç ı n ı y o r d u .
A h m e t S a m i m i son defa. Bursaya . gitmeden evvel
g ö r m ü ş t ü m . O g ü n , bana g ü l e r e k şu sözleri s ö y l e m i ş t i :
— Gidiyorsunuz? K i m b i l i r neler olacak. H e l â l l a ş a l ı m .
M a l u m y a her g ü n t e h d i t m e k t u p l a r ı a l ı y o r u m .
İşte, Samim, beklediği akıbete uğramış, arkasında k ü r
c ü c ü k b i r y a v r u b ı r a k a r a k ö l m ü ş , daha d o ğ r u s u , ö l d ü r ü l ­
müştü.
Samimden, f ı r k a n ı n vaziyetinden uzun uzun bahsettik­
t e n sonra birdenbire a k l ı m a geldi ve Ş e v k e t e :
— K u z u m , sen buraya h a s ı l geldin? diye sordum.
Ş e v k e t k ı s k ı s g ü l e r e k y ü z ü m e b a k t ı ve:
— Yoksa, g e l d i ğ i m e m e m n u n d e ğ i l misin? Dedi.
— D e l i misin? M e m n u n olmaz o l u r m u y u m ? Y a l n ı z
m e r a k e t t i m . Bursadan d ö n d ü ğ ü m ü b u kadar ç a b u k ne­
reden haber a l d ı n . G e l d i ğ i m i daha kocam bile b i l m i y o r .
— S a r a y ı n ö n ü n d e n g e ç i y o r d u m . K ö ş k t e n inen araba-
 — 149 —

y ı g ö r d ü m . Sesiye, y u k a r ı y a k i m i ç ı k a r d ı ğ ı n ı sordum ve
senin g e l d i ğ i n i ö ğ r e n i n c e , d a y a n a m ı y a r a k , ne olursa o l ­
sun dedim ve işte b u r a d a y ı m .
Biz f a r k ı n a v a r m a d a n saatler i l e r l e m i ş , neredeyse ak­
ş a m o l a c a k t ı . B u m ü d d e t z a r f ı n d a odama gimse g i r m e ­
mişti.
B a b a m ı ve M e h m e d i getiren m u ş u n acı acı ç a l a n d ü ­
d ü ğ ü n ü d u y d u ğ u m u z zaman Ş e v k e t , gitmek ü z e r e a y a ğ a
k a l k t ı . Y a n ı m d a n a y r ı l m a k istemiyordu ama ne ç a r e k i
gitmesi l â z ı m d ı .
V e d â l a ş t ı k odadan çıktı. K ı b r ı s l ı l a r ı n d a ğ k ı s m ı n d a ­
k i arazisi ile bizim arazi b i t i ş i k t i . A r a d a b i r d u v a r h a t t â
b i r de d e m i r k a p ı v a r d ı . Fakat, b u k a p ı h i ç b i r zaman a-
ç ı l m a z d ı . A n a h t a r ı n ı n bile k i m d e o l d u ğ u belli değildi.
Ş e v k e t , b u d u v a r d a n a t l ı y a r a k k e n d i b a h ç e s i n e girecekti.
O odadan ç ı k a r ç ı k m a z y a t a ğ ı m d a n f ı r l a d ı m ve balkona
k o ş t u m . D u v a r d a n a t l a y ı p k e n d i t a r a f ı n a g e ç e n e kadar
onu g ö z l e r i m l e t a k i p e t t i m . T e k r a r y a t a ğ ı m a d ö n d ü m .
O a k ş a m , kocama, hasta o l d u ğ u m için, a y r ı odalarda
y a t m a m ı z ı t e k l i f e t t i ğ i m zaman M e h m e t b u n u h i ç i t i r a z
etmeden k a b u l e t t i .
M e h m e t s e l â m l ı ğ a g e ç t i k t e n sonra y e m e ğ i m i g e t i r ­
diler. A ğ z ı m a b i r tek lokma koyacak halde o l m a d ı ğ ı m i -
çin, y a t a ğ ı m ı n b a ş ucuna oturan Pembe H a n ı m a :
— - A l l a h a ş k ı n a . Pembe H a n ı m y e m e k l e r i g ö z ü m g ö r ­
mesin. S ö y l e g ö t ü r s ü n l e r . D e d i m .
Pembe H a n ı m g ö z l e r i n i d ö r t a ç t ı :
— A m a n cicim, yemek yememek olur mu? K u v v e t ­
lenmen l â z ı m . H i ç olmazsa b i r ç o r b a için.
— Götürsünler, gözüm görmesin diyorum. A n l a m ı ­
yor musun?
Her şeyi izam etmesini seven Pembe H a n ı m gene
k e n d i kendine s ö y l e n m e y e b a ş l a d ı :
 — B u kadar yemek h a z ı r l a n m ı ş . B i r s ü r ü insan yo­
r u l m u ş , ne o l u r b i r l o k m a yesen?
N i h a y e t ı s r a r ı m ı n ü z e r i n e y e m e k l e r i o l d u ğ u gibi g ö ­
türdüler.
Pembe h a n ı m , i n s a n ı ç i l e d e n ç ı k a r m a k için ne l a z ı m ­
sa y a p a r d ı . S a n k i sarayda yemek y a l n ı z b e n i m için p i ­
ş i y o r , sanki b i r s ü r ü insan sadece benim için y o r u l u y o r ­
du. H ü r r i y e t t e n sonra a d a m ı l a r ı m ı z ı n a z a l m ı ş olmasına
r a ğ m e n gene herkese yetecek kadar h i z m e t k â r , u ş a k var­
dı. Çeşit çeşit y e m e k l e r pişer, s a r a y d a k i l c r i n m e v k i i n e ve
vaziytine göre dağıtılırdı.
SARAYLARDA YEMEK
Sarayda, b i r çok ş e y l e r d e o l d u ğ u g i b i , yemek işin­
de de b i r usul, bir adap v a r d ı . P a d i ş a h s a r a y ı n d a usul b a ş ­
ka, Beyzade s a r a y ı n d a m e s e l â bizde, b a m b a ş k a i d i .
M u t f a k , s a r a y ı n haricinde, b a h ç e n i n b i r k ö ş e s i n d e ,
b u l u n u r d u . A ş ç ı b a ş ı , m a i y e t i n d e k i on o n b e ş aşçı ile ye­
m e k l e r i h a z ı r l a r d ı . B u n l a r d a n b a ş k a , t a t l ı c ı ve börekçi
de v a r d ı . T a t l ı c ı , t a t l ı d a n b a ş k a yemek p i ş i r m e z . b ö r e k ç i
ise sadece b ö r e k y a p a r d ı .
A y r ı c a a l t ı tane t a b l a k â r da v a r d ı k i , b u n l a r ı n vazife­
si y e m e k l e r i tablalar i ç i n d e i ç e r i y e g e t i r m e k t i . A y n i za­
manda da sebzelerin a y ı k l a n m a s ı n a y a r d ı m eder. m u t f a ­
ğın temizliğine bakarlardı.
Yemek v a k t i g e l d i ğ i zaman, n ö b e t ç i h a r e m a ğ a s ı ö n d e ,
t a b l a k â r l a r arkada, «Aş K a p ı s ı » denen b i r k a p ı d a n i ç e r i y e
g i r e r l e r d i . H a r e m a ğ a s ı n ı n a r k a s ı n d a , Beyzadenin, baba­
m ı n , t a b l a k â r ı y ü r ü r d ü . H e r t a b l a k â r ı n elinde, ü z e r i n d e
yemek k a p l a r ı b u l u n a n b i r tabla, daha d o ğ r u s u , b ü y ü k b i r
tepsi b u l u n u r d u . B u tablalar, r e n g â r e n k t o r b a l a r ı n i ç e r i s i ­
ne y e r l e ş t i r i l m i ş t i .
Beyzadenin y e m e k l e r i , g ü m ü ş kaplara konarak tabla­
l a r a d i z i l i r ve l â c i v e r t torba i ç e r i s i n d e g e t i r i l i r d i .
 — 151 —

Y e ş i l b i r torba i ç e r i s i n d e gelen i k i n c i tablada Saksun-

ya kaplar b u l u n u r d u . B u tabla anneme a i t t i .
Ü ç ü n c ü tabla Beyzadenin o ğ l u n a ve k ı z l a r ı n a mahsus,
tu. B u da yeşil torba i ç e r i s i n e y e r l e ş t i r i l i r d i . K a p l a r , i k i n c i
tabladaki g i b i Saksunya i d i .
D i ğ e r tablalar ise, ustalara ve acemilere a i t t i . Her b i ­
r i n i n kendine g ö r e a y r ı r e n k t e t o r b a s ı v a r d ı .
A ş k a p ı s ı n d a n g i r e n tablalar k i l e r e y e r l e ş t i r i l i r d i . B u n ­
dan sonraki iş k i l e r c i l e r e d ü ş e r d i . K i l e r c i l e r hepsi R u m
k ı z l a r ı y d ı . Sofracı b a ş ı , e m r i n d e k i ü ç d ö r t R u m kızıyla
s o f r a y ı h a z ı r l a r , y e m e k e s n a s ı n d a servisi R u m k ı z l a r ı y a ­
pardı.
Biz yemek y e r k e n , her b i r i m i z i n a r k a s ı n d a , o g ü n
n ö b e t t e olan m a i y e t i m i z d e k i adamlardan b i r i d u r u r d u .
Sofraya gelen yemekler, ç o r b a , b a l ı k , t a v u k , i k i t ü r ­
l ü sebze, b ö r e k , t a t l ı ve m e y v a i d i . B u kadar çok y e m e ğ i
yememize i m k â n o l m a d ı ğ ı için h i ç d o k u n u l m a m ı ş yemek­
leri kilerciler yerdi.
Ustalara mahsus y e m e k o d a s ı n d a en k ı d e m l i usta.
m a s a n ı n b a ş t a r a f ı n d a o t u r u r d i ğ e r ustalarla beraber ye­
m e k v e r i l d i . B u n l a r ı n h i z m e t i n i acemi denen k ı z l a r g ö r ü r ­
d ü . A c e m i l e r i n yemek odası a y r ı y d ı .
D ı ş a r d a n gelen kaplar, i ç e r i d e y ı k a n m a z , o l d u ğ u gibi
tablalara konur, torbalara b a ğ l a n ı r ve t a b l a k â r l a r tara­
f ı n d a n m u t f a ğ a g ö t ü r ü l e r e k orada y ı k a n ı r d ı .
S e l â m l ı ğ a da a y n ı tarzda yemek ç ı k a r d ı . B a b a m ı n da­
iresinde daima misafir b u l u n d u ğ u için misafirlere m a h ­
sus b i r tabla h a z ı r l a n ı r d ı . Babam öğle y e m e k l e r i n i b i ­
z i m l e beraber yer, a k ş a m l a r ı ise s e l â m l ı k t a r a f ı n a g e ç e r ­
di.
S e l â m l ı k t a erkek h i z m e t k â r l a r a a y r ı y e m e k ç ı k a r d ı .
P a d i ş a h ve ş e h z a d e s a r a y l a r ı n d a da tablalar a y n ı ş e ­
k i l d e i ç e r i y e g ö t ü r ü l m e k l e beraber, p a d i ş a h y a l n ı z yemek
 — 152 —

y e r d i . K a d m e f e n d i ve h a n ı m e f e n d i l e r d e n b i r i y a n ı n d a b u ­
l u n u r fakat beraber yemek yemezdi. H i z m e t i haznedarlar
görürdü.
H e r k a d ı n ı n dairesine a y r ı y e m e k ç ı k a r d ı . Ç o c u k l a r ı
o l m ı y a n k a d ı n e f e n d i l e r veya h a n ı m e f e n d i l e r y a l n z ye­
mek y e r l e r d i .
Ş e h z a d e s a r a y l a r ı n d a ise en g ö z d e k a d ı n k i m s e y a l n ı z
o ş e h z a d e ile beraber yemek y i y e b i l i r d i .
İ ş t e , bizde de hizmet g ö r e c e k b i r s ü r ü insan olduğu
halde Pembe h a n ı m , gene de s ö y l e n m e d e n d u r a m a z d ı
Ertesi g ü n ü gelen d o k t o r l a r , g ö ğ s ü m d e k i şişi y a r a r a k
i l t i h a b ı temizlediler. A m e l i y a t ı n m u v a f f a k i y e t l e g e ç t i ğ i n i
g ö r e n babam, hemen o g ü n Bursaya hareket etti. O n g ü n
daha orada k a l d ı k t a n sonra hep beraber d ö n e c e k l e r d i .
Ertesi g ü n ü Feride ile Ş e v k e t , h a t ı r ı m ı sormaya v e
bana g e ç m i ş olsun demeye geldiler. B i r saat kadar o t u r ­
d u k t a n sonra veda edip ç ı k t ı l a r . Ş e v k e t i g ö r d ü ğ ü m için,
gayet m e m n u n o l m u ş , s e v i n m i ş t i m .

MEHMET, ŞEVKETİ KISKANIYOR

Gece, bu s e v i n c i m i bozacak b i r h â d i s e oldu. İ ş i n d e n

d ö n e n M e h m e t , odama g i r d i ğ i zaman a l ı a l m o r u m o r d u .
Gayet s i n i r l i b i r h a l i v a r d ı . A s a b i y e t i n i n sebebini anla­
m a k için:
— -Ne v a r ? » d i y e s o r d u ğ u m zaman d i k d i k y ü z ü m e
baktı ve:
— « B u g ü n K ı b r ı s l ı l a r b u r a d a y m ı ş . » dedi.
Ş a ş ı r m ı ş t ı m . Ş i m d i y e kadar, Mehmedin ağzından
b ö y l e b i r söz i ş i t m e m i ş t i m . K i m i n g e l d i ğ i n i , k i m i n g i t t i ­
ğ i n i sormak â d e t i n d e d e ğ i l d i .
— Evet, b u r a d a y d ı l a r .
— Bursadan d ö n d ü ğ ü n g ü n de Ş e v k e t g e l m i ş ?
— B u havadisleri neredem a l ı y o r s u n kuzum?
 — 153 —

— Nereden a l a c a ğ ı m , herkesin a ğ z ı n d a .
— Neden bu ş e k i l d e k o n u ş t u ğ u n u anlıyamıyorum.
Mehmet. Ş e v k e t senin a r k a d a ş ı n d e ğ i l mi? K ı b r ı s l ı l a r l a
a k r a b a l ı ğ ı m ı z y o k mu? Ş e v k e t buraya istediği zaman g i ­
rer, i s t e d i ğ i zaman ç ı k a r diye sen s ö y l e m i ş t i n . H a t ı r l a m ı ­
yor musun?
— Evet, a m m a biraz fazla gidiyor. Ben burada yok­
ken gelmesine a k l ı m e r m i y o r . Herkesin a ğ z ı n d a Ş e v k e t i n
buraya gelişi.
B i r a z daha k o n u ş s a k iş m ü n a k a ş a y a varacak, b e l k i de
kavga edecektik. B u n u n için bu bahsi k a p a m a y ı doğru
b u l d u m ve:
— Rica ederim, e l â l e m i n lâfına u y u p , benden hesap
sorma. M a d e m k i Ş e v k e t a r k a d a ş ı n d ı r , b u r a y a gelmesine
kimse k a r ı ş a m a z . B a k a l ı m daha neler uyduracaklar. H e r ­
kes kendine iş a r ı y o r d e d i m .
Bu bahis de b ö y l e c e k a p a n d ı . Fakat M e h m e d i n be­
n i m l e bu ş e k i l d e k o n u ş m a s ı m i d e m i b u l a n d ı r m a d ı değil..
A l i P a ş a , vazife ile İ z m i r e t a y i n e d i l m i ş t i . Vazifesi,
Ç a k ı r c a l ı ismiyle t a n ı n a n âsî efeyi t a k i p ve y a k a l a m a k t ı .
İ z m i r e kendisi gidecek, k a r ı s ı n ı daha sonra a l d ı r a ­
caktı. Kayınvaldem doğum esnasında yanımda bulunmak
istiyordu. Onun b i r an evvel İ z m i r e gitmemesi beni bir
h a y l i ü z d ü . D o ğ u m a daha v a k i t v a r d ı . K a y ı n v a l d e m , ö n ü ­
ne gelene t o r u n sahibi o l a c a ğ ı n ı ilân ediyordu. Uzun boy­
l u ve topluca o l d u ğ u m için, ana o l a c a ğ ı m ı b i l m i y e n l e r ,
v a z i y e t i m i n f a r k ı n d a d e ğ i l d i . K a y ı n v a l i d e m i n bu . n ü ı d e -
y i herkese y a y m a s ı fena halde s i n i r i m e d o k u n u y o r d u .
Hastalığımdanberi, M e h m e t l e a y r ı odalarda yatıyor­
duk.
Geceleri, herkes y a t t ı k t a n sonra, balkona ç ı k a r d ı m .
Ş e v k e t de bizim d u v a r ı n ö b ü r t a r a f ı n a g e l i r , i ş a r e t i m i
b e k l e r d i . E l i m d e k i e l e k t r i k feneri i l e i ş a r e t v e r i r d i m . Ya-
 — 154 —

n ı p s ö n e n ışığı g ö r ü n c e duvardan a t l ı y a r a k b i z i m b a h ç e ­
ye g e ç e r , b u l u ş u r d u k .
B u fener y ü z ü n d e n b i r g ü n b a ş ı m a acaip b i r iş gel­
m i ş t i . İ s t a n b u l a i n d i ğ i m zaman feneri s a t ı n aldım ve
ç a r ş a f ı m ı n içine gizledim. Y a n ı m d a D ü r n e v ve Z i v e r a-
ğa vardı.
Kandilliye d ö n m e k üzere vapura bindik. Vapurc'
herkes bana bakmaya b a ş l a d ı . K e n d i k e n d i m e :
— B u insanlar deli m i d i r , nedir? Neden bana b a k ı ­
y o r l a r ? Acaba h a l i m d e ne var?
D i y e d ü ş ü n ü y o r d u m . B i r d e n b i r e D ü r n e v beni d ü r t t ü
ve . A m a n cicim, g ö ğ s ü n ü z , dedi.
— G ö ğ s ü m d e ne var? dedim ve ö n ü m e b a k t ı m . O an­
da ne y a p a c a ğ ı m ı ş a ş ı r d ı m . Ç a r ş a f ı m ı n içine s o k t u ğ u m e-
l e k t r i k feneri k e n d i kendine y a n m ı ş t ı . Siyah ç a r ş a f ı n b i r
n o k t a s ı , tam k a l b i m i n ü s t ü p ı r ı l p ı r ı l ışık i ç e r i s i n d e y d i .
H e m e n e l i m i ç a r ş a f ı n içine s o k t u m ve feneri s ö n d ü r d ü m .
Allahtan, Ziver Ağa bir şeyin farkına varmamıştı.
İşte bu e l e k t r i k feneri ile i ş a r e t l e ş i r . b u l u ş u r d u k .
B i r gece, gene i ş a r e t i m i z i v e r d i m . Fakat, aradan da­
k i k a l a r , saatler g e ç t i ğ i halde Ş e v k e t g ö r ü n m e d i . O gece
s a b a h ı zor e t t i m , y a t a ğ ı m ı n i ç i n d e d ö n d ü m , d ö n d ü m . B i r
türlü uyku tutmadı.
İTTİHATÇILARIN FAALİYETİ
Acaba, K ı b r ı s l ı l a r ı n y a l ı s ı n d a m ü h i m b i r h â d i s e m i
cereyan ediyordu? Ş e v k e t i n vaziyeti gayet t e h l i k e l i y d i .
F ı r k a s ı n ı n u ğ r u n a her t ü r l ü f e d a k â r l ı ğ ı y a p m a k t a n ç e k i n -
m i y e n Ş e v k e t , kendisini tehlikeden tehlikeye a t ı y o r d u . .
B ü t ü n ü z ü n t ü m b a ş ı n a b i r iş g e l m i ş o l m a s ı n d a y d ı . İ t t i ­
h a t ç ı l a r , k o r k u n ç b i r s ü r ' a t l e iş g ö r ü y o r l a r d ı . Astıkları
astık, biçtikleri biçtikti.
Ş e v k e t i n h a y a t ı n a t a m a m ı y l e k a r ı ş m ı ş , onun siyasî
işlerine ortak o l m u ş t u m .
 — 155 —

Ertesi a k ş a m ı n a s ı l e t t i m b i l m i y o r u m . Nihayet, gece

m u a y y e n saatte b a h ç e d e b u l u ş t u k . İ l k s ö z ü m :
— D ü n gece necin gelmedin?
Demek oldu. M ü t h i ş h e y e c a n l ı y d ı :
— V a z i y e t i m i z gayet k ö t ü . M ü h i m b i r mesele var. İ ş ­
t i r a k i n ç ı k t ı ğ ı m a t b a a y ı b a s a c a k l a r m ı ş . Haber a l d ı k . D ü n
a k ş a m , a r k a d a ş l a r l a sabaha kadar o t u r d u k ve matbaadaki
gazeteleri k a ç ı r m a n ı n ç a r e l e r i n i a r a d ı k . M a t b a a y ı ne za­
man b a s a c a k l a r ı m a l û m o l m a m a k l a beraber zannedersem
b u iş pek y a k ı n d a olacak.
Ş e v k e t t e n bu s ö z l e r i i ş i t t i k t e n sonra h i ç d ü ş ü n m e d e n :
— Ben y a p a r ı m , dedim.
Hayretle y ü z ü m e baktı. K a r a n l ı k olmasına r a ğ m e n
y ü z ü n d e k i hayret ifadesini s e ç e b i l d i m :
— Neyi yaparsın?
— Gazeteleri matbaadan k a ç ı r ı r ı m .
— Sen ç ı l d ı r d ı n m ı ? diye b a ğ ı r d ı . H a l i n i , v a z i y e t i n i
d ü ş ü n . Neredeyse ana o l a c a k s ı n . Senden f e d a k â r l ı ğ ı n bı;
k a d a r ı n ı isteyemem.
— Ş e v k e t , a n l a m ı y o r musun, senin için, inandığın,
u ğ r u n d a h a y a t ı n ı tehlikeye k o y d u ğ u n f ı r k a n için her ş e ­
y i , her t ü r l ü f e d a k â r l ı ğ ı yapmaya r a z ı y ı m .
Ş e v k e t e l l e r i m e k a p a n d ı , e l l e r i m i ö p ü p yalvarmaya
başladı:
— H a y ı r ! H a y ı r ! K a f i y e n r a z ı olamam. Seni tehlike­
ye atamam.
— Y a l v a r ı r ı m sana, bana m â n i olmaya k a l k m a . H e m
bu iş benini için gayet basit. Benden, b u h a l i m l e , kimse
ş ü p h e etmez.
Uzun m ü n a k a ş a d a n ve ç e k i ş m e d e n sonra Şevketi
razı edebildim. Nihayet, t e k r a r e l l e r i m e k a p a n d ı ve:
— Bunu hayatımın sonuna kadar unutmıyacağım..
dedi.
 — 156 —

Saatlerce, ne ş e k i l d e hareket e d e c e ğ i m i z i d ü ş ü n d ü k .
Ş e v k e t i n son sözleri şu o l d u :
— E m i n b i r araba b u l u r u z . Seni Bebekten a l ı r . B â b ı -
â l i y e getirir. T a y i n edilen b i r yerde i k i kişi gazeteleri a-
rabana atar. D i z ö r t ü s ü n ü n a l t ı n a k o y a r s ı n ve d o ğ r u Ş i ş ­
lide oturan halazademin evine g ö t ü r ü r s ü n .
B u k a r a r ı v e r d i k t e n sonra a y r ı l d ı k . O geceyi do u y ­
kusuz g e ç i r d i m . B u işi n a s ı l y a p a c a ğ ı m ı d ü ş ü n ü y o r d u m .
Ertesi sabah, b i r iş bahane e t t i m ve İ s t a n b u l a inece­
ğ i m i s ö y l e d i m . Babam, y a n ı m a b i r i s i n i vermek istedi, a-
ma ben l ü z u m g ö r m e y i n c e ü z e r i n d e d u r m a d ı . Bebeğe
sandalla g e ç t i m ve karaya ayak basar basmaz s a n d a l c ı y ı
savdım.
R ı h t ı m d a b i r f a y t o n d u r u y o r d u . T a n ı d ı k b i r sima var
m ı diye e t r a f ı m a b a k ı n d ı m . K i m s e y i g ö r e m e d i m . Y ü z ü m
sıkı sıkı p e ç e y l e k a p a l ı o l d u ğ u için t a n ı n m a k tehlikesi pek
azdı.
Faytona d o ğ r u y ü r ü d ü m ve a r a b a c ı y a :
— P o s t n i ş i n , dedim. B u a r a m ı z d a k a r a r l a ş t ı r ı l m ı ş ci­
lan p a r o l a y d ı .
A r a b a c ı , yan yan y ü z ü m e b a k t ı ve:
— M ü ş t e r i b e k l i y o r u m , diye cevap v e r d i .
Daha fazla b i r ş e y s ö y l e m e s i n e meydan vermeden :
— M ü ş t e r i benim. H a y d i çek., dedim ve arabaya b i n ­
dim. ,
K ö p r ü y e gelene kadar i ç i m d e heyecan n a m ı n a b i r ş e y
.yoktu. Gayet s a k i n d i m . Fakat, K ö p r ü y ü g e ç e r g e ç m e z i ç i ­
me b i r k o r k u g i r d i . Ben ne y a p ı y o r d u m ? A k l ı m ı m ı k a ç ı r ­
m ı ş t ı m ? Ya b a b a m duyarsa? Ya b i r i g ö r ü p de b ü y ü k an­
neme haber verirse? Ya beni yakalarlarsa ben ne y a p a r ı m
diye d ü ş ü n m e y e b a ş l a d ı m . Fakat, olan o l m u ş , iş i ş t e n g e ç ­
mişti. Artık, d ö n m e m e imkân yoktu. Ş e v k e t e vermiş ol­
d u ğ u m sözü t u t m a m onu b u i ş t e n k u r t a r m a m l â z ı m d ı .
 — 157 —

Sultanahmet y o l i y l e B a b ı â l i y e g e ç t i k . Y a v a ş yavaş
y o k u ş u inmeye b a ş l a d ı k . İ r a n sefarethanesinin alt tara­
fındaki s o k a ğ ı n b a ş ı n d a Pertev Tevfik, beni bekliyecek-
t i . Pertev T e v f i k , Ş e v k e t i n fırka a r k a d a ş l a r ı n d a n b i r i y d i .
K ö ş e b a ş ı n d a beni bekleyen P e r t e v i g ö r d ü m . Yanın­
da t a n ı m a d ı ğ ı m bir insan v a r d ı .
A r a b a y ı uzaktan g ö r ü r g ö r m e z s o k a ğ a girdiler. A r a ­
ba s o k a ğ ı n b a ş ı n a gelince k o ş a r a k y a k l a ş t ı l a r ve e l l e r i n ­
d e k i d ö r t paket gazeteyi a r a b a n ı n i ç i n e a t t ı l a r . Arabada
b u l u n a n ö r t ü y ü d i z l e r i m e ö r t t ü m ve paketleri iyice sak­
ladım.
— Y ü r ü a r a b a c ı , ç a b u k Şişliye., dedim.
B ü t ü n bu işler b i r k a ç saniye i ç e r i s i n d e cereyan et­
r
m i ş t i . H e y e c a n ı m ' son h a d d i n i b u l m u ş , nefes alamaz b i
hale g e l m i ş t i m .
Otuz k ı r k a d ı m ya g i t m i ş , ya g i t m e m i ş t i k k i b i r polis
a r a b a y ı d u r d u r d u . T ı k a n a c a k g i b i oluyor, h a l i m i b e l l i et­
memek için elimden gelen g a y r e t i sarfediyordum. Po­
lis :
— H a n ı m , l ü t f e n y ü z ü n ü a ç a r m ı s ı n ? dedi.
— A n l a m a d ı m , benden ne istiyorsunuz?
— Yüzünüzü açmanızı.
Polisin bu s ö z l e r i n e fena halde tepem a t t ı :
— Sen bana baksana. Sen b u e m r i k i m d e n a l d ı y s a »
o n u buraya ç a ğ ı r , yoksa bırak y o l u m a g i d e y i m , dedim.
Polis yerinden bile k ı p ı r d a m a d ı :
— Arabada ne var?
— Gazete.
— Ne gazetesi?
— İştirak.
Sanki bilmece hallediyorduk, »İştirak» ismini d u y u n ­
ca inanmaz b i r halde dudak b ü k t ü ve:
 — 158 —

— H a n ı m , kendine gel. B e n i m l e alay etme. D o ğ r u y u

söyle., dedi.
H a l k . b a ş ı m ı z a toplanmaya b a ş l a m ı ş t ı , i ç i m d e n :
— A l l a h ı m bana acı. B e n i b u b e l â d a n s a ğ s a l i m k u r ­
tar., diye dua e d i y o r d u m .
Biz m ü n a k a ş a ederken h i ç t a n ı m a d ı ğ ı m b i r adam. a-
rabaya sokuldu ve bana:
— B i r m ü ş k ü l ü n ü z m ü var efendim? dedi.
B u adam da k i m oluyordu? Acaba b u da b i r tuzak
mıydı..
— H a y ı r , t e ş e k k ü r ederim. Polis efendi y a n ı l m ı ş ola­
cak. Herhalde beni b i r i n e benzetti, dedim.
Polis, ş a ş ı r m ı ş t ı . B i r adama, b i r bana b a k ı y o r d u :
— Evet, benzettim, dedi.
Yabanc: h ü r m e t l e beni s e l â m l a d ı k t a n sonra, araba­
cıya:
— H a y d i a r a b a c ı çek., dedi.
Oradan u z a k l a ş ı r u z a k l a ş m a z , a r a b a c ı y a yabancıyı
t a n ı y ı p t a n ı m a d ı ğ ı n ı sordum. A r a b a c ı bilgiç b i r t a v ı r l a :
— Şeyhülislâm Cemâlettin Efendinin oğlu, Muhtar
beyi t a n ı m a z o l u r m u y u m . , diye cevap verdi.
Ben kendisini h i ç g ö r m e m i ş t i m . H ı z ı r gibi i m d a d ı m a
y e t i ş t i ğ i için ona m i n n e t t a r o l m u ş t u m .
A r t ı k , d ö r t nala Ş i ş l i y e d o ğ r u y o l a l ı y o r d u k . Ş e v k e t i n
halazadesinin o t u r d u ğ u eve v a r ı r varmaz, p a k e t l e r i tes­
l i m e t t i m ve hemen b i r araba d e ğ i ş t i r e r e k B e ş i k t a ş a i n ­
d i m , oradan da v a p u r l a K a n d i l l i y e g e ç t i m .
Helecanımdan, yorgunluktan bitik bir haldeydim.
Kimseye g ö r ü n m e d e n odama ç ı k t ı m . N a s ı l s o y u n d u ğ u m u ,
k e n d i m i n a s ı l y a t a ğ a a t t ı ğ ı m ı b i l m i y o r u m . O gece Ş e v ­
ketle b u l u ş a m a d ı m . D e ğ i l b a h ç e y e ç ı k m a k k ı m ı l d a y a c a k
halim yoktu.
Pembe H a n ı m i z i n l i o l d u ğ u için, o g ü n İ s t a n b u l a i n d i -
 — 159 —

ğ i m i Mehmet d u y m a d ı . Pembe h a n ı m her hareketimi

Mehmede b i l d i r m e y i â d e t a vazife e d i n m i ş t i .
Ş e v k e t l e ertesi gece b u l u ş t u k . B a ş ı m d a n geçenleri
a n l a t t ı m . Bana nasıl t e ş e k k ü r e d e c e ğ i n i b i l m i y o r d u . Üç
g ü n sonra m a t b a a y ı b a s t ı l a r . Cam. ç e r ç e v e ne varsa k ı ­
rıp dökmüşler..

BİR ÇOCUĞUM OLDU

A r a d a n on g ü n g e ç m i ş , Bursadakiler g e l m i ş t i . E v i n
içi, gene k a l a b a l ı k l a d o l m u ş t u . A l i P a ş a , İ z m i r e g i t t i k t e n
sonra, k a y ı n v a l d e m Beykozda k ı z k a r d e ş i n i n y a n ı n a yer­
leşmişti. A n a olmama pek az zaman k a l d ı ğ ı için g ü n l e r i ­
mi bekliyordu.
K a y ı n p e d e r i m İ z m i r d e K o k a r y a l ı d a b i r ev t u t m u ş t u .
N i y e t l e r i , beni de oraya g ö t ü r m e k t i . Fakat, b e n i m h i ç de
böyle bir arzum yoktu..
B i r cuma s a b a h ı m ü t h i ş a ğ r ı ile u y a n d ı m . D o k t o r l a r a
haber v e r i l m i ş , k ö ş k e g e l m i ş l e r d i . O g ü n a k ş a m a kadar
ağrılar içinde kıvrandım.
Nihayet b i r erkek ç o c u ğ u m d o ğ d u . B a b a m ı n sevinci­
ne p â y a n y o k t u . İlk erkek t o r u n u n u hemen s e v m i ş , deli­
ye d ö n m ü ş t ü . Babam o ğ l u m a , M a h m u t C e l â l e d d i n a d ı m
verdi.
Ç o c u ğ u m u n d ü n y a y a gelmesiyle i ç i m e b i r a t e ş d ü ş ­
m ü ş t ü . B e n ş i m d i ne y a p a c a k t ı m ? B i r tarafta çocuğum,
b i r tarafta c a n ı m d a n fazla s e v d i ğ i m Ş e v k e t v a r d ı . Hangisi­
n i t e r c i h edecektim. B i l m i y o r d u m , h i ç b i r ş e y b i l m i y o r d u m .
G ö ğ s ü m d e n a m e l i y a t g e ç i r d i ğ i m için M a h m u d a s ü t
vermeme i m k â n y o k t u . Acele s ü t n i n e a r a n d ı ve b i r k a d ı n
bulundu.
Gelip g i d e n l e r i n haddi h e s a b ı y o k t u . B u arada, Ş e v -
k e t i n k a r d e ş l e r i de g e l m i ş t i . Eşsiz b i r ana olan Ş e v k e t i n
a b l a s ı Refika h a n ı m :
 — 160 —

— Ç o c u ğ u n u z a n i ç i n s ü t vermiyorsunuz?
D i y e s o r d u ğ u zaman:
— A m e l i y a t g e ç i r d i ğ i m için v e r m i y o r u m , dedim.
Şevketle aramızdaki rabıtayı bilen Feride yüzüme
b a k t ı ve g ü l d ü . Bense k u l a k l a r ı m a kadar k ı z a r m ı ş t ı m .
G ü n l e r geçtikçe, ıstırabım artıyor, halimi d ü ş ü n m e k t e n
deliye d ö n ü y o r d u m . B i r k a ç zaman sonra t e k r a r Ş e v k e t l e
b u l u ş m a y a b a ş l a d ı m . Her g ö r ü ş ü m e m i z d e kavga ediyorduk.
O bana, b i r an e v v e l kocamdan a y r ı l m a m ı s ö y l ü y o r . Ben
de biraz daha beklemesi için y a l v a r ı y o r d u m . K a r a r ı m ı z
k a f i y d i , evlenecektik. Fakat, daha acele etmemek l â z ı m ­
dı.
O ğ l u m , ü ç d ö r t a y l ı k o l m u ş t u . B i r g ü n M e h m e t oda­
ma geldi ve :
— Ç o c u ğ a n i ç i n s ü t vermiyorsun? d i y e sordu.
A r t ı k , h a k i k a t i , ondan a y r ı l a c a ğ ı m ı , s ö y l e m e n i n zama­
n ı g e l m i ş t i . Gayet s ü k û n e t l e şu c e v a b ı v e r d i m :
— B i l i y o r s u n k i a m e l i y a t t a n sonra b u işi yapmama i m ­
k â n yok. Beni i y i dinle Mehmet. Senden a y r ı l m a k istiyo­
rum., dedim.
Y ü z ü e v v e l â k ı p k ı r m ı z ı , sonra mosmor kesildi. Dudak­
l a r ı n ı ısırıyor, y u m r u k l a r ı n ı s ı k ı y o r d u :
— Mevhibe, ne diyorsun? B u n u nasıl d ü ş ü n e b i l i y o r ­
sun? Yoksa benimle ş a k a m ı ediyorsun? dedi.
Gözlerimden yaşlar boşanmaya başlamşıtı. Elimde ol­
s a y d ı o anda s ö z ü m ü geri a l a b i l i r d i m fakat g ö z ü m h i ç b i r
şeyi g ö r m ü y o r d u :
— Ş a k a e t m i y o r u m Mehmet, b o ş a n m a m ı z l â z ı m , diye­
bildim.
Mehmet, b i r m ü d d e t cevap vermeden yerinde d u r d u .
Y ü z ü m e acı acı b a k t ı k t a n sonra :
— Sen ç ı l d ı r m ı ş s ı n , ne s ö y l e d i ğ i n i b i l m i y o r s u n ,
D e d i ve odadan çıktı.
 — 151 —

t.?, a d ı m ı a t m ı ş , a r z u m u kocama s ö y l e m i ş t i m . Fakat,

içim kan a ğ l ı y o r d u .
A r a d a n bir hatta g e ç t i . B u m ü d d e t z a r f ı n d a M e h m e d i
b i r kere bile g ö r m e d i m . B i r g ü n gene odamda y a l n ı z ö t ü ­
r ü y e . : ' : . m . K a p ı açıldı. M e h m e t içeri g i r d i ve o d a n ı n or­
t a s ı n d a e l l e r i a r k a s ı n d a d u r d u . H i d d e t l i y d i . Beni ö l d ü r e c e k -
miş gibi y ü z ü m e b a k ı y o r d u . Ben o t u r d u ğ u m yerden k i m r l -
damamıştım:
— A r t ı k , her şeyi b i l i y o r u m . M a ş a l l a h , z e k â n ı z a d i -
yect'-. ;,ok. 3 u g ü n e kadar bana hiç bir şey sezdirmediniz.
Nasıl da a n l a m a d ı m . , dedi.
Beynimden v u r u l m u ş a d ö n m ü ş t ü m . D a y a n a m ı y a r a k :
-
— Ben s.:: .: bu isi ç o k t a n haber v e r d i m r m m a . anla­
mak ifine gelmedi. Ş e v k e t i n bana k a r ş ı olan alâkasını
daha i l k g ü n sana s ö y l e d i m . O zaman v e r d i ğ i n c e v a b ı pe­
k â l â h a t ı r l a r s ı n . O g ü n bu işe b i r son verseydin b u g ü n k ü
hale ".«mezelik.
B5r tek kelime s ö y l e m e d e n beni dinleyen M e h m e t :
— B u olamaz.. Senden a y r ı l m a m . , diye b a ğ ı r d ı ve
a r k a f i n ı d ö n e r e k odadan çıktı. Ben:
— Olacak, olacak, senden a y r ı l a c a ğ ı m . , diye hayk r ı -
yordum..
Mehmet '.dadan ç ı k t ı k t a n sonra k e n d i m i y a t a ğ ı m ı n
üzeriru a t t ı m ve kana kana a ğ l a d ı m ' H ı ç k ı r ı k l a r ı m ı zap-
reder. i y e r d u m . Z a v a l l ı Mehmede a c ı y o r d u m amma ne
y a p a b i l i r d i m ? Daha çok g e n ç t i . E r g e ç teselli bulur, beni
unuturdu...
Evde kirr.sc-yie k o n u ş m u y o r d u m . Sabahtan akşama
kadar :d<:r. • kapalı o t u r u y o r d u m . Babam, işin f a r k ı n d a
değildi. Er! m ü h i m mesele v a z i y e t i m i ona bildirmekti
B u n u :«a ; yapsa b i r tek kişi. annem y a p a r d ı .
T.'r: g ü n ı j î m a geldiği zaman ar.neme yalvarmağa
bavla'- !•":
F. 11
 «

— 162 —

— Ne olursun anne. babama .söyle, M t h m e t l e daha

tazJa y a ş ı y a m ı y a c a ğ ı m . Y a l v a r ı r ı m sana, bana bu iyiliği
de yap..
— B e n i n a s ı l ü z ü y o r s u n bilemezsin. P e k â l â , haydi ko­
candan b o ş a n m a k istediğini s ö y l i y e y i m . Ya Hfcbebini sorarsa
ne cevap v e r e b i l i r i m ? »
Evet, ne sebep g ö s t e r e b i l i r d i k ? B a ş k a s ı n ı s e v d i ğ i m i -
çin a y r ı l m a k i s t i y o r u m . , diyemezdim.. G ü n l e r geçiyor,
kimseye bir şey s ö y l e m e d e n , e l i m k o l u m bağlı o t u r u y o r ­
dum..
O g ü n l e r d e A l i p a ş a , b i r iş için İ s t a n b u l a gelmişti.
Bize i n m e m i ş d o ğ r u Beykoza b a l d ı z ı n ı n evine g i t m i ş t i . .
B i r gece gene Ş e v k e t l e b u l u ş t u k . M ü t h i ş sinirliydi.
Kocamdan m ü m k ü n o l d u ğ u kadar ç a b u k a y r ı l m a m için
m ü t e m a d i y e n ı s r a r ediyordu. N i h a y e t :
— Senin bir ş e y y a p a c a ğ ı n y o k . B u işi ben hallede­
ceğim., diye b a ğ ı r d ı .
— Ne yapabilirsin? Elinden ne gelebilir? Ne olursun
biraz daha bekle. H e r şey k e n d i l i ğ i n d e n y o l u n a girer.
— Y a p a c a ğ ı m ı ben b i l i r i m . A r t ı k t a h a m m ü l ü m k a l ­
m a d ı . Senden a y r ı y a ş ı y a m ı y a c a ğ ı m . Yeter, a r t ı k . Öyle
b i r iş y a p a c a ğ ı m k i çok g e ç m e d e n Mehmetten a y r ı l a c a k ­
sın.. ,
O gece gene k a v g a l ı a y r ı l d ı k . .
A l i p a ş a n ı n her aksam muntazaman t ç k r a r ettiği b i r
â d e t i v a r d ı . A k ş a m l a r ı İ s t a n b u l d a n d ö n e r k e n vapura b i n ­
meden evvel o z a m a n l a r ı n en m e ş h u r l o k a n t a l a r ı n d a n b i r i
olan Cenyoya u ğ r a r r a k ı s ı n ı i ç e r d i . Cenyo, Galatada o l ­
d u ğ u için oraya girmeden vapura binmezdi.
B i r a k ş a m gene Cenyoda o t u r u r k e n , k ü ç ü k bir çocuk
i ç e r i y e g i r m i ş ve A l i p a ş a n ı n eline b i r m e k t u p s ı k ı ş t ı r a ­
rak kaçmış.
M e k t u b u okuyan A l i p a ş a , beyninden v u r u l m u ş a d ö n -
m u ş . E u mektupta benim, kendisi gibi m e r t b i r askere
l â y ı k b i r g e l i n o l m a d ı ğ ı m , mevkiine y a k ı ş m ı y a c a k hare­
ketlerde b u l u n d u ğ u m ve Ş e v k e t l e m ü n a s e b e t i m o l d u ğ u
yazılıymış.
A l i p a ş a . a y n ı vapurla d ö n e c e k olan o ğ l u n u bekle-
miş. Mehmet Cenyoya u ğ r a m ı ş ve beraberce vapura b i n ­
m i ş l e r . A l i p a ş a Beykozda o t u r d u ğ u halde K a n d i l l i y e çık­
m ı ş ve Mehmede:
— Beyefendimizle b i r iş h a k k ı n d a görüşeceğim-, de­
miş.
Y a h n i n b a h ç e s i n e g i r d i k l e r i zaman, daha fazla daya­
namayarak, m e k t u b u Mehmede u z a t m ı ş ve:
— A l , oku., d e m i ş .
M e k t u b a göz gezdiren M e h m e t :
— B i l i y o r u m , baba. Her şeyi b i l i y o r u m . , d e m i ş .
B u n u n ü z e r i n e hiddetlenen A h p a ş a . o ğ l u n u n ü z e r i ­
ne y ü r ü y e r e k :
— A y r ı l m a k için daha ne bekliyorsun? diye sorunca
M e b m e t t e n şu c e v a b ı a l m ı ş :
— K a r ı m ı seviyorum. Ayrıiamıyacağj.-n..
Fa^a, a r t ı k k e n d i n i t u t a m a m ı ş ve :
— A y r ı l ı r mısın, a y r ı l m a z m ı s ı n ? G ö r ü r ü z . .
Diyerek köşke doğru çıkmaya başlamış.
B ü t ü n b u n l a r ı , b a b a s ı n d a n a y r ı l ı r a y r ı l m a z odama ge­
l e n M e h m e t t e n ö ğ r e n d i m . H e m a n l a t ı y o r , hem de h ü n ­
g ü r h ü n g ü r a ğ l ı y o r d u - A ğ z ı m ı açıp konuşîıcck halde değil­
d i m . Ben de a ğ l ı y o r d u m . M e h m e t m ü t e m a d i y e n :
— S ö y l e . B u m e k t u b u k i m yazabilir? Söyle, d i y o r d u .
Tam bu s ı r a d a b a b a m ı n sesini d u y d u k . A v a z ı ç ı k t ı ğ ı
kadar:
— Mevhibe! D i y e . b a ğ ı r ı y o r d u .
Hemen y e r i m d e n fırladsm. D i z l e r i m , t i t r i y o r d u . M e h ­
met ;
 — 16i —

— G i t m e . Dedi.
B a b a m ı n sesi sanki bir m ı k n a t ı s g i b i beni kendine d o ğ ­
r u ç e k i y o r d u . Mehmedin, g i t m e demesine bakmadan s&-
sin geldiği tarafa d o ğ r u y ü r ü m e y e b a ş i a d ı m . R ü y a d a g i ­
biydim.
Babam, s o f a n ı n o r t a s ı n d a , elinde mektup, ayakta d u ­
r u y o r d u . H i d d e t t e n â d e t a g ö z l e r i yerinden fırlamıştı. Ü z e ­
r i m e d o ğ r u y ü r ü d ü . O l d u ğ u m yerde m ı h l a n m ı ş gibi d u r u ­
y o r d u m E l i n i k a l d ı r a n babam, h a y a t ı m ı n sonuna kadar u -
n u a t m ı y a c a ğ ı m i k i tokat attı- Neye u ğ r a d ı ğ ı m ı ş a ş ı r m ı ş ­
t ı m . Y a n ı m ı z d a b u l u n a n M ü n i r e ile Z i y a e d d i n araya g i r ­
mek istediler. B e n i m y ü z ü m d e n onlar da h a k s ı z birer tokat
yediler.
B a b a m ı n her şeyi y a p a c a ğ ı n ı t a h m i n e t m i ş t i m , amma
beni d ö v e c e ğ i n i a k l ı m a g e t i r m e m i ş t i m . Beni o kadar sever­
d i k i , o n u n h e m e v l â d ı , hem d e r t o r t a ğ ı i d i m . B u iş onu â-
deta ç ı l d ı r t m ı ş t ı . O anda beni ö l d ü r m ü ş o l s a y d ı daha i y i
olurdu:
—• Defol! Defol odana g i t g ö z ü m g ö r m e s i n . , diye hay­
kırıyordu.
Nasıl d ö n d ü ğ ü m ü , odama nasıl g i t t i ğ i m i b i l m i y o r d u m .
Odama g i r d i ğ i m zaman M e h m e t y o k t u . Çıldıracaktı:,-.. N'o
y a p a c a ğ ı m ı , nasıl hareket e d e c e ğ i m i b i l m i y o r d u m .
B i r a z sonra annem y a n ı m a g e l d i :
— B e ğ e n d i m m i y a p t ı ğ ı n ı ? dedi.
— Babam nerede?
— Z a v a l l ı baban, b u g ü n ona h a y a t ı n d a n on 52ne kay­
b e t t i r d i n . Ö n ü n e gelene meseleyi sordu. O h ı n z ı r Pembe Ka­
n ı m d a n b a ş k a herkes ^bir şey b i l m i y o r u z » diye cevap var­
dı. S ı r a Pembe H a n ı m a g e l d i ğ i zaman b ü t ü n meseleyi, her
ş e y i açıkça a n l a t t ı . Seni geceleri de gözetliyor, her hareketi­
ni t a k i p e d i y o r m u ş . Pembe H a n ı m o l d u ğ u gibi her şeyi an­
lattığı zaman b a b a n ı n h a l i n i g ö r m e l i y d i n . Y ü r e ğ i n e ine-
 — 165 —

cek, b i r y e r i n e bir şey olacak diye ö d ü m p a t l a d ı . A h , M e v ­

hibe. neden b u n u y a p t ı n ? H i ç b i r i m i z e a c ı m a d ı n m ı ?
•Annem a n l a t t ı k ç a ı s t ı r a b ı m a r t ı y o r d u . Ne s ö y l e s e hak­
kı vardı.
A r t ı k iş meydana ç ı k m ı ş , meseleyi herkes d u y m u ş ­
tu..
A l i P a ş a , hemen o akşarni o ğ l u n u alarak Beykoza g ö ­
t ü r d ü . Babam da beni y a l ı y a g ö n d e r d i ve odama hapset­
t i r d i . Penceremin ö n ü n e , r ı h t ı m a A r n a v u t koruculardan
birini nöbetçi koydurdu.
K i m s e y i g ö r m e d e n , kimseyle k o n u ş m a d a n odamda otu­
racak a k i b e t i m i bekliyecektim.
V a z i y e t i m i derhal Ş e v k e t e b i l d i r m e m l a z ı m d ı . Ona
haber v e r m e k için elimde h i ç b i r i m k â n y o k t u . K i m s e y e
b a ş v u r a m a z d ı m . B a b a m ı n en sadık a d a m l a r ı n d a n b i r i o-
lan A r n a v u t k o r u c u y u da k a n d ı r m a m a i h t i m a l y o k t u .
O ğ l u m , k ö ş k t e b a b a m ı n y a n ı n d a k a l m ı ş t ı . Onu d ü ­
ş ü n d ü k ç e içim kan a ğ l ı y o r , o ğ l u m u g ö r m e k i s t i y o r d u m .
B ü t ü n g ü n penceremin ö n ü n d e o t u r d u m . B e l k i Ş e v ­
ket sandalla g e ç e r de beni g ö r ü r diye b e k l i y o r d u m . Onu
beklemekten b a ş k a ç a r e m y o k t u .
N i h a y e t aksam ü z e r i , sandalla y a l ı n ı n ö n ü n d e n ge­
çen Ş e v k e t i g ö r d ü m . Y a l ı d a o l d u ğ u m u b i l m e d i ğ i için bak­
m ı y o r d u bile..
Penceremi a ç t ı m ve elimle işaret etmeye b a ş l a d ı m .
Nihayet beni g ö r d ü ve r ı h t ı m a y a k l a ş t ı ve seslendi:
— Hepsini b i l i y o r u m . Ziyaeddin gelip a n l a t t ı . H i ç b i r
ş e y e ü z ü l m e . Babam, babanla k o n u ş a c a k , dedi.
Bu s ı r a d a korucu vazifesini y a p ı y o r , d u r m a d a n :
— Yasak, r ı h t ı m y a k l a ş m a k yasak, diye b a ğ ı r ı y o r ­
du.
Ş e v k e t , daha fazla d u r m ı y a r a k u z a k l a ş t ı , g i t t i .
A r a d a n b i r k a ç g ü n geçti. B u b i r k a ç g ü n bana aylar
 — 163 —

kadar uzun geldi. Kafese k a p a t ı l m ı ş bir kaplar, g i b i y d i m .

O d a m ı n içinde d ö r t d ö n ü y o r d u m . Geceler bitmek t ü k e n ­
mek b i l m i y o r , g ö z ü m e bir damla u y k u g i r m i y o r d u . İlk
g ü n ü y e m e ğ i m i g e t i r d i k l e r i zaman bir lokma b i r şey yi--
yemedim. Fakat .sonra kendi kendime, niçin yemiyecek-
m i ş i m . yemek yemezsem hasta o l u r u m , diye d ü ş ü n d ü m .

Beni en fazla ü z e n şey Ş e v k e t i n o g ü n d e n sonra ya­

lının ö n ü n d e g ö r ü n m e m e s i y d i . A k i b e t i m ne o l a c a k t ı ?
B i r g ü n , k a p ı açıldı ve odaya Tirnaze kalfa g i r d i . O-
nu k a r ş ı m d a g ö r ü n c e ş a ş ı r d ı m . H a t t â k o r k t u m . Tirnaze
kalfayı Cemile Sultandan b a ş k a kimse g ö n d e r e m e z d i . İ r -
k f l d i g i m i g ö r e n Tirnaze kalfa:
— K o r k m a cicim, bir şey yok. Efendimiz, sizi Eren­
k ö y ü n e ç a ğ ı r t t ı , dedi.
İ ş t e ş i m d i , felâketin er b ü y ü ğ ü ile k a r ş ı l a ş m ı ş t ı m :
— B ü y ü k annem beni ç a ğ ı r t ı r da korkmaz m ı y ı m ?
— Z a y ı f l a m ı ş s ı n ı z , kendinizi bu kadar ü z m e y i n .
— B e n i istediğini sana kendisi m i s ö y l e d i ?
— H a y ı r , cicim. B a ş a ğ a ile haber g ö n d e r d i . Be:', de
k a l k ı p geldim.
— İyi amma ben odamda hapisim. bir yere gidemem
ki..
— Babanızla görüştüm. Erenköyüne gitmenize izin
verdi.
Babam da izin v e r d i k t e n sonra k a l k ı p g i t m e k t e n baş­
ka ç a r e y o k t u .
S ı r t ı m a alelacele bir çarşaf g e ç r i d i m . Tirnaze Kalfa
ile arabaya binerek E r e n k ö y ü n y o l u n u t u t t u k . S o k a ğ a çı­
kar ç ı k m a z â d e t a sersemledim. G ü n l e r d e n sonra temiz
havaya k a v u ş m a k i ç i m e b i r huzur vermekle beraber fi­
ren k ö y ü n d e acaba b a ş ı m a ne gelecek k o r k u s u y ü r e ğ i m i
titretiyordu.
 — 167 —

N i h a y e t b ü y ü k annemin o d a s ı n a g i r d i m . M u t a d me­
rasimden sonra :
— K a l d ı r başını, y ü z ü m e bak, dedi.
Y ü z ü n e b a k t ı ğ V n z a m a n d ü ş ü n c e l e r i m d e ne kadar
(

y a n ı l m ı ş o l d u ğ u m u a n l a d ı m . B ü y ü k annemin h i d d e t l i o-
lacağını t a h m i n e t m i ş t i m . H a l b u k i , y ü z ü g ü l ü y o r d u :
— M e v h i b e bebek, sen neler y a p m ı ş s ı n ? dedi.
Hic sesimi ç ı k a r m a d ı m . Koskoca, y i r m i , y i r m i bir ya­
sanda, e v l â t sahibi b i r k a d ı n o l d u ğ u m halde bana hâ­
lâ :
— M e v h i b e bebek., diye hitap ediyordu.
Cevap v e r m e d i ğ i m i g ö r e n b ü y ü k annem s ö z l e r i n e de­
vam ederek :
— B u işin y ü r ü m i y e c e g i n i ben zaten b i l i y o r d u m O
z a v a l l ı ç o c u k senin dengin değildi.. A ç ı k ç a bana hepsini
anla'., dedi .ve sormaya b a ş l a d ı :
— Ş e v k e t Beyi çok m u seviyorsun? Evlenecek misi­
niz? E v l e n d i k t e n sonra nerede o t u r a c a k s ı n ı z ?
B ü t ü n suallere cevap v e r m i y o r , sadece ö n ü m e b a k ı ­
y o r d u m . Nihayet :
— Baban. Ş e v k e t beyi istemiyor, d e d i ğ i zaman he­
men :
— Evet, efendimiz. Hiç istemiyor, dedim.
G ü l e r e k y ü z ü m e b a k t ı ve şu sözleri s ö y l e d i :
— A m a , ben istiyorum. Hiç bir ş e y e ü z ü l m e . Kocan­
dan bo.şanıncaya kadar g ü z e l g ü z e l otur. Ş i m d i , git, istira­
hat et. dedi.
Y a n ı n d a n a y r ı l d ı ğ ı m zaman s e v i n ç t e n deliye d ö n m ü ş ­
t ü m . Bana d ü n y a n ı n en k ı y m e t l i hediyesini v e r m i ş o l s a y d ı
b u kadar m e m n u n edemezdi..
K a n d i l l i y e d ö n d ü k t e n sonra gene y a l ı d a k i odama
k a p a n d ı m . Ertesi g ü n ü b a b a m ı n E r e n k ö y ü n e gittiğini
d u y d u m . Kendisi E r e n k ö y ü n d e n geldikten sonra da odam-
 — 1C8 —

dan ç ı k m a m a m ü s a a d e etti.. Fakat, s o k a ğ a veya b a h ç e y e

Ç ı k m a y a c a k t ı m . Babam, bu haberi adamlarla g ö n d e r i y o r ,
kendisini h i ç g ö r m ü y o r d u m . Biraz olsun h ü r r i y e t i m e ka­
v u ş t u ğ u m için m e m n u n d u m . Ç o c u ğ u m u g ö r m e m e k ve ba­
bamla d a r g ı n olmaktan b a ş k a ü z ü n t ü m y o k t u .
B i r i k i g ü n sonra, annemle babam Beykoza gittiler
ve o a k ş a m annem, b o ş k â ğ ı d ı m ı odama g e t i r d i . Z a v a l l ı
k a d ı n , b i t i k bir haldeydi. K â ğ ı d ı k u c a ğ ı m a b ı r a k a r a k :
—>- A l , işte m u r a d ı n a e r d i n , dedi.
Ü z ü l ü y o r , fakat benim saadete k a v u ş a c a ğ ı m ı düşüne­
r e k seviniyordu. D a y a n a m a d ı m ve:
— Mehmet n a s ı l ? Siz gidince ne y a p t ı ? diye sordum.
— B i ç a r e ç o c u ğ u n h a l i harap. Seni bu kadar ç o k sev­
diğini t a h m i n etmezdim. Boş k â ğ ı d ı n ı imzaladıkta.:, sonra
k a l e m i bana g ö s t e r d i ve «Hala, ş u n u g ö r ü y o r musun? B u
kalem benim için t a r i h i bir kalemdir. Ç ü n k ü , ben bunun­
la i d a m ı m ı i m z a l a d ı m . H a y a t ı m ı n sonuna kadar s a k l ı y a -
cağim> dedi. Mehmet, bu sözleri s ö y l e r k e n a ğ l a m a m a k
için k e n d i n i nasıl t u t t u m bilemezsin. Ne y a p a l ı m , alın
yazısı. İ n ş a l l a h sen mesut olursun, o da u n u t u r .
M e h m e t İ z m i r e g i d e c e k m i ş . O ğ l u m u n ne o l a c a ğ ı n
b i l m i y o r d u m . K i m s e bana bu hususla b i r şey s ö y l e m i y o r ­
du. Acaba benden a y ı r a c a k l a r m ı y d ı . B u n u d ü ş ü n m e k b i ­
le i s t e m i y o r d u m .
B i r a k ş a m penceremin ö n ü n d e o t u r m u ş denizi seyre­
d i y o r d u m K ı b r ı s l ı l a r d a n gelen b i r s a n d a l ı n r ı h t ı m a ya­
naştığını g ö r d ü m , içinde Şevket vardı :
— Sandala gel! diye eliyle i ş a r e t ediyordu.
Hemen K l e m a n s ' ı b u l d u m . K l e m a n s benim u ğ r u m d a ;
h a y a t ı n ı feda edecek kadar seven b i r kızdı- Onun y a r d ı m ı
ile alt k a t t a k i kafeslerden b i r i n i k a l d ı r d ı m . A ş a ğ ı yuka: ı
i k i m e t r e l i k b i r mesafeden r ı h t ı m a atlamam l â z ı m a ; . G ö ­
z ü m ü k a p a d ı m ve :

•
 — 169 —

— Ya A l l a h ! c e y i p a t l a d ı m . A l l a h t a n b a c a ğ ı m filân'
kırılmadı.
K o r u c u rıhtımı.'; o.'r k ö ş e s i n d e d u r u y o r d u . O n u n g ü ­
z ü n ü n ö n ü n d e sandala b i n d i m . İ ç i m e b i r k o r k u g i r m i ş t i :
—• Ya g i d i p haber verirse, ne y a p a r ı z ? d e d i ğ i m za­
man Ş e v k e t , g ü l e r e k şu c e v a b ı v e r d i :
— M e r a k etme, ben onu k a n d ı r d ı m . Onu da kendimize
bağladık.
Sandalla B o ğ a z a d o ğ r u açıldık. D u r m a d a n k o n u ş u y o r ,
istikbal h a k k ı n d a p l â n l a r y a p ı y o r d u k . E v l e n i r evlenmez;
Ş e v k e t beni e v v e l â M ı s ı r a , sonra K ı b r ı s a g ö t ü r e c e k t i . Bu
m ü j d e y i v e r d i ğ i zaman s e v i n ç t e n yerimde r a h a t otura­
maz oldum. G e n ç k ı z k e n hayalimden g e ç e n l e r i h a k i k a t
yapabilecek, b i l m e d i ğ i m , t a n ı m a d ı ğ ı m ü l k e l e r e gidecek­
t i m . Ü s t e l i k bu seyahati s e v d i ğ i m b i r adamla y a p a c a k t ı m .
O bana, ben ona durmadan a n l a t ı y o r d u k . Ç o c u k mesele­
sine gelince :
— M a h m u d u a l ı p Refikaya b ı r a k a l ı m . Onun ç o c u k ­
l a r ı i l e b ü y ü r , dedi.
Hemen seyahate ç ı k a c a ğ ı m ı z için beraberimizde g ö ­
:
t ü r m e m i z e i m k â n y o k u . İ s t a n b u l a d ö n d ü k t e n sonra ya­
nımıza alacaktık.
Saatin epey i l e r l e m i ş o l d u ğ u n u f a r k e t t i ğ i m i z zaman
saraya d ö n d ü k ve r ı h t ı m a y a n a ş t ı k . Ş e v k e t i n para a l m ı ş
olan korucu benim için b i r m e r d i v e n h a z ı r l a m ı ş t ı . G e l d i ­
ğimizi g ö r ü r g ö r m e z m e r d i v e n i pencereye d a y a d ı . Ş e v k e ­
te veda e t t i k t e n sonra, k a ç m ı ş o l d u ğ u m pencereden içe­
r i y e g i r d i m . K l e m a n s beni b e k l i y o r d u . Kimse, k a ç t ı ğ ı m ı n
f a r k ı n d a o l m a m ı ş t ı . A y a k l a r ı m ı n ucuna basarak odama
gittim.
O ğ l u m için k u r d u ğ u m p l â n l a r ı n ne kadar beyhude
ve boş o l d u ğ u n u b i r i k i g ü n sonra a n l a d ı m . T e l â ş i ç i n d e
y a n ı m a gelen annem:
 — M a h m u d u . babaannesi alacak. Ç o c u ğ u , sana b ı r a k ­
m a m a ğ a karar verdiler, dedi.
D ü n y a b a ş ı m a y ı k ı l m ı ş , yer yerinden o y n a m ı ş t ı .
— E v l â d ı m ı benden a y ı r m a y a h a k l a r ı yok. M a h m u d u
kimseye vermem, diye h a y k ı r d ı m .
— B o ş u n a ü z ü l ü p k e n d i n i harap etme- Onu d ü n y a d a
sana b ı r a k m a z l a r . A l ı p . beraber İ z m i r e gidecekler.
— Amaanne. o benim k a n ı m , c a n ı m . B a b a s ı kadar
benim de onun ü z e r i n d e h a k k ı m var. B u a y r ı l ı ğ a na.nl
t a h a m m ü l ederim? Sen de a n a s ı n , içime d ü ş e n a t e ş i b i ­
l i r s i n . Y a l v a r ı r ı m sana, o n l a r ı k a n d ı r , ne yaparsan yap,
ç o c u ğ u m u benden a y ı r m a s ı n l a r .
— A m a anne, o benim k a n ı m , c a n ı m . B a b a s ı kadar
rine g e t i r e m e y e c e ğ i n i b e l i r t m e k için b a ş ı n ı iki tarafa
sallıyordu:
— E l i m d e n bir şey gelmez k i . Babana s ö y l i y e c e k o l ­
d u m . B a b a s ı alıp g ö t ü r e c e k , işte o kadar, dedi. A r t ı k , ken­
d i n i ü z m e . O ğ l u n , alt tarafı e m i n ellere, b a b a s ı n ı n evine
gidiyor.
A n n e m i n s ö z l e r i n i b i r t ü r l ü havsalam a l m ı y o r , inan­
mak ij-temiyordum :
— 3abamla bir kere de ben k o n u ş a y ı m , dedim.
— S a k ı n ha! Gözü seni g ö r m e k istemiyor. Hele. çocuk
bahsinde ifrit*oluyor. Fena b i r muamele k a r ş ı s ı n d a k a l ı r ­
sın.
A n n e m e y a l v a r m a l a r ı m b i r fayda vermedi. Neticede
o ğ l u m u benden a y ı r a c a k l a r ı n a kanaat g e t i r d i m . Ne yap­
sam, hangi ç a r e y e b a ş v u r s a m boştu. B u acıyı içime g ö m ­
mek, derdime kimseyi o r t a k etmemek l â z ı m d ı .
Aradan günler geçmiş, babamı hâlâ görmemiştim.
Benimle gelip k o n u ş s a bile ç o c u k bahsin: a ç m a m a ğ a ka-
rar v e r m i ş t i m . B a b a m ı n , d e d i ğ i d e d i k t i . Nuh der. Peygam­
ber .içmezdi.
 SABAMLA KARŞILAŞIYORUM

