AÖF Kitapları Öğrenci Kullanım Kılavuzu

Öğrenme çıktıları
Bölüm içinde hangi bilgi, beceri ve yeterlikleri
kazanacağınızı ifade eder.

Tanım
Bölüm içinde geçen
önemli kavramların
Bölüm Özeti tanımları verilir.
Bölümün kısa özetini gösterir.

Dikkat
Konuya ilişkin önemli
Sözlük uyarıları gösterir.
Bölüm içinde geçen önemli
kavramlardan oluşan sözlük
ünite sonunda paylaşılır.

Karekod
Bölüm içinde verilen
Neler Öğrendik ve Yanıt Anahtarı
karekodlar, mobil
Bölüm içeriğine ilişkin 10 adet
cihazlarınız aracılığıyla
çoktan seçmeli soru ve cevapları
sizi ek kaynaklara,
paylaşılır.
videolara veya web
adreslerine ulaştırır.

Öğrenme Çıktısı Tablosu

Araştır/İlişkilendir/Anlat-Paylaş
İlgili konuların altında cevaplayacağınız soruları, okuyabileceğiniz
ek kaynakları ve konuyla ilgili yapabileceğiniz ekstra etkinlikleri gösterir.
Yaşamla İlişkilendir
Bölümün içeriğine uygun paylaşılan yaşama dair gerçek kesitler
veya örnekleri gösterir.
Araştırmalarla İlişkilendir
Bölüm içeriği ile ilişkili araştırmaların ve bilimsel çalışmaları gösterir.
 Turizm Ekonomisi

Editörler

Prof.Dr. Selim BAŞAR

Doç.Dr. Cem IŞIK

Yazarlar

BÖLÜM 1 Prof.Dr. Gökalp Nuri SELÇUK

BÖLÜM 2, 3, 7, 8
Doç.Dr. Cem IŞIK

BÖLÜM 4, 5
Prof.Dr. Yaşar SARI

Prof.Dr. Yaşar SARI

BÖLÜM 6 Arş.Gör. Yasin Emre OĞUZ

 T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 4041
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2823

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir.

“Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

Copyright © 2020 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.

Öğretim Tasarımcısı
Öğr.Gör. Orkun Şen

Grafik Tasarım ve Kapak Düzeni

Prof.Dr. Halit Turgay Ünalan

Dil ve Yazım Danışmanı

Öğr.Gör.Dr. Sevgi Çalışır Zenci

Ölçme Değerlendirme Sorumlusu

Ahmet İtak

Grafiker
Gülşah Karabulut

Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Gül Kaya
Beyhan Demircioğlu
Yasin Narin
Halil Kaya
Burak Arslan
Gözde Soysever
Gizem Dalmış
Nihal Sürücü

TURİZM EKONOMİSİ

E-ISBN
978-975-06-3844-2

Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

ESKİŞEHİR, Ağustos 2020
2876-0-0-0-2009-V01
 İçindekiler
Turizm ve
BÖLÜM 1 Ekonomiye İlişkin
Temel Kavramlar
Giriş ................................................................. 3
Turizme İlişkin Temel Kavramlar ................. 3
Turizm .................................................... 3
Turist ...................................................... 4
Turistik Ürün ......................................... 4
Turizm Endüstrisi .................................. 4
Turizm Destinasyonu ............................ 6
Destinasyon Yönetimi .......................... 6
Turizm Değer Zinciri ............................. 6
Turizm Çeşitleri ..................................... 6
Ekonomiye İlişkin Temel Kavramlar ............ 9
İktisadın Tanımı ..................................... 9
İhtiyaç .................................................... 10
Mal ve Hizmet ....................................... 10
Fayda ...................................................... 11
Değer ...................................................... 11
Üretim ve Üretim Faktörleri ................ 11
Tüketim .................................................. 11
Fırsat Maliyeti ....................................... 12
Ekonomik Birimler ................................ 12
Kıt kaynaklar ve Kıtlık Kanunu ............ 12
Ana Ekonomik Sorunlar ve Ekonomik
Sistemler ................................................ 12
Ekonomik Etkinlik ................................. 13
İş Bölümü, Uzmanlaşma ve Mübadele  . 13
Verimlilik ................................................ 13
Turizm Ekonomisi ................................. 14
Az Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkeler İçin
Turizm ............................................................ 17
Az Gelişmiş Ülkelerde Turizm .............. 20
Gelişmekte Olan Ülkelerde Turizm ..... 22
Mikroekonomik
BÖLÜM 2
Boyutuyla Turizm I
Giriş  ................................................................ 33
Turizm Arzı ..................................................... 33
Turistik Arzının Özellikleri ................... 33
Turizm Arzını Etkileyen Faktörler ....... 34
Arz Kanunu ve Turizm Arz Eğrisi ........ 34
Turizm Arz Esnekliği ............................. 35
Arz Eğrisinde Kaymalar ........................ 36
Turizm Talebi ................................................. 38
Turizm Talebinin Özellikleri ................. 39
Turizm Talebinin Etkileyen Faktörler . 39
Talep Kanunu ve Talep Eğrisi ............... 40
Turizm Talep Esnekliği ......................... 41
Turizm Talebinin Gelir Esnekliği  ......... 42
Talep Eğrisinde Kaymalar ..................... 43
Turizm Piyasa Dengesi .................................. 44
Piyasa Dengesinin Değişmesi ............... 47
Talepteki Değişme ................................ 47
Arzdaki Değişme ................................... 48
Arz ve Talepteki Değişme  .................... 48
Döviz Kurlarının Etkileri ....................... 51
iii
 Mikroekonomik
BÖLÜM 3
Boyutuyla Turizm II
Giriş ................................................................. 3
Tüketici (Fayda) Teorisi ve Turizm .............. 3
Toplam Fayda ve Marjinal Fayda ........ 3
Tüketici Dengesi .................................... 6
Fayda Maksimizasyonu ........................ 7
Kayıtsızlık Eğrileri ................................. 7
Üretici Teorisi ve Turizm .............................. 14
Üretim .................................................... 14
Turizmde Kısa Dönemde Üretim ......... 15
Turizmde Kısa Dönem Maliyetler ........ 19
Turizmde Uzun Dönem Maliyetler ..... 20
Turistik Ürün Üretimi ........................... 23
Piyasalar ......................................................... 24
Piyasa Kavramı ...................................... 24
Tam Rekabet Piyasası ........................... 24
Tam Rekabet Piyasasının Özellikleri...   25
Tam Rekabet Piyasasında Kısa Dönem
Dengesi .................................................. 26
Kısa Dönem Arz Eğrisi ve Denge ......... 27
Firmanın Uzun Dönem Dengesi .......... 28
Monopol (Tekel) Piyasaları .................. 29
Monopollü (Tekelci) Rekabet
Piyasaları ................................................ 29
Oligopol Piyasaları ................................ 30
iv
Makroekonomik
BÖLÜM 4
Boyutuyla Turizmi I
Giriş  ................................................................ 103
Turizmin Olumlu Makroekonomik Etkileri . 103
Millî Gelir (MG) Etkisi .......................... 103
Ekonomik Büyüme Etkisi ..................... 104
Ekonomik Kalkınma Etkisi ................... 105
Ödemeler Dengesi Etkisi ...................... 105
Gelir Etkisi ............................................. 109
İstihdam Etkisi ....................................... 109
Gelir Dağılımı Etkisi .............................. 111
Temel Sektörler Üzerine Etkisi ............ 112
Fiziksel Alt Yapı ve Üst Yapıya Etkisi..   113
Kurumsal Altyapıya Etkisi .................... 114
Bölgelerarası Dengeli Kalkınmaya
Etkisi ....................................................... 114
Turizmin Olumsuz Makroekonomik
Etkileri ............................................................ 115
İç Fiyatlara Etkisi (Enflasyonist Etki) ...... 115
İthalat Etkisi ................................................... 115
Fırsat Maliyeti Etkisi ............................. 115
Yabancı İşgücü Etkisi ............................ 116
Mevsimlik Etkisi .................................... 117
Dışa Bağımlılık Etkisi ............................ 119

Makroekonomik
BÖLÜM 5
Boyutuyla Turizmi II
Giriş ................................................................. 125
Döviz ve Turizm ............................................. 125
Para Politikası ve Turizm .............................. 126
Maliye Politikası ve Turizm .......................... 128
Turizmin İkincil Makroekonomik Etkilerini
Ölçen Yöntemler ............................................ 131
Turizm Uydu Hesapları ................................. 135
Turizmin Türkiye Ekonomisi Üzerine
Makroekonomik Etkileri ............................... 136
Turizmde Planlama,
Projeler, Yatırım,
BÖLÜM 6 Finansman ve
Vergilendirme
Giriş ................................................................. 149
Turizmde Planlama ........................................ 149
Turizmde Projeler .......................................... 153
Bölgesel Kalkınma Ajansları ................. 153
TUBİTAK Projeleri ................................. 154
Avrupa Birliği Projeleri ......................... 155
Turizmde Yatırım ........................................... 157
Turizmde Yatırım Türleri ...................... 157
Turizmde Yatırım Süreçleri .................. 157
Turizmde Finansman ..................................... 161
Barter ..................................................... 162
Leasing ................................................... 162
Factoring ................................................ 162
Forfaiting ............................................... 162
Opsiyon .................................................. 162
Risk Sermayesi ....................................... 162
Futures ................................................... 163
Forward .................................................. 163
Swap ....................................................... 163
Turizmde Vergilendirme ............................... 165
Turizmde Muhasebe Kaydı ................... 166
Turizm İşletmeleri Tarafından
Tutulan Ticari Defterler ........................ 167
v

Turizm, Ekonomik
BÖLÜM 7 Büyüme, Refah ve
Sürdürülebilir Çevre
Giriş  ................................................................ 179
Turizm ve Ekonomik Büyüme ...................... 179
Ekonomik Büyümenin Çarpanları ....... 181
Ekonomik Kalkınma .............................. 181
Turizm ve Refah ............................................ 185
Refah Kavramı ve Fayda Olanakları
Eğrisi  ...................................................... 185
Hanehalkının Gelir Kaynakları ............. 186
Ekonomik Gelir ve Lorenz Eğrisi ......... 187
Turizmin Gelir Artırıcı Etkisi ................ 187
Servet Emek Dışı Gelir ve Ücret
Oranları .................................................. 188
Sosyal Refah Kriterleri .......................... 188
Sosyal Değişim Teorisi  ......................... 189
Tüketici ve Üretici Rantı ....................... 189
Turizm ve Sürdürülebilir Çevre  ................... 190
Turizm ve Çevre İlişkisi ......................... 190
Turizmin Çevre Üzerindeki Etkileri ..... 191
Sürdürülebilirlik Kavramı ..................... 193
vi
Otel, Restoran, Hava Yolu
ve Turizm ile Bağlantılı
BÖLÜM 8 Diğer İşletmelerin
Ekonomisi: Örnek Olaylar
Giriş ................................................................. 207
Otel İşletmelerinin Ekonomisi ...................... 207
InterContinental Hakkında .................. 207
Otel İşletmelerinin Ekonomisi ............. 208
Değerlendirme ....................................... 209
Restoran İşletmelerinin Ekonomisi .............. 212
The Restaurant Group plc Hakkında ... 212
Restoran İşletmelerinin Ekonomisi.....   212
Değerlendirme ....................................... 212
Hava Yolları İşletmelerinin Ekonomisi ........ 215
THY Hakkında ....................................... 215
Hava Yolu İşletmelerinin Ekonomisi ... 216
Değerlendirme ....................................... 216
Turizm ile Bağlantılı Diğer İşletmelerin
Ekonomisi ....................................................... 218
Booking.com Ekonomisi ....................... 218
Enterprise Ekonomisi ........................... 218
Seabourn Ekonomisi ............................. 219
Magic Kingdom at Walt Disney
World Resort Ekonomisi ...................... 219
Yosemite National Park Ekonomisi ..... 220
Turizm ile Bağlantılı Diğer
İşletmelerin Ekonomisi ......................... 221
Değerlendirme ....................................... 221
Önsöz
Sevgili öğrenciler,
Turizm ekonomisi; turistik olayların nedenle-
rini, kapsamını, gelişme koşullarını, sonuçla-
rını, bu olaylar arasındaki neden-sonuç ilişki-
lerini bilimsel yöntemlerle ekonomik açıdan
araştırarak turizm olayının bağlı olduğu kanun
ve ilkeleri ortaya koyan tarihsel olarak genç
bir disiplindir. Günümüzde ülkelerin birçoğun-
da turizm ekonomik büyümenin vazgeçilmez
bir unsuru kabul edilmekte, teknik bilgi, döviz
elde edilmesi, istihdam artışı ve kıt kaynakla-
rın etkili kullanımı gibi konularda bir gelişim
stratejisi olarak kabul edilmektedir.
Turizm ekonomisini anlayabilmek üzere bu
kitapta öncelikle turizm ve ekonomiye ilişkin
temel kavramlara yer verilmiştir.
İkinci ve üçüncü ünitede mikro ekonomik bo-
yutuyla turizm konularına yer verilmiştir. Bu
bağlamda bu ünitede turizm arzı, turizm tale-
bi ve turizmde denge işlendikten sonra tüketi-
ci teorisi, üretici teorisi ve piyasalar hakkında
temel bilgiler sunulmuştur.
Dördüncü ve beşinci ünitede, makroekonomik
boyutuyla turizm konuları ele alınmıştır. Bu
bağlamda olumlu ve olumsuz makroekonomik
boyutuyla turizm ele alındıktan sonra döviz,
para politikası, maliye politikası, turizmin ikin-
cil makroekonomik etkilerini ölçen yöntemler,
turizm uydu hesapları ve turizmin Türkiye
ekonomisi üzerine makroekonomik etkileri
hakkında bilgi edinebilirsiniz.
Altıncı ünite size turizmde planlama, pro-
jeler, yatırım, finansman ve vergilendirme
temelli turizm ekonomisi konuları hakkında
bilgi vermektedir.
Yedinci ünitede ekonomik büyüme, refah ve
sürdürülebilir çevre temalı turizm ekonomi-
si konuları işlenmiştir. Ekonomik büyüme,
refah ve sürdürülebilir çevre hakkında genel
bilgilere de erişebileceğiniz bu ünitede adı
geçen konuların turizm ekonomisi ile ilişkileri
sunulmuştur.
Sekizinci ve son ünitede otel, restoran, hava
yolu ve turizm ile bağlantılı diğer işletmele-
rin ekonomisine yönelik örnek olaylara yer
verilmiştir. Bu bağlamda otel, restoran, hava
yolu ekonomilerinin yanı sıra seyahat acente-
leri, araç kiralama, kurvaziyer, temalı park ve
kamp ekonomileri ele alınmıştır.
Turizmin ekonomik boyutunun anlaşılması
umudu ile kitabın hazırlanmasına katkı sağ-
layan tüm akademisyenlere teşekkür eder, bu
eserin siz öğrencilerimize ve okuyuculara fay-
dalı olmasını dileriz.
Editörler
Prof.Dr. Selim Başar
Doç.Dr. Cem IŞIK
Anadolu Üniversitesi
vii
 Bölüm 1
Turizm ve Ekonomiye İlişkin Temel Kavramlar

1 2
öğrenme çıktıları

Turizme İlişkin Temel Kavramlar Ekonomiye İlişkin Temel Kavramlar

1 Turizmle ilgili tanımları açıklayabilme 2 Temel ekonomik kavramları tanımlayabilme

Az Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkeler

3
İçin Turizm
3 Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler için
turizmin önemini ifade edebilme

Anahtar Sözcükler: • Turizm • Turist • Turistik Ürün • Turizm Çeşitleri • İktisat • İhtiyaç • Mal ve Hizmet
• Fayda • Değer • Bölüşüm • İktisadi Sistem • Turizm Ekonomisi

2

Turizm Ekonomisi
GİRİŞ
Turizm günümüzde dünyanın en hızlı büyü-
yen sektörlerinden biri olarak kabul edilmektedir.
Öyle ki 1980 yılında yaklaşık 285 milyon kişi tu-
rizm amaçlı seyahat ederken, 2019 yılında bu sayı
1.5 milyar kişiye ulaşmıştır. Aynı dönemlerde tu-
rizm gelirleri ise sırasıyla, 102 milyar dolar ve 1.5
trilyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu
kırk yıllık süreçte dünya turist sayısı 5 kat artar-
ken, turizm gelirleri ise yaklaşık 15 kat artmıştır.
Bununla birlikte, dünya mal ve hizmet ticareti
1980-2020 yılları arasında yaklaşık 10 kat, buna
karşılık turizm ihracatı 15 kat artmıştır. Birleşmiş
Milletler Dünya Turizm Örgütü’nün uluslararası
turist sayısının 2030 yılında 1,8 milyar kişiye ulaş-
masını beklemesi de bu çarpıcı büyümenin devam
edeceğini göstermektedir.
Turizm sektöründeki hızlı büyüme, ülkelerin
kendisine daha büyük önem atfetmesine sebep ol-
muştur. Günümüz dünyasında turizmin ekonomik
etkilerini iyiden iyiye hissetmeye başlayan ülkeler,
ekonomik büyüme ve kalkınma amaçlarını gerçek-
leştirme konusunda turizm politikalarını ön sırala-
ra taşımışlardır. Artık birçok ülke, turizmi lokomo-
tif sektör olarak görmekte ve kalkınma planlarında
özel önem vermektedirler.
Turizm diğer mal ve hizmet ihracına göre çok
önemli bir avantaja sahiptir. O da turistin mal ve
hizmeti tüketeceği yere bizzat gelerek tüketimde
bulunmasıdır. Bu turizm sektörünü diğerlerinden
ayıran en önemli özelliklerinden biridir. Diğer mal
ve hizmet ihracında karşılaşılan nakliye, sigorta,
gümrük, bürokrasi gibi maliyetler turizm sektö-
ründe minimize edilmiştir.
Turizm yarattığı parasal ve reel ekonomik et-
kiler nedeniyle gelişmiş, gelişmekte olan ve az
gelişmiş ülkelerin bütünü için önemli bir sektör
konumundadır. Bu kitapta turizmin ekonomik
etkilerini, yerini ve önemini ayrıntılı olarak öğre-
neceksiniz. Kitabın bu ilk bölümünde ise turizmle
ilgili genel kavramlara ve temel ekonomik kavram-
lara yer verilecek, ardından az gelişmiş ve gelişmek-
te olan ülkeler için turizmin sahip olduğu öneme
değinilecektir.
1
TURİZME İLİŞKİN TEMEL
KAVRAMLAR
Bu kısımda sizlere turizm ile ilgili genel kav-
ramlar anlatılacaktır. Kavramlar açıklanırken önce-
likle UNTWO (Birlemiş Milletler Dünya Turizm
Örgütü) tarafından yapılmış tanımlamalar dikkate
alınacaktır. Bunun nedeni, Dünya Turizm Örgütü-
nün turizm ve turistle ilgili tanımların evrensellik
kazanmasına yönelik çabalarıdır.
Turizm henüz bir bilim dalı olamamakla be-
raber, bu yolda ilerleyen bir disiplindir. Bir bilim
olabilmesinin ön şartlarından biri de evrensel ta-
nımlara sahip olması gereğidir. Ancak hala bazı
tanımlamalarda evrensel bir birlik sağlanamamış-
tır. Bu yüzden de UNTWO iki yılda bir toplana-
rak birçok kavramı yeniden değerlendirmekte ve
güncelleştirmektedir. Buna ihtiyaç duyulmasının
nedeni, üye ülkelerin kanunlarında turizmin, tu-
ristin, turistik ürünün ve turistik işletmelerin ta-
nımının aynı olmasının gerekliliğidir. Örneğin
iki üye ülkenin turist tanımını farklı yapması ve
kimin turist kabul edilip kimin edilmeyeceği ko-
nusunda görüş ayrılıklarına sahip olması, hukuki
anlamda turistlerin farklı uygulamalarla karşıla-
şacak olmasının yaratacağı problemlerin ortaya
çıkmasına neden olabilir. Bu durum da turizmin
gelişiminde bir engeldir.
Turizm
Turizm, İnsanların daimi olarak ikamet ettik-
leri yerlerden, geçici sürelerle, gezmek, görmek,
dinlenmek, eğlenmek vb. amaçlarla yaptıkları
seyahatlerdir.
Turizm, turistleri ve diğer ziyaretçileri kendine
çekme ve ev sahibi olarak konuk etme süreci için-
de turistler, işletmeler, ev sahibi yönetimler ve ev
sahibi toplumlar arasındaki karşılıklı etkileşimler-
den doğan olaylar ve ilişkiler bütünüdür. İnsanları
turizme yönelten faktörler; merak, din, kültür, eği-
tim, dinlenme, eğlenme, spor, tedavi ve özentidir.
Bahsi geçen bu faktörler insanları turizme yönelten
iç faktörler olarak adlandırılır. Bununla birlikte bir
de dış faktörlerden söz edilebilir ki onlarda tanıt-
ma, reklam ve yeni turistik bölgelerin keşfidir.
3
1
Turist
Turist, para kazanma amacı olmaksızın gezmek,
görmek dinlenmek, eğlenmek, bilimsel, dinsel ve
benzeri nedenlerle oturduğu yer dışına geçici çıkan
ve tüketici olarak belirli bir süre seyahat edip yeni-
den ikametgâhına dönen kimsedir.
Turist, temel amacı psikolojik tatmin sağlamak
olan, seyahati süresince mal ve hizmet üretimi ya
da satışı yoluyla kazanç elde etmeyi düşünmeyen,
ekonomik anlamda tüketici olan ve normal düzey-
de bir mali güce sahip bulunan ancak zamanı sınırlı
olan kişidir. Bununla birlikte turist, gittiği yerden
son derece memnun olarak dönmek isteyen kişidir.
Turistik Ürün
Bir turizm ürünü, hedef pazarlama karmasının
çekirdeğini temsil eden ve genel bir ziyaretçi oluş-
turan doğal, kültürel ve insan yapımı kaynaklar,
turistik yerler, tesisler, hizmetler ve faaliyetler gibi
belirli bir ilgi merkezi etrafında somut ve somut
olmayan unsurların bir bileşenidir. Turizm ürünü
ayrıca potansiyel müşteriler için duygusal yönleri
de içeren bir deneyim olarak ifade edilebilir. Bir
turizm ürünü dağıtım kanalları üzerinden fiyatlan-
dırılarak satılmaktadır. Turizm ürününde dağıtım
kanalı tersine bir yönde işlemektedir.
Turizm ürünü turistlerin seyahatleri sırasında
tükettikleri tüm unsurları kapsamaktadır. Turizm
ürünü turistlerin seyahat deneyimlerinin toplamı
olarak ifade edilebilir. Turizm ürününün tüketimi
seyahat öncesinde, sırasında veya sonrasında ger-
çekleşebilmektedir. Turizm ürünü turizm deneyi-
mini oluşturan bir dizi faaliyet, hizmet ve faydala-
rın tümü olarak adlandırmaktadır.
Turizm ürününü oluşturan unsurlar beşe ayrıl-
maktadır. Bunlar; çekicilik, etkinlikler, ulaşılabilir-
lik, turizm işletmeleri ve imajdır.
Çekicilik: Turizm ürünün en önemli unsur-
larından biri, çekiciliktir. Bir başka anlatımla bir
bölgenin veya bir mal veya hizmetin turizm ürü-
nü olarak dikkate alınabilmesi için, çekici olması
gerekmektedir. Çekicilik, turistin seyahat etmek is-
tediği bir yeri, diğer bir yere tercih etmesini etkile-
yen unsurlar olarak açıklanabilir. Turizm ürününde
çekiciliği belirleyen unsurlar dört gruba ayrılabilir.
Bunlar; doğal unsurlar, sosyo-kültürel unsurlar, eko-
nomik unsurlar ve psikolojik unsurlardır.
Ulaşılabilirlik: Turizm ürününü oluşturan
önemli bir unsur, turizm bölgelerine ve turizm iş-
4
Turizm ve Ekonomiye İlişkin Temel Kavramlar
letmelerine kolay ulaşılabilmesine yönelik altyapı
olanaklarının varlığıdır. Çekiciliği yüksek olmasına
karşılık turist gönderen merkezlere uzak veya tu-
rizm işletmelerine ulaşmak için yeterli altyapı bu-
lunmuyor ise; daha açık bir anlatım ile hava yolu,
kara yolu, deniz yolu ve bağlantısı yetersiz ise, tu-
rizm ürünlerinin pazarlanmasında güçlükler ortaya
çıkacaktır. Bu nedenle, turizm ürünlerinin başarı
ile pazarlanmasında ulaşılabilirliğin; uzaklık açı-
sından yakın, zaman açısından kısa ve maliyetler
açısından ucuz olması gerekmektedir.
Turizm İşletmeleri: Turizm ürününü oluştu-
ran başka bir unsur da turizm işletmeleridir. Zira
turizm, esas itibariyle turizm işletmelerinin üretti-
ği mal ve hizmetleri de içine alan bir sektör ko-
numundadır. Ulaştırma, konaklama ve yeme-içme
hizmetinin yer almadığı bir turizm hareketinden
söz edilemeyeceği göz önüne alındığında, turizm
işletmelerinin turizm ürününün oluşumundaki
önemi daha iyi anlaşılacaktır.
Etkinlikler: Turizm ürününü oluşturan diğer
bir unsur, etkinliklerdir. Bu kapsamda festival, fuar,
kongre, bayram, şenlik ve karnaval gibi etkinlikle-
rin yanı sıra spor organizasyonları da yer almakta-
dır. Dünya genelinde pek çok önemli festival, fuar
ve kongre, önemli miktarda turizm talebi yaratan
etkinlikler arasında yer almaktadır. Bu etkinlikler
turizm ürünü olarak işlev görürler. Aynı şekilde
spor organizasyonları da başlı başına birer turizm
ürünüdür.
İmaj: Bölgelerin ve turizm işletmelerinin sa-
hip oldukları imaj, turizm ürünü olarak ele alın-
maktadır. Turizm bölgelerinin zaman içinde sahip
oldukları imajları, tüketicilerin söz konusu bölge-
leri tercih etmesinin nedenleri arasında üst sıra-
larda yer almaktadır. Türkiye’nin önemli turizm
bölgelerinden Bodrum, sahip olduğu eğlence tu-
rizmine yönelik imajı dolayısıyla önemli oranda
turist çekmektedir.
Turizm Endüstrisi
Endüstri, aynı malı üreten firmalar topluluğu
anlamına gelmektedir. Turizm endüstrisi dendi-
ğinde turistik ürünleri üreten işletmeler akla gel-
melidir. Ancak turistlerin çok çeşitlilikte ve birçok
endüstriden mal ve hizmet kullandıkları da bi-
linmektedir. Peki, turizm işletmesi ayrımını nasıl
yapmak gerekir? Bu oldukça hassas bir konudur.
Çünkü ülkeler turizmin gelişimi için, çok zaman

Turizm Ekonomisi
turizm işletmelerine teşvik ve destekler vermekte-
dir. O hâlde turizm işletmelerinin net bir biçimde
tanılanmış ve sınıflandırılmış olması gerekir. Aksi
halde turistlere mal ve hizmet satan her tür işletme
kendisini turizm işletmesi olarak tanımlayarak bu
desteklerden yararlanmak isteyebilir.
İşte bu kargaşayı önlemek için UNTWO, tu-
rizm işletmelerini typical (tipik) ve non-typical (ti-
pik olmayan) biçiminde ikiye ayırmaktadır.
Tipik turizm işletmeleri, tamamen turizme ba-
ğımlı işletmelerdir. Turist olmazsa olmayacak işlet-
meler bu sınıflandırma da yer alır. Örneğin oteller
ve tur satan işletmeler turizm olayına tamamen ba-
ğımlı olduklarından bu sınıfta yer alırlar.
Tipik olmayan turizm işletmeleri ise turizme kıs-
men bağımlı işletmelerdir. Turizm olayı olmasa da
yine de faaliyette bulunabilecek işletmeler bu sınıf-
ta yer alır. Örneğin şehirdeki lokantalar, mücevher,
deri, hediyelik eşya dükkânları gibi işletmelerin
varlıkları tam anlamıyla turizme bağımlı değildir.
dikkat
Türkiye’de turizm işletmeleri, 2634 Sayılı Turiz-
mi Teşvik Kanununda sınıflandırılmıştır. Buna
göre işletmeler asli ve tali konaklama işletmeleri,
yiyecek-içecek işletmeleri ve yan hizmet kuru-
luşları biçiminde üçe ayrılmaktadır.
Tanımlarımızı yaparken evrensel kriterleri dik-
kate alacağımızı belirtmiştik. Bu nedenle burada
ülkelerin kendilerine has özel sınıflandırma şekille-
rine değil, UNWTO tarafından tipik turizm işlet-
meleri olarak sınıflandırılan turizm işletmelerinin
tanımları üzerinde durulacaktır.
Otel, asıl amacı konukların geceleme gereksi-
nimlerini karşılamak olan konaklama işletmeleri-
dir. Bununla birlikte yeme-içme, dinlenme, eğlence
gibi yardımcı ve tamamlayıcı birimleri de bünyele-
rinde bulundurabilen oteller, kâr etmek amacıyla
çalışan, sosyal ve ekonomik hizmet işletmeleridir.
Motel, araçlarıyla yolculuk yapanların konak-
lama, yeme-içme gereksinimlerini karşılayan ko-
naklama işletmeleridir. Moteller genellikle yerleşim
merkezleri dışında kara yolu güzergâhı ve yakın
çevrelerinde bulunurlar.  yetkili olan, oluşturduğu ürünü kendi veya diğer
Tatil Köyü, spor ve eğlence hizmetlerinin ve-
rildiği konaklama işletmeleridir. Tatil köyleri tabi
1
güzellikler içinde veya arkeolojik değerlerin bulun-
duğu yerler civarında kurulur.
Pansiyon, yönetimleri oldukça basit olan konakla-
ma ve yeme-içme hizmeti verebilen ev tipi işletmelerdir. 
Apart otel, konukların yeme-içme ihtiyaçlarını
kendilerinin karşıladığı bağımsız apartman veya
villa olarak inşa edilmiş tesistir.  Bunlar otel veya
tatil köyleri içerisinde de yer alabilirler.
Dağ Evi (Oberj), bu tesisler amacına uygun
yerlerde yapılması ve Turizm Yatırım ve İşletmele-
ri Nitelikleri Yönetmeliği’ne göre en az bir yıldızlı
otel niteliklerini taşıyan tesislerdir.
Hostel, bilgi edinme ve dinlenme amacıyla se-
yahat edenlerin öğrencilerin konakladıkları işlet-
medir. Hosteller az gelirlilerin de yararlanabileceği
ucuz konaklama tesisleridir.
Kamping, kara yolları güzergâhı ve çevresinde
kurulmuş olan, deniz, dağ, göl gibi doğal güzel-
likler yanında bulunan ve turistlerin ihtiyaçlarını
kendilerinin karşıladığı tesis türüdür.
Yüzer tesisler, karasularında veya limanlarında,
turizm amaçlı olarak konaklama ve/veya yeme-iç-
me hizmeti verebilecek nitelikteki tesislerdir.
Oto karavanlar, kara yollarında müşterilerin seya-
hat ve geceleme ihtiyaçlarını sağlayan, bu hizmetin
yanında yeme-içme için yardımcı ve tamamlayıcı üni-
teleri de bünyesinde bulunduran en az iki yatak kapa-
siteli araçlardan oluşan gezici konaklama tesisleridir.
Kırsal turizm tesisleri, genellikle spor ve av turiz-
mi yapmak isteyenlerin konakladığı kır tesisleridir.
İkincil konutlar, bağımsız ünitelerde tatil yap-
mak isteyenlere cevap vermek ve iç turizmi can-
landırmak için turizme kazandırılması amaçlanan
yazlık evlerdir.
Yat ve marina işletmeleri, yat tipinde inşa edilmiş,
gezi ve spor amacıyla yararlanılan, yük veya yolcu ge-
misi niteliğinde olmayan, ticari veya özel yat olarak
belirtilen deniz araçlarıdır. Yatların ve yat işletmecile-
rinin uğrak mekânları yat limanları ya da marinalar-
dır. Marinalar yat ile seyahat edenlerin tüm ihtiyaç-
larını karşılayacak biçimde organize edilmiş yerlerdir.
Seyahat Acenteleri, kâr amacı ile turistlere tu-
rizm ile ilgili bilgiler vermeye, paket turları ve tur-
ları oluşturmaya, turizm amaçlı konaklama, ulaş-
tırma, gezi, spor ve eğlence hizmetlerini görmeye
seyahat acenteleri vasıtası ile pazarlayabilen ticarî
kuruluşlardır.
5
1
Turizm işletmeleri farklı şekillerde sınıflandırıla-
bilir. Bu sınıflandırma belgelerine göre, ekonomik
şartlarına göre, faaliyet alanlarına göre yapılabilir.
Turizm Destinasyonu
Turizm destinasyonu, bir ziyaretçinin bir gece-
de geçirebileceği idari veya analitik sınırları olan
fiziksel bir alandır. Turizm destinasyonu ürün ve
hizmetlerin, faaliyetlerin ve deneyimlerin ortak
kümesi olarak tanımlanmaktadır. Bir destinasyon
çeşitli paydaşları içerisinde barındırmakta ve des-
tinasyonun daha büyük hedeflere ulaşabilmesi için
farklı bölgelerle ağ oluşturabilmektedir. Turizm
destinasyonları piyasa rekabetçiliğini etkileyebile-
cek ve soyut nitelikte imaj ve kimliğe sahiptir.
Turizm destinasyonu birtakım turistik çekicilikle-
re sahip olan, ulaşım konusunda yeterli olanağı olan
ve turist ihtiyaçları ve taleplerine karşılık verebilecek
potansiyel taşıyan coğrafi mekânlar olarak tanımlan-
maktadır. Bununla birlikte destinasyon kelimesinin
kavramsal karşılığı olan “varış yeri” tanımlamasından
hareketle turizm destinasyonu kavramı “turistik varış
yeri” olarak kısaca tanımlanabilmektedir.
Destinasyon Yönetimi
Destinasyon yönetim organizasyonu, çeşitli
otoriteleri, paydaşları ve profesyonelleri kapsayabi-
len ve kolektif bir hedef vizyonuna yönelik turizm
sektörü ortaklıklarını bir çatı altında toplayabilen
lider organizasyon kuruluşudur. Bu organizasyon-
ların amacı, destinasyonlarda etkin bir strateji ile
faaliyetlere öncülük etmek ve uygulamaları koor-
dine etmektir. Bu kuruluşların yönetim yapılarının
belirlenmesi, destinasyonda turizm politikalarının
uygulanması, stratejik planlama faaliyetleri, yeni
ürün geliştirme çalışmaları, destinasyona yönelik
tanıtım ve pazarlama çalışmaları ve turistik faali-
yetlerin fiilen uygulamaya konulması gibi görevleri
bulunmaktadır. Bunlar destinasyonda yürütülen
faaliyetlerin koordine edilmesi ve yönetilmesi ko-
nusunda yapısal bir örgüt biçiminde çalışmaktadır.
Destinasyon yönetim organizasyonu, bir kamu
otoritesince oluşturulabildiği gibi özel ortaklık mo-
deli biçiminde de ortaya çıkabilmektedir.
Turizm Değer Zinciri
Turizm değer zinciri, turizm sektörünün strate-
jik olarak temelini oluşturan birincil ve destekleyi-
6
Turizm ve Ekonomiye İlişkin Temel Kavramlar
ci faaliyetler dizisidir. Turizm sektöründe politika
oluşturma, planlama yapma, ürün geliştirme, tanı-
tım ve pazarlama faaliyetleri, dağıtım fonksiyonla-
rının uygulanması ve satış operasyonlarının hayata
geçirilmesi işlemleri turizm değer zincirinin birincil
faaliyetleri arasında sıralanabilir. Turizm sektörüy-
le doğrudan ilişki içerisinde olmayan fakat turizm
sektörü üzerinde dolaylı etkiye sahip ulaşım, altya-
pı, insan kaynakları, teknoloji ve sistem geliştirme
ve birtakım tamamlayıcı mal ve hizmetler turizm
değer zincirinin destekleyici faaliyetler dizisi arasın-
da yer almaktadır.
Turizm sektörünün bileşenleri olarak bireyler,
işletmeler ve turizm organizasyonları turizm değer
zincirinin temel unsurlarını oluşturmaktadır. Tu-
rizm değer zinciri ögeleri turistler için sürdürülebi-
lir değer yaratmak ve aynı zamanda kendileri için
fayda sağlamak için işbirliği içerisinde hareket et-
mektedir. Turizm değer zincirini oluşturan aktörler
dört aşamada kategorize edilebilmektedir. Bunlar
temel turizm ürününün planlayıcıları, ürün veya
hizmet tedarikçileri, turizm aracıları ve turistler bi-
çiminde sıralanmaktadır.
Turizm Çeşitleri
Kültür turizmi, turistlerin ikamet ettikleri yer
haricinde, bir toplumun, bölgenin, grubun ya da
topluluğun tarihi, bilimsel, sanatsal, teolojik, ya-
şam biçimlerini veya kalıntılarını yerinde görsel
deneyimleme güdüsü ile gerçekleştirdikleri, turizm
hizmetlerinden faydalandıkları turistik faaliyetlerin
tümüdür. Kültür turizmi ziyaretçilerin temel ama-
cının bir turizm merkezindeki somut ve somut ol-
mayan kültürel cazibe merkezlerini veya ürünlerini
öğrenmek, keşfetmek, deneyimlemek ve tüketmek
olduğu bir tür turizm faaliyetidir. Bu cazibe mer-
kezleri toplumun ayırt edici maddi, entelektüel,
manevi ve duygusal öğelerini içerisinde barındır-
maktadır. Ayrıca bu cazibe merkezleri sanat ve mi-
mariyi, tarihi ve kültürel mirası, mutfak mirasını,
edebiyatı, müziği, yaratıcı endüstrileri, yerel kül-
türleri, yöresel yaşam biçimleri, değer sistemleri,
inançları ve gelenekleri içermektedir.
Ekoturizm, “doğal çevreyi koruyan, yöre sakin-
lerinin ekonomik, sosyal refahını artıran ve sür-
düren, çevre duyarlılığı için yorumlama, eğitim
içeren turizm faaliyetlerinin bütünüdür. Ekolo-
jik turizmin kısaltması olarak karşımıza çıkan bu
kavramda ziyaretçinin temel hedefi, ekosistemin

Turizm Ekonomisi
bütünlüğünü korumak ve refahını artırmak için,
sorumlu bir tavırla biyolojik ve kültürel çeşitliliği
gözlemlemek, öğrenmek, keşfetmek, deneyimle-
mek ve takdir etmek olan doğaya dayalı bir turizm
faaliyetidir. Ekoturizm, hem yerli halk hem de zi-
yaretçiler arasında biyolojik çeşitliliğin, doğal çev-
renin ve kültürel varlıkların korunmasına yönelik
farkındalığı artırmakta ve ekosistem üzerindeki
olumsuz etkiyi en aza indirmek için özel yönetim
süreçleri gerektirmektedir.
Kırsal turizm, turist deneyiminin genellikle
doğaya dayalı faaliyetler, tarım, kırsal yaşam tarzı,
olta balıkçılığı ve gezi ile bağlantılı geniş bir ürün
yelpazesiyle ilişkili olan bir tür turizm faaliyetidir.
Kırsal turizm kırsal alanlarda gerçekleştirilen, te-
mel güdüleyicileri tarımsal ve yöresel değerlerin
harmanlandığı genel olarak küçük ya da orta öl-
çekli işletmelerin sağladıkları turistik hizmetler-
den faydalanılarak gerçekleştirilen turizm faali-
yetlerinin tümüdür. Kırsal turizm faaliyetlerinin
gerçekleştiği destinasyonlar, düşük nüfus yoğun-
luğu, tarım ve ormancılığın hâkim faaliyet olması
ve geleneksel yaşamın görüldüğü birtakım farklı
özelliklere sahiptir.
Macera turizmi, genellikle belirli coğrafi özel-
liklere ve manzaraya sahip destinasyonlarda or-
ganize edilen ve fiziksel güç, kültürel etkileşim
ve doğa ile etkileşim unsurlarının görüldüğü bir
turizm türüdür. Bu deneyim bir tür gerçek veya
algılanan risk içerebilmekle birlikte önemli ölçü-
de fiziksel veya zihinsel çaba gerektirebilmektedir.
Macera turizmi genellikle dağcılık, dağ yürüyüşü,
bungee jumping, kaya tırmanışı, rafting, kano, dağ
bisikleti turu, çalı yürüyüşü, tüplü dalış gibi açık
hava aktivitelerini içermektedir. Bununla birlikte
birtakım iç mekân macera etkinlikleri de turistik
ürüne dönüştürülebilmektedir. Macera turizmi,
doğal çevre ile bütünlük hâlinde olan tehlike un-
surunu içinde barındıran bir turizm türü olarak
kabul edilebilir. Bu yüzden insanların risk almak-
tan, belirsizliklerden haz duymasını sağlayan ve bu
yönde etkinliğe katılmalarını sağlayan bir turizm
çeşidi olarak kabul edilebilir.
Sağlık turizmi, kişilerin birincil motivasyonları
olarak fiziksel, zihinsel veya ruhsal sağlığa katkısı
olan tıbbi ve sağlıklı yaşam temelli faaliyetleri içe-
ren bir turizm türüdür. Sağlık turizmi, wellness tu-
rizmi ve medikal turizm türlerini kapsayan şemsiye
bir terim olarak ifade edilebilir.
1
1. Wellness turizmi, fiziksel, zihinsel, duygusal,
mesleki, entelektüel ve ruhsal gibi insan ya-
şamının tüm ana bileşenlerini iyileştirmeyi
ve dengelemeyi amaçlayan bir tür turizm
faaliyetidir.
2. Medikal turizm, kanıta dayalı tıbbi şifa
kaynakları ve hizmetlerinin kullanımını
içeren bir turizm faaliyetidir. Bu faaliyet-
ler tanı, tedavi, önleme ve rehabilitasyonu
içerebilmektedir.
İş turizmi, ziyaretçilerin belirli bir iş kapsamın-
da bir toplantıya veya etkinliğe katılmak amacıyla
işyeri ve ikametgâhı dışındaki bir yere seyahat ettiği
turizm faaliyetidir. İş turizminin temel bileşenleri
toplantılar, teşvik gezileri, kongreler ve sergilerdir. İş
turizmi kapsamında “toplantı endüstrisi” terimi, bu
tür faaliyetlerin endüstriyel doğasını tanımlamakta-
dır. İş turizmi aynı yolculuk sırasında diğer turizm
türleriyle yüksek oranda birleştirilebilmektedir.
Gastronomi turizmi, ziyaretçilerin seyahat eder-
ken birtakım yiyecek ve içecek ürünleri ile ilişkili
deneyimleri üzerine karakterize edilen bir turizm
türüdür. Gastronomi turizmi otantik, geleneksel
veya yenilikçi mutfak deneyimlerinin yanı sıra, yö-
resel yiyecek ve içecek üreticilerini ziyaret etmek,
söz konusu etkinliklerle ilgili festivallere katılmak
ve yiyecek ve içecek konulu eğitimlere katılmak
gibi çeşitli faaliyetleri de içerebilmektedir. Gastro-
nomi turizmi ise, turistin seyahati süresince bölge-
nin kültürel ve yerel tatlarını, kokuları ve dokula-
rını tatili içerisinde yaşamasını, ayrıca benzersiz bir
yiyecek - içecek deneyimine sahip olmasını sağla-
yan bir turizm çeşidi olarak da tanımlanabilir.
Şehir turizmi, tarımsal faaliyetlerin olmadığı
bir destinasyonda (şehirde) kentsel alanlarda ger-
çekleşen turistik aktivitelerden oluşmaktadır. Şehir
turizmi, çeşitli kültürel, mimari, teknolojik, sosyal
ve eğlence temalı deneyim ve ürünlerin tüketilmesi
sonucunda ortaya çıkmaktadır. Ziyaretçilerin fark-
lı bölgelerin kültürel özellikleri, tarihi hikâyeleri ve
yaşayış biçimlerine yönelik duydukları ilgiden kay-
naklanan arzularını gidermek üzere farklı kentsel
destinasyonlara yaptıkları seyahatler olarak ifade
edilmektedir. Kısaca ifade etmek gerekirse şehir tu-
rizmi kentlere yönelik yapılan turistik hareketlerdir.
Dağ turizmi, belirli bir manzara, topografya,
iklim, biyolojik çeşitlilik (flora ve fauna) ve ye-
rel topluluğun doğasında bulunan kendine özgü
özellikleri olan tepeler veya dağlar gibi tanımlan-
7
1
Turizm ve Ekonomiye İlişkin Temel Kavramlar
mış ve sınırlı bir coğrafi alanda gerçekleşen bir
tür turizm faaliyetidir. Ayrıca çok çeşitli açık hava
eğlence ve spor aktivitelerini kapsayabilmektedir.
Dünyada dağ ve kış turizmine öncülük eden ça-
lışmaları, özellikle Orta ve Kuzey Avrupa ülkeleri
yapmış, bunları Amerika, Kanada ve Japonya gibi
ülkeler izlemiştir.
Eğitim turizmi, ziyaretçilerin ana hedefinin
öğrenme, kendini geliştirme, entelektüel olarak
gelişme ve beceri geliştirme konusundaki katılım-
ları ve deneyimlerinden oluşan bir turizm türüdür.
Eğitim turizmi, akademik çalışmalar, beceri geliş-
tirme tatilleri, okul gezileri, spor eğitimi, kariyer
geliştirme kursları ve dil kursları gibi çeşitli ürün ve
hizmetleri temsil etmektedir. Eğitim turizmi birey-
lerin öğrenme amacıyla bulundukları yerden başka
bir yere seyahatlerini kapsamaktadır.
Spor turizmi, seyirci olarak gözlemleyen veya
genellikle rekabetçi nitelikteki ticari ve ticari ol-
mayan faaliyetleri içeren bir spor etkinliğine aktif
olarak katılan turistin seyahat deneyimini ifade
eden bir turizm etkinliği türüdür. Spor turizmi
kısaca sportif etkinliklere katılma gerekçesiyle bi-
reylerin seyahatleri biçiminde ifade edilebilir. Spor
turizmi, aktif bir şekilde spor yapanların seyahat-
leri olarak değerlendirilebildiği gibi, söz konusu
sportif etkinlikleri seyretmek için seyahat eden
bireyleri de kapsamaktadır. Spor turizmi çatı bir
kavram olarak tanımlanmakla birlikte golf turiz-
mi, futbol turizmi, kış sporları turizmi, su sporları
turizmini kapsamaktadır.
Dini turizm, insanlar inandığı dinin liderinin
doğduğu, büyüdüğü, yaşadığı yerleri ve inandığı
dinin etkisinin olduğu kutsal mekânları görmek is-
temesi ile ortaya çıkmıştır. İnsanların kutsal yerleri,
mabetleri ziyaret etmeyi dini bir görev olarak kabul
etmesi bu türünün önemini artırmaktadır
Kongre turizmi, kişilerin daima konakladıkları
veya alıştıkları yerler dışında uzmanlık gerektiren
bilimsel alanlarda veya meslek kollarında, belirli bir
konuda, bilgi alışverişi yapmak amacıyla bir araya
gelmelerinden ortaya çıkan seyahat, konaklama
olay ve ilişkilerinin tümüdür.
Uzay turizmi, turistlerin yüksek bedeller ödeye-
rek katıldıkları, kişisel tatmin ve eğlence merkezli
uzay seyahatleridir. 1998’de kurulan Space Adven-
tures, SpaceX ile gerçekleştirdiği proje ile Rusya’nın
Soyuz roketlerinde Uluslararası Uzay İstasyonu’na
(ISS) yedi turist göndermiştir.
8
Yaşamla İlişkilendir
Turizmde Trendler Değişiyor
19 Mart 2018
Geleneksel turizm ‘deniz-güneş-kum’ üçlü-
sü artık yerini daha heyecan verici-eğitici-eğlen-
dirici turizm çeşitlerine bırakıyor. Kıbrıs Sağlık
Turizmi Konseyi Başkanı Dr. Ahmet Savaşan,
turizm sektöründe hem seyahat hem de sağlık
trendinin daha çok önem kazanacağını belirtti.
Girne Otelcilik ve Turizm Eğitim
Merkezi’nde (OTEM) “Sürdürülebilir kalkınma
ve alternatif turizm çeşitleri” konulu semineri su-
nan Ahmet Savaşan, geleneksel olarak başlayan
turizmin günümüzde değiştiğinin altını çizdi.
KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı’nın tu-
rizm sektörüne nitelikli iş gücü yetiştirmek
amacıyla OTEM’de gerçekleştirdiği eğitimler
kapsamında konuşan Kıbrıs Sağlık Turizmi
Konseyi Başkanı Dr. Ahmet Savaşan, 1,2 mil-
yardan fazla insanın her yıl sınır ötesine seyahat
ettiğini söyleyerek turizmin kültürlerarası diya-
log, barış, uzlaşma ve sürdürülebilir kalkınma
için önemli bir güç olduğunu ifade etti.
SAĞLIK TURİZMİ REVAÇTA
Kıbrıspostası.com’da yer alan habere göre
yoğun iş yaşamından dolayı sağlıklarını kaybe-
den kişilerin güzellik, bakım kürleri, masaj, aro-
materapi, fitness, yoga ve pilates içeren, doğaya
ve kendine dönüş kamplarında tekrar kazan-
maya çalıştıklarını anlatan Savaşan, son yıllarda
sağlık turizminin revaçta olduğunu söyledi.
SEYAHATLERDE Y KUŞAĞI ÖN PLANA
ÇIKACAK
2018 yılı için uluslararası seyahatlere Y ku-
şağının ön plana çıkacağını anlatan Savaşan,
önümüzdeki dönemde yalnız seyahat eden ka-
dınları, gastronomi, macera, sorumlu turizme
katılanları, mobil fotoğraf çekimi, sağlık, iş ve
tatil turizminin hızla geliştiğini göreceğimizi
ve böylelikle önümüzdeki yıllarda hem seyahat
hem de sağlık trendinin daha da çok önem ka-
zanacağını kaydetti.
Kaynak:
https://www.turizmgunlugu.com/2018/03/19/
turizmde-trendler-degisiyor/
 1
Turizm Ekonomisi

Resim 1.1 Uzay turizmi.

Öğrenme Çıktısı
1 Turizmle ilgili tanımları açıklayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

SpaceX’in ilk insanlı Yaşadığınız yerde, turistik

uzay seferi hakkında me-
UNTWO Türkiye’de nasıl
rak edilenler konulu vi-
örgütlenmiştir? İnternet si-
deoyu izleyiniz. Erişim:
tesine ulaşarak inceleyiniz.
https://www.youtube.com/
watch?v=DCdwQ0eJEI4
açıdan potansiyele sahip ne
tür turizm çeşitleri bulun-
maktadır? Aileniz ve arka-
daşlarınızla birlikte değer-
lendirir misiniz?

EKONOMİYE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR

Bu kısımda sizlere ekonomi ile ilgili temel kavramlar verilecektir. Kavramlar açıklanırken iktisat litera-
türünde yapılmış tanımlamalar dikkate alınacaktır.

İktisadın Tanımı
İktisat, kıt kaynakların etkin kullanımını sağlamaya çalışan bilim dalıdır. Yeryüzünde sahip olduğumuz
kömür, altın, meyve, sebze, ağaç, balık gibi kaynakların miktarları sınırlıdır. Bu yüzden bu kaynakların
etkin bir şekilde dağıtılması önemlidir ve iktisadın konusunu oluşturur.

9
1
Turizm ve Ekonomiye İlişkin Temel Kavramlar

İktisadi olayları açıklamaya çalışan bilim adamları hem pozitif hem de normatif analizler yaparlar. Pozi-
tif iktisat, iktisadi olayları nedir-ne olmaktadır, nasıl olmaktadır bakış açısıyla incelenir. Örneğin para arzı
artınca faizler düşer, kamu harcamaları artınca işsizlik azalır gibi genel sonuçlara ulaşır. Nitelikli bilgilere
dayanır ve bir ekonominin nasıl olması gerektiğini belirlemek için istatistiksel veriler ve bilimsel formül
kullanır. Neden ve etki arasındaki ilişkiyi ele alır ve test edilebilirdir. Normatif iktisat, ekonominin nasıl
olması gerektiği konusundaki çalışmadır. Görüşme ve yargı gibi normatif ifadelerin kullanıldığı politika
ekonomisi olarak da bilinir. Düşünceler ve yargıların tartışılmasıyla ideal ekonomiyi belirler. Örneğin millî
gelir artırılmalıdır, işsizlik azaltılmalıdır gibi değer yargılarına dayalı sonuçlara ulaşılır.
İktisat bilimi mikroiktisat ve makroiktisat olarak iki ayrı bölüm hâlinde incelenir. Mikroiktisat, top-
lumu oluşturan ve ekonomik karar birimleri olarak adlandırdığımız bireyler ve firmaların davranışlarını
analiz eder. Makroiktisat, ekonominin bütününü, genel görünümünü inceleyen daldır. Makroiktisat top-
lumun tümünü ele alır ve toplam verilerle ilgilenir. Ekonomik hayatın bütününü inceler.

İhtiyaç
İhtiyaç, karşılandığı zaman mutluluk, karşılanmadığı zaman ise elem veren duygular olarak tanımlanır.
İhtiyaçlarımız yaşamın anlamıdır. İnsanoğlunun varlığını sürdürebilmesinin şartı ihtiyaçlarının gideril-
mesidir. İktisat biliminin amacı, kıt kaynakları insan ihtiyaçlarını en etkin biçimde karşılayacak şekilde
dağıtmaktır.
İhtiyaçlar çok çeşitlidir. Birçok şekilde sınıflandırılabilir. Ancak Abraham Maslow’un ihtiyaçlar hiye-
rarşisindeki sınıflandırma, ihtiyaçların önemini en açık biçimde ortaya koyan sınıflama olması nedeniyle,
bilim çevrelerinde önemli kabul görmüştür. Maslow’a göre ihtiyaçlar birincil ve ikincil ihtiyaçlar olarak
ikiye ayrılmaktadır. Birincil ihtiyaçlar aynı zamanda fizyolojik ihtiyaçlar olarak adlandırılır ve karşılanma-
dığında insanoğlunun yaşamasının mümkün olmadığı ihtiyaç türüdür. Yeme, içme, barınma, giyinme gibi
ihtiyaçlar yaşamımızı sürdürebilmemiz için zorunlu olarak kullanmamız gereken mallara örnektir. İkincil
ihtiyaçlar ise sırasıyla güvenlik, sevme-sevilme (aidiyet), statü ve kendini aşmadır.

Mal ve Hizmet
İnsan ihtiyaçlarını doğrudan ya da dolaylı olarak karşılama özelliğine sahip her türlü fiziksel varlığa
mal denir. Doğada her istenildiğinde serbest olarak bulunamayan, elde edilebilmesi için mutlaka belirli
bir çaba harcanması ya da bir bedel ödenmesi gereken mallara ekonomik mal denir. Ekmek, araba, kalem,
konaklama hizmeti, ulaştırma hizmeti gibi vb. doğada her istenildiğinde bulunabilen ve hiçbir çaba sarf
etmeden ya da bedel ödenmeden elde edilebilen mallara ise serbest mal denir. Hava, su, güneş vb. gibi
mallar ekonomik olmayan mallardır.
Elde edildikten sonra uzun süre fayda sağlayan otomobil, bilgisayar mallara dayanıklı mal denir. Daya-
nıksız mallar ise fayda sağlandığında yok olan, biten mallara verilen addır.
Tüketicinin ihtiyaçlarını doğrudan karşılayan mallara tüketim malları denir. Kıyafet yiyecek gibi tüke-
tim malları aynı zamanda nihai mal olarak da adlandırılırlar. İnsan ihtiyaçlarını dolaylı olarak karşılayan
üretim malı ve tüketim malı üretilmesinde kullanılan mallara üretim malları denir. Bir makine, makinenin
çalışmasını sağlayan yakıt ya da fabrika binası üretim malı niteliğindedir. Bir mal kullanılma şekline
göre üretim ya da tüketim malı niteliği kazanır. Örneğin; bir otomobil sahibi tarafından özel amaçla kul-
lanıldığında tüketim malı, bir pazarlama elemanı tarafından mal pazarlanması amacıyla kullanıldığında
üretim malı konumundadır.
Birbiri yerine kullanılabilen mallara ikame ya da rakip mal denir. Nohut-fasulye, pirinç-bulgur, çay-
kahve ikame mallar örnektir. Biri olmadan diğerinin kullanımının mümkün olmadığı mallara tamamla-
yıcı mal denir. Konserve kutusu-konserve, otomobil-benzin, dolma kalem-mürekkep gibi mallar tamam-
layıcı mallardır.
Tüketicinin geliri arttığında talebi artan ceket, otomobil, seyahat gibi mallara normal mal denir.

10

Turizm Ekonomisi
Tüketicinin geliri arttığında talebi azalan dolmuş
hizmeti, margarin gibi mallar ise fakir mal olarak
adlandırılır.
Fayda
Malların ihtiyaçları tatmin etme özelliğine
fayda denir. Fayda soyut bir kavramdır. Malların
faydaları kişiden kişiye değişebilir. İnsanoğluna
hem ekonomik hem de serbest mallar fayda sağlar.
Ancak iktisat bilimin konusunu ekonomik mallar
ilgilendirir. Örneğin; açlık bir ihtiyaç, yiyecek bu
ihtiyacı karşıladığı için faydaya sahiptir.
Değer
Ekonomik mal ve hizmetlere verilen nispi
öneme değer denir. Fayda mutlak, değer nispi bir
büyüklüktür. Değerden söz edilirken bir karşılaş-
tırmadan söz edilmektedir. Kullanım Değeri; bir
malın bireylere sağladığı faydanın başka bir malın
faydası ile karşılaştırılması neticesinde mala verilen
nispi önemdir. Kitap okumak ile film seyretmek
kişinin kararındaki sübjektif bir yargıdır. Kişi için
hangisi daha faydalı ise o daha değerlidir. Değişim
Değeri; Bir mal veya hizmetin, başka bir mal ya da
hizmetle değiştirilebilme oranıdır. Örneğin bir cep
telefonu, iki uçak bileti ile aynı fiyata sahipse, bir
cep telefonu iki uçak bileti değerindedir.
Üretim ve Üretim Faktörleri
Sınırsız olan insan ihtiyaçlarını karşılamaya yö-
nelik kıt mal ve hizmetlerin miktar ya da fayda-
larını artırmaya yönelik her türlü çaba üretimdir.
Mal ve hizmetlerin faydaları, şekil, yer, zaman ve
mülkiyet olmak üzere dört şekilde artırılabilir.
Üretime konu malların faydalı hâle getirile-
bilmesinde; şekilleri değiştirilebilir (şekil faydası),
malların üretildiği yerlerden tüketicilerin bulun-
duğu yere taşınması gerekebilir (mekân faydası),
malların daha sonraları tüketilebilmeleri için sak-
lanmaları gerekebilir (zaman faydası) ve üretilmiş
olan malların ihtiyaç duyanların eline geçmesine
aracılık edilebilir ( mülkiyet faydası).
Malların miktar ve faydalarının artırılabilmesi
için ihtiyaç duyulan kaynaklara üretim faktörleri
denir. Dünyada hiçbir mal veya hizmet, üretim
faktörlerinden herhangi biri olmazsa vücuda gele-
mez. Bunlar emek, sermaye, doğal kaynaklar ve giri-
şimcidir. Bazı kaynaklar girişimci faktörünü emek
1
faktörü içinde değerlendirerek üçlü bir tasnife git-
mektedirler. Üretim faktörlerinin tanımları aşağıda
kısa bir biçimde verilmiştir.
Emek: Fiziki ve zihni insan gücü olarak kısaca
tanımlanabilen emek faktörünün, üretim faktörle-
rinin en önemlisi olduğu söylenebilir. Çünkü tek-
noloji, otomasyon en üst düzeyde kullanılsa dahi,
açma-kapama tuşuna basacak bir insan daima ge-
rekli olacaktır. Emeğin üretime katılması karşılı-
ğında elde ettiği getiriye ücret denir.
Sermaye: Sermaye iktisat biliminde üretilmiş
üretim kaynağı olarak tanımlanmaktadır. Halk di-
linde sermaye dendiğinde genel olarak para ve kıy-
metli kâğıtlar akla gelmektedir. Oysa tanımından
da anlaşılacağı üzere, sermaye insanoğlu tarafında
üretimin gerçekleştirilmesi için önceden üretilmiş
kaynaklardır. (Örneğin fabrika binası, makineler,
barajlar, tesisler vb.) Sermayenin üretime katılması
karşılığında elde ettiği getiriye faiz denir.
Doğal Kaynaklar: Doğanın üretim için insa-
noğlunun kullanımına sunduğu yer altı ve yer üstü
zenginliklerin tümüdür. Toprak, orman, madenler,
nehirler, petrol, göller, denizler örnek verilebilir. Do-
ğal kaynaklar ile sermaye arasındaki fark ise; doğal
kaynakların doğada yalın biçimde bulunması, ser-
mayenin ise insan elinin değmiş olmasıdır. Örneğin,
ağaç bir doğal kaynak iken, kereste inşaat yapan bi-
rileri için sermayedir. Doğal kaynakların üretime ka-
tılmaları karşılığında elde ettikleri getiriye rant denir.
Girişimci: Üretim faktörlerini bir araya getire-
rek, üretime koşan kişidir. Bir kısım iktisatçı giri-
şimciyi emek faktörü içinde saymaktadır. Girişimci
gerçek kişiler olabildiği gibi tüzel kişiliklerde olabi-
lir. Girişimcinin üretim faktörlerini bir araya ge-
tirmek suretiyle gerçekleştirdiği üretim sonucunda
elde ettiği paya kâr denir.
Tüketim
Ekonomik mal ve hizmetlerin, insan ihtiyaçları-
nın giderilmesi amacıyla nihai kullanımına tüketim
denir. Tüketimin söz konusu olabilmesi için mal ve
hizmetlerden faydalanmanın direkt olması gerekir.
Örneğin su içmek, arabaya benzin almak birer tü-
ketim çeşididir. Ancak su veya benzin, bir fabrika-
da üretim sürecinde kullanılıyorsa bu ara kullanım
olarak adlandırılır. Tüketim genelde tüm ekono-
mik faaliyetlerin nihai amacıdır. İnsanların hayat
standardının yükselmesinin en önemli göstergesi
daha yüksek tüketim düzeylerine ulaşmalarıdır.
11
1
Fırsat Maliyeti
Üretim faktörlerinin kıt olması, bunların en
iyi biçimde kullanılmasını gerektirir ki bu da in-
sanoğlunu alternatifler arasında bir seçime zorlar.
Yapılan tercihle seçilen alternatifin dışında kalan
bazı ihtiyaçları karşılama fırsatı kaçacaktır. İktisat
teorisinde bu durum fırsat maliyeti ya da alterna-
tif maliyet olarak kavramlaştırılmıştır. Kısaca, bir
şeyin seçilmesi nedeniyle vazgeçilen en iyi alternati-
fin değerine fırsat maliyeti denir. Kısaca bir kararı
uygularken vazgeçilen karar şeklinde tanımlayabili-
riz. Örneğin, arkadaşlarınızla kafede sohbet etmeye
gittiğinizde, aynı saatlerde oynanan çok sevdiğiniz
bir diziyi seyredememiş olacaksınız. Veya bir ülke-
nin sağlık harcamalarını artırması, bütçeden eğiti-
me ayrılan payın düşmesi pahasına olabilir.
Ekonomik Birimler
Bir ülkede ekonomik faaliyetler içinde yer alan
birimlere ekonomik birimler denir. Ekonomik bi-
rimler; hanehalkı, firmalar ve devlet olmak üzere 3
grupta toplanabilir.
Hanehalkı: Aynı evde yaşayan ve ortak finansal
kararlar alan tüm aile bireyleri olarak tanımlana-
bilir. Tüketici olarak hanehalkı, firmalar tarafın-
dan üretilen mal ve hizmetleri satın alır. Kaynak
sahibi olarak hanehalkı, sahip olduğu kaynakları ya
da faktörleri firmalara satarak üretim faaliyetlerine
katılır.
Firmalar: Üretim faktörlerini kullanarak tüke-
ticilerin istekleri doğrultusunda nelerin üretilece-
ğinin kararını veren bireysel firmalardan, sermaye
şirketlerinden devlete kadar bütün üretim birim-
lerini kapsar.
Devlet: Ekonomik faaliyet sürecinde devlet,
firmaların üretimde bulunduğu piyasalarla ilgili
düzenlemeleri yapan, mülkiyet haklarını koruma
altına alan, vergi toplayan, bazı mal ve hizmetlerin
üretimini yapan bir birim konumundadır. Litera-
türde kullanılan diğer kavramlar ait oldukları bö-
lüm ya da konularda açıklanacaktır.
Kıt kaynaklar ve Kıtlık Kanunu
Sınırsız insan ihtiyaçlarını karşılamaya yarayan
kaynaklar sınırlıdır. Buna “kıtlık kanunu” denir.
İktisat biliminin çözmeye çalıştığı temel sorun kıt-
lıktır. İktisat, sınırlı kaynaklarla sınırsız ihtiyaçları
karşılamak üzere insanoğlunun tatmin düzeyini
maksimum kılmaya çalışır.
12
Turizm ve Ekonomiye İlişkin Temel Kavramlar
İhtiyaçların sınırsızlığı ve buna karşın üretim
faktörlerinin sınırlı olduğu gerçeği, hangi ihtiyaç-
lara önem verileceği sorununu karşımıza çıkarır.
Kıt kaynakların etkin kullanıldığını varsaydığımız
bir ekonomide, bir maldan daha fazla üretebilme-
si ancak ve ancak diğer maldan daha az üretilmesi
pahasına gerçekleştirilebilir. Örneğin kara taşıma-
cılığına daha fazla kaynak ayrılması, demiryolu
taşımacılığına daha az kaynak ayrılması demektir.
Daha fazla peynir üretmek için piyade tüfeğinden
vazgeçmeyi gerektirir.
Ana Ekonomik Sorunlar ve Ekonomik
Sistemler
İktisat biliminin uğraştığı temel problemin kıt
kaynakların nasıl dağıtılacağı olduğunu söylemiş-
tik. Toplumlar bu kaynakları dağıtırken bir iktisadi
sistem seçmek durumundadır.
Kapitalist ekonomik düzenlerde kaynakların
nasıl dağıtılacağına görünmez el (fiyat) karar ve-
rirken sosyalist ekonomik düzende kararı merkezi
planlama verir.
Bir ekonomide çözülmesi gereken temel iktisa-
di sorunlar;
• Hangi mallar üretilecek?
• Ne kadar üretilecek?
• Nasıl üretilecek?
• Nerede üretilecek
• Üretim nasıl bölüşülecek?
Bu sorulara cevabı kapitalist ekonomik dü-
zenlerde fiyat mekanizması, planlı ekonomiler-
de ise merkezi planlama verir. İktisat biliminin
cevap aradığı hangi malların, nasıl ve kimler
tarafından üretileceği sorularının cevabı iktisa-
di sistemlerde yatmaktadır. Mal ve hizmetlerin
üretilmesi için kullandığımız üretim faktörleri-
nin mülkiyeti iktisadi sistemlerin neler olduğu
konusunu aydınlatmaktadır.
Kapitalist ekonomik düzen olarak adlandırdığı-
mız ekonomik sistem, bireylerin özel mülkiyet ve
girişim hakkının olduğu, üretim, tüketim, bölü-
şüm ve değişim işlerinin piyasalarda ve serbestçe
işleyen fiyat mekanizması tarafından düzenlendiği
sistemdir.
Sosyalist ekonomik düzen, kapitalist ekonomik
düzenin tersine, hangi malların, nasıl ve kimler tara-
fından üretileceği sorularının cevabı merkezi planla-
mada yatmaktadır. Bu sistemde, hür girişim ve mül-

Turizm Ekonomisi
kiyet hakkı yoktur. Üretim faktörleri tüm toplumun
ortak malıdır ve merkezin kararlarıyla hangi malla-
rın üretileceği konusunda bir araya gelirler.
Karma ekonomik düzen de ise, ekonominin bir
kısmında merkezi hükümet mal ve hizmet üretir-
ken, diğer yanda mülkiyet haklarının ve hür giri-
şimciliğin olduğu ve fiyatın etkisiyle özel sektör
tarafından üretilen mal ve hizmetler vardır.
Ekonomik Etkinlik
Ekonomide kıt kaynakların toplum refahını
maksimize edecek şekilde üretime koşulması ve
üretilen mal ve hizmetlerin bireyler arasında adalet-
li olarak dağıtımının yapılması durumu ekonomik
etkinlik olarak adlandırılır. Genel tanım yapılmak-
la birlikte birçok etkinlik türünden bahsedilebilir.
Üretimde etkinlik, mevcut kaynaklarla en yüksek
üretim düzeyine ulaşmayı ifade eder. Üretimde etkin-
lik sağlanmışsa, kıt kaynakların alternatif kullanım
alanlarını değiştirerek üretimi arttırmak mümkün
olmaz. Üretimde etkinliğin sağlanması durumunda
üretim olanakları eğrisi üzerindeki herhangi bir mal
bileşiminin üretimi gerçekleştirilir. Üretim olanakla-
rı eğrisinin içinde bir noktada üretimde bulunulu-
yorsa üretimde etkinlik sağlanamamıştır.
Bölüşümde etkinlik, üretilen mal ve hizmetlerin
üretime katılanlar arasında adaletli bir şekilde da-
ğıtılmasıdır. Bölüşümde etkinlik gelir dağılımı ile
ilgilidir. Bir ülkede gelir dağılımı adaletsiz ise bölü-
şümde etkinlik sağlanamamış demektir. Bölüşüm-
de etkinliğin sağlanabilmesi için gelir dağılımının
adaletli olması gerekir.
İş Bölümü, Uzmanlaşma ve Mübadele
Bu kavramların birlikte ele alınmasının nedeni,
aralarında birinin diğerinin nedeni ya da sonucu
olma gibi yakın bir ilişkinin olmasıdır. Bir bireyin
ihtiyaç duyduğu bütün malları üreterek ihtiyacını
karşılaması mümkün değildir. İlkel toplumlardan
itibaren her birey yeteneği doğrultusunda mal
üretmiş, kendi ihtiyacından fazlasını başka mallarla
değiştirme yolunu seçmiştir. Bu şekildeki davranış
biçimi işbölümünü ortaya çıkarmıştır. İşbölümü,
belirli işi yapan kişilerin zamanla o alanda uzman-
laşmasına neden olur. Yani uzmanlaşma işbölümü-
nün bir sonucudur.
İşbölümü, mesleki ve teknik işbölümü olarak
ikiye ayrılabilir. Mesleki işbölümü, bireylerin her-
1
hangi bir meslekte (avukat, öğretmen, ayakkabı
tamircisi vb.) uzmanlaşmasıdır.
Teknik işbölümü ise, işletmelerin bir malın çeşit-
li üretim aşamalarının birinde uzmanlaşmasını ifa-
de eder. Örneğin bir otomobilin radyosu, koltuğu,
vites kutusu, direksiyonu, boyanması gibi üretim-
ler farklı işletmeler tarafından gerçekleştirilir.
İşbölümü ve uzmanlaşmasının ekonomiye kat-
kısı nedir? Modern sanayi toplumlarının en önemli
özelliği işbölümü ve uzmanlaşmada gösterdiği ba-
şarıdır. İşbölümü ve uzmanlaşma verimliliği artırır,
ölçek ekonomilerinin gerçekleştirilmesine katkıda
bulunur, mübadele (değişim) ekonomisinin geliş-
mesine yardımcı olur. Zaman kaybını önler ve et-
kinliği artırır.
Mübadele, bir mal ya da hizmetin başka bir mal
ya da hizmetle değiştirilmesidir. Toplumlarda işbö-
lümü ve uzmanlaşma ancak mübadele ile mümkün
olur. Bireyler ya da toplumlar, kendi üretim fazla-
larını ihtiyaç duydukları başka mallarla mübadele
ederler. Mübadele olanakları arttıkça işbölümü ve
uzmanlaşmanın yoğunluğu artar.
Verimlilik
Emek, sermaye ve doğal kaynaklar gibi üretim-
de kullanılan bir birim girdi başına düşen mal ve
hizmet miktarını ifade eder. Uygulamada verimli-
lik; üretim miktarının girdi miktarına bölünmesi
ile elde edilir. Yani;
Verimlilik = Üretim Miktarı / Girdi Miktarı
Burada üretim faktörlerinin tamamı dikka-
te alındığından toplam verimlilik hesaplanmıştır.
Üretim faktörlerinden sadece biri değerlendirilirse
söz konusu verimlilik kısmi verimlilik olarak adlan-
dırılır (emek verimliliği, sermaye verimliliği vb).
Üretimde kullanılan girdiler ve elde edilen üre-
tim, miktar yönüyle dikkate alınırsa fiziki verimli-
lik, söz konusu girdiler ve üretimin parasal değeri
dikkate alınırsa nakdi verimlilik hesaplanmış olur.
Kullanılan faktör birimi başına düşen üretim
miktarını arttıran her türlü gelişme verimliliği art-
tırıcı yönde etki yapar. Bu gelişmelerin başında,
makine-donanımın daha etkin kullanımına imkân
veren teknolojik gelişmeler gelir. Bunun yanı sıra,
işgücünün eğitim ve öğretimine yönelik program-
lar da verimliliği arttırıcı etki yapar.
13
1
Turizm ve Ekonomiye İlişkin Temel Kavramlar

Turizm Ekonomisi Farklı amaçlarla turizm aktivitesine katılan in-

Turizm, kişilerin iş ya da özel zevkleri için evle- sanların mal ve hizmet ihtiyaçlarının karşılanabil-
rinden uzaklaşıp farklı yerlere yolculuk yapma ey- mesi için bir ekonomide turizmle bağlantılı yüz-
lemidir. Turizm ekonomisi bu kişilere hizmet veren lerce farklı iş alanı mevcuttur. Bunlar arasında en
ve onların ihtiyaçlarını karşılayan bir iş kolu olup önemli olanları ulaşım ve konaklama faaliyetleridir.
turistin yolculuğu sırasında söz konusu olabilecek Bunun yanı sıra seyahatleri organize eden dağıtım
her türlü harcamaları içerir. Turizm, uçak şirketleri, mekanizmaları tur operatörleri ve seyahat acente-
deniz yolları, tren, kiralık araba şirketleri, seyahat leri sektörün önemli faaliyet kollarıdır. Marketler,
pazarlamacıları ile sorunlara çare bulan kişiler, otel- eğlence merkezleri, milli parklar, eğlence parkları,
ler, pansiyonlar, restoranlar ve toplantı merkezleri tiyatrolar, müzeler, kongre sarayları, konser salon-
gibi kimi büyük kimi de küçük iş kollarından olu- ları, araba kiralama şirketleri, araştırma kuruluşları
şan ve bünyesinde yüzlerce yan kuruluşu barındı- ve kamu kuruluşlarının her biri geniş turizm şem-
ran bir şemsiye niteliğindedir. siyesinin altındadır.
Turizm ekonomisi; turistik olayların nedenleri- Turizm endüstrisi çok sayıda faaliyet dalından
ni, kapsamını, gelişme koşullarını, sonuçlarını, bu oluşmaktadır. Ekonomide turizmin dolaylı ya da
olaylar arasındaki neden-sonuç ilişkilerini bilimsel dolaysız parçası olan yüzlerce üretici firma mev-
yöntemlerle ekonomik açıdan araştırarak turizm cuttur. ABD’de bir milyondan fazla iş alanının bir
olayının bağlı olduğu kanun ve ilkeleri ortaya ko- şekilde turizmle ilgili olduğu tahmin edilmektedir.
yan bir disiplindir. Turizm ekonomisi analizleri özel ya da tüzel ki-
Turizm olayının ekonomik boyutları ve ilgili şilerin yaptırdığı araştırmalar sonucu ortaya çıkan
olduğu diğer sektörler ancak son yıllarda araştı- rakamlarla sınırlıdır. Turizmin ekonomik analizi bu
rılmaya başlanmıştır. Diğer bir deyişle bir faaliyet noktada önem kazanmaktadır. Zira hangi faaliye-
alanının ne ölçüde turizme dâhil olup olmadığı tin turizme dâhil edilip edilmeyeceği oldukça zor
konusu üzerine çalışmalar henüz son dönemlerde bir konudur. Örneğin, otomotiv sektörü turizm-
yapılmaktadır. den büyük ölçüde yararlanan bir sektördür. Ancak
otomobil satışlarının ne kadarının turizm için kul-
Turizm ekonomisi, modern ekonomiler için
lanıldığı bilinememektedir.
tarihsel olarak genç bir sektördür. Bu genç sektö-
rün ekonomik çemberdeki yeri beş kutba ayrılarak
değerlendirilebilir.
İlk iki kutbu ekonomi ve işletmeler oluşturur.
Ekonomi piyasalarda faktör hizmetlerini sunar ve ki-
şisel tüketim için mal ve hizmetleri araştırır. İşletme-
ler üretim ve tüketim için mal ve hizmetler sunarlar.
Üçüncü kutupta bankalar yer alır. Modern ekono-
milerde alışverişler para ile gerçekleştirildiğinden para
akımının baş aktörü olarak bankalar ortaya çıkar.
Dördüncü kutupta devlet yer almaktadır. Dev-
let farklı arz-talep ilişkileri yoluyla diğer kutuplarla
bağlantılı hale gelmiştir.
Beşinci kutbu açık ekonomilerde ithalat-ihracat
akımları ile dış ticaret oluşturur.
Turizm diğer ekonomik konulara nispetle daha
büyük bir boyuta sahiptir. Turizmin ekonomik bo-
yutu dikkate alındığında, seyahat tahminleri, turis-
tik harcamalar, mikro düzeyde turizm şirketlerinin Resim 1.2 Türkiye’de Turizm
kazançları ve harcamaları, makro düzeyde ise ülke-
ler ve hükümetler incelenmektedir.

14

Turizm Ekonomisi
Yaşamla İlişkilendir
Covid-19 Turizm Sektörünü Vurdu, Dün-
yada En Çok Etkilenen Ülkeler Hangileri?
Türkiye Kaçıncı Sırada? 22/04/2020
Koronavirüs salgınının tüm dünyayı etkisi al-
tına aldığı şu günlerde karantina ve seyahat yasak-
ları nedeniyle dünya ekonomisinin yüzde 10’una
tekabül eden ve yaklaşık 9 trilyon dolar işlem hac-
mi olan turizm sektörü zor günler geçiriyor.
Dünyanın en çok turist çeken ülkeleri olan
Fransa, İspanya, Amerika Birleşik Devletleri
(ABD), Çin, İtalya ve Türkiye’de otellerin dolu-
luk oranları rekor seviyede düşerken, ekonomisi
büyük ölçüde turizme dayalı Tayland, Filipinler,
Endonezya ve Macao gibi Uzak Doğu ülkeleri
modern tarihlerinin turizm açısından en kötü se-
zon başlangıcını yaptı.
Avrupa’nın en çok turist çeken 4. ülkesi olan
Türkiye’de otellerin normaldeki doluluk oranları
yüzde 70 ile 100 arasında seyrederken, Covid-19
salgını sonrası bu oran nisan ayı sonu itibariyle
yüzde 10-20’lere kadar geriledi.
Türkiye’nin Mart 2020 otel dolulukları,
2019 yılının aynı dönemine yüzde 55,2 azalarak,
yüzde 28,6 olarak kaydedildi. Mart 2019’da bu
oran yüzde 63,8 olmuştu.
İstanbul’un Mart 2019’da 72,1 olan doluluk
oranı, Mart 2020’de yüzde 59,8 azalarak yüzde
29 olarak ölçüldü.
Türkiye Otelciler Birliği’nden (TÜROB) ve-
rilerine göre Türkiye’nin yaz mevsiminde en çok
turist çeken şehri olan Antalya’da Mart 2020 otel
dolulukları bir önceki yılın aynı dönemine göre
yüzde 49,4 azalarak yüzde 29 oldu. Antalya’da or-
talama günlük satılan oda bedeli 39 euro ile Mart
2019’a göre yüzde 18 geriledi.
Dünyanın en büyük 20 ekonomisinde
Türkiye en çok etkilenen 6. ülke
Dünya Seyahat ve Turizm Konseyi verilerine
göre, dünyanın en büyük 20 ekonomisinde tu-
rizmin ulusal ekonomilere en fazla katkısı olan
ülkeler Tayland (yüzde 22), Filipinler (yüzde 21),
Meksika (yüzde 16.1), İspanya (yüzde 14.9) ve
İtalya (yüzde 13) koronavirüs krizinden en çok
etkilenen devletler oldu.
Turizmin ülke ekonomisine katkısının yüzde
11.6 olduğu Türkiye ise, salgın sebebiyle en çok
etkilenen 6. ülke konumunda.
G20 ülkeleri arasında turizm verilerinin ülke
ekonomisine olumsuz yönde en çok etki ettiği
diğer ülkeler sırasıyla Çin (yüzde 11), Avustral-
1
ya (yüzde 11), Almanya (yüzde 10.7), İngiltere
(yüzde 10.5) ve Arjantin (yüzde 10.2) oldu.
Dünya genelindeyse ekonomileri turizm sek-
törüne en çok dayalı ülkeler olan İngiliz Virgin
Adaları, Maldivler, Macao, Bahamalar, İzlanda,
Jamaika, Kamboçya, Gürcistan ve Malta’nın
Covid-19’un getirdiği seyahat yasakları sebebiyle
gelirleri büyük oranda düştü.
Avrupa’da son 80 yılın en kötü turizm sezonu
Özellikle Avrupa’da Mart 2020’de doluluklar
yüzde 26,3’lük ortalama ile 2. Dünya Savaşı’ndan
bu yana en düşük seviyeyi gördü. Geçen yılın mart
ayında Avrupa doluluk ortalaması yüzde 68,5 ol-
muştu. Buna göre Mart 2020’de Avrupa’da doluluk-
lar geçen yılın aynı ayına göre yüzde 61,6 geriledi.
Mart 2020’de ortalama oda fiyatlarında-
ki düşüş geçen yılın aynı dönemine göre yüzde
10,5’te kaldı ve 92,9 euro oldu. Ancak çok daha
önemli bir kriter olarak kabul edilen toplam oda
sayısı üzerinden odabaşı elde edilen gelirleri ifade
eden RevPAR, yüzde 65,6 gibi çok yüksek oran-
da düşerek 24,3 euroya kadar geriledi.
İtalya’da turizm çöktü, Milano’da otellerin
doluluk oranı yüzde 4
Avrupa ülkeleri arasında mart ayı içerisin-
de, doluluk oranlarında, en büyük düşüş oranını
yüzde 90,8 ile dünyanın en iddialı turizm ülkele-
rinden İtalya yaşadı.
İtalya’nın Mart 2020 doluluk oranı yüz-
de 6,2 oldu. İtalya’nın Milano kenti de Mart
2020’de doluluk oranlarında yüzde 94,5 ile en
büyük düşüşü yaşayan bölgeler oldu.
Milano’da doluluk oranı yüzde 4 olarak gerçekleşti.
Doluluk oranı 48.5 ile en yüksek Sidney’de
Araştırmada yer alan şehirler arasında dünya
genelinde en fazla doluluk oranı yüzde 48,5 ile
Sidney’de görülürken, sosyal izolasyon konusunda
nispeten daha az tedbir aldığı gözlenen ABD’nin
Los Angeles kentinde bu oran yüzde 42,5 oldu.
Koronavirüs salgının en ağır etkilerinin
yaşandığı New York’ta ise bu oran yüzde 34,5
olarak gerçekleşti. Çin’in başkenti Pekin’de ise
yüzde 16,4 oldu. Ülke bazında Avrupa’da Mart
2020’nin en yüksek doluluk oranı ise yüzde 36,5
ile İngiltere’ye ait bulunuyor.
Kaynak: https://tr.euronews.com/2020/04/22/
covid-19-turizm-sektorunu-vurdu-dunyada-en-
cok-etkilenen-ulkeler-hangileri-turkiye-kac-nc
15
1
Turizm ve Ekonomiye İlişkin Temel Kavramlar

Resim 1.3 Dünya turizm haftası.

Araştırmalarla
İlişkilendir
Kuşat, N. (2019), Türkiye Turizm Sektörü-
nün Dünya Sektör Liderleri Karşısındaki Rekabet
Gücü, Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi
Dergisi, Volume 20, Issue 1, Pages 141 – 165
Bu çalışmada iki amaç ve bu amaçlara ulaşmak
için kullanılan iki yöntem bulunmaktadır. Amaç-
lardan bir tanesi; Türkiye ve en yüksek turizm geliri
sahibi 5 ülkenin turizm sektöründeki karşılaştırma-
lı üstünlüklerini ortaya koymaktır. Diğer amaç ise;
Türkiye’nin bu 5 ülke karşısındaki karşılaştırmalı
ihracat performansını gözlemlemektir. İlk amaca
ulaşmak için sektörel rekabet gücü ölçümleme-
sinde yaygın olarak kullanılan RCA (Açıklanmış
Karşılaştırmalı Üstünlükler) endeksinden, ikinci
amaca ulaşmak için de CEP (Karşılaştırmalı İhra-
cat Performansı) endeksinden yararlanılmaktadır.
RCA endeksi sonuçlarına göre Türkiye’nin turizm
sektöründeki rekabet avantajı yüksek bulunmuş-
tur. CEP endeksi sonuçlarına göre de Türkiye’nin
sadece Tayland karşısındaki ihracat performansının
düşük olduğu gözlenmektedir.
Erişim:
https://doi.org/10.24889/ifede.451864

16
 1
Turizm Ekonomisi

Öğrenme Çıktısı
2 Temel ekonomik kavramları tanımlayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Özkan, M.E, (2019), Sağ-

Turizmin ekonomik etkileri
nasıl ölçülebilir? Sıklıkla kul-
lanılan yöntemler nelerdir?
lık Turizmi Kapsamında
Türkiye’nin Medikal Tu-
rizm Potansiyeline Yönelik Sizce Türkiye turizme ba-
Bir Değerlendirme, Turizm ğımlı bir ülke midir? Turiz-
Ekonomi ve İşletme Araş- min ülkenin GSYİH’sı içe-
tırmaları Dergisi, Volume risindeki payını düşünerek,
1, Issue 1, Pages 50 – 64 bu durumu yorumlayınız.
Erişim: https://dergipark.
org.tr/en/pub/turek/is-
sue/51493/663950

AZ GELİŞMİŞ VE GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER İÇİN TURİZM

Turizm, başka bir ülkeden şehir veya bölgeden yabancıların gelmesi ve geçici süre kalmalarıyla ortaya
çıkan hareketin ekonomik yönünü ilgilendiren faaliyetlerin tümü şeklinde tanımlamıştır. Dünya Turizm
Örgütü ise turizmi; insanların bir yıldan fazla kalmak şartıyla eğlence, iş ve diğer amaçlarla bulundukları
yerlerin dışında seyahat aktiviteleri olarak tanımlamaktadır.
İfade edilen tanımlardan yola çıkarak turizmin; sosyal, kültürel, psikolojik ve ekonomik faktörlerden
oluştuğu söylenebilir. Turizmin her geçen gün etkisini arttırarak, önemli boyutlara ulaştığı ifade edilebilir.
Kişilerin fiziksel, psikolojik, sosyal, kültürel ve ekonomik, vb. ihtiyaçlarına cevap veren faaliyet olması,
turizmin öneminin artmasına neden olmuştur. Dolayısıyla dünya ülkelerinin turizm faaliyetlerinden daha
fazla pay alabilmek için gösterdiği çabaların ne denli büyük olduğu ortadadır. Çünkü turizm faaliyetlerinin
etkinliği ülkelerin gelişmesine ve büyümesine katkıda bulunurken, toplumsal anlamda refah seviyesinin de
yükselmesine katkılar sunmaktadır. Nitekim hem sosyal, hem kültürel, hem de ekonomik olarak ülkelerin
turizm faaliyetinden çeşitli kazanımlar sağladığı söylenebilir. Turizm, ülke içinde mevcut potansiyel işgü-
cüne yeni, geniş istihdam olanağı oluşturduğu ve işsizlik sorunun çözümüne olumlu avantajlar sağladığı
içinde önem arz etmektedir. Ayrıca ülkenin doğal, tarihi ve kültürel zenginliklerinin değerlendirilerek
kalkınmaya kattığı ivme küçümsenmeyecek boyuttadır. Dolayısıyla ülkeler için hem gelir getirici hem de
istihdam yaratıcı etkisinin olması, turizmin önemini ekonomik olarak da ortaya koymaktadır. İfade edilen
unsurlardan yola çıkılarak turizmin önemi, aşağıda özetlenmiştir:
• Turizm, küresel boyutta tüm dünyada yaşayan kişileri ilgilendiren, bir üretim ve tüketim olayıdır.
• Turizm, sağladığı döviz girdileri ile dış ödemeler ve dış ticaret dengelerini düzeltici bir sektördür.
• Turizm, milli gelire katkı sağlayan ve ülke ekonomisini geliştiren bir hizmet sektörüdür. • Turizm,
iş ve istihdam sağlayıcı bir özellik taşımaktadır.
• Turizm, doğal, kültürel ve sosyal çevreyi korumanın, geliştirmenin önemli bir aracıdır.
• Turizm, toplum olarak gelişmenin itici ve sürükleyici bir elemanıdır.
Turizm sahip olduğu tüm bu özellikler sayesinde ekonomi içerisinde önemli bir yer tutmaktadır ve
dünya turizm gelirleri pastası büyüdükçe bu pastadan daha fazla pay almak isteyen ülkeler için turizmin

17
1
Turizm ve Ekonomiye İlişkin Temel Kavramlar

önemi her geçen gün artmaktadır. Bu değerlendirmeler doğrultusunda turizmin sağladığı gelir ile eko-
nomik büyümeyi desteklediğini söylemek mümkündür. Elbette bu desteğin oranı ülkeden ülkeye değiş-
mektedir. Bu nedenle turizm bazı ülkelerin ekonomileri açısından daha da önemli hâle gelmektedir. Aynı
zamanda turizm sektörünün sahip olduğu turistik çekicilikler göz önünde bulundurulduğunda dünyanın
en rekabetçi sektörlerinin başında gelmektedir. Seyahat eden kimselerin farklı beklentilerine hitap eden
zenginlikleriyle turizmin, gelecekte de önemini artırarak sürdüreceği açıktır. Bunun en somut göstergesi
ise ulusal ve uluslararası turizm istatistikleridir. Söz konusu istatistikler incelendiğinde, özellikle son yirmi
yılda turizmde her yıl yükselen bir trend olduğu görülecektir. Son dönemlerde dünya genelinde turizm ha-
reketliliklerini olumsuz etkileyebilecek çok sayıda olayın yaşandığı gözlemlenmektedir. Salgın hastalıklar,
savaşlar, terör eylemleri, ekonomik çalkantılar vb. istenmeyen olaylar, insanların seyahat motivasyonlarını
azaltıyor gibi görünse de uluslararası seyahat eden turist sayısı yıllardır artış göstermeye devam etmektedir.
Dünya geneli için turizm hareketlerinin temel göstergelerinden biri, uluslararası kapsamda seyahat
eden turistlerin sayısıdır. 1990 yılında 435 milyon turist bu hareketliliğe katılmışken bu sayı 2010 yılına
gelindiğinde 950 milyona erişmiştir. Bu süre zarfında turist sayılarındaki artış iki katından fazla olmuş-
tur. Son yıllarda bu artış devam etmiştir ve 2016 yılında turist sayısı 1,2 milyar düzeyine ulaşmıştır. Bu
dönemde artış oranı % 3,9 olarak gerçekleşmiştir. Birleşmiş milletler dünya turizm örgütünün raporuna
göre 2018’de en fazla uluslararası turist çeken ülke 89 milyon ile Fransa oldu. İspanya 83 milyon turist
çekerken Amerika Birleşik Devletleri (ABD) 80 milyon turist ağırladı. Dördüncü sırada 63 milyon ile Çin
yer alırken onu 62 milyon ile İtalya izledi. Listenin altıncı sırasında ise 46 milyon turist ile Türkiye yer
aldı. Türkiye’yi sırasıyla Meksika (41 milyon), Almanya (39 milyon), Tayland (38 milyon) ve İngiltere (36
milyon) izledi (Şekil 1.1).
Dünya Turizm Örgütü 2018 Turizm Raporu’na göre en çok turist ağırlayan ilk on ülke arasında sade-
ce üç gelişmekte olan ülke (Türkiye, Meksika, Tayland) bulunmaktadır. Rapora göre 2018 ile bir önceki
yıldaki turist sayısı karşılaştırıldığında ise en büyük artış oranını gelişmekte olan ülkelerden Türkiye yaka-
lamıştır. Türkiye turist sayısını yüzde 22 arttırırken Tayland yüzde 8 ve İtalya yüzde 7 arttırdı. İlk 10’daki
diğer ülkelerin turist sayısı yüzde 5 civarında artarken turist sayısı düşen tek ülke yüzde 4 ile İngiltere oldu.
Öte yandan, turist sayısı ile turizmden en çok kazanan ülkeler listesi birbirinden oldukça farklı sıra-
landı. Turizmden en fazla gelir elde eden ülke 214 milyar Amerikan doları ile ABD oldu. İkinci sırada 74
milyar dolarla İspanya olurken Fransa 67 milyar dolar ile üçüncü sırada yer aldı. Avustralya ve Japonya en
çok ziyaret edilen ülkelerde ilk 10’da yer almamasına rağmen en çok kazanan ülkelerde listeye girdi. Mek-
sika ve Türkiye ise en çok ziyaret edilen ilk 10 ülke arasında yer almasına rağmen kazanç listesine giremedi.