»Bir g ü n , b ü y ü k sofadan g e ç e r k e n , b a b a m ı n bana d o ğ ­

r u g e l d i ğ i n i g ö r d ü m . D u r m a n ı n mı, yoksa k a ç m a n ı n mı
daha i y i o l a c a ğ ı m kestiremedim. O da beni g ö r m ü ş t ü . K a ­
rarsızlık içerisinde b o c a l ı y o r d u m . Babam, d u r d u , beni te­
peden t ı r n a ğ a kadar s ü z d ü ve:
— B u r a y a gel.... dedi.
B u ses. ü z g ü n ve k ı r g ı n b i r sesti.
H i ç sesimi ç ı k a r m a d a n , y a n ı n a g i t t i m :
— M a h m u d u b a b a s ı a l ı p İ z m i r e g ö t ü r e c e k . , dedi.
— Biliyorum.
— U t a n m ı y o r musun?
Bu sözleri b a b a m ı n a ğ z ı n d a n i ş i t m e k ben: yerden
yere g e ç i r i y o r d u .
— B i r işdir oldu. Ç o k rica ederim, t e k r a r l a m ı y a l ı m ,
dedim.
Babam, a c ı acı g ü l d ü k t e n sonra :
— B a k a l ı m , bunun sonu ne olacak? dedi ve y a n ı m d a n
uzaklaştı.
B i r k a ç g ü n sonra da, k a r d e ş i m M ü n i r e , o ğ l u m u , s ü t n i -
nesi ile beraber Beykoza g ö t ü r d ü . Ç o c u ğ u m u , bana ge­
t i r i p g ö s t e r m e m i ş l e r , onu ö p ü p koklamama bile m ü s a a d e
e'memişlerdi.
O n l a r ı n gidişini, içim paralana pandana, o d a m ı n pen­
ceresinden t a k i p e t t i m . M a h m u t , h e n ü z altı a y l ı k o l d u ğ u
için k u n d a k t a y d ı . Y ü z ü n ü g ö r e m e d i m . B i n d i k l e r i muş
{özden kaybolana kadar a r k a l a r ı n d a n b a k t ı m . H ı ç k ı r ı k ­
l a r ı m ı zaptedemiyordum..
Ş e v k e t l e , evleninceye kadar b u l u ş m a m a ğ a karar ver­
miştik. Gizlice g ö r ü ş m e k , b e n i m için çok t e h l i k e l i y d i . Ba­
bam haber a l d ı ğ ı takdirde k ö t ü neticeler d o ğ u r a b i l i r , Ş e v
ketle k u r m u ş o l d u ğ u m u z p l â n l a r a m â n i o l a b i l i r d i . Zama­
nı gelince. Mustafa P a ş a beni babamdan resmen isteye­
cekti.
 — 172 —

S ö y l e d i k l e r i n e g ö r e . Ş e v k e t g i b i b i r a d a m ı sevebile­
c e ğ i m i b a b a m ı n a k l ı a l m ı y o r d u . B ü t ü n saray, sinir içeri­
sindeydi. Herkes, neticenin ne o l a c a ğ ı n ı , b a b a m ı n ne gibi
b i r karara v a r a c a ğ ı n ı merak ediyordu.
Babam, hemen hemen her a k ş a m . Beykoza gidiyor,
geç v a k i t d ö n ü y o r d u .
Nihayet, b i r g ü n Mustafa P a ş a n ı n b a b a m ı ziyarete
geldiğini haber a l d ı m . Sonradan ö ğ r e n d i ğ i m e g ö r e , Mus­
tafa P a ş a . beni resmen i s t e m i ş ve a r t ı k affedilip serbest
b ı r a k ı l m a m ı da rica e t m i ş . Babam i k i teklifi de kabul et­
miş.
A n n e m , bu haberi g e t i r d i ğ i zaman s e v i n ç t e n boynuna
s a r ı l d ı m , y a n a k l a r ı n d a n ö p m e ğ e b a ş l a d ı m . Saadetime, se­
vincime pâyan yoktu.
M e h m e t t e n b o ş a n a l ı bir ay kadar o l m u ş t u . B o ş a n m a
ile yeni b i r n i k â h ı n a r a s ı n d a n üç ay geçmesi lazımmış.
Kalan i k i ayı iple ç e k t i m . Ş e v k e t i n d a y ı z a d e s i Feride, b i r
an y a n ı m d a n a y r ı l m ı y o r d u B u i k i ay z a r ı m d a Ş e v k e t i he­
men hemen h i ç g ö r m e d i m .
Üç ay t a m a m l a n d ı k t a n soflra, bir g ü n annem geldi ve-
ertesi g ü n ü n i k â h k ı y ı l a c a ğ ı n ı haber verdi.
İ k i n c i evlenmem de birincisi gibi sessiz sedasız, patır-
dısız, g ü r ü l t ü s ü z g e ç e c e k t i .
Nikâhımızı aynı imam kıyacaktı. Vekillerimizle, şa­
hitlerimiz başka insanlardı.
N i k â h için y a p t ı r m ı ş o l d u ğ u m yeni elbisemi g i y d i m .
Gene b i r i n c i seferde o l d u ğ u g i b i beni bir k a p ı n ı n a r k a s ı ­
na g ö t ü r d ü l e r . A y n ı sualleri sordular. İsim b a ş k a l ı ğ ı n d a n
maada her şey b i r i n c i seferdeki g i b i y d i . Y a l n ı z . Ş e v k e t l e
evlenmeye razı olup o l m a d ı ğ ı m ı s o r d u k l a r ı zaman:
— Evet'i o kadar hızlı s ö y l e m i ş i m k i i m a m efendi,
odadakilere d ö n e r e k :
 — K ü ç ü k efendimizin sesi, bu sefer ç o k k u v v e t l i ç ı k ­
tı, d e m i ş . .
Senelerden beri b e k l e d i ğ i m emelime a r t ı k n a i l o l -
m u ş t u m . Şevketin karışıydım.
1
Ş e v k e , n i k â h t a n sonra saraya g ü n d ü z l e r i geliyor, ge--
• ç e l e r i evine d ö n ü y o r d u . B i r hafta sonra H i d i v i y a l k u m ­
p a n y a s ı n a ait Abbasiye v a p u r u ile M ı s ı r a hareket edecek­
t i k . M ı s ı r d a bir m ü d d e t k a l d ı k t a n sonra da K ı b r ı s a g e ç e ­
cektik.
Seyahate ç ı k a c a ğ ı m için sevinmekle beraber ailem­
den i l k defa a y r ı l m a k beni b i r hayli ü z ü y o r d u .
N i k â h t a n e v v e l ve bu b i r hafta z a r f ı n d a elbiseler d i k ­
t i r d i m . B e y o ğ l u n u n en m e ş h u r terzilerinden b i r i s i olan
Spigel, i l k t a y y ö r ü m ü d i k i y o r d u . K ı b r ı s t a g i y m e k ü z e r e
m ü t e a d d i t mantolar ı s m a r l a m ı ş t ı m . İ s t a n b u l d a ş a p k a yap­
1
t ı r d ı ğ ı m ı kimse g ö r m e s i n diye, b i r m ü d d e evvel Paristen
•dönmüş olan. Perideden b i r ş a p k a a l d ı m . M ı s ı r a veya K ı b
r ı s a g i t t i ğ i m zaman i s t e d i ğ i m kadar ş a p k a a l a b i l i r d i m .
Fakat, bu işi istanbulda yapmama i m k â n y o k t u .
Y o l h a z ı r l ı k l a r ı t a m a m l a n m ı ş , hareketimize i k i gün
kalmıştı.
B ü y ü k anneme veda etmek ü z e r e E r e n k ö y ü n e g i t ­
t i m . K e n d i s i Ş e v k e t l e e v l e n d i ğ i m e gayet m e m n u n d u . Ba­
na i y i ve rahat y o l c u l u k l a r temenni e t l i k t e n sonra şu tav­
siyede b u l u n d u :
— Ş a y e t yolunuz d ü ş e r de Parise g e ç e r s e n i z , muhak­
kak n K a r t i y s " denen m ü c e v h e r c i y e git. Mücevherlere
bak.- dedi.
• M ü c e v h e r e çok m e r a k l ı olan b ü y ü k annem, dünya­
n ı n en k ı y m e t l i t a ş l a r ı n a sahipti. Parise g e ç t i ğ i m i z tak­
dirde tavsiyesini yerine g e t i r e c e ğ i m i s ö y l e d i m ve y a n ı n ­
dan a y r ı l d ı m . E r e n k ö y ü n d e k i l e r l e vedalaştıktan sonra
Kandilliye, yalıya döndüm.
 — 17* ~

S ü t ü n mesele babama veda e t m e k t i . Sofada k a r ş ı l a ş ­

m a m ı z d a n sonra kendisiyle g ö r ü ş m e m i ş t i m .
Hareket g ü n ü v e d a l a ş m a k ü z e r e k ö ş k e a k t ı m . Ba­
bam k ö ş k t e oturuyor, y a l ı y a i n m i y o r d u .
O d a s ı n a g i r d i ğ i m zaman, elinde fırçası ve paleti, ayak­
lı' d u r m u ş resim y a p ı y o r d u - Odaya g i r d i ğ i m i g ö r d ü ğ ü
halde b a ş ı n ı k a l d ı r ı p y ü z ü m e b a k m a d ı . İşin* devam etti.
Daha ben b i r şey s ö y l e m e d e n :
— Nereye gidiyorsun, ve k i m d e n k a ç ı y o r s u n ? diye
«ordu.
— Seyahate ç ı k ı y o r u z , efendim.
— Gitmeseniz olmaz m ı ?
— Ş e v k e t , öyle istiyor, efendim, der demez y ü z ü al­
lak bullak oldu. Fakat, hiç istifini bozmad:> ve:
— Y a ! Demek k i Ş e v k e t öyle istiyor- P e k â l â . . . Güle
g ü l e git., dedi-
B u s ö z l e r d e n sonra, odadan ç ı k m a k t a n b a ş k a ç a r e yok­
tu. Kendisine d o ğ r u y ü r ü d ü m ve e l i n i öpme}: istedim. E-
Jini ç e k t i , ö p t ü r m e d i .
Babamla d a r g ı n a y r ı l ı y o r d u m . B ü t ü n m ü c e v h e r l e r i m
kendi k a s a s ı n d a y d ı . Bana ait olan bu m ü c e v h e r l e r i ben
istemedim, o ad vermek için h i ç b i r t e ş e b b ü s t e b u l u n m a ­
dı.
Saray h a l k ı y l e ve ailemle v e d a l a ş m a k b i r h a y l i za­
man a l d ı . K ı z l a r d a n bazısı bana g ı p t a ediyordu. Bazısının
halinden ve t a v r ı n d a n da beni ayipladiklarj.ru anlıyor­
dum.
Annemle, k a r d e ş i m l e v e d a l a ş m a k , onlardan a y r ı l m a k
bana çok acı geldi. H e p i m i z a ğ l ı y o r d u k .
Nihayet, b ü t ü n K ı b r ı s l ı ailesinin refakatinde. Şev­
ketle r ı h t ı m d a n b i r sandala b i n i p vapura g i t t i k . Y a n ı m ı z ­
da k e n d i ailemden h i ç kimse y o k t u .
V a p u r u n k a l k m a s ı n a y a r ı m saat kala, bizim muşun
c a n h ı r a ş d ü d ü ğ ü n ü i ş i t t i m . Babam, Halice g e ç i y o r d u . Onu,-,
bir kere daha g ö r m e k için ne tarafa k o ş a c a ğ ı m ı ş a ş ı r m ı ş ­
1
tım. Ş e v k e :
— Ş u taraftarı geçiyor.- dedi ve elimden t u t a r a k g ü ­
v e r t e n i n b i r t a r a f ı n a s ü r ü k l e d i . Nihayet m u ş u g ö r e b i l d i m :
Tentesi, b a b a m ı n v ü c u d u n u n ü s t k ı s m ı n ı k a p ı y o r , y a l n ı z
beyaz pantalonu g ö z ü k ü y o r d u . A ğ l a m a k t a n , g ö z l e r i m kan
çanağına dönmüştü.
Birdenbire, m u ş u n d u r d u ğ u n u far k e t t i m . B u n u gö­
r ü r g ö r m e z , s e v i n ç i ç e r i s i n d e Ş e v k e t e d ö n d ü m ve:
— Bak babam vapura gelip bana veda edecek., de­
dim.
Y a n ı l m ı ş ı m . H a l i l kaptan, ç a ğ ı r d ı ğ ı sandala kendi
bindi ve vapura d o ğ r u gelmeye b a ş l a d ı . Elinde b i r paket
vardı.
V a p u r a ç ı k a r ç ı k m a z y a n ı m a k o ş t u ve:
— Bu paketi, beyefendimiz size y o l l a d ı . Zannedersem
içinde e l m a s l a r ı n ı z v a r m ı ş . Fazla k a l a m a y a c a ğ ı m . H a y ı r ­
lı y o l c u l u k l a r dilerim., dedi ve geldiği gibi aceleyle g i t t i .
Zavallı babacığım, bütün mücevherlerimi bir paket
y a p m ı ş ve bana y o l l a m ı ş t ı . E l i m d e k i paketi g ö r ü n c e büs­
b ü t ü n a ğ l a m a ğ a başladım-
Ş e v k e t i n k a r d e ş l e r i , a k r a b a l a r ı beni teselli ediyor:
— V a l l a h i a y ı p . Y e n i evlisiniz. İ n s a n h a l a y ı n a çı­
k a r k e n a ğ l a r mı d i y o r l a r d ı .
YENİ U F U K L A R A DOĞRU
K a m p a n a ç a l m a y a b a ş l a y ı n c a v e d a l a ş t ı k . T e ş y i e ge­
lenler vapurdan a y r ı l d ı . V a p u r d a g e ç i r d i ğ i m i l k g ü n l e r
benim için bir azap oldu. H a y a t ı m d a i l k defa, bu kadar
çok y a b a n c ı a r a s ı n d a seyahat ediyordum. Herkes bana
b a k ı y o r , beni t e t k i k ediyor g i b i g e l i y o r d u . Utancımdan
yemek k a m a r a s ı n a b i l e gidemiyor, y e m e k l e r i m i z i kama­
r a m ı z a g e t i r t i y o r d u m . Ş e v k e t i n ısrarı ü z e r i n e , y a v a ş ya-
 vaş g ü v e r t e y e ç ı k m a y a , yemek salonuna inmeye, ve İ h a -
sil insan içine k a r ı ş m a y a b a ş l a d ı m .
Ş e v k e t l e bir dakika bile b i r b i r i m i z d e n ayrılmıyor­
1
duk. Geceler , mehtap Akdonize v u r u y o r , p ı r ı l pırıl yaka­
mozlar y a n ı p s ö n ü y o r d u . B u seyahat, o kadar h o ş u m a g i t ­
mişti k i b i r t ü r l ü bitmesini istemiyordum. Fakat, e r g e ç
karaya ç ı k m a m ı z l â z ı m d ı .

Nihayet, tskenderiyeye v a r d ı k Gece orada kalmaya­

rak, d o ğ r u K a h i r e y e g e ç t i k .
B i r ç o c u k gibi e t r a f ı seyrediyor, her g ö r d ü ğ ü m e ş a ­
ş ı y o r d u m . Adeta bir r ü y a d a y a ş ı y o r d u m .
K ü ç ü k g ö r ü m c e m M ü z e y y e n H a n ı m , Mısırlı Yusuf
S ı d c ı k p a ş a n ı n karısıydı- Biz K a h i r e y e g i t t i ğ i m i z zaman
onlar Parists b u l u n u y o r l a r d ı . B u sebepten evleri kapa­
lıydı. T a b i a t i y l e otele inmek mecburiyetinde k a l d ı k . Ş e v ­
ket., beni otelde o t u r t m a k istemiyordu. 3ense otel h a y a t ı
y a ş a m a k için can a t ı y o r d u m
•Sheapherris* otelinde b i r daire t u t t u k ve y e r l e ş t i k .
Ş e v k e t bana K a h i r e n i n her t a r a f ı n ı gezdiriyor, ehramla­
ra, m ü z e l e r e g ö t ü r ü y o r d u . Otelde, tstanbttldan t a n ı d ı k b i r
çok kimse v a r d ı . Bende, vapurda i l k g ü n l e r d e d u y d u ğ u m
u t a n g a ç l ı k t a n eser k a l m a m ı ş t ı . S e r b e s t ç e her tarafa girip
ç ı k ı y o r d u m . Hemen her gece b i r yere d a v e t l i y d i k -
H a y v a n l a r a k a r ş ı olan d ü ş k ü n l ü ğ ü m ü bilen Ş e v k e t ,
b i r g ü n beni hayvanat b a h ç e s i n e g ö t ü r d ü - Her kafesin ö-
ntiinde dakikalarca d u r u y o r h a y v a n l a r ı s e y r e d i y o r d u m .
B i r kafesin ö n ü n e g e l d i ğ i m i z zaman gayet acaip b i r hay­
van g ö z ü m e itişti. Ufak tefek olan b u hayvan hangi t a ş ı n
ü z e r i n e otursa o renge g i r i y o r d u .
— K u z u m Ş e v k e t b u k ü ç ü c ü k j i r t n ş e y nedir? diye
sordum.
— B u k a l e m u n . B u . renk d e ğ i ş t i r e n b i r hayvandır.
 — 177 —

B u k a l e m u n o kadar h o ş u m a g i t m i ş t i k i ö n ü n d e n ay-
r ı l a m ı y o r d u m . A k l ı m a b i r ş e y geldi ve:
— H a y d i ne olursun, g a r d i y a n g ö r m e d e n şu h a y v a n ı
alalım., dedim.
Ş e v k e t , hayretler i ç e r i s i n d e y ü z ü m e b a k t ı ve:
— Sen ç ı l d ı r d ı n m ı ? N a s ı l a l ı r ı z . S a k ı n b ö y l e b i r ş e y
y a p a y ı m deme... dedi ve y ü r ü d ü .
O arkasını döner dönmez elimi içeriye soktum ve
h a y v a n ı y a k a l a d ı ğ ı m g i b i yakama k o y d u m . Ü z e r i m d e ye­
şil bir t a y y ö r v a r d ı . B u k a l e m u n derhal yeşil oldu. Hiç
sesimi ç ı k a r m a d a n Ş e v k e t i n y a n ı n a g i t t i m ve arabaya b i ­
nerek o'-cle d ö n d ü k -
Otele d ö n d ü ğ ü m ü z zaman Ş e v k e t e y a p t ı ğ ı m işi an­
l a t t ı m . Deliye d ö n m ü ş t ü :
— B u â d e t a h ı r s ı z l ı k t ı r . Derhal, hemen ş i m d i gidip
yerine koyacağız., dedi.
Bense y a l v a r ı y o r , beni h a y v a n ı m d a n a y ı r m a m a s ı için
adeta a ğ l ı y o r d u m . H a k i k a t e n ü z ü l d ü ğ ü m ü g ö r e n Ş e v k e t :
— B u n u yerine b ı r a k ı r s a k , ben de sana söz v e r i y o ­
r u m . K ı b r ı s t a sana k ü ç ü k b i r hayvanat b a h ç e s i y a p a r ı m .
S e v d i ğ i n ufak tefek, z a r a r s ı z h a y v a n l a r ı toplar, i s t e d i ğ i n
gibi beslersin., dedi.
Ş e v k e t t e n bu sözü a l ı n c a B u k a l e m u n u gidip yerine
b ı r a k m a y a razı oldum. T e k r a r hayvanat b a h ç e s i n e d ö n ­
d ü k ve gardiyan g ö r m e d e n h a y v a n ı a l d ı ğ ı m yere b ı r a k ­
tım..
N e ş e ve saadet i ç e r i s i n d e g e ç e n g ü n l e r d e n sonra Port
Saitten. Larnakaya hareket eden b i r vapura b i n d i k ve
Kıbrısa gittik.
L a r n a k a l i m a n ı n a girer girmez bu cennet g i b i a d a y ı
s e v m i ş t i m . V a p u r a ç ı k t a demir a t t ı . K ı b r ı s l ı ailesinin bu
adada arazileri, çiftlikleri v a r d ı . B a ş t a çiftlik kâhyası
Saffet elendi o l d u ğ u halde e ş r a f t a n b i r s ü r ü insan bizi
F.12
 •

— 178 —

k a r ş ı l a m a ğ a g e l m i ş t i . K ı b r ı s l ı ailesi, burada çok s e v i l i ­

yordu-
Ş e v k e t , beni herkesle a y r ı a y r ı t a n ı ş t ı r d ı k t a n sonra
Saffet efendiye biizm için ev t u t u p t u t m a d ı ğ ı n ı sordu.
Saffet efendi:
— Çok a r a d ı k efendim, fakat sizlere lâyık b i r ev bu­
l a m a d ı k . B i r k a ç g ü n otelde k a l ı r s a n ı z i s t e d i ğ i m i z gibi bir
ev buluruz, dedi.

Larnakadan arabalara binerek Lefko.şaya gittik ve

d o ğ r u otele i n d i k . B i z i m için h a z ı r l a n m ı ş olan i k i k ü ç ü k
odaya y e r l e ş t i k . B i r taraftan da ev a r a n ı y o r d u .
On g ü n sonra b i r ev b u l d u l a r . B u k u t u gibi ş i p ş i r i n
bir evdi. B i r salon, b i r yatak odası, b i r tuvalet odası ve bil­
de h i z m e t ç i o d a s ı n d a n m ü t e ş e k k i l d i .
K a n d i l l i s a r a y ı n d a n sonra b ö y l e k ü ç ü k b i r yerde o-
turmamı kafiyen yadırgamamıştım. Hayatımdan çok
m e m n u n d u m . Kocamla b i r b i r i m i z e deli gibi â ş ı k t ı k . S a- •
adetimiz o kadar b ü y ü k t ü k i k ü ç ü k b i r k u l ü b e d e bile o-
turmaya razıydım.
Y e r l e ş m e faslı b i t t i k t e n sonra c i v a r ı g e z m e ğ e ve ah­
baplar e d i n m e ğ e b a ş l a d ı k . A r k ad a ş l a r ı m ı z ı n b ü y ü k b i r
k ı s m ı n ı İ n g i l i z l e r t e ş k i l ediyordu. Beraber gezintiler ya­
p ı y o r , e ğ l e n c e l e r t e r t i p ediyorduk. B u yepyeni ve d e ğ i ­
şik hayat çok h o ş u m a g i d i y o r d u . Ş e v k e t i n ısrarı ile tenis
bile oynamaya b a ş l a m ı ş t ı m - G ü n l e r , b i r b i r i n i takip e d i ­
yor, v a k t i n nasıl g e ç t i ğ i n i f a r k e d e m i y o r d u m .

B i r g ü n Ş e v k e t e . M ı s ı r d a bana v e r m i ş o l d u ğ u sözü
h a t ı r l a t t ı m ve vâdetfiği h a y v a n l a r ı a l m a s ı n ı s ö y l e d i m .
B a h ç e m i z i n içi kediler, k ö p e k l e r ve t a v ş a n l a r l a dolmaya .
b a ş l a d ı . Her b i r i n e a y r ı yer y a p t ı r m ı ş t ı m . B u n l a r ı n ye­
m e k l e r i n i k e n d i m veriyor, u ş a ğ ı n b a k m a s ı n a müsaade
etmiyordum.
 — 179 —

Ö t e d e n beri en b ü y ü k arzum b i r y ı l a n a sahip olmak­

tı. Ş e v k e t e :
— İlle bana b i r y ı l a n b u l u p getir. D i y e t u t t u r d u m .
Ş e v k e t bu ı s r a r ı m ı b a ş ı n ı s a l l ı y a r a k k a r ş ı l ı y o r :
— Ben sana y ı l a n nereden b u l a y ı m , d i y o r d u .
Y ı l a n ı b u l u p getirmekten başka çare o l m a d ı ğ ı n ı g ö ­
r ü n c e , ne y a p t ı s y a y a p t ı ve bana bir y ı l a n b u l d u r d u . Y a ­
r ı m metre boyunda olan bu h a y v a n ı n rengi çok g ü z e l d i .
Hareleri b i r h a r i k a y d ı . K ü ç ü c ü k yeşil gözleri p ı r ı l pırıl
parlıyordu.
Ş e v k e t , y ı l a n ı b ü y ü k ç e b i r cam kavanozun içerisin­
de getirdi ve bana teslim e t t i k t e n sonra :
— Çok rica ederim. İyi muhafaza et. Kavanozdan çık­
m a s ı n . B i l i r s i n ya, y ı l a n d a n nefret ederim, dedi.
Kavanozu, izzet i k r a m , salonun bir k ö ş e s i n e y e r l e ş ­
t i r d i m . K a p a k y e r i bir bezle b a ğ l ı o l d u ğ u için b ü y ü k ve
a ğ ı r bir k i t a b ı ü z e r i n e k o y d u m . Ş e v k e t i k o r k u t m a k iste­
miyordum.
H a y v a n ı h e r g ü n besleye besleye şişmanlatmıştım.
B i r g ü n . bize pek y a k ı n olan, tenis k o r t u n d a o t u r m u ş , İ n ­
giliz a h b a p l a r ı m ı n o y u n u n u seyrediyordum.
U ş a ğ ı m ı n k o ş a r a k bana d o ğ r u g e l d i ğ i n i g ö r d ü m . Ne­
fes nefese y a n ı m d a duran u ş a k :
— A m a n efendim, y ı l a n k a ç m ı ş . A r a d ı k , bulamadık.
Ş e v k e t bey sizi istiyor dedi.
Derhal y e r i m d e n f ı r l ı y a r a k eve g i t t i m . Ş e v k e t , hiz­
m e t ç i m i z l e beraber evin d ö r t k ö ş e s i n d e y ı l a n ı a r ı y o r d u .
Ben de a r a ş t ı r m a y a k a t ı l d ı m . B a k m a d ı ğ ı m ı z ' kıyv. k ö ş e
k a l m a d ı . Fakat, b i r t ü r l ü h a y v a n ı b u l a m a d ı k . Ben hay­
v a n ı m g i t t i diye ü z ü l ü y o r d u m . Ş e v k e t ise k o r k u d a n ne
y a p a c a ğ ı n ı ş a ş ı r m ı ş b i r haldeydi-
O g ü n y ı l a n ı m ı b u l a m a d ı k . H a y v a n , b i r delikten ka­
çıp « i t m i ş olacakt:. Gece. Ş e v k e t i n h a l i n i g ö r d ü k ç e g ü l -
 — 180 —

mekten k a t ı l ı y o r d u m . B i r t ü r l ü y a t a ğ a g i r e m i y o r , ç a r ş a i -
l a r ı , y o r g a n ı silkeliyor, h a t t â ş i l t e y i a l t ü s t edip yılanı
a r ı y o r d u . N i h a y e t yatakta b i r ş e y o l m a d ı ğ ı n a kanaat ge­
t i r i n c e , c i b i n l i ğ i b i r tek a ç ı k nokta b ı r a k m a m a c a s ı n a , şil­
t e n i n a l t ı n a s ı k ı ş t ı r d ı . Y o r g a n ı n içine b ü z ü l e r e k y a t t ı . B ü ­
t ü n b u tedbire r a ğ m e n sabaha kadar rahat u y k u u y u y a -
madı.
A y n i hal ertesi g ü n ü ve gece de t e k r a r l a n d ı . İ k i g ü n
sonra y ı l a n ı m b u l u n d u . Salonun b i r k ö ş e s i n d e g i z l e n m i ş
v e oradan ç ı k a r a k aheste aheste yatak o d a s ı n a d o ğ r u g i t ­
m i ş t i . U ş a k y ı l a n ı m a ş a ile tutarak kavanoza koydu-
A r t ı k m e m n u n d u m . A k ş a m Ş e v k e t , eve g e l d i ğ i zaman,
y ı l a n ı kavanozda g ö r d ü ğ ü halde bir ş e y s ö y l e m e d i . Sabah­
l e y i n u y a n d ı ğ ı m vakit, y ı l a n ı n yerinde y e l l e r esiyordu.
Ş e v k e t , t a h a m m ü l e d e m e d i ğ i bu h a y v a n ı , u ş a ğ a vererek
uzak t a r l a l a r d a n b i r i n e a t t ı r m ı ş t ı . .
K ı b r ı s t a en b ü y ü k z e v k i m atla uzun gezintilere g i t ­
m e k t i . Bazan kafile halinde ç ı k a r , bazan da y a l n ı z başı­
ma d o l a ş ı r d ı m . E n i y i dostumuz, K ı b r ı s l ı a v u k a t Halit
beydi. Ailece çok i y i g ö r ü ş ü y o r d u k -
Ş e v k e t , beni delicesine sevmesine r a ğ m e n , g ü z e l ka­
d ı n l a r a k a r ş ı b ü y ü k zaafı v a r d ı . H a t t â , ö n ü m d e k a d ı n l a r a
k u r yapmaktan, onlarla flört etmekten ç e k i n m e z d i . T a b i î
b u da beni çileden ç ı k a r ı r d ı . E v l i l i ğ i m i z i n i l k a y l a r ı n d a
beni aldatmaya b a ş l a m ı ş t ı .
İ n g i l i z a h b a p l a r ı m ı z ı n a r a s ı n d a çok s e v i ş t i ğ i m i z bir
k a r ı koca v a r d ı . B i r baytar olan koca, gayet h o ş sohbet,
n e ş ' e l i b i r a d a m d ı . K a r ı s ı da g ü z e l olmakla beraber olduk
ça s o ğ u k b i r i n s a n d ı . G ü z e l e b a k m a s ı n ı sevap sayan Ş e v ­
ket, M r s . Stone'a k u r yapmaya b a ş l a d ı .
Ş e v k e t i n b u a l â k a s ı n ı n geçici b i r heves o l d u ğ u n u ve
b e n i s e v d i ğ i n i b i l d i ğ i m için pek o kadar a l d ı r m ı y o r d u m .
B i r g ü n , M r s . Stone'a ç a y a d a v e t l i y d i k . Ş e v k e t l e g i t -
 — 181 —

t i k . K o c a s ı evde y o k t u . B i r a r a l ı k k a d ı n k a l k t ı ve o d a n ı n
bir köşesindeki p a r a v a n a n ı n arkasına geçerek çay hazır­
lamağa başladı.
Mrs- Stone'un p a r a v a n a n ı n a r k a s ı n a g e ç m e s i n i f ı r s a t
bilen Ş e v k e t , derhal y e r i n d e n f ı r a l d ı ve:
— Size y a r d ı m edeyim, M a d a m dedi.
Ş e v k e t i n n i y e t i n i b i l d i ğ i m için :
— Ş e v k e t gitme, fena olur dedim-
B e n i d i n l e m e d i bile ve p a r a v a n a n ı n a r k a s ı n a geçti.
K o l t u k l a r d a n b i r i n i n ü z e r i n d e M r s . Stone'un A n k a r a ke­
disi y a t ı y o r d u .
Ş e v k e t i n , kedilere t a h a m m ü l ü y o k t u . B i z d e k i k e d i ­
ler, k a f i y e n eve girmez, b a h ç e d e d u r u r d u . Ş e v k e t , k ü ç ü k
ken y a t a ğ ı n a g i r e n b i r k e d i d o ğ u r m u ş . B u işin f a r k ı n d a
olmayan Ş e v k e t de y a t a ğ a g i r m i ş . T a b i i ü r k m ü ş . O g ü n ­
den sonra da kediden nefret e t m i ş . Ş e v k e t i n bu h u y u n u
b i l d i ğ i m için k o l t u k t a u y u y a n k e d i y i t u t t u ğ u m gibi para­
v a n a n ı n a r k a s ı n a a t t ı m . M r s . Stone, b i r çığlık k o p a r d ı ,
Ş e v k e t ise k a p ı y ı v u r d u ğ u g i b i çıktı g i t t i . Ben o t u r d u m ;
g ü z e l g ü z e l ç a y ı m ı içtim. A k ş a m ü s t ü eve d ö n d ü ğ ü m za­
m a n Ş e v k e t i evde b u l d u m . S o m u r t m u ş o t u r u y o r d u . K a ­
b i l o l s a y d ı , k o c a m ı n a k l ı n ı b a ş ı n a g e t i r m e k için, y a n ı m ­
da her zaman k e d i t a ş ı y a c a k t ı m . .
A d a n ı n i ç e r i s i n d e d o l a ş ı p g e d m e d i ğ i m i z yer k a l m ı ­
y o r d u . B i r g ü n , V a l i M r . W h i t e , k a r ı s ı ve ben yaban keçisi
a v ı n a gitmeye k a r a r v e r d i k . Ş e v k e t i n işi o l d u ğ u için b i ­
zimle g e l m i y e c e k t i .
Sabah ş a f a k l a beraber otomobille yola çıktık. V a r a ­
c a ğ ı m ı z yere v a r d ı k . A k ş a m a kadar d a ğ tepe t ı r m a n d ı ğ ı ­
m ı z halde h i ç b i r ş e y v u r a m a d ı k . D ö n e r k e n , otomobil bo­
zuldu. Civar k ö y l e r d e n a k ı n a k ı n y a r d ı m ı m ı z a gelen R u m ­
lar, b e n i evlerine davet ediyor, v a l i y l e k a r ı s ı n a h i ç b i r
ş e y s ö y l e m i y o r l a r d ı . B e n i m için odalar h a z ı r l a m ı ş l a r d ı .
 — 182 —

Buna sebep de M e h m e t P a ş a ailesinin g e l i n i o l m a m d ı . On­

ları y a l n ı z b ı r a k a m ı y a c a g ı m için, izzet i k r a m h a z ı r l a n a n
s a l t a n a t l ı yataklardan istifade edemedim.
O gece otomobilin i ç e r i s i n d e s a b a h l a d ı k . Sabaha kar­
şı, L e f k o ş a d a n y a r d ı m o t o m o b i l l e r i geldi. Otomobillerden
b i r i n i n i ç e r i s i n d e Ş e v k e t v a r d ı . M e r a k t a n deliye d ö n m ü ş ,
derhal y a r d ı m a k o ş m u ş t u . B e n i s a ğ salim k a r ş ı s ı n d a g ö ­
rünce yüzü güldü..
TRODOS S A Y F İ Y E S İ N D E
Yaz g e l m i ş t i . B i r k a ç zaman için Trodos denen bir
sayfiyeye çıktık. B u r a s ı , a d a n ı n en g ü z e l yerlerinden b i ­
r i y d i . Trodos'da g e ç i r d i ğ i m i z g ü n l e r z a r f ı n d a bisiklete b i n ­
mesini ö ğ r e n d i m . Bisikletle gezmek, m ü t h i ş h o ş u m a g i t ­
mişti- Trodos'dan L e f k o ş a y a i n d i ğ i m i z zaman b a ş t a Ş e v ­
ket olmak ü z e r e b i r k a ç a h b a b ı m ı z ı k a n d ı r d ı m ve bisik­
letle a d a n ı n t u r u n u yapmaya k a r a r verdik.
Y o l l a r muntazam ve güzel o l d u ğ u için s ı k ı n t ı ç e k m i y e
ç e k t i k . Uzun u z a d ı y a h a z ı r l a n d ı k t a n sonra b e ş a l t ı kişi
bisikletlerimize b i n d i k ve yola ç ı k t ı k . Geceleri k ö y l e r d e
k o n a k l ı y o r , g ü n d ü z l e r i ise, c a n ı m ı z ı n istediği yerde du­
ruyor, yemek y i y o r veya istirahat ediyorduk. A d a n ı n t u r u
tam on yedi g ü n d ü r d ü . Evimize d ö n d ü ğ ü m zaman y o r ­
g u n l u k t a n bitap b i r h a l d e y d i m .
V ü c u d u m bu y o r g u n l u ğ a t a h a m m ü l e t m e m i ş t i . O ge­
ce a ğ z ı m d a n m ü t h i ş b i r kan geldi. Ş e v k e t , t e l â ş i ç e r i s i n d e
ne y a p a c a ğ ı n ı bilmez b i r halde oradan oraya kokuyordu.
Ş e v k e t , ayni zamanda a r k a d a ş ı olan doktor Hafız Ce-
mal'i ç a ğ ı r d ı . D o k t o r Hafız Cemal, L o k m a n h e k i m i y d i .
U z u n u z a d ı y a muayene e t t i k t e n sonra, a ğ z ı m d a n ge­
len k a n ı n y o r g u n l u k neticesinden o l d u ğ u n u söyledi. M e ­
rak edilecek b i r şey y o k m u ş . L o k m a n H e k i m i n a ğ z ı n d a n
bı: sbzleri işittiğimiz zaman Ş e v k e t i n de benim de i ç i m i z
r a h a t l a d ı . Doktor, muayenesini b i t i r d i k t e n sonra. Ş e v k e ­
te d ö n d ü ve:
 — 183 —

— K a r ı n ı z ı b i r b a ş k a memlekete g ö t ü r s e n i z i y i eder­
siniz. H e m tebdilhava olur, h e m de gezer eğlenir.. Dedi.
B u sözler çok h o ş u m a g i t m i ş t i . A r t ı k K ı b r ı s t a n s ı k ı l ­
maya b a ş l a m ı ş t ı m - H e m e n Ş e v k e t e :
— Ne i y i olur. M e s e l â Parise gidebiliriz, dedim.
D o k t o r g ü l d ü ve:
— Orada pek d i n l e n e c e ğ i n i z i zannetmem amma ma­
dem k i Parise g i t m e k istiyorsunuz, gidin, e ğ l e n i r ; i y i va­
kit, g e ç i r i r s i n i z . Dedi.
Ş e v k e t de bu f i k r i b e ğ e n m i ş t i . Parise g i t m e y i karar-
l a ş t ı r ı n c a , o s ı r a d a Pariste a t a ş e m i l i t e r l i k yapan T e v f i k
K ı b r ı s k y a m e k t u p y a z d ı k ve y a ş a m a ş a r t l a r ı h a k k ı n d a
m a l û m a t istedik.
Gelen cevapta P a r i s i n gayet ucuz o l d u ğ u ve rahat ra­
hat y a ş ı y a b i l e c e ğ i m i z y a z ı l ı y d ı .
Alelacele e ş y a l a r ı m ı z ı t o p l a d ı k ve v a p u r l a Port Saide
g i t t i k . M a r s i l y a y a g e ç m e k için K ı b r ı s t a n d o ğ r u vapur
yoktu.
•
Paris, r ü y a l a r ı m d a y a ş a t t ı ğ ı m ve g ö r m e k için can
a t t ı ğ ı m b i r ş e h i r d i . Marsilyada h i ç k a l m ı y a r a k d o ğ r u Pa­
rise g i t t i k . Evvelce Parisi g z r m ü ş olan Ş e v k e t , bana etraf
h a k k ı n d a izahat v e r i y o r d u .
Tevfik bizi istasyonda k a r ş ı l a d ı ve b i z i m için t u t m u ş
o l d u ğ u otele g ö t ü r d ü . T a b i i ben bu k ü ç ü k oteli b e ğ e n m e ­
d i m . E ş y a l a r ı m ı z ı y u k a r ı y a bile ç ı k a r t t ı r m a d a n Ş e v k e t e :
— Ben burada d ü n y a d a o t u r m a m . Bana b a ş k a bir
otel b u l .
Ş e v k e t de bana hak v e r m i ş t i . O t e l h a k i k a t e n gayet
k ö t ü . pis, k a r a n l ı k b i r b i n a y d ı .
Hemen, oradan Parisin en m e ş h u r caddelerinden b i ­
risi olan Champs Elysee'deki C a ı i t o n oteline g i t t i k ve b i ­
ze g ö s t e r i l e n daireye y e r l e ş t i k - Y a t a k o d a m ı z ı n y a n ı n d a
b i r salon, b i r de banyo v a r d ı .
 KUYUMCULARİN TELÂŞI

O gece istirahat e t t i k t e n sonra ertesi g ü n ü i l k işim,

m e ş h u r m ü c e v h e r c i K a r t i y e y e g i t m e k oldu. î s t a n b u l d a n
a y r ı l m a d a n evvel b ü y ü k annem buraya g i t m e m i ve m ü ­
cevherleri g ö r m e m i t e m b i h e t m i ş t i . V i l r i n l e r d e k i t a ş l a r ,
hakikaten çok güzeldi.
Ş e v k e t l e içeriye girer girmez, derhal e t r a f ı m ı z ı sa­
rarak ne i s t e d i ğ i m i z i sordular. B i r ş e y l e r s a t ı n a l a c a ğ ı m ı
z a n n e d i y o r l a r d ı . H a l b u k i ben buraya almaya d e ğ i l sat­
maya g e l m i ş t i m . P a r a m ı z gayet kıttı. K ı r k i k i k ı r a t l ı k
pembe p ı r l a n t a k ü p e l e r i m i g ö s t e r d i ğ i m zaman a d a m ı n
gözü d ö r t açıldı. A ş a ğ ı y u k a r ı b i r p a z a r l ı k t a n sonra kü­
peleri d ü k k â n a b ı r a k t ı m ve bedeli olan p a r a y ı a l d ı k .
Bundan sonraki işim, Parisin en m e ş h u r terzisini sor­
mak oldu. L a n v i n ' i tavsiye ettiler. Hemen b i r arabaya at­
l a d ı m ve L a n v i n ' e g i t t i m . Pariste g i y e b i l e c e ğ i m elbisele­
r i m pek azdı. B i r k a ç tane elbise ve t a y y ö r ı s m a r l a d ı k t a n
sonra i ç i m r a h a t etti..
Ertesi gece Ş e v k e t beni operaya g ö t ü r d ü . İlk g ö r d ü ­
ğ ü m opera, « K a r m e n » oldu- O p e r a n ı n i h t i ş a m ı ve k a d ı n ­
ların sırtlarındaki tuvaletlerin güzelliği gözleri kamaştı­
r ı y o r d u . B u , benim için, yepyeni b i r h a y a t t ı -
Pariste g e ç i r d i ğ i m g ü n l e r bende unutulmaz h â t ı r a l a r
b ı r a k m ı ş t ı r . G e n ç k ı z k e n , kitaplarda o k u d u ğ u m ve h ü l y a ­
sını k u r d u ğ u m b i r h a y a t ı n içine g i r m i ş t i m . Romanlarda
o k u d u k l a r ı m ı t a t b i k e ç a l ı ş ı y o r , gezip e ğ l e n i y o r d u m .
B e n i h e r g ü n m e ş g u l edecek y e n i b i r e ğ l e n c e , d e ğ i ş i k
b i r h â d i s e o l u y o r d u . Ş e v k e t l e , gezip g ö r m e d i ğ i m i z yer
k a l m ı y o r d u . E n i y i lokantalara, gece k u l ü p l e r i n e , t i y a t ­
roya, operaya, m ü z e l e r e g i d i y o r d u k . Pariste otomobilsiz
rahat e d e m i y e c e ğ i m i z için, b i r l ü k s o t o m o b i l k i r a l a m ı ş ,
b i r de şöfür t u t m u ş t u k . D e r h a l ders almaya b a ş l a d ı m ve
k ı s a b i r zamanda otomobil k u l l a n m a s ı n ı ö ğ r e n d i m . B u
suretle. Paris c i v a r ı n ı gezmek kolaylaşmıştı-
 — 185 —

B i r gece Ş e v k e t otele geldi ve:

— B u a k ş a m seni b i r yere g ö t ü r e c e ğ i m , h a y d i g i y i n ,
dedi.
O kadar y o r g u n d u m k i c a n ı m ç ı k m a k istemiyordu.
Nihayet Şevketin ısrarına d a y a n a m ı y a r a k giyindim. Çık­
tık, otomobile b i n d i k . Y o l u z a d ı k ç e uzuyor, b i r t ü r l ü b i ­
t i p t ü k e n m e k b i l m i y o r d u . İçim s ı k ı l m a ğ a b a ş l a m ı ş t ı .
— K u z u m Ş e v k e t , nereye gidiyoruz?
D e d i ğ i m zaman g ü l d ü ve :
— Biraz daha sabret. Neredeyse v a r a c a ğ ı z . O zaman
g ö r ü r s ü n , dedi-
Nihayet bir binanın ö n ü n d e durduk. İçeriye girdiği­
miz zaman, ş a ş ı r d ı m . B i r s ü r ü insan m a s a l a r ı n etrafına
t o p l a n m ı ş , k u m a r o y n u y o r d u . B u r a s ı «Angen» k u m a r h a -
ııesiydi. B i r saatlik mesafeyi bunun için k a t e t t i ğ i m i z e â -
deta i ç e r l e m i ş t i m . Fakat, Ş e v k e t e b i r ş e y s ö y l e m e d i m .
Ortada b ü y ü k b i r masa v a r d ı . Ş e v k e t e :
— B u nedir? diye s o r d u ğ u m zaman:
— Rulet, diye cevap v e r d i ve n a s ı l o y n a n a c a ğ ı n ı an­
lattı.
B u kadar i n s a n ı n b u o y u n u merakla t a k i p etmesine
b a k ı l a c a k olursa g ü z e l b i r oyundu. Ben de o y n a m a ğ a b a ş ­
l a d ı m . Ö n ü m d e k i para k â h gidiyor, k â h ü s t ü n e a l ı y o r d u m .
N i h a y e t i ç i m sıkıldı. K u m a r , beni pek s a r m a m ı ş t ı . Y e r i m ­
den k a l k t ı m ve Ş e v k e t e d ö n m e k i s t e d i ğ i m i s ö y l e d i m . Git-,
m ek i s t e d i ğ i m i gören Ş e v k e t itiraz etmedi ve otlee d ö n ­
dük...
Paris sefiri R ı f a t P a ş a ve b i r Rus olan k a r ı s ı y l a çok
a n l a ş m ı ş t ı k . Hemen hemen her gece beraberdik- B i r ak­
ş a m yemekte :
— Y a r ı n , hava m e y d a n ı n a gelmek ister misiniz? diye
sordu.
 — 186 —

B u sual pek t u h a f ı m a g i t m i ş t i . Hava m e y d a n ı n d a be­

n i m ne işim v a r d ı ? Hayretle y ü z ü n e b a k t ı m ve:
— N i ç i n ? diye sordum.
— Ordumuza a l ı n a c a k i l k tayyarenin t e c r ü b e s i n i ya­
pacaklar. Pek enteresan o l a c a ğ ı n ı t a h m i n e d i y o r u m . A r z u
ederseniz hep beraber gider, y a p ı l a n t e c r ü b e y i seyrederiz,
diye cevap verdi.
Tayyare, d ü n y a için h e n ü z y e n i b i r ş e y d i . B u işe d o ğ ­
rusu m e m n u n o l m u ş t u m . Ş e v k e t i n y ü z ü n e b a k t ı ğ ı m za­
man onun da gitmek i s t e d i ğ i n i a n l a d ı m ;
— H a y hay. g i d e l i m , dedim.
Ertesi sabah erkenden meydana g i t t i k . B i P l â n dedik­
l e r i k ü ç ü k b i r t a y y a r e meydanda d u r u y o r d u . Birdenbire
i ç i m e b i r heves g i r m i ş t i . Tayyareye binmek hevesi. Bu
a r z u m o kadar k a v v e t l i y d i k i d a y a n a m a d ı m ve Ş e v k e t e :
— Ş e v k e t , ben tayyareye b i n e c e ğ i m , dedim.
Ş e v k e t i n itiraz e d e c e ğ i n i b i l i y o r d u m . H a k i k a t e n de:
— Bak işte, her şey olur ama bu olmaz. B u k ü ç ü c ü k
ş e y e seni b i n d i r m e m - dedi.
Ben, b i r kere a k l ı m a k o y m u ş t u m . Yer y e r i n d e n oy­
nasa d e d i ğ i m i ve i s t e d i ğ i m i y a p a c a k t ı m . Rıfat P a ş a y a dön­
düm:
— P a ş a , ben tayyareye b i n m e k ve t e c r ü b e y e k a t ı l ­
mak i s t i y o r u m E m r e d i n de beni tayyareye bindirsinler.
P a ş a . hayretler i ç e r i s i n d e k a l m ı ş t ı :
— D o ğ r u s u cesaretinize diyecek yok. K u z u m ciddi m i
s ö y l ü y o r s u n u z ? dedi.
— T a b i i ciddi s ö y l ü y o r u m . A r z u m u n yerine g e t i r i l ­
memesi için bir sebep yok, değil mi?
— Nasıl isterseniz. A m a . acaba Ş e v k e t Bey b u i^e ra­
zı mı dersiniz?
Ş e v k e t söze k a r ı ş t ı :
— H a y ı r , katiyen r a z ı olamam, dedi.
 — 137 —

— Gördünüz mü?
P a ş a ne kadar y a n ı l d ı ğ ı n ı biraz sonra anhyacaktı.
Ş e v k e t e y a l v a r d ı m , y a k a r d ı m , nihayet onu r a z ı e t t i m . R ı ­
fat Pasa da p i l o t u y a n ı n a ç a ğ ı r d ı ve beni de tayyaresine
bindirmesini söyledi. Pilot, bir kere beni tepeden t ı r n a ­
ğa kadar s ü z d ü k t e n sonra :
— H a k i k a t e n tayyareye binmek i s t i y o r s a n ı z , b a ş ı m z -
daki ş a p k a y ı ç ı k a r m a n ı z ve ü s t ü n ü z e k a l ı n b i r şey g i y ­
meniz lâzım.
Dedi. Tayyareye d o ğ r u b a k t ı m , içime bir k o r k u gir­
m i ş t i . Fakat, madem k i :
— Binmek isliyorum, demiştim binmeliydim.
B a s ı m d a k i ş a p k a y ı ç ı k a r d ı m . Sefirin k a r ı s ı n a v e r d i m .
Pilot bu s ı r a d a gidip içi k ü r k l ü b i r tayyareci ş a p k a s ı ve
gene k ü r k l ü b i r ceket g e t i r m i ş t i . B u n l a r ı g i y d i k t e n sonra,
g ö z ü m e de acaip kara g ö z l ü k l e r i g e ç i r d i m . Ş e v k e t i n he­
y e c a n ı n ı ve k o r k u s u n u seziyordum:
— H a k k ı n ı z ı h e l â l edin, diye b a ğ ı r d ı k t a n sonra tayya­
reye d o ğ r u y ü r ü d ü m . K o r k u y o r , fakat k o r k u m u b e l l i et­
m i y o r d u m - P i l o t u n y a r d ı m ı ile t a y y a r e y e g i r d i m . K ü ç ü ­
c ü k , k u y u g i b i b i r yere o t u r d u m . P i l o t :
— L ü t f e n orada b i r k u ş a k olacak, belinize b a ğ l a y ı n ,
dedi.
O t u r d u ğ u m yerin i k i kenarından bir şeyler sarkıyor,
du. D e d i ğ i g i b i belime b a ğ l a d ı m .
P i l o t yerine geçti ve b i r m ü d d e t sonra hareket ede­
rek h a v a l a n d ı k . H a v a l a n d ı k ç a k o r k u m g e ç i y o r , m ü t h i ş
b i r zevk d u y u y o r d u m . H a y a t ı m d a bundan daha güzel bir
1
sej'aha y a p m a m ı ş t ı m . Sanki b a ş ı m g ö k l e r e d e ğ i y o r , ya­
n ı m ı z d a n geçen b u l u t l a r ı tutacak g i b i o l u y o r d u m .
Ne kadar u ç t u k b i l m i y o r u m . Yere i n d i ğ i m i z zaman
k u l a k l a r ı m m ü t h i ş u ğ u l d u y o r d u . T a y y a r e d u r u r durmaz
Ş e v k e t , bana d o ğ r u k o ş m a y a b a ş l a d ı ve i l k sözü:
 — 188 —

— B i r daha senin a k l ı n a uyup, b ö y l e ş e y l e r e m ü s a a d e

e t m i y e c e ğ i m , demek oldu.

R ı f a t P a ş a , k a r ı s ı ve d i ğ e r b i r k a ç kişi cesaretimden
d o l a y ı beni t e b r i k e d i y o r l a r d ı . O g ü n h a y a t ı m ı n en zevk­
l i ve h e y e c a n l ı g ü n l e r i n d e n b i r i n i g e ç i r m i ş t i m . .

Pariste, beni en fazla ş a ş ı r t a n ş e y , s o k a k l a r ı n kalaba­

lığı i d i . İ n s a n l a r b i r sel h a l i n d e oradan oraya gidiyor,
caddeler araba ve otomobilden g e ç i l m e z b i r hal a l ı y o r d u .
B i r caddede k a r ş ı d a n k a r ş ı y a g e ç m e k b e n i m için â d e t a
bir azaptı.

B i r g ü n Champs Elysee'de bir taraftan b i r tarafa ge­

ç e c e k t i m . Polis d ü d ü k çaldı ve ahrabalarla otomobilleri
d u r d u r a r a k y o l u açtı. T a m ben g e ç e r k e n o t o m o b i l l e r ha­
reket e t t i . o kadar ş a ş ı r m ı ş t ı m k i f a r k ı n d a o l m ı y a r a k ava­
zım çıktığı kadar:

— Ya A l l a h ! d i y e b a ğ ı r m ı ş ı m .
Polis h a y r e t l e bana b a k t ı ve:
— M a d a m , beni hangi lisanda ç a ğ ı r d ı n ı z ? d i y e sordu.
Gülmeye başladım.
— Size seslenmedim. Ben b i r T ü r k ü m . K a l a b a l ı k beni
O kadar ş a ş ı r t t ı k i kendi l i s a n ı m l a A l l a h ı i m d a d ı m a ç a ğ ı r ­
dım., dedim.

Polis bu s ö z l e r i m e g ü l m e y e b a ş l a d ı ve beni s e l a m l ı y a -
rak g e ç m e m için y o l u açtı..
B i r g ü n Ş e v k e t sokaktan g e l d i ğ i zaman:

— K i m g e l m i ş b i l i y o r musun? Ş e r e f Bey. burada..

dedi.
— Ş e r e f bey kim?..
— İ s t a b l i â m i r e m ü d ü r ü . Sultan R e ş a d m n a m ı n a b e ş
tane cins araba beygiri a l m a y a gelmiş-
 — 139 —

Şeref Bey, Saray a h ı r l a r ı n ı n m ü d ü r ü y d ü . Kendisini

İ s t a n b u l d a t a n ı m ı ş t ı k . Ş e v k e t . Şeref Beyle ertesi g ü n ü
b u l u ş a c a ğ ı m ı z ı ve a h ı r l a r ı gezerek at seçeceğimizi s ö y ­
ledi. B e n i m için bundan i y i e ğ l e n c e o l a m a z d ı .
Ş e r e f Bey, b i r tek k e l i m e fransızca b i l m i y o r d u . B i ­
zim için g ü n ü n en eğlenceli mevzuu, onu a h ı r l a r a g ö t ü r ­
mek ve a t l a r ı t e t k i k e t m e k t i .
Uzun uzun d o l a ş t ı k , nihayet ••«Le Roi» adlı a h ı r d a n
beş tane g r i at a l d ı k . H a y v a n l a r ı n hepsi b i r b i r i n d e n g ü ­
zeldi. B u a l ı ş v e r i ş t e n gayet m e m n u n olan at sahipleri,
Ş e r e f Beye b i r cemile olmak ü z e r e b i r şey, bir hediye
vermek istediler. Tabii Ş e r e f Bey, bunu kabul etmedi.
B u sefer, adamlar bana bir şey yapmak istediler ve is­
t e d i ğ i m zaman h a y v a n l a r ı b i r arabaya k o ş u p gezmem
için bana g ö n d e r e c e k l e r i n i s ö y l e d i l e r . B u t e k l i f i k a b u l et­
memek için ortada h i ç bir sebep y o k t u . Beygirler İ s t a n ­
bula gitmeden evvel, istifade edebilirdim. M e m n u n i y e t l e
kabul ettim.
B i r hafta, her sabah, bu hayvanlara k o ş u l u bir araba,
Otel Carlton'a gelip beni bekliyordu. L â c i v e r t t a y y ö r ü m ü
s ı r t ı m a , s i l i n d i r ş a p k a m ı b a ş ı m a g i y i y o r ve y ü z ü m ü uzun
l â c i v e r t bir t ü l l e ö r t t ü k t e n sonra a ş a ğ ı y a inerek arabaya
k u r u l u p B u l o n y a o r m a n l a r ı n a gezmeye g i d i y o r d u m . D ö r t
at k o ş u l u bir a r a b a y ı k u l l a n m a k çok z e v k l i y d i . A r a b a ve
atlar o kadar güzeldi k i . ormana g i r d i ğ i m zaman b i r s ü r ü
araba beni t a k i p ediyor, d o l a ş a n ve gezenler h a y r a n l ı k ­
l a atlara b a k ı y o r d u .

ŞEVKETİN PEŞİNDEN MONTEKARLOYA

Şevket, çapkınlıklarında berdevam olmakla beraber,

beni ihmal e t m i y o r d u . B i r g ü n , bir iş için Monte Karlo'ya
g i d e c e ğ i n i ve ertesi g ü n ü d ö n e c e ğ i n i söyledi. O g ü n ha­
reket etti.
 - - 190 —

B i r g ü n , üç g ü n o l m u ş , Ş e v k e t h â l â d ö n m e m i ş t i . Ş e v ­
ketin M o n t e Kario'da nereye g i t t i ğ i n i p e k â l â b i l i y o r d u m .
M e ş h u r gazinolardan birine g i t m i ş , k u m a r oynuyordu-
İ n s a n bu işe b i r kere d a l d ı m ı kolay kolay k u r t u l m a n ı n
imkânı yoklu.
Ertesi sabah erkenden u y a n d ı m ve şoförü ç a ğ ı r t t ı m :
— Derhal a r a b a y ı h a z ı r l a , Monte K a r l o ' y a gidiyo­
ruz dedim.
Şoför a f a l l a m ı ş t ı .
— Kemen mi? diye sordu.
— Elbette, hemen h a z ı r l a n . Ö ğ l e d e n sonra yola çıka­
cağız.
ü sabah g ö r ü l e c e k bazı işlerim v a r d ı , o n l a r ı y a p t ı k ­
tan sonra y e m e ğ i m i y e d i m ve yola çıktık. Geceyi ufak
bir otelde g e ç i r d i m . Monte K a r l o ' y a i l k defa g i d i y o r d u m .
Şoför b ü y ü k gazinonun nerede o l d u ğ u n u bildiği için be­
n i d o ğ r u oraya g ö t ü r d ü .
Gazinonun b a h ç e s i n e g i r d i ğ i m zaman Ş e v k e t i bir
s ü r ü beyaz elbiseli sık k a d ı n l a r ı n a r a s ı n d a g ö r d ü m . G ü ­
l ü y o r , s ö y l ü y o r , k a h k a h a l a r ı a t ı y o r d u . Beni g ö r ü n c e ir-
k i l d i . Y a n ı n d a k i k a d ı n l a r a veda e t t i ve k o ş t u geldi:
— B u r a y a nasıl geldin.
— Nasıl g e l e c e ğ i m . Otomobille..
M ü m k ü n o l d u ğ u kadar k e n d i m i zaptetmiye, k ı z m a ­
m ı ş g ö r ü n m e y e ç a l ı ş t ı m . H i s l e r i m i belli etmek istemiyor­
d u m . K e n d i - : k ı s k a n d ı ğ ı m ı s a n ı r s a , p i ş m a n l ı k yerine gu­
r u r d u y a c a ğ ı n a e m i n d i m . İ ç i m b u r k u l u y o r , kendi kendi­
m i y i y o r d u m . Buna r a ğ m e n , gayet t a b i î bir sesle:
— Pariste içim sıkıldı. B i r a z avunmak, e ğ l e n m e k i -
çin buraya geldim. D o ğ r u s u n u istersen Ş e v k e t , seni. bu­
rada b u l a c a ğ ı m a e m i n d e ğ i l d i m . B e l k i de sen dönmüş
olursun, dedim.
 — 191 —

Yalan s ö y l ü y o r d u m . H a k i k a t i anlar d i y e de ö d ü m
k o p u y o r d u . Ş e v k e t için g e l m i y e e e k t i m de k i m i n için ge­
lecektim? Onu a r a y ı p , onu b u l m a k için buralara g e l m i ş ­
tim.
Bu sözlerim Şevketi fena halde sinirlendirdi:
— Y â ! Demek ben burada olmasaydım. Sen yalnız
b a ş ı n a buralarda k a l a c a k t ı n . Ö y l e mi?
R o l ü m e devam e t m e l i y d i m , fakat işi uzatmak iste­
m e d i m ve gazinoya d o ğ r u y ü r ü d ü m .

Monte K a r l o ' y a geleli b i r hafta o l m u ş t u . B u m ü d d e t

z a r f ı n d a her g ü n ve her gece k u m a r o y n u y o r d u m . T ı y ­
netten kumarbaz o l m a d ı ğ ı m için b u n u , bu işi, zevkten
ziyade sırf Ş e v k e t e nisbet olsun d i y e y a p ı y o r d u m . Fakat,
bu i n a d ı m bana b i r h a y l i p a h a l ı y a m a l oldu. Paristen
beraber g e t i r d i ğ i m para b i r i k i gece i ç i n d e u ç u p g i t m i ş ­
t i . B u işi y a r ı m b ı r a k a m a z d ı m . O n b e ş g ü n sonra d e ğ i l
elimdeki, a v u c u m d a k i para, Paristen g e t i r d i ğ i m m ü c e v ­
herler de yeşil m a s a n ı n k u r b a n ı o l m u ş t u . Z ü m r ü t k ü p e ­
l e r i m i , yüzüğümju ve p ı r l a n t a l ı t a c ı , gazinonun h e m e n
yanındaki küçük bir mücevherciye satmıştım.

K e n d i m i kumara k a p t ı r m ı ş o l m a m Ş e v k e t i î a z l a s i l e
ü z ü y o r d u . B i r k a ç kere, Parise d ö n m e m i z i veya otomo­
b i l l e sahi] boyunca d o l a ş m a m ı z ı t e k l i f e t t i , fakat beni
kandıramadı. Kumar masasının başından bir dakika b i ­
le a y r ı l m a k i s t e m i y o r d u m . B ü t ü n ü m i d i m , z i y a n ı m ı n h i ç
olmazsa b i r k ı s m ı n ı ç ı k a r m a k t ı . Fakat, ü m i d i m i n aksine
m ü t e m a d i y e n kaybediyor, k a y b e t t i k ç e s i n i r l e n i y o r , h ı r s ­
l a n ı y o r d u m . K u m a r l a başı h o ş o l m ı y a n ben. sırf inat y ü ­
z ü n d e n bu menhus h a s t a l ı ğ ı n cazibesine k a p ı l m ı ş t ı m .
 — 192 —

MEMLEKETTEN ALDIĞIM TELGRAF

Nihayet, Paristen, T e v f i k t e n a l d ı ğ ı m ı z b i r telgraf o-

y u n m a s a s ı n d a n k u r t u l m a m a ve derhal Parise d ö n m e m i ­
ze sebep oldu.
Telgrafta yazılı olan:
« İ s t a n b u l d a n tel var. Dönün:!.
S ö z l e r i beni deliye ç e v i r m e y e , y ü r e ğ i m i a ğ z ı m a ge­
t i r m e ğ e kâfiydi. Acaba bir f e l â k e t haberi ile m i k a r ş ı l a ­
ş a c a k t ı m ? İ s t a n b u l d a ne o l m u ş t u k i telgraf ç e k m e k l ü ­
z u m u n u h i s s e t m i ş l e r d i ? A k l ı m a i l k gelen i h t i m a l , baba­
m ı n h a s t a l a n m a s ı oldu. B e y n i m i n içini bin b i r t ü r l ü ş ü p ­
he k e m i r i y o r d u .
Alelacele h a z ı r l a n a r a k Parise d o ğ r u yola ç ı k t ı k . B ü ­
t ü n yol boyunca huzursuzluk ve merak i ç e r i s i n d e k ı v ­
r a n d ı m . Nihayet Parise ve otele v a r d ı k . T e l g r a f ı elime
a l ı p o k u d u ğ u m zaman rahat b i r nefes a l d ı m , f a r k ı n d a o l -
mıyarak ağzımdan:
— Allaha şükür! cümlesi çıkmış.
T e l g r a f ı bizzat babam g ö n d e r m i ş t i ve şu c ü m l e ya­
zılıydı:
•:Yol p a r a s ı g ö n d e r i y o r u m . Serian dönün.»
B u telgraftan b i r tek m â n a ç ı k a b i l i r d i , o da b a b a m ı n
benimle b a r ı ş m a k arzusunda o l m a s ı y d ı . A ç ı k ç a bu anla­
ş ı l ı y o r d u . T e l g r a f ı okur okumaz, s e v i n ç i ç e r i s i n d e . Ş e v ­
kete d ö n d ü m ve:
— K i m b i l i r b a b a m ı n beni ne kadar göreceği g e l m i ş
ki d a y a n a m a y ı p bu telgrafı ç e k m i ş . B i r an evvel İ s t a n b u ­
la, y a n ı n a d ö n m e m i z i istiyor. G i d e l i m , değil m i Ş e v k e t ?
dedim.
— Nasıl istersen, k a r ı c ı ğ ı m . D o ğ r u s u n u istersen, be­
n i m de İ s t a n b u l u ve sevdiklerimizi g ö r e c e ğ i m geldi. Aşa-
 — 193 —

;ğı y u k a r ı b i r senedir d o l a ş ı y o r u z . M a d e m k i sen de i s t i ­

y o r s u n , d ö n m e m e k için b i r sebep yok, c e v a b ı n ı verdi.
K a r a r ı m ı z ı verince y o l h a z ı r l ı k l a r ı n a b a ş l a d ı k . P a r i ­
se kadar g e l m i ş k e n İ s v i ç r e y e de g e ç m e k , m e t h i n i daima
i ş i t t i ğ i m bu m e m l e k e t i de g ö r m e k i s t i y o r d u m . Ş e v k e t b u
arzumu da k ı r m a d ı .
Paristeki d o s t l a r ı m ı z a , a h b a p l a r ı m ı z a veda ettik. A r ­
kamızda bıraktığımız dostlarımızın arasında, kayınbira­
derim T e v f i k ve en s e v d i ğ i m i z a r k a d a ş ı m ı z Pertev Tev­
f i k v a r d ı . Pertev bizden b i r m ü d d e t sonra Bulgaristana
gidecekti. Z a v a l l ı Pertev, Bulgaristana b ü y ü k ü m i t l e r l e ,
kendisine m ü n a s i p b i r iş b u l m a k emeliyle g i t t i , fakat o-
rada feci b i r â k i b e t l e , ö l ü m l e k a r ş ı l a ş t ı ve onu kaybet­
tik.
B i r i k i g ü n z a r f ı n d a i ş l e r i m i z i yoluna koyarak İs­
v i ç r e y e g e ç t i k . M ü m k ü n o l d u ğ u kadar kısa b i r zaman
z a r f ı n d a çok yer g ö r m e k için, oradan oraya d o l a ş t ı k ve
a ş a ğ ı y u k a r ı b ü t ü n k a n t o n l a r ı gezdik. İ s v i ç r e d e n sonra
tekrar Fransaya. M a r s i l y a y a g e ç t i k ve v a p u r l a İ s t a n b u ­
la döndük.
V a p u r u m u z . Yeşilköy a ç ı k l a r ı n a g e l d i ğ i zaman, g ü ­
verteye f ı r l a d ı m ve r ı h t ı m a y a n a ş a n a kadar y e r i m d e n
k ı p ı r d a m a d ı m . A k l ı m d a n b i n b i r t ü r l ü d ü ş ü n c e geçiyor, ba­
b a m ı n bizi ne ş e k i l d e k a r ş ı l a y a c a ğ ı n ı tahmin e t m i y e çalışı­
l ı y o r d u m . B a b a m ı ve ailemi g ö r e c e k t i m . Uzun bir a y r ı ­
l ı k t a n sonra sevdiklerime k a v u ş m a n ı n h e y e c a n ı i ç e r i s i n -
deydim.
Vapurumuz süzüle süzüle limana giriyordu. B ü t ü n
İ s t a n b u l , c a m i l e r i , m i n a r e l e r i ile sanki ö n ü m ü z d e b i r tab­
lo g i b i y d i . Bence, d ü n y a n ı n en g ü z e l ş e h r i İstanbuldu:
1
D ü n y a n ı n h i ç b i r köşesin '; g ü z e l İ s t a n b u l a d e ğ i ş e m e z d i m .
Vapurla İ s t a n b u l a g i r i ş t e k i g ü z e l l i ğ e ; gezip d o l a ş t ı ğ ı m
verlerin hic b i r i n d e r a s t g e l m e m i ş t i m .
F. 13
 — 194 —

N i h a y e t , a k r a b a l a r ı m ı z a , sevdiklerimize N k a v u ş m u ş ­
t u k . A n n e m , k a r d e ş l e r i m ve K ı b r ı s l ı ailesinden b i r ç o ğ u
bizi k a r ş ı l a m ı y a g e l m i ş t i . Herkesle a y r ı a y r ı s a r ı l ı p ö p ü ş ­
tük. Sevinçten kâh ağlıyor, kâh gülüyorduk. İlk işim
anneme:
— Babam nerede?
Demek oldu.
— K ö ş k t e sizi bekliyor. Sarayda dairenizi hazırlattı-
K u z u m , v a k i t kaybetmeden k ö ş k e çıkın.
Zaten benim n i y e t i m cie b u y d u . Ş e v k e t l e d o ğ r u sa­
raya giderek ü s t ü m ü z ü d e ğ i ş t i r d i k . Her tarafa ayr: ayrı
b a k ı y o r , e ş y a l a r ı m ı adeta g ö z l e r i m l e o k ş u ) o r d u m . Sa­
rayda b i r ç o k d e ğ i ş i k l i k l e r göze ç a r p ı y o r d u . A d a m l a r ı m ı ­
zın çoğu g i t m i ş , saray â d e t a sessiz b i r hal a l m ı ş t ı . Bizi
dış k a p ı d a n k a r ş ı l a y a n e m e k t a r l a r s e v i n ç i ç e r i s i n d e y d i .