Şekil 1.1 Turist Varışları ve Gelirlerinde Dünya İlk Onu.

Kaynak: UNWTO 2018 Dünya Turizm Barometresi

18
 1
Turizm Ekonomisi

Turizm dünyada pek çok insanı üretici / tüketici olarak doğrudan ya da dolaylı ilgilendirir. Bununla
birlikte turizm sadece bir seyahat ve konaklama olayı değildir. Turizmin ekonomiyle olan ilişkisi incelen-
diğinde özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülke ekonomileri için farklı anlamlar ifade ettiği görül-
mektedir. Turizm ekonomisi dünyadaki birçok ülkede ulaşım, ticaret, inşaat, konaklama, yiyecek-içecek
sektörleri ve diğer hizmet sektörleri ile birlikte doğrudan ya da dolaylı bir yayılma etkisi göstermektedir.
Turizm, gelirlerin gelişmiş ülkelerden gelişmekte ve az gelişmiş ülkelere doğru dağılımına katkı yaparak
ülkeler arasında yakınsamaya da neden olmaktadır. Böylelikle turizm bölgesel gelişmeye de yardımcı olur
ve bölgesel ekonomik farklılıkların azaltılmasına olanak sağlamaktadır.

Tablo 1.1 Gelişmiş, Gelişmekte Olan ve Az Gelişmiş Ülkelerde Turizmin GSYİH İçindeki Payı (2018).
GELİŞMİŞ GELİŞMEKTE OLAN AZ GELİŞMİŞ
Turizm Geliri/ Turizm Geliri/ Turizm Geliri/
Ülke Ülke Ülke
GSYİH (%) GSYİH (%) GSYİH (%)
A.B.D. 1.1 Çin 0.3 Angola 0.50
İspanya 5.2 Tayland 12.6 Kongo 0.3
Fransa 2.3 Hindistan 1.1 Etiyopya 0.5
İngiltere 2.0 Türkiye 2.6 Gine 0.2
İtalya 2.3 Meksika 1.9 Madagaskar 6.5
Avustralya 3.2 Endonezya 1.2 Senegal 2.8
Almanya 1.1 Malezya 5.8 Tanzanya 4.5
Japonya 0.7 Brezilya 0.3 Uganda 3.5
Norveç 1.4 Filipinler 2.2 Bhutan 4.1
İsveç 2.6 Güney Afrika 2.5 Kamboçya 16.4
Kaynak: EUROSTAT verilerinden derlenmiştir.

Turizmin ülkeler açısından sağladığı önem, bir anlamda turizme bağımlılıklarına da bağlıdır. Bu ba-
ğımlılık, turizmden elde edilen gelirlerin ülkelerin çıktısı içerisindeki payına bakılarak değerlendirilebilir.
Bu amaçla seçilmiş bazı ülkelerin 2018 yılı verilerinin derlendiği Tablo 1.1 hazırlanmıştır.
Tabloda gelişmiş, gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerin her birinden on ülke yer almaktadır. Ülkeler
seçilirken her kıtayı temsil eden en az bir ülke olmasına özen gösterilmiştir. Gelişmiş ülkelerin turizm
gelirlerin toplam üretimdeki payına baktığımızda İspanya için turizmin ekonomik açıdan önemi diğer
gelişmiş ülkelere oranla yüksek olduğu görülmektedir (%5,2). İkinci sırada ise %3,2’lik oranla Avustralya
gelmektedir. Japonya’da ise bu oran %0,7’dir.
Gelişmekte olan ülkelerde ise %12,6 gibi yüksek bir oranla Tayland başı çekmektedir. Ardından
%5,8’lik bir oranla Malezya gelirken Türkiye’de bu oran %2,6 seviyesindedir.
Az gelişmiş ekonomilere baktığımızda Kamboçya için turizmin çok büyük bir ekonomik öneme sahip
olduğu söylenebilir. Çünkü Kamboçya üretiminin %16,4’lük önemli bir kısmını turizm sağlamaktadır.
İkinci sırada %6,5 oranıyla Madagaskar bulunmaktadır. Gine’de ise turizm gayri safi yurt içi hasılanın
sadece %0,2’lik kısmını üretmektedir.
Sonuç olarak, ister gelişmiş, ister gelişmekte olan isterse az gelişmiş ülke olsun turizmin toplam üretime
katkısı farklı değerler alabilmektedir. Gelişmiş ülkeler sanayileşmiş ülkelere olduklarından, turizmden çok
yüksek paylar almalarına rağmen, oranlar çok yüksek değildir. Gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerde ise
toplam üretimlerinin yüzde onunu geçen değerler bulunurken bazı ülkelerde ise oran yüzde birin altına
gerilemektedir.

19
1
Buradan çıkarılabilecek sonuç, turizmin her
ülke ekonomisinde önemli olmakla birlikte, farklı
oranlarda bağımlılığa sahip olduğudur. Şaşırtıcı
olan ise, az gelişmiş ekonomilerde gelişmemiş alt
ve üst yapıya rağmen yine de turizm faaliyetleri-
nin bulunuyor olmasıdır. Bu durum için turizmin
nasıl bir öneme sahip olduğunun açık bir göster-
gesi denilebilir.
Az Gelişmiş Ülkelerde Turizm
Günümüzde turizmin yarattığı ekonomik, sos-
yal, kültürel ve politik etkiler, ülke ekonomilerinde
ve özellikle uluslararası ekonomik ve politik ilişki-
lerde önemli sonuçlar doğurmaktadır. Bu durum,
yalnız uluslararası turizm hareketinden büyük pay
alan gelişmiş ülkelerde değil, aynı zamanda az geliş-
miş ve gelişmekte olan ülkelerde de turizme verilen
önemi artırmıştır.
Az gelişmiş ülkelerde modern anlamda turiz-
min gelişimi oldukça yeni sayılabilir. Turizmin
şekil değiştirerek güneş, kum, deniz üçlemesinden
çıkarak çeşitlenmesi, az gelişmiş ülkeler için bir
avantaj sağlamıştır.
Az gelişmiş ülkeler turistik açıdan sahip olduk-
ları potansiyeli arza çevirmekte zorlanmaktadırlar.
Çünkü bu ülkeler düşük gelire sahip, geleneksel
yaşam süren tarım toplumlardır. Bu ülkelerde ta-
sarruf düzeyi yetersizdir. Bu nedenle de ekonomik
büyümeyi sağlayacak sermaye birikiminden yok-
sundurlar. Ayrıca bu ülkelerde eğitim düzeyi düşük
olduğundan turizmin gelişimi konusunda yeterli
bilinç de oluşmamıştır. Bu ülkelerdeki yetersiz olan
alt ve üst yapı, sağlık hizmetleri, güvenlik hizmet-
leri, siyasi istikrarsızlık gibi az gelişmişlik kaynak-
lı olumsuzluklar, turizm gelişmesine de imkân
tanımamaktadır. Bazı az gelişmiş ülkelere yer altı
zenginlikleri nedeniyle, gelişmiş toplumların rada-
rından hiç çıkmadıklarından, turizmin gelişmesi
açısından daha şanslıdırlar.
Az gelişmiş ülkelerin dünya turizm pastasından
aldıkları paylar oldukça düşüktür. Örneğin birço-
ğunu az gelişmiş ülkenin oluşturduğu Afrika kıtası,
2018 yılında sadece 67 milyon ziyaretçiyi ağırla-
mıştır. Oysa aynı yıl dünya genelinde seyahat eden
kişi sayısı 1 milyar 403 milyon kişi olmuştur. Buna
göre kıtanın payı sadece %4,7 seviyesindedir. Söz
konusu yılda gelişmiş ülkelerin yer aldığı Avrupa
kıtasını ziyaret edenlerin sayısı ise 713 milyon ol-
muştur. Bu rakam dünya turist sayısının yarısıdır.
20
Turizm ve Ekonomiye İlişkin Temel Kavramlar
2018 yılında Afrika kıtasını ziyaret eden 67 mil-
yon turistin 34 milyonluk kısmını, gelişmekte olan
ülke statüsündeki Fas, Güney Afrika, Tunus ve Ce-
zayir ağırlamıştır. Kıtadaki diğer ülkeler ise bunun
yarısından biraz azı olan 33 milyon kişi ağırlayabil-
miştir (Mısır, UNWTO tarafından Orta Doğu ül-
kesi olarak değerlendirildiğinde, Afrika kıtası nüfus
sayısında yeri yoktur). Afrika kıtası konunun anlaşı-
labilmesi açısında örneklendirilmiştir. Aynı durum,
Güney Amerika, Orta Doğu ve Asya kıtasında bu-
luna az gelişmiş ülkeler içinde söz konusudur.
Burada seçilmiş bazı az gelişmiş ülkelerde tu-
rizm ile ilgili örneklere yer verilmiştir. Ancak konu
bölümüzde anlatmaya imkân tanımayacak kadar
geniş ölçektedir. Konuyla ilgili daha fazla bilgi
edinmek isteyen okuyucularımız, UNWTO tara-
fından her yıl yayınlanan Dünya Turizm Baromet-
resi başlıklı yayınlara ulaşarak okuyabilirler.
Angola’da Turizm: Angola’nın turizm endüst-
risi nispeten yenidir, çünkü ülkenin çoğu sömürge
sonrası iç savaş sırasında tahrip olmuştur. Bölgede
genellikle ABD, AB ve diğer birçok vatandaşa varış
vizesi veren veya vize gerektirmeyen çoğu ülkenin
aksine, Angola karmaşık ve zahmetli Sovyet tarzı
vize gereksinimlerine (resmî davet mektubu, hepsi
onay için Luanda’ya gönderilen seyahat amacı, se-
yahat güzergâhının kopyası, fonların kanıtı vb. ile
ilgili belgeler). 2019 verilerine göre Angola’ya gelen
turist sayısı yıllık 1,2 milyon civarındadır.
Madagaskar’da Turizm: Madagaskar’da turizm
sektörünün başlangıç aşamasında olduğu söylene-
bilir. Madagaskar turizm gelişme planında, ülkenin
güncel olumsuz yönlerini (ulaşım, altyapı, konak-
lama), gelecekte güçlü yönlere çevirmek için birçok
fırsat tespit edilmiştir. Madagaskar için ana hedef,
turizm gelişimini ekonomide ilk sıraya koyarak ge-
lecekte istihdam ve gelir sağlamaktır. 2018 yılında
Madagaskar için turizm gelirleri 879 milyon ABD
doları olarak gerçekleşti..
Yemen’de Turizm: Hükümet turizm sektörü-
nü döviz kaynağı olarak görmekte ve bu sektö-
rün büyümesini istemektedir. Ancak  uluslararası
standartlara uygun otellerin bulunmaması,  uçuş
seferlerinin  yeterli  olmaması ve karayollarının
yetersizliği  sektörün önündeki engellerin başında
gelmektedir.
Kamboçya’da turizm: Az gelişmiş ülkeler içe-
risinde hatırı sayılır ölçüde turist ağırlayan ülkeler-
den bir olan Kamboçya, Güneydoğu Asya’da bu-
 1
Turizm Ekonomisi

lunmaktadır. Tarihi eserleri ve antik tapınakları ile öne çıkan ülkede deniz turizmi de oldukça yaygındır.
Bununla birlikte doğa turizmi de oldukça yaygındır.
Tanzanya’da turizm: Tanzanya çok merkezli bir turizm ülkesi olarak büyük bir potansiyele sahiptir.
Ülkenin sahip olduğu milli parklar, av sahaları ve ormanlarında yapılan safariler turizm aktivitesinde
başrolü oynamaktadır. Bununla birlikte Zanzibar’ın Baharat Adası geniş turizm kitlelerini çekmekte-
dir. 2000 yılından itibaren yıllık beş yüz bin turisti ağırlayan ülke, istikrarlı bir yükseliş göstermekte-
dir. Ülkeye gelen turistlerin yarısı Avrupa Birliği ülkelerinden olurken, yüzde 20’si ise Amerika Birleşik
Devletleri’nden gelmektedir. Turist sayısında bir artışa rağmen, Tanzanya’da kapasite sıkıntısı ve altyapı
sorunları yaşanmaktadır.

Yaşamla İlişkilendir

Dünya Turizm Forumu’nun 2020 Küresel 5 BİNDEN FAZLA KİŞİNİN KATILMA-

Toplantısı Etiyopya’da Düzenlenecek SI BEKLENİYOR
8 Ekim 2019 Bağcı, Dünya Turizm Forumu’nun 2020 kü-
Dünya Turizm Forumu’nun 2020 Küresel resel toplantısının en az 5 bin kişinin katılımı ve
Toplantısı, en az 5 bin kişinin katılımı ve mi- minimum 5 milyar dolarlık iş hacmi hedefiyle
nimum 5 milyar dolarlık iş hacmi hedefiyle 4-6 4-6 Mart’ta Etiyopya’nın başkenti Addis Ababa’da
Mart’ta Etiyopya’da düzenlenecek. düzenleneceğini bildirdi. Kısa süre önce Etiyopya
Başbakanı Abiy Ahmed ile konuyla ilgili bir araya
Dünya Turizm Forumu (World Tou-
geldiklerini aktaran Bağcı, “Bir saati aşkın görüş-
rism Forum) Başkanı Bulut Bağcı, Dünya Tu-
memiz oldu. Başbakan Ahmed, bizi konutunda
rizm Forumu’nun 2020 Küresel Toplantısı’nın
ağırladı. Görüşmemizde toplantının tüm ayrın-
Etiyopya’da düzenleneceğini belirterek,
tılarını masaya yatırdık. Ahmed, Dünya Turizm
Türkiye’den ciddi bir turizm ve iş heyeti ile
Forumu küresel etkinliğinin 2020’de ülkelerinde
Etiyopya’ya gideceklerini, Türk yatırımcıların
yapılması konusunda çok istekliydi” dedi.
Etiyopya’da Afrika’nın tüm ülkelerinin bakanları
ve iş insanları ile bir araya geleceğini bildirdi. “GENİŞ KAPSAMLI BİR KATILIM
OLACAK”
“TÜRK YATIRIMCILARA KAPILARA
AÇILACAK” Bulut Bağcı, 2020’de Pakistan’da da Dünya
Turizm Forumu düzenleyeceklerini ancak o et-
Bağcı, “Türk yatırımcılara Etiyopya’nın ve
kinliğin bölgesel toplantı, Etiyopya’dakinin ise
Afrika’nın kapısı ardına kadar açılmış olacak. Fo-
çok daha geniş kapsamlı toplantı olacağını söy-
rum kapsamında oluşacak iş hacminin minimum
ledi. Bağcı, Etiyopya’da gerçekleştirilecek top-
5 milyar dolar olması bekleniyor. Ülkemizin de
lantıda eski ABD Başkanı Barack Obama’nın eşi
bu hacimden pay almasını istiyoruz.” dedi. Bulut
Michelle Obama, eski IMF Başkanı Christine
Bağcı, basın mensuplarına yaptığı açıklamada,
Lagarde, eski Avrupa Parlamentosu Başkanı Mar-
Dünya Turizm Forumu’nun, küresel turizme kat-
tin Schulz ve Eski Birleşmiş Milletler (BM) Ge-
kıda bulunmak, global anlamda sektörde söz sahi-
nel Sekreteri Ban Ki-Moon gibi önemli isimlerin
bi iş insanları ve siyasetçileri bir araya getirmek ve
konuşmacı olacağını bildirdi.
turizme yol gösterecek bir vizyon ortaya koymak
amacıyla 2015’ten beri düzenlendiğini hatırlattı.
Etkinlik kapsamında her yıl bir defa olmak üzere Kaynak: https://www.sozcu.com.tr/2019/ekono-
küresel toplantı gerçekleştirdiklerini, bu toplan- mi/afrikanin-kapilari-turkiyeye-ardina-kadar-aci-
tıyı 2019’da düzenlemediklerini belirten Bağcı, lacak-5377687/
forum kapsamında Gana ve Angola gibi ülkelerde
bölgesel toplantılar gerçekleştirdiklerini belirtti.

21
1
Gelişmekte Olan Ülkelerde Turizm
Turizm, gelişmekte olan ülkelerin birçoğunda
ekonomik büyümenin vazgeçilmez bir unsuru ka-
bul edilmekte, teknik bilgi, döviz elde edilmesi,
istihdam artışı ve kıt kaynakların etkili kullanımı
gibi konularda bir gelişim stratejisi olarak kabul
edilmektedir. Gelişmekte olan ülkeler için tu-
rizm, önemli bir ihracat kaynağıdır. Yine bu ül-
kelerden bazılarında turizm geliri tek başına en
önemli ihracat kalemidir. Bu sebeple, turizmin
geliştirilmesi birçok ülke açısından önemli bir he-
def olarak görülmektedir. Bu kapsamda, Dünya
Bankası sürdürülebilirliğin sağlanması, kalkınma
ve yoksulluğun azaltılması gibi konularda ülkelere
destek sağlamaktadır. Örneğin, 2000–2006 yılları
arasında dünyanın değişik bölgelerindeki AGÜ ve
GOÜ’lere Uluslararası Finans Kurumu ile Çok
Taraflı Yatırım Garanti Ajansı tarafından 70 pro-
jeye 544 milyon Dolar; Dünya Bankası tarafın-
dan ise turizmle ilgili 94 farklı projeye 2 milyar
984 milyon Dolar yatırım için kaynak aktarımı
yapılmıştır. Fakat gelişmekte olan ülkelerde ulus-
lararası turizm yatırımları oldukça risklidir. Yine
gelişmekte olan ülkelerde refah düzeyinin yüksel-
mesi sonucunda artan turizm talebini karşılamak
için ülkeler arayış içindedirler.
Turizm ve seyahat, 2017 yılında dünya genelin-
de doğrudan 119 milyon istihdam yaratırken, uya-
rılmış etkileri de dikkate alındığında toplam 313
milyon istihdam sağlamıştır. BRICS ülkelerinden
olan ve yurtdışındaki turizm harcamaları açısından
birkaç yıldır düşüş kaydeden Rusya Federasyonu
(%13) ve Brezilya (%20) önemli ölçülerde topar-
lanma göstermiş, Hindistan (%9) ise harcamalarını
artırmaya devam etmiştir.
Çin’de turizm: Sahip olduğu kalabalık nüfusu
sebebiyle Çin turizmi sadece yabancı turistlere da-
yalı değil, aynı zamanda iç turizm faaliyetlerine da-
yalı olarak gelişmektedir. Son yıllarda dünya hare-
ketlerinde Çin oldukça ilgi çeken bir pazardır. Çin
Ulusal Turizm İdaresi, ülkede turizm konusunda
sorumlu olan birimdir. Bu birimin 20 ülkede 15
adet ofisi vardır. Japonya, Singapur, ABD, Kanada,
İngiltere ve Fransa bu ülkelerden bazılardır. Özel-
likle ABD’de yer alan turizm ofisi oldukça büyük-
tür ve Çin turizminin hedefleri için önemli bir yer
22
Turizm ve Ekonomiye İlişkin Temel Kavramlar
teşkil etmektedir. Çin, turizm harcamalarında dün-
yada önemli bir ülke konumundadır. 2010 yılında
dünyada 3. sırada yer almış, 2015 yılında ise birin-
ciliğe kadar yükselmeyi başarmıştır. 2010 yılında
Çin, dünyadaki turizm harcamalarının %5,9’unu
gerçekleştirmiştir. 2015 yılında ise toplam turizm
harcamalarının % 23,2’sini Çin yapmıştır. Çin’in
turizm harcamaları oransal olarak çok ciddi bir bi-
çimde artmıştır. 2016 yılına gelindiğinde yine zir-
vede yer alan Çin toplam turizm harcamalarının %
21,4’ünü gerçekleştirilmiştir.
Tayland’da turizm: Gelişmekte olan ülkelerden
biri olan Tayland aynı zamanda Dünya’nın en turis-
tik ülkelerinden biridir. Turizm ülke ekonomisinin
yaklaşık  %  6.7’sini oluşturmaktadır. 2018 yılında
38 milyon turist sayısı ile en fazla uluslararası tu-
rist çeken ülkeler sıralamasında 9. Olmuştur. Tay-
land, son yıllarda hızla büyüyen, ancak Singapur,
Hindistan ve diğer ülkelerden gelen zorlu rekabetle
karşı karşıya olan medikal turizm pazarındaki kü-
resel liderlerden biri olarak görülmektedir. Ülkede
genel turizm politikalarından en önemli olanları
ise kaliteli turist çekmek için turizm ürünlerini
standartlaştırmak, potansiyel turizm kaynaklarının
idaresine ek olarak turizm sanayisinin nicel geniş-
lemesini arttırmak ve Tayland’a gelen ziyaretçilerin
aklında ki olumsuz izlenimleri gidermek için turisti
çekici gelecek ürünler sunmaktır.
Brezilya’da turizm: Dünya Turizm & Turizm
Konseyi (WTTC) raporuna göre turizm sektörü-
nün Brezilya ekonomisine katkısı 2016 yılı için
61,9 milyar Dolar’dır. Bu tutar toplam GSMH’nın
% 3,2’ sini oluşturmaktadır. Brezilya’da turizm ge-
liri 2017 5,8 milyar dolar seviyelerini görmüştür.
Brezilya’ya gelen ziyaretçiler 7.3 milyar Dolar döviz
bırakmaktadırlar. Bu tutar toplam ihracatın % 2,9
‘una denk gelmektedir. Yeni kültürleri öğrenmek
/ keşfetmek, çok sevdikleri bir yere gitmek, İnter-
netin sağladığı kolay rezervasyon ve tatil imkânları
ve yeni coğrafyaları keşfetmek başlıca seyahat mo-
tivasyonları arasında bulunmaktadır. Dinlenme,
deniz-kum-güneş, sağlık turizmi, kültür ve şehir
turizmi başlıca tercih ettikleri tatil türleridir.
Arjantin’de turizm: Yine gelişmekte olan ülke-
lerden olan Arjantin’de turizm çok önemli bir sek-
tördür. Turizm sektörünün ekonomi içindeki direk

Turizm Ekonomisi
payı % 5.6 olup 1.09 milyon kişiye doğrudan istih-
dam yaratmaktadır. Ülke ekonomisi içinde ortala-
ma %2.5 artış ile en hızlı büyüyen sektör turizmdir.
2017 yılında 5,7 milyon turist çekerek önemli bir
seviyeye gelmiştir. Doğal güzellikleri bakımından
ülkenin güneyindeki Patagonya bölgesi, şehir turiz-
mi bakımından Buenos Aires, gastronomi turizmi
ve Tango Arjantin’in en önemli turistik ürünleri-
dir. Arjantin’de denize girme imkânı olmadığı için
tatil amaçlı ülke dışına çıkan Arjantinli turistlerin
%88’i deniz- kum- güneş turizmiyle ilgilenmekte-
dir. Bu % 88’lik oranın %49’u deniz-kum- deniz
tercihine kültür turizmi, doğa turizmi gibi ikinci
bir seçenek eklemektedir. % 39’luk kesim ise sade-
ce deniz-kum-güneş tatilini tercih etmektedir.
Meksika’da turizm: Doğal güzellikleri ve kül-
türel zenginliği ile Meksika hem ekoturizm hem
de kültür turizminde önemli bir potansiyele sahip-
tir. Meksika, UNESCO tarafından koruma altı-
na alınan turizm bölgeleri açısından da bölgenin
lideridir. Ülkedeki toplam işgücünün %13’ünden
fazlasına istihdam sağlayan turizm sektörünün geli-
şimi, 1990’lı yıllardan bu yana hükümet tarafından
teşvik edilmektedir. Ülkeye gelen turistlerin %80’i
ABD kökenli olup, Avrupalı turist sayısının artı-
rılması hedeflenmektedir. Meksika aynı zamanda
emekliler ve yazlıkçılar açısından da giderek daha
popüler ve cazip bir ülke hâline gelmektedir. Mek-
sika Turizm Bakanlığı, ülkeyi ziyaret eden turistlere
Turist Yardım Noktası (Tourist Help Point, CIAT)
projesi kapsamında 24 saat bilgi ve danışmanlık
hizmeti vermektedir.  Gürcistan’daki yabancı turistlerin harcamalarının
Dünya Turizm Örgütü, Meksika’yı ziyaretçi
sayısı bakımından dünyada en popüler 10. turizm
olarak belirlemiştir. Hükümet 2018 yılında dün-
yada ilk 5 turizm destinasyonu arasında yer alma-
yı hedeflemektedir. Meksika aynı zamanda Latin
Amerika’nın en fazla sayıda turist çeken ülkesidir.
2013 yılında %1,2 artan reel turizm gelirlerinde
2014 yılında %2,4 artış beklenmektedir.
Hindistan’da turizm: Hindistan dünyanın en
eski medikal turizm merkezlerinden biri olmakla
birlikte günümüzde de dünyanın en popüler medi-
kal turizm merkezlerinden biridir. Geçmişte dün-
yanın en büyük alternatif tıp merkezi olan Hindis-
tan günümüzde de bu konumunu korumaktadır.
1
Fas’ta turizm: Turizm ülkenin önemli gelir ve
istihdam kaynaklarından biridir. Fransa Almanya,
İspanya, İngiltere, İtalya ve ABD en önemli müşte-
rilerdir. Bu sektörde gelir genel olarak artan bir eği-
lim içerisinde olup; yabancı yatırımların çekilmesi
konusunda hükümet ciddi çalışmalar yürütmekte-
dir. Turizm sektöründe hali hazırda Fransız, İngi-
liz, Suudi, Alman ortak yatırımları bulunmaktadır.
Ancak sektör politik krizlerden etkilenmeye açıktır. 
Son dönemde ülkeyi ziyaret eden batılı turist
sayısında düşüş görülmesine karşılık ülkeye Arap
ülkelerinden gelen turist sayısında artış görülmek-
tedir. Hükümet, turizm sektörünün geliştirilmesi
için 10 yıllık bir plan açıklamıştır. Bu plan ile, 2020
yılına kadar ülkeyi ziyaret eden turist sayısının 18,6
milyona çıkartılması hedeflenmektedir. Diğer he-
defler; 200.000 yeni yatak kapasitesi yaratılması,
turizm gelirlerinin 16,6 milyar $’a çıkartılması ve
sektörde 470.000 yeni istihdam sağlanmasıdır.
Gürcistan’da turizm: Gürcistan’da tu-
rizm,  Gürcistan ekonomisinin  önemli bir parça-
sıdır. Uluslararası turizm hızla büyüyen bir en-
düstridir. 2016 yılında, turizm sektörü ülkenin
GSYİH’sinin %7,3’ünü oluşturmuştur. 2015
yılında ise bu rakam sadece %6,6 idi. 2016 yı-
lında ülkeyi 6.35 milyon yabancı turist ziyaret
etmiştir. Bu gösterge önceki yıllara göre %7,6
daha fazla. Gürcistan Ulusal Bankası’na göre,
2016 yılının ilk üç çeyreğinde, turistler ülkeye
yaklaşık 1,68 milyar dolar bırakmışlar. Gösterge
geçen yılın aynı dönemine göre %11 daha fazla.
ödemeler dengesi üzerinde önemli bir etkisi vardır
ve Gürcistan’ın hizmet ihracat gelirinin yaklaşık
%64,3’ü turizmden gelmektedir.
Ortadoğu’da turizm: Ortadoğu” kavramı ile
“Arap Dünyası” eş anlamlı olarak kullanılmak-
ta olup; Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Ör-
gütünün Turizme İlişkin Göstergeler (Tourism
Highlights)’inde bu kavramın kapsadığı bölge içe-
risine Mısır, Irak, İran, Bahreyn, Ürdün, Kuveyt,
Libya, Lübnan, Umman, İsrail, Katar, Suudi Ara-
bistan, Suriye, Birleşik Arap Emirlikleri, Yemen ül-
keler yer almaktadır. Ortadoğu kıtasının kişi başına
düşen gelirinin yüksek olması, gittikçe artan genç
nüfusu, uzun süreli konaklama ve fazla harcama
23
1
Turizm ve Ekonomiye İlişkin Temel Kavramlar

yapma eğilimi gibi özellikler bölgenin önemli bir pazar olduğunu ortaya koymaktadır. Dünya Turizm
Örgütünün hazırladığı Turizm 2020 Vizyon Raporu’na göre; Ortadoğu’nun 2020 yılına kadar hem turist
alan hem de turist gönderen uluslararası bir turizm bölgesi olacağı öngörmektedir.
Ortadoğu Bölgesine 2014 yılında toplam 51 milyon turist gelmiştir ve bu sayı dünya toplam turist
sayısının yaklaşık olarak %4,5’ine denk gelmektedir. Aynı yıl dünyada 1,245 milyar dolar olan uluslararası
turizm gelirleri, Ortadoğu bölgesinde 49,3 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu rakam dünya turizm
gelirlerinin yaklaşık olarak %4’üne denk gelmektedir.

Öğrenme Çıktısı
3 Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler için turizmin önemini ifade edebilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Etiyopya’da Turizm Vizyonu

konulu röportajı izleyiniz.
Erişim: https://www. Turizm az gelişmiş ülkelerin
Az gelişmiş ülkelerin özel-
cnnturk.com/tv-cnn-turk/ sorunlarını ne ölçüde hafif-
likleri nelerdir?
programlar/dunyanin-tu- letebilir? Tartışınız.
rizmi/etiyopya-ve-afrika-
bolgesinin-turizmdeki-yeri

24
 1
Turizm Ekonomisi

1 Turizmle ilgili tanımları

açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Turizme İlişkin Temel
Kavramlar

Turizm, İnsanların daimi olarak ikamet ettikleri yerlerden, geçici sürelerle, gezmek, görmek, dinlenmek,
eğlenmek vb. amaçlarla yaptıkları seyahatlerdir. İnsanları turizme yönelten faktörler; merak, din, kültür,
eğitim, dinlenme, eğlenme, spor, tedavi ve özentidir.
Turist, para kazanma amacı olmaksızın gezmek, görmek dinlenmek, eğlenmek, bilimsel, dinsel ve ben-
zeri nedenlerle oturduğu yer dışına geçici çıkan ve tüketici olarak belirli bir süre seyahat edip yeniden
ikametgâhına dönen kimsedir.
Turizm ürünü turistlerin seyahatleri sırasında tükettikleri tüm unsurları kapsamaktadır. Turizm ürünü tu-
ristlerin seyahat deneyimlerinin toplamı olarak ifade edilebilir. Turizm ürününün tüketimi seyahat ön-
cesinde, sırasında veya sonrasında gerçekleşebilmektedir. Turizm ürünü turizm deneyimini oluşturan bir
dizi faaliyet, hizmet ve faydaların tümü olarak adlandırmaktadır. Turizm ürününü oluşturan unsurlar beşe
ayrılmaktadır. Bunlar; çekicilik, etkinlikler, ulaşılabilirlik, turizm işletmeleri ve imajdır.
Endüstri, aynı malı üreten firmalar topluluğu anlamına gelmektedir. Turizm endüstrisi dendiğinde turistik
ürünleri üreten işletmeler akla gelmelidir. UNTWO, turizm işletmelerini typical (tipik) ve non-typical
(tipik olmayan) biçiminde ikiye ayırmaktadır. Tipik turizm işletmeleri, tamamen turizme bağımlı işletme-
lerdir. Turist olmazsa olmayacak işletmeler bu sınıflandırma da yer alır. Tipik olmayan turizm işletmeleri
ise turizme kısmen bağımlı işletmelerdir. Turizm olayı olmasa da yine de faaliyette bulunabilecek işletmeler
bu sınıfta yer alır.
Turizm destinasyonu birtakım turistik çekiciliklere sahip olan, ulaşım konusunda yeterli olanağı olan
ve turist ihtiyaçları ve taleplerine karşılık verebilecek potansiyel taşıyan coğrafi mekanlar olarak ta-
nımlanmaktadır.
Destinasyon yönetim organizasyonu, çeşitli otoriteleri, paydaşları ve profesyonelleri kapsayabilen ve kolektif
bir hedef vizyonuna yönelik turizm sektörü ortaklıklarını bir çatı altında toplayabilen lider organizasyon
kuruluşudur.
Turizm değer zinciri, turizm sektörünün stratejik olarak temelini oluşturan birincil ve destekleyici faaliyetler
dizisidir.
Turizm çeşitleri; kültür turizmi, eko turizm,kırsal turizm, macera turizmi, sağlık turizmi, iş turizmi, gastro-
nomi turizmi, şehir turizmi, dağ turizmi, eğitim turizmi, spor turizmi, dini turizm, kongre turizmi ve uzay
turizmidir.

25
 1
Turizm ve Ekonomiye İlişkin Temel Kavramlar

2 Temel ekonomik
kavramları tanımlayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Ekonomiye İlişkin Temel

Kavramlar

İktisat, kıt kaynakların etkin kullanımını sağlamaya çalışan bilim dalıdır. İktisat bilimi mikroiktisat ve mak-
roiktisat olarak iki ayrı bölüm halinde incelenir. Mikroiktisat, toplumu oluşturan ve ekonomik karar bi-
rimleri olarak adlandırdığımız bireyler ve firmaların davranışlarını analiz eder. Makroiktisat, ekonominin
bütününü, genel görünümünü inceleyen daldır. Makroiktisat toplumun tümünü ele alır ve toplam verilerle
ilgilenir. Ekonomik hayatın bütününü inceler.
İhtiyaç, karşılandığı zaman mutluluk, karşılanmadığı zaman ise elem veren duygular olarak tanımlanır. İn-
san ihtiyaçlarını doğrudan ya da dolaylı olarak karşılama özelliğine sahip her türlü fiziksel varlığa mal denir.
Malların ihtiyaçları tatmin etme özelliğine fayda denir. Fayda soyut bir kavramdır.
Ekonomik mal ve hizmetlere verilen nispi öneme değer denir.
Sınırsız olan insan ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik kıt mal ve hizmetlerin miktar ya da faydalarını artırma-
ya yönelik her türlü çaba üretimdir. Mal ve hizmetlerin faydaları, şekil, yer, zaman ve mülkiyet olmak üzere
dört şekilde artırılabilir.
Malların miktar ve faydalarının artırılabilmesi için ihtiyaç duyulan kaynaklara üretim faktörleri denir. Dün-
yada hiçbir mal veya hizmet, üretim faktörlerinden herhangi biri olmazsa vücuda gelemez. Bunlar emek,
sermaye, doğal kaynaklar ve girişimcidir.
Ekonomik mal ve hizmetlerin, insan ihtiyaçlarının giderilmesi amacıyla nihai kullanımına tüketim denir.
Bir ülkede ekonomik faaliyetler içinde yer alan birimlere ekonomik birimler denir. Ekonomik birimler;
hanehalkı, firmalar ve devlet olmak üzere 3 grupta toplanabilir.
Sınırsız insan ihtiyaçlarını karşılamaya yarayan kaynaklar sınırlıdır. Buna “kıtlık kanunu” denir.
Kapitalist ekonomik düzenlerde kaynakların nasıl dağıtılacağına görünmez el (fiyat) karar verirken sosyalist
ekonomik düzende kararı merkezi planlama verir.
Ekonomide kıt kaynakların toplum refahını maksimize edecek şekilde üretime koşulması ve üretilen mal
ve hizmetlerin bireyler arasında adaletli olarak dağıtımının yapılması durumu ekonomik etkinlik olarak
adlandırılır.
Bir bireyin ihtiyaç duyduğu bütün malları üreterek ihtiyacını karşılaması mümkün değildir. İlkel top-
lumlardan itibaren her birey yeteneği doğrultusunda mal üretmiş, kendi ihtiyacından fazlasını başka mal-
larla değiştirme yolunu seçmiştir. Bu şekildeki davranış biçimi işbölümünü ortaya çıkarmıştır. İşbölümü,
belirli işi yapan kişilerin zamanla o alanda uzmanlaşmasına neden olur. Yani uzmanlaşma işbölümünün
bir sonucudur.
Verimlilik, emek, sermaye ve doğal kaynaklar gibi üretimde kullanılan bir birim girdi başına düşen mal ve
hizmet miktarını ifade eder.
Turizm ekonomisi; turistik olayların nedenlerini, kapsamını, gelişme koşullarını, sonuçlarını, bu olaylar
arasındaki neden-sonuç ilişkilerini bilimsel yöntemlerle ekonomik açıdan araştırarak turizm olayının bağlı
olduğu kanun ve ilkeleri ortaya koyan bir disiplindir.

26
 1
Turizm Ekonomisi

Az gelişmiş ve gelişmekte
3 olan ülkeler için turizmin
önemini ifade edebilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Az Gelişmiş ve Gelişmekte Olan
Ülkeler İçin Turizm

Turizm dünyada pek çok insanı üretici ve tüketici olarak doğrudan ya da dolaylı ilgilendirir. Bununla birlik-
te turizm sadece bir seyahat ve konaklama olayı değildir. Turizmin ekonomiyle olan ilişkisi incelendiğinde
özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülke ekonomileri için farklı anlamlar ifade ettiği görülmektedir.
Turizm ekonomisi dünyadaki birçok ülkede ulaşım, ticaret, inşaat, konaklama, yiyecek-içecek sektörleri ve
diğer hizmet sektörleri ile birlikte doğrudan ya da dolaylı bir yayılma etkisi göstermektedir. Turizm, gelir-
lerin gelişmiş ülkelerden gelişmekte ve az gelişmiş ülkelere doğru dağılımına katkı yaparak ülkeler arasında
yakınsamaya da neden olmaktadır. Böylelikle turizm bölgesel gelişmeye de yardımcı olur ve bölgesel ekono-
mik farklılıkların azaltılmasına olanak sağlamaktadır.
Az gelişmiş ülkeler turistik açıdan sahip oldukları potansiyeli arza çevirmekte zorlanmaktadırlar. Çünkü
bu ülkeler düşük gelire sahip, geleneksel yaşam süren tarım toplumlardır. Bu ülkelerde tasarruf düzeyi
yetersizdir. Bu nedenle de ekonomik büyümeyi sağlayacak sermaye birikiminden yoksundurlar. Ayrıca bu
ülkelerde eğitim düzeyi düşük olduğundan turizmin gelişimi konusunda yeterli bilinç de oluşmamıştır. Bu
ülkelerdeki yetersiz olan alt ve üst yapı, sağlık hizmetleri, güvenlik hizmetleri, siyasi istikrarsızlık gibi az
gelişmişlik kaynaklı olumsuzluklar, turizm gelişmesine de imkân tanımamaktadır. Bazı az gelişmiş ülkelere
yer altı zenginlikleri nedeniyle, gelişmiş toplumların radarından hiç çıkmadıklarından, turizmin gelişmesi
açısından daha şanslıdırlar. Zira bu ülkelere gelişmiş ekonomilerden birçok insan akın etektedir.

27
1
Turizm ve Ekonomiye İlişkin Temel Kavramlar

1 Aşağıdakilerden hangisi turizm ürününü 6 Hiçbir bedel ödemeden kullanılabilen malla-

oluşturan unsurlardan biri değildir? ra ne ad verilir?
neler öğrendik?

A. Çekicilik A. İkame malı

B. Hükümet B. Üretim malı
C. İmaj C. Tüketim malı
D. Ulaşım D. Fakir mal
E. Etkinlikler E. Serbest mal

2 Aşağıdakilerden hangisi tipik turizm işletme- 7 Tatmin edildikleri sürece insanlara haz, tat-
lerinden biri değildir? min edilmedikleri zaman insanlara ızdırap veren
A. Otel duygulara ne ad verilir? 
B. Motel A. Tüketim
C. Seyahat acentesi B. İhtiyaç 
D. Hediyelik eşya dükkânı C. Zarar
E. Oberj D. Fayda
E. Hizmet
3
Aşağıdakilerden hangisi coğrafi bir mekân
özelliği taşır? 8 Aşağıdakilerden hangisi turizmin gelişmekte
A. Turizm destinasyonu olan ülkelerde ekonomik büyümenin unsurların-
B. Turizm yönetimi dan biri değildir?
C. Turizm destinasyonu A. Teknik bilgi
D. Turizm etkinliği B. Döviz gelirleri
E. Turizm tanıtımı C. İstihdam artışı
D. Kıt kaynakların etkili kullanımı
4 Belirli coğrafi özelliklere ve manzaraya sa- E. Ulaşım
hip destinasyonlarda organize edilen ve fiziksel
efor, kültürel etkileşim ve doğa ile etkileşim un- 9 Turizmin ülke ekonomisinin yaklaşık %6.7
surlarının görüldüğü turizm türü aşağıdakilerden sini oluşturduğu gelişmekte olan ülke aşağıdakiler-
hangisidir? den hangisidir?
A. Kültür turizmi A. Çin
B. Şehir turizmi B. Brezilya
C. Macera turizmi C. Tayland
D. Dağ turizmi D. Gürcistan
E. Eğitim turizmi E. Angola

5 Aşağıdakilerden hangisi üretim faktörleri ara- 10 Aşağıdakilerden hangisi medikal turizmde

sında yer almaz? dünyanın önde gelen ülkelerden biridir?
A. Gelir A. Gürcistan
B. Emek B. Yemen
C. Doğal kaynaklar C. Meksika
D. Sermaye D. Hindistan
E. Müteşebbis E. Tayland

28
 1
Turizm Ekonomisi

Yanıtınız yanlış ise “Turizme İlişkin Te- Yanıtınız yanlış ise “Ekonomiye İlişkin Te-
1. B 6. E
mel Kavramlar” konusunu yeniden göz- mel Kavramlar” konusunu yeniden gözden
den geçiriniz. geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

Yanıtınız yanlış ise “Turizme İlişkin Te- Yanıtınız yanlış ise “Ekonomiye İlişkin Te-
2. D 7. B
mel Kavramlar” konusunu yeniden göz- mel Kavramlar” konusunu yeniden gözden
den geçiriniz. geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Turizme İlişkin Te- Yanıtınız yanlış ise “Az Gelişmiş ve Gelişmiş
3. A 8. E
mel Kavramlar” konusunu yeniden göz- Ülkeler İçin Turizm” konusunu yeniden göz-
den geçiriniz. den geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Turizme İlişkin Te- Yanıtınız yanlış ise “Az Gelişmiş ve Gelişmiş
4. C 9. C
mel Kavramlar” konusunu yeniden göz- Ülkeler İçin Turizm” konusunu yeniden göz-
den geçiriniz. den geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Ekonomiye İlişkin Te- Yanıtınız yanlış ise “Az Gelişmiş ve Gelişmiş
5. A 10. D
mel Kavramlar” konusunu yeniden gözden Ülkeler İçin Turizm” konusunu yeniden göz-
geçiriniz. den geçiriniz.

29
 1
Turizm ve Ekonomiye İlişkin Temel Kavramlar

Araştır Yanıt
1 Anahtarı
neler öğrendik yanıt anahtarı

Yönetim ekibi  turizm sektörünün gelişimi için kapsamlı bir vizyon  doğrul-
tusunda çalışmaktadır.  Bunlar arasında  bir politika önceliği olarak turizm
konumlandırma, bilgi ve politika oluşturulmasında liderlik düşüncesini ku-
ran, kaynakların artırılması ve anlamlı ortaklıklar yoluyla UNWTO kapasite-
sinin güçlendirilmesi.
Turizm, doğrudan veya dolaylı olarak tüm hedeflere katkıda bulunma potansi-
yeline sahiptir. Özellikle, okyanuslar ve deniz kaynaklarının kapsayıcı ve sürdü-
rülebilir kullanımı ile ilgili Hedef 8, 12 ve 14’te hedefler olarak dahil edilmiştir.
• Hükümetler, Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SKH’ler) ile birlikte
2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemini benimsediğinden 2015 yılı
küresel kalkınma için bir dönüm noktası olmuştur.  Cesur gündem aşırı
Araştır 1 yoksulluğu sona erdirmek, eşitsizlik ve adaletsizlikle mücadele etmek ve
2030 yılına kadar iklim değişikliğini düzeltmek için küresel bir çerçeve
oluşturuyor.
• Tarihi Binyıl Kalkınma Hedeflerini (BKH) temel alan 17 Sürdürülebilir
Kalkınma Hedefi ve 169 bağlantılı hedef seti insan merkezli, dönüştürücü,
evrensel ve entegre.
Turizm, doğrudan veya dolaylı olarak tüm hedeflere katkıda bulunma po-
tansiyeline sahiptir. Özellikle, okyanuslar ve deniz kaynaklarının kapsayıcı ve
sürdürülebilir kullanımı ile ilgili Hedef 8, 12 ve 14’te hedefler olarak dâhil
edilmiştir.
Kaynak: https://www.unwto.org/management

Hükümetler ve politika yapıcılar turizmin istihdam, gelir ve harcama etkileri-

ni bilmek ister. Bu amaçla turizm istatistikleri tutarlar. Bunlar turizmin eko-
nomik etkisinin ölçülmesinde veri oluşturur. Bir ülke için turizmin etkisinin
Araştır 2 ne olduğunun bilinmesi, ekonomik hedeflere ulaşılabilmesi için gereklidir.
Turizmin ekonomik etkisini ölçmeye yönelik çalışmalar birçok ülkede yapıl-
maktadır. Bu araştırmalar; çarpan analizi, girdi-çıktı analizi ve turizm uydu
hesapları etrafında yoğunlaşmaktadır.

Az gelişmiş ülkelerin özellikleri

Kişi başına gelir düşük, tasarruflar az, sermaye birikimi yetersizdir.
Fakirlik bir kısır döngü halini almıştır.
Az gelişmiş ülkelerde gelir dağılımı dengesizdir.
Büyük oranlı yoksulluk vardır.
Barınma imkânları yetersizdir.
Okur-yazar ve okullaşma oranı düşüktür.
Araştır 3 Bebek ve anne ölüm oranları yüksektir.
Su, kanalizasyon, hastane gibi sağlık alt ve üst yapıları yetersizdir.
Nüfus artış oranı yüksektir.
İşsizlik ve eksik istihdam söz konusudur.
Tarım sektörü hâkim sektör niteliğindedir.
Geniş ailelerden oluşan geleneksel toplum yapısı bulunmaktadır.
Kadın statü sahibi değildir.
Siyasal ve yönetsel istikrarsızlık hâkimdir.
30

Turizm Ekonomisi
Kaynakça
Abubakar, A. M., Shneikat, B. H. T. ve Oday, A.
(2014). Motivational factors for educational
tourism: A case study in Northern Cyprus.
Tourism Management Perspective, 11: 58- 62.
Ahipaşaoğlu, S. ve Çeltek, E. (2006). “Kırsal Turizm”.
İ. Arıkan (Dü.) içinde, Sürdürülebilir Kırsal
Turizm, (s. 12). Ankara: Gazi Yayınevi
Akbolat, M. ve Deniz, G. (2017). Türkiye’de
Medikal Turizmin Gelişimi ve Bazı Ülkelerle
Karşılaştırılması. Uluslararası Global Turizm
Araştırmaları Dergisi, 2(1), 123-139.
Bahar, O. ve Bozkurt, K. (2010). Gelişmekte olan
ülkelerde turizm-ekonomik büyüme ilişkisi:
Dinamik panel veri analizi. Anatolia: Turizm
Araştırmaları Dergisi, 21(2), 255-265.
Birdir, K. ve Akgöl, Y. (2015). Gastronomi turizmi
ve Türkiye’yi ziyaret eden yabancı turistlerin
gastronomi deneyimlerinin değerlendirilmesi.
İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 3(2), 57-68.
Çalışkan, O. (2013). Destinasyon rekabetçiliği ve
seyahat motivasyonu bakımından gastronomik
kimlik. Journal of Tourism and Gastronomy
Studies, 1(2), 39-51.
Emekli, G. (2013a). Öğrenen Turizm Yaklaşımı ve
Kent Turizmi Kent Turizminde Yeni Yaklaşımlar
ve Coğrafya. Ege Üniversitesi Yayınları, Edebiyat
Fakültesi Yayın No: 130, İzmir.
Ersun, N. ve Arslan, K. (2011). Turizmde Destinasyon
Seçimini Etkileyen Temel Unsurlar ve Pazarlama
Stratejileri. Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, 2, 229-248.
Garda, B. ve Temizel, M. (2016). Sürdürülebilir
turizm çeşitleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik
Araştırmalar Dergisi, (12), 83-103.
Hazar, A. (2007). Spor ve Turizm. Detay Yayıncılık,
Ankara
Kaplinksy, R. ve M. Morris. (2001). A Handbook for
Value Chain Research. Working Paper Prepared
for the IDRC. Brighton, UK: Institute for
Development Studies
İnternet Kaynakları
Dünya Bankası İstatistikî Veri Tabanı. (WDI).
worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/DATAST
ATISTICS/0,,menuPK:232599~pagePK:641331
70~piPK:64133498~theSitePK:239419,00.html.
Erişim tarihi: 09.06.2020.
The International Ecotourism Society. (2020). What Is
Eco Tourism. ecotourism.org/what-is-ecotourism.
Erişim tarihi: 06.042020.
1
Kozak, N., Kozak, M. A. ve Kozak, M. (2012).
Genel Turizm: İlkeler-Kavramlar. Ankara: Detay
Yayıncılık.
Łapko, A. (2014). Urban Tourism in Szczecin and
its Impact on the Functioning of the Urban
Transport System. Procedia-Social and Behavioral
Sciences, 151:207-214.
Medlik, S. ve Middleton, V. T. (1973). Product
formulation in tourism. Tourism and marketing,
13(1), 138-154.
Özkök, F. G. (2008). Az Gelişmiş ve Gelişmekte Olan
Ülkelerde Turizmin Ekonomik Etkileri. Bursa: Ekin
Basım Yayın Dağıtım.
Öztürk, Y. ve Yazıcıoğlu, İ. (2002). Gelişmekte Olan
Ülkeler İçin Alternatif Turizm Faaliyetleri Üzerine
Teorik Bir Çalışma. Ticaret ve Turizm Eğitim
Fakültesi Dergisi. 1-14
Ritchie, J. R. B. ve Crouch, G. I. (2003). The
Competitive Destination: A sustainable tourism
perspective. CABI Publishing, Oxfordshire, UK.
Romero, I. ve P. Tejada. (2011). A Multi-Level
Approach to the Study of Production Chains in
the Tourism Sector. Tourism Management, 32 (2):
297-306.
Sarıışık, M. ve Özbay, G. (2015). Gastronomi turizmi
üzerine bir literatür incelemesi. Anatolia: Turizm
Araştırmaları Dergisi, 26(2), 264-278.
Selçuk, G. N. (2015). Turizm Ekonomisi. Erzurum:
Salkımsöğüt Yayınları.
Silberberg, T. (1995). Cultural tourism and business
opportunities for museums and heritage sites.
Tourism Management, 16, 361-365.
Türkay, O. (2014). Destinasyon Yönetimi. Detay
Yayıncılık, Ankara. s.210, 211.
UNWTO. (2018).World Tourism Barometer 2018.
cf.cdn.unwto.org/sites/all/files/pdf/unwto_
barom18_01_january_excerpt_hr.pdf. Erişim
tarihi: 07.06.2020.
WTTC. (2018). Travel & Tourism Global Economic
Impact & Issues 2018. wttc.org/-/media/files/
reports/economic-impact-research/documents-
2018/global-economic-impact-and-issues-2018-
eng.pdf. Erişim tarihi: 06.06.2020.
31
 Bölüm 2
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm I

1 2
öğrenme çıktıları

Turizm Arzı Turizm Talebi

1 Turizm arzının oluşumunu açıklayabilme 2 Turizm talebinin oluşumunu açıklayabilme

3
Turizm Piyasa Dengesi
3 Turizm dengesinin oluşumunu
açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • Turizm Ekonomi • Turizm arzı • Turizm talebi • Turizm dengesi • Piyasalar

32
 2
Turizm Ekonomisi

GİRİŞ TURİZM ARZI

Arz ve talep modelleri ekonomik analizlerde Bir malı satmak için arz edenler piyasanın arz yö-
fiyat oluşumunun açıklanabilmesi için kullanılır. nünü oluşturur. Bu noktadan hareketle, turizm arzı
Arz ve talebinin birbirini etkilemesi sonucu bir bir coğrafi sınır içerisinde faaliyet gösteren turizm
malın fiyat ve miktarı belirlenir. Bir malın fiyatı işletmelerinin belirli bir zaman dilimi içinde turist
arz ve talebin kesiştiği noktada oluşur. Bir malı sat- veya ziyaretçilere belirli bir fiyattan sunduğu turistlik
mak isteyen satıcılar ile bir malı satın almak isteyen zenginliklerin toplamı olarak ifade edilebilir.
alıcılar birbirlerinden farklı değişik özellikleri olan
farklı piyasalarda karşı karşıya gelirler. Bu farklı pi-
yasalarda malın niteliği ve satıcı sayısı, fiyatın hangi
düzeylerde oluşacağını belirler. Piyasaların etkin bir
şekilde çalışması için fiyatın rolü çok önemlidir.
Turistik arz, turist veya ziyaretçinin ihtiyacı
olan konaklama, yeme-içme, eğlenme, dinlenme
gibi faaliyetlerin bütününü kapsar. Bir ülkenin tu-
rizm işletmeleri aracılığı ile sunduğu turistik arzı;
bağımsız ve bağımlı arz olarak iki grupta toplamak
mümkündür. Bunlardan ilki olan bağımsız arz:
Bir ülkenin doğal, kültürel ve sosyal değerler bü-
tününden oluşurken diğeri olan bağımlı arz ise bir
ülkenin sunduğu bağımsız arz değerlerinden yarar-
lanmak üzere alt ve üst yapının hazır hâle getiril-
mesidir.
Turistik talep, belirli bir zaman dilimi içinde
turist, ziyaretçi, satın alma planı, turistik zengin-
lik ve hareketliliği içinde barındıran faaliyetlerin
bütününü kapsar. Belirli bir zaman dilimi kavra-
mına açıklık getirilmesi konunun özümsenmesi
adına mühimdir. Dolayısıyla belirli bir zaman di-
liminden kastedilen, turistlerin satın almayı plan-
ladıkları miktarın ne kadar bir zaman dilimi içe-
risinde gerçekleşeceğidir. Zira talep edilen miktar Resim 2.1
belirlenirken talep edilen miktar arzulanan miktar
(efektif talep) ile aynı olması ve sürekli bir akım
Turistik Arzının Özellikleri
göstermesi önem taşır.
Turistik arz, diğer sektörlerde faaliyet gösteren
Turistik ürünü satmak isteyen turizm işletme-
işletmelerden (satıcılardan) farklı olarak birtakım
leri ile turistik ürünü satın almak isteyen turistler
özellikler içermektedir;
turizm piyasasında karşı karşıya gelirler. Turizm
piyasasında turistik ürününün fiyatı, satıcılar olan • Turistik ürün niteliği gereği soyuttur. Üreti-
turizm işletmeleri ile alıcılar olan turistlerin karşı- mi anlık ve süreklidir.
laşması ile oluşur. Böylece piyasa dengesi ise piyasa • Turistik ürün arzı emek-yoğun (makine
fiyatı ve miktarının kesiştiği noktaya tekabül eder. kullanımı az) bir yapıda olduğundan hiz-
Bu bölümde, turizm piyasa mekanizması içe- met özelliği öne çıkar.
risinde yer alan turistik arz ve talep kavramlarını • Turizm arzı huzurlu bir çevre gerektirir.
değerledireceğiz. İlerleyen kısımlarda turistik arz ve • Turistik ürün tüketimi, turistin turizm yeri-
talep, özellikleri, arz ve talep kanunu, arz ve talep ne gitmesiyle olur. Süreklilik turist memnu-
eğrisi, arz ve talep esnekliği ile arz ve talep eğrisin- niyetine bağlıdır.
deki kaymalar üzerinde duracağız.

33
2
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm I

• Turistik ürününün ikamesi çok sayıdadır. Bu durum işletmeler açısından risk artmaktadır. Zira
turistlerin planlanan ile gerçekleşen harcamaları aynı olmayabilir.
• Turizm arzı için büyük yatırımlara ihtiyaç duyulur.
• Ekonomik sorunlar, başta turizm sektörünü (stoklanamayacağından) olumsuz etkiler.
• Turizm arzının gerçekleştiği yer çevre, gelişmişlik, altyapı gibi faktörler açısından turist gözünde bir
bütün olarak algılanır.
• Turizm arzı içerisinde yer alan güneş, deniz gibi ekonomik olmayan doğal faktörler turistik arzı
çeşitlendirir.
• Turist tipleri turizm alanlarda sunulan turistik ürünleri şekillendirir.
• Turistik ürün arz fiyatı, hizmet kalitesi açısından farklılık içerir.
• Turistik ürün arzı, bazı durumlarda, esnek olamayan özellik gösterir.

Turizm Arzını Etkileyen Faktörler

Turizm arzını etkileyen faktörler; doğal kaynaklar, altyapı, üstyapı, konukseverlik ile sosyal ve kültürel
varlıklardır.

Arz Kanunu ve Turizm Arz Eğrisi

Diğer faktörler sabit kalmak koşuluyla, arz edilen turistik ürün miktarı ile fiyat arasında pozitif bir
ilişkinin olması durumu arz kanunu olarak ifade edilir. Diğer bir ifade ile turistik bir malın fiyatı arttıkça
arz edilen miktarı artar, fiyatı azaldıkça arz edilen miktarı azalır. Turistik fiyat (P) ile miktar (Q) arasındaki
aynı yönlü ilişkinin gösterimi olan arz eğrisi Şekil 2.1’de sunulmuştur.

P1
B

internet
Turizmde 2023 hedefi 65 Milyar Dolar
P A Artan turist sayısını karşılamak üzere yatırım
sürecindeki 212 bin 38 yatağa ilaveten plan
döneminde yatak kapasitesi 300 bin artırıla-
cak. Devamı için;
Kaynak: https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/
turizmde-2023-hedefi-65-milyar-dolar/1526783

Q Q1 Q
Şekil 2.1 Arz Eğrisi.

dikkat
Turistik ürün arzı, turizm amaçlı faaliyetlerin gerçekleştirilmesini düzenli bir şekilde artırabilmektir.

34

Turizm Ekonomisi
Yaşamla İlişkilendir
TÜRSAB Başkanı Firuz Bağlıkaya: Turizm se-
zonu düğmeyle açılıp kapanan bir olgu değildir...
TÜRSAB Başkanı Firuz Bağlıkaya, telefon-
la bağlandığı televizyon programında, Bakan
Ersoy’un turizm sezonunun haziran ayının başın-
da açılacağı yönündeki açıklamalarına atıfta bu-
lunularak sorulan soruyu “Turizm sezonu, düğ-
meyle açılıp kapanan bir olgu değildir. Birisinin
açıl demesiyle açılıp, kapan demesiyle kapanmı-
yor” şeklinde yanıtladı.
5 Nisan Pazar günü Haber Global TV’ye tele-
fonla bağlanan TÜRSAB Başkanı Firuz Bağlıkaya,
gündeme ilişkin değerlendirmelerde bulundu.
Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri
Ersoy’un, sezonun haziran ayı başında açılaca-
ğına dair açıklamasını hatırlatarak, “sezonun
haziranda başlaması ne anlama geliyor” diye so-
ran haber spikerine Firuz Bağlıkaya şöyle cevap
verdi: “Turizm sezonu düğmeyle açılıp kapanan
bir olgu değil. Borsa gibi bir gonk ile de açılmı-
yor. Turizmin kendi dinamikleri var. Bu nedenle
2020 sezonunun ne zaman açılacağı konusunda
tahmin yapabiliriz, fal bakabiliriz, niyetimizi ifa-
de edebiliriz, ama buna biz karar veremeyiz.
Turizm sektörü, birisinin açıl demesiyle açılıp,
kapan demesiyle kapanmıyor. Arz ve talepler be-
lirliyor turizm sezonunun ne zaman açılacağını.”
“Hayat normalleştiğinde seyahat acentaları-
nın zinde ve işlerinin başında olabilmesi lazım”
Turizm sektöründe seyahat acentalarının
kritik bir öneme sahip olduğuna değinen Firuz
Bağlıkaya, sözlerine şöyle devam etti: “Bunun
için, hayat normalleştiğinde turizmi canlandıra-
cak olan öncü kuvvetler olan tur operatörleri ve
Turizm Arz Esnekliği
Esneklik (e), iki değişkeni olan bir eşitlikte, de-
ğişkenlerden birinde meydana gelen oransal bir
değişimin diğer değişkeni oransal olarak ne ölçüde
etkilediğidir.
Esnekliğin matematiksel ifadesi değişkenlerin
oransal kısmi türevleridir.
Es = Arz Edilen Miktardaki Yüzdesel (%) Deği-
şim / Fiyattaki Yüzdesel (%) Değişim
2
seyahat acentalarına ciddi ve etkili destekler ve-
rilmesi gerekiyor. Sezonu başlatacak olan, insan-
ları evlerinden çıkartıp Türkiye’de tatile getirecek
olan veya vatandaşlarımızı evlerinden çıkarıp tatil
yörelerine götürecek olan seyahat acentalarıdır.
Dolayısıyla zinde ve ayakta durmaları, işlerinin
başında olmaları gerekiyor. Bunun için de ciddi
destekler almaları çok önem taşıyor”.
“Ürünümüz ‘zaman’ ve stoklanamıyor…”
Turizm sektöründe satılan ürünün “zaman”
olduğunu ve stoklanamadığını belirten Firuz
Bağlıkaya, sektördeki mevcut duruma ilişkin şu
bilgileri verdi: “İç turlarda haziran ayı sonuna
kadar olan turların yüzde 90’ı iptal edilmiş du-
rumda. Temmuz-ağustos aylarındaki iptaller ise
yüzde 50’ler seviyesinde. Bu durum da insanla-
rımızın o aylara dair umutlarını gösteriyor. Dış
turizmde ise yüzde 40 civarında iptal, yüzde 60
civarında da ileri tarihe erteleme var.”
“Vatandaşlarımızdan beklentimiz, tatillerini
iptal etmeyip ertelemeleri”
Tüketicinin satın aldığı turu, iptal etmek
yerine ileri bir tarihe ertelemesinin, sektörün
sağlıklı ve zinde kalabilmesi için büyük önem ta-
şıdığına dikkat çeken Firuz Bağlıkaya, “Sonuçta
dünya bu beladan kurtulacak ve insanlar bir şe-
kilde tatile gidecek. Bizim de vatandaşlarımızdan
beklentimiz, tatillerini iptal etmeyip ertelemesi-
dir.” diye sözlerini tamamladı.
Kaynak: https://www.turizmajansi.com/haber/
tursab-baskani-firuz-baglikaya-turizm-sezo-
nu-dugmeyle-acilip-kapanan-bir-olgu-degildir
-h36973
Böylece turistik ürününün arz edilen miktar-
larının fiyat değişmeleri karşısında duyarsız olup
olmadığı incelenebilir.
Turistik bir ürünün fiyatı (oda fiyatı) 100 TL’den
150 TL’ye çıkmış olsun. Turizm işletmesinin de arz
ettiği oda sayısının 40’dan 80 odaya çıktığını düşü-
nelim. Bu durumda ea= yüzde 100 / yüzde 50 = 2
Çıkan Sonucun Yorumu: fiyatta meydana gelecek
%1’lik artışa karşın arz edilen turistik ürün miktarın-
da %2’lik bir artış meydana geleceği yönündedir.
35
2
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm I

Bu durumun tersi de farklı bir örnek olarak mümkündür. Böylece turistik ürün fiyatında meydana
gelecek %1’lik düşüşe karşın arz edilen oda sayısında %2’lik bir azalış ortaya çıkacaktır.
Arzın fiyat esnekliği üretimde ikame edilebilir malların olup olmamasına, malın dayanıklılığına, üreti-
len mal arttıkça maliyetlerin nasıl değişeceğine ve zaman şartlarına bağlı olarak değişiklik gösterir.
Arzın fiyat esnekliğinin farklı gösterimleri Şekil 2.2’de sunulmuştur.
Eğer turizmde arz esnekliği sol baştaki gibi sıfıra eşit bir esneklik gösteriyorsa eğri üzerinde esneklik
katsayısı her noktada sıfıra eşit demektir. Yani fiyat ne olursa olsun esneklik değişmeyecektir. Örneğin
Ayasofya-i Kebir Camii, İshak Paşa Sarayı, Süleymaniye Cami.
Eğer turizmde arz esnekliği üst orta şekildeki gibi bire eşit (orijinden geçmesi durumunda) bir esneklik
gösteriyorsa eğri üzerinde esneklik katsayısı her noktada bire eşittir. Bu durum iktisat teorisinde birim
esneklik olarak ifade edilir. Uludağ Kış Turizm Merkezinde sezonun iyi gececiği beklentisi üzerine ulaşım
sektöründe de satılan koltuk sayısı bu duruma örnek gösterilebilir.

P A P P

Es=1
Es=0 E1=∞
A
Es=1

Es=1

Q Q Q
0 0 0
P P

E1>1 S

E1<1

Q Q
0 0

Şekil 2.2 Esnekliklerin Farklı Gösterimleri.

Eğer turizmde arz esnekliği sağ üst baştaki gibi sonsuza eşit bir esneklik gösteriyorsa eğri üzerinde esneklik
katsayısı her noktada sonsuza eşittir. Yani fiyatın sabit olacağı bu durumda istenilen kadar mal ve hizmet
satılabilecektir. Çevre yolu üzerinde bir turizm işletmesinin gözleme satması konuya örnek olarak göste-
rilebilir.
Eğer turizmde arz esnekliği sol alt köşedeki gibi birden büyük ise esnek bir arzdan söz edilir. Yani mik-
tardaki nispi değişim fiyattaki nispi değişimden daha büyüktür.
Eğer turizmde arz esnekliği sağ alt köşedeki gibi birden küçük ise esnek olmayan bir arzdan söz edilir. Yani
miktardaki nispi değişim fiyattaki nispi değişimden daha küçüktür.

Arz Eğrisinde Kaymalar

Turizm piyasasında bütün turistik ürün üreten işletmelerin belli bir zaman içerisinde satmayı planla-
dıkları mal ve hizmet miktarının değişimi;
• Turistik ürününü oluşturan tüm girdilerin fiyatlarına,

36

Turizm Ekonomisi
• Turistik ürünün ortaya çıkmasında kullanı-
lan teknoloji düzeyine, (Turistik ürünün arz
edilen miktarı teknoloji düzeyinin artması
durumunda arz eğrisini sağa (artış) azalması
durumunda ise sola (azalış) kaydırır),
• Turistik ürün ile ilgili diğer malların fiyatı,
(Turistik ürünün arz edilen miktarı ikame
malların fiyatının artması durumunda arz
eğrisini sağa (artış) azalması durumunda ise
sola (azalış) kaydırır. Ayrıca turistik ürünün
arz edilen miktarı tamamlayıcı malların fi-
yatının artması durumunda arz eğrisini sola
(azalış) azalması durumunda ise sağa (artış)
kaydırır),
• Turizm ile ilgili olarak geleceğe yönelik fi-
yat beklentilerine, (Turistik ürünün arz
edilen miktarı geleceğe yönelik beklentile-
rin olumlu olması halinde arz eğrisini sağa
(artış) azalması durumunda ise sola (azalış)
kaydırır),
• Benzer turistlik ürün üreten işletme sayısına
bağlıdır. (Turistik ürünün arz edilen mikta-
rı firma sayısının artması hâlinde piyasa arz
eğrisini sağa (artış) azalması durumunda ise
sola (azalış) kaydırır),
Araştırmalarla
İlişkilendir
Turizmde Ürün Çeşitliliği Yoluyla Ürün
Değeri Oluşturma: Türkiye’deki Arz Kaynak-
ları Üzerine Bir İnceleme
Bileşik bir özelliğe sahip olan turizm ürünü,
turistin evinden ayrılıp geri dönüşüne kadar ya-
şadığı deneyimin tamamıdır (Middleton 1989).
Tüketici açısından ürün değerini, tüketicinin
elde ettiği faydalar karşılığında sarf ettiği parasal
veya parasal olmayan bedellerin oluşturduğu göz
önüne alındığında (Kotler 1994; Zeithaml 1988)
turizm ürünleri için değer oluşturmanın zorluğu
ortaya çıkmaktadır. Turistlerin elde ettikleri fay-
dalar, tatil süresince sunulan ulaşım, konaklama,
yiyecek-içecek, eğlence, rehberlik ve diğer birçok
yan hizmetlerin kalitesi ve çeşitliliği ile doğrudan
ilgilidir (Kozak 2003; Duman ve Öztürk 2005).
Bu açıdan turistin elde ettiği faydaların istek ve
gereksinimlerini karşılaması, diğer birçok mal ve
hizmetlere göre önemli farklılıklar arz etmekte-
dir. Turizm ürününün değerinin en üst düzeye
2
P S1
S0
S2
A B C
P0
Q
0
Q1 Q0 Q2
Şekil 2.3 Turizmde Arz Eğrisinde Kaymaları.
Son olarak arz edilen fiyat ile miktar değişimleri-
nin aynı yönlü olması turizm arzının pozitif eğimli bir
eğri (sol aşağıdan sağ yukarıya) olarak çizilmesi anla-
mına gelir. Böylece turizmde arz edilen turistik ürü-
nün fiyatı arttıkça arz edilen miktarlar da artar. Tersi
bir durumda ise turistik ürünün fiyatı düştükçe arz
edilen miktarlar da düşer. Turizmde faaliyet gösteren
tüm işletmelerin arz ettikleri turistik ürün toplamı ise
piyasa arz eğrisini vermektedir (Şekil 2.3).
çıkarılması, turistlere tatilleri süresince zengin ve
doyurucu deneyimlerin en uygun fiyatlarla ve so-
runsuz olarak yaşatılması ile mümkün olmaktadır
(Duman 2003; Duman ve Mattila 2005). Zengin
ve doyurucu deneyimlerin ortaya çıkması, turist-
lerin günlük olağan çevrelerinden uzaklaşmaları-
nı ve yeni deneyimler kazanmalarını sağlayacak
ortam ve hizmetlerin sunulmasıyla mümkün
olmaktadır. Bu açıdan çoğu zaman turistler, se-
yahat ettikleri yerlerdeki doğal, tarihi ve kültürel
çevreyi tanımak ve deneyim sahibi olmak ister-
ler. Aynı zamanda, zamanla değişen turist profili
daha bilgili ve deneyimli, daha çok kalite ve değer
talep eden turist gruplarının ortaya çıkmasına ne-
den olmaktadır (Evans ve Stabler 1995). Turizm
talebindeki değişime paralel olarak, daha fazla tu-
rist çekme çabası içerisindeki turizm çekim mer-
kezleri, kaynaklarını daha ayrıntılı değerlendirme
yoluna gitmektedirler. Turizm kaynaklarını turist
isteklerine göre şekillendirme çabası içerisindeki
37
2
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm I

turizm çekim merkezleri, pazarda değeri yüksek
ve farklılaştırılmış ürün sunan çekim merkezleri
olma hedefine ulaşabilmektedirler. Son yıllarda,
ulaşım, tesisleşme ve modern işletmecilik uygula-
malarının gelişmesi ile birlikte turizm ürünlerini
daha çekici hale getirme ve pazarda güçlü rekabet
şansı bulma çabasına giren Türkiye, ürün çeşit-
lendirme çalışmalarını daha sık gündeme getir-
meye başlamış ve kitle turizmi ürünlerini alterna-
tif turizm ürünleri ile güçlendirme çalışmalarına
yönelmiştir (TÜRSAB 2003; TÜBİTAK 2003;
DPT 2000; Yiğin 2005; Kültür ve Turizm Bakan-
lığı 2006). Bu açıdan, Türkiye’de bulunan alter-
natif turizm değerlerinin ortaya çıkarılması ile il-
gili çalışmaların artması gerekmektedir. Buradan
hareketle, bu araştırmanın amacı, Türkiye’nin arz
kaynaklarını belirlemek ve bu arz kaynaklarının
turizmde ürün değeri oluşturma açısından nasıl
değerlendirilebileceğini ortaya koymaktır.
Kaynak: Duman, T., Kozak, M., & Uysal, M. S.
(2007). Turizmde Ürün Çeşitliliği Yoluyla Ürün
Değeri Oluşturma: Türkiye’deki Arz Kaynakları
Üzerine Bir İnceleme. Anatolia: Turizm Araştır-
maları Dergisi, 18(2), 206-214.

Öğrenme Çıktısı

1 Turizm arzının oluşumunu açıklayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Yörenizde bulunan turistik Turistik ürünlere neden ih-

Yöresel ürünler birer turis-
ürünlerin neler olduğunu tiyaç bulunduğunu değer-
tik arz niteliğinde midir?
araştırınız? lendiriniz.

TURİZM TALEBİ
Bir malı satın almak için talepte bulunanlar piyasanın talep yönünü oluşturur. Turizm talebi, turist
gönderen bir yerden turist çeken bir yere olan hareketliliktir. Yani bütün turist veya ziyaretçilerin belirli
bir zamanda - bir coğrafi sınır içerisinde faaliyet gösteren turizm işletmelerinin arz ettiği turistik zenginlik-
ten- satın almayı planladıkları turistik ürün toplamıdır. Turistik gezi yapma isteğinde bulunan ve bu isteği
gerçekleştirebilecek gelire sahip olan kişiler, turizm talebine konu olur.

Resim 2.2
38

Turizm Ekonomisi
Turizm talebi, bütün turist veya ziyaretçi-
lerin belirli bir zamanda - bir coğrafi sınır
içerisinde faaliyet gösteren turizm işlet-
melerinin arz ettiği turistik zenginlikten-
satın almayı planladıkları turistik ürün
toplamıdır.
Turizmde talep edilen miktar belirlenirken ta-
lep edilen miktar arzulanan miktar (efektif talep)
ile aynı olması ve sürekli bir akım göstermesi önem
taşır. Turizm talebi belirli bir zaman, turist, ziyaret-
çi, satın alma planı, turistik zenginlik ve hareketlili-
ğe bağlıdır. Öncelikle belirli bir zaman kavramının
açıklanması konunun anlaşılması adına faydalı ola-
caktır. Belirli bir zamandan kastedilen, tüketicile-
rin satın almayı planladıkları miktarın ne kadar bir
zaman dilimi içerisinde gerçekleşeceğidir.
İnsanların fizyolojik ihtiyaçları yeme-içme, gü-
venlik ve barınma olarak sıralanır. Turizm ihtiyacı
ise bireyin bu zorunlu gereksinimleri karşılandıktan
sonra ortaya çıkar. Turizm ihtiyacının tatmini ile
mutluluk elde edilir. Bu durum turistik zenginliğin
belirli bir zaman içerisinde bir destinasyonda belirli
bir fiyattan (veya ücretsiz olarak) arz edilmesi sonucu
yapılan turist veya ziyaretçi harcamalarını kapsar. Bu
harcamalar konaklama, yeme-içme, eğlence, dinlen-
me ve ulaşım gibi faaliyetlerin yerine getirilmesidir.
Turizm Talebinin Özellikleri
Turizm talebinin özellikleri şu şekilde sıralana-
bilir:
• İnsanların bulunduğu yerden ayrılma iste-
ği ve diğer yerleri görme arzusu (Alaskayı
görmek isteyen bireyin gerekli hazırlıkları
yapması),
• Bireysel gelirin harcanabilir kısmının yük-
sek olması,
• Bireysel gelirin kullanımına ilişkin tercihler
veya turistik ürüne olan talebin ikamesinin faz-
la olması (Tatil yerine araba satın alan bir aile),
• Ekonomideki mali, siyasi, sosyal faktörler
(Covid-19 virüsünün yoğun olduğu bir ül-
keye turist veya ziyaretçinin sağlık nedenin-
den ötürü gitmek istememesi),
• İklim, coğrafya, manzara gibi çevresel fak-
törler (İstanbul’u ziyaret etmek isteyen tu-
2
rist veya ziyaretçi sayısının Mardin’e gitmek
isteyenler ile farklılık göstermesi),
• Çalışma saatleri, boş zaman, statü, norm,
meslek, değerleri içeren toplumsal faktörler
(Genellikle gelişmiş ülkelerde çalışma saat-
lerinin diğer ülke gruplarına nazaran daha
yoğun olmaması ve gelir düzeyin yüksek
olmasının yer değiştirme veya diğer yerleri
görme arzusunu artırması)
• Hükümetlerin sürdürdüğü enformasyon,
turizm, kültür politikaları,
• Turizm zenginliklerinin ürün, fiyat, reklam
ve pazarlama kanalları,
• Turistik ürün talebinin mevsimsellik içer-
mesi,
• Reel faiz oranı (Faiz oranlarının yüksek ol-
ması halinde ihtiyaç veya tatil kredisi kulla-
nımının azalması),
• Nüfus (Nüfusun yoğun olduğu bir ülke ile
az olduğu bir ülkenin turizm talebinin fark-
lılık içermesi),
• Turizm çeşitliliği,
• Turistik ürün ve hizmetin kalite farklılığı,
• Turizm talebinin negatif eğimli olmasıdır.
Turizm Talebinin Etkileyen Faktörler
Genellikle uluslararası turizm hareketliliği geliş-
miş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere, Avrupa’dan
Avrupa’ya, Avrupa’dan Akdeniz’e veya sanayileşmiş
bölgelerden deniz kıyılarının olduğu alanlara doğ-
ru gerçekleşmektedir.
Turizm hareketliliği kapsamında turizm talebi-
ni gerçek talep, potansiyel talep ve çarpıtılmış ta-
lep olmak üzere üç grupta toplamak mümkündür.
Bunlardan ilki olan gerçek talep, turizm ürününü
satın alanların yer aldığı taleptir. İkincisi olan po-
tansiyel talep, turizm ürününü satın almaya istek-
li olduğu halde çeşitli nedenlerden (boş zamanın
olmayışı, gelir yetersizliği vb.) satın alamayanların
oluşturduğu taleptir. Son olarak çarpıtılmış talep
ise belirli bir bölgede arz edilen turizm ürünü hak-
kında yeterli bilgisi olmayan ve bilgilendirildiğinde
satın alabileceklerin oluşturduğu taleptir.
Turizm talebini etkileyen faktörleri ise ekono-
mik ve sosyal faktörler olmak üzere iki başlık altın-
da toplamak mümkündür. Bunlar;
39
2
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm I

Ekonomik faktörler Sosyal faktörler

• Milli gelir • Zevk ve tercihler
• Gelir dağılımı • Boş zaman
• Döviz kurları • Yaş
• Uzaklık • Cinsiyet
• Ürünün fiyatı • Meslek
• Reklam • Kentleşme düzeyi
• İmaj • Kültür ve eğitim seviyesi
• Tanıtım • Din ve toplumsal değer yargıları
• Nüfus
• Ulaşım

Talep Kanunu ve Talep Eğrisi P

Diğer faktörler sabit kalmak kaydıyla, bir malın fi-
yatı ile talep edilen miktarı arasında ters yönlü bir iliş-
ki söz konusudur. Diğer bir ifade ile turistik bir malın
fiyatında meydana gelecek artış o malın talep edilen
miktarını azaltır veya turistik bir malın fiyatındaki dü-
şüş o malın talep edilen miktarlarını artırır.
Kayseri Kış Turizm Merkezinde belirli bir dö-
nemdeki oda fiyatlarını (P), bu fiyat düzeyinden ta-
lep edilen oda sayısını (Q) ve bu örnekten hareketle
çizilen Şekil 2.4’ü inceleyelim.

D
dikkat Q
Turistik ürün talebi, turizm amaçlı faaliyetlerin ger- 0
çekleştirilmesini düzenli bir şekilde artırabilmektir. Şekil 2.4 Turizm talep eğrisi.

Yaşamla İlişkilendir

Rusya’da turist talebini belirleyecek 3 etkeni
açıkladı
ATOR İcra Kurulu Başkanı Maya Lomidze,
korona sonrası Rusya’da turist talebinin nasıl şe-
killeneceğini öngörebilmek için, 3 sorunun ce-
vaplanması gerektiğini söyledi.
Tutu.Ru’nun iş geliştirmeden sorumlu genel
müdür yardımcısı Igor Sivets’in düzenlediği onli-
ne konferansa katılan Rus Tur Operatörleri Birli-
ği İcra Kurulu Başkanı Maya Lomidze, sektörün
önünde bulunan zorluklarla ilgili değerlendirme-
lerde bulundu.
Igor Sivets’in, ‘’Rusya’da hava yolu ulaşımı
yüzde 90 düştü. Otobüs ulaşımı yüzde 85, de-
mir yolu ulaşımı ise yüzde 80 daraldı. Bu kadar
zorluğa rağmen bu segmentlerin hiçbirinde iflas
yaşanmadı’’ demesi üzerine Maya Lomidze, şu
değerlendirmelerde bulundu:
Tur operatörleri iflasın eşiğinde
Pandemi nedeniyle getirilen kısıtlamalar,
diğer sektörlerden daha çok turizm sektörünü
etkiledi. Bu nedenle turizm sektörünün ayakta
kalabilmesi içi desteğe ihtiyacı var. Şu anda Rus-
ya’daki tur operatörleri iflasın eşiğinde.
Süper iyimserler ve süper kötümserler var
Turizm sektörünün ne zaman normale döne-
ceğine ve bundan sonra neler yaşanabileceğine iliş-
kin sosyal ağlarda ve medyada iki temel görüş var.

40

Turizm Ekonomisi
Ben bunlara ‘süper iyimserler’ ve ‘süper kötümser-
ler’ diyorum. Bir kesim turizmin bittiğini, bundan
sonra hiçbir şeyin eskisi gibi olmayacağını söylü-
yor. Bir diğer kesim ise, pandeminin turizm için
bir fırsat olduğunu, büyük sıçramalar yaşanacağını
söylüyor. Somut verilere dayanmayan bu iki görüş
de piyasanın mevcut durumunu yansıtmıyor. Bu
nedenle pandeminin turizm sektörü üzerindeki
etkilerine ilişkin tahminde bulunmak anlamsızdır.
Bu üç soru cevaplanmadan tahminde bulu-
nulamaz
Pandeminin turizm sektörüne etkileri ko-
nusunda tahminde bulunabilmek için birçok so-
runun cevabını bilmek gerekiyor. Bu sorular; 1)
Pandemi ne zaman bitecek? 2) Pandemi bittiğin-
de Rusya’da dolar kuru, işsizlik, halkın alım gü-
cünde nasıl bir değişiklik gösterecek? 3) Pandemi
bittiğinde, hangi turizm şirketleri ayakta kalacak?
Turizm Talep Esnekliği
Hatırlanacağı üzere esneklik (e), iki değişkeni
olan bir eşitlikte, değişkenlerden birinde meydana
gelen oransal bir değişimin diğer değişkeni oransal
olarak ne ölçüde etkilediği idi.
Yine esnekliğin matematiksel ifadesi ise değiş-
kenlerin oransal kısmi türevleri idi.
ED = Talep edilen miktardaki yüzdesel (%) de-
ğişme / Fiyattaki yüzdesel (%) değişme
Böylece turistik ürününün arz edilen miktar-
larının fiyat değişmeleri karşısında duyarsız olup
olmadığı incelenebilir.
Turistik bir ürünün fiyatında (oda fiyatı) mey-
dana gelebilecek yüzde 15’lik düşüşe karşın turistik
ürünün talebinde yüzde 30’luk bir artış olduğunu
varsayalım.
Bu durumda ED= (.30) / (.15) = 2
Böylece turistik ürün fiyatında meydana gele-
cek %1’lik düşüşe karşın talep edilen turistik ürün
miktarında %2’lik bir artış meydana geleceği yö-
nündedir.
2
Bazı tur operatörleri ve acenteler iflas ederse?
Şu anda bu soruların cevabı ya yok ya da
kısıtlı cevaplar var. Örneğin, piyadaki tur opera-
törlerinin veya seyahat acentelerinin bir bölümü
ortadan kalktığında bunun piyasaya nasıl yansı-
yacağını kimse bilmiyor, her şeyin üzerinde sis
perdesi var.
Bastırılmış talep muazzam bir şekilde geri
dönecek
Şu anda güvenilir tek bir tahmin var. O da,
bastırılmış talebin pandemiden sonra muazzam
bir şekilde geri döneceği. Seyahat şirketleri şimdi
bu dalgayı bekliyor. Bu bakış açısına göre turizm
sektörü için pandemi sonrası kötü değil.
Kaynak: https://www.turizmguncel.com/ha-
ber/maya-lomidze-acikladi-rusya-da-talebi-
belirleyecek-3-etken
Bu durumun tersi örneği de mümkündür. Bu
durumda turistik ürün fiyatında meydana gelebi-
lecek %1’lik bir düşüş talep edilen oda sayısında
%2’lik bir artışa yol açacaktır.
Arzın fiyat esnekliği üretimde ikame edilebilir
malların olup olmamasına, malın dayanıklılığına,
üretilen mal arttıkça maliyetlerin nasıl değişeceğine
ve zaman şartlarına bağlı olarak değişiklik gösterir.
Talep edilen miktardaki yüzdesel değişiminin
fiyattaki yüzdesel değişime bölünmesiyle ortaya çı-
kabilecek talep esnekliği durumları;
• ED < 1 ise esnek olmayan talep; fiyattaki yüz-
de birlik bir değişim, miktarda yüzde bir-
den daha az bir değişime yol açmasıdır.
• ED = 1 ise birim esnek; fiyattaki yüzde birlik
bir değişim, miktarda yüzde birlik değişime
yol açmasıdır.
• ED > 1 ise esnek talep; fiyattaki yüzde birlik
bir değişim, miktarda yüzde birden daha
fazla bir değişime yol açmasıdır.
• ED = 0 ise sıfır esnek; fiyattaki yüzde birlik
bir değişimin, miktarda herhangi bir değişi-
me yol açmamasıdır.
• ED = ∞ ise sonsuz esnektir.
41
2
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm I

P D P P

E0=∞
D
E0=1 E0=1

D
Q Q Q
0 0 0
P P
E0<1
E0>1

D
Q Q
0 0

Şekil 2.5 Esnekliği sonsuz, sıfır, 1, <1 ve <1 olan talep doğruları.

Talebin fiyat esnekliğini belirleyen unsurları şu şekilde sıralamak mümkündür;

• Bir mal veya hizmetin ikamesinin olup olmaması: Turistik ürün kolay ikame edilebilen bir ürün
çeşididir. Zira önceki konularda da belirtildiği üzere bir aile tatil ihtiyacını öteleyebilir ve yerine
bir araç satın alabilir. Böylesi bir durumda satın aldığı aracı tatilin yerine ikame etmiş olur. Teoride
böyle bir duruma esnek talep denir.
• Bir mal veya hizmet için ayrılan paranın bütçe içerisindeki payı: Eğer bütçe listesinde ilk sıralarda yer
alan bir mal veya hizmetten bahsediyor isek, o zaman esnek olmayan bir talepten bahsediyoruz de-
mektir. Turistik ürün fizyolojik, güvenlik ve ulaşım gibi öncelikli gereksinimlerin karşılanmasından
sonra ortaya çıkan bir talep biçimidir.
• Fiyat değişimlerinden sonra geçen zaman: Zamanın uzun olması talebinde esnek olması anlamında-
dır. Turist veya ziyaretçi kısa dönemde rakip turistik zenginlikleri ikame imkânı bulamayabilirken
daha uzun bir zaman içerisinde (karar değişikliği gibi) rakip ürünlere tercihte bulunabilir. Dolayı-
sıyla uzun dönem talep esnekliği, kısa dönem talep esnekliğinden büyük olacaktır.

Turizm Talebinin Gelir Esnekliği

Bir başka talep esnekliği türü de talebin gelir esnekliğidir. Bu esneklik türünde talep edilen miktar ile
gelir arasındaki hassasiyet ölçülecektir.
EY = Talep edilen miktardaki yüzdesel değişim / Gelirdeki yüzdesel değişim
Bir mal veya hizmete duyulan ihtiyaç ne kadar büyük ise o mal veya hizmetin esnekliği de o kadar
düşüktür. Gıda ürünleri konuya bir örnektir.
Öte yandan bir mala ihtiyaç ne kadar az ise o malın esnekliği de o kadar yüksektir. İsviçre Alpleri böl-
gesindeki otellerde ultra her şey dahil bir kış tatili konuya örnek verilebilir.
• Talebin gelir esnekliği Ey < 0 ise o mal düşük maldır.
• Talebin gelir esnekliği Ey > 0 ise o mal normal maldır.
Talebin gelir esnekliği 0 ile 1 arasında hesaplanırsa bu mal ihtiyaç malı; birden büyük ise lüks maldır.

42
 2
Turizm Ekonomisi

• Bir kişinin gelirinde yüzde 30 ve turistik
ürün talebinde ise yüzde 45 artış olduğunu
varsayalım. Bu durumda talebin gelir es-
nekliğini hesaplanacak olursa:
• Ey = 0.45 / 0.30 = 1.5 olur. Yani gelirde
meydana gelecek yüzde %1’lik bir artış,
talep edilen miktarı yüzde 1.5 oranında
artıracaktır.
Talep Eğrisinde Kaymalar
Turizm piyasasında belli bir zaman içerisinde
bütün tüketicilerin satın almayı planladıkları mal
ve hizmet miktarının değişimi çeşitli faktörlere
bağlıdır. Bunlar;
• Malın kendi fiyatı,
• Tüketici geliri (Turistik ürünün talep edilen
miktarı tüketicinin gelirinin artması duru-
munda talep eğrisini sağa (artış) azalması
durumunda ise sola (azalış) kaydırır.),
• Reel faiz oranları (Turistik ürünün talep
edilen miktarı reel faiz oranlarının düşmesi
durumunda talep eğrisini sağa (artış) azal-
ması durumunda ise sola (azalış) kaydırır.),
• Geleceğe yönelik beklentilerdir (Turistik
ürünün talep edilen miktarı geleceğe yöne-
lik beklentilerin artması durumunda talep
eğrisini sağa (artış) azalması durumunda ise
sola (azalış) kaydırır.).
Şekil 2.6’da B noktası Pn fiyat düzeyinde Q0
miktarına tekabül etmektedir. Eğer malın fiyatı
dışındaki diğer faktörlerde, yani tüketicinin ge-
lirinde, rakip malların fiyatında, tüketici zevk ve
tercihlerinde, nüfusta, reel faiz oranlarında ve ge-
leceğe yönelik beklentilerinde bir değişme olur ise;
bu faktörlerin etkisine göre talep eğrisi tümüyle ya
sağa ya da sola hareket eder. Şekil 2.6’da bu durum-
lar D1 ve D2 talep eğrileri ile gösterilmiştir.
P

• Rakip malların fiyatı (Turistik ürünün ta-

lep edilen miktarı rakip mal veya hizmetle-
rin artması durumunda talep eğrisini sağa
C
(artış) azalması durumunda ise sola (azalış) Pn
A B
kaydırır.),
• Tüketici zevk ve tercihleri (Turistik ürünün
talep edilen miktarı zevk ve tercihlerin ilgi-
li ürüne artması durumunda talep eğrisini
sağa (artış) azalması durumunda ise sola
D1
(azalış) kaydırır.),
• Nüfus (Turistik ürünün talep edilen mikta- D0
rı nüfusun artması durumunda talep eğrisi- D2
ni sağa (artış) azalması durumunda ise sola 0 Q1 Q0 Q2 Q
(azalış) kaydırır.),
Şekil 2.6 Talep eğrisinin sağa ve sola kayması.