BABAMLA KARŞILAŞMAM

Üstümüzü değiştirir değiştirmek doğru y u k a r ı y a

k ö ş k e çıktık. Babam, m a i y e t i y l e b i r l i k t e oraya y e r l e ş ­
m i ş t i . O d a s ı n a g i r d i ğ i m i z zaman, k e n d i s i n i ayakta bulduk.
G ö z l e r i n i n s e v i n ç i ç e r i s i n d e p a r l a d ı ğ ı n ı farkc-r.im. Fak.it bu
sevincini belli etmedi. Bize k a r ş ı â d e t a soğuk d a v r a n ı ­
y o r d u . K o ş u p boynuna s a r ı l m a k i s t i y o r d u m , fakat cesa­
ret edemedim.
— H o ş geldiniz..
D e d i k t e n sonra o t u r m a m ı z için i ş a r e t e t t i .
K e n d i s i İ z m i r e g i t m i ş ve y e n i d ö n m ü ş t ü . K o n u ş m a m ı z
e s n a s ı n d a Paristen ve seyahatimizdan k a t i y e n lâf a ç t ı r ­
m a d ı ve İ z m i r i n g ü z e l l i ğ i n d e n , orada ne kadar i y i vakit
g e ç i r d i ğ i n d e n bahsetti. Onu k ı r m a m a k için ben de Paris
h a k k ı n d a hiç b i r ş e y s ö y l e m e d i m . Sarayda b i z i m için dai­
re h a z ı r l a t m a s ı n a t e ş e k k ü r 'etmek i s t e d i ğ i m zaman s ö ­
z ü m ü kesti ve ş u n l a r ı s ö y l e d i :
 I
— Y a l ı d a b i r ş a r t l a o t u r a b i l i r s i n i z . O l u r olmaz insan­
l a r l a g Ö r ü ş m i y e c e k s i n i z ve p o l i t i k a !üe u ğ r a ş m ı y a c a k s ı -
nız.
Ş e v k e t l e birbirimize, b a k t ı k - İ k i m i z de ş a ş ı r m ı ş t ı k -
P o l i t i k â d a n nefret eden babam, b u arzusunu bize s ö y l e ­
m e k t e n bile ç e k i n m e m i ş t i . H a l b u k i siyaset, Ş e v k e t i n da­
ima m e ş g u l o l d u ğ u ve kolay kolay v a z g e ç m e s i n e i m k â n
olmayan b i r mevzudu. Ş e v k e t i n aksi b i r cevap vermesine
meydan b ı r a k m a m a k için hemen ben a t ı l d ı m ve:
— M a d e m k i ö y l e emrediyorsunuz efendim, istediği­
niz gibi hareket ederiz, dedim.
Ş e v k e t i n s i n i r l e n d i ğ i n i f a r k e d i y o r d u m . fakat beni ü -
zecek h i ç b i r harekette b u l u n m a d ı ve sustu.
K ö ş k t e n y a l ı y a inerken Ş e v k e t l e b i r h a y l i m ü n a k a ş a
ettik. İ s t e d i ğ i g i b i hareket etmekte serbest o l d u ğ u n u ve
kimseye boyun e y m i y e c e ğ i n i s ö y l ü y o r d u :
— H a k l ı s ı n , h a k l ı s ı n amma ne y a p a y ı m , b a b a m ı n o
sözlerine k a r ş ı l ı k b a ş k a t ü r l ü cevap veremezdim. Ya peki
deyip g e ç m e k , y a h u t da kavga edip b ü s b ü t ü n d a r ı l m a k ­
tan b a ş k a ç a r e m y o k t u . H e m c a n ı m , sen gene ahbapla­
r ı n ı saraya topla, i s t e d i ğ i n gibi siyasetinle m e ş g u l o l . Ba­
b a m ı n nereden haberi olacak., dedim ve y a t ı ş t ı r d ı m .
H a k i k a t e n de o gece Ş e v k e t i n yedi sekiz a r k a d a ş ı
saraya geldi. Odalardan b i r i n e k a p a n ı p saatlerce g ö r ü ­
ş ü p k o n u ş l u l a r . Ne k o n u ş t u k l a r ı n ı , ne gibi p l â n l a r yap­
t ı k l a r ı n ı b i l m i y o r d u m . Eskiden, h a r e k e t l e r i m i z i Pembe
H a n ı m m ü z e v i r l e r j u r n a l ederdi. Pembe H a n ı m a r t ı k a-
r a m ı z d a y o k t u , fakat o geceki t o p l a n t ı , hemen ertesi g ü n
b a b a m ı n k u l a ğ ı n a g i t m i ş t i . B u jhaberi k i m i n v e r d i ğ i n i ,
v a k i t kaybetmeden k i m i n y e t i ş d i r d i ğ i n i b i l m i y o r d u m . O
i n s a n ı b u l m u ş o l s a y d ı m b i r k a ş ı k suda b o ğ a r d ı m . Babam,
bu işi duyunca pek t a b i î olarak sinirlendi, k ı y a m e t l e r i
k o p a r d ı . Ş e v k e t l e â d e t a kavga ettiler. İki a t e ş a r a s ı n d a
 — 196 —

kalmi.ş, ne y a p a c a ğ ı m ı , nasıl hareket e d e c e ğ i m i ş a ş ı r m ı ş ­

t ı m . B i r i babam, d i ğ e r i k o c a m d ı .
Ş e v k e t , bu vakadan sonra sarayda kalmak istemedi:
— D ü n y a d a burada .Oturmam. Y a l ı y a , bize gidece­
ğiz-
D i y e t u t t u r d u . Kocam o l d u ğ u için ona u y m a k , onun
arzusunu yerine g e t i r m e k n i e c b u r i y e t i n d e y d i m . Ç a r e s i z
h a z ı r l a n d ı m ve K ı b r ı s l ı y a l ı s ı n a g e ç t i k . B i z i m için ha­
z ı r l a n m ı ş olan b i r odaya yerleştik-
K ı b r ı s l ı y a l ı s ı n a g e ç t i ğ i m i z için bir b a k ı m a da m e m ­
n u n d u m . Orada hareketlerimde daha serbest ve daha ra­
h a t t ı m . K a y ı n v a l d e m l e k a y ı n p e d e r i m i t a p a r c a s ı n a sevi­
y o r d u m . Zaten b ü t ü n aile i y i k a l b l i , m ü k e m m e l insanlar­
dı. K e n d i m i a r a l a r ı n d a katiyen y a b a n c ı hissetmiyordum.
Sanki onlardan bir p a r ç a y d ı m . Babamla a r a m ı z d a k i an­
l a ş m a z l ı k olmasa ve o ğ l u m y a n ı m d a olsa d ü n y a n ı n en
mesut i n s a n ı bendim. O ğ l u m d a n a y r ı y a ş a m a y a m a h k û m
olmam beni ç ı l d ı r t ı y o r d u .
Ş e v k e t l e b i r tek ü z ü n t ü m ü z v a r d ı , o da k a y ı n p e d e ­
r i m Mustafa P a ş a n ı n biraz r a h a t s ı z o l m a s ı y d ı . Doktor­
lardan h a s t a l ı ğ ı n m ü h i m o l m a d ı ğ ı n ı ö ğ r e n i n c e nisbeten
rahat e t t i k .
K ı b r ı s l ı y a l ı s ı n d a rahat ve mesut b i r hayat s ü r ü p g i ­
d i y o r d u . Hemen hemen her a k ş a m Ş e v k e t i n a r k a d a ş l a r ı
y a l ı d a t o p l a n ı y o r , g ü l ü p e ğ l e n i y o r d u k . Ş e v k e t i n en sami­
m î ve sevgili a r k a d a ş l a r ı . Y a k u p K a d r i . Y a h y a K e m a l .
Prens Mustafa ve H a l i t Gbksu daima a r k a m ı z d a y d ı . B u
t o p l a n t ı l a r d a siyasetten ve p o l i t i k a d a n lâf a ç ı l m ı y o r d u .
En b ü y ü k zevkimiz. Yahya K e m a l i n g ü z e l ş i i r l e r i n i d i n ­
lemek, mehtaba karşı ona şiir s ö y l e t m e k t i . Y a h y a K e m a l ,
m e ş h u r «Leylâ» sını y a l ı d a y a z m ı ş t ı .
İ s t a n b u l a g e l d i k t e n i k i g ü n sonra E r e n k ö y ü n e . b ü -
 — 197 —

y ü k annemi ziyarete g i t t i m . Uzun b i r a y r ı l ı k t a n sonra

beni g ö r m e k b ü y ü k annemi çok m e m n u n e t m i ş t i . Seya­
hatim h a k k ı n d a sualler soruyor, a n l a t t ı k l a r ı m ı d i k k a t l e
d i n l i y o r d u . Pariste m ü c e v h e r c i • K a r t i y e » ye gidip g i t ­
m e d i ğ i m i s o r d u ğ u zaman •
— Evet efendimiz, g i t t i m . Hakikaten çok g ü z e l b i r d ü k ­
k â n . D ü n y a n ı n en güzel m ü c e v h e r l e r i n i orada g ö r d ü m .
Ne y a z ı k k i h i ç b i r ş e y a l a m a d ı m ve maalesef bazı elmas­
l a r ı m ı ve bu arada sizin v e r d i ğ i n i z pembe küpelerimi
s a t t ı m . Gayet i y i para verdiler, dedim.
Pembe k ü p e l e r i s a t t ı ğ ı m ı s ö y l e d i ğ i m zaman, b ü y ü k
annemin y ü z ü hiddetle allak bullak oldu. Bu kadar kıza­
c a ğ ı n ı t a h m i n e t m e m i ş t i m . B i l s e y d i m s ö y l e m e z d i m , fa­
kat b i r kere olan o l m u ş , k ü p e l e r i elden ç ı k a r d ı ğ ı m ı a ğ ­
z ı m d a n k a ç ı r m ı ş t ı m . Asabiyetten t i t r e y e n bir sesle:
— Y a z ı k l a r olsun sana. Demek k i hediye k ı y m e t i n i bu
kadar b i l i y o r m u ş s u n . O k ü p e l e r i n baba y a d i g â r ı o l d u ğ u ­
n u p e k â l â b i l i y o r d u n . Nasıl elin v a r d ı , nasıl y a p t ı n bu
işi? İçin s ı z l a m a d ı m ı ?
Bana bu s ö z l e r i s ö y l i y e c e ğ i n e . b i r tokat a t s a y d ı bu
kadar ü z ü l m e z d i m . B ü y ü k annemin a ğ z ı n d a n bu t e k d i r i
i ş i t m e k beni fazlasıyle ü z m ü ş t ü . A ğ l a m a y a b a ş l a d ı m ve
kekeliyerek:
— Paraya i h t i y a c ı m v a r d ı . Çok s ı k ı n t ı d a y d ı m . , diye­
bildim.
A ğ l a d ı ğ ı m ı g ö r e n b ü y ü k a n n e m i n y ü z ü derhal de­
ğişti. Beni ü z g ü n g ö r m e k istemezdi. B i r a z evvel beni a-
zarlayan sanki o d e ğ i l d i :
— Koskoca k a d ı n s ı n , a ğ l a m a k sana y a k ı ş ı r m ı ? Ne
y a p a l ı m , o l m u ş b i r kere. Beni ü z e n , b ö y l e k ı y m e t l i b i r
h â t ı r a n ı n elden ç ı k m a s ı oldu, yoksa i k i p a r a l ı k b i r t a ş i -
çin seni a z a r l ı y a c a k d e ğ i l i m , dedi.
 — 198 —

— Ü z ü l e c e ğ i n i z i bilseydim yapar m ı y d ı m efendimiz--

— Z a r a r ı yok, z a r a r ı yok. S i l g ö z l e r i n i n y a ş ı n ı . Sen
e ğ l e n d i n , gezdin ya. ona bak. C a n ı n s a ğ olsun.
D i y e cevap v e r d i ğ i zaman i ç i m e sular serpildi. D ü n ­
yada en k o r k t u ğ u m şey b ü y ü k annem t a r a f ı n d a n azar­
lanmak, onun g ö z ü n d e fena b i r vaziyete d ü ş m e k t i . B u
meseleyi de b ö y l e c e g e ç i ş t i r m i ş t i m . . .

*
Saadet i ç e r i s i n d e g e ç e n h a y a t ı m ı z ı n tek ü z ü c ü nok­
tası k a y ı n p e d e r i m i n r a h a t s ı z l ı ğ ı i d i . P a ş a n ı n h a s t a l ı ğ ı
g ü n g e ç t i k ç e artmaya b a ş l a d ı . Vaziyetin k ö t ü y e d o ğ r u
g i t t i ğ i n i g ö r e n aile. Parise, T e v f i ğ e b a b a s ı n ı n h a s t a l ı ğ ı ­
n ı b i l d i r m e y e karar v e r d i ve kendisine telgraf çekildi.
Zaten o da vatana d ö n m e k istiyordu. B u haberi a l ı n c a da
derhal hareket ederek İ s t a n b u l a geldi.
İ s t a n b u l , için için b i r harp tehlikesiyle k a y n ı y o r , et­
rafta B a l k a n harbi lâfları d o l a ş ı y o r d u . İ s t a n b u l d a g i z l i ­
den gizliye bir ç a l ı ş m a v a r d ı .
B a l k a n harbi patlamadan, b i r sabah saat onda Mus­
tafa P a ş a y ı ebediyen kaybettik. K a y ı n p e d e r i m , b ü t ü n ev­
l â t l a r ı e t r a f ı n d a o l d u ğ u halde son nefesini verdi. Onun ölü­
m ü benim için b ü y ü k b i r acı. unutulmaz bir felâket o l m u ş ­
t u . E v i n içini b i r matem h a v a s ı b ü r ü m ü ş , her kes o d a s ı n a
ç e k i l m i ş a ğ l ı y o r d u . O gece eski kalfalardan Hacı B a c ı , ile
Mustafa P a ş a n ı n o d a s ı n d a , y a t a ğ ı n ı n y a n ı b a ş ı n d a sabaha
kadar o t u r d u k . O sakin sakin y a t a ğ ı n d a y a t a r k e n a k l ı m ­
dan b i n b i r ş e y g e ç i y o r , bu çok s e v d i ğ i m i n s a n ı n ö l ü m ü n e
bir t ü r l ü i n a n m a k i s t e m i y o r d u m .
K a y ı n v a l d e m l e k a y ı n p e d e r i m i n o d a l a r ı b i z i m k i ile
b i t i ş i k t i . O d a l a r ı m ı z ı n ö n ü n d e terasa benzer bir ç ı k ı n t ı
v a r d ı . D a m d a n gelen b i r çift fare buraya d a d a n m ı ş t ı . B u
i y i k a l b l i insanlar fareleri besler, o n l a r ı doyururlardı.
P a ş a , her sabah bana seslenir:

•
 - 199 —

— K ı z ı m , k a l k kalk, seninkiler geldi.

D e r d i . Ben de u y k u sersemi kalkar, farelerin y e m e k
y i y i ş i n i seyrederdim. A r t ı k o bana:
— K a l k , seninkiler geldi, demiyecekti.
Bunları düşünüyor:
— O n l a r ı n y e m e ğ i n i ben v e r i r i m , d i y o r d u m .
B i r yandan da b ö y l e s a ç m a ş e y l e r d ü ş ü n d ü ğ ü m için
k e n d i kendime k ı z ı y o r d u m .
Paşanın cenazesi muazzam merasimle kaldırıldı.
B u merasime gelen babam, benj g ö r m e k için harem
t a r a f ı n a u ğ r a m a d ı bile. Ş e v k e t de ondan k a ç ı y o r , ona
g ö r ü n m e m e k için saklanacak k ö ş e a r ı y o r d u . Bense i k i ­
sin iıı a r a s ı n d a ne y a p a c a ğ ı m ı ş a ş ı r m ı ş b i r halde ü z ü n t ü ­
den k ı v r a n ı y o r d u m . Acaba babamla Ş e v k e t a r a s ı n d a k i
bu a n l a ş m a z l ı k ne zaman sona erecek, acaba babam, be­
ni ne zaman affedecekti?
Mustafa P a ş a n ı n a r a m ı z d a n a y r ı l m a s ı y l a sanki K ı b ­
rıslı y a l ı s ı n ı n koskoca b i r d i r e ğ i yıkılmıştı...

İçim b i r f e l â k e t acısı ile y a n a r k e n beni b i r h a y l i sar­

san astm h a s t a l ı ğ ı m l a da uğraşmak mccburiyetindey-
d i m . Babamla d a r ı l ı p K ı b r ı s l ı y a l ı s ı n a g e ç t i ğ i m g ü n d e n -
beri bu menhus h a s t a l ı ğ ı m t e k r a r l a m ı ş t ı . B u hastalık
m ü h i m o l m a m a k l a beraber zaman zaman gelen k r i z l e r
y ü z ü n d e n m ü t h i ş sıkıntı çekiyordum. Doktor Rıza Abut
olmasa h a l i m h a r a p t ı . O n u n v e r d i ğ i ilâçlar sayesinde b i ­
raz olsun g ö z ü m ü a ç a b i l i y o r , nisbeten r a h a t l ı y o r d u m .
G ü n ü n herhangi b i r saatinde k r i z t u t t u ğ u zaman
R ı z a A b u t l a k a r ı s ı Raziye H a n ı m hemen koşup gelir,
derdime ç a r e b u l m a k ü z e r e ellerinden geleni y a p a r l a r d ı .

•
Y A L I M I Z I N SELÂMLIĞINI HASTAHANE YAPIYORUZ.

Kayınpederim Mustafa P a ş a n ı n ö l ü m ü n d e n biraz

sonra. 1912 senesinde, B a l k a n H a r b i gelip çattı- A y l a r -
danberi k u l a k t a n k u l a ğ a y a y ı l a n , kalplere k o r k u veren
h a r p nihayet p a t l a m ı ş t ı .
Muharebe, b ü t ü n ş i d d e t i y l e s ü r ü p gidiyor, yarala­
n a n l a r ı n , ö l e n l e r i n a r d ı a r k a s ı k e s i l m i y o r d u . H a r p . bir
k â b u s halinde ü z e r i m i z e ç ö k m ü ş t ü .
B i r g ü n k a l a b a l ı k b i r grup y a l ı d a o t u r m u ş , harbin
fecaatinden,, hastanelerin y a r a l ı l a r a kâfi g e l m e d i ğ i n d e n
bahsediyorduk. A r a m ı z d a b u l u n a n R ı z a A b u t bana d ö ­
nerek:
— İstesek, biz de kendimize g ö r e bazı y a r d ı m l a r d a
bulunabiliriz. M e s e l â Beyefendimizden m ü s a a d e a l ı p s i ­
zin s e l â m l ı ğ ı b i r hastane haline sokabilsek nekadar i y i
o l u r d u . Acaba kendisi buna razı o l u r m u dersiniz?
D i y e sordu.
Babam, harbin b a ş ı n d a n b e r i ç i f t l i ğ i n e ç e k i l m i ş , ora­
da o t u r u y o r d u . K e n d i s i y l e d a r g ı n d ı m . Buna r a ğ m e n te­
r e d d ü t etmeden ondan b ö y l e b i r ş e y i i s t e y e b i l i r d i m :
— Neden o l m a s ı n ? Her hale k a b u l eder. H e p i m i z e l ­
birliği ile çalışır, v a t a n ı m ı z a hizmet ederiz, dedim.
R ı z a A b u t ' u n f i k r i n i herkes memnuniyetle k a r ş ı l a d ı
ve kendine g ö r e b i r işde seve seve ç a l ı ş a c a ğ ı n ı söyledi,
i l k a d ı m ı a t m ı ş , b i r t e ş k i l â t k u r m a y a karar v e r m i ş t i k .
Ş i m d i , iş babamdan m ü s a a d e almaya k a l ı y o r d u . G u r u r u
b i r tarafa b ı r a k a r a k hemen o g ü n o t u r u p babama bir
m e k t u p y a z d ı m ve i s t e ğ i m i z i b i l d i r d i m .
A r a d a n b i r k a ç g ü n g e ç t i k t e n sonra, b a b a m ı n avcıla­
r ı n d a n N u r i ağanın geldiğini söylediler. Y a n ı m a çıkan
N u r i a ğ a , yerden temennan e t t i k t e n sonra şu m ü j d e y i
verdi:
 — Beyefendimizden h; ber g e t i r d i m . Mektubunuzu
okudu ve derhal, her i s t e d i ğ i n i z i y a p a b i l e c e ğ i n i z i s ö y l e ­
di.
Bu sözleri i ş i t t i ğ i m zaman, u t a n m a s a y c l ı m N u r i ağa­
n ı n boynuna sarılıp öpebilirdim.
A r t ı k K a n d i l l i d e b ü y ü k b i r faaliyet b a ş l a m ı ş t ı . Sa­
r a y ı n s e l â m l ı k dairesini az çok bir hastane haline soka­
bilmek için herkes elbirliği ile ç a l ı ş ı y o r d u . B a ş t a . K ı b r ı s ­
lılar, A b u t l a r , İ s m a i l P a ş a l a r o l d u ğ u halde K a n d i l l i n i n
i l e r i gelenleri b ü y ü k gayret sarfediyor, evlerindeki fazla
ş i l t e l e r , ç a r ş a f l a r , v e l h a s ı l işe y a r ı y a c a k her şey s e l â m l ı ­
ğa t a ş ı n »yordu. Ç a l ı ş m a l a r ı m ı z d a h ü k ü m e t t e n de yar­
d ı m g ö r ü y o r d u k . Nihayet hastanemiz işler b i r hale geldi.
B u r a s ı tam manasile b i r hastane değil, b i r nevi nekahat-
haneydi. G ö n d e r i l e n hastalar hafif y a r a l ı l a r l a i ş t i r a n a -
te i h t i y a c ı olan kimselerdi. B a ş d o k t o r u m u z R ı z a A b u t t u .
D i ğ e r l e r i kendine g ö r e b i r vazifeyi ü z e r i n e a l m ı ş t ı .

Y a r a l ı işine pek d a y a n a m a d ı ğ ı n ı için ameliyatlara,

pansmanlara i ş t i r a k e t m i y o r d u m . İşim, askerlerin y a n ı n ­
da oturup, o n l a r ı n a ğ z ı n d a n ailelerine m e k t u p y a z m a k t ı .
B i r g ü n kazara, k e s i l m i ş b i r bacak g ö r d ü m . Bunu
g ö r d ü k k e n sonra ne o l d u ğ u m u h a t ' r l ı y a m ı y o r u m . Ken­
d i m i kaybedip b a y ı l m ı ş ı m .
İ ş l e r i m i z yoluna g i r m i ş muntazam ç a l ı ş ı y o r d u k . Bu
s ı r a l a r d a g ö r ü m c e m Refika H a n ı m ı n kocası Ethem Bey
vali olarak B e y r u t a t a y i n e d i l d i . HastanerVn h a z ı r l a n ­
m a s ı n d a b ü y ü k y a r d ı m ı d o k u n m u ş olan g ö r ü m c e m , ko-
c a s ı y l e beraber Beyruta g i t t i . Onun gitmesiyle i y i b i r
yardımcıdan mahrum kalmıştık...
B i r taraftan Balkan H a r b i s ü r ü p giderken d a h i l î . s i ­
yasette de k a r ı ş ı k l ı k l a r o l u y o r d u . B u s ı r a l a r d a kabine
d e ğ i ş t i ve M a h m u t Ş e v k e t P a ş a n ı n yerine N â z ı m Pasa
 — 202 —

H a r b i y e N a z ı r ı oldu. N â z ı m P a ş a k a y ı n p e d e r i m rahmet­
li Mustafa P a ş a ile çok s e v i ş i r d i . H a r b i y e N a z ı r ı o l u r o l ­
maz i l k işi, Paristen yeni g e l m i ş olan kayınbiraderim
Tevfiği yanma yaver almak oldu. K a y ı n valdem o ğ l u n u n
bu y e n i vazifesinden fazlasiyle m e m n u n d u . Fakat Ş e v k e t ­
le ben bu i ş t e n h i ç h o ş l a n m a m ı ş t ı k . Memleket b ü y ü k b i r
huzursuzluk i ç e r i s i n d e için için k a y n ı y o r , Mecliste g ü ­
r ü l t ü l e r kopuyor, her an bir isyan, b i r i h t i l â l bekleniyor­
du. Tevfik, H a r b i y e N a z ı r ı n ı n y a v e r i o l d u ğ u için b ü y ü k
tehlikelere maruzdu. H e r a k ş a m g e ç vakte kadar b a h ç e ­
ci., o t u r u r , onun gelmesini beklerdik. T e v f i k eve gelin­
ceye kadar rahat etmez, ancak onu g ö r d ü ğ ü m ü z zaman
geniş nefes a l a b i l i r d i k . G ö z ü h i ç b i r ş e y d e n k o r k m ı y a n
bu a t ı l g a n çocoğa babam eski b i r tabanca v e r m i ş t i , ya­
n ı n d a bu eski tabancadan b a ş k a silah t a ş ı m a z d ı .
B i r p e r ş e m b e s a b a h ı odamda, tuvalet m a s a m ı n ö n ü n ­
de, o t u r u y o r d u m . K a p ı v u r u l d u ve i ç e r i y e T e v f i k g i r d i
O g ü n izinli o l m a s ı n a r a ğ m e n ü z e r i n d e ü n i f o r m a s ı var­
dı.
— B u g ü n i z i n l i değil misin? Nereye gidij'orsun? d i ­
ye sordum.
— P a ş a y a verilecek m ü h i m b i r kâğıt var. D ü n ver­
meyi u n u t t u m . Onu b ı r a k ı p d ö n e c e ğ i m .
V a z i y e t i n k a r ı ş ı k ve t e h l i k e l i o l d u ğ u n u b i l d i ğ i m i -
•çiııdayanamıyarak:
— T e v f i k , o r t a l ı k çok k a r ı ş ı k . Ne o l a c a ğ ı b e l l i değil.
Ne olursun, o eski tabancadan v a z g e ç de y a n m a i y i b i r
silah ah. d e d i m .
B u s ö z l e r i m e kahkaha ile g ü l e n T e v f i k :
— B u benim ç a k a r almaz ç o k işler g ö r ü r . Ş i m d i o-
Hun gibi tabanca yok. Merak etme. dedi ve odadan çıktı.
Aradan beş dakika geçmiş geçmemişti k i b ü y ü k bir
g ü r ü l t ü işittim. Sanki yer y e r i n d e n o y n a m ı ş , b ü y ü k b i r
 — 203 —

tavan ç ö k m ü ş t ü . Neye u ğ r a d ı ğ ı m ı ş a ş ı r a r a k d ı ş a r ı y a fır­

l a d ı m ve g ü r ü l t ü n ü n g e l d i ğ i tarafa d o ğ r u k o ş t u m . Be­
n i m gibi b ü t ü n ev h a l k ı da sofaya k o ş m u ş t u . T e v f i k so­
fanın o r t a s ı n d a ayakta d u r u y o r , a y a k l a r ı n ı n dibimde
tuzla buz o l m u ş koca avizenin p a r ç a l a r ı n a hayretle ba­
k ı y o r d u . S e l â m l ı k s o f a s ı n d a n g e ç e r k e n tavanda asılı o-
l a n avize k o p m u ş ve T e v f i ğ i n ü n ü n e d ü ş m ü ş t ü . H e p i m i z
d e h ş e t i ç e r i s i n d e y d i k . Kimsede s ö z s ö y l i y e c e k h a l k a l ­
m a m ı ş t ı . A v i z e n i n biraz g e ç veya erken d ü ş m e s i T e v f i ­
ğ i n ö l ü m ü n e sebep o l a b i l i r d i . B u s ı r a d a u ş a k l a r d a n Pas­
k a l , Tevfige d o ğ r u y ü r ü d ü ve â d e t a y a l v a r ı r c a s ı n a :
— A m a n P a ş a c ı m , biz b ö y l e ş e y l e r i u ğ u r s a y m a y ı z .
Ne olursunuz İ s t a n b u l a i n m e y i n , dedi.
P a s k a l ı n s ö z l e r i n d e n cesaret a l m ı ş hepimiz b i r ş e y
s ö y l ü y o r her kafadan bir ses ç ı k ı y o r d u . S ü k û n e t i n i boz­
m a y ı m T e v f i k . kahkahalarla g ü l m e y e b a ş l a d ı ve:
— T e h l i k e y i a t l a t t ı k . A z kalsın b a ş ı m delinecekti.
D i y e r e k vapura y e t i ş m e k ü z e r e k o ş t u , g i t t i . . .

BABIÂLİ BASKINI

Ö ğ l e d e n sonra, y a l n ı z b a ş ı m a b a h ç e d e o t u r u y o r d u m .
B a h ç e k a p ı s ı açıldı ve içeriye, K ı b r ı s l ı ailesine uzak ak­
raba olan M u a m m e r Bey g i r d i . M u a m m e r B e y i n bu sa­
atte y a l ı y a gelmesi t u h a f ı m a g i t m i ş t i , y a n ı m a y a k l a ş t ı
ve e t r a f ı n a b a k ı n d ı k t a n sonra:
— Y a l n ı z m ı s ı n ı z ? d i y e sordu.
— Görüyorsunuz k i yalnızım.
M u a m m e r Beyin hali beni ü r k ü t m ü ş t ü :
— A m a n ne var?. B i r ş e y m i oldu? diye b a ğ ı r d ı m .
Muammer Beyin yüzü sapsarıydı. Parmağını duda­
ğına götürerek :
— Susunuz efendim, bağırmayın- İtidalinizi muha-
 — 204 —

faza e l m i y e çalışın. B i r felâket var amma daha k a t i b i r

şey belli değil, dedi.
İçimin çekildiğini, boğazımın k u r u d u ğ u n u farkedi-
yordum:
— Hangisi? Ç a b u k söyle, diye sorabildim. V e r e c e ğ i
cevaptan k o r k u y o r , fakat h a k i k a t i b i r ân evvel öğren­
mek i s t i y o r d u m :
— Tevfik Bey...
Deliye d ö n m ü ş t ü m . Ş e v k e t neredeydi? N â z ı m a ne
oîmuştu?
— Meseleyi anlat. Ne o l m u ş ? Nasıl olmuş?...
— E n v e r P a ş a n ı n ve a r k a d a ş l a r ı n ı n t e ş e b b ü s ü ile Ba-
bıâliyi b a s m ı ş l a r . N â z ı m P a ş a y ı ve ü ç y a v e r i n i ş e h i t et­
m i ş l e r . B i l d i ğ i m bu kadar. B a ş k a hiç b i r şey b i l m i y o r u m .
Sendeliye, sendeliye k a l k t ı m . Buz g i b i ter d ö k ü y o r ­
dum. G i d e b i l e c e ğ i m tek yer F e r i d e n i n o d a s ı y d ı . O d a s ı n a
g i r d i ğ i m zaman halimden korkan Feride yerinden fırla­
d ı ve :
— Ne oluyorsun? Hastc m ı s ı n ? diye sordu.
F e r i d e n i n annesi de o d a d a y d ı :
— A n n e n i odadan ç ı k a r , diye k u l a ğ ı n a f ı s ı l d a d ı m .
F e r i d e n i n annesi, halimde b i r g a y ı i t a b i i l i k oldu­
ğ u n u a n l a m ı ş t ı - Odadan ç ı k m a k istemedi. Fakat kızının ıs­
r a r ı ü z e r i n e ç ı k m a k mecburiyetinde k a l d ı ben. k o l t u k ­
lardan b i r i n e ç ö k m ü ş t ü m . Meseleyi o l d u ğ u gibi Feride-
ye a n l a t t ı m . Bu s ı r a d a M u a m m e r Bey de y a n ı m ı z a gel-
• misti. Feride t e e s s ü r ü n d e n saçını b a ş ı n ı yoluyor, d ö v ü n ü ­
yor, a ğ l ı y o r d u . T e v f i ğ i n annesine bu kara haberi nasıl
v e r e c e ğ i m i z i d ü ş ü n ü y o r d u k . Ortada b i r mesele daha var­
dı. H e n ü z işin d o ğ r u s u n u b i l m i y o r d u k . B e l k i de y a n l ı ş
b i r haber a l m ı ş t ı k .
Ferideye:
— Kalk. İstanbula geçelim. D o ğ r u b i r haber alma-
 — 205 —

ya ç a l ı ş a l ı m . Burada o t u r u p d ö v ü n m e n i n faydası yok,

dedim.
Feride bu f i k r i m i m u v a f ı k buldu. H e m e n İ s t a n b u l a
g i t m e y e karar v e r d i k . M u a m m e r Bey, k a y ı n v a l d e m i n ya­
n ı n d a o t u r a c a k t ı . Ben, V ü s a t b a c ı n ı n ç a r ş a f ı n ı giydim.
Feride de h a l a s ı n ı n ç a r ş a f l a r ı n d a n b i r i n i aldı. Y ü z l e r i m i ­
ze k a l ı n p e ç e l e r k o y d u k ve kimseye g ö r ü n m e d e n y a l ı d a n
ç ı k a r a k iskeleden b i r sandala b i n d i k . İ k i m i z de bitkin
b i r haldeydik. Sandalla B e b e ğ e geçtik ve b i r arabaya b i ­
nerek B a b ı â l i n i n y o l u n u t u t t u k .
B a b ı â l i m a h ş e r halindeydi. K a l a b a l ı k t a a r a b a n ı n y ü ­
r ü m e s i n e i m k â n y o k t u . Ç a r n â ç a r arabadan i n d i k ve el-
ele t u t u ş a r a k h a l k ı n a r a s ı n a k a r ı ş t ı k . İtile k a k ı l a ilerle­
meğe başladık. Kulağımıza:
— Binada v u r m u ş l a r . V a h vah y a z ı k .
G i b i sözler g e l i y o r , - f a k a t işin aslını a n l ı y a m ı y o r d u k .
M a l û m a t a l m a k için k i m e b i r şey sorsak tersleniyor­
duk. Göz y a ş l a r ı m ı z ç a r ş a f l a r ı m ı z a a k ı y o r d u . Nihayet, ha­
limize a c ı y a n y a ş l ı bir adam:
— H a n ı m l a r , derdiniz nedir? Neyi anlamak istiyor­
sunuz?
Diye sordu. Z a v a l l ı Feride h ı ç k ı r ı k l a r ı n ı zor zapte-
derek. b o ğ u l u r c a s ı n a :
— Burada olup b i t e n l e r i ö ğ r e n m e k istiyoruz. Ne o l ­
m u ş ? Dedi.
— N â z ı m P a ş a ile ü ç y a v e r i n i v u r d u l a r , y a r ı m saat
evvel dc y a v e r l e r i n cesetlerini arka k a p ı d a n ç ı k a r d ı l a r .
Muşla Selimiyeye g ö t ü r ü p d e f n e d c c e k l c r m i ş .
Ferideyle:
— B u kadar ç a b u k mu?
Diye b a ğ ı r d ı k . A d a m hayretle y ü z ü m ü z e b a k t ı ve:
— Ne zannettiniz h a n ı m l a r . E m i r e m i r d i r . B ö y l e e-
m i r v e r i l m i ş . Ş u g ö r d ü ğ ü n ü z halk, N â z ı m P a ş a n ı n yerine
 — 206 —

g e ç e c e k Enver P a ş a y ı bekliyor. Saraya g i t m i ş , nerede ise

gelecek, dedi.
A r t ı k orada yapacak .işimiz k a l m a m ı ş t ı . Hakikati,
Tevfiğin feci a k ı b e t i n i b ü t ü n ç ı p l a k l ı ğ ı ile ö ğ r e n m i ş t i k .
A y n ı t a r i k l e y a l ı y a d ö n d ü k . Eve g i r d i ğ i m i z zaman bir
matem h a v a s ı ile k a r ş ı l a ş t ı k . Biz gelene kadar her şey
ö ğ r e n i l m i ş t i . Y a l n ı z N â z ı m l a Ş e v k e t i n nerede o l d u k l a r ı ­
n ı , nc- o l d u k l a r ı n ı b i l e n y o k t u . K a y m v a l d e m i n f e r y a t l a r ı ­
nı d u y m a m a k için b a h ç e n i n en uzak k ö ş e l e r i n e k a ç ı y o r :
— A h , b i r i gelse de Ş e v k e t t e n , N â z ı m d a n haber ge­
tirse. D i y e dua e d i y o r d u m .
N i h a y e t hava k a r a r ı r k e n b i r i n i n k o ş a r a k g e l d i ğ i n i
g ö r d ü m . B u . K a n d i l l i s a r a y ı n ı n k a p ı c ı b a ş ı s ı R ü s t e m e-
l'endinin o ğ l u R ı z a y d ı . Annesi, a b l a s ı s a r a y ı n en s a d ı k i n -
. s a n l a r m d a n d ı . R ı z a y l a ç o c u k l u ğ u m u z beraber g e ç m i ş t i .
E m n i y e t a m i r l i ğ i n d e b i r vazifedeydi. Her halde bana ha­
ber g e t i r i y o r d u .
— Rıza, Ş e v k e t nerede? B i l i y o r musun?
— B e k i r a ğ a b ö l ü ğ ü n d e , cicim.
— Ya N a z ı m ?
— O da Zaptiye Nezaretinde. İkisi de m e v k u f . Ü z ü l ­
me cicim, korkulacak b i r şey yok. Ben yine gelir, haber
v e r i r i m . , dedikten sonra g e l d i ğ i gibi k o ş a r a k g i t t i .
B u haberi a l ı r almaz d o ğ r u Feridenin o d a s ı n a g ' t t i m :
— Feride, ikisi de h a p i s m i ş . Ş i m d i haber a l d ı m . He­
n ü z korkulacak b i r vaziyet y o k m u ş .
Bundan sonra Feride ile i k i m i z i b i r d ü ş ü n c e aldı-
Pencere ö n ü n d e e v l â t l a r ı n ı bekleyen anaya bu vaziyeti
nasıl a n l a t a c a k t ı k ? Z a z a l l ı k a y ı n v a l d e m , pencerenin ö -
n ü n d e n a y r ı l m ı y o r , b i r e v l â d ı n ı n ö l ü m ü n e yanarken d i ­
ğ e r i k i e v l â d ı n ı n yolunu b e k l i y o r d u . Ne Ferinede. ne de
bende, anaya bu haberi verecek hal y o k t u . İşi b ü y ü k g ö ­
r ü m c e m Azize H a n ı m a b ı r a k t ı k . O ne y a p t ı , n a s ı l s ö y l e -
 — 207 —

di b i l m i y o r u m f a k s ı biraz sonra k a y m v a l d e m i n o d a s ı n ­
dan y ü k s e l e n bir feryattan, haberi a l d ı ğ ı n ı öğrendeik.
Z a v a i l ı k a d ı n , iki o ğ l u için ç ı r p ı n ı y o r , o n l a r ı n aa ne g i b i
bir âkibetle karşılaşacaklarını bilmiyordu...
Bundan sonra bizlere beklemek d ü ş ü y o r d u . Ş e v k e t ­
t i n ne b i r mektup, ne de bir haber a l b i l i y i r d u m . Kocamla
Kayınbiraderimi hapsetmelerine sebep, A h r a r c ı ve Tev-
fiğin k a r d e ş i o l m a l a r ı y d ı . Ben. b a ş k a b i r sebep g ö r e m i -
yordum.
Beklemek beni ç ı l d ı r t ı y o r d u . Ne yemek y i y e b i l i y o r -
d u m , ne de g ö z ü m e bir damla u y k u g i r i y o r d u . B e ş a s ı r
g i b i uzun gelen b e ş g ü n d e n sonra Ş e v k e t ç ı k a g e l d i . Za­
y ı f l a m ı ş , s a r a r m ı ş o l m a s ı n a r a ğ m e n onu k a r ş ı m d a sapa­
s a ğ l a m g ö r m e k beni d ü n y a l a r kadar s e v i n d i r m i ş t i . S a k a l ı
u z a m ı ş , t a n ı n m a z bir hale gelmişti- Kimse ona b i r şey so-
r a m ı y o r d u . N a z ı m ı da tahliye e t m i ş l e r d i . K e n d i n i y a l ı d a
emniyette h i s s e t m e d i ğ i için Ş i ş l i d e bir ecnebi a h b a b ı n ı n
evine sığınmıştı- Zabit o l d u ğ u için her an cepheye gön­
derilebilirdi.
Koca y a l ı d a b i r ölü s ü k û n e t i i ç e r i s i n d e y a ş ı y o r d u k .
Ş e v k e t i n b i r k a ç v e f a k â r dostu a k ş a m l a r ı gelip Ş e v k e t t e
oturuyor, onu y a l n ı z b ı r a k m ı y o r l a r d ı .
Y a l ı n ı n e t r a f ı n d a hafiyeler d o l a ş ı y o r d u . H a t t â içer­
lerinde b a h ç ı v a n ç ı r a ğ ı olarak a r a m ı z a s o k u l a n l a r ı bile
v a r d ı . B i z b u n l a r ı b i l i y o r fakat b i r şey s ö y l e m i y o r d u k .
B i r k a ç gün sonra babamdan i k i s a t ı r l ı k L i r m e k t u p
a l d ı m . Bu mektupta, s ü k û n e t i m i muhafaza e t m e m i v&
t a r a f ı n d a n aileye b a ş s a ğ l ı ğ ı d i l e m e m i y a z ı y o r d u . Bu
m e k t u b u b ü y ü k ü m i t l e r l e elime a l m ı ş , fakat bu i k i s a t ı r ­
dan b a ş k a b i r ş e y g ö r m e y i n c e i ç ' m b u r k u l m u ş t u .
G ö r ü m c e m Refika K a n m m kocası Ethem Bey Bey­
r u t v a l i l i ğ i n d e n istifa e t m i ş t i . O n l a r ı n İ s t a n b u l a gelmesi
 — 203 —

a c ı m ı z ı tekrar d e ş t i ve f e l â k e t g ü n l e r i n i onlarla beraber

b i r kere daha y a ş a d ı k .
B ü t ü n bu s ı k ı n t ı l a r ı n a r a s ı n d a , h a s t a l ı ğ ı m a l m ı ş y ü ­
r ü m ü ş , t a h a m m ü l edilmez b i r hale g e l m i ş t i . Hemen he­
men her gece astm k r i z i g e l i y o r d u . Beni fazlasıyle ü z e n ,
h a s t a l ı ğ ı m d a n ziyade Ş e v k e t i n h a l i y d i . Hastaya karşı
gayet m e r h a m e t l i olan Ş e v k e t , benimle beraber ı s t ı r a p
ç e k i y o r , benimle beraber uykusuz k a l ı y o r d u . B u merha­
m e t i yalnız bana k a r ş ı değildi. Y a l ı d a k i m i n başı a ğ r ı s a
hemen y a r d ı m ı n a k o ş a r , acısını d i n d i r m e k için elinden
gelen her şeyi y a p a r d ı . K a l b i n i n en i y i t a r a f l a r ı n d a n b i r i
de hastaya k a r ş ı olan zaafı ve m e r h a m e t i y d i .
Beni y a n ı n d a azap i ç i n d e k ı v r a n ı r g ö r m e k ona ıstı­
rap veriyor, ona her şeyi u n u t t u r u y o r d u . B a z ı geceler
sabaha kadar u y u m a d ı ğ ı o l u r d u .
İşte b ö y l e uykusuz geçen bir gecenin s a b a h ı n d a a ş a ğ ı
kattan y ü k s e l e n b a ğ ı r m a l a r , ^ ç a ğ ı r m a l a r l a y a t a k t a n fır­
ladı. K a y m v a l d e m i n sesini i ş i t i y o r d u m :
— U y u y o r l a r . Ç ı k a m a z s ı n ı z . Sabah k a r a n l ı ğ ı n d a böy­
le şey olur mu?

BİR M E K T U P ARANIYOR

B u n d a n sonra bir p a t ı r t ı o l d u ve ses kesildi. Ş e v k e t

s a b a h l ı ğ ı m g i y m i ş , k a p ı y a d o ğ r u giderken k a p ı ardına
kadar açıldı ve i ç e r i y e t a n ı m a d ı ğ ı m y a b a n c ı bir adam
g i r d i ve:
-
— K ı m ı l d a m a y ı n , Ş e v k e t Bej , dedi.
Ş e v k e t , o d a n ı n o r t a s ı n d a d u r u y o r d u . Fena halde te­
pem a t m ı ş t ı :
— Ne hakla odama giriyorsunuz? Derhal çıkınız! d i ­
ye b a ğ ı r d ı m .
A d a m . y e r i n d e n bile k ı p ı r d a m a d ı : '
— Ç ı k a m a m . Emir a l d ı m . A r a m a y a p a c a ğ ı m , dedi.
 — 209 —

B u söze verilecek cevap y o k t u . M a d e m k i emir a l m ı ş ­

tı istediği g i b i . dilediği g i b i e v i m i z i n her t a r a f ı n ı araya­
b i l i r d i . O anda. a k l ı m a gece m a s a n ı n ç e k m e c e s i n d e du­
ran i k i tabanca geldi. M e m l e k e t t e silâh t a ş ı m a yasağı
v a r d ı - Polis bunu b u l d u ğ u t a k d i r d e Ş e v k e t , b i r h i ç y ü ­
z ü n d e n , gene hapse a t ı l a r b i l i r d i . Ü z e r i n d e t a ş ı y a n , veya
evindfi tabanca bulunan her k i m olursa olsun, en aşağı
d ö r t beş seneye m a h k û m e d i l i y o r d u . Buna bir ç a r e bul­
m a l ı y d ı m . Yine sert bir sesle adama:
— L ü t f e n h i z m e t ç i m i ç a ğ ı r ı n , bana giyecek b i r şey
versin- Sizin ö n ü n ü z d e yataktan k a l k a m a m . dedim.
A d a m . sözlerimi akla y a k ı n b u l m u ş olacak k i k a p ı y a
d o ğ r u y ü r ü d ü ve h i z m e t ç i m i bulup getirmek ü z e r e oda­
dan çıktı. O, d ı ş a r ı y a ç ı k a r ç ı k m a z yataktan f ı r l a d ı m ve
aceleyle ç e k m e c e y i a ç a r a k t a b a n c a l a r ı alıp koltuğumun
a l t ı n a s ı k ı ş t ı r d ı m . Ş e v k e t , hareketsiz d u r u y o r , ne yap­
mak fikrinde o l d u ğ u m u anlamak için beni seyrediyordu.
K o n u ş a c a k , a n l a ş a c a k v a k t i m i z y o k t u . Zaten o sırada,
korkak b i r R u m kızı olan h i z m e t ç i m de odaya girmişti-
Ell'.'ii t i t r i y e r e k u z a t t ı ğ ı s a b a h l ı ğ ı a l d ı m ve:
— Haydi, sen git a r t ı k . , dedim.
S a b a h l ı ğ ı giyer giymez ben de odadan fırladım. He­
men hemen her o d a n ı n ü n ü n d e b i r polis bekliyor, d i ğ e r ­
leri de e t r a f ı a r ı y o r d u . E v i n içi. k a r m a k a r ı ş ı k b i r hale
gelmiş. P e r ş e m b e pazarına dönmüştü-
T a b a n c a l a r ı nereye k o y a c a ğ ı m ı , nereye s a k l ı y a c a ğ ı -
mi b i l m i y o r d u m . Ş a ş k ı n ş a ş k ı n e t r a f ı m a b a k ı n ı r k e n ar­
kamdan d o ğ r u bir ses i ş i t t i m :
— .Aman e f e n d i c i ğ i m . bu evde ne işiniz var?
D ö n d ü ğ ü m zaman, k a r ş ı m d a b i r polis g ö r d ü m :
— A y o l . sen kimsin? demekten k e n d i m i alamadım.
Polis:
F. 14
 — 210 —

— Efendim, ben çiftlikte yanınızda çalışıyordum..

B e n i unuttunuz mu? diye cevap verdi.
Doğrusu adamı hiç hatırlamıyordum, fakat unutma­
mış g ö r ü n m e y e ç a l ı ş t ı m ve:
— Ş i m d i h a t ı r l a d ı m - N a s ı l s ı n ? dedikten sonra ilâve
e t t i m : « K u z u m , A l l a h a s k ı n a bunlar bu evde ne a r ı y o r ? »
— Trakyadan b i r mektup g e l m i ş , onu arıyorlar.
B u sözleri i ş i t i n c e k o l t u ğ u m u n a l t ı n d a k i t a b a n c a l a r ı
daha sıkı t u t t u m - M e k t u p derken b u n l a r ı da b u l m a l a r ı
f e l â k e t i m i z e sebep o l u r d u .
A r a d ı k l a r ı m e k t u b u n ne o l d u ğ u n u a n l a m ı ş t ı m . K ı b ­
rıslı ailesinin y e t i ş t i r m i ş o l d u ğ u b i r zabit. Trakyaca v a ­
zife b a ş ı n d a b u l u n u r k e n T e v f i ğ i n feci ö l ü m ü n ü ö ğ r e n ­
m i ş ve o t e e s s ü r l e oturup Ş e v k e t e b i r m e k t u p y a z m ı ş t ı .
B u m e k t u p t a Ş e v k e t e y a l n ı z başsağlığı dilemekle kalma­
m ı ş , T e v f i ğ i n ö l ü m ü n e sebebiyet v e r e n l e r i n aleyhinde a-
ğ ı r ithamlarda da b u l u n m u ş t u . M e k t u b u n aslı h a k k ı n d a
Ş e v k e t ve bizlerden g a y r i kimsenin m a l u m a t ı yostu.
Ç ü n k ü b i r gece g e ç v a k i t y a l ı y a b i r nefer g e l m i ş ve çiz­
mesinde s a k l a d ı ğ ı bu m e k t u b u , kimse g ö r m e d e n , ç ı k a r ­
t ı p Ş e v k e t e v e r m i ş t i . Y a l n ı z Ş e v k e t i n y a z m ı ş o l d u ğ u ce­
vap a l â k a l ı kimsenin eline varmadan, m ü s a d e r e e d i l m i ş
v e bu cevaptan bize gelen m e k t u b u n e h e m m i y e t i anla­
şılmıştı. İşte simdi de aranan ş e y o mektuptu-
A ş a ğ ı y a i n d i ğ i m zaman k a y m v a l d e m i n b a ş ı n d a top­
l a n m ı ş olan k a l a b a l ı ğ ı g ö r d ü m . K a y ı n v a l d e m , m e m u r l a ­
rın y u k a r ı y a ç ı k m a s ı n a m â n i olmaya ç a l ı ş ı r k e n d ü ş m ü ş
Biraz evvel işittiğimiz b a ğ ı r m a ve g ü r ü l t ü dc buy­
m u ş . Hemen hemen b ü t ü n aile a ş a ğ ı d a y d ı . K i m i nane r u ­
hu k o k l a t ı y o r , k i m i e l l e r i n i , k o l l a r ı n ı ovuyor, k a y ı n v a l -
demi kendisine getirmeye ç a l ı ş ı y o r l a r d ı .
A k l ı m f i k r i m , m e k t u b u b u l m a k t a y d ı - O anda b a ş k a
 — 211 —

h i ç b i r şey d ü ş ü n e m i y o r d u m . Annesinin e l l e r i n i u ğ u ş t u -
rafi R e f i k a n ı n k u l a ğ ı n a e ğ i l d i m ve kısık b i r sesle:
— "Fuattan gelen m e k t u p sende mi?» diye sordum.
Refika başını sallayarak:
— " H a y ı r , Azize v e r d i m » dedi.
Azize s o r d u ğ u m zaman Ferideye v e r d i ğ i n i söyledi.
Bundan sonra m e k t u b u k i m e sordumsa her b i r i n i n b a ş k a ­
s ı n a v e r d i ğ i n i ö ğ r e n d i m . Herkese; birer birer sormak ve
hepsinden a y n i c e v a b ı almak zaten bozuk olan a s a b ı m ı
b ü s b ü t ü n b o z m u ş t u . İ ç i m d e n a v a z ı m ç ı k t ı ğ ı kadar b a ğ ı r ­
mak geliyordu. Nihayet m e k t u b u n son olarak k a y ı n v a l -
eieme v e r i l d i ğ i n i öğrenebilelim. Zaten b a y g ı n b i r vaziyet­
te ol) n k a y ı n v a l d e m e o a ı a l ı k m e k t u b u s o r a m a z d ı m . G i -
dip o d a s ı n d a aramam lâzımdı-
Te k r a r y u k a r ı y a ç ı k t ı m . O d a m ı n k a p ı s ı a r a l ı k t ı . İçe­
ride g ö r d ü ğ ü m manzara beni ç i l e d e n ç ı k a r m a y a k â f i y d i .
Ç« taneler, dolaplar b o ş a l m ı ş , e ş y a l a r ı m ı z , ç a m a ş ı r l a r ı m ı z
oraya buraya a t ı l m ı ş , oda t a n ı n m ı y a c a k b i r hale g e l m i ş ­
te şey s ö y l e m e m e k , b a ğ ı r m a m a k için k e n d i m i zor
t u t t u m . Eski a d a m l a r ı m ı z d a n olan polis k a p ı n ı n ö n ü n d e
d u r m u ş , kendi kendine:
— Vah efendimiz, vahi diye s ö y l e n i y o r d u -
— A l d ı r m a , adam sen de!
i i-, gibi y ü z ü n e b a k t ı k t a n sonra k a y m v a l d e m i n . o-
dasina d o ğ r u y ü r ü d ü m . A l l a h t a n o r a y ı daha a r a m a m ı ş -
h i K . ' i ve odada kimse y o k t u . İ ç i m d e n ;
— A l l a h ı m , bana y a r d ı m et de su m e k t u b u b u l a y ı m ,
diye dua e d i y o r d u m .
il: • İdem. her sabah, o k u d u k t a n sonra K u r ' a n ı n ı
daim «Oturduğu m i n d e r i n y a n ı n d a k i ufak m a s a n ı n ü z e r i n e
koyardı.
Odaya girer girmez g ö z ü m e i l k ç a r p a n ş e y m a s a n ı n
ü z e r i n d e duran K u r a n oldu. İ ç i m d e n gelen b i r hisle bu
 — 212 —

masaya d o ğ r u y ü r ü d ü m ve K u r ' a n ı elime alarak a ç t ı m .

A ç a r a ç m a z da m e k t u b u g ö r d ü m . Orada nasıl b a y ı l m a ­
d ı m , nasıl k e n d i m i k a y b e t m e d i m b i l m i y o r u m . M i n d e r e
ç ö k t ü m ve derhal m e k t u b u y ı r t a r a k p a r ç a l a r ı n ı ağzıma,
a t t ı m . H a l i m hem feci, h t m de k o m i k t i . K o l t u ğ u m u n a l ­
t ı n d a tabancalar, a ğ z ı m d a ise y ı r t ı l m ı ş b i r m e k t u p v a r d ı .
O â n d a b i r i y a n ı m a gelip de benimle k o n u ş m a y a kalk­
s a y d ı , herhalde pek cevap a l a m a z d ı .
Bundan sonra d o ğ r u tuvalete giderek m e k t u b u at­
t ı m . M e k t u p t a n k u r t u l m u ş t u m amma tabancalar hâlâ
başıma belâydı.
Kaymvaldemi. Şevketin yanma çıkarmışlardı- Eşya­
l a r ı m ı nasıl d i d i k l e d i k l e r i n i y a k ı n d a n g ö r m e k için ben
de odaya g i r d i m . T a m bu s ı r a d a , adamlardan b i r i gece
masasına doğru y ü r ü d ü . Bunu gören k a y ı n v a l d e m :
— A m a n o ğ l u m , y a v a ş . Orada silâh var- Patlar, dedi.
Ş e v k e t i n y ü z ü n e b a k t ı m . Bembeyaz k e s i l m i ş t i . S ü ­
k û n e t i m i bozmadan b i r kahkaha a t t ı m ve:
— A n n e . u n u t t u n u z galiba, o n l a r ı a l d ı l a r ya. Siz
hangi tabancadan bahsediyorsunuz'.' dedim-
Fakat olan o l m u ş , adamlar vaziyeti a n l a m ı ş t ı . Buna
r a ğ m e n hiçbirşeıy s ö y l e m e d i l e r . Fakat, arama b i t t i k t e n
sonra Ş e v k e t e :
— L ü t f e n h a z ı r l a n ı n ı z , gideceğiz, dediler-
Ş e v k e t i n asabiyete k a p ı l ı p fena bir harekette b u l u n ­
m a m a s ı , k ö t ü b i r söz s ö y l e m e m e s i için i ç i m d e n dua e d i - 9
y o r d u m . A l l a h t a n s ü k û n e t i n i b o z m a d ı ve hazırlanarak
onlarla beraber ç ı k t ı , g i t t i . B u sefer de hapse g ö t ü r d ü k ­
l e r i m u h a k k a k t ı . Evde i k i damad ve Y a h y a K e m a l v a r d ı .
Onlara d o k u n m a d ı l a r -
Bu h â d i s e d e n b i r k a ç g ü n evvel Refika b i r sabah b i ­
ze, gece b a ş ı n d a n geçen garip b i r h â d i s e a n l a t m ı ş t ı . B u
 — 213 —

r u h î h â d i s e y e g ö r e , g ü y a Tevfiği k a r ş ı s ı n d a g ö r m ü ş ve
Tevfik kendisine:
— Refika, d i k k a t l i d a v r a n ı n y a l ı y ı basacaklar. B u ­
nu haber vermeye geldim-.
Demiş- T a b i i biz b ö y l e bir ş e y e i n a n m a m ı ş , h a t t â
alay e t m i ş t i k . G ü l d ü ğ ü m ü z ü g ö r e n Refika :
— İ s t e d i ğ i n i z kadar i n a n m a y ı n . Sizi k a r ş ı m d a nasıl
g ö r ü y o r s a m Tevfiği de öyle g ö r d ü m . H a t t â Ethem Beye;
k a l k k a p ı y ı aç, T e v f i k geldi, d e d i ğ i m zaman bana öyle
şey olmaz, H a n ı m , sen g ö z l e r i n açık uyuyorsun., d i ­
ye â d e t a a z a r l a d ı . H a l b u k i Tevfiği g ö r d ü ğ ü m e k e n d i m
kadar eminim., d e m i ş ve alay etmemize kızmıştı-
İşte, b i r k a ç g ü n sonra d e d i ğ i o l m u ş , hakikaten yalı
b a s ı l m ı ş , ve Ş e v k e t t e v k i f e d i l m i ş t i . B u vak'adan sonra
Refikaya hak vermemek eide d e ğ i l d i .
Her an k o r k u i ç e r i s i n d e y d i k . Ethem Beyle N u r e t t i n
Beyin vaziyetleri de t e h l i k e l i y d i . O n l a r ı da t e v k i f edebi­
l i r l e r d i - B u vak'adan sonra N u r e t t i n Beye çarşaf g i y d i r ­
dik ve Robert K o l e j i n m ü d ü r ü n ü n evine g i t t i . B u aziz
dostunun evinde s e l â m e t t e y d i .
E t h e m Bey için de b a ş k a bir ç a r e d ü ş ü n d ü k . H a n ı m
yengemin o d a s ı n d a tavana kadar y ü k s e l e n b ü y ü k dolap­
lar vardı- B u d o l a p l a r ı içerisine b i r insanı s a k l ı y a b i l e c e k
ş e k i l d e h a z ı r l a d ı l a r . H e r h a n g i b i r â n i b a s k ı n d a Ethem
Bey buraya saklanabilir ve kimse de kendisini bulamaz­
dı...