Yaşamla İlişkilendir

Bakan Ersoy: 2020’de İngiltere’den ortalamanın üzerinde turizm talebi var

İngiltere’nin başkenti Londra’da düzenlenen Dünya Turizm Fuarı’nda Türkiye standını Kültür ve
Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy açtı.
Bakan Ersoy, TRT Haber’e gelecek yıl turizm beklentileri konusunda şu değerlendirmelerde bulundu:
“2019 rakamları revize olmaya başladı, bu sene 50 milyon turist hedefiyle başladık, muhtemelen
52 milyona yaklaşıyoruz. Türkiye ile ilgili verilerin çok olumlu geldiğini görüyoruz, tur operatörlerinin
satışlarını artırdığını görüyoruz. Ekim başında İngiltere ve Almanya pazarında tanıtımlara başladık,
İngiltere’de sonuçları aldığımızı görmek bizi sevindirdi. İngiltere’nin ortalamanın üzerinde satışla Tür-
kiye satışlarımız devam ediyor.”

43
2
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm I

Yeni fuar konsepti ilk kez uygulandı

Dünya turizmine yön veren bir turizm borsası niteliği taşıyan ve 84 ülkenin katılımıyla her yıl dü-
zenlenen büyük buluşmada, bakanlık 2020 yılı yeni fuar konseptini de ilk kez uyguladı.
Geleneksel Türk misafirperverliğinin öne çıkarıldığı Türkiye ulusal standının merkezine tarihin sıfır
noktası olarak kabul edilen “Göbeklitepe” alındı.
Yeni tanıtım filmleri gösterildi
Kültür ve Turizm Bakanlığı, etkinlik kapsamında Türkiye’nin turizmdeki en güçlü yönlerini öne çı-
karttı. Türkiye’nin doğasının vurgulandığı ve su duvarları ile deniz çağrışımının yapıldığı ulusal stantta
bakanlığın 2019 ve 2020 yılları için hazırladığı tanıtım filmleri gösterildi.
Türkiye’den otelci, tur operatörü ile kamu kurum ve kuruluşundan 44 temsilcinin yoğun bir tanı-
tım yaptığı ulusal standın 119 metrekaresinde ise Türk Hava Yolları (THY) yer aldı.
Londra’da büyük turizm buluşması
İngiltere’nin en önemli turizm buluşmalarından Uluslararası Turizm Fuarı, dünyanın farklı nokta-
larından 51 bin seyahat profesyonelini Londra’da bir araya getirdi.
Fuar yarın sona eriyor.

Kaynak: https://www.trthaber.com/haber/ekonomi/bakan-ersoy-2020de-ingiltereden-ortalamanin-uzerinde-
turizm-talebi-var-439477.html

Öğrenme Çıktısı

2 Turizm talebinin oluşumunu açıklayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Yakın zamanda satın almayı Turistik ürünlere neden ih-

Yöresel ürünlere olan talep
planladığınız turistik ürün- tiyaç bulunduğunu değer-
turistik talep midir?
ler nelerdir? lendiriniz.

TURİZM PİYASA DENGESİ

Turizm piyasası turistik ürünü arz edenlerle turistik ürünü talep edenlerin karşılaştığı yerde oluşur.

Resim 2.3

44

Turizm Ekonomisi
dikkat
Turizm piyasasında denge, turizm amaçlı faaliyetlerin
gerçekleştirilmesini düzenli bir şekilde artırabilmektir.
Piyasa; bir ürünü satın almak veya satmak için
birbirleri ile ilişki kuran kişi veya firmaların oluş-
turduğu ortamlardır. Piyasa kavramından bahseder-
ken satıcı veya alıcının yüz yüze gelmesi söz konusu
olmayabilir. Alıcı ve satıcı bir şekilde birbirleriyle
iletişim kurabilir veya alım satım işleri gerçekleşti-
rilebilir. Turistin bir acentenin web sitesi üzerinden
tur paketini acenteye uğramadan satın alması konu-
ya örnek gösterilebilir. Turizm piyasası çeşitli turizm
Araştırmalarla
İlişkilendir
‘Bütün dünyada yöresel ürünler talebi hız-
la artıyor’
YUCİTA Başkanı Prof. Dr. Yavuz Tekelioğ-
lu:- ‘Küresel ticaretin bize empoze ettiği beslenme
sistemi güzel bir şey değil. Bütün dünyada yöresel
ürünler talebi hızla artıyor. Türk halkının beslene-
bilmesi için yöresel ürünlerle gıda güvenliği oluş-
turuyorlar. Bu bakımdan büyük şansımız var’
Yöresel Ürünler ve Coğrafi İşaretler Türkiye
Araştırma Ağı (YUCİTA) Başkanı Prof. Dr. Ya-
vuz Tekelioğlu, “Küresel ticaretin bize empoze
ettiği beslenme sistemi güzel bir şey değil. Bütün
dünyada yöresel ürünler talebi hızla artıyor. Türk
halkının beslenebilmesi için yöresel ürünlerle
gıda güvenliği oluşturuyorlar. Bu bakımdan bü-
yük şansımız var.” dedi.
YUCİTA Başkanı Prof. Dr. Tekelioğlu,
Edirne’de bir restoranda gerçekleşen “Türkiye’de
ve Trakya’da Coğrafi İşaretler” konulu konferans-
ta, Türkiye’nin yöresel ürün potansiyelinin diğer
ülkelere göre yüksek olduğunu söyledi.
YUCİTA olarak Türkiye’deki yöresel ürünlerin
milli ve milletler arası alanda tanıtılması için çalıştık-
larını belirten Tekelioğlu, bu kapsamda Türkiye’de
ayak basılmadık yer bırakmadıklarını ifade etti.
Edirne’nin ve Türkiye’nin değerlerini ön pla-
na çıkarmak için projeler yaptıklarını vurgulayan
Tekelioğlu, “Edirne’nin coğrafi işaretleri bizim
için çok önemli. Burada yediğim ciğeri başka
hiçbir yerde yemedim. Büyük potansiyel var.
Amacımız Türkiye’de coğrafi işaretler konusunda
2
ürünlerin satıldığı ve bu satılan ürünlere turist ya da
ziyaretçilerin talepte bulundukları ortamlardır. Tu-
rizm piyasasını turizm arz ve turizm talebinin ortaya
çıktığı yerler olarak da tanımlayabiliriz.
Bir malın arz edilen miktarıyla talep edilen mik-
tarlarının eşit olduğu noktaya piyasa dengesi denir.
Denge arz (S) = talep (D) olduğu noktaya tekabül
eden yerde oluşur. Piyasalarda alıcıların isteği fiya-
tın düşük olması; satıcıların isteği ise fiyatın yüksek
olması yönündedir. Dolayısıyla bu iki zıt durum
anlaşma ile bitmesi yani tarafların bir fiyat ve mik-
tar üzerinde mutabık kalması, bir uzlaşmayı ifade
eder ki işte bu duruma denge denir. Ayrıca piyasa
dengesinin oluştuğu noktaya tekabül eden fiyat pi-
yasa fiyatı ve miktar ise piyasa miktarıdır.
farkındalık yaratmak. Biz gönüllülük esaslı çalışı-
yoruz. Bizim kasada hiçbir şeyimiz yok, paramız
yok. Ama Türkiye için çarpan bir kalbimiz var.
Türkiye’de ayak basmadığımız yer bırakmadık.
İnancımız o ki coğrafi işaretlerin alınmasıyla des-
teklenerek, ekonomik açıdan daha da büyüyece-
ğimize inanıyoruz. Verdiğimiz savaş yöresel ürün-
ler için verilen bir savaştır.” diye konuştu.
Tekelioğlu, yöresel ürünlerin gıda güvenliği açı-
sından da önemli bir fırsat olduğunu dile getirdi.
Gelişen dünyada insanların endüstriyel gıdalarla
beslendiğini ve bu durumun bazı sıkıntılara yol aç-
tığını belirten Tekelioğlu, sözlerini şöyle tamamladı:
“Bütün dünya olarak çok önemli bir süreci ya-
şıyoruz Endüstriyel beslenme tipine tüketicilerin
güveni sarsıldı. Yaşanan bir sürü gıda krizlerinden
sonra tüketicinin güveni kalmadı. Küresel ticaretin
bize empoze ettiği beslenme sistemi güzel bir şey
değil. Bütün dünyada yöresel ürünler talebi hızla
artıyor. Türk halkının beslenebilmesi için yöresel
ürünlerle gıda güvenliği oluşturuyorlar.
Bu bakımdan büyük şansımız var. Dünyanın
hiçbir ülkesinde bizim sahip olduğumuz potan-
siyel yok. Ancak sahip olmak yetmiyor. Bunlara
gereken önemi vermek ve özellikle tescil aldıktan
sonra iyi yönetmek ve denetim mekanizmalarını
hayata geçirmek lazım. El ele verirsek hep birlikte
bir yerlere gelebiliriz.”
Kaynak: https://www.timeturk.com/butun-dunya-
da-yoresel-urunler-talebi-hizla-artiyor/haber-987044
45
2
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm I

Tablo 2.1 Turistik bir malın talep ve arz tablosu. sına tekabül eden fiyat (Pe = 175 birim) denge fiya-
tı ve miktar (Qe = 900 birim) ise denge miktarıdır.
BİLEŞEN TALEP (D) ARZ (S)
Fiyat Miktar Fiyat Miktar
Turizm piyasasında fiyat, turistik ürünün bir
niteliği olarak yeniden ayarlanabilir olmalıdır. Pi-
A-A- 150 120 150 40
yasa fiyatı, hedef piyasalardaki turist veya ziyaretçi
B (e) 175 90 175 90 tarafından istenilen düzeyde olmaz ise fiyat indi-
C-C- 190 70 190 120 rimleri de zorunlu olarak gerçekleşmelidir. Zira tu-
rizm piyasasında turist veya ziyaretçi fiyata duyarlı-
dır, esneklik ise elastik bir yapıdadır.
Tablo 2.1, turistik bir malın çeşitli fiyat ve mik-
tarlarını göstermektedir. Şekil 2.8 piyasada arz fazlası (arzın talepten
büyük olduğu dengenin üst kısmı) ve talep fazlası
A-A- noktası, alıcıların 150 birim fiyattan 120
(talebin arzdan büyük olduğu dengenin alt kısmı)
birim talepte bulunduğu satıcıların ise bu fiyattan
olduğu durumları göstermektedir.
40 birim mal satmak istediğini gösteren bileşendir.
Bu durumda talep fazlası söz konusudur.
P
C-C- noktası, alıcıların denge fiyatının üstünde
bir fiyat olan 190 birim fiyattan 70 birim miktar
talep ettiği; satıcıların ise bu fiyattan 120 birim
miktar satmayı arzuladığı bileşendir. Bu durumda
arz fazlası söz konusudur. S
D<S
B noktası alıcı ve satıcı 175 birim fiyat üzerin-
den 90 birim miktar için uzlaşma sağladığı bileşen- e
dir. Bu nokta denge noktasıdır. Bu noktaya tekabül D=S
eden 175 birim fiyat piyasa fiyatı ve 90 birim mik-
tar ise piyasa miktarıdır. D>S

Şekil 2.7, Tablo 2.1’deki veriler yardımıyla çizi- D

len piyasa dengesinin gösterimidir.
0 Q
P
Şekil 2.8 Arz veya Talep Fazlası.

2020 turizm sezonunda dünyadaki Covid-19

virüsünden ötürü özellikle Amerika, İngiltere, İs-
D=S
S panya ve İtalya’daki turizm bölgelerinde çoğu rezer-
vasyon iptal edilmiştir. Devletin turistik arz gerçek-
C CI leştiren üreticileri korumak maksadıyla piyasalara
e
175 müdahalesi ile turizm işletmelerine vergi muafiye-
B
ti, turizm çalışanlarına maaş/ücret ödenme desteği
vermesi biçiminde gerçekleşmiştir.
AI A Devlet bazen, tüketiciyi korumak amacıyla, pi-
D
yasaya müdahale ederek malın belirli bir fiyatın üs-
0 Q
90 tünde satılmasına engel olur. Bu durum tavan fiyat
politikası olarak adlandırılır.
Şekil 2.7 Piyasa Dengesi.
2014 ve 2015 içerisinde ulaşım şirketlerine ge-
tirdiği fiyat üst limiti konuya örnek olarak gösteri-
Bu bölümün akışı içerisinde mikro iktisatın ilgi lebilir. Bu uygulamanın sonucu, ortaya talep fazla-
alanına giren konulardan fiyat oluşumuna ilişkin sının çıkmasıdır.
hususlar ele alınacaktır.
Şekil 2.9, bu durumu göstermektedir.
Şekil 2.7’e göre arz ve talebin kesiştiği yer olan
“e” noktasında denge oluşmaktadır. Denge nokta-

46

Turizm Ekonomisi
P Taban fiyatın belirlendiği piyasalar genellikle
S uygulanmaz. Asgari ücretin her yıl devlet tarafın-
e Emek piyasasında ortaya çıkan arz fazlalığı olduğu
D>S
D
0 Q
Şekil 2.9 Talep Fazlası.
Tavan fiyatın belirlendiği piyasalarda genellik-
le kıtlığın olduğu durumlarda görülür. Devlet, bu
gibi durumlarda uyguladığı karne, vesika, önce ge-
len alır gibi çeşitli yöntemler yardımıyla, arz edilen
miktarı tüketicilere eşit şekilde dağıtmaya çalışır.
Tavan fiyat uygulamalarının kaçınılmaz sonucu
karaborsadır. Karaborsa fiyatında bir mal yasal çer-
çevede belirlenen fiyatın üstünde satılmak istenir.
Devlet, üreticiyi korumak amacıyla, bazen de
kırsal kesimde yaşayan vatandaşların refahını iyi-
leştirmek ve fiyatlardaki dalgalanmaları azaltmak
amacıyla, piyasaya tıpkı bir alıcı gibi girerek bir
taban fiyat belirler. Böylece ilgili malın denge fiya-
tının üzerinde bir piyasa fiyatı belirler.
Devletin bazı tarım ürünleri (fındık vb.) için ta-
ban fiyat belirlenmesi konuya örnek gösterilebilir.
Şekil 2.10, bu durumu göstermektedir.
P
S
D<S
e e1
D
0 Q
Şekil 2.10 Arz Fazlası.
2
emek ve tarımsal piyasalardır. Bu durumda devlet
denge fiyatının üzerinde belirlediği minimum fi-
yattan mal satın alarak üretici koruma yoluna gider.
Taban fiyat politikası sadece tarımsal ürünlerde
dan belirlenmesi de bir taban fiyat politikasıdır.
bir durumda sigortasız işçi, kaçak işçi çalıştırma
gibi kanun dışı yollar ile karşılaşılabilir.
Bir hizmet sektörü olması itibariyle turizm, özel-
likleri gereği diğer tüm sektörler ile yoğun bir ilişki
hâlindedir. Turizmin temel girdisi turistik zenginlik-
lerdir. Bu nedenle bölgesel kaynaklar, turizm sektö-
rünün gelişiminde önemli bir yere sahiptir.
Turizm sektöründe turistik ürün çıktısı diğer bir-
çok sektöre nazaran depolama, stoklama özelliğinden
yoksundur. Ayrıca çevresel, siyasal faktörler gibi çeşitli
koşullar da turizm piyasasını etkileyen hususlardır.
Turizmde üretimin dinamik yapısı ve talebin
sürekli değişim göstermesi bu sektörde verimlilik
konusunu da gündeme taşımaktadır.
Piyasa Dengesinin Değişmesi
Genel olarak piyasa dengesindeki değişmeyi ta-
lepteki değişme, arzdaki değişme ile hem talep hem
de arzdaki değişme olarak üç grup altında topla-
mak mümkündür.
Talepteki Değişme
Turizm arzı sabitken talepte meydana gelecek bir
değişme (sağa doğru) dengeyi e noktasından eı nok-
tasına kaydırır. Bu durumda denge fiyatı P0dan P1’e
denge miktarı ise Q0’dan Q1 konumuna hareket eder.
P
S
P1
e
P0
D1
D
Q
0 Q0 Q1
Şekil 2.11 Talepte Bir Değişmenin Etkisi.
47
2
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm I

Arz sabitken talebin artması hem fiyatta hem de
miktarda bir artışı beraberinde getirir.
Tersi bir durumda ise talep eğrisi tümüyle sola
doğru hareket eder. Yani fiyat ve miktar düşüşleri
ortaya çıkar.
Belirli bir dönemde Kayseri Kış Turizm Merke-
zinde faaliyet gösteren turizm işletmelerin talebi-
nin arttığını varsayalım. Bu durumda (Şekil 2.11)
talep eğrisi sağa kayacak yani fiyatlar yükselecek;
işletmeler ise takip eden dönemlerde yeni yatırım-
lar ile yatak sayısını artırabilecektir.
Arz ve Talepteki Değişme
Turizm talebinde meydana gelecek bir değişme
(D0’dan D1’e sağa doğru) dengeyi önce e nokta-
sından eı noktasına ve bu durumu takiben oluşan
arzdaki bir değişme (S0’dan S1’e sağa doğru) ise
dengeyi eı noktasından eıı noktasına kaydırır.
Talep ve arzın artması fiyatlarda sırasıyla önce bir
yükselişe sonra bir düşüşe (P0 – P1 – P0); miktarda ise
artışlara (Q0 – Q1 – Q2) yol açmaktadır.
P

Arzdaki Değişme S0
Turizm talebi sabitken arzda meydana gelecek S1
bir değişme (sağa doğru) dengeyi e noktasından eI
eı noktasına kaydırır. Bu durumda denge fiyatı P1
P0’dan P1’e; denge miktarı ise Q0’dan Q1 konu- e eII
P0
muna hareket eder.
Talep sabitken arzın artması fiyatta bir düşüşe;
miktarda ise bir artışa yol açar.
D1
P D0
Q
Q0 Q1 Q2

Şekil 2.13 Hem arzda hem de talepte bir değişme ve

yeni denge.
S
P0
e Belirli bir dönemde Kayseri Kış Turizm Merke-
S1
zine olan talebin arttığını varsayalım. Şekil 2.13’e
P1 eI göre talep eğrisi sağa doğru kayarken yeni denge eı
noktasında oluşur. Yeni talebe cevap vermek iste-
D yen merkez, turizm arzını (yatak kapasitesi) artıra-
caktır. Bu durumda fiyat eski seviyelerine geriler-
Q
0 Q0 Q1 ken yeni denge ise eıı noktasında ortaya çıkacaktır.

Şekil 2.12 Arzda bir değişme ve yeni denge.

Belirli bir dönemde Davraz kayak Merkezinde

faaliyet gösteren turizm işletmeleri arzının arttığını
varsayalım. Bu durumda (Şekil 2.12) arz eğrisi sağa
kayacak; yatak sayıları artan işletmeler ise müşteri
sayısını artırmak için fiyatları aşağı çekecektir.

48

Turizm Ekonomisi
Yaşamla İlişkilendir
Şubatta Türkiye’nin kasasına turizmden ne ka-
dar para girdi?
Merkez Bankası’nın açıkladığı verilere göre,
geçtiğimiz yılın şubat ayında 117 milyon dolar
olan cari işlemler hesabı açığı, bu yılın aynı ayın-
da 1 milyar 230 milyon dolara yükseldi.
Dış ticaret açığı arttı
Söz konusu artışta dış ticaret açığını 1 milyar
172 milyon dolar artışla 1 milyar 901 milyon do-
lara ve birincil gelir dengesi açığının 222 milyon
dolar artışla 729 milyon dolar yükselmesinin et-
kili olduğu belirtilen raporda, geçtiğimiz yılın şu-
bat ayında 3 milyar 225 milyon dolar fazla veren
‘altın ve enerji hariç’ cari işlemler hesabının ise bu
Yaşamla İlişkilendir
Bu yıl dönecek 172 milyar dolar borç var;
Türkiye döviz ihtiyacını nasıl karşılayacak?
Türkiye’nin en önemli döviz girdisi, turizm
ve ihracat kalemleri oluşturuyor. Coronavirüs sal-
gını sebebiyle turizm gelirleri neredeyse tamamen
durdu, salgının ihracatta faturası da her geçen
gün kabarıyor. Türkiye’nin ihracatı Mart ayın-
da yüzde 17,8 düştü. Uzmanlar, Nisan ve Mayıs
aylarında ihracatta “yüzde 80’lere varan kayıplar
yaşanabilir” uyarısında bulunuyor. Bu da daha
fazla dış ticaret açığı demek oluyor. Turizmde ise
“Haftası” başladı ama turistin kendisi yok. Ba-
casız sanayi olarak anılan turizmin dumanı artık
tütmüyor.
Covid-19 salgını, Türkiye dahil tüm dünya
ekonomilerini sarsıyor. Uluslar arası Para Fonu
(IMF) “Büyük Buhran”dan sonraki en sert kü-
çülme bekliyor. Devletler de vatandaşlarının ge-
çimini sağlayabilmek için art arda ekonomik des-
tek paketleri açıklıyor. ABD gibi dünyada rezerv
paraya sahip ülkeler trilyon dolarlık parasal ge-
nişleme ve negatif faizle dolara ulaşımı kolay hale
getirdi. Ancak içinde Türkiye’nin de bulunduğu
gelişmekte olan piyasalar ise salgının yol açtığı
2
yılın aynı döneminde 2 milyar 567 milyon dolar
fazla verdiğine dikkat çekildi.
Net seyahat geliri 855 milyon dolar
Merkez Bankası’nın raporunda, hizmetler
dengesi kaynaklı net girişlerin geçtiğimiz yılın şu-
bat ayına göre 315 milyon dolar artarak 1 milyar
492 milyon dolara; hizmetler dengesi altında se-
yahat kaleminden kaynaklanan net gelirlerin ise
bir önceki yılın aynı ayına göre 41 milyon dolar
artarak 855 milyon dolara yükseldiği kaydedildi.
Kaynak: https://www.turizmguncel.com/ha-
ber/subatta-turkiyenin-kasasina-turizmden-ne-
kadar-para-girdi
“belirsizliğe” yüksek döviz ihtiyacı, yetersiz döviz
rezervleri, ciddi bütçe açıkları ve çoğunlukla özel
sektörün yüksek döviz borçlarıyla yakalandı.
Salgın nedeniyle döviz getiren gelirleri sek-
teye uğrayan Türkiye, şimdilik IMF’ye de baş-
vurmadı. Türkiye, yıl içinde vadesi gelen yak-
laşık 172 milyar dolarlık dış borcunu çevirmek
zorunda. İhracat, turizm, lojistik gibi tüm döviz
girdileri şu anda adeta durmuş vaziyette. Ayrıca
6,9’lara dayanan dolar kurunda yükselişi durdur-
manın yanı sıra ülkenin döviz ihtiyacının nasıl
karşılayacağı merak konusu. Merkez Bankası’nın
(TCMB) döviz rezervi kısıtlı. Bu nedenle döviz
satarak artışa müdahale edemiyor. İhtiyaç akçe-
si ve TCMB temettüsü gibi gelirler daha önce
Hazine’ye aktarılmıştı. Buna rağmen ekonomi-
nin çarklarının dönmesi için dikkatler Merkez
Bankası ve Hazine’nin atacağı adımlara çevrildi.
Uzmanlar, oluşan mücbir sebebin ekonomiye
tahribatını en az maliyetle atlatılmasının tek ad-
resi devletin atacağı adımlarda görüyor. Uzman-
lar, Türkiye’nin de diğer devletlerin yaptığı gibi
para basmalı ve IMF gibi alternatif kaynaklara
yönelme yolunu gösteriyor.
49
2
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm I

IMF, gelişmekte olan ülkelere dolar likiditesi aldığı İtalya’ya ihracat yüzde 39 Fransa’ya yüz-
sağlamak için önümüzdeki günlerde 1 trilyon do- de 32, Irak’a yüzde 40 ihracat düşüşü gözlendi.
larlık bir imkan yaratacağını açıklamıştı. Bu kay- Salgının ekonomide yarattığı felç hali nedeniyle
nağa başvuran 90 ülke arasında şu ada Türkiye Nisan ayında ihracattaki genel düşüşün artarak
yok. Uzmanlar, IMF’nin sunduğu bu imkandan devam etmesi bekleniyor.
yararlanmayı faydalı buluyor. Haftası başladı ama turist yok
Cari açık, şubatta 1.23 milyar dolar Dünyayı etkisi altına alan, milyarlarca kişiyi ev-
Türkiye’nin cari işlemler hesabı, şubatta 1 lerine hapseden coronavirüsü salgını, en çok turiz-
milyar 230 milyon dolar açık verirken, 12 aylık mi etkiledi. Her yıl, 15-22 Nisan tarihleri arasında
cari fazla 6 milyar 128 milyon dolar oldu. Yılın tüm dünyada kutlanan turizm haftası, bu yıl kut-
iki ayında 2.8 milyar dolar cari açık olurken, 12 lanamadı. Turizmciler, “Haftası başladı, ama turiz-
aylık yıllıklandırılmış cari fazla ise 6 milyar 128 min kendisi yok” yorumunu yapıyor. Bacasız sanayi
milyon dolara geriledi. Coronavirüsün etkileri- olarak anılan turizmin dumanı artık tütmüyor.
nin hissedilmediği şubatın ardından martta hem IMF, sert küçülme bekliyor
petrol fiyatlarının 22 dolara kadar gerilemesi hem
Uluslararası Para Fonu (IMF), salgını-
de ithalattaki azalma cari açığı pozitif etkileye-
nın etkisinde kalan küresel ekonomide “Büyük
cekken ihracattaki düşüş ve turizm ile taşımacılık
Buhran”dan sonraki en sert küçülme bekliyor.
gelirlerindeki gerileme negatif bir etki oluşturdu.
IMF’nin “2020 yılı Bahar Dönemi Dünya Ekono-
Merkez Bankası ödemeler dengesi verilerine göre
mik Görünüm Raporu”na göre, küresel ekonomi
cari açıktaki artışta dış ticaret açığının geçen yıl
2020’de yüzde 3 küçülecek. IMF baş ekonomisti
şubata göre 1 milyar 172 milyon dolar artarak 1
Gita Gopinath, raporun ön sözünde yaptığı de-
milyar 901 milyon dolara ve birincil gelir denge-
ğerlendirmede, “Şok, çok büyük. Tıpkı bir savaş-
si açığının 222 milyon dolar artarak 729 milyon
ta veya siyasi krizde olduğu gibi, şokun ne kadar
dolara yükselmesi etkili oldu. Altın ve enerji hariç
süreceği ve yoğunluğu konusunda belirsizlik var”
cari işlemler hesabı ise, geçen yıl şubatta 3 milyar
dedi. Gopinath, krizin, 2008 finansal krizinden
225 milyon dolar fazla vermişken, bu ayda 2 mil-
daha derin etkilerinin olacağını söyledi.
yar 567 milyon dolar fazla verdi.
Türkiye bölümü
İhracatta ‘salgın’ faturası kabarıyor
IMF, Türkiye için bu yıl yüzde 3 olan bü-
Coronavirüs salgınının küresel ticarette ya-
yüme beklentisi yüzde 5 küçülme olarak revize
rattığı şok dalgası, Türkiye’nin ihracatına darbe
ederken, Türkiye ekonomisinin 2021’de yüzde 5
vuruyor. Mart’ta yüzde 17,8 düşen ihracatta,
büyümeye döneceğini tahmin ediyor. Türkiye’de-
Nisan ve Mayıs aylarında yüzde 80’lere varan
ki işsizlik oranı için beklenti ise bu yıl yüzde 17,2,
kayıplar yaşanabilir. Son 10 yılda ihracatını yak-
gelecek yıl yüzde 15,6 seviyesinde belirlendi. Bir
laşık yüzde 80 artıran Türkiye, 2019 yılını 180
önceki raporda bu yıl için beklenti yüzde 13,8
milyar dolar ihracat ile kapatmıştı. Türkiye’nin
seviyesinde bulunuyordu. Euro bölgesinin 2020
ihracatında en büyük payı, yüzde 49 ile Avrupa
yılında yüzde 7,5 küçüleceği tahmin edilirken,
Birliği ülkeleri alıyor. Türkiye İhracatçılar Meclisi
işsizliğin yüzde 10,4’e yükseleceği ifade edildi.
(TİM) verilerine göre, ihracat salgının hızla dün-
yaya yayıldığı Mart ayında bir önceki yılın aynı
Kaynak: https://www.gozlemgazetesi.com/Ha-
dönemine göre yüzde 17,8 düştü. Mart’ta en bü-
berDetay/253/1124042/bu-yil-donecek-172-
yük ihracat pazarları olan Almanya’ya ise yüzde
milyar-dolar-borc-var-turkiye-doviz-ihtiyacini-
13 düştü. Türkiye’nin diğer büyük ihracat pazar-
larından olan ve Avrupa’da salgının en çok can nasil-karsilayacak.html

Daha önceki konularda değinildiği üzere, tu-
rizm sektörünün doğru bir planlama ile yönetilme-
si önem taşımaktadır.
Planlanan turizm yatırımlarının yapılması ise
turizm arzının turizm talebini karşılaması, yani
dengeyi yakalama amacına yöneliktir.
Turizm arzının tayin edilmesi için
• Belirli bir dönemdeki oda talebi;
D = (P x Y x A) / (N x S x 365) biçiminde
hesaplanır.
Formülde;

50

Turizm Ekonomisi
D: Oda talebini,
P: Beklenen turist sayısını,
Y: Gelenlerden otelde kalanların yüzdesini,
A: Ortalama kalış süresini,
N: Bir odada kalan ortalama turist sayısını,
S: Ortalama doluluk oranını göstermektedir.
• Belirli bir dönemdeki en dolu ay’a göre ya-
tak talebi
D = (P x Y x A x R) / (G x M) biçiminde he-
saplanır.
Formülde,
D: Yatak talebini,
P: Beklenen turist sayısını,
Y: Gelenlerden otelde kalanların yüzdesini,
A: Ortalama kalış süresini,
R: En dolu ayda gelen turistlerden otelde kalan-
ların yüzdesini,
G: En dolu aydaki gün sayısını,
M: En dolu aydaki doluluk oranını göstermek-
tedir.
Her iki yöntem yardımıyla oda ve yatak talebi
hesaplanabileceği gibi, bazı ekonometrik modeller
de (zaman serisi analizleri gibi) bu tahminlerde
kullanılabilir.
Öte yandan turizm potansiyeli katsayısının he-
saplanması; turizm yatırımları için bir fizibilitedir.
• Turizm potansiyeli hesaplama yöntemine
göre
Pt = (D / İ) x 100 biçiminde hesaplanmaktadır.
Pt : Turistik potansiyel
D: Yatak sayısı
İ: Sürekli Nüfus
Döviz Kurlarının Etkileri
Döviz talep ve arzının değişmesinin turizm
sektörü üzerine etkileri Şekil 2.14 ve 2.15‘te izah
edilmiştir.
Her iki şekilde de döviz arz ve talebinin kesiş-
tiği denge noktası e ile gösterilmiştir. Bu noktaya
tekabül eden denge fiyat ve miktarı ise sırasıyla P0
ve Q0 olarak belirtilmiştir.
2
Döviz Arzının Değişmesi
Döviz talebi sabitken döviz arzında meydana
gelecek olası bir yer değiştirme, denge noktalarının
da yer değiştirmesi anlamına gelir (Şekil 2.14).
P
SII
S
eII
P2
SI
e
P0
eI
P1
D
Q
0 Q2 Q0 Q1
Şekil 2.14 Döviz Arzındaki Değişmenin Etkileri.
Eğer döviz arzı artarsa; yeni denge eı noktasına
karşılık gelen P1 ve Q1 düzeylerinde oluşur.
Döviz arzının artması ve ülke parasının değer
kazanması durumunda, ev sahibi ülke yabancı ülke
vatandaşları için pahalı hale geleceğinden, turistik
talepte bir daralma gerçekleşir. Bu durumda Mer-
kez Bankası piyasa müdahale ederek döviz arzını
daraltıcı önlemler alır.
Eğer döviz arzı azalırsa; yeni denge eıı noktasına
tekabül eden P2 ve Q2 düzeylerinde oluşur.
Döviz arzında meydana gelecek bir azalma, ülke
parasının değer kaybetmesine neden olacağından,
ülke yabancı ülke vatandaşları için ucuz hâle ge-
lecektir. Bu durum ise, söz konusu ülkeye yönelik
turistik talepte bir genişleme anlamına gelir.
Döviz Talebinin Değişmesi
Döviz arzı sabitken döviz talebinde meydana
gelecek olası bir yer değiştirme, denge noktalarının
da yer değiştirmesi anlamını taşır (Şekil 2.15).
51
2
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm I

P Döviz talebinin azalması ise dövizi daha ucuz

hale getirirken ülke parasının değerini artırır. Yani
ülke, diğer ülke vatandaşları için daha pahalı hale
geleceğinden söz konusu ülkeye yönelik turizm ta-
lebi de azalacaktır.
S
eI Son olarak turistik maldan talep edilen miktar
P1
e ile arz edilen miktar aynı olduğunda denge sağlan-
P0
eII mış olur. Denge noktasına tekabül eden fiyat denge
P2 DI
fiyatı ve miktar ise denge miktarıdır.
D Turizm piyasasında arz açısından fiyat ile mik-
DII tar değişimleri aynı yönlü talep açısından ise fiyat
Q
0 Q2 Q0 Q1 ve miktar arasında zıt yönlü bir ilişki söz konusu-
dur. Diğer bir ifadeyle, arz ve talep ters yönlüdür.
Şekil 2.15 Döviz Talebindeki Değişmenin Etkileri.
Turizm piyasasında arz edilen miktar talep edi-
len miktardan büyük olması hâlinde arz fazlası söz
Eğer döviz talebi artarsa; yeni denge eı noktası- konusudur.
na tekabül eden P1 ve Q1 düzeylerinde oluşur. Turizm piyasasında talep edilen miktar arz edi-
Döviz talebinin artması, dövizi daha pahalı hale len miktardan büyük olması hâlinde ise talep fazla-
getirerek ev sahibi ülke parasının değerini düşürür. sı söz konusudur.
Yani ülke, diğer ülke vatandaşları için daha ucuz Turizm piyasasında arz ve talebin durumuna
hale geleceğinden kendisine yönelik turizm talebi göre turizmin birtakım olumlu (ödemeler denge-
de artacaktır. sine etkisi, gelir yaratıcı etkisi, istihdam etkisi, böl-
Eğer döviz talebi azalırsa; yeni denge eıı karşılık geler arası gelişmeye etkisi ve diğer sektörlere olan
gelen P2 ve Q2 düzeylerinde oluşur. etkisi) ve olumsuz (ithalat etkisi, enflasyona etkisi,
fırsat maliyeti etkisi, mevsimsellik etkisi ve yabancı
sermayeye etkisi) etkileri ortaya çıkmaktadır.
Öğrenme Çıktısı

3 Turizm dengesinin oluşumunu açıklayabilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Yörenizde bulunan turistik Yöresel ürünlere olan yerli

Turistik ürün ve turist iliş-
ürünlere yönelik arz talep ve yabancı turist talebini bir
kisini değerlendiriniz.
dengesini tarif ediniz? denge ilişkisi midir?

52
 2
Turizm Ekonomisi

1 Turizm arzının oluşumunu açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Turizm Arzı

Arz ve talep modelleri ekonomik analizlerde fiyat oluşumunun açıklanabilmesi için kullanılır. Arz ve talebinin
biribirini etkilemesi sonucu bir malın fiyat ve miktarı belirlenir. Bir malın fiyatı arz ve talebin kesiştiği noktada
oluşur. Bir malı satmak isteyen satıcılar ile bir malı satın almak isteyen alıcılar birbirlerinden farklı değişik özel-
likleri olan farklı piyasalarda karşı karşıya gelirler. Bu farklı piyasalarda malın niteliği ve satıcı sayısı, fiyatın hangi
düzeylerde oluşacağını belirler. Piyasaların etkin bir şekilde çalışması için fiyatın rolü çok önemlidir.
Bir malı satmak için arz edenler piyasanın arz yönünü oluşturur. Turistik arz, turist veya ziyaretçinin ihtiyacı
olan konaklama, yeme-içme, eğlenme, dinlenme gibi faaliyetlerin bütününü kapsar. Bu noktadan hareketle,
turizm arzı bir coğrafi sınır içerisinde faaliyet gösteren turizm işletmelerinin belirli bir zaman dilimi içinde turist
veya ziyaretçilere belirli bir fiyattan sunduğu turistlik zenginliklerin toplamı olarak ifade edilebilir.
Bir ülkenin turizm işletmeleri aracılığı ile sunduğu turistik arzı; bağımsız ve bağımlı arz olarak iki grupta toplamak müm-
kündür. Bunlardan ilki olan bağımsız arz: Bir ülkenin doğal, kültürel ve sosyal değerler bütününden oluşurken bağımlı
arz ise bir ülkenin sunduğu bağımsız arz değerlerinden yararlanmak üzere alt ve üst yapının hazır hâle getirilmesidir.
Turistik arz, diğer sektörlerde faaliyet gösteren işletmelerden (satıcılardan) farklı olarak birtakım özellikler içermektedir:
• Turistik ürün niteliği gereği soyuttur. Üretimi anlık ve süreklidir.
• Turistik ürün arzı emek-yoğun (makine kullanımı az) bir yapıda olduğundan hizmet özelliği öne çıkar.
• Turizm arzı huzurlu bir çevre gerektirir.
• Turistik ürün tüketimi, turistin turizm yerine gitmesiyle olur. Süreklilik turist memnuniyetine bağlıdır.
• Turistik ürününün ikamesi çok sayıdadır. Bu durum işletmeler açısından risk artmaktadır. Zira turistlerin
planlanan ile gerçekleşen harcamaları aynı olmayabilir.
• Turizm arzı için büyük yatırımlara ihtiyaç duyulmaktadır.
• Ekonomik sorunlar, başta turizm sektörünü (stoklanamayacağından) olumsuz etkiler.
• Turizm arzının gerçekleştiği yer çevre, gelişmişlik, altyapı gibi faktörler açısından turist gözünde bir bütün
olarak algılanır.
• Turizm arzı içerisinde yer alan güneş, deniz gibi ekonomik olmayan doğal faktörler turistik arzı çeşitlendirir.
• Turist tipleri turizm alanlarda sunulan turistik ürünleri şekillendirir.
• Turistik ürün arz fiyatı, hizmet kalitesi açısından farklılık içerir.
• Turistik ürün arzı, bazı durumlarda, esnek olamayan özellik gösterir.
Turizm arzını etkileyen faktörler; doğal kaynaklar, altyapı, üstyapı, konukseverlik ile sosyal ve kültürel varlıklardır.
Arz kanunu: Diğer faktörler sabit kalmak koşuluyla, arz edilen turistik ürün miktarı ile fiyat arasında pozitif bir
ilişkinin olması durumu arz kanunu olarak ifade edilir. Diğer bir ifade ile turistik bir malın fiyatı arttıkça arz
edilen miktarı artar, fiyatı azaldıkça arz edilen miktarı azalır.
Esneklik, iki değişkeni olan bir eşitlikte, değişkenlerden birinde meydana gelen oransal bir değişimin diğer de-
ğişkeni oransal olarak ne ölçüde etkilediğidir.
Esnekliğin matematiksel ifadesi değişkenlerin oransal kısmi türevleridir.
Ea = Arz Edilen Miktardaki Yüzdesel (%) Değişim / Fiyattaki Yüzdesel (%) Değişim
Eğer turizmde arz esnekliği sıfıra eşit bir esneklik gösteriyorsa eğri üzerinde esneklik katsayısı her noktada sıfıra eşit
demektir. Yani fiyat ne olursa olsun esneklik değişmeyecektir. Eğer turizmde arz esnekliği bire eşit (orijinden geçmesi
durumunda) bir esneklik gösteriyorsa eğri üzerinde esneklik katsayısı her noktada bire eşittir. Eğer turizmde arz esnek-
liği sonsuza eşit bir esneklik gösteriyorsa eğri üzerinde esneklik katsayısı her noktada sonsuza eşittir. Yani fiyatın sabit
olacağı bu durumda istenilen kadar mal ve hizmet satılabilecektir. Eğer turizmde arz esnekliği birden büyük ise esnek
bir arzdan söz edilir. Eğer turizmde arz esnekliği birden küçük ise esnek olmayan bir arzdan söz edilir.

53
 2
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm I

2 Turizm talebinin oluşumunu açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Turizm Talebi

Bir malı satın almak için talepte bulunanlar piyasanın talep yönünü oluşturur. Turistik talep, belirli bir zaman
dilimi içinde turist, ziyaretçi, satın alma planı, turistik zenginlik ve hareketliliği içinde barındıran faaliyetlerin
bütününü kapsar. Belirli bir zaman dilimi kavramına açıklık getirilmesi konunun özümsenmesi adına mühim-
dir. Dolayısıyla belirli bir zaman diliminden kastedilen, turistlerin satın almayı planladıkları miktarın ne kadar
bir zaman dilimi içerisinde gerçekleşeceğidir. Zira talep edilen miktar belirlenirken talep edilen miktar arzulanan
miktar (efektif talep) ile aynı olması ve sürekli bir akım göstermesi önem taşır. Turizm talebi, turist gönderen
bir yerden turist çeken bir yere olan hareketliliktir. Yani bütün turist veya ziyaretçilerin belirli bir zamanda - bir
coğrafi sınır içerisinde faaliyet gösteren turizm işletmelerinin arz ettiği turistik zenginlikten- satın almayı plan-
ladıkları turistik ürün toplamıdır. Turistik gezi yapma isteğinde bulunan ve bu isteği gerçekleştirebilecek gelire
sahip olan kişiler, turizm talebine konu olur.
İnsanların fizyolojik ihtiyaçları yeme-içme, güvenlik ve barınma olarak sıralanır. Turizm ihtiyacı ise bireyin bu
zorunlu gereksinimleri karşılandıktan sonra ortaya çıkar. Turizm ihtiyacının tatmini ile mutluluk elde edilir. Bu
durum turistik zenginliğin belirli bir zaman içerisinde bir destinasyonda belirli bir fiyattan (veya ücretsiz olarak)
arz edilmesi sonucu yapılan turist veya ziyaretçi harcamalarını kapsar. Bu harcamalar konaklama, yeme-içme,
eğlence, dinlenme ve ulaşım gibi faaliyetlerin yerine getirilmesidir.
Turizm talebinin özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
• İnsanların bulunduğu yerden ayrılma isteği ve diğer yerleri görme arzusu (Alaskayı görmek isteyen bireyin
gerekli hazırlıkları yapması),
• Bireysel gelirin harcanabilir kısmının yüksek olması,
• Bireysel gelirin kullanımına ilişkin tercihler veya turistik ürüne olan talebin ikamesinin fazla olması (tatil
yerine araba satın alan bir aile),
• Ekonomideki mali, siyasi, sosyal faktörler (Covid-19 virüsünün yoğun olduğu bir ülkeye turist veya ziyaret-
çinin güvenlik, sağlık gibi nedenlerden gitmek istememesi),
• İklim, coğrafya, manzara gibi çevresel faktörler (İstanbul’u ziyaret etmek isteyen turist veya ziyaretçi sayısı-
nın Mardin’e gitmek isteyenler ile farklılık göstermesi),
• Çalışma saatleri, boş zaman, statü, norm, meslek, değerleri içeren toplumsal faktörler (genellikle gelişmiş
ülkelerde çalışma saatlerinin diğer ülke gruplarına nazaran daha yoğun olmaması ve gelir düzeyin yüksek
olmasının yer değiştirme veya diğer yerleri görme arzusunu artırması)
• Hükümetlerin sürdürdüğü enformasyon, turizm, kültür politikaları,
• Turizm zenginliklerinin ürün, fiyat, reklam ve pazarlama kanalları,
• Turistik ürün talebinin mevsimsellik içermesi,
• Reel faiz oranı (faiz oranlarının yüksek olması halinde ihtiyaç veya tatil kredisi kullanımının azalması),
• Nüfus (nüfusun yoğun olduğu bir ülke ile az olduğu bir ülkenin turizm talebinin farklılık içermesi),
• Turizm çeşitliliği,
• Turistik ürün ve hizmetin kalite farklılığı,
• Turizm talebinin negatif eğimli olmasıdır.
Genellikle uluslararası turizm hareketliliği gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere, Avrupa’dan Avrupa’ya,
Avrupa’dan Akdeniz’e veya sanayileşmiş bölgelerden deniz kıyılarının olduğu alanlara doğru gerçekleşmektedir.
Turizm hareketliliği kapsamında turizm talebini gerçek talep, potansiyel talep ve çarpıtılmış talep olmak üzere
üç grupta toplamak mümkündür. Bunlardan ilki olan gerçek talep, turizm ürününü satın alanların yer aldığı
taleptir. İkincisi olan potansiyel talep, turizm ürününü satın almaya istekli olduğu halde çeşitli nedenlerden (boş

54
 2
Turizm Ekonomisi

zamanın olmayışı, gelir yetersizliği vb.) satın alamayanların oluşturduğu taleptir. Son olarak çarpıtılmış talep ise
belirli bir bölgede arz edilen turizm ürünü hakkında yeterli bilgisi olmayan ve bilgilendirildiğinde satın alabile-

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

ceklerin oluşturduğu taleptir.
Turizm talebini etkileyen faktörleri ise ekonomik ve sosyal faktörler olmak üzere iki başlık altında toplamak
mümkündür. Ekonomik faktörler (Millî gelir, gelir dağılımı, döviz kurları, uzaklık, ürünün fiyatı, reklam, imaj,
tanıtım, nüfus, ulaşım) ve Sosyal faktörler (Zevk ve tercihler, boş zaman, yaş, cinsiyet, meslek, kentleşme düzeyi,
kültür ve eğitim seviyesi, din ve toplumsal değer yargıları).
Talep kanunu: Diğer faktörler sabit kalmak kaydıyla, bir malın fiyatı ile talep edilen miktarı arasında ters yönlü
bir ilişki söz konusudur. Diğer bir ifade ile turistik bir malın fiyatında meydana gelecek artış o malın talep edilen
miktarını azaltır veya turistik bir malın fiyatındaki düşüş o malın talep edilen miktarlarını artırır.
Hatırlanacağı üzere esneklik (e), iki değişkeni olan bir eşitlikte, değişkenlerden birinde meydana gelen oransal
bir değişimin diğer değişkeni oransal olarak ne ölçüde etkilediği idi.
Yine esnekliğin matematiksel ifadesi değişkenlerin oransal kısmi türevleri idi.
ED = Talep edilen miktardaki yüzdesel (%) değişme / Fiyattaki yüzdesel (%) değişme
Böylece turistik ürününün arz edilen miktarlarının fiyat değişmeleri karşısında duyarsız olup olmadığı incele-
nebilir.
Talebin fiyat esnekliğini belirleyen unsurları şu şekilde sıralamak mümkündür;
• Bir mal veya hizmetin ikamesinin olup olmaması: Turistik ürün kolay ikame edilebilen bir ürün çeşididir.
Zira önceki konularda da belirtildiği üzere bir aile tatil ihtiyacını öteleyebilir ve yerine bir araç satın alabilir.
Böylesi bir durumda satın aldığı aracı tatilin yerine ikame etmiş olur. Teoride böyle bir duruma esnek talep
denir.
• Bir mal veya hizmet için ayrılan paranın bütçe içerisindeki payı: Eğer bütçe listesinde ilk sıralarda yer alan bir
mal veya hizmetten bahsediyor isek, o zaman esnek olmayan bir talepten bahsediyoruz demektir. Turistik
ürün fizyolojik, güvenlik ve ulaşım gibi öncelikli gereksinimlerin karşılanmasından sonra ortaya çıkan bir
talep biçimidir.
• Fiyat değişimlerinden sonra geçen zaman: Zamanın uzun olması talebinde esnek olması anlamındadır. Tu-
rist veya ziyaretçi kısa dönemde rakip turistik zenginlikleri ikame imkânı bulamayabilirken daha uzun bir
zaman içerisinde (karar değişikliği gibi) rakip ürünlere tercihte bulunabilir. Dolayısıyla uzun dönem talep
esnekliği, kısa dönem talep esnekliğinden büyük olacaktır.
Bir başka talep esnekliği türü de talebin gelir esnekliğidir. Bu esneklik türünde talep edilen miktar ile gelir ara-
sındaki hassasiyet ölçülecektir.

Ey = Talep edilen miktardaki yüzdesel değişim / Gelirdeki yüzdesel değişim

Bir mal veya hizmete duyulan ihtiyaç ne kadar büyük ise o mal veya hizmetin esnekliği de o kadar düşüktür.
Gıda ürünleri konuya örnek teşkil etmektedir. Öte yandan bir mala ihtiyaç ne kadar az ise o malın esnekliği
de o kadar yüksektir. İsviçre Alpleri bölgesindeki otellerde ultra her şey dahil bir kış tatili konuya bir örnektir.
• Talebin gelir esnekliği Ey < 0 ise o mal düşük maldır.
• Talebin gelir esnekliği Ey > 0 ise o mal normal maldır.
Talebin gelir esnekliği 0 ile 1 arasında hesaplanırsa bu mal ihtiyaç malı; birden büyük ise lüks maldır.

55
 2
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm I

3 Turizm dengesinin oluşumunu

açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Turizm Piyasa Dengesi

Piyasa; bir ürünü satın almak veya satmak için birbirleri ile ilişki kuran kişi veya firmaların oluşturduğu ortam-
lardır. Piyasa kavramından bahsederken satıcı veya alıcının yüz yüze gelmesi söz konusu olmayabilir. Alıcı ve
satıcı bir şekilde birbirleriyle iletişim kurabilir veya alım satım işleri gerçekleştirilebilir. Turizm piyasası çeşitli tu-
rizm ürünlerin satıldığı ve bu satılan ürünlere turist ya da ziyaretçilerin talepte bulundukları ortamlardır. Turizm
piyasasını turizm arz ve turizm talebinin ortaya çıktığı yerler olarak da tanımlayabiliriz.
Turistik ürünü satmak isteyen turizm işletmeleri ile turistik ürünü satın almak isteyen turistler turizm piyasasın-
da karşı karşıya gelirler. Turizm piyasasında turistik ürününün fiyatı, satıcılar olan turizm işletmeleri ile alıcılar
olan turistlerin karşılaşması ile oluşur. Böylece piyasa dengesi ise piyasa fiyatı ve miktarının kesiştiği noktaya
tekabül eder.
Devlet bazen, tüketiciyi korumak amacıyla, piyasaya müdahale ederek malın belirli bir fiyatın üstünde satılma-
sına engel olur. Bu durum tavan fiyat politikası olarak adlandırılır.
Devlet, tüketiciyi korumak amacıyla, bazen de kırsal kesimde yaşayan vatandaşların refahını iyileştirmek ve
fiyatlardaki dalgalanmaları azaltmak amacıyla, piyasaya tıpkı bir alıcı gibi girerek bir taban fiyat belirler.
Döviz arzının artması ve ülke parasının değer kazanması durumunda, ev sahibi ülke yabancı ülke vatandaşları
için pahalı hâle geleceğinden, turistik talepte bir daralma gerçekleşir. Bu durumda Merkez Bankası piyasa mü-
dahale ederek, döviz arzını daraltıcı önlemler alır.
Döviz talebinin artması, dövizi daha pahalı hâle getirerek ev sahibi ülke parasının değerini düşürür. Yani ülke,
diğer ülke vatandaşları için daha ucuz hâle geleceğinden kendisine yönelik turizm talebi de artacaktır.

56
 2
Turizm Ekonomisi

1 Aşağıdakilerden hangisi turizm arzının özel- 4 Aşağıdakilerden hangisi turizm arz esnekliği-
liklerinden biri değildir? ni ifade eder?

A. Turistik ürün niteliğinin gereği somut olması
B. Turistik ürünün ikamesi çok sayıda olması
C. Turistik ürün arz fiyatı hizmet kalitesi açısından
farklılık içermesi
D. Turistik ürün arzı ekonomik olamayan doğal
faktörleri çeşitlendirmesi
E. Turistik ürün tüketimi turistin turizm yerine
gelmesiyle oluşması
neler öğrendik?
A. Talep edilen miktardaki yüzdesel (%) değişim /
Fiyattaki yüzdesel (%) değişim
B. Arz edilen miktardaki yüzdesel (%) değişim /
Fiyattaki yüzdesel (%) değişim
C. Arz edilen son miktar / Son fiyat
D. Arz edilen ilk miktar / İlk fiyat
E. Arz edilen miktarın ortalaması / Fiyatın ortala-
ması

2 --------- bir coğrafi sınır içerisinde faaliyet 5 --------, bütün turist veya ziyaretçilerin belir-
gösteren turizm işletmelerinin belirli bir zaman di- li bir zamanda , bir coğrafi sınır içerisinde faaliyet
limi içinde turist veya ziyaretçilere belirli bir fiyat- gösteren turizm işletmelerinin arz ettiği turistik
tan sunduğu turistlik zenginliklerin toplamı olarak zenginlikten satın almayı planladıkları turistik
ifade edilir. ürün toplamıdır.
Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yeri aşağıdakiler- Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yeri aşağıdakiler-
den hangisi doğru şekilde tamamlar? den hangisi doğru şekilde tamamlar?
A. Turist A. Enflasyon
B. Turizm dengesi B. Turizm arzı
C. Turizm piyasası C. Turizm talebi
D. Turizm arzı D. İşsizlik
E. Turizm talebi E. Turizm piyasası

3 I. Doğal kaynaklar 6 Aşağıdakilerden hangisi turizm talebini etki-

II. Altyapı leyen ekonomik özelliklerinden biri değildir?
III. Üstyapı A. Milli gelir
B. Döviz kurları
IV. Konukseverlik
C. Ulaşım
V. Sosyal ve kültürel varlıklar D. Nüfus
Yukarıdakilerden hangileri turizm arzını etkileyen E. Boş zaman
faktörler arasında yer alır?
A. I ve II
B. I , II ve III
C. II , III ve IV
D. III , IV ve V
E. I ,II , III , IV ve V

57
 2
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm I

7 I. Bir mal veya hizmetin ikamesinin olup ol- 9 Aşağıdakilerden hangisi devletin bazen tüke-
maması ticiyi korumak amacıyla piyasaya müdahale ederek
neler öğrendik?

II. Bir mal veya hizmet için ayrılan paranın malın belirli bir fiyatın üstünde satılmasına engel
bütçe içerisindeki payı olduğu durumu ifade eder?
III. Fiyat değişimlerinden sonra geçen zaman A. Taban fiyat
B. Tavan fiyat
Yukarıdakilerden hangileri talebin fiyat esnekliğini
belirleyen unsurlar arasında yer alır? C. Piyasa fiyatı
D. Piyasa miktarı
A. Yalnız I E. Girdi fiyatı
B. I ve II
C. I ve III
D. II ve III
10 Aşağıdakilerden hangisi devletin, bazı du-
rumlarda piyasaya tıpkı bir alıcı gibi girerek üreti-
E. I, II ve III
ciyi korumaya çalıştığı durumu ifade eder?
A. Taban fiyat
8
Aşağıdakilerden hangisi özel istihdam bürosu
B. Tavan fiyat
aracılığıyla geçici iş ilişkisinin en fazla 4 ay süreyle
kurulabildiği ve en çok 8 aya kadar uzatılabildiği C. Piyasa fiyatı
durumlardan biridir? D. Piyasa miktarı
E. Girdi fiyatı
A. Ekonomi
B. Turist
C. Talep
D. Piyasa
E. Arz

58

Turizm Ekonomisi
1. A Yanıtınız yanlış ise “Turistik Arzın Özellikle-
ri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
2. D Yanıtınız yanlış ise “Turizm Arzı” konusunu
yeniden gözden geçiriniz.
3. E Yanıtınız yanlış ise “Turizm Arzını Etkileyen
Faktörler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
4. B Yanıtınız yanlış ise “Turizm Arz Esnekliği”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
5. C Yanıtınız yanlış ise “Turizm Talebi” konusu-
nu yeniden gözden geçiriniz.
2
Yanıtınız yanlış ise “Turizm Talebinin Etki-
6. E
leyen Faktörler” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı
Yanıtınız yanlış ise “Talebin Fiyat Esnekliği-
7. E
ni Belirleyen Unsurları” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.
8. D Yanıtınız yanlış ise “Turizm Piyasa Dengesi”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
9. B Yanıtınız yanlış ise “Turizm Piyasa Dengesi”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
10. A Yanıtınız yanlış ise “Turizm Piyasa Dengesi”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
59
2
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm I

Araştır Yanıt
2 Anahtarı

Araştır 1

Turizm arzı bir coğrafi sınır içerisinde faaliyet gösteren turizm işletmelerinin belirli bir zaman dilimi içinde
turist veya ziyaretçilere belirli bir fiyattan sunduğu turistlik zenginliklerin toplamı olarak ifade edilebilir. Bu
soruya yaşamla ilişkilendir formatında bir örnek ile cevap verelim.
Karabük’ün turizmde yeni gözdesi: Yenice Ihlamur Teras
Türkiye’nin en büyük blok ormanlarını içinde barındıran ve Avrupa’nın 100 orman sıcak noktasından biri kabul
edilerek koruma altında olan Yenice ormanları ilçenin son yıllarda turizm çıtasını yükseltti. Yenice Belediyesinin
hayata geçirdiği ve Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı’nın (BAKKA) desteği ile içerisinde bungalov evlerinin bu-
lunduğu Ihlamur Seyir Terası’nda açılan Flora (Bitki) ve Fauna (Hayvan) Müzesi ilgi görmeye başladı.
İlçenin hakim tepelerinden bir tanesi üzerine yapılan ve manzarası ile vatandaşların vazgeçilmezi olan Yenice
Seyir Terası’nda bölgenin doğa ve yaban hayatının zenginliğini göstermek amacıyla açılan Flora (Bitki) ve
Fauna (Hayvan) Müzesi yoğun ilgi görmeye başladı. Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı’nın (BAKKA) verdiği
hibe desteğiyle Ihlamur Teras Tesisleri’nde açılan “Bitki ve Hayvan Müzesi”nde tahnit işlemiyle dondurulmuş
boz ayı, geyik, kurt, karaca, sülün, atmaca ve yaban ördekleri bulunmaktadır.
Yenice Belediyesi tarafından oluşturulan müzede bu coğrafya üzerinde yaşayan yabani hayvanların doğa içeri-
sindeki yaşam biçimleri sergiliyor. Sahip olduğu yaban hayat ve bitki çeşitliliği ile insanların ilgisini çeken ve
1999 yılında Dünya Doğayı Koruma Vakfı tarafından acil korunması gereken 100 sıcak noktadan biri ilan
edilen Yenice Ormanlarında bulunan endemik bitkiler müzede kurutulmuş halde sergileniyor. Ayrıca müzede
bölgede bulunan 134 adet çeşitli kelebekler hakkında da bilgiler yer alıyor.
Yenice Belediye Başkanı Zeki Çaylı, Yenice Ihlamur Seyir Terası’nın sadece Yenice’nin değil Türkiye’nin en
güzide yerlerinden birisi olduğunu belirterek, “Daha da gelişecek. Büyüyerek gelişimini sürdürecek. Şimdilik
imkanlarımız ölçüsünde yapabildiklerimiz bu kadar. Önümüzdeki zaman zarfında daha da geliştirmek için
bütün gayretimizi ortaya koyacağız” dedi.
Flora (Bitki) ve Fauna (Hayvan) Müzesini yaparken amaçlarının bölgede yaşayan yaban hayatını ve doğa zenginlik-
lerini sergilemek olduğunu ifade eden Çaylı, “Bu sergilemeyi yaparken elimizdeki mevcut hayvanlar buranın tama-
mını yansıtmıyor aslında. Daha eksiğimiz var. Bu kadar bulabildik. Önümüzdeki süreçte bütün Yenice Ormanla-
rında yaşayan bütün yaban hayatını ilgilendiren hayvanlarını bu müzede sergileyerek Yenice’nin doğa zenginliklerini
halkımız daha doğrusu buraya gelen vatandaşlarımıza izletmek istiyoruz” diye konuştu.
Müzede ilk etapta ‘çakal, ayı, kurt, karaca, atmaca, sülün, birkaç tane de ördek gibi çeşitli hayvanların içleri
doldurulmuş ve dondurulmuş olarak sergilendiğini kaydeden Çaylı, “Değişik hayvanların da sergide yer alması
için gerekli çalışmalar yapacağız. “Bunların yanında Yenice’mizde 134 çeşit kelebeğimiz var. Kelebeklerle ilgili bir
standımız var. Endemik bitkileri altında bilgileri ile birlikte belli bir kısmını astık. Bu şekilde Yenice’miz doğasıyla
bütün zenginliklerini halkımıza, buraya gelen vatandaşlarımıza sunmak istiyoruz” İfadelerini kullandı.
Çaylı, 2020 yılında Ihlamur Seyir Terası’nda Çalışan ve Üreten Kadınlar Kooperatifi kuracaklarını kaydede-
rek, şunları söyledi: “Burada imalathane açacağız. Yöremizde ıhlamurla alakalı ve diğer kızılcık olsun farklı
boyutlarıyla üretim yaparak Yenice Ihlamur Teras markasını Türkiye markası yapmak için elimizden geleni
yapacağız. Muhtemelen bir sauna yapmayı düşünüyoruz. Onun dışında zıplayn denilen bir aygıt var. Onu da
kendimiz değil bir şekilde yap işlet devret ile yaptırmayı düşünüyoruz. Hepsini 2020 yılı içerisinde gerçekleştirip
bu bölgeyi, kültür turizmi olan Safranbolu ve deniz turizmi olan Amasra’nın yanında Yenice’yi doğa turizmine
katıp daha da zenginleştirmek amacı ve gayreti içerisindeyiz.” Ihlamur Seyir Terası’na tahmin edilenden daha fazla
ilgi gösterildiğini dile getiren Çaylı, “ Biz burayı yeni inşa ederken bu kadar ilgi olabileceğini amaçlamıştık ama dü-
şünmemiştik. Amacımız Yenice’ye istihdamı arttırıcı faaliyetlerde bulunmaktı. Daha küçük ölçekli düşünürken bu
kadar büyük ölçekli bir tesis yaptık. Bunun bize yetmeme noktasında geldiğini gözlemliyoruz. Bu da bize mutluluk
veriyor. Artık bundan sonrası bu bölgede yaşayan insanların, özel sektörün girişimcilerin yapacağı yatırımlarla gelen
vatandaşların hizmetini görme noktasında onlara da bir iş alanı çıkmış oluyor” dedi.

Kaynak: https://www.sabah.com.tr/turizm/2019/11/27/karabukun-turizmde-yeni-gozdesi-yenice-ihlamur-teras

60
 2
Turizm Ekonomisi

Araştır Yanıt
2 Anahtarı

Araştır 2

Bir malı satın almak için talepte bulunanlar piyasanın talep yönünü oluşturur. Turizm talebi, turist gönderen
bir yerden turist çeken bir yere olan hareketliliktir. Yani bütün turist veya ziyaretçilerin belirli bir zamanda - bir
coğrafi sınır içerisinde faaliyet gösteren turizm işletmelerinin arz ettiği turistik zenginlikten- satın almayı plan-
ladıkları turistik ürün toplamıdır. Turistik gezi yapma isteğinde bulunan ve bu isteği gerçekleştirebilecek gelire
sahip olan kişiler, turizm talebine konu olur. Bu soruya yaşamla ilişkilendir formatında bir örnek de verelim.
Plaja girmeden önce randevu almaya hazır mısınız?
Haziranda her şeyin bittiğini varsayın. Yaz planınız ne? Her yaz gittiğiniz tatil köyüne mi gideceksiniz? Almayı
planladığınız o yurtdışı turu ne olacak? Uçağa hemen binecek misiniz? Kısacası: Bu yaz bizi nasıl bir tatil
anlayışı bekliyor?
Dün farklı isimlere korona sonrası geleceğe dair öngörülerini sormuştum.
Bugün sadece bu yaz turizmde neler olur, bir ona bakalım.
Çarpıcı misal: Turizmci ve Tur Operatörleri Platformu Sözcüsü Cem Polatoğlu’nun bu konudaki öngörüleri
radikal.
Şöyle diyor Polatoğlu: “Uçaklar yüzde 50 kapasiteyle uçacak.
500 ya da 1000 odalı otel projeleri rafa kalkacak.
Her şey dahil sistemi önemini kaybedecek. Hatta ‘açık büfe’ son bulacak.
Airbnb’nin yazlık versiyonunu düzgün yapanlar kazanacak.
Plajlara giriş çıkışlar, hatta şezlonglar randevulu ve mesafeli olacak.
Otobüs firmalarının işi zor. Grup turları azalacak.
Yan yana oturmanın yasak olduğu otobüslerde en fazla 20-25 kişi bulunabilecek.
Kongre turizmi, motivasyon gezileri, büyük şirket toplantıları, seminerler için sona yaklaşıldı. Kongreler sanal
ortamda yapılmaya başlandı bile...
Acente ve tur operatörleri ise konsept değiştirecek.
Kitle turizminden uzaklaşacaklar. Kişiye özel turlara yönelecekler.”
ARABAYLA KISA MESAFELERE... Seyahat danışmanı Özlem Avcıoğlu ise “Bu yaz daha dikkatli hareket edece-
ğiz” diyor: “Uçağa binmek yerine arabayla kısa mesafelere yolculuk edeceğiz. Yurtdışı yerine iç turizm patlayacak.”
Şunu da söylemeden geçmiyor Avcıoğlu:
“Ama çok seyahat eden biri olarak tabii ki gerekli önlemleri alıp uça-
ğa bineceğim. Uçuşlar açılır açılmaz New York’a gideceğim. Korkunun ecele faydası yok!”
BİLET FİYATLARI YÜKSELİR Jules Verne Travel&Event’in genel müdürü Ayşe Yağcı Büyükpınar, “Bu kadar
evde oturduktan sonra bir yerlere gitme isteği elbette olacak ama seyahat etmek eskisi kadar kolay olmayacak”
görüşünde. “Çünkü” diyor Büyükpınar, “Koltuk sayısı azaltmak, yani 200 koltuklu uçağı 100-120 koltuktan
satışa çıkarmak gibi önlemler nedeniyle havayollarının maliyeti artacak. Bu nedenle bilet fiyatları yükselecek.”
KARAVAN VE TEKNE TATİLİ GÖZDE OLUR Büyükpınar bu yaz karavan ve tekne tatilinin gözde olaca-
ğını söylüyor: “Bu yaz endişeliler bir süre bir yere gitmeyecek. Ancak 2021’de kendilerine gelirler. O nedenle
bu yaz butik otellere, sakin beldelere gitme eğilimi artacak. Karavan ve tekne tatili popüler olacak.” Büyükpı-
nar uçuşların ise kademeli olarak mayıs ortası gibi başlayacağını düşünüyor.
Sahilde yürüyene ceza var da...
Bu hafta sonu hava çok güzel. Tam anlamıyla evde kalma halimizi sınayacağız yani. Neyse ki dışarı çıkıp uzun
yürüyüşlere kalkanlar için cezalar caydırıcı.
Ama cezalar neden sadece sahil hattındakiler için çok yoğun?
Şehrin diğer ana ve ara hatları bu konuda gayet rahat...
Yeni şarkıların ‘en’leri
Kaynak: https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/onur-basturk/plaja-girmeden-once-randevu-almaya-hazir-mi-
siniz-41492287

61
2
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm I

Araştır Yanıt
2 Anahtarı

Piyasa; bir ürünü satın almak veya satmak için birbirleri ile ilişki kuran kişi
veya firmaların oluşturduğu ortamlardır. Piyasa kavramından bahsederken sa-
tıcı veya alıcının yüz yüze gelmesi söz konusu olmayabilir. Alıcı ve satıcı bir
şekilde birbirleriyle iletişim kurabilir veya alım satım işleri gerçekleştirilebilir.
Turistin bir acentenin web sitesi üzerinden tur paketini acenteye uğramadan
satın alması konuya örnek gösterilebilir. Turizm piyasası çeşitli turizm ürünle-
Araştır 3 rin satıldığı ve bu satılan ürünlere turist ya da ziyaretçilerin talepte bulunduk-
ları ortamlardır. Turizm piyasasını turizm arz ve turizm talebinin ortaya çıktığı
yerler olarak da tanımlayabiliriz. Bir malın arz edilen miktarıyla talep edilen
miktarlarının eşit olduğu noktaya piyasa dengesi denir. Piyasalarda alıcıların
isteği fiyatın düşük olması; satıcıların isteği ise fiyatın yüksek olması yönünde-
dir. Dolayısıyla bu iki zıt durum anlaşma ile bitmesi yani tarafların bir fiyat ve
miktar üzerinde mutabık kalması, bir uzlaşmayı ifade eder ki işte bu duruma
denge denir. Ayrıca piyasa dengesinin oluştuğu noktaya tekabül eden fiyat
piyasa fiyatı ve miktar ise piyasa miktarıdır.

62
 2
Turizm Ekonomisi

Kaynakça
Begg, D., Fischer S. ve Dornbusch (2010). İktisat. 8. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Begg, D., Fischer S. ve Dornbusch (2001). Makro İktisat. Alkım Yayınları, İstanbul.
Case, E. K., Fair, R. C. ve Oster, S. M. (2012). Ekonominin İlkeleri. 8 Baskı, Palme Yayıncılık, Ankara.
Dogru, T., Işık, C. ve Sirakaya-Turk, E. (2019). The balance of trade and exchange rates: Theory and
contemporary evidence from tourism. Tourism Management, (74): 12-23.
Ertek, T. (2008). MYO’lar İçin İktisada Giriş. 1 Baskı, Beta, İstanbul.
Işık, C., Küçükaltan, E. G., Çelebi, S. K., Çalkın, Ö., Enser, İ. ve Çelik, A. (2019). Tourism and entrepreneurship:
A literature review. Journal of Ekonomi, 1(1): 1-27.
Işık, C., Sirakaya-Turk, E. ve Ongan, S. (2019). Testing the efficacy of the economic policy uncertainty index
on tourism demand in USMCA: Theory and evidence. Tourism Economics, 1354816619888346.
Işık, C., Dogru, T. ve Turk, E. S. (2018). A nexus of linear and non‐linear relationships between tourism
demand, renewable energy consumption, and economic growth: Theory and evidence. International Journal
of Tourism Research, 20(1): 38-49.
Işık, C. ve Selçuk, G. N. (2018). Turizm Ekonomisi. Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi Yayınları.
Işık, C. (2015). Turizmde otel oda fiyatı, kişi başı GSYİH ve havaalanlarındaki iç hat yolcularının otel oda
talebine etkisi: ARDL sınır testi yaklaşımı. Kafkas Universitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (16): 165-
176.
Işık, C. (2015). Foreign Direct Investment in Tourism: Panel Data Analysis of D7 Countries. Athens Journal of
Tourism, (2)2: 93-103.
Işık C. (2012). The USA’s International Travel Demand and Economic Growth in Turkey: A Causality Analysis.
Tourismos: An International Multidisciplinary Journal of Tourism, (7)1: 235-252.
Işık, C. (2010). Türkiye’de Yabancı Ziyaretçi Harcaması ve Turizm Gelirleri İlişkisi: Bir Eş-bütünleşme Analizi
(1970-2008). Sosyoekonomi, (2): 115- 128.
Lipsey, R. G., Courant, P. N. ve Ragan, C. (1999) Economics. 12. Baskı, A & W, New York.

63
 Bölüm 3
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm II

1 2
öğrenme çıktıları

Tüketici (Fayda) Teorisi ve Turizm Üretici Teorisi ve Turizm

1 Tüketici teorisini açıklayabilme 2 Üretici teorisini açıklayabilme

3 Piyasalar
3 Piyasaların oluşumunu açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • Turizm • Ekonomi • Üretici teorisi • Tüketici teorisi • Piyasalar

64
 3
Turizm Ekonomisi

GİRİŞ
Bu bölümde turist veya ziyaretçinin (tüketici) zevk ve tercihlerinin mal ve hizmetlerin belirlenmesinde
etkili olan kararları irdelenecektir. Bu amaçla sırasıyla fayda, kayıtsızlık eğrileri ve marjinal ikame oranı
konuları incelenecektir. Bu bölümün devamında üretici davranışları üzerinde durulacaktır. Konuların akışı
içerisinde öncelikle üretim kavramı, devamında turizm işletmelerinin üretim amacı ve daha sonra üretim
ile üretim faktörleri arasındaki ilişki irdelenmek suretiyle üretim konusu açıklanacaktır. Bölümün son kıs-
mında ise piyasa (tam rekabet-monopol-monopollü rekabet ve oligopol) türlerine değinerek bölüm sona
erdirilecektir.

TÜKETİCİ (FAYDA) TEORİSİ VE TURİZM

Tüketici teorisi, fayda teorisi olarak da bilinmektedir. Tüketici tercihlerinin niteliği kapsamında önce
toplam fayda ve marjinal fayda ilkeleri ele alınacak, daha sonra azalan marjinal fayda teorisi ve marjinal fay-
da kanunu incelenecektir. Bu kısmın sonunda bireysel talep
eğrisinin nasıl elde edileceği üzerinde durulacaktır.
Tüketici hangi mal ve hizmetten ne kadar satın alacağına
karar veren birimdir. Tüketici bir birey olabileceği gibi hane-
halkı da olabilir. Turizm sektöründe ise tüketici turist veya
ziyaretçi kavramları ile ifade edilir. Bir turistik ürünün seçi-
mine bazen birey tek başına karar verirken bazen de tüm ha-
nehalkı birlikte karar vericidir.

Toplam Fayda ve Marjinal Fayda

Neo-klasik iktisat görüşü bir tüketicinin (turist veya zi-
yaretçinin) amacının faydasını maksimum yapmak olduğunu
savunur. Neo-klasik görüşte, tüketici belirli bir mal veya hiz-
meti tercih etmesi durumunda ortaya çıkan faydanın ölçebi-
leceği veya faydanın tüketiciden tüketiciye farklılık gösterebi-
leceği ifade edilir.
Bu bölüme tüketici tercihlerinin niteliğini tartışarak baş-
layabiliriz. Turist veya ziyaretçi rasyonel seçimler yapabilmesi
için karşılaştığı fırsatları öncelik sıralamasına tabi tutması,
yani zevk ve tercihlerini ortaya koyması, gerekir. Farklı turist
veya ziyaretçi tercihleri farklı kararları da beraberinde getirir.
Resim 3.1

dikkat
Burada bahsi geçen farklı kararların neler olduğu, bu bölümde fayda teorisi kısımda açıklanmıştır.

65
3
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm II

Turist (veya ziyaretçi) karar verirken;
• Tercihleri tam olmalıdır. Bir turist farklı iki
tatil fırsatının olduğunu varsayalım. İlk se-
çenekte otel paketinde ultra her şey dâhil,
ikincisinde her şey dâhil olsun. Bu iki fırsat
karşısında turist ister ultra her şey dâhil ola-
nı, ister her şey dâhil olanı veya isterse iki
fırsata da kayıtsız kalsın. Bu üç durumda da
turist veya ziyaretçinin tercihi tamdır.
• Turist tercihleri geçişli ve tam olmalıdır. Bir
turistin farklı üç tatil paketi fırsatına sahip
olduğunu varsayalım. Birinci pakete her şey
dâhil, ikinci pakete sadece sabah kahvaltısı
ve üçüncüsüne ise yalnız oda dâhil olsun.
Böylesi bir durumda turist birinci paketi
ikinciye, ikinci paketi üçüncüye tercih edi-
yor ise, turistin kararının tutarlılık ve geçişli
olması adına birinci paketi üçüncü pakete
de tercih etmesi gerekir. Ayrıca turist birin-
ci paketi ikinci pakete, ikinci paketi üçün-
cü pakete tercih etmiyor ise bu durumda
tercihlerin tutarlı ve geçişli olabilmesi için
birinci tercihi üçüncüye tercih etmemesi
gerekir.
• Bir turistik ürünün çoğu azına tercih edil-
melidir: Bir turistin iki tatil paketi fırsatı
olduğunu varsayalım. Erken rezervasyon
döneminde birinci pakette yetişkin yanında
12 yaş altı ilk çocuk ücretsiz ve ikinci ço-
cuk ise yüzde elli indirimli olsun. Sezonda
ikinci pakette yetişkin yanında 12 yaş altı
ilk çocuk ücretsiz ve ikinci çocuk için de ye-
tişkin kişi gibi sayılsın. Bu durumda birinci
fırsat ikinci fırsattan daha fazla imkânlar
sunmaktadır. Bu nedenle birinci fırsat ikin-
ciye tercih edilmelidir.
Bir malın çoğunun azına tercih edilmesi, mal-
ların iyi mal olması durumunda geçerli iken malın
kötü mal olması durumunda ise o malın azının ço-
ğuna tercih edilmesi söz konusudur.
Toplam fayda (TU), bir mal veya hizmetten belli
bir miktar tüketildiği zaman elde edilen faydadır.
Marjinal (Ek) fayda (MU), bir mal veya hiz-
metten bir birim daha fazla veya bir birim daha az
tüketildiği zaman toplam faydada meydana gelecek
değişimdir.
Fayda fonksiyonu, herhangi iki mal (ikame veya
ilgisiz olan) kullanılarak yazılacak olursa;
U = f (qa , qb ) biçiminde ifade edilir. Fonksi-
yonda;
qa: A malının tüketilen miktarlarını,
qb: B malının tüketilen miktarlarını temsil et-
mektedir.
Turist veya ziyaretçinin turistik bir malın tüke-
timinden elde ettiği toplam fayda düzeyi doyum
noktasını ifade eder. Doyum noktasından sonra tü-
ketime devam edilirse toplam fayda azalır. Konuyu
bir örnekle somutlaştıralım.
Ziyaretçi A bir haftalık otel tatili için oda kah-
valtı satın aldığını varsayalım. Ziyaretçi A’nın bu
bir haftalık tatil süresince kahvaltı mönüsünün sağ-
layacağı toplam ve marjinal fayda değerleri Tablo
3.1’de sunulduğu gibi olsun.

Tablo 3.1 Kahvaltıya İlişkin Toplam fayda ve marjinal fayda.

Oda Kahvaltısı Toplam Fayda Marjinal (ek) Fayda
(Günlük) (TUa) (MUa)
0 0
1 7 (7-0)=
7 (0+7)
2 13 (13-7) = 6 (7+6)
3 17 (17-13) = 4 (13+4)
4 19 (19-17) = 2 (17+2)
5 20 (20-19) = 1 (19+1)
0 (20+0)
6 20 (20-20) =
-2 (20+(-2))
7 18 (18-20) =
Not: Kahverengi renkli olan rakamlar toplam fayda ve marjinal faydanın elde edilişini göstermektedir.

66

Turizm Ekonomisi
Ziyaretçi A’nın ilk kahvaltısından elde edeceği
toplam ve marjinal faydalarının her ikisi birden 7
birimdir (ilk gün olduğu için). Ziyaretçi A’nın ikin-
ci gün kahvaltısından elde edeceği toplam fayda 13
birime ulaşırken, marjinal faydası ise 7 birimden 6
birime düşmüştür. Üçüncü gün toplam faydanın
17 birime çıkmasına karşın marjinal faydası 4 biri-
me düşmektedir. Bu durum toplam fayda 20 birim
(en yüksek) ve marjinal fayda da 0 olana kadar de-
vam eder. Bu noktadan sonra toplam ve marjinal
faydada düşüş baş gösterir.
Bir mal veya hizmetin her ilave birimden daha
az fayda elde edilmesi durumunda azalan marji-
nal fayda kanunu geçerli olur. Diğer tüm turistik
ürünlerin tüketimi sabit tutulduğunda, bir turistin
belli bir turistik üründen elde ettiği fayda o turistik
ürünün tüketimi arttıkça azalacaktır.
Yaşamla İlişkilendir
TÜRSAB Başkanı duyurdu: Yaz için yerli
turiste uygun tatil paketi geliyor
TÜRKİYE Seyahat Acenteleri Birliği (TÜR-
SAB) Başkanı Firuz Bağlıkaya, Turizm İstişare
Kurulu (TİK) ile birlikte koronavirüs salgını son-
rasında sektörü canlandıracak adımlar atmak için
çalıştıklarını belirterek, Yaz aylarında yerli turistin
tatil yapabilmesi için mümkün olduğunca stan-
dart ve uygun tatil paket hazırlıklarımız var” dedi.
Global bir krize dönüşen koronavirüs salgı-
nının Türkiye turizm sektörüne etkileri ve sektö-
rün beklentileri hakkında açıklamalarda bulunan
TÜRSAB Başkanı Firuz Bağlıkaya, koronavirüs
salgınından en çok etkilenenlerin seyahat ve tu-
rizm sektörleri olduğuna dikkat çekti. Rezervas-
yonların bıçak gibi kesildiğini ve ardından iptalle-
rin başladığını söyleyen Bağlıkaya, Sektör şu anda
kasım, aralık, ocak, şubat aylarında yapılan tüm
ön rezervasyonlarını kaybediyor. İptaller ardı ardı-
na gelirken, yeni rezervasyon hiç gelmiyor” dedi.
’REZERVASYONLARI ERTELEYİN’
Türkiye’ye seyahate gelmek isteyenlere ’rezer-
vasyonlarınızı iptal etmeyin, erteleyin, ileri bir ta-
rihe öteleyin’ yönünde telkinlerde bulunulduğu-
nu belirten Bağlıkaya, Ancak yurt dışından gelen
yeni rezervasyon hiç yok. Yurt içinde de seyahat
3
Azalan marjinal fayda: Bir mal veya hiz-
metin her ilave birimden daha az fayda
elde edilmesidir.
1890 yılında Alfred Marshall’ın “insan doğası-
nın bilinen temel eğilimi” prensibi azalan marjinal
fayda ilkesidir. Basit bir sezgiyi ifade edecek olur-
sak; yaz aylarında doluluk oranları ile kış ayların-
daki doluluk oranlarının aynı olmaması konuya
örnek olarak gösterilebilir.
Azalan marjinal fayda kanunu, marjinal fayda
eğrisinin negatif eğimli olduğunun bir işaretidir.
acenteleri çok zor durumda. Şu anda rezervasyon
yapmış, tatil satın almış insanların paralarını geri
talep ettiği yerler seyahat acenteleri. Acente, para-
yı alıp cebine koymuyor. Otel, uçak ve diğer ser-
vis hizmetleri ödeniyor. Para adreslere dağıtılmış
durumda. Seyahat acentesi parayı ödemiyor gibi
görünüyor ama para nasıl ödenecek? Tüketici
hakları düzenlenirken aslında acentenin ve diğer
paydaşların ilişkilerinin de düzenlenmiş olması
lazım” diye konuştu.
REZERVASYON KAYIPLARI YÜZDE
35- 40’A ÇIKTI
Bu süreçte kimsenin gemisini tek başına kur-
taramayacağının çok açık olduğuna işaret eden
Bağlıkaya, krizin el birliğiyle atlatılabileceğini
dile getirdi. Yurt dışı rezervasyonlarında kayıp-
ların yüzde 35-40 oranına ulaştığını kaydeden
Bağlıkaya, Önümüzdeki dönemde sektörde kart-
lar yeniden dağılacak, oyuncular değişecek gibi
görünüyor. Türk turizmciler olarak yerimizde
sapasağlam olmamız lazım ki bu arayı mümkün
olduğunca telafi edebilelim. Krizin ne zaman bi-
teceği öngörülememesinden dolayı şubat, mart,
nisan ayları gitti. Şu anda sektör sıfıra doğru gidi-
yor. Yaşadığımız şey çoklu organ yetmezliği gibi.
Uçak seferleri iptal olduğundan yabancı turistin
gelmesi mümkün değil” dedi.
67
3
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm II

YERLİ TURİSTE UYGUN PAKET

İç turizmde vatandaşa ’tatilini iptal etme, ertele çağrısı’ yaptıklarını dile getiren TÜRSAB Başkanı
Bağlıkaya, TİK ile birlikte koronavirüs salgını sonrasında sektörü canlandıracak adımlar atmak için çalış-
tıklarını anlattı. Yaz aylarında yerli turistin tatil yapabilmesi için mümkün olduğunca standart ve uygun
tatil paket hazırlıkları olduğunu belirten Bağlıkaya, Hava yollarının belli destinasyonlara ve otellerinse
belli bir kapasiteye kadar sabit fiyat uygulaması yapabileceğini, acentelerin da bunu paket haline getirerek,
minimum giderleri kadar bir masraf ekleyerek satma konusunda bir çalışma var” diye konuştu.
HER ŞEY DAHİL DEĞİŞEBİLİR
Bu konuda ilgili görüşmelerin devam ettiğini dile getiren Bağlıkaya, Önümüzdeki haftaya kadar
tamamlayıp açıklamayı planlıyoruz. Sezon öncesi yeni tedbirler de almak gerektiriyor. Açık büfe siste-
minin nasıl devam edeceği de belirsiz. Salgın devam ederse her şey dahil model değiştirebilir, aksi halde
insanlar o ortamda olmak istemeyecektir” dedi.

Kaynak: https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/tursab-baskani-duyurdu-yaz-icin-yerli-turiste-uygun-
tatil-paketi-geliyor-41472130

Tüketici Dengesi Tua II. Bölge

Azalan marjinal fayda kanunu açıklandıktan Maksimum
sonra, tüketici “hangi mal ve hizmetlerden satın
alıp tüketirse elde edeceği toplam faydası en yük-
17 Toplam Fayda (TL)
sek olur?” sorusunun cevabını arayalım. Bu amaçla
tüketici dengesi için üç kriter göz önünde bulun-
durulmalıdır. Bunlar; tüketicinin sınırlı geliri, mal 13

ve hizmetlerin fiyatı ve tüketiciyi en fazla mutlu I. Bölge III. Bölge

edecek mal bileşimidir. Artan Azalan
Tüketici dengesini bir örnek üzerinden ele ala- 7
lım. Ziyaretçi A’nın X tatil paketi fırsatına ilişkin
bir haftalık tatili sırasında kahvaltılardan elde ettiği
toplam ve marjinal fayda değerlerini (Tablo 3.1’de
verilen), Şekil 3.1 üzerinde inceleyelim.
Qa
Şekil 3.1, Tablo 3.1’in verilerinden elde edilen 0 1 2 3 4 5 6 7
bilgilerle çizilmiştir. Şekilde görüldüğü üzere Ziya-
retçi A altıncı kahvaltısında, toplam faydası maksi- Mua

mum düzeye çıkarken marjinal faydası ise sıfır ol-

muştur. Bu noktadan sonra tüketilecek her birim 7
kahvaltının toplam faydaya katkısı negatif olacaktır.
Ziyaretçi A’nın, tükettiği kahvaltı miktarı art- 6
tıkça tüketilen her birim kahvaltının toplam fay-
daya katkısı bir öncekinden daha az olacak, toplam
4
faydası maksimum olduktan sonra ise marjinal fay-
dası sıfır olacaktır. 2

0 Qa
1 2 3 4 5 6 7
(0)
-2 (-)

Marjinal Fayda (MU)

Şekil 3.1 Toplam Fayda ve Marjinal Fayda

68

Turizm Ekonomisi
Bir mal veya hizmetten elde edilen toplam fay-
da maksimum iken marjinal fayda sıfıra eşit olduğu
nokta doyum noktasıdır.
Toplam fayda eğrisine göre;
• Birinci bölgede, tüketim miktarı arttıkça
toplam fayda azalan oranlarda artar.
• İkinci bölgede, faydanın maksimuma ulaş-
tığı bölgedir.
• Üçüncü bölgede, maksimum noktasından
sonra gerçekleştirilecek bir tüketim artışı
toplam faydayı azaltır.
Marjinal Fayda Eğrisine göre;
• Birinci bölgede, marjinal fayda eğrisi pozi-
tiftir.
• İkinci bölgede, marjinal fayda eğrisi sıfırdır.
• Üçüncü bölgede, marjinal fayda eğrisi ne-
gatiftir.
Marjinal fayda eğrisinin negatif eğimli olması
azalan marjinal fayda ilkesinin yansımasıdır. Yani,
bir turistin belli bir turistik ürünün birbirini takip
eden birimlerinden elde ettiği fayda, diğer bütün
turistik ürünlerin tüketimi sabit tutulduğunda, bu
ürünün tüketimi arttıkça azalacaktır. Bu kural tü-
ketim teorisinin temelini teşkil etmektedir.
Fayda Maksimizasyonu
Tüketici için pek çok mal ve hizmet seçeneği
söz konusudur. Belli bir zaman dilimi içerisinde
tüketici gelir, fiyat ve mutluluk kriterleri çerçeve-
sinde faydasını maksimum yapmaya çalışır. Tüke-
tici fayda maksimizasyonu için X ve Y mallarından
öyle miktarlar satın almalıdır ki bu malların son bi-
rimlerinin parasal karşılığı olan marjinal faydaları
birbirine eşit olsun. Bu durumda;
Tüketici Dengesi = (MUa / Pa ) = (MUb / Pb )
biçiminde gösterilmektedir.
Örneğin; Bir tüketicinin 2019 sömestre tatilin-
de Uludağ Kış Turizm Merkezinde tatil paketi ile
birlikte özel kayak kursu almış olduğunu varsaya-
lım. Tatilin marjinal faydasının günlük konaklama
ücretine oranı ile kayak kursunun marjinal fayda-
sının günlük kayak kursu fiyatına oranı birbirine
eşit ise tüketici faydasını maksimum kılabilecektir.
Fayda, 19. yüzyılın başarından itibaren bazı teo-
risyenleri tarafından ilk defa kullanılmıştır. İktisat-
3
çılar bir malın belirli bir miktarının tüketiminden
elde edilecek faydanın sayısal olarak ölçülebileceği
savunmuştur. Kardinal sayı sistemi faydanın ölçü-
münde kullanılır.
Öte yandan 20. yüzyılda birtakım teorisyenler ise
faydanın ordinal olarak ölçülebileceğini savunmuştur.
İktisatçılar, bir malın belirli bir miktarının tüketimin-
den elde edilecek faydayı sıralamaya tabi tutmuştur.
Dolayısıyla, ordinal fayda tüketim alternatiflerinin
sıralanmaya tabi tutulması iken kardinal fayda ise bu
alternatiflerin ölçülmesini ifade etmektedir.
dikkat
Burada bahsi geçen ordi-
nal ve kardinal yaklaşımlar
neler olduğu, bu bölümde
ordinal faydanın anlatıldığı
kısımda açıklanmıştır.
Kayıtsızlık Eğrileri
Kayıtsızlık eğrileri tüketicilerin zevk ve tercihle-
rinin ordinal ölçümüdür. Kayıtsızlık eğrileri, aynı
tatmin düzeyini sağlayan farklı mal bileşimlerinin
geometrik gösterimidir. Bu durumda eğri üzerinde
tatmin aynı iken mal bileşimleri farklılaşır.
Kayıtsızlık eğrileri, iktisat yazınında eş fayda eğ-
rileri veya farksızlık eğrileri olarak da adlandırılır.
Kayıtsızlık eğrisi Şekil 3.2.’de gösterilmiştir.
Tüketici U0 kayıtsızlık eğrisi üzerinde A veya B
noktaları arasında ister keman kursu ister yaz tatili
olsun aynı faydayı elde etmesi yani kayıtsız kalması
söz konusudur.
Kayıtsızlık eğrilerinin özellikleri;
• Negatif eğimlidir. Aynı fayda düzeyinde ka-
labilmek için bir malın tüketilen birimleri
arttığında diğer malın tüketilen birimleri
azalması gerekir. Şekil 3.2’ye göre A nok-
tasında a malının tüketilen miktarı 8 birim
iken b malının tüketilen birimi ise 20 bi-
rimdir. C noktasında ise a malının tüketi-
len miktarı 12 birim ve b malın tüketilen
miktarı ise 11 birimdir. Dolayısıyla negatif
eğimin bir sonucu olarak A noktasından B
noktasına doğru bir değişim a ve b malları-
nın tüketilen miktarlarını değiştirir.
69
3
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm II

• Birbirleri ile kesişmezler. Bir mal demeti di-
ğer mal demetine nazaran a ve b malların-
dan daha farklı mal bileşimleri içerir. Şekil
3.2’de gösterildiği gibi U0 ve U1 kayıtsızlık
eğrileri birbirleri ile kesişmezler.
• Genellikle orijine dış bükeydir. Azalan mar-
jinal fayda ilkesi gereği bir malın tüketilen
birimlerinden elde edilen fayda o malın
tüketilen birimleri arttıkça azalır. U0 ve U1
kayıtsızlık eğrilerinin dış bükey gösterimi
Şekil 3.2’de sunulmuştur.
• Daha sağdaki bir kayıtsızlık eğrisi daha faz-
la fayda anlamına gelmektedir. (U1 düzeyi
U0’dan daha yüksek tatmin düzeyini gösterir).
Kayıtsızlık eğrilerinin sağa veya sola kayması (ör-
neğin U0 düzeyinden U1 düzeyine çıkması) ancak;
• Gelirde meydana gelecek bir değişme: Tü-
keticinin gelirinde meydana gelebilecek bir
artış (azalış) kayıtsızlık eğrisini sağa (sola)
kaydırır.
• Fiyatta meydana gelecek bir değişme: Fiyat-
ta meydana gelebilecek bir değişme kayıt-
sızlık eğrisini sağa veya sola kaydırır.
• Gelir ve fiyatın birlikte değişmesi sonucu
gerçekleşebilir. Gelir ve fiyatta meydana ge-
lebilecek birlikte değişme kayıtsızlık eğrisini
sağa veya sola kaydırır.