CEMAL PAŞAYA GİDİYORUZ

G ü n l e r geçiyor, Şevdcettcn haber a l a m ı y o r d u k . Ü -

z ü n t ü m ve s ı k ı n t ı m a r t ı k son h a d d i n i b u l m u ş , bu vazi­
yete t a h a m m ü l edemez b i r hale g e l m i ş t i m . Ş e v k e t i k u r ­
tarabilmek için her t ü r l ü ç a r e y e b a ş v u r m a y a r a z ı y d ı m -
Nihayet, ailece d ü ş ü n d ü k , t a ş ı n d ı k ve b i r karara v a r d ı k .
 — 214 —

Feride ile beraber gidip İ s t a n b u l M u h a f ı z ı Cemal P a ş a y ı

g ö r e c e k ve k o n u ş a c a k t ı k .
B u k a ı a r ı v e r i r vermez hemen ertesi g ü n ü İ s t a n b u l a
indik. B a b ı â l i b i n a s ı n a v a r d ı ğ ı m ı z zaman k a p ı d a bir n ö ­
b e t ç i ile k a r ş ı l a ş t ı k . İ ç e r i y e haber g ö n d e r m e k l â z ı m d ı .
Nöbetçiye:
— İ ç e r i y e haber ver. P a ş a ile g ö r ü ş m e k istiyoruz.
Ben, K ı b r ı s l ı Ş e v k e t B e y ı ı . ailesiyim. dedim.
A d a m g i t t i ve b i r k a ç dakika sonra gelerek şu haberi
verdi:
— P a ş a , i ç t i m a d a . M a a t t e e s s ü f k a b u l ed.emLyecek.
Oraya kadar g i t t i k t e n sonra hiçbir iş başarmadan
dünyada dönemezdim-
— Ş u halde git söyle. Cemile S u l t a n ı n t o r u n u k a p ı ­
da b e k l i y o r .
A ğ z ı m d a n bu sözle:- ç ı k a r ç ı k m a z , n ö b e t ç i n i n vazi­
yeti d e ğ i ş t i ve aceleyle y a n ı m ı z d a n u z a k l a ş t ı . T e k r a r gel­
diği zaman, bize y o l g ö s t e r e r e k :
— B u y r u n efendim, dedi.
B i r s ü r ü koridorlardan g e ç t i k t e n sonra b i r odaya
g i r d i k . Cemal P a ş a ile Talat P a ş a o d a n ı n o r t a s ı n d a ayak­
ta d u r u y o r l a r d ı . İkisi de bizi h ü r m e t l e selâmladıktan
sonra Cemal P a ş a :
— E m i r l e r i n i z , efendim? dedi.
— K o c a m ı ne yapmak fikrindesiniz?
B i r an d ü ş ü n e n Cemal P a ş a , uzun uzun yüzüme
b a k t ı ve gayet sakin bir sesle:
— Size b i r cemile olmak ü z e r e , hiçbir şey y a p m ı y a -
cağız- Biz g ö z l e r i m i z i k a p ı y a c a ğ ı z . siz ise i s t e r i ğ i n i z ş e ­
kilde, kendisine derhal İ s t a n b u l u t e r k e t t ı r i n i z . Elimiz­
den ancak bu k a d a r ı gelir.
Vaziyetin t a h m i n e t t i ğ i m kadar g ü ç ve halledilrne-
si zor bir şey o l m a d ı ğ ı n ı g ö r ü n c e cesaret a l d ı m ve:
 — 215 —

— Y a k a y ı n b i r a d e r i m ? N â z ı m ne olacak? diye sor­

dum.
— Ona da a y n ı ş e y tatbik edilecek. Yalnız, i k i s i n i n
de k ı r k sekiz saat z a r f ı n d a İ s t a n b u l u t e r k e t m e l e r i l â z ı m .
— Sizi m ü ş k ü l bir mevkie sokmak istemem, P a ş a m . . .
— M ü s t e r i h olun. ben lâzım gelen e m i r l e r i v e r i r i m .
P a ş a n ı n bu s ö z l e r i n d e n sonra daha fazla kalmakta
m â n a y o k t u . T e ş e k k ü r ederek a y r ı l d ı k . Kendisine ne
kadar t e ş e k k ü r etsem a z d ı . bu iyiliğini h i ç b i r zaman u -
nutmıyacaktım-
Oradan ç ı k t ı k t a n sonra d o ğ r u Romanya vapur a-
c e n t a s ı n a giderek kalkacak v a p u r l a r ı sorduk ve ertesi
g ü n ü «Daçya» i s i m l i b i r v a p u r u n K ö s t e n c e y e hareket ede­
ceğini ö ğ r e n d i k . Ş i m d i is v a p u r u n k a p t a n ı n ı bulmaya
k a l ı y o r d u . T e s a d ü f e n o da o ı a d a y m ı ş . Hemen yanma
giderek b ü t ü n meseleyi o l d u ğ u gibi a n l a t t ı ! ; . Ben b i r
taraftan a n l a t ı y o r , b i r taraftan da h ü n g ü r h ü n g ü r a ğ l ı ­
y o r d u m . A d a m . bu halime a c ı m ı ş olacak k i her i s t e d i ğ i ­
mizi kabul e t t i ve:
— P e k â l â . Gecikseniz b i l e hemen kalkmam- Y a r ı m
saat r ö t a r y a p a r ı m . , dedi.
B u meseleyi de halleder etmez y a l ı y a d ö n d ü k - Hava
kararmıya b a ş l a m ı ş t ı . Evdekilere vaziyeti anlattıktan
sonra v a l i z l e r i m i h a z ı r l a n ı ı y a başladım- O n l a r ı h a z ı r l a ­
y ı p b ı r a k a c a k t ı m - Beraber g ö t ü r m e m i z e i m k â n yoktu.
Bizden sonraki v a p u r l a a r k a m ı z d a n g ö n d e r e c e k l e r d i .
A k l ı m d u r m a d a n işliyor, b i n b i r t ü r l ü ş e y d ü ş ü n ü ­
y o r d u m . Babam ve k a r d e ş l e r i m çiftlikte o l d u ğ u için. on­
ları g ö r e m e d e n Romanyaya gidecektim- B ü t ü n s ı k ı n t ı l a ­
r ı m ı n i ç e r i s i n d e b i r de bu ü z ü n t ü v a r d ı .
Ertesi g ü n ü . ev h a l k ı n a veda e t t i k t e n sonra Feride
ile İ s t a n b u l a g e ç t i k ve B e k i r a ğ a b ö l ü ğ ü n e g i t t i ! : . Ş e v k e t ,
burada hapisti.
 - 216 —

K a p ı d a n ö b e t ç i l e r hiç z o r l u k ç ı k a r m a d a n bizi Ş e v ­
ketin y a n m a g ö t ü r d ü l e r . H a t t â h ü c r e n i n k a p ı s ı n ı bile a-
çık b ı r a k t ı l a r - Ş e v k e t e , meseleyi o l d u ğ u gibi a n l a t t ı k ve
kendisini k a ç ı r m a k için ne gibi bir p l â n k u r m u ş o l d u ­
ğ u m u z u söyledik.
Evvelce t u t m u ş o l d u ğ u m u z i k i k i r a a ı a b a s ı dış k a ­
p ı d a b e k l i y o r d u . Heyecandan d i ş l e r i m birbirine vuru­
yor:
— Ha ş i m d i y a k a l a n d ı k , ha ş i m d i y a k a l a n a c a ğ ı z , diye
tir tir titriyordum.
G ö r ü n ü r d e kimse y o k t u . Aceleyle çarşafımı çiKaı\
d ı m ve Ş e v k e t e g i y d i r d i m . Ş e v k e t :
— İ n ş a l l a h s e l â m e t l e vapura v a r ı r s a m seni orada
b e k l e r i m , dedi ve Ferideyle ç ı k ı p g i t t i l e r .
Cemal P a ş a ile a n l a ş m ı ş bu işi t e r t i p e t m i ş t i k . Buna
r a ğ m e n i ç i m d e b i r k o r k u v a r d ı . Her an bir aksilik ç ı k a ­
bilirdi.
A r a d a n y i r m i beş dakika g e ç m i ş , ben h â l â küf k o ­
k u l u hapishane h ü c r e s i n d e o t u r u y o r d u m . Cemal Paşa
t a r a f ı n d a n g ö n d e r i l e c e k b i r i n i n beni buradan ç ı k a r m a - ,
s i m b e k l i y o r d u m . H a l b u k i ne gelen v a r d ı ne de giden.
N i h a y e t h ü c r e n i n k a p ı s ı açıktı- Saate b a k t ı m . V a p u r u n
k a l k m a saati ç o k t a n gelip g e ç m i ş t i . Daha fazla bekler­
sem v a p u r u k a ç ı r a c a k t ı m .
B ü t ü n cesaretimi t o p l ı y a r a k d ı ş a r ı y a çıktım. Sı:
l ı m d a b i r t a y y ö r , b a ş ı m d a b i r siyah ö r t ü o l m a s ı n a rağ­
men ö n l e r i n d e n g e ç t i ğ i m askerler h i ç oralı olmadılar.
A n l a ş ı l a n bunlar da b ö y l e e m i r a l m ı ş l a r d ı .
Sokak k a p ı s ı n a kadar gayet aheste beste y ü r ü d ü m ,
fakat d ı ş a r ı y a ç ı k a r ç ı k m a z olanca k u v v e t i m l e beni bek­
leyen arabaya d o ğ r u k o ş t u m ve biner binmez:
— Rıhtıma! Çabuk o l ! diye b a ğ ı r d ı m .
 — 217 —

R ı h t ı m a v a r d ı ğ ı m zaman vapur, h a l a t l a r ı n ı , iskele­

sini a l m ı ş harekete h a z ı r b i r halde b e k l i y o r d u . Vapura
girilebilecek tek yer açık duran k ü ç ü k y ü k k a p ı s ı y d ı .
O kılıkta, deli g i b i vapura d o ğ r u k o ş m a m b ü t ü n na­
z a r l a r ı ü s t ü m e ç e k m i ş t i . Fakat benim kimseyi g ö r e c e k
halim y o k t u . Tam k e n d i m i k a p ı d a n içeriye atarken o-
m u z u m u b i r el t u t t u ve:
— H a n ı m , nereye gidiyorsun?
Diyen bir ses i ş i t t i m . B i r polis ceketime y a p ı ş m ı ş be­
ni geriye ç e k m e y e u ğ r a ş ı y o r d u - O anda polisin eline d ü ş ­
mek, sorgu suale maruz k a l ı p v a p u r u pisipisine k a ç ı r m a k
istemezdim. S i l k i n i p k u r t u l m a k istedim. B a ş a ç ı k a m a ­
y a c a ğ ı m ı a n l a y ı n c a ceketimi ç ı k a r ı v e r d i m . Bu sırada
zaten beni bekleyen tayfalar da beni i ç e r i y e a l d ı l n
ket polisin elinde k a l m ı ş t ı amma ben de vapura giımis­
tim. Vapur r ı h t ı m d a n ayrılmaya başlamıştı- Polisler
b i r b i r l e r i n e b a k t ı l a r ve g ü l m e y e b a ş l a d ı l a r , ceketi e l i n ­
de t u t a n ı ise i k i b ü k l ü m ederek arkamdan a t t ı .
A r t ı k k o r k u m k a l m a m ı ş t ı amma ben de m a h v o l m u ş
bitap bir hale d ü ş m ü ş t ü m .
Doı'ı'u y u k a r ı y a Ş e v k e t i n y a n ı n a ç ı k t ı m . Nihayet
b i r b i r i m i z e k a v u ş m u ş t u k . Ş e v k e t ellerime s a r ı l d ı . B i r i n i
b ı r a k ı p b i r i n i ö p ü y o r d u . R ı h t ı m a d o ğ r u b a k t ı ğ ı m zaman
bize el s a l l ı y a n Ferideyi g ö r d ü m - İ s t e m i y e r e k g ö z l e r i m ­
den y a ş l a r a k ı y o r d u . İ l k seyahate çıkışım bu seferkin­
den ne kadar b a ş k a y d ı . O zaman ailemden a y r ı l d ı ğ ı m a
m ü t e e s s i r olmakla beraber, i l k defa seyahate ç ı k m a n ı n
sevinci ve h e y e c a n ı i ç e r i s i n d e y d i m . H a l b u k i bu yolculu­
ğa ailemden hiç kimseyi g ö r m e d e n bir daha ne zaman
d ö n e c e ğ i m i z i bilmeden Ç;kıyorduk. Kocam, b ü y ü k bir
tehlikeden k u r t u l m u ş t u , k u r t u l m u ş t u amma vatan has­
retine acaba dayanabilecek m i y d i ? A r k a m ı z d a sevdikle­
r i m i z i b ı r a k ı p bir m e ç h u l e d o ğ r u g i d i y o r d u k .
 — 213 —

M a n e v r a s ı n ı yapan vapur B o ğ a z d a n Karadenize d o ğ r u

r s ü z ü î m e y e b a ş l a d ı . Biraz sonra K ı b r ı s l ı y a l ı s ı n ı n ö n ü n d e n
g e ç i y o r d u k . V a p u r u m u z y a l ı n ı n o kadar y a k ı n ı n d a n geçi­
y o r d u k i pencerelerin ö n ü n e s ı r a l a n m ı ş ev h a l k ı n ı kolayca
s e ç e b i l i y o r d u k . K a y m v a l d e m i n zaman zaman m e n d i l i n :
g ö z l e r i n e g ö t ü r d ü ğ ü n ü bile g ö r e b i l i y o r d u k .
K a n d i l l i y e , Saraya, köşke, y u k a r ı y a d o ğ r u uzanan ko­
ruya, en g ü z e l senelerimi g e ç i r m i ş o l d u ğ u m bu yerlere uzun
uzun, içim sızlaya sızlaya b a k t ı m . Ş e v k e t , memlekete he­
men dönmefie bile belki ben pek y a k ı n d a tekrar buralara
gelebilirdim- Fakat bunun ne zaman o l a c a ğ ı n ı b i l m i y o r d u m .
Nihayet bu y e r l e r i de a r k a m ı z d a b ı r a k t ı k . N a z ı m ı d ü ­
ş ü n ü y o r , onun da s e l â m e t l e yola ç ı k a b i l m e s i için dua edi­
y o r d u m . N â z ı m , evinde b u l u n d u ğ u a r k a d a ş i y l e beraber er­
tesi g ü n ü Odesaya hareket edecekti-

K ö s t e n c e y e i l k defa g i d i y o r d u m . R o m a n y a l ı m bu sahi!
ş e h r i n d e b i r ay k a l d ı k . B u b i r ay z a r f ı n d a İ s t a n b u l d a o l -
m i y a n k a l m a m ı ş , bu arada M a h m u t Ş e v k e t P a ş a y ı v u r ­
m u ş l a r d ı . B u havadisleri memleketten k a ç a n l a r d a n a l ı y o r ­
duk-
K ö s t e n c e y e v a r ı r varmaz Otel Karol'e i n m i ş ve b i r dai­
re t u t m u ş t u k . B i r hafta sonra da valizlerimiz ve s a n d ı k l a ­
r ı m ı z gelmişti. Hemen hemen her g ü n y e n i b i r insanla ta­
nışıyor, gezip e ğ l e n i y o r d u k . B u arada R o m a n y a n m A n a
K r a l i ç e s i ile t a n ı ş m ı ş ve saraya davet o l u n m u ş t u m .
î s t a n b u l d a n ç ı k a r k e n y a n ı m ı z a kâfi derecede para al­
m a d ı ğ ı m ı z için benim tekrar İ s t a n b u l a d ö n m e m icap ediyor­
du. Ş e v k e t i n benimle beraber gelmesine i m k â n o l m a d ı ğ ı için
onun Parise gitmesini ve b i r m ü d d e t sonra gelip beni
D e d e a ğ a ç t a n a l m a s ı n ı k a r a r l a ş t ı r d ı k . Ne ben Ş e v k e t t e n , ne
de o benden a y r ı l m a k istemiyorduk. Fakat bu a y r ı l ı k mec­
b u r i y d i . K a r a r l a ş t ı r d ı ğ ı m ı z gibi İ s t a n b u l a d ö n c ü m ve K ı b -
 - 219 —

rı.slı \.ılı..ma i n d i m . B e n i k a r ş ı l a r ı n d a g ö r d ü k l e r i için se­

v i n m i ş l e r , â d e t a bayram y a p m ı ş l a r d ı -
Ih'inen vakit kaybetmeden i ş l e r i m l e u ğ r a ş m a ğ a başla­
d ı m . Ş e v k e t t e n muntazaman k a r t ve mektup a l ı y o r d u m .
B u n l a r ı n hepsinde ı s r a r l a ne zaman d ö n e c e ğ i m i soruyo.,
bir an evvel hareket etmemi istiyordu.
Tam işlerimi yoluna k o y m u ş , harekete h a z ı r l a n ı r k e n
l ! l l l Cihan Harbi patlak verdi- O r t a l ı k tekrar k a r ı ş t ı . Har-
b ı ı p a t l a m a s ı hemen hemen b ü t ü n çıkış k a p ı l a r ı n ı kapa­
nıl:.! ı. Pasaport almak için m ü r a c a a t e t t i ğ i m zaman bu is­
li •un reddedildi. Her ne p a h a s ı n a olursa olsun İstanbulda;'.
çıkın,mı. Ş e v k e t i n y a n ı n a g i t m e m lâzımdı- K i m e m ü r a c a a t
e d e c e ğ i m i , ne y a p a c a ğ ı m ı bilmeden g ü n l e r g e ç i y o r , b i r t ü r ­
lü h.ıl çaresi b u l a m ı y o r d u m .
B i r g ü n , b a b a m ı n ç i f t l i k t e n k ö ş k e geldiğini d u y d u m .
Onun hasretiyle içim y a n ı y o r , onu g ö r m e k i s t i y o r d u m . Fa-
I ,ıt bir t ü r l ü cesaret e d e m i y o r d u m . Aradan b i r k a ç g ü n
gı (.'tikten sonra k a r d e ş i m d e n , hasta o l d u ğ u n u ö ğ r e n d i m ve
ne olursa olsun diyerek k ö ş k e ç ı k t ı m . O d a s ı n ı n ö n ü n e gel­
diğim zaman kalbim d a y a n ı l m ı y a c a k bir ş e k i l d e a t ı y o r d u .
Kapıyı vurdum :
— Gir!...
Diyen sesini işitir işitmez a ç t ı m ve odaya g i r d i m . K e n ­
d i l i yatakta y a t ı y o r , annemin s ü t k a r d e ş i F i n i z Efendi de
k a r ş ı s ı n d a o t u r u y o r d u . Beni g ö r ü n c e ş a ş ı r d ı ve i l k lâfı :
Ne o. gene bir seyahat m i var?
Diye sormak oldu- Her h a r e k e t i m i a d ı m a d ı m takip
ettiği ve h e r ş e y i bildiği halinden a n l a ş ı l ı y o r d u -
Cevap vermeme meydan b ı r a k m a d a n ş u n l a r ı ilâve e t t i :
— D o ğ r u s u pek b e c e r i k l i y m i ş s i n . t e b r i k ederim.
Kendisine s ö y l i y e c e k söz. verecek cevap b u l a m ı y o r ­
d u m . S u s t u ğ u m u g ö r e n babam, k a r ş ı s ı n d a oturan F i r u z
Efendiye d ö n d ü ve :
 — 220 —

— K ü ç ü k H a n ı m ı n y a p t ı k l a r ı n ı b i l i y o r musun? Sen bu
işe ne dersin? diye sordu.
F i r u z Efendi g ü l ü m s e d i k t e n sonra :
— B i l i y o r u m efendimiz. D o ğ r u s u c e s a r e t ç e tam size
l â y ı k b i r evlât!- dedi.
B a b a m ı n bu s ö z l e r e m e m n u n olacağını z a n n e d i y o r d u m .
H a l b u k i y a n ı l m ı ş ı m - H i d d e t t e n ziyade ü z ü n t ü ile t i t r e y e n
b i r sesle ş u n l a r ı s ö y l e d i ;
— H a y ı r ! Y a n ı l ı y o r s u n . B e n i m e v l â d ı m , asla böyle ve
bu cesarete olamaz, dedi ve cevap vermeme meydan b ı r a k ­
madan :
— B i l i y o r s u n k i o r t a l ı k k a r m a k a r ı ş ı k . H a r p var. B u va­
ziyette nasıl gideceksin? diye sordu.
— Y o l u n u bulmaya ç a l ı ş a c a ğ ı m , cici b a b a c ı ğ ı m .
— A k l ı n a k o y d u ğ u n u yerine getirmekten, her ne paha­
s ı n a olursa olsun istediğini elde etmekten seni hiç bir ş e y
a l ı k o y a m a z , değil mi?
Y a n ı n d a olmam onu memnun e t m i y o r , b i l â k i s ü z ü y o r ­
du. Daha fazla ü z ü l m e s i n e meydan vermeden m ü s a a d e is­
tedim ve :
— Seyahate ç ı k m a d a n evvel gelir sizi g ö r ü r ü m , de­
dim.
Babam, sert bir sesle :
— H a y ı r , istemem gelme. dedi.
B o y n u m u b ü k ü p odadan ç ı k m a k t a n b a ş k a ç a r e y o k t u .
Y a l ı y a d ö n d ü ğ ü m zaman a d a m a k ı l l ı ü z g ü n d ü m -
B ü y ü k a n n e m i g ö r m i y c ü epey o l m u ş t u . Ertesi sabah er­
kenden h a z ı r l a n a r a k E r e n k ö y ü n e g i t t i m . Z i y a r e t i m i n asıl
sebebi ondan biraz olsun para a l a b i l m e k t i . E l i m d e b i r k a ç
p a r ç a e l m a s ı m olmakla beraber paraya da i h t i y a c ı m v a r d ı .
Kendisinden para isteyemezdim amma, b e l k i o bana teklif
eder veya v e r e b i l i r d i .
 — 221 —

M Uta d merasimden sonra b ü y ü k a n n e m i n y a n ı n a ç ı k ­

tım- Reni gayet i y i k a r ş ı l a y a n Cemile Sultan uzun uzun
R o m a n y a d a ı ı . Romanya s a r a y ı n d a n bahsettirdi ve a n l a t t ı k ­
l a r ı m ı dinledi. Kendisine t e k r a r seyahate ç ı k a c a ğ ı m ı ve
k o c a m ı n y a n ı n a gideceğimi s ö y l e d i ğ i m zaman :
— Paran var m ı ? diye sordu-
B e k l e d i ğ i m suali s o r m u ş t u . B ü t ü n cesaretimi toplaya­
rak :
— Y o k efendimiz, dedim.
G ü l d ü ve y a t a ğ ı n ı n y a n ı n d a k i konsolu ç e k e r e k içerisin­
den ç ı k a r d ı ğ ı bir keseyi u z a t t ı :
— A l bunu. içinde i k i y ü z altın var. İşine y a r a r amma,
bunu san., v e r d i ğ i m i s a k ı n kimseye s ö y l e m e , dedi.
Sevincime p â y a n y o k t u . E l i n i , a y a ğ ı n ı ö p t ü m ve oda­
dan ç ı k t ı m .
G ü n l e r geçiyor, bir t ü r l ü işimi h a l l e d e m i y o r d u m . Son
olarak Ş e v k e t t e n bir m e k t u p a l m ı ş t ı m . B u mektupta beni
beş g ü n sonra D e d e a ğ a e ı r d a b e k l e y e c e ğ i n i ve oradan k a l ­
kacak olan son vapurla. Pireye g i d e c e ğ i m i z i y a z ı y o r , ona
g ö r e yola ç ı k m a m ı s ö y l ü y o r d u . Ö n ü m d e b e ş g ü n g i b i kısa
bir zaman v a r d ı Bu m ü d d e t z a r f ı n d a ne y a p ı p y a p ı p pa­
saport a l m a n ı n ç a r e s i n e bakmam lâzım geliyordu. B u mek­
tubu a l ı r almaz son ç a r e y e b a ş v u r m a y a ve o zaman Da­
h i l i y e Nazırı olan T a l â t P a ş a y a g i l m i y e karar v e r d i m . Bu
işi yapsa yapsa ancak o y a p a b i l i r d i .
Nezarete g i t t i ğ i m zaman h i ç b i r z o r l u ğ a u ğ r a m a d a n Pa­
ş a n ı n y a n ı n a ç ı k t ı m . Beni k a r ş ı s ı n d a g ö r ü n c e gene b i r is­
tekte b u l u n a c a ğ ı m ı a n l a m ı ş o l m a l ı k i o t u r m a m için yer
g ö s t e r d i k t e n sonra :
— B i r e m r i n i z m i var, efendim? diye sordu.
— E m i r değil, b ü y ü k b i r ricada bulunmaya geldin.-
Biliyorsunuz k i kocam memleket d ı ş ı n d a . Y a n ı n a gitmem
hızım- Biı t ü r i ü pasaport v e r m i y o r l a r . Ben burada, o ora­
da, bu olacak iş değil, beni niçin burada t u t u y o r l a r , b i r
t ü r l ü a n h y a m ı y o r u m . G i t m e m e m için h i ç b i r sebep olma­
m a s ı lâzım. Herhalde bunun b i r y o l u v a r d ı r . A l l a h a ş k ı n a
ne y a p ı p y a p ı p beni g ö n d e r i n . İ ş t e r i c a m b u .
P a ş a , halime a c ı m ı ş olacak k i b i r an d ü ş ü n d ü k t e n sonra;
— İstediğiniz pek zor b i r ş e y değil. Ne zaman g i t m e k
istiyorsunuz? diye sordu.
— Ş e v k e t , b i r k a ç g ü n sonra beni D e d e a ğ a ç t a bekltye-
cek. Oradan kalkan son vapura y e t i ş m e m i z lâzım-
— P e k i . . . M ü s t e r i h oıım. Ben lâzım gelen emri v e r i ­
r i m . K ı s a zamanda yola ç ı k a r s ı n ı z .
Cemal P a ş a da l â z ı m gelen e m r i v e r m i ş , Ş e v k e t selâ­
mete k a v u ş m u ş t u . T a l â t P a ş a n ı n da s ö z ü n ü yerine geti­
receğinden emindim.
Ü ç g ü n sonra hakikaten emir geldi- B u , derhal İ s t a n -
bulu terkedo-ceğimi b i l d i r e n bir k â ğ ı t p a r ç a s ı y d ı . Zaten ha­
zır olan e ş y a l a r ı m ı Sultanahmette oturan Server P a ş a n ı n
k ı z m a g ö n d e r d i m . Babam h a r i ç , ailemden herkese veda et­
t i k t e n sonra Feride ile biz de Sultanahmede gittik- B i r gece
orada k a l d ı k t a n sonra ertesi sabah Sirkeciden erkenden kal­
kan trene- b i n d i m . Trene beni Feride y e r l e ş t i r m i ş t i . .
î s t a n b u l d a n bu ü ç ü n c ü a y r ı l ı ş ı m , fakat en feci ay r ı h ­
t ı m d ı . H a s t a y d ı m . S ı k ı n t ı ile gelen a s t ı m krizlerine daya­
n a m a d ı ğ ı n ı için d o k t o r l a r tek ç a r e y i m o r f i n yaparak ıstı­
rabımı dindirmekte bulmuşlardı. Morfin ıstırabım; dindir-
mişti amma bu menhus ilâca alışmış, a r t ı k onsuz yapamaz
olmuştum.
M o r f i n i n k ö t ü l ü ğ ü n ü ve bana y a p t ı ğ ı z a r a r ı bilmekle
beraber bir dakika morfinsiz y a ş ı y a m ı y o r d u m - 3:r hiç y ü ­
z ü n d e n m o r f i n m a n o l m u ş t u m . B u k ö t ü işten var geçebilmek,
için b ü y ü k gayret sarfediyor, fakat b i r t ü r l ü muvaffak ola-
 — 223 —

m ı y o r c i u m . B u işin beni her t ü r l ü f e l â k e t e s ü r ü k l e y e c e ğ i n i

bilmekle beraber v a z g e ç m e k , o i ğ r e n ç iğneyi ilelebet atmak,
k u r t u l m a k , n o r m a l b i r hayata ve y a ş a y ı ş a d ö n m e k elimde
d- ğildi. K e n d i kendime :
— B u g ü n son g ü n ü . B u daha elime m o r f i n a l m ı y a c a -
i ' . m . iğne y a p m ı y a c a ğ ı m , diyor, fakat z a m a n ı gelince da­
yanamayıp yapıyordum.
İ ş t e ö y l e feci, hasta b i r halde tek b a ş ı m a yola ç ı k ı y o r ­
dum.
H u d u d a g e l d i ğ i m i z zaman trene binen T ü r k zabitleri
( p a s t ı r m a yapmaya b a k l a d ı . S ı r a benim k o m p a r t ı m a n a gel­
mişti. Pasaportuma, k â ğ ı t l a r ı m a b a k t ı k t a n sonra ç a n t a l a r ı ­
mı a ç t ı l a r . Trene binmeden evvel i h t i y a t olarak b i r k a ç k u -
üı morfin a l m ı ş , ç a n t a m a k o y m u ş t u m . E ş y a l a r ı m ı k a r ı ş t ı r a n
( a b i t i n m o r f i n k u t u l a r ı n ı ve b i r k a ç çift ipek ç o r a b ı a l d ı ğ ı ­
nı g ö r d ü ğ ü m zaman :
— Ne y a p ı y o r s u n u z ? diye sordum.
A d a m y ü z ü m e b a k t ı ve şu sözleri söyledi :
- Efendim, harp var. B u n l a r h u d u t t a n ç ı k a m a z .
- Ben h a s t a y ı m , bu i l â ç l a r bana lâzım.
- H a k l ı s ı n ı z amma ne y a p a y ı m k i e m i r e m i r d i r . Son­
lu lamlar sizden ziyade hasta ve y a r a l ı askerlerimize daha
tulumludur. •
A r t ı k fena halde s i n i r l e n m i ş , k ı z m ı ş t ı m ;
- Burada sizin â m i r i n i z k i m d i r ? Bana onu ç a ğ ı r ı n !
diye b ğ a ı r d ı m .
Biraz sonra y a n ı m a g e n ç ve y a k ı ş ı k l ı bir zabit gelip
Kİann verdi- V a z i y e t i kendisine a n l a t t ı m ve :
— Beyefendi, m o r f i n l e r i n y a r a l ı l a r a lâzım o l d u ğ u m
a n l a d ı m amma ipek ç o r a p l a r ı niye a l d ı k l a r ı n a aklar, er­
meni. Yoksa bunlar da mı askere l â z ı m ? D o ğ r u s u ş i m d i y e
k a d ı - a k i r l e r i n ipek ç o r a p g i y d i k l e r i n i g ü l m e m i ş t i m , de­
dim.
 — 224 —

Zabit, k e n d i n i t u t a m ı y a r a k g ü l d ü ve m o r f i n l e r i alma­
ları lâzım geldiğini, fakat ç o r a p l a r ı bana b ı r a k a c a k l a r ı n ı
s ö y l e d i . Sonradan ö ğ r e n d i ğ i m e g ö r e bu zabit F u a t P a ş a n ı n
oğlu İslâm Fuat B e y m i ş .
G ü m r ü k muayenesi b i t t i k t e n sonra trenimiz hareket
e l t i . Ben k ı m ı l d a y a c a k halde d e ğ i l d i m , h a s t a y d ı m - A r a d a n
ne kadar zaman g e ç t i k t e n sonra b i l m i y o r u m , k u l a ğ ı m a b i r
ses geldi :
— Burada bir T ü r k H a n ı m ı var mı?
B u . Ş e v k e t i n sesiydi. Hemen u z a n d ı ğ ı m yerden b a k t ı m
ve pencereyi a ç a r a k :
— B u r a d a y ı m , diye seslendim.
Ş e v k e t i n g ö n d e r d i ğ i hamal e ş y a l a r ı m ı i n d i r d i , ben de
a r k a s ı n d a n indim- Ş e v k e t beni g ö r ü r g ö r m e z i r k i l d i . Oldu­
ğ u m yerde s a l l a n ı y o r d u m . Beni kucaklayan Ş e v k e t ;
— Vah Mevhibe. sen m o r f i n m a n o l m u ş s u n . Halinden
belli. B u menhus şeye neden a l ı ş t ı n ?
— Bana bir şey sorma. Duracak halim yok.
— Ü z ü l m e y a v r u c u ğ u m , ben seni k u r t a r ı r ı m , tedavi
e t t i r i r i m - Haydi otele gidelim., dedi.
Ş e v k e t i n bu sözleri bana y e n i bir k u v v e t v e r m i ş , beni
bu illetten k u r t a r a c a ğ ı n a dair v e r d i ğ i söze m i n n e t t a r o l ­
m u ş t u m . Hastayken bana morfin y a p ı l d ı ğ ı n ı bilen Ş e v k e t ,
beni k a r ş ı s ı n d a g ö r ü r g ö r m e z v a z i y e t i m i a n l a m ı ş t ı -
O gece D e d e a g a ç t a k a l ı p ertesi g ü n ü vapura binecektik.
Ş e v k e t , otellerin birinde bir oda t u t m u ş t u . E ş y a l a r ı m ı otele
b ı r a k t ı k t a n sonra yemek yemek ü z e r e d ı ş a r ı y a çıktık.
Sokaklarda, lokantalarda m ü t h i ş bir insan k a l a b a l ı ğ ı
v a r d ı . Ufak b i r lokantada z o r b e l â b i r yer bularak bir i k i
lokma b i r şey yedik. Y o r g u n o l d u ğ u m için hemen otele
döndük-
 — 225 —

O d a m ı z a g i r d i ğ i m i z zaman hayretten ağzım bir k a r ı ş

• ç i l d i ve Ş e v k e t e :
A y o l bu ne? Burada m ı y a t a c a ğ ı z ? Y a n l ı ş odaya gir­
d i k galiba!... dedim.
Ş e v k e t de b e n i m kadar hayret e t m i ş , ş a ş ı r m ı ş t ı . Oda-
i'in içinde bizimkinden b a ş k a tam b e ş tane yatak v a r d ı .
Şevket :
— İşin i ç i n d e b i r iş var amma b a k a l ı m nedir? dedi ve
vaziyeti anlamak ü z e r e a ş a ğ ı y a indik. Otelciye bunun ne
demek o l d u ğ u n u s o r d u ğ u m u z zaman adam ellerini u ğ u ş t u r -
nı.ıya ve sıkıla, utana izahat vermeye b a ş l a d ı :
— Efendim, ne y a p a l ı m , şehir dolup t a ş ı y o r . Herkesin
derdi son v a p u r l a buradan ç ı k m a k . Otellerde yer yok. Sa­
lonlara bile yatak k o y m a k m e c b u r i y e t i n d e k a l d ı k . A l t ı k bir
gececik siz de o d a n ı z ı p a y l a ş m a k mecburiyetinde kalacak­
t ı n ı z . Biraz da r a h a t s ı z o l a c a k s ı n ı z amma kusura bak­
mayın.
A d a m s a ğ l a m ç ı l d ı r m ı ş t ı . B i r de ç e k i n m e d e n ;
— Biraz r a h a t s ı z o l a c a k s ı n ı z , diyordu- B i r odada y e d i
kişi yatmak biraz rahatsızdık olursa asıl r a h a t s ı z l ı ğ ı n ne
olacağını a n l a y a m a d ı m . Neyse, bu vaziyeti k a b u l etmek
mecburiyetindeydik. A k s i halde sokakta sabahlamak icap
(diyordu.
H a y a t ı m d a o geceki kadar s ı k ı n t ı l ı b i r gece g e ç i r d i ğ i -
gımi h a t ı r l a m ı y o r u m . O l d u ğ u m g i b i , soyunmadan y a t a ğ ı ­
ma u z a n d ı m ve s a b a h ı zor ettim-.•
Ertesi g ü n ü , m a h ş e r g i b i tıklım tıklım dolu b i r va­
purla Sel â n iğe, oradan da Pireye g e ç t i k . B i r m ü d d e t A t i -
i ada kalacaktık- A t i n a , İ s ı a n b u l d a n k a ç m ı ş T ü r k l e r l e do­
luydu ve hemen hemen hepsi p a r a s ı z d ı . Ş e v k e t l e ben. bun­
lara y a r d ı m edebilmek için can a t ı y o r , fakat i m k â n s ı z l ı k
İçerisinde o l d u ğ u m u z için b i r ş e y y a p a m ı y o r d u k . İ s t a n b u l -
d a n dalma haber a l ı y o r d u k . A r k a d a ş l a r d a n k a ç a b i l e n l e r
F . 15
 • - 226 —

k a ç m ı ş , k a ç a m ı y a n l a r , i ç l e r i n d e H a l i t de o l d u ğ u halde S i -
noba s ü r ü l m ü ş t ü . B i r m ü d d e t sonra onun da b i r y o l u n u
bulup Odesaya N â z ı m ı n y a n m a gittiğini ö ğ r e n d i k . N â z ı m ­
dan a l d ı ğ ı m ı z bir m e k t u p t a İ s t a n b u l d a y k e n evine sığındığı
o i y i k a l p l i a r k a d a ş ı Lena ü e e v l e n d i ğ i n i ve y a k ı n d a K ı b r ı -
sa gideceklerini y a z ı y o r d u . N â z ı m ı n Lena ile evlenmesine
ook m e m n u n o l m u ş t u m . Biz de K ı b r ı s a g i t t i ğ i m i z t a k d i r d e
g ü n l e r i m i z i beraber g e ç i r e b i l e c e k t i k .
A t i n a y a t a h a m m ü l edemez b i r hale g e l m i ş t i m . H e r g ü n .
her an Ş e v k e t e y a l v a r ı y o r :
— « G i d e l i m , b i r an evvel K ı b r ı s a gidelim...!, diyor­
dum.
Nihayet, i s t e d i ğ i m g ü n geldi ve zeytin y ü k l ü ufak b i r
vapurla İ s k e n d e r i y e y e hareket ettik- V a p u r u m u z o kadar
k ü ç ü k ve y ü k l ü y d ü k i s ı r a s ı n d a yelken a ç m a k m e c b u r i y e ­
tinde k a l ı y o r d u . B ü t ü n bu s ı k ı n t ı l a r ı n a r a s ı n d a , bir d ü ş ­
man gemisine t e s a d ü f etmek tehlikesi de v a r d ı .
B i r g ü n . t o r p i l l e n m i ş b i r F r a n s ı z gemisine rastgeldik.
İ m d a d a g e l m i ş olan b i r d i ğ e r gemi denize d ö k ü l e n l e r i
topluyor, sandallardaki a d a m l a r ı k u r t a r m ı y a ç a l ı ş ı y o r d u .
B u k u r t a r m a y a bizim gemi de k a r ı ş t ı . V a p u r d a ne k a d a ı
zeytin küfesi varsa hepsini denize a t t ı l a r ve kazazedeler­
den 22 kişiyi bize verdiler-
On i k i g ü n s ü r e n s ı k ı n t ı l ı b i r seyahatten sonra isken­
deriyeye ç ı k t ı k , daha d o ğ r u s u ç ı k a r d ı l a r . P a s a p o r t l a r ı m ı z ı
kontrolden g e ç i r e n İngiliz m e m u r l a r ı n a k l : K ı b r ı s l ı k e l i ­
mesine t a k ı l m ı ş t ı . P a s a p o r t l a r ı m ı z d a K ı b r ı s l ı o l d u ğ u m u z
y a z ı l ı y d ı . K ı b r ı s l ı ne o l a b i n r ö i k ? Yoksa b a ş k a b i r millete
m i mensuptuk? B i r t ü r l ü b u n u a n l a y a m a d ı k ! . ' : : ; için ser­
b e s t ç e ç ı k m a m ı z a m ü s a a d e etmediler ve d o ğ r u Polis M ü ­
düriyetine g ö t ü r d ü l e r . Orada da p a s a p o r t l a r ı m ı z ı n d ü z g ü n
ve hilesiz o l d u ğ u n u a n l a t a m a d ı k . T ü r k o l d u ğ u m u z u s ö y l e r -
 — 227 —

sek işler b ü s b ü t ü n k a r ı ş a c a k , İ n g i l t e r e ile harp halinde o l ­

d u ğ u m u z için bize esir muamelesi y a p ı l a c a k t ı .
N i h a y e t bizi g ö t ü r ü p a y r ı a y r ı odalara k a p a t t ı l a r - Res­
men h a p s o l m u ş t u k - K ı z ı y o r , hiddetleniyor, takat h i ç b i r şey
y a p a m ı y o r d u m . B ö y l e b i r cani gibi hapse a t ı l m ı ş olmak be­
ni ç i l e d e n ç ı k a r ı y o r d u . Üstelik Ş e v k e t t e n de a y ı r m ı ş l a r d ı -
B e n i m b u l u n d u ğ u m o d a n ı n t a v a n ı n d a yere d o ğ r u uza­
nan ipler a s ı l ı y d ı . Y a l n ı z b a ş ı m a o t u r m a k t a n içim sıkılmış,
b u n l a r ı t e t k i k ediyor, ne o l d u k l a r ı n ı , ne işe y a r a d ı k l a r ı n ı
b i r t ü r l ü a n l ı y a m ı y o r d u m . O d a m ı n k a p ı s ı a ç ı k t ı amma
ö n ü n d e bir n ö b e t ç i zabit c t u r u y o r a u . D a y a n a m a d ı m ve ip­
l e r i n n-t işe y a r a d ı ğ ı n ı sordum :
— «Bu i p l e r l e casusla; ı a s a r ı m ! . »
D i y e cevap v e r d i ğ i zaman t ü y l e r i m i n ü r p e r d i ğ i n i his­
settim- Lâfı d e ğ i ş t i r m i ş olmak için :
— ı B i z i burada n i ç i n ahkoyuyorsunuz?:> diye sordum.
— « H a n g i m i l l e t e mensup o l d u ğ u n u z u a n l a y a m a d ı k da
onun için. Siz nesiniz? O n u söyler misiniz l ü t f e n ? »
— ılviüslümanız. •<
— «Evet amma n e r e l i s i n i z ? »
— «Kıbrıslı m ü s l ü m a n ı z . »
A d a m ı n s o r d u ğ u suallere i n a d ı m a k ı s a cevaplar v e r i ­
yordum.
— « B u r a d a n ç ı k m a n ı z için K a h i r e d e n b i r k e f i l g ö s t e r ­
meniz k â i f d i r . B u işi y a p ı n , sizi derhal serbest b ı r a k a l ı m . . . . .
dediği manian, hemen a k l ı m a Kahirede b u l u n a n a r k a d a ş ı ­
mız Prens Mustafa geldi.
— K a h i r e d e n Prens M u s t a f a y ı k e f i l gösterebiliriz-, de­
dim-
— Evet amma, k o c a n ı z bu adrese durmadan telgraf ç e ­
k i y o r m u ş , h e n ü z h i ç b i r cevap g e l m e m i ş .
Z . b i t t e n bu c e v a b ı alınca a r k a m ; d ö n d ü m , ve percerenin
ö n ü n e giderek d ü ş ü n m e y e b a ş l a d ı m . K i m i k e f i l g ö s t e r e b i -
 — 228 —

l i r d i k ? . B i r d e n i r e a k l ı m a g e ç e n seyahatimizde t a n ı ş m ı ş o l -
d u ğ u r n u z b i r zabit geldi. Bu g e n ç adam K a h i r e d e k i İngiliz
k u m a n d a n ı n ı n y a v e r i y d i ve b i r gece kendisiyle çok dans
e t t i ğ i m için Ş e v k e t t e n azar i ş i t m i ş t i m . H a t t â Ş e v k e t l e ara­
l a r ı n d a ufak b i r m ü n a k a ş a geçmişti- H i ç t e r e d d ü t etmeden
n ö b e t ç i y e bu ismi v e r d i m . D e r h a l telefon e t t i l e r ve bir saat
sonra da bizi serbest b ı r a k t ı l a r .
Ş e v k e t , M u ş t a l a n ı n sayesinde serbest b ı r a k ı l d ı ğ ı m ı z ı
zannediyordu- Bu işin o İngiliz yaver t a r a f ı n d a n halledildi­
ğini k o r k u d a n b i r t ü r l ü Ş e v k e t e s ö y l i y e m e d i m .
K a h i r e y e v a r d ı ğ ı m ı z zaman. Ş e v k e t i n ı s r a r ı ü z e r i n e ,
d o ğ r u otele ve Mustafanin o d a s ı n a ç ı k t ı k . O d a n ı n içi kap­
k a r a n l ı k t ı . B ü t ü n perdeler k a p a l ı y d ı . Mustafa, y a t a ğ ı n a u -
z a n m ı ş , elinde bir bardak v i s k i , y a t ı y o r d u . B a ş ucunda ise
yedi, sekiz tane boş viski b a r d a ğ ı ve Ş e v k e t i n g ö n d e r m i ş
o l d u ğ u telgraflar b i r tomar halinde d u r u y o r d u . B i z i k a r ­
ş ı s ı n d a g ö r ü r g ö r m e z yatakan fırladı ve ;
— «Nasıl kurtuldunuz?:, diye sordu.
Ş e v k e t , bu sual k a r ş ı s ı n d a ş a ş a l a m ı ş t ı :
— «Ne demek, nasıl k u r t u l d u n u z ? Sen y a p m a d ı n mı?»
— «Yooo ! D o ğ r u s u n u istersen cesaret edemedim-»
Ş e v k e t i n fena halde k ı z d ı ğ ı n ı farkediyordum- Y ü z ü
k ı p k ı r m ı z ı k e s i l m i ş t i . O hiddet .içerisinde Mustafaya d o ğ r u
y ü r ü d ü ğ ü n ü g ö r d ü m ve akabinde de i k i tokat sesi i ş i t t i m .
Mustafa da ben de neye u ğ r a d ı ğ ı m ı z ı ş a ş ı r m ı ş t ı k . Bu i k i
tokattan sonra bana d ö n e n Ş e v k e t , k o l u m u tuttuğu gibi d ı ­
şarıya sürükledi.
Ş e v k e t i n bu kızgın a n ı n d a bizi hapisten k i m i n k u r t a r ­
mış o l d u ğ u n u d ü n y a d a s ö y l i y e m e z d i m . Y u k a r ı katta, t u t ­
m u ş o l d u ğ u m u z odaya ç ı k a n a kadar b i r tek kelime k o n u ş ­
m a d ı k - Ben d o ğ r u banyo o d a s ı n a g i r d i m , d ı ş a r ı y a ç ı k t ı ğ ı m
zaman Ş e v k e t i n odada o l m a d ı ğ ı n ı g ö r d ü m . B u s ı r a d a masa­
n ı n ü z e r i n d e duran b i r k a r t g ö z ü m e ilişti. B u . İngiliz ya-
 - 229 —

verin k a r l ı y d ı . A n l a ş ı l a n adam a ş a ğ ı y a g e l m i ş . Ş e v k e t de
onu g ö r m i y e g i t m i ş t i .
Y a r ı m saat sonra gayet n e ş e l i ve g ü l e r y ü z l e geldi. Ben­
se onun k ı z a c a ğ ı n ı zannediyordum. Ş e v k e t k o l t u ğ a k e n d i n i
a l t ı k t a n sonra rahat bir nefes aldı ve :
— «Bu a d a m ı n ismi nasıl a k l ı n d a k a l m ı ş ? Ben unut­
m u ş t u m bile...» dedi.
— « A l l a h t a n k i h a t ı r l a y a b i l d i m , Yoksa iş Mustafaya
k a l m ı ş o l s a y d ı s i t t i n sene hapisten k u r t u l a m a z d ı k . B a r i ada­
ma e ş e k k ü r edip y e m e ğ e davet etseydim..
— «Oldu bile. B u a k ş a m beraber yemek yiyeceğiz-
Mesele b ö y l e c e k a p a n m ı ş . Ş e v k e t eski h â d i s e y i ve kız­
gınlığını u n u t m u ş t u . . .
A k ş a m y e m e ğ i gayet neşeli geçti. Ş e v k e t t ü r l ü tuhaf­
l ı k l a r y a p ı y o r , t a t l ı t a t l ı h i k â y e l e r a n l a t ı y o r d u . G e ç vakte
kudar s ü r e n bu davetten sonra o d a m ı z a ç ı k t ı k . . .

MISIR'DAN KIBRIS'A

K a h i r e d e fazla kalmamak n i y e t i n d e y d i k . Prens M u s ­

tafa bu m ü d d e t z a r f ı n d a b i r kere bile olsun bizi a r a m a m ı ş ,
semtimize u ğ r a m a m ı ş t ı . A d a m c a ğ ı z bizimle temas etmek­
ten k o r k m u ş , i n g i l i z m a k a m l a r ı n d a n ç e k i n m i ş t i . Hele tokat
h â d i s e s i n d e n sonra b ü s b ü t ü n bizden uzak k a l m ı ş t ı .
İki g ü n sonra, Port Saitten hareket eden b i r v a p u r l a
K ı b r ı s a d o ğ r u yola çıktık. B u sefer, v a p u r u m u z bizi M a ğ u s a
l i m a n ı n a ç ı k a r d ı . B u r a s ı K i b r i s i n en işlek bir ticaret l i ­
m a n ı y d ı . Daha vapur limana g i r e r k e n e t r a f ı tatlı b i r por­
takal ve mandalina kokusu s a r m ı ş t ı .
Vapurdan ç ı k t ı k t a n sonra d o ğ r u bir otele giderek yer­
leştik. B i r hafta sonra N â z ı m d a n bir m e k t u p geldi. B u
mektubunda N â z ı m , eşiyle b i r l i k t e y a k ı n d a bize i l t i h a k ede­
ceğini y a z ı y o r d u . Otelde onlar için de b i r oda t u t t u k .
 — 230 —

Burada ç a r ç a b u k b i r m u h i t e d i n m i ş t i k . Birçok i n g i l i z
ailesiyle ahbap o l m u ş t u k - Her a k ş a m b i r yere davet edi­
liyor, yahut otelde t o p l a n ı y o r d u k . İngiliz, a h b a p l a r ı m ı z ı n
ç o ğ u n d a i k i merak v a r d ı . B r i ç oynamak ve nargile i ç m e k .
Briçi bana ö ğ r e t m e k için cok u ğ r a ş t ı l a r , bence sıkıcı olan
bu oyuna ne s a b r ı m , ne de t a h a m m ü l ü m v a r d ı - Masaya
o t u r d u k t a n b e ş dakika sonra içim s ı k ı l ı y o r , t a b i a t i y l e azar
i ş i t i y o r d u m . Nargileye gelince, b ü t ü n h ü s n ü niyetime r a ğ ­
men, bunda da muvaffak o l a m a d ı m . T ö m b e k i kokusu fena
halde içimi b u l a n d ı r ı y o r d u . B u işi de b e e e r e m i y e c e ğ i m i an­
l a y ı n c a bundan da vazgeçtim-
Nihayet. N â z ı m l a k a r ı s ı Lena geldiler. Lenayla ç o k
a n l a ş m ı ş t ı k . İ k i elti g i b i değil, sanki i k i k a r d e ş g i b i y d i k .
Otelde y a ş a m a k gayet s ı k ı n t ı l ı b i r ş e y d i . Hele b ü y ü k sa-
ı a y ve konak h a y a t ı n a a l ı ş m ı ş olanlar için otelin b i r oda­
s ı n a kapanmak çok g ü ç t ü . Ü s t e l i k de hasta ve s i n i r l i y d i m .
N â z ı m l a Ş e v k e t , Bata g i d i p orada bir ev tutarak yer­
l e ş m e m i z i k a r a r l a ş t ı r d ı l a r . L e n a n ı n erkek k a r d e ş i y l e Ode-
sadan gelip bize iltihak edecek olan H a l i t Bey de bizimle
altı kişilik b i r aile k u r a c a k t ı k . T a b i î aile reisimiz de N â z ı m
olacaktı.
B i r k a ç g ü n sonra Bafa giden Ş e v k e t l e N â z ı m orada g ü ­
zel bir ev bulup tuttular- Biz de a r k a l a r ı n d a n hareket et­
t i k . L e n a n ı n peri e l l e r i bu evi m ü k e m m e l b i r ş e k l e soktu,
B e n e l i m i h i ç b i r ş e y e s ü r e m i y o r , h i ç b i r işe k a r ı ş m ı y o r d u m .
Buna sebep de h a s t a h ğ ı m d ı - O menhus ve i n s a n ı için için
kemiren m o r f i n y ü z ü n d e n ne y a p t ı ğ ı m ı , ne e t t i ğ i m i b i l ­
mez b i r hale g e l m i ş t i m . Lena beni m e ş g u l edebilmek için
elinden gelen h e r ş e y i y a p ı y o r , t ü r l ü y e n i l i k l e r icat ediyor­
du. Bu arada b i r de tenis k o r t u y a p t ı r d ı l a r . A r t ı k her ak­
ş a m tenis oynuyorduk- S ı c a k l a r basana kadar, h a y a t ı m ı z
b u ş e k i l d e devam e t t i . Yazın y a k ı c ı g ü n e ş i a l t ı n d a Bafa ta­
h a m m ü l edilemezdi. B u n u n için de Trodos'a ç ı k t ı k .
 — 231 —

N i y e t i m i z y a z ı Trodos'ta g e ç i r m e k t i . Orada k a r ş ı l a ş t ı ­
ğ ı m ı z insanlardan b i r i b i z i m Prens Mustafa oldu. Kahirede,
Ş e v k e t l e a r a l a r ı n d a g e ç m i ş olan h â d i s e d e n sonra gene b-r
p a t ı r d ı ç ı k m a s ı n d a n k o r k u y o r d u m . Neyse bu ' k o r k u m a u ğ -
r a m a d ı m . İkisi de h i ç b i r şey o l m a m ı ş g i b i d a v r a n d ı l a r ve
eski a h b a p l ı ğ ı m ı z a b a ş a l d ı k . Trodos. M ı s ı r ı n s ı c a ğ ı n d a n k a ç ­
mış ailelerle d o l u y d u . E ğ l e n e b i l i r , gayet güzel v a k i t g e ç i r e ­
b i l i r d i k . Fakat h a s t a l ı ğ ı m g i t t i k ç e a r t ı y o r , d ü n y a d a n ve i n ­
sanlardan zevk almaz b i r hale g e l i y o r d u m . M o r f i n i son had­
dine ç ı k a r m ı ş t ı m .
B e n i m bu h a l i m i g ö r e n Ş e v k e t , hakikaten ü z ü l ü y o r ,
derdime derman bulmak için ç a r e l e r a r ı y o r d u . B i r g ü n ,
beni k a r ş ı s ı n a a l d ı ve :
— Y a v r u c u ğ u m , bu illetten k u r t u l m a k için bir tek
ç a r e v a r d ı r . O da b i r sanaloryoma y a t m a k t ı r . D ü ş ü n d ü m ,
î a ş m d ı m , seni İ s v i ç r e y e g ö t ü r ü p bir sanatoryoma y a t ı r m a ğ a
karar v e r d i m . Ne dersin? diye sordu.
M o r f i n d e n k u r t u l a b i l m e k için h e r ş e y e razıydım- «Sa-
natoryom>: l â f ı n d a n h o ş l a n m a m a m a r a ğ m e n Ş e v k e t i n bu
t e k l i f i n i m e m n u n i y e t l e k a r ş ı l a d ı m ve :
— Beni bu illetten v a z g e ç i r de ne yaparsan yap. de­
dim.
İşte. b ö y l e c e İ s v i ç r e y e gitmeye karar v e r d i k . Diyar, d i ­
yar; memleket, memleket d o l a ş m a y a o kadar a l ş t ı k k i . k ı s a
zamanda h a z ı r l ı k l a r ı m ı z ı t a m a m l ı y a r a k Port Saide hare­
ket ettik. Port Saitten. Hindistandan gelen Maloja a d l ı b i r
İngiliz . e m i ş i n e binip M a ı s i l y a y a gidecektik.
İki '^ün sonra v a p u r u m u z S ü v e y ş k a n a l ı n d a n s ü z ü l e r e k
geldi. M ı s ı r g ü m r ü ğ ü n d e n g e ç e r k e n b i r h a y l i s ı k ı n t ı ç e k ­
tik. S ı k ı n t ı m ı z a sebep de « a s t r a m o n y o m » tozuydu. A s t m i m
için k u l l a n d ı ğ ı m bu tozlan g ü m r ü k m e m u r l a r ı baruta mı
benzettiler neye benzettiler b i l m i y o r u m , elimizden a l d ı l a r .
 — 232 —

Ş e v k e t , tozun b i r ilâç o l d u ğ u n u ne kadar anlatmaya çalış­

t ı y s a da, b i r t ü r l ü fayda v e r m e d i . « A s t r a m o n y o m » l a n
g ü m r ü k t e b ı r a k a r a k vapura bindik-

FALCININ SÖYLEDİKLERİ

Vapui". b i r k a ç saat sonra hareket edecekti. E ş y a l a r ı m ı z ı

k a m a r a m ı z a y e r l e ş t i r d i k l e r , sonra g ü v e r t e y e ç ı k t ı k . G ü v e r ­
tede k a l a b a l ı k b i r g r u p b i r A r a b ı n e t r a f ı n a toplanmıştı..
B u n u n ne o l d u ğ u n u anlamak için y a k l a ş t ı ğ ı m ı z zaman,
o A r a b ı n el falına b a k t ı ğ ı n ı g ö r d ü k . Falcı g ö r ü p de fala
b a k t ı r m a m a k elde değildi- Ş e v k e t e :
— Ne olursun Ş e v k e t , biz de f a l ı m ı z a b a k t ı r a l ı m , de­
diğim zaman :
— İşin m i yok? Fala i n a n ı l ı r m ı ? B i r s ü r ü yalan u y d u ­
racak, işte o kadar, diye cevap v e r d i .
H a l b u k i ben, bunu i s t i y o r d u m .
— Ne olur, c a n ı m ? N e var? Ne kaybederiz? K u z u m
b a k t ı r a l ı m , diye y a l v a r m a y a b a ş l a d ı m . . . Nihayet ı s r a r ı m a
d a y a n a m ı y a n Ş e v k e t razı oldu.
S ı r a bize geldiği zaman falcı e v v e l â benim e l i m i aldı vc-
avucumun içine uzun uzun b a k t ı k t a n sonra :
— Senin b a ş ı n d a b i r t a ç g ö r ü y o r u m . Fakat b u t a ç uzun
m ü d d e t b a ş ı n d a k a l m ı y a c a k . H a y a t ı n , uzun fakat s ı k ı n t ı l ı
geçecek. Ç o k g e z m i ş s i n , ç o k g ö r m ü ş r ü n , daha da gezip
g ö r e c e k s i n amma tam b i r saadete eremiyeceksin.. dedi.
F a l c ı n ı n s ö z l e r i n e g ü l e r e k mukabele e t t i m ve k ü p e ş t e ­
ye dayanarak Ş e v k e t e :
— G ö r d ü n m ü , b i r s ü r ü b e y l i k lâf etmekle beraber
bazı ş e y l e r i de b i l d i . H a y d i , sen b a k t ı r , b a k a l ı m ne diye­
cek... dedim-
Ş e v k e t , elini falcıya u z a t t ı . A d a m , onun avucunu da
uzun b i r m ü d d e t t e t k i k e t t i k t e n sonra :
 — 233 —

— - S> ıı ipten k u r t u l m u ş s u n amma ö l ü m ü n ü gene ipte

görüyorum
Deı demez, neye u ğ r a d ı ğ ı m ı b i l m i y o r u m , elimde t u t t u ­
ğ u m Valizlerimizin a n a h t a r l a r ı b i r tomar halinde denize
d ü ş t ü . Tıiıciııcye b a ş l a d ı m . A r a b ı n s ö z l e r i n e ye a n a h t a ı l a -
ı ı n dem.-- d ü ş m e s i n e fena halde k ı z a n Ş e v k e t , falcının ö n ü ­
ne biı ka ; k u r u ş f ı r l a t t ı ve :
— Defol, t'ellâhl diye kovdu-
Sanki d i l i m t u t u l m u ş t u , h i ç b i r ş e y s ö y l i y e m i y o r d u m .
A ğ k m ı . K . ,ı h a ş l a d ı m :
— Ş i m d i ne olacak? diye bana d o ğ r u d ö n e n Ş e v k e t
gSzyaşlarımı g ö r ü n c e hayretle d u r a k l a d ı . A n a h t a r l a r a ağ­
l a d ı ğ ı m ı zannediyordu- H a l b u k i ben, anahtarlara değil. A r a ­
bın sü/icıine ağlıyordum.
Şevket, arkamı okşıyarak :
Haydi, haydi çocuk olma. F a l c ı lâfına i n a n ı p da a ğ ­
l a n ı r mı? A ğ l a m a y ı b ı r a k da valizlerin ç a r e s d i n e b a k a l ı m .
( î d i . y a ş l a r ı m ı silerek Ş e v k e t i n p e ş i n e t a k ı l d ı m ve a ş a ­
ğıya indik. A k ş a m y e m e ğ i n e tuvaletle inmek mecburiyeti
(dduğu için v a l i z l e r i m i z i a ç t ı r m a m ı z ş a r t t ı . A ç ı k bir tek
valizimiz veya s a n d ı ğ ı m ı z y o k t u .
B i r İngiliz olan kamarota derdimizi güç b e l â anlatabil­
dik ve nihayet vapurda b i r çilingir o l d u ğ u n u ö ğ r e n d i k . B u
çilingir, valizleri a ç m a k l a beraber k i l i t veya anahtar ya-
p a m a z m ı ş . Ç a r n a ç a r razı o î d u k , ve lâzım geleni y a p t ı r d ı k .
D ü n y a d a , k a r g a ş a l k ve harp o l m a m ş olsaydı bu
l ü k s v a p u r d a k i seyahatimiz her halde pek hoş ve e ğ l e n ­
celi g e ç e c e k t i . Ben, falcının s ö y l e d i k l e r i n i u n u t m u ş , için­
de b u l u n d u ğ u m u z t e h l i k e y i d ü ş ü n ü y o r d u m . Her an tor­
pillenmek veya b i r d ü ş m a n gemisi ile k a r ş ı l a ş m a k k o r ­
kusu v a r d ı . Bilhassa. M a l t a ö n ü n d e n g e ç e r k e n herkesi
b i r k o r k u a l m ı ş t ı . Neyse, b ü t ü n t e h l i k e l e r i atlatarak se­
l â m e t l e Marsilyaya v a r a b i l d i k .
 — 234 —

N i y e t i m i z , i k i gece Pariste k a l d ı k t a n sonra İ s v i ç r e ­

ye g e ç m e k t i . Parise vasıl o l d u ğ u m u z zaman â d e t a şaşır­
d ı m . 1911 senesinde g ö r m ü ş o l d u ğ u m ve en e ğ l e n c e ! : za­
m a n l a r ı m ı g e ç i r d i ğ i m Parisle. 1915 senesindeki Paris a-
r a s ı n d a b ü y ü k b i r fark v a r d ı . O c a n ı m , n e ş e l i ş e h i r , n e ş e ­
sini k a y b e t m i ş , sanki b i r matem ö r t ü n ü ile ö r t ü l m ü ş t ü .
B i r zamanlar ışıl ışıl par ldayan sokaklar k a r a n l ı k t ı . Ha-
vagazi fenerlerinin ü z e r i n e siyah t ü l l e r ö r t ü l m ü ş , sokak­
lar k a p k a r a n l ı k t ı . Hava.gazi fenerlerinin ü z e r i n e siyah
t ü l l e r ö r t ü l m ü ş , sokaklar, k ö r . topal ve sakatlar d o l m u ş ­
tu.
O gece, g ü ç b e l â yatacak b i r otel b u l a b i l d i k ve er­
tesi g ü n ü de hemen İ s v i ç r e y e hareket ettik. H u d u t t a ga­
y e t sıkı bir aı a ş t ı r m a y a p ı y o r l a r d ı - Ş e v k e t . K ı b r ı s t a n
kendisine v e r i l m i ş olan İ n g i l i z l i r a l a r ı n ı bozdurmak ü z e ­
re g i ş e y e g i t m i ş t i . Ben. g ü m r ü k muayenesi için s ı r a m ı
b e k l i y o r d u m . B i r d e n b i r e a k l ı m a ç a n t a m d a k i bir tek a l ­
tın geldi. B u . çok temiz b i r a l t ı n l i r a y d ı . H o ş u m a gittiği
için Ş e v k e t t e n a l m ı ş , ç a n t a m a a t m ı ş t ı m . T u r n i k e y e g i r ­
m i ş o l d u ğ u m u z için d ö n m e m i n i m k â n ı y o k t u . K e n d i ken­
dime:
— A n l a ş ı l a n , her g ü m r ü k t e b a ş ' m a - bir belâ gelecek
G ü m r ü k l e r d e n k a z a s ı z , belâsız ı g e ç e m i y e c e ğ i m . Dedim
ve a l t ı n ı y a v a ş ç a ç a n t a m d a n ç ı k a r a r a k t a y y ö r ü m ü n as­
t a r ı n ı y ı r t ı p içine a t t ı m . A k l ı m c a . b u işi kimse g ö r m e d e n
y a p m ı ş t ı m . B ü t ü n s o ğ u k k a n l ı l ı ğ ı m a r a ğ m e n k a l b i m kor­
k u y l a a t ı y o r d u . Ö n ü m d e k i y o l c u l a r ı n el ç a n t a l a r : aran­
dığı için i l k a k l ı m a gelen ç a r e bu o l m u ş t u .

S ı r a bana geldiği zaman, g ü m r ü k memuru:

— Ç a n t a n ı z d a n ne ç ı k a r d ı n ı z ? diye sorar sormaz az
kalsın o l d u ğ u m yere d ü ş ü p b a y ı l a c a k t ı m . T e r e d d ü t et­
meden ve*sesimin titrememesine d i k k a t e d e r e k :
 — 235 —

— H i ç bir şey. İ s t e r s e n i z ü s t ü m ü a r ı y a b i l i r - i m z . D i ­
ye cevap v e r d i m .
A d a m . uzun uzun y ü z ü m e b a k t ı k t a n sonra :
— O kadar g ü z e l ve o kadar cessursunuz k i sizi yaka­
lamak y a z ı k olur. G e ç i n i z .
V a l i z l e r i m i d a h i aramak zahmetine k a t l a n m a m ı ş t ı .
K e n d i m i İsviçre t o p r a k l a r ı n d a b u l d u ğ u m zaman rahat
bir nefes a l d ı m ve A l l a h ı m a ş ü k r e t t i m . Ş e v k e t i n k ızaca-
ğını b i l d i ğ i m için bu meseleyi ona a n l a t m a d ı m .
H u d u t t a b i n d i ğ i m i z b i r tren bizi Geneve'e doğru
g ö t ü r ü y o r d u . E t r a f ı m ı b ü y ü k b i r h a y r a n l ı k l a seyrediyor,
g ü z e l l i ğ e d o y a m ı y o r c u m . Her taraf karla k a p l ı y d ı . Ü z e r ­
leri karla ö r t ü l ü ç a m l ı d a ğ l a r b ü t ü n i h t i ş a m l a r ı ile gök­
yüzüne doğru yükseliyordu.
Gencve'ye iner inmez. Ş e v k e t i n K a n d i l l i d e n a r k a d a ş ;
olan. Şefik Esat B e y i b u l d u k . K e n d i s i . İ s v i ç r e y i i y i t a n ı ­
dığı için sanatoryum aramak hususunda bize y a r d ı m ede­
cekti. Şefik Esat Beyin b ü t ü n ı s r a r ı n a r a ğ m e n T ü r k ko­
lonisinin b u l u n d u ğ u otele gitmek istemedim ve ufak bir
otele y e r l e ş t i k . Ş e f i k Esat Geneve'de oturan T ü r k l e r i b i ­
rer birer s a y ı y o r , onlarla a h b a p l ı k etmemizin ne kadar
i y i o l a c a ğ ı n ı ve s ı k ı l m a y a c a ğ ı m ı z ı s ö y l ü y o r d u . B u n u ben
de i s t i y o r d u m amma i y i l e ş i n c e y e kadar h i ç b i r t a n ı d ı ğ a
g ö r ü n m e m e k n i y e t i n d e y d i m . A n l a t t ı ğ ı n a g ö r e Geneve'de
o kadar çok T ü r k ailesi v a r d ı k i a ş a ğ ı y u k a r ı Geneve'nin
yarısı t ü r k t ü diyebilirim.

Hemen ertesi g ü n ü . ü ç ü m ü z beraber, sanatoryom a-

aramaya ç ı k t ı k . G ü n l e r g e ç i y o r , her g ü n a ş a ğ ı yukarı
d ö r t beş saat d o l a ş ı y o r , b i r t ü r l ü i s t e d i ğ i m gibi b i r has­
tane b u l a m ı y o r d u k . G ö r ü p g e z d i ğ i m i z hastanelerin he­
men hepsinde deliler v a r d ı . H a l b u k i ben. d e l i l e r i n b u l u n ­
m a d ı ğ ı biı sanatoryuma, n e k a h a t h â n e m s i b i r yere y a t m a k
 — 236 —

i s t i y o r d u m . Delilerden, benden çok k o r k a n Şefik Esat,

hastanelerin k a p ı s ı n a kadar bizi g ö t ü r ü y o r , b ü t ü n ısra­
rımıza rağmen içeriye girmiyordu.
Nihayet, bir g ü n haber aldık. B u habere g ö r e , Geneve-
deki Hopital du Canton'un b a ş d o k t o r u . ş e h i r d e n b i r bu­
ç u k saatlik bir mesafede b i r ş a t o s a t ı n a l m ı ş ve b u n u bir
sanatoryom haline k o y m u ş . İ ç i n d e deli de y o k m u ş . A n ­
l a t t ı k l a r ı n a g ö r e b u r a s ı tam benim için biçilmiş kaftan bir
y e r d i . Ertesi g ü n ü , Ş e v k e t ve Şefik Esat Beyle k a l k ı p bu
sanatoryoma g i t t i k . Sanatoryom, h a k i k a t e n görülmeye
ve i ç e r i s i n d e uzun m ü d d e t o t u r m a y a d e ğ e r bir y e r d i . Şa­
tonun ve e t r a f ı n d a k i parklarla b a h ç e l e r i n güzelliği pek
i olay k o l a y b u l u n u r g i b i d e ğ i l d i .
D o k t o r u n ş e h r e i n d i ğ i n i ve y a r ı m saate kadar d ö n e ­
ceğini s ö y l e y e n kapıcı, bizi bir salona a l d ı . Burada deli
o l m a d ı ğ ı n a kanaat getiren Şefik E.-ad da b i z i m l e beraber
i ç e r i y e g i r m i ş t i . Salonun b a h ç e t a r a f ı n a bakan kısmını
boydan boya, yere kadar inen c a m l ı k a p ı l a r k a p l ı y o r d u .
Buradan b a k ı l d ı ğ ı zaman da y e m y e ş i l ve ç i m e n l i k alabil­
diğine uzanıyordu.
Sanatoryom o kadar h o ş u m a gitmişti ki Şevkete:
— Ne olursa olsun burada k a l m ı y a r a z ı y ı m , dedim.
B u i'özleri s ö y l e r k e n d ı ş a r ı y a , a l a b i l d i ğ i n e uzanıp
giden ç i m e n l e r e b a k ı y o r d u m . B i r d e n b i r e , uzaktan ş a t o ­
ya d o ğ r u havlaya. havlaya gelen i k i cins Danua köpek
g ö r d ü m . B u k ö p e k l e r benim en s e v d i ğ i m b ü y ü k cins k ö ­
peklerdi. Y e r i m d e n f ı r l a y a r a k :
— A m a n , k ö p e k l e r i n g ü z e l l i ğ i n e b a k ı n ! diye b a ğ ı r ­
d ı m ve c a m l ı k a p ı y a y a k l a ş t ı m . Ş e v k e t l e Şefik Esad da
arkamdan k a l k m ı ş l a r d ı . K e p e k l e r i n a r k a s ı n d a n üç kişi
geliyordu. Ortada b ü y ü k bir azametle y ü r ü y e n i b i r H i n t
mihracesiydi. Şefik Esat:
 — 237 —

— A n l a ş ı l a n , mihrace hazretleri, bu cennet gib: yere

istirahatı* g e l m i ş . A l l a h vere de k ö p e k l e r i buraya getir-
meteler. dedi.
Şefik Esat. delilerden k o r k t u ğ u kadar k ö p e k l e r d e n
de k o r k a r d ı . Sanki ona i n a t m ı ş g i b i b u sözleri s ö y l e d i k ­
ten biraz sonra salonun c a m l ı k a p ı l a r ı açıldı ve ö n d e k ö ­
pekler, arkada .mihrace ve a d a m l a r ı odaya g i r d i . Biraz
evvel y a n ı m d a d u r a n Şefik Esat ortadan yok o l m u ş t u .
Nereye gittiğini anlamak için e t r a f ı m a b a k ı n ı r k e n . ka-
Bapenin a r k a s ı n a s a k l a n m ı ş o l d u ğ u n u g ö r d ü m . B u vazi­
yet k a r ş ı s ı n d a k a h k a h a y ı k o p a r d ı m . Ş e v k e t , k o l u m u ç e ­
kisi i r i y o r :
Mihraceye bak. d i y o r d u .
— C a n ı m , nesine b a k a y ı m , dedim ve k a p ı y a d o ğ r u
PBfimı ç e v i r d i m . İşte o zaman Ş e v k e t i n ne demek istedi­
ğini a n l a d ı m ve a ğ z ı m i k i k a r ı ş açık k a l d ı . B i z i m mihra­
cenin b a ş ı n d a en aşağı altı tane y ü z havlusu s a r ı l ı y d ı .
B u n l a r ı sarık g i b i s a r m ı ş t ı . A d a m ı n a r k a s ı n d a duran i k i
kişi bize:
— K o r k m a y ı n , tehlikesizdir. M â n a s ı n a bir takım i -
şaretler yapıyorlardı.
Şefik Esada b a k t ı m . Bembeyaz k e s i l m i ş t i . K ö p e k l e r
Üzerimize d o ğ r u k o ş u n c a , a r t ı k deli olduğ-ana kanaat ge­
t i r d i ğ i m i z adam gayet nazik b i r sesle:
— K o r k m a y ı n ı z . K ö p e k l e r i m uslu h a y v a n l a r d ı r . Isır­
mazlar, dedi. Sakin bir yer zan e t t i ğ i m i z bu sanatoryorr:-
da hem bir deliyle, hem de i k i azılı k ö p e k l e k a r ş ı l a ş m ı ş ­
tık.
Acaba Şefik ne y a p ı y o r diye arkama baktığım za­
man onu g ö r e m e d i m . Odadan ne zaman ve ne vakit ÇIK'I

b i l m i y o r u m . Sonradan isminin Jean olduğunu öğrendi­

ğ i m i z bizim de!i:
 - - 238 —

— Arkadaşınız galiba korktu, dedi. Hemen atıldım

ve:
— M ü h i m b i r işi v a r d ı . Her halde onun için gitmiş,
olacak. Hiç k o r k a r m ı ? d i y e cevap v e r d i k t e n sonra k ö ­
peklerle m e ş g u l olmaya b a ş l a d ı m . Ş e v k e t , M ö s y ö Jean'la
k o n u ş u y o r , k ö p e k l e r h a k k ı n d a izahat a l ı y o r d u .
Nihayet, d o k t o r u n g e l d i ğ i n i haber verdiler ve bizi
odas:na g ö t ü r d ü l e r . Ş e v k e t i n i l k sözü:
— İrvfçnede delisiz sanatoryom yok mudur? diye
sormak oldu.
B u sualin karşısında gülmeye başlayan doktor:
— Sizin arzu e t t i ğ i n i z g i b i b i r k l i n i k t e deli bulma­
m a k pek zordur. Burada ise en az deli v a r d ı r . O da de­
min konuştuğunuz Mösyö Jean'dır, diye cevap verdi.
D o k t o r l a uzun u z a d ı y a k o n u ş t u k t a n sonra orada İCal­
maya k a r a r v e r d i m . D i k t o r , b i r b u ç u k ayda b i r ş e y i m k a l -
m ı y a c a ğ m a , morfinden tamam ile k u r t u l u p i y i l e ş e c e ğ i m e
d a i r teminat v e r m i ş t i . Beni y a l n ı z b ı r a k m a k istemiyen
Ş e v k e t , benimle beraber sanatoryomda k a l a c a k t ı .
D o k t o r , buna da m ü s a a d e e t m i ş t i . Ertesi g ü n ü eşya­
l a r ı m ı z l a beraber gelmek ü z e r e doktora veda e t t i k ve bizi
crtomobilde bekleyen Şefik'in yanına gittik. Şefik, bizi
görür görmez:
— Olmalı değil mi? Burada kalamıyacaksınız değil
mi? diye sordu.
— Tabii kalacağım. Hattâ hc-men y a r ı n gelip yerle­
şeceğiz, d e d i ğ i m zaman h a y r e t l e k a ş l a r ı n ı y u k a r ı kaldır­
dı ve:
— Afiyetle- o t u r u n u z . Efeni burada göremezsiniz.
Dünyada ziyarete filân gc-lmem, dedi. H a k i k a t e n de sa­
natoryumda kaldığım b i r buçuk, ay zarfında Şefik'i bir
kere bile göremedim.
 - 23S —

MORFİNDEN KURTULUYORUM
Ertesi g ü n ü , sanatoryuma y e r l e ş t i k . A r t ı k sıkı b i r t e ­
daviye g i r m i ş t i m . B u tedavi e s n a s ı n d a n a s û s ı k ı n t ı çek­
tiğimi b i r A l l a h l a b i r de ben b i l i r i m . M o r f i n i b ı r a k m a k
benim i r i n ö l ü m g i b i b i r ş e y d i . I s t ı r a p t a n k ı v r a n ı y o r , bu
t I rabımı Ş e v k e t e belli etmemek için de k e n d i m i t u t m a -
ç a l ı ş ı y o r d u m . Her ne olursa olsun, b u menhus i l â ç t a n
v a z g e ç m e k için her t ü r l ü s ı k ı n t ı y a r a z ı y d ı m . B i r a n ev­
vel sanatoryomdan k u r t u l m a k , ı d ü n y a y a yeniden hayat
b u l m u ş b i r insan gibi ç ı k m a k için m ü t h i ş gayret ediyor­
dum.
Ş e v k e t , hemen hemen her g ü n , ü ç d ö r t saat için
ş e h r e i n i y o r d u . Ş e h r e i n d i ğ i g ü n l e r v a k t i n i nasıl g e ç i r ­
diğini ne y a p t ı ğ ı n ı b i l m e z d i m . B i l d i ğ i m b i r şey varsa
daima Şefikle beraber o l m a l a r ı y d ı .
Ş a n a t o r y p m d a en b ü y ü k a h b a p l a r ı m Jean':n k ö p e k ­
l e r i D ü k l e D ü ş e s t i . B a h ç e d e ve p a r k t a d o l a ş ı r k e n p e ş i ­
m i b i r dakika bile b ı r a k m a z l a r , g e z i n t i l e r i m d e bana ar­
k a d a ş l ı k ederlerdi. Zararsz b i r deli olan M ö â y ö Jeanla
da dest o l m u ş t u k .
B i r gece m ü t h i ş b i r g ü r ü l t ü ile u y a n d ı k . Hastaba­
kıcıyı ç a ğ ı r ı p ne o l d u ğ u n u s o r d u ğ u m u z zaman Jeart'm
kriz g e ç i r d i ğ i n i ve o d a s ı n d a ne v a r ne yoksa hepsini k -
r ı p d ö k t ü ğ ü n ü ö ğ r e n d i k . B u n d a n sonra da b i r hafta or­
talıkta g ö r ü n m e d i . B i r hafta sonra t e k r a r gördüğümü::.
ian gene eski sakin haline d ö n m ü ş t ü .
Sonradan ö ğ r e n d i ğ i m e g ö r e . z a v a l l ı Jean t a m a m i y l e
iyileşerek hastahaneden ç ı k m ı ş , fakat tekrar ânı b i r k r i z
gelerek b i r otomobil k a z a s ı n d a n sonra ö l m ü ş t ü . . .
Sanatoryomdan ç ı k m a m ı z a on b e ş g ü n kalrr.:ş, tama­
m i y l e eski halime d ö n m ü ş t ü m . H a s t a l ı ğ ı m d a n h i ç b i r e-
ser k a l m a m ı ş t ı . A r t ı k , morfin, l â f ı n d a n b i l e t i k s i n i y o r ­
dum.
 — 240 —

B i r g ü n b a h ç e d e o t u r m u ş ç a y ı m ı z ı i ç e r k e n b i r ziya­
r e t ç i n i n g e l d i ğ i n i haber verdiler. K a r ş ı m ı z d a k ü ç ü k g ö ­
r ü m c e m M ü z e y y e n H a n ı m ı g ö r ü n c e Ş e v k e t de ben de
b i r h a y l i ş a ş ı r d ı k . Parise k o c a s ı n ı n y a n ı n a gidecek olan
M ü z e y y e n İ s v i ç r e y e u ğ r a m ı ş ve bizi g ö r m e y e g e l m i ş t i .
T a b i i bu beklenmedik ziyarete çok sevindik.
M ü z e y y e n , geç vakte kadar bizimle o t u r d u , İ s î a n b u l -
dan. ş u n d a n bundan uzun uzun k o n u ş t u k . Nihayet g i t ­
me z a m a n ı gelince a y a ğ a k a l k t ı , ö p ü ş t ü k . T a m y a n ı m d a n
a y r ı l ı r k e n teHrar geriye d ö n d ü ve:
— Ha. az kal i n u n u t u y o r d u m . Mevhibe. B ü y ü k an­
nen Cemile sultan vefat e t t i , dedi.
B u sözlerin ü z e r i m d e y a p t ı ğ ı tesiri t a r i f edemem.
Neye u ğ r a d ı ğ ı m ı , ne o l d u ğ u m u ş a ş ı r d ı m ve o l d u ğ u m ye­
re, iskemleme ç ö k t ü m . Ş e v k e t e fenalık g e ç i r d i ğ i m i belli
etmemek için h i ç b i r şey s ö y l e m e d i m ve sadece:
— Ya! diyebildim.
İki k a r d e ş y a n ı m d a n u z a k l a ş m ı ş bekleyen otomobi­
le d o ğ r u y ü r ü y o r l a r d ı . Onlar, y a n ı m d a n a y r ı l d ı k t a n son­
ra g ö z l e r i m d e n y a ş l a r b o ş a n m a y a b a ş l a d ı . K e n d i m i tuta­
m ı y o r , h ı ç k ı r a h ı ç k ı r a a ğ l ı y o r d u m . İşte. Cici efendimizi
b ü y ü k annemi b ö y l e uzakta, hasret i ç e r i s i n d e k a y b e t m i ş ­
t i m . Onun t a t l ı y ü z ü n ü b i r daha g ö r e m i y e c e k . elini, ete­
ğini öpemiyecektim..
B i r sabah doktor, a r t ı k sanatoryomdan ç ı k a b i l e c e ğ i ­
m i z i , h a s t a l ı k n a m ı n a bir şey k a l m a d ı ğ ı n ı söyledi. B i r
bucuk ay z a r f ı n d a s i h h a t ı m i k a z a n d ı k t a n sonra nihayet
.sanatoryomu t e r k e t t i k . Hayata yeni bir neşe. taze bir
kuvvetle giriyordum.
Genevede «Hotel de Park- a y e r l e ş t i k . Hayatımız
n o r m a l bir seyre g i r i y o r d u . . Otelimiz. İ s t a n b u l l u T ü r k ­
lerle, vezir, v ü k e l â ile d o l u y d u . Kimseyi tanım yor.
 - 241 —

kimseyi b i l m i y o r d u m . Otele y e r l e ş t i k t e n sonra, i l k

gezintimize ç ı k t ı ğ ı m ı z zaman. Reşit M ü m t a z 9 a -
ı ı . m b ü y ü k oğlu Semih M ü m t a z beyle k a r ş ı l a ş t ı k . Ha­
kikaten candan b i r a r k a d a ş olan Semih M ü m t a z v a s ı t a -
• l y l e de, çok g e ç m e d e n , herkesle t a n ı ş t ı m . V a t a n ı n d a n
' ak y s ş ı y a n b i r insan için T ü r k l e r l e a h b a p l ı k etmek ka-
' . T i y i b i r şey y o k t u .
C • t>ı üştuj j ü m ü z aileler a r a ş nda Reşit P a ş a ailesiyle
ok k a y n a ş m ı ş t ı k . P a ş a n ı n ü ç kızı, ü ç o ğ l u v a r d ı . K ı z l a ­
rın ikisi, çocuk denecek y a ş t a k ü ç ü k o l d u k l a r ı için b ü -
• .Tık kızları M ü n i r e ile a r k a d a ş l ı k ediyor, g ü n l e r i m i z : be-
r ı b e r g e ç i r i y o r d u k . D ü n y a n ı n en i y i k a l p l i i n s a n l a r ı n -
ı .m biri olan M ü n i r e , hassa: içli b i r kızdı. Onun aman-
ı,'. bir hasta! ğa t u t u l m u ş o l m a s ı hepimizi ü z ü y o r d u .
Hana çok y a k ı n l ı k g ö s t e r e n ve benim de çok sevdi­
ğim bir i k i n c i aile de D a h i l i y e N a z ı r ı Reşit bey ailes>y-
ılı. B u g ü n m e m l e k e t i m i z i n en t a n ı n m ı ş s a n a t k â r l a r ı n d a n
b i r i olan ve i f t i h a r l a g ö ğ s ü m ü z ü kabartan Cemal Reş"di
çok k ü ç ü k y a ş t a v e r d i ğ i i l k konserinde a l k ı ş l a m ı ş t ı m .

O GECE BİR KAVGA KOPTU

H a y a t ı m , bu i y i i n s a n l a r ı n a r a s ı n d a g e ç i y o r d u . Ş e v ­
ket ise a r a m ı z d a pek az b u l u n u y o r , hemen hemen g ü -
ı un her saatini Cafe Rond*da k u m a r oynamakla g e ç i r i -
VC.du. Şefikle a y r ı l m a z o l m u ş l a r d ı . Ş e v k e t i n beni y a l -
ı.ı.' b ı a k m a s ı n a i l k zamanlar a l d ı r m a m ı ş , h a t t â f a r k ı n a
bile v a r m a m ı ş t ı m . Fakat her g ü n biraz daha g e ç otele
ı mesi beni b i r h a y l i ü z m e y e b a ş l a m ı ş t ı . Ö y l e b i r an
•«İdi k i a r t ı k onu gece yatmaya geldiği zaman g ö r e b i l -
VOrdum. K u m a r d a n v a z g e ç m e s i için ne s ö y l e d i m s e . ne
l.a '.ar ısrar ettimse fayda vermedi. Bazan k e n d i kendime
|) iinüvor. bu ş e k i l d e hareketini haklı b u l u y o r d u m . Ö y -
F. 16
 — 242 —

le ya. senelerce h a s t a l ı k l a r u n l a m e ş g u l o l d u k t a n sonra

biraz cia istediği gibi hareket edebilirdi.
B i r g ü n otelde ş e v k e t l e beraber yemek yiyorduk.
E i r a r a l ı k Ş e v k e t i n , g ö z l e r i n i a y ı r m a d a n b i r yere b a k t ı ­
ğını g ö r d ü m . G a y r i i h t i y a r i ben de b a ş ı m ı o tarafa doğ­
ru ç e v i r d i m . Ş e v k e t , bu h a r e k e t i m i f a r k e t m e m i ş t i bile. M a ­
s a l a r ı n birinde, i l k defa g ö r d ü ğ ü m bir k a d ı n l a erkek o-
t u r u y o r d u . Siyah saçlı olan bu k a d ı n , a d a m a k ı l l ı güzel
ve fettan t a v ı r l ı y d ı . Ş e v k e t i n bu b a k ı ş ı n ı g ö r m e m e z l i k t e n
geldim ve sofradan k a l k t ı k . Ş e v k e t d o ğ r u salona geçti..
B e n i m R e ş i t b e y i n haremi F e t h i y e h a n ı m e f e n d i 'le s i ­
nemaya g i t m e k ü z e r e r a n d e v u m v a r d ı . H i ç unutmam
Fransiska C a b r e t i n i ' n i n «Odefte» isminde b i r f i l m i m g ö r ­
meye gidecektik. H a z ı r l a n m a k ü z e r e y u k a r ı y a çıktım.
A ş a ğ ı y a salona i n d i ğ i m zaman Ş e v k e t , yemek salonunda
g ö r d ü ğ ü m çiftle ahbap o l m u ş k o n u ş u y o r d u . Fena halde
s m i r l e n m i ş t i m . Ş e v k e t i n y a n ı n a d o ğ r u y ü r ü d ü m \ e ga­
yet soğuk bir sesle:
— Ben g i d i y o r u m , dedikten sonra salondan ç ı k t ı m .
Ş e v k e t arkamdan k o ş t u ve:
— A y ı p ettin. H i ç olmazsa b i r s e l â m vermeliyi.n..
Gel de t a n ı ş t ı r a y ı m , dedi.
— H o ş l a n m a d ı m . L ü z u m u yok, dedim ve y ü r ü d ü m .
Ş e v k e t l e i l k a r a m ı z ı n a ç ı l m a s ı n a sebep olan bu aile
olmuştur.
Otelimiz, k ı r k elli kişilik k ü ç ü k b i r otel o l d u ğ u iç n
herkes b i r b i r i n i t a n ı y o r , her aile gibi bu k a r ı ko­
ca ile de t a n ı ş t ı m . B u n l a r ı n Sırbi.ıtancian g e l m i ş bir k a r ı
kcca o k l u k l a r ı n ı , a d a m ı n h e y k e l t r a ş l ı k y a p t ı ğ ı n ı ve ka­
rısının i s m i n i n Rita o k l u ğ u n u o t e l i n i z i n sahibesi Madam
Riz'den ö ğ r e n m i ş t i m . Gayet m e r a k l ı b i r k a d ı n olan M a ­
dam Riz, m ü t e c e s s i s ve k o n u ş m a s ı n ı seven b i r k a i m d i .
 - - 243 —

Ne yapar yapar i n s a n ı bir k ö ş e y e ç e k e r , a n l a t a c a ğ ı n ı an­

latırdı..
Ş e v k e t , M a d a m R i t a ile k o c a s ı n d a n a y r ı l m a z hale
g e l m i ş t i . Ş e v k e t i n k a d ı n a k a r s ı olan a l â k a n ı n otel h a l k ı
da sezmeye b a ş l a m ı ş t ı . Bana m a n a l ı b a k ı y o r , bu işin ne­
ye v a r a c a ğ ı n ı merak e d i y o r l a r d ı . Ş e v k e t i n bu gibi hare­
ketlerine alışık o l m a k l a beraber ş i m d i y e kadar b i r k a d ı ­
na bu kadar a l â k a g ö s t e r d i ğ i n i g ö r m e m i ş t i m . K ı s k a n ç ­
lık ateşi içimi k e m i r m e y e b a ş l a m ı ş t ı . Her ş e y d e n ü s t ü n
t u t t u ğ u m izzeti nefsim k ı r ı l ı y o r , bu vaziyete t a h a m m ü l
edemez hale g e l i y o r d u m .
M a d a m Piz'in beni bi-" k ö ş e y e k ı s t ı r ı p b i r ş e y l e r s ö y -
l i y e c e ğ i n i seziyordum. Ne s ö y l i y e c c ğ i n i p e k â l â b i l d i ğ i m
için onu g ö r d ü ğ ü m yerden bucak bucak kaçıyordum.
Nihayet bir g ü n i s t e d i ğ i n e n a i l oldu ve beni b i r tenha
yerde bularak b a k l a y ı a ğ z ı n d a n k a ç ı r d ı :
— M a d a m K ı b r ı s l ı , k o c a n ı z a biraz d i k k a t etseniz çok
iyi olacak, dedi.
A n i a m a m a z i ı ğ a gelerek g ö z l e r i m i hayretle a ç t ı m ve:
— Nesi var? Hasta m ı diye sordum.
— Ne demek i s t e d i ğ i m i a n l a m a d ı n ı z madam. B u da
bir nevi h a s t a l ı k t ı r .
— M e r a k etmeyin M a d a m Riz, ben k o c a m ı b i l i r i m .
Çok s ü r m e z , g e ç e r , dedim ve y ü r ü d ü m . Fakat her tara­
fım t i t r i y o r d u .
M a d a m Riz'den a y r ı l d ı k t a n sclara s o k a ğ a ç ı k t ı m ve
d o ğ r u Cafe de Ronda g i t t i m . Ş e v k e t i orada b u l a c a ğ ı m ;
b i l i y o r d u m . İ ç e r i y e g i r d i ğ i m zaman i l k g ö z ü m e ilişen
insan Şefik oldu. K a l a b a l ı k b i r masada o t u r u y o r d u . Be­
ni g ö r ü n c e a f a l l a d ı , ş a ş ı r d ı . A y a ğ a kalkacak g i b i oldu
fakat k a l k a m a d ı . Madam R i t a ile oturan Ş e v k e t i g ö r d ü m .
B a ş b a ş a v e r m i ş l e r , h a r a r e t l i hararetli k o n u ş u y o r l a r d ı .
T e r e d d ü t etmeden ma: a l a m a r a s ı n d a n y ü r ü d ü m ve yan-
 - 244 —

k ı r ı n a g i t t i m . Beni g ö r e n Ş e v k e t , hemen a y a ğ a fırladı vo:

— Ne i y i e t t i n de geldin. Otursana c i c i m , dedi.
— H a y ı r Ş e v e k t , oturmaya gelmedim. Seninle k o ­
n u ş m a k i e t i y o r d u m . M a d e m k i y a l n ı z değilsin gece k o n u ­
ş u r u z , diye cevap v e r d i m . Ş e v k e t , o t u r m a m için ı s r a r
etmeye b a ş l a d ı . Onun bu ı s r a r ı n a Madam Rita da k a r ı ş ­
m ı ş t ı . B u kadar ısrarın k a r ş ı s ı n d a :
— H a y ı r , demek a y ı p olacaktı. Çaresiz oturmaya
mecbur k a l d ı m .
K o n u ş k a n bir k a d ı n olan M a d a m Rita. durmadan b i r
ş e y l e r a n l a t ı y o r , d i k k a t l e onu dinleyen Ş e v k e t de arada
s ı r a d a lâfa k a r ı ş ı y o r . V e l h a s ı l g ü l ü p s ö y l ü y o r l a r d ı . San­
k i ben a r a l a r ı n d a y o k t u m . N i h a y e t Madam Rita. d ö n d ü
dolaştı, lâfı Ş e v k e t e g e t i r d i ve k o c a m ı bana methetme­
ye, nezaketinden k i b a r l ı ğ ı n d a n bahsetmeye b a ş l a d ı ve
h a t t â k o c a m ı çok b e ğ e n d i ğ i n i de açıkça söyledi. A r t ı k
dayanamıyacaktım:
— Evet. kocam.* k a d ı n l a r a k a r ş ı çok n a z i k t i r amma
evli k a d ı n l a r a tavsiye ederim ona i n a n m a s ı n l a r , dedim
ve i k i s i n i n de c e v a b ı n ı beklemeden:
— Çok i ş i m var, m ü s a a d e ederseniz ben g i d i y o r u m ,
d i y e r e k a y a ğ a k a l k t ı m ve y a n l a r ı n d a n a y r ı l d ı m . İ k i s i ­
n i n de ne hale g e l m i ş o l d u k l a r ı n ı p e k â l â t a h m i n ediyor­
d u m . Fakat ne y a p a y ı m k i olan o l m u ş , i ç i m d e k i n i s ö y l e ­
miştim.
O gece, o d a m ı z d a m ü t h i ş bir kavga k o p t u . Ş e v k e t ,
odaya girer girmez b a ğ ı r ı p ç a ğ ı r m a ğ a , o g ü n k ü hareke­
t i m i n ne kadar ç i r k i n o l d u ğ u n u s ö y l e m e y e b a ş l a d ı . Ş e v ­
keti, h i ç b i r zaman, bu kadar kızgın ve h i d d e t l i g ö r m e ­
m i ş t i m . Sanki b i r barut fıç'siydi.
— B u g ü n o sözleri s ö y l e m e k l e ne demek istedin?
Neden e v l i k a d ı n l a r bana i n a n m a s ı n m ı ş ? O l u r şey değil.
 — 245 —

diye b a ğ ı r d ı ğ ı zaman hayretle y ü z ü n e b a k t ı m . Ş e v k e t ,

b ü s b ü t ü n b a ş k a bir adam o l m u ş t u . Ş e v k e t i n bu h i d d e t i ­
ne k a r ş ı ben gayet s o ğ u k k a n l ı ve sakindim. O k o n u ş t u k ­
ça ben a ğ z ı m ı a ç m ı y o r d u m . Nihayet:
— Sen bana k a r ı ş a m a z s ı n . Ben i s t e d i ğ i m i y a p a r ı m ,
dediği zaman gayet sakin bir sesle:
— P e k â l â , i s t e d i ğ i n i yap. K a r i n o l d u ğ u m u unut. Ben
sana k a r ı ş m ı y o r u m k i , dedim.
Beni b ö y l e sakin g ö r m e k Ş e v k e t i şaş r t m ı ş . âdeta
k o r k u t m u ş t u . K a r a r v e r d i ğ i m her şVîyi y a p a b i l e c e ğ i m i
ve ölsem o k a r a r ı m d a n clönmiyeceğimi bilen Şevketin
t a v r ı b i r d e n b i r e d e ğ i ş t i . A l dilemeye başladı ve o k a d ı n ı
b i r daha g ö r m i y e c e ğ i n e dair söz verdi. Bu sözü ben on­
dan i s t e m e m i ş o k e n d i l i ğ i n d e n v e r m i ş t i . Fakat ne ç a r e
k i o sözü v e r d i k t e n ü ç g ü n sonra o n l a r ı gene beraber g ö r ­
d ü m . A r t ı k Ş e v k e t i n hiç b i r işine k a r ı ş m a m a y a karar
v e r m i ş t i m . Her gece sabaha k a r ş ı otele d ö n ü y o r d u . Y ü ­
z ü n d e n oyunda k a y b e t m i ş o l d u ğ u n u a n l ı y o r fakat h i ç b i r
şey s ö y l e m i y o r , s e l i m i ç ı k a r m ı y o r d u m . B e n i m h a y a t ı m
ise R e ş i t paşa ailesiyle g e ç i y o r d u . Konserlere, t i y a t r o l a ­
ra onlarla beraber gidiyor, vakit ö l d ü r m e y e ç a l ı ş ı y o r d u m .
Ü z ü l ü y o r , fakat bu ü z ü n t ü m ü kimseye b e l l i etme­
mek için azami g a y r e t i sarfediyordum. B a ş k a l a r ı n ı n ya­
n ı n d a gayet neşeli hareket etmeme r a ğ m e n y a l n ı z k a l d ı -
ğ m zamanlar d ü ş ü n c e y e dalıyor, ç ı l d ı r a c a k g i b i oluyor­
dum. Ş e v k e t l e evlenebilmek için e v i m i , b a r k ı m ı h a t t â
etimden, k a n ı m d a n olan ç o c u ğ u m u feda e t m i ş , herkesten
ü s t ü n t u t t u ğ u m b a b a m ı k ı r m ı ş t ı m . B ü t ü n bu f e d a k â r l ı k ­
lardan sonra bu vaziyete d ü ş m e m i a k l ı m a l m ı y o r d u . Ş e v ­
ketin y a n ı n d a y k e n k ı s k a n ç l ı ğ ı m ı belirtecek h i ç b i r hare­
kette b u l u n m u y o r , izzeti nefsimin nasıl kırıldığT.ı gös-
termiyordum.
B i r sabah, yatakta yatarken b a b a m ı n bana seslendi-
 — 246 —

ğini d u y a r g i b i o l d u m . Sanki içeriki odadan i k i kere :

— M e v h i b e ! d i y e b a ğ ı r m ı ş t ı . B a b a m ı n sesini i ş i t m i ş
o l d u ğ u m u ve beni ç a ğ ı r d ı ğ ı n ı Ş e v k e t e s ö y l e d i ğ i m zaman
g ü l d ü ve:
— K ı z ı m sen h a s t a s ı n . Baban K a n d i l l i d e b a ğ ı r a c a k ,
sen Genevede i ş i t e c e k s i n . B ü olur şey mi? diye benimle
alayetti. H a l b u k i bu bence- hiç ele alay edilecek bir ş e y
d e ğ i l d i . O g ü n ü m m ü t h i ş rdkuit.lı geçti. Y e r i m d e d u r u p
o t u r a m ı y o r . hangi işi elime alsam y a r ı m b ı r a k ı y o r , o k u ­
mak ü z e r e b a ş l a d ı ğ ı m k i t a b ı n s a y f a s ı n ı bile ç e v i r m e d e n
a t ı y o r d u m . O s ı k ı n t ı ile s o k a ğ a f ı r l a d ı m . Sokakta F e t h i ­
ye h a n ı m e f e n d i y e rasgelemi ve sinemaya g i t m e m i z i tek­
lif ettim. Fethiye hanımefendi filmin değişmediğini söy­
lediyse de:
— Ne olur b i r kere daha g ö r ü r ü z . Ne ç kar. d'ye
h a n ı m e f e n d i y i sinemaya s ü r ü k l e d i m .
— V a k i t g e ç : i n de nasıl g e ç e r s e geçsin, diyordum..
G ü n l e r bu ş e k i l d e geçip giderken M a d a m Rita ile ko­
cası b i r daha d ö n m e m e k ü z e r e Lozana g i t t i l e r . O n l a r ı n
gitmesiyle "rahat b i r nefes a l d ı m . Nihayet k u r t u l m u ş t u m .
Ne y a z ı l : k i bu sevincim uzun s ü r m e d i . Eski â d e t l e r i n i
b ı r a k m ı y a n Ş e v k e t , bu sefer de g ö n l ü n ü eğlendirecek
b a ş k a b i r k a d ı n b u l d u . Bu haberi de. b i r istihbarat ş e ­
finden f a r k ı o l m ı y a n . otelci madamdan a l d ı m . B u k a d ı n
ne y a p ı p y a p ı p b i r u s u l ü n e getirerek Ş e v k e t i n aylardan-
beri bir İsviçreli k a d ı n l a gezip d o l a ş t ' ğ ı n ı söyledi. A n l a t ­
t ı ğ ı n a g ö r e bu i ş i benden b a ş k a herkes b i l i y o r ve bana
a ç ı y o r m u ş . H a t t â R e ş i t P a ş a , Ş e v k e t e nasihat vermek
istemiş, fakat Ş e v k e t i n k â r edince s u s m a y ı daha d o ğ r u
bulmuş.
K o c a s ı t a r a f ı n d a n a l d a t ı l m ı ş b i r k a d ı n vaziyetine
d ü ş m e k , herkesin a l â k a s ı n ı ü z e r i m i z e ç e k m e k çok a ğ ı -
 — 247 —

Tima g i d i y o r d u . B ü t ü n bu olup b i t e n l e r i n beni y a v a ş y a ­

v a ş Ş e v k e t t e n u z a k l a ş t ı r d ı ğ ı n ı farkediyord.um...
1917 senesinin ü ç ü n c ü a y ı n d a bu hal s ü r ü p giderken
bir sabah garson, Ş e v k e t i telefona ç a ğ ı r d ı . S a b a h ı n er­
ken saatinde garsonun gelip Ş e v k e t i ç a ğ ı r m a s ı i ç i m e t u ­
haf bir his s o k m u ş t u . Biraz sonra Ş e v k e t odaya g i r d i ğ i
zaman y ü z ü b e m b e y a z d ı . Onu bu halde g ö r ü r g ö r m e z i l k
sualim:
— Babam m ı ö l m ü ş ? demek oldu.
H a y r e t l e ırkileri Şevket:
— Ne b i l i y o r s u n d e d i ğ i zaman b o ğ u k b i r sesle :
— Sana, b a b a m ı n beni ç a ğ ı r d ı ğ ı n ı s ö y l e m i ş t i m , d i -
y e b i l d i m . S a n k i b o ğ a z ı m a b i r ş e y t ı k a n m ı ş t ı . Ne a ğ l ı y a -
b i l i y o r ne de k o n u ş a b i l i y o r d u m . İşte, b ü y ü k annemden
sonra b a b a m ı da k a y b e t m i ş t i m . Ş i m d i ben ne yapacak­
t ı m ? O g ü n e kadar ç e k t i ğ i m a c ı l a r ı ne için ç e k i y o r d u m ?
B i r hiç için d e ğ i l m i ? Demek bu kadar f e d a k â r l ı k , b u
kadar feragat b o ş a y m ı ş . H e r ş e y i n bir h u d u d u v a r d ı . A ş ­
kın da... Y e r y ü z ü n d e k i k u v v e t l i r a b ı t a l a r ı m d a n i k i tane­
sini k a y b e t m i ş t i m . Beni, hayata, y a ş a m a y a b a ğ l a y a n i k i
insan yok o l m u ş t u . Ş i m d i de sıra ü ç ü n c ü s ü n e , en k u v v e t ­
lisine g e l m i ş t i .
Oteldeki odam. beni sevenlerle dolup boşalıyor, fa­
kat ne ç a r e k i h:ç kimse içimin a t e ş i n i , acıtanı s ö n d ü r e -
m i y o r d u . B a b a m ı n Ö l ü m ü n ü , bu kara haberi muntaza­
man İ s t a n b u l gazetelerini takip eden a r k a d a ş ı m ı z S e m i h
M ü m t a z gazetede g ö r m ü ş , Ş e v k e t e telefon e t m i ş t i . E n
b ü y ü k ü z ü n t ü m , ö l ü m ü n d e babamın yanında bulunama­
mış o l m a m d ı . . .
 — 248 —

TEKRAR VATANA KAVUŞUYORUM

H e r ş e y e r a ğ m e n hayat devam edip g i d i y o r d u . İsviç­

reye t a h a m m ü l edemez bir hale g e l m i ş t i m . A r t ı k , b i r tek
i s t e d i ğ i m v a r d ı , o da k a r d e ş l e r i m i n , ailemin y a n ı n a d ö n ­
m e k t i . Nihayet, İ s t a n b u l a g i t m e k için k a r a ı m ı v e r d i m ve
bu a r z u m u Ş e v k e t e s ö y l e d i m . Ş e v k e t b u i s t e ğ i m i gayet
m a k u l k a r ş ı l a d ı . Uzun bir a y r ı l ı k t a n ve felâketlerden
sonra b i r m ü d d e t için a i l e m i n y a n ı n a d ö n m e k istememi
h a k l ı b u l u y o r d u . Fakat, b i l m i y o r d u k i bu a y r ı l ı k bizim
için son a y r ı l ı ğ ı m ı z olacaK ve ben b i r daha onun yanma
dönmiyecektim.
Pasaport almak hususunda, bu sefer de Geneve kon­
solosumuzdan mütlTîş g ü ç l ü k ç e k t i k . N i h a y e t Serasker
R ı z a P a ş a n ı n o ğ l u Ziya b e y i n sayesinde, pasaportumu
alabildik.
A r t ı k Geneve'den a y r ı l ı y o r d u m . Ş e v k e t e b i r şey bel­
l i etmemek için y a n ı m a i k i valiz dolusu e ş y a d a n b a ş k a
h i ç b i r şey a i m ı y a c a k , geri k a l a n b ü t ü n e ş y a l a r ı m ı b ı r a ­
k a c a k t ı m . Üç g ü n sonra b ü t ü n s e v d i k l e r i m gara beni t e ş -
yie geldi. Ş e v k e t beni İ s v i ç r e hududuna kadar g ö t ü r e ­
cekti. Reşit p a ş a n ı n kızları, b o y n u m a s a r ı l ı y o r :
— Ne olur ç a b u k d ö n ü n ü z , d i y o r l a r d ı .
İ ç i m d e b i r eziklik, bir acı. b i r b u r u k l u k v a r d ı . Fakat
bu h a l i m i belli etmemek için g ü l ü y o r , s ö y l ü y o r , arka­
d a ş l a r l a ş a k a l a ş ı y o r d u m . S ı r d a ş ı m ve e.ı i y i a r k a d a ş ı m
olan M ü n i r e , d i ğ e r l e r i y l e v e d a l a ş m a m b i t t i k t e n sonra,
boynuma s a r ı l d ı ve gözleri y a ş l a dolu olarak:
— Y o l u n açık olsun. Sana muvaffakiyetler dilerim..
dedi. B i r daha Geneve'e d ö n m i y e c e ğ i m i bilen tek insan
oydu. Ona içimi d ö k m ü ş , a c ı l a r ı m ı , ü z ü n t ü l e r i m i , hisset­
t i ğ i m her şeyi s ö y l e m i ş t i m . T u h a f değil mi? M ü n i r e n i n
a ğ l a m a s ı bana g a r i p geliyor, i ç i m d e n :
 — 249 —

— A ğ l a n a c a k , ü z ü l e c e k ne var? Ben a ğ l ı y o r m u y u m ?
d i y o r d u m . Fakat b u n l a r ı orada, ona s ö y l i y e m e z d i m .
T r e n i m i z hareket e t t i k t e n sonra, yol boyunca. Ş e v ­
ketle k o n u ş u r k e n gayet tabii olmaya ç a l ı ş ı y o r d u m . Ş e v ­
ket h a l i m d e n t a v r ı m d a n bir ş e y l e r seziyor fakat neyim
o l d u ğ u n u , a n l a y a m ı y o r , sormaya da cesaret e d e m i y o r d u .
Nihayet İsviçr ehududuna geldik. Y o l l a r ı m ı z orada
a y r ı l ı y o r d u . Ben ufak bir göl v a p u r u ile sahile g e ç e c e k ­
t i m . Ş e v k e t , e l i m i ö p t ü ve beni vapura b i n d i r d i . K ü ç ü k
v a p u r u m u z hareket e t m i ş , y a v a ş y a v a ş r ı h t ı m d a n uzak-
k ı s ı y o r d u . Bana elini sallayan Ş e v k e t , r ı h t ı m ı n k e n a r ı n a
d o ğ r u y ü r ü d ü ve sesini i ş i t t i r m e k için b a ğ ı r a r a k :
*— Mevhibe, sende t u h a f b i r h a l var. Her zamanki
gibi g i t m i y o r s u n . Ç a b u k d ö n m e n i i s t i y o r u m dedi.
İ ç i m d e n acı acı g ü l d ü m ve:
— M e r a k etme Ş e v k e t , çok ç a b u k d ö n e r i m , dedim.
O, uzakta bir nokta halinde kalana kadar k ü p e ş t e ­
den a y r ı l m a d ı m . A ğ l a m a k i s t i y o r d u m , a ğ l ı y a m ı y o r d u m .
İ ç i m d e b i r b o ş l u k v a r d ı . Sanki ruhsuz g i b i y d i m .
M ü n i h t e i k i gece k a l d ı k t a n sonra B a l k a n - Z ü k ' l e İ s ­
tanbula hareket e t t i m . T r e n . b i r s ü r ü A l m a n l a d o l u y d u .
Geneve'de her dakika işittiğim ve F r a n s ı z l a r t a r a f ı n d a n
tezyif m a k a m ı n d a k u l l a n ı l a n :
— Les Boches.
K e l m e ş i n i a ğ z ı m d a n k a ç ı r m a m a k için çok dikkat
ediyor, gayret ^affediyordum.
B i r g ü n , ö ğ l e d e n sonra, yeniden v a t a n ı m a , t o p r a ğ ı ­
ma k a v u ş t u m . H u d u t t a n i ç e r i y e girer girmez rahat b i r
nefes alm ş t ı m . Sirkeci g a r ı . ana baba g ü n ü g i b i kalaba­
lıktı. İ s t a n b u l a d ö n e c e ğ i m i h i ç kimseye haber v e r m e m i ş
o l d u ğ u m için, kimse karşıcı g e l m e m i ş t i . Trenden tner
inmez, i k i k ü ç ü k v a l i z i m i hamala v e r d i m ve b i r arabaya
binere': a r a b a c ı y a :
 — Fatihe, dedim.
İ s v i ç r e d e n beri tek d ü ş ü n c e m , İ s t a n b u l a v a r ı r var­
maz Fatihe b a b a m ı n mezanna g i t m e k t i . Orada b i r y ı ğ ı n
toprakla k a r ş ı l a ş t ı m . M e z a r ı n ü z e r i n e nasıl y ı ğ ı l d ı ğ ı m ı
b i l m i y o r u m . K e n d i m e g e l d i ğ i m zaman, a ğ z ı m , b u r n u m
toprakla d o l u y d u . K a t ı l a k a t ı l a a ğ l ı y o r , a ğ l a d ı k ç a ferah­
l ı y o r d u m . Babam. Ş e v k e t l e e v l e n m e m i h i ç b i r zaman af
e t m e m i ş t i . Onun i s t e ğ i n i s a ğ l ı ğ ı n d a y a p a m a m ı ş t ı m amma
ölümünden ıonra yapacaktım.
A n n e m i n mezart, baha'.nmkinin y a r ı m d a y d ı . Bura»-
Si >ı, biraz k a r ı ş ı k g ö r m e k l e beraber ehemmiyet verme­
dim. .
A r a b a c ı gelip de:
— H a m m . . Neredeyse a k ş a m olacak. Daha oturacak
m ı s ı n ? diye s o r m a s a y d ı , yerimden bile kıpırdamıyacak-
t ı m . A r a b a c ı n ı n bu sözleri ile kend'me geldim. T e k r a r
arabaya binerek K ö p r ü y e i n d i m ve beni Kandilliye gö­
t ü r e c e k olan vapura b i n d i m .
KancMlliye y a k l a ş t ı k ç a h e y e c a n l a n ı y o r , a r t ı k buran
evvel y e r i m e v a r m a k i s t i y o r d u m . V a p u r u n penceresin­
den d ı ş a r ı y a b a k ı y o r , bu çok s e v d i ğ i m y e r l e r i seyrediyor­
dum. K a n d i l l i s a r a y ı neredeyse g ö z ü k e c e k t i . Hakikaten
de biraz sonra meydana ç ı k t ı amma g ö r d ü ğ ü m manzara
beni ş a ş k ı n a ç e v i r d i . O c a n ı m s a r a y ı n y a r ı s ı y ı k ı l m ı ş , ta­
n ı n ı n ; vac ak bir hale g e l m ' f t i . S a r a y ı n b i r k ı s m ı n ı n y ı k ­
tırılmış olduğunu bilmiyordum. Afallamıştım. Karşılaş­
m ı ş o l d u ğ u m bu manzara benim için hakikaten a c ı b i r
.şeydi...
K a n d i l l i y e çıktığını z a ı n a n hava k a r a r m a k ü z e r e y d i .
İ s k e l e d e , eski a r k a d a ş l a r ı m d a n . Matmazel A n j e l Gla-
vani'ye t e s a d ü f e l t i m . H ç b e k l c m e d ' ğ i b i r anda, bani
k a r ş ı s ı n d a g ö r ü n c e A n j e l . s a s ı r d ı ve:
 — 251 —

— Mevhibe, nereden geliyorsun? diye b a ğ ı r d ı .

— Ç o k uzaktan. A n j e l dedim.
S e v i n ç i ç e r i s i n d e boynuma r a r ı l ı p beni epen A n j e l .
ş u n d a n bundan b a h s e t m e ğ e , K a n d i l l i havadisleri verme­
ye b a ş l a d ı . B a b a m ı n v e f a t ı n d a n haber m o l d u ğ u n u s ö y l e ­
diğim zaman:
— Z a v a l l ı baban, A d i l e ö l d ü k t e n sonra, a r k a s ı n d a n
y a ş ı y a m a d ı , dedi.
Beynimden v u r u l m u ş a d ö n m ü ş t ü m . Adile. Kardeşim
Z i y a e d d i n ü l b ü y ü k kızı ve b a b a m ı n en sevgili toru­
n u y d u . Her an y e n i b i r f e l â k e t l e m i k a r ş ı l a ş a c a k t ı m ? A -
dilenin ö l d ü ğ ü n ü bana kimse y a z m a m ı ş , bu acı felâketi
d u y m a m ı ş t ı m . A n j c l i n a ğ z ı n d a n bu sözleri i ş i t t i ğ i m za­
man oraya, o l d u ğ u m yere nasıl y ı ğ ı l m a d ı ğ ı m a . n a r ı l d ü ş ­
m e d i ğ i m e ş a ş t ı m . Sanki, b e y n i m d u r m u ş , i ş l e m e z hale
g e l m i ş t i . O anda, annemin m e z a r ı g ö z ü m ü n ö n ü n e geldi.
Demek k i A d i l e y i annemin koynuna k o y m u ş l a r d ı .
H a l i m d e n hiçtr-r şeyc'ıen h a b e r i m o'lmad ğını anla­
yan A n j e l y a p m ı ş o l d u ğ u h a t a y ı d ü z e l t m e k için af dile­
meye b a ş l a d ı ve beni eve kadar g ö t ü r m e y e k a l k t ı . Y a l ­
nız g i t m e y i tercih e t t i ğ i m i ve h i ç b i r ş e y i m " o l m a d ı ğ ı n ı
s ö y l i y e r e k Anjelden a y r ı l d ı m ,
Kıbrıslı yalısının yolunu tuttum. Ayakla-ım birbi­
rine d o l a n ı y o r , her an d ü ş e c e k gibi o l u y o r d u m . Böyle.
sendeleye sendeleye giderken, k ö ş k ü n e ç ı k a n Z i y a y ı , u -
zaktan g ö r d ü m . Z i y a . k a r d e ş g i b i s e v d i ğ i m i z b i r arkada-
şımızdı:
— Z i y a ! diye b a ğ ı r d ı m .
Bu t i t r e k ve b o ğ u k sesi duyan Ziya. o l d u ğ u yerde
d u r d u ve e t r a f ı n a b a k ı n m a y a başladı. K a r a n l ı k t a serin
nereden g e l d i ğ i n i ve k i m i n s e s l e n d i ğ i n i anlamakta g ü ç ­
l ü k ç e k i y o r d u . N i h a y e t beni g ö r d ü ve bir â n a f a l l ı y a r a k
yerinden k ı m ı l d a m a d ı , sonra y a n ı m a k o ş t u ve kolumdan

/
 - - 252 —

tutarak:
— A m a n C i c i m , bu ne hal? dedi.
— Z i y a . duracak t a k a t i m yok. Beni y a l ı y a g ö t ü r , d>-
vebiidim.
Z i y a teselli y o l l u s ö z l e r l e koluma g i r d i ve y a l ı y a g ö ­
türdü. 0
K a p ı d a n girer girmez h a y r e t . n i d a l a r ı ile k a r ş t a ş t ı m .
Beni k a r ş ı l a y a n u ş a ğ a daha kimseye haber vermemesini
s ö y l e d i m ve d o ğ r u k a y m v a l d e m i n o d a s ı n a ç ı k t ı m . Sec­
cadecinde namaz k ı l ı y o r d u . Sessizce y a k l a ş a r a k y a n ı n a
diz ç ö k t ü m .
N a m a z ı n ı b i t i r i p de selam v e r d i k t e n sonra beni g ö r ü n c e :
— A ! A l A ! diye h a y r e t l e b a ğ ı r d ı .
— Ben g e l d i m a n n e c i ğ i m , dedim. B u s ö z l e r d e n son­
ra b i r b i r i n i ze s a r ı l d ı k ve a ğ l a m a y a b a ş l a d ı k . Oda. ev
h a i k i y l e dolmaya b a ş l a m ı ş t ı . Herkes b i n b i r sual soru­
yor, ne zaman, niçin g e l d i ğ i m i anlamak i s t i y o r l a r d ı . Hep­
sine a y r ı a y r ı cevap v e r i y o r d u m . Ş e v k e t i n i y i o l d u ğ u n u
î p y l e d i k t e n sonra b i r ay k a l ı p d ö n e c e ğ i m i s ö y l e d i m , ve şu
sözleri ilave e t t i m :
— B u gece b u r a d a y ı m fakat y a r ı n k ö ş k e ç ı k ı p biraz
da ailemin y a n ı n d a kalmak i s t i y o r u m .
Bu i s t e ğ i m e kimse itiraz etmedi. O gece el ayak çe­
k i l d i k t e n sonra şafak s ö k e n e k a d a ı Ferideye içimi d ö k ­
t ü m Ve b i r daha Ş e v k e t i n y a n ı n a d ö n m e k niyetinde o l ­
m a d ı ğ ı m ı s ö y l e d i m . Z a v a l l ı Feridenin ağzı açık kalmıştı.
Ş e v k e t l e a r a m ı z d a k i askı ve g e ç i r d i k l e r i m ' z i b i l i y o r ak­
lı h a v s a l a s ı b ö y l e bir şeyi a l m ı y o r , d u r m a d a n :
— Y a p a m a z s ı n , yapamazran, d i y o r d u .
— K a r a r ı m ı v e r d i k t e n sonra her şeyi yapmaya m u k ­
tedir o l d u ğ u m u p e k â l â b i l i r s i n Feride. B u e v l i l i k y ü r ü ­
yemez. Ş e v k e t e hak v e r m i y o r eleğilim. Y e d i b u ç u k sene
h a s t a l ı k l a r ı m l a u ğ r a ş t ı k t a n sonra biraz nefes a l m a k için
 — 253 —

belki bu işleri y a p m ı ş t ı r . Fakat ne y a p a y ı m k i benim ou-

na t a h a m m ü l ü m yok. Her g e ç e n g ü n bizi biraz daha bir­
birimizden a y ı r ı y o r d u . Böylesi i k i m i z için de daha h a y ı r ­
lı olur.
— Fakat sen onun h a y a t ı n ı k u r t a r d ı n . B u g ü n A v r u -
pada s e r b e n t ç e d o l a ş m a s ı senin sayendedir. B u n u da u -
nutma.
— Ne ç ı k a r Feride. A l l a h ona uzun ö m ü r versin.
Rahat y a ş a s n. O k e n d i yolunda, ben k e n d i y o l u m d a g i ­
deriz olur biter.
A y r ı l m a k a r a r ı m ı n k a t ' i o l d u ğ u n a nihayet i n a n m ı ş ­
tı. Ertesi sabah k a p ı n ı n ö n ü n d e b ü y ü k g ö r ü m c e n T n kız­
ları, L e y l â ile N i m e t bana i s v i ç r e h a k k ı n d a b i n b i r sual s o l ­
mak cin b e k l i y o r l a r d ı . Giyinmeme y a r d ı m ederlerken
ben de onlara İ s v i ç r e y i , orada g ö r d ü k l e r i m i a n l a t t ı m .
K a h v a l t ı m ı k a y m v a l d e m i n o d a s ı n d a e t t i k t e n r*onra köş­
kün yolunu tuttum.
Yar&bbim bu ne acı b i r d ö n ü ş t ü ! K ö ş k e y a k l a ş t ı k ç a
b i n b i r hat'ra dolu yollar, a ğ a ç l a r sanki bana hayretle
b a k ı y o r l a r m ı ş g i b i geliyordu. Y o l l a r , tenha ve ıssızd'.
K ö ş k ü n b ü t ü n p a n c u r l a r ı sımsıkı k a p a l ı , etrafta b i r ma­
tem h a v a s ı esiyordu. O r t a l ı k t a kimse y o k t u . İ ç e r i y e g i r ­
diğim zaman beni i l k g ö r e n Melek o l d u :
— A ! Cicim g e l m i ş ! diye avaz avaz b a ğ ı r m a y a b a ş ­
ladı. A n n e m , k a r d e ş l e r i m k o ş t u l a r , b i r b i r i m i z e s a r ı l d ı k ,
k o k l a ş t ı k . ö p ü ş t ü k . A r t ı k onlara k a v u ş m u ş t u m amma ba­
bam, k ü ç ü k A d i l e c i k a r a m ı z d a y o k t u .

BABAMIN ÖLÜMÜNDE BİR HÂDİSE

A n n e m ve k a r d e ş l e r i m l e b i r odaya ç e k i l i p y a h v z
k a l d ı ğ ı m ı z zaman, b a b a m ı n ö l ü m ü n ü bana a n l a t m a l a r ı n ı
istedim. A n n e m , g ö z y a ş l a r ı i ç e r i s ' n d e a n l a t m ı y a b a ş l a d ı :
 — 254 —

— F e l â k e t b i r kere geiip ç a t m ı ş . B ü y ü k a n n e n ö l m ü ş t ü .
Z a v a l l ı A d i l c i ğ i de a n l a ş ı l m ı y a n k ı s a b i r h a s t a l ı k netice­
sinde b i r k a ç g ü n i ç e r i s i n d e k a y b e t t i k . B a b a n ı n A d i l e y i ne
kadar s e v d i ğ i n i , ona nasıl d ü ş k ü n o l d u ğ u n u b i l i r s i n . Â d i ­
lerim ö l ü m ü onu o kadar m ü t e e s s i r etti k i , burada otura­
maz, duramaz hale geldi. Nihayet Ç e n g e l k ö y ' ü n d e dayısı
V a h d e t t i n Efendiye y a k ı n olan A h m e t R ı z a B e y i n e v i n i
tuttu- Oraya g i t t i k . İşte orada â n i bir ü r e m i neticesinde
üç g ü n i ç m i ş i n d e o da hayata g ö z l e r i n i k a p a d ı . A r k a s ı n d a n
a ğ l a m ı y a n . gözyaşı d ö k r n i y e n k a l m a d ı gibi b i r şey- T a b i î
hepimiz çılgına d ö n d ü k . Cenaze Beylerbeyi S a r a y ı n d a n ge­
ç e r k e n . Sultan H a m i t , m u t a d Köşesinde o t u r u y o r m u ş . ü-
ç ü n c ü k a d ı n ı y a n ı n a ç a ğ ı r m ı ş ve :
— B a k k a d ı n , b i r cenaze geçiyor. İ ç i m d e tuhaf b i r his
var. Bu m u t l a k bana ait birisidir. Gazete gelmedi mi? de­
miş. B a b a m ı n v e f a t ı n ı bilen M ü ş f i k a K a d ı n , gazetelerin o
gün çıkmamış olduğunu söylemesine rağmen inanmamış
ve «Beni a l d a t m a y ı n ı z . B u giden C e l â l e d d i n d i r . B e n b i l i ­
y o r u m • deyince gazeteleri vermek mecburiyetinde k a l ­
m ı ş l a r . Sultan H a m i t . gazetelere göz gezdirdikten sonra
gezlerinden i k i damla y a ş d ö k ü l m ü ş ve «Zavallı çocukları.)
demiş.
A n n e m , a n l a t m a s ı n a son v e r d i ğ i zaman hepimiz ağlı­
y o r d u k . B a b a m ı n v e f a t ı e s n a s ı n d a v u k u b u l a n gayet ga­
r i p b i r h â d i s e y i de burada anlatmadan geçemiye-ceğim: ba­
bam; hayvanlara olan m e r a k ı y ü z ü n d e n çeşitli hayvanlara
tabipti- H a r p d o l a y ı s i y l e g ü n ü n b i r i n d e b ü t ü n a t l a r ı n : or­
duya alarak y a l n ı z k e n d i bindiği k ı r a t ı n ı b ı r a k m ı ş l a r . K a n -
c-illide o s ı r a l a r d a b i r b ö l ü k asker b u l u n u y o r m u ş . B ö l ü ğ ü n
zabiti bu k ı r atı g ö r ü p b e ğ e n m i ş ve b a b a m ı n elinden a l m ı ş .
Bundan sonra da her saban. İ c a d i y e tepesine talime gider­
ken bu ata b i n e r m i ş . B a b a m ı n ö l d ü ğ ü g ü n , b ö l ü ğ ü ile o c i ­
varda b u l u n u y o r m u ş . B a b a m ı n vefatı ü z e r i n e evden çığlık-
 255 —

lar, f e r y a t l a r y ü k s e l m i y e b a ş l a m ı ş . B u ç ı ğ l ı k l a r ı duyan sa­

dık at, b i r d e n ş a h l a n d ı ğ ı g i b i zabiti ü s t ü n d e n a t m ı ş ve
k ö ş k e d o ğ r u d ö r t nala k o ş m a y a b a ş l a m ı ş - E v h a l k ı n ı n fer­
y a t l a r ı n a k a p ı l a r ı tekmelemek, k i ş n e m e k suretiyle, i ş t i r a k
( i m i ş . Z a v a l l ı zabit ise, d ü ş m e e s n a s ı n d a b a ş ı telgraf d i -
; i ğ i n e g e l d i ğ i için, i k i saat sonra ö l m ü ş . B ö l ü ğ ü n b a s ı n d a
Lulunan b i r A l m a n zabiti, ertesi g ü n ü , a t ı siyah k a y ı ş l a r l a
d o n a t m ı ş ve i k i neferin elinde b a b a m ı n cenazesini takip
< t t i r m i ş . Cenaze, Ç e n g e l k ö y iskelesinden m u ş l a hareket
ederken, a t ı n h a l i ve k ö p e k l e r i n b a ğ ı r m a l a r ı orada b u l u ­
nan herkesi a ğ l a t m ı ş . . .
İ ş t e , b a b a m ı n ö l ü m ü b ö y l e o l m u ş t u . . . A n n e m ve k a r ­
d e ş l e r i m a n l a t t ı k ç a o g ü n k ü ı s t ı r a p l a r ı n ı ve o g ü n ü o n ­
larla beraber y a ş a d ı m . . .
M a l î d u r u m u m u z a gelince, b u n u n pek p a r a l k o l m a d ı ­
ğını g ö r d ü m . Elimizde bizi g e ç i n d i r e c e k kadar e m l â k o l ­
m a k l a beraber eski saltanat ve debdebeden eser k a l m a ­
m ı ş t ı . Ben İ s v i ç r e d e i k e n b a b a m ı n saraydan gelen aidat:
k e s i l m i ş , ve b i r h a y l i geçim s ı k ı n t ı s ı n a d ü ş e n babam, e v ­
v e l â pek az b i r para m u k a b i l i n d e H a l i ç i m t i y a z ı n ı , daha
sonra da ş u n u b u n u satmaya mecbur k a l m ı ş . B u s ı r a d a
S a r a y ı n v e r g i borcu g e l m i ş . İ k i b i n a l t ı n gibi b i r p a r ı y .
c d e y e m i y e c c ğ i n i bilen babam, s a r a y ı n b i r k ı s m ı n ı y ı k t ı : m ı ş ,
c i ğ e r k ı s m ı n ı ise evlenmekte olan V a h d e t t i n Efendinin kızı
U l v i y e Sultana s a t m ı ş . Yalı, p a r k ı n b i r k ı s m ı bu ş e k i l d e
elinden ç ı k m ı ş . Babam, annesinden kalan mirasa ise d o ­
k u n m a m ı ş , bizlere b ı r a k m ı ş . B u da hisselere taksim edil n -
ce elimizde pek az b i r ş e y k a l m ı ş t ı -
Artık, köşkte oturmaya karar vernv'ştim. Kardeşlerimle
k a l m a k i s t e d i ğ i m i s ö y l i y e r e k kaymvalderriden m ü s a a d e i s ­
tedim. B u n d a n sonraki işim, Ş e v k e t e b i r mektup y a z m j k
oldu. B u m e k t u p t a y o l l a r ı m ı z ı n a y r ı l d ı ğ ı n ı , a r t ı k beraber
y a ş a m a m ı z a i m k â n o l m a d ı ğ ı n ı y a z m ı ş ve h ü r r i y e t i m i iade
 — 256 —

etmesini rica e t m i ş t i m . Gelecek c e v a b ı b ü y ü k bir merak ve

s a b ı r s ı z l ı k l a bekliyordum-
B i r sabah, k ö ş k e gele.ı K ı b r ı s l ı A v u k a t Celâl Bey Ş e v ­
ketten a l m ı ş o l d u ğ u bir m e k t u b u bana v e r d i . C e l â l Bey
o n l a r ı n aile i ş l e r i n e bakan ve Ş e v k e t i n a r k a d a ş ı olan bil­
iş a d a m ı idi. Ş e v k e t , mektubunda b ö y l e b i r k a r a r ı a k l ı n ı n ,
h a v s a l a s ı n ı n a l m a d ı ğ ı n ı y a z ı y o r ve ondan a y r ı l a b i l e c e ğ i m e
ii'.anamadığını s ö y l e d i k t e n sonra, benim ç ı l d ı r m ı ş o l d u ğ u ­
ma h ü k m e d e r e k beni bir hastahaneye k o y m a l a r ı n ı ilâve
ediyordu. M e k t u b u okuduktan sonra Celâl Beye iade et­
t i m ve :
— «Hayır, C e l â l Bey. ç ı l d ı r m ı ş değilim. Fakat h a y a t ı m
bu ş e k i l d e devam ederse b e l k i ç ı l d ı r ı r ı m . B o ş a n m a k t a n b a ş ­
ka ç a r e m y o k » dedim.
Beni k a n d ı r a m a y a c a ğ ı n ı anlayan ve a y r ı l m a k a r a r ı m ­
dan d ö n m i y e c e ğ i m i g ö r e n C e l â l Bey, Ş e v k e t e y a z a c a ğ ı n ı
va'dederek g i t t i . . . -*
B i r ay sonra da yine C e l â l B e y i n v a s ı t a s i y l e b i r mek­
tup a l d ı m . Bu mektupta Ş e v k e t i n el yazısı ile şu c ü m l e
v a r d ı : - A r z u s u ü z e r i n e kendisine h ü r r i y e t i n i iade ediyo­
r u m » B u n u n a l t ı n d a da i k i ş a h i d i n imzası. İşte. i k i ş a h i t l e
evlenmiş, iki şahitle ayrılıyorduk. Başta kayınvaldem ol­
mak ü z e r e K ı b r ı s l ı ailesinden h i ç kimse a y r ı l m a m ı z a itiraz
ttmed". Onlarla h a y a t ı m ı n sonuna kadar dost k a l a c a k t ı m .
EsEsen ailelerimiz a r a s ı n d a çok eski ve s a r s ı l m a z b i r dost- ı
1
h ı k v a r d ı . A r a m ı z d a k i r a b ı t a sadece gelin o l m a k l ı ğ ı m l a kal-
mıyordu-*. • I
Gcneve'deki a h b a p l a r ı m d a n a l d ı ğ ı m mektuplarda dai- I
ma Ş e v k e t t e n bahis g e ç i y o r d u . Onlara mektupla rica ede- j
rek bana b i r daha Ş e v k e t t e n bahsetmemelerini y a z d ı m . A r - |
tık benim için Ş e v k e t diye b i r insan y o k t u . . . j
H a y a t ı m ı b i r y o l u n a k o y m a m , yeniden tanzim etmem [
icap ediyordu. K a n d i l l i d e k i hayat beni s ı k m a y a b a ş l a m ı ş t ı . |

I
Senelerce, A v r u p a d a serbestiye a l ı ş t ı k t a n sonra d a ğ tepe­
sinde oturmaya t a h a m m ü l edemiyordum- M e m l e k e t i m i n h i ç
bir t a r a f ı n ı b i l m i y o r d u m . K a n d i l l i d e o t u r d u ğ u m t a k d i r d e
öğı nineme de i m k â n y o k t u - A h b a p l a r ı m ı n ç o ğ u n u n da ş e ­
k i l d e o t u r m a l a r ı benim de buralara t a ş ı n m a m a cesaret ve-
l i y o r d u . N i h a y e t N i ş a n t a ş ı n d a b i r a p a r t ı m a n k i r a l a d ı m ve
• . i ya g e ç t i m . H i z m e t k â r olarak bir F r a n s ı z hizmetçi ile bir
•:ic İ t a l y a n u ş a k t u t m u ş t u m . K ö ş k t e kalan b i r k a ç sadık ada-
ır-ımızcan kimseyi y a n ı m a a l m a d ı m . K a r d e ş l e r i m i n y a l n ı z
k a l m a l a r ı n ı istemiyordum.