Yaz Tatili Qb
Kayıtsızlık Eğrisi

20 A

12 B

U1
U0
0 8 11 Keman Kursu Qa

Şekil 3.2 Kayıtsızlık Eğrisi

Bütçe Doğrusu
Tüketicinin iki mal veya hizmete ilişkin farklı bileşimleri tercih etmesine olanak tanıyan sınır eğrisidir.
Diğer bir ifadeyle bütçe doğrusu; tüketicinin, bütün gelirini harcaması koşuluyla, satın alabileceği mal veya
hizmet bileşimlerinin geometrik yerini ifade eder.

Kısıtlanmış bütçe doğrusu I = Pa Qa + Pb Qb biçiminde gösterilir.

Eşitlikte bütçe doğrusu Pa, A malının fiyatı ile Qa, miktarının ve Pb, B malının fiyatı ile Qb, miktarının
çarpılıp toplanması sonucu bulunur.
Tüketici sahip olabileceği en üst kayıtsızlık eğrisi üzerinde bulunabilmesi için sınırlı olan gelirini satın
alacağı mallar arasında öyle dağıtmalı ki bu malların tüketiminden elde edeceği faydayı maksimum kılabilsin.
Bütçe doğrusundaki değişmeler gelir ve fiyat değişmelerine bağlı olarak farklılık gösterir.
• Gelir değişmeleri: Tüketicinin gelirinde meydana gelecek bir artış (azalış) bütçe doğrusunun eğimini
etkilemese de bütçe doğrusunu sağa (sola) doğru kaydırır.

70
 3
Turizm Ekonomisi

• Fiyat değişmeleri: Mallardan birinin (her ikisinin) fiyatında meydana gelecek bir değişme bütçe
doğrusunun ayaklarından birini (her ikisini) kaydırır.
Bütçe doğrusunun eğimi tüketilen malların fiyatları oranına denktir. Tüketicinin gelirinde meydana
gelecek bir değişme bütçe doğrusunu değiştirir. Parasal gelirdeki artışlar bütçe doğrusunu sağa doğru ha-
reket ettirir. Yine mallardan birinin fiyatında meydana gelecek bir değişme ise bütçe doğrusunun ayakla-
rından birini kaydırır.
Konuyu bir örnek üzerinden ele alalım. XENON otelinin yaz sezonu boyunca havuz ve restoran için
bir kampanya organize ettiğini ve tüketicinin gelirinin 4000 TL olduğunu varsayalım. Restoranda akşam
yemeği ücreti 200 TL ve havuza giriş ücreti ise 100 TL olsun. Bu durumda tüketici tüm gelirini akşam
yemeğine harcar ise 20 kez, havuza giderse 40 kez kullanabilecektir. Şekil 3.3, bu örnekteki veriler yardı-
mıyla çizilmiştir.

Havuz (Qb)

40 A(0;40)

Bütçe Doğrusu

20 B(10;20)

C(20;0)
0 10 20 Yemek (Qa)

Şekil 3.3 Bütçe Doğrusu

Eğer tüketici; • Eğer tüketici E noktasına tekabül eden bir

• Tüm gelirini havuza gitmek için harcar ise
40 kez (4000 / 100) havuza gidebilir. Ancak
bu durumda yemek tercihini kullanmamış
olur. A noktası bu seçimi gösterir.
• Tüm gelirini yemek için harcar ise 20 kez
(4000 / 200) yemek alabilir. Ancak havuz
tercihini kullanmamış olur. C noktası bu se-
çimi gösterir.
• Tüketici bu iki durumun dışında 10 kez
(200x10) yemek ve 20 kez (20x20) havuz
tercihinde bulunabilir. B noktası bu seçimi
gösterir.
• Eğer tüketici D noktasına tekabül eden bir
bileşeni kullanırsa gelirinin altında bir ter-
cihte bulunmuş olur.
bileşeni seçmek isterse gelirinin üstünde bir
tercihte bulunmuş olur.
XENON otelinin, kış sezonunda doluluk ora-
nının düşmesi durumunda, müşteri çekmek için
yemek fiyatını 10 TL’ye düşürdüğünü varsayalım.
Tüketicinin geliri 4000 TL, havuz 100 TL ve ye-
mek fiyatı da 100 TL olması durumunda; tüketici
yemek tercihinde bulunursa 40 kez; havuz tercihini
yapacak olur ise 40 kez kullanır. Böyle bir durumda
bütçe doğrusunun ayaklarından birinde kayma ger-
çekleşir. Yeni bütçe doğrusu Şekil 3.4’te yeşil renkte
gösterilmiştir.

71
3
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm II

Havuz (Qb)

40 A(0;40)

Bütçe Doğrusu

B (10;20) E
20 Y(20;20)

C(20;0) Z(40;0)
0 10 20 40 Yemek (Qa)

Şekil 3.4 Fiyatın Değişmesi Sonucu Yeni Bütçe Doğrusu

Kayıtsızlık Eğrisi ve Bütçe Doğrusu
Yaklaşımıyla Tüketici Dengesi
Bu başlık altında gelir, fiyat, zevk ve tercihler
dikkate alınarak, tüketicinin faydasını maksimum
yapabilmesi için, hangi mal ve hizmetlerden ne ka-
dar satın alıp tüketmesi gerektiği açıklanacaktır.
Daha önce tüketicinin zevk ve tercihleri dikkate
alınarak ordinal gösterimle çizilen kayıtsızlık eğri-
leri ile fiyat ve gelir kısıtı altında belirlenen bütçe
doğrusuna değinmiştik.
Şimdi de tüketici zevk ve tercihlerinin geomet-
rik bileşimler halinde gösterildiği kayıtsızlık eğrileri
ile gelir ve fiyat kısıtını göz önüne alan bütçe doğ-
rusunu kullanarak denge oluşturacağız.
Faydanın hem ordinal hem de kardinal yakla-
şım ile ele alındığı tüketici dengesini inceleyelim.
Tüketici dengesi için öne çıkanlar;
• Tüketicinin zevk ve tercihleri ile gelir ve fi-
yat kısıtlarının olması,
• Tüketicinin faydasını maksimum yapma is-
teği amacıyla hangi mal veya hizmetten ne
kadar satın alması gerekir.
Şekil 3.5, bütçe doğrusu ve kayıtsızlık eğrileri kul-
lanılarak elde edilen tüketici dengesini göstermektedir.

Havuz (Qb)

4 A

E
B
2

D U2
U1

C
0 1 2 4 Yemek (Qa)

Şekil 3.5 Tüketici Dengesi

72
 3
Turizm Ekonomisi

Tüketici B noktasında faydasını maksimum düzeye çıkarmaktadır. Bu noktada kayıtsızlık eğrisi bütçe
doğrusuna teğettir. Yani tüketici gelirini mal ve hizmetlerin fiyatlarını dikkate alarak en yüksek mutluluğa
erişecektir.
E noktası gibi bir noktanın anlamı ise tüketicinin gelirini aşan mal bileşenleridir.
Kayıtsızlık eğrilerinin eğimini ölçmek için kullanılan marjinal ikame oranı (MRS), tüketicinin aynı
fayda düzeyinde kalması kaydıyla, bir mal veya hizmetten bir birim daha fazla tüketmek karşılığında diğer
maldan vazgeçmesi gereken miktarı ifade eder.
Böylece kayıtsızlık eğrisi yaklaşımında göre tüketici dengesi

MRSab = (MUa / Pa ) = (MUb / Pb ) biçiminde yazılır.

Bu ifade, malların marjinal ikame oranı ile marjinal faydalarının eşit olması anlamına gelir.
Tüketici dengesi için kayıtsızlık eğrisinin eğimi bütçe doğrusunun eğimine eşittir.
Diğer bir ifadeyle, fayda maksimizasyonu için hem kayıtsızlık eğrisi yaklaşımı hem de marjinal fayda
yaklaşımı kullanılabilir. Tüketici dengesi için hangi yaklaşım kullanılırsa kullanılsın sonuç aynı olacaktır.

Yaşamla İlişkilendir

Krallar gibi tatilin geceliği 19 bin dolar
ANTALYA’da, yaz aylarında geceliği 20-
25 liraya tatil imkanı kadar, geceliği binler-
ce euro ve dolara tatil de mümkün. Dünya
liderlerinden Hollywood yıldızlarına birçok
ünlü ismin ağırlandığı kral daireleri ve süper-
lüks villaların gecelik fiyatları, 650 euro’dan
başlayıp 19 bin dolara kadar çıkıyor.
Dünyada ‘Her şey Dahil Turizm’ şekliyle öne çı-
kan ve yılda 10-15 milyon yabancı turistin ağır-
landığı Antalya’da her bütçeye göre tatil imkanı
var. Çadırda tatilden ultralüks villalara kadar ge-
niş bir konsepte sahip kentte, bu yıl 14 milyonu
yabancı 18 milyona yakın ziyaretçi hedefleniyor.
2 milyonun üzerindeki nüfusuyla 20 milyon kişi-
lik hareketin beklendiği kent, G20 Liderler Zir-
vesi, Expo 2016, NATO Zirvesi gibi uluslararası
dev organizasyonlara ev sahipliğinin yanı sıra, her
yıl binlerce kongre, futbol takımlarının hazırlık
kampları gibi alternatifler de sunuyor.
DÜNYA LİDERLERİ KALDI
Antalya; Obama, Putin, Merkel gibi dünya
liderlerinin yanı sıra, Rus milyarder Roman Ab-
ramoviç, Hollywood yıldızları Monica Belluci,
Sharon Stone, Mariah Carey, Richard Gere ve
Tom Jones, Paris Hilton, birçok ülkeden siyaset,
iş ve sanat dünyasından ünlü isimlerin konakla-
dığı ultralüks kral daireleri ve villalarıyla da öne
çıkıyor. Kundu, Kemerağzı, Belek, Kemer ve Side
gibi tatil yörelerindeki 5 yıldızlı otellerin villa ve
kral dairelerindeki tatillerin gecelik fiyatı ise 650
euro’dan başlayıp 19 bin dolar, 16 bin euro gibi
fiyatlara ulaşıyor.
HELİKOPTERLE TRANSFER
VIP villalarda müşteriye 24 saat hizmet ve-
ren özel kahya tahsis ediliyor. Ayrıca özel oda ser-
visi, sauna, Türk Hamamı, SPA, sinema salonu,
özel açık havuz, özel yatak odaları bulunuyor.
Bu tip villaların banyo duvarlarının bir kısmı ve
armatürleri de altın kaplama ve camları kurşun
geçirmez. Tesisin her yerinde ayrıcalık tanınan
villa müşterisi, plajda da kendisine ayrılan özel
iskeleden denize giriyor. Arap şeyhleri, Hollywo-
od yıldızları, ünlü sporcular, iş adamları ve devlet
başkanlarına hizmet veren bu villa ve kral dairele-
rinin müşterileri havalimanından lüks otomobil-
ler veya helikopterle otele transfer ediliyor.
OTELLER VE VİLLALARIN ÖZEL-
LİKLERİ
THE LAND OF LEGENDS: Belek’te 4
milyar TL yatırımla dünyanın en büyük eğlence
merkezlerinden biri olan ve sadece bir otel de-
ğil, yaşam ve eğlence merkezi olan The Land Of
Legends’in çocuk konseptli en lüks odası King-

73
3
dom Suite, 283 metrekarelik geniş alanında 2 ya-
tak odası, özel jakuzi, bir oturma odası ve geniş
salona sahip. Sofistike, elegan ve lüks yaşam tar-
zıyla bütünleşen Kingdom Suite’in gecelik fiyatı
ise 5 bin Euro. Otelde benzer özelliklere sahip
Terrace Suite 130, Grand Suite 108, Family Sui-
te 83 metrekare.
CALİSTA LUXURY RESORT
Belek’teki Calista Luxury Resort, G20 Lider-
ler Zirvesi’nde dönemin ABD Başkanı Barack
Obama’yı konuk etmişti. Villa Leo, 2 bin metre-
karelik alandan oluşuyor. Swarovski taşlı duvar ka-
ğıtları, 24 ayar altından muslukları bulunan villa,
Rus milyarder Roman Abramoviç, dünyaca ünlü
caz sanatçısı Monica Molina, Koç Holding Şeref
Başkanı Rahmi Koç gibi isimleri ağırladı. Geceliği
16 bin Euro. Bu villaya yakın özellikte Superrior
ve Twin villalarının da bulunduğu otelde Obama
ise King Suit’i tercih etmişti. 240 metrekarelik
King Suit’in gecelik fiyatı 5 bin Euro’dan başlıyor.
MAXX ROYAL BELEK
Rusya lideri Vladimir Putin’in de konakla-
dığı Maxx Royal Hotel’in 630 m2’lik en büyük
villası olan ‘Ovner’ golf sahasının içinde, ağaç-
larla yarı izole edilmiş, özel tasarımlı 495 m2 iç
mekân, özel açık havuz ve teras, jakuzili pavil-
yon, 4 yatak odası, 1 oturma odası, 1 yemek oda-
sı, mutfak, Türk hamamı, fitness ile 3 adet bal-
kondan oluşuyor. Otelin Albatross, Presidential
villalarla King Suit, Royal Suit, Laguna Dubleks
ve Teras Suite gibi kral daireleri de bulunuyor.
Ovner villanın mayıs sonuna kadarki gecelik fi-
yatı 15 bin 588 TL.
TİTANİC DE LUXE GOLF BELEK
Villaları ve suitleriyle öne çıkan otelde Presi-
dential, Superrior, Exclusive Pool ve Desing Pool
olmak üzere dört villa çeşidi var. 2700 m2’lik
golf sahası ve nehir manzaralı Presidental villa
100 metrekare özel açık havuz, 2 bin metrekare
bahçe, nilüfer havuzlu sohbet alanı, teras, Türk
hamamı, sauna, buhar, fitness, masaj odası, 5
yatak odası 1 salon, donanımlı geniş mutfak,
yemek salonu, özel güneşlenme alanı, barbekü
alanı, cabana, king size yatak, tüm odalarda ban-
yo ve jakuziden oluşuyor. Suit ve villa fiyatları
gecelik 3 bin 500 TL’den başlayıp 35 bin TL’ye
kadar çıkıyor.
74
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm II
REGNUM CARYA GOLF &SPA RESORT
G20 Liderler Zirvesi’nin düzenlendiği otel
olarak adını duyuran Regnum Carya, süper
lüks villalara sahip. En lüksü ise Crown Villa.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ko-
nakladığı, golf sahasının yanında bulunan ha-
vuz manzaralı 3 bin 500 m2’lik Crown Villada
teras, oturma odası, yemek alanı, şömine, özel
SPA merkezi, İtalyan tasarımlı mutfak, açık hava
jakuzi, yerden ısıtma sistemi, ana odada jakuzi ve
sauna, teras, bar, toplantı odası, tam teşekküllü
mutfak, kurşun geçirmez camlar, özel araç park
yeri ve açık hava jakuzisi bulunuyor. Otelde King
Villa, Carya Villa ve Baron Villa da bulunuyor.
Kurşun geçirmez camlara sahip süper lüks villa-
ların gecelik ücretleri Crown Villa 15 bin dolar,
King 8 bin Dolar, Baron ise 5 bin dolar.
GLORIA SERENITY
Bahçe içinde 2 bin m2’lik villa geniş salon,
çalışma odası, 2 hizmetli yatak odası ve modern
mutfak, 290 m2’lik yüzme havuzu, masaj ve ba-
kım odası, fitness, bilardo ve sinema salonları,
bar ve bahçede tamamı tik ağacıyla kaplı teras
mevcut. Ebeveyn yatak odası, 2 özel banyolu ko-
nuk odası, 3 özel banyolu çocuk odası, 150 met-
rekare alana sahip içinde özel hidroterapi jakuzisi
bulunan özel terası var. Geceliği 15 bin dolar.
CONCORDE DE LUXE HOTEL
Kundu’da otelin 6 ve 7’nci katlarında bulu-
nan Royal suitler oldukça lüks ve konforlu. İki
adet Royal Suit, deniz manzaralı yatak odaları,
jakuzi gibi birçok lüksü içinde barındırıyor. 82
metrekare olan bu kral dairelerinin gecelik fiyatı
ise 13 Haziran’a kadar 9 bin TL.
RIXOS SUNGATE
Beldibi’ndeki otelin villasında 5 yatak odası,
6 banyo, 2 hizmetli odası, bekleme odası, top-
lantı salonu, yemek odası, şömineli büyük salon,
özel bar, mutfak, TV odası, 13 plazma TV, sau-
na, fitness salonu, açık- kapalı yüzme havuzları,
jakuzi, teras ve kendisine ait kameriyeli geniş bir
bahçe bulunuyor. Özel hizmetlilerin görev yaptı-
ğı villanın geceliği 19 bin dolar.
AMARA DOLCE VITA
Kemer’de bulunan Amara Dolce Vita’nın iki
katlı kral dairesi özel ısıtmalı yüzme havuzu, 4 ya-
tak odası, alt katında Amerikan mutfak, yemek

Turizm Ekonomisi
odası, salon, fitness, sauna, küçük bir hizmetli
odası ve terastan oluşuyor. Geceliği 10 bin dolar.
CORNELIA DIAMOND
Belek’teki Cornelia Diamond’ın 700 metre-
kare büyüklüğündeki kral dairesi 3 yatak odası,
4 banyo, 1 salon, tam donanımlı mutfak, 10’lu
yemek grubu, oturma odası, çalışma odası, koşu
bandı ve koşu bisikletinin bulunduğu spor kö-
şesi, kokteyl ve lounge alanı, 40 metrekarelik
jakuzi, masaj yatağı ve sauna ile 2 güneşlenme
terasından oluşuyor. Dairede 24 saat aşçı ve sek-
reterya hizmeti sunuluyor. Geceliği 12 bin TL.
ELA QUALITY
Osmanlı mimarisi ile modern mimarinin
harmanlandığı ve 11’inci Cumhurbaşkanı Ab-
dullah Gül’ün tercih ettiği Belek’teki Ela Quality
Resort’ın 1230 metrekarelik alana kurulu vil-
lasında 3 yatak odası, bir oturma odası, yemek
odası, mutfak, hamam, sauna ve jakuzi bulunu-
yor. Geceliği 7 bin 600 dolar.
SUSESİ
Belek’te bulunan Susesi de Luxe Hotel’in VIP
villası, otel içerisinde müstakil bahçe ve havuzuyla
yer alıyor. 750 metrekare ve 2 kattan oluşan villa-
nın müşterileri için çiçekle karşılama, VIP transfer
hizmeti veriliyor. Geceliği 7 bin 800 euro.
RIXOS PREMIUM BELEK
Muhteşem Akdeniz manzaralı 315 m2’lik
Royal Premium Suite, 264 m2’lik Villa Prive,
jakuzi, 4 yatak odası, şömineli geniş salon, tam
ekipmanlı mutfak, yemek odası, dışarıda barbe-
kü alanı, nilüfer çiçekleri ile dolu göletin çevrele-
diği üstü kapalı oturma alanı, Türk hamamı, sau-
na, özel yat iskelesi gibi özelliklere sahip. Gecelik
fiyatlar Royal Premium Suite 2 bin 400 euro,
Villa Prive 2 bin euro, Club Villa 1500 euro.
KAYA PALAZZO
Belek’te G20 Liderler Zirvesi’nin yedek oteli
olarak hizmet veren Kaya Palazzo Hotel’de doğ-
rudan denize konumlandırılmış Villa Ducale
175 metrekare. 3 yatak odası, salon, teras, 200
3
metrekare özel açık havuz, özel içkiler ve yöresel
lezzetler ve özel hizmetlerin sunulduğu villanın
gecelik fiyatı 3 bin 500 euro.
IC HOTELS RESIDENCE
65 metrekareden başlayan Lake, Lake De-
luxe, Bali Junior, Bali, Bali Deluxe ve Superior
Deluxe Villa olmak üzere 44 villanın bulunduğu
otelde en lüks villa 396 metrekareyle Superrior
Deluxe Villa. Üç yatak odasına sahip, özel havuzlu
bu villada gecelik fiyat 9 bin TL. IC Green Palace
Hotel’in kral dairesi ise gecelik 2 bin 500 TL.
AKRA HOTEL
Kent merkezi Lara bölgesindeki Akra
Hotel’de bir kral dairesi bulunuyor. En üst katta
210 metrekare iki oda, bir salon, kendi mutfağı,
havuzu ve şezlongu, kütüphanesi bulunan Pa-
norama Suite, Beydağları ve Akdeniz manzarası
sunuyor. Geceliği ise 950 Euro. Otelde 135 met-
rekarelik Ocean Suite, 98 metrekarelik İnfinity
Suite ve 65 metrekarelik Mediterranean Suite de
lüks sekmente hitap ediyor.
RIXOS DOWNTOWN
Rixos’un kent merkezi Konyaaltı sahilinde
bulunan şehir oteli Downtown’un en üst katında
bulunan 128 metrekarelik King Suite, Akdeniz
ve Beydağları manzarası sunuyor. 2 yatak odası
ve bir salondan oluşan kral dairesinde gecelik ko-
naklama fiyatı ise 650 euro’dan başlıyor.
MAXX ROYAL KEMER
Özel havuz ayrıcalığı, akıllı oda sistemi ve
konforlu tasarıma sahip 450 metrekarelik Presi-
dential Villa, 5 yatak odası, çalışma/misafir oda-
sı, jakuzi, salon, ayrı mutfak, 3 soyunma odası,
7 WC, sauna, buhar odası, geleneksel Türk ha-
mamı, kapalı havuz ve spor alanı barındırıyor.
Geniş aileler ve özel organizasyon konaklamaları
için tercih edilen villanın ortalama fiyatı gecelik
8 bin Euro.
Kaynak: https://www.hurriyet.com.tr/krallar-gibi-
tatilin-geceligi-19-bin-dolar-40853337
75
3
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm II

Öğrenme Çıktısı
1 Tüketici teorisini açıklayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Turistler açısından erken re-

Turistik ürün tercihleri ne- Turist fayda ilişkisini tartı-
zervasyona neden ihtiyaç bu-
ler olabilir? şınız?
lunduğunu değerlendiriniz.

ÜRETİCİ TEORİSİ VE TURİZM

Hatırlanacağı üzere birinci bölümde üretim kavramını girişimcinin emeğini kullanarak belirli bir za-
man içerisinde toprak, işgücü ve sermaye faktörlerini mal ve hizmete dönüştürmesi olarak tanımlamıştık.
Bu başlık altında üretim konusu incelenecektir.

Resim 3.2

Üretim
Üretim, fayda sağlayan her türlü mal ve hizmetin oluşturulmasıdır. Bu süreçte firma, üretim faktör-
lerini satın alarak veya kiralayarak mal ve hizmete dönüştüren ve amacı kâr olan birimlerdir. Firmalar
ürettikleri mal ve hizmetleri piyasaya arz ederek gelir elde eder. Aynı zamanda firma mal ve hizmet üretim
sürecinde birtakım maliyetlere de katlanmak durumundadır. Bu açıdan firmanın kârını en yüksek seviyeye
taşıyabilmesi maliyetlerini en aza indirirken gelirlerini de en yükseğe çıkarmasına bağlıdır. Dolayısıyla
firmanın en yüksek kâr amacı gerçekleşebilsin.
Turizmde ise firmanın karşılığı olan turizm işletmeleri üretim faaliyetlerini sürdürür.
Turizm üretimini, turistik ihtiyaçları karşılayacak mal ve hizmetlerin oluşturulması süreci olarak ifade
edebiliriz. Turistik ürün üreticileri üretim faktörlerini kullanarak üretimlerini gerçekleştirir.

76

Turizm Ekonomisi
Turistik ihtiyaçları karşılayacak mal ve hizmet
üretimi, turizm işletmeleri tarafından gerçekleşti-
rilir. Turizm piyasasında faaliyet gösteren turizm
işletmelerinin de temel amacı kârını en yüksek se-
viyeye taşımaktır. Turizm işletmeleri kâr elde etmek
amacıyla turistik ürün üretimi yapar ve uğurda
çaba gösterir.
Kâr bir turizm işletmesinin ürettiği turistik
üründen elde ettiği satışlardan (toplam hasılat) o
turistik ürünün üretimi için yapmış olduğu harca-
maların (maliyet) çıkarılması sonucu bulunur.
Bir turistik ürünün toplam hasılatı (TR) turis-
tik ürünün fiyatı (P) ile turistik ürünün miktarının
(Q) çarpılması sonucu elde edilir.
TR = (P . Q).
Bir turistik ürünün toplam maliyeti ise, o tu-
ristik ürünün üretimi için kullanılan üretim fak-
törlerinin (girdiler) miktarı ve fiyatları tarafından
belirlenir.
Bir turizm işletmesi hem toplam turistik ürün
hasılatını en yükseğe çıkarmalı hem de toplam tu-
ristik ürün maliyetini (TC) en düşüğe indirmeli ki
toplam hasılatı ile toplam maliyetleri arasındaki
fark en yüksek aralıkta gerçekleşsin. Bu sayede tu-
rizm işletmesi maksimum kâr elde edebilsin.
Kâr = TR- TC
Turizm işletmeleri üretim faktörlerini kulla-
narak turist talepleri doğrultusunda üretim yapan
birimlerdir. Üretim faktörleri toprak, işgücü, ser-
maye ve girişimcilik olmak üzere dört grupta top-
lanmaktadır.
1. Toprak (doğal kaynaklar)
• Yer altı, yeryüzü ve yer üstü kaynaklarıdır.
2. İşgücü (beşerî kaynaklar)
• Mal ve hizmet üretiminde harcanan be-
densel ve zihinsel çabaların tümüdür.
3. Sermaye
• Sermaye makine, hammadde, araç ve
gereçler gibi üretime pazarlamaya ve mal
ve hizmetlerin dağıtımına yardımcı olan
üretilmiş üretim araçlarının tümüdür.
4. Girişimcilik
• Toprak, emek ve sermayenin organize
edilerek mal ve hizmet üretim çabasıdır.
3
Ayrıca üretim faktörleri sabit faktörler ve de-
ğişken faktörler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Turizm işletmesinin inceleme döneminde değiş-
tiremediği ya da değiştirebilmesi için büyük ma-
liyetlere katlanılmasını gerektiren faktörlerdir (ör-
neğin otel binası). Değişken faktörler ise, üretim
esnasında kolayca değiştirilebilen hammadde gibi
faktörlerdir.
Ekonomide üretim ile üretim faktörleri arasın-
daki temel ilişki üretim fonksiyonu ile açıklanır.
Üretim fonksiyonu üretimde kullanılan teknoloji
sabitken (değişmeyen), belirli bir süre içerisinde
kullanılan çeşitli üretim faktörlerinin miktarları ile
bu süre içerisinde üretilebilen ürünün maksimum
miktarı arasındaki ilişkinin gösterimini ifade eder.
Üretim fonksiyonu,
Q = f (Sermaye, Emek, Hammadde….) biçimin-
de yazılabilir.
Turizm işletmeleri turistik ürün miktarını artır-
mak istediklerinde faktör girdilerinin bileşimini de
artırmak zorundadır. Bazı faktör girdilerinin bile-
şimini hemen artırmak mümkün olamamaktadır.
Bir otel işletmesinin kapasitesi bu duruma ör-
nek gösterilebilir. Artan talep karşısında bu işletme
kapasitesini hemen artıramadığı gibi, yeni bir otel
(tesis) kurması da mümkün olmayabilir. Zira otel
işletmesinin kapasite artışı veya yeni bir otel kurma
girişimi zaman alacak bir süreçtir. “Hemen” sözcü-
ğünün altını doldurmak üzere otel işletmesi kısa
bir süre içerisinde işgücü sayısını artırabilir.
Bir otel işletmesinin üretim ve maliyetlerini kısa
ve uzun dönem ayrımı yaparak açıklamak gerekir.
Kısa dönem üretim faktörlerinin en az birinin
sabit (değiştirilemediği) olduğu dönemdir.
Uzun dönem ise üretim faktörlerinin tamamı-
nın değiştirilebildiği bir süreci kapsar. Bu süreç her
endüstri için farklı süreleri içerebilir.
Bir turizm işletmesi artan talebe cevap vermek
ister ise uzun dönemde kapasitesini artırabilir ve
yahut yeni bir otel işletmesi (tesis) kurabilir. Özetle
uzun dönem tüm faktör girdi miktarlarının değiş-
tirebildiği dönemdir.
Turizmde Kısa Dönemde Üretim
Turistik ürün üretiminde emek, sermaye ve
toprağın çeşitli biçimleri kullanılır. Üretimde bu
77
3
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm II

çeşitliliğin yarattığı karmaşayı bertaraf edebilmek
için (konuyu basitleştirmek veya daha kolay kavra-
mak için) tek bir değişkenin ve değişken faktörün
farklı bileşimlerinin bir faktörde kullanıldığı varsa-
yımından hareket edeceğiz.
Bu kapsamda, sınırlandırılmış üretim fonksiyo-
nunu yeniden yazılacak olursa;
Q = f (emek); sermaye veya Q = f (sermaye); emek
biçiminde ifade edilir.
Kısa dönemde bir otel işletmesinin sermayesini
sabit (değişmez) varsayarsak otel işletmesinin üreti-
mini artırabilmesi için istihdam ettiği işgücü mik-
tarını artırması şarttır.
Turistik ürün ile emek arasındaki ilişkiyi açıkla-
yabilmek için toplam ürün, marjinal ürün ve orta-
lama ürün kavramlarını incelememiz gerekir.
Ortalama ürün: Değişken üretim faktörünün
her bir birimiyle üretilen ortalama ürün miktarıdır.
Diğer bir ifadeyle ortalama ürün, üretimde kulla-
nılan bir birim değişken faktöre isabet eden üretim
miktarıdır.
AP = Q / L
Marjinal ürün; diğer şartlar sabitken ilave her bir
birim girdiyle üretilebilecek ilave üründür. Yani ilave
değişken faktöre isabet eden üretim miktarıdır.
MP = Δ Q / ΔL
Değişken faktör piyasa şartları üretim sürecini
etkileyerek birtakım değişikliklerin yapılmasını zo-
runlu hâle getirebilir. Eğer bu zorunluluk içerisinde
üretim faktörleri kolayca değiştirilebilir ise değiş-
ken faktörden bahsedebiliriz.
Yeri gelmişken üretim faktörlerinin sabit veya
değişken olması incelenen dönemin boyutuyla iliş-
kili bir husus olduğunu söylemek gerekir.
Kısa dönemde firmalar sabit faktörlerini değiş-
tirme olanaklarına sahip değildir. Dolayısıyla en-
düstride faaliyet gösteren mevcut firmalar piyasa-
dan çıkamayacakları gibi yeni firmaların da piyasa
girmesi beklenmez.
Tablo 3.2, kısa dönemde sermaye sabit, emek
ise değişken girdi varsayımı altında marjinal ve or-
talama ürün değerlerini gösterir.
ABC turizm işletmesinin belli bir turistik
ürünü ürettiğini ve sermaye, toprak gibi üretim
faktörlerinin de sabit olduğunu varsayalım. İş-
letmenin kısa dönemde daha fazla turistik ürün
üretebilmesi için daha fazla işçi çalıştırması gerek-
tiğini ifade etmiştik.
Toplam ürün açısından; XENON turizm iş-
letmesi kimseyi istihdam etmiyorsa turistik ürün
üretimi de sıfırdır (satır 1). Eğer işletme 10 kişi is-
tihdam eder ise üretebileceği turistik ürün toplamı
200 birimdir. İşletme 40 veya 50 kişiyi istihdam
eder ise en yüksek üretim düzeyine ulaşacaktır.

Tablo 3.2 Turistik bir ürünün üretim tablosu

Sermaye Çalışan Toplam Ortalama Ürün Marjinal Ürün
Sayısı (L) Ürün (Q) (AP= Q/L) (MP= ΔQ/ ΔL)
10.000.000 0 0 0
10.000.000 10 200 20 20
10.000.000 20 450 22.5 25
30
10.000.000 30 750 25
29
10.000.000 40 1040 26 0
10.000.000 50 1040 20.8 -24
10.000.000 60 900 15

Ortalama ürün açısından; XENON turizm işletmesi 10 kişi çalıştırdığında ortalama 20; 2 kişi çalıştır-
dığında ortalama 22,5; 40 kişi çalıştırdığında ortalama 26 (en yüksek ortalama ürün) ve nihayet 60 kişi
çalıştırdığında ortalama 15 birim yemek çıkarabilecektir.
Marjinal ürün açısından; XENON turizm işletmesinin ilave her bir işgücü faktörüne isabet eden ye-
mek üretim miktarı önce artmakta (20-25), bir noktada maksimum (30), sonra sıfır (0) ve nihayetinde
negatif (-24) olarak gerçekleşmektedir.

78
 3
Turizm Ekonomisi

Daha açık bir ifadeyle, XENON turizm işlet-
mesinde birinci çalışanın yemek üretimine katkısı
20 birim, ikincinin 25, üçüncünün ise 30 birimdir
(artan verim).
Bu miktardan sonra sermaye yetersizliğinden
ötürü her ilave bir çalışan, marjinal verimi azaltıcı
yönde bir etki yaratacaktır. Beşinci çalışanın ilave
katkısı sıfır (0) olurken; altıncı çalışan üretime kat-
kıda bulunacağına azaltıcı bir etki yapacaktır (aza-
lan verim).
Toplam ürün eğrisinden hareketle ortalama ve
marjinal ürün eğrileri geometrik olarak türetilebi-
lir. Toplam ürün eğrisi üzerinde bulunan herhangi
bir noktadaki ortalama ürün, orijinden bu noktaya
çizilen doğrunun eğimine eşittir.
Toplam ürün, ortalama ürün ve marjinal ürün
eğrileri şekil 3.6’da gösterilmektedir.
Toplam üretim eğrisi önce artan oranlarda, daha
sonra azalan oranlarda artar (artan verim). Ardın-
dan işgücünün 40 ile 50 birim miktarları arasında
olduğu üretim düzeyinde ise maksimum olmakta
ve devamında düşüş seyri (azalan verim) gösterir.
Marjinal ürün eğrisi önce artmakta, toplam
ürünün maksimum olduğu yerde sıfır olmakta,
sonrasında ise negatif değerler alır.

Maksimum
104

90
Q=TP
75 Artan Verim Azalan Verim

45

20

0 L
20 30 40 50 60 70

30

20

10
AP

0 L
10 20 30 40 50 60 70

20

MP

Şekil 3.6 Toplam Ürün, Marjinal Ürün ve Ortalama Ürün

Üretim faktörlerinin değiştirilmesi üretim miktarında da değiştirir. Üretim ölçeğinin değişmesine bina-
en iş bölümü ve uzmanlaşma ile daha etkin üretim araçları kullanılır. Üretim ölçeğinin artmasıyla birlikte
üretim sürecini yönetmek de zorlaşabilir.

79
3
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm II

Ölçeğe göre artan getirinin ortaya çıkmasına sebep olan faktörler çoğu kez beraber ortaya çıkar. Orta
ölçekteki işletmelerde ölçeğe göre artan getiriye neden olan faktörler ile azalan getiriye sebep olan faktörler
süreç içerisinde birbirini dengeleyebilir.
Büyük ölçekli firmalar küçük ölçekli firmalara nazaran ölçeğe göre getiriye neden olan unsurların yö-
netimini daha etkin şekilde sürdürebilir. Firmaların üretim süreci içerisinde ölçeğe göre artan, ölçeğe göre
sabit ve ölçeğe göre azalan getiri durumları ortaya çıkar.
Ölçeğe göre artan getiri, üretimde kullanılan bütün üretim faktörleri birlikte ve aynı oranda değiştiril-
diğinde üretim miktarındaki değişme oranı daha fazla olmasıdır.
Ölçeğe göre sabit getiri, üretimde kullanılan bütün üretim faktörleri birlikte ve aynı oranda değiştiril-
diğinde üretim miktarındaki değişme oranı aynı oranda olmasıdır.
Ölçeğe göre azalan getiri, üretimde kullanılan bütün üretim faktörleri birlikte ve aynı oranda değiştiril-
diğinde üretim miktarındaki değişme oranı daha az olmasıdır.
Azalan verim kanunu, bir işletme sabit faktör (otel odası) üzerine değişken faktör (işçi) ilave ederek
üretimde bulunur ise, marjinal ürün önce artacak, sonra bir noktada maksimum olacak ve akabinde azalış
kaydedecektir.

Araştırmalarla
İlişkilendir
“Sosyal mesafe nedeniyle turizm uzun süre
kendini toparlayamaz”
ABD’nin önde gelen üniversiteleri arasında
yer alan MIT Üniversitesi’nin öğretim üyesi eko-
nomist Prof. Daron Acemoğlu coronavirus (CO-
VID-19) salgınının dünya ekonomisine yol açtığı
zararlara ilişkin açıklamalarda bulundu.
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK)’e
bağlı Dünya Türk İş Konseyi tarafından 1 Nisan
tarihinde düzenlenen webinar’a konuşmacı ola-
rak MIT Üniversitesi öğretim üyesi, ekonomist
Prof. Daron Acemoğlu ve tıp alanındaki çalışma-
larını Harvard Üniversitesi’nde sürdüren Prof.
Gökhan Hotamışlıgil katıldı.
Prof. Daron Acemoğlu ve Prof. Hotamışlıgil,
yaklaşık 90 dakika süren webinar’da şu mesajları
verdiler:
PROF. DARON ACEMOĞLU
“TALEP DARALMASINA YOL AÇIYOR”
Salgının ekonomik etkileri çok derin olabilir.
Salgına yakalanan insanların ekonomiye katkısı
kayboluyor. Örneğin şu anda ABD’de önlemler
nedeniyle nüfusun %50’si tüm üretim ve tüke-
tim ağından çekildi. Bu, tedarik tarafını aksattığı
gibi, müthiş bir talep daralmasına da yol açıyor.
“DOĞRU ÖNLEMLER ALINDIĞINDA
KATLANARAK AZALIR”
Bu virüs, biz iktisatçıların ‘R0 (sıfır)’ dediği
modelle katlanarak artıyor. Artış hızı, tamamen
“contact ratio” ile bağlantılı. Bunu etkilemenin
tek yolu, sosyal temasın sınırlandırılması. Çin,
bu çarpan etkisini otoriter yöntemlerle bir anda
azaltmayı başardı. R’ı 1’in altına indirdiğiniz an-
dan itibaren de tam tersine katlanarak azalmaya
başlıyor. Yani salgın katlanarak yayıldığı gibi,
doğru önlemler alındığında da katlanarak azalı-
yor. Bu da umut verici bir şey.
“TURİZMİN BİRKAÇ YIL DAHA TOPAR-
LANMASINI ZOR GÖRÜYORUM”
Sosyal mesafe önlemlerinin birkaç yıl daha
devam edeceği ve bar/restoran gibi kalabalık iş
modellerini tamamen dönüştüreceğini düşünü-
yorum. Bunun yanı sıra, konferans ve turizm sek-
törleri de en azından birkaç yıl çok radikal şekilde
yavaşlayacak. Aşı bulunsa dahi psikolojik travma
nedeniyle uluslararası turizmin birkaç yıl daha
kendisini toparlamasını zor görüyorum.
Gelişmiş ülkelerde salgın kontrol altına alın-
maya başladıktan sonra, henüz kontrol edeme-
miş ülkelerden gelenleri sınırlandıracaklar. Bu bir
yandan küreselleşmeyi etkileyecek, diğer yandan
da geçiş engellenemeyeceği için yeni salgın dalga-
ları da yaratabilir.

80
 3
Turizm Ekonomisi

PROF. GÖKHAN HOTAMIŞLIGİL verilmeden önce güvenlik-etkinlik-koruyucu

(Harvard Genetik ve Metabolizma Hastalık-
ları Bölüm Başkanı)
“KURUMSAL EROZYON YAŞANIYOR”
Tüm ülkelerde “kurumsal erozyon” yaşanı-
yor, bu da ölümleri arttırıyor. Bunu ABD’de net
olarak yaşıyoruz. Trump yönetimi çok geç ve ye-
tersiz müdahale etti.
“KONVANSİYONEL SİLAHLARDAN
DAHA ZARAR VERİCİ”
Bu kriz, virüslerin konvansiyonel silahlardan
daha zarar verici olabileceğini gösterdi. Bu, önü-
müzdeki dönemde askeri endüstri cihazlarından
tıbbi cihazlara yatırımları arttırması açısından
olumlu oldu, ama ileride virüsler üzerinden fark-
lı savaşların da önünü açtı.
“AŞININ KISA VADEDE BULUNMASI
PEK OLASI DEĞİL”
Aşının kısa vadede bulunması pek olası de-
ğil. Çünkü bir aşının kitlelerce kullanımına izin
aşamalarının geçilmesi gerekiyor. Bu test süreçle-
ri çok uzun sürüyor. Her türlü yan etkisini göz-
lemlenenden bir aşının piyasaya çıkmasına izin
verilemez. O yüzden hemen çok kısa sürede bir
aşı çıkması mümkün değil.
“KOMPLO TEORİLERİ ÜRETMENİN
ANLAMI YOK”
Bunun laboratuvar ortamında oynanmış
veya yapay bir virüs olduğuna dair kanıt şu anda
sıfır. Bunu net olarak söyleyebilirim. O yüzden
bu tarz dezenformasyonlara takılıp komplo teo-
rileri üretmenin anlamı yok.
“TÜRKİYE BİRİNCİ DALGAYI YAŞIYOR”
Türkiye şu anda birinci dalgayı yaşıyor. Test
sayısı arttıkça vaka sayısı daha da artacak.
Kaynak: https://www.turizmgunlugu.
com/2020/04/03/daron-acemoglu-koronavirus-
turizm/

Turizmde Kısa Dönem Maliyetler

Üretim maliyetleri, üretimde kullanılan faktörlere yapılan toplam ödemelerdir. Bir turizm işletmesinin
çalışanlarına ödediği ücretler, konuya örnek gösterilebilir.
Maliyetler kendi aralarında özelliklerine göre açık, örtülü ve ekonomik maliyetler olmak üzere üç sı-
nıfta toplanır.

Açık Maliyetler
Bir otel işletmesinin turistik ürün üretim faaliyetine ilişkin olarak, firma sahipleri dışında kaynaklarını
kullandığı kişi veya firmalara yaptığı doğrudan ödemeleri kapsar.

Örtülü Maliyetler
Bir turizm işletmesinin üretimde kullandığı kendi kaynaklarının alternatif maliyetidir. Daha yalın bir
ifadeyle, turizm işletmesinin sahip olduğu ve üretim sürecinde kullandığı üretim faktörlerinin değeridir.
Girişimcinin maaşı konuya örnek gösterilebilir.

Ekonomik Maliyetler
Açık ve örtülü maliyetlerin toplamı olarak ifade eder.
Ekonomide toplam maliyet kavramı, ekonomik maliyet olarak anlaşılır. Bir turizm işletmesi kısa dö-
nemde daha fazla turistik ürün üretmek ister ise; daha fazla işçi çalıştırarak daha fazla maliyete katlanmak
zorundadır. Bu kapsamda toplam ürün ile maliyet arasındaki ilişkinin daha kolay kavranabilmesi için
toplam maliyet, marjinal maliyet ve ortalama maliyet kavramlarının irdelenmesi gerekir.
Toplam maliyet (TC), bir turizm işletmesinin turistik ürün üretiminde kullandığı bütün girdilerin ma-
liyetini ifade eder. Toplam maliyet kendi arasında toplam sabit ve toplam değişken maliyetler olarak ikiye
ayrılır.

81
3
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm II

Toplam sabit maliyetler (TFC), bir turizm işlet-
mesinin turistik ürün üretiminde kullandığı bütün
sabit maliyetlerdir. Üretim olsa da olmasa da iş-
letmenin katlanmak zorunda kaldığı maliyetlerdir
(örneğin bina kirası).
Toplam değişken maliyetler (TVC), bir turizm
işletmesinin turistik ürün üretiminde kullandı-
ğı bütün değişken girdilerin maliyetidir. Üretime
sürecinde ortaya çıkan maliyetlerdir (örneğin gıda,
kimyasal vb. tedarik maliyetleri).
Marjinal maliyet (MC), bir turizm işletmesinin
turistik ürün üretimini bir birim arttırması duru-
munda toplam maliyette meydana gelen değişmedir.
Marjinal maliyet, toplam maliyet değişiminin
üretilen mal miktarındaki değişime oranlanması
sonucu elde edilir ve
MC = ΔTC / ΔQ biçiminde gösterilir.
Ortalama sabit maliyetler (AFC), turistik ürü-
nün birim başına sabit maliyetini ifade eder ve
AFC = TFC / Q biçiminde gösterilir.
Ortalama değişken maliyetler (AVC) turistik ürü-
nün birim başına değişken maliyetini ifade eder ve
AVC = TVC / Q biçiminde yazılır.
Ortalama toplam maliyet (ATC) turistik ürünün
birim başına toplam maliyetini ifade eder ve
ATC = TC / Q biçiminde gösterilir.
Ortalama toplam maliyet eğrisi ortalama sabit
ve ortalama değişken maliyet toplamına eşittir.
Bu açıklamalar ışığında toplam, ortalama ve
marjinal maliyet eğrileri Şekil 3.7’de temsilen
gösterilmiştir.
Marjinal maliyet eğrisi ortalama değişken mali-
yet (AVC) ve ortalama toplam maliyet (ATC) eğri-
lerinin minimum noktalarından geçer.
Şekilde, A ve B noktaları eğrilerin minimum
noktalarını göstermektedir.

MC
MC, AVC, ATC

B MC=ATC ATC

AVC
A
MC=AVC

Q
Üretim Miktarı

Şekil 3.7 Toplam Maliyet, Marjinal Maliyet ve Ortalama Maliyet

Turizmde Uzun Dönem Maliyetler

Uzun dönemde bütün üretim faktörleri değişken olduğundan, bir turizm işletmesi turistik üretim için
istediği ölçekte bir turizm tesisi kurabilir veya kapasitesini artırabilir.
Bir turizm işletmesinin çeşitli ölçeklerde (farklı kapasitelerde) tesis kurabildiği varsayımı altında, uzun
dönem ortalama maliyet eğrisi (LRAC) Şekil 3.8’deki gibi çizilir.
Şekil 3.8’e göre ortalama maliyetler (AC) dikey eksende ve üretim miktarı (Q) ise yatay eksende gös-
terilmiştir. Ayrıca SATC kısa dönem ortalama toplam maliyetleri ve LRAC ise uzun dönem ortalama ma-
liyeti ifade eder. Uzun dönem ortalama maliyet eğrisi üzerinde (LRAC) çok sayıda kısa dönem ortalama
toplam maliyet (SATC) eğrisi yer almaktadır.

82
 3
Turizm Ekonomisi

Ortalama
Maliyet

SATC1 LRAC
SATC2

Ölçek Ekonomileri Ölçeğe göre eksi ekonomiler

Q
Q Üretim Miktarı
En düşük maliyetli
ölçek

Şekil 3.8 Uzun Dönem Ortalama Maliyet Eğrisini Elde Edilişi

Uzun dönem ortalama maliyet eğrisi (LRAC) ölçek eğrisi olarak bilinmektedir. Üretim arttıkça uzun
dönemde ortalama maliyetler önce düşmekte, sonra minimum olmakta (Q üretim düzeyinde) ve ardından
yükselmektedir.
Bir turizm işletmesinin üretim ölçeği arttıkça ortalama maliyetlerinin düşmesi ölçek ekonomileri iken;
turistik üretim arttıkça ortalama maliyetlerin yükselmesi durumu ise ölçeğe göre eksi ekonomilerdir.
Şekil 3.8’e göre Uzun dönem ortalama maliyet eğrisinin minimum olduğu noktaya tekabül eden Q
üretim miktarı optimum ölçeği ifade eder. Yani optimum ölçek en düşük ortalama maliyetin gerçekleştiği
noktadır.
Son olarak turistik üretim yapan bir turizm işletmesinin amacının en düşük maliyet ile en yüksek kârı elde
etmek olduğunu bir kez daha vurgulamalıyız.

Yaşamla İlişkilendir

“Coronavirus sonrası Türk turizmci yönünü
komşularına çevirecek”
Coronavirus sonrası dönemi yorumlayan Tur
Operatörleri Platformu Sözcüsü Cem Polatoğlu,
yeni dönemde birçok konseptin revize edileceği-
ni söyledi. Turizmcinin planlarını 2021 sezonu
üzerine kurduğunu belirten Polatoğlu’na göre
değişen tatil konseptleri ile ulaşım ve konaklama
fiyatları iki kat artabilir.
Geçmiş yıllarda nisan ayının yarılandığı şu
günlerde yerli turist tatil planlarını yapmış, gü-
neş yüzünü gösterir göstermez hafta sonları so-
luğu sahil kesimlerde almak için hazırlığa başla-
mış olurdu. Yabancı turist de tatil için rotasını
Türkiye’ye çevirmişti.
Bugüne gelindiğinde ise henüz salgın tüm
dünyada kontrol altına alınmaya çalışılıyor, bir
belirsizlik dönemindeyiz.
Peki turizmci önünü görebiliyor mu? Sezon
başlangıcı için öngörü nedir? 2020 yazına dair
umutlar ve gelecek beklentileri neler?
Tur Operatörleri Platformu Sözcüsü Cem
Polatoğlu, bu soruları yanıtladı ve turizmde coro-
navirus sonrası süreçte nelerin değişeceğini, Radio
Sputnik FM’de (RS FM) Derya Yaşar’ın sunduğu
Ekonomi Raporu programında değerlendirdi.

83
3
SEYAHAT ACENTELERİ VE TUR OPE-
RATÖRLERİ 2020’Yİ UNUTTU; PLANLA-
RINI 2021 ÜZERİNE YAPIYOR
Cem Polatoğlu’nun aktarımına göre hem
yurt içindeki hem uluslararası düzeyde birçok sek-
tör temsilcisi 2020’nin kaybedildiği görüşünde.
Polatoğlu, her ne kadar umutlu konuşmalar
yapılsa da seyahat acenteleri ve tur operatörleri-
nin planlarını 2021 üzerine kurduğunu belirtti.
Virüsün (bir başka tür ya da isimle) tekrar-
lanabilir olduğunun düşünüldüğünün altını çizen
Cem Polatoğlu, yeni dönemde tatil anlayışı ve hiz-
metinde konsept değişiklikleri olacağını söyledi.
“Örneğin artık öyle bacaklarımızın bile sığ-
madığı, tıkış tıkış uçakları unutalım. 50 – 55
kişilik otobüsleri unutalım. Arada mutlaka birer
koltuk boşluk olacak. 5 saatlik uçuşlarda hijyen
gözetilerek, yiyecek-içecek servisi de kalkacak.”
HER ŞEY DAHİL SİSTEMİ RAFA MI
KALKIYOR?
Tur operatörleri Platformu Sözcüsü Cem
Polatoğlu’nun sözünü ettiği değişikliklerden en
dikkat çekeni ise her şey dahil sistemi.
Polatoğlu, her şey dahil sisteminin baştan
aşağı revize olacağını, hatta yavaş yavaş azalaca-
ğını belki de yok olacağını ifade etti.
“Artık kimse bin kişinin olduğu otellerde,
tıklım tıklım yemek kuyruklarında bir tatil dü-
şünmüyor” diyen turizmci; 500 – 1000 kişilik
otellerde de konseptin değişeceğini daha butik
mutfaklar ve alakart sistemine geçileceğini söyledi.
2 METREKAREYE 1 KURALI
Polatoğlu, tıklım tıklım plajların da tarihe
karışacağı düşüncesinde.
“2 metrekareye 1” kuralı ile artık bu aralık-
larda şezlong koyulabileceğini belirten Polatoğlu,
“Belki de plajlara da restoranlara da saatle girece-
ğiz” ifadelerini kullandı.
DEĞİŞEN ULAŞIM VE KONAKLAMA
MODELLERİ FİYATLARA NASIL YANSI-
YACAK?
Cem Polatoğlu, değişen konseptler ve artan
maliyetlerle birlikte gerek ulaşım gerekse konak-
lama hizmetlerinin, dolayısıyla tur fiyatlarının
artacağını da sözlerine ekledi.
Polatoğlu, bunun gerekçesini şu sözlerle an-
lattı: “Havayolunda fiyatlar artacak, çünkü sizin
uçağınızın maliyeti değişmiyor, aldığınız mazo-
tun maliyeti değişmiyor, personel masraflarında
84
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm II
ne kadar indirime gidebilirsiniz. Sonuçta maliyet
aynı, fakat siz bunu 183 yolcuya bölmek yerine
90 – 100 yolcuya böleceksiniz. Bu, fiyatlar yak-
laşık iki katı artacak anlamına geliyor.”
KONGRE TURİZMİ VE FUARLARIN
AKIBETİ NE OLACAK?
Turizmci Cem Polatoğlu, yeni dönemde
kongre turizmi ve fuarların da konseptinin deği-
şeceğini söyledi. Günümüzde de örnekleri görül-
düğü gibi artık kongrelerin online yapılacağını
belirten Polatoğlu, fuarların da uzun dönemde
online olabileceği görüşünde.
Polatoğlu’na göre virüs salgını sonrası yeni dö-
nemde gemi turları da popülerliğini kaybedecek.
“YOLCU GEMİLERİNİN BİR KISMI
YÜK GEMİSİNE DÖNÜŞTÜRÜLECEK”
“Salgın döneminde gördük, 5 bin kişilik ge-
milerde, bir kişi bir sürü insanı enfekte etti, ge-
miler günlerce karantinada tutuldu. Artık birçok
yolcu gemisinin yük gemisine dönüştürüleceğini
düşünüyoruz.”
DENİZ-KUM-GÜNEŞ YERİNE SPESİ-
FİK TATİL SEÇENEKLERİ ÖNE ÇIKACAK
Yeni süreçte insanların bakış açısının da de-
ğişeceğini belirten Tur operatörleri Platformu
Sözcüsü Cem Polatoğlu, “deniz-kum-güneş”ten
öte daha spesifik tatil seçeneklerine önem verile-
ceğini kaydetti.
Polatoğlu, “Alternatif turlara kayacaklar, bel-
ki dağ turizmine, yürüyüş ya da kültür turlarına,
daha tenha diyebileceğim turlara ağırlık vermeye
başlayacaklarını tahmin ediyorum” dedi.
TÜRK TURİZMCİSİ YÖNÜNÜ YAKIN
KOMŞULARINA ÇEVİRECEK
Cem Polatoğlu, yeni dönemde insanların ta-
til ulaşımlarını özel araçları ile gerçekleştirmeye
yöneleceklerini öngörerek, bu doğrultuda Türki-
ye turizmcisinin de komşularına ağırlık vermeye
başlayacağını söyledi.
Polatoğlu, “Yunanistan’a bakacağız, Roman-
ya, Bulgaristan, Balkan’a. Rahat gelebilecek olan
Gürcistan, Rusya’ya bağlı Soçi ve o bölgelere.
Bunun aynında İran, ilişkimizi düzeltirsek Suri-
ye, Irak ve belki de Arap ülkelerinden arabayla
gelişler artacak. Biraz yönümüzü onlara doğru
çevireceğiz açıkçası” değerlendirmesini yaptı.
Kaynak:
https://www.turizmgunlugu.com/2020/04/17/
coronavirus-sonrasi-turizm-cem-polatoglu/
 3
Turizm Ekonomisi

Turistik Ürün Üretimi Seyahat acenteleri, kâr amacıyla turistlere tu-

Turistik faaliyetler; hizmet, kişi, yer, organizas-
yon ve fikirler gibi tüketime konu olan bütün mal
ve hizmetlerin toplamıdır. Turistik ürünün ortaya
çıkmasında rol alan turizm işletmeleri genel olarak
üç grupta toplamak mümkündür. Bunlar; konak-
lama işletmeleri, seyahat işletmeleri ile yiyecek ve
içecek işletmeleridir.
Konaklama İşletmeleri
Konaklama işletmeleri, turistik çekicilikleri
oluşturan işletmeler grubu içerisinde yer alır. Bu
tür işletmeler, müşterilerin gecelemelerinin yanı
sıra yiyecek-içecek ve kısmen eğlence gereksinim-
lerini karşılamak üzere kuruludur.
Otel, motel, devre mülk, yazlık konut, tatil
köyleri, misafirhane, oberj, kamp ve pansiyon gibi
hizmet birimlerinden oluşan kâr amacıyla faaliyet-
lerini sürdüren birimlerdir.
Konaklama işletmeleri kendi arasında;
• Asli konaklama işletmeleri (Otel, motel, ta-
til köyü, pansiyon bu grup işletmelere veri-
lebilecek örneklerdir),
• Yardımcı konaklama işletmeleri (Apart otel,
dağ evi, hostel, kamping, yüzer tesis, oto
karavanlar, kırsal turizm tesisleri) olmak
üzere ikiye ayrılır.
Seyahat Hizmetleri
Tur operatörleri ve seyahat acenteleri gibi hiz-
met birimlerinden oluşan kâr amacıyla faaliyetleri-
ni sürdüren birimlerdir.
rizm ile ilgili bilgiler vermeye, paket turları oluştur-
maya, turizm amaçlı konaklama, ulaştırma, gezi,
spor, ve eğlence hizmetlerini görmeye yetkili olan,
oluşturduğu ürünü kendi veya diğer seyahat acen-
teleri vasıtası ile pazarlayabilen ticari kuruluşlardan
oluşan birimleri kapsar.
Seyahat acenteleri gördükleri hizmetin niteliği-
ne göre kendi içerisinde;
• A Grubu Seyahat Acenteleri,
• B Grubu Seyahat Acenteleri
• C Grubu Seyahat Acenteleri olmak üzere üç
sınıfa ayrılır.
Yiyecek ve içecek hizmetleri
Farklı nedenlerden evlerinden uzak olan kişilere
yeme-içme hizmetlerini arz eden birimlerin sundu-
ğu hizmetlerdir.
Genellikle konaklama tesisi bünyesinde hizmet
veren yiyecek-içecek işletmeleri, çalışma alanı dı-
şında bağımsız ticari kuruluşlar olarak da hizmet
sunmaktadır. Türkiye’de üç yıldızlı otel statüsün-
den itibaren konaklama tesisi bünyesinde zorunlu
olarak bulunan yiyecek-içecek birimleri konaklama
işletmeleri içerisinde yer alır. Bağımsız olarak hiz-
met veren farklı sınıflarda restoran işletmelerinin
yanı sıra son yıllarda fast-food işletmeleri de bu
grup altında sıralanır.
Son olarak yiyecek içecek işletmeleri kendi ara-
sında;
• Belgelerine göre
• Ekonomik şartlarına göre
• Faaliyet alanlarına göre üç grupta toplanır.

Öğrenme Çıktısı
2 Üretici teorisini açıklayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Turizm işletmeleri açısın-

Turizm işletmelerinin mal
dan erken rezervasyonu ne- Turizm işletmesi kâr ilişkisi-
ve hizmet üretim tercihleri
den ihtiyaç bulunduğunu ni tartışınız?
neler olabilir?
değerlendiriniz.

85
3
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm II

PİYASALAR
Bir piyasada alıcı ve satıcıları sayısı, mal ve hizmetin piyasa fiyatının oluşması konusunda önemli be-
lirleyicidir. Firmalar ve piyasalar, ürettikleri malın/hizmetin niteliğine ve firma sayısına göre birbirinden
ayrışır. Malın niteliğinden kasıt bir mal veya hizmetin homojen (benzer) veya farklılaştırılmış olması; firma
sayısı ise satıcı sayısıdır.

Piyasa Kavramı
Piyasa, talep ettikleri mal ve hizmetler karşılığında para vermek isteyen alıcılarla para karşılığında mal
ve hizmet sunmak isteyen satıcıların buluştukları ortamlardır. Alıcı ve satıcının fiziksel olarak buluşma
zorunluluğu yoktur. Bu işlemler sanal ortamlarda da gerçekleşebilir. Kısaca piyasa, alıcı ve satıcının karşı
karşıya geldiği ortamlardır. Konaklama, seyahat ve yiyecek-içecek hizmetleri üretimi gerçekleştiren firma-
lar turizm piyasasında faaliyet gösterir.

Resim 3.3

Tam Rekabet Piyasası
Gerçek hayatta firmalar tam rekabet piyasa ko-
şulları altında faaliyet göstermez. Ekonomik etkin-
liğin olduğu tam rekabet piyasası analizlerinin temel
amacı mevcut piyasaları ideal olan tam rekabet koşul-
larından (karşılaştırma yapabilmek adına) ne derece
uzak olduğuna dikkat çekmektir.
Bir mal veya hizmetin üretici veya satıcı konu-
munda olan birimi firma (turistik işletme); alıcısı
ise tüketicidir (turist). Tam rekabet piyasasında
benzer nitelikte mal üreten irili ufaklı çok sayıda
firma kendi başına piyasayı etkileyemez. Aynı malı
üreten firmalar ise endüstriyi oluşturmaktadır. Do-
layısıyla rekabet kavramını değerlendirecek olursak
endüstride çok sayıda firmanın faaliyette bulunma-
sı bu firmalar arasında doğrudan bir yüzleşmenin
veya bütünüyle bir rekabetin mevcut olmadığının
bir göstergesidir.
Şekil 3.9, tam rekabet piyasasında denge ve fiya-
tın nasıl belirlendiğini ifade etmektedir.

86

Turizm Ekonomisi
P P
e
Pe
D=S
Q Q
0 Qe
(a)
Şekil 3.9 Tam Rekabet Piyasasında Denge ve Fiyatın Belirlenmesi
Şekilde (a) panelinde, arz ve talebin eşit olduğu
noktada piyasa dengesi oluşur. Piyasa fiyatı ve piya-
sa miktarı ise denge fiyat ve miktarıdır.
Şekil 3.9 (b) panelinde, piyasa fiyatını veri ola-
rak kabul eden bir alıcının sonsuz (esnekliği son-
suz) miktarda mal ve hizmet satın alabileceğinin
temsilen ifadesidir.
Tam Rekabet Piyasasının Özellikleri
• Bir malın çok sayıda alıcı ve satıcısı vardır
(atomisite koşulu). Tam rekabet piyasasında
hiçbir alıcı veya satıcı bir malın fiyatını et-
kileyecek büyüklükte değildir. Firmalar irili
ufaklı olup piyasa payları oldukça düşüktür.
Tam rekabet koşullarında faaliyet gösteren
bir firma piyasada oluşan fiyatı veri olarak
kabul etmekte ve o fiyattan mal veya hiz-
met arzını gerçekleşir. Dolayısıyla firma ne
kadar üretip satarsa satsın, piyasa fiyatı bu
durumdan etkilenmez.
Tam rekabet piyasasında bir mal veya hiz-
metin denge fiyatı ve miktarı, alıcı ve satı-
cının üzerinde hemfikir oldukları noktada
belirlenir. Bu noktada arz ve talep birbirine
eşittir.
Öte yandan bazı alıcı veya satıcıların arz
veya talep ettikleri miktarları değiştirmesi
durumunda, fiyat üzerinde büyük değişme-
ler görülmez. Burada kastedilen kıtlık, talep
yetersizliği gibi durumlarda fiyatın etkilene-
cek olması değil, bazı firmaların miktardaki
3
Pe d
0
(b)
üzerindeki oynamalarının fiyat oluşumun-
da etkili olmayacağı düşüncesidir.
• Malın türdeş olması (homojenite koşulu):
Malların türdeş (homojen) özellikler taşı-
ması nedeniyle alıcılar, satıcılar arasında bir
ayrım yapmazlar. Böylece her hangi bir satı-
cının ne piyasa fiyatı üzerinde bir fiyat talep
etmesi ne de herhangi bir alıcının piyasa fi-
yatı altında bir fiyat talep etmesi söz konusu
değildir. Zira satıcı piyasa fiyatından malı-
nı satabileceği çok sayıda alıcı bulabilirken
alıcının da malını satacak çok sayıda satıcı
ile karşılaşması söz konusudur. Dolayısıyla
alıcılar bir malın fiyatı aynı olduğu sürece o
malı kimin ürettiğine aldırış etmez.
• Alıcı ve satıcıların piyasa hakkında tam bil-
giye sahip olması: Alıcı ve satıcılar piyasada-
ki tüm fiyat ve miktarlar hakkında bilgiye
sahiptir. Satıcı ve alıcı tam bilgiye sahip ise
piyasa fiyatı üstünde veya altında bir fiyatın
oluşması da düşünülemez. Tam rekabet pi-
yasasında hem satıcı hem de alıcılar geçmiş
ve gelecekte oluşabilecek fiyatlar hakkında
tam bilgiye sahiptir. Tam bilginin olmadığı
(asimetrik bilgi) bir piyasadan bahsedilirse
o zaman eksik rekabet piyasa koşulları ge-
çerli olur.
• Piyasaya giriş-çıkış serbestisi söz konusudur
(mobilite koşulu). Tam rekabet piyasasında
bir firmanın piyasaya girmesinde veya çık-
masında ekonomik, hukuki ve teknolojik
bir engel söz konusu değildir. Yani üretici
87
3
herhangi bir malı üretmesinde veya satma-
sında doğal veya suni engeller (patent, li-
sans hakkı) ile karşılaşmaz.
Mevcut piyasalar göz önünde bulundurulduğun-
da, tam rekabet piyasa yapısına rastlamak mümkün
değildir. Her bilimde ulaşılmak istenen ideal du-
rum vardır (ideal hukuk veya ideal sağlık hizmeti
gibi). İktisatçılar için de tam rekabet piyasası böyle-
dir. Hatta kimi iktisatçılar tarafından ütopik piyasa
olarak da adlandırılır.
Tam rekabet piyasa yapısı teorik bir model olmak-
la birlikte, diğer piyasa yapılarının anlaşılması için
kolaylık sağlar.
Tam rekabet piyasasına tarımsal ürün piyasaları,
hayvansal ürün piyasaları veya hisse senedi piyasa-
ları yakın örnekler olarak gösterilebilir.
Tam Rekabet Piyasasında Kısa
Dönem Dengesi
Hatırlanacağı üzere kısa dönemde üretim fak-
törlerinin bir kısmı değiştirilemez (sabit) olup ar-
tırılması söz konusu olmayabilir. Üretim miktarın-
daki değişmelere binaen belirli bir zaman içerisinde
değişken faktörlerin hemen değiştirilmesi söz ko-
nusu olurken uzun dönemde tüm üretim faktörle-
rinin değişkenlik arz etmesi üretim miktarlarını da
ayarlanabilir hâle dönüştürür.
Bir firmanın amacı en yüksek kârı elde etmek-
tir. Kâr (π); toplam gelir ile toplam maliyet (açık
ve örtülü maliyetler toplamı) arasındaki farktan
ortaya çıkar.
Toplam gelir, bir turizm işletmesinin satışların-
dan elde ettiği geliri ifade eder. Bir turizm işletme-
sinin toplam geliri, arz ettiği turistik ürün miktarı
ile o turistik ürünün fiyatının çarpımı sonucu elde
edilir ve
TR = P . Q biçiminde ifade edilir.
88
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm II
Marjinal gelir, bir turizm işletmesinin bir birim
daha fazla turistik ürün üretip satması durumunda
toplam gelirinde meydana gelen değişimdir ve
MR = ΔTR / ΔQ olarak yazılır.
Ortalama gelir bir turizm işletmesinin sattığı
mal ve hizmetlerden elde ettiği birim başına geli-
rini ifade eder ve
AR = TR / Q olarak gösterilir.
Kısa dönemde kâr maksimizasyonu: Tam
rekabet piyasasında bir firmanın kârını en yüksek
seviyeye çıkmasına firma dengesi denir. En yüksek
kâr firmanın toplam gelirlerinden toplam maliyet-
lerinin çıkarılması ile bulunur.
π = TR – TC
Kâr maksimizasyon kuralı, hangi piyasada olur-
sa olsun firmanın maksimum kâr elde etmesi için
marjinal gelir eğrisi ile marjinal maliyet eğrilerinin
kesiştiği noktadaki miktarı üretmesidir. Yani
MR = MC koşulunun sağlanmasıdır.
Şekil 3.10, kısa dönemde kâr maksimizasyonu-
nu göstermektedir. Şekle göre;
• Qb1 ve Qb2 noktaları kârın sıfır olduğu
başa baş noktalarıdır (ATC = P).
• Qb1 seviyesine kadar ATC > P olduğundan
zarar söz konusudur.
• Qb1 ve Qb2 noktaları arası kârın olduğu
alandır (P > ATC). Qb1 ve Qb2 arasında
kârın en yüksek olduğu nokta ise Qe nokta-
sına tekabül eden miktardır.
 3
Turizm Ekonomisi

ATC,MC
MC

Başabaş Noktası MR=MC Başabaş Noktası ATC

Pe P=AR=MR

0 Qb1 Qm Qe Qb2

Şekil 3.10 Kâr Maksimizasyonu

Şekil 3.10’da ortalama toplam maliyet (ATC) ve marjinal maliyet (MC) ile dikey eksende ve miktar (Q)
ise yatay eksende gösterilmiştir. Ayrıca ortalama gelir AR ile ve fiyat P ile ifade edilmiştir.

Kısa Dönem Arz Eğrisi ve Denge

Tam rekabet piyasasında bir firmanın arz eğrisi marjinal maliyet eğrisinin (MC) ortalama değişken
maliyet (AVC) eğrisinin üstünde kalan kısmıdır. Bu durum temsili olarak Şekil 3.11’da gösterilmiştir.
MC
MC, AVC, ATC

B ATC
P2

AVC

P1 A

Q
Q1 Q2

Şekil 3.11 Firma Arz Eğrisi ve Piyasa Arz Eğrisi

Şekle göre;
• Firma P > AVC olduğu sürece üretime devam edebilir. Diğer bir ifadeyle firmanın üretime devam
etmesi üretimini durdurmasından daha iyi olduğu söylenebilir.
• Firma, fiyatın ortalama değişken maliyete eşit olduğu A noktasında üretimini durdurabilir veya
devam edebilir (P = AVC). Bu iki seçenek arasında bir fark yoktur.

89
3
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm II

• Firma, P1 ve P2 noktaları arasında üretim Firmanın Uzun Dönem Dengesi

yapacak fakat zarar etmeye devam edecektir.
Bu durumda firmanın toplam gelirleri, top-
lam değişken ve toplam sabit maliyetlerin
bir kısmını karşılayabilir.
• P = ATC noktası kârın sıfır olduğu noktadır.
Firmanın toplam gelirleri toplam değişken
maliyet ve toplam sabit maliyetlerinin ta-
mamını karşılayabilir.
• P2 noktasının üzerinde firma toplam gelirle-
ri toplam değişken ve toplam sabit maliyet-
lerin tamamını karşılayabildiği gibi kâra da
geçebilir.
Firma P1 düzeyi altında zarar edecektir. Bu-
nunla birlikte A noktası ise, kapatma noktasıdır.
Piyasa arz eğrisi, MC’nin AVC eğrisi üzerinde
kalan kısımlarının yatay toplamı ile elde edilir.
Tüm üretim faktörlerinin değiştirilebildiği dönem
uzun dönemdir. Bu dönemde istenilen kapasiteye
ulaşılabilir veya yeni bir tesisin kurulabilir. Tam
rekabet piyasasında uzun dönemde yoğun rekabet
nedeniyle firmalar en düşük ortalama maliyet ve
sıfır kâr ile üretim yapar.
Uzun dönemde piyasaya yeni birçok firma gi-
rer ve üretim faktörü talep eder. Bu durum faktör
fiyatlarının artmasına yol açarken maliyetleri de
artırır. Böylece artan maliyetler kârları aşağı çeker.
Ayrıca piyasaya yeni giren firmaların üretimi ürün
arzını artırırken fiyatların da düşmesine neden ola-
bilir. Yani hem maliyetlerin artması hem de fiyatla-
rın düşmesi ile aşırı kârlar ortadan kalkar.
Tam rekabet piyasasında faaliyet gösteren bir fir-
manın uzun dönem dengesi Şekil 3.12’de gösterilmiştir.

Maliyetler
Fiyat

MC
ATC
LRAC
P=AR=MR

Q
Q

Şekil 3.12 Firma Uzun Dönem Dengesi

Uzun dönem dengesi P = MR = AR = MC = ATC = LRAC olacak şekilde gerçekleşir. Bu durum fiyatın
marjinal gelire, ortalama gelire, marjinal maliyete, ortalama toplam maliyete ve uzun dönem ortalama
maliyete eşit olduğu uzun dönem dengesidir.
Uzun dönem denge düzeyinde, alıcılar herhangi bir mal veya hizmet için en düşük fiyatı; satıcılar ise
maliyetlerin en düşük olduğu düzeyi yakalamış olur.
• P = MR = AR eşitliği, firmanın tam rekabet piyasasında faaliyet gösterdiğinin bir kanıtıdır.
• P = MC eşitliği, ekonomik etkinliği ifade eden bir durumdur.
• MC = ATC = LRAC eşitliği, firmanın en düşük maliyetli ölçekte üretim yaptığını gösterir.
• MR = MC eşitliği, firmanın kârını maksimum yaptığı noktadır.
P = ATC = LRAC eşitliği, firma kârının sıfır olduğu durumu ifade eder.
Fiyat (P) = marjinal maliyet (MC) olduğundan tam rekabet piyasasında etkinlik sorunu tartışılmaz.

90

Turizm Ekonomisi
Monopol (Tekel) Piyasaları
Monopol piyasaları tek bir firmanın (satıcının)
bulunduğu ve o firmanın üretip sattığı malın yakın
ikamesinin olmadığı bir piyasa türüdür. Monopol
endüstriyi temsil etmekte olduğundan monopole
konu olan malın talep eğrisi negatif eğimli talep
eğrisidir.
Monopol piyasasında firmanın üretip sattığı
mal kolay bozulabilen bir mal değil kolay yıprana-
bilen veya tüketilebilen bir mal olmalıdır. Bir tek
firma aynı zamanda endüstriyi temsil ettiğinden
firmanın talep eğrisi negatif eğimlidir.
Monopol piyasalarına girişin önünde engeller
olduğundan monopolcü firma tam rekabet piyasa-
sındaki bir firmaya nazaran uzun dönemde ekono-
mik kâr elde edebilir.
Birden fazla firmanın (satıcının) olduğu bazı pi-
yasalarda firmalar beraber hareket ederek monopol
gücü elinde bulundurmak ister. Bu duruma gös-
terilebilecek en yaygın örnek kartellerdir. Karteller
firmaların yaptığı işbirlikleridir. Bu tür anlaşmala-
rın özü fiyata veya üretilen malın miktarının birlik-
te belirlenmesine dayanır.
Monopol güç, satılan bir malın fiyatının satıcı ta-
rafından tam rekabetteki düzeyinin üzerine çıkarı-
labilir. Buna rağmen monopol piyasasında faaliyet
gösteren bir firma mal ve hizmet üretiminde gerek-
li olan tüm üretim faktörlerini tam rekabet faktör
piyasalarından temin eder.
Monopol piyasasına girişlerde bazı kısıtlamalar
söz konusudur. Bu kısıtlamalar ikiye ayrılır.
Bunlar;
1. Ölçek ekonomilerinden kaynaklanan doğal
kısıtlar: Üretim miktarı arttıkça ortalama
maliyet düşüyor ise, firma bu durumu (dü-
şük maliyet) avantaja çevirerek, zamanla pi-
yasada tek satıcı konumuna gelebilir.
Bazen de firma bir üretim faktörünün tek
başına sahip olabilir. Bu durum diğer firma-
ların endüstriye girmesi önünde doğal bir
kısıttır.
2. Monopol gücün yasal kısıtlar ile oluşması-
dır. Bu durumda firma kaynakların kontro-
lünü elinde bulundurur. Yasal kısıtlar imti-
yaz hakkı, lisans hakkı, patent hakkı ve telif
hakkı gibi uygulamalar olarak dört grupta
toplamak mümkündür:
3
İmtiyaz hakkı: Devlet bazı mal ve hizmetlerin
üretiminde bir firmaya imtiyaz tanıyabilir. Elektrik
dağıtım şirketleri konuya bir örnek olarak gösteri-
lebilir.
Lisans hakkı: Bazı mesleklerin yapılabilmesi
için verilen diploma, sertifika gibi uygulamaları
kapsar. A sınıfı seyahat acentesinin yaptığı turizm
faaliyetlerini diğer sınıflardan bir seyahat acentesi-
nin yapamaması konuya bir örnek teşkil eder.
Patent hakkı: Bir firmaya bir malın üretiminde
kullanılan yöntemlerin belli bir süre için devredil-
mesidir.
Telif hakkı: Bir yazarın, bir sanatçının eserini
basması ve çoğaltması için tanınan haklardır. Ya-
zarın kitabı için verilen telif hakkı konuya örnek
gösterilebilir.
Monopol piyasalarına yöneltilen eleştirilerin
başında, üretim miktarının tam rekabet piyasaları-
na göre daha düşük olmasına rağmen, fiyatın daha
yüksek olması gelir. Bu durum firma açısından tam
rekabet piyasasına nazaran daha yüksek kârı ifade
eder.
Monopol piyasasında firmaların yüksek kârı
diğer firmaların bu piyasaya girme isteğini artırır.
Şayet bu tür piyasalar yasal kısıtlar ile korunmaz,
bölünür, ekonomik kârlılıklar vergilendirilir, mik-
tar veya fiyatlara düzenlemeler getirilebilir ise tekel
piyasaları rekabete açılabilir.
Monopol piyasaların en önemli özelliklerinden
biri de fiyat farklılaştırılmasıdır. Fiyat farklılaştırıl-
ması maliyet ve kalite farkı olmaksızın farklı piyasa-
larda veya farklı miktarlar için farklı fiyatların talep
edilmesidir.
Bir destinasyonda tek başına faaliyet gösteren
otel işletmesinin oda fiyatını belirlerken acenteye
farklı kapı müşterisine farklı fiyatlar uygulaması
konuya bir örnektir.
Monopol piyasasında fiyat (P) > marjinal mali-
yet (MC) olduğundan etkinlik sorunu vardır. Ayrı-
ca monopol piyasalarına verilebilecek bir örnek ise
enerji piyasalarıdır.
Monopollü (Tekelci) Rekabet
Piyasaları
Çok sayıda alıcı ve satıcının bulunduğu, giriş
çıkışın serbest olduğu ve mal farklılaştırmasının
yapıldığı piyasa türüdür. Farklılaştırılmış mal aynı
olmayan benzerlik taşıyan mallardır.
91
3
Daha önce tam rekabet piyasasında homojen
bir malın çok sayıda firma tarafından üretildiği ve
monopol piyasasında yakın ikamesi olmayan bir
malın tek bir üretici tarafından üretildiğini belirt-
miştik. Monopollü rekabet piyasasında ise farklı-
laştırılmış bir malın çok sayıda üretici tarafından
üretildiğini söyleyebiliriz.
Farklılaştırılmış mal piyasada faaliyet gösteren
firmalara monopol gücü kazandırmaktadır. Firma-
ların piyasa payı düşük olduğundan fiyatı tek baş-
larına etkileyemezler.
Mal farklılaşması marka, satış noktası, reklam
gibi yollarla ile sağlanır. X tur şirketinin farklı böl-
gelerdeki benzerlik içeren turistik ürünü SMS yo-
luyla müşterilerine pazarlamaya çalışması bu husu-
sa verilebilecek bir örnektir.
Monopollü rekabet piyasalarında da fiyat (P) >
marjinal maliyet (MC) olduğundan monopol pi-
yasasındaki gibi etkinlik sorunu söz konusudur. Bu
durum tam rekabet piyasasına göre daha az üretim
daha yüksek fiyat demektir.
Mal farklılaşmasına yol açan fiyat dışı rekabet
unsurları (reklam, ambalaj vb. harcamalar) firma-
ların maliyetini artırırken, fiyatların daha yüksek
olmasının temel nedenidir. Firmalar kapasiteleri-
nin altında üretim gerçekleştirmektedir. Küçük bir
kasabadaki bir motel işletmesi konuya örnek nite-
liğindedir.
Genel anlamda turizm piyasasında yürütülen
ekonomik faaliyetlerin, bu piyasa koşulları içerisinde
değerlendirildiğini söyleyebiliriz.
Oligopol Piyasaları
Az sayıda satıcı, çok sayıda alıcının olduğu bir
piyasa türüdür. Oligopol piyasalarında firmalar
hem homojen (benzer) hem de heterojen (farklılaş-
tırılmış) mal üretmektedir.
92
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm II
Oligopol piyasasında sınırlı sayıda firmanın
faaliyet göstermesi ve bu firmaların piyasa içinde
önemli bir yere sahip olması firmaları birbirlerinin
davranışlarını dikkate almayı gerektirir. Diğer bir
ifadeyle oligopolde bir firma politika oluştururken
diğer firmaları dikkate almak durumundadır. Bu
durum piyasa yapısı içinde firmaları birbirlerine
bağımlı hale getirir.
Oligopol piyasasında firmalar rakip firmaların
tepkisini tam kestiremediğinden piyasa talep eğri-
sinin de belirlenmesi zorluk taşır. Fakat oligopolde
talep eğrisinin negatif eğimli bir eğri olduğunu söy-
leyebiliriz.
Piyasada çimento gibi bir mal üretiliyorsa saf
oligopol, elektronik gibi bir mal üretiliyor ise farklı-
laştırılmış oligopol söz konusudur.
Oligopolün temel özellikleri sıralanacak olursa;
• Piyasadaki az sayıda firma büyük ölçeklerde
üretim yaparak talebin tamamını karşılaya-
bilir. Dolayısıyla bu piyasada ölçek ekono-
mileri işler.
• Sermaye ve teknoloji gereksinimi yüksek ol-
duğundan piyasaya girmek oldukça zordur.
• Az sayıda firma fiyat, reklam, Ar & Ge gibi ko-
nularda birbirlerini izlemek durumundadır.
Oligopol piyasalarında faaliyet gösteren firma-
lar daha çok fiyat dışı rekabet yolunu tercih et-
mekte veyahut ölçek ekonomileri avantajlarından
faydalanmak adına şirket evlilikleri (merger) yapar.
Oligopol piyasasında firmalar monopol gücü
ele geçirmek için kartel oluşturmak suretiyle birlik-
te hareket edebilir. Karteller üyelerin fiyat ve mik-
tar düzenlemelerine yöneliktir. Kartelin amacı ise
kârı artırır.
Oligopol piyasasında az sayıda faaliyet gösteren
firma satışların büyük bir kısmını elinde bulundu-
ruyor ise yoğunlaşma söz konusudur.

Turizm Ekonomisi
Araştırmalarla
İlişkilendir
Altınbaş Üniversitesi Rektör Yardımcısı Ekono-
mist Prof.Dr. Emre Alkin, tanzim satışlarının eko-
nomiye etkisini değerlendirdi
Artan gıda fiyatlarına karşı başlatılan tanzim
satış uygulamasını değerlendiren Altınbaş Üni-
versitesi Rektör Yardımcısı Ekonomist Prof.Dr.
Emre Alkin, gıdada yüksek enflasyonla mücade-
lede arz yönlü politikaların uygulanması gerekti-
ğini söyledi. Benzeri durumlarda devletin piya-
salara ‘Arz Yönlü ve Talep Yönlü’ politikalarla iki
yönlü müdahale tarzının olduğunu belirten Prof.
Dr. Alkin, “Arz yönlü politikalar, emek ve ser-
mayenin artması ve nihayetinde büyümenin bu
yolla sağlanmasını amaçlayan, fiyatlar genel sevi-
yesini yani enflasyonu azdırmamaya dikkat ede-
rek uygulanan politikalardır. “Başaran var mı ?”
diye sorarsanız, kısa vadede her şey yolunda gibi
gözükse de uzun vadede işler hep karışır. Türkiye
bu duruma harfiyen uyuyor desem yanlış olmaz”
ifadelerini kullandı. “Mükemmel reçete yok”
Talep Yönlü politikaların, dalgalanmaları
talep cephesine müdahale ederek çözmeye çalı-
şan politikalar olduğunu ve durgunluk varsa ta-
lebin cesaretlendirilip, ısınma varsa soğutulmaya
çalışıldığını aktaran Prof.Dr. Emre Alkin, “Bu
politikanın da başarı şansı tartışmalıdır. Çünkü
durgunluktan çıkarmak için yapılan hamlelerin
yarattığı ısınmayı, ısınmış ekonomiyi soğuturken
oluşacak durgunluğu önleyecek bir “mükemmel
reçete” yoktur” şeklinde konuştu. Bu politikala-
rın, para ve maliye politikalarıyla desteklenmesi
gerektiğini vurgulayan Prof.Dr. Alkin, “Para ve
maliye politikaları ortodoks, yani sadece para ar-
zı-vergiler-kamu harcamaları üzerinden veya he-
terodoks, yani çok enstrümanlı karmaşık bir po-
litika demeti ile desteklenebilir. Ancak yukarıda
belirttiğim gibi dengeye bir türlü gelemeyen bir
ekonomide uygulanan politika araçlarının başarı
şansı her zaman tartışmalıdır. Buradan hareket-
le, “dengelenme” kelimesinin anlamını doldura-
bilmek için yeterli bir zaman geçmesi gerekiyor.
3
Anlaşılıyor ki ekonomi yönetimi heterodoks yön-
temlerle talep yanlı bir politika uygulamış, ortaya
çıkan yan etkileri de yine heterodoks yöntemlerle
talebe odaklı bir şekilde çözmeye çalışıyor” dedi.
“Atılabilecek başka adımlar da var ”
Nihai malların fiyatlarına doğrudan yapılan
müdahalelerin mutlaka enflasyon ve hayat pa-
halılığı üzerinde kısmi-olumlu etki yapacağını
ancak özellikle gıda enflasyonunu dizginlemek
için yapılacak başka adımların da bulunduğunu
söyleyen Prof.Dr. Emre Alkin bu önlemleri şöyle
sıraladı: “-Miras yoluyla bölünen tarım arazileri-
nin toplulaştırması yasası geçerse tarımda ölçek
ekonomisi sağlanmış olur, maliyetler düşer ve ve-
rimlilik artar, - Tarım Piyasasında fiyat oluşumla-
rını bozan kartel, monopol ve oligopol oluşumla-
rın üzerine gidilmesi gerekir. Tanzim satışların bu
konuda kalıcı bir çözüm yaratması zor. Meselenin
doğrudan üzerine gidilmesi gerekiyor. - Tarım ile
ilgili olarak TÜİK’in elinde sağlıklı istatistik bu-
lunduğunu söylemek zor. Arz/Talep dengesi için
yapılan bilimsel çalışmaların güvenilir bilgiye da-
yanmadığını rahatlıkla söyleyebilirim. Mutlaka
TÜİK’in tüm sektörlerle ilgili resmi ve güvenilir
istatistik yayınlaması gerekiyor. -Türkiye’de tarım
arazilerinin sahipleri çoğunlukla kiralama yoluyla
para kazanmakta ve tarımla pek ilgilenmemekte.
Zeytin, fındık ve diğer ürünlerde çok sık rastla-
nan bu durum, başta kayıt dışılık olmak üzere bir
çok sorunu da beraberinde getiriyor. Tarım ara-
zileri çiftçilik yapmak isteyenlerin elinde olma-
dığı için, organize tarımın zayıfladığı, aracıların
egemen olduğu bir piyasa, doğal bir sonuç olarak
ortaya çıkıyor. Kanaatimce, sorunların kaynağına
31 Mart’a kadar inmek pek mümkün değil. Do-
layısıyla doğrudan talebe ve fiyatlara müdahaleye
devam edileceğini tahmin ediyorum.”
Kaynak: https://www.finansgundem.com/ha-
ber/alkin-tanzim-satislarinin-ekonomiye-etkisi-
ni-yorumladi/1387290
93
3
Yaşamla İlişkilendir
Turizm sektörü ne yapacak?
Dünyada ve ülkede ne olay olursa ilk onlar
etkileniyor. Türkiye’de turizm tam toparlanmaya
başlamıştı ki, koronavirüs, tüm planları alt üst etti.
Turizm, Türkiye için en önemli gelir kapı-
larının başında geliyor. Ancak bölgesel olaylar,
terör eylemleri, dövizde dalgalanma gibi birçok
olay turizmi olumsuz etkiliyor. Son yıllarda bu
konularda Türkiye turizmini etkileyecek birçok
olay yaşandı. Öyle ki 2014’te 36 milyon 837 bine
kadar çıkan yabancı turist sayısı, 2015’te 36 mil-
yon 244’e, 2016’da ise 25 milyon 252 bine kadar
düştü. Yaşanan olumsuz gelişmeleri geride bırakı-
larak 45 milyon 58 bin yabancı turistle 2019’da
rekor kırıldı. Turizm sektörünün temsilcileri de
bu durumdan oldukça memnundu ve 2020’ye
umutları yüksek girmişlerdi. Ancak tüm dünyayı
etkisi altına alan koronavirüs, turizmcilerin plan-
larını alt üst etti. Virüsün ilk çıktığı zamanlarda
yurt dışı seyahatleri iptal edilmeye başlanmıştı.
Özellikle Türkiye’den en çok turistin gittiği İtal-
ya, Fransa gibi ülkelerde virüsün görülmesi bu
ülkelere turist götüren acenteleri olumsuz etkile-
se de Türkiye’de virüsün görülmemesi umutları
taze tutuyordu. Ancak Türkiye’de de koranavirü-
sün tesbit edilmesiyle birlikte sektör, bir kez daha
zora girdi.
Rezervasyonlar iptal
Koranavirüs önlemleri kapsamında turizm
bölgelerinde nisan ayı başında hizmete girecek
otellerin açılışları nisan sonuna ertelendi. Birçok
ülkede uçuşların, özellikle havayolu şirketlerinde
yüzde 50’ye kadar düştüğünü açıklayan Türkiye
Otelciler Federasyonu Başkanı Sururi Çoraba-
tır da tatil rezervasyonlarında azalma olduğunu
kaydetti. Bu nedenle yaz sezonu başlangıcı olan
nisan ayındaki rezervasyon taleplerinin bekle-
nen düzeyde olmadığını belirten Çorabatır, “Biz
1990-2000 yılları arasında birçok krizi hep bir-
likte yönettik. Burada da serinkanlı olmamız, pa-
nik yapmadan yerinde tedbirleri hemen almamız
ve uygulamamız ve lazım” dedi.
Rezervasyonların düşmesi nedeniyle açılışla-
rın nisan ayı sonuna ertelenmesinin sektöre eko-
94
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm II
nomik yük getireceğini ifade eden Çorabatır, “Bu
konuyla ilgili de Kültür ve Turizm Bakanı’mıza,
Turizm İstişare Kurulu olarak bir dosya verdik.
Bu tedbirler alındığı ve sektör desteklendiği tak-
dirde inşallah bu olayı hep birlikte daha az zararla
kapatmak için elimizden geleni yapacağız” diye
konuştu.
Bu ilk kriz değil
Türkiye turizmde birçok krizi geride bı-
raktı. Özellikle son 10 yıl çok hareketli geçti.
Türkiye’nin en uzun sınırı olan Suriye’de 2011’de
başlayan iç savaş, Türkiye’yi her anlamda etkiledi.
Turistik şehirlerdeki göçmen sorununun yanı sıra
Gaziantep, Hatay, Mardin, Şanlıurfa gibi sınır il-
lerine sık sık seyahatler iptal edildi.
2015-2016 yıllarında ise İstanbul, Ankara,
Diyarbakır, Şanlıurfa gibi Türkiye’nin birçok
şehrinde bombalı saldırılar düzenlendi ve yüzler-
ce kişi bu saldırılarda yaşamını yitirdi. 12 Ocak
2016’da İstanbul Sultanahmet Meydanı’nda bir
turist kafilesinin arasına giren canlı bomba üze-
rindeki patlayıcıları ateşlemiş ve bu saldırı nede-
niyle 11 Alman turist de hayatını kaybetmişti. 19
Mart’ta ise İstiklal Caddesi’nde kendini patlatan
canlı bomba üç İsrailli ve bir İranlı turistin ölü-
müne neden olmuştu. Bu bombalar nedeniyle
Türkiye’ye gelen turist sayısı oldukça düşmüştü.
Örneğin 2015’te 5 milyon 580 bin olan Alman zi-
yaretçi sayısı 2016’da 3 milyon 890 bine, 2017’de
ise 3 milyon 584 bine kadar geriledi. 28 Haziran
2016’da İstanbul’da Atatürk Havalimanı’nda ger-
çekleştirilen bombalı terör saldırısının ardından
Türkiye’ye yapılacak seyahatler iptal edildi. 15
Temmuz 2016’da FETÖ tarafından gerçekleşti-
rilen darbe girişimi de yurt dışından gelen turist-
lerin düşmesinde büyük rol oynadı. 2017’ye de
Türkiye, terör saldırısıyla girdi. İçerisinde turist-
lerin de olduğu bir gece kulübüne silahlı saldırı
düzenlendi. Tüm bu olaylar, yabancı turistlerin
Türkiye’ye gelmekten korkmasına sebep olurken
yerli turist hareketliliği de düştü.
Dövizde dalgalanma
Türk Lirası’nın Dolar ve Euro karşısında re-
kor düzeyde değer kaybetmesi turizmi etkileyen
 3
Turizm Ekonomisi

bir diğer olaydı. Özellikle 2018’de Türkiye’den
yurt dışına turist götüren acenteler, zarar etti.
Turlarda iptaller yaşanırken, yurt dışı turlara
ilgi düştü. Düşük ücretler nedeniyle yabancı
turistler, Türkiye’yi tercih etmeye başladı. An-
cak yabancı turist sayısı artsa da kur farkı nede-
niyle bıraktıkları gelir geriledi. Öyle ki 2014’te
yabancı turistler kişi başı 828 dolar harcarken
bu rakam, 2018’de 647 dolar oldu. Türkiye,
2017’de 38 milyon 620 bin turistten 26 milyar
283 milyon dolar gelir elde ederken, 2018’de
45 milyon 628 bin turistten, 29 milyar 512
milyon dolar gelir elde etti. Öte yandan yaban-
cı turistlerin doldurduğu oteller nedeniyle yerli
turistler, yer bulmakta zorlandı.
Kapadokya’da eski turist yoğunluğu olmasa
da peri bacalarının çevresindeki alanlar dezen-
fekte ediliyor.
Rusya krizi
Rus uçağının 24 Kasım 2015’te düşürül-
mesi Türkiye ile Rusya’nın arasındaki ilişkileri
bozdu. Rusya, Türkiye’den birçok ürünün ihra-
catına yasak getirirken, Rus vatandaşlarına da
Türkiye’ye tatile gitmemeleri çağrısında bulun-
du ve charter seferlerini kaldırdı. Bu olay, başta
Antalya olmak üzere Türkiye’nin turizm bölge-
lerine gelen Rus turist sayısını bıçak gibi kes-
ti. 2016’da tarihinin en kötü turizm sezonunu
yaşayan Antalya’da bu olumsuz durum, yaklaşık
52 yan sektörü de etkiledi.
Rusya’nın turizm sektöründe uyguladığı ya-
sak, yaklaşık 8 ay sürdü ve 28 Ağustos 2016’da
Rusya Başbakanı Dmitri Medvedev tarafından
imzalanan kararnameyle charter seferlere uygu-
lanan yasak kaldırıldı. Bu tarihten sonra turist
sayısı artsa da önceki yıllardaki rakamlar yaka-
lanamadı. 2015’te 3 milyon 649 bin turistin gel-
diği Türkiye’ye 2016’da 866 bin 256 Rus turist
geldi. Bu sayı 2019’da 7 milyon 17 bin 657’ye
kadar yükseldi.
Kaynak: https://www.finansgundem.com/ha-
ber/turizm-sektoru-ne-yapacak/1477018

Öğrenme Çıktısı
3 Piyasaların oluşumunu açıklayabilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Yörenizde bulunan çeşitli

Turistik ürünler ne tür piya- Yöresel ürünler hangi piyasa
mal gruplarına ilişkin piya-
salardır? türüne örnek gösterilebilir?
salar nelerdir?

95
 3
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm II

1 Tüketici teorisini açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Tüketici (Fayda) Teorisi ve

Turizm

Neo-klasik iktisat görüşü bir tüketicinin (turist veya ziyaretçinin) amacının faydasını maksimum yapmak
olduğunu savunur. Neo-klasik görüşte, tüketici belirli bir mal veya hizmeti tercih etmesi durumunda ortaya
çıkan faydanın ölçebileceği veya faydanın tüketiciden tüketiciye farklılık gösterebileceği ifade edilir. Turist
(veya ziyaretçi) karar verirken; Tercihleri tam olmalı, turist tercihleri geçişli ve tam olmalı ve bir turistik ürünün
çoğu azına tercih edilmelidir.
Bir mal veya hizmetin her ilave birimden daha az fayda elde edilmesi durumunda azalan marjinal fayda
kanunu geçerli olur. Diğer tüm turistik ürünlerin tüketimi sabit tutulduğunda, bir turistin belli bir turistik
üründen elde ettiği fayda o turistik ürünün tüketimi arttıkça azalacaktır. Tüketici dengesi için üç kriter göz
önünde bulundurulmalıdır. Bunlar; tüketicinin sınırlı geliri, mal ve hizmetlerin fiyatı ve tüketiciyi en fazla
mutlu edecek mal bileşimidir. Kayıtsızlık eğrileri, aynı tatmin düzeyini sağlayan farklı mal bileşimlerinin
geometrik gösterimidir. Tüketicinin iki mal veya hizmete ilişkin farklı bileşimleri tercih etmesine olanak
tanıyan sınır eğrisidir.

2 Üretici teorisini açıklayabilme

Üretici Teorisi ve Turizm

Üretim fayda sağlayan her türlü mal ve hizmetin oluşturulmasıdır. Firma üretim faktörlerini satın alarak
veya kiralayarak mal ve hizmete dönüştüren ve amacı kâr olan birimlerdir. Firmalar ürettikleri mal ve hiz-
metleri piyasaya arz ederek gelir elde eder. Aynı zamanda firma mal ve hizmet üretim sürecinde birtakım
maliyetlere de katlanmak durumundadır. Bu açıdan firmanın kârını en yüksek seviyeye taşıyabilmesi mali-
yetlerini en aza indirirken gelirlerini de en yükseğe çıkarmasına bağlıdır. Dolayısıyla firmanın en yüksek kâr
amacı gerçekleşebilsin. Turizmde ise firmanın karşılığı olan turizm işletmeleri üretim faaliyetlerini sürdürür.
Ekonomide üretim ile üretim faktörleri arasındaki temel ilişki üretim fonksiyonu ile açıklanır. Üretim fonk-
siyonu üretimde kullanılan teknoloji sabitken (değişmeyen), belirli bir süre içerisinde kullanılan çeşitli üre-
tim faktörlerinin miktarları ile bu süre içerisinde üretilebilen ürünün maksimum miktarı arasındaki ilişkinin
gösterimini ifade eder. Kısa dönem üretim faktörlerinin en az birinin sabit (değiştirilemediği) olduğu dönem-
dir. Uzun dönem ise üretim faktörlerinin tamamının değiştirilebildiği bir süreci kapsar. Bu süreç her endüstri
için farklı süreleri içerebilir.
Azalan verim kanunu, bir işletme sabit faktör (otel odası) üzerine değişken faktör (işçi) ilave ederek üretimde
bulunur ise, marjinal ürün önce artacak, sonra bir noktada maksimum olacak ve akabinde azalış kaydedecektir.
Üretim maliyetleri, üretimde kullanılan faktörlere yapılan toplam ödemelerdir. Bir turizm işletmesinin çalı-
şanlarına ödediği ücretler, konuya örnek gösterilebilir. Bir turizm işletmesinin üretim ölçeği arttıkça ortala-
ma maliyetlerinin düşmesi ölçek ekonomileridir.
Turistik faaliyetler; hizmet, kişi, yer, organizasyon ve fikirler gibi tüketime konu olan bütün mal ve hiz-
metlerin toplamıdır. Turistik ürünün ortaya çıkmasında rol alan turizm işletmeleri genel olarak üç grupta
toplamak mümkündür. Bunlar; konaklama işletmeleri, seyahat işletmeleri ile yiyecek ve içecek işletmeleridir.

96
 3
Turizm Ekonomisi

3 Piyasaların oluşumunu
açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Piyasalar

Bir piyasada alıcı ve satıcıları sayısı, mal ve hizmetin piyasa fiyatının oluşması konusunda önemli belirleyici-
dir. Turizm piyasasında konaklama, seyahat ve yiyecek-içecek hizmetleri üretimi gerçekleştiren firmalar faa-
liyet üzere piyasa, alıcı ve satıcının karşı karşıya geldiği yer biçiminde gösterir. Bu firmalar, ürettikleri malın/
hizmetin niteliğine ve firma sayısına göre birbirinden ayrışır. Malın niteliğinden kasıt bir mal veya hizmetin
homojen (benzer) veya farklılaştırılmış olması; firma sayısı ise satıcı sayısıdır.
Ekonomik etkinliğin olduğu tam rekabet piyasası analizlerinin temel amacı mevcut piyasaları ideal olan tam
rekabet koşullarından (karşılaştırma yapabilmek adına) ne derece uzak olduğuna dikkat çekmektir.
Monopol piyasaları tek bir firmanın (satıcının) bulunduğu ve o firmanın üretip sattığı malın yakın ikame-
sinin olmadığı bir piyasa türüdür. Monopol endüstriyi temsil etmekte olduğundan monopole konu olan
malın talep eğrisi negatif eğimli talep eğrisidir. Çok sayıda alıcı ve satıcının bulunduğu, giriş çıkışın serbest
olduğu ve mal farklılaştırmasının yapıldığı piyasa türüdür. Farklılaştırılmış mal aynı olmayan benzerlik taşı-
yan mallardır. Az sayıda satıcı, çok sayıda alıcının olduğu bir piyasa türüdür. Oligopol piyasalarında firmalar
hem homojen (benzer) hem de heterojen (farklılaştırılmış) mal üretmektedir.

97
 3
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm II

1 Aşağıdakilerden hangisi bir mal veya hizmet- 6 Aşağıdakilerden hangisi üretimde kullanılan
ten belli bir miktar tüketildiği zaman elde edilen faktörlere yapılan toplam ödemeleri ifade eder?
faydayı ifade eder?
neler öğrendik?

A. Tüketim
A. Toplam fayda B. Döviz kurları
B. Marjinal fayda C. Zarar
C. Azalan marjinal fayda D. Kar
D. Artan marjinal fayda E. Üretim maliyetleri
E. Tüketici dengesi
7 Aşağıdakilerden hangisi bir turizm işletme-
2 Aşağıdakilerden hangisi tüketicinin sınırlı ge- sinin turistik ürün üretiminde kullandığı bütün
liri, mal ve hizmetlerin fiyatı ve tüketiciyi en fazla değişken girdilerin maliyetlerini ifade eder?
mutlu edecek mal bileşimini ifade eder? A. Toplam değişken maliyetler
A. Ordinal fayda B. Toplam sabit maliyetler
B. Marjinal fayda C. Toplam üretim
C. Toplam fayda D. Açık maliyetler
D. Tüketici dengesi E. Örtülü maliyetler
E. Kardinal fayda
8 Alıcı ve satıcının karşı karşıya geldiği yere ne
3
Aşağıdakilerden hangisi kayıtsızlık eğrilerinin ad verilir?
özellikleri arasında yer almaz? A. Üretim yeri
A. Birbirleri ile kesişmemeleri B. Sınırlı mekan
B. Genellikle orijine dış bükey olması C. Tüketim yeri
C. Negatif eğimli olması D. Piyasa
D. Daha sağdaki bir kayıtsızlık eğrisinin daha fazla E. Sabit piyasa
fayda sağlaması
E. Pozitif eğimli olması 9 Aşağıdakilerden hangisi tam rekabet piyasası
özelliklerinden biri değildir?
4 Aşağıdakilerden hangisi Tüketicinin iki mal A. Malın türdeş olması
veya hizmete ilişkin farklı bileşimleri tercih etmesi- B. Alıcı ve satıcıların piyasa hakkında eksik bilgiye
ne olanak tanıyan sınır eğrisini ifade eder? sahip olması
A. Kayıtsızlık eğrisi C. Alıcı ve satıcıların piyasa hakkında tam bilgiye
B. Bütçe doğrusu sahip olması
C. Toplam fayda D. Piyasaya giriş-çıkış serbestisi söz konusu olması
D. Tüketim E. Bir malın çok sayıda alıcı ve satıcısının olması
E. Marjinal fayda
10 Bir malın çok sayıda alıcı ve tek satıcısı olan
5 Aşağıdakilerden hangisi üretim faktörleri ara- piyasa türü aşağıdakilerden hangisidir?
sında yer almaz? A. Monopol
A. Toprak B. Tam rekabet
B. İşgücü C. Oligopol
C. Maliyet D. Monopollü rekabet
D. Sermaye E. Monopson
E. Girişimcilik

98

Turizm Ekonomisi
1. A Yanıtınız yanlış ise “Toplam ve Marjinal Fay-
da” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
2. D Yanıtınız yanlış ise “Tüketici Dengesi” konu-
sunu yeniden gözden geçiriniz.
3. E Yanıtınız yanlış ise “Kayıtsızlık Eğrileri” ko-
nusunu yeniden gözden geçiriniz.
4. B Yanıtınız yanlış ise “Bütçe Doğrusu” konu-
sunu yeniden gözden geçiriniz.
5. C Yanıtınız yanlış ise “Üretim” konusunu yeni-
den gözden geçiriniz.
3
Yanıtınız yanlış ise “Turizmde Kısa Dö-
6. E
nem Maliyetler” konusunu yeniden göz-
den geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı
Yanıtınız yanlış ise “Turizmde Kısa Dö-
7. A
nem Maliyetler” konusunu yeniden göz-
den geçiriniz.
8. D Yanıtınız yanlış ise “Piyasa Kavramı” konu-
sunu yeniden gözden geçiriniz.
9. B Yanıtınız yanlış ise “Tam Rekabet Piyasası”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
10. A Yanıtınız yanlış ise “Piyasalar” konusunu ye-
niden gözden geçiriniz.
99
3
Mikroekonomik Boyutuyla Turizm II

Araştır Yanıt
3 Anahtarı

Turistik ürün tercihi yapılırken turistin tercihlerinin tam olması, geçişli ve

tam olması ile bir turistik ürünün çoğunun azına tercih edilmesi önem taşır.
Konuya bir örnek olması adına günümüz turizm hareketlerinde, kültürel ve
geleneksel değerler önem kazanmaya başlamış ve ziyaretçi tercihleri bu doğ-
rultuda yerel değerlerine sahip çıkan bölgelere doğru yön değiştirmeye başla-
mıştır. Son zamanlarda destinasyonlar; kültürel miras öğelerini ve geleneksel
Araştır 1 değerlerini pazarlama faaliyetlerinin odak noktası hâline getirmiştir. “Kültür
Turizmi” başlığı altında üretilen politika ve uygulamalar, yöresel değerlerin
tescillenip turizm sektöründe yeni pazarlama alanı olarak kullanılması, dünya
ülkelerinin sıkça izlediği ulusal turizm politikalarından biri hâline gelmiştir.
Kültür ve Gastronomi Turizminin tanıtım ve pazarlamasına yönelik faaliyet-
lerde ‘Coğrafi İşaretli Bölgeler’ büyük avantajlara sahip bulunur.
Devamı İçin Bakınız: İnternet Kaynak: https://www.turizmgunlugu.
com/2020/01/02/cografi-isaret-nedir/

Firma üretim faktörlerini satın alarak veya kiralayarak mal ve hizmete dö-
nüştüren ve amacı kâr olan birimlerdir. Firmalar ürettikleri mal ve hizmetleri
piyasaya arz ederek gelir elde eder. Aynı zamanda firma mal ve hizmet üretim
sürecinde birtakım maliyetlere de katlanmak durumundadır. Bu açıdan fir-
manın kârını en yüksek seviyeye taşıyabilmesi maliyetlerini en aza indirirken
gelirlerini de en yükseğe çıkarmasına bağlıdır. Dolayısıyla firmanın en yüksek
kâr amacı gerçekleşebilsin.
Turizmde ise firmanın karşılığı olan turizm işletmeleri üretim faaliyetlerini
Araştır 2 sürdürür.
Turizm üretimini, turistik ihtiyaçları karşılayacak mal ve hizmetlerin oluştu-
rulması süreci olarak ifade edebiliriz. Turistik ürün üreticileri üretim faktörle-
rini kullanarak üretimlerini gerçekleşir.
Turistik ihtiyaçları karşılayacak mal ve hizmet üretimi, turizm işletmeleri tara-
fından gerçekleşir. Turizm piyasasında faaliyet gösteren turizm işletmelerinin
de temel amacı kârını en yüksek seviyeye taşımaktır. Turizm işletmeleri kâr
elde etmek amacıyla turistik ürün üretimi yapar ve uğurda çaba gösterir.

Ekonomik etkinliğin olduğu tam rekabet piyasası analizlerinin temel amacı mev-
cut piyasaları ideal olan tam rekabet koşullarından (karşılaştırma yapabilmek
adına) ne derece uzak olduğuna dikkat çekmektir.
Tam rekabet piyasasına: tarımsal ürün piyasaları, hayvansal ürün piyasaları
veya hisse senedi piyasaları yakın örnekler olarak gösterilebilir.
Monopol piyasasına: bir destinasyonda tek başına faaliyet gösteren otel işlet-
Araştır 3 mesinin oda fiyatını belirlerken acenteye farklı kapı müşterisine farklı fiyatlar
uygulaması konuya bir örnektir.
Monopollü rekabet piyasasına: küçük bir kasabadaki bir motel işletmesi ko-
nuya örnek niteliğindedir.
Oligopol piyasasına: piyasada çimento gibi bir mal üretiliyorsa saf oligopol,
elektronik gibi bir mal üretiliyor ise farklılaştırılmış oligopol söz konusudur.

100
 3
Turizm Ekonomisi

Kaynakça
Begg, D., Fischer S. ve Dornbusch (2010). İktisat. Işık, C. ve Selçuk, G. N. (2018). Turizm Ekonomisi.
8. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi
İstanbul. Yayınları.
Begg, D., Fischer S. ve Dornbusch (2001). Makro Işık, C. (2015). Turizmde otel oda fiyatı, kişi başı
İktisat. Alkım Yayınları, İstanbul. GSYİH ve havaalanlarındaki iç hat yolcularının
otel oda talebine etkisi: ARDL sınır testi yaklaşımı.
Case, E. K., Fair, R. C. ve Oster, S. M. (2012).
Kafkas Universitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Ekonominin İlkeleri. 8 Baskı, Palme Yayıncılık,
Dergisi, (16): 165-176.
Ankara.
Işık, C. (2015). Foreign Direct Investment in
Dogru, T., Işık, C. ve Sirakaya-Turk, E. (2019). The
Tourism: Panel Data Analysis of D7 Countries.
balance of trade and exchange rates: Theory and
Athens Journal of Tourism, (2)2: 93-103.
contemporary evidence from tourism. Tourism
Management, (74): 12-23. Işık C. (2012). The USA’s International Travel
Demand and Economic Growth in Turkey: A
Ertek, T. (2008). MYO’lar İçin İktisada Giriş. 1 Baskı,
Causality Analysis. Tourismos: An International
Beta, İstanbul.
Multidisciplinary Journal of Tourism, (7)1: 235-252.
Işık, C., Küçükaltan, E. G., Çelebi, S. K., Çalkın,
Işık, C. (2010). Türkiye’de Yabancı Ziyaretçi
Ö., Enser, İ. ve Çelik, A. (2019). Tourism and
Harcaması ve Turizm Gelirleri İlişkisi: Bir Eş-
entrepreneurship: A literature review. Journal of
bütünleşme Analizi (1970-2008). Sosyoekonomi,
Ekonomi, 1(1): 1-27.
(2): 115- 128.
Işık, C., Sirakaya-Turk, E. ve Ongan, S. (2019).
Lipsey, R. G., Courant, P. N. ve Ragan, C. (1999)
Testing the efficacy of the economic policy
Economics. 12. Baskı, A & W, New York.
uncertainty index on tourism demand in USMCA:
Theory and evidence. Tourism Economics,
1354816619888346.
Işık, C., Dogru, T. ve Turk, E. S. (2018). A
nexus of linear and non‐linear relationships
between tourism demand, renewable energy
consumption, and economic growth: Theory
and evidence. International Journal of Tourism
Research, 20(1): 38-49.

101
 Bölüm 4
Makroekonomik Boyutuyla Turizm I

1
öğrenme çıktıları

2
Turizmin Olumlu Makroekonomik Etkileri Turizmin Olumsuz Makroekonomik Etkileri
1 Turizmin olumlu makroekonomik etkilerini 2 Turizmin olumsuz makroekonomik
açıklayabilme etkilerini açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • Makroekonomi ve Mikroekonomi • Turizmin Makroekonomik Etkisi

• Turizmin Olumlu Ekonomik Etkisi • Turizmin Olumsuz Ekonomik Etkisi • Ekonomik Büyüme
• Ekonomik Kalkınma • Gelir Dağılımı • Fırsat Maliyeti

102

Turizm Ekonomisi
GİRİŞ
Makroekonominin kurucusu Jhon Maynard
Keynes’tir. Keynes 1930 yılına kadar temel eko-
nomik karar birimleri (tüketici, firma ve endüstri)
seviyesinden bakılan ekonomi bilimine yeni bir bo-
yut kazandırmış, toplam talep kavramını gündeme
getirerek işsizlik ve toplam üretim konularını bu-
nunla açıklamaya çalışmıştır. Makroekonomik yak-
laşım; üretim, tüketim, arz ve talep gibi konuların
toplum düzeyinde toplam değerler olarak incelen-
mesini ifade etmektedir. Örneğin toplumun tümü
için söz konusu olan toplam talep, toplam arz gibi
başlıklar makroekonomi kapsamında incelenirken,
bireylerin günlük yaşam içinde üretim, tüketim,
bölüşüm, yatırım, tasarruf gibi alanlardaki dav-
ranışlarını anlama ve analiz etme gibi toplumun
belli kesimlerini içine alan daha küçük ölçekteki
konular mikroekonomi kapsamında değerlendi-
rilmektedir. Turizmin makroekonomik etki de-
nildiğinde ekonomide toplumun bütün kesimleri
için hesaplanan milli gelir, istihdam, enflasyon ve
iktisadi büyüme gibi toplam değerler etkilerinden
söz ediliyor demektir. Bu etkilerin bazıları rakamsal
hesaplamalarla net olarak ifade edilebilirken bazı-
ları ise varlığı bilinmekle birlikte bunlarla ilgili net
rakamsal veriler bulunmadığından etkileme dere-
cesinin hesaplanması çok daha zor olabilmektedir.
Turizm ekonomisi ile ilgili yazılan ilk kaynaklarda
turizmin makroekonomik etkisi; moneter (parasal)
etki ve reel etki şeklinde iki başlık altında incele-
nirken son yıllarda bu ayrımın olumlu etkileri ve
olumsuz etkileri başlıkları altında yine iki ayrım
şeklinde incelendiği görülmektedir. Bu değişimin
temel nedeninin parasal ve reel etkinin ayrımın-
da yaşanan güçlüktür. Bunun yanında söz konusu
etkilerin olumlu-olumsuz şeklinde ayrıştırılması,
anlaşılması ve aktarılması daha kolay olması nede-
niyle son yıllarda bu ayrımın kullanıldığı düşünül-
mektedir. Bu kitap bölümünde de olumlu-olum-
suz şeklindeki ayırım kullanılacak olup ayrıca her
etkinin parasal mı yoksa reel etki içinde mi sayıl-
dığından da söz edilecektir. Esasında parasal etki
denildiğinde insan hayatına dolaylı olarak yansıyan
bir etkiden söz edilmektedir. Reel etki ise kişinin
hayatını doğrudan etkileyen bir durumdur. Örne-
ğin fiyatlar genel düzeyinin sürekli yükselmesini
ifade eden enflasyon ve bunun etki parasal etkidir.
Yani turizm nedeniyle fiyatlar yükselirse toplumun
fertleri de bundan dolaylı olarak olumsuz etkilenir.
İstihdam çalışma demektir ve istihdam etkisi reel
4
etkidir. Turizmin gelişmesi kişinin iş bulması gelir
elde etmesi yani cebine para girmesi demektir. Bu
durum kişiyi doğrudan etkiler buna da reel etki de-
nilmektedir. Bununla birlikte her bir etkide bu iki
ayrımı yapmak çok da kolay olamayabilmektedir.
Mikroekonomik yaklaşım; bireylerin
günlük yaşam içinde üretim, tüketim, bö-
lüşüm, yatırım, tasarruf gibi alanlardaki
davranışlarını anlamaya ve analiz etmeye
çalışır. Ayrıca mikroekonomi fiyat teorisi,
tüketim teorisi, üretim teorisi ve kaynak-
ların rasyonel kullanımıyla da ilgilenir.
TURİZMİN OLUMLU
MAKROEKONOMİK ETKİLERİ
Burada turizmin milli gelir, istihdam, iktisadi
büyüme gibi çeşitli makroekonomik değişkenler
üzerindeki olumlu etkilerinden söz edilecektir.
Bunu yapmak için de öncelikle söz konusu değiş-
kene dair kısa tanımlara yer verilecek ardından da
söz konusu etki anlatılacaktır.
Millî Gelir (MG) Etkisi
Millî Gelir (MG) bir ekonomide belli bir dö-
nemde (genellikle 1 yıl) üretilen nihai mal ve hiz-
metlerin net parasal değeri olarak ifade edilmekte-
dir. Dışa açık ekonomilerde millî gelire Gayri Safi
Yurtiçi Hasıla da (GSYH) denilmektedir.
Burada üretilen mal ve hizmet bedellerinden va-
sıtalı (dolaylı) vergiler düşülmek suretiyle net para-
sal değer hesaplanmaktadır. Vasıtalı vergiler mal ve
hizmetlerin fiyatının içinde yer alan (KDV, ÖTV
gibi) vergilerdir. Bir ekonomide üretim yöntemi,
gelir yöntemi ve harcamalar yöntemi olmak üzere
üç şekilde millî gelir hesabı yapılmaktadır. Her üç
hesaplama yönteminde de aynı millî gelir rakamı-
na ulaşılmaktadır. Çünkü bir ekonomide üretilen
malların maliyet bedelleri üretim işinde çalışanla-
rın cebine gelir olarak girmektedir. Ekonomideki
harcamalar da elden edilen bu gelirlerden oluşmak-
tadır. Bu durum bir örnekle şöyle açıklanabilir: Bir
ülkede sadece buzdolabı üretildiğini varsayalım.
Toplam 10 adet buzdolabı 1000 TL’ye üretilmiş
olsun. Üretilen 10 adet buzdolabı üreticinin depo-
sunda, üreticinin ürettirmek için ödediği 1000 TL
103
4
de üretenlerin cebinde gelir olarak durmaktadır.
Cebinde 1000 TL’yi tutan çalışanlar bu 1000 TL’yi
harcamak suretiyle ekonomiden mal ve hizmet ör-
neğin buzdolabı satın almaktadır. Yani cebindeki
gelirini harcamaktadır.
Dolayısıyla
10 adet buzdolabı (üretim)=1000 TL ge-
lir=1000 TL harcama
şeklinde birbirine eşit olacaktır.
Türkiye ekonomisinde turizm her üç milli gelir
hesaplama yönteminde de yer almakla birlikte özel-
likle üretim yöntemine göre milli gelir hesabında
Ticaret başlığı altında ‘Konaklama ve Yiyecek Hiz-
metleri’ olarak yer almakta ve milli gelire yıllık baz-
da yaklaşık %4 oranında katkı yapmaktadır. Örne-
ğin ülkedeki yıllık milli gelir 850 milyar dolar ise
bunun yaklaşık 35 milyar doları turizm sektörün-
den elde edilmiş demektir. İnşaat sektöründe bu
katkı yaklaşık %7, tarım ormancılık ve balıkçılık
faaliyetlerinde yaklaşık %3, finans ve sigorta faa-
liyetlerinde %3, bilgi ve iletişim faaliyetlerinde ise
%2.5’tir. Görüldüğü gibi turizm sektörünün milli
gelire katkısı diğer sektörlerle kıyaslandığında bili-
şim ve inşaat gibi güncel ve lokomotif sektörler de
dahil çoğu ile yarışır durumda olup önemli bir kat-
kı olarak ortaya çıkmaktadır. Turizmin milli gelire
katkısı yeni yaklaşıma göre olumlu katkılar içinde
sayılırken geleneksel ayrıma göre ise moneter (pa-
rasal) katkı içinde yer almaktadır.
Ekonomik Büyüme Etkisi
Ekonomik büyüme; belirli bir dönemde (genel-
likle 1 yılda) üretim kapasitesindeki artışa bağlı
olarak mal ve hizmet üretiminde ve milli gelirde
meydana gelen artış olarak tanımlanmaktadır. Bü-
yüme ülke ekonomisindeki sayısal (nicel) değişme-
leri ifade eder, sayı ile ölçülemeyen (nitel) değişik-
likleri dikkate almaz. Mal ve hizmet üretimindeki
artışın kaynağı üretim kapasitesindeki artıştır. Millî
gelirdeki bu artış piyasa fiyatlardaki artıştan kay-
naklanıyorsa buna nominal (gerçek olmayan) ar-
tış denilmektedir. Eğer millî gelirdeki artış üretim
artışından kaynaklanıyorsa buna reel (gerçek) artış
adı verilmektedir. Ekonomide istenen reel artıştır.
Bir ekonomideki büyüme miktarı büyüme hızı he-
sabıyla ölçülmektedir. Bir ekonomide iki tür bü-
104
Makroekonomik Boyutuyla Turizm I
yüme hızı hesaplanmaktadır. Bunlardan birincisi
Brüt Büyüme Hızı ikincisi ise Net Büyüme hızıdır.
Brüt Büyüme Hızı (BBH) şöyle hesaplanmaktadır;
ΔY Y −Y
BBH t = x100= t t−1 x100
Yt Yt−1
ΔY = Reel MG’deki dönemlik değime
BBHt = t dönemindeki büyüme hızı
Yt = t dönemindeki reel MG
Yt-1 = t döneminden bir önceki dönemdeki MG
t = incelenen dönem
Bu hesaplamadan elde edilen büyüme rakamı
sıfırdan küçük yada sıfırdan büyük tek haneli on-
dalık yada tam sayı olabileceği gibi sıfır da olabilir.
Hesaplanan rakam eğer sıfırdan küçükse (örneğin
BBH= % -2,1 gibi) buna ekonomik daralma adı
verilmektedir. Yani ekonomi küçülmüş bazı işyer-
leri kapanmış bazı insanlar işini ve aşını kaybetmiş
demektir. Bu bir ekonomide hiç istenmeyen bir
durumdur. Hesaplanan rakam sıfırdan büyükse
(örneğin BBH= %5,7 gibi) buna ekonomik ge-
nişleme adı verilir. Yani yeni işyerleri açılmış, fab-
rikalar kapasite artırımına gitmişler, yeni iş ve aş
imkânları oluşmuş insanlar yeni yeni iş ve aş im-
kanlarına kavuşmuş demektir. Ekonomide istenen
durum budur. Eğer elde edilen büyüme rakamı
sıfıra eşitse bu durumda ekonomi yerinde saymış
nötr büyüme oluşmuş demektir. Bu durum Eko-
nomik daralmadan daha iyi olmakla birlikte çok da
istenen bir durum değildir.
Büyüme hesabının yapıldığı ilgili dönemde
ekonomi büyümüş olmakla birlikte ülke nüfusun-
da da bir artış meydana gelmiştir. Dolayısıyla yeni
üretimin bir kısmı yeni nüfus tarafından paylaşıl-
maktadır. Bu durumda ekonomideki gerçek artışı
hesaplamak adına net bir büyüme hesabına ihti-
yaç vardır. İşte bunun için ilgili döneme ait Brüt
Büyüme Hızından (BBH) ilgili döneme ait nüfus
artış oranı düşülerek (NBHt = BBHt - NAOt) o
dönem için Net Büyüme Hızı (NBH) hesaplanır.
BBH toplumun üretim gücünü gösterirken NBH
toplumun refah düzeyinin göstergesidir.
Bir ekonomide millî gelirin reel olarak artmış
olması yani ekonomik büyümenin pozitif olması
demek o ekonomide gelir dağılımındaki adalet du-
rumuna göre, refah düzeyinin yükseldiği anlamına

Turizm Ekonomisi
gelmektedir. Ağırlıklı olarak hizmetlerden oluşan
turizm gelirleri hizmet anlamında millî gelirdeki
artışa eklendiğinden millî gelirdeki reel artışta bel-
li bir oranda turizmin de payı vardır. Bu anlam-
da turizm yatırımlarının artması turist gelişlerinin
artmasıyla birlikte turizm gelirlerindeki artış milli
gelir artışına dolayısıyla ekonomik büyümeye de
olumlu katkı yapmaktadır. Örneğin Türkiye eko-
nomisinde turizmin milli gelirdeki payı ortalama
%4 ise, Türkiye ekonomisinin büyümesinden de
belli bir oranda katkısı olduğu muhakkaktır.
Ekonomik Kalkınma Etkisi
Ekonomik kalkınma; bir ülkede üretimin ve
kişi başına düşen gelirin artırılmasının yanında
ekonomik, sosyal ve kültürel yapının da değiştiril-
mesi ve yenileştirilmesi sürecidir. Büyüme ekono-
mide nicel, kalkınma ise, hem nicel hem de nitel
değişimleri içermektedir. Bu anlamda kalkınma
büyümeyi de içermektedir.
Kalkınmanın ekonomide meydana getirdiği
sosyal, kültürel ve diğer alanlardaki bazı yapısal de-
ğişimler şöyle sıralanabilir:
• Kalkınma sürecinde ekonomideki temel
sektörlerin (tarım, sanayi, hizmet) MG’deki
oransal paylarında değişiklik olur. Önceleri
en büyük tarım, sonra sanayi, sonra hizmet
iken, Gelişme devam ettikçe, tarım geriler
sanayi ve hizmetler yükselişe geçer. Geliş-
menin tam ortasında sanayi en yüksektir.
Bu durumda hizmet sürekli yükselerek, en
yüksek değere ulaşır.
• Kalkınma sürecinde, sanayi sektörü kap-
samındaki imalat sanayinde başta tüketim
malları üreten sektörler (gıda tekstil) en yük-
sek, ara ve yatırım malı üreten sektörlerin
payı düşüktür. Sonraları bu tersine döner.
• Dış ticarette yapısal değişiklikler olur. Baş-
ta tarım ve hammaddelerin ihracattaki payı
yüksekken sonraları düşer. Bunun yerini sa-
nayi malları alır.
• Kalkınma sürecinde kişi başına düşen enerji
üretim ve tüketiminde artışlar olur.
• Eğitim ve sağlıkta gelişmeler görülür.
• MG’den Ar-Ge’ye ayrılan pay artar.
• Dengeli beslenme alışkanlığı yerleşir.
4
• Sosyal, kültürel yapıda, davranışlarda, gi-
yim ve eğlence alışkanlıklarında değişmeler
gözlenir.
Turizm çok yönlü katkılarıyla katalizör görevi
üstlenerek toplumdaki bu kalkınma ve gelişme sü-
recini hızlandırmaktadır. Nitekim turizm geliştiği
bölgelerde özellikle kadınların gelir elde etmesini
sağlayarak gelirin tabana yayılması suretiyle ekono-
mik özgürlüklere ve toplumda özgüvenin oluşma-
sına katkı sunar. Toplumun farklı kesimlerindeki
insanlara iş ve gelir elde etme fırsatları oluşturarak
az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelere ait özel-
likler olan zengin-fakir, gelişmiş-gelişmemiş, mut-
lu-mutsuz gibi ikili yapıların ortadan kaldırılmasına
yardımcı olur. Diğer taraftan turizm ağırlıklı olarak
gelişmiş ülkelerden az gelişmiş ya da gelişmekte olan
ülkelere doğru bir hareket olduğundan, gelişmiş ül-
kelerdeki bilgi, görgü ve deneyimlerin kültürel et-
kileşim şeklinde gidilen ülkelerde paylaşımı yoluyla
toplumda değişim ve dönüşüme katkı sunan aracı
bir rolü vardır. Bu paylaşımlar bazen kültürel yoz-
laşmalar şeklinde kültürel bozulmalara yol açsa da
olumlu katkısının daha çok olduğu bir gerçektir.
Ödemeler Dengesi Etkisi
Ödemeler dengesi bilançosu dışa açık ekonomi-
lerde, geniş anlamıyla, bir ekonomide yerleşik kişi-
lerin diğer ekonomilerde yerleşik kişiler ile belli bir
dönem içinde yapmış oldukları ekonomik işlemlerin
sistematik kayıtlarını elde etmek üzere hazırlanan is-
tatistiki bir rapordur. Şekil 4.1’de görüldüğü gibi 4
ana başlıktan oluşur. Turizmi ilgilendiren ise birinci
ana başlık olan cari işlemler dengesidir. Cari işlem-
ler dengesi başlığı iki alt başlığa ayrılır. Bunlardan
biri dış ticaret dengesi biri de hizmetler dengesidir.
Az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerde düşük
gelir dolayısıyla düşük tasarruf söz konusu olup fi-
nans kuruluşlarında yeterince para birikmediği için
de yatırım yapacak işletmelere verecek yeterli kredi
olmadığından yetersiz yatırım ve dolayısıyla yetersiz
üretim söz konusudur. Bu nedenle bu ülkelerde it-
halat her zaman ihracattan daha yüksek gerçekleşir.
Buna dış ticaret açığı denir. İthalat ve ihracat işlemle-
ri döviz cinsinden paralarla yapıldığından dış ticaret
açığı o ülke için yabacı para cinsinden borçlanmayı
ifade etmektedir. Bu da döviz kurlarındaki belirsizlik
nedeniyle ülke ekonomisi için kırılganlık oluşturur.
İstenen durum en azından ihracat ile ithalatın eşit
105
4
Makroekonomik Boyutuyla Turizm I

olması mümkünse ihracatın ithalattan daha fazla olmasıdır. Yani ekonominin dış ticaret fazlası vermesidir.
Fakat yukarıda anılan çeşitli nedenlerle az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkeler için bu mümkün olamamak-
tadır. O zaman bu ülkeler için yüksek ithalattan kaynaklanan bu olumsuz durumu ödemeler dengesindeki
diğer bazı kalemlerle telafi etmek hayati önem taşımaktadır.

Tablo 4.1 Ödemeler Dengesi Bilançosu.

A. Cari işlemler dengesi
a. Dış ticaret dengesi
- İthalat
- İhracat
b. Hizmetler (Görünmeyen kalemler)
- Faiz gelir ve giderleri
- Dış turizm gelir ve giderleri
- Sermaye gelir ve giderleri (Kar transferleri)
- İşçi gelir ve giderleri
- Taşımacılık gelir ve giderleri
- Bankacılık ve sigortacılık gelir ve giderleri
B. Sermaye Hareketleri
a. Doğrudan yatırımlar
b. Portföy yatırımları
c. Diğer uzun vadeli sermaye yatırımları
d. Kısa vadeli sermaye yatırımları
C. Net Hata ve Noksan (yanlış bilgi ve kaçakçılık gibi nedenlerle)
D. Rezerv Hareketleri

Burada en büyük pay Hizmetler dengesi başlığı altında yer alan ‘Dış turizm gelir ve giderleri’ne düş-
mektedir. Dış turizm gelirleri ne kadar yüksek olursa ithalattan ortaya çıkan döviz açığının bir kısmı turizm
sayesinde geri kazanılmış olacaktır. Örneğin bir ülkede ithalat 250 milyar dolar, ihracat 150 milyar dolar
olsun. Bu durumda dış ticaret açığı 100 milyar dolar olacaktır. Turizmden ne kadar döviz geliri elde edi-
lirse bu açığı kapatmak için bir avantaj olacaktır. Örneğin bu ekonomide dış turizm gelirleri de 40 milyar
dolar olsun. Hem dış ticaret dengesinin hem de hizmetler dengesinin birlikte hesaplanması durumunda
ortaya çıkan rakam cari işlemler dengesi olarak ifade edilir. Bu durumda turizm geliri olmazsa bu ekonomi
için cari açık 100 milyar dolar olacaktır. Örneğimize göre dış turizm geliri hesaba dahil edildiğinde cari
açık 60 milyar dolara düşecektir. Dış turizm gelirlerinin bir ülke ekonomisi için ne denli önemli olduğu
bu örnekten anlaşılmaktadır. Az gelişmiş yada gelişmekte olan ülke ekonomileri için daha çok dış turizm
geliri daha az cari açık demektedir. Hatta cari açık turizm gelirleri sayesinde cari fazlaya bile dönüşebilir.
Bu yüzden turizme görünmeyen ihracat kalemi ya da bacasız sanayi denilmektedir ve bu çok doğrudur.
Ödemeler dengesi etkisi ilk kaynaklarda moneter (parasal) etki içinde sayılmaktadır.

106

Turizm Ekonomisi
Araştırmalarla
İlişkilendir
EKONOMİSTLER ÖDEMELER DENGESİ
VERİLERİNİ DEĞERLENDİRDİ
Ekonomistler, cari dengeye petrol ve büyümedeki
yavaşlamanın pozitif, ihracat, altın ticareti ve turiz-
min ise negatif yönde etkide bulunacağını öngörüyor.
Ekonomistler, geçen yıl büyümenin güçlen-
mesiyle ulaşılan cari fazlanın bu yıl özellikle yeni
tip koronavirüsün (Kovid-19) ekonomiler üzerin-
de oluşturduğu belirsizlikle düşüşe geçtiğine işaret
ederken, cari dengeye petrol ve büyümedeki yavaş-
lamanın pozitif, ihracat, altın ticareti ve turizmin
ise negatif yönde etkide bulunacağını öngörüyor.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB)
verilerine göre, cari işlemler hesabı nisanda 5 milyar 62
milyon dolar açık verirken, bunun sonucunda 12 aylık
cari işlemler açığı 3 milyar 291 milyon dolar oldu.
Yıllıklandırılmış cari denge en son geçen yılın
nisan ayında 621 milyon dolarlık açık vermiş, bu
dönemden sonra üst üste 12 ay boyunca pozitif taraf-
ta gerçekleşmişti.
Konuya ilişkin değerlendirmelerde bulunan  AA
Finans Analisti ve ekonomist Haluk Bürümcek-
çi, cari dengenin, piyasada ortalama beklenti olan 4,4
milyar doların üzerinde açık verdiğine dikkati çekti.
Mayıs ayı dış ticaret öncü verilerinin geçen yıla
göre daha yüksek dış açığa işaret ettiğini aktaran Bü-
rümcekçi, bu durumun cari fazladaki düşüşün süre-
ceğini düşündürdüğünü söyledi.
Bürümcekçi, cari dengenin temel eğilimi açısın-
dan takip edilen enerji dışı cari dengenin 28,5 milyar
dolar fazlaya, enerji ve altın dışı (çekirdek) cari denge-
nin ise 39,9 milyar dolar fazlaya gerilediğini vurgula-
yarak, “Türkiye ekonomisinin büyüme (sert daralma)
dönemlerinde manşet ve çekirdek açıkta belirgin artış
(azalış) eğilimi görülmesinin doğal olduğunu hep vur-
gulamaktayız, ancak bu kez kısa vadede resesyona geçiş
öncesi ihracatın daha hızlı gerilemesine karşılık itha-
latın daha yavaş adapte olması nedeniyle cari açıkta
artış görmekteyiz. Bu hızlı bozulmanın geçici olacağı
söylenebilir.” ifadelerini kullandı.
“Enerji ithalatındaki düşüş, turizm net ge-
lirlerindeki azalışı telafi edebilir”
Haluk Bürümcekçi, cari açıkta nisan ayında
gözlenen kötüleşmede, dış ticaret açığının yükselmesi
ve turizm ile taşımacılık gelirlerinin düşmesinin ana
etken olduğunu ifade etti.
4
Cari dengeye petrol ve büyüme yavaşlamasının po-
zitif; ihracat, altın ticareti ve turizmin ise negatif yönde
etki yapacağını anlatan Bürümcekçi, şunları kaydetti:
“Büyümenin güçlenmesiyle 2019’da ulaşılan
cari fazlanın son aylarda hızla azalmaya başladığı
izlenirken, sonrasındaki görünüme ilişkin belirsizlik
koronavirüs salgınının küresel ekonomileri ve Tür-
kiye ekonomisini sert vurmasıyla belirgin artmıştır.
Petrol fiyatlarının son dönemdeki düşüşle 2019’un
65 dolarlık ortalamasının belirgin altında seyretmesi
cari açığı azaltıcı etki getirmeye devam ederek olum-
lu haneye yazılacaktır. Petroldeki her 10 dolarlık dü-
şüşün doğal gaz fiyatlarına da yansıması durumun-
da cari dengeyi yaklaşık 6 milyar dolar iyileştirdiği
bilinmektedir. Altın ticaretinde ise 2019’da verilen
9,3 milyar dolar net açık, gerek yurt içi yerleşikle-
rin tasarruf ve ziynet olarak ilgisi ve gerekse TCMB
rezervlerinde artan payı nedeniyle yüksekliğini koru-
yacaktır.”
Bürümcekçi, enerji ithalatındaki düşüşün
turizm net gelirlerindeki azalışı büyük ölçüde
telafi edebileceğini dile getirdi.
AB pazarı ve genel olarak küresel çapta büyü-
mede gözlenen yavaşlamanın ihracat artış hızını
olumsuz etkilemeye devam etmesinin beklendiğini ak-
taran Bürümcekçi, “Milli gelir büyümesinin iç talep
kaynaklı yavaşlaması ithalat artışının da daralmaya
doğru dönebileceğini göstermektedir. Son anketlerde,
2020 cari dengesi için medyan değer 10,8 milyar do-
lar açık olurken maksimum açık tahmini 17,5 milyar
dolar olmuştu. Bu doğrultuda, mayıs sonunda 8 mil-
yar dolar açığa ulaşmasını beklediğimiz son 12 aylık
dengenin, olumsuz büyüme senaryoları altında yılı 15
milyar dolar civarında açık ile kapatma ihtimali yük-
sek görünmektedir.” değerlendirmelerini yaptı.
“Cari dengede koronavirüs etkileri kırıl-
ganlık unsuru oluşturacaktır”
Tera Yatırım Ekonomisti Enver Erkan da,
nisan ayı cari açık rakamının piyasa beklentisinin
daha üzerinde gerçekleştiğini, ancak çok da sürpriz
etkisi yaratacak boyutta olmadığını söyledi.
Yıllıklandırılmış bazda cari dengenin ise ni-
sanda 3,3 milyar dolarla uzun aylardan sonra ilk
defa açık pozisyonuna geçtiğine işaret eden Erkan,
“Koronavirüsle birlikte mart ayında başlayan cari
açıktaki derinleşme etkisi, nisanda da artarak de-
vam etmiş görünüyor.” dedi.
107
4
Erkan, yıl genelinin koronavirüs sonrası makro
dengelerin sağlanması açısından zorlu geçebileceğini
anlatan Erkan, şunları kaydetti:
“Üretim ve talep bileşenlerinin aynı anda sert bir
kırılıma uğradığı salgın döneminde ihracat pazarla-
rının artış yönünde bir potansiyel sergileyemiyor ol-
ması cari açığın artmasındaki temel etkendir. Nisan
ayında koronavirüsün etki sahasının en geniş haline
gelmesi ve doğrudan etkileri göstermesi açısından, hem
ithalat hem ihracat daralıyor olmasına rağmen ihra-
catın özellikle dış talepteki çöküş etkisini yansıtması
durumuyla karşı karşıyayız. Bir başka etken, turizm
ve hizmet gelirlerinin bu dönemdeki eksikliği, ki bu
özellikle yaz aylarında da yaşanacak bir sıkıntı olarak
gözükmektedir. Yaz aylarında salgının nasıl seyredece-
ğinin belli olmaması, bu konuda çeşitli senaryoların
olması, hizmet arzında korunma tedbirleri nedeniyle
önlemler ve psikolojik etkiler bu gruptaki gelirler açı-
sından negatif yönde baskılayıcı olacaktır.”
Erkan, cari dengenin yılın geri kalanında nasıl
şekilleneceğini öngörmenin zorluklarından bahsede-
rek, koronavirüsün ihracat ve ithalat kırılımları üze-
rinde etkili olmaya devam edeceğini ve gelirler anla-
mına baskılayıcı olacağını ifade etti.
Haziran sonrasında hem yurt içi hem de ana
ihracat pazarları olan yurt dışı ekonomilerdeki nor-
malleşmeyle kademeli toparlanmanın talep üzerine
etkisinin, biraz daha gecikmeli kalabileceğini öngören
Erkan, “Yaz aylarında, salgına ilişkin bir ikinci dalga
olup olmaması ve bunun da doğal olarak tüketim/talep
üzerine etkisini izlemek gerekir. Ekonomik büyüme açı-
sından yılın geri kalanı için resim hem net değil, hem
de olumlu projeksiyon noktasında değiliz. Üretim ve
talep beraber aşağı giderken, güven endeksleri, kapasite
kullanımı, Satınalma Yöneticileri Endeksi (PMI) veya
bankaların ticari kredi büyümesi gibi göstergeler salgın
koşullarını yansıtmaya devam ediyor.” şeklinde konuş-
masını tamamladı.
Kaynak: https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/
ekonomistler-odemeler-dengesi-verilerini-deger-
lendirdi/1874603
TURİZM TARİHTE İLK KEZ ‘SIFIR’ ÇEKTİ
Cari açık nisanda 5 Milyar Dolarla beklentilerin
üzerinde gelirken, turizm gelirlerinin pandeminin etki-
siyle ödemeler dengesi istatistiklerinde sıfır olarak yer al-
ması dikkat çekti. Analistler Türkiye’nin yavaşlayan eko-
nomisinde cari açık vermeye devam edeceği görüşünde.
Türkiye’nin cari açığı nisanda 4.5 Milyar Dolar
olan beklentilerin üzerinde 5 Milyar 62 Milyon Do-
lar açık verdi. 12 aylık cari denge de 1 yılın ardın-
108
Makroekonomik Boyutuyla Turizm I
dan 3 Milyar 291 Milyon Dolar ile açık vermiş oldu.
Merkez Bankası verilerine göre 4 aylık cari açık 12
Milyar 855 Milyon Dolar oldu.
Dünya’da yer alan habere göre, ödemeler dengesi
verilerinde en dikkat çeken ise, ilk kez turizm gelir ve
giderlerinin sıfır (0) olarak yer alması oldu. Koronavirüs
pandemisi nedeniyle duran turizm sektörünün cari den-
geye etkisi de sıfır olarak belirlendi. Pandemi nedeniyle
Türkiye ihracat ve turizm gelirlerini elde edemedi.
TCMB ödemeler dengesi verilerine göre açığın kayna-
ğı dış ticaret ve turizm başta olmak üzere hizmetler denge-
sindeki açık oldu. Nisanda dış ticaret açığı geçen yıla göre
2 milyar 279 milyon dolar arttı ve 3 milyar 810 milyon
dolara ulaştı. Yine geçen yıl nisanda 2 milyar 333 milyon
dolar net fazla veren hizmetler dengesi bu yıl nisanda 240
milyon dolar net açık verdi.
Altın ve enerji hariç cari açık 3.3 milyar dolar
Cari açığı dengeleyen ise petrol ve emtia fiyatların-
da geçen yıla göre görece düşük seyir oldu. Bununla bir-
likte altın ve enerji hariç cari işlemler hesabı ise, geçen
yıl nisanda 3 milyar 257 milyon dolar fazla verirken
bu yıl nisanda 3 milyar 315 milyon dolar açık verdi.
Verilere göre doğrudan yatırımlarda 133 milyon
dolar, portföy yatırımlarında ise 2.3 milyar dolar çıkış
yaşandı. Martta 5.4 milyar dolarlık sert bir portföy
çıkışı olmuştu. Nisanda portföy çıkışı yavaşlamış ol-
masına karşın halen daha yüksek olarak değerlendi-
riliyor. Çıkışın nedeni ise yabancıların hisse senedi ve
tahvillerdeki satışından kaynaklandı. Diğer yatırım-
larda da 192 milyon dolar giriş dikkat çekiyor.
Rezervlerde 8.6 milyar dolar azalma
Genel finansman tarafında 2 milyar 306 milyon do-
lar açık verildi. Bu veriden 1 milyar 234 milyon dolarlık
net hata noksan verisi çıkarıldığında Türkiye’nin finans-
man açığı yaklaşık 3 milyar 540 milyon dolar oldu.
Buna cari hesaptan gelen 5 milyar 62 milyon do-
larlık açık eklendiğinde ulaşılan 8 milyar 605 milyon
dolar döviz açığının Merkez Bankası rezervlerinden
karşılandığı görülüyor. Martta 16 milyar 589 milyon
dolar Merkez Bankası rezervi kullanılmıştı. Bu ay ge-
rileme olsa da rezervlerde erime sürdü.
Analistler gelecek aylarda dış ticaretin baskısının
ve turizm ile hizmet gelirlerinin düşük etkisinin de-
vam edeceğini belirtiyor. Bu durumun Türkiye ekono-
misi yavaşlama dönemindeyken bile cari açık verile-
ceğini ortaya koyuyor. Öte yandan mart ayına ilişkin
cari işlemler açığı 4 milyar 923 milyon dolardan 4
milyar 844 milyon dolara revize edildi.
Kaynak: https://www.turizmaktuel.com/ha-
ber/turizm-tarihte-ilk-kez-sifir-cekti

Turizm Ekonomisi
Gelir Etkisi
Turizmin gelir etkisi temelde üç başlık altında
değerlendirilmektedir. Bunlardan birincisi, doğ-
rudan gelir etkisidir. Turistlerin turizm işletmele-
rinden satın aldığı mal ve hizmetler karşılığında
doğrudan gelir aktarımı yaptığı turizm işletmele-
rinde yani konaklama tesisleri, restoranlar, ulaş-
tırma işletmeleri vb. kuruluşlar için ortaya çıkan
etkidir. Verilen hizmetler karşılığında turizm işlet-
meleri tarafından turistlerden elde edilen gelirlerin
bir kısmı turizm işletmelerinin personel, enerji
vb. çeşitli giderlerinde kullanılmakta bir kısmı da
tedarikçilerden satın alınan mal ve hizmet bedeli
olarak tedarikçilere aktarılmaktadır. Tedarikçiler de
turizm işletmelerinden elde ettikleri bu gelirleri çe-
şitli giderlerini karşılamakta kullanmaktadırlar. İşte
turizm işletmelerinin tedarikçilerinin, doğrudan
turistlerden değil de turizm işletmelerinden elde
etmiş oldukları bu gelirler turizmin dolaylı gelir
etkisi olarak ifade edilmektedir. Sonuçta söz ko-
nusu tedarikçilerin turistlerle doğrudan bir teması
olmamasına rağmen turistlerin turizm işletmeleri
nezdinde yaptığı harcamaların bir kısmı turizm iş-
letmeleri tarafından mal ve hizmet tedarik bedeli
olarak bu işletmelere gelir olarak aktarılmaktadır.
Bu aktarım dolaylı aktarım, elde edilen gelir de
dolaylı gelirdir. Bu gelirin ortaya çıkardığı etki ise
dolaylı gelir etkisi denilmektedir. Üçüncü etki ise
uyarılmış gelir etkisidir. Turizm sezonunda turizm
destinasyonlarında hem turist nüfusunun hem de
turizm işlerini yapmak üzere turizm destinasyon-
larına gelen işgören nüfusunun yani istihdamın
artması bu destinasyonlarda çeşitli mal ve hizmet-
lere olan talebi artırmaktadır. Turizm sezonunda
destinasyonlarda ortaya çıkan bu talep artışının
bir kısmı, turizm destinasyonları dışında faaliyet
gösteren üretim işletmelerince karşılanmaktadır.
Örneğin hem turist sayısının artması hem de tu-
rizm işlerini yapan işgören nüfusunun artması ne-
deniyle Marmaris’te ortaya çıkan bisküvi talebin-
deki artış Eskişehir’deki ETİ fabrikası tarafından
daha çok bisküvi üretimi ile karşılanmaktadır. Bu
da Marmaris’te turizmden elde edilen gelirin bir
kısmının Marmaris’teki turizm ile doğrudan ya da
dolaylı hiçbir ilgisi olmayan Eskişehir’e aktarılma-
sı demektir. İşte turizm destinasyonlarındaki artan
mal ve hizmet talebini karşılamak üzere destinas-
yon dışındaki üretim işletmelerinde ortaya çıkan
bu üretim artışı ve bu üretimin bedelinin turizm
destinasyonlarındaki turizm gelirlerinden karşı-
4
lanması turizmin uyarılmış gelir etkisi olarak ifade
edilmektedir. Turizmin ekonomi üzerindeki dolaylı
ve uyarılmış etkilerine ikincil makroekonomik etki-
leri adı verilmektedir. Turizm gelirleri gerek doğru-
dan gerek dolaylı gerekse uyarılmış etkilerle çarpan
mekanizmasıyla ekonomide topyekün bir hareket-
lenmeye ve canlanmaya neden olmaktadır.
Diğer yandan turizm yatırım harcamaları da eko-
nomide gelir etkisini oluşturmaktadır. Turistik üstyapı
tesislerinin inşa edilmesi örneğin otellerin yapılması,
daha çok işgören istihdamını ve inşaat malzemesi kul-
lanımını gerektireceğinden, yatırım harcamalarındaki
bir artış, ilk andan itibaren ekonomiye derece derece
yayılarak bir gelir artışı meydana getirir.
Turizmin gelir etkisinin bir başka yönü, katma
değer etkisidir. Katma değer, satışa sunulan mala
kazandırılan ilave özellikler karşılığında ortaya çı-
kan değer artışı olarak ifade edilmektedir. Turistik
destinasyonlarda üretilen mal ve hizmetlere ait kat-
ma değerin oldukça yüksek olduğu gözle görülür
derecede fark edilmektedir. Nitekim Anadolu’nun
mütevazi bir ilçesinde inşaa edilen bir apartman ka-
tının maliyeti ile Marmaris’te üretilen bir dairenin
maliyeti birbirine yakınken, ikisinin satış fiyatları
arasında neredeyse hiç bir benzerlik yoktur. Mar-
maris’teki dairenin fiyatının Anadolu’dakinin 10
katı olmasının nedeni Marmaris’in bir turizm des-
tinasyonu olmasıdır. Yani Marmaris’te inşaa edilen
dairede turizm ciddi bir katma değer oluşturmak-
tadır. Bu durum turizm destinasyonlarında üreti-
len mal ve hizmetlerin hemen tamamında böyledir.
Turizmin gelir etkisi ilk kaynaklarda turizmin mo-
neter (parasal) etki içinde sayılmaktadır.
İstihdam Etkisi
İstihdam insan ile ilgi bir kavram olup çalış-
ma ve çalıştırma demektir. Buna göre istihdam
dar anlamda, işgücünün çalışması ve çalıştırılması
anlamındadır. Üretim faktörlerinden, müteşebbis,
doğal kaynaklar ve sermayenin çalışma ve çalış-
tırılmasından değil emek faktörünün çalışma ve
çalıştırılmasından söz edilmektedir. Müteşebbis
(girişimci) işgücünü bir sözleşme karşılığında çalış-
tırmakta ve ona iş vermektedir. İşgücü de bunun
karşılığında müteşebbisten ücret adı verilen bir ge-
lir elde etmektedir.
İşgücü; çalışma çağındaki nüfustan, aklen ve be-
denen çalışamaz durumda olanlar ile kendi arzuları
ile çalışmamayı tercih edenler çıkarıldığında geriye
109
4
Makroekonomik Boyutuyla Turizm I

kalan nüfusa işgücü adı verilir. O hâlde işgücü; ça-
lışma isteği ve gücü olup, geçer ücret seviyesinde ve
kanun veya örf adetle belirlenmiş çalışma saatlerin-
de çalışmaya hazır olan nüfusu gösterir. İşgücünün
kendine ait bir işi olup fiilen çalışan kısmına istih-
dam hacmi, işgücünün iş bulamayan kısmına da
işsiz denilmektedir. İşgücünün tamamının iş bulup
çalışıyor olması durumuna tam istihdam denir.
Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere işgücünün
istihdam hacminden büyük olması durumunda
işsizlik ortaya çıkmaktadır. Çok sayıda işsizlik sı-
nıflandırması bulunmakla birlikte burada temel
olarak iki tür işsizlik söz konusudur. Bunlardan bi-
rincisi açık işsizliktir. Açık işsizlik; çalışma isteği ve
gücü olup (bedenen ve aklen engeli olmayan), cari
ücret seviyesinde ve ayrıca kanun ya da örf ve adet-
le belirlenmiş çalışma saatlerinde iş aradığı hâlde iş
bulamayanların oluşturduğu işsizlik türüdür. Frik-
siyonel işsizlik, mevsimsel işsizlik, yapısal işsizlik,
konjonktürel işsizlik gibi türleri mevcuttur.
İkinci temel işsizlik türü ise gizli işsizliktir. Gizli
işsizlik; bir işi olduğu hâlde emeğinin marjinal ve-
rimliliği sıfır olan, çalışır göründüğü halde toplam
üretime hiç katkısı olmayanların oluşturduğu işsiz-
liğe verilen isimdir. Gizli işsizlerin işi vardır fakat
üretime katkısı yoktur. Emeğin marjinal verimliliği;
işe başlayan en son işçinin üretime katkısı olarak
ifade edilmektedir. Bunun sıfır olduğu nokta o iş
yeri için optimum işçi sayısına ulaşıldığı noktadır.
Bu noktadan sonra işyeri daha fazla işçi almamalı-
dır. Çünkü artık gizli işsizlik başlayacaktır. Ülke-
mizde Kamu kurumlarında ve tarım sektöründe
gizli işsizlik vardır.
Başlıca açık işsizlik türleri şöyle özetlenebilir:
Friksiyonel işsizlik: 15 yaşını henüz doldur-
muş işgücüne yeni katılan gençler ile mevcut işini
bırakıp yeni iş arayanların oluşturduğu işsizlik tü-
rüdür. Bu işsizlik türüne Arızi yada geçici işsizlik de
denmektedir.
lanımı, terzi ürünleri yerine hazır konfeksiyonlar,
kilim ve hasır gibi ev döşemeleri yerine bunların
petrol ürünü yada başka malzemelerden makinalar-
la dokunmuş formlarının kullanımı el emeği ile bu
işleri yapanların işsiz kalmasına neden olmaktadır.
Konjonktürel işsizlik: Genişleme ve daralma
gibi ekonomik dalgalanma dönemlerinde ortaya
çıkan işsizlik türüdür. Bir daralma dönemi ile bir
genişleme dönemi arasındaki zaman aralığına kon-
jonktür adı verilir. Konjonktür döneminin uzunlu-
ğuna göre daralma dönemi bazen 2 yıl sürer. Eğer
ekonomi resesyona (durgunluğa) girmesin isteni-
yorsa toplam talebi artırıcı para ve maliye politika-
ları uygulanmalı diyen iktisatçılar vardır.
Mevsimsel işsizlik: Tarım ve turizm gibi eko-
nominin bazı sektörlerinde doğası gereği işin se-
zonluk olması nedeniyle işgücü talebinin bazı
mevsimlere yığılması bazı mevsimlerde ise hiç ol-
maması mevsimsel işsizliğe yol açmaktadır.
Her ne kadar teknoloji ile ikame edilebilse de
turizm işleri hâlen ağırlıklı olarak emek yoğun iş-
ler olması nedeniyle nüfusu genç ve işsizlik oranı
yüksek ülke ekonomileri açısından turizm, yüksek
oranda istihdam sağlaması özelliği ile özellikle ge-
lişmekte olan ülkeler açısından son derece önemli
bir sektördür. Bununla birlikte turizm işlerinin ge-
nellikle mevsimlik olması istihdamı olumsuz etki-
lemektedir. Nitekim bu durum işgören devir hızını
yükseltmekte, kalifiye işgünün sektörde kalmasını
zorlaştırmakta, hizmet kalitesinin düşük seyretme-
sine sebep olmakta, ücretleri düşürmekte, eğitimli
işgücünü sektörden uzaklaştırmaktadır.
İstihdam, insan ile ilgi bir kavram olup
çalışma ve çalıştırma demektir. Buna göre
istihdam dar anlamda, işgücünün çalış-
ması ve çalıştırılması anlamındadır.

Yapısal işsizlik: Zaman içinde üretim tekno-

lojisinde ve tüketici tercihlerinde meydana gelen
İlk kaynaklarda reel etki içinde sayılan turizmin
değişmeler nedeniyle ekonominin talep ve üretim
istihdam etkisi, gelir etkisinde olduğu gibi doğru-
yapısındaki değişikliklere işgücünün uyum sağlama
dan, dolaylı ve uyarılmış etki olmak üzere üç temel
sürecinin sebep olduğu işsizlik türüdür. Zamanla
başlık altında değerlendirilmektedir. Konaklama
işlerin ve iş yapma şekillerinin değişmesi kalifiye
tesisleri, restoranlar, ulaştırma işletmeleri vb. tu-
de olsa bazı işgücünü işsiz bırakabilmektedir. Ör-
rizm işletmelerinde çalışanlar doğrudan istihdam
neğin; emek yoğundan sermaye yoğun teknolojiye
içinde yer almaktadır. Turizm emek yoğun bir sek-
kayma emek yoğun çalışanları işsiz bırakmaktadır.
tör olduğundan yani turizmdeki işlerin çoğu insan
Yine bakır ev gereçleri yerine porselen ve cam kul-
emeğine dayalı işler olmasından bir yerde turiz-

110

Turizm Ekonomisi
min gelişmesi oradaki doğrudan istihdama yüksek
oranda katkı yapmaktadır. Bu etkiye doğrudan
istihdam etkisi adı verilmektedir. Turizm destinas-
yonlarında çalışmakla birlikte turizm işletmeleri
dışındaki işletmelerde örneğin turizm işletmelerine
mal ve hizmet tedarikinde bulunan tarım, çiçekçi-
lik, bankacılık vb. işletmelerin işgören sayılarında
ortaya çıkan etki dolaylı istihdam etkisi olarak ifa-
de edilmektedir. Bir yerde turizm faaliyetinin baş-
lamasıyla birlikte bu tür işletmelerde de faaliyetler
çoğalmakta buna bağlı olarak da bu tür işlerle ilgili
bir istihdam artışı söz konusu olmaktadır. Bu artış
turizmin neden olduğu bir istihdam artışıdır. Tu-
rizm sezonunda turizm destinasyonlarında hem tu-
rist hem de turizm işlerini yapmak üzere turizm des-
tinasyonlarına gelen işgören sayılarının artması bu
destinasyonlarda örneğin Bodrum’da çeşitli mal ve
hizmetlere olan talebi de artırmaktadır. Turizm sezo-
nunda destinasyonlarda ortaya çıkan bu talep artışı-
nın bir kısmı, turizm destinasyonları dışında faaliyet
gösteren üretim işletmelerince karşılanmaktadır. Tu-
rizm destinasyonlarındaki artan mal ve hizmet tale-
bini karşılamak üzere destinasyon dışındaki üretim
işletmeleri üretimlerini artırmak için daha çok işgö-
reni istihdam etmektedir. İşte turizm destinasyonları
dışındaki bölgelerde faaliyet gösteren işletmelerde
turizm nedeniyle ortaya çıkan bu istihdam artışına
uyarılmış istihdam etkisi denilmektedir.
Gelir Dağılımı Etkisi
Ekonomik faaliyetin bir türü olan bölüşüm
ilişkileri sonucu, toplam gelirden (ücret, rant, faiz,
kar) kişilere veya gruplara intikal eden paylar gelir
Milli Gelir Yüzdesi
dağılımı kavramı ile ifade edilmektedir. Ülkeler dü-
zeyinde gelirin sosyal sınıflar arasındaki dağılımı-
dır. Gelir dağılımı; ferdi veya kişisel gelir dağılımı,
fonksiyonel gelir dağılımı, bölgesel gelir dağılımı,
sektörel gelir dağılımı ve mesleki gelir dağılımı gibi
çeşitli başlıklar altında gelir dağılımı türleri şeklin-
de incelenmektedir. Bunların içinde en çok kişisel
ve fonksiyonel gelir dağılımları kullanılmaktadır.
Kişisel Gelir Dağılımı; bir ülkede belirli bir dö-
nemde oluşturulan MG’in o ülkedeki kişiler ara-
sındaki dağılımını konu alan kişisel bölüşüme de-
nir. Bir kişinin belirli bir dönemdeki geliri, bizzat
çalışması sonucu elde edeceği ücret gelirinden ibaret
olabileceği gibi, buna ilave olarak aynı kişi ayrıca
faiz geliri, rant geliri hatta kâr geliri elde edebilir.
Bir toplumda kişiler arasındaki gelir dağılımı maale-
4
sef eşit olmamakta ve bazen gelirler arasında büyük
uçurumlar olabilmektedir. Gelir dağılımında ortaya
çıkan bu eşitsizliğin derecesinin belirlemesinde iki
farklı yöntem kullanılmaktadır. Birincisi Amerikalı
bilim adamı Max Lorenz’in geliştirdiği Lorenz Eğri-
si yöntemi, ikincisi ise İtalyan bilim adamı Corrado
Gini’nin geliştirdiği Gini Katsayısı yöntemidir.
Şekil 4.1’de görüldüğü gibi, Lorenz eğrisinde
dikey eksende milli gelirin birikimli yüzdeleri  %
20’lik paylar hâlinde; yatay eksende ise nüfusun
birikimli yüzdeleri  % 20’lik dilimler hâlinde gös-
terilir. Bu iki eksenin karşılarına aynı uzunlukta
tamamlayıcı eksenler çizilmesiyle oluşturulan ka-
renin sol alt köşeden sağ üst köşeye olan köşegeni
mutlak eşitlik doğrusunu ifade eder. Bu doğrudan
sapmaları gösteren noktalar birleştirilerek lorenz
eğrisi elde edilir ve bu gelir dağılımındaki eşitsizli-
ğin derecesini ortaya koyar.
Gini katsayısı Lorenz eğrisi ile gösterilen gelir
dağılımındaki adalet durumunun bir katsayı ile ra-
kamsal olarak gösteriminden ibarettir. Bu katsayı,
mutlak eşitlik doğrusu ile lorenz eğrisi arasında ka-
lan alanın 0AN dik üçgeninin alanına bölünmesi
ile elde edilir. Elde edilen katsayı 0 ile 1 arasında
(örneğin 0,26 gibi) ondalık bir rakamdır. Katsayı
ne kadar 0’a yakınsa gelir dağılımı o derece adaletli,
ne kadar 1’e yakınsa gelir dağılımı o derece adalet-
siz olarak ifade edilir.
%100
Mutlak Eşitlik
Doğrusu
Lorenz Eğrisi (teorik dağılım)
(fiili dağılım)
%80
%60
%40
%20
0
N
%20 %40 %60 %80 %100
Nüfus Yüzdesi
Şekil 4.1 Lorenz Eğrisi.
Gelir dağılımı adaletsizliği; kişisel yetenek
farklılıkları, kişilerin risk alma düzeyleri, kişilerin
çalışkanlık düzeyleri, miras yoluyla servet intika-
li, kişilerin eğitim düzeyleri, yapılan işin niteliği,
111
4
aksak rekabet şartları gibi nedenlerle neredeyse
kaçınılmaz bir durumdur. Günümüz sosyal devlet
anlayışında devlet, hem ekonomik gelişme ve bü-
yümeyi sağlayacak hem de bu gelişmeden müm-
kün olduğunca bütün vatandaşların yararlanmasını
sağlayacak şekilde gelir dağılımı adaletsizliğini en
aza indirmek için çeşitli önlemler almaktadır. Bu
önlemlerin bir kısmı gelirin oluşumu sürecinde alı-
nırken bir kısmı da gelirin oluşumundan sonraki
süreçte eşitsizlikleri azaltmak üzere alınmaktadır.
Gelirin oluşumu sürecinde alınan önlemler gelirin
daha çok kişi tarafından elde edilmesini sağlayacak
şekilde yapılan uygulamalar olup bazıları şunlardır;
• Ücret farklarını azaltmaya yönelik müdahaleler
• Ücretin aşırı düşmesini önlemek için asgari
ücret uygulaması
• Küçük tasarruf sahiplerini ve firmaları ko-
rumak adına faiz hadlerini belirleme
• Tarımsal ürünlere taban, tavan fiyat ve prim
uygulaması
• Haksız rekabeti engellemek için yasal dü-
zenlemeler
• Toprak ve tarım reformu
• Bölgesel gelişmişlik farklarını giderici
tedbirler
• Sermaye piyasasının gelişmesini sağlamak
• Enflasyonla mücadele.
Gelir oluşumundan sonraki süreçte alınan ön-
lemler ise çok gelir elde edenlerden alarak az ge-
lir elde edenlere ya da hiç gelir elde edemeyenlere
dağıtmak şeklinde yapılan uygulamalar olup bu
uygulamalara gelirin yeniden dağıtılması adı ve-
rilmektedir. Bu uygulamalardan bazıları başlıklar
halinde aşağıda sıralanmıştır;
• Zenginlerden çok vergi alınması, fakirlerin
vergiden muaf tutulması yada fakirlere yar-
dım ve bağışlarda bulunulması
• Fakirlerin sağlık harcamalarını devletin
karşılaması
• Emekli, dul, yetim aylıkları
• Karşılıksız öğrenci bursları
• Fakirler için zenginlerin yararlanamayacağı
sosyal tesisler yapılması
Gerek gelirin elde edilmesi sürecinde gerekse
gelir elde edildikten sonraki süreçte gelir dağılımı-
na müdahalede temel amaç gelirin tabana yayılma-
sını sağlamak suretiyle mümkünse toplumdaki her
112
Makroekonomik Boyutuyla Turizm I
ferdin gelir elde etmesini sağlamaktır. Bu bağlamda
turizm geliştiği yöre ve bölgelerde yöre halkının
yerel yiyecek ve giyecek ürünlerinden, transfer ve
yerel rehberlik hizmetlerinden, hediyelik eşya, süs
eşyası gibi el ve ev yapımı ürünlerden gelir elde et-
mesini sağlayarak devletin geliri tabana yayma ça-
balarına katkı sunmaktadır. Bu yönüyle turizmin
gelir dağılımı adaletini sağlamada önemli katkıları
söz konusudur. Gelir dağılımı etkisi ilk kaynaklar-
daki ayrıma göre moneter etki içinde sayılabilir.
Fonksiyonel gelir dağılımı ise, üretime katılan
üretim faktörlerinin (emek, sermaye, doğal kay-
nak, müteşebbis) üretim sonucunda elde edilen
hasıladan aldıkları payı ifade etmektedir. Emeğin
hasıladan aldığı pay ücret, sermayenin aldığı pay
faiz, doğal kaynağın aldığı pay rant, müteşebbisin
aldığı pay ise kârdır. Turizm emek yoğun bir sektör
olması nedeniyle turizm geliştiği yöre ve bölgelerde
daha çok istihdam sağlamak suretiyle emeğin ge-
lirden ücret şeklinde daha çok pay almasını sağla-
yarak gelirin tabana yayılmasında bu noktadan da
önemli katkısı vardır.
Temel Sektörler Üzerine Etkisi
Bir ülke ekonomisinde tarım, sanayi ve hizmet-
ler olmak üzere üç temel sektör vardır. Diğer tüm
sektörler bu üç temel sektörün altında incelenmek-
tedir. Turizmin bu üç temel sektöre çeşitli tür ve
boyutlarda etkisi söz konusudur.
Tarım Sektörü Etkisi: Turizmin temel sektör-
lerinden birisi olan yiyecek-içecek sektörü doğru-
dan tarım faaliyetlerine bağlı olan bir sektördür.
Bu nedenle turizmin geliştiği yerlerde tarımsal faa-
liyetler de çoğalmakta ve çeşitlenmektedir. Turizm
talebi kişisel gelirin fonksiyonu olması nedeniyle
turizm ağırlıklı olarak kişisel geliri yüksek gelişmiş
ülke vatandaşlarının gerçekleştirdiği bir faaliyettir.
Bu nedenle de mal ve hizmetle ilgili kalite beklen-
tisi yüksek bir kesim söz konusudur. Bu beklentiyi
karşılamak için başta konaklama işletmeleri olmak
üzere turizm işletmeleri kaliteli mal ve hizmet te-
darikine özen göstermektedirler. Bu da turizm
destinasyonlarında faaliyet gösteren tarım işletme-
lerini kaliteli ve belli bir standartta mal üretmeye
yöneltmektedir. Bu durumda turizm, tarımsal
üretimde kalitenin artmasına ve üretimde belli bir
standardizasyonun sağlanmasına önemli oranda
katkı yapmaktadır. Ayrıca turizm kaliteli ve belli
bir standartta üretilen tarım ürünlerinin değerin-

Turizm Ekonomisi
de satın alınmasını sağlamaktadır. Örneğin, turizm
destinasyonu dışındaki bölgelerde üretilen domate-
sin kalitesi iyi de olsa üretimin az bir kısmı normal
fiyatlardan satın alınarak sofrada tüketilirken üreti-
min çoğu arz fazlalığı nedeniyle salça fabrikaları ta-
rafından düşük fiyatlara satın alınmaktadır. Halbu-
ki turizm destinasyonlarında belli bir standartta ve
kalitede üretilen domatesin çoğu iyi fiyatlarla turizm
alanında faaliyet gösteren konaklama ve yiyecek-
içecek işletmeleri tarafından satın alınarak sofrada
tüketilmesi sağlanmaktadır. Bu durum tarım ürün-
lerinin turizm sayesinde değerini bulması olarak ifa-
de edilmektedir. Ayrıca turizm destinasyonlarında
tarım ürünlerinin hasadı sonrası tarım arazilerinin
kamp ve karavan turizmine açılması arazi sahipleri
için tarım alanlarından elde edilecek ikinci bir gelir
kapısı oluşturmaktadır. Bununla birlikte turizm sek-
töründeki mevsimsellik nedeniyle istihdamda ortaya
çıkan olumsuzluklar tarım sektörü sayesinde belli
bir düzeyde azaltılabilmektedir. Örneğin turizm fa-
aliyetinin yazın gerçekleştiği destinasyonlarda yazla-
rı turizm işinde çalışanlar kışları seracılık işi yapan
tarım işlerinde çalışmak suretiyle mevsimselliğin ya-
şamlarına etkisini azaltarak turizm sektöründe kal-
maya devam edebilmektedirler.
Sanayi Sektörü Etkisi: Uygun yöntem ve araç-
ları kullanarak ham maddeleri işleyen, enerji kay-
naklarını ortaya çıkaran ve bunları kullanıma hazır
hâle getirilmesini kapsayan faaliyetlerin tümü sana-
yi olarak adlandırılmaktadır. Sanayi sektörü; tüke-
tim malı üreten sanayiler, ara malı üreten sanayiler
ve yatırım malı üreten sanayiler olmak üzere üç alt
başlık altında incelenmektedir.
Tüketim malı üreten sanayiler; genellikle gıda,
içecek, tütün ve tütün mamülleri, dokuma ve gi-
yim ile dayanıklı tüketim malları üreten sanayileri
kapsamaktadır. Turistler turizm faaliyetinde bulun-
dukları ekonomilerde günlük yaşamlarında en çok
bu ürünlerden yararlanmaktadırlar. Az gelişmiş ya
da gelişmekte olan ülke sanayilerinin ağırlıklı olarak
tüketim malı üreten sanayilere dayandığı düşünül-
düğünde turizmin bu ülkelerde gelişmesiyle birlikte
bu ülkeler turizm sayesinde tüketim mallarından
büyük oranda döviz geliri elde etme fırsatı yakalamış
olacaklardır. Ayrıca turizm nedeniyle tüketim malı
talebindeki artış bu alanda yeni yatırımlara neden
olacak bu da çarpan etkisiyle ekonominin bütün
alanlarında bir canlanmaya yol açacaktır.
Deri ve deri mamulleri, lastik, plastik, kimya,
petrokimya, petrol, gübre orman, kâğıt, basım, çi-
4
mento, demir-çelik, pişmiş kil, cam, seramik ile de-
mir dışı metallerin üretildiği sanayiler ara malı üre-
ten sanayiler olarak adlandırılmaktadır. Turizmin
tüketim malı üreten sanayilere nispeten ara malı
üreten sanayilere katkısı daha düşük orandadır. Bu-
nula birlikte otel, restoran, eğlence mekanları vb.
tesislerin inşası, tamir ve bakım suretiyle yenilen-
mesi gibi nedenlerle inşaat malzemeleri üreten de-
mir-çelik, çimento, cam, seramik ara malı sanayine
büyük oranda katkısı vardır.
Yatırım malları sanayi; elektronik, gemi ve uçak
sanayi, madeni eşya, elektrikli ve elektriksiz ma-
kineler imalatı, tarım alet ve makinaları imalatı,
optik donatımı imalatı, kara ve demir yolu taşıt-
ları imalatı sanayi dallarını kapsamaktadır. Sanayi
kolları içinde diğerlerine göre turizmin en az kat-
kısı yatırım malı üreten sanayilerde gözükmekte-
dir. Bununla birlikte turizmin yatırım mallarından
ulaştırma sanayine katkısından söz edilmektedir.
Turizmin doğasında var olan taşıma ve transfer iş-
lemleri sonuçta ulaştırma araçlarıyla gerçekleştiril-
mektedir. Konforlu ve güvenli bir seyahatin başta
taşıma araçlarına bağlı olması turizm destinasyon-
larındaki taşıma ve transfer araçlarının yeni olması
gerekliliğini ön plana çıkarmaktadır. Bunun için
de bu araçlar sıklıkla yenisiyle değiştirilmektedir.
Dolayısıyla hem yoğun turist transferleri nedeniy-
le hem de konfor ve güven açısından turizm des-
tinasyonlarındaki yoğun araç kullanımı ulaştırma
sanayine turizmin önemli bir katkısı olarak göze
çarpmaktadır.
Hizmetler Sektörü Etkisi: Turizmin geliştiği
destinasyonlarda turizme bağlı olarak üçüncü üre-
tim sektörleri adı verilen hizmetlerle ilgili üretim fa-
aliyetleri de gelişmektedir. Bu hizmetlerle ilgili sek-
törler; cari tüketimle ilgili manav, bakkaliye, ekmek
fırını, kasap hizmetleri, donatım sanatlarıyla ilgili
olarak boya, elektrik, inşaat hizmetleri, konforla ilgi-
li moda, spor malzemeleri, parfümeri, çiçekçilik gibi
hizmetler, banka ve sigortacılık hizmetleri, sağlık
sektörü gibi hizmetler, lüks tüketimle ilgili kuyum,
gece kulübü gibi hizmetleri üreten sektörlerdir.
Fiziksel Alt Yapı ve Üst Yapıya Etkisi
Bir turizm destinasyonunda yaşayanların ya-
rarlandıkları enerji, ulaştırma, su ve kanalizasyon
sistemi, otoparklar, spor tesisleri, kongre ve kültür
merkezleri, haberleşme sistemleri fiziksel alt yapı
olarak ifade edilmektedir. Bir yerleşim yerinde fi-
113
4
Makroekonomik Boyutuyla Turizm I

ziksel alt yapı turizmden bağımsız olarak gelişmekle birlikte, ne kadar iyi durumda ise turizmin gelişmesin-
de olumlu etkisi söz konusudur. Fiziksel alt yapının gelişmesi turizmin gelişmesini sağladığı gibi, turizmin
gelişmesi de fiziksel altyapının daha da iyileştirilmesini sağlamaktadır. Bununla birlikte otel, lokanta, eğ-
lence mekânları gibi üst yapı tesisleri turizme bağlı olarak gelişirler. Bir destinasyonda önce turizm hareket-
leri başlar. Ardından o destinasyona gelen turistlere hizmet sunmak üzere üst yapı tesisleri inşa edilir. Bir
yerleşim yerinde turizm geliştikçe üst yapı tesisleri de ona bağlı olarak daha da gelişir. Tabii ki bu gelişme
sonsuza kadar olmaz Her bir destinasyonun taşıma kapasitesi denen bir doluluk sınırı vardır. Buna dikkat
etmek gerekir. Hatta başlangıçta alt yapı ve üst yapı planlanarak ona göre turist sayısı kabul edilmelidir.
Aksi halde o destinasyon aşırı kalabalık nedeniyle kısa sürede turist gelişleri için cazibesini yitireceği gibi,
mevcut turistlerin de uzaklaşmasına neden olacaktır.

Kurumsal Altyapıya Etkisi

Bir destinasyondaki kamu kurumlarının dil, mevzuat ve güvenlik gibi ek hizmetleriyle turizm faali-
yetleri için hazır bulunuşluk durumunu ifade etmektedir. Bir destinasyondaki kamu kurumları turizme
ne kadar hazırsa bu o destinasyonda turizmin hızla gelişmesini sağlayacağı gibi, o destinasyonda turizmin
gelişmesi kurumsal alt yapının turizm için hazır edilmesine neden olmaktadır. Örneğin, son yıllarda evlilik
turizmi konusunda önemli bir yol alan Fethiye, gelen turistlerin evlilik için bir kamu kurumu olan nüfus
idaresine başvurmasıyla bu kurumun mevzuat olarak kendini güncellemesine neden olmuştur. Ayrıca sa-
hillerde turistlerin güvenliğini sağlamak adına şortlu, bisikletli sahil polisi uygulaması da başka bir gelişme-
dir. Bunlara ilaveten kamu kurumlarında mutlaka dil bilen bir personelin istihdamına özen gösterilmesi de
turizmin kurumsal altyapının gelişmesi yönünde başka bir olumlu etki olarak göze çarpmaktadır.

Bölgelerarası Dengeli Kalkınmaya Etkisi

Bir ekonomide kalkınma ekonomik büyümeden daha geniş bir kavram olup, ekonomide milli gelir ar-
tışına ilaveten sosyo-kültürel yapının da değişmesini ve dönüşmesini de ifade etmektedir. Az gelişmiş ya da
gelişmekte olan ülkelerin en büyük sorunlarından biri gelişmiş-gelişmemiş, zengin-fakir gibi ikili yapıların
oluşmasıdır. Bölgelerarası gelişmişlik farkları da bu ikili yapılardan birisidir. Bu gelişmişlik farkını hızla
ortadan kaldıracak önemli araçlardan birisi turizmdir. Tarım ve sanayide yetersiz kaynakları nedeniyle az
gelişmiş bölgelerin turizme açılması ile dezavantajlı kesimlerin gelir elde etmeye başlaması, turizm sayesin-
de fiziksel ve kurumsal alt yapıdaki gelişmeler, sosyal hayattaki değişim ve dönüşümler, turistler sayesinde
okullaşma oranının atması ve sağlık hizmetlerindeki iyileşmeler bu bölgelerin hızla gelişmesini sağlamakta
ve gelişmiş bölgelere yetişmelerine olanak tanımaktadır.

Öğrenme Çıktısı

1 Turizmin olumlu makroekonomik etkilerini açıklayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Olumlu makroekonomik Olumlu etkileri turizm açı-

Olumlu etki ile turizm iliş-
değişkenler neye göre ayrıl- sından tartışınız.
kisini değerlendiriniz.
maktadır?

114

Turizm Ekonomisi
TURİZMİN OLUMSUZ
MAKROEKONOMİK ETKİLERİ
Turizmin olumlu ekonomik etkisini yanında
bir ekonomi üzerinde olumsuz ekonomik etkiside
mevcuttur. Bu etkilerin önemli bazıları aşağıda yer
verilen başlıklar halinde özetle açıklanacaktır.
İç Fiyatlara Etkisi (Enflasyonist Etki)
Bir ülke ekonomisinde toplam talebin toplam
arzı aşması nedeniyle fiyatlar genel düzeyinin tüm
mal ve hizmetler için sürekli yükselmesi durumuna
enflasyon adı verilmektedir. Toplam talebin toplam
arzı aşması durumu bazen talep artışı şeklinde orta-
ya çıkabileceği gibi bazen de toplam arzın azalması
nedeniyle ortaya çıkabilmektedir. Talep artışı nede-
niyle enflasyon söz konusuysa buna talep enflasyo-
nu, arz azalışı ya da üretim maliyetlerinin artışı gibi
arz ile ilgili değişikliklerden dolayı enflasyon ortaya
çıktıysa buna da arz enflasyonu adı verilmektedir.
Bir ekonomide devletin açık finansman po-
litikası izlemesi (karşılıksız para basması), banka
kredilerinin çoğalmasına dayalı olarak toplam ta-
lebin artması nedeniyle kredi hacminin genişleme-
si, gerçek kişilerin ve kurumların daha önce yastık
altında tuttukları paralarını dolaşıma sokmaları,
ödemeler dengesi fazlalığından doğan gelir artış-
ları gibi nedenlerle, cari fiyat seviyesinde toplam
talebin yükselerek toplam arzı aşması sonucu or-
taya çıkan sürekli fiyat artışlarına talep enflasyonu
denilmektedir. Diğer taraftan bir ekonomide yurt
içinden ve dışından sağlanan üretim girdi (enerji)
ve hammadde fiyatları ile emek piyasasındaki işgü-
cü ücretlerinin artması sonucu maliyetlerin yüksel-
mesi ve üretimin karlılığının azalması nedeniyle,
cari fiyat seviyesinde toplam arzın azalarak toplam
talebin altına düşmesi sonucu ortaya çıkan sürekli
fiyat artışlarına arz enflasyonu denir.
Turizm sezonunun başlaması ile birlikte yüksek
yoğunlukta turist gelişleri turizm destinasyonların-
da tüketim malı talebinde büyük oranda artışlara
neden olmaktadır. Sezon başında turizm işletmele-
rinin stokları yani tüketim malları arzı artan bu ta-
lebi (talep şoku) karşılayabilecek düzeyde olmadığı
için talep artışı başlangıçta geçici talep enflasyonu-
na neden olmaktadır. Geçici denilmesinin nedeni
turizm işletmelerinin bir ay gibi bir sürede artan ta-
lebi karşılayacak şekilde stoklarını tamamlamasıyla
birlikte fiyatların sezonun başlangıç düzeyine geri
dönmesiyle sonuçlanmasındandır.
4
İthalat Etkisi
Bir ülkede yaşayan kamu ve özel sektör mal ve
hizmet üreticilerinin ürettiği ürünlerini başka ülke-
lere satmasına ihracat, başka ülkeden satın aldıkları
ürünlere ise ithalat adı verilmektedir. Ergonomi,
dayanıklılık, fiyat gibi çeşitli nedenlerle dışa açık
ülke ekonomileri açısından ithalat kaçınılmazdır.
İthalat ihracatı aşmaması kaydıyla ekonomi açısın-
dan çok bir sorun teşkil etmez. Ancak az gelişmiş
yada gelişmekte olan ülke ekonomilerindeki düşük
gelir, yetersiz tasarruf, yetersiz yatırım, yetersiz üre-
tim ve tekrar düşük gelir olarak ifade edilen fakir-
lik kısır döngüsü gibi nedenlerle her zaman ithalat
daha yüksek ihracat daha düşüktür. Bu da dış ti-
caret açığı nedeniyle cari açık oluşmasına cari açık
da döviz cinsinden borçlanmayı ifade ettiğinden
bu durum ülke ekonomileri açısından kırılganlık
oluşturmaktadır.
Özellikle dış turizm yabancı ülke vatandaşları-
nın katıldığı bir faaliyet olması nedeniyle turistler
doğal olarak kendi alışkanlıklarının olduğu mal
ve hizmetleri talep edeceklerdir. Eğer buna dikkat
edilmez ve bu talebin ülke içinde üretilen muadil-
leri ile ikame edilmek yerine ithalat yoluyla orijinal
ürünlerle karşılanması yoluna gidilirse bu ithalatı
daha da artıracaktır. Bu da zaten yetersiz olan ül-
kedeki döviz rezervlerini olumsuz etkileyecek ülke
ekonomisindeki kırılganlığı artıracaktır. Bu yüzden
bir ülkeyi ziyaret eden turistlere yerli ürünlerin su-
nulması son derece önemlidir.
Fırsat Maliyeti Etkisi
Bir malın üretimini bir birim artırmak için
başka bir maldan vazgeçilmesi, diğerinden feragat
edilmesi gereken mal ve/veya kazanç miktarıdır.
Başka bir deyişle ekonomik anlamda bir seçim ya-
pılırken vazgeçilmek zorunda kalınan ikinci en iyi
seçenektir. Bir ekonomide kaynakların kıt oluşu
çoğu zaman bir sektöre yapılan yatırım karşılığında
başka bir sektörden vazgeçilmeyi gerektirmektedir.
Bir ülke elindeki kıt kaynaklarını turizme yatır-
madan önce, yatırması halinde kazanacağı gelir ile
başka sektörlere yatırım yapması durumunda elde
edeceği geliri karşılaştıracak şekilde mutlaka bir fi-
zibilite çalışması yaptırması gerekir. Bununla bir-
likte finansal bir yatırımın performansı sadece elde
edilmesi beklenen gelire veya elde edilmiş sonuca
bağlı değildir. Yapılması planlanan yatırımın değeri
hesaplanırken vazgeçilen yatırım kararından bekle-
115
4
Makroekonomik Boyutuyla Turizm I

nen geliri ya da oluşması muhtemel diğer sonuçları da dikkate almak gerekir. Dolayısıyla bir turizm yatı-
rımı sonucu elde edilecek gelir yüksek bile olsa turizm faaliyetleri sonucu ortaya çıkacak çevresel ve diğer
etkiler de hesap edilerek ona göre karar verilmesi gerekir.
Örneğin bir ülkenin insanlarının eğitimi için okul yapı-
mına ihtiyaç varken kaynakların beş yıldızlı otel yapımına Bir ekonomide bir sektöre yapılan yatırım
yönlendirilmesi hem kaynakların etkin ve tam kullanıla- karşılığında başka sektöre yatırım yap-
mamasına hem de ülke insanı açısından bir refah kaybına maktan vazgeçmek fırsat maliyeti olarak
yol açacaktır. ifade edilmektedir.