N i ş a n t a ş ı n d a kendime g ö r e b i r hayat k u r d u m . B i r ç o k
yeni ahbap e d i n m i ş t i m . E v l e r d e t o p l a n ı y o r , ziyafetlere g'-
c i y o r , davetler y a p ı y o r , e ğ l e n i y o r d u m . H a r p b ü t ü n ş i d d e ­
tiyle devam ediyor, m a ğ l û b i y e t e d o ğ r u g i d i y o r d u k . Buna
i a ğ m e n istanbulda m u a y y e n b i r z ü m r e h i ç b i r şey y o k m u ş
gibi m ü r e f f e h ve rahat b i r hayat s ü r ü y o r d u . Vaziyeti b ü ­
tün fecaatiyle g ö r e n ve h a k l ı bir e n d i ş e duyanlar da y o k
değildi. Memleket e v l â t l a r ı , Ç a n a k k a l e d e , G a l i ç y a cephesin­
de. Arabistan ç ö l l e r i n d e k a n ı n ı a k ı t ı y o r , h a r i k a l a r y a r a t ı ­
y o r d u . T a n ı d ı k ailelerden, d o s t l a r ı m ı n a r a s ı n d a vatan u ğ u ­
runda can v e r m i ş birçok g e n ç v a r d ı . Bazı gece, a p a r t ı m a n ı -
ma bu g e n ç ş e h i t a n a l a r ı ve k o c a l a r ı cephede v u r u l m u ş
dullar geliyor, onlarla d e r t l e ş i y o r , k o n u ş u y o r d u m .

A p a r t ı m a n ı m ı n c i v a r ı n d a k i H a l i l Rifat P a ş a k o n a ğ ı n ı
A l m a n l a r , k a r a r g â h y a p m ı ş l a r d ı . B u konak, gece ve g ü n -
d ü z bir arı k o v a n ı ş e k l i n d e işlerdi. Hemen hemen her gece
t o p l a n t ı l a r t e r t i p edilir, b a ğ ı r ı p ç a ğ ı r m a l a r ı sabaha k a d a r
devam ederdi- K u l a ğ ı m a t ü r l t ü t ü r l ü havadisler g e l i y o r d u .
Bunlar ekseriya, k ö t ü ve kara haberlerdi. N i h a y e t bir g ü n
B u i g a r i s t a ı ı ı n teslim o l d u ğ u n u ve harbin b i t m e k ü z e r e o l ­
d u ğ u n u ö ğ r e n d i k . B u kara h a b e r l e r i n a r a s ı n d a a r a s ı r a y ü ­
z ü m ü z ü g ü l d ü r e n ü m i t v e r i c i haberler de gelmiyor d e ğ i l d i .
F. 17
 — 258 —

Fakat, her ş e y e r a ğ m e n . Cihan H a r b i aleyhimize netice­

lenmişti.
Mondros m ü t a r e k e s i n i m ü t e a k i p İ s t a n b u l isğal edildi.
J3 K a s ı m 1918 de İ s t a n b u l l i m a n ı n a d ü ş m a n gemileri ge­
l i p demir a t t ı . O g ü n ü h i ç u n u t m ı y a c a ğ ı m . İ s t a n b u l ş e h r i n i n
işgal edildiğini ve ecnebi g e m i l e r i n i n l i m a n ı m ı z a g i r d i ğ i n i
bir a h b a b ı m haber veren. B u y a l n ı z benim için değil, b ü t ü n
memleket için en k a r a b i r g ü n d ü .
G ü n g e ç t i k ç e vaziyet k ö t ü l e ş i y o r d u - Sokaklar t ü r l ü as­
ker ve neferlerle d o l u y d u . F r a n s ı z l a r , İngilizler. İ t a l y a n l a r ,
Senegalliler. H i n t l i l e r m a ğ r u r ve k ü s t a h , s o k a k l a r ı m ı z d a
d o l a ş ı y o r , t ü r l ü rezaletler y a p ı y o r d u . H e r g ü n y e n i bir va­
ka d u y u l u y o r d u . F i l â n y e ' d e b i r k a d ı n a taarruz e d i l m i ş ,
falan yerde adam ö l d ü r ü l m ü ş , veya d ö v ü l m ü ş t ü . B ü t ü n
memleketi b i r matem h a v a s ı b ü r ü m ü ş t ü - Vaziyetin vaha­
m e t i k a r ş ı s ı n d a B a b ı â l i n i n h i ç b i r harekete' g e ç m e m e s i ve
c ' ü s m a n l a r ı n her söylediğini k a b u ! etmesi her T ü r k gibi be­
n i m de a ğ r ı m a g i d i y o r d u .

MUSTAFA KEMAL İLE KARŞILAŞIYORUM

E n kara g ü n l e r devam edip giderken, t a l i h beni. mem-

l e c k i i k u r t a r m ı y a a z m e t m i ş ; i m a n ı pek. b i r i ile k a r ş ı l a ş t ı r ­
dı. B u , v a t a n ı n k u r t a r ı c ı s ı Mustafa K e m a l d i . . .
Bir akşam merhum Müşir Kâzım Paşanın damadı İs­
m a i l T o k g ö z e y e m e ğ e davetliydim- Esi Nazire H a n ı m e f e n d i
i l e eski a r k a d a ş t ı k . B u aileye sık sık g i d e r d i m . İ ç e r i y e gir­
diğim zaman misafirlerin b i r k ı s m ı gelmişti. Salonun içi
o l d u k ç a k a l a b a l ı k t ı . H e m e n hemen herkesi t a n ı y o r d u m . .
Y a l n ı z k ö ş e d e tek b a ş ı n a oturan b i r g e n ç zabit v a r d ı . Onu
ş i m d i y e kadar h i ç g ö r m e m i ş t i m . Parlak s a r ı saçları, kalın:
ve g ü r k a s l a r ı n ı n a l t ı n d a parlayan g ö k mavisi zeki gözleri
v a r d ı . Her halinde b i r f e v k a l â d e l i k seziliyordu.
 B u s ı r a d a cvsahibcsi Nazire H a n ı m e f e n d i y a n ı m a yak­
laştı ve :
— Sen Mustafa Kemalle t a n ı ş m ı y o r s u n galiba- Gel ta­
n ı ş t ı r a y ı m . , dedi.
İ ş t e o a k ş a m ben Mustafa K e m a l l e b ö y l e t a n ı ş t ı m . Tak­
d i m merasimi b i t t i k t e n sonra kendisiyle k o n u ş m a y a b a ş -
ladık. B u genç zabitin en ş a y a n ı d i k k a t t a r a f ı g ö z l e r i y d i .
B u gözler, beni â d e t a k o r k u t u y o r d u . İlk d ü ş ü n c e m şu oldu :
Acaba bu g ö z l e r d e g ö r d ü ğ ü m zekâ ile neler yapacak, nere­
ye kadar y ü k s e l e c e k t i ? - K i m o l d u ğ u m u a n l a y ı n c a Saray
h a k k ı n d a k ı s a kısa sualler sormaya b a ş l a d ı . H e m cevap ve­
r i y o r , hem de «ne tuhaf adam. n i ç i n sarayla bu kadar meş­
gul oluyor?-) diye d ü ş ü n ü y o r d u m . O s ı r a d a y a n ı m ı z a R u ş e n
E ş r e f geldi. R u ş e n Eşref, en s a m i m î aile d o s t l a r ı m ı z d a n c ı .
Mustafa K e m a l l e b ö y l e b a ş b a ş a k o n u ş t u ğ u m u g ö r ü n c e :
— Dostluk i l e r l e m i ş gibi g ö r ü y o r u m . A r k a d a ş oldunuz
galiba, dedi.
— Evet R u ş e n Bey, k e n d i l e r i y l e i y i dost o l a c a ğ ı m ı z ı
a n l a d ı m . H a n ı m e f e n d i ç o k zeki...
B u sözelr beni ş a ş ı r t m ı ş t ı , d a y a n a m ı y a r a k :
— A m a n efendim, ne tuhaf. Ben de sizin için a y n ı ş e y ­
l e r i d ü ş ü n ü y o r d u m . G ö z l e r i n i z d e parlayan z e k â k o r k u n ç - ,
dedim ve g ü l ü ş t ü k .
B u t o p l a n t ı geç vakte kadar devam e t t i . M ü k e m m e l
b i r ev sahibi olan İ s m a i l T o k g ö z , m i s a f i r l e r i n i a ğ ı r l a y a b i l ­
mek için en ince teferruata kadar h e r ş e y i d ü ş ü n m ü ş , ha­
zırlamıştı.
Neredeyse sabah o l a c a k t ı . Herkes d a ğ ı l m a y a b a ş l a m ı ş ­
tı- Ben de evsahibesinden m ü s a a d e istedim. Veda etmek
lizre y a n m a g i t t i ğ i m zaman P a ş a ;
— Sizi k i m g ö t ü r e c e k ? Eviniz uzakta rr.ı?
D i y e sordu-
 — 260 —

— Uzak d e ğ i l efendim. Esasen u ş a ğ ı m beni bekliyor.

— Olmaz, olmaz diye cevap v e r d i k t e n r«onra y a n ı n ­
da duran yaverine d ö n d ü ve:
— H a y d i Cevat, Prensesi evine g ö t ü r e l i m dedi.
B u s ı r a d a F e t h i O k y a r l a Rauf Orbay da k a l k m ı ş l a r ­
dı. Hep beraber K a r l o a p a r t ı m a n m d a n ç ı k t ı k . S o k a ğ ı n
k ö ş e s i n i d ö n e r k e n a r k a m ı z d a n bir ses işittik. B i r i :
— B i z i de bekleyin. Biz de geliyoruz, diye sesleni­
y o r d u . B u . R u ş e n E ş r e f i n e ş i y d i . Bekledik, geldiler ve
hep beraber y ü r ü m e y e devam ettik. Ş i m d i k i İ n k ı ­
l â p M ü z e s i n i n ö n ü n e g e l d i ğ i m i z zaman R u ş e n Eşref:
— P a ş a m , siz zahmet etmeyiniz. Biz n a s ı l olsa o ta­
rafa gidiyoruz. K e n d i l e r i n i b ı r a k ı r ı z , dedi.
Mustafa K e m a l P a ş a h a k k ı n d a h i ç b i r f i k r i m olma­
dığı g i b i nerede o t u r d u ğ u n u da b i l m i y o r d u m . Demek bu­
rası e v i y m i ş . P a ş a , R u ş e n E ş r e f e :
— H a y ı r , h a y ı r . Olmaz, hep beraber gideriz, dedi ve
enine g i r m e d e n bizlerle beraber Ni.şantaşına kadar geldi.
K a p ı m a kadar geldikten nonra o n l a r ı i ç e r i y e davet
etmemek a y ı p olacakt'. Ç a r n a ç a r :
— B u y u r m a z mısınız'.' dedim.
T e k l i f i m i k a b u l ettiler. Yalnız. Rauf Beyle F e t h i Ok-
yar Bey, v a k t i n geç o l d u ğ u u n u s ö y l i y e ı e k , a y r ı l d ı k . Mus­
tafa K e m a l P a ş a . Cevat Abbas, R u ş e n E ş r e f Bey ve eşi
Saliha H a n ı m l a i ç e r i y e g i r d i k . S a b a h ı n ü ç ü n d e gelen bu
misafirler, h i z m e t ç i m Madam B l a n c h ' ı b i r h a y l i ş a ş ı r t ­
m ı ş t ı . U y k u sersemi y a l a ğ ı n d a n f ı r l a y a n Madam Blanch,
alelacele ü z e r i n e b i r şey g e ç i l m i ş , salona g e l m i ş , misa­
f i r l e r i m e i k r a m etmeye ç a l ı ş ı y o r d u .
B ü f e m d e i ç k i y e ait pek az b i r şey v a r d ı . B ö y l e b i r
vaka k a r ş ı s ı n d a k a l a c a ğ ı m ı h i ç b i r zaman tahmin etme­
m i ş t i m . Nihayet, a r a d ı k t a r a d ı k , y a r ı m şişe v i s k i ile ya-
 — 261 —

r ı m şişe r a k ı b u l d u k . M a s a n ı n b a ş ı n a g e ç i p k o n u ş m a y a
b a ş l a d ı k . Daha d o ğ r u s u P a ş a k o n u ş u y o r , bizler d i n l i y o r ­
duk. M e m l e k e t i n bu k a r a n l ı k g ü n l e r i n d e P a ş a n ı n sözle­
r i y a r a l a r ı m a merhem oluyor, içimizi biraz olsun ferah­
latıyordu.
Ş a f a k s ö k e r k e n veda edip g i t t i l e r . Mustafa K e m a l
P a ş a n ı n sözleri hâlâ kuiaklarımdaydı. Ş i m d i y e kadar
bu ç a p t a , bu kadar zeki, kendinden emin, u z a ğ ı g ö r e b i ­
len bir insanla k a r ş ı l a ş m a m ı ş t ı m . G ü n a ğ a r ı n c a y a kadar
y a t a ğ a y a t m a d ı m . B i r k o l t u k t a o t u r u p bu gece k o n u ş u ­
l a n l a r ı uzun uzun d ü ş ü n d ü m .
A r t ı k hemen hemen her aksam bu grupla b i r ahbap
evinde b u l u ş u y o r d u k . B u b u l u ş m a l a r u m u m î b i r e ğ l e n c e
7
m a h i y e t i n d e y d i . B u n l a r d a n gayri h a f t a n ı n muay\ en g ü n ­
l e r i Mustafa K e m a l P a ş a n ı n evinde siyasî t o p l a n t ı l a r ya-
b ' l i y o r d u . Bu t o p l a n t ı l a r ı n b i r k ı s m ı n a ben de i ş t i r a k e-
d i y o r d u m . M e m l e k e t i n i l e r i g e l m i ş siyasî ş a h s i y e t l e r i n i
evine toplayan A n a f a r t a l a r k a h r a m a n ı Mustafa K e m a l ,
y e n i p l â n l a r h a z ı r l ı y o r , memlelreti k u r t a r m a k ç a r e l e r i
düşünüyordu.
Ş i m d i İ n k ı l â p Müzesi olan bu ev, o zamanlar muz-
tarip vatanı k u r t a r m a y a a z m e t m i ş ve Mustafa K e m a l e
i m a n e t m i ş b i r a v u ç vatanseverin t o p l a n t ı y e r i haline
gelmişti.
P a ş a n n tam k a r s ı s ı n d a Şişlinin en b ü y ü k konakla­
r ı n d a n b i r i v a r d ı . M e r h u m Ethem P a ş a n ı n k o n a ğ ı olan
b:ı yer. İ t a l y a n işgal k u v v e t l e r i k o m u t a n ı Kolonei PıO-
letto t a r a f ı n d a n işgal e d i l m i ş t i .
B i r gün Cevat Abbas gelip P a ş a n ı n beni ç a ğ ı r d ı ğ ı n ı
haber verdi. Derhal g i t t i m . Eve giriftçe P a ş a y ı b ü y ü k sa­
londa a h b a p l a r ı ile o t u r u r , k o n u ş u r - b u l d u m . Beni g ö r ü n ­
ce a y a ğ a k a l k t ı ve y a n ı n d a k i l e r d e n m ü s a a d e istedi. Be-
 raberce k ü ç ü k bir odaya g i r d i k . Y a l n ı z k a l ı r kalmaz, i l k
sözü:
— Gelecek hafta Roletto'nun şu k a r ş ı m ı z d a k i e v i n ­
de balo verilecek. Sizin bu balova m u h a k k a k gitmenizi
i s l i y o r u m , demek oldu.
Şaşırmıştım.
*» — A m a n P a ş a m , davetsiz baloya g i d i l i r mi? H e m
ben kimseyi t a n ı m ı y o r u m k i , diye cevap v e r d i m .
— B u sizin için basit bir ş e y d i r . B u n u halledebilir-
riniz. B u n u sizden b e k l i y o r u m .
B u adeta b i r e m i r d i . G ü l d ü m :
— M a d e m k i emrediyorsunuz, ne yapıp yapıp gide­
r i m , dedim.
P a ş a g ü l ü m s e d i ve:
— E m i r d e ğ d , rica e d i y o r u m , diye cevap v e r d i .
— Peki, gitme y o l u n u b u l d u m ve baloya g i t t i m .
Orada ne y a p a c a ğ ı m , ne y a p m a m ı istiyorsunuz?
— B u işi halledin ondan sonra sizinle uzun boylu
g ö r ü ş ü r ü z , diye cevap v e r d i .
Eve d ö n d ü ğ ü m zaman b i r h a y l i d ü ş ü n c e l i y d i m . Ba­
loya, g i t m e m e z l i k o l a m a z d ı . Bana b i r vazife v e r i l m i ş t i .
Fakat bu işi nasıl b a ş a r a c a k t ı m ? . . .
B i r h a y l i d ü ş ü n d ü k t e n sonra nihayet a k l ı m a bir hal
ç a r e s i geleli. H a r p d o l a y ı s ı y l e bir çok h a y ı r c e m i y e t l e r i
k ı n u l m u ş t u . Ben de bunlara d a h i l d i m . Y a r a l ı l a r ı n ve
m u h t a ç l a r n menfaatine konserler t e r t i p eder. biletler
s a t a r d ı k . B u faaliyetim s ı r a d ı n d a birçok ecnebi le de ta­
n ı ş m ı ş t ı m . B u n l a r ı n a r a s ı n d a Perapalas o t e l n i n m ü d ü r ü
M ö s y ö M a r t i n ve karısı v a r d ı . Madam M a r t i n , sesi g ü z e l
o k l u ğ u için konserler v e r m e k suretiyle bize y e r d i m eder­
di. H a t t â b i r a r a l ı k İ s t a n b u l a gelen b i r t u r u n u n tenoru
ile Tosca'vı o v n a m ı s ve cok b e ğ e n i l m i ş t i .
 — 253 —

Parapalas oteline gidip M a d a m M a r t i n ' i b u l d u m . K a ­

d ı n l a b i r m ü d d e t k o n u ş t u k t a n sonra:
— İ ş i t t i ğ i m e g ö r e Kolonei Roletto, bir balo verecek­
miş. Bu balonun çok g ü z e l o l a c a ğ ı n ı herke.' söylüyor.
Ben de g i t m e k istiyorum. Faka* kimseyi tanımıyorum.
Ne yapay m? Beni davet ettirebilecek b i r t a n ı d ı ğ ı n ı z var
mı? dedim. •
Madam Martin, biraz d ü ş ü n d ü k t e n sonra:
— B u l d u m . Bu işi Doktor P e l l i g r i n i halleder. İster­
seniz simdi gidip, kendisini b u l a l ı m dedi.
D e r h a l k a b u l e t t i m ve beraber d o k t o r u n Harbiyede-
ki evine g i t t i k . Bizi gayet i y i k a r ş ı l a d ı . Balolardan ç o k
h o ş l a n d ı ğ ı m ı ve bu davete g i t m e k i s t d e i ğ i m i s ö y l e d i ğ i m
za m ar,:
— İ s t e d i ğ i n i z çok basit b i r ş e y . D e r h a l icabına baka­
lım. S i m d i s ö y l e r n a m ı n ı z a davetiye g ö n d e r t i r i m dedi.
— A m a benim kavelyem yok. Baloya y a l n ı z g i d i l ­
mez k i . . .
— M e r a k e t m e y i n onu da hallederiz. Sizi k a p ı d a ben
b e k l e r i m . H a t t â isterdeniz kavelyeniz bile o l u r u m , dedi.
Meselenin i l k k ı s m ı n ı h a l l e t m i ş t i m . Doktor P e l l i g r i n i n
evinden ç ı k t ı k t a n sonra. M a d a m M a r t i n l e beraber terzi
K a l i v r u s i ' y e u ğ r a d ı k . Balo için yeni bir elbise y a p t ı r m a m
lâzım iı. Alelacele bir model b e ğ e n d i m ve çok ç a b u k is­
t e d i ğ i m i s ö y l e d i m . Elbiseyi, kısa zamanda h a z ı r l a y ı p , ü ç
g ü n sonra vereceklerini v â d e t t i l e r .
Terziden ç ı k t ı k t a n ronra M a d a m M a r t i n e veda et­
t i m ve i e i m rahat olarak evime d ö n d ü m . M a r t i n ' e veda et-
girmez, P a ş a ile k a r ş ı l a ş t ı m . Beni i k i saatten beri bekle­
mekte o l d u ğ u n u s ö y l i y e n Mustafa K e m a l :
— Neredeydiniz? diye sordu.
— Verini;- o l d u ğ u n u z emirler: yerine getirmekle
 — 264 —

m e ş g u l d ü m . Baloya g i d e b i l m e m i n ç a r e l e r i n i a r a d ı m de­
d i m ve y a p t ı k l a r ı m ı kendisine a n l a t t ı m . P a ş a , bu i l k ba­
ş a r ı m d a n d o l a y ı çok m e m n u n o l m u ş t u . Mustafa Kemal,,
o gece a r k a d a ş ı m ı z Solma K ö p r ü l ü n ü n evinde b i r davet
o l d u ğ u n u r ö y l e d i k t e n sonra.
— Sizi almaya ben ge-lemezsem, Cevat Abbas gelip
_al r. dedi ve veda ederek g i t t i . . .
H a y a t ı m b a m b a ş k a b i r safhaya girmişti. Günler,
b a ş d ö n d ü r ü c ü b i r s ü r a t l e g i ç i y o r , memleket i ç i n d e t ü r ­
lü hadiseler cereyan ediyordu. Sultan R e ş a t vefat e t m i ş ,
veliaht V a h d e t t i n efendi. 1918 senesinde p a d i ş a h o l m u ş t u .
Sanki ben. saraydan ç ı k m ı ş , saraya mensup b i r inaan
d e ğ i l d i m . B i r tek d ü ş ü n c e m , m e m l e k e t i m i n b i r an evvel
s e l â m e t e k a v u ş m a s ı y d ı . V a t a n ı m ı n feci a k ı b e t i n i d ü ş ü n ­
d ü k ç e ç ı l d ı r a c a k gibi oluyor, onu k u r t a r m a k için çalı­
ş a n l a r a elimden geldiği kadar y a r d ı m etmek i s t i y o r d u m .
Sadece, bu t o p r a ğ ı n e v l â d ı , b î r halk çocoğu olmuştum.
S a r a y ı m y ı k ı l m ı ş , h â t ı r a l a r m ö l m ü ş , b a m b a ş k a b i r ka­
dın olmuştum....

O gece beni davete g ö t ü r m e y e Cevat Abbas geldi. Be­

raberce, S e l m a n ı n , bana pek uzak o l m ı y a n . evine g i t t i k .
M i s a f i r l e r i n hemen hemen hepsi g e l m i ş t i . Y a l n ı z Mustafa
K e m a l y o k t u . Sultan V a h d e t t i n i n fahri y a v e r l i ğ i n e t â ­
y i n e d i l m i ş olan P a ş a herhalde Y ı l d ı z d a m e ş g u l d ü . N i -
haye*. rofraya o t u r u l a c a ğ ı zaman geldi. İ ç e r i y e girer gir­
mez, bir s ı k ı n t ı s ı o l d u ğ u n u a n l a d ı m . O g ü r k a ş l a r ı ç a t ı l ­
ın ş. âfleta kimseye i l t i f a t e t m i y o r d u .
Sofray-a o t u r d u k t a n sonra, a r a m ı z d a b u l u n a n doktor
Rasim Ferit, Mustafa K e m a l e : .
— Kasla m ı s ı n ı z ? diye sordu.
P a ş a , bu suale:
— Ha. t a y ı m , diye cevap v e r m i ş t i .
 — 265 —

Ben m a s a n ı n ö b ü r ucunda o l d u ğ u m için kend'sine*

uir ş e y s o r a m ı y o r d u m . Cevat Abbasla b i r b i r i m i z e b a k ı ­
yor, isin e s a s ı n ı anlamaya ç a l ı ş ı y o r d u k . Acaba h a k i k a ­
ten m i h a s t a y d ı , yoksa sarayda onu ü z e c e k b i r sey m i
olmuştu?
B u :urada P a ş a . bana d o ğ r u d ö n d ü ve:
— Sizi n i ç ' n o kadar uzakta b ı r a k t ı l a r ? dedi.
— u z a k t a d e ğ i l i m . P a ş a m . T a m k a r ş ı n ı z l a y ı m niye
cevap v e r d i m .
— K a r ş ı m d a s ı n ı z amma. a r a m ı z d a k i mesafeyi ne
y a p a l ı m ? B a k s a n ı z a k ı r k kişilik b i r sofra. K o n u ş a b i l m e -
m i z i ç ' n b a ğ ı r m a m ı z icabediyor. L ü t f e n y a n ı m a gelin de,
ş u iskemleye y e r l e ş i n . .
Mustafa K e m a l i n bu sözleri ü z e r i n e ç a r e s i z y e r i m d e n
k a l k t ı m ve y a n ı n a giderek o t u r d u m . Z i y a f e t i n m ü k e m ­
mel, sci'ranm k a l a b a l ı k o l m a s ı n a r a ğ m e n kimsede e ğ l e ­
n i r b i r hal y o k t u . Ü s t e l i k ev sahibesinin ani b i r rahat­
sızlığı da herkesin n e ş e s i n i b ü s b ü t ü n k a ç ı r d ı . B u n u n Çi­
zerine P a ş a da g i t m e k ü z e r e a y a ğ a k a l k t ı .
Hep beraber, b e n i m a p a r t ı m a n a geldik. Cevat A b ­
bas d o ğ r u b ü f e y e g i t t i . Nebulduysa meydana ç ı k a r d ı ve
hizmctçilcf'.'n y a r d ı m i y l e m ü k e m m e l b i r sofra kurdu.
P a ş a n ı n n e ş e s i yerine g e l m i ş t i . G ü l ü p , s ö y l ü y o r , d u r m a ­
dan k o r u s u y o r d u . B i r a r a l ı k :
— Sofrada, sizi y a n ı m a istemem ev sahibesine do-
kv.r.du galiba. A n i r a h a t s ı z l ı ğ ı da b u y ü z d e n m i dersiniz?
dedi.
Ger vakte kadar o t u r d u k t a n sonra g i t t i l e r . Ziyafete
g e l d i ğ i zaman neden s ı k ı n t ı l ı o l d u ğ u n u s ö y l e m e m i ş , ben
de s o r m a m ı ş t ı m .
Ertesi sabah h i z m e t ç i m gelerek beni u y a n d ı r d ı . Sa­
ate b a k t ı ğ ı m zaman h e n ü z sekiz o k l u ğ u n u g ö r d ü m . Be­
;
r i bu saate n i ç i n u y r . n c ı r d : ğ m ı r o r d u ğ u m zaman :
 — 235 —

— Paşan:;-, e m i r b e r i geldi. Kendisi r a h a t s ı z m ı ş . Sizi

islemiş, dedi.
A i e l â c e g i y i n d i m ve eve g i t t i m . Eve g i t t i ğ i m z i i n a n
T e v f i k R ü ş t ü beyle dokto Rasim F e r i t b e y i n orada oldu­
ğ u n u g ö r d ü m . Mustafa K e m a l i n midesinden r a h a t s ı z o l ­
d u ğ u n u ve hafif b i r mide h u m m a ? ı g e ç i r d i ğ i n i s ö y l e d i ­
ler. On yedi g ü n s ü r e n bu h a s t a l ı ğ ı n d a ü ç ü m ü z ona bsl-"-
mıştlk. H a s t a l ı ğ ı n ı n ü ç ü n c ü g ü n ü . M e ş h u r balo gelip çat­
m ı ş t ı . B u baloya hangi sebeple ve neyi ö ğ r e n m e k için
g i d e c e ğ i m i b i l m i y o r d u m . Sormaktan b a ş k a ç a r e m y o k t u :
— P a ş a m , bu gece k a r ş ı d a balo var. Gidecek m i y i m ?
dedim.
A t e ş l i o l m a s ı n a r a ğ m e n y e r i n d e d o ğ r u l d u ve gözleri
parlayarak:
— T a b i î gideceksiniz, dedi.
— P e k i amma ne y a p m a k için?
— Sahi. Orada k i m l e r i n b u l u n d u ğ u n u ve neler konu­
ş u l d u ğ u n u bana haber vermenizi istiyorum, dedikten
KOrîra ş i m d i burada ismini a ç ı k l a m a k i s t e m e d i ğ i m bir
ş a h s i y e t i n k i m l e r l e k o n u ş t u ğ u n u ö ğ r e n m e m i istedi ve:
— Balodan ç ı k a r ç kmaz nekadar geç olursa olsun
bana u ğ r a y ı p haber v e r i n , diye i l â v e e t t i .
— A m a n p a ş a m , n a s ı l olur. K a r ş ı d a n çıkıp bura­
ya g i r d i ğ i n i g ö r m e z l e r mi?
— H a k k ı n ı z var. Y a r ı n a kadar beklemeliyim.
M u ş t a d a Kemalden t a l i m a t a l d ı k t a n sonra evime
d ö n d ü m . A k ş a m o l m u ş , baloya h a z ı r l a n m a n ı n zaman:
g e l m i ş t i . O g ü n e kadar bir çok baloya g i t m i ş t i m amma
h i ç b ' r zeman b a ş ı m a b ö y l e b i r şey g e l m e m i ş , b i r : uva-
reye kavalvesiz g i t m e m i ş t i m . A l l a h t a n . doktor P o l i i g r i n i .
s ö z ü n d e d u r m u ş beni k o n a ğ ı n k a p ı s ı n d a b e k l i y o r d u .
Doktor P o l i i g r i n i i l e beraber i ç e r i y e g i r d i ğ i m zaman
 — 267 —

ş ı k t a n â d e t a g ö z l e r i m k a m a ş t ı . R e n g â renk t u v a l e t i : ka­
d ı n l a r , ü n i f o r m a l ı zabitler s a l o n l a r ı d o l d u r m u ş , e ğ l e n c e
k ı y a m e t a l m ı ş y ü r ü m ü ş t ü - A l t m ı ş ı n a y a k ı n , k ı r saçlı b i r
adam olan ev sahibi kolonei Roietto beni b ü y ü k b i r neza­
ketle k a r ş ı l a d ı . K o l u m d a n t u t a r a k b ü y ü k salona d o ğ r u
g ö t ü r d ü ve İ t a l y a n ordusuna mensup zabitlerle a y r ı ay­
rı t a n ı ş t ı r d ı . T a n ı ş t ı ğ ı m insanlarla k o n u ş u r k e n , b i r taraf­
tan da e t r a f ı k o l a ç a n ediyor, k i m l e r i n b u l u n d u ğ u n u gör­
meye ç a l ı ş ı y o r d u m . Davetlilerin a r a s ı n d a b i r i k i t a n ı d ı k
aile. i s i m l e r i n i b i l m e d i ğ i m bir s ü r ü Şişlili h a n ı n ı ve bir
kaç T ü r k erkeği vardı.
Saat i k i y e kadar e t r a f ı m ı iyice t e t k i k e t t i m . Ö ğ r e n ­
mek i s t e d i ğ i m i ö ğ r e n d i k t e n sonra kolonelden m ü s a a d e
istedim ve salondan ç ı k t ı m . K a p ı l a r ı a ç ı k d u r a n yan oda­
lar s ı z m ı ş k a d ı n l a r ve zabitlerle d o l u y d u . A d e t a içim sız-
l ı y a r a k bunlara b a k t ı m ve k a p ı y a i n d i m . U ş a ğ ı m beni
b e k l i y o r d u . O z a v a l l ı y a da i ç i r m i ş l e r d i . Zaten y a ş l ı olan
a d a m c a ğ ı z i ç k i y l e harap bir bale gelmişti...
Ertesi g ü n ü . i l k işim Mustafa K e m a l e giderek gör­
d ü k l e r i m i anlatmak oldu. B e n i d i n l e r k e n , kendi kendine:
— B u n l a r ı n sonu gelecek. B u n l a r ı n aonu gelecek, d i ­
ye m ı r ı l d a n : y o r d u . D a y a n a m ı y a r a k :
— Nasıl gelecek P a ş a m ? B u iş nasıl olacak? diye
s o r d u ğ u m zaman:
— Onu simdi s ö y l i y e m e m . Fakat y a k ı n d ı r , dedi...
G ü n l e r , b'r r ü y a d a y m ı ş ı m g i b i g e ç i y o r d u . B i r a:ı b i r
dakika boş v a k t i m y o k t u . Mustafa K e m a l i n e v i n d e k i top­
l a n t ı l a r s ı k l a n m ı ş , g ö r ü ş m e l e r hararetlenmisti. K u r u l m a k ­
ta olan b i r p l â n . v a t a n ı k u r t a r m a k için gece g ü n d ü z b i r
faaliyet v a r d ı .
B i r g ü n Cevat Abbasla yemek odannda o t u r u y o r d u k .
Havadan sudan k o n u ş u r k e n , birdenbire:
 — 268 —

— P a ş a Anadoluya g e ç m e y e karar v e r d i , dedi. Ş a ­

şırmıştım:
— Nasıl olur? Bu iş: nasT yapacak? d i y e b i l d i m .
— K a r a r ı Kata.. H a z ı r l ı k l a r ı n ı t a m a m l a d ı bile. Siz
de gitmek istemiz misiniz?
O n u n için A n a d o l u y a g e ç m e k b a ş l a n ı l a n b i r isi ta­
m a m l a m a k t ı . Neden niçin o l d u ğ u n u b i l m i y o r d u m amma
o anda A n a d o l u y a gitmemeye karar v e r d i m . O g ü n e ka­
dar elimden g e l d i ğ i kadar ç a l ı ş m ı ş , m ü m k ü n o l d u ğ u ka­
dar vazifemi y a p m ı ş t ı m . B e n i m için bundan sonra yapa­
cak iş k a l m ı y o r d u . Acaba Cevat Abbas. P a ş a n ı n arzuru
ile m i bana bu suali soruyordu? Acaba a ğ z ı m ı m ı ar.yor­
du:
— B e k l e m e d i ğ i m anda gelen bu sual beni çok ş a ş ı r t t ı .
Biraz d ü ş ü n m e k lâzım amma A n a d o i u y a g e ç e c e ğ i m i zan­
n e t m i y o r u m , dedim.
Cevat Abbasla bu k o n u ş m a m ı z d a n i k i g ü n sonra
Mustafa K e m a l bizzat bu t e k l i f i t a m a m l a d ı ve:
— Bize faydanız çok olacak. Halide Edip h a n ı m da
A n a d o l u y a geçiyor, y a l n ı z k a l m a z s ı n ı z , dedi.
Çok zeki olan Mu:>.afa K e m a l :
— M ü s a a d e ederseniz, biraz d ü ş ü n e y i m , d e d i ğ i m za­
man g i t m e k niyetinde o l m a d ı ğ ı m ı a n l a m ı ş t ı . Nitekim.
1919 senesinde A n a d o l u y a hareket ettiği zaman ben İs­
tanbulda k a l ı n ş t ı m . B u gene zab'tin. v a t a n ı feci a k ı b e ­
tinden k u r t a r a c a ğ ı n a i m a n ı m v a r d ı .
Bu sırada Şevketin İstanbula geleceğini haber a l ­
d ı m . B u havadise annesinin n a m ı n a memnun o l m u ş t u m .
S e v k . t i n İ s t a n b u l a gelmesi ü z e r i m d e h i ç b i r tesir yapma­
dı.
Mustafa K e m a l . Anadoluda harekete g e ç m i ş t i . M c m -
lekette yer yer m l l ü k a y n a ş m a l a r o l u y o r d u . İ s t a n b u l ise
hala d ü ş m a n çizmesi a l t ı n d a y d ı . B a ş t a b u l u n a n l a r mem-
 — 269 —

leketi k u r t a r m a k için gayret sarfetmiyor. bilakis, kur­

t u l u ş ç a r e l e r i n i arayan Mustafa Kemale engel olmak is­
t i y o r l a r d ı . V a t a n m u s t a r i p t i . İ s t a n b u l , o t u r u l m a z oir hal
a l m ı ş t ı . İ s t i l â c ı l a r , h i ç b i r mukaddesat t a n ı m ı y o r , benli­
ğimizi yoketmeye ç a l ı ş ı y o r d u . B u vaziyet k a r ş ı s ı n d a a-
s a b ı m her g ü n biraz daha bozuluyor : ı h h a t i m i kaybedi­
y o r d u m . İ s t a n b u l u n bu z a v a l l ı hali beni b o ğ u y o r d u . B u ­
radan u z a k l a ş m a m . işijal a l t ı n d a bulunan m e m l e k e t i m ­
den bir m ü d d e t için a y r ı l m a m bana i y i gelecekti.

DERESDENDE'DE
KENDİMİ SANATA VERMİŞTİM
Seyahat k a r a r ı m ı verince y«ıl h a z ı r l ı k l a r ı n a b a ş l a ­
d ı m ve bir de y o l a r k a d a ş ı b u l d u m . B u . benim gibi seya­
hati seven, y a k ı n a r k a d a ş ı m N u r i y e Ç a v d a r l ı i d i .
A n a d o l u harekat n ı n b a ş l a m a s ı n d a n biraz sonra, 19!'.)
senesinde, bir İ t a l y a n gemisi olan Montene groya bindik
A i l e m d e n ve a h b a p l a r ı m d a n m ü t e ş e k k i l k a l a b a l ı k bir
grup bizi g e ç i r m e y e g e l m i ş t i . V a p u r u m u z y a v a ş ya­
vaş r ı h t ı m d a n a y r ı l ı r k e n arkada b ı r a k t ı k l a r ı m ı z ı s e l â m ­
l ı y o r d u m . Acaba, bir daha ne zaman d ö n e c e k t i m . D ü ş ­
man çizmesi a l t ı n d a olan m e m l e k t i m i d ö n d ü ğ ü m zaman
k u r t u l m u ş bulacak m ı y d ı m ? G ö z l e r i m d e n istemiyerek
yaşlar akıyordu.
Ağladığ mı gören Nuriye:
— Ç o c u k l u k ediyorsun, "dediği zaman kendime gel­
d i m ve göz y a ş l a r ı m ı sildim.
İ s t a n b u l u arkada b ı r a k m ı ş açık denizlere d o ğ r u y o l
a l ı y o r d u k . B i l e t l e r i m i z V e n e d i ğ e k a d a r d ı . V e n e d i ğ e var­
d ı k t a n Eionra nereye g i d e c e ğ i m i z i k a r a r l a ş t ı r a c a k t ı k . I>-
tanbuldan a y r ı l ı r k e n , aile dostumuz F e r i t beye v e k â l e t
b ı r a k m ı ş t ı m . İ ş l e r i m i t a n z i m ;edfical*. mi-as-'îan k a l m ı ş
b i r k a ç p a r ç a d a n a l a c a ğ ı p a r a l a r ı bana g i d e c e ğ i m yere
g ö n d e r e c e k t i . B u hususta içim r a h a t t ı . .
 — 270 —

Pireye kadar güze] b i r hava ile geldik. Y u n a n i s t a n -

dan vapura binen y o l c u l a r ı n a r a s ı n d a bir k a n kcca ile
b i r de ç o c u k l a r ı v a r d ı Pireden k a l k ı p K o r e n t i g e ç e r k e n
vapurda b i r havadis y a y ı l d ı . B u adam ân i b i r k a l p k r i z i
neticesinde ö l m ü ş t ü . A s a b ı m zaten bozuktu. B u haber si­
n i r l e r i m i b ü s b ü t ü n gerdi. N u r i y e y e :
— D ü n y a d a , i ç e r i s i n d e ölü b u l u n a n bir gemide se­
yahat etmem. İlk iskele neresi 'ise* oraya ç ı k a l ı m , dedim.
İlk uğrak yerinin Brindizi o l d u ğ u n u royîeyen Nuriye,
beni k a n d ı r m a k için ne dediyse para etmedi. Ç a r n a ç a r
arzuma b o y u n eğdi ve b i z B r i n d i z ı y e çıktık.
Bence, d ü n y a n ı n en k ö t ü ş e h i r l e r i n d e n b i r i B r i r . d i z i -
dir. Burada ancak t r e n v a k t i n e kadar k a l d ı k t a n sonra
M i l â n o y a hareket ettik. Orada otele y e r l e ş t i k t e n sonra
hemen gezmeye ç ı k t ı k . B u ş e h i r , gezmekle d o y u l u r gibi
d e ğ i l d i . M i i â n o d a k a l d ı ğ ı m ı z on d ö r t g ü n z a r f ı n d a her
t a r a f ı g ö r d ü k . M e v s i m sonu o l d u ğ u için opera k a p a l ı y d ı
Hemen hc-rnen her a k ş a m operetlere g i d i y o r d u k . H a r b i n
sıkıntısı burada pek belli d e ğ i l d i . Herken, n e ş e s i n d e ve
e ğ l e n c e s i n d e devam e d i y o r d u . Fakat M ı l â n c d a n a y r ı l ı p
A v u s t u r y a h u d u d u n u g e ç t i ğ i m i z zaman h a r b i n tesirini
b ü t ü n fc-caatiyle g ö r d ü k . H u d u t t a n V i y a n a y a kadar b i r
h a y l i yiyecek sıkıntısı ç e k t i k .
V i y a n a y a v a r d ı ğ m ı z zaman nereye gidip y e r l e ş e c e ­
ğimizi h e n ü z 'kararlaş*hrmam"ıştık. N u r i y e , D r e ı d e r . e g i t ­
m e m i z ' t e i . i i f e t t i . Daha evvel orada b u l u n m u ş olan N u ­
r i y e , bu Saksonya ş e h r i n i n çok g ü z e l o l d u ğ u n u s ö y l ü y o r ­
du. N i y e t i m , A l m a n y a d a k a l m a k t ı . N u r i y e , b u ş e h r i bu
kadar m e t h e t t i k t e n *onra •gitmeme!; için h i ç b i r sebep
y o k t u . ? I a r a r : m ı z ı v e r d i k t e n ü ç g ü n sonra Dresdene hare­
k e t ettik. E v v e l â g a r ı n k a r ş ı s ı n d a k i b i r otele y e r l e ş t i k .
N u r i y e , eskiden k a l m ı ş o l d u ğ u pansiyona yer a l m a ğ a g i t ­
t i . D ö n d ü ğ ü zaman pansiyonu t e m i n e t t i ğ i n i söyledi.
 — 271 —

Pansiyon Ş i l i n g d e i k i y a t a k l ı b i r odaya y e r l e ş m i ş ­
t i k . Pansiyonumuzun sahibesi F r a u B ü l ü m k e , i l k boşa­
lan o d a y ı bize v e r e c e ğ i n i v â d e t t i . E ö y i e c e kendime ait
b i r odam o l a c a k t ı .
Dresden, h a k i k a t e n g ü z e l bir ş e h i r o i m a k i a beraber
i . . - : g ü n l e r i m ü t h i ş .«ikildim. A l m a n c a b i l m e d i ğ i m için b i n
bir t ü r l ü m ü ş k ü l â t l a k a r ş l a ş ı y o r bilhassa d ü k k â n l a r d a
alış v e r i ş ederken t e z g â h t a r l a r l a a n l a ş a m ı y o r d u m . H e ­
men hemen h i ç b i r d ü k k â n c ı , F r a n s ı z c a k o n u ş a n b i r m ü ş ­
t e r i y e m a l v e r m e k i s t e m i y o r d u . A r t ı k öyMe b i r hale g e l ­
miştim k i :
— A m a n buradan g i d e l i m , d i y o r d u m .
D ü k k â n c ı l a r l a başıma gelenleri Frau Bülükmeye
s ö y l e d i ğ i m zaman k a d ı n kahkahalarla g ü l d ü ve:
Siz onlara T ü r k o l d u ğ u n u z u r ö y l e y i n . B ü t ü n k a p ı l a r acı-r
l i r . Her t ü r l ü k o l a y l ı k l a k a r ş ı l a ş ı r s ı n ı z , dedi.
Hakikate:-; de o g ü n d e n sonra d ü k k â n l a r a g i r e r g i r ­
mez i l k l â f ı m :
— Ben T ü r k ü m , demek oldu ve itibar g ö r d ü m . Tez­
1
g â h t a r l a r i s t e d i k l e r i m i d e r h a l y a p a r l a r ve m ü k e m m e l
b i r F r a n s ı z c a ile T ü r k i y e h a k k nda m a l û m a t s o r a r l a r d ı .
Arışarrryacağımı zannettiğim D/nesdene fazlasiyle
bağlandım ve bu ş e h r i ç o k sevdim.
B ü y ü k b i r bina o l m ı y a n pansiyonumuzda ancak y i r ­
m i oda v a r d ı . Pans'yonda k a l a n her k e ş l e dost c.îmuş â-
deta b ü y ü k b i r aile haline g e l m i ş t i k . B u n l a r ı n a r a s ı n d a
gayet şirin,, yaşlı b i r k a r ı k o c a v a r d ı . B ü t ü n gazeteleri
t a k i p eden bu k a r ı k o c a bana daima m e m l e k e t i m d e n ha­
vadisler v e r i r l e r d i . Mustafa K e m a l i n b ü y ü k ç a p t a m ü ­
cadeleye g r i ş t i ğ i n i v e m o m l e k e t i k u r t a r m a k için gece
g ü n d ü z çalı.ştığ n ı bunlar'dan ö ğ r e n m i ş t i m . İstanbulda,
Mustafa K e m a l i n evinde y a p ı l a n t o p l a n t ı l a r ı n semeresi
 — 272 —

y a v a ş y a v a ş meydana ç ı k ı y o r , v a t a n ı k u r t a r m a k ü m i d i
s a ğ l a m l a ş ı y o r d u . Bu haberleri almak içimi f e r a h l a t ı y o r ,
n e ş e m i yerine g e t i r i y o r d u . A v r u p a gazeteleri, ne kadar
ol.«a taraf t u t u y o r ve haberleri d o ğ r u v e r m i y o r d u . .Buna
r a ğ m e n ben vaziyeti daha b a ş ı n d a n beri y a k ı n d a n ta­
k i p e t t i ğ i m için neticeden e m i n d i m . İ ç i m f e r a h l ı y o r , en
ufak bir havadisle g u r u r l a n ı y o r d u m . V a t a n ı m k u r t u l u ­
yordu....
G ü n l e r , aylar b ü y ü k b i r hızla g e ç i p g i d i y i du. Zo^;
o t u r m a k t a n s k ı l m a y a b a ğ l a d ı ğ ı m için Dresden konser­
v a t u a r ı n a talebe olarak y a z ı l d ı m ve şan dersleri a"maya
b a ş l a d ı m . N u r i y e , bir a r k a d a ş ı n ı n daveti ü z e r i n e , altı ay
sonra benden a y r ı l m ı ş ve Romaya g i t m i ş t i . İik g ü r l e r i
N u r i y e y i çok a r a d ı m . Fakat z a m a ı i l a o kadar çok arka­
d a ş e d i n m i ş t i m k i b i r dakika boş v a k t i m k a l m ı y o r d u . A -
vunup gidiyordum. Konservatuardaki çalışmalarıma bü­
y ü k b i r ciddiyetle devam e d i y o r d u m . Y a l n ı z mektebe
gitmek, ders a l m a k l a i k t i f a e t m i y o r ş e h i r d e k i b ü t ü n m ü ­
zik h a r e k e t l c r ' n i y a k ı n d a n t a k i p e d i y o r d u m . Hemen he­
men her gece operaya, operetlere, t i y a t r o l a r a gidiyor,
b ü y ü k b i r sanat faaliyetinin i ç i n d e y a ş ı y o r d u m . Sahneye
mensup, b i r ç o k kimselerle dost o l m u ş t u m .Onlar n va-
sıtasiyle kulis at/ılarma giriydr, s a n a t k â r l a r ı n hayatını
yakmen g ö r ü y o r d u m .
— H a y v a n l a r a k a r ş ı olan sevgimden b i r k a ç yerde bah­
s e t m i ş t i m . Dresdendc de bana a r k a d a ş l ı k edecek b i r k ö ­
pek b u l m a k t a gecikmedim. B u , pansiyonumuzun a l t ı n ­
daki polis karakolunda bu'lunan polis k ö p e ğ i V i k k i i d i .
Her a k ş a m , eve d ö n d ü ğ ü m zaman, beni k a r ş ı l a r , bana
âdeta:
— Hoş geld'n! derdi.
Polisler, onunla a h b a p l ı ğ ı m a ses ç ı k a r m a z l a r fakat
b i r lokma yiyecek v e r d i ğ i m i istemezlerdi. B u yamar, k ö -
 — 273 —

p e ğ i n b i r v a k a s ı n a ş a h i t C l m u ş t u m . B u n u yazmadan ge-
cemiyeceğim.
B i r g ü n . s o k a ğ a ç ı k m a k ü z e r e a ş a ğ ı y a i n d i ğ i m za­
man, i k i polisin a r a s ı n d a duran V i k k i y i g ö r d ü m . B e r m u ­
tat sevip o k ş a m ı y a b a ş l a d ı m ve polislerle konuşmaya
d a l d ı m . K a r ş ı k a l d ı r ı m d a n , ü ç tane kabaca mektep ta­
lebesi g i d i y o r d u . B u n l a r ı g ö r e n V i k k i birdenbire k u l a k l a ­
r ı n ı d i k t i ve ok g i b i y e r i n d e n f ı r l a y a r a k ü z e r l e r i n e d o ğ ­
ru k o ş t u . Ç o c u k l a r d a n b i r i s i n i n ceketinden y a k a l a d ı ğ ı
gibi s ü r ü k l e m i y e başladı. Ç o c u k , a v a z ı ç ı k t ı ğ ı kadar ba­
ğ ı r ı y o r , k u r t u l m a y a u ğ r a ş ı y o r d u . V i k k i î s e , ç o c u ğ u o-
laııca hızı ile bizi mtarafa d o ğ r u ç e k i ş t i r i y o r d u . B u va­
ziyet k a r ş ı s ı n d a polisler k o ş u p ç o c u ğ u k u r t a r d ı l a r ve ü -
ç ü n ü birden karakola g e t i r d i l e r . V i k k i n i n b u n l a r d a n ne
istediğini bir türlü a n l ı y a m a m ı s t ı m . K ö p e k vazifesini
y a p m ı ş b i r insan gibi y e r i n d e azametle d u r u y o r d u .
B u s ı r a d a karakoldan ç ı k a n komiser elindeki t e r e y a ğ ­
lı koca b i r d i l i m e k m e ğ i k ö p e ğ e u z a t t ı ve:
— A f e r i n V i k k i , senden çok m e m n u n u m . E k m e ğ i
h a k k e t t i n a r t ı k , dedi.
Komisere, bu işin ne o l d u ğ u n u ve V i k k i n i n niçin b u
ş e k i l d e hareket e t t i ğ i n i s o r d u ğ u m zaman ş u n l a r ı s ö y l e d i :
— D ö r t ay evvel b i r zenginin evinde m ü h i m b i r h ı r ­
sızlık o l m u ş , k i l e r i n d e , d o l a p l a r ı n d a ne varsa hepsini
ç a l m ı ş l a r d ı . B u işi y a p a n l a r ı b i r t ü r l ü b u l a m ı y o r d u k . B i ­
z i m V i k k i , bu ç o c u ğ u n ü z e r i n e y ü r ü y ü n c e işin i ç i n d e b i r
iş o l d u ğ u n u a n l a d ı k ve ç o c u k l a r ı isticvap ettik. Ç o c u k
a ş ç ı n ı n o ğ l u y m u ş ve e l b i r l i ğ i ile h ı r s ı z l ı ğ ı yapmışlar.
V i k k i n i n sayesinde bu işi h a l l e t t i k .
A r t ı k ben. V i k k i y e b i r k ö p e k d e ğ i l de bir i n s a n m ı ş
g i b i b a k ı y o r d u m . B u vaka beni h a k i k a t e n büyük bir
hayrete d ü ş ü r m ü ş t ü . V i k k i n i n buna benzer daha b i r ç o k
marifetleri varmış.
F.18
 — 274 —

Dresdende b u l u n a n b i r çok T ü r k a r a s ı n d a en y a k ı n
d o s t l a r ı m , Vasfi R a ş i t beyMe eşi ve ş i m d i Galatadaki ü -
ç ü n k ü noter olan R a ş i t bey ailesiydi. Bos z a m a n l a r ı m d a
b u l u ş u r beraber gezerdik.
TALÂT PAŞAYA ÖLDÜRÜLECEĞİNİ EVVELDEN HA­
BER V E R D İ M
Pansiyonumuzda i k i g e n ç talebe k a l ı y o r d u . Bunlar,
P o l o n y a l ı Zengin f a b r i k a t ö r m ö s y ö B i d d e r m a n ı n o ğ u l l a ­
r ı y d ı . B i r g ü n . a k ş a m ü z e r i pansiyona d ö n d ü ğ ü m zaman
beni k a p ı d a k a r ş ı l a d ı l a r ve ikisi bir a ğ ı z d a n :
— Sizin T a l â t p a ş a y ı v u r a c a k l a r m ı ş . dediler.
Ş a ş ı r m ı ş t ı m . T a l â t p a ş a B e r i inde b u l u n u y o r d u . Ş a ­
kacı ve h o ş s o h b e t olan bu ç o c u k l a r ı n s ö z l e r i n e inanma­
d ı m ve:
— Yalan s ö y l ü y o r s u n u z . B ö y l e ş a k a y a p ı l ı r m ı ? de­
dim.
Fakat hallerinde yalan s ö y l e r b i r vaziyet yoktu.
Mektepte talebeler a r a l a r ' n d a k o n u ş u r l a r k e n i ş i t m i ş l e r
ve b i r suikast h a z ı r l ı ğ ı n ı n y a p ı l m a k t a o l d u ğ u n u d u y m u ş ­
l a r d ı . İ n a n m a k istemememe r a ğ m e n işin ciddiyetine be­
ni ikna ettiler. B ö y l e ciddî b i r meseleyi haber a l ı n c a ye­
r i m d e rahat oturamaz o l m u ş t u m . Nihayet b i r sabah Ber-
line gidip vaziyeti T a l â t p a ş a y a a n l a t m a ğ a karar verdim.
K a r a r ı m ı v e r i r vermez de Berline hareket e t t i m .
B e r l i n e v a r ı r varmaz i l k işim P a ş a y ı telefonla ara­
mak oldu. T a l â t P a ş a . kendisini alelacele g ö r m e k iste­
memden ş a ş ı r m ı ş t ı . Sesinden ş a ş k ı n l ı ğ ı belliydi. Otel
Adloncia saat b e ş t e b u l u ş a b i l e e c ğ i m i z i söylediği zaman:
— A m a n p a ş a m pek geç. Ben hemen Dresdene d ö n ­
mek n i y e t i n d e y i m . B u işi i k i b u ç u k t a yapsak olmaz m ı ?
diye sordum. Kendisi de b u n u k a b u l etti.
Otel Adlona gidip y e m e ğ i m i yedikten sonra salonda
o t u r u p P a ş a y ı b e k l e m e ğ e b a ş l a d ı m . T a m saatinde k a p ı -
 — 275 —

dan i ç e r i y e g i r d i . E l i m i s ı k t ı k t a n sonra k a r ş ı m d a k i k o l ­
t u ğ a o l u r d u . K o n u ş m a y a b a ş l a d ı k . Ben, söze nereden
b a ş l a y a c a ğ ı m ı b i l m i y o r . P a ş a da kendisinden ne i ş e y e ­
c e ğ i m i merak ediyordu. Nihayet sözü g e ç m i ş t e n a ç t ı m ve
bana i y i l i k edenlere daima y a p m a k s ı r a s ı gelince i y i l i k ­
le mukabele etmek i s t e d i ğ i m i ve talebeler a r a s ı n d a konu­
ş u l a n l a r ı kendisine a n l a t a r a k :
— P a ş a m , tehlikedesiniz. B i r suikast h a z ı r l ı y o r l a r ,
dedim.
B u g ü n gibi h a t ı r ı m d a d ı r . B u s ö z l e r i m i dinleyen P a ş a ,
ben sustuktan sonra k o l t u ğ u n a y a s l a n d ı ve a l a y l ı bir
tarzda:
— Zahmetinize çok t e ş e k k ü r ederim, h a n ı m e f e n d i .
B u r a y a kadar g e l m e m e l i y d i n i z . Fakat size ş u n u h a t ı r ­
l a t m a k isterim k i b u r a s ı T ü r k i y e değil A l m a n y a d ı r . dedi.
ve s ö z l e r i m e inanmak istemedi.
Kendisine işin ciddiyetini a n l a t m a ğ a ç a l ı ş ı y o r :
— A m a n , P a ş a çok rica ederim. S ö z l e r i m e inanın,
Yalan s ö y l e m e ğ e ne mecburiyettim var. Biraz dikkatli
olmaktan b i r ş e y ç ı k m a z k i . , diye y a l v a r ı y o r d u m .
S ö z l e r i m i n boşa g i t t i ğ i n i ve alayla karşılandığını
g ö r ü n c e kafam fena halde k ı z m a y a başladı. Birdenbire
y e r i m d e n f ı r l a d ı m ve:
— Ben g i d i y o r u m . A i l a h a ı s m a n l a d ı k Y a l n ı z sizden
i s t e d i ğ i m tek şey var. E ğ e r g ü n ü n b i r i n d e b ü y l e b i r vak-
a ile k a r ş ı l a ş ı r s a n ı z beni d ü ş ü n ü n ü z , dedim ve otelden
çıktım-
O kadar s i n i r l e n d i m k; gara kadar y ü r ü m e ğ e karar
v e r d i m . Yolda hızlı hızlı giderken F ü r s t i n Haus'un ö n ü n ­
de Naciye Sultanla T a l â t P a ş a n ı n esi H a y r i y e h a n ı m a te­
sadüf e t t i m . K a r ş ı k a l d ı r ı m d a aksi istikamete d o ğ r u y ü ­
r ü y o r l a r d ı - B i r an d u r a k l a d ı m . Acaba H a y r i y e h a n ı m a
b i r ş e v s ö y l e s e m m i y d i m ? S ö y l e s e m ne o l a c a k t ı ? P a ş a , bu-
 — 276 —

r a s ı T ü r k i y e d e ğ i l A l m a n y a d e m i ş t i ya.. Onlar bana bak­

tı, ben onlara b a k t ı m . . Y ü r ü d ü m g e ç t i m .
A r a d a n ü ç g ü n g e ç t i k t e n sonra olanlar oldu ve T a l â t
P a ş a y ı e v i n i n k a p ı s ı n ı n ö n ü n d e v u r d u l a r . B u vak'a 1921
senesinde cereyan etmişti...
Dresdene a r t ı k a d a m a k ı l l ı a l ı ş m ı ş t ı m . Gezip g ö r m e ­
d i ğ i m k ı y ı s ı b u c a ğ ı k a l m a m ı ş t ı . B u arada konservatuar­
daki derslerime devam ediyordum. T a t i l zamanlarımı
S a k s o n y a n ı n İ s v i ç r e s i olan Bastiya'da g e ç i r i y o r d u m - A l -
m a n y a n ı n bende u n u t u l m a z h a t ı r a l a r ı v a r d ı r .
:
N i h a j e t 1923 senesinde m i t h i ş b i r para b u h r a n ı b a ş ­
l a d ı . M a r k her geçen g ü n biraz daha d ü ş ü y o r d u . Herkes­
te b i r s ı k ı n t ı , b i r d ü ş ü n c e b a ş g ö s t e r m i ş t i . Bankaya gidip
para b o z d u r d u ğ u m zaman y a n ı m a b i r valiz alıp p a r a l a r ı
b u n u n i ç i n e k o y m a k mecburiyetinde k a l ı y o r d u m . İ n s a n
bu kadar ç o k p a r a y ı bir arada g ö r ü n c e zengin oldum
zannediyor. P a r a y ı h a r c a m a ğ a b a ş l a y ı n c a da ne kadar
kıymetsiz olduğunu anlıyordu.
İ ç i m memleket hasreti ile k a y n a m a ğ a b a ş l a m ı ş t ı . A -
ş a ğ ı y u k a r ı ü ç bucuk senedenberi A l m a n y a d a bulunu­
y o r d u m . Dresden'de i y i v a k i t g e ç i r m e k l e beraber İ s t a n ­
b u l g ö z ü m d e t ü t ü y o r , a k r a b a l a r ı m ı özlü/yordum. İ s l a n -
b u l d a n gelen haberlere g ö r e , A n a d o l u h a r e k â t ı her g ü n
biraz daha lehimize d ö n ü y o r zafere d o ğ r u b ü y ü k a d ı m l a r
atılıyordu. Hayat şartlarının güçlüğü altında Almanya
oturulacak g i b i değildi. Uzun u z a d ı y a d ü ş ü n ü p t a ş ı n d ı k ­
tan sonra, her ne p a h a s ı n a olursa olsun, d ö n m e y e karar
verdim.
K a r a r ı m ı v e r d i k t e n sonra yol h a z ı r l ı k l a r ı n ı t a m a m ­
lamak i ş t e n d e ğ i l d i . Pasaportumu gene b i n b i r t ü r l ü m ü ş ­
k ü l a t l a elime a l d ı k t a n sonra trenle İ s t a n b u l a , v a t a n ı m a
d o ğ r u hareket e t t i m .
 — 277 —

Ben A l m a n y a d a y k e n . K a n d i l l i d e k i köşk de s a t ı l m ı ş ,
k a r d e ş l e r i m a y r ı a y r ı evlere ç ı k m ı ş t ı . K a r d e ş i m M ü n i r e
;
eline geçen para ile şişlide g ü z e l b r ev s a t ı n a l m ı ş ve çı­
r a y a y e r l e ş m i ş t i - Ben d o ğ r u ona gidecektim-
Sirkecide beni k a r ş ı l a y a n Ziyaeddin, k ı s a b i r hasta­
lık neticesinde k a r ı s ı n ı k a y b e t m i ş . M ü n i r e ' n i n e v i ise
b i r y a n g ı n l a k ü l olup g i t m i ş t i . İ s t a n b u l a her d ö n ü ş ü m d e
b ö y l e feci haberlerle k a r ş ı l a m ı y o r d u m . Talihim acaba
bana daha neler, ne g i b i oyunlar o y n ı y a c a k t ı ? Kadere bo­
y u n e ğ m e k t e n b a ş k a ç a r e m yoktu- O gecemi Sultanahmet
t e oturan teyzemin evinde g e ç i r d i m . Ertesi g ü n ü b i r ar-
k a d a ş a m ı n daveti ü z e r i n e A r n a v u t k ö y ü n d e k i evine g i t ­
t i m . Yersiz, y u ı d s u z , evsiz k a l m ı ş t ı m .
B u vaziyetin daha uzun m ü d d e t s ü r m i y e c e ğ i n i , b i r an
e v v e l b i r eve ç ı k a c a ğ ı m ı b i l i y o r d u m amma bu i l k g ü n l e r
bana b i r k â b u s gibi geldi.
Nihayet m e r h u m e n i ş t e m Ş i ş l i d e M u h i t t i n Bey apar-
t ı m a n m d a b i r daire t u t t u . Oraya y e r l e ş t i k . K a r ş ı m ı z d a k i
K a r l o a p a r t ı m a n ı n d a Nazire H a n ı m l a , Ş e f i k a o t u r u y o r ­
l a r d ı . G ü n l e r i m i z beraber g e ç i y o r d u .
ZAFER Z A M A N I N D A CUMHURİYETİN İLÂNI
Anadoludan gelen her haber y ü z ü m ü z ü g ü l d ü r ü y o r ­
du. Mustafa K e m a l ' i n her ş e y e muvaffak o l m a s ı g ö n ü l ­
l e r i f e r a h l a t ı y o r d u . D ü ş m a n , d ö r t b i r taraftan denize d ö ­
k ü l ü y o r , zafer g ü n l e r i y a k l a ş ı y o r d u . Nihayet, b ü t ü n T ü r k
m i l l e t i n i n b e k l e d i ğ i g ü n geldi ç a t t ı . A r t ı k Sevr muahede­
si p a r ç a l a n m ı ş , itilâf o r d u l a r ı geldikleri gibi g i t m i ş l e r d i .
B i r g ü n top sesleri İ s t a n b u l ufuklarında gürledi.
Bunlar, zafer t o p l a r ı y d ı - C u m h u r i y e t ilân e d i l m i ş t i . B u
arada, P a d i ş a h , s a r a y ı n ı , t a h t ı n ı tacını b ı r a k ı p b i r İ n g i ­
l i z gemisi ile memleketten k a ç m ı ş t ı . C u m h u r i y e t i n Ha­
n i y l e eski b i r devir k a p a n ı y o r , y e n i b i r r e j i m b a ş l ı y o r d u . '
Acaba hanedan ne o l a c a k t ı ? T ü r k m i l l e t i n i d ü ş m a n çiz-
 — 278 —

mesi a l t ı n d a n k u r t a r a n Mustafa Kemai, acaba h a n e d a n ı

burada b ı r a k a c a k m ı y d ı ? B ü t ü n s a r a y l a r ı b i r telâş a l m ı ş ­
t ı . Her an, her dakika y e n i b i r haber b e k l i y o r d u m . N i ­
hayet b e k l e d i ğ i m haber geldi. Hanedan ailesine mensup
kimseler hudut harici edileceklerdi. S ö y l e n d i ğ i n e göre
T ü r k i y e d e hanedana mensup bir tek f e r t k a l m ı y a c a k t ı .
B u haber, benim için en b ü y ü k f e l â k e t t e n daha acı b i r
ş e y d i . Ben ne o l a c a k t ı m ? Kardeşlerim, ailem, saraya
mensu p y ü z l e r c e kimse ne o l a c a k t ı ? M e m l e k e t t e n a t ı l m a k ,
yersiz yurtsuz, v a t a n s ı z kalmak demekti. B i r memleket
ç o c u ğ u için bundan daha feci, bundan daha kötü bir va­
ziyet o l a b i l i r m i y d i ?
B i r a k ş a m Nazireye y e m e ğ e davetliydik. Benim sof­
rada gayet d ü ş ü n c e l i o t u r d u ğ u m u ve hiç b i r şey yemedi­
ğ i m i gören Nazire:
— Ne d ü ş ü n ü y o r s u n ? Nen var? diye sordu.
— Nereye g i d e c e ğ i m i , ne y a p a c a ğ ı m ı . Daha d o ğ r u s u
a k ı b e t i m i z i d ü ş ü n ü y o r u m , dedim.
Y ü z ü m e uzun uzun bakan Nazire, şu sözleri s ö y l e d i :
— B u d ü ş ü n c e l e r i n i n hepsi boş. G ö r e c e k s i n , sizlere
i l i ş m i y e c e k t i r - Seni u n u t m a m ı ş t ı r . Y e n i bur kanun ha­
berini bekliydim-
H a k i k a t e n de b i r k a ç g ü n sonra y e n i b i r kanun çıktı.
B u kanuna g ö r e bizler y a n i hanedandan t o r u n olanlar
memlekette kalabilecektik. Bu havadisi d u y d u ğ u m za­
man h i s s e t m i ş o l d u ğ u m sevinci tarif edemem. Sanki d ü n ­
yalar bana v e r i l m i ş , g ü n d o ğ m u ş t u .
K a n u n tasdikten geçer g e ç m e z hanedan ailesinin bir
an evvel memleketten ç ı k m a l a r ı için emir g e l m i ş t i . B ü ­
t ü n saraylarda h a z ı r l ı k , telâş b a ş g ö s t e r m i ş t i . G ö z y a ş l a r ı
i ç i n d e e ş y a l a r t o p l a n ı y o r , gidecekler bu feci a k ı b e t e ağ­
l ı y o r d u . B u t o p r a ğ a b i r daha ayak basmamak, bu hava­
y ı t e n e f f ü s etmemek ne g ü ç , ne feci ve ne içler acısı b i r
 — 279 —

haldi. G i d i y o r l a r , fakat nereye gideceklerini b i l m i y o r l a r ­

d ı . B u g ü n p a r a l a r ı v a r d ı amma y a r ı n ne o l a c a k t ı ? Nereye
y e r l e ş e c e k l e r d i ? B ü t ü n b u n l a r birer m e ç h u l d e n ibaret­
ti.
K a r d e ş i m Z i y a e d d i n . erkek o l d u ğ u için. m e m l e k e t i
t e r k e d e n l e r i n a r a s ı n d a yer alınıştı. A k ş a m a sabaha git­
mesi b e k l e n i y o r d u . Z i y a e d d i n , i k i k ı z ı n ı İ s t a n b u l d a , ya­
n ı m ı z d a b ı r a k a c a k t ı . E n y a k ı n ı m olan halam. A y ş e Ha­
n ı m S u l t a n da h a z ı r l ı k l a r ı n a b a ş l a m ı ş t ı . Fakat o a r a l ı k
r a h a t s ı z d ı . B j r g ü n , haber g ö n d e r e r e k beni ç a ğ ı r t t ı -
• E r e n k ö y ü n e , halama giderken eski g ü n l e r i ve b ü y ü k
anneme y a p t ı ğ ı m z i y a r e t l e r i h a t ı r l a d ı m - O debdebeli za­
m a n l a r ı h a t ı r l a d ı ğ ı m ve bizleri daima y a t a ğ ı n d a k a b u l
eden Cemile Sultani g ö z ü m ü n ö n ü n e g e t i r d i ğ i m zaman
b o ğ a z ı m a bir şey t a k ı l d ı ve a ğ l a m a m a k için k e n d i m i zor
t u t t u m . - H e r ş e y b i r h a t ı r a d a n ibaret k a l m ı ş t ı .
O çok i y i b i l d i ğ i m sofalardan, salonlardan g e ç e r e k
h a l a m ı n y a n m a g i t t i m . R a h a t s ı z l ı ğ ı n d a n bahseden halam:
— Acaba h a s t a l ı ğ ı m g e ç e n e kadar İ s t a n b u l d a kalma­
ma m ü s a a d e ederler mi? Y e r i m d e n k ı p ı r d a y a c a k halde
d e ğ i l i m . B u n a bir ç a r e b u l a b i l i r misin? dedi.
B i r tek ç a r e v a r d ı . O da A n k a r a y a g i t m e m ve mü­
saade almak ü z e r e m ü r a c a a t e t m e m d ı .
Ertesi a k ş a m , A n k a r a y a hareket e t t i m . Y e n i h ü k ü m e t
merkezinin y e g â n e oteli olan Hasan B e y i n otelinde b i r o-
da b u l a b i l d i m . V a l i z i m i odama b ı r a k t ı k t a n sonra hemen
s o k a ğ a ç ı k t ı m . N i y e t i m , y a k ı n a r k a d a ş l a r ı m ı bulmak ve
onlar v a s ı t a s i y l e Mustafa K e m â l d e n halam için m ü s a a d e
a l m a k t ı . G a z r y i bizzat gidip g ö r m e k i s t e m i y o r d u m .
S o k a ğ a ç ı k a r ç ı k m a z i l k t e s a d ü f e t t i ğ i m insan o g ü ­
r ü n mebusu Yahya K e m a l oldu. Y a n ı m a gelip k o n u ş a c a ­
ğ ı m z a n n e t m i ş t i m - H a l b u k i g ö r m e m e z î i k t e n gelerek u -
 — 286 —

z a k l a ş t ı . B u hareketine b i r m â n a v e r e m e m i ş t i m - Anlaşı­
l a n , hanedana mensup olmamdan k o r k m u ş t u .
O g ü n l â z ı m gelen kimselerle g ö r ü ş l ü m ve ricamı
s ö y l e d i m . İ s t e d i ğ i m , y i r m i d ö r t saat z a r f ı n d a , icabeden
yere s ö y l e n m i ş v e h a l a m ı n İ s t a n b u l d a daha a l t ı ay kala­
bilmesi için m ü s a a d e ç ı k m ı ş t ı .
A n k a r a d a k i işimi halleder etmez İ s t a n b u l a d ö n d ü m .
H e r g ü n , b i r k a ç aile, h u d u t haricine g i d i y o r d u . Vahdet­
t i n , San Remo'da t u t t u ğ u b i r v i l l a y a y e r l e ş m i ş t i . Y a k ı n ­
l a r ı oraya gidecekti. A i l e m i n k i m i Nis'e, k i m i Parise, k i m i
M ı s ı r a y a y ı l m ı ş , bazısı ise B e y r u t a g i t m i ş t i . A r t ı k İstan­
bulda b i r k a ç kişi k a l m ı ş t ı k .
G ü n l e r b i r b i r i n i k o v a l ı y a d u r s u n , benim içim s:kd-
m a y a b a ş l a m ı ş t ı . H i ç b i r ş e y yapmadan evde o t u r m a k ve­
y a sadece ahbaplarla g ö r ü ş m e k beni t a t m i n e t m i y o r d u .
Ç a l ı ş m a m a m için h i ç b i r sebep y o k t u . Evet çalışacaktım-
Fakat ne iş y a p a b i l e c e ğ i m i b i r t ü r l ü kestirerruyordum-
B i n b i r t ü r l ü h a l ç a r e s i a k l ı m d a n geçiyor, fakat hiçbiri­
sinde karar k ı l a m ı y o r d u m .