Yabancı İşgücü Etkisi

Bir yandan ulusal işgücünün deneyim ve dil yetersizlikleri bir yandan da yabancı işgücünün hem dil
hem de düşük ücretle çalışma avantajları gibi nedenlerle turizm işletmelerince yabancı işgücünün istihdam
edilmesi durumudur. Bunun ülke ekonomileri için iki önemli sakıncası vardır. Birincisi, ulusal işgücünün
istihdam edilmemesi nedeniyle işsizlik oranını artırıcı etki yapması ikinci ise, yabancı işgücüne ödenen
ücretler nedeniyle turizmden elde edilen döviz gelirlerinin bir kısmının yurt dışına geri dönmesidir. Bu
sonuç döviz darboğazı ve yüksek işsizlik oranları ile mücadele eden az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülke
ekonomileri açısından dikkat edilmesi gereken bir durumdur. Yabancı işgücü istihdamının ekonomi üze-
rindeki bu olumsuz etkilerini önlemek için bir yandan ulusal işgücünün hem dil hem de mesleki anlamda
sektörün istediği nitelikte eğitilmesine özen gösterilmesi, diğer yandan da ulusal işgücü istihdamını teşvik
edici yabancı işgücünün istihdamını zorlaştırıcı yasal tedbirlerin alınması gerekir.

Yaşamla İlişkilendir

TÜRKİYE’DE 1.1 MİLYON TURİZM
ÇALIŞANI VAR
Profesyonel Otel Yöneticileri Derneği (POYD)
Başkanı Ülkay Atmaca turizm sektöründe
Türkiye’de 1.1 milyon, Antalya’da ise 230-250 bin
arasında çalışan olduğunu söyledi.
Antalya’da Bakanlık belgeli 407 adet beş yıl-
dızlı otel bulunduğunu ifade eden Atmaca, son
yıllarda bu tesislerde yabancı çalışan sayısının art-
tığına dikkat çekti.
Yabancıların genellikle 5 aylık süreli çalışma
için geldiğini ifade eden Atmaca, kat temizliği, mey-
dancı, mutfak ve bulaşıkçı olarak çalışacak  Türk
vatandaşı bulmakta zorlandıklarını kaydetti.
Antalya’da turizm sektöründe yabancı çalışan
sayısının bir hayli fazla olduğuna dikkat çeken Ül-
kay Atmaca, şunları kaydetti.
“Sektörde genellikle Kırgız, Özbek, Rus ve Uk-
rayna ile Güney Amerika ülke vatandaşları yoğun-
lukta. Yabancı çalışanlar genellikle şov yani ani-
masyon alanlarında çalışıyor. Sektörde beyaz yakalı
yönetici kadrolarında çalışan sayısı fazla. Alt kade-
mede mutfakta, kat hizmetlerinde sıkıntı var. Tu-
rizm sezonun kısa  ve asgari ücretin de düşük olması
nedeniyle yerli vatandaş sektörü tercih etmiyor.’’
Antalya’ya en fazla Rusların gelmesi nedeniy-
le yabancı çalışanların dil konusunda avantajları
olduğunu ifade eden Atmaca, Antalya’ya yılsonu
itibariyle 5,5-6 milyon Rus vatandaşının ziyaret
etmesinin beklendiğini anımsattı
Filipinli ve diğer uzak Doğu ülke vatandaşla-
rının sayısının da arttığını anlatan Atmaca, yerli
personel çalıştırılması için teşviklerin artırılmasını
ve turizmin 12 aya yayılmasını istedi. Ülkay Atma-
ca şöyle devam etti.
“Tesislerde yerli personel çalıştırmak için önce-
likle kışın Sosyal güvenlik primlerinde indirim, ve
vergi muafiyetleri sağlanmalı. Eğitimle personel sa-
yısını artırmalıyız. Turizm fakültelerinden mezun
olanların yüzde 90’ı sektörden kaçıyor. Turizm Mes-
lek Liseleri ve Meslek Yüksek Okullarında ise konten-
janlar azaltılmış. Bazı bölümler kapatılmış.’’

116
 4
Turizm Ekonomisi

YABANCI İŞÇİLER OLMASA TURİZM
DARBE ALIR
Antalya’nın tanınmış otellerin birinde üst dü-
zey yönetici olarak görev yapan ve kimliğinin saklı
kalmasını isteyen turizmci de, Türk turizminin ‘ya-
bancı çalışanlar’ sayesinde devam ettiğini söyledi.
Konaklama alanında yasal olarak 5 yerli ça-
lışana karşı 1 yabancı işçi çalıştırabildiğine dikkat
çeken 29 yıllık turizmci, otellerin bu kotayı doldu-
ramadığını belirtti.
Türk vatandaşlarının bulaşıkçı, temizlik,
mutfak, kat görevlisi gibi hizmetlerde çalışmak iste-
mediğini anlatan üst düzey otel yöneticisi, ‘’Oteller-
de, tur operatörlerinde ve animasyon şirketlerinde 7
bine yakın yabancı çalışıyor’’ dedi.
KAÇAK İSTİHDAM OFİSLERİ ARTIYOR
Yabancı çalışanların sigorta ve diğer vergi tür-
lerinin 1,5-2 kat artırıldığını, bunun da sektörde
kayıt dışı çalışan yabancı sayısını artırdığına dik-
kat çeken turizmci, şöyle devam etti.
‘’Küçük otellerde, pansiyonlarda, eğlence iş yer-
lerinde ve restoranlarda kayıt dışı çalışan yabancı
sayısı çok fazla. Buralarda yabancılar gece çalıştırı-
lıyor. Gece işyerleri denetlenmiyor.’’
Kayıt dışı çalışan ve yabancı işçi getiren istih-
dam ofislerinin de sayılarının arttığına dikkat çe-
ken turizmci, şöyle devam etti.
‘’Asıl sorun kayıt dışı faaliyette bulunan is-
tihdam büroları. Bunlar çantacı olarak anılıyor.
Emekli polis, emekli bekçi, öğretmen, emekli ma-
liyeci ve animatörler ile kamu kurumlarından
emekli olan bazıları istihdam ofisi kurarak kayıt
dışı çalışıyor.’’
Türk vatandaşlarının turizmde 5 aylık sezon
için çalışmak istemediğine vurgu yapan turizmci,
şöyle devam etti.
‘’Sektörde işsizlik oranı yüksek. Kırgızlar 5-6
aylık süre çalışacağını bilerek Türkiye’ye geliyor.
Kalifiyeli eleman sayısı da azalıyor. Üniversitelerin
turizm fakültelerinde, meslek yüksek okullarında
aşçılık bölümü dışında bölümler kapatılmış. Sek-
törün en büyük yarası personel. Kalifiyeli eleman
bulmakta sektör zorlanıyor.  Stajyerler okulları bi-
tince en yüksek sezonda tesislerden ayrılıyor. Artık
turizm sektörü tercih edilmiyor. Turizm Meslek
Yüksek Okullarına ilgi gösterilmiyor. Turizm okul-
ları neden kapanıyor? Türki Cumhuriyetlerinden
gelen yabancılar Kırgız ve Kazak vatandaşları ol-
masa turizm sektörü darbe alır.’’
Konaklama tesislerinin 12 ay çalışmadığını
anlatan turizm yöneticisi, yabancıların kayıt dışılı-
ğı önlemek için bunlara ödenen ücretlerin de Türk
çalışanlarının almış olduğu asgari ücret düzeyine
göre ayarlanması gerektiğini sözlerine ekledi.
Kaynak: https://turizmdays.com/tr/news/
turizmde-kacak-yabanci-isci-krizi-kapida-4864.
html

Mevsimlik Etkisi
Esasında bütün mevsimlerde turizm faaliyeti olmakla birlikte en çok turizm hareketi deniz, kum, güneş
turizmi için yaz mevsiminde, kayak ve kış sporları gibi kış turizm hareketi de kış mevsiminde gerçekleş-
mektedir. Dolayısıyla turizm faaliyeti iki mevsimde yoğunlaşmaktadır. Bu da turizmin mevsimlik bir faali-
yet olduğunu göstermektedir. Turizmin mevsimlik olması, hem turizm işletmeleri açısından hem de işgücü
açısından işlerin devamlılığı noktasında sorun oluşturmaktadır. Bir mevsimde iş yapıp turizmin olmaması
nedeniyle diğer mevsimlerde iş yapamama durumu işletmelerin geçici olarak kapanmasına işgücünün ge-
çici olarak işsiz kalmasına neden olmaktadır. Bu da özellikle kalifiye işgücünün sektörden uzaklaşmasına
bağlı olarak hizmet kalitesinin düşük seyretmesine neden olmaktadır. Olayın bir başka boyutu da turizm
mevsiminde yoğun talep nedeniyle fiyatların sürekli yükselmesi şeklinde fiyat üzerinde enflasyonist baskı,
turizm mevsimi dışında ise talep yetersizliği nedeniyle fiyatların sürekli düşmesi şeklinde fiyat üzerinde
deflasyonist baskı oluşmasıdır. Yani turizmdeki mevsimsellik fiyat istikrarsızlıklarına da neden olmaktadır.
Bundan en çok yaşamlarını turizm destinasyonlarında sürdürenler etkilenmektedirler.

117
4
Yaşamla İlişkilendir
TURİZM SEKTÖRÜNDEKİ OLUMSUZ
ÇALIŞMA ŞARTLARININ SEKTÖRE ETKİSİ
Kâr elde etme amacına yönelmiş işletmelerin
bulunduğu hiçbir sektörün tek bir özneden oluş-
ması mümkün değildir. Turizm sektörü varlığını;
konaklama işletmeleri, turizm işçileri ve tüketiciler
(müşteriler) olmak üzere üç temel özneye borçludur.
Ve bu üç öznenin tüm eylemleri ve aralarındaki
ilişkileri birbirlerini etkilemektedir.
En basit haliyle bu ilişki şu şekilde etkileşim
içindedir:
1.  Turizm işletmesi; tüketiciye hizmet sağlayarak
kâr elde edebilmek için ticari yatırım ile birlik-
te hizmet sağlayabilmek için bir takım işçi ile iş
ilişkisi kurar, çalışma şartları oluşturur ve ticari
faaliyetine başlar.
2. Turizm işletmesinin oluşturduğu çalışma şartla-
rına göre çalışan işçiler ekonomik kaygı ve ağır
çalışma şartları nedeniyle işin özenle yapılması
borcunu yerine getirememeye başlar ve tüketi-
ciye verilen hizmetin kalitesinde azalma mey-
dana gelir.
3.  Tüketiciye verilen hizmetin kalitesindeki azal-
ma, tüketiciyi ilgili işletmeden uzaklaştırır ve
işletmenin ekonomik geleceği olumsuz etkilenir.
(Öyle ki internette otellerle ilgili yapılan müşte-
ri yorumlarının büyük kısmı personel değerlen-
dirmesi içermektedir.)
Bu üç özne arasındaki ilişki bir döngü-
dür; konaklama işletmesinin kâr elde etmesi tüketi-
ciye kaliteli hizmet verilmesine bağlı olup, tüketiciye
daha iyi hizmet sağlanmasının temelinde turizm iş-
çileri yer almaktadır, turizm işçilerinin işlerini özen-
le yapabilmesinin temelinde ise çalışma şartlarının
iyileştirilmesi yatmaktadır. Konaklama işletmesinin
işçiye sağladığı veya sağlayamadığı olanaklar işçinin
iş görme ve sadakat borcunu etkilemekte, dolaylı
olarak da tüketicinin kararını etkilemekte ve sonuç
olarak konaklama işletmesinin kar elde etme amacı
olumlu veya olumsuz olarak etkilenmektedir.
MEVSİMLİK İŞ SÖZLEŞMESİNİN TANIMI
Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin 29.11.2017 ta-
rihli, 2017/7395E. ve 2017/19354K. sayılı kara-
rından özetle mevsimlik çalışma: “Çalışmanın sa-
dece yılın belirli bir döneminde sürdürüldüğü veya
tüm yıl boyunca çalışılmakla birlikte çalışmanın
118
Makroekonomik Boyutuyla Turizm I
yılın belirli dönemlerinde yoğunlaştığı işyerlerinde
yapılan işler mevsimlik iş olarak tanımlanabilir.
İşyerinde yürütülen faaliyetin niteliğine göre işçile-
rin her yıl belirli sürelerde yoğun olarak çalıştıkları
ve fakat yılın diğer dönemlerinde iş sözleşmeleri-
nin, ertesi yılın faaliyet dönemi başına kadar ara
vermeyi gerektirdiği işler” olarak tanımlanmıştır.
Mevsimlik çalışmalara ilişkin yasal düzenleme bu-
lunmaması ve mevsimlik işçilerin çalışma şartları
zaten iyileştirilmemişken turizm sektörünün ken-
di iç yapısından dolayı turizm işçilerinin yaşadığı
problemler de her geçen yıl artmaktadır.
TURİZM İŞÇİLERİNİN ÇALIŞMA ŞARTLARI
Farklı platformlarda ve sosyal medyada turizm
işçilerinin yaşadığı problemlerin altı defalarca çi-
zilmiş; anayasa ile güvence altına alınmış işçilerin
hayat seviyesinin yükseltilmesi çalışma hayatının
geliştirilmesi ilkesine bağlı olarak turizm işçilerine
hukuki ve ekonomik güvence sağlanması gerektiği
defaatle yazılmıştır. Sektör içerisinde yer alan ula-
şım, eğlence işletmeleri; gıda ve içecek üreticileri,
işverenler vesair turizmin asli veya yan öznesi olan
tüm kişi ve kurumlar tüketiciye hizmet amacıyla
varlığını sürdürmekte; tüketiciyle vakit geçiren ve
yüz yüze olan tek özne ise konaklama işletmesinin
işçisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Buna rağmen
tüketiciyle en çok görüşen ve iletişim halinde olan
sektörün önemli öznesi işçilerin olumsuz çalışma
şartları her yıl iyileştirilmeye muhtaç bir şekilde
varlığını devam ettirmektedir.
Aşağıda sayılacak olan hususlarla sınırlı ol-
mamak üzere turizm işçilerinin çalışma şartla-
rı ve işçilerin sorunları şu şekilde sıralanabilir:
• Turizm işçilerinin büyük çoğunluğu (±%80)
mevsimlik işçi statüsünde çalışmakta bu ne-
denle, mevsim dışında kalan dönemde işçilerin
sözleşmeleri askıda kalmakta işçilerin gelir elde
edememektedir.
• Mevsim dışında sözleşmesi askıda gözüken işçi-
ye farklı işyerleri de askı hali nedeniyle iş ver-
memekte; işçiler bu askı süresi boyunca işsizlik
ödeneğinden yararlanamamaktadır.
• İşverenler tarafından zincirleme belirli süreli
iş sözleşmesi yapılarak işçilerin iş güvencesi hü-
kümlerinden yararlanmasını engellemektedir.
 4
Turizm Ekonomisi

• Mevsimlik olarak yoğun çalışma dönemi ge-
çiren konaklama işletmesi, kısa sürede yüksek
kar elde edebilmek için ara dinlenme sürelerine
uyulmaksızın, işçiler fazla çalışma saatleriyle
çalıştırmaktadır.
• İşçilerin insanca yaşama ve kanuni hakkı olan
haftalık dinlenme süreleri kullandırılmamak-
ta, bu süreler toplu şekilde mevsim sonuna ya-
kın tarihlerde kanuna aykırı şekilde kullandı-
rılmaktadır.
• Mevsimlik işçi olarak çalışan işçilerin diğer tüm
sektörlerde çalışan işçilere göre daha zayıf ko-
numda olması ve işçilerin içerisinde bulunduk-
ları ekonomik zorluk ve gelecek korkusu örgüt-
lenmelerini zorlaştırmakta, her işçi her sezon tek
başına yeni bir mücadeleye girmek zorundadır.
Tüm bu sorunları yanında turizm işçinin kayıt
dışı çalışmaya zorlanması işçilerin ücretlerinin
kanun hükümlerine uygun olarak hesap edil-
memesi ve işçilere ödenmemesi gibi üzerinde
durulması gereken temel sorunlar yer almak-
tadır. Ancak konaklama işletmelerinin işçiler
üzerinden yaptıkları küçük kâr hesapları bü-
yük resme bakıldığında hem kendi işletmelerini
hem de ülke ekonomisini etkileyecek sonuçlar
doğurmaktadır.
ÇALIŞMA BARIŞININ SAĞLANMASI
Sayılan sorunlarla ekonomik sıkıntı içerisin-
de bulunan bir işçiden işini özenle görme borcu-
nu beklemek pek mümkün olmamakla birlikte bu
sebep sonuç ilişkisi sektör içinde sirkülasyona sebep
olarak işveren için de kalifiye işçi ihtiyacının kar-
şılanamamasına sebep olmaktadır. Turizm sektö-
rünün sezon dışında yaşanan sosyal, ekonomik ve
uluslararası olaylardan etkilenmeye açık olması ve
her sene turizm işletmelerinin sezon beklentisinin be-
lirsiz olması gibi olumsuzluklar da göz önüne alındı-
ğında işçiler ile işveren arasında yaşanan bu hukuki
ve sosyal çatışmanın sona ermesi gerekmektedir.
Kaynak: https://www.turizmgunlugu.
com/2020/05/16/turizm-iscilerinin-olumsuz-ca-
lisma-sartlarinin-turizm-sektorune-etkisi/

Dışa Bağımlılık Etkisi

Turizm arz unsurlarının doğal ve kültürel kaynaklardan oluşması nedeniyle kolay ulaşılabilir ve kullanı-
labilir olması turizmi cazip bir sektör haline dönüştürmektedir. Özellikle yüksek oranda ithalat giderlerine
karşın ihracat gelirlerinin düşük seyrettiği az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülke ekonomileri açısından
döviz kazandırıcı bir sektör olarak turizm çok önemlidir. Ancak turizm talebinin sürekli artacağı öngörüsü
ile ekonominin ağırlıklı olarak turizme dayandırılması büyük riskler barındırmaktadır. Çünkü ekonomik
ya da siyasi bir istikrarsızlık, doğal afet, salgın hastalık gibi durumlarda turizm talebinin birden düşmesi
ekonomiyi kaosa sürükleyebilir. Bu nedenle turizm sektörünün geliştirilmesi kadar tüketim ve yatırım mal
ve hizmetleri üreten tarım, sanayi ve diğer hizmetler gibi reel sektörlerinde birlikte geliştirilmesi son derece
önem arz etmektedir.

Öğrenme Çıktısı

2 Turizmin olumsuz makroekonomik etkilerini açıklayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Olumsuz makroekonomik Olumsuz etkileri turizm

Olumsuz etkisi ile turizm
değişkenler neye göre ayrıl- açısından tartışınız.
ilişkisini değerlendiriniz.
maktadır?

119
 4
1 Turizmin olumlu makroekonomik
etkilerini açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti
Turizmin Olumlu
Makroekonomik Etkileri
Turizmin olumsuz
2 makroekonomik etkilerini
açıklayabilme
Turizmin Olumsuz
Makroekonomik Etkileri
120
Makroekonomik Boyutuyla Turizm I
Turizmin makroekonomik etkileri denildiğinde ekonomide
toplumun bütün kesimleri için hesaplanan milli gelir, istihdam,
enflasyon ve iktisadi büyüme gibi toplam değerler etkisinden
söz ediliyor demektir. Bu etkinin bir kısmı rakamsal hesaplama-
larla net olarak ifade edilebilirken bir kısmı ise varlığı bilinmek-
le birlikte bunlarla ilgili net rakamsal veriler bulunmadığından
etkileme derecesinin hesaplanması mümkün olamamaktadır.
Burada turizmin milli gelir, istihdam, iktisadi büyüme gibi çe-
şitli makroekonomik değişkenler üzerindeki etkisi pozitif yönlü
ise bu etki olumlu etkidir. Turizm; milli gelir, ödemeler dengesi,
istihdam, ekonomik büyüme ve kalkınma, alt yapı, döviz kur-
ları ve temel sektörler üzerinde olumlu etkiler söz konusudur.
Turizm; enflasyon, ithalat, yabancı işgücü, mevsimsellik, dışa
bağımlılık ve fırsat maliyeti gibi bazı değişkenler üzerinde de
negatif yönlü olumsuz etkilere sahiptir.
 4
Turizm Ekonomisi

1 Üretim, tüketim, arz ve talep gibi konuların 6 Sezon başında turizm işletmelerinin stokları
toplum düzeyinde toplam değerler olarak incelen- yani tüketim malları arzı artan talebi karşılayabi-
mesini ifade eden yaklaşım türü hangisidir? lecek düzeyde olmadığı için talep artışı başlangıçta

neler öğrendik?
geçici olarak aşağıdakilerden hangisine yol açar?
A. Mikroekonomik yaklaşım
B. Tüketim yaklaşımı A. Maliyet artışına
C. Arz yaklaşımı B. İstihdam artışına
D. Talep yaklaşımı C. Yatırım artışına
E. Makroekonomik yaklaşım D. Fiyat artışına
E. Bir artışa yol açmamasına
2 Bir ekonomide belli bir dönemde (genellikle
1 yıl) üretilen nihai mal ve hizmetlerin net parasal 7 Turizm, üretim yöntemine göre milli gelir hesa-
değerine ne ad verilir? bında ticaret başlığı altında hangi isimle yer almaktadır?
A. Milli gelir A. Dış turizm gelirleri
B. Ödemeler dengesi bilançosu B. Toptan ve perakende ticaret
C. İstihdam C. Konaklama ve yiyecek hizmetleri
D. Gayri safi milli hasıla D. Seyahat hizmetleri
E. Safi milli hasıla E. Ulaştırma hizmetleri

3 İthalatın ihracattan daha çok olduğu bir ekono- 8 Milli gelirdeki nicel (sayısal) artış aşağıdaki-
mide ihracat ile ithalat arasındaki farka ne ad verilir? lerden hangisi ile ifade edilir?
A. Cari açık A. Ekonomik kalkınma
B. Dış ticaret açığı B. Ekonomik büyüme
C. Cari fazla C. Ekonomik daralma
D. İkiz açık D. Sosyolojik gelişme
E. Dış ticaret fazlası E. Psikolojik gelişme

4 Satışa sunulan mala kazandırılan ilave özellikler 9 Uygun yöntem ve araçları kullanarak ham
karşılığında ortaya çıkan değer artışına ne ad verilir? maddeleri işleyen, enerji kaynaklarını ortaya çıka-
ran ve bunları kullanıma hazır hâle getirilmesini
A. Satış değeri kapsayan faaliyetlerin tümüne ne ad verilir?
B. Maliyet değeri
C. Alış Değeri A. Sanayi
D. Katma değer B. Hizmetler
E. Kullanım değeri C. Tarım
D. Teknoloji
5 ------- üretim faktörlerinden emek ile ilgili E. Emek
olup emeğin çalışması demektir.
10 Bir ülkede belirli bir dönemde oluşturulan
Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yeri aşağıdakiler- Millî Gelirin o ülkedeki kişiler arasındaki dağılı-
den hangisi doğru şekilde tamamlar? mını konu alan kişisel bölüşüme ne ad verilir?
A. Üretim A. Fonksiyonel gelir dağılımı
B. Yatırım B. Bölgesel gelir dağılımı
C. Kullanım C. Kişisel gelir dağılımı
D. Tüketim D. Mesleki gelir dağılımı
E. İstihdam E. Sektörel gelir dağılımı

121
 4
Makroekonomik Boyutuyla Turizm I

Yanıtınız yanlış ise “Makroekonomik ve

1. E 6. D Yanıtınız yanlış ise “Turizmin Enflasyonist
Mikroekonomik Yaklaşım” konusunu yeni-
Etki” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
den gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı

2. A Yanıtınız yanlış ise “Turizmin Milli Gelir 7. C Yanıtınız yanlış ise “Turizmin Milli Gelir
Etkisi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Etkisi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Turizmin Ekonomik

3. B Yanıtınız yanlış ise Turizmin Ödemeler Denge- 8. B
Büyüme Etkisi” konusunu yeniden gözden
si Etkisi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
geçiriniz.

4. D Yanıtınız yanlış ise “Turizmin Gelir Etkisi” 9. A Yanıtınız yanlış ise “Turizmin Temel Sektörler
konusunu yeniden gözden geçiriniz. Etkisi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. E Yanıtınız yanlış ise “Turizmin İstihdam Etki- 10. C Yanıtınız yanlış ise “Turizmin Gelir Dağılımı
si” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Etkisi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
4 Anahtarı

Mikroekonomik değişkenler; bireysel ve özel pazarlardaki arz ve talep, bireysel

tüketici davranışları, bireysel işgücü pazarları, tüketici tercihleri ve tüketim teori-
Araştır 1 si, üretici teorisi ve firma dengesi iken, Makroekonomik değişkenler; milli gelir,
istihdam, enflasyon, ekonomik büyüme ve kalkınma, dış ticaret, döviz piyasası,
para ve maliye politikaları gibi ekonominin tümünü kapsayan toplam değerlerdir.

Turizmin millî gelir, istihdam, ekonomik büyüme gibi makroekomik değişkenler

üzerinde pozitif yönlü katkısı varsa bu katkılara olumlu makroekonomik etkileri
Araştır 2 adı verilmektedir. Bununla birlikte turizmin enflasyon, para politikası ve döviz
piyasası gibi bazı makroekonomik değişkenler üzerinde ise negatif yönlü etki söz
konusu olabilmektedir. Bu etkiye de olumsuz etki adı verilmektedir.

122
 4
Turizm Ekonomisi

Kaynakça
Aren, S. (1963). İstihdam, Para ve İktisadi Politika. Leontief, W. W. (1949). Structural Matrices of National
Bilgi Yayınevi, Ankara. Economics, Econometrica. 17.Supplement Report
of The Washington Meeting, 273-282.
Bahar, O. ve Kozak, M. (2006). Turizm Ekonomisi.
Detay Yayıncılık, Ankara. Olalı, H. ve Timur, A. (1988). Turizm Ekonomisi.
Ofis Ticaret Matbaacılık, İzmir.
Bahar, O. ve Kozak, M. (2013). Turizm Ekonomisi.
Anadolu Üniversitesi Yayını, Eskişehir. Sarı, Y. (2014). “Turizm ve Ekonomik Çevre”.
Editörler: Selma Özdipçiner ve Gökhan Ayazlar),
Bocutoğlu, E., Berber, M. ve Çelik, K. (2005). Genel
Genel Turizm, Lisans Yayıncılık, İstanbul.
İktisada Giriş. Derya Yayınevi, Trabzon.
Ünlüönen, K., Tayfun, A. ve Kılıçlar, A. (2007).
Çelik, K. (2009). Genel Ekonomi. Murathan Yayınevi,
Turizm Ekonomisi. Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
Trabzon.
Yıldırım, K., Karaman, D. ve Taşdemir, M. (2010).
Çelik, K. (2008). Uluslararası İktisat. Murathan
Makroekonomi. Seçkin Yayınevi, Ankara.
Yayınevi, Trabzon.
Zengin, B. (2010). Turizm Sektörünün Türkiye
Işık Maden, S. ve Ertürk, M. (2019). Türk Turizm
Ekonomisine Reel ve Moneter Etkileri. Akademik
Sektörünün Türkiye Ekonomisine Olan
İncelemeler Dergisi, C.5, S.1, s.102-126.
Etkilerinin Girdi-Çıktı Analiziyle İncelenmesi.
Doğuş Üniversitesi Dergisi, 20(2), 69-87.

İnternet Kaynakları
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB). tcmb. Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK). tuik.gov.tr.
gov.tr.
Wikipedia. www.tr.wikipedia.org.
Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği (TÜRSAB). tursab.
org.tr.

123
 Bölüm 5
Makroekonomik Boyutuyla Turizm II

1 2
Para Politikası ve Turizm
öğrenme çıktıları

Döviz ve Turizm 2 Para politikası turizm ilişkisini

1 Döviz ile turizm ilişkisini açıklayabilme açıklayabilme

Turizmin İkincil Makroekonomik Etkilerini

3 4
Maliye Politikası ve Turizm Ölçen Yöntemler
3 Maliye politikası turizm ilişkisini ifade 4 Turizmin ikincil makroekonomik etkilerini
edebilme ölçen yöntemlerini açıklayabilme

Turizmin Türkiye Ekonomisi Üzerine

5 6
Makroekonomik Etkileri
Turizm Uydu Hesapları 6 Turizmin Türkiye ekonomisi üzerine
5 Turizm uydu hesaplarını açıklayabilme makroekonomik etkilerini açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • Turizmin Makroekonomik Etkisi • Döviz • Para Politikası • Maliye Politikası
• Turizmin Türkiye Ekonomisi Etkisi

124

Turizm Ekonomisi
GİRİŞ
Kitabın önceki bölümlerinde makroekonomi-
nin tanımı ve makroekonomik yaklaşım ile ilgili
temel bilgilere ayrıntılı bir şekilde yer verildiğinden
tekrar olmaması adına bu konulara burada deği-
nilmemiştir. Bu bölümde öncelikle, makroeko-
nomi kapsamında incelenen ve turizmi yakından
ilgilendiren döviz ve döviz piyasası, para ve maliye
politikaları gibi bazı temel makroekonomik değiş-
kenler üzerinde durulmuştur. Ardından, turizmin
ekonomik etkilerinin detaylı olarak hesaplanma-
sını sağlayan çarpan, girdi-çıktı analizi ve turizm
uydu hesapları mekanizmalarından söz edilmiştir.
Bölümün sonunda da turizmin Türkiye ekonomisi
üzerine etkilerine değinilmiştir.
DÖVİZ VE TURİZM
Yabancı ülke paraları ile para yerine geçen ve
nakite dönüştürülebilen yabancı banka havaleleri,
ödeme emirleri, döviz poliçeleri gibi ödeme araç-
larının tümüne birden döviz denilmektedir. Uygu-
lamada nakit yabancı ülke paralarına eldeki para
anlamında ‘efektif ’ denilir. Dövizin alınıp satıldığı
piyasalara döviz piyasası adı verilmektedir. Döviz
piyasaları diğer piyasalarda olduğu gibi örgütlü
piyasalar olmayıp döviz alıcı ve satıcıları genel-
de bankalar, döviz büfeleri, döviz komisyoncuları
gibi aracılardan oluşur. Bir ülkenin parası sadece
o ülke içindeki alışveriş işlemlerinde kullanılmak-
tadır. Örneğin; Türkiye’deki bir işletme, Avrupa
ülkelerindeki bir işletmeden mal ya da hizmet satın
alacaksa bunun bedelini döviz cinsinden yani Euro
olarak ödemek durumundadır. Çoğu zaman bu tür
ödemelerde TL geçmez. Bu durumda Türkiye’deki
bu işletme elindeki TL’yi bir döviz büfesine ya da
bankaya vererek Euro alır ve mal ya da hizmet sa-
tın aldığı Avrupa ülkesindeki işletmeye ödemesini
Euro olarak yapar. Buradaki örnekte de olduğu gibi
dış ekonomik ilişkiler döviz kullanımını gerektirir.
Döviz tıpkı bir mal gibi belli bir fiyattan alınır ve
satılır. Dövizin ulusal para cinsinden alınıp satıldığı
bu fiyata döviz kuru adı verilir. Dünyada uygu-
lanmakta olan döviz kuru sistemleri, (döviz kuru
rejimleri ya da döviz kuru politikaları); sabit kur
sistemi ve dalgalı (esnek) kur sistemi adları verilen
iki uç arasında değerlendirilmektedir. Bir ülkenin
5
döviz kuru rejimi ya da politikası, ülkenin içinde
bulunduğu şartlara göre bu iki farklı uçta ya da bu
iki farklı uç arasında bir noktada yer alabilir.
Sabit kur sistemi; ulusal para biriminin dış
değerinin Merkez Bankası tarafından yabancı para
birimlerinin değerine ya da altın gibi başka bir de-
ğere bağlanması durumudur. Bu kur sistemi ilgili
ülkenin Merkez Bankası tarafından değiştirilme-
dikçe sabit kalıp kur seviyesi garanti edilir. Merkez
Bankası belirlediği bir döviz sepeti için tayin ettiği
kurları günlük ya da haftalık olarak açıklamak sure-
tiyle, yabancı paraların belirlediği fiyattan alınıp sa-
tılmasını kontrol eder. Bu sistemde döviz kuru ül-
kenin uyguladığı ekonomi politikaları gereği ülke
menfaatleri doğrultusunda belirlenir ve uygulanır.
Bu durumda döviz kuru dünya ile uyumlu olmak
zorunda değildir. Dolayısıyla bu sistemde ülkeye
döviz giriş ve ülkeden döviz çıkışları sıkı bir şekilde
kontrol edilmek zorundadır. Aksi hâlde ülkedeki
döviz kuru dünya ile uyumlu olmayıp gerçekçi ol-
madığından; hem döviz kurundan para kazanmak
isteyenlerce hem de döviz spekülatörlerince mani-
püle edilebilir.
Dalgalı (serbest) kur sistemi; ulusal paranın
değerinin döviz arz ve talebine göre serbestçe be-
lirlendiği döviz kuru sistemidir. Bu sistemde döviz
piyasasına hiçbir devlet müdahalesi olmadığında
döviz kuru, Şekil 5.1’de görüldüğü gibi, döviz arz
ve talebinin kesiştiği noktada oluşur. Döviz talebi
arttığında ya da döviz arzı azaldığında kur yükselir,
döviz talebi düştüğünde ya da döviz arzı arttığın-
da döviz kuru düşer. Normal şartlarda bu sistemde
merkez bankası döviz piyasasına müdahale etmez.
Ancak döviz kurunun aşırı yükselmesi durumunda
piyasada döviz satarak kuru düşürücü, döviz kuru-
nun aşırı düşmesi durumunda da piyasadan döviz
satın alarak kuru yükseltici harekette bulunur.
Döviz kurunda 1 $=1,50 TL şeklinde yabancı
para ülke parasına eşitlenirse buna doğrudan ko-
tasyon, 1 TL=0,45 $ şeklinde ülke parası yabancı
paraya eşitlenirse buna da dolaylı kotasyon adı
verilmektedir.
Döviz kuru, dövizin ulusal para cinsin-
den fiyatıdır.
125
5
Makroekonomik Boyutuyla Turizm II

Bilindiği gibi dış turizm yabancı ülke vatandaşlarının başka bir ülkeye olan ziyaretleri olarak ifade
edilmektedir. Burada gidilen ülkedeki döviz kuru büyük önem arz etmektedir. Gidilecek ülkede, alternatif
diğer ülkelere göre, döviz kuru yüksekse bu durum turistler için daha fazla satın alma gücü sağlayacağın-
dan turistik talebi teşvik edecektir. Tersi de
A
geçerlidir. Demek ki yüksek döviz kuru ülke Fiyat=P(Döviz Kuru)
Döviz arzı fazlası
vatandaşları için olumsuz bir durum iken
turistler için olumlu bir durumdur. Bunun- P
la birlikte kur yükselişinin turizm işletmeleri
açısından turizm sektörü gelirleri üzerinde
D
etkisi pozitif olsa da yüksek enflasyon gider- P
lerinin sektörü olumsuz yönde etkileyeceği
açıktır. Bu yönüyle bakıldığında döviz kuru
değişikliklerinin turizm sektöründe iki yönlü P
etkisi vardır. Yerli turiste yapılan tatil satışları, Döviz talebi fazlası
döviz kurunun yükselmesi sonucu fiyatların
artmasıyla ve ulusal paranın değer kaybet-
mesiyle olumsuz etkilenirken, yabancı turist T
açısından bakıldığında yabancı paraların ulu-
sal para karşısında değerinin yükselmesi daha Q Q Q
fazla yabancı turistin ülkeye gelmesine imkân Döviz Miktarı
sağlamaktadır. Şekil 5.1 Serbest Kur Sisteminde Döviz Piyasası Dengesi.

Öğrenme Çıktısı

1 Döviz ile turizm ilişkisini açıklayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Döviz kuru sistemlerini

Döviz kuru alış fiyatı ile sa- Döviz kuru ile turizm talebi
turizm talebi açısından
tış fiyatı neden farklıdır? ilişkisini değerlendiriniz.
tartışınız.

PARA POLİTİKASI VE TURİZM

Para politikası; ülke ekonomilerinde Merkez Bankaları (MB) tarafından para arzının yönetilmesidir.
Bunu yapmak için Merkez Bankaları çeşitli para politikası araçlarından yararlanmaktadır. Merkez Ban-
kalarının kullandığı temel para politikası araçları; zorunlu karşılık oranı, reeskont oranı ve açık piyasa
işlemleridir (APİ).
Zorunlu karşılık oranı: Bankalar topladıkları mevduatların belli bir yüzdesini özellikle vadesiz mev-
duatların ani olarak çekilmesine karşılık ihtiyati olarak (tedbir amaçlı) kasada tutmak zorundadır. Buna
rezerv adı verilmektedir. Bankalar tarafından toplanılan mevduatın ne kadarının rezerv olarak tulup, ne
kadarının kredi olarak piyasaya sürüleceğine merkez bankası karara verir. Kasada tutulacak miktarın oranı-
na karşılık oranı denir. Merkez Bankası karşılık oranını artırdığı zaman bankalar daha fazla rezerv tutmak
durumda kalıp ve daha az kredi verebileceklerinden piyasadaki para arzı azalacaktır. Merkez Bankası karşı-
lık oranını düşürdüğünde ise, bankalar kasalarında daha az rezerv tutmak durumda kalıp, daha fazla kredi
verebilecekler bu da para arzını artıracaktır.

126
 5
Turizm Ekonomisi

Reeskont oranı: Reeskont tekrar iskonto demektir. Buradaki iskonto, indirim anlamında değil, vadesi
gelmemiş bir ticari senedin bazı şartlarla banka tarafından paraya çevrilmesi anlamında kullanılmaktadır.
Reeskont, iskonto edilmiş, diğer bir deyişle bir bedel karşılığı el değiştirmiş olan kıymetlerin yeniden bir be-
del karşılığı (reiskonto) el değiştirmesini ifade eder. Şöyle ki nakite sıkışan ticari işletmeler ellerinde bulunan
vadesi gelmemiş ticari senetleri bankaya vererek (bankada kırdırarak) bankadan nakit alırlar. Banka ticari
işletmeye senedin tamamını değil belli bir miktarını (örneğin %10’unu) düşerek (kırarak) geri kalanını öder.
Çünkü senedin daha vadesi gelmemiştir ve banka tahsilat için senedin vadesinin dolmasını bekleyecektir.
Bu da banka için bir maliyettir. İşte banka tarafından ticari senedin üzerindeki yazan rakamdan düşülen bu
miktara iskonto, düşülmesinde kullanılan orana da iskonto oranı denir. Aynı işlemi bu kez nakite sıkışan
bankalar yapmaktadır. Nakite sıkışan banka elinde bulunan ticari senetleri belli bir iskonto oranına razı
olarak Merkez Bankasına verir ve karşılığında nakit alır. Merkez Bankası da senedin üzerinde yazan rakam-
dan belli bir oran düşerek geri kalanını bankaya öder. İşte ticari bankanın iskonto ederek ticari işletmeden
aldığı senedin Merkez Bankası tarafından tekrar iskonto edilmesine reeskont (tekrar iskonto ya da yeniden
iskonto) denir. Merkez Bankasının uyguladığı orana ise reeskont oranı denir. Merkez Bankası, şartlarını
kendi belirleyerek ticari bankaların kendisine getirecekleri çeşitli senetleri iskontoya tabi tutarak (re-iskonto),
reeskont penceresi adı altında para politikası aracı olarak kullanmaktadır. Merkez Bankası reeskont oranını
düşük tutarsa ticari bankaya verilecek nakit daha çok olacağından piyasaya daha çok para çıkar ve para arzı
genişler. Eğer Merkez Bankası reeskont oranını yükseltirse ticari bankaların Merkez Bankasından alarak pi-
yasaya sürecekleri para daha az olacağından para arzı daralacaktır.
Açık piyasa işlemleri (APİ): Merkez Bankasının para ve sermaye piyasalarından aracı kuruluşlar va-
sıtasıyla hazine bonosu, devlet tahvili gibi menkul kıymetleri almasına veya satmasına açık piyasa işlem-
leri denir. Merkez Bankası, para arzını artırmak istediğinde bu değerli kâğıtlardan satın alarak bu değerli
kâğıtları elinde bulunduranlara para verir. Böylece ekonomideki para arzı artar. Para arzını azaltmak istedi-
ğinde ise bu değerli kâğıtlardan satarak piyasadan belli bir miktar parayı toplar. Bu durumda ekonomideki
para arzı azalır. Merkez Bankasının APİ aracılığı ile tahvil alması tahvil fiyatlarını yükseltirken faiz oranla-
rını düşürür, para arzını artırır. Tahvil satması durumunda da ise para arzı daralırken faiz oranları yükselir.
Para arzı; ekonomide simgesel olarak M harfi ile temsil edilmekte, dar anlamda ve geniş anlamda olmak
üzere iki şekilde açıklanmaktadır. Dar anlamda para arzı dolaşımda bulunan para miktarı ile vadesiz banka
mevduatlarından oluşur. Geniş anlamda para arzı dar anlamdaki para arzına vadeli mevduatların eklenme-
si ile elde edilir. Bunları matematiksel olarak;
M0: Dolaşımdaki para + Banka Kasalarındaki Para
M1: M0 + TL ve Vadesiz Banka Mevduatları
M2: M1 + TL ve Vadeli Banka Mevduatları
M3: M2 + Repo ve Para Piyasası Fonları + Bankalarca İhraç Edilen Menkul Kıymetler

şeklinde formülüze edilmektedir.

Merkez Bankaları APİ araçlarına ilave olarak döviz kuru

politikasını yürütebilmek için döviz alım ihaleleri gerçekleş-
tirirler ve döviz alım ihaleleriyle piyasa çıkan ilave likiditeyi dikkat
Dar anlamda para arzı dolaşımda bulunan
(fazla parayı) sterilize etmek (piyasadan çekmek) amacıyla
para miktarı ile vadesiz banka mevduatların-
yerli para alım ihaleleri de yaparlar.
dan oluşur. Geniş anlamda para arzı dar an-
Ekonomide iç ve dış turizm faaliyetlerinin artması hem lamdaki para arzına vadeli mevduatların ek-
ulusal para cinsinden hem de döviz cinsinden turizm gelirlerini lenmesi ile elde edilir.
artırıcı etki yapmaktadır. Bu durum para arzını genişleteceğin-
den ekonomide enflasyonist baskı oluşturur. Merkez Bankası
ekonomi üzerindeki bu baskıyı azaltmak ya da ortadan kaldırmak için devreye girerek hem APİ işlemleri ile hem
de döviz ihaleleri ile genişleyen para arzını daraltıcı para politikaları uygular. Turizm faaliyetlerinin azaldığı sezon
dışında ise tersi APİ ve döviz politikaları ile bu kez de para arzını genişletici uygulamalara gider.

127
5
Makroekonomik Boyutuyla Turizm II

Öğrenme Çıktısı

2 Para politikası turizm ilişkisini açıklayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Para politikası araçları ile Para politikasını sezon içi

Para politikası araçları ne-
turizm ilişkisini değerlendi- ve sezon dışı turizm gelirleri
lerdir?
riniz. açısından tartışınız.

MALİYE POLİTİKASI VE TURİZM • Alkol ve  sigara gibi bağımlılık yapabilen

Maliye politikası; ülkeyi yöneten siyasi irade tara-
fından ekonomide dengeyi sağlamak ya da ekono-
mide ortaya çıkan dengesizlikleri gidermek için mali
politika araçlarının bir hedef doğrultusunda kulla-
nılmasına verilen isimdir. Mali politika araçları; ver-
gi politikaları, kamu harcama politikaları ve kamu
borçlanma politikaları olarak üçe ayrılmaktadır.
Vergi politikaları; ülke yönetiminde söz sahi-
bi olan iktidarlar halihazırdaki vergileri kaldırarak,
yeni vergiler koyarak, vergilerin tür ve niteliklerini
ya da vergi oranlarını değiştirerek ekonomik büyü-
me, cari denge ve enflasyon üzerinde etkili olabil-
mektedirler. Vergi politikaları ile gerçekleştirilmek
istenen temel hedefler şöyle özetlenebilir;
• Kamu harcamalarına finansman sağlamak,
• Matrah dilimlemesi ve vergilemede ada-
let ve ödeme gücü ilkelerini gözeterek gelir
dağılımındaki adaletsizliği en aza indirmek,
• Dış ticaret açığına neden olan lüks tüketim
mallarının ithalatında yüksek vergiler koy-
mak suretiyle ödemeler dengesi veya dış ti-
caret açığını azaltmak,
• Vergi istisnaları ya da vergi indirimleri ile
ekonomik büyüme ve kalkınmaya destek
olmak,
• Düşük gelir grubundaki kişilere yönelik
vergi istisna ve indirimleri uygulayarak sos-
yal adaleti sağlamak, - Dezavantajlı ya da
stratejik belli sektör veya az gelişmiş bölge-
leri teşvik etmek,
• Motorlu taşıtlarda emisyon hacmi esaslı
vergileme ile çevreyi koruyucu uygulamala-
rı teşvik etmek,
ürünlerle ilgili yüksek vergiler belirleyerek
sağlık politikalarına destek olmak.
Kamu harcama politikaları; hükümetler mali-
ye politikası araçlarından bütçe harcamaları aracı-
lığı ile özellikle ülke genelinde veya yöresel olarak
sektörlerin tümüne ya da bazılarına verilen teşvikler
ve hibelerle ekonomik büyümeyi sağlamayı, işsizli-
ği azaltmayı ve cari dengede iyileşmeyi hedeflemek-
tedirler. Kamu harcamalarına maliye politikasının
aracı derken kastedilen sadece harcamaların mikta-
rındaki değişim değildir. Aynı zamanda harcama-
ların kompozisyonundaki değişimler de bir maliye
politikası aracıdır. Söz gelimi işsizlikle mücadele
için genişletici maliye politikası uygulanması de-
mek, kamu harcamalarının miktarının artırılması
demektir. Gelir dağılımında adaleti sağlamak adına
geliri tabana yaymak için düşük gelir gruplarına ya-
pılan sübvansiyonların artırılması gibi bir kompo-
zisyon değişikliği de maliye politikası aracı olarak
kabul edilmektedir.
Kamu borçlanma politikaları; Devlet bazen ver-
giler ile karşılayamadığı finansman ihtiyacını kar-
şılayabilmek için bazen de ekonomide genişletici
veya daraltıcı etkiler ortaya çıkarabilmek amacıy-
la gerçek ve tüzel kişilerden borçlanabilmektedir.
Devlet normal koşullarda bu borçlanma eylemini
iç borçlanma ve dış borçlanma olmak üzere iki şe-
kilde yapmaktadır. Devlet, kendisine ait bankalar
aracılığı ile piyasaya devlet iç borçlanma senetleri
(DİBS) sürerek piyasadan yapacağı borçlanma pi-
yasadan para toplama anlamına geldiğinden eko-
nomi üzerinde daraltıcı etki yapmaktadır. Devlet
bunu bazen finansman ihtiyacını karşılamak bazen
de ekonomide daraltıcı etkiyi ortaya çıkarmak için

128
 5
Turizm Ekonomisi

yapabilmektedir. Tersi durumda devlet tarafından piyasadan DİBS satın alınarak borçlanma düzeyinin
mevcut duruma göre azaltılması ekonomide genişletici bir etkiye yol açmaktadır. Bu piyasada yer alan
aktörler ellerindeki DİBS’e yatırdıkları fonları ellerinde tutacaklarından harcamak suretiyle başka şekilde
değerlendirme imkanına sahip olacaklardır. Tablo 5.1’de devletin uyguladığı maliye politikası araçları ve ve
ekonomi üzerindeki etkileri görülmektedir.

Tablo 5.1 Maliye Politikası Araçları ve Etkileri.

Politika Aracı Genişletici Etki Daraltıcı Etki

Vergilendirme Vergi Oranı Azaltılması Vergi Oranı Artırımı
Kamu Harcamaları Harcama Artışı Harcama Azalışı
Kamu Borçlanması Borçlanma Azalışı Borçlanma Artışı
Kaynak: finans.tercihiniyap.net

Devlet, turizm işletmelerinden ya da bu işletmelerin gelirlerinden, turizm faaliyetlerinden elde edilen diğer
gelirlerden, bu sektörde kullanılan üretim faktörlerinden kurumlar vergisi, sosyal güvenlik primleri, işletme
vergisi gibi bazı direkt vergiler almak suretiyle gelirlerini artırmaktadır. Ayrıca vize ücretleri, lisanslar, liman
vergisi, gümrük vergisi, iç tüketim harcamaları, haberleşme ve ulaştırmadan sağlanan gelirler, su ve temizlik
harçları, satış ve pul gelirleri vb. turizmden sağlanan devlet gelirleri içinde sayılabilir. Örneğin devlet çeşitli ne-
denlerle turizmi teşvik etmek istediğinde turizm ile ilgili mal ve hizmetlere ait vergi oranlarını düşürerek bunu
yapabileceği gibi, yatırım için ücretsiz arazi tahsisi yaparak inşa edilecek yeni tesisler için karşılıksız hibeler ya
da uzun süre geri ödemesiz ve faizsiz krediler sağlayarak da bunu yapabilir. Devletin burada hangisini tercih
edeceği uyguladığı diğer ekonomi politikalarına bağlı olarak gelişecektir. Hükümetler yeni vergiler koymak
suretiyle turizmden elde edeceği gelirleri artırmayı, turizmin çevresel etkilerine harcama kalemi oluşturacak
yeni gelir kalemleri oluşturmayı ya da turist kalitesini artırmayı amaçlayabilirler.
Diğer taraftan turizmin devlet harcamalarını artırıcı etkisi de söz konusudur. Turizm faaliyeti ağırlıklı
olarak gelişmiş ülkelerden az gelişmiş ülkelere doğru bir hareket olduğundan, turizm faaliyetleri için devlet
harcama politikası olarak genel anlamda gelişmiş ülke vatandaşlarının aşina olduğu iyi bir altyapı hazır-
lama çabası içindedir. Dolayısıyla devletin turizmi teşvik etmek için gerekli fiziksel ve kurumsal altyapıyı
hazırlamak için yaptığı harcamalar turizmin devlet harcamalarını arttırıcı etkisine örnek verilebilir. Ayrıca
bu harcamaların bir kısmı uygulanan maliye politikaları kapsamında yatırım indirimi, vergi muafiyetleri,
vergi iadeleri, kredi ve sübvansiyonlar, idari harcamalar vb. şeklinde de ortaya çıkabilmektedir. Devletin
tüm bu harcamaları genişletici maliye politikası çerçevesinde değerlendirilebilir.
Devlet turizm yatırımlarını devlet bankalarından temin edilecek düşük faizli, belli bir süre geri öde-
mesiz krediler ile teşvik etmek istediğinde bu kredileri ya da turizmle ilgili altyapı yatırımlarını vergilerle
finanse edebileceği gibi, iç borçlanma ya da dış borçlanma ile de finanse edebilir. Bu devletin uyguladığı
maliye, para ve kredi politikalarına göre tercihine bağlıdır. Nitekim devlet çoğu kez karşılanacak masrafın
türüne ve cinsine bakmaksızın ülkedeki siyasi ve ekonomik durumu da dikkate alarak vergi ile borçlanma
arasında kendi takip ettiği iktisadi ve sosyal politikaları neticesinde hiç bir fark gözetmeksizin birini diğe-
rine tercih edebilmektedir.

129
5
Yaşamla İlişkilendir
TURİZM PAYI VE KONAKLAMA VER-
GİSİ YERLİ TURİSTİ DE ETKİLEYECEK
Turizm sektörüne yönelik iki yeni vergisel dü-
zenleme dolayısıyla tatile gitmenin maliyeti arta-
cak. Maliyet artışı bu yıl yüzde 0.75, 2020 yılında
yüzde 1.75, 2021 yılında ise yüzde 2.75 olacak.
Turizm payı için ilk beyanname bu ay verilecek.
Sıkıntılı dönemin ardından bu yıl iyi bir se-
zon geçiren turizm sektörüne yönelik getirilen iki
yeni düzenleme, tatile giden Türk vatandaşlarının
cebini de etkileyecek. İki düzenlemeden ilki olan
Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı’na
ciro üzerinden binde 7.5 oranında turizm payı
ödenmesine ilişkin düzenleme 1 Ekim 2019 ta-
rihinde yürürlüğe girdi. Kurumlar vergisi mükel-
lefi olan turizm tesisleri, ekim ayında elde ettik-
leri cirolar üzerinden hesaplanan vergiyi bu ayın
sonuna kadar beyan edip ödeyecekler. 30 Kasım,
hafta sonuna denk geldiği için 2 Aralık Pazartesi
gününe kadar beyanname verebilecekler.
Kurumlar vergisi mükellefi olmayan diğer tu-
rizm işletmeleri ise 3 ayda bir beyanname verecek-
leri için ekim-kasım-aralık döneminde elde edecek-
leri gelirler üzerinden hesaplanan turizm payını 31
Ocak 2020 tarihine kadar beyan edip ödeyecekler.
KİM NE KADAR TURİZM PAYI
ÖDEYECEK?
Turizm payı, gerçek veya tüzel kişilerin tu-
rizm işletmelerindeki faaliyetlerinden elde ettik-
leri net satış ve kira gelirlerinin toplamı üzerin-
den ödenecek. Net satışlar, işletmelerin satılan
mal ve hizmetler karşılığında aldıkları toplam
değerler ile bunlarla ilgili sübvansiyonlar, satış
tarihindeki vade farkları ve iadeler ile ilgili indi-
rimlerin düşülmesi sonucu bulunan tutar olarak
tanımlanıyor. Turizm payı net satışlar üzerinden
alınacağı için işletmenin kâr edip etmediğine
bakılmayacak. Zarar eden işletmeler de net satış
üzerinden turizm payını ödeyecek.
İşletme türlerine göre ödenecek turizm payı
tutarları şöyle:
130
Makroekonomik Boyutuyla Turizm II
- Bileşik tesisler ile konaklama tesisleri: Binde 7.5
- Bakanlıktan belgeli yeme-içme ve eğlence tesis-
leri: Binde 7.5
- Deniz turizmi tesisleri ile Bakanlıktan belgeli
deniz turizmi araçları: Binde 7.5
- Seyahat acentaları (münferit uçak bileti satışla-
rı hariç): On binde 7.5
- Havayolu işletmeleri (Sadece ticari yolcu taşı-
macılığından elde edilen net satış hasılatı üze-
rinden): On binde 7.5
- Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Mü-
dürlüğü tarafından işletilenler hariç olmak üze-
re havalimanı ve terminal işletmeleri: Binde 2
- Kış, termal, sağlık, kırsal ve nitelikli spor turiz-
mi gibi Bakanlık tarafından teşvik edilmesi uy-
gun görülen turizm türlerinde faaliyet gösteren
tesisler: Yüzde 50 indirimli
KONAKLAMA VERGİSİ DOĞRUDAN
MÜŞTERİDEN
TBMM Genel Kurulu’nda görüşülmekte
olan vergi paketi içinde yer alan konaklama ver-
gisi ise doğrudan tesisleri kullanan müşterilerden
alınacak. Yasa teklifinin ilk halinde konaklama
vergisi toplam fatura bedelinin yüzde 2’si olarak
öngörülüyordu. Plan Bütçe Komisyonu’ndaki
görüşmeler sırasında tesisin türüne göre kişi ba-
şına gecelik 6 TL ile 18 TL arasında değişen sa-
bit tutarlar belirlendi. Ancak, sabit tutarın daha
yüksek vergi anlamına geldiği yönünde itirazlar
oldu. Örneğin 5 yıldızlı tüm oteller için 18 TL
olan kişi başına vergi, gecelik kişi başı bedeli 900
TL olan otelde yüzde 2’ye; gecelik bedeli 500 TL
olan otelde ise yüzde 3.6’ya karşılık geliyor.
Teklif sahiplerinden AK Parti’li Vedat Demi-
röz, konaklama vergisinde tekrar ilk haline dönü-
leceğini, sabit tutar yerine yüzde 2 oranında vergi
alınacağını söyledi. Demiröz, 1 Nisan 2020’den
geçerli olmak üzere 2020 yılı için yüzde 1, 2021
yılından itibaren de yüzde 1 konaklama vergisi
uygulanacağını ifade etti.
 5
Turizm Ekonomisi

TATİL MALİYETİ ARTACAK

Turizm payı ve konaklama vergisi ile yerli ve yabancı turistlerin tatil maliyeti artacak. Binde 7.5 ora-
nındaki turizm payı her ne kadar işletmelerden alınacak olsa da işletmelerin bunu fiyatlara yansıtmaları
bekleniyor. Konaklama vergisi de doğrudan fatura tutarına eklenecek. Böylece tatil maliyeti bu yıl ekim-
den itibaren binde 7.5, gelecek yıl yüzde 1.75, 2021 yılından itibaren de yüzde 2.75 oranında artacak.

Kaynak: https://www.haberturk.com/turizm-payi-ve-konaklama-vergisi-yerli-turisti-de-etkileyecek-haberler-
2540322-ekonomi

Öğrenme Çıktısı

3 Maliye politikası turizm ilişkisini ifade edebilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Maliye politikası araçları ile Maliye politikası uygula-

Maliye politikası araçları
turizm ilişkisini değerlendi- malarını turizm açısından
nelerdir?
riniz. tartışınız.

TURİZMİN İKİNCİL MAKROEKONOMİK ETKİLERİNİ ÖLÇEN

YÖNTEMLER
Turizm harcamaları sonucu ekonominin bütününde oluşan ikincil yani dolaylı ve uyarılmış etkilerini
ölçen iki ayrı yöntem bulunmaktadır. Bunlar çarpan yöntemi ve girdi-çıktı analizleridir.
Çarpan yöntemi: Eğitim, sağlık, güvenlik gibi alanlarda devletin milli gelirden bağımsız yaptığı otonom
yatırımları nedeniyle toplam talepte ortaya çıkan artışın, denge gelir düzeyinde ve üretim düzeyinde yatırımın
kendi büyüklüğünden daha büyük bir artışa yol açması durumudur.  Buradaki artışın etkisi marjinal tüketim
eğilimine bağlıdır. Marjinal tüketim eğilimi harcamalardaki artışın gelirdeki artışa oranıdır. Örneğin bir
tüketicinin geliri 100 TL artıyor ve tüketici de artan bu gelirin 80 TL’sini harcıyorsa marjinal tüketim eği-
limi = 80/100 = 0,80 olarak hesaplanır. Burada artan gelirin harcanmayan 20 TL’si tasarruftur.Bu durumda
marjinal tasarruf eğilimi = 20/100=0,20 şeklinde hesaplanır. Marjinal tüketim eğilimi ile marjinal tasarruf
eğilimi toplandığında 1 rakamını vermektedir. Çarpan katsayısı;

1
α=
1− c

şeklinde hesaplanır. Formüldeki c marjinal tüketim eğilimidir. Marjinal tüketim eğilimi büyüdükçe 1-c
küçülecek, çarpan katsayısı büyüyecektir.
Bunun yanında turizmden elde edilen bir birimlik gelirin ekonomide el değiştirerek ilk aşamada elde
edilen bir birimlik turizm gelirinden daha yüksek miktarda bölge ya da ülke ekonomisine yaptığı katkı
turizmin çarpan etkisi olarak ifade edilmektedir. Turizm çarpan katsayısı, turizmden elde edilen her bir
birim gelirin ekonomide el değiştirerek diğer kişi ve işletmeler için yaratmış olduğu miktarın başlangıçtaki
miktara oranlanmasıyla elde edilir. Şöyle bir örnekle bunun somutlaştırılmasında fayda var;

131
5
Marjinal tüketim eğiliminin 0,80 olduğu bir
ekonomide devlet bir destinasyonda 1000 TL’lik
otonom turizm yatırımı örneğin alt yapı yatırımı
yapmış olsun. Bu geliri elde eden ilk grup bunun
800 TL’sini harcayacaktır. 800 TL gelir elde eden
ikinci grup 800 TL’nin 560 TL’sini harcayacaktır.
560 TL gelir elde eden üçüncü grup 448 TL har-
cayacaktır. 448 TL gelir elde eden dördüncü grup
358,4 TL harcayacaktır. Bu şekilde devam ederek
ilave gelir elde eden her grup elde ettiği gelirin 0,80
ile çarpımından elden edilen kısmı harcayarak top-
lumda harcama dalga dalga yayılacaktır. Devlet tara-
fından yapılan bu 1000 TL’lik otonom yatırım çar-
pan formülünde yerine konularak hesaplandığında;
1 1
α= = 1000x = 5000 TL’lik yani
1− c 1− 0,80
yapılan otonom yatırımın 5 katı bir ekonomik etki
oluşturacağı sonucuna ulaşılacaktır. Esasında he-
saplama ile elde edilen 5000 TL, yapılan harcama-
ların (800+560+448+358,4…) toplamına eşittir.
Çarpan katsayısı, turizmin ekonomide fazladan
ne kadar gelir yarattığını ya da turizm gelirlerinin
ekonomide ne kadar etkin olduğunu ölçmek için
kullanılmaktadır. Bununla birlikte çarpan nedeniy-
le oluşan gelirin bir kısmı ithalat, yabancı turizm
yatırımları vb. nedenle sızıntı olarak ekonominin
dışına çıkmaktadır. Ekonomideki sızıntı miktarı ne
kadar büyükse çarpan etkisi de o kadar az olur. Sı-
zıntının azalması durumunda turizmin ekonomi-
deki gelir etkisi de artar. Turistten elde edilen gelir-
ler; ulusal yatırım işletmelerinde ve ulusal üretimin
tüketilmesi ile ulusal ekonomi içinde ne kadar çok
kalır ve ne kadar çok el değiştirirse turizm gelirle-
rinin çarpan etkisi de o kadar yüksek olacaktır. Tu-
rizmin etkin olduğu bir ekonomide zincir konakla-
ma işletmeleri şeklinde yabancı turizm yatırımları
çoksa ve ithalat eğilimi yüksekse turizmin çarpan
etkisi düşük kalacaktır.
Girdi-Çıktı analizi; girdi-çıktı analizinde farklı
sektörler arasındaki arz ve talep etkileşimleri dik-
kate alınarak bu etkilerin ekonomideki yansımaları
ortaya konmaya çalışılmaktadır. Bir sektörün diğer
132
Makroekonomik Boyutuyla Turizm II
sektörlerle olan bu arz talep etkileşimine ileri-geri
bağlantılar adı verilmektedir. Girdi-çıktı analizinin
temelinde girdi-çıktı tabloları yer almaktadır. Gir-
di-çıktı tablosu, bir ekonomideki sektörlerin birer
birim üretim yapmak için diğer sektörlerden ne
kadar girdi talep ettiğini ve her bir sektörün çık-
tılarının hangi sektörlerde ne oranda girdi olarak
kullanıldığını yani ekonomide üretilen bütün mal
ve hizmetleri ve bunların kesimlerarası akımlarını
gösteren tablodur. Bu tablodaki değerler matema-
tiksel ve istatistiksel yöntemlerle çözümlenmek
suretiyle sektörler arası etkileşim oranı rakamlarla
ifade edilmeye çalışılmaktadır. Turizm sektörü ile
ilgili yapılan girdi-çıktı analizleri sektörün girdi
olarak ifade edilen geri bağlantılarının yani talep
tarafının çıktı olarak ifade edilen ileri bağlantıları-
na oranla yani arz tarafına göre daha güçlü olduğu-
nu göstermektedir.
Turizm sektörünün (oteller ve lokantalar) her
bir alt birimi, üretim yaparken, diğer sektörlerden
girdi alır. Aldığı girdilerin hacmi, sektörün ekono-
mideki gerçek yerinin tespitinde en önemli göster-
gedir. Yapılan bazı analizlerde; Girdi-Çıktı tablo-
sundan hareketle hesaplanan değerlere göre; turizm
sektörü, 1 birim üretim yapmak için, diğer sek-
törlerden 0,53 birimlik girdi almaktadır. Turizm,
ürettiğinin % 15’ini diğer sektörlere girdi olarak
vermektedir. Turizm sektörü; üretim ve hizmet
için, diğer sektörlerden girdi alarak, onları en fazla
uyaranlar arasında, 59 ana sektör içinde yirminci
sırada yer almaktadır. Turizm, toplamda 54 sektör-
den girdi almaktadır. Oteller ve lokantalar sektörü
ise toplulaştırılmış 30 ana sektör içinde, ekonomiyi
en çok uyaran onbirinci sektör konumundadır.
dikkat
Girdi-çıktı analizinde farklı sektörler arasın-
daki arz ve talep etkileşimleri dikkate alınarak
bu etkilerin ekonomideki yansımaları ortaya
konmaya çalışılmaktadır.

Turizm Ekonomisi
Yaşamla İlişkilendir
B) EKONOMİ VE TURİZM SEKTÖRÜ
ETKİLEŞİMİ
1) Turizmin Etkileme (Uyarma) Derecesi
Girdi-Çıktı tablolarından hareketle hesapla-
nan değerlere göre; hizmet sunumunda 54 sek-
törden girdi alan turizm sektöründe, nihai talep
1 birim artınca, ekonominin genelindeki üretim
faaliyetlerinde 1,99 birimlik artış yaşanıyor.
2) Turizmin Etkilenme (Uyarılma) Derecesi
Diğer yandan, ekonomideki diğer sektörlerde
görülen canlanma, turizm sektörünün üretimini de
uyarır. Verilere göre, ekonominin genelinde meyda-
na gelen 1 birimlik canlanma, turizm sektörünün
üretimini 1,28 birim artırıyor. Uyarma ve uyarılma
olarak açıklanan bu iki önemli etki değerlendirme-
si açısından; ağırlıklı olarak hizmet üreten ve nihai
kullanıcı konumunda olan turizm sektörünün,
daha çok mal alımları yönünde bir uyarma özelliği
olduğu söylenebilir. Özetle; turizm sektörü, ekono-
miyi, ağrılıklı olarak GİRDİ ALMA yönünde etki-
lemektedir. Sektör, bu açıdan, ekonomiyi uyaran
stratejik sektörler arasında sayılabilir.
Turizm Sektörünün Uyarma-Uyarılma Katsayıları*
Katsayılar Oteller ve Lokantalar
Uyarma Katsayısı 1,99
Uyarılma Katsayısı 1,28
Girdi-Çıktı tablolarında yapılan toplulaştırma sonucunda
ele alınan 30 sektör üzerinden, oteller ve lokantaların
ileri ve geri bağlantı katsayıları hesaplanmıştır.
Hesaplama TÜİK Ulusal Hesaplar Uzmanı Mehmet Kula
tarafından yapılmıştır.
Uyarma/Uyarılma Derecesi Artıyor
Turizmin ekonomiyi etkileme katsayısı, son
20 yılda önemli gelişmeler kaydetmiştir. 2000 ön-
cesinde, ekonomide üretimi artırma katsayısı 1,69
iken 2000 sonrasında 2 dolayına çıkmıştır. Yaklaşık
0,5 puanlık bu artış, yılda 750 milyar Dolar hasıla
üreten Türkiye ekonomisinde azımsanmayacak bir
etki artışıdır. Öte yandan sektörün, ekonomiden
etkilenme oranı da aynı dönemde 1,23’ten 1,28’e
5
yükselmiştir. Özetle sektörün, uyarma ve uyarılma
katsayıları önemli oranlarda artış göstermiştir. Diğer
yandan turizm sektörüne mal sunumu yapan diğer
sektörlerden 20 adedinde, turizme yapılan satışlar, o
sektörün ihracatını aşmış durumdadır. Bu da turiz-
min ekonomi açısından üstlendiği önem ve rolün
bir başka göstergesidir. Konu ile ilgili detaylar izle-
yen bölümde sunulmuştur.
Sektörün, Uyarma ve Uyarılma Katsayıları
Katsayılar 2000 Öncesi 2000 Sonrası
Uyarma Derecesi 1,69 1,99
UyarılmaDerecesi 1,23 1,28
Turizme
13 20
satışlar>İHRACAT*
GİRDİ/BR** 0,50 0,53
*Turizme satışları ihracatından büyük olan sektör sayısı
**1 birim üretim için alınan ara girdi miktarı (Birim olarak)
3) Sektörün Girdi Alımları: Turizmin
Uyardığı (Doğrudan Etkilediği) Sektörler
Turizm sektörünün, seçilmiş bazı ana sektörler-
den aldığı girdi miktarı, hangi sektörün turizm için
hayati olduğunu veya turizmin hangi sektörün üre-
timini nasıl etkilediğini ortaya koymaktadır. Sektör,
üretim yapabilmek için; vergiler dahil, toplam gir-
disinin % 55,6’sını diğer sektörlerden mal olarak
almaktadır. Girdilerin kalan % 44,3’ü ise, ücretler,
kar, amortisman gibi katma değer unsurlarından
oluşmaktadır. Araştırma kapsamında ele alınan 59
sektörün, 30 ana sektör olarak toplulaştırılmış veri-
lerine göre; turizm sektörü 100 birimlik üretim için
(vergiler hariç) yaklaşık 53 birim mal almaktadır.
Mal olarak alınan girdilerin, sektörel bazda
dağılımı ele alındığında, en büyük payın 15 bi-
rim ile GIDA ve İÇECEK İMALATI sektörün-
den sağlandığı görülmektedir. Alımlar açısından
İkinci büyük miktar ise 9,5 birim ile TARIM,
AVCILIK ve ilgili hizmet faaliyetlerden gerçek-
leşmektedir. Bu sektörleri; ulaştırma, haberleşme,
toptan perakende ticaret, gayrimenkul faaliyetle-
ri, elektrik, gaz ve su ile ilgili alanlar izlemektedir.
133
5
Makroekonomik Boyutuyla Turizm II

Turizmde Girdilerin Sektörel Payları* (Sektörün girdi aldığı bazı sektörler, % 1 ve üzeri)

Girdi Payı, Girdi Payı,

Girdi Alınan Sektörler
(% veya Birim) (1) (% veya Birim) (2)
Gıda ürünleri, içecek ve tütün ürünleri imalatı 0,71 0,71
Tarım, avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri 0,68 0,68
Ulaştırma ve haberleşme 0,66 0,66
Toptan ve perakende ticaret 0,61 0,61
Gayrimenkul ve diğer iş faaliyetleri 0,61 0,61
Elektrik, gaz, buhar ve sıcak su üretimi, suyun
0,56 0,56
toplanması arıtılması ve dağıtımı
Mali aracı kuruluşlar 0,53 0,53
Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı 0,50 0,50
(1)Oranlar; Oteller ve Lokantalar için, TÜİK Girdi-Çıktı tablosundan hesaplanmıştır. Katma değer dahil dağılımlar.
(2) Katma değer hariç dağılım

4) Çıktı Analizi: Turizmin Katkı Yaptığı Sektörler

Turizmin diğer sektörlere yönelik girdi arzına ilişkin sunumunu ifade eden verilere göre sektörün
toplam çıktısının % 15,23’üne denk düşen miktar, diğer sektörlere aramalı/girdi olarak kullanılmakta-
dır. Turizm, ekonomide 50 dolayında sektöre katkı sunmaktadır. Yapılan hesaplamalara göre, en yüksek
etki; ulaştırma, haberleşme, toptan perakende ticaret, eğlence kültür hizmetleri, gayrimenkul ve diğer iş
faaliyetleri ile sosyal güvenlik, eğitim hizmetleri ve inşaat sektörlerinde gerçekleşiyor.

Turizmin Katkı Verdiği Seçilmiş Bazı Sektörler, % (Sektör çıktılarından diğerlerinin aldıkları paylar,%)*

Çıktı Payı Çıktı Payı

Girdi Sunulan - Verilen Sektörler
(% Veya Birim) (1) (% Veya Birim) (2)
Ulaştırma ve haberleşme 6,68 43,87
Toptan ve perakende ticaret 3,21 21,06
Mali aracı kuruluşlar 1,02 6,72
Eglence, kültür ve diğer hizmet faaliyetleri 0,53 3,50
Gayrimenkul ve diğer iş faaliyetleri 0,50 3,28
Kamu yönetimi ve savunma, zorunlu sosyal güvenlik 0,36 2,36
Eğitim hizmetleri 0,30 2,00
İnşaat 0,30 1,95
Tekstil ürünleri ve giyim eşyası imalatı, kürkün işlenmesi
0,28 1,84
ve boyanması
Sağlık işleri ve sosyal hizmetler 0,28 1,78
Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı 0,26 1,74
Gıda ürünleri, içecek ve tütün ürünleri imalatı 0,20 1,29
Oranlar; Oteller ve Lokantalar için, TÜİK Girdi-Çıktı tablosundan hesaplanmıştır.
(1) Aramalı, tüketim, ihracat, stok vb toplam çıktılar üzerinden dağılım.
(2) Yalnız aramalı çıktıları üzerinden dağılım.

Kaynak: https://www.halkbankkobi.com.tr/NewsDetail/Turizm-54-sektoru-etkiliyor/3084

134
 5
Turizm Ekonomisi

Öğrenme Çıktısı

4 Turizmin ikincil makroekonomik etkilerini ölçen yöntemlerini açıklayabilme

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Turizmin ikincil makroeko- İkincil makroekonomik et- İkincil makroekonomik

nomik etkilerini ölçen yön- kileriyle turizm arasındaki etkisinin turizm açısından
temler nelerdir? ilişkiyi değerlendiriniz. önemini tartışınız.

TURİZM UYDU HESAPLARI

Ekonomide makroekonomik genel hesapları gösteren Ulusal Hesaplar Sistemi (System of National
Accounts-SNA), uluslararası genel kabul görmüş tanımlar, kavramlar, sınıflandırmalar ve muhasebe ku-
rallarına dayalı, makroekonomik hesapların, bilanço ve mali tabloların anlamlı, tutarlı ve bütünleşmiş
bir setinden oluşmaktadır. SNA tüm ekonomik verilerin derlenip sunulabildiği bir hesaplama çatısı olup
temel amacı, bir ekonominin bütünüyle kayıt altına alınmasını sağlamaktır. Bununla birlikte SNA başta
turizm olmak üzere ekonomide yer alan alt sektörlerle ilgili detaylı bilgi vermemektedir. Buradan hareketle
alt sektörlerle ilgili bilgileri derlemek üzere ulusal hesaplar sisteminin devamı niteliğinde Uydu Hesapları
(Satalite Accounts-SA) sistemi geliştirilmiştir. SA ekonominin alt sektörleri olan eğitim, sağlık, kültür,
turizm, araştırma/geliştirme, veri işleme, konut ve ulaştırma gibi birçok alana uygulanabilmektedir. Bu
bağlamda ulusal hesaplarda net olarak görünmeyen ya da gizli olarak yer alan turizme ait hesapları daha
net ve görünebilir kılmak ve turizmin ekonomi üzerindeki çeşitli etkilerini ayrıntılı olarak incelenmek
adına da turizm uydu hesapları (Tourism Satalite Accounts-TSA) geliştirilmiştir. TSA, turizmle ilgili çeşitli
tanımlamalar ve sınıflandırmalar yapmakta ve elde edilen
veriler tablolar halinde düzenlemektedir. Bu tablolara TSA
tabloları adı verilmektedir. Tablolar halindeki bu düzenle- Ulusal hesaplarda net olarak görünmeyen
meden amaç, turizmin gerek arz gerekse talep etkilerinin ya da gizli olarak yer alan turizme ait he-
büyüklüğünün incelenmesi ve anlaşılmasıdır. Bu amaçla sapları daha net ve görülebilir kılmak ve
TSA’da talep ve arz tabloları kullanılmakta olup bu bağlam- turizmin ekonomi üzerindeki çeşitli et-
da turizm talebini ve arzını kapsayan on adet tablo hazır- kilerini ayrıntılı olarak incelenmek adına
lanmaktadır. Bununla birlikte bu tablolardan hangilerinin turizm uydu hesapları (Tourism Satalite
kullanılacağına araştırmanın ölçüm amacına ve ölçümün Accounts-TSA) geliştirilmiştir.
yapılacağı ekonomik büyüklüğe (ülkesel, bölgesel, yerel)
göre karar verilmektedir.

135
5
Makroekonomik Boyutuyla Turizm II

Öğrenme Çıktısı

5 Turizm uydu hesaplarını açıklayabilme

Araştır 5 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Türkiye’de hesaplanan TSA

SNA ile TSA arasındaki TSA için veri toplamada
ile Dünyada hesaplanan
benzerlik ve farklılıklar yaşanan zorluklar nelerdir,
TSA arasındaki benzerlik ve
nelerdir? tartışınız.
farklılıkları tartışınız.

TURİZMİN TÜRKİYE EKONOMİSİ şimler gösterebilmektedir. Son on yıllık dönemde

ÜZERİNE MAKROEKONOMİK
ETKİLERİ
Türkiye turizmi son on yıllık dönemde gelen
turist sayısı ve elde edilen turizm gelirleri açısın-
dan değerlendirildiğinde; 2008 yılında yaşanan
ve ülkemizdeki etkileri 2009 ve 2010 yıllarında
hissedilen dünya finansal ekonomik krizi ve deva-
mında hem ülke içerisinde hem de dünya genelin-
de yaşanan sorunların etkisiyle dalgalı bir dönem
yaşamıştır. Özellikle turizmi teşvik kanununun
yürürlüğe girdi 1982 yılından sonra ülkemizde tu-
rizm hızlı bir gelişme seyri izlemiş takip eden yıl-
lar içinde Türkiye turizminin uluslararası turizm
gelirleri içindeki payı %2,5’den yaklaşık %5’e,
son 10 yılda ise yabancı turist sayısı 33 milyondan
45 milyon kişiye ulaşmıştır. Türkiye, dünyada en
çok turist kabul eden ülkeler sıralamasında 2019
yılı itibariyle altıncı sırada yer almış olmasına rağ-
men turizm gelirlerinde ilk on ülkenin gerisinde
kalmıştır. Tablo 5.2’de görüldüğü gibi, Türkiye’de
turizm gelirlerinin GSYH içindeki payı yıllık ola-
rak yaklaşık %4 civarında seyretmektedir. Bununla
birlikte GSYH ve turizm gelirlerinin artış eğilimi
karşılaştırıldığında son on yılda turizm gelirleri ile
GSYH bazı yıllarda farklı yönlerde gelişme seyri
izlemiştir. Nitekim 2015 yılında hem GSYH hem
de turizm gelirlerinde bir düşüş yaşanırken 2017
ve 2019 yıllarında GSYH düşmüş olmasına rağ-
men turizm gelirlerinin artış trendi devam etmiş-
tir. Bununla birlikte genel anlamda son on yıllık
rakamlar ihracat gelirlerinin yaklaşık 1/4’ü turizm
sektöründen sağlandığını göstermektedir. 2000’li
yıllarda 1/3 oranında olan bu oran dönemsel deği-
inişli çıkışlı dalgalı bir seyir izlemesine rağmen son
üç yıldaki yukarı yönlü hareket bu oranın, olağa-
nüstü bir durum olmadığı takdirde, artış eğilimi ile
devam edeceğini göstermektedir. Gümrük kotala-
rının yükseltilmesi, yeni gümrük vergileri ve ulusal
paranın aşırı değerlenmesi gibi nedenlerle sık sık
ihracat tıkanıklıklarının yaşandığı ülkemizde, son
10 yılda dalgalı bir seyir izleyen turizm gelirleri cari
işlemler dengesinde dolayısıyla ödemeler dengesi
bilançosunda önemli bir yer tutarak Türkiye’nin
hayati önem taşıyan döviz kaynaklarından biri ol-
maya devam etmiştir. Nitekim son yıllarda dış borç
faizi olarak ödenen dövizin 3 katına yakını turizm
gelirleri olarak geri kazanılmıştır.
Tablo 5.2’de turizm gelirlerinin dış ticaret açığı-
na oranını gösteren rakamlar değerlendirildiğinde,
son on yıldaki dış ticaret açığının yarısına yakını tu-
rizm gelirleri ile karşılanabilir olması, bu sektörün
ülke ekonomisi açısından ne kadar önemli olduğu-
nu göstermektedir. 2015 yılında Rusya ile yaşanan
uçak krizi, 2016 yılındaki darbe girişimi ve sonra-
ki yıllarda bu olayların tetiklediği ülkenin yaşadığı
askeri ve siyasi çalkantılar turizm gelirlerinin azal-
masına sebep olmuştur. Tablo 5.2’den anlaşılacağı
üzere söz konusu yıllarda turist sayısı ve gelirleri
konusunda bir azalma yaşanmış ancak sonrasında
toparlanma başlamıştır. Tabloda dikkate değer bir
diğer konu da turizm gelirlerinin dış borç faiz öde-
melerine oranını gösteren rakamlardır. Birçok tanı-
tım, reklam ve fuar katılımı faaliyetleriyle bin bir
sıkıntıya katlanılarak elde edilen turizm gelirlerinin,
her yıl hemen hemen yarıya yakını dış borçların fai-
zine gidiyor olması çok düşündürücüdür.

136
 5
Turizm Ekonomisi

Tablo 5.2 Turizm Gelirlerinin Türkiye Ekonomisindeki Yeri.

Gayri Safi GSMH Turizm Gelirlerinin

Turizm Geliri
Yıllar Yurtiçi Hasıla İçindeki İhracata Dış Ticaret Açığına Dış Borç Faizine
(Milyon $)
(Milyon $) Payı (%) Oranı (%) Oranı (%) Oranı (%)
2010 731.638 24.931 3,4 21,9 44,2 35,0
2011 773.980 28.116 3,6 20,8 31,5 31,1
2012 786.283 29.007 3,7 19,0 44,4 32,3
2013 820.012 32.309 3,9 21,3 40,4 29,6
2014 934.857 34.305 3,7 19,2 40,5 28,7
2015 861.879 31.464 3,7 21,8 49,7 30,5
2016 862.746 22.107 2,6 21,9 39,4 20,1
2017 852.618 26.283 3,1 16,7 34,2 20,5
2018 789.043 29.512 3,8 17,5 38,1 21,4
2019 719.391 34.520 4,6 20,1 39,3 26,3
Kaynak: TCMB, TÜRSAB.

Turizm sektörü emek yoğun üretime dayalı bir
sektör olma özelliği ile ülkemizde olduğu gibi özellik-
le işsizliğin yoğun olduğu gelişmekte olan ülkelerde
istihdam açısından çok önemlidir. Türkiye İstatistik
Kurumu’nun (TUİK) verilerine göre 2018 yılında
turizm sektöründe doğrudan istihdam edilenlerin
sayısı 1 milyon 200 bin civarındadır. Bu rakam sa-
dece konaklama tesisleri, turizme hizmet edebilecek
nitelikteki restoran ve bar gibi yiyecek-içecek işletme-
leri ile ulaştırma şirketleri ve seyahat acentelerindeki
istihdamı kapsamaktadır. Geliştiği bölgelerde yüksek
oranda katma değer oluşturan turizmin yarattığı do-
laylı istihdamın, doğrudan istihdamın 1.5 katı kadar
olduğu tahmin edilmektedir. Buna göre turizm sek-
törü yaklaşık olarak her yıl 1 milyon 800 bin kişilik de
dolaylı istihdam oluşturmaktadır. Buradan hareketle
Türkiye’de 2018 yılı verileriyle turizmin oluşturduğu
doğrudan ve dolaylı istihdam toplamının yaklaşık 3
milyon kişi olduğu söylenebilir. Bu da ülkedeki top-
lam istihdamın %10,9’una denk gelmektedir. Yani
Türkiye’de çalışan 100 kişiden yaklaşık 11’i doğru-
dan ya da dolaylı turizm işiyle ilgili çalışmaktadır.
1980 yılına kadar ithal ikameci kalkınmayı po-
litika edinmiş ve bu yüzden ihracat ve döviz gelir-
lerinin göz ardı edilmiş olduğu ülkemizde, 1980
yılından sonra ihracata dönük kalkınma politikaları
uygulanmaya başlanmıştır. Buna bağlı olarak 1982
yılında yürürlüğe giren 2634 sayılı Turizmi Teşvik
Kanunu, ülkeye kazandırdığı turizm gelirleri ve sos-
yal hayatta ortaya çıkardığı değişim ve dönüşümle
yürürlük tarihinden günümüze kadar turizm sek-
törünün ülke gündeminde kalmasına, turizm için
olmazsa olmaz olan konaklama, yeme-içme-eğlence
gibi alanları kapsayan sektörel gelişime katkı sağla-
mıştır. 1982 yılından bugüne ülkemize gelen turist
sayısında yaklaşık 28 kat, turizm gelirlerinde ise
yaklaşık 87 kat artış kaydedilmiştir. Söz konusu ra-
kamlarda gelinen bu noktada turizm işletmelerine
sağlanan teşvik ve destekler önemli bir paya sahiptir.
Kalkınma Bakanlığı (KB) verilerine göre
Türkiye’de turizm yatırımlarının toplam yatırımlar
içindeki payı 1991 yılından 1998 yılına kadar %2
dolayındadır. Özelleştirme hamleleri ve kamunun
ekonomik faaliyetlerden elini çekme eğilimleri ile
kamunun turizmdeki sabit sermaye yatırımları yıl-
dan yıla gerileme gösterirken, özel sektörün sabit
sermaye yatırımları artan bir seyir izlemektedir. Tu-
rizm sektörünün toplam yabancı sermaye yatırım-
ları içindeki payında da yıllar itibariyle bir azalma
söz konusudur. Örneğin 1996 yılında %3.4 olan
turizm yatırımlarının toplam yabancı sermaye için-
deki payı, 1997’de %4.3 olmuştur. Bu oran 1998’de
%3.2’ye, 1999’da da %2.4 gerilemiştir. Ancak son
10 yıllık dönemde turizm yatırımları ciddi bir ar-
tış göstermiştir. Kalkınma Bakanlığı verilerine göre
2010 yılında kamu yatırımları içerisinde turizm
sektörünün payı yaklaşık %25 civarındadır. 2018
yılına kadar % 25 seviyelerinde seyreden bu oran
2018 yılı itibariyle %30 dolaylarında gerçekleşmiş-
tir. Sonuç olarak, Türkiye’de bugün turizm yatı-
rımları özel önem taşıyan yatırımlar olarak kabul
edilmekte ve Yatırım Teşvik Belgeli yatırımlar KDV
istisnası, Gümrük Vergisi, Düşük Enerji Fiyatı ve
Emlak Vergisi desteklerinden yaralanabilmektedir.
137
5
Makroekonomik Boyutuyla Turizm II

Turizm sektörü, günümüzde dünyanın en hızlı gelişen dinamik sektörlerinden biri olmasına rağmen,
ülke ekonomileri açısından öneminin tam olarak anlaşıldığı söylenemez. Bunun en önemli nedeni turiz-
min bir hizmet endüstrisi olmasından kaynaklı yapılan işlerin çoğunun geleneksel endüstrilerde olduğu
gibi, fiziksel olarak görünen ve pazarlanan boyutunun küçük olmasıdır. Ağırlıklı olarak hizmet üretimi söz
konusu olduğundan depolar dolusu ürün üretip taşıma araçları ile sevk etmek gibi fiziksel ürüne dayalı bir
ticari boyutu bulunmamaktadır. Bu yönüyle sunulan hizmetin kalitesiyle ilgili nitel özelliklere sahip olan
turizmin ölçümlerde göz ardı edilmesi söz konusudur. Bu yüzden geleneksel sektör büyüklüklerinin göster-
gelerine bakıldığı zaman, söz konusu göstergelerde turizm endüstrisinin payıyla ilgili iyi yönde gelişmeler
gözlemlenmekle birlikte bu göstergeler turizmin ekonomi üzerindeki gerçek etkilerini yansıtmamaktadır.

Araştırmalarla
İlişkilendir
RAPOR: TURİZMİN 2019’DA BÜ-
YÜMEYE KATKISI 37.5 MİLYAR DOLAR
OLUR
Uluslararası danışmanlık ve denetim şirke-
ti Ernst & Young’ın (EY) 2019 yılının ilk yarısı
için yayınladığı Turizm Sektörü Değerlendirmesi
raporuna göre; turizm sektörünün  Türkiye’nin
gayrisafi milli hasılasına doğrudan katkısının
2019’da 37.5 milyar dolara ulaşması beklenirken,
turizm gelirlerinin bir önceki yıla göre yüzde 9.1
yükselmesi öngörülüyor.
EY, Türkiye’nin turizm ve konaklama piya-
sasına ilişkin olarak hazırladığı Turizm Sektörü
Değerlendirmesi raporunun sonuçlarını açık-
ladı. Türkiye turizm sektörünün 2017 yılından
itibaren olumlu yönde göstermekte olduğu to-
parlanmanın sürdüğünün belirtildiği raporda,
Türkiye’ye gelen turist sayısının 2019’un ilk yarı-
sında 19.4 milyon kişi ile son sekiz yılın en yük-
sek seviyesine ulaştığına dikkat çekiliyor.
2018 yılında yüzde 4.3 olarak gerçekleşen
Turizm sektörünün Türkiye’nin gayrisafi milli
hasılası içindeki payının, 2019 yılında yüzde 4.5
seviyelerine yükselerek 37.5 milyar dolara ulaşması
bekleniyor. Turizm sektörünün Türkiye’nin gayri-
safi milli hasılasına doğrudan katkısı 2018’de 33.8
milyar dolar olarak gerçekleşmişti. Konaklama,
yolcu transferi ekipmanları, restoran ve eğlence
tesisleri gibi turizm varlıklarına sahip diğer sek-
törler tarafından gerçekleştirilen harcamaların da-
hil olduğu sermaye yatırımlarının ise 2019’da bir
önceki yıla göre yüzde 3.8 yükselerek 16.2 milyar
dolar seviyesinde gerçekleşeceği öngörülüyor.2017
yılına göre artış trendini sürdürmekte olan turist
sayısı, 2018 yılının ilk yarısına göre yüzde 10.0 ar-
tarak 2019 yılı ilk yarısında 19.4 milyona ulaştı.
138
Türkiye’yi ziyaret eden ülke vatandaşları sıralama-
sında, 2019 yılının ilk yarısında da tıpkı geçmiş
yılların aynı dönemlerinde olduğu gibi Rusya bi-
rinci, Almanya ise ikinci sırada yer aldı. Raporda,
Rusya ile düzelen ilişkiler sonucunda Rusya’dan
gelen turist sayısının 2017 yılı ile karşılaştırıldı-
ğında yüzde 60.0 arttığı ve Türkiye’nin iyileşen
politik durumu ve güvenlik koşullarının da Avru-
palı turistler üzerinde olumlu yönde etkili oldu-
ğu belirtiliyor. Fitch Solutions’ın 2018 yılı için
Türkiye’yi ziyaret etmesini öngördüğü turist sayısı
39.5 milyon iken, TUİK verilerine göre 45.6 mil-
yon olarak gerçekleşti. Türkiye 2018 yılında 45.6
milyon turist ziyareti ile dünyada en çok ziyaret
edilen altıncı ülke, 2017 ile karşılaştırıldığında ise
turist sayısını 37.6 milyondan yüzde 22.0’lık yük-
selişle en çok arttıran ülke olsa da turizm gelirleri
açısından ilk 10’a giremedi. Fitch Solutions’a göre
Türkiye’ye gelen turist sayısının 2019 yılında 43
milyonu, 2020 yılında ise 46 milyonu aşacağı tah-
min ediliyor. Fitch Solutions tarafından 2018 yılı
için öngörülen turizm geliri 37.9 milyar dolar iken
TUİK tarafından açıklanan veriye göre 29.5 mil-
yar dolar olacağı belirtiliyor. Fitch Solutions’a göre
turizm gelirinin 2019 yılında bir önceki yıla göre
yüzde 9.1 yükselerek 41.3 milyar dolara, 2020 yı-
lında ise 43.2 milyar dolara ulaşması bekleniyor.
Söz konusu turizm gelirlerinin elde edilebilmesi
için, ortalama kişi başı harcamanın 950 dolar se-
viyelerine ulaşması gerektiğini belirten EY Türki-
ye Yönetici Ortaklarından, Turizm Sektör Lideri,
Avukat Mehmet Küçükkaya şu değerlendirmede
bulundu: “2019’un ilk yarısında ülkemize gelen
turistlerin yaptığı harcama kişi başı ortalama 630
dolar seviyesinde gerçekleşti. 2017’de ise bu rakam
598 dolardı. 2018 yılında Türkiye’den daha düşük
sayıda turist ağırlayan Almanya 38.8 milyon turist

Turizm Ekonomisi
ile 43 milyar dolara yakın bir gelir elde ederken,
kişi başı geliri ise 1,000 doları geçti. Aynı dönemde
İtalya’da kişi başı turist harcaması 793 dolar iken,
İspanya’da 891 dolar olarak gerçekleşti. Türkiye’yi
ziyaret eden turist sayısının yükselişinde kur avan-
tajının ülkemizi cazip kılmasının büyük etkisi bu-
lunurken, aynı avantaj toplam gelir hedeflerinin
sağlanmasında ne yazık ki bir dezavantaj durumu-
na gelmektedir. Turist sayısını arttırırken, turizm
gelirlerinin de aynı oranda arttırılması, önümüz-
deki süreçte ülkemizin en önemli hedeflerinden
biri olacaktır.”2019 yılının ilk yarısında Türkiye’yi
ziyaret eden turistlerin yüzde 38.0’ının İstanbul’u
seçtiğinin belirtildiği raporda, bu oranın 2010
yılındaki yüzde 27.0 seviyelerine göre artış tren-
dinin sürdüğü belirtiliyor. Türkiye’nin tüm diğer
illerini ziyaret eden turist sayısı aynı dönem için
11.3 milyon iken yalnızca İstanbul’u ziyaret eden
turist sayısı 6.8 milyon olarak gerçekleşti .TUROB
tarafından açıklanan verilere göre 2019 yılının ilk
yarısında İstanbul’u en çok ziyaret eden ülke va-
tandaşlarının başında Almanya, İran ve Rusya var-
ken, Amerikalı ziyaretçi sayısının 2018 yılının ilk
yarısına göre yüzde 31.0 arttığı belirtiliyor. Bunun
yanı sıra, 2018 yılının ilk yarısına göre İran ve Su-
udi Arabistan’dan gelen turist sayısının ise sırasıyla
yüzde 16.0 ve yüzde 20.0 düştüğü belirtiliyor.
İstanbul’un diğer şehirlere göre daha çok ter-
cih edilmesinde özellikle sağlık turizmine olan
ilgi, alışveriş opsiyonlarının zenginliği, yeni İs-
tanbul Havalimanı’nın ilk fazının 90 milyon ki-
şilik kapasitesi ve yenilenen altyapısı, toplu ulaşım
imkanlarının iyileşmesi, kültür turizmi ve tarihi
mekanların pazarlama stratejisi ve gelecek Galata-
port projesi gibi etkenlerin büyük payı olduğunu
belirten EY Türkiye Ticari Gayrimenkul İşlemle-
ri Kıdemli Müdürü Pınar Şimşek şöyle konuştu:
“Türkiye’yi ziyaret eden turistlerin diğer illerdeki
payının da arttırılması gerekiyor. Bu da İstanbul
dışındaki zenginliklerimize daha çok yatırım yapıl-
ması gerekliliğini doğuruyor. Sonrasında ise doğru
pazarlama stratejileri ile uluslararası platformda
Türkiye’nin kış turizmi, sağlık turizmi gibi alter-
natif turizm alanları ile birlikte; doğal, tarihi ve
kültürel zenginliklerinin ve de Türk mutfağının
tanıtımının arttırılması ve bunun sonucunda farklı
illerimizin hak ettikleri yere gelmelerinin sağlan-
masıyla mümkün olabilecektir.”
Kaynak: https://www.haberler.com/rapor-turizmin-
2019-da-buyumeye-katkisi-37-5-12816795-haberi/
5
TURİZM GELİRLERİ 2019’DA YÜZDE
17 ARTTI: 34.5 MİLYAR DOLAR
Türkiye’nin turizm geliri 2019 yılında bir
önceki yıla göre yüzde 17 artarak 34 milyar 520
milyon 332 bin dolar oldu. TÜİK verilerine göre,
geçen yılki gelirin 25 milyar 355 milyon 577 bin
dolarını kişisel harcamalar, 9 milyar 164 milyon
755 bin doları ise paket tur harcamalarından geldi. 
Ziyaretçi sayısında yüzde 13,7 artış
Türkiye’den çıkış yapan ziyaretçi sayısı 2019
yılında bir önceki yıla göre yüzde 13,7 arta-
rak  51  milyon  860 bin 42 kişi oldu. Bunların
yüzde 86,2’sini 44 milyon 712 bin 970 kişi ile
yabancılar, yüzde 13,8’ini ise 7 milyon 147 bin
72 kişi ile yurt dışında ikamet eden vatandaşlar
oluşturdu.
Gecelik harcama 68 dolar
Türkiye’de geceleme yapanların ortalama ge-
celik harcaması 68 dolar, yabancıların ortalama
gecelik harcaması 73 dolar, yurtdışında ikamet
eden vatandaşların ortalama gecelik harcaması
50 dolar oldu.
Turizm giderleri yüzde 10 azaldı
Turizm gideri, geçen yıla göre yüzde 10,1
azalarak 4 milyar 403 milyon 670 bin do-
lar oldu. Bunun 3 milyar 668 milyon 879
bin dolarını kişisel, 734 milyon 791 bin do-
larını ise paket tur harcamaları oluşturdu.
9,6 milyon Türk vatandaşı yurt dışına çıktı
Yurt dışını ziyaret eden Türk vatandaşı sayısı
bir önceki yıla göre yüzde 15,1 artarak 9 milyon
650 bin 512 kişi oldu. Bunların kişi başı ortala-
ma harcaması 456 dolar olarak gerçekleşti.
2019’un son çeyreğinde 7,9 milyar dolar
turizm geliri
Öte yandan TÜİK verilerine göre,  turizm
geliri Ekim, Kasım ve Aralık aylarından oluşan
IV. çeyrekte bir önceki yılın aynı çeyreğine göre
yüzde 20,6 artarak 7 milyar 885 milyon 568 bin
dolar oldu. Turizm gelirinin (cep telefonu dola-
şım ve marina hizmet harcamaları hariç) yüzde
83,3’ü yabancı ziyaretçilerden, yüzde 16,7’si ise
yurt dışında ikamet eden vatandaş ziyaretçilerden
elde edildi. 2019’un son çeyreğinde yapılan har-
camaların 5 milyar 804 milyon 853 bin dolarını
kişisel harcamalar, 2 milyar 80 milyon 715 bin
dolarını ise paket tur harcamaları oluşturdu.
Son çeyrekte ziyaretçi sayısı 10.8 milyon
Türkiye’den çıkış yapan ziyaretçi sayısı 2019
yılı IV. çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine
göre yüzde 12,3 artarak 10 milyon 841 bin 340
139
5
Makroekonomik Boyutuyla Turizm II

kişi oldu. Bunların yüzde 85,9’unu 9 milyon 315 bin 240 kişi ile yabancılar, yüzde 14,1’ini ise 1 milyon
526 bin 100 kişi ile yurt dışında ikamet eden vatandaşlar oluşturdu.
2019’un son çeyreğinde geceleme yapan yabancıların ortalama gecelik harcaması 73 dolar, yurt
dışında ikamet eden vatandaşların ortalama gecelik harcaması ise 35 dolar oldu.
Turizm gideri çeyreklik bazda yüzde 6,9 arttı
Yurt içinde ikamet edip başka ülkeleri ziyaret eden vatandaşlarımızın harcamalarından oluşan tu-
rizm gideri, geçen yılın aynı çeyreğine göre yüzde 6,9 artarak 1 milyar 23 milyon 457 bin dolar oldu.
Bunun 908 milyon 897 bin dolarını kişisel, 114 milyon 560 bin dolarını ise paket tur harcamaları
oluşturdu. Bu çeyrekte yurt dışını ziyaret eden vatandaş sayısı bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde
20,8 artarak 2 milyon 238 bin 810 kişi oldu. Bunların kişi başı ortalama harcaması 457 dolar olarak
gerçekleşti.

Kaynak: https://www.dunya.com/sektorler/turizm/turizm-gelirleri-2019da-yuzde-17-artti-345-milyar-
dolar-haberi-461579

Öğrenme Çıktısı

6 Turizmin Türkiye ekonomisi üzerine makroekonomik etkilerini açıklayabilme

Araştır 6 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Turizmin istihdam ve öde-

meler dengesi anlamında Türkiye’de Turizm gelirleri Milli gelir açısından turizm
Türkiye Ekonomisi etkile- ile Milli Gelir arasındaki gelirlerinin Türkiye açısın-
rini rakamsal olarak araştı- ilişkiyi tartışınız. dan önemini tartışınız.
rınız?

140
 5
Turizm Ekonomisi

1 Döviz ile turizm ilişkisini

açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Döviz ve Turizm

Bu bölümde öncelikle, makroekonomi kapsamında incelenen ve turizmi yakından ilgilendiren döviz ve dö-
viz piyasası, para ve maliye politikaları gibi bazı temel makroekonomik değişkenler üzerinde durulmuştur.
Ardından, turizmin ekonomik etkisinin detaylı olarak hesaplanmasını sağlayan çarpan, girdi-çıktı analizi ve
turizm uydu hesapları mekanizmalarından söz edilmiştir. Bölümün sonunda ise turizmin Türkiye ekonomisi
üzerindeki etkilerine değinilmiştir.
Yabancı ülke paraları ile para yerine geçen ve nakite dönüştürülebilen yabancı banka havaleleri, ödeme emir-
leri, döviz poliçeleri gibi ödeme araçlarının tümüne birden döviz denilmektedir. Uygulamada nakit yabancı
ülke paralarına eldeki para anlamında ‘efektif ’ denilir. Dövizin alınıp satıldığı piyasalara döviz piyasası adı
verilmektedir. Döviz piyasaları diğer piyasalarda olduğu gibi örgütlü piyasalar olmayıp döviz alıcı ve satıcıları
genelde bankalar, döviz büfeleri, döviz komisyoncuları gibi aracılardan oluşur. dış turizm yabancı ülke va-
tandaşlarının başka bir ülkeye olan ziyaretleri olarak ifade edilmektedir. Burada gidilen ülkedeki döviz kuru
büyük önem arz etmektedir. Gidilecek ülkede, alternatif diğer ülkelere göre, döviz kuru yüksekse bu durum
turistler için daha fazla satın alma gücü sağlayacağından turistik talebi teşvik edecektir. Tersi de geçerlidir. De-
mek ki yüksek döviz kuru ülke vatandaşları için olumsuz bir durum iken turistler için olumlu bir durumdur.
Bununla birlikte kur yükselişinin turizm işletmeleri açısından turizm sektörü gelirleri üzerinde etkisi pozitif
olsa da yüksek enflasyon giderlerinin sektörü olumsuz yönde etkileyeceği açıktır. Bu yönüyle bakıldığında
döviz kuru değişikliklerinin turizm sektöründe iki yönlü etkisi vardır. Yerli turiste yapılan tatil satışları, döviz
kurunun yükselmesi sonucu fiyatların artmasıyla ve ulusal paranın değer kaybetmesiyle olumsuz etkilenirken,
yabancı turist açısından bakıldığında yabancı paraların ulusal para karşısında değerinin yükselmesi daha fazla
yabancı turistin ülkeye gelmesine imkân sağlamaktadır.

2 Para politikası turizm ilişkisini

açıklayabilme

Para Politikası ve Turizm

Para politikası; ülke ekonomilerinde Merkez Bankaları (MB) tarafından para arzının yönetilmesidir. Bunu
yapmak için Merkez Bankaları çeşitli para politikası araçlarından yararlanmaktadır. Merkez Bankalarının kul-
landığı temel para politikası araçları; zorunlu karşılık oranı, reeskont oranı ve açık piyasa işlemleridir (APİ).
Ekonomide iç ve dış turizm faaliyetlerinin artması hem ulusal para cinsinden hem de döviz cinsinden turizm
gelirlerini artırıcı etki yapmaktadır. Bu durum para arzını genişleteceğinden ekonomide enflasyonist baskı
oluşturur. Merkez Bankası ekonomi üzerindeki bu baskıyı azaltmak ya da ortadan kaldırmak için devreye
girerek hem APİ işlemleri ile hem de döviz ihaleleri ile genişleyen para arzını daraltıcı para politikaları uygular.
Turizm faaliyetlerinin azaldığı sezon dışında ise tersi APİ ve döviz politikaları ile bu kez de para arzını geniş-
letici uygulamalara gider.

141
 5
Makroekonomik Boyutuyla Turizm II

3 Maliye politikası turizm ilişkisini

ifade edebilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Maliye Politikası ve Turizm

Maliye politikası; ülkeyi yöneten siyasi irade tarafından ekonomide dengeyi sağlamak ya da ekonomide ortaya çı-
kan dengesizlikleri gidermek için mali politika araçlarının bir hedef doğrultusunda kullanılmasına verilen isimdir.
Mali politika araçları; vergi politikaları, kamu harcama politikaları ve kamu borçlanma politikaları olarak üçe ay-
rılmaktadır. Devlet, turizm işletmelerinden ya da bu işletmelerin gelirlerinden, turizm faaliyetlerinden elde edilen
diğer gelirlerden, bu sektörde kullanılan üretim faktörlerinden kurumlar vergisi, sosyal güvenlik primleri, işletme
vergisi gibi bazı direkt vergiler almak suretiyle gelirlerini artırmaktadır. Ayrıca vize ücretleri, lisanslar, liman ver-
gisi, gümrük vergisi, iç tüketim harcamaları, haberleşme ve ulaştırmadan sağlanan gelirler, su ve temizlik harçları,
satış ve pul gelirleri vb. turizmden sağlanan devlet gelirleri içinde sayılabilir. Diğer taraftan turizmin devlet harca-
malarını artırıcı etkisi de söz konusudur. Turizm faaliyeti ağırlıklı olarak gelişmiş ülkelerden az gelişmiş ülkelere
doğru bir hareket olduğundan, turizm faaliyetleri için devlet harcama politikası olarak genel anlamda gelişmiş
ülke vatandaşlarının aşina olduğu iyi bir altyapı hazırlama çabası içindedir. Dolayısıyla devletin turizmi teşvik
etmek için gerekli fiziksel ve kurumsal altyapıyı hazırlamak için yaptığı harcamalar turizmin devlet harcamalarını
arttırıcı etkilerine örnek verilebilir. Ayrıca bu harcamaların bir kısmı uygulanan maliye politikaları kapsamında
yatırım indirimi, vergi muafiyetleri, vergi iadeleri, kredi ve sübvansiyonlar, idari harcamalar vb. şeklinde de ortaya
çıkabilmektedir. Devletin tüm bu harcamaları genişletici maliye politikası çerçevesinde değerlendirilebilir.
Devlet turizm yatırımlarını devlet bankalarından temin edilecek düşük faizli, belli bir süre geri ödemesiz
krediler ile teşvik etmek istediğinde bu kredileri ya da turizmle ilgili altyapı yatırımlarını vergilerle finanse
edebileceği gibi, iç borçlanma ya da dış borçlanma ile de finanse edebilir. Bu devletin uyguladığı maliye, para
ve kredi politikalarına göre tercihine bağlıdır. Nitekim devlet çoğu kez karşılanacak masrafın türüne ve cinsine
bakmaksızın ülkedeki siyasi ve ekonomik durumu da dikkate alarak vergi ile borçlanma arasında kendi takip
ettiği iktisadi ve sosyal politikaları neticesinde hiç bir fark gözetmeksizin birini diğerine tercih edebilmektedir.

Turizmin ikincil makroekonomik

4 etkilerini ölçen yöntemlerini
açıklayabilme

Turizmin İkincil
Makroekonomik Etkilerini
Ölçen Yöntemler

Turizm harcamaları sonucu ekonominin bütününde oluşan ikincil yani dolaylı ve uyarılmış etkileri ölçen
iki ayrı yöntem bulunmaktadır. Bunlar çarpan yöntemi ve girdi-çıktı analizleridir. Turizmden elde edilen bir
birimlik gelirin ekonomide el değiştirerek ilk aşamada elde edilen bir birimlik turizm gelirinden daha yüksek
miktarda bölge ya da ülke ekonomisine yaptığı katkı turizmin çarpan etkisi olarak ifade edilmektedir. Turizm
çarpan katsayısı, turizmden elde edilen her bir birim gelirin ekonomide el değiştirerek diğer kişi ve işletmeler
için yaratmış olduğu miktarın başlangıçtaki miktara oranlanmasıyla elde edilir. Girdi-çıktı analizinde farklı
sektörler arasındaki arz ve talep etkileşimleri dikkate alınarak bu etkilerin ekonomideki yansımaları ortaya
konmaya çalışılmaktadır. Bir sektörün diğer sektörlerle olan bu arz talep etkileşimine ileri-geri bağlantılar
adı verilmektedir. Girdi-çıktı analizinin temelinde girdi-çıktı tabloları yer almaktadır. Girdi-çıktı tablosu, bir
ekonomideki sektörlerin birer birim üretim yapmak için diğer sektörlerden ne kadar girdi talep ettiğini ve
her bir sektörün çıktılarının hangi sektörlerde ne oranda girdi olarak kullanıldığını yani ekonomide üretilen
bütün mal ve hizmetleri ve bunların kesimler arası akımlarını gösteren tablodur. Turizm sektörünün (oteller
ve lokantalar) her bir alt birimi, üretim yaparken diğer sektörlerden girdi alır. Aldığı girdilerin hacmi, sektörün
ekonomideki gerçek yerinin tespitinde en önemli göstergedir. Yapılan bazı analizlerde; girdi-çıktı tablosundan
hareketle hesaplanan değerlere göre; turizm sektörü, 1 birim üretim yapmak için, diğer sektörlerden 0,53
birimlik girdi almaktadır. Turizm, ürettiğinin % 15’ini diğer sektörlere girdi olarak vermektedir.

142
 5
Turizm Ekonomisi

5 Turizm uydu hesaplarını

açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Turizm Uydu Hesapları

Ekonomide makroekonomik genel hesapları gösteren Ulusal Hesaplar Sistemi (System of National Accounts-
SNA), uluslararası genel kabul görmüş tanımlar, kavramlar, sınıflandırmalar ve muhasebe kurallarına dayalı,
makroekonomik hesapların, bilanço ve mali tabloların anlamlı, tutarlı ve bütünleşmiş bir setinden oluşmak-
tadır. SNA tüm ekonomik verilerin derlenip sunulabildiği bir hesaplama çatısı olup temel amacı, bir ekono-
minin bütünüyle kayıt altına alınmasını sağlamaktır. Bununla birlikte SNA başta turizm olmak üzere ekono-
mide yer alan alt sektörlerle ilgili detaylı bilgi vermemektedir. Buradan hareketle alt sektörlerle ilgili bilgileri
derlemek üzere ulusal hesaplar sisteminin devamı niteliğinde Uydu Hesapları (Satalite Accounts-SA) sistemi
geliştirilmiştir. Turizm Uydu Hesapları (Tourism Satalite Accounts-TSA, ) turizmle ilgili çeşitli tanımlamalar
ve sınıflandırmalar yapmakta ve elde edilen veriler tablolar halinde düzenlemektedir. Bu tablolara TSA tablo-
ları adı verilmektedir. Tablolar halindeki bu düzenlemeden amaç, turizmin gerek arz gerekse talep etkilerinin
büyüklüğünün incelenmesi ve anlaşılmasıdır. Bu amaçla TSA’da talep ve arz tabloları kullanılmakta olup bu
bağlamda turizm talebini ve arzını kapsayan on adet tablo hazırlanmaktadır. Bununla birlikte bu tablolardan
hangilerinin kullanılacağına araştırmanın ölçüm amacına ve ölçümün yapılacağı ekonomik büyüklüğe (ülke-
sel, bölgesel, yerel) göre karar verilmektedir.

Turizmin Türkiye ekonomisi

6 üzerine makroekonomik etkilerini
açıklayabilme

Turizmin Türkiye Ekonomisi

Üzerine Makroekonomik
Etkileri

Türkiye’nin 1980’li yılların başından itibaren ithal ikameci kalkınmayı terk ederek ihracata dayalı kalkınmayı
benimsemesiyle birlikte turizmi de teşvik etmesi hem turizm yatırımlarının hem de turist sayısı ve turizm
gelirlerinin hızla artmasına sebep olmuştur. Dış turizm gelirleri hem ödemeler dengesi, hem milli gelir, hem
istihdam hem de kalkınma anlamında Türkiye ekonomisine önemli katkıları söz konusudur. Nitekim yıllar
itibariyle milli gelirin yaklaşık %4’ü turizmden elde edilmektedir. Yine yıllar itibariyle ödemeler dengesinde
cari açığı kapatmada %30 oranında katkı sunmaktadır. İstihdamın yaklaşık %11’i doğrudan yada dolaylı tu-
rizmde işlerinde çalışmaktadır. Ayrıca bölgesel gelişmişlik farklarını gidermede, aşiret ve sülale anlayışına daya-
lı ikili yapıları ortadan kaldırmada, sosyal hayatın değişim ve dönüşümünde de önemli katkılar sunmaktadır.

143
5
Makroekonomik Boyutuyla Turizm II

1 Yabancı ülke paraları ile para yerine geçen ve 6 Dolaşımdaki para ile banka kasalarındaki
nakite dönüştürülebilen yabancı banka havaleleri, para toplamı hangi simge ile gösterilir?
ödeme emirleri, döviz poliçeleri gibi ödeme araçla-
neler öğrendik?

rının tümüne ne ad verilir? A. M0

A. Efektif B. M1
B. Rezerv C. M2
C. Banknot D. M3
D. Madeni para E. M4
E. Döviz
7 Dövizin ulusal para cinsinden fiyatına ne ad
2 Aşağıdakilerden hangisi para politikası aracıdır? verilir?
A. Vergiler A. Döviz arbitrajı
B. Açık piyasa işlemleri B. Döviz spekülasyonu
C. Kamu harcamaları C. Döviz kuru
D. Kamu borçları D. Kotasyon
E. Sübvansiyonlar
E. Kur farkı
3 Motorlu taşıtlarda emisyon hacmi esaslı vergi- 8
leme ile çevreyi koruyucu uygulamaları teşvik etmek Ülke ekonomilerinde devlet tarafından vergi-
hangi ekonomi politikası için bir uygulama örneğidir? lerin, kamu harcama ve borçlanmalarının piyasayı
kontrol amacıyla kullanılmasına ne ad verilir?
A. Maliye politikası
B. Enerji politikası A. Talep politikası
C. Çevre politikası B. Para politikası
D. Para politikası C. Arz politikası
E. Ulaştırma politikası D. İstihdam politikası
E. Maliye politikası
4 ------- turizmin ekonomide fazladan ne kadar ge-
lir yarattığını ya da turizm gelirlerinin ekonomide ne 9 ------- turizmin ikincil makroekonomik etki-
kadar etkin olduğunu ölçmek için kullanılmaktadır.
lerini ölçen yöntemlerdendir.
Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yeri aşağıdakiler-
den hangisi doğru şekilde tamamlar? Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yeri aşağıdakiler-
den hangisi doğru şekilde tamamlar?
A. Marjinal tüketim eğilimi
B. Marjinal tasarruf eğilimi A. Girdi-çıktı analizi
C. Çarpan katsayısı B. Hızlandıran
D. Girdi-çıktı analizi C. Bölen
E. Uydu hesaplama yöntemi D. Maliyet
E. Kar
5 Ekonomide iç ve dış turizm faaliyetlerinin art-
ması hem ulusal para cinsinden hem de döviz cinsin- 10 Türkiye ekonomisinde turizm gelirlerinin millî
den turizm gelirlerini artırıcı etki yapması durumun- gelir içindeki payı oransal olarak yaklaşık %’de kaçtır?
da, ekonomin tamamında nasıl bir etki oluşturur?
A. 30
A. Daraltıcı etki B. 15
B. Genişletici etki
C. 20
C. Etki yapmaz
D. 4
D. Küçülme etkisi
E. 8
E. Durgunluk

144
 5
Turizm Ekonomisi

1. E Yanıtınız yanlış ise “Döviz ve Turizm” konu- 6. A Yanıtınız yanlış ise“Para Politikası ve Turizm”
sunu yeniden gözden geçiriniz. konusunu yeniden gözden geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

2. B Yanıtınız yanlış ise “Para Politikası ve Tu- 7. C Yanıtınız yanlış ise “Döviz ve Turizm” konu-
rizm” konusunu yeniden gözden geçiriniz. sunu yeniden gözden geçiriniz.

3. A Yanıtınız yanlış ise “Maliye Politikası ve Tu- 8. E Yanıtınız yanlış ise “Maliye Politikası ve Tu-
rizm” konusunu yeniden gözden geçiriniz. rizm” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Turizmin İkincil Makro- Yanıtınız yanlış ise “Turizmin İkincil Makro-
4. D 9. C
ekonomik Etkilerini Ölçen Yöntemler” ko- ekonomik Etkilerini Ölçen Yöntemler” ko-
nusunu yeniden gözden geçiriniz. nusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Turizmin Türkiye Eko-

5. B Yanıtınız yanlış ise “Para Politikası ve Tu- 10. D
nomisi Etkileri” konusunu yeniden gözden
rizm” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
geçiriniz.

Araştır Yanıt
5 Anahtarı

Döviz alış ve satış kurları birbirinden farklıdır, alış kuru satış kurundan daha
düşüktür. Aralarındaki bu farka kur marjı adı verilir. Bu aradaki fark döviz
Araştır 1 piyasasındaki aracı kurumların döviz işlemleri sırasındaki masrafları ve kârları
toplamından oluşur.

Merkez Bankaları’nın kullandığı en önemli para politikası araçları; Karşılık

İhtiyat oranı, Reeskont Oranı ve Açık Piyasa İşlemleridir. Karşılık ihtiyat ora-
nı; bankalar topladıkları mevduatların belli bir oranını kredi olarak vermeyip
nakit olarak (rezerv) kasalarında saklamaları gerekmektedir. Buna karşılık ora-
nı adı verilmektedir. Merkez Bankaları karşılık oranını artırdığı zaman, ban-
kalar daha fazla rezerv tutmak durumda kalacaklar ve daha az kredi verebile-
ceklerdir. Böylece piyasaya çıkacak para miktarı azalacaktır. Merkez Bankaları
karşılık oranını azalttığında ise, bankalar daha az reserv tutmak durumda ka-
lacaklar ve daha fazla kredi vererek piyasadaki para miktarını artıracaklardır.
Reeskont oranı ticari bankaların ellerindeki vadesi gelmemiş ticari senetleri
Merkez Bankasına vererek karşılığında Merkez Bankalarından aldıkları borç
Araştır 2 para için ödedikleri faiz oranıdır. Merkez Bankaları bu borcu bankalara ve-
rirken ticari senetlerin üzerinde yazan rakamı değil, bu rakamdan belli bir
kesinti yaparak (iskonto ederek) vermektedir. Reeskont oranı düşükse, ticari
bankalar daha fazla borçlanacak ve müşterilerine daha fazla kredi verecekler-
dir. Dolayısı ile ekonomideki para arzı artacaktır. Reeskont oranı yüksek olur-
sa bankalar Merkez Bankasından daha az borç para talep edecekler ve piyasaya
daha az kredi sağlayacaklarından ekonomideki para arzı azalacaktır.
Açık Piyasa İşlemleri (APİ) Merkez Bankalarının para ve sermaye piyasaların-
da hazine bonosu, devlet tahvili gibi menkul kıymet alması veya satmasına
açık piyasa işlemleri denir. Merkez Bankaları, para arzını artırmak istediğinde
bu değerli kâğıtlardan satın almak suretiyle piyasaya para sürerek para arzını
genişletirler. Merkez Bankaları para arzını azaltmak istediklerinde ise bu de-
ğerli kâğıtlardan satmak suretiyle piyasadan para çekerler. Buna sterilizasyon
denir. Bu durumda ekonomideki para arzı azalacaktır.

145
5
Makroekonomik Boyutuyla Turizm II

Araştır Yanıt
5 Anahtarı

Temel maliye politikası araçları üçe ayrılmaktadır. Bunlar; vergilendirme,

kamu harcamaları ve kamu borçlanmasıdır. Devlet bu yollarla ekonomiyi ge-
nişletebilir veya daraltabilir. Uygulanan politikanın ortaya çıkardığı neticeye
göre maliye politikası iki şekilde ele alınmaktadır. Bunlar genişletici maliye
politikası ve daraltıcı maliye politikasıdır. Normal koşullarda vergilendirme
politikasının asıl amacı kamu harcamalarının finansmanını sağlamaktır. An-
cak devlet gerek gördüğü durumlarda vergileri ekonomik etkinliği genişlet-
mek veya daraltmak gayesiyle bir politika aracı olarak da kullanabilmektedir.
Şüphesiz ekonomik aktörlerin elindeki nakdi doğrudan etkileyen vergiler
Araştır 3 etkili bir maliye politikası aracıdır. Kamu harcamaları devletin ekonomiye
müdahale gayesi ile kullandığı bir diğer kalemdir. Normal koşullarda kamu
harcamaları devletin kamu faaliyetini sürdürmesi için yapmak durumunda
olduğu harcamalardır. Ancak devlet gerek gördüğü bazı durumlarda bu har-
cama kalemini ekonomide genişletici veya daraltıcı bir takım etkiler ortaya
çıkarmak için kullanabilmektedir. Diğer taraftan devlet bazen de vergiler ile
karşılayamadığı finansman ihtiyacını karşılayabilmek için, ekonomide geniş-
letici veya daraltıcı etkiler ortaya çıkarabilmek gayesi ile gerçek ve tüzel kişi-
lerden borçlanabilmektedir. Devlet bu borçlanma eylemini normal koşullarda
iki şekilde yapmaktadır. Bunlar iç borçlanma ve dış borçlanmadır.
Kaynak: https://finans.tercihiniyap.net/genel/maliye-politikasi-araclari-nelerdir/

Turizm ile ilgili yapılan harcamaların turizm işletmeleri üzerinde oluşturduğu

etkilere doğrudan ya da birincil etkiler adı verilmektedir. Diğer yandan turizm
Araştır 4 harcamaları sonucu turizm işletmeleri aracılığı ile ekonominin bütününde olu-
şan dolaylı ve uyarılmış etkilere ise ikincil etkiler adı verilmektedir. Bu etkileri
normal yöntemlerle ölçmek mümkün olamamaktadır. Bu etkileri ölçen iki ayrı
yöntem bulunmaktadır. Bunlar çarpan yöntemi ve girdi-çıktı analizleridir.

Ulusal Hesaplar Sistemi (System of National Accounts-SNA), uluslararası

genel kabul görmüş tanımlar, kavramlar, sınıflandırmalar ve muhasebe kural-
larına dayalı, makroekonomik hesapların, bilanço ve mali tabloların anlamlı,
tutarlı ve bütünleşmiş bir setinden oluşmaktadır. Turizm Uydu Hesaplarında
Araştır 5 (Tourism Satalite Accounts-TSA) turizm talep ve arz tabloları kullanılmakta
olup bu bağlamda turizm talebini ve arzını kapsayan on adet tablo hazırlan-
maktadır. Her iki yöntemde de benzerlik olarak dünyaca genel kabul görmüş
tablolar kullanılmakla birlikte farklılık olarak SNA’da daha çok muhasebe ve
bilanço verilerine dayalı tablolar kullanılırken TSA’da turizm arz ve talebine
dayalı verilerden oluşturulan tablolar kullanılmaktadır.

Dış turizm gelirlerinin Türkiye ekonomisinde ödemeler dengesinde cari açı-

ğı kapatmada yıllar itibariyle ortalama yaklaşık olarak %30 oranında olumlu
katkısı söz konusudur. Diğer taraftan 1 milyon 200 bin doğrudan, 1 milyon
Araştır 6 800 bin dolaylı olmak üzere istihdama katkısı toplam 3 milyon kişidir. Bu
da toplam istihdamın yaklaşık %11’ine denk gelmektedir. Yani Türkiye’de
çalışanların 100’ünden 11’i ya doğrudan ya da dolaylı olarak turizm işinde
çalışmaktadır.

146
 5
Turizm Ekonomisi

Kaynakça
Akdeniz Turistik Otelciler ve İşletmeciler Birliği (AKTOB). Leontief, W. W. (1949). Structural Matrices of National
(2014). 2023’e Doğru Türkiye’de Turizmin 100 Yılı Economics, Econometrica. 17.Supplement Report
Turizm Sektörünün Yapısı, Büyüklüğü ve Ekonomiye of The Washington Meeting, 273-282.
Katkısı. Sektör Araştırma Raporu, Antalya.
Olalı, H. ve Timur, A. (1988). Turizm Ekonomisi.
Aren, S. (1963). İstihdam, Para ve İktisadi Politika. Ofis Ticaret Matbaacılık, İzmir.
Bilgi Yayınevi, Ankara.
Sarı, Y. (2014). “Turizm ve Ekonomik Çevre”. Genel
Bahar, O. ve Kozak, M. (2006). Turizm Ekonomisi. Turizm. (Editörler: Doç.Dr. Selma Özdipçiner ve
Detay Yayıncılık, Ankara. Yard.Doç.Dr. Gökhan Ayazlar), Lisans Yayıncılık,
İstanbul.
Bahar, O. ve Kozak, M. (2013). Turizm Ekonomisi.
Anadolu Üniversitesi Yayını, Eskişehir. Ünlüönen, K., Tayfun, A. ve Kılıçlar, A. (2007).
Turizm Ekonomisi. Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
Bocutoğlu, E., Berber, M. ve Çelik, K. (2005). Genel
İktisada Giriş. Derya Yayınevi, Trabzon. Yıldırım, K., Karaman, D. ve Taşdemir, M. (2010).
Makroekonomi. Seçkin Yayınevi, Ankara.
Çelik, K. (2009). Genel Ekonomi. Murathan Yayınevi,
Trabzon. Zengin, B. (2010). Turizm Sektörünün Türkiye
Ekonomisine Reel ve Moneter Etkileri. Akademik
Çelik, K. (2008). Uluslararası İktisat. Murathan
İncelemeler Dergisi, C.5, S.1, s.102-126.
Yayınevi, Trabzon.
Işık Maden, S. ve Ertük, M. (2019). Türk Turizm
Sektörünün Türkiye Ekonomisine Olan
Etkilerinin Girdi-Çıktı Analiziyle İncelenmesi.
Doğuş Üniversitesi Dergisi, 20(2), 69-87.

İnternet Kaynakları
cihanyuksel.org. Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK). tuik.gov.tr.
finans.tercihiniyap.net. Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği (TÜRSAB). tursab.
org.tr.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB). tcmb.
gov.tr. vergidosyası.com.

147
 Bölüm 6
Turizmde Planlama, Projeler, Yatırım, Finansman ve
Vergilendirme
Turizmde Planlama

1 2
1 Planlamanın aşamalarını kavrayabilme Turizmde Projeler
öğrenme çıktıları

2 Turizmde planlama süreçlerini 3 Proje yazım aşamaları konusunda bilgi

açıklayabilme sahibi olabilme

Turizmde Finansman
Turizmde Yatırım 6 Turizmde finansman konusunda bilgi

3 4
4 Turizmde yatırım türleri hakkında bilgi sahibi olabilme
sahibi olabilme 7 Turizmde çağdaş finansman tekniklerini
5 Turizmde yatırım süreçlerini kavrayabilme kavrayabilme

5
Turizmde Vergilendirme
8 Turizme özgü vergisel konuları
kavrayabilme

Anahtar Sözcükler: • Turizmde Planlama • Turizmde Proje • Turizmde Yatırım • Turizmde Finansman
• Turizmde Vergilendirme

148

Turizm Ekonomisi
GİRİŞ
Turizm, 54 sektörü doğrudan etkileyen çarpan
etkisi yüksek bir sektör olarak kabul edilmektedir.
Dünya Turizm Örgütü’ne göre 2018 yılında 1,4
milyar insan dünya genelinde turizm hareketlerine
katılmış ve bu hareketlerden 1,7 trilyon dolar ge-
lir elde edilmiştir. Bu gelirin ülke ekonomilerinde
yarattığı katma değer de göz önüne alındığında,
turizmin ekonomik önemi daha da iyi anlaşılmak-
tadır. Bu özellikleri nedeniyle de ülkeler turizme
kayıtsız kalamamaktadır. Ancak bu pastadan pay
almak isteyen ülkelerin uygulaması gereken bazı
süreçler de bulunmaktadır. Bu bölüm kapsamında
turizmde planlama, proje, yatırım, finansman ve
vergilendirme üzerinde durulmuştur. Bu kavram-
lar ile ilgili genel bilgiler verilmiş ve ilgili kavramlar
turizm çerçevesi içerisinde incelenmiştir.
Bölüm kapsamında öncelikle turizmde planla-
ma kavramı üzerinde durulmuştur. Planlama belir-
li bir program dâhilinde izlenmesi gereken süreçle-
ri ifade eden bir kavramdır. Planlama yapılan alan
dâhilinde de farklılıklar gösterebilmektedir. Özel-
likle turizm gibi bir alanda planlama yapılırken bu
süreç daha da karmaşık bir hâl almaktadır. Bölü-
mün devamında ise planlamanın en büyük destek-
çilerinden biri olan proje kavramı üzerinde durul-
muştur. Projeler toplumsal hayatın kalkınmasına
destek olmak amacıyla yapılan faaliyetler olarak
ifade edilmektedir. Bölümün üçüncü aşamasında
turizmde yatırımlar konusu üzerinde durulmuş-
tur. Bu kapsamda da turizmde sektöründe yapılan
yatırımlar kapsamlı olarak ele alınmıştır. Dördün-
cü aşamada finansman kavramı incelenmiştir. Bu
kapsamda son yıllarda sıklıkla kullanılan çağdaş
finansman teknikleri hakkında bilgi verilmiştir.
Bölümün son aşamasında ise turizm sektöründe
vergilendirme ve turizm sektörüne özgü vergiler ile
ilgili kavramlar açıklanmıştır.
TURİZMDE PLANLAMA
Turizm sektörü yaşanan küresel veya yerel olay-
lardan yoğun şekilde etkilenmektedir. Diğer bir ifa-
deyle, turizm piyasası kırılgan bir özelliğe sahiptir.
Bu nedenle turizm sektöründe istikrarlı bir gelişim
yaşanabilmesi etkin bir planlama sürecine ihtiyaç
duyulmaktadır.
6
En genel ifadeyle planlama kavramı, hedeflenen
amaç veya amaçlara ulaşmak için yapılması gere-
ken faaliyetleri belirleme süreci olarak tanımlan-
maktadır.
Bu sürecin temel olarak dört bileşeni bulun-
maktadır. Bunlar bileşenler sırasıyla; mevcut du-
rumun değerlendirilmesi, verilerin toplanması,
zaman ve planlama hiyerarşisi şeklinde ifade edil-
mektedir. Planlamanın ilk aşamasında mevcut du-
rumların doğru bir şekilde analiz edilmesi ve değer-
lendirilmesi gerekmektedir. Bu durum genellikle
yönetimlerin sorumluluğunda izlenen bir süreçtir.
Ancak tek kişinin sorumluluğuna bırakılamayacak
derecede de önemlidir. Bu nedenle işbirliği ve ko-
ordinasyonu da beraberinde getirmektedir. Mevcut
durum değerlendirildikten sonra sektör veya piyasa
ile ilgili verilerin toplanması aşaması gelmektedir.
Bu aşamada plan yapılan alanla alakalı nicel ve
nitel verilerin toplanması gerekmektedir. Bu du-
rum yapılacak planın başarıya ulaşması açısından
en önemli aşamalardan biridir. Planlamanın diğer
aşamasında, zamanın belirlenmesi gerekmekte-
dir. Konu ile alakalı başarılı bir zaman yönetimi
yapılmalıdır. Zamanın çok geniş tutulmasının
planlamanın başarısız olma nedenlerinden biri ol-
duğu göz ardı edilmemelidir. Bu nedenle kısa ve
uzun vade için iki farklı planlama yapılabilir. Bu
durum biraz da planlama yapılan alanın dinamik-
leriyle yakından ilişkilidir. Alanın dinamiklerine
göre kısa vadeli veya uzun vadeli plan yapılması-
na karar verilmesi gerekmektedir. Planlamanın son
aşamasında ise planlama hiyerarşisi gelmektedir.
Bu aşamada yapılan planlar önemlerine göre sıra-
lanmaktadır. İşletme açısından büyük önem teşkil
ettiği düşünülen planların öncelikli hedef olarak
belirlenmesi gerekmektedir. Genel olarak başarılı
bir planlamada ise aşağıdaki özelliklerin bulunması
gerekmektedir:
• Planlar amaca yönelik olmalıdır,
• Planlar iyi şekilde tanımlanmış olmalıdır,
• Planlar herkes tarafından anlaşılır olmalıdır,
• Planlar esnek olmalıdır,
• Planlar dengeli olmalıdır,
• Planlar ulaşılabilir olmalıdır.
149
6
Turizmde Planlama, Projeler, Yatırım, Finansman ve Vergilendirme
Turizm açısından planlama ise belirli bir dö-
nemde turizm sektöründe ulaşılmak istenen he-
defleri ve bu hedeflere ulaşabilmek için gereken
araçları ve olacakları zamana göre gösteren istik-
rarlı düzenlemeler şeklinde ifade edilmektedir.
Turizm sektörü koşullara bağlı olarak değiş-
kenlik gösteren dinamik bir yapıya sahiptir. Ayrı-
ca turizm arzı da büyük yatırımlar gerektirmekte
ve kısa vadede değiştirilememektedir. Bu bilgiler
doğrultusunda, turizm sektörü açısından geleceğin
tahmini ve planlanması çok önemlidir. Turizmde
planlamanın başlıca yararları ise aşağıdaki gibi ifa-
de edilmektedir:
• Turizm politikasının belirlenmesi,
• Ülkenin kalkınmasına turizm sektörünün
entegre edilmesi
• Doğal ve kültürel varlıkların sürdürülebilir
kullanımını sağlaması
• Kamu ve özel sektör arasında işbirliği art-
tırması
• Turizmde karşılaşılabilecek krizlerin etkile-
rini azaltması
• Turizm sektörü içerisinde faaliyet göste-
ren kişi ve kurumlar arasında işbirliği ya-
ratılması
• Turizmin sosyal, çevresel ve kültürel zararla-
rının azaltılması
• Turizmin ülke ekonomisine katkısının artı-
rılması gibi yararlar sağlamaktadır.
Hangi sektöre yönelik yapılıyor olursa olsun
planlamada dikkat edilmesi gereken en temel hu-
sus insanların gereksinimlerine çözüm getirmesidir.
Bu ilke temel alındığında planlamanın toplumda
daha sağlam zeminlere oturduğu bilinmektedir. Bu
durum da planlamanın başarılı olmasını kolaylaş-
tırmaktadır. Turizm planlamasında üst kurul rolü
ise devlete aittir. Devlet, hem özel hem de resmi
kurumların koordinasyonunu sağlamakla yüküm-
lüdür. Diğer taraftan da Dünya genelinde değişen
şartlara uyum sağlayacak politikalar ortaya koy-
ması gerekmektedir. Bu kapsamda yapılacak olan
planlamalar makro planlama ve mikro planlama
şeklinde ikiye ayrılmaktadır. Makro planlama ülke-
nin tamamına yönelik şekilde yapılan planlamaları
150
ifade etmektedir. Mikro planlama ise bir bölgeye
veya yöreye yönelik planlamalar olarak kabul edil-
mektedir. Bu planlamaların hedefleri ise aşağıdaki
gibi ifade edilmektedir:
• Turizmden kazanılan döviz miktarını arttırmak
• Toplumda sosyal, ekonomik ve kültürel ge-
lişme sağlamak
• Turizm kaynaklarının korunmasını sağlamak
• Turizm yatırımları için gerekli harcamaları
azaltmak
• Turistlerin memnuniyet düzeyini arttırmak
Planlama özünde büyük emek gerektiren me-
şakkatli bir süreç olarak görülmektedir. Söz konusu
turizm olduğunda ise bu süreç daha da karmaşık
bir hâle bürünmektedir. Bu nedenle planlama ya-
pılan husus doğrultusunda bu planlar da çeşitlen-
mektedir. Dünya Turizm Örgütü’ne göre turizmde
planlama; alan, zaman ve yapıya göre üçe ayrıl-
maktadır. Alan bakımından yerel, bölgesel, ulusal
ve uluslararası düzeyde planlamalar yapılmaktadır.
Zaman bakımından bir yıldan beş yıla kadar olan
kısa vadeli planlar, beş yıldan on yıla kadar olan
orta vadeli planlar ve on yıldan daha uzun süreye
yönelik yapılan uzun vadeli planlar şeklinde üç bo-
yut bulunmaktadır. Yapı açısından ise tüm turizm
sektörüne yönelik, belirli bir alt kola yönelik veya
mekânsal olmak üzere farklı planlar yapılabilmek-
tedir. Turizmde planlamanın karışık bir süreç ol-
ması yapılacak planlarda sistemli yaklaşımlarının
kullanılmasını zorunlu kılmaktadır. Bu kapsamda
öncelikle mevcut durumun belirlenmesi ve işleyi-
şin anlaşılması gerekmektedir. Bu süreci bir SWOT
analizi olarak değerlendirmek mümkündür. Deva-
mında ise ulaşılması hedeflenen amaçların belirlen-
mesi gerekmektedir. Diğer aşamada ise belirlenen
amaçlara ulaşmak için kullanılması gereken strate-
jilere karar verilmelidir. Son aşamada yapılan plan
uygulamaya konmaktadır. Ancak süreç tam olarak
bu aşamada tamamlanmaktadır. Plan uygulamaya
konduktan sonra da geribildirimlerle geliştirilme-
ye devam etmektedir. Sürecin daha iyi yönetilmesi
için modeller oluşturulması gerekmektedir. Tu-
rizmde planlama için sıklıkla kullanılan bir model
ise aşağıdaki gibidir:
• Konunun belirlenmesi
• Durumun değerlendirilmesi
• Sektör çalışmaları

Turizm Ekonomisi
• Piyasa analizi
• Kavramsal planlama
• Plana karar verme
• Master planlama
• Yükümlülükler
• Uygulama planı
• Değerlendirme ve Yönetim
Yaşamla İlişkilendir
2023 Turizm Stratejisi
Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Er-
soy, “2023 Turizm Stratejisinin temeli, 11’inci
Kalkınma Planı ile 3’üncü Turizm Şurası’nda
konulmuş hedefler ve saptanmış bazı temel gös-
tergelere dayanıyor.” dedi. Dolmabahçe Çalışma
Ofisinde, “Türkiye’nin 2023 Turizm Stratejisi”
nin açıklandığı bir toplantı düzenlendi. Turizm
paydaşları, sektör ve sivil toplum kuruluşu tem-
silcilerinin yanı sıra bakanlık yetkililerinin de
katıldığı toplantıda konuşan Bakan Ersoy, “2023
Turizm Stratejisinin temeli, 11’inci Kalkınma
Planı ile 3’üncü Turizm Şurası’nda konulmuş he-
defler ve saptanmış bazı temel göstergelere daya-
nıyor.” dedi.
Toplantının Dünya Turizm Gününde dü-
zenlendiğini ve sunulan çalışmanın önemli bir
ekip çalışmasının ve ince ince hesaplanmış politi-
kaların özeti olduğunu ifade eden Ersoy, “Turizm
dünyanın en hızlı büyüyen sektörleri arasında.
Ziyaretçi sayısı Dünya Turizm Örgütü’nün tah-
minlerinin de üzerinde büyüyor.” değerlendirme-
sinde bulundu.
Hızlı büyüme sonucunda Türkiye’ye gelen
ziyaretçi sayısı hedefinin 75 milyon olarak revize
edildiğini vurgulayan Ersoy, “Türkiye’nin daha
önceki 2023 hedefleri 50 milyon turist 50 mil-
yar dolardı. Biz yeni Cumhurbaşkanlığı yönetim
sistemiyle birlikte hedefleri yukarı doğru revize
ettik ve turist sayısındaki hedefimizi 75 milyona
6
dikkat
Genel bir değerlendirme yapıldığında, turizmde
planlamanın çok önemli bir süreç olduğu görülmek-
tedir. Ancak planlama da tek başına yeterli olma-
maktadır. Bu sürecin bir politika olarak ele alınması
gerekmektedir. Bu politika da projeler, yatırımlar,
finansman ve vergilendirmeyle desteklenmelidir.
getirdik.” şeklinde konuştu. Turizm rakamlarında
2000’li yıllardan bugüne kadar gerçekleşen deği-
şikliklere değinen Ersoy, “Dünya Turizm Örgü-
tü 2019 verilerine göre turist sayısı bakımından
6’ncı, gelir bakımından 14. sıraya, dünya stan-
dartlarında yerleştik.” dedi.
Önemli Olan Kişi Başı Gecelik Gelir
Ziyaretçi başına gelirin 2023 yılında 867
dolar, kişi başı gecelik gelirin de 86 dolar olma-
sının hedeflendiğini dile getiren Ersoy, “Aslında
önemli olan ziyaretçi başına gelir değil kişi başı
gecelik gelir. Bizim artık kişi başı gelire değil, kişi
başı gecelik gelire konsantre olmamız lazım.” diye
konuştu.
Yurt dışından gelen yerleşik vatandaşların
harcamalarında 2014’ten bu yana ziyaretçi sayısı
artmasına rağmen düşüş gözlemlendiğini belirten
Ersoy, “Türkiye, bizim en çok konsantre olduğu-
muz ve bundan sonra sayısı çok daha hızlı artacak
yabancı turistlerin gecelik harcamalarında ciddi
bir düzelme trendine girdi. Özellikle konaklama
sektöründe belli dolulukları yakaladıktan sonra
fiyatların ve gecelik gelirlerin çok daha hızlı art-
tığını hep beraber gözlemleyeceğiz.” ifadelerini
kullandı.
Cumhurbaşkanlığı yönetim sistemine geçişle
birlikte, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ta-
rafından turizmin stratejik sektör olarak kabul edil-
diğini hatırlatan Ersoy, “2023’e büyük hedefler koy-
duk, 2018 itibarıyla da politikalarımızda değişikliğe
151
6
Turizmde Planlama, Projeler, Yatırım, Finansman ve Vergilendirme
gittik.” dedi. Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme
Ajansı’nın Türkiye’nin tanıtımı için yaptığı çalışma-
ları anlatan Ersoy, birçok ülkede ortalama 50 yıl önce
turizm sektörlerinin hayatına giren turizm geliştirme
ajanslarını, Türkiye’de de hayata geçirmeyi başardık-
larını kaydetti.
Tanıtımda Çin, Hindistan, Japonya ve Gü-
ney Kore gibi yükselen pazara odaklanılacağının
altını çizen Ersoy, turizmi Türkiye’nin 81 vila-
yetine yaymak istediklerini ve turizm gelirlerini
Türkiye’nin klasik turizm odaklarından turizm
paydaşlarına yaymayı hedeflediklerini anlattı.
İflasını açıklayan Thomas Cook’ tan doğan
boşluğun nasıl kapatılacağına da değinen Ersoy,
“Bakanlık olarak endişe duymuyoruz. Ne dünya
eski dünya ne de Türkiye eski Türkiye. Dünya-
da gelişen teknolojiler, gelişen Türkiye’nin son
bir kaç yılda ciddi bir şekilde hazırlanıyor olması
endişelerimizi ortadan kaldırıyor.” diye konuştu.
Bakan Ersoy, ulaştırma altyapısında İstanbul,
Sabiha Gökçen, Antalya ve Gazipaşa Havalimanı
özelinde Türk Hava Yolları ile kapasite ve sefer ar-
tırımı için yapılan çalışmalara da değindi. En çok
turist ağırlayan Marmara Bölgesinde 2023 ve hatta
2050 yılı için dahi herhangi bir slot ve kapasitesi
sıkıntısı olmayacağını vurgulayan Ersoy, business
class ve comfort classlı tarifeli seferlere ve kruvazi-
yer limanlarına yönelik çalışmaları anlattı.
Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Mezun-
ları En Az 3 Dil Bilecek
Ersoy, insan kaynağının geliştirilmesi için
Milli Eğitim Bakanlığı ile yapılan ortak çalışmay-
la turizm meslek liselerinin, mesleki ve teknik
Anadolu liselerine dönüştürüleceğini, buralarda
okuyan öğrencilerin en az 3 lisanı öğrenmiş olaca-
ğını belirtti. Gastronomi turizmi, sağlık turizmi,
kültür turizmi, bisiklet turizmi, inanç turizmi ve
M.I.C.E. turizmi olarak bilinen kongre turizmi-
ne yönelik çalışmalara da önem verdiklerini ifade
eden Ersoy, turizmde sürdürülebilir bir büyüme
152
için pek çok icraatı hayata geçirdiklerini, 2019’da
başlanan değişim planına 2020’de devam edilece-
ğini vurguladı.
Ersoy, ayrıca konaklama kapasitesi, rekabetçi-
liğe önem verilmesi, turizmde sürdürülebilir çevre
dostu gelişimin benimsenmesi gibi konulara da
değindi.
Türk Turizmi Dünyanın En Büyükleri
Arasındaki Haklı Yerini Alacak
Kültür ve Turizm Bakanlığı olarak sektö-
rün sağlıklı büyümesini ve Türkiye’nin dünya
turizm liginde hakkettiği yeri almasını önemse-
diklerini vurgulayan Ersoy, şunları ekledi: “Yap-
tığımız ve yapacağımız icraatlar nasıl bir yola
çıktığımızı özetliyor. Bugün buradan tek bir
çıktıyla ayrılmak isterseniz biz ülkemizin dün-
yanın en büyük turizm destinasyonlarından biri
olabileceğini biliyoruz. 2023 Turizm Stratejimiz
de yapacağımız tüm icraatlarda bu hedefi yaka-
lamak için titizlikle planlandı. Sektörümüzle el
ele Türk turizmi, dünyanın en büyükleri arasın-
daki haklı yerini alacak.”
Programda daha sonra 2023 Turizm Strate-
jisindeki hedeflere uygun olarak çekilen “2020
Reklam Filmi” ve çeşitli mecralar için hazırlanan
reklam çalışmaları gösterildi. Turizmi Türkiye’nin
stratejik sektörlerinden biri haline getirmeyi he-
defleyen 2023 Turizm Stratejisine göre Türkiye,
turizmde ilk defa sürdürülebilir ve gelir odaklı bir
büyüme modeline geçiyor. Türk turizmini, sür-
dürülebilir ve gelir odaklı bir büyüme modeline
taşıyan strateji, gerçekleştirilecek çalışmaların ve
çok yönlü yeni uygulamaların sonucunda, 2023
yılında Türkiye’nin 75 milyondan fazla turisti
ağırlamasını ve 65 milyar dolarlık bir turizm geli-
rine ulaşılmasını hedefliyor.
Kaynak: https://www.aa.com.tr/tr/kultur-sanat/
bakan-ersoy-turkiyenin-2023-turizm-stratejisini-
acikladi/1595931
 6
Turizm Ekonomisi

Öğrenme Çıktısı
1 Planlamanın aşamalarını kavrayabilme
2 Turizmde planlama süreçlerini açıklayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Bir turizm destinasyonda

Turizmde kullanılan planla- Turizm ve Kalkınma Planla- deneyimlediğiniz ve başarı-
ma modellerini araştırınız. rını ilişkilendiriniz. lı bulduğunuz bir planlama
örneğini paylaşınız.

TURİZMDE PROJELER Yukarıda yer alan ifadelerin hepsine birden ce-

Bir önceki bölümde turizmde planlamanın hem
gerekli hem de karmaşık bir süreç olduğundan bah-
sedilmiştir. Bu bölümde ise planlamanın en önemli
destekçilerinden ve uygulama yöntemlerinden biri
olan proje kavramı üzerinde durulmuştur.
vap veren araştırmalar proje olarak kabul edilmek-
tedir. Projelerin en önemli özelliği ise probleme
çözüm olma gayesidir. Bu bağlamda hem kamu
hem de özel sektör tarafından birçok proje geliş-
tirilmiştir. Bu kapsamda öncelikle kamuda yapılan
projeler ele alınmıştır.

Proje, kendine özgü bir ürün veya hizmet üretmek
amacıyla, belirli bir başlangıç ve bitiş noktası bulu-
nan, çok sayıda birbiriyle ilişki faaliyetleri kapsa-
yan bir aktivite seti olarak tanımlanmaktadır.
En genel ifadeyle proje kavramı toplumsal ha-
yattaki bir probleme çözüm bulmak amacıyla,
başlangıç ve bitiş tarihleri belli ve bir finansman
dâhilinde yürütülen uygulamalı araştırmalardır.
Tanımından da anlaşılacağı üzere bir fikrin veya
düşüncenin proje olarak değerlendirilmesi için bazı
şartları barındırması gerekmektedir. Bu şartlar ise:
• Belirli bir yerde uygulanmalı.
• Belirli bir bütçesi olmalı.
• Belirli bir zaman çizelgesine sahip olmalı.
• Yapılacak faaliyetler belirlenmiş olmalı.
Bölgesel Kalkınma Ajansları
Bilindiği üzere devletlerin en önemli görevle-
rinden biri ülkenin ekonomik ve sosyal açıdan kal-
kınmasını sağlamaktır. Türkiye açısından bu süreç
1960 yılında Türkiye’de Devlet Planlama Teşkilatı
kurulmasıyla başlamıştır. 2011 yılında Kalkınma
Bakanlığı kurulana kadar da bu teşkilat Türkiye’nin
kalkınması amacıyla planlamalar yapmış ve proje-
ler üretmiştir. Bu süreçteki en önemli aşamalardan
biri ise bölgesel kalkınma ajanslarının kurulması-
dır. Türkiye açısından bölgesel kalkınma ajansları-
nın kuruluş süreci 1999 yılında yapılan Helsinki
görüşmeleriyle başlamıştır. Avrupa Birliği uyum
sürecinde gerçekleşen bu görüşmelerinin devamın-
da 2002 yılında Bakanlar Kurulu kararı ile bölgesel
kalkınma ajanslarına onay çıkmıştır. Bu ajansların
kurulması ise 2006 yılında Resmî Gazete yayım-
lanması ile gerçekleşmiştir. Bu kapsamda Türkiye
bölgelere ayrılmış ve bu bölgelere yönelik 26 adet
bölgesel kalkınma ajansı kurulmuştur (Tablo 6.1):

153
6
Turizmde Planlama, Projeler, Yatırım, Finansman ve Vergilendirme

Tablo 6.1 Türkiye’deki Bölgesel Kalkınma Ajansları.

Ajans Adı Kapsadığı İller
İstanbul Kalkınma Ajansı İstanbul
İzmir Kalkınma Ajansı İzmir
Çukurova Kalkınma Ajansı Adana ve Mersin
Mevlana Kalkınma Ajansı Karaman ve Konya
Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı Amasya, Çorum, Samsun ve Tokat
Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma Ajansı Bayburt, Erzincan ve Erzurum
Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı Bitlis, Hakkâri, Muş ve Van
Diyarbakır – Şanlıurfa Kalkınma Ajansı Diyarbakır ve Şanlıurfa
Dicle Kalkınma Ajansı Batman, Mardin, Şırnak ve Siirt
Trakya Kalkınma Ajansı Edirne, Kırklareli ve Tekirdağ
Güney Marmara Kalkınma Ajansı Balıkesir ve Çanakkale
İpekyolu Kalkınma Ajansı Adıyaman, Gaziantep ve Kilis
Güney Ege Kalkınma Ajansı Aydın, Denizli ve Muğla
Zafer Kalkınma Ajansı Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak
Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı Bilecik, Bursa ve Eskişehir
Doğu Marmara Kalkınma Ajansı Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya ve Yalova
Ankara Kalkınma Ajansı Ankara
Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı Antalya, Burdur ve Isparta
Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı Hatay, Kahramanmaraş ve Osmaniye
Ahiler Kalkınma Ajansı Aksaray, Kırıkkale, Kırşehir, Niğde ve Nevşehir
Orta Anadolu Kalkınma Ajansı Kayseri, Sivas ve Yozgat
Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı Bartın, Karabük ve Zonguldak
Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı Çankırı, Kastamonu ve Sinop
Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize ve Trabzon
Serhat Kalkınma Ajansı Ağrı, Ardahan, Iğdır ve Kars
Fırat Kalkınma Ajansı Bingöl, Elazığ, Malatya ve Tunceli

Tablo 6.1’de Türkiye’de faaliyet gösteren bölgesel kalkınma ajansları yer almaktadır. Toplamda 26 adet
olan bu kalkınma ajansları neredeyse her sene proje çağrılarına çıkarak bölgesel kalkınmaya katkı sağlamak
için çaba göstermektedir.

TUBİTAK Projeleri
Toplumun yaşam kalitesini artırmak ve kalkınmayı sağlamak açısından projeler çok önemlidir. Bu
amaçla hareket eden diğer bir kurum ise Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumudur (TÜBİ-
TAK). TÜBİTAK ulusal öncelikleri esas alarak akademik ve endüstriyel araştırmalara önemli destekler
vermektedir. Bu kapsamda dokuz farklı proje tipi bulunmaktadır (Tablo 6.2)

154
 6
Turizm Ekonomisi

Tablo 6.2 TÜBİTAK Projeleri

Proje Kodu Proje İçeriği
1000 Üniversitelerin Araştırma ve Geliştirme Potansiyelinin Arttırılmasına Yönelik Destek Programı
1001 Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı
1002 Hızlı Destek Programı
1003 Öncelikli Alanlar Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı
1004 Mükemmeliyet Merkezi Destek Programı
1005 Ulusal Yeni Fikirler ve Ürünler Araştırma Destek Programı
1007 Kamu Kurumları Araştırma ve Geliştirme Destek Programı
3001 Başlangıç Ar-Ge Projelerini Destekleme Programı
3501 Kariyer Geliştirme Programı

Avrupa Birliği Projeleri • LIFE

Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne uyum süreci doğ-
rultusunda toplumsal hayatın kalitesini artırmaya
yönelik başlatılan diğer bir proje türü de Avrupa
Birliği Projeleri’dir. Bu projelerin diğer amaçları da
Türkiye’nin Avrupa Birliği ülkeler ile birlikte çalış-
ma alışkanlığı kazanması, koordinasyonunu geliş-
tirmesi ve Avrupa’da daha etkin tanıtılması şeklinde
ifade edilmektedir. Türkiye’de Avrupa Birliği Pro-
jeleri ile ilgili faaliyetler ise Türkiye Ulusal Ajansı
tarafından yürütülmektedir.
Türkiye için bu süreç 26 Şubat 2002’de başla-
mıştır. İlgili tarihte, Türkiye Cumhuriyeti ile Avru-
pa Birliği arasında imzalanan anlaşma ile birlikte
Türkiye’de yapılan çalışmalar, Avrupa Birliği prog-
ramlarına proje olarak gönderilebilir hâle gelmiştir.
Güncel olarak 22 programa başvuruda bulunul-
maktadır. Bu programlar ise aşağıdaki gibidir:
• UFUK 2020
• COSME
• Erasmus+
• Galileo
• Kopernik
• Pericles 2020
• Herkül III
• Fiscalis 2020
• Customs 2020
• Sığınma ve Göç Programı
• İç Güvenlik – Emniyet İşbirliği
• İç Güvenlik – Sınır ve Vize
• Adalet
• Haklar ve Vatandaşlık
• Büyüme için Sağlık
• Tüketici Programı
• Yaratıcı Avrupa
• Sivil Koruma Mekanizması
• İstihdam ve Sosyal Yenilik
• Bütünleşik Avrupa
dikkat
Sosyal bilimlerde ve turizm alanında proje geliştir-
mek isteyen kişi ve kurumların başvurabileceği baş-
lıca kamu kurumları bu şekilde ifade edilmektedir.
Değindiğimiz bu kurumlar haricinde de birçok özel
kurum tarafından da destekler verilmektedir. Genel
bir değerlendirme yapıldığında özellikle turizm gibi
planlamanın önem gösterdiği sektörler için proje
geliştirmenin çok önemli olduğunun vurgulanması
gerekmektedir.

155
6
Turizmde Planlama, Projeler, Yatırım, Finansman ve Vergilendirme
Yaşamla İlişkilendir
Lavanta Kokulu Köy
Keçiborlu Yardımlaşma ve Dayanışma Der-
neği, Keçiborlu Kaymakamlığı ve Kuyucak Köyü
Muhtarlığı’nın ortaklaşa projesiyle faaliyete ge-
çen Lavanta Kokulu Köy kırsal turizmde etkin-
liğini her geçen yıl biraz daha arttırmaktadır.
Isparta’nın Kuyucak Köyü, Türkiye’deki lavanta
üretiminin %93’ünü sağlıyor.
Projeyle; Kuyucak Köyü’nde kırsal turizmin
canlandırılması, lavantanın ürün çeşitliliğinin
sağlanması, yöre halkının gelir elde etmesi, böl-
gedeki istihdam ve girişimcilik potansiyelinin
harekete geçirilmesi hedeflendi. Bu doğrultuda
ilk adım olarak model olması açısından kırsal tu-
rizmin iyi uygulama örneklerinden olan Fransa-
Provence bölgesine bölgenin ileri gelenleri, proje
ekibi ve lavanta üreticisi kadınların katılımıyla
çalışma gezisi düzenlendi. Üyeleri kadınlardan
oluşan Lavanta Kokulu Köy Kadın Girişimciler
Kooperatifi kuruldu. Kadınlara alan tanıtımı, ko-
operatifçilik, kırsal turizm, hediyelik eşya yapımı
gibi alanlarda eğitimler verildi. Bölgeyi 2016 yaz
sezonunda 20 bin turist ziyaret ederken, 2017
yaz sezonunda bu sayı 140 bine, 2018’de ise 190
bine ulaştı.
Lavanta Kokulu Köy Sezona Hazır
Kuyucak köyünde, lavanta üreticileri sezonu
iddialı bir şekilde bekliyor. Bir önceki yıla göre
konseptlerini geliştiren üreticiler, yerli ve yabancı
misafirlerin köyden mutlu ayrılmalarını sağla-
mak amacıyla özel çalışmalar yapıyor. Köyde iş-
letme sayısında artış olurken, hazır hale getirilen
pansiyonlar ve yapılan çevre düzenlemeleriyle ge-
len misafirler daha rahat bir şekilde ağırlanacak.
Yeni sezonda kaliteyi en üst seviyede tutmak ve
“lavantanın başkenti” unvanının hakkını vermek
isteyen üreticiler, yapılan çalışmalardan ziyaret-
çilerin memnun olacağı düşüncesinde. Sezona
kısa bir süre kalmasına rağmen, erken açan “La-
vandula Angustifolia” cinsi lavantalar da ziyaret-
çilerini ağırlamaya başladı. Bu bahçelere gelen
156
yerli ve yabancı turistler eşsiz güzellik içerisinde
dolaşarak, fotoğraf çektiriyor. Üreticilerden bilgi
alan ziyaretçiler, dondurmadan bala kadar birçok
alanda lavantadan üretilen ürünü tatma imkânı
yakalıyor.
Sezona bomba gibi hazırız
Lavanta Kokulu Köy Projesi Koordinatörü
Ali Sağdaş, Isparta lavantasının Türkiye’de ve
dünyada marka haline geldiğini söyledi. “Lavanta
Kokulu Köy”ün sürekli kendisini yenilediğini ve
geliştirdiğini belirten Sağdaş, köyün yeni sezona
çok iyi hazırlandığını vurguladı.
Lavanta bahçelerine ziyaretçilerin gelmeye
başladığından bahseden Sağdaş, şöyle konuştu:
“Sezona hazırız. Erken açan ‘Lavandula Angustifo-
lia’ cinsi lavantalarımız ziyaretçi çekmeye başladı.
Kuyucak eşittir lavanta. Son yıllarda çiftçilerimiz
kırsal turizme alıştı. Her yıl üzerine bir şey koya-
rak ilerliyoruz. Lavantanın Türkiye’deki başkenti
Kuyucak köyü. 3 bin 500 dekarlık alanla lavantayı
ve turizmini başlatan yer Isparta’dır. Sezona bom-
ba gibi hazırız.” Üreticilerin ve köy halkının sezon
hazırlıklarını heyecan içerisinde tamamladığını be-
lirten Sağdaş, gelen misafirlerin bu yılki hizmetten
büyük memnuniyet duyacağını söyledi.
Yapılan çalışmaların ve görsel güzelliğin her
geçen yıl turist sayısına olumlu yönde etki yap-
tığını vurgulayan Sağdaş, şunları anlattı: “Yıllar
geçtikçe ziyaretçi sayımızda artış oldu. Geçen
yıl ziyaretçi sayımız 350 bin civarındaydı. Bu yıl
500 bin ziyaretçimizi bekliyoruz. Amacımız, ge-
len ziyaretçilerimizin buradan mutlu bir şekilde
ayrılması. Ne kadar mutlu ayrılırlarsa bizde o ka-
dar mutlu olacağız.” Sağdaş, lavanta bahçelerinin
stres ve mutsuzluğa iyi geldiğinden de bahsetti.
Kaynak: https://www.gelecekturizmde.com/
lavanta-kokulu-koy/
https://www.hurriyet.com.tr/seyahat/lavanta-
kokulu-koy-sezona-hazir-41246273
 6
Turizm Ekonomisi

Öğrenme Çıktısı
3 Proje yazım aşamaları konusunda bilgi sahibi olabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Bir turizm destinasyonda

Turizm alanında proje des-
Turizm ve kalkınma ajansla- deneyimlediğiniz ve başarılı
teği verebilecek başlıca ku-
rını ilişkilendiriniz. bulduğunuz bir proje örne-
rumları araştırınız.
ğini paylaşınız.

TURİZMDE YATIRIM altyapılar ve üstyapılar turizmin temel bileşenleri

Kişi veya kurumlar genellikle elde edilen ta-
sarrufları üzerinden yatırım yapmaktadır. Bu ya-
tırımlar sermaye yatırımları ve finansal yatırımlar
üzerinde yoğunlaşmaktadır. Ancak bu bölüm kap-
samında turizm sektörüne yönelik yapılan yatırım-
lar üzerinde durulmuştur. Turizm sektöründe ya-
tırımlar genellikle kamu tarafından yapılmaktadır.
Bu yatırımların amacı turizmden elde edilen gelir-
lerin artırılmasıdır.
Yatırım, kişi veya kurumların yaptıkları birikim-
leri gelir sağlamak amacıyla kullanmalarını ifade
eden bir kavramdır.
Turizmde Yatırım Türleri
Turizm açısından yatırımlar en genel ifadeyle
üç başlık altında ele alınmaktadır. Bunlar; altyapı
yatırımları, üstyapı yatırımları ve destek yatırımla-
rıdır. Altyapı bir yerleşkenin çoğu yeraltında bu-
lunan elektrik, su, telefon, kanalizasyon ve yol gibi
imkânlarına verilen genel bir ifadedir. Turizm arz
fonksiyonunda da yer alan altyapı turizm sektörü-
nün gelişmesinde büyük bir önem teşkil etmekte-
dir. Altyapı yatırımları genellikle devlet eliyle yapıl-
maktadır. Turizmde yatırım yapılan diğer bir alan
ise üstyapı yatırımlarıdır. Turizm açısından üstyapı
denildiğinde otel, tatil köyü, motel, pansiyon, res-
toran gibi yapılar anlaşılmaktadır. Bu yapılar da tu-
rizm arzını oluşturmaktadır. Üstyapılar genellikle
özel yatırımlar ile inşa edilmektedir. Genel ifadeyle,
olarak kabul edilmektedir.
Turizmde yatırımlar ile ilgili en önemli unsur-
lardan biri de destek yatırımlarıdır. Bu yatırımlar
doğrudan ve dolaylı şeklinde ikiye ayrılmaktadır.
Doğrudan yatırımlar turistlerin dirsek temasında
olduğu lokantalar, restoranlar, barlar, gazinolar, he-
diyelik eşya mağazaları gibi yatırımlardır. Dolaylı
yatırımlar ise doğrudan turistlere yönelik olmayan
ancak turistlerin hayatını da kolaylaştıran yatırım-
lar olarak ifade edilmektedir. Bu yatırımlara örnek
olarak gıda veya içecek üreten tesisler gösterilebil-
mektedir.
Turizmde Yatırım Süreçleri
Turizm sektörü hem piyasa özellikleri hem de
karakteristik özellikleri açısından büyük yatırımlar
gerektiren bir sektördür. Bu nedenle turizm sektö-
rüne yönelik yatırım yapmak isteyenlerin öncelikle
Turizm Bakanlığından belge almaları gerekmekte-
dir. Diğer taraftan yapılacak bu yatırımların “Tu-
rizm Yatırım ve İşletmeleri Nitelikleri Yönetmeli-
ği” tarafından ortaya konmuş koşullara da uygun
olması gerekmektedir. Turizmde yatırım süreçleri
aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:
• Araziye karar verilmesi
• Ön izin ve Turizm Yatırım Belgesi
• İnşaat faaliyetlerinin başlaması
• Turizm İşletme Belgesi
Turizm sektöründe yatırım süreçlerine başlarken
ilk aşamada araziye karar verilmesi gelmektedir. Yatı-
rım yeri için 5 farklı olasılık bulunmaktadır:

157
6
Turizmde Planlama, Projeler, Yatırım, Finansman ve Vergilendirme
• Arazinin yatırımcıya ait olması
• Yatırımcının araziyi satın alması
• Herhangi bir KTKGB ve TM içindeki
kamu arazilerinin tahsisi
• Herhangi bir KTKGB ve TM dışındaki
kamu arazilerinin tahsisi
• Herhangi bir KTKGB ve TM dışındaki or-
man arazilerinin tahsisi
Arazi tahsisi ile ilgili süreçler tamamlandıktan
sonra yatırıma yönelik ilk aşama olan 6 aylık ön
izin süresi başlamaktadır. Bu 6 aylık süreçte yatı-
rımcı gerekli şartları yerine getirdikten sonra da
turizm yatırım belgesi alınması gerekmektedir. Bel-
genin tahsisinden sonra yatırım süreci de başlamış
olmaktadır.
Araştırmalarla
İlişkilendir
Turizmde Yatırım Dalgası
Bu yıl 50 milyon turist ile 33-35 milyar do-
lar turizm gelirine odaklanan sektörde, Astaş
Holding’ten Titanik’e 29 yatırımcı grup 35 yeni
otel yatırımını hayata geçirmeye hazırlanıyor.
Bodrum’dan İstanbul’a, Trabzon’dan Kapadokya’ya
kadar Türkiye’nin değişik coğrafyalarında yükselen
bu otellere milyonlarca dolarlık yatırım yapılıyor.
Bu yatırımlarla 14 bin 853 yeni yatağın devreye
alınması ve 10 bin 690 kişiye istihdam sağlanma-
sı planlanıyor. Tarihi ve doğal güzellikleriyle uzun
yıllardan bu yana Mandarin’den Raffles’a’a kadar
dünyanın önde gelen lüks otel markalarının ilgi-
sini çeken Türkiye, ekonominin daraldığı şu dö-
nemde turizm sektörüyle nefes alıyor.
Her ne kadar 5 yıl öncenin performansı ol-
muşsa da son iki yıldır ekonomide yıldızı parlayan
tek sektörün turizm olduğunu söyleyebiliriz. Bu
yıl 50 milyon turist ile 33-35 milyar dolar turizm
geliri elde edilmesi planlanırken, 11’inci Kalkın-
ma Planı çerçevesinde 2023 yılında ise turizm
gelirinin 65 milyar dolara ulaşması hedefleniyor.
Turizmde yaşanan bu gelişme piyasaların daraldı-
ğı, yatırımların askıya alındığı şu süreçte otel ya-
tırımlarının devam etmesini sağlıyor. Ekonomist
Dergisi olarak Türkiye’de yatırımı devam eden ve
önümüzdeki dönemde devreye alınması planlanan
otelleri araştırdık.
158
Yatırım belgesinin alınmasıyla birlikte inşaat fa-
aliyetlerinin başlamasında da bir sakınca kalmamış
olur. Bu aşamada yapılacak projenin mimari tasa-
rımının Turizm Bakanlığı tarafından onaylanması
gerekmektedir. Devamında ise betonarme, tesisat ve
elektrik gibi konularla alakalı İl Bayındırlık ve İskân
Müdürlüğüne başvuru yapılması gerekmektedir.
İnşaat faaliyetleri tamamlandıktan sonra da ma-
halli idareden yapı kullanma izni alınarak turizm
yatırımı tamamlanmış olur. Yapı kullanma izin
belgesinin alınması ile birlikte inşa edilen tesisin
turizm işletmesi olarak kullanılmaya hazır olduğu
Kültür ve Turizm Bakanlığına bildirilir. Sürecin
devamında Bakanlık gerekli incelemeleri yaparak
işletmeye uygun görülen sınıfı belirler ve Turizm
İşletme Belgesi tahsis eder.
Türkiye Otelciler Federasyonu (TÜROFED)
Başkanı Osman Ayık, turizmde hedeflerin tuttu-
rulabilmesi ve daha nitelikli turistlere hitap ede-
bilmek için var olan tesislerin niteliklerinin de ar-
tırılması gerektiğini söylüyor. Ayrıca yapılan otel
yatırımlarında talebin yüksek olduğu bölgelerin
ve talep gören ürünlerin seçilmesinin önemine
dikkat çekiyor. Ayık, arz-talep dengesinin korun-
ması ve var olan tesislerin kapasite kullanımını
artırarak turizmi 12 aya yayacak uygulamaların
yapılması gerekliliğini vurguluyor.
Çeşitlilik Artmalı
Turizmde başarı için tek tip turizm yatırımla-
rı yerine her türlü turist profiline hitap eden fark-
lı ürünlerle çeşitliliğin artırılması büyük önem
taşıyor. Eva Gayrimenkul Değerleme Lisanslı
Değerleme Uzmanı Onur Çelik, 2014 yılında
zirve yapan turizm sektörünün yeniden yükselişe
geçtiğini söylüyor.
Türkiye’nin kıyı turizmiyle ön plana çıktığına
dikkat çeken Çelik, günümüzde ise kent otellerine
yönelim görüldüğünü belirtiyor. Çelik, “Turizm
sektörü yeniden yükselişe geçti. Bu toparlanma
otellerin piyasa değerlerine de yansıdı. Otellerle
ilgili hazırlanan değerleme raporlarında geçtiğimiz
yıla göre yüksek artışlar göze çarpıyor” diyor.

Turizm Ekonomisi
Lüks Marka İlgisi
Hayata geçmesi planlanan oteller arasında
İstanbul’a Bodrum’un ardından ikinci otelini
açacak olan Mandarin ile ülkemizde ilk otellerini
açmayı planlayan Banyan Tree, Cirudo, Radis-
son Collection gibi markalar dikkat çekiyor. Ant
Yapı Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Okay,
Bodrum’a değer katacak bir markayı Türkiye’ye
getirdiklerini söylüyor. Okay, “Bodrum’daki Ant-
haven projemizin içinde konumlanacak olan
otelimizi Radisson Collection işletecek. Mühim
olan Türkiye’yi turizmde bir marka yapmak ve
dünyaya tanıtmak. Tarihi ve doğal güzellikleriyle
insanı büyüleyen böyle bir ülke daha yok” diyor.
Bodrum’da lüks proje yapan Besa Grup da
The Bo Viera projesi içinde yer alan otelinin iş-
letmesi için Hilton’un üst segment markaların-
dan Cirudo ile anlaştı. Bu marka 2021 yılında
Bodrum’da misafirlerini ağırlamaya başlayacak.
Besa Grup Yönetim Kurulu Başkanı Salih Bez-
ci, Cirudo markasını ilk defa Türkiye’ye getirerek
Bodrum’a ve Türkiye’ye değer katmayı hedefle-
diklerini söylüyor. Bezci, Cirudo markası gibi
otellerin gelmesinin Türkiye’ye turizmde sınıf
atlatacağını vurguluyor.
Farklı Bir Deneyim Daveti
Turizm alanındaki yatırımlar sadece kıyı ya
da şehir otelleriyle sınırlı kalmıyor. Termal tesis
yatırımları da yapılmaya devam ediyor. Balon
turizmiyle öne çıkan ve son yıllarda ABD’den
Kanada’ya dünyanın birçok ülkesinden turist
alan Kapadokya bir termal tesis yatırımına ev
sahipliği yapmaya hazırlanıyor.Kapadokya’da
Museum Otel’i açan ve üst segment turiste hitap
ederek fark yaratan İndigo Group, yine üst seg-
mente yönelik bir termal tesis yapacak.
İndigo Group Genel Müdürü Tolga Tosun,
Kapadokya bölgesinin en özel tesislerinden biri
olmasını planladıkları lüks termal otelin yanı sıra
Museum Hotel’de ek oda planlaması da yaptık-
larını söylüyor. Antakya’da farklı bir tasarımla
temmuz ayı sonu itibariyle misafir kabul etmeye
başlayacak The Museum Hotel Antakya, Asfu-
roğlu Gru-bu’nun butik oteli Waxwing’den sonra
ikinci otel yatırımı. Toplam yatırım büyüklüğü
120 milyon doları bulan otel, bin 50 metrekareyi
bulan ve dünyanın tek parça en büyük mozaiğine
de ev sahipliği yapıyor.
6
Otelin yatırımcısı Asfuroğlu Grubu’nun yö-
netim kurulu üyesi Sabiha Abbasoğlu, “Bu otel
için çok emek verdik, çok ciddi bir sermayeyi ya-
tırdık. Otelimize gelecek misafirlerimiz, 2.000 yıl
önce insanların yaşadığı bir yerde uyuyarak bam-
başka bir deneyim yaşamış olacak” diyor.
Zincirler Büyüyor
Ekonomik sıkıntıları rağmen yatırımlarını
sürdüren şirketler arasında zircirleşme çalışma-
larıyla öne çıkan NG Hotels, Titanik Hotels ve
Eliteworld Hotels grupları da bulunuyor. Bu
yatırımcılar zincirlerini büyütmeye yönelik ya-
tırımlarına devam ediyor. Titanic Hotels Yöne-
tim Kurulu Başkanı Mehmet Aygün, 14 otelde
8 bin 415 yatak kapasitelerinin bulunduğunu
belirtiyor. Aygün, “2020 sonuna kadar iki yeni
tesis daha açmayı hedefliyoruz. Belek’te yapımı-
na başlayacağımız yeni golf otelimiz için 80 mil-
yon Euro’luk, Hamburg’taki otelimiz için ise 50
milyon Euro’luk yatırım planlıyoruz. Yeni yatı-
rımlarla birlikte toplam 4 bin 890 oda ve 10 bin
322 yatak kapasitesiyle hizmet vereceğiz” diyor.
Mehmet Aygün, her yıl en az beş otel açma plan-
ları olduğunu, Almanya’nın ve Avrupa’nın önde
gelen kentleriyle ilgilendiklerini vurguluyor.
Elite World Hotels Genel Müdürü Ünsal
Şınık, Türkiye’deki büyümelerine 3-5 yıl daha
devam edeceklerini, gelecek planlarında yurtdı-
şına yatırım yaparak büyümenin de yer aldığını
söylüyor. Şu anda 851 oda ve bin 704 yatak ka-
pasitelerinin bulunduğunu da belirtiyor. Şınık,
“Yurtdışındaki ilk yatırımımızı Rusya’da yapmayı
planlıyoruz. Temmuz ayında ön açılışını yapaca-
ğımız Elite World Sapanca Convention & Well-
ness Resort ve 2023’te açmayı planladığımız Elite
World St. Petersburg ile toplamda 2 bin 51 oda
sayısına ulaşacağız” diyor.
NG Hotels Yönetim Kurulu Başkan Hediye
Güral Gür, NG Hotels olarak büyümeye yönelik
bir vizyonlarının olduğunu söylüyor. Gür, NG Sa-
panca Club ve Basın Ekspress’teki projeleri dışında
Antalya Göynük’teki eski Phaselis Otel’i satın aldık-
larını ve yeni bir konsept için çalışmalara başladık-
larını vurguluyor.
Ortadoğu Holding İcra Kurulu Üyesi Nus-
ret Kayhan Apaydın, WOME Deluxe markasıyla
Trabzon’da hem şehir hem kıyı oteli olacak bir
otelin hafriyat çalışmalarına başladıklarını ve iki
159
6
Turizmde Planlama, Projeler, Yatırım, Finansman ve Vergilendirme
yıl sonra tamamlamayı planladıklarını söylüyor.
Apaydın, “Orta vadede Fethiye, Marmaris ve
Bodrum’da da oteller açıp zincirleşme planımız
var. Markamızı yurtdışına açmamız için Fas ve
İspanya’dan talepler var, onları da değerlendiriyo-
ruz” diye konuşuyor.
İlave Yatak Kapasitesi
2019-2023 yılları arasını kapsayan 11’inci
Kalkınma Planı geçen hafta TBMM’ye sunuldu.
Bu kapsamda Turizm Geliştirme Ajansı kurulması
için de bir yasa çıkarıldı. Turizmin tanıtımı ve ya-
tırımların artırılması için özel sektörün finansman
temininde ve karar süreçlerinde yer alacağı Türkiye
Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı ile yurtdışın-
da algı ve imaj araştırması yapılacak. Artan turist
sayısını karşılamak üzere yatırım sürecindeki 212
bin 38 yatağa ilaveten plan döneminde yatak ka-
pasitesi 300 bin artırılacak. Risk ve kriz durum-
larından sektörün etkilenmemesi için risk ve kriz
yönetim planları hazırlanacak. Daha çok gelir
getiren turizm çeşitlerinin geliştirilmesi, konakla-
ma süresinin uzatılması, konaklama dışı harcama
alanlarının yaratılması ve harcama eğilimi yüksek
ziyaretçilere ulaşılması yoluyla kişi başı harcama
artırılacak.
Gastronomi, golf, sağlık, kruvaziyer, düğün,
inanç, kongre ve alışveriş gibi daha fazla gelir bı-
rakan turizm çeşitlerine yönelik talebin yüksek
olduğu pazarlar tespit edilecek ve bu ülkelerden
ziyaretçi sayısının artırılmasına ilişkin çalışmalar
yürütülecek. Ortalama konaklama süresini artıra-
cak ve turizmin yılın tamamına yayılmasını sağla-
yacak sağlık turizminin geliştirilmesi için tanıtım
ve yatırım faaliyetleri yürütülecek. Büyük ölçekli
turizm yatırımlarının gerçekleştirilmesine yöne-
lik planlama ve arazi tahsis çalışmaları yapılacak.
2023 HEDEFLER
Kalkınma planında turizmin, değişen tü-
ketici eğilimleri ile teknolojik gelişmeler doğ-
rultusunda çeşitlendirilmesi ve geliştirilmesi,
sezon süresinin uzatılması, hizmet kalitesinin
yükseltilmesi ve daha fazla harcayan turistlerin
ülkeye çekilmesi gibi unsurlar temel amaç ola-
rak belirlendi. Bu kapsamda, konaklama süresi
ve konaklama dışı harcamaların artırılması, her
160
bir destinasyon özelinde sektörde dönüşümün
gerçekleştirilmesi ve koruma-kullanma dengesi
gözetilerek ekonomik ve sosyal kalkınmaya katkı
sağlanması hedefleniyor.
Plan kapsamında, 2018 yılında 29,5 milyar
dolar olan turizm gelirinin 2023’te 65 milyar do-
lara çıkması, toplam ziyaretçi sayısının ise 75 mil-
yona ulaşması amaçlanıyor. 2023 yılında turist
başına ortalama harcamanın 867 dolar, ortalama
konaklama süresinin 10 gün, turist başına gün-
lük gelirin ise 86,7 dolar olacağı tahmin ediliyor.
Başlanacak yat limanı yatırımlarıyla yat bağlama
kapasitesinde yaklaşık 4 bin 500 yatlık artış ol-
ması da öngörülüyor.
Maliyetler Arttı
Ekonomideki daralma ve nakit bulma sıkın-
tısı otel yatırımı maliyetlerine yansıyor. 2014’te
yatak başına yatırım maliyeti 56,8 bin TL iken
2019’da iki kattan daha çok artarak 130 bin
TL’ye yükseldi. Er Yatırım Genel Müdürü Ferzan
Çelikkanat, otel yatırımlarında birim maliyetle-
rinden çok borçlanma maliyetlerinin arttığına
dikkat çekiyor. Çelikkanat, “2016 yılında İzmir
otelimizi yaparken yüzde 7 brüt maliyetle borç-
lanıyorduk, bugün bu rakam yüzde 10-11’lere
ulaştı. Bu borçlanma yapısı açılışları ötelemeye
neden oluyor” diyor.
Ferzan Çelikkanat, Turizm Tanıtım Fonu’nun
otellerin gelirlerinden yüzde 1 gibi pay almasının
otel yatırımlarının geri dönüş sürelerinde ciddi
bir uzamaya neden olacağını söylüyor. Bu du-
rumun şu anda şehir ve kıyı otellerinde farklılık
gösteren ve 12-20 yıl arasında değişen yatırımla-
rın geri dönüş sürelerini en az üç yıl uzatacağına
işaret ediyor. Otelcilerin kredi borçlarında takip-
teki alacak oranının çok yükseldiğini hatırlatan
Ferzan Çelikkanat, “Turizm kredilerinin yapılan-
dırılması, işveren SGK paylarının alınmaması, ilk
yatırımda KDV muafiyetlerinin alınmaması gibi
uygulamalar yapılmalı. Yoksa yeni yatırımların
pek şansı kalmaz” diye konuşuyor.
Kaynak: https://www.ekonomist.com.tr/turizm/
turizmde-yatirim-dalgasi.html
 6
Turizm Ekonomisi

Öğrenme Çıktısı
4 Turizmde yatırım türleri hakkında bilgi sahibi olabilme
5 Turizmde yatırım süreçlerini kavrayabilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Bir turizm destinasyonda

Turizmde arazi tahsis süreç- Turizm ve altyapı yatırımla- deneyimlediğiniz ve başarılı
lerini araştırınız. rını ilişkilendiriniz. bulduğunuz bir yatırım ör-
neğini paylaşınız.