SAHNE H A Y A T I N A BAĞLILIĞIM

Bir gün bir toplantıda, Almanyadaki konservatuar

h a y a t ı m d a n ve sahne f a l i y e t l e r i n i n a s ı l y a k ı n e n takip et­
t i ğ i m d e n bahsediyordum. T i y a t r o y a k a r ş ı olan büyük
h a y r a n l ı ğ ı m ı h a r a r e t l i h a r a r e t l i a n l a t ı r k e n icimiz.de bu­
l u n a n b i r avukat b i r d e n b i r e damdan d ü ş e r c e s i n e :
— Niçin t i y a t r o y a girmiyorsunuz? diye sordu.
B u âni sual beni b i r h a y l i ş a ş ı r t m ı ş t ı - H a y r e t l e y ü ­
züne baktım ve:
— B u da nereden a k l ı n ı z a geldi? dedim.
— Ç a l ı ş m a k i s t e d i ğ i n i z i b i l i y o r u m . T i y a t r o da b i r
meslek, hatta bence en u l v î meslektir. B u g ü n a r t ı k biı
 — 281 —

T ü r k k a d ı n ı için sahneye ç ı k m a k b i r zül değil b i r şeref­

t i ) . C u m h u r i y e t i n i l k seneierindeyiz. H e r sahada o l d u ğ u
gibi t i y a t r o s a h a m ı z d a da ilerlememiz lâzım. Sizin gibi
insanların sahnede görünmesi tiyatronun ciddiyeti­
ne h a l k ı b i r kere daha i n a n d ı r ı r . M a d e m k i sanatla a l â ­
k a d a r s ı n ı z ve sahneye bağlısınız, niçin o l m a s ı n ?
Doğrusu böyle bir şey aklıma gelmemişti. Filhakika
sanata b a ğ l ı y d ı m , t i y a t r o d a n h o ş l a n ı y o r , sahneyi seviyor­
d u m ama artist o l m a y ı h i ç b i r zaman düşünmemiştim.
B u n u d ü ş ü n m ü ş olsam bile beni herhangi b i r t i y a t r o y a
k a b u l e t t i k l e r i t a k d i r d e bana veılilen vazifeyi basarab>
lecek m i y d i m ? M u v a f f a k olmak i h t i m a l i m var m ı y d ı ?
A v u k a t ı n sözleri z i h n i m i k u r c a l a m a ğ a başlamış;,, â-
deta a k l ı m ı ç e l m i ş t i :
— Farzedin k i a r t i s t olmaya karar v e r d i m . Nerede
o y n a y a b i l i r i m . B e n i k i m sahneye a l ı r ? d i y e sordum-
— Siz karar verin kâfi. Benim b i r ç o k s a n a t k â r dost­
larım var- Onlar v a s ı t a s ı y i e bu işi hallederiz.
— Bu bence ç o k d ü ş ü n ü l e c e k b i r işdir. D ü ş ü n e y i m . ,
dedim ve bahsi kapattım-
E v i m e d ö n d ü ğ ü m zaman da hakikaten u z u n uzun d ü ­
ş ü n m e y e , ince eleyip sık dokumaya b a ş l a d ı m . T i y a t r o y a ,
bizde pek y e n i olan ve bazı kimseler t a r a f ı n d a n k ö t ü g ö ­
rülen bir mesleğe girmem, akrabalarım, ahbaplarım,
d o s t l a r ı m a r a s ı n d a hayret u y a n d ı r a c a k , k i m kızacak, k i ­
m i ise bu k a r a r ı m ı gayet m a k u l bularak t e ş v i k edecekti.
B i n b i r kafadan ses ç ı k a c a k , herkes kendine g ö r e f i k i r y ü ­
r ü t e c e k t i . Fakat m a d e m k i ç a l ı ş m a y a karar vermiştim,
s e v d i ğ i m ve a n l a d ı ğ ı m bir m e s l e ğ e g i r m e k t e n daha t a b i i
no olabilirdi? B e n i m için sahne b i r mabet kadar y ü k s e k
ve mukaddesti.
Bende i l k t i y a t r o hevesi, çok eskiden, i l k e v l i l i ğ i m
z a m a n ı n d a b a ş j a r . M e ş r u t i y e t i n i l â n e d r . d i ğ i senelerde
 — 282 —

Emirgân korusunda oynanan «Vatan veya S i l i s t r e » p i ­

yesini görmüştün-.. B u piyeste baş r o l l e r i oynayan Ş e f k a t i
B e y i ve K ı n a r H a n ı m ı hiçbir zaman unutmamıştım.
« V a t a n veya S i l i s t r e » ü z e r i m d e b ü y ü k bir tesir y a p m ı ş t ı .
Ç ü n k ü i l k defa olarak b i r T ü r k piyesi g ö r ü y o r d u m . İş­
te o g ü n d e n b e r i bu m e s l e ğ e â d e t a â ş ı k o l m u ş ve her fır­
satta t i y a t r o y a , operaya, operete v e l h a s ı l sahneyle a l â ­
k a s ı olan her yere, temsillere g i t m i ş t i m .
A v u k a t ı n sözleri her an her dakika a k l ı m d a y d ı . B i r
hafta sonra gelip beni b u l d u ve:
— E r t u ğ r u l M u h s i n Beyle g ö r ü ş t ü m - Kendisi çok a-
l â k a d a r oldu. E ğ e r t i y a t r o y a g i r m e k arzunuz varsa Pa­
zartesi g ü n ü b ü r o m a gelin. B i r i s i n i g ö n d e r i p sizi a l d ı r a ­
cak- B i r kere t e c r ü b e e t m e k t e n b i r şey ç ı k m a z , olursa o-
l u r , olmazsa olmaz, dedi.
Kendisine bu t e k l i f i k a b u l e t t i ğ i m i ve verilen ran­
devuya g i d e c e ğ i m i s ö y l e d i m .
Pazartesini b ü y ü k b i r heyecan ve s a b ı r s ı z l ı k l a çek­
t i m . B i r a z bekledikten sonra i ç e r i y e g e n ç b i r ç o c u k gir­
di. O i ç e r i y e girer girmez avukat yerinden fırladı ve:
— İşte b e k l e d i ğ i m i z insan. T a n ı ş l ı r a y ı m efendim.
M u a m m e r Bey, dedi.
B u g e n ç çocuk, b u g ü n ü n m e ş h u r s a n a t k â r ı M u a m ­
mer K a r a c a y d ı -
M u a m m e r l e beraber Ferah tiyatrosunun y o l u n u t u t ­
t u k . İşte Ferah t i y a t r o s u n d a y d ı m . Salon b o m b o ş . G ü n ü n
bu erken saatinde t i y a t r o y a kasvet ç ö k m ü ş , her yer ka­
ranlık- İ n s a n a r u t u b e t l i ve k ü f l ü bir mahzene giriyor
hissini v e r i y o r . H a l b u k i , gece, t i y a t r o n u n b a ş l a m a saati
gelince etraf ışık i ç i n d e olacak, k o l t u k l a r ı , iskemleleri,
localau insanlar dolduracak. Işıklar y a v a ş y a v a ş karara­
cak, perde a ç ı l a c a k ve i n t a n v a r l ı ğ ı n ı u n u t u p o sahneye,
orada g e ç e n vakaya kendisini k a p t ı r a c a k .
 — 283 —

Sahnede «Renkli) F e n e r » prova e d i l i y o r d u . Bana y o l

g ö s t e r e n M u a m m e r Karaca ile b i r l i k t e d o ğ r u sahneye
g i t t i k . Ben p r o v a y ı bozmak k o r k u s u ile g e r i ç e k i l d i m . Be­
n i g ö r ü n c e M u h s i n Bey, y e r i n d e n k a l k t ı ve:
:— Teşrif edin, efendim., diye o d a s ı n ı g ö s t e r d i . B u r a ­
sı k ü ç ü k ve dar b i r o d a y d ı , fakat orada b i r artist r u h u n u n
y a ş a d ı ğ ı b e l l i y d i . B u k ü ç ü k oda.bana s a r a y l a r ı n muhte­
ş e m s a l o n l a r ı n d a n daha p a r l a k geldi.
M u h s i n Bey bana yer g ö s t e r d i k t e n sonra s a n a t k â r l a ­
r ı birer b i r e r t a n ı t m a y a b a ş l a d ı . Odada s ı r a s ı y l e Galip.
Behzat, H a z ı m , E r c ü m e n t Behzat, K ü ç ü k Kemal, N u r e t ­
t i n Şefkati! ve K ı n a r H a n ı m v a r d ı - B u son i k i s i n i g ö r ü r
g ö r m e z E m i r g â n k o r u s u n d a k i İ s l â m Beyle Z e k i y e H a n ı ­
m ı h a t ı r l a d ı m . Demek k i seneler sonra « V a t a n veya Silis­
t r e » p i y e s i n i n i k i k a h r a m a n ı ile burada, Ferah t i y a t r o ­
sunda k a r ş ı l a ş m a k n a s i p m ı ş . E l l e r i n i s ı k a r k e n :
— Sizleri İ s l â m Bey ve Z e k i y e h a n ı m olarak g ö r ü ­
y o r u m , dedim. B u s ö z l e r i m e K ı n a r H a n ı m ç o k m e m n u n
olmuştu.
M u h s i n Bey ise h a y r e t l e y ü z ü m e b a k t ı ve:
— Hafızanıza ş a ş t ı m d o ğ r u s u , dedi.
K o n u ş m a y a b a ş l a d ı k . K a r ş ı m d a k i s a n a t k â r l a r ı n ara­
s ı n d a herkesin b a h s e t t i ğ i N e y i r e N e y i r H a n ı m yoktu-
Bense, « R e n k l i Fenersin b a ş r o l ü n ü o y n ı y a c a k olan b u
artisti! g ö r m e k i s t i y o r d u m . B u s ı r a d a k a p ı a ç ı l d ı ve içe­
r i y e çocuk denecek kadar g e n ç b i r kız g i r d i . O, i ç e r i y e
girer girmez Galip:
— İ ş t e , N e y i r e N e y i r , dedi.
O kadar mazlum ve sessiz b i r h a l i v a r d ı k i i l k g ö r ü ş ­
te onu s e v e c e ğ i m i a n l a m ı ş t ı m .
M u h s i n B e y i n arzusu ü z e r i n e elime v e r i l e n b i r piyes­
ten b i r k a ç s a t ı r o k u d u m . N i h a y e t , M u h s i n Bey beni t i ­
yatrosuna a l a b i l e c e ğ i n i s ö y l e d i . İ ş t e b ö y l e c e 1925 sene-
 — 284 —

sinde r a m a z a n ı n i l k g ü n ü Ferah tiyatrosunda Ertuğrul

M u h s i n Beyin t r u p u n a dahil oldum. İ ç i m d e hem b ü y ü k
bir sevinç, hem de k o r k u v a r d ı . Acaba m u v a f f a k olabile­
cek m i y i m ? korkusu. A v r u p a d a geçen son ü ç b u ç u k sene­
l i k h a y a t ı m ı n y a r ı s ı m u h t e ş e m l i j ' a t r o l a r m kulis arala-
ı ı n d a geçmişti- Burada, memleketimde b ö y l e b i r kulis
bulmak ü m i d i n d e d e ğ i l d i m . Nasıl zor ve m e ş a k k a t l i ş e r a ­
i t a l t ı n d a ç a l ı ş a c a ğ ı m ı b i l i y o r d u m . T i y a t r o l a r ı n , o zaman­
k i t â b i r e g ö r e t i y a t r o c u l a r ı n ne g i b i g ü ç l ü k l e r l e k a r ş ı l a ­
ş a c a k l a r ı n ı biliyorelum. K a r ş ı l a ş a c a ğ ı m z o r l u k l a r ı sezme­
me, anlamama r a ğ m e n memnundum-
A r t ı k t i y a t r o y a gidip gelmeye b a ş l a m ı ş t ı m . K a d r o y a
dahil o l d u k t a n b i r k a ç g ü n sonra M u h s i n Bey, r a m a z a n ı n
altıncı gecesi oynanacak olan «İşsizler» piyesinde rol a-
l a c a ğ ı m ı söyledi. Vedat N e d i m T ö r ' ü n bir piyesi olan İ ş -
s ı z l e r ' d e b i r koket r o l ü n e çıkacaktım- Hemen provalara
b a ş l a d ı k . Fakat bir an geldi k i ş a ş a l a d ı m , kekeledim, ko­
nuşamaz oldum.
M u h s i n B e j ' r o l defterini elime v e r i r k e n :
•— K a t i y e n d ı ş a r ı y a , halka d o ğ r u b a k m a m a n ı z ı tav­
siye e d e r i m » d e m i ş t i . H a l b u k i daha i l k provada g ö z ü m
d ı ş a r ı y a gidiyor, k o n u ş a m ı y o r d u m .
Benim için bir mabet kadar k ı y m e t i olan o sahnede
y a p a m a y ı p , ş a ş ı r ı p rezil olmak, o sahneyi de rezil etmek
k o r k u s u i ç i m e g e l m i ş t i . Provalarda a y n ı sözleri defalarca
a r k a d a ş l a r ı m ı n ö n ü n d e tekrar etmek, k a p ı a ç m a k , o t u r ­
mak, k a l k m a k v e l h a s ı l sahnede hareket etmek zor geli­
y o r d u . B u i t i n a ve d i k k a t isteyen b i r işdi. Ş i m d i y e kadar
hic b i l m e d i ğ i m b i r k o r k u ile ka; «ı k a r ş ı y a y d ı m , kendisiyle
alay edilmesi ve g ü l ü n m e s i korkusu. Çok sonra a n l a d ı m
k i her artist veya her sahneye ç ı k a n bu işi bu kadar cid­
diye a l m ı y o r . İlk defa t i t r e y e r e k a d ı m a t t ı ğ ı m o sahneye
daha l a k ı r d ı s ı n ı bilmeden, y ü r ü m e s i n i ö ğ r e n m e d e n suf-
 — 285 —

löre g ü v e n e r e k ç ı k a n l a r , r o l ü n ü bilmeyen a k t ö r l e r i , t u ­
l û a t ç ı l a r ı g ö r d ü m . İşte, bizde sahne h a y a t ı n ı n en acıklı
t a r a f ı . O zaman o sahneye de, kendime de a c ı d ı m . Fakat
her ş e y e r a ğ m e n o sahneye b i r mabet g ö z i y l e bakan ve
işini b ü t ü n c i d d i y e t i y l e yapanlar da ç o k t u r - A r t i s t , k u ­
lis, gardrop, piyes, m a k y a j , dekor, prova, s u f l ö r ; bu k e l i ­
m e l e r i n bende a y r ı a y r ı t a t l ı , acı, h o ş , g ü l ü n ç , acaip h â ­
tıraları vardır.
Bence sahne, s i n i r l e r i k u v v e t l i o l a n l a r ı g ü l d ü r e c e k ,
zayıf o l a n l a r ı a ğ l a t a c a k bir hassaya maliktir- G ö z ü n ü z ü n
ö n ü n e g e t i r i n . İ n c e b i r zil size piyesin b a ş l ı y a c a ğ ı n ı ha­
ber veriyor. Perde a ç ı l m a k ü z e r e d i r . B i r haftadanberi
gazetelerin haber v e r d i ğ i , duvar i l â n l a r ı n ı n koca harfle­
r i y l e sizi davet e t t i ğ i piyes şu k a p a l ı perdenin a r k a s ı n d a
oynanacak. M ü e l l i f orada z e k â s ı n ı , n ü k t e s i n i , hassasiye­
t i n i g ö s t e r e c e k . A r t i s t l e r , hareketleri, t a v ı r l a r ı , sesleri,
y e n i elbiseleri i l e maharetlerini isbat etmeye ç a l ı ş a c a k ­
lar. Gizli b i r t a l i h , sahnedeki b ü t ü n o i n s a n l a r ı garip,
umulmaz, k o r k u n ç bir neticeye g ö t ü r e c e k . Sizi bazen k ı z ­
d ı r a c a k , bazan esnetecek, bazan a ğ l a t a c a k , bazan g ü l d ü ­
recek. Ya o sahnede o y n ı y a n ı n hali? Acaba r o l ü n ü b i l i y o r
mu? K e d e r l i m i . neşeli n.i? B u n l a r ı n hiçbirisi seyirciyi
a l â k a d a r etmez. O. y a l n ı z b e ğ e n m e k ister-
Sahne a r k a d a ş l a r ı m d a n b i r k a ç ı n ı b i l i r i m k i kulis a-
r a s ı n d a s ı r a s ı n ı beklerken a ğ l a m ı ş , sahneye çıktığı za­
man b i n b i r t ü r l ü ş e y yaparak h a l k ı g ü l d ü r m ü ş , kendisi
dr g ü l m ü ş t ü r . İ ş t e , a r a m ı z d a Baba d e d ' ğ i m i z Behzat B u -
tak. S a n a t ı n a çook bağlı bu b ü y ü k s a n a t k â r b i r gece sah­
nede « K a y s e r i G ü l l e r i n i . ' oynarken evinde a n a s ı n ı n ce­
nazesi y a t ı y o r d u . H e m g ü l ü y o r , hem ağlıyor, hem de g ü l ­
d ü r ü y o r d u . İçi kan a ğ l a y a a ğ l a y a vazifesini y a p ı y o r d u . A n ­
nesinin ölüm haberini a l d ı ğ ı m zaman M u h s i n Beye g i ­
derek:
 — Ne olur M u h s i n Bey, piyesi d e ğ i ş t i r e l i m . . . dedim.
M u h s i n ise ban? şu c e v a b ı v e r d i :
— Hiç olur m u efendim a c ı n ı n y e r i b a ş k a d ı r . Zaten
onu Behzat da istemez.
Behzat vazifesini y a p ı y o r d u . .
İlk provamda b ü t ü n bunları bilmiyordum. Başta
M u h s i n Bey olmak ü z e r e b ü t ü n a r k a d a ş l a r bana cesaret
vermeye ve yersiz k o r k u m u gidermeğe çalışıyorlardı.
B i r k a ç provadan sonra a ç ı l d ı m ve r a h a t l ı k l a r o l ü m ü oy­
namaya başladım-
N i h a y e t r a m a z a n ı n altısı gelip ç a t m ı ş t ı . İlk defa sah­
neye ç ı k m a n ı n h e y e c a n ı i ç e r i s i n d e y d i m . Salon h ı n c a h ı n ç
dolmuştu. Tiyatronun a ş a ğ ı y u k a r ı y a r ı s ı dost ve d ü ş ­
m a n l a r ı m l a d o l m u ş t u . Sahneye ç ı k ı ş ı m ı a k ı l l a r ı n a , ha­
y a l l e r i n e getirmeyenler o l d u ğ u g i b i , cesaretimden ve
T ü r k tiyatrosuna yeni b i r T ü r k eleman olarak ç ı k m a m ­
dan d o l a y ı t a k d i r edenler de v a r d ı .
Sahneye ç ı k a n a kadar d u y d u ğ u m h e y e c a n ı t a r i f ede­
mem. Sahneye a d ı m ı m ı atar atmaz h e y e c a n ı m biraz olsun
geçti fakat zaten kısa olan r o l ü m ü b ü y ü k b i r k o r k u içe­
risinde b i t i r d i m ve k e n d i m i d ı ş a r ı y a a t t ı m . Neyse k i ro­
l ü m d e a k s a m a m ı ş , k e n d i m i de a r k a d a ş l a r ı m ı da rezil et­
memiştim-
O zamanlar D a ı ü l b e d a y i i k i y e a y r ı l m ı ş t ı . Ferahta
Muhsin ve a r k a d a ş l a r ı grupu, Tepebaşınchı ise D a r ü l b e -
dayi v a r d ı . T e p e b a ş ı n d a r o l ü o l m ı y a n b i r k a ç kişi Feraha,
beni g ö r m e ğ e g e l m i ş l e r d i .
Piyesten sonra r o l ü m e ve oynama t a r z ı m a söyliye-
cek b i r şey b u l a m a y ı n c a elbisem h a k k ı n d a f i k i r y ü r ü t ­
m ü ş l e r ve daha ş a t a f a t l ı o l m a l ı y d ı d e m i ş l e r . B u sözleri
d u y d u ğ u m zaman elbise faslına b i r az k ı z m a k l a beraber
sevindim. Demek k i r o l ü m ü y a p a b i l m i ş , d i ğ e r s a n a t k â r ­
lar t a r a f ı n d a n b e ğ e n i l m i ş t i m .
 — 287 —

A : t ı k iyiden iyiye t i y a t r o y a a l ı ş m ı ş t ı m . Zaten bu öy­

le bir meslekti k i k e n d i n i bu işe veren b i r daha kolay ko­
lay kurtulamaz.
T i y a t r o d a herkesin b i r g i y i m odası v a r d ı . Neyire î l e
ben bir o d a d a y d ı k - K ı n a r h a n ı m R a m a z a n ı n ilk günü
Ferah tiyatrosuna göç e t t i . Beraberinde tenceresini, yata­
ğını v e l h a s ı l her ş e y i n i g e t i r m i ş t i . K ı n a r h a n ı m ı n k o n u ş ­
m a s ı n a d o y u m o l m a z d ı . T i y a t r o y a ait b i n b î r t ü r l ü acı ve
t a t l ı h i k â y e l e r i v a r d ı . O a.ılatır. biz dinlerdik...
B ü t ü n bir Ramazan Ferah t i y a t r o s u n u n o r u t u b e t l i
h a v a s ı n d a ve t ü r l ü g ü ç ş e r a i t i ç i n d e hepimiz seve seve
çalıştı!:. Halk «Renkli Fenerci çok t u t m u ş t u . Nevir, bu
piyeste sanat k a b i l i y e t i n i h a k k i y l e g ö s t e r m i ş â d e t a bir
ş a h e s e r y a r a t m ı ş t ı . Piyeste, g e n ç r o l ü n ü yapan E r c ü m e n t
Behzat ise h a k i k a t e n çok muvaffak o l m u ş t u .
C i d d i ç a l ı ş m a l a r ı m ı göz ö n ü n d e tutan M u h s i n , bana
1
b i r hayh piyeste rol v e r i y o r d u . O y n a d ı ğ ı m piyeslerin i -
ç ı n d e « S ı r a t K ö p r ü s ü » . «İşsizler ••. «Bir Zaid Bir» gibi e-
serler v a r d ı .
Eiv g ü n Muhsin, H a l i t F a h r i n i n «Baskın* piyesinde
Ç e r k e ş r o l ü n e ç ı k a c a ğ ı m ı söyledi. Piyesin ilk a k ş a m ı per­
de a ç ı l m a d a n evvel H a l i t F a h r i yerinde d ö r t dönüyor,
benim ' ç i n : Y a p a m ı y a c a k . T a k l i t y a p a m ı y a c a k . P i y e s i m i
mahvedecek, diye ellerini o ğ u ş t u r u y o r d u -
ü n ü n b ö y l e kendi kendine s ö y l e n e r e k d o l a ş m a s ı be­
ni de k o r k u t t u . Hemen M u h s i n Beye g i t t i m . Rolü benden
a l ı p b a ş k a s ı n a vermesi için y a l v a r d ı m . O ise cevap ola­
rak:
— H a y ı r efendim. R o l ü n ü z d e kalacaksınız- Son daki­
kada b ö y l e b i r şey olur mu? B u sizin y a p t ı ğ ı n ı z , siperden
k a ç a n b i r askerin haline benzer, dedi.
— Evet amma H a l i t F a h r i ü z ü n t ü İçerisinde. R o l ü m ü
y a p a m ı y a c a ğ ı m a k a n i Onun bu hali beni de korkuttu-
 — 288 —

— Hayır efendim, r o l ü n ü z ü oylayacaksınız.

E m i r e m i r d i . Ç a r e s i z sahneye ç ı k t ı m . B u piyeste y ü ­
z ü m p e ç e l i olarak i ç e r i y e g i r e r k a d ı y a d e r t yanarım.
Sonlara d o ğ r u da y ü z ü m ü a ç a r ı m . K o n u ş m a m ı bitirip
y ü z ü m ü a ç a r a ç m a z salonda m ü t h i ş b i r a l k ı ş koptu. E u
Çerkez kadının ben olduğumu kimse farketmemiş-
t i . R o l ü m ü b a ş a r d ı ğ ı m d a n pek emin o l m ı y a r a k s a h n e d i r
ç ı k t ı ğ ı m zaman H a l i t F a h r i ile k a r ş ı l a ş t ı m - H a r a r e t l e e-
l i m i sıkıyor, tebrik ediyordu.
Ertesi günü gazetecilere y e n i b i r mevzu çıkmıştı.
Taklitçi Prenses diye k i m i aleyhimde k i m i ise lehimde
yazılar yazdılar.
Ferah mevsimi sona ermek ü z e r e y d i - E r t u ğ r u l M u h ­
sin ve a r k a d a ş l a r ı , A n a d o l u y a turneye ç ı k m a y a karar
v e r m i ş l e r d i . Ben onlarla g i d i p gitmemek hususunda te­
r e d d ü t e d i y o r d u m . N e y i r e ile K ı n a r h a n ı m , turnelere
ne kadar e ğ l e n d i k e r i n ) a n l a t ı y o r l a r , beni k a n d ı r m a y a ç a ­
lışıyorlardı. Nihayet ısrarlarına d a y a n a m ı y a r a k turneye
ç ı k m a y a karar v e r d i m . E ğ l e n c e l i v a k i t g e ç i r i y o r u z dedik­
l e r i zaman h a k l a r ı v a r m ı ş . H a k i k a t e n de a k l ı m a gelmiyen
b i r s ü r ü g ü l ü n ç vaka b a ş ı m a geldi.
Bir gün oynayacak piyeslerde r o l l e r i olan arkadaş­
larla beraber R e ş i t p a ş a vapuruna b i n o i k ve b i r karade-
niz turnesine ç ı k t ı k .
Kınar hanımın eşyaları hepimizink.'nden fazlaydı.
A y r ı l a m a d ı ğ ı yemek tencerelerini de beraber götürüyor­
du. A r a m ı z d a bulunan N u r e t t i n Ş e f k a t i k a r ı s ı n ı da yanı­
na a l m ı ş t ı . M u h s i n bey b i r hafta sonra hareket eden va­
purla gelecekti'. Behzat Butak, M u h s i n beye vekâleten
trupa b a ş k a n l ı k ve a y n ı zamanda da d o k t o r l u k vazifesi­
ni ü z e r i n e almıştı.
 — 289 —

V a p u r u m u z B o ğ a z d a n g e ç e r k e n , y a l n ı z b a ş ı m a bir k ö -
•şeye d a y a n m ı ş , eski h â t ı r a l a r a k e n d i m i k a p t ı r m ı ş t ı m . Y a l ı ­
lara y a b a n c ı g ö z l e r l e b a k ı y o r d u m . G ö z l e r i m açıktı, fakat
etrafı g ö r m ü y o r d u m . Eski g ü n l e r e dalmıştım- Birdenbire
b i r i n i n k o l u m u t u t m a s i y l c kendime geldim. B u N e y i r e i d i .
B ü t ü n h a y a t ı m ı b a ş ı n d a n b e r i bilen N e y i r e :
— H a y d i a ş a ğ ı y a gelin. B ü t ü n a r k a d a ş l a r ç a y içiyor,
sizi almaya geldim, dedi ve k o l u m d a n s ü r ü k l i y e r e k beni
a ş a ğ ı y a yemek salonuna g ö t ü r d ü .
Aşağıda patırdı, g ü r ü l t ü gırla gidiyordu. Galibin şair­
liği t u t m u ş , şiir s ö y l ü y o r , Behzat, K ü ç ü k K e m a l i n ç a y ı n a
tuz k o y u y o r d u . Ben de o n l a r ı n a l a y l a r ı n a , g ü l m e l e r i n e ka­
t ı l d ı m . G ü l ü y o r d u m amma i ç i m a ğ l ı y o r d u . *
Ç a y d a n sonra g ü v r e t e y e ç ı k t ı k ve b i r k a ç kişi yanyana
ş e z l o n g l a r a y a t t ı k . V a p u r d a b i r de K a r a d e n i z l i aile v a r d ı ,
t u n l a r ı n i ç i n d e n b i r k a d ı n y a n ı m ı z a geldi ve:
— Siz o y u n c u m u ş s u n u z . Ne olur ş u r a d a biraz çiftetelli
o y n a y ı n da v a p u r ş e n l e n s i n . , dedi.
B i r b i r i m i z e b a k t ı k ve g ü l m e m e k için d u d a k l a r ı m ı z ı
ısırmaya başladık. Aramızda bulunan K ı n a r H a n ı m bir­
denbire y e r i n d e n f ı r l a d ı ve :
— Affedersiniz H a n ı m , biz sizin bildiğiniz oyuncular­
dan değiliz- Çiftetelli o y n a m a s ı n ı da bilmeyiz, dedi-
Gayet p i ş k i n olan k a d ı n :
— Ö y l e y s e , b i l d i ğ i n i z kantolardan söyleyin., der de­
mez. K ı n a r H a n ı m , b ü s b ü t ü n k a b a r d ı . K a d ı n a lâf anlata-
m ı y a e a ğ ı n ı a n l a y ı n c a hiddetle d ö n ü p k a m a r a s ı n a g i t t i . Biz
a r t ı k m a k a r a l a r ı k o y v e r m i ş , kahkahalarla g ü l ü y o r d u k .
K ı n a r H a n ı m d a n boş k a l a n yere k a d ı n y e r l e ş m i ş t i . B i r
d a k i k a bile susmadan k o n u ş u y o r d u . B i r d e n b i r e :
— Ha, içinizde bir de ş e h z a d e v a r m ı ş . O nerede? dedi.
O bu sözleri s ö y l e r k e n H a z ı m ı n bize d o ğ r u geldiğini
g ü r d ü m . Hemen :
F.19
 — 290 —

— A m a n ç o c u k l a r , Ş e h z a d e geliyor. A y a ğ a k a l k ı n , de­
dim.
Hepimiz y e r i m i z d e n fırladık- K a d ı n da b i z i m l e beraber
k a l k t ı . Hep beraber H a z ı m a d o ğ r u y ü r ü d ü k ve etek ö p t ü k .
K a d ı n c a ğ ı z ıje y a p a c a ğ ı n ı ş a ş ı r m ı ş t ı . O da y a n ı m ı z a gelerek
etek öptü. « Ş e h z a d e » lâfını d u y a n ve h a l i m i z i g ö r e n H a z ı m
işi derhal k a v r a m ı ş t ı . Gayet c i d d i b i r eda i l e :
— M e m n u n oldum. Mahzuz oldum., dedi ve y ü r ü d ü
gitti.
Biçare kadıncağız. Hazıma âşık olmuştu. Dört gün
s ü r e n v a p u r y o l c u l u ğ u m u z d a , H a z ı m a bu ş e h z a d e r o l ü n ü
devam ettirdik...
•"Oklukça e ğ l e n c e l i ve a l a y l ı geçen bir seyyahatten son­
ra Trabzona v â s ı l olduk. Y e r l e ş t i ğ i m i z otelin ü s t k a t ı n ­
d a k i b ü t ü n o d a l a r ı bize a y ı r m ı ş l a r d ı . N e y i r e ile ben, ay­
n ı o d a d a y d ı k . T i y a t r o , hemen otelin k a r ş ı s ı n d a , birkaç
a d ı m l ı k mesafede o l d u ğ u için provalara veya gece temsil­
lerine g i d i p gelme hususunda g ü ç l ü k ç e k m i y e c e k t i k .
O d a m ı z a y e r l e ş t i k t i ! sonra N e y i r e y e :
— H a y d i , ç ı k ı p biraz gezelim, g ö r e l i m . , d e d i ğ i m za­
m a n h a y r e t l e y ü z ü m e b a k t ı ve:
— S o k a ğ a ç ı k m a m ı z ı n yasak o l d u ğ u n u b i l m i y o r m u ­
sun? diye sordu.
— O da ne demek? K i m k a r ı ş ı r ?
— M u h s i n Bey.
— Anlıyamadım!
— Bunda anlaşılmayacak b i r ş e y yok k i cicim. B u
g i b i y e r l e r d e kız k a ç ı r m a h â d i s e l e r i ve buna benzer t ü r ­
lü Vakalar o l d u ğ u için M u h s i n Bey, k a d ı n l a r ı n s o k a ğ a
ç ı k m a s ı n ı m e n e t t i . B u n d a j ı e v v l e k i turnelerde de k a t i y e n
i z i n vermezdi.
B u havadis, d o ğ r u s u h o ş u m a g i t m e m i ş t i . B e n i m g i b i
h ü r ve serbest y a ş a m a ğ a alşık olan b i r insan için bu iş/
 — 291 —

â d e t a b i r i ş k e n c e y d i . Fakat, ne ç a r e k i , emir e m i r d i . M u h ­
sin'i beklemem l â z ı m d ı . N e y i r e y e :
— P e k â l â . M u h s i n gelene kadar b i r yere ç ı k m a m . F a -
k a t g e l d i ğ i zaman da kendisiyle bu hususta k o n u ş a c a ğ ı m ,
dedim.
— V a l l a h i cicim, h i ç zahmet etme. K a t i y e n izin ver­
mez. Ü z ü l ü r s ü n . , d i y e cevap v e r d i .
— K ı z ı m , ?iz a l ı ş m ı ş s ı n ı z a m m a ben ç ı l d ı r ı r ı m . H a ­
fakanlar b o ğ a r , dedim ve M u h s i n ' i n gelmesini bekledim.
B i r hafta bir yere ç ı k m a d ı m .
O y u n l a r a «Renkli Fener> le b a ş l a n m ı ş t ı . B u piyeste
r o l ü m o l m a d ı ğ ı için, b i r hafta otelde o t u r d u m ve bundan
sonra oynanacak olan «Taş P a r ç a s ı » ile « D o n a n m a gecesi»n
deki r o l l e r i m i ezberledim.
Nihayet Muhsin Bey geldi. B i r k a ç g ü n sonra, bir sa­
bah erkenden k a l k t ı m ve g i y i n d i m . K a p ı d a n çıkarken
N e y i r e u y a n d ı ve:
— A ! A ! Nereye gidiyorsun? diye sordu.
— M u h s i n Bey sorarsa, g e z m e ğ e g i t t i dersin, dedim
ve y ü r ü d ü m .
O r t a l ı k t a Kimsecikler y o k t u . Sofada g ö z ü m e iijışen
b i r bastonu alarak otelden ç ı k t ı m . Y ü r ü m e ğ e b a ş l a d ı m .
E t r a f ı n g ü z e l l i ğ i n e d o y u m o l m u y o r d u . H e r taraf yemye­
şildi. A ğ a ç l ı k l a r ı n a r a s ı n d a sular şırıl şırıl a k ı y o r d u . Ş u ­
rada burada r a s t g e l d i ğ i m y e r l i l e r , h a y r e t l e bana b a k ı y o r ,
d u r u p b i r b i r l e r i y l e f ı s ı l d a ş t ı k t a n sonra beni g ö s t e r i y o r ­
l a r d ı . H i ç b i r i s i n e a l d ı r ı ş etmiyerek bastonumu sallaya
sallaya y ü r ü m e m e devam e t t i m .
A ş a ğ ı y u k a r ı d ö r t b e ş saat sonra otele d ö n d ü ğ ü m za­
man, a r k a d a ş l a r ı provada b u l d u m . B e n i g ö r ü r g ö r m e z ,
M u h s i n i n i l k sözü:
— Provaya geç k a l d ı n ı z . , demek oldu.
 — 292 —

Hiç i s t i f i m i bozmadan gayet tabi'i b i r sesle:

— Hava o kadar g ü z e l d i k i , k e n d i m i de p r o v a y ı da
u n u t t u m , diye cevap v e r d i m .
Muhsinin b i r şey s ö y l i y e c e ğ i n i , h a t t â a z a r l ı y a c a ğ ı n ı
bekliyordum. Y a n ı l m ı ş ı m . Sesini bi,le ' ç ı k a r m a d a n i ş i n e
devam etti.
A r t ı k her sabah y ü r ü m e ğ e ç ı k ı y o r d u m . Bu gezinti­
lerime K ü ç ü k K e m a l de i ş t i r a k ediyordu.
B i r g ü n provadan sonra. M u h s i n Bey y a n ı m a geldi ve:
— O s m a n l ı B a n k a s ı n ı n m ü d ü r ü M . T r o p a ç i , bizi ç a ­
ya davet ediyor. Kendisi eski a r k a d a ş ı m d ı r . Beraber g i ­
d e c e ğ i z , dedi.
— Hep beraber mi?
— K a d ı n olarak y a l n ı z siz geleceksiniz..
B ö y l e c e , M u h s i n ve d i ğ e r erkek a r k a d a ş l a r l a bera­
ber M . T r o p a ç i n i n ç a y ı n a g i t t i k . A n l a ş ı l a n . M u h s i n beni
b i r erkek a r k a d a ş yerine k o y u y o r d u . Gayet nazik bir ev
sahibesi olan. M a d a m T r o p a ç i bize i k r a m edebilmek için
elinden gelen her ş e y i y a p ı y o r d u . O g ü n d e n sonra
da h i ç b i r piyesimizi k a ç ı r m a d ı l a r .
G ü n l e r i m i z g e ç i y o r , t i y a t r o sevenler t a r a f ı n d a n tak­
d i r g ö r ü y o r , a l k ı ş l a n ı y o r d u k . R e n k l i Fenerde anne rolü­
n ü o y n ı y a n K ı n a r h a n ı m ı n âni h a s t a l ı ğ ı neticesinde bu
r o l ü bana verdiler. R o l ü m ü d ö r t saatte e z b e r l e m i ş ve o
geceye h a z ı r l a n m ı ş t ı m .
O sabah N e y i r e y i biraz y o r g u n g ö r d ü m :
— Nen var? Hasta m ı s ı n ? diye s o r d u ğ u m zaman:
— B i r şey d e ğ i l . Biraz m i d e m a ğ r ı y o r . Herhalde ye­
d i ğ i m yemeklerden b i r i d o k u n m u ş olacak, diye cevap
verdi.
B u sözleri işitir işitmez hemen d o k t o r u m u z B e h z a l ı
b u l d u m ve N e y i r e n i n r a h a t s ı z o l d u ğ u n u s ö y l e d i m . Biraz
 — 293 —

sonra odaya g i r d i ğ i zaman elinde b i r şişe v a r d ı . İ ç i n d e ­

kinden N e y i r e y e b i r i k i k a ş ı k v e r d i . B u n u n ne biçim b i r
ilâç o l u ğ u n u merak e t m i ş t i m . Behzada:
— N e d i r o v e r d i ğ i n , kuzum? diye sordum.
— İlâç. dedi, ç ı k t ı g i t t i .
O g i t t i k t e n sonra N e y i r e u y u m a ğ a b a ş l a d ı . Herhalde
afyonlu bir ilâç v e r m i ş o l a c a k t ı .
N e y i r e , a k ş a m t i y a t r o saatine kadar u y u d u . V a k i t
geldiği zaman g ü ç b e l â u y a n d ı r d ı m ve g i y d i r d i m . T i y a t ­
roya g i t t i k .
Piyesin son perdesine kadar halinde h i ç b i r g a y r i ta­
b i i l i k y o k t u . Perde a r a l a r ı n d a n a s ı l o l d u ğ u n u s o r d u ğ u m
zaman:
— İ y i y i m , diye cevap v e r i y o r d u . Fakat son perdede
b i r a r a l ı k bana y a v a ş ç a :
— Ö l ü y o r u m ! dedi.
— A m a n gayret.. S o n l a r d a y ı z .
Adeta a r a m ı z d a k o n u ş u y o r d u k . A l l a h t a n k i halk b i r
ş e y i n f a r k ı n a v a r m ı y o r d u . Piyesi, b i r an evvel b i t i r e b i l ­
mek için s ö z l e r i m i z i atlamaya b a ş l a d ı k . Z a v a l l ı s u f l ö r ü ­
m ü z Refika h a n ı m , hayretler i ç e r i s i n d e k a l m ı ş , e l i n d e k i
defteri b i r kenara b ı r a k m ı ş , bize b a k ı y o r d u . Nihayet, son
r e p l i k olan:
— T u r n a m t u r n a m ben buralarda d u r m a m c ü m l e s i ­
ni söyledi-
B u n d a n sonra perdeciye i ş a r e t e t t i m . Perde kapan­
dı. D ı ş a r ı d a u t ç a l a n H a z ı m , ne o l d u ğ u n u a n l a m a m ı ş t ı .
Perde k a p a n ı r kapanmaz- N e y i r e o l d u ğ u yere y ı k ı l d ı ve
b a y ı l d ı . K e n d i s i n i otele g ö t ü r d ü k ve y a t a ğ ı n a y a t ı r d ı k .
B ü t ü n a r k a d a ş l a r b i z i m odaya t o p l a n m ı ş t ı . Y e n i b i r dok­
tor a r ı y o r d u k . Bjizim d o k t o r u m u z Behzat. N e y i r e y i i y i
e d e m e m i ş t i . Nihayet d o k t o r geldi ve lâzım gelen i l â ç l a r ı
verdi. Neyire de iyileşti..
 — 294

Otelde b i r p a t ı r d ı b i r g ü r ü l t ü s ü r ü p g i d i y o r d u . Y e n i
gelen m ü ş t e r i l e r i n a r a s ı n d a b i r de cambaz k u m p a n y a s ı
v a r d ı . H e r gece, b i z i m o d a m ı z ı n a l t ı n d a k i odada, topla­
nan c a m b a z l a r ı n p a t ı r d ı s m d a n oturamaz b i r hale gel­
m i ş t i k . Otelciye ne kadar ş i k â y e t ettikse para etmedi.
Gece b i r a k ş a m , b ü t ü n a r k a d a ş l a r b i z i m odaya geldi.
H a z ı m l a ben, b e n i m y a t a ğ ı n ü z e r i n e o t u r m u ş t u k . K ü ç ü k
K e m a l de y a s t ı ğ ı n tepesine y e r l e ş m i ş t i . H a z ı m ut, ben
m a n d o l i n ç a l ı y o r d u k . B u s ı r a d a i ç e r i y e g i r e n Baba Beh­
zat, sanki odada b a ş k a yer y o k m u ş g i b i , g e l d i y a n ı m ı z a ,
y a t a ğ ı n ü z e r i n e o t u r d u . Tabii, b u kadar a ğ ı r l ı ğ ı ç e k e m i -
yen yatak, m ü t h i ş b i r g ü r ü l t ü ile ç ö k t ü . Bizler de yere
d ü ş t ü k . A y n ı anda da a ş a ğ ı k a t t a n b i r b a ğ r ı ş m a y ü k s e l ­
di. Tavan canbazların üzerine yıkılmıştı. Sıvaların altın­
da k a l a n b u p a t ı r d ı c ı k o m ş u l a r ı m ı z bizim daha ü s t ü n ç ı k t ı ­
ğ ı m ı z ı g ö r ü n c e daha fazla o t u r a m a d ı l a r ve oteli derhal
t e r k e t t i l e r . B u vaka M u h s i n d e n b i r h a y l i azar i ş i t m e m i ­
ze sebep o l m u ş t u . . .
A r t ı k Muhsine b ü y ü k bir emniyet gelmişti. Kadınla­
r ı n b e n i m himayemde s o k a ğ a ç ı k m a l a r ı n a m ü s a a d e edi­
y o r d u . G e z i n t i l e r i m i z i n i l k g ü n l e r i n d e b i r k a ç kişi söz
a t m a y a k a l k t ı . Fakat, elimde baston, ü z e r l e r i n e d o ğ r u y ü ­
r ü d ü ğ ü m ü g ö r ü n c e bu sevdadan v a z g e ç t i l e r . Trabzonda
bana <Bastonlu k a d ı n » i s m i n i t a k m ı ş l a r d ı . G e z m e ğ e çık­
t ı ğ ı m ı z zaman kimse bize y a k l a ş m a ğ a cesaret edemiyor­
du. Y a k l a ş t ı k l a r ı veya söz a t t ı k l a r ı t a k d i r d e b a ş l a r ı n a ge­
lecekleri b i l i y o r l a r d ı . . . ,
Trabzonda, işimiz b i t m e k ü z e r e y d i . B i r g ü n . T ü r k
O c a ğ ı m e n s u p l a r ı gelerek b u o c a ğ ı n menfaatine b i r k o n ­
ser v e r m e m i z i ve konserden sonra da b i r piyes oynama­
m ı z ı r i c a ettiler. Muhsin, b u t e k l i f i derhal k a b u l e t t i . B i r
bankada m e m u r olan Sezai İ b r a h i m Bey i l e b i r a r k a d a ş ı
 — 295 —

konserde keman ç a l a c a k l a r , ben de onlara piyano ile re­

fakat edecektim. H e m konser v e r m e k , h e m de piyeste
oynamak b e n i m için b i r h a y l i y o r u c u o l a c a ğ ı i ç i n b u tek­
l i f i r e d d e t t i m . Piyeste r o l ü m ü o y n ı y a c a k b a ş k a s ı o l m a d ı ­
ğı g i b i piyano ç a l a n da y o k t u . T ü r k O c a ğ ı n d a n gelenler
o kadar y a l v a r d ı l a r k i n i h a y e t her i k i işi de yapmaya ra­
zı oldum. ,
O t e l d e k i akordsaız piyanoda ç a l ı ş m a y a b a ş l a d ı m . H e r
g ü n b i r i k i saat konsere ç a l ı ş ı y o r d u k . B e k l e d i ğ i m i z a k ş a m
nihayet geldi çattı.
Konser p r o g r a m ı m ı z d a ü ç p a r ç a v a r d ı . B i r i n c i ve i -
k i n c i p a r ç a l a r ı ç a l ı p b i t i r d i k t e n sonra keman ç a l a n ar­
k a d a ş l a r ı m ı z d a n b i r i olan A b d u r r a h m a n Beye b i r d e n b i r e
b i r f e n a l ı k geldi. Hemen d ı ş a r ı y a fırladı, sahneden çıktı.
Sezai Bey de onu t a k i p etti. B e n p i y a n o m u n b a ş ı n d a y a l ­
n ı z k a l m ı ş t ı m . B u s ı r a d a M u h s i n ' i n d ı ş a r ı d a n bana ses­
l e n d i ğ i n i d u y d u m . H a l k , h e n ü z ne o l d u ğ u n u k a v r ı y a m a -
mıştı. Muhsin:
— A m a n b i r ş e y l e r çal. H a l k işin f a r k ı n a varmasın,
dedi.
O anda, a k l ı m a ne geldiyse ç a l d ı m ve b ö y l e c e konse­
r i tek b a ş ı m a b i t i r d i m . Sahneden ç ı k t ı ğ ı m zaman da rahat
b i r nefes a l d ı m . R e z i l olmadan b u işi a t l a t m ı ş t ı k . K o n ­
serden sonra «Bir Donanma Gecesi» piyesini o y n a d ı k ve
T r a b z o n d a k i temsillerimize son v e r d i k .
Ertesi g ü n ü Samsuna hareket ettik. Samsun, Trabzon
dan daha çok h o ş u m a g i t m i ş t i . B u r a d a da bizlere otelin
en ü s t k a t ı n ı a y ı r m ı ş l a r d ı . N e y i r e ile, denize bakan en
g ü z e l o d a y ı seçtik ve y e r l e ş t i k . T i y a t r o , otele b i r h a y l i
uzak mesafede o l d u ğ u için ufak b i r kamyonet k i r a l a n d ı .
T i y a t r o d a işi o l a n l a r ı , b i r erkek a r k a d a ş , bu k a m y o n e t l e
g ö t ü r ü p getirecekti.
 — 296 —

Samsunda, r e p e r t u a r ı m ı z a b i r piyes, daha i l â v e et­

m i ş t i k . B u « C e h e n n e m u d i . « C e h e n n e m i d e M u h s i n l e be­
raber oynamak benim için â d e t a b i r f e l â k e t t i . Kendisini
t a m a m i y l e r o l ü n e veren ve o rolden b a ş k a her ş e y i u n u ­
tan M u h s i n , kendinden g e ç e r d i . B u piyeste o n u n d a d ı s ı
r o l ü n ü y a p ı y o r d u m . İlk o y n a d ı ğ ı m ı z gece o kadar ken­
dinden geçti k i r o l icabı ü z e r i m e y ü r ü d ü ğ ü zaman az kal­
sın beni sahneden a ş a ğ ı a t ı y o r d u . K e n d i m i g ü ç b e l â e l i n ­
den k u r t a r a b i l d i m . B u n u n l a beraber en b ü y ü k z e v k i m ,
sahnede Muhsinle, bu b ü y ü k s a n a t k â r l a , b i r arada b u l u n ­
maktı...
B i r g ü n otelde odamda o t u r u r k e n d ö r t bahriye zabi­
t i n i n beni g ö r m e k i s t e d i ğ i m haber verdiler. Otelciye:
— K i m m i ş b u n l a r ? diye s o r d u ğ u m zaman;
— V a l l a h i b i l m i y o r u m . Y a l n ı z i ç l e r i n d e n b i r tanesi­
n i t a n ı y o r m u ş s u n u z , diye cevap v e r d i .
M e r a k e t t i m ve a ş a ğ ı y a i n d i m . K a r ş ı m d a t i r i l t i r i l
y a z l ı k elbiseleri ile d ö r t b a h r i y e zabiti d u r u y o r d u . İçle­
rinde hakikaten saraydan t a n ı d ı ğ ı m b i r insan v a r d ı . B u ,
babacan b i r adam olan Y ü z b a ş ı R ü s t e m d i . B e n i m Sam­
sunda o l d u ğ u m u ö ğ r e n i n c e , a r k a d a ş l a r ı n ı da y a n ı n a ala­
rak g e l m i ş t i . O g ü n d e n sonra t i y a t r o n u n b i r i n c i s ı r a s ı n ı
işgal edenler b u ö r t zabit oldu. ,
B i r gece «İşsizler» piyesini oynuyorduk. G a l i p l e ben
sahnedeydik. Rol i c a b ı G a l i p beni h ı r p a l a r ve:
— Ben seni a l d ı ğ ı m zaman evime basma don** gel­
miştin- diye b a ğ ı r ı r .
Galip, bana bu sözleri s ö y l e r s ö y l e m e z b i r d e n b i r e h a l ­
k ı n a r a s ı n d a n b i r ses y ü k s e l d i ;
— H a l t e t m i ş s i n sen. O ö m r ü n d e basma don giyme­
miştir.
B u ses, b i z i m R ü s t e m B e y i n sesiydi. Galiple ben g ü l -
 — 297 —

memek için k e n d i m i z i zor t u t t u k . Z a v a l l ı R ü s t e m B e y i n

b u c ü m l e onuruna d o k u n m u ş ve g a y r i i h t i y a r i bu ş e k i l ­
de b a ğ ı r m ı ş t ı . .
B i r g ü n , öğle v a k t i , otelin alt k a t ı n d a n m ü t h i ş b i r
ş a m a t a , b i r b a ğ ı r ı ş m a y ü k s e l d i . Ne o l d u ğ u n u anlamak
için d ı ş a r ı y a ç ı k t ı m ve a ş a ğ ı y a b a k t ı m . Ü s t ü başı y a ğ i -
ç i n d e olan b i r adam, m e r d i v e n b a ş ı n d a d u r m u ş , a v a z ı ç ı k ­
tığı kadar b a ğ ı r ı y o r , ç a ğ ı r ı y o r d u . O r t a l ı k t a kimseler yok­
t u . İşin ne o l d u ğ u n u a n l a d ı ğ ı m zaman ben de kaçmak
mecburiyetinde k a l d ı m . K ı n a r H a n ı m , z e y t i n y a ğ l ı fasul­
ye p i ş i r m i ş , s o ğ u m a s ı için tencereyi pencereye k o y m u ş .
Tencere de yoldan g e ç e n bu a d a m ı n b a ş ı n a d ö k ü l m ü ş .
İşe G a l i p k a r ı ş t ı ve t a t l ı s ö z l e r l e a d a m ı teskin e t t i k ­
ten sonra on liraya sulh oldu. Fakat bu on l i r a y ı K ı n a r
P l a n ı m d a n almak için G a l i p b i r h a y l i zahmet ç e k m i ş t i .
Turnede, b a ş ı m a gelen t ü r l ü t ü r l ü vakalardan b i r
b a ş k a s ı n ı da anlatmadan g e ç e m i y e c e ğ i m . B i r a k ş a m «Taş
P a r ç a s ı - n ı o y n u y o r d u k . Rol icabı odama b i r adam alı­
r ı m . T a b i i , bu adam da bana sokulmak ister. R o l ü m ü z ü n
b u k ı s m ı n ı oynarken, h a l k ı n a r a c ı n d a b i r m ı r ı l t ı , b i r hu­
zursuzluk b a ş g ö s t e r d i . B i r ses;
— V a y , bu adam b i r Sultana nasıl y a k l a ş ı r ? diye hay­
k ı r d ı . B u n u n akabinde g ü r ü l t ü l e r çoğaldı ve tabancalar
a t ı l m a y a b a ş l a d ı . B u vaziyet karşısında duralamıştık.
S u f l ö r ü m ü z Refika H a n ı m ;
— Ben g i d i y o r u m , dedi ve i ç e r i y e k a ç t ı .
A r k a d a ş ı m , b a y g ı n l ı k g e ç i r i r g i b i bir hale g i r d i . Suf-
l ö r s ü z r o l ü m ü z e devam etmemize i m k â n y o k t u . B u s ı ­
rada sahnenin a r k a s ı n d a n ;
— Sahneye devam edin, diye b a ğ ı r a n M u h s i n i n sesini
d u y d u m . Nasıl devam edebilirdim? S ö y l i y e c e g i m sözleri
ç o k t a n u n u t m u ş t u m bile. K e n d i m i t o p a r l a d ı m ve aya-
 — 298 —

ğ a k a l k a r a k sahnenin ö n ü n e d o ğ r u y ü r ü d ü m . İ l k s ı r a d a ,
b i z i m d ö r t b a h r i y e l i o t u r u y o r d u . B u n l a r da;
— K o r k m a y ı n ı z , biz- b u r a d a y ı z . , m â n a s ı n a gelen işa­
retler yapıyorlardı.
Sesimin b ü t ü n k u v v e t i i l e a k l ı m a gelen sözleri s ö y ­
l e m e ğ e başladım. Bu sırada içeriye giren jandarmalar i n ­
t i z a m ı t e m i n e t m i ş t i . Ben de sahneyi k u r t a r m ı ş t ı m . O
gece piyesimizi kazasız belâsız b i t i r d i k . . .
B i r gece. H a z ı m ı n , M u a m m e r i n ve b e n i m oynanan
piyeste i ş i m i z y o k t u . Ü ç ü m ü z ü n de içimiz s ı k ı l ı y o r d u . B i r
yere gidip o t u r m a m ı z ı t e k l i f ettiler. H a z ı m ;
— K a h v e l e r i n b i r i n d e b u g ü n b i r geyik g ö r d ü m . Sen
h a y v a n l a r ı seversin. H a y d i gidip onu g ö r e l i m , dedi.
Beraberce otelden ç ı k ı p H a z ı m ı n s ö y l e d i ğ i kahveye
g i t t i k . H a k i k a t e n de gayet g ü z e l ve insana a l ı ş ı k b i r ge­
y i k l e k a r ş ı l a ş t ı k . H a y v a n c a ğ ı z o kadar munis, o kadar
u y s a l d ı k i y a n ı m ı z a sokuluyor, o k ş a m a m ı z a ses ç ı k a r m ı ­
yordu. Bizlerden hoşlanmıştı. Hazım, geyiğe t ü r l ü lâflar
s ö y l e m e y e ve bir i n s a n m ı ş g i b i b u hayvanla ş a k a l a ş m a y a
başladı.
K a h v e , biz g i t t i ğ i m i z zaman t e n h a y d ı . B i r a r a l ı k ; h a l ­
k ı n i ç e r i y e dolmaya b a ş l a d ı ğ ı n ı g ö r d ü m . A h a l i , h a y r a n ­
l ı k l a H a z ı m ı seyrediyordu. O gece H a z ı m ı n m ü t h i ş b i r
n e ş e s i v a r d ı . H a l k l a beraber g ü l ü p e ğ l e n m e ğ e başladık.
Saatin on i k i y e g e l d i ğ i n i g ö r d ü ğ ü m zaman;
— A m a n çocuklar gidelim. Vallahi Muhsin Bey b i z i
ö l d ü r ü r , dedim.
H a l k bizi b ı r a k m a k istemiyor, biraz daha o t u r m a m ı z
için y a l v a r ı y o r l a r d ı . N i h a y e t saat bire d o ğ r u kahveden
çıktık ve otelin y o l u n u t u t t u k .
A r k a d a ş l a r , t i y a t r o d a n d ö n m ü ş , herkes o d a s ı n a çe­
k i l m i ş t i bile. Y a l n ı z M u h s i n i n o d a s ı n d a ışık v a r d ı .
 — 299 —

Hazım;
— A n l a ş ı l a n bizi bekliyor. G ü r ü l t ü etmemeye baka­
lım., dedi.
Y a v a ş ç a o d a l a r ı n ı z a g i r e r k e n M u h s i n i n kapısı a ç ı l d ı
ve d ı ş a r ı y a çıktı.
— K u z u m neredeydiniz? Saatlerdir merak içinde
b e k l i y o r d u m . Ne oldunuz? diye sordu.
Ne M u a m m e r , ne de ben sesimizi ç ı k a r m a d ı k . H a l i ­
m i z i g ö r e n H a z ı m , gayet ciddi b i r eda ile;
— G e y i k g ö r m e ğ e g i t t i k , dedi.
— B u saate kadar geyikle m i oturdunuz? B u pek t u ­
h a f b i r geyik olsa gerek. B a r i ben de g ö r e y i m , d i y e n
M u h s i n e o gece y a p d ı k l a r ı m ı z ı a n l a t t ı k . Pek k ı z m ı ş a ben­
z e m i y o r d u . A n l a t t ı k l a r ı m ı z ı d i n l e d i k t e n sonra;
— H a y d i , ş i m d i y a t a k l a r ı n ı z a . Y a r ı n onda prova var.
E r k e n k a l k m a n ı z l a z ı m , dedi.
Ş a ş ı r m ı ş t ı k . B ö y l e b i r ş e y d e n haberimiz y o k t u .
— Ne p r o v a s ı ? Y a r ı n gene a y n ı piyes o y n a n m ı y a c a k
m ı ? diye s o r d u ğ u m zaman;
— H a y ı r piyesi d e ğ i ş t i r d i m , dedi.
Piyesi, bizlere ceza olsun diye d e ğ i ş t i r d i ğ i n i a n l a m ı ş ­
tık.
N e y i r e y i u y a n d ı r m a m a k için y a v a ş ç a odaya girdim
ve ışığı y a k m a d a n soyunarak y a t a ğ ı m a y a t t ı m .
Ertesi sabah Neyire. M u h s i n B e y i n bizim y ü z ü m ü z ­
den ne kadar ü z ü l m ü ş o l d u ğ u n u a n l a t t ı . Otelde o l m a d ı ­
ğımızı görünce;
— B a ş l a r ı n a b i r ş e y gelirse ben ne y a p a r ı m ? diye
m e r a k i ç e r i s i n d e geç vakte kadar o t u r u p bizi b e k l e m i ş . . .
Samsunda da işimiz t a m a m o l m u ş t u . B i r g ü n , G ü l -
cemal v a p u r u ile İ s t a n b u l a hareket ettik. Gayet e ğ l e n c e l i
b i r seyahat y a p ı y o r d u k .
 — 300 —

Herkes, evlerine g ö t ü r m e k ü z e r e Trabzondan ö t e b e r i

a l ı y o r d u . Bende h i ç b i r şey alacak h a l y o k t u . Pay ü s t ü n e
ç a l ı ş t ı ğ ı m ı z için elime b i r h a y l i para g e ç m i ş t i amma b u
paradan eser k a l m a d ı ğ ı g i b i Neyireden e l l i l i r a b o r ç a l ­
mış ve vapurda a r k a d a ş l a r ı m a muazzam b i r ziyafet ver­
miştim.
Galata r ı h t ı m ı n d a , beni k a r ş ı l ı y a n F e r i t Beye m a l i
v a z i y e t i m i s ö y l e d i ğ i m zaman a d a m c a ğ ı z hayretler i ç e r i ­
sinde k a l d ı ;
— H a n i para k a z a n a c a k t ı n ı z ? B u nasıl iş? dedi.
— Evet. B u nasıl işdi? Fakat ne ç a r e k i bende para
durmuyordu...
İstanbula döndükten birkaç gün sonra M u h s i n Av-
rupaya hareket e t t i . Onun gitmesiyle « E r t u ğ r u l Muhsin
ve a r k a d a ş l a r ı t o p l u l u ğ u » dağıldı.
Hemen hemen her g ü n g i b i . N e y i r e ile beraberdim
Bir gün bana g e l d i ğ i zaman;
— Cicim, Ş a d i Bej' bizi istiyor. Sen de gelir misin?
diye <<ordu.
— K i m l e r onunla beraber ç a l ı ş m a y a k a r a r verdi?
— Galip, Y a ş a r , F a r u k ve ben. Sen de istersen gel.
Ç a l ı ş m a h a y a t ı n a a t ı l d ı k t a n sonra boş o t u r m a k beni hay­
l i s ı k a c a k t ı . Zaten ş i m d i d e n s ı k ı l m a y a b a ş l a m ı ş t ı m bile.
Hemen o anda k a r a r ı m ı v e r d i m ve;
— Evde oturmaktansa Şadi B e y i n tij'atrosuna gire­
r i m , dedim.
Ş a d i B e y i n m u a y y e n b i r tiyatrosu y o k t u . H e r gece
bir b a ş k a binada t e m s i l l e r i n i verecekti. İ l k piyesimize
B ü y ü k a d a d a k i Splandit o t e l i n i n k ü ç ü k sahnesinde b a ş l a ­
dık.
Ertesi a k ş a m , Beykoz p a r k m d a k i gazinoya g i t t i k . P i ­
yeste r o l ü m o l m a m a s ı n a r a ğ m e n sırf, biraz r a h a t s ı z olan,
 — 301 —

N e y i r e ile beraber b u l u n a b i l m e k için ben de onlara k a t ı l ­

mıştım.
Oynanacak piyes «Sekizinci» a d l ı b i r eserdi. V a k i t
g e l m i ş , perdenin a ç ı l m a s ı n a pek az b i r zaman k a l m ı ş t ı .
Ş a d i b e y i n telâşlı t e l â ş l ı oradan oraya k o ş t u ğ u n u g ö r ü n c e ;
— Ne var? B i r şey m i oldu? diye sordum.
— Daha ne olsun? H ü s e y i n K e m a l v a p u r u k a ç ı r m ı ş .
Telefon e t t i g e c i k e c e ğ i n i söyledi. Zabel de o r t a l ı k t a yok.
H ü s e y i n K e m a l , g e n ç erkek r o l ü n e . Ş a d i beyin bal­
dızı Zabel h a n ı m da ü ç ü n c ü k a d ı n r o l ü n e ç ı k a c a k t ı . Per­
denin a ç ı l m a s ı g e c i k m i ş , seyirciler p a t ı r d ı g ü r ü l t ü yap­
maya b a ş l a m ı ş t ı . Ş a d i bey, t e l â ş ve ü z ü n t ü i ç e r i s i n d e ne
y a p a c a ğ ı n ı bilmez b i r halde d ö v ü n ü y o r , s a ç ı n ı b a ş ı n ı yo­
l u y o r d u . B i r d e n b i r e ü z e r i m e d o ğ r u k o ş t u ve;
— H a n ı m e f e n d i , ç a b u k piyesi o k u y u n . Zabelin r o l ü ­
ne ç ı k a c a k s ı n ı z , dedi.
Sahne h a y a t ı m d a hiç bir zaman b ö y l e b i r h â d i s e n a-
ş ı m a g e l m e m i ş , son dakikada h a z ı r l ı k s ı z olarak sahneye
çıkmamıştım.
A m a n n a s ı l olur? B u vaziyette h a z ı r l ı k s ı z sahneye
ç ı k ı l ı r m ı ? D ü n y a d a olmaz, dedim fakat b i r t ü r l ü mera­
m ı m ı a n l a t a m a d ı m . R o l ü , ancak b i r kere ü s t ü n k ö r ü oku­
yacak kadar zaman v a r d ı . Alelacele m a k y a j ı m ı y a p t ı m ve
piyeste bana ait olan y e r i b a ş t a n savma o k u d u m . H ü s e ­
y i n K e m a l i n r o l ü n ü Y a ş a r y a p a c a k t ı . O da benim g i b i b i r
ş e y b i l m i y o r d u . K u l i s a r a s ı n a i k i suflör koydular. Perde
a ç ı l d ı ve biz sahneye ç ı k t ı k . Piyesin ne ş e k i l d e o y n a n d ı ­
ğ ı n ı tasavvur edebilirsiniz. Rollerimizde acemi o l m a m ı z a
r a ğ m e n pek o kadar a k s a m a d ı k . Y a ş a r l a bana lâf y e t i ş ­
t i r m e y e çalışan s u f l ö r l e r , e m i n i m k i bizden daha çok ter
d ö k t ü l e r , işin asıl k o m i k t a r a f ı i k i n c i perdede b a ş l a d ı .
B i r i n c i perdenin sonunda t i y a t r o y a y e t i ş e n H ü s e y i n K e -
 — 302 —

m a l r o l ü n ü aldı ve piyesin sonuna kadar o o y n a d ı . B u

ş e k i l d e de t i y a t r o h a y a t ı m ı z d a i l k defa olarak a y n i piyeste
a y n ı r o l ü i k i a y r ı a k t ö r o y n a m ı ş oldu..
Her gece bir b a ş k a tiyatroda t e m s i l l e r i m i z i v e r i y o r ­
duk. B i r g ü n , Ü s k ü d a r a , H â l e s i n e m a s ı n a g i t t i k . Ü s k ü d a r -
da m ü k e m m e l b i r t i y a t r o b u l m ı y a c a ğ ı m ı z ı biliyordum
amma, sinema b i n a s ı n ı n bu kadar k ö h n e o l a c a ğ ı n ı tah­
m i n e t m e m i ş t i m . K a p ı d a n i ç e r i y e girer girmez ü r k t ü m .
B u r a s ı , k a r a n l ı k ve a l a b i l d i ğ i n e r u t u b e t l i b i r y e r d i . D u ­
v a r l a r d a akrepler k ı r ı t a k ı r ı t a geziyordu. A r k a d a ş l a r d a n
b i r i , d u v a r d a k i ç i v i l e r d e n b i r i n e a s t ı ğ ı ceketini g i y d i ğ i
zaman a v a z ı ç ı k t ı ğ ı kadar h a y k ı r d ı . K o l u n a akrep g i r m i ş
\ e z a v a l l ı y ı ı s ı r m ı ş t ı . Derhal tedavisi y a p ı l d ı amma b i z i m
a r k a d a ş da b i r h a y l i zahmet ve acı ç e k t i . B u n l a r ı g ö r ü n ­
ce b ü t ü n s i n i r l e r i m a y a k l a n d ı . D ü n y a d a en t i k s i n d i ğ i m
ve k o r k t u ğ u m h a y v a n l a r d a n b i r i de a k r e p t i .
A k ş a m a kadar bu r u t u b e t l i yerde o t u r m a k b e n i m
için ç ı l d ı r m a k t a n daha beterdi. K i m s e y e b i r ş e y s ö y l e ­
meden v a l i z i m i k a p t ı ğ ı m g i b i sinemadan ç ı k t ı m ve K u z -
guncakta o t u r a n amcazadem E m i n e h a n ı m ı n evine g i t t i m .
T i y a t r o saatine kadar orada k a l d ı m .
T i y a t r o y a i l k g i r d i ğ i m zaman, ailemden b i r ç o k k i m ­
seler bu h a r e k e t i m i h o ş g ö r m e m i ş l e r h a t t â beni b u he­
vesten vaz g e ç i r m e k için b i r h a y l i de u ğ r a ş m ı ş l a r d ı . E -
m i n e ise, b u k a r a r ı m ı gayet m a k u l b u l m u ş , t e ş v i k b i l e
e t m i ş t i . T i y a t r o y a k a r ş ı olan a l â k a s ı n ı b i l d i ğ i m için. ken­
disine i k i de b i l e t g ö t ü r d ü m . O gece eski k a l f a l a r ı m ı z ­
dan D i l i s t a n kalfa ile beraber t i y a t r o y a gelip, beni sahne­
de g ö r e c e k l e r d i .
Emine, beni s e v i n ç l e k a r ş ı l a d ı . A k ş a m a kadar, eski
h a y a t ı m ı z d a n , K a n d i l l i d e n , t a t l ı ve acı h a t ı r a l a r ı m ı z d a n
uzun uzun k o n u ş t u k . Gece, t i y a t r o y a beraber g i t t i k . B i r
h a y l i g ü l d ü ve e ğ l e n d i . .
 •

— 303 —

B ü t ü n b i r yaz Ş a d i b e y i n tiyatrosunda ç a l ı ş t ı m . B u
yaz. benim için çok g ü ç ve m e ş a k k a t l i o l m u ş t u . Ş a d i be­
y i n t i y a t r o s u n d a d i s i p l i n diye b i r ş e y y o k t u . Herkes b i l ­
diği gibi hareket etmek istiyor, kimse k i m s e y i d i n l e m i ­
y o r d u . Yaz sonunda, A n k a r a y a t u r n e y e g i t m e y e k a r a r
v e r d i k l e r i zaman k e n d i l e r i ile beraber gidemiyeceğimi
s ö y l e d i m . K a n d ı r m a k , beraber g ö t ü r m e k için y a p t ı k l a r ı
h i ç bir sey, h i ç b i r söz beni k a r a ı m d a n c a y d ı r a m a d ı . N i h a ­
yet onlar A n k a r a y a g i t t i l e r , ben de evime ç e k i l d i m .
M u h s i n beyin A v r u p a seyahatinden ne zaman d ö n e ­
ceği ve b i r t r u p k u r u p k u r m ı y a c a ğ ı belli değildi. Sahne
h a y a t ı n a hakikaten b a ğ l ı o l m a k l a ve bu m e s l e ğ i sevmek­
le beraber, a r t ı k t i y a t r o d a ç a l ı ş m a m a y a karar v e r m i ş t i m .
O sene. R a ş i t R ı z a b i r k a ç a r k a d a ş ı ile beraber Ş e h -
z a d e b a ş ı n d a temsiller v e r i y o r d u . B u a r k a d a ş l a r ı n a r a s ı n ­
da m e r h u m K ü ç ü k K e m a l l e , K ı n a r H a n ı m da v a r d ı .
H e m a r k a d a ş l a r ı g ö r m e k , hem de o y n a d ı k l a r ı piyesi
seyretmek üzere- b i r gece ş e h z a c i e b a ş m a , t i y a t r o y a g i t ­
tim.
Perde a r a s ı n d a , kulise g e ç t i m ve arakraslarla k o n u ş ­
maya başladım- B i z k o n u ş u r k e n y a n ı m ı z a gelen Raşit Rıza.
e v v e l â havadan, sudan bahsettikten sonra ;
— Y a r ı n a k ş a m , K a c l ı k ö y ü n d e «Bir Zaid Bir» i o y n ı y a -
cağız. Acaba rica etsem, y a l n ı z b i r kereye mahsus olmak
ü z e r e y a r ı n a k ş a m bizimle beraber oynar m ı s ı n ı z ? B u p i ­
si ıite r o l ü n ü z v a r d ı . H e r h a l d e sizin için pek zor b i r iş o l ­
maz., dedi-
A r l ı k , sahneye ç ı k m a m a y a karar v e r m i ş olmama r a ğ -
ıiırn. Raşit R ı z a n ı n b u r i c a s ı n ı reddedemedim ve k a b u l et­
imi o s ı r a l a r d a R a ş i t R ı z a t i y a t r o s u n u n seyircisi pek par-
I I. •:<• k a l a b a l ı k eleğildi. B e l k i b i r gece onlarla beraber
• I neye ç ı k m a m ı n b i r y a r d ı m ı d o k u n a b i l i r d i . Ertesi g ü n ü ,
K a d ı k ö y ü n o a s ı l a n d u v a r i l â n l a r ı n a b ü y ü k harflerle i s m i m
yazılmıştı.
K a d ı k ö y ü n e g i t m e k ü z e r e harekete h a z ı r l a n ı r k e n , İ s ­
tanbulda m ü t h i ş bir f ı r t ı n a koptu. Yer y e r i n d e n o y n u y o r ,
toz dumandan etraf g ö r ü l m ü y o r d u .
B i r k a ç a r k a d a ş , k ö p r ü d e n vapura b i n d i k . D i ğ e r l e r i ise
Ü s k ü d a r t a r i k i ile g i t m e y i daha e m i n b u l m u ş l a r ve Ü s ­
k ü d a r vapuruna b i n m i ş l e r d i . Onlara u y m a d ı ğ ı m a b i n kere
p i ş m a n oldum. D a ğ l a r a ç ı k a n lodos d a l g a l a r ı ; v a p u r u m u z u
b i r ceviz k a b u ğ u gibi s a l l a m a ğ a b a ş l a d ı . H a y d a r p a ş a m e n ­
d i r e ğ i n e b i n d i r d i k . V a p u r u n p a r ç a l a n m a s ı n a ve h e p i m i z i n
denize d ö k ü l m e s i n e ramak k a l m ı ş t ı . O s ı r a d a i m d a d ı m ı z a
y e t i ş e n b i r d i ğ e r vapur, b i n b i r m ü ş k ü l â t l a y o l c u l a r ı a l d ı
ve K a d ı k ö y ü n e b ı r a k t ı .
İ s k e l e y e ç ı k t ı ğ ı m ı z zaman halimiz h a r a p t ı . Bilâ istisna
y o l c u l a r ı n hepsi s a ğ salim t o p r a ğ a k a v u ş t u k l a r ı için A l l a h a
şükrediyordu-
F ı r t ı n a s a k i n l e ş e c e ğ i n c g i t t i k ç e a r t ı y o r , gök g ü d e m e l e ­
r i devam ediyordu. H a v a n ı n o haline r a ğ m e n gece t i y a t r o
ağzına kadar t ı k l ı m t ı k l ı m doldu.
Temsilden sonra İ s t a n b u l a d ö n m e m i z e i m k â n yoktu-
A r k a d a ş l a r ı n bir k ı s m ı geceyi g e ç i r m e k için otellerde yer
a r a m ı y a ç ı k t ı l a r . K a d ı k ö y ü n d e oturan K ı n a r H a n ı m . K ü ­
ç ü k K e m a l ile b e n i evinde misafir e d e b i l e c e ğ i n i s ü s l ü y o r ,
ve ona gitmemiz için ı s r a r ediyordu. Ben. E r e n k ö y ü n d e o t u ­
ran halazademe gitmek niyetinde i d i m . F ı r t ı n a d a n ö d ü ko­
pan K ü ç ü k K e m a l y a l n ı z k a l m a k istemiyor ve :
— A m a n . beni y a l n ı z b ı r a k m a y ı n , diye y a l v a r ı y o r d u .
K e m a l i E r e n k ö y ü n e g ö t ü r e m e z d i n . . Nihayet. K ı n a r Ha­
n ı m ı n da ı s r a r l a r ı n a d a y a n a m ı y a r a k . onda k a l m a y ı k a b u l
ettim.
O geceyi â d e t a bir k â b u s i ç i n d e g e ç i r d i k . K e m a l , fırtı­
nadan o kadar s i n i r l e n m i ş t i k i ne y i y o r , ne içiyor, her g ö k
 — 305 —

g ü r l e y i ş i n d e b a ş ı n ı e l l e r i n i n içine alarak a ğ l ı y o r d u . K ı n a r
H a n ı m , ben ve K ü ç ü k K e m a l , sabaha kadar o t u r d u k . Hiç
birimizde uyuyacak hal y o k t u .
Nihayet ş a f a k l a beraber hava da s a k i n l e ş t i . K ı n a r Ha­
n ı m a veda e t t i m ve i l k v a p u r l a evime d ö n d ü m - H i ç b i r m e n ­
faatim o l m a d ı ğ ı halde sırf a r k a d a ş h a t ı r ı için g e ç i r d i ğ i m o
k o r k u l u g ü n l e geceyi kolay kolay u n u t a m ı y a c a k t ı m .
T i y a t r o h a y a t ı m a veda e d i y o r d u m . T i y a t r o d a n a y r ı l ­
makla beraber t i y a t r o y a ve sahne a r k a d a ş l a r ı m a olan b a ğ ­
l ı l ı ğ ı m d a n h i ç b i r ş e y e k s i l m i ş d e ğ i l d i r . B i n b i r zorluk ve
g ü ç l ü k l e k a r ş ı l a ş t ı ğ ı m , fakat her sahneye çıkışta b ü y ü k
z e v k d u y d u ğ u m bu meslek, bence mesleklerin en y ü k s e ğ i
VC en m a k b u l ü d ü r -
A r t ı k evimde oturuyo-, hemen hemen her a k ş a m , K a r -
lo a p a r t ı m a m n d a o t u r a n a r k a d a ş ı m Ş e f i k a y a g i d i y o r d u m .
G ü n l e r geçtikçe i ç i m d e huzursuzluk da b a ş g ö s t e r i y o r -
du. A r a d a n i k i ay g e ç m i ş , boş o t u r m a k t a n s ı k ı l m a y a b a ş ­
lamıştım.
B i r g ü n yine Ş e f i k a y a g i t t i m . Şefika o zamanlar F a l i h
Rıfkı B e y i n eşiydi. Biz o t u r u r k e n Nazire de geldi. Lâf ara­
s ı n d a s ı k ı l d ı ğ ı m d a n ve bos o t u r m a k t a n h o ş l a n m a d ı ğ ı m d a n
bahsettim.
— Hakikaten çok s ı k ı l ı y o r u m , b a r i buna siz bir ç a r e
bulun, d e d i ğ i m zaman Nazire :
— Sana H a m d i Bey v a s ı t a s i y l e b i r iş bulabiliriz. Seni
y a n m a alır, dedi.
Hamdi Beyin k i m olduğunu bilmiyordum. S o r d u ğ u m
zaman y a k ı n a h b a p l a r ı ve L i m a n Ş i r k e t i n i n M ü d ü r ü oldu­
ğ u n u söylediler. Şefika :
— Hamdi Bey, L i m a n Ş i r k e t i n d e k i b ü r o l a r d a sana g ö ­
re b i r is bulur, dedi.
B ü r o işini nasıl y a p a c a ğ ı m ı d ü ş ü n m e d e n ;
F.20
 — 306 —

— O l u r . dedim-
A r a d a n b i r hafta g e ç t i k t e n sonra bir g ü n bana gelen
Şefika:
— H a m d i Beyle g ö r ü ş t ü k . Y a r ı n seni bekliyecek, dedi-
Ertesi g ü n ü k a l k t ı m , Galataya L i m a n Ş i r k e t i n i n mer­
kezi olan binaya g i t t i m .
K a r ş ı m a ç ı k a n bir odacıya, M ü d ü r B e y i g ö r m e k istedi­
ğ i m i s ö y l e d i m . Haber vermek ü z e r e gitti- Geri geldiği za­
man, kendisini t a k i p etmemi işaret etti ve beni H a m d i
Beyin o d a s ı n a g ö t ü r d ü . •
H a m d i B e y i ayakta bekler b u l d u m . E l i m i sıktı ve :
— B u y u r m a z m ı s ı n ı z ? diyerek yazı m a s a s ı n ı n y a n ı n ­
daki k o l t u ğ u g ö s t e r d i .
Ben o t u r d u k t a n sonra yerine geçen H a m d i Bey, b ü y ü k
b i r nezaketle, ne gibi b i r i ş y a p a b i l e c e ğ i m i sordu. Ben b i r
an d ü ş ü n d ü k t e n s o n r a :

LİMAN İDARESİNDE VEZİFEYE BAŞLADIM

— Ş i m d i y e kadar b ü r o l a r d a ç a l ı ş m ı ş d e ğ i l i m . V e r e c e ğ i
niz herhangi bir işi k a b i l i y e t i m dahilinde yapmaya hazı­
r ı m . Y a l n ı z , sizden bir tek r i c a m var. O da, beni kimsenin
g ö r m i y e c e ğ i b i r yerde ç a l ı ş t ı r m a n ı z d ı r , dedim.
B u i s t e ğ i m , H a m d i Eeyi uzun uzun d ü ş ü n d ü r d ü . N i ­
hayet :
— B u l d u m , dedi. Sizi telefona k o y a b i l i r i m . Santralda
çalışırsınız. O r a s ı , h â l e n m ü n h a l d ı r . B i r santral memuruna
i h t i y a c ı m ı z var.
— Beni kimse g ö r m e z mi?-
H a m d i Bey, elinde o l m ı y a r a k g ü l d ü :
— H a y ı r efendim. Y a l n ı z sesinizi işitirler- Siz de h e r ­
kesin istediği n u m a r a y ı verirsiniz, diye cevap verdi-
 — .'307 —

A n l a ş m ı ş t ı k . Bana verilen bu vazifeyi m e m n u n i y e t l e

k a b u l e t t i m . O g ü n e kadar sadece evimden v . .
b i r yerden sırf lâzım o l d u ğ u için telefon e t m i ş t i m . B i r san­
t r a l m e m u r e s i n i n n a s ı l çalıştığını b i l m i y o r d u m . Fakat za­
manla bunu da ö ğ r e n e c e k t i m . N i t e k i m de öğrendim
i ş t e g ü n d e n soonra h a y a t ı m ; n u m a r a s ı z l a r a numara
vermekle g c ç m i y e b a ş l a d ı .
H a m d i Bey, ertesi sabah saat sekizde gidip kendisini
g ö r m e m i s ö y l e m i ş t i . O l d u k ç a s ı k ı n t ı l ı ve uykusuz geçen b i r
geceden sonra erkenden k a l k t ı m ve b i n a n ı n k a p ı s ı n d a n içe­
r i y e girerken i ç i m d e tuhaf bir his v a r d ı . Ç a i ı ş m a h a y a t ı ­
na i l k deia girmemekle beraber â d e t a h e y e c a n l ı y d ı m . Fe­
rah tiyatrosunda sahneye ç ı k m a k l a iş h a y a t ı n a g i r m i ş t i m .
Fakat, t i y a t r o y a i l k a d ı m ı m ı a t t ı ğ ı m g ü n , b a m b a ş k a b i r r u h
haleti i ç e r i s i n d e y d i m . O zaman, s e v d i ğ i m ve a n l a d ı ğ ı m b i r
m e s l e ğ e girecektim. B u g ü n ise, bana verecekleri vazifenin
m a h i y e t i n i bilmekle beraber, zor m u veya. kolay m ı oldu­
ğ u n u b i l m i y o r d u m - Acaba, b ü r o işine a l ı ş a b i l e c e k m i y d i m .
Yoksa sıkılıp, t a h a m m ü l edemeyip işimi y a r ı d a m ı b ı r a k a ­
c a k t ı m ? Hiç b i r şey b i l m i y o r d u m -
H a m d i Beyin o d a s ı n a girer girmez, a y a ğ a f ı r l a d ı ve :
— M a ş a l l a h , tam z a m a n ı n d a geldiniz. Ne b i r dakika
geç. ne bir dakika erke-n. Saat t a m sekiz. dedi.
— V e r d i ğ i m sözü t u t m a k â d e t i m d i r . Ş i m d i nerede ça­
lışacağımı s ö y l e r s e n i z derhal işe b a ş l a r ı m . . .
— Y a n ı n ı z a b i r odacı v e r i p sizi d ö r d ü n c ü ş u b e y e g ö n ­
d e r e c e ğ i m . D ö r d ü n c ü ş u b e , Haydar H a n ı m d a d ı r .
Bu sözleri s ö y l e r k e n H a m d i Bey zile bastı ve gelen
Odacıya beni Haydar H a n ı m a g ö t ü r m e s i n i söyledi. Bun-
ıl n sonra bana d ö n e r e k :
M u v a f f a k i y e t l e r d i l e r i m , efendim. H e r h a n g i b i r gÜÇ-
lukiı I. , '.kısırsanız derhal bana haber verin, dedi.
 -

— 308 —

Kendisine veda e t t i m ve o d a c ı ile beraber ç ı k t ı k . H a y ­

dar H a n ı , A r a p c a m i s i n i n y a n ı d a y d ı . Oraya gider gitmez
doğru şube m ü d ü r ü n ü n yanına girdim. Şube m ü d ü r ü A l i
B e y isminde b i r a d a m d ı . Daha i l k g ö r ü ş t e b i r b i r i m i z d e n
h o ş l a n m ı y a c a ğ n n ı z ı a n l a m ı ş t ı m . Hakikaten de bu adamla
yıldızımız bir türlü barışamadı-
A l i Bey, gayet s o ğ u k bir t a v ı r l a , hangi odada çalışaca­
ğ ı m ı ve benden beklenen işin ne o l d u ğ u n u söyledi. B ö y l e c e
s a n t r a l ı n b a ş ı n a geçtim- Vazifem telefonlara cevap vermek
ve istelilen n u m a r a l a r ı b a ğ l a m a k t ı . A y n ı işi g ö r e n b i r d i ­
ğ e r santral m e m u r u bana ne ş e k i l d e ç a l ı ş a c a ğ ı m ı ö ğ r e t t i .
A r t ı k ise b a ş l a m ı ş t ı m . Ç a l ı ş m a k t a n zevk d u y u y o r d u m .
B ü r o a r k a d a ş l a r ı m ı n i ç i n d e i k i ü ç kişiyle gayet i y i ahbap
o l m u ş t u m . Cemal Faris, K e m a l ve Z e k â i beyler çok candan
i n s a n l a r d ı . İşe b a ş l a d ı ğ ı m i l k g ü n l e r d e , onlardan her t ü r l ü
k o l a y l ı ğ ı ve y a r d ı m ı g ö r m ü ş t ü m . G ü n l e r , m u a y y e n b i r ça­
l ı ş m a ç e r ç e v e s i i ç e r i s i n d e geçip g i d i y o r d u . A k ş a m i ş t e n ç ı ­
k ı p eve d ö n d ü ğ ü m zaman, g ü n ü n y o r g u n l u ğ u n u bir t ü r l ü
ü z e r i m d e n a t a m ı y o r , ancak a r k a d a ş l a r ı m ı n ı s r a r ı ü z e r i n e
toplantılara gidiyordum.
H a y d a r H a n ı n d a k i işimiz m a v n a c ı l a r l a ç a l ı ş m a k t ı . Sa­
bahtan a k ş a m a kadar mal y ü k l e r l e r , mal b o ş a l t ı r l a r d ı . D ö r ­
d ü n c ü ş u b e de b u n l a r l a m e ş g u l o l u r d u . V e l h a s ı l d ö r d ü n c ü
ş u b e , en faal ş u b e l e r d e n b i r i y d i . Her sabah, saat yedide
i s i m i n b a s ı n d a olur. vazifem o l m a d ı ğ ı halde mavnalarda
bc-kliyen t ü c c a r e ş y a s ı n ı k a l d ı r t ı r , o r d i n o l a r ı yerine geti­
r i r d i m . B u işi de sırf, işleri b a ş l a r ı n d a n a ş k ı n olan Cemal
Farisle Z e k â i Beye y a r d ı m e t m i ş olmak için y a p a r d ı m . B u
suretle, hem a r k a d a ş l a r ı m a y a r d ı m e t m i ş , hem de t ü c c a r l a r ı
m e m n u n e t m i ş olurdum- Ç a l ı ş m a h a y a t ı n a ç a b u c a k alışmış,
vazifeme d ö r t elle s a r ı l m ı ş t ı m .
I ş a r k a d a ş l a r ı m ı n hemen hemen hepsi m ü k e m m e l i n ­
sanlar olmakla beraber, b i r tek kişi v a r d ı k i bu a d a m ı b i r
 — 309 —

t ü r l ü s e v e m e m i ş t i m - B u , ş u b e m i z i n m ü d ü r ü A l i Beydi- A r a ­
m ı z d a daha i l k g ü n d e n b a ş l a y a n s o ğ u k l u k , g ü n g e ç t i k ç e art­
tı A l i Bey, her f ı r s a t t a beni k ı r a c a k , izzetinefsime dokuna­
cak bir harekette b u l u n u y o r d u . H a y a t ı m d a , hiç bir zaman,
bu kadar a n l a ş a m a d ı ğ ı m bir adama r a s t g e l m e m i ş t i m . B e n i
sevmemesine ve bana husumet beslemesine sebep, b i r va­
k i t l e r b a b a s ı n ı n b a b a m ı n maiyetinde ç a l ı ş m ı ş o l m a s ı y d ı .
B u n u b i r t ü r l ü ç e k e m i y o r , i n t i k a m ı n ı benden a l m ı y a k a l ­
k ı y o r d u . A r t ı k , A l i Beye t a h a m m ü l edemez b i r hale gel­
m i ş t i m . K e n d i m i t u t u y o r , onu terslememek için b ü t ü n gay­
r e t i m i sarfediyordum. Fakat t a h a m m ü l ü m son h a d d i n i b u l ­
muştu.
G ü n ü n b i r i n d e olanlar o l c u ve A l i Beyle m ü t h i ş bir
kavga ettik. M i a y e t i n d e o l d u ğ u m u ve b u ş e k i l d e hareket
etmememin icap e t t i ğ i n i b i l d i ğ i m halde, d a y a n a m a m ı ş , pat-
l a y ı v e r m i ş t i m . Hafiften b a ş l a y a n k a v g a m ı z , g i t t i k ç e alev­
lendi. S ö y l e d i ğ i b i r söz, o kadar a s a b ı m a d o k u n m u ş , o ka­
dar h i d d e t l e n m i ş t i m k i kendimden g e ç t i m ve nasıl oldu­
ğ u n u b i l m i y o r u m , y a n ı m d a bulunan b i r iskemleyi k a p t ı ğ ı m
gibi k a f a s ı n a a t t ı m . İ s k e m i c y i fırlatır f ı r l a t m a z da k a p ı y ı
v u r d u ğ u m gibi ç ı k t ı m . Odama gidip e ş y a l a r ı m ı t o p l a d ı m ve
işimi t e r k e t t i m .
Eve d ö n d ü ğ ü m zaman h â l â sinir i ç e r i s i n d e y d i m . İşi ha­
ber alan H a m d i Bey vaziyeti Şefika ile Nazireye b i l d i r ­
m i ş t i . Hemen o gece Ş e f i k a bana geldi- Gayet telâşlı b i r
hali v a r d ı -
— N a s ı l s ı n ? d i y e h a t ı r ı m ı sormadan ;
— V a l l a h i C i c i m , sen ç ı l d ı r m ı ş s ı n . İş h a y a t ı n d a b ö y l e
şey y a p ı l ı r m ı ? M ü d ü r ü n b a ş ı n a iskemle a t ı l ı r m ı ? diye
çıkıştı.
Bense, h a r e k e t i m i n gayet d o ğ r u o l d u ğ u n a k a n i d i m .
— Nafile ç ı k ı ş m a y a k a l k m a Şefika. A l i Beyin bu ş e ­
kilde bana muamele etmeye h a k k ı y o k t u , dedim.
 — Evet amma, ne de olsa o m ü d ü r , senden ü s t ü n . Bo­
y u n e ğ m e ğ e mecbursun.
—Kimseye b o y u n e ğ m e ğ e mecbur değilim. Bana bak-
Şefika, h a y a t ı m ı n p a h a s ı n a dahi olsa izzetinefsimle k i m s e y i
oynatmam. G u r u r u m h e r ş e y i n ü s t ü n d e d i r . K e s k i k a f a s ı n ı
kırsaydım.
— B i r daha oraya d ö n m i y e c e k misin?-
—. B u hadiseden sonra d ö n m e m i m i bekliyorsun? H a y ı r
Ş e f i k a . Evimde oturmaya ; a z ı y ı m . Ö l s e m b i r daha L i m a n
Ş i r k e t i n e gitmem, dedim ve bahsi k a p a t t ı m .
Gene, işsiz evimde oturmaya b a ş l a d ı m . A r k a d a ş l a r ı m l a
b u l u ş u y o r , gezip e ğ l e n i y o r d u m amma bu beni t a t m i n e t m i ­
y o r d u . T i y t a r o y a d ö n m e m için ı s r a r edenler olmakla bera­
ber, bir kere oradan ç ı k t ı k t a n sonra a r t ı k d ö n e m e z d i m .

B A N K A Y A TELEFON MEMURU OLDUM

B i r g ü n , O s m a n l ı B a n k a s ı n d a n bir mektup a l d ı ğ ı m za­

m a n o l d u k ç a ş a ş ı r d ı m . B ö y l e bir m e k t u b u b e k l e m i y o r d u m .
M e k t u p t a , b a n k a n ı n kontrol ş u b e s i n i n beni ç a ğ ı r d ı ğ ı y a z ı ­
l ı y d ı . Ne i s t e d i k l e r i n i merak e t m i ş t i m . Ertesi g ü n ü k a l k ı p
bankaya g i t t i m .
K o n t r o l Şefinin o d a s ı n a ç ı k t ı m . Odadan içeri girer gir­
mez â d e t a s e v i n m i ş t i m - K a r ş ı m d a , saraydan ç o c u k l u k ar­
k a d a ş ı m olan Odette G l a v a n i n i n kocası. M ö s y ö d ö K o r m i y e
d u r u y o r d u . D i ğ e r b i r masada ise b a l d ı z ı Helen o t u r u y o r d u .
M e ğ e r s e i k i s i de orada ç a l ı ş ı y o r m u ş - Bu t a n ı d ı k s i m a l a r ı
g ö r ü n c e , beni neden ç a ğ ı r t m ı ş o l d u k l a r ı n ı s o r m a y ı u n u t t u m
ve eski h â t ı r a l a r d a n k o n u ş m a y a b a ş l a d ı k .
A ş a ğ ı y u k a r ı y a r ı m saati ç e n e ç a l m a k l a geçirmiştik-
N i h a y e t M ö s y ö dö K o r m i y e asıl maksada g e ç t i ve :
— B a n k a m ı z ı n b i r telelon memuresine i h t i y a c ı var. B u
vazife için a k l ı m a siz geldiniz. L i m a n Ş i r k e t i n d e santral-
 — 311 —

•elaydınız. Acaba burada ç a l ı ş m a k ister misiniz diye sordu.

Zaten, ben de iş a r a d ı ğ ı m için h i ç d ü ş ü n m e d e n :
— Peki, diye cevap v e r d i m .
Is, a y a ğ ı m a kadar g e i m i ş t i . B u n d a n i y i s i n i de ne za­
man b u l a c a ğ ı m m a l û m d e ğ i l d i . B u t e k l i f i n , eski a h b a b ı m
olan M ö s y ö dö K o r m i y e t a r a f ı n d a n y a p ı l m ı ş o l m a s ı hemen
karar vermeme sebep o l m u ş t u .
Ertesi g ü n ü , işe b a ş l a m a k ü z e r e M ö s y ö d ö K o r m i y e d e n
ve Helenden a y r ı l d ı m .
B i r zamanlar, b a n k a n ı n başlıca m ü ş t e r i l e r i n d e n b i r i
•oian ben, ertesi sabah, o k a p ı d a n i ç e r i y e b i r memure olarak
giriyordum-
M ü d ü r ü u m u m i m i z M ö s y ö d ö Sorbiye, gayet nazik ve
asalete k ı y m e t veren bir a d a m d ı . O s m a n l ı B a n k a s ı n d a k i
i ş i m daha zor olmakla beraber. L i m a n Ş i r k e t i n d e k i vaziye­
time k a t ' i y y e n benzemiyordu. Burada herkes beni t a n ı ­
yor, ona g ö r e muamele ediyordu- Ben de elimden gelen ne­
zaketi g ö s t e r i y o r d u m .
İşe b a ş l a d ı ğ ı m g ü n . vazifemin ç o k a ğ ı r ve y o r u c u o l ­
d u ğ u n u a n l a d ı m - Telefon m ü t e m a d i y e n işliyor, a y n ı za­
manda belki on kişi numara i s t i y o r d u . B u kadar işin a l t ı n ­
dan n a s ı l k a l k a c a ğ ı m ı d ü ş ü n ü r k e n M a d a m G i v r e i m d a d ı ­
ma y e t i ş t i . Madam G i v r e , b a n k a n ı n otuz ü ç senelik telefon
memuresiydi. D ü ş ü n c e l i d ü ş ü n c e l i d u r d u ğ u m u g ö r ü n c e :
— H i ç d ü ş ü n m e y i n i z , ben size elimden gelen y a r d ı m ı
y a p a r ı m . B u iş z a n n e d i l d i ğ i kadar zor d e ğ i l d i r , dedi.
H a k i k a t e n de bana her ş e y i ö ğ r e t m e k için elinden ge­
l e n gayreti sarf e t t i ve beni y e t i ş t i r d i . K ı s a zamanda n a s ı l
çalışacağımı kavramış, öğrenmiştim.
H a y a t ı m , m u a y y e n b i r seyir takip e t m e ğ e b a ş l a m ı ş t ı .
G ü n l e r i m h u m m a l ı b i r faaliyet i ç e r i s i n d e g e ç i y o r d u . Ban­
kada, bazan g ü ç ve iç sıkıcı h â d i s e l e r l e k a r ş ı l a ş ı y o r , bazan
ise b a ş ı m a k o m i k vakalar geliyordu.
 — 312 —

Ç a l ı ş m a y a b a ş l a y a l ı altı ay o l m u ş t u . B i r g ü n banka me­

m u r l a r ı n d a n b i r adamla b i r mesele y ü z ü n d e n fena halde
a t ı ş t ı k . B u kavga telefonda o l m u ş ve bana k a r ş ı gayet ter­
biyesizce b i r muamelede b u l u n m u ş t u . Derhal, telefon ba­
ş ı n d a k i işimi b ı r a k t ı m ve b u a d a m ı n b u l u n d u ğ u b ü r o y a
g i t t i m , k a r ş ı s ı n a d i k i l d i m . B e n i g ö r ü n c e afallamakla bera­
ber sesini ç ı k a r m a d ı - B ü t ü n k a n ı m b e y n i m e f ı r l a m ı ş , h i d ­
detten her t a r a f ı m t i t r i y o r d u . Kendisine b i r tek kelime söy­
lemeden, olanca h ı z ı m l a y ü z ü n e b i r tokat attım- İ k i n c i to-
k a t ı da a t m ı y a h a z ı r l a n ı r k e n b ü r o n u n şefi k o l u m u yaka­
ladı ve :
— A m a n ne y a p ı y o r s u n u z ? K e n d i n i z e gelin. Sakin o-
l u n . Burada b ö y l e şey y a p ı l m a z , işinizden olursunuz, dedi.
O kadar kızgın ve asabiydim k i h e r ş e y i g ö z ü m e a l m ı ş ­
t ı m . K i m s e y i dinleyecek h a l i m y o k t u .
— Ne isterlerse y a p s ı n l a r . V ı z gelir. Terbiyesizlere ders
vermek â d e t i m d i r , dedim.
T o k a d ı y i y e n adam, o kadar ş a ş ı r m ı ş t ı k i ne y a p a c a ğ ı n ı ,
ne söyliyeceğini bilmez b i r halde y e r i n d e put gibi d u r u ­
yordu. Y ü z ü kıpkırmızı kesilmişti.
Tam bu s ı r a d a , arkamdan b i r ses işittim :
— B i r a z odama gelir misiniz? d i y e n bu ses. kontrol şe­
f i M ö s y ö d ö K o r m i y e n i n sesiydi.
K e n d i s i n i takip etmekten b a ş k a ç a r e m y o k t u . T o k a d ı
y e m i ş olan ve hayret i ç e r i s i n d e bana bakan adama gene b i r
tek kelime s ö y l e m e d e n a r k a m ı ç e v i r d i m ve M ö s y ö dö K o r -
m i y c y i takip ettim. Mösyö dö Kormiyenin odasına doğru
yürürken içimden:
— İ ş t e ş i m d i beni k a p ı d ı ş a r ı edecekler, diye d ü ş ü n ü ­
y o r d u m . L i m a n ş i r k e t i n d e adam d ö v m ü ş , işimi t e r k e t m i ş -
t i m . Burada da gene kendime h â k i m o l a m ı y a r a k birisine
t o k a t a t m ı ş t ı m . B a k a l ı m scnum ne o l a c a k t ı ?
Odaya girer girmez M ö s y ö d ö K o r m i y e k a p ı y ı k a p a d ı
 — 313 —

v c kahkahalarla g ü l m e ğ e b a ğ l a d ı . G ü l m e k t e n k o n u ş a m ı y o r ,
gözlerinden yaşlar akıyordu. Hayretle yüzüne b a k ı y o r d u m
N i h a y e t g ü l m e s i b i t t i ve:
— H a y d i y u k a r ı y a işinizin b a ş ı n a gidin. Telefonde k i m ­
se yok, dedi.
G ü l m e s i n e zaten hayret e t m i ş t i m . B u sözleri de s ö y l e ­
yince a d a m a k ı l l ı ş a ş ı r d ı m . Benimle bu ş e k i l d e k o n u ş a c a ğ ı ­
n ı beklemiyor, a z a r l a y a c a ğ ı n ı veya b i r i k i a ğ ı r lâf s ö y l e y e ­
ceğini tahmin ediyordum.
— B e n i k o v m u y o r musunuz? d i y e s o r d u ğ u m zaman:
— Ç a b u k y u k a r ı y a çıkın. İşiniz b i t t i k t e n sonra da ge­
l i p beni g ö r ü n , dedi ve k o l u m d a n t u t a r a k k a p ı y a d o ğ r u g ö ­
t ü r d ü . H a l â ne demek istediğini a n l a y a m a m ı ş t ı m . B i r kere
daha;
— Kovmuyovmusunuz? diye sormaktan k e n d i m i alma­
dım:
— Ne m ü n a s e b e t ! A k l ı n ı z a b ö y l e b i r şey k a t ' i y e n gel­
mesin, eledi-
Y e r i m e d ö n d ü ğ ü m zaman sinirden her t a r a f ı m t i t r i ­
y o r d u . İ k i n c i t o k a d ı a t m a d ı ğ ı m a , h ı n c ı m ı tam m â n a s i y l e
ç ı k a r m a d ı ğ ı m a p i ş m a n d ı m . B i r s ü r ü numara beni b e k l i y o r ­
du. Hepsine birer birer cevap vermeye b a ş a l a d ı m . Bankada,
acele b i r işi olan b i r t ü c c a r telefona u z u n m ü d d e t cevap
a l a m a y ı n c a h a k k i y l e s i n i r l e n m i ş t i . Sesimi i ş i t i r işitmez, ba­
ğırmaya başladı:
— Nedir bu b ö y l e ? Banka k a p a l ı m ı ? N i ç i n cevap v e r ­
miyorsun. B i r saattir b e k l i y o r u m .
— Affedersiniz efendim y e r i m d e d e ğ i l d i m .
— Ya neredeydiniz?
Gayet sakin b i r sesle:
— A d a m d ö v m e k l e m e ş g u l d ü m , cevap veremezdim, de­
d i ğ i m zaman , z a v a l l ı ş a ş ı r d ı ye:

»
 — 314 —

— Sen ne biçim i n s a n s ı n ? dedi.

B u suale de c e v a b ı m h a z ı r d ı . A y n ı sakin sesle:
— Uzun boylu, m a v i gözlü, ş i ş m a n , dedim.
B u s ö z l e r i m i duyan adam kahkahalarla g ü l m e y e baş­
ladı. Asabiyetimden eser k a l m a m ı ş t ı . . El'an b a n k a n ı n m ü ş ­
terisi olan bu t ü c c a r l a , o g ü n d e n sonra ahbap olduk. Fakat
ne o ne de ben b i r b i r i m i z i n y ü z ü n ü g ö r m ü ş değiliz. A r k a
d a ş l ı ğ ı m ı z teiefonda s ü r ü p gidiyor- B i r işi o l d u ğ u zaman:
— H a y d i , mavi gözlü h a n ı m , bana filancayı ve:,. Ben
de hiç beklemeden i s t e d i ğ i n u m a r a y ı b a ğ l a r d ı m .
Tokat hâdisesi, m ü d ü r ü u m u m i y e kadar d u y u r u l m u ş t u
Ertesi g ü n ü u m u m i k â t i b i m i z A s ı m D i k e l , beni o d a s ı n a ça­
ğ ı r t t ı . A s ı m bey beni ve ailemi eskiden beri ve çok y a k ı n d a n
t a n ı r d ı . O d a s ı n a girer girmez:
— B e ğ e n d i n i z m i y a p t ı ğ ı n ı z ı ? Herkesin içinde, a d a n ı
d ö v ü l ü r m ü ? dedi ve fena halde ç ı k ı ş m a y a başladı. A s ı m
beyi hiç sesimi ç ı k a r m a d a n , lâfını kesmeden dinledim. Uzun
uzun k o n u ş u p , misallerle nasihat v e r d i k t e n sonra:
— S ö z l e r i m i iyice a n l a d ı n ı z değil mi? B u r a s ı b a n k a d ı r .
Burada dayak a t ı l m a z . S i z ; k a r s ı olan h ü r m e t i m i bilirsiniz.
Çok rica ederim; bu g i b i vak'alar b i r daha t e k e r r ü r etme­
sin; iyice a n l a t a b i l d i m m i . eiooi.
— A n l a d ı m efendim- B ö y l e bir muameleye gene maruz
k a l ı r s a m , hiç d ü ş ü n m e d e n gene d ö v e r i m , diye cevap verince
A s ı m bey, y e r i n d e n i k i k a r ı ş f ı ı l a d ı ve:
— O l u r şey değil. Ben ne s ö y l ü y o r u m siz ne cevap ve­
riyorsunuz. Bukadar lâfım, nasihatim b o ş u n a m ı g i t t i , dedi
— Evet efendim; b o ş u n a y o r u l d u n u z ; dedim ve arka­
ma bakmadan odadan ç ı k t ı m .
Ben ç ı k a r k e n arkamdan:
— A l l a h ıslah etsin! diye b a ğ ı r d ı ğ ı n ı d u y u y o r d u m .
Ç a l ı ş m a t a r z ı m ı b e ğ e n e n ve c i d d i y e t i m i t a k d i r eden m ü -
 — 315 —

d ü r ü n k o r k u s u n d a n kimse bana b i r ş e y y a p a m ı y o r d u - Ben

de b ü t ü n g a y r e t i m l e ç a l ı ş m a m a ve işimi b a ş a r m a ğ a devam
Ediyordum.
G ü n l e r , aylar, seneler b i r b i r i n i t a k i p e t m e ğ e b a ş l a m ı ş t ı .
Hayat, a k ı p gidiyordu...
«

KARDEŞİMİ RIHTIMDAN SAATLERCE SEYRETTİK

B i r sabah, bankada işimin b a ş ı n d a ç a l ı ş ı r k e n k a p ı d a n i -

ç e r i y e t a n ı m a d ı ğ ı m b i r adam g i r d i . H a l i n d e n t a v r ı n d a n ec­
nebi o l d u ğ u a n l a ş ı l a n bu adam F r a n s ı z c a olarak:
— Prenses M e v h i b e siz misiniz? diye sordu.
— E v e t benim. B i r arzunuz m u var?
— Size k a r d e ş i n i z d e n haber g e t i r d i m , d e d i ğ i zaman, bo­
ğ a z ı m a b i r şey t ı k a n ı r g i b i o k l u . K a l b i m hızlı hızlı ç a r p m a ­
ğ a b a ş l a d ı . Ziyaettinden. aylardanberi haber a l a m a m ı ş t ı k .
Son y a z d ı ğ ı mektupta, Pariste o l d u ğ u n u s ö y l e m i ş t i - B i r ­
denbire a k l ı m a k ö t ü d ü ş ü n c e l e r geldi. Acaba b i r şey m i ol­
m u ş t u ? B a ş ı n a b i r f e l â k e t m i gelmişti. Heyecanla:
— Ne var? B i r şey m i oldu? diye s o r d u ğ u m zaman a-
dam g ü l d ü ve:
— M ü s t e r i h olun efendim, hiç b i r ş e y yok. S i h h a t i m ü ­
kemmeldir. Kendisiyle beraber seyahat ettik. Beyruttan
a y n i vapurla geldik, dedi. '
— Nereye geldiniz?
— Buraya İstanbula..
Kulaklarıma inanamıyordum. Ziyaettin bizlere haber
v e r m e m i ş , geleceğini bildirmemişti.
— K a r d e ş i m ş i m d i burada m ı demek istiyorsunuz?
— Evet V a p u r r ı h t ı m d a . Zannedersem a k ş a m a kadar
kalacak. İzin v e r m e d i k l e r i için karaya ç ı k a m ı y o r . Kabilse
gidip kendisini g ö r m e n i z i istiyor.
 — 316 —

S e v i n ç t e n ve heyecandan titremeğe- b a ş l a d ı m . Utanma-

s a y d ı m a d a m ı n boynuna s a r ı l a c a k t ı m . Sekiz senedenberi
g ö r m e d i ğ i m , hasretini ç e k d i ğ i m k a r d e ş i m i g ö r e b i l e c e k t i m .
Buna b i r t ü r l ü i n a n a m ı y o r d u m -
A d a m s ö y l i y e c e ğ i n i s ö y l e d i k t e n sonra çıktı g i t t i . İ ş i m i n
bitmesine pek az zaman k a l m ı ş t ı . Fakat bu y a r ı m saat, b i r
g ü n kadar uzun geldi- Nihayet bankadan ç ı k t ı m ve d o ğ r u
eve g i t t i m . Z i y a e d d i n i n k ı z l a r ı ile M ü n i r e y e b u haberi v e r ­
d i ğ i m zaman onlar da benim gibi e v v e l â inanmak isteme­
diler fakat işin c i d d i y e t i n i a n l a y ı n c a s e v i n ç t e n deliye d ö n ­
düler.
Ç o c u k l a r , b i r a n evvel vapura g i t m e m i z i istiyorlardı.
Ç i k u l a t a ş e k e r g i b i ö t e b e r i alıp r ı h t ı m a g i t t i k . Orada b u ­
lunan polisler, h a k l ı olarak, vapura g i r e m i y e c e ğ i m i z i s ö y ­
lediler.
R ı h t ı m d a d u r d u k ve g ö z l e r i m i z l e Z i y a e d d i n i a r a ş t ı r m a ­
ya b a ş l a d ı k . N i h a y e t ç o c u k l a r d a n b i r i :
— İ ş t e babam! Orada! Orada! d i y e heyecanla b a ğ ı r ­
maya başladı.
Z i y a e d d i n de b i z i g ö r m ü ş t ü . K ü p e ş t e y e a b a n d ı ve â d e ­
ta bize d o ğ r u a t l a r c a s ı n a b i r hareket y a p t ı . E l i n i sallıyor,
i ş a r e t l e r ediyor, fakat a n l a ş a m ı y o r d u k . O orada, biz r ı h t ı m ­
da, ı s t ı r a p i ç e r i s i n d e k ı v r a n ı y o r d u k - Ç o c u k l a r , a ğ l a m a ğ a
b a ş l a m ı ş t ı . O anda d u y d u ğ u m acıyı v e ı s t ı r a b ı t a r i f edemem
A r a m ı z d a gayet az b i r mesafe olmakla beraber b i r b i r i m i z ­
den ne Kadar u z a k t ı k . Ziyaeddine doya doya s a r ı l m a y a , o n u
b i r kerecik olsun ö p m e y e h a k k ı m ı z yoktu- Z a m a n zaman
g ö z ü n e g ö t ü r d ü ğ ü mendilinden o n u n da a ğ l a d ı ğ ı n ı farke-
d ı y o r d u k . Kendisine v e r m e k ü z e r e y a n ı m ı z a a l d ı ğ ı m ı z ufak
t e f e ğ i b i l e vapura g ö n d e r m e m i z e m ü s a a d e etmediler.
Orada ne kadar k a l d ı ğ ı m ı z ı b i l m i y o r u m . B e l k i b i r sa­
at, b e l k i i k i saat b e l k i de b ü t ü n g ü n . Nihayet, hava karar­
m a ğ a b a ş l a y ı n c a , b i r b i r i m i z e uzaktan veda e t t i k ve r ı h t ı m -
 — 317 —

dan a y r ı l d ı k . Biz eve d ö n d ü k t e n biraz sonra da B e y r u t t a n

g e l m i ş olan vapur, M a r s i l y a y a d o ğ r u y o l a l m a ğ a b a ş l a d ı .
Z i y a e d d i n , t e k r a r Parise d ö n e c e k t i . . .

Y A Ş A M A K İÇİN Ç A L I Ş M A K LÂZIM

Hayat, a k ı p gidiyordu, seneler, beni b i r b i r i n d e n b ü y ü k

f e l â k e t l e r l e k a r ş ı l a ş t ı r d ı . Bazan, a r t ı k y a ş ı y a m ı y a c a ğ ı m ı
bu k a d a ı b ü y ü k a c ı y a d a y a n a m ı y a c a ğ ı m ı zannediyordum,
fakat her ş e y e r a ğ m e n ha>at d u r m u y o r , devam ediyordu.
G e ç i r m i ş o l d u ğ u m acı g ü n l e r i n haddi h e s a b ı yok. A n n e m i ,
Pariste bulunan k a r d e ş i m Ziyaeddini ve nihayet etimden
k a n ı m d a n olan, otuz i k i y a ş ı n d a k i e v l â d ı m ı t o p r a ğ a ver­
miştim- Baba annesi t a r a f ı n d a n b ü y ü t ü l e n o ğ l u m a doyama­
dan onu i s t e d i ğ i m kadar g ö r m e d e n bana b i r g ü n ö l ü m ha­
b e r i n i getirdiler. İ ş t e o g ü n , d ü n y a b a ş ı m a y ı k ı l d ı . Ç o c u ­
ğ u m u k a y b e t t i ğ i m zaman d u y d u ğ u m a c ı y ı ve ı s t ı r a b ı ha­
y a t ı m d a h i ç b i r v a k i t d u y m a m ı ş t ı m - B i r an d e l i r e c e ğ i m i ,
r
a t ı k hayata t a h a m m ü l e d e m i y e c e ğ i m i zannettim- faka ne-
kadar y a n ı l m ı ş ı m . H a y a t ı n en acı t a r a f l a r ı n ı g ö r d ü ğ ü m h a l ­
de y a ş a y ı p g i d i y o r d u m . F e l â k e t y a k a m ı z ı bırakmıyordu.
E n i ş t e m i , bana b a b a l ı k e t m i ş olan d ü n y a n ı n en i y i k a l b l i
ve candan a d a m ı n ı da ö l ü m ü n p e n ç e s i n e v e r d i k .
Banka b e n i m b i r i k i n c i e v i m o l m u ş t u , seneler g e ç t i k ­
ç e buraya daha çok alışıyor, i ş i m e daha ç o k b a ğ l a n ı y o r d u m .
H a s t a l a n ı p mecburen evde k a l d ı ğ ı m zamanlar b i r an evvel
y a t a k t a n ç ı k ı p , bankaya d ö n m e k arzusu içimi k e m i r i y o r -
,du. A r t ı k , ç a l ı ş m a k benim için elzem b i r ş e y o l m u ş t u . Y ı l ­
lar y ü r ü d ü k ç e , b a n k a n ı n a d a m l a r ı da d e ğ i ş i y o r d u . A s ı m bey
Mösyö dö Kormiye ölmüş, kontrol m ü d ü r ü t e k a ü t olmuştu.
B e n i sevenler, bana b a ğ l ı olan b u insanlar, y a v a ş y a v a ş
a r a m ı z d a n a y r ı l ı y o r d u . Bankada a r k a d a ş ı m ve dostum d i ­
y e b i l e c e ğ i m i n s a n l a r ı n içinde b u g ü n bana en y a k ı n olan
 — 313 —

Muazzez Tahsindir. Ç o k eskidenberi b a ş l a y a n d o s t l u ğ u m u z

e.'an s ü r ü p gitmektedir...
192Ö senesindenberi seve seve ç a l ı ş t ı ğ ı m O s m a n l ı ban­
k a s ı n d a i h t i y a r l a y ı p g i d i y o r u m . H e r ne p a h a s ı n a olursa
olsun kendimi unutmamak, n e ş e m i kaybetmemek azmin­
deyim- B u g ü n e kadar her ş e y i m i kaybeden ben, b u n l a r ı
e'den b ı r a k t ı ğ ı m g ü n p a ç a v r a d a n b a ş k a b i r ş e y olamam-
Kadere boyun e ğ m e k ve h a y a t ı o l d u ğ u gibi k a b u l etmek
emcburiyetindeyim.
)9â0 senesinde, k ü ç ü k ve son b i r s a r s ı n t ı daha g e ç i r d i m .
E ı r g ü n evimde r a h a t s ı z J a t ı y o r d u m . K a p ı ç a l ı n d ı ve k ı z -
k t o d e ş i m l e y e ğ e n i m geldi. Odamdan içeriye g i r e r girmez
ikisinde de tuhaf b i r hal sezdim. R a h a t s ı z l ı ğ ı m beni merak
edecekleri kadar m ü h i m d e ğ i l d i . Bana ü z ü l m ü ş olamazlar­
dı:
— Ne var? B i r ş e y m i oldu? diye s c d u ğ u m zaman bir­
b i r l e r i n i n y ü z ü n e b a k t ı l a r ve ikisi b i r d e n ;
— K a y ı r h i ç b i r ş e y yok dediler.
H a l b u k i bu « H a y ı r » gayet manidar ç ı k m ı ş t ı . İ s r a r et­
t i m , b a k l a y ı a ğ ı z l a r ı n d a n ç ı k a r m a l a r ı n ı s ö y l e d i m . Nihayet
ı:r. r ı m a d a y a n a m ı y a r a k hakikati r ö y l e d i l e r . Pariste b u l u -
nan Ş e v k e t ö l m ü ş t ü . A n i b i r k r i z neticesinde hayata g ö z -
l e r i n i k a p a m ı ş o l d u ğ u n u i ş i t t i ğ i m zaman e v v e l â inanama­
dım- O yaz. Ş e v k e t i B ü y ü k a d a d a uzaktan g ö r m ü ş t ü m . Ha­
yata fazlasiyle bağlı olan o canlı ve şen a d a m ı n ö l ü m ü n ü
-aklım havsalam a l a m ı y o r d u . Fakat, ortada b i r hakikat var­
dı. O ö l m ü ş t ü - B i r a r a l ı k , b e y n i m i n içi b o m b o ş kaldı- Ne
d ü ş ü n e c e ğ i m i , ne y a p a c a ğ ı m ı b i l e m i y o r d u m . Sanki her ta­
r a f ı m u y u ş m u ş , t u t u l m u ş t u , i ç i m d e n b i r ses m ü t e m a d i y e n :

— Ş e v k e t ölmüş... Ş e v k e t ölmüş., d i y o r d u .
Cenazesi, Paristen İ s t a n b u l a getirilecek ve Karacaah-
mette y; tan k a r d e ş i T e v f i k beyin yanma k o n a c a k m ı ş . Ne
 — 319 —

g ü n ü g e l e c e ğ i , ne t a r i k l e g e t i r i l e c e ğ i b e l l i değilmiş. B ü t ü n
bu s ö y l e n e n l e r i bir r ü y a d a i ş i t i r gibi d i n l i y o r d u m .
Ş e v k e t benden evvel ö l m e k l e benden b ü t ü n i n t i k a m ı n ı
almış oluyordu.
A r a d a n b i r k a ç g ü n geçmişti. D e r t l e ş m e k teselli etmek
için K ı b r ı s l ı ailesini gidip g ö r m e k istiyor fakat bir t ü r l ü
gidemiyordum- B i r g ü n hic b e k l e m e d i ğ i m bir anda. N a z ı m ­
la k a r ı s ı Lena bana geldiler- i ç e r i y e girer girmez bana
k o l l a r ı n ı a ç a n N â z ı m ı n k u c a ğ ı n a a t ı l d ı m ve Ş e v k e t i n b i r
p a r ç a s ı olan N â z ı m ı n g ö ğ s ü n d e doya doya, kana kana a ğ l a ­
dım- N â z ı m ı n bu b ü y ü k dost hareketini, g ö s t e r m i ş o l d u ğ u
a l i c e n a p l ı ğ ı h a y a t ı m ı n sonuna kadar u n u t a m ı y a c a ğ ı m . Beni
kendisine minnettar b ı r a k m ı ş t ı .
Bir pazartesi g ü n ü Marsiiyadan gelen bir v a p u r onu
İ s t a n b u l a g e t i r m i ş t i . Salı g ü n ü B e y a z ı t camiinden k a l d ı r ı ­
l a c a ğ ı n ı ö ğ r e n d i m . O n u b i r daha g ö r m e k arzusu beni Beya­
zıt m e y d a n ı n a s ü r ü k l e d i . Bazan m ü n a s e b e t s i z b i r şey için
a r a m ı z d a h i ç yoktan kavga ç ı k a r , incir ç e k i r d e ğ i doldur-
m ı y a c a k bir mesele y ü z ü n d e n b i r b i r i m i z i k ı r a r d ı k . Kavga
esnasında:
— M e v h i b e sen beni ö l d ü r e c e k s i n . Sonra da a r k a m ­
dan kahkaha ile g ü l e c e k s i n , derdi
i ş t e , t a b u t u n u n a r k a s ı n d a , onun o l d u ğ u n a b i r t ü r l ü i -
r . a n a m a o ı g ı m t a b u t u n u n a ı k a s ı n ç l a y d ı m . Fakat, otomobilin
bir k ö ş e s i n e b ü z ü l m ü ş , herkesten uzak. herkesten a y r ı ; ka­
tıla katıla, b o ğ u l a bogula a ğ l a y a r a k arkasmaan g i d i y o r d u m .
Onu Ü s k ü d a r a g ö t ü r e c e k olan araba v a p u r u n a kadar
takip î t t i m . Cenaze a r a b a s ı s ü z ü l e r e k vapura g i r d i . B ü t ü n
bir g e n ç l i ğ i m i , h a y a t ı m ı n on güzel g ü n l e r i n i a r k a s ı n d a n
S ü r ü k l e y e n bu alaya uzun uzun b a k t ı m . Vapur, y a v a ş ya­
vaş ı ı h t ı m d a n u z a k l a ş m a y a , k a r ş ı sahile d o ğ r u y o l almaya
başladı. H ı ç k ı r ı k l a r ı m ] zaptedemiyor. k a t ı l a c a k gibi oluyor-
lıım, S rdenbire a k l ı m a vazifem geldi- Bankadaki iş saatim
g e l m i ş g e ç m i ş t i bile- İ ş i m beni bekliyordu- Ş o f ö r e d o ğ r u e-
ğ i l d i m ve:
— H a y d i , şoför efendi, O s m a n l ı b a n k a s ı n a , dedim. Y a -
ş . ı m a k için ç a l ı ş m a k l â z ı m ' . .

S O N
Satış y e r i : Fiat
İNKILÂP K İ T A B E Y İ - İstanbul 3 Li