TURİZMDE FİNANSMAN
Günümüz piyasalarında en çok kullanılan ve
sıklıkla karşımıza çıkan kavramlardan biri de fi-
nansmandır. Finansmanın diğer bir kullanım şekli
de finans kelimesidir ve bu iki kavram arasında an-
lam olarak herhangi bir farklılık bulunmamaktadır.
Yatırım yapmak için gerekli olan işlemler finans-
man ile yapılmaktadır. Ancak finansman sadece bir
yatırım aracı olarak da görülmemelidir. Finansman
işletmeye fon sağlamak, kredi almak ve diğer dış
kaynaklara başvurma işlemleridir.
Bireylerin ya da firmaların elde ettikleri kazanç-
larını yine işletme ve kurumların ihtiyaçlarına ve
yatırım stratejilerine uygun şekilde kullanmasına
finansman denmektedir.
Finansman, bir girişimin işletilmeye başlayabil-
mesi veya geliştirilebilmesi için gereken maddi
kaynakları sağlama işi olarak tanımlanmaktadır.

Tablo 6.3 Turizm İstatistikleri.

Turizm Gelirleri Kişi Başına Ortalama İhracat Turizm Gelirlerinin İhracata
Yıl
(Milyon $) Harcama ($) (Milyon $) Oranı (%)
2003 13.855 850 47.253 28,2
2004 17.077 843 63.167 25,2
2005 20.322 842 73.476 24,7
2006 18.594 803 85.535 19,7
2007 20.943 770 107.272 17,3
2008 25.415 820 132.027 16,6
2009 25.064 783 102.143 20,8
2010 24.931 755 113.883 18,3
2011 28.116 778 134.907 20,8
2012 29.351 798 152.462 19,2
2013 32.309 824 151.803 21,3
2014 34.306 828 157.610 21,8
2015 31.465 756 143.839 21,9
2016 22.107 705 142.530 15,5
2017 26.284 681 156.993 16,7
2018 29.513 647 167.967 17,5
2019 34.520 666 171.531 20,1

161
6
Turizmde Planlama, Projeler, Yatırım, Finansman ve Vergilendirme
Tablo 6.3’te turizmin 2003 – 2019 yılları ara-
sında Türkiye ihracat kalemindeki yeri ile ilgili
istatistikler verilmiştir. Veriler incelendiğinde ise
Türkiye ihracatının yaklaşık %20’sinin turizmden
sağlandığı görülmüştür. Finansman kişilerin veya
kurumların yaptığı ticari faaliyetler sonucunda elde
ettikleri kazançlara verilen genel bir kavram olarak
ifade edilmektedir. Turizm ülkeler açısından önem-
li bir gelir kaynağıdır. Bu nedenle de finansman ile
yakından ilişkilidir.
Turizm sektörü yapısı gereği finansmana yoğun
ihtiyaç duyulan bir sektördür. Sektörde yaşanan fi-
nansal sorunların temelinde ise öz sermaye eksikliği
yer almaktadır. Turizm arzı kısa dönemde değiştiri-
lemeyen bir yapı gösterdiği için de turizm sektörüne
yönelik finans kaynakları genellikle orta vadeli ve
uzun vadeli olarak finanse edilmektedir. Finansman
ile ilgili kararlar işletmenin kârlılığı ve rekabet gücü
üzerinde doğrudan etkili olmaktadır. Buradan hare-
ketle, son yıllarda sıklıkla kullanılan çağdaş finansal
teknikler ise şu şekilde sıralanmaktadır:
• Barter
• Leasing
• Factoring
• Forfaiting
• Opsiyon
• Risk sermayesi
• Futures
• Forward
• Swap
Barter
Sıklıkla kullanılan çağdaş finansal tekniklerden
biri olan Barter sistemi, temelinde firmaların bir
araya gelerek oluşturduğu bir piyasayı ifade etmek-
tedir. Bu piyasada arz ve talebi oluşturan firmalar
birlikte yer almaktadır. Barter ortak pazarında mal
ve hizmet satın alanlar, ürünlerini sattıktan sonra
da bu pazara ürün ve hizmetlerle alakalı ödeme
yapmaktadır. Firmaların ortak pazarda birlikte bü-
yümesi Barter sisteminin temelini oluşturmaktadır.
Leasing
İşletmelerin mal ve hizmet üretimi aşamaların-
da önemli kaynaklarından biri öz sermayeleridir.
Leasing ise son yıllarda sıklıkla kullanılan bir finan-
sal yöntemdir. İşleyişi herhangi bir malın satın alın-
162
ması yerine kiralanması mantığına dayanmaktadır.
Diğer bir ifadeyle, işletme bir ürünü satın almak
için kredi kullanmak veya öz sermayesini kullan-
mak yerine bir leasing şirketi tarafından satın alı-
nan malı sembolik bir ücret ödeyerek kiralamakta-
dır. Bu sayede de elinde kalan parayı diğer faaliyet
kollarında kullanabilmektedir.
Factoring
İşletmelerin mal ve hizmet alışverişleri sonucun-
da doğan alacaklarının faktör adı verilen bir aracı
finansman kuruluşuna aktarılmasıyla ortaya çıkan
finansman tekniğine factoring denilmektedir. Bu
finansman tekniği uzun süreçli bir ilişkiyi ve söz-
leşmeleri gerektirmektedir. Sözleşme sonucu belir-
lenen hizmetler; nakit yönetimi, alacak yönetimi,
tahsilat yönetimi, araştırma geliştirme faaliyetleri
ve pazar araştırmalarını kapsamaktadır. Factoring
ile ilgili olarak dikkat edilmesi gereken bir husus da
factoring kavramının hem çağdaş bir finans tekniği
hem de yönetsel bir işlem olması durumudur.
Forfaiting
Küreselleşen dünyada piyasalardaki rekabet
de yoğun bir hâle bürünmektedir. Özellikle geliş-
mekte olan ülkelerde yeni bir finansman tekniği
olarak kullanılan forfaiting ihracat sonrası yapılan
bir sevk tekniği olarak ülke ekonomilerine fayda
sağlamaktadır. Forfaiting temelinde mal ve hizmet
ihracatının sonucu oluşan ödemelerin belirli bir
plan dâhilinde bir banka ya da bir finans kurumu
tarafından satın alınması ve tahsil edilmesi yer al-
maktadır.
Opsiyon
Opsiyon, son yıllarda sıklıkla kullanılmaya baş-
layan çağdaş finansal teknikler kapsamında değer-
lendirilen sözleşmelerdir. Opsiyonlar hisse senedi,
döviz, tahvil, kıymetli eşyalar gibi birçok varlığı
konu alabilmektedir. Yapılan opsiyon sözleşmeleri
ile ilgili maddi değerlerin fiyatları korunur hâle gel-
mekte ve zararın önüne geçilmektedir.
Risk Sermayesi
Risk sermayesi, girişimcilerin gelecek vadeden
projelerine finansman sağlamak amacıyla kullandık-
ları çağdaş bir finansal teknik olarak ifade edilmek-

Turizm Ekonomisi
tedir. Kurulmuş veya kurulma aşamasındaki işletme-
lere gelişme imkânı sağlamak amacıyla yapılan uzun
vadeli kaynak aktarımları olarak tanımlanmaktadır.
Futures
Futures, mali risklerin azaltılması amacıyla kulla-
nılan finansal tekniklerden biridir. Belirli bir ürünün
fiyatının bugünden belirlenmesi ve ileriki bir tarihte
teslim edilmesini içeren taahhütname ve kontratlara
dayalı sözleşmeler şeklinde ifade edilmektedir.
Forward
Forward kavramını, vadeli olarak yapılması
planlanan işlemler şeklinde ifade edebiliriz. Bu fi-
Araştırmalarla
İlişkilendir
3. Turizm Şurası
1-3 Kasım 2017 tarihinde Ankara’da yapılan
Turizm Şurası’nda kısa, orta ve uzun vadeli olarak
turizmde yapılması gereken yatırımlar ve finans-
man hususunda kararlar alınmıştır. Kısa vadeli
kararları aşağıdaki gibi ifade edebiliriz:
• Yatırım planlamalarının, belli temalar ve turizm
koridorları göz önünde bulundurularak, desti-
nasyon odaklı alan yönetimi modeli yaklaşımıyla
geliştirilmesi ve kamu - özel işbirliği modelleri-
nin turizm yatırımlarında daha fazla kullanılması
(2023 stratejisinde değerlendirilmesi ve 11. Kal-
kınma planına uygun olması dikkate alınarak)
• Turizm destinasyonlarındaki alt yapı yatırım-
larının 2020 yılına kadar tamamlanması için
ihtiyaç-kaynak dengesi göz önünde bulundu-
rularak yatırım planlaması yapılması ve genel
bütçeden yapılan yatırımların yerel yönetim-
lerden gelen talepleri karşılama yaklaşımından
uzaklaşılması, yapılacak yatırımlarda proje bü-
tününün görülerek yerel idarelerin belli oran-
da maddi katkısı karşılığı ödenek aktarılması
• Turizm destinasyonlarında tamamlanmamış
altyapı yatırımlarına öncelik verilmesi (katı
atık – arıtma tesisleri başta olmak üzere)
• Kamu tahsislerinde ön izin ve hazırlık sürele-
rinin 2019 yılı sonuna kadar uzatılması, 50.
Deniz turizmi tesisleri ve yat limanlarının
yatırım teşvik mevzuatı açısından “stratejik
yatırım “kapsamına alınması
6
nansal tekniğin temelinde ise gelecekte satışı yapı-
lacak bir ürünün fiyatının ve miktarının bugünden
belirlenmesiyle garantiye alınması yer almaktadır.
Swap
Swap, Türkçede mübadele veya takas anlamına
gelmektedir. Faiz oranlarının ya da kur dalgalanma-
larının etkilerini en aza indirmek amacıyla kullanı-
lan çağdaş bir finansal teknik olarak kabul edilmek-
tedir. Swap sözleşmelerinde amaç yatırımdan daha
çok borçlanmada yaşanacak riskleri azaltmaktır.
Tekniğin temelinde ise iki farklı para birimini ortak
bir para birimiyle takip edilmesi yer almaktadır.
• Günübirlik turizmi teşvik etmek amacıyla
kıyı turizmi destinasyonları arasında deniz
ulaşımının teşvik edilmesi
• Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlı-
ğınca “Turizm Kıyı Yapıları Master Planı’nın
yenilenmesi
• Turizm işletmeleri için (yapılandırmalar ve
yeniden kredilendirmeler dahil) kullandırıla-
cak kredilerde işletme ve yatırım kredisi ay-
rımı olmaksızın KGF kredi kefalet vadesinin
3+7 yıl olarak düzenlenmesi
• Sadece turizm sektörüne yönelik uzun vadeli
50 milyar TL’lik ilave KGF limiti oluşturul-
ması,
• Turizm sektöründeki firmaların KOBİ firma-
ları da dahil olmak üzere 200 milyon TL’lik
geniş limite tabi olması ve kullandırımların
tamamının Portföy Garanti Sistemi (PGS)
dahilinde yapılması
• Eximbank’ın özvarlığı ve kaynakları güçlen-
dirilerek, turizmciye orta - uzun vadeli kredi
programı uygulaması; sektörün faiz yükünün
azaltılmasına olanak sağlamak amacıyla, dö-
viz kazandırıcı faaliyetlerin doğduğu yer olan
otellerimizin, sadece turizm işletme belgele-
rini ibraz ederek, ödemesiz dönemli 5-7 yıl
vadeli düşük faizli kredi kullanabileceği bir
program oluşturulması
• Turizm sektöründeki firmalar için %100
KGF kefalet oranı ile kredi kullandırılması
163
6
Turizmde Planlama, Projeler, Yatırım, Finansman ve Vergilendirme

• Tur operatörleri ile oteller arasında yapılan
satış kontratlarının ve/veya otellerin direkt
aldıkları rezervasyonların Bakanlık nezdinde
takip edilmesi ve bu kontratların Eximbank
tarafından politik ve ticari risk sigortasına
tabi tutulması. Bu alacakların otelciler tara-
fından finansman erişiminde kullanılması
• Tur operatörleriyle yapılan sözleşmelerin tur
operatörleri tarafından finansman amaçlı
olarak temlik edilmesine izin verilmesi konu-
sunda çalışma yapılması
3. Turizm Şurası kapsamında yatırım ve fi-
nansman ile ilgili olarak alınan orta ve uzun va-
deli tedbirler:
• Tüm turizm destinasyonlarındaki yatırımla-
rın gözden geçirilerek, başarıyla uygulanmış
olan kentsel dönüşüm sistemine benzer şe-
kilde; yıpranmış, kullanım süresi dolmuş ve
imar aflı tesislerin, konutların, kooperatifle-
rin Türk kültür ve anlayışını yansıtan turizm
amaçlı yatırımlara dönüşümünün kapsamlı
bir “Fiziksel Dönüşüm Projesi” marifetiyle
sağlanması (Turizmde Dönüşüm Stratejisi)
• Sivil mimarlık örnekleri ve anıtsal eserle-
rin restorasyonunu ve gerekirse işletmesini
üstlenen turizm şirketlerinin bu maliyet ve
harcamalarının tamamının kurumlar vergisi
matrahından indirilmesi ve diğer destekle-
rin sağlanması yönünde çalışmalar yapılması
(han, hamam, bedesten vb)
• İstanbul’da yeni kruvaziyer limanı ile ilgili ih-
tiyacın belirlenerek araştırma yapılması.
• Finansal açıdan sürdürülebilir modellerin
kurulmasını sağlamak amacıyla, sektörün fi-
nansal ihtiyacı hususunda, sermaye piyasaları
üzerinden ürün oluşumuna yönelik çalışma
yapılması ve Türk sermaye piyasasının derin-
leşmesine katkı sağlamak amacıyla sermaye
piyasası araçlarının çeşitlendirilmesi
• Türkiye Kalkınma Bankasının turizme des-
tek verecek şekilde yeniden yapılandırılması
ve ihtisaslaştırılması,
• Turizm sektöründe kullanılmak üzere, ban-
kaların bilançolarından sektör kredilerin-
den oluşturulacak portföyleri kullanılarak
gerekirse devlet garantisiyle varlık teminatlı
menkul kıymet (covered bond) ihracı yoluyla
uzun vadeli kaynak sağlanması
• Turizmde özel sektörün finans ihtiyacını kar-
şılamak amacıyla sermaye piyasası araçlarının
kullanılması, turizm sektörüne kolaylıklar
sağlanması halka arzının gerçekleştirilmesi
yoluyla turizm gayrimenkul fonu, gayrimen-
kul yatırım ortaklığı veya tahvil bono gibi
araçların kullanılması
• Toplam turizm ürününün oluşturulması
amacıyla tarihî eserler, doğal parklar, müze-
ler, eğlence etkinlikleri ve tema parkları vb.
yatırımların yapılabilmesi, yatırım riskinin
düşürülebilmesi, hizmetlere odaklanılabil-
mesi ve farklı finansal modeller oluşturula-
bilmesi açısından, Kamu-Özel ortaklıkları-
nın (Public Private Partnership-PPP) turizm
sektöründe kullanılması
Kaynak: https://turizmsurasi.ktb.gov.tr/Eklenti
/57388,yatirimtesvikfinansmankomisyonraporu
pdf.pdf?0

Öğrenme Çıktısı
6 Turizmde finansman konusunda bilgi sahibi olabilme
7 Turizmde çağdaş finansman tekniklerini kavrayabilme

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Turizmde işletme kurma Bir turizm işletmesinin kur-

aşamasında sıklıkla kullanı- Turizm ve finansal teknikle- maya karar verirseniz kul-
lan finansman tekniklerini ri ilişkilendiriniz. lanacağınız finansal tekniği
araştır. paylaşınız.

164
 6
Turizm Ekonomisi

TURİZMDE VERGİLENDİRME
Devletlerin en önemli gelir kaynaklarından biri olan vergi, kişiler ve kurumlardan kamu hizmetle-
rini yerine getirmek amacıyla alınan, miktarı kanunlar tarafından belirlenen parasal değerler şeklinde
tanımlanmaktadır. İnsanlar toplu yaşamaya baş-
ladıklarından beri çeşitli vergilerle de karşı karşıya
kalmışlardır. Bu nedenle birçok farklı vergi türü Vergi, devlet veya kamu kuruluşlarının kamu har-
bulunmaktadır. Bu bölüm kapsamında ise yalnızca camaları için gerçek ve tüzel kişilerden yasal olarak
turizm sektöründe karşılaşılan başlıca vergi türleri topladıkları parasal tutarlar olarak tanımlanmaktadır.
üzerinde durulmuştur.

Tablo 6.4 Turizme Özgü Vergisel Konular.

Vergi Türü / Ödeme Türü
Gelen Turlardan Alınan KDV
Giden Turlardan Alınan KDV
Turist Rehberlerine Yapılan Ödemeler
Kira Kapsamında Değerlendirilen Ödemeler
Altyapı Katılım Payı Ödemeleri
Devletten Alınan Haklara Yönelik Ödemeler
İndirimli KDV Oranı İadeleri
Ücretsiz Oda Tahsisleri
Yurt Dışı Reklam ve Katalog Katkı Payı Harcamaları
Erken Rezervasyonda Ödenen Avanslara Yönelik Düzenlemeler
Turistik Mağazalara Müşteri Bulma ve Götürme Hizmetlerine Yönelik Ödemeler
Otel Yönetim Ücretleri
Bahşişlere Yönelik İşlemler
Rezervasyon İptallerinden Kalan Ücretler
Reklamasyon Giderleri
Şüpheli Ticari Alacaklar
Turizm Sektörüne Yönelik Amortisman Ödemeleri
Tedarik Gider Pusulası
Müstahsil Makbuzuna Yönelik İşlemler
Otellerin Bünyesinde Yer Alan Mağazaların Kira İşlemleri
Promosyon Uygulamaları
Yurt dışına Yapılan Yönetim ve Franchise Ödemeleri
Yurt Dışına Ödenen Site Üyelik ve Yazılım Kullanım Bedelleri
Mesleki Birliklere Ödenen Aidatlar
Esas Faaliyet Konusu Kapsamına Girmeyen Giderler

Tablo 6.4 incelendiğinde, turizm sektöründe vergilere konu olan başlıklar görülmektedir. Planlama
bölümünde bahsettiğimiz gibi vergilendirme konusunda da turizm sektörünün karmaşık bir yapısı bulun-
maktadır. Bu nedenle turizm sektörüne yönelik vergisel konular, sektör dinamikleri de göz önüne alınarak
incelenmelidir.

165
6
Turizmde Planlama, Projeler, Yatırım, Finansman ve Vergilendirme

Turizmde Muhasebe Kaydı

Vergilendirmeyle alakalı diğer bir önemli konu da işleme konu olan hesapların muhasebe kaydının
yapılmasıdır. Bu hususla özel olarak ilgilenen vergi muhasebesi diye bir alan bulunmaktadır. Bu alan, genel
muhasebe hesaplarını Vergi Usul Kanunu çerçevesinde kayıt altına almaktadır. Muhasebe önemli bir husus
ise hesapların aktif veya pasif karakterli olmasıdır. Turizm açısından aktif ve pasif hesaplar ise aşağıdaki
tabloda yer aldığı gibi hareket etmektedir.

Tablo 6.5 Turizm Bilançosu.

Aktif İşlemler
Yabancı turistlerin konaklama harcamaları
Turistlerin ulaştırma işletmelerinde yaptığı
ödemeler
Turistlerin yeme içme için yaptığı ödemeler
Turistik tüketim malları ihracı
Turizm yatırım amacıyla gelen yabancı sermaye
Dış ülkelerdeki turizm yatırımlarının kar transferleri
Yabancılara kiralanan turizm tesislerinin kira gelirleri
Yurt içinde eğitilen yabancı turizm personelinin
eğitim ödemeleri ve diğer harcamaları
Yabancıların yaptıkları turizm amaçlı reklam ve
tanıtma harcamaları
Yabancı turizm işletmelerinden alınan komisyonlar
Dış ülkelerin ulusal turizm ve tanıtma bürolarının
yaptığı tüm harcamalar
Yabancı seyahat bürolarının tüm giderleri
Yabancı ulusal banka ve sigorta kuruluşlarının
yaptıkları komisyon ve prim ödemeleri
Yabancıların rehberlik hizmetleri için yaptığı
ödemeler
Turistlerin eğlence yerlerindeki harcamaları
Turistlerin park müze vb. yerler için ödedikleri giriş
ücretleri
El sanatları ve hediyelik eşya satışları
Diğer döviz girdileri
Borç bakiyesi
Toplam
Pasif İşlemler
Ülke Vatandaşlarının dış ülkelerdeki konaklama
harcamaları
Ülke vatandaşlarının dış ülkelerdeki ulaştırma
işlemlerine yaptıkları ödemeler
Ülke vatandaşlarının yurt dışındaki yeme içme
ödemeleri
Turistik tüketim malları ithali
Turistik tüketim amacıyla yurt dışına çıkan sermaye
Yabancı turizm yatırımlarının kendi ülkelerine kar
transferi
Yabancı ülkede kiralanan turizm amaçlı tesislere
yapılan kira ödemeleri
Yurt dışında eğitilen turizm personelinin eğitim ve
diğer giderleri
Dış ülkede yapılan turizm amaçlı reklam ve tanıtım
giderleri
Yabancı turizm işletmelerine yapılan komisyon
ödemeleri
Dış ülkelerde açılan ulusal turizm ve tanıtma
bürolarının tüm giderleri
Dış ülkelerde yerli işletmelerin büro giderleri
Ülke vatandaşlarının dış ülkelerdeki banka
ve turizm sigorta işletmelerine yaptığı çeşitli
komisyon ve prim ödemeleri
Ülke vatandaşlarının dış ülkelerde rehberlik
hizmeti için yaptığı ödemeler
Ülke vatandaşlarının yurt dışında eğlence yerlerine
yaptığı harcamalar
Ülke vatandaşlarının park müze vb. yerler için
ödedikleri giriş ücretleri
Hediyelik ve hatıra eşya satın alımları
Diğer döviz çıktıları
Alacak Bakiyesi
Toplam

Tablo 6.5 incelendiğinde, turizm sektöründe yapılan işlemlerin aktif ve pasif karakterleri görülmekte-
dir. Bu işlemlerin aktif veya pasif karakterli olması turizmde muhasebe kayıtları açısından çok önemlidir.
Aktif karakterli hesapları, yabancı turistlerin yaptığı harcamalar sonucunda işletmenin kasasına giren para-

166
 6
Turizm Ekonomisi

lar, çekler veya ödeme emirleri olarak tek bir başlık altında toplayabiliriz. Pasif karakterli hesaplar ise ülke
vatandaşlarının yurt dışında yaptıkları harcamalar şeklinde ifade edebiliriz.

Turizm İşletmeleri Tarafından Tutulan Ticari Defterler

Bir önceki bölümde turizmde muhasebe kayıtları yapılırken kullanılan aktif ve pasif karakterli hesaplar
üzerinde durmuştur. Muhasebe defterine kayıt işlemleri yapılırken de bu mantıktan yola çıkılmaktadır.
Turizm sektöründe tutulan defterler, Türk Ticaret Kanunu esaslarına dayanmaktadır.

Tablo 6.6 Ticari Defterler.

Gerçek Kişi Şahıs Şirketleri Anonim Şirketler Limited Şirketler
Yevmiye Defteri Yevmiye Defteri Yevmiye Defteri Yevmiye Defteri
Envanter Defteri Envanter Defteri Envanter Defteri Envanter Defteri
Defteri Kebir Defteri Kebir Defteri Kebir Defteri Kebir
Genel Kurul Toplantı ve Genel Kurul Toplantı ve Genel Kurul Toplantı ve
Müzakere Defteri Müzakere Defteri Müzakere Defteri
Pay Defteri Pay Defteri
Yönetim Kurulu Defteri Müdürler Kurulu Defteri

Tablo 6.6 incelendiğinde, turizm işletmesinin büyüklüğüne göre tutması gereken defterler görülmektedir.
Bu büyüklüklerde yine Türk Ticaret Kanunu esas alınmaktadır. Bu bağlamda değerlendirildiğinde de işlet-
melerin kuruluş türleri üzerinden tuttukları defterler de ortaya çıkmaktadır. Örneğin bir girişimci tarafından
açılmış hediyelik eşya satışı üzerine yoğunlaşmış bir dükkanda yevmiye defteri, envanter defteri ve Defteri
Kebir’in tutulması yeterli olmaktadır. Ancak kıyı şeridinde konumlanmış ve genellikle yabancı misafirler
ağırlayan Limited Şirkete ait 5 yıldızlı bir otelde; yevmiye defteri, envanter defteri, Defteri Kebir, genel kurul
toplantı ve müzakere defteri, pay defteri ve müdürler kurulu defterinin tutulması gerekmektedir.

Yaşamla İlişkilendir

Covid-19 Sürecinde Turizm Sektörüne Yö- Finansmana Erişim Kolaylıkları

nelik Destekler
Bizleri evlerimize kapatan COVID-19 salgını
nedeniyle yaşamımızda hiç karşılaşmadığımız bir
süreç yaşıyoruz. Bu süreç hem birey olarak bizleri,
ailelerimizi etkiliyor hem de toplumları etkiliyor.
Tabi işimizin de etkilenmemesi mümkün değil.
Ülkeleri yönetenler, bir taraftan bu salgını, insan
sağlığına en az zararla atlatmak için çaba sarf eder-
lerken diğer yandan da ülke ekonomilerini ayakta
tutmaya çalışıyorlar. Bunun için çeşitli destek un-
surları açıklıyorlar. Bu yazımızda, bu süreçte dün-
ya da ülkelerin ne tür tedbirler ortaya koyduğunu
özetledikten sonra, bu çerçevede ülkemizdeki tu-
rizm sektörünün yaralanabileceği destek unsurları
ile bu konudaki önerilerimize değineceğim.
Salgın döneminin en önemli sonuçlarından
biri işletmelerin birçoğunun kapanarak nakit akı-
şının tamamen kesilmesi yâda talepteki daralma
nedeniyle nakit akışının önemli ölçüde sekteye uğ-
raması. Bu nedenle işletmelerin ucuz ve hızlı bir şe-
kilde finansmana erişimleri son derece önemli hale
gelmiştir. Bu amaçla;
• Devletler tarafından bu amaçla kullanılmak
üzere fonların tahsisi,
• Krediler üzerindeki vergi gibi maliyet unsur-
larının azaltılması,
• Kredi faiz oranlarının Devlet destekli düşü-
rülmesi,
• Kefaletsiz kredi sağlanması,

167
6
Turizmde Planlama, Projeler, Yatırım, Finansman ve Vergilendirme
• Mevcut kredilerin ödeme vadesinin ötelen-
mesi, gibi tedbirler alınmaktadır.
Vergisel Tedbirler
Salgından etkilenen ülkelerin hemen hepsi-
nin en çok başvurdukları tedbirlerden birisi vergi
ve sigorta primleri gibi benzeri yükümlülük öde-
melerinin ertelenmesidir. Uygulamada bazı ülke-
ler bir ayrım gözetmeksizin tüm vergi ve benze-
ri yükümlülükleri ertelerken, bizde olduğu gibi
bazı ülkeler tüm vergileri değil bazı vergileri erte-
leme kapsamında almaktadır. Yine ülkelerin bir-
çoğunda işletme bazında bir ayrıma gidilmezken,
yine bizde olduğu gibi bazıları ise belirli mükellef
gruplarını kapsam içine almaktadır.
KDV gibi bazı vergi oranlarında geçici süre
için indirimlerin olması, bazı vergilerin geçici sü-
reyle hiç uygulanmaması, Konaklama Vergisi’nde
olduğu gibi yürürlüğe girmesi gereken yeni vergi-
lerin yürürlük tarihlerinin ötelenmesi, yine KDV
gibi vergilerde iade sürecinin hızlandırılması,
indirilemeyen KDV’nin tamamen ya da kısmen
iade edilmesi ülkelerin uyguladıkları vergisel ted-
birlere örnek teşkil etmektedir.
Doğrudan nakit hibe destekler
Ülkelerin özellikle işletmeler için uyguladığı
destek örnekleri çoğunlukla geri alınmak üzere
yapılan finansman destekleri ile yine ilerde öden-
mek üzere sağlanan ertelemelerden oluşmaktadır.
Bununla birlikte bazı ülkelerde hibe mahiyetinde
doğrudan nakit desteklerde yapılmaktadır. Örne-
ğin ülkemizde de uygulanan Kısa Çalışma Öde-
neği buna iyi bir örnektir. İngiltere ve ABD de
olduğu gibi hane başına ya da çalışan başına belli
bir miktar ödeme yapılması bir diğer örnektir.
İstihdamın Desteklenmesine Yönelik Des-
tekler
Gerek devletler gerekse de işletmelerin bu
süreçte en önem verdikleri konulardan biri mev-
cut istihdamın devam ettirilmesi, insanların işsiz
kalmamaları. Bu amaçla ülkelerin en çok baş-
vurduğu yöntem, biz de de olduğu gibi Kısa Ça-
lışma Ödeneği benzeri uygulamalarla Devletin
işletmelerin istihdam maliyetlerinin bir bölümü-
nü karşılamaları. Gerek ülkemizde gerekse tüm
dünyada bu salgından en çok etkilenen sektörle-
rin başında Turizm Sektörü geliyor. Şu anda dün-
yanın yarıdan fazlası evlerinden dışarı çıkmıyor.
168
Dünyadaki ülkeler arası uçuşlar neredeyse durma
noktasına gelmiş durumda. Sektör uzmanlarının
tahmini turizm sektöründe 2020 sezonunun yi-
tirildiği yönünde. Turizm Sektörü konaklama,
seyahat acentesi, ulaşım, yeme-içme, eğlence ve
buralara mal ve hizmet sağlayan birçok alt sektö-
rü içine alan ve bunları etkilen bir sektör. Dola-
yısıyla etkisi oldukça fazla. Bu nedenle de genel
tedbirlere ilave olarak özel tedbirlerin alınması
ve desteklerin verilmesini gerektiren bir sektör.
Ülkemizde 1.5 milyon civarında doğrudan, bu-
nun birkaç katı dolaylı istihdam sağlayan sektör,
yıllık 40 milyar doları bulan döviz girdisiyle de
ekonomimiz için vazgeçilmez bir sektör. Gerekli
önlemler alınmaz ise sadece 2020’yi değil gelecek
birkaç yılı da kaybetme riskimiz var. Bugüne ka-
dar ortaya konan ve Turizm Sektörünü ilgilendi-
ren uygulamalar, destekler şunlardır;
• 518 Sayılı VUK Tebliği ile birçok sektör gibi
Turizm Sektörü Mücbir Sebep sayılan sektör-
ler içerisine alındı. Buna göre Haziran 2020
sonuna kadar verilmesi ve ödenmesi gereken
KDV ve Muhtasar beyanname ve ödemeleri
6 şar ay ertelendi,
• Benzer erteleme Sigorta primleri için de uy-
gulamaya konuldu. - Nisan 2020 de yürürlü-
ğe girmesi gereken Konaklama Vergisi 2021
başına ertelendi,
• Haziran 2020 sonuna kadar ödenmesi ge-
reken irtifak hakkı bedelleri, ecri misil gibi
ödemeler 6 ay ertelendi,
• İç hat uçuşlarında KDV oranı 30.06.2020 ye
kadar %18 den %1’e indirildi, -Kısa çalışma
ödeneğinden diğer sektörler gibi yararlanılabi-
liyor,
• Diğer ülkelerde turizm sektörüne yönelik
olarak ülkemizde uygulanan tedbirler dışın-
da bazı farklı uygulamalarda söz konusudur;
• Almanya, Fransa, Yunanistan da olduğu gibi
bazı ülkelerde peşin ödenen paket tur bedel-
lerinin iadesi yerine Devlet garantili kupon
verilmesi-uygulaması ve buna yönelik tüketi-
ciyi koruma yasalarında değişiklik,
• Avustralya ve Fransa da olduğu gibi sadece
Turizm Sektörünün yararlanabileceği daya-
nışma fonunun oluşturulması,
 6
Turizm Ekonomisi

Neler Yapılabilir? lışma ödeneği uygulaması turizm sektörüne özgü

Ülkemizde yürürlüğe konulan mevcut des-
tekler elbette sektör için çok önemli destekler
ancak sektörü 2020 de ayakta tutabilmek için
yeterli değil. Yapılan vergi ertelemeleri yılsonuna
doğru ödenmesi gereken yükümlülükler olmaya
devam ediyor. 2020 sezonunun kaybedilmesi
durumunda işletmelerden yıl sonu ödeme gücü
beklemek mümkün değil. Dolayısıyla turizm
sektöründe ertelemelerin 2021 sezon sonuna bı-
rakılması gerekmektedir. Özellikle büyük
konaklama işletmeleri tur operatörlerinden 2020
sezonu için önemli tutarlarda avans almış ve bu
avansları da 2020 sezonu için yaptıkları yatırım-
larda harcamış durumdadırlar. İptaller nedeniyle
avansların geri istenmesi önemli bir sorundur.
Burada, bazı Avrupa ülkelerinde olduğu gibi ip-
tallerde iade yerine kupon uygulaması gündeme
gelebilir.
Turizm sektörü sezonluk çalışan bir sektördür.
Bugünlerde işbaşı yapması beklenen çok sayıda
çalışan maalesef iş başı yapamamaktadır. Kısa ça-
olarak farklılaştırılarak hızlıca uygulamaya sokul-
malıdır. Turizm işletmelerinin önemli bir kısmı
indirimli KDV oranı uygulaması nedeniyle genel-
likle Devletten KDV alacaklısı durumundadır. Bu
nedenle KDV iade sisteminin hızlı çalışması çok
önemlidir. Turizm Sektörü için KDV iade sistemi,
bazı dokümantasyon gereklerinin ertelenmesi yo-
luyla hızlandırılabilir. Yine geçmişte de ülkemizde
konuşulan ve Malta gibi bazı ülkelerde de CO-
VİD-19 tedbirleri olarak gündeme gelen sonraki
döneme devreden, yani işletmelerin Devletten
alacağı niteliğinde olan KDV tutarlarının iadesi
işletmelere, devlete ilave yük olmadan finansman
sağlayacaktır. Turizm Katkım Payı ödemeleri er-
telenmemiştir. Bu ödemelerin alınması 2020 için
durdurulmalı, ödenenler de iade edilmelidir.
Kaynak: https://www.pwc.com.tr/tr/medya/ko-
se-yazilari/bilgutay-yasar/covid19-kapsaminda-
turizm-sektoru-icin-uygulanan-destekler.html

Öğrenme Çıktısı
8 Turizme özgü vergisel konuları kavrayabilme

Araştır 5 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Turizm sektöründen topla-

Turizmin diğer sektörlere eko-
nomik etkilerini araştırınız.
Çalıştığınız veya tanıdığınız
nan vergilerle toplanan pa-
bir turizm işletmesinin tut-
ranın yine turizm sektörüne
tuğu ticari defteri paylaşınız.
olan etkilerini ilişkilendiriniz.

169
 6
Turizmde Planlama, Projeler, Yatırım, Finansman ve Vergilendirme

1 Planlamanın aşamalarını kavrayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Turizmde planlama süreçlerini

2 açıklayabilme

Turizmde Planlama

1 Bu sürecin temel olarak dört bileşeni bulunmaktadır. Bunlar bileşenler sırasıyla; mevcut durumun değer-
lendirilmesi, verilerin toplanması, zaman ve planlama hiyerarşisi şeklinde ifade edilmektedir Planlamanın
ilk aşamasında mevcut durumların doğru bir şekilde analiz edilmesi ve değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu
durum genellikle yönetimlerin sorumluluğunda izlenen bir süreçtir. Ancak tek kişinin sorumluluğuna bı-
rakılamayacak derecede de önemlidir. Bu nedenle işbirliği ve koordinasyonu da beraberinde getirmektedir.
Mevcut durum değerlendirildikten sonra sektör veya piyasa ile ilgili verilerin toplanması aşaması gelmek-
tedir. Bu aşamada plan yapılan alanla alakalı nicel ve nitel verilerin toplanması gerekmektedir. Bu durum
yapılacak planın başarıya ulaşması açısından en önemli aşamalardan biridir. Planlamanın diğer aşamasında,
zamanın belirlenmesi gerekmektedir. Konu ile alakalı başarılı bir zaman yönetimi yapılmalıdır. Zamanın
çok geniş tutulmasının planlamanın başarısız olma nedenlerinden biri olduğu göz ardı edilmemelidir. Bu
nedenle kısa ve uzun vade için iki farklı planlama yapılabilir. Bu durum biraz da planlama yapılan alanın
dinamikleriyle yakından ilişkilidir. Alanın dinamiklerine göre kısa vadeli veya uzun vadeli plan yapılmasına
karar verilmesi gerekmektedir. Planlamanın son aşamasında ise planlama hiyerarşisi gelmektedir. Bu aşama-
da yapılan planlar önemlerine göre sıralanmaktadır. İşletme açısından büyük önem teşkil ettiği düşünülen
planların öncelikli hedef olarak belirlenmesi gerekmektedir.

2 Planlama özünde büyük emek gerektiren meşakkatli bir süreç olarak görülmektedir. Söz konusu tu-
rizm olduğunda ise bu süreç daha da karmaşık bir hâle bürünmektedir. Bu nedenle planlama yapılan
husus doğrultusunda bu planlar da çeşitlenmektedir. Dünya Turizm Örgütü’ne göre turizmde planlama;
alan, zaman ve yapıya göre üçe ayrılmaktadır. Alan bakımından yerel, bölgesel, ulusal ve uluslararası
düzeyde planlamalar yapılmaktadır. Zaman bakımından bir yıldan beş yıla kadar olan kısa vadeli planlar,
beş yıldan on yıla kadar olan orta vadeli planlar ve on yıldan daha uzun süreye yönelik yapılan uzun
vadeli planlar şeklinde üç boyut bulunmaktadır. Yapı açısından ise tüm turizm sektörüne yönelik, belirli
bir alt kola yönelik veya mekânsal olmak üzere farklı planlar yapılabilmektedir. Turizmde planlamanın
karışık bir süreç olması yapılacak planlarda sistemli yaklaşımlarının kullanılmasını zorunlu kılmaktadır.
Bu kapsamda öncelikle mevcut durumun belirlenmesi ve işleyişin anlaşılması gerekmektedir. Bu süreci
bir SWOT analizi olarak değerlendirmek mümkündür. Devamında ise ulaşılması hedeflenen amaçların
belirlenmesi gerekmektedir. Diğer aşamada ise belirlenen amaçlara ulaşmak için kullanılması gereken
stratejilere karar verilmelidir. Son aşamada yapılan plan uygulamaya konmaktadır.

170
 6
Turizm Ekonomisi

3 Proje yazım aşamaları konusunda

bilgi sahibi olabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Turizmde Projeler

3 En genel ifadeyle proje kavramı toplumsal hayattaki bir probleme çözüm bulmak amacıyla, başlangıç ve
bitiş tarihleri belli ve bir finansman dâhilinde yürütülen uygulamalı araştırmalardır. Tanımından da anlaşı-
lacağı üzere bir fikrin veya düşüncenin proje olarak değerlendirilmesi için bazı şartları barındırması gerek-
mektedir. Projeler; belirli bir yerde uygulanmalı, belirli bir bütçesi olmalı, belirli bir zaman çizelgesine sahip
olmalı ve yapılacak faaliyetler belirlenmiş olmalıdır.

4 Turizmde yatırım türleri hakkında

bilgi sahibi olabilme

Turizmde yatırım süreçlerini

5 kavrayabilme

Turizmde Yatırım

4 Turizm açısından yatırımlar en genel ifadeyle üç başlık altında ele alınmaktadır. Bunlar; altyapı yatı-
rımları, üstyapı yatırımları ve destek yatırımlarıdır. Altyapı bir yerleşkenin çoğu yeraltında bulunan elekt-
rik, su, telefon, kanalizasyon ve yol gibi imkânlarına verilen genel bir ifadedir. Turizm arz fonksiyonunda
da yer alan altyapı turizm sektörünün gelişmesinde büyük bir önem teşkil etmektedir. Altyapı yatırımları
genellikle devlet eliyle yapılmaktadır. Turizmde yatırım yapılan diğer bir alan ise üstyapı yatırımlarıdır.
Turizm açısından üstyapı denildiğinde otel, tatil köyü, motel, pansiyon, restoran gibi yapılar anlaşılmak-
tadır. Bu yapılar da turizm arzını oluşturmaktadır. Üstyapılar genellikle özel yatırımlar ile inşa edilmek-
tedir. Genel ifadeyle, altyapılar ve üstyapılar turizmin temel bileşenleri olarak kabul edilmektedir. Tu-
rizmde yatırımlar ile ilgili en önemli unsurlardan biri de destek yatırımlarıdır. Bu yatırımlar doğrudan ve
dolaylı şeklinde ikiye ayrılmaktadır. Doğrudan yatırımlar turistlerin dirsek temasında olduğu lokantalar,
restoranlar, barlar, gazinolar, hediyelik eşya mağazaları gibi yatırımlardır. Dolaylı yatırımlar ise doğrudan
turistlere yönelik olmayan ancak turistlerin hayatını da kolaylaştıran yatırımlar olarak ifade edilmektedir.
Bu yatırımlara örnek olarak gıda veya içecek üreten tesisler gösterilebilmektedir.

5 Turizm sektörü hem piyasa özellikleri hem de karakteristik özellikleri açısından büyük yatırımlar gerek-
tiren bir sektördür. Bu nedenle turizm sektörüne yönelik yatırım yapmak isteyenlerin öncelikle Turizm
Bakanlığı’ndan belge almaları gerekmektedir. Diğer taraftan yapılacak bu yatırımların “Turizm Yatırım
ve İşletmeleri Nitelikleri Yönetmeliği” tarafından ortaya konmuş koşullara da uygun olması gerekmek-
tedir. Turizmde yatırım süreçleri ise; araziye karar verilmesi ön izin ve Turizm Yatırım Belgesi alınması,
inşaat faaliyetlerinin başlaması ve Turizm İşletme Belgesi alınması şeklinde ilerlemektedir.

171
 6
Turizmde Planlama, Projeler, Yatırım, Finansman ve Vergilendirme

6 Turizmde finansman konusunda bilgi

sahibi olabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Turizmde çağdaş finansman

7 tekniklerini kavrayabilme

Turizmde Finansman

6 Türkiye ihracat kalemindeki yeri ile ilgili veriler incelendiğinde ise Türkiye ihracatının yaklaşık %20’sinin
turizmden sağlandığı görülmektedir. Finansman kişilerin veya kurumların yaptığı ticari faaliyetler sonu-
cunda elde ettikleri kazançlara verilen genel bir kavram olarak ifade edilmektedir. Turizm ülkeler açısından
önemli bir gelir kaynağıdır. Bu nedenle de finansman ile yakından ilişkilidir.

7 Turizm sektörü yapısı gereği finansmana yoğun ihtiyaç duyulan bir sektördür. Sektörde yaşanan fi-
nansal sorunların temelinde ise öz sermaye eksikliği yer almaktadır. Turizm arzı kısa dönemde değiştiri-
lemeyen bir yapı gösterdiği için de turizm sektörüne yönelik finans kaynakları genellikle orta vadeli ve
uzun vadeli olarak finanse edilmektedir. Finansman ile ilgili kararlar işletmenin karlılığı ve rekabet gücü
üzerinden doğrudan etkili olmaktadır. Buradan hareketle, son yıllarda sıklıkla kullanılan çağdaş finansal
teknikler ise Barter, Leasing, Factoring, Forfaiting, Opsiyon, Risk sermayesi, Futures, Forward ve Swap
olarak ifade edilmektedir.

8 Turizme özgü vergisel konuları

kavrayabilme

Turizmde Vergilendirme

8 Turizme özgü vergisel konular şu şekilde sıralanmaktadır; Gelen Turlardan Alınan KDV, Giden Turlardan
Alınan KDV, Turist Rehberlerine Yapılan Ödemeler, Kira Kapsamında Değerlendirilen Ödemeler, Altyapı
Katılım Payı Ödemeleri, Devletten Alınan Haklara Yönelik Ödemeler, İndirimli KDV Oranı İadeleri, Üc-
retsiz Oda Tahsisleri, Yurt Dışı Reklam ve Katalog Katkı Payı Harcamaları, Erken Rezervasyonda Ödenen
Avanslara Yönelik Düzenlemeler, Turistik Mağazalara Müşteri Bulma ve Götürme Hizmetlerine Yönelik
Ödemeler, Otel Yönetim Ücretleri, Bahşişlere Yönelik İşlemler, Rezervasyon İptallerinden Kalan Ücretler,
Reklamasyon Giderleri, Şüpheli Ticari Alacaklar, Turizm Sektörüne Yönelik Amortisman Ödemeleri, Te-
darik Gider Pusulası, Müstahsil Makbuzuna Yönelik İşlemler, Otellerin Bünyesinde Yer Alan Mağazaların
Kira İşlemleri, Promosyon Uygulamaları, Yurt Dışına Yapılan Yönetim ve Franchise Ödemeleri, Yurt Dışına
Ödenen Site Üyelik ve Yazılım Kullanım Bedelleri, Mesleki Birliklere Ödenen Aidatlar, Esas Faaliyet Konu-
su Kapsamına Girmeyen Giderler.

172
 6
Turizm Ekonomisi

1 Aşağıdakilerden hangisi planlamanın bileşen- 6 Projelerin en önemli amacı aşağıdakilerden

lerinden biri değildir? hangisidir?

neler öğrendik?
A. Durumun değerlendirilmesi A. Tarih bilincini geliştirmek
B. Verilerin toplanması B. Milli geliri artırmak
C. Mekân C. Toplumun yaşam kalitesini artırmak
D. Zaman D. Sürdürülebilirliği sağlamak
E. Planlama hiyerarşisi E. Toplumlar arası iletişimi güçlendirmek

2 Aşağıdakilerden hangisi başarılı bir planlama- 7 Aşağıdakilerden hangisi turizmde yatırım sü-
da bulunması gereken özelliklerden biri değildir? reçlerinden biri değildir?
A. Amaca yönelik olması A. Araziye karar verilmesi
B. Çok uzun süreci kapsaması B. Ön izin ve turizm yatırım belgesi alınması
C. Esnek olması. C. İnşaat faaliyetlerinin başlaması
D. Dengeli olması D. Personellerin belirlenmesi
E. Ulaşılabilir olması E. Turizm işletme belgesi alınması

3 Aşağıdakilerden hangisi turizm planlaması- 8 Aşağıdakilerden hangisi turizmde yatırım

nın hedeflerinden biri değildir? yeri olasılıklarından biri değildir?
A. Turizm yatırımları için gerekli harcamaları ar- A. Arazinin yatırımcıya ait olması
tırmak B. Yatırımcının araziyi satın alması
B. Turizmden kazanılan döviz miktarı artırmak C. Herhangi bir KTKGB ve TM içindeki orman
C. Turizm kaynaklarının korunmasını sağlamak arazilerinin tahsisi
D. Turistlerin memnuniyet düzeyini artırmak D. Herhangi bir KTKGB ve TM dışındaki kamu
E. Toplumda sosyal gelişme sağlamak arazilerinin tahsisi
E. Herhangi bir KTKGB ve TM dışındaki orman
4 Aşağıdakilerden hangisi turizm planlama sü- arazilerinin tahsisi
recinin aşamalarından biri değildir?
A. Sektöre yönelik çalışmaları 9 Aşağıdakilerden hangisi şahıs şirketlerinin
B. Piyasanın analiz edilmesi tutması gereken defterlerden biri değildir?
C. Master planlama A. Leasing
D. Değerlendirme ve yönetim B. Factoring
E. Vergilendirme süreçleri C. Porter
D. Forfaiting
5 Aşağıdakilerden hangisi projelerin taşıması E. Swap
gereken özelliklerden biri değildir?
A. Belirli bir yerde uygulanmalı. 10 Aşağıdakilerden hangisi şahıs şirketlerinin
B. Belirli bir bütçesi olmalı. tutması gereken defterlerden biri değildir?
C. Belirli bir zaman çizelgesine sahip olmalı. A. Yevmiye defteri
D. Yapılacak faaliyetler belirlenmiş olmalı. B. Pay defteri
E. Tekrarlanabilir olmalı. C. Envanter defteri
D. Defteri kebir
E. Genel Kurul Toplantı ve Müzakere Defteri

173
 6
Turizmde Planlama, Projeler, Yatırım, Finansman ve Vergilendirme

1. C Yanıtınız yanlış ise “Turizmde Planlama” ko- 6. C Yanıtınız yanlış ise “Turizmde Projeler” ko-
nusunu yeniden gözden geçiriniz. nusunu yeniden gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı

2. B Yanıtınız yanlış ise “Turizmde Planlama” ko- 7. D Yanıtınız yanlış ise “Turizmde Yatırım” ko-
nusunu yeniden gözden geçiriniz. nusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. A Yanıtınız yanlış ise “Turizmde Planlama” ko- 8. C Yanıtınız yanlış ise “Turizmde Yatırım” ko-
nusunu yeniden gözden geçiriniz. nusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. E Yanıtınız yanlış ise “Turizmde Planlama” ko- 9. C Yanıtınız yanlış ise “Turizmde Finansman”
nusunu yeniden gözden geçiriniz. konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. E Yanıtınız yanlış ise “Turizmde Projeler” ko- 10. B Yanıtınız yanlış ise “Turizmde Vergilendir-
nusunu yeniden gözden geçiriniz. me” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

174
 6
Turizm Ekonomisi

Araştır Yanıt
6 Anahtarı

Turizmde plan uygulamaya konduktan sonra da geribildirimlerle geliştirilme-

ye devam etmektedir. Sürecin daha iyi yönetilmesi için modeller oluşturul-
ması gerekmektedir. Bu modellerden biri Olalı (1990) tarafından ortaya ko-
Araştır 1 nan modele dayalı turizm planlama süreç modelidir. Bu model ise; Konunun
belirlenmesi, Durumun değerlendirilmesi, Sektör çalışmaları, Piyasa analizi,
Kavramsal planlama, Plana karar verme, Master planlama, Yükümlülükler,
Uygulama planı Değerlendirme ve Yönetim’den oluşmaktadır.

Turizm birçok alanla ilişkili bir sektördür. Bu özelliği nedeniyle de birçok

farklı sektörle işbirliği içerisinde çalışmalar yapılmasına imkân vermektedir.
Turizm alanına proje desteği verebilecek başlıca kurumlar ise; TÜBİTAK,
Araştır 2 Avrupa Birliği, Bölgesel Kalkınma Ajansları ve yerel yönetimler tarafından fi-
nanse edilen kuruluşlardır. Ayrıca Üniversitelerin Bilimsel Araştırma Birimleri
tarafından da ilgili projeler finanse edilebilmektedir.

Turizm sektöründe yatırım süreçlerine başlarken ilk aşamada araziye karar ve-
rilmesi gelmektedir. Yatırım yerinin yani arazinin tahsisi için 5 farklı olasılık
bulunmaktadır Bunlar; Arazinin yatırımcıya ait olması, Yatırımcının araziyi
Araştır 3 satın alması, Herhangi bir KTKGB ve TM içindeki kamu arazilerinin tahsisi,
Herhangi bir KTKGB ve TM dışındaki kamu arazilerinin tahsisi Herhangi bir
KTKGB ve TM dışındaki orman arazilerinin tahsisidir.

Turizm sektöründe işletme yatırımları büyük maliyetler gerektirmektedir. Ay-

rıca turizm piyasası da kuruluş aşamasın finansman desteğine ihtiyaç duyulan
Araştır 4 bir sektördür. Buradan hareketle, son yıllarda sıklıkla kullanılan finansal yön-
temler Leasing, Factoring, Forfaiting ve Swap olarak ifade edilmektedir.

Turizm büyük ve küçük olmak üzere 54 sektörle doğrudan etkileşim halin-

dedir. Özellikle tarım sektörü başta olmak üzere, sanayi ve hizmetler sektörü
üzerinde ekonomik etkiler meydana getirmektedir. Turizm sezonunda artan
tarımsal ürün talebi bölge insanının daha kaliteli mal ve hizmet arzıyla birlik-
Araştır 5 te yerel halkın gelirlerinin artmasını sağlamaktadır. Ayrıca turizmin tüketim
malı ve ara malı üreten sanayiler üzerinde de önemli bir etkisi bulunmaktadır.
Bir bölgedeki turizm hareketlerinin, harcama-gelir ilişkisi yoluyla hizmet sek-
törüyle de niteliksel ve niceliksel gelişmelere neden olur. Diğer taraftan turizm
dolaylı etkilerle de sektörler üzerinde ekonomik etkiler yaratabilmektedir.

175
6
Turizmde Planlama, Projeler, Yatırım, Finansman ve Vergilendirme

Kaynakça
Arslan, E. (2010). Kalkınma Ajansları ve Kalkınma
Ajanslarının Türkiye Ekonomisine Beklenen
Katkıları. Kamu-İş Dergisi, 11(3), 85-108.
Buckley, R. (2000). Tourism is the Most Fragile
Environments. Tourism Recreation Research, 25(1),
31-40.
Ceylan, A. (2003). Finansal Teknikler. Bursa: Ekin
Kitabevi.
Demir, C. ve Yılmaz, M. K. (2010). Stratejik Planlama
Süreci ve Örgütler Açısından Önemi. Dokuz Eylül
Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Dergisi, 25(1), 69-88.
Erol, E. ve Oğuz, Y. E. (2017). Turizmin İhracat
ve İthalata Etkisinin Belirlenmesine Yönelik
Karşılaştırmalı Bir Analiz: Türkiye Örneği. Journal
of Recreation and Tourism Research, 4(4), 118-133.
Fedai, R. (2016). Devlet Planlama Teşkilatı’ndan
Kalkınma Bakanlığı’na: Planlama Anlayışında
Yaşanan Değişim. Sosyal Bilimler Dergisi, 3(9),
410-422.
İçöz, O., Var, T. ve İlhan, İ. (2019). Turizm Planlaması
ve Politikası: Turizmde Bölgesel Planlama. 3. Baskı.
Ankara: Detay Yayıncılık.
Koçel, T. (2015). İşletme Yöneticiliği. 14. Baskı.
İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
Müftüoğlu, T. (1999). İşletme İktisadı. Ankara: Turhan
Kitabevi.
Olalı, H. (1990). Turizm Politikası ve Planlaması.
İstanbul: Yön Ajans.
Örten, R. (2000). Finansal Türev Ürünler ve
Muhasebe İlkeleri. Muhasebe ve Bilim Dünyası
Dergisi, 2(4), 1-14.
Özen, T. (1998). Turizm Yatırımları. İstanbul: Özkan
Ofset Yayınları.
Poyraz, E. (2011). Büyük Ölçekli Otel İşletmelerinin
Orta ve Uzun Vadeli Fon Temini Sorunu ve
Sermaye Piyasalarına Açılma Eğiliminin Analizi
İçin Yönetici Tutumlarının Araştırılması.
Muhasebe ve Finansman Dergisi, 37, 142-152.
Poyraz, E., Engin, K. ve Bulut, Z. A. (2006).
Konaklama İşletmelerinin Çağdaş Finans
Tekniklerinden Yararlanma İmkânları (Güney
Ege-Akdeniz Örneği). Mevzuat Dergisi, 99, 1-16.
Soykan, F. (2000). Turizm Coğrafyası ve Turizm
Planlaması. Ege Coğrafya Dergisi, 11, 39-55.
Usta, Ö. (2001). Genel Turizm. İzmir: Anadolu
Matbaacılık.
Ünal, Ç. (2014). Sosyal Proje Geliştirme. Ankara:
Pegem Akademi.
Yazıcı, K. (2014). Kamuda Stratejik Planlamanın
Başarısız Olma Nedenleri ve Çözüm Önerileri.
Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler
Fakültesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi,
28, 134-171.

İnternet Kaynakları
Avrupa Birliği Başkanlığı. (2020). ab.gov.tr/ab-bakanligi-projeleri_46008.html. Erişim tarihi: 14.05.2020.
Cangöz, A. ve Teksoy, T. (2014). Turizm Sektörüne Özgü Vergisel Konular. www2.deloitte.com. Erişim tarihi:
12.05.2020.
Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2020). yigm.ktb.gov.tr/TR-9540/turizm-yatirimi-yapmak-istiyorsaniz.html.
Erişim tarihi: 22.05.2020.
Serhat Kalkınma Ajansı. (SERKA). serka.gov.tr. Erişim Tarihi: 12.05.2020.
TUBİTAK. (2020). tubitak.gov.tr. Erişim tarihi: 17.05.2020.
Türk Ticaret Kanunu. (2020). ticaretkanunu.net. Erişim Tarihi: 19.05.2020.
Türkiye Turizm Yatırımcıları Derneği. (2020). ttyd.org.tr/tr/turizmde-yatirim-sureci. Erişim Tarihi: 22.05.2020.
Vergi Mükellefi Savunucuları Derneği. (VERSAV). versav.org.tr. Erişim Tarihi: 03.05.2020.

176
 Bölüm 7
Turizm, Ekonomik Büyüme, Refah ve
Sürdürülebilir Çevre
öğrenme çıktıları

1 2
Turizm ve Ekonomik Büyüme
1 Ekonomik büyüme kavramını Turizm ve Refah
açıklayabilme 2 Refah kavramını açıklayabilme

3
Turizm ve Sürdürülebilir Çevre
3 Sürdürülebilir çevre kavramını
açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • Turizm • Ekonomik Büyüme • Çevre • Sürdürülebilirlik • Refah

178
 7
Turizm Ekonomisi

GİRİŞ
Günümüz ekonomileri turizmi içine alan bölgesel kalkınma planları oluştururken turizmin ekonomik,
sosyal, kültürel ve çevresel etkilerini de göz önünde bulundurmaktadır. Söz konusu etkiler bölgeler arası
kalkınma farklarını giderebildiği gibi refah artışına da yol açmaktadır.
Bu bölümde iktisadi büyüme, refah, çevre ve sürdürülebilirlik kavramları açıklanacak ve bu kavram-
ların turizm ile olan ilişkisi üzerinde durulacaktır. Önceki ünitelerde mikro ve makro boyutuyla turizm
konularına değinmiş kaynakların etkin kullanımı ve tam kullanımını ele alınmıştı. Bu ünitede ise incele-
yeceğimiz konular arasında turizmin ekonomide oluşturduğu büyüme ve refah etkilerinin yanı sıra sürdü-
rülebilir çevre açısından önemi ele alınacaktır.

TURİZM VE EKONOMİK BÜYÜME

Sınırsız ihtiyaçların en azından bir kısmının karşılanması için, insan toplulukları üretim faaliyetleri ger-
çekleştirir. Üretim, girişimcinin emeğini kullanarak, belirli bir zaman içerisinde toprak, işgücü ve sermaye
faktörlerinin mal ve hizmete dönüştürülmesi sürecidir.
Bir toplumun üretim imkânları eğrisi, mevcut tüm kaynakları kullanarak üretebileceği maksimum (en
çok) ürün bileşimlerini göstermektedir. Bu kapsamda tüketim kavramını hatırlamakta fayda vardır. Tüketim
mal ve hizmetlerin, insan ihtiyaçlarını gidermesi amacıyla nihai kullanımı ifade etmektedir. Konuyu hemen
bir örnekle somutlaştıralım. Tablo 7.1, sermaye ve tüketim malları üreten ve üç işçisi bulunan bir ekonomi
olduğu varsayımı ile türetilmiştir. Tablo, her bir maldan ne kadar üretilebileceğini gösteren değerleri içermek-
tedir. Bir ekonomide sermaye ve tüketim malları üretimi arasında bir tercih yapılması olasıdır. Tablo 7.1, üç
işçinin çalışması durumundaki sermaye ve tüketim malları üretiminin çeşitli bileşenlerini göstermektedir.

Tablo 7.1 Üretim İmkânları.

Sermaye Malları İşçiler Çıktı Tüketim Malları İşçiler Çıktı
3 14 0 0
2 11 1 11
1 7 2 13
0 0 3 16

Tablo 7.1.’deki değerler, ekonominin bir maldan daha fazla üretebilmesinin, diğer maldan daha az
üretmesine bağlı olduğunu göstermektedir.
Şekil 7.1, bir ekonominin üretebileceği en çok sermaye ve tüketim malları üretim bileşenlerini göster-
mektedir. Grafiğin Y ekseni, üretilen sermaye mallarının miktarını ve X ekseni ise üretilen tüketim malla-
rının miktarını göstermektedir.

A
14 T
Sermaye Malları

11
Üretim İmkânları Eğrisi
7 F

B
0 111316 Tüketim Malları

Şekil 7.1 Üretim İmkânları Eğrisi.

179
7
Turizm, Ekonomik Büyüme, Refah ve Sürdürülebilir Çevre
Şekil 7.1’de A noktası sermaye malları üretimi-
nin 14 birim, tüketim malları üretiminin 0 birim
olduğu bileşimdir. Ekonomi yalnızca A noktasın-
da ise tüketim malları üretilmeyecek, mevcut tüm
kaynaklar sermaye malları üretiminde kullanılacak-
tır. B noktası sermaye malları üretiminin 0 birim,
tüketim malları üretimin 16 birim olduğu bileşimi
göstermektedir.
Ekonomi yalnızca B noktasında ise bu kez ser-
maye malları üretilmeyecek, mevcut tüm kaynak-
lar tüketim malları üretiminde kullanılacaktır. E
ve F noktaları ise diğer üretim bileşenlerini temsil
etmektedir. Üretim imkânları eğrisi üzerinde A
noktasından E noktasına, E noktasından F nokta-
sına geçişlerin her biri, bir işçinin sermaye malları
üretiminden tüketim malları üretimine geçmesi
anlamına gelmektedir. Üretim imkânları eğrisinin
eğimi aynı zamanda fırsat maliyetini ifade etmek-
tedir. Üretim imkânları eğrisinin eğimi bir maldan
bir birim daha fazla üretmek için diğer maldan ne
kadar feda edilmesi gerektiğini ifade etmektedir.
Üretim imkânları eğrisi ve eğri içerisinde kalan
tüm noktalar mevcut teknoloji altında üretilebi-
lecek sermaye ve tüketim mallarının bileşenlerini
göstermektedir. Z gibi bir noktada üretim yapmak,
yani üretim imkânları eğrisi altında bir noktanın
tercih edilmesi, kaynakların israf edilmesidir. Bu
durum kaynakların tam istihdam edilmediği veya
etkin olarak kullanılmadığını ifade etmektedir.
T noktası gibi bir nokta ise üretimde kullanılan
mevcut girdiler veri olarak kabul edildiğinde, üre-
timin gerçekleştirilmesinin mümkün olmadığını
göstermektedir.
Girdi, firmaların satın aldıkları ve üretime
dönüştürdükleri mal ve hizmetlerdir.
Gayri safi milli hâsıla ise hangi ülkede hizmet
verdiklerine bakılmaksızın, belirli bir dönemde,
ülke vatandaşlarının üretmiş olduğu tüm mal ve
hizmetlerin parasal ifadesidir. Konuyu anlatılan-
lar üzerinden büyüme üzerine getirecek olursak
ekonomik büyümenin reel GSYİH büyüklüğü
ile açıklandığını söyleyebiliriz. Gayri Safi Yurt İçi
Hâsıla ülke sınırları içerisinde kimin ürettiğine ba-
kılmaksızın, belirli bir dönemde üretilen tüm mal
ve hizmetlerin parasal ifadesidir. GSYİH nominal
ve reel olmak üzere kendi içinde ikiye ayrılır. Nomi-
180
nal GSYİH mal ve hizmetlerin toplam tutarı, üre-
tildikleri yılın fiyatları cinsinden ve reel GSYİH ise
temel bir yılın piyasa fiyatları üzerinden hesaplanır.
Diğer yandan reel hasıla bir ülkedeki nüfusa bölün-
mesi ile kişi başına reel hasıla değeri elde edilir.
Gayri Safi Yurt İçi Hâsıla (GSYİH): Ülke
sınırları içerisinde kimin ürettiğine bakıl-
maksızın, belirli bir dönemde üretilen tüm
mal ve hizmetlerin parasal ifadesidir.
Kişi Başına Reel Hasıla Değeri: Reel hasıla
bir ülkedeki nüfusa bölünmesidir.
Böylece reel GSYİH üretilen mal ve hizmetlerin
miktarındaki değişimi ifade eder. O zaman, bir ül-
kede belirli bir dönemde mal ve hizmetlerin üretilen
miktarlarında ortaya çıkan değişimler ekonomik bü-
yümedir. Büyüme oranı ise bir dönemde gayri safi
yurt içi hâsılada ortaya çıkan değişimin yüzdesidir.
Ekonomik büyüme; bir ülkede belirli bir
dönemde mal ve hizmetlerin üretilen mik-
tarlarında ortaya çıkan değişimlerdir.
Diğer bir ifade ile ekonomik büyüme bir eko-
nomideki toplam çıktı artışıdır. Yani ekonominin
yeni kaynaklar yaratarak veya var olan kaynakları
etkin kullanarak daha fazla üretmeyi öğrenmesidir.
Bu sayede daha fazla işgücü ve sermaye stoku artışı
söz konusu olmaktadır. Yeni makine ve teçhizatın
kullanımı da verimlilik artışı sağlamaktadır. Konu-
yu bir örnek ile somutlaştıralım.
2020
Turistik Tesis Sayısı
2010
1990
0 Yatak Sayısı
Şekil 7.2 Ekonomik Büyüme.

Turizm Ekonomisi
Şekil 7.2, bir ekonominin turistik tesis sayısı ve
yatak sayısı gibi iki turistik mal ürettiği varsayımın-
dan hareketle çizilmiştir. Şekil 7.2’de grafiğin Y ek-
seninde, üretilen yıllık turistik tesis sayısı miktarını
ve X ekseninde ise üretilen yatak sayısı miktarı gös-
terilmiştir. Ekonomik büyüme ile bir ekonominin
üretim imkânları eğrisi 1990 yılından 2020 yılına
gelindiğinde yukarı ve sağa doğru kaymıştır. Bu
durumda yıllık turistik tesis sayısı ve yatak sayısı
üretiminin, emek ile toprak miktarındaki değişim-
den ve verimlilik etkisiyle ortaya çıktığı ifadesi de
yanlış olmaz.
Ekonomi tam istihdam iken yeni üretim fak-
törlerinin ilave edilmesi veya teknolojik gelişme
ile var olan üretim kapasitesinin genişlemesi uzun
dönemli büyümeyi ifade eder. Ekonomi eksik is-
tihdamdayken talep artışı ile ortaya çıkan kapasite
kullanım oranlarındaki yükseliş ise kısa dönemli
büyümedir. Böylece ekonomik büyüme üretim
faktörlerinin miktar olarak artışı ve üretim faktör-
lerinin niteliğinin iyileşmesi olarak iki şekilde ger-
çekleşir. İstikrarlı bir büyüme için bireye karar ver-
me hakkının tanıyan, toplumsal işbirliği ve uyumu
gerçekleştiren, refah artışını adil dağıtan ve beşeri
gelişmeyi sürekli kılan bir ekosistem önem taşır. Yeri
gelmişken etkinlik ve verimlilik kavramlarını da he-
men hatırlayalım. Etkinlik bir ekonominin kendi
toprağı, sermayesi ve emeğini üretim sürecine dâhil
ederek tam istihdamda çalışıyor olması durumudur.
Verimlilik ise çalışma saati başına gerçekleşen üre-
timdir. Yani bir saatte ortalama bir işçi tarafından
gerçekleştirilen üretimin toplam miktarıdır.
Uzun dönemli büyüme: Ekonomi tam is-
tihdam iken yeni üretim faktörlerinin ilave
edilmesi veya teknolojik gelişme ile var olan
üretim kapasitesinin genişlemesidir.
Kısa dönemli büyüme: Ekonomi eksik istih-
damdayken talep artışı ile ortaya çıkan kapa-
site kullanım oranlarındaki yükseliştir.
Ekonomik Büyümenin Çarpanları
Mal ve hizmetler ile bunların elde edilmesinde
gerekli olan araç veya faktörler üretim faktörleri idi.
Üretim Faktörlerini dört grupta toplamak müm-
kündür. Toprak (doğal kaynaklar): Yer altı, yeryüzü
7
ve yer üstü kaynaklarıdır. İşgücü (beşeri kaynak-
lar): Mal ve hizmet üretiminde harcanan bedensel
ve zihinsel çabaların tümüdür. Sermaye: Sermaye
makine, hammadde, araç ve gereçler gibi üretime
pazarlamaya ve mal ve hizmetlerin dağıtımına yar-
dımcı olan üretilmiş üretim araçlarının tamamıdır.
Girişimcilik: Toprak, emek ve sermayenin organize
edilerek mal ve hizmet üretim çabasıdır.
Ekonomik Kalkınma
Sanayi devrimi, ülkeler arasında gelir düzeyi ve
yaşam standartları açısından farklar oluşturmuştur.
Ülkelerin bu farkı kapama ve zenginleşme çabala-
rı ise kalkınma iktisadı konusu altında incelenir.
Kalkınma iktisadının temel bileşenleri dönüşüm
(katma değer yaratacak biçimde), refahın artışı ve
adil dağılımından oluşur. Dönüşüm ve yüksek re-
fah için nüfus artış hızı, doğal kaynakların etkin
kullanımı, nitelikli işgücü, sermaye birikimi ve
mali kurumların güçlü bir yapıda olması önem
taşır. Kalkınma, bir toplumun ekonomik, sosyal,
kültürel, politik ve teknolojik gelişimini ifade eder.
Büyüme ve kalkınma kavramlarının birbirleri ile
karıştırılmaması adına büyümenin fiziki (miktar)
artışı; kalkınmanın ise büyümeyi de içeren konu-
lardaki yapısal bir dönüşümdür.
Büyüme ve kalkınma konusunu turizm açısın-
dan değerlendirildiğinde turizmin, bir ekonomide
kalkınmanın finansmanı ve dönüşümün (alt ve
üst yapı) sağlanmasında önemli bir yer teşkil ettiği
görülür. Dolayısıyla turizm hareketliliği mikro ve
makro etkiler olarak, ekonomik, sosyo-kültürel ve
çevresel etkiler yarattığı söylenebilir. Öte yandan
turizm piyasasında turizm arzı ile turizm talebi sü-
rekli bir etkileşim halindedir. Özellikle yaşam tarz-
larının tanınması adına bu sürekli etkileşim kültü-
rel değiş tokuşu da beraberinde getirir.
Düşük ve orta gelir grup ülkelerde, ekonomik
kalkınmanın sağlanabilmesinin önceliklerinden biri
ihracattır. Turizm sektöründe ise bu durum turist
çekebilme anlamına gelir. Önceki konulardan ha-
tırlanacağı üzere turist çekebilme ülkeye döviz girişi
yaratırken ekonomide pozitif etkiler oluşturmak-
taydı. Bu durum aslında turizm adına ihracat olarak
düşünülebilir. Diğer etkilerden biri de dış ödemeler
bilançosu açıklarını giderme noktasında idi.
Turizmin ekonomik büyüme açısından katkıları-
nı tekrardan hatırlayacak olursak (bknz ünite 4, 5);
181
7
Turizm, Ekonomik Büyüme, Refah ve Sürdürülebilir Çevre

• Millî gelire katkısı: Turizm yarattığı doğrudan ve dolaylı gelirler refah artışına katkı sunarken nüfus
artış hızından fazla olması önem taşır.
• İstihdama katkısı: Turizmin emek yoğun bir sektör olması nedeniyle ekonomideki tüm üretim fak-
törlerinin üretime katılması katlı oluşturur.
• Fiyat istikrarına katkısı: Turistik talebi gögüslemeye ilişkin artan üretim, fiyatlar genel düzeyinde
oluşabilecek etkileri azaltır.
• Sektörel dengelere katkısı: Turizm hareketlilik arttıkça sanayi üretimi yavaşlayacağından çevresel du-
yarlılık artar. Bu durum etkin kaynak dağılımı ile sürdürülebilir turizm kavramını da ortaya çıkarır.
• Ödemeler dengesine katkısı: Turizm hareketliliği ile birlikte ortaya çıkan döviz gelirleri ülkenin öde-
meler bilançosundaki açıklarını azaltma yönünde pozitif katkılar sunar.
• Sosyal adalete katkısı: Turizmin gelişmesi ile birlikte yoksul kesimin dolayısıyla hanehalkı gelirinin
yükselmesine yol açar.
• Bölgeler arasında gelişmişlik farklarının kapatılmasına katkısı: Turistik hareketlilikle birlikte ortaya
çıkan kültürel etkileşim sosyal gelişimi artırır.

Yaşamla İlişkilendir

Covid-19 küresel turizm sektörünü ve ve Çekya gibi ülkeler tarafından başvurulan el

Türkiye’yi nasıl etkileyecek?
Türkiye’nin Covid-19 nedeniyle ortaya çıkan
fırsatlardan yararlanması turizm sektöründe yeni-
likleri beraberinde getirecektir. Değişen alışkan-
lıklara bağlı olarak reforme edilecek turizm sektö-
rü, sağlığı temel alan bir perspektifle gelişecektir.
2019 yılının son günlerinde Çin’in Hubey
eyaletinin Vuhan kentinde ortaya çıkan ölümcül
yeni tip koronavirüs (Covid-19), küresel ulaşım
ağı nedeniyle hızlı bir şekilde yayıldı. Bulaşma
hızı nedeniyle hükümetleri çaresiz bırakan salgın,
dünya ekonomisinde ani şokların yaşanmasına
sebep oldu. FED’in faiz indirimlerini takip eden
dünya merkez bankaları, piyasaya 2008 krizin-
den beri görülmemiş miktarlarda para enjekte
ederken, ülkeler salgınla mücadele büyük ölçüde
kendi başlarına kaldılar. Şehirlerin karantinaya
alındığı, uluslararası panik nedeniyle ulusal para
birimleri ve borsaların ani çöküşler yaşadığı, tale-
bin azaldığı ve ekonomik aktivitenin zayıfladığı
mevcut konjonktür, küresel bir krizin ayak sesle-
rini andırıyor. Ticaret ve tedarik zincirini tehdit
eder hale gelen panik ortamı ve kısıtlamalar ise
yalnız kalan hükümetleri kendi ulusal kaynak-
larıyla baş başa bırakmış durumda. Gerekli tıb-
bi malzeme ve gıda ürünlerinden yoksun kalan
devletler çareyi kamu merkezli el koyma uygula-
malarında arıyor. Ancak İtalya, Almanya, ABD
koyma uygulamaları salgının yayılma hızını dü-
şürmekten uzak. Güney Kore, Japonya, Singa-
pur, Hong Kong ve Vietnam modelleri ise daha
başarılı örnekler olarak ön plana çıktılar. Virüsün
yayılma hızını, erkenken aldıkları sıkı tedbirlerle
kıran Doğu Asya ülkeleri, salgınla mücadelede
diğer ülkelerden pozitif anlamda ayrılıyorlar.
Dünya ekonomisinin büyük bir bölümünü
oluşturan Avrupa ve Kuzey Amerika’da alınan
karantina kararları ekonomik aktivitenin azal-
masına sebep olurken küresel talep neredeyse
bütün sektörlerde düşüş göstermekte. Bu talep
daralmasına bağlı olarak, şimdiden 195 milyon
kişi işini kaybetmiş durumda. Kısa bir süre içinde
işsizlik rakamlarının çift haneye ulaşması krizin
etkilerini artırdı ve salgının sebep olduğu prob-
lemler kronik bir hale geldi. Gelecek dönemde
hükümetlerin ana gündem maddelerinden biri
olacak istihdam ve işsizlik, uzun yıllar sürecek bir
kriz sürecine işaret ediyor. Ortaya çıkan küresel
krizin etkilerini kestirmenin zorluğu ise turizm
sektörü açısından daha vahim bir duruma işaret
ediyor. Zira insanların bu tür kriz durumlarında
vazgeçtiği ilk harcama kalemi, lüks bir tüketim
ürünü olan turizmdir. Ayrıca Covid-19 sebebiyle
ulaşımın kısıtlanması sektörü derinden etkilemiş
ve tüketicileri turizm harcamalarından uzaklaş-
tırmıştır. Sektörde istihdam edilen 100 milyon-

182

Turizm Ekonomisi
dan fazla kişinin işine tehdit oluşturan virüs, aynı
zamanda diğer hizmet sektörü ağırlıklı alanlara
da zarar verebilecek potansiyele sahip. Dünya
ekonomisinin yüzde 10,4’ü kadar bir hacme sa-
hip olan turizm sektörü 319 milyon kişiye istih-
dam sağlıyor. 2019 yılı rakamlarına göre küresel
ekonomide yaratılan iş sahalarının yüzde 20’sini
oluşturan turizm sektörü, dünya istihdamının ise
yüzde 10’unu kapsıyor.
Dünya ekonomisinde turizm
Dünya’da sanayiden sonra ikinci büyük
ekonomik sektör olan turizm ABD, Almanya,
Japonya, Fransa, İngiltere ve Türkiye gibi ülke-
ler için ekonominin itici çarklarından. Örneğin
Avrupa genelinde 2,2 trilyon dolarlık hacme sa-
hip olan turizm sektörü, Asya’daysa 2,1 trilyon
dolarlık bir ekonominin oluşmasına katkı sağlı-
yor. Küresel ekonomide 2018’de 2,75 ve 2019’da
2,84 trilyon dolarlık bir yer kaplayan sektörün,
2029 yılına kadar 4 trilyon dolarlık hacme ula-
şacağı öngörülüyor. Yatırım, arz zinciri ve gelir
gibi unsurların eklenmesiyle dünya ekonomisin-
de 2018’de 8,81 ve 2019’da 9,12 trilyon dolarlık
payı olan turizm sektörü, oluşturduğu hareketli-
likle küresel ekonominin en mühim payandala-
rından biri. 2029’da dünyadaki toplam istihdama
420 milyon kişilik bir kapasiteyle katkı sağlaması
beklenen sektör, yapılan yatırımların ise 1,45 tril-
yon dolar artmasını sağlayacaktır.
Ne var ki Covid-19 olarak adlandırılan
ölümcül virüsün ortaya çıkmasının tüketicileri
genel harcama alışkanlıklarından alıkoymasıyla
talep de hızlı bir şekilde azaldı. Dünya ekonomi-
sine 6 trilyon dolar maliyeti olduğu düşünülen
pandeminin en fazla etkilediği sektör ise ulaşım.
Ulaşımın kısıtlandığı mevcut panik ortamından
turizm sektörünün olumsuz şekilde etkilenme-
mesi mümkün değil.
Turizm sektöründe krizi önlemek müm-
kün mü?
Covid-19 nedeniyle sektörün şimdiden 30
ila 50 milyar dolar arasında bir zararının olduğu-
nu açıklayan Dünya Ulaşım ve Turizm Konseyi
(UNWTO), en büyük gelir kaybının Asya-Pasifik
bölgesinde yaşanacağını vurguladı. Asya genelin-
de turist sayısının yüzde 12 azalması beklenirken
sektörün bu yıl yüzde 4 olarak açıklanan büyüme
rakamına ulaşması zor görünüyor. Virüsün tu-
7
rizm sektörüyle ilintili işletmelerin yüzde 80’nini
etkilemesinin beklendiğini açıklayan Dünya Ula-
şım ve Turizm Konseyi Genel Sekreteri Zurab
Pololikaşvili ekonomik büyüme, sürdürülebilir
kalkınma, istihdam ve uluslararası işbirliğine kat-
kı sağlayan sektörün salgından negatif etkilendi-
ğini dile getirdi. Ayrıca 2020’de turist sayısının
yüzde 50’den fazla düşeceğini vurgulayan Kon-
sey, mevcut şartların 2008 küresel finansal krizin-
den daha ağır olduğunu açıkladı. SARS salgınına
kıyasla Covid-19 sektörü daha derinden etkiledi
ve birçok turizm ülkesinin gelirlerinde ciddi azal-
malara sebep oldu. Bu gelir kaybının kısa bir süre
içinde telafi edilmesinin mümkün olmadığının
değerlendirildiği mevcut durumda, tüm kamu
giderlerinde ise artış yaşanıyor. Özellikle turizm
sektörünün milli geliri içindeki payı yüksek olan
ülkelerin, günümüzde yaşanan krizden daha fazla
etkileneceği söylenebilir.
İtalya, İspanya, Arjantin, ABD, Almanya,
Rusya ve daha birçok ülkede karantina şartlarının
uygulanması insanların seyahatlerine kısıtlama
getirirken, firmaların yeterli üretim yapamama
ihtimali ortaya çıktı. İnsanları yağma hareketle-
rine dahi sürükleyebilecek bir potansiyeli barın-
dıran küresel panik ortamında, ulaşım kısıtlama-
ları sektöre doğrudan zarar verecek reel tehdittir.
Örneğin ABD’nin Avrupa’yı da kapsayacak şekil-
de uçuş yasağı getirmesi, aylık 850 binden fazla
kişinin kullandığı bir havayolu hattının kapan-
masına sebep oldu. ABD ekonomisine yıllık 3,4
milyar dolarlık katkı sağlayan Avrupa’dan hava-
yoluyla gelişlerin kısıtlanması, 5 milyon kişinin
işine tehdit oluşturuyor. ABD örneğine kıyasla,
tüm dünyadaki turizm gelirlerinde bu yıl için
450 milyar dolarlık bir kayıp yaşanacağı hesap-
lanıyor. Sektörün toplam gelirlerinin üçte birine
tekabül eden mevcut rakam, küresel ekonomiyi
etkileyebilecek bir büyüklüğe sahip. Sadece Mart
ayındaki ulaşım engeli nedeniyle 80 milyar dolar
kaybeden dünya turizm sektöründe, 2020’de tu-
rist sayısında 900 milyondan fazla azalma bekle-
niyor. Bu azalmanın 100 ila 110 milyon kişinin
işine tehdit oluşturduğu düşünülürse, krizin bo-
yutları daha iyi takdir edilebilir.
Petrol ve değerli maden fiyatlarının ani dü-
şüşlerine tepki veren ulusal para birimleri, enflas-
yonun yukarıya doğru ivme kazanmasına neden
olabilir. Fakat neredeyse bütün merkez bankaları
183
7
Turizm, Ekonomik Büyüme, Refah ve Sürdürülebilir Çevre

tarafından politika faizleri düşürülmekte ve piya-
saya para enjekte edilmekte. Böylelikle panik or-
tamına engel olmaya çalışan piyasa aktörleri, tale-
bi canlı tutmaya çalışıyorlar. Ayrıca tüm dünyada
hükümetlerin açıkladıkları ekonomik kurtarma
paketleri 8 trilyon dolarlık bir hacme ulaşmış
durumda. Fakat küresel piyasaların olumlu tepki
verdiğini söylemek için henüz erken. 2020 yılının
sonuna kadar etkisini sürdürmesi beklenen salgı-
nın, turizm sektörüne yönelik talebin azalmasıyla
zarar vereceği aşikâr. Küresel düzeyde ulaşımda
yüzde 70 azalma görülmesine paralel olarak, ge-
lirlerinde büyük oranda azalma meydana gelecek
olan turizm sektöründe, krizi önlemenin zor ol-
duğu, fakat kamu merkezli bir destek paketinin
gerekli olduğu anlaşılıyor. Bazı ülkelerin vaka
sayılarındaki azalışa bakarak turizm konusunda
hazırlıklara başlaması ise sektörde yavaş da olsa
bir toparlanma yaşanabileceğine işaret ediyor.
Türkiye’de turizm ve Covid-19
2019’da 51,7 milyon turist ağırlayarak dün-
yanın en büyük altıncı turizm ülkesi haline ge-
len Türkiye, sektörden kaynaklanan gelirini 34,5
milyar dolara çıkarmıştır. 2020 yılında 57 milyon
ziyaretçi ve 40 milyar dolarlık gelir beklentisinin
ise Covid-19 nedeniyle yakalanmasının mümkün
olmadığı görülüyor. Otel ve uçak rezervasyonla-
rında yüzde 80 oranında düşüş yaşanması, İran,
Almanya, İtalya, Rusya ve İspanya gibi Türkiye’ye
en fazla turist gönderen ülkelerde yaşanan virüs
salgını ve karantina uygulamaları, sektörün hem
gelirlerinde hem de turist sayısında düşüş yaşan-
masına sebep oldu. Akdeniz bölgesinin geliş-
miş turizm ekonomilerinden biri olan Türkiye,
Avrupa’nın en büyük dördüncü turizm ülkesidir.
1980’li yıllardan itibaren gelişen bir turizm ülkesi
olarak sahneye çıkan Türkiye’de salgın ekonomik
ve toplumsal seviyelerde etkisini sürdürürken,
yaz aylarına doğru virüsün bulaşma hızının azala-
cağına dair tahminler, sektörde yaşanan kayıpla-
rın telafisine yönelik bir hareketlenme yaşanabi-
leceğine dair umutları artırıyor. Ayrıca açıklanan
vergi indirimleri ve turizm destek paketinin sek-
töre belli oranda bir rahatlama getirmesi bekle-
nebilir. Ne var ki korku, panik ve salgının yeni
dalgalarının ortaya çıkabileceğine dair endişeler
yüzünden, sektörün geçmiş yıllardaki potansiye-
lini yakalaması uzun yıllar alacak.
Son tahlilde, Türkiye’nin Covid-19 nedeniy-
le ortaya çıkan fırsatlardan yararlanması, turizm
sektöründe yenilikleri beraberinde getirecektir.
Değişen tüketici alışkanlıklarına bağlı olarak re-
forme edilecek olan turizm sektörü, sağlığı temel
alan bir perspektifle gelişecektir. İnsanların daha
küçük ve sağlığı önceleyen otellere yönelme ih-
timali, salgın sonrası dönemde Türk turizm sek-
törü için yeni gelir kaynakları yaratabilir. Sağlık
turizminin daha fazla ön plana çıkması ise Covid-
19’la mücadelede elde edilen başarının en önemli
çıktıları arasında olacaktır.
Kaynak: https://www.aa.com.tr/tr/analiz/kovid-
19-kuresel-turizm-sektorunu-ve-turkiyeyi-nasil-
etkileyecek/1840883

Öğrenme Çıktısı
1 Ekonomik büyüme kavramını açıklayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Ekonomik büyüme için tu- Ekonomilerin turizme ne-

Turizm ekonomik büyüme
rizm öncelikli tercih edilen den ihtiyaç duyduğunu de-
ilişkisini tartışınız?
sektör olurmu? ğerlendiriniz.

184

Turizm Ekonomisi
TURİZM VE REFAH
Bir önceki konuda büyüme ve kalkınma özne-
linde ekonomilerin çeşitli açılardan sorunlarının
çözümünde turizmin rolüne değinilmişti. Bu baş-
lık altında ise refahın dağılımından bahsedilecektir.
Refah ekonomisi, kaynakların optimal dağılımının
nasıl tanımlandığını açıklayan ve kaynak dağılı-
mının olası en iyi çözümünü kapsamaktadır. Bu
noktadan hareketle öncelikle refah kavramı açıkla-
nacak, daha sonrasında fayda olanakları eğrisi üze-
rinde durulacaktır. Bölümün akışı içerisinde refah
maliyetlerine değinerek bu konu sonlandırılacaktır.
Refah Kavramı ve Fayda Olanakları
Eğrisi
Refah, malların üretimi, değişimi ve gelir da-
ğılımındaki eşitliği sağlayan ekonomik etkinlik
olanaklarının incelenmesidir. Refah kavramı kay-
nakların etkin bir şekilde dağılımına ilişkin alter-
natiflerin araştırılmasıdır.
Refah, piyasaların en iyi performansı ile isten-
meyen sonuçları doğuracak alternatifleri birbirin-
den ayırabilecek hususları içermektedir. Bir eko-
nomide refahın en yüksek seviyeye çıkması için,
üretim faktörleri ile mallar arasında ve malların
bireyler arasında optimal dağılımı gerekir. Bu se-
bepten ötürü faydanın bireyler arasında mukaye-
sesi elzem bir durumdur. İnsanlar mal ve hizmet
seçimini bu mal ve hizmetlerden oluşan fayda te-
melinde yapmaktadır. Bireyler faydalarını en yük-
sek seviyeye çıkarmaya çalışırlar.
Turist kent turizmi yerine kültür turizmini ter-
cih ederse kültür turizmindeki tatilden daha fazla
fayda elde etmeyi beklediğindedir.
7
Çünkü;
• Fayda gözlenemez olduğu kadar ölçülemezdir.
• Birey kendi refahını en iyi değerlendirmektedir.
• Birey iki seçim arasında birini diğerine tercih
ederse tercih ettiğinin faydası daha yüksektir.
• Birey tercihleri doğrultusunda davranışlar
sergileyerek kendisi için en fazla tatmini ve-
recek seçimi yapmaktadır.
Kaynaklar ve teknoloji sabitken (değişmez) bir
toplumun iki insandan oluştuğunu varsayalım.
Bu durumda iki insanın fayda kombinasyonlarını
temsil eden fayda olanakları eğrisi Şekil 7.3’te gös-
terildiği gibidir.
Üretim olanakları eğrisi (ZY arasında) altında A
noktası gibi herhangi bir nokta etkin değildir.
Üretim olanakları eğrisi (ZY arasında) üzerinde
toplumun tercihlerini gösterir muhtemel çok sayı-
da nokta vardır.
Üretim olanakları eğrisi (ZY arasında) üzerinde
D noktasında II. bireyi daha kötü yapmaksızın I.
birey daha iyi duruma getirilemez veya C noktasın-
da II. bireyi daha kötü yapmaksızın I. birey daha
iyi duruma getirilemez.
Dolayısıyla ZY eğrisi üzerinde bütün noktalar
etkin olmasına rağmen eşit şekilde istenmeyebilir.
Tam rekabet piyasası koşulları altında piyasa
sistemi toplumu ZY üzerindeki noktalardan birine
yönlendirecektir.
I. Bireyin Faydası
Z
C
B
A
D
Y
0 II. Bireyin Faydası
Şekil 7.3 Fayda Olanakları Eğrisi.
185
7
Turizm, Ekonomik Büyüme, Refah ve Sürdürülebilir Çevre
Geçerli her nokta I. veya II. bireyin servet veya
yetenekleri ile doğrudan ilintilidir. Fakat gerçek ha-
yatta piyasanın çözümü bazı insanları ihmal (fakir-
leşen insanlar ile zenginleşen insanlar) etmektedir.
Böylece daha verimli veya verimli olmayan insanlar
ortaya çıkabilmektedir. Fakat bütün toplumlar fa-
kirleşen insanlar için çözüm önerileri geliştirmek-
tedir. Çoğu kez fakirler için kamu harcamaları
yapılırken bu harcamaların finansmanı toplumun
diğer kesimlerinden toplanan vergilerden elde edil-
mektedir. Bu duruma alternatifler arasında sosyal
tercih de denilebilir.
Bir toplumda turizm faaliyetlerinin olması fa-
kirliğin az olması, servetin ve gelirin adil dağılımı
ile ilgilidir. Zira turist veya ziyaretçi gelirini turizm
amacıyla gittiği bölgede tüketime yönelik harca-
maktadır. Eğer servetin ve gelirin adil dağılımın-
dan bahsediyor isek, o toplumda kişilerin turizm
faaliyetleri için de harcama yapabileceklerini ifade
edebiliriz. Bu şekilde ulusal ve uluslararası dina-
mikler işleyebilmektedir. Bu dinamiklerin harekete
geçebilmesi gelir ile ilintilidir. Geliri kaynakları açı-
sından değerlendirilecek olursak hanehalkının gelir
kaynaklarından bahsetmemiz yerinde olur.
dikkat
Turizm ekonomik kalkınmada refah yaratıcı
özelliğine sahiptir.
Hanehalkının Gelir Kaynakları
Hanehalkı gelirini üç temel kaynaktan edin-
mektedir. Bunlar;
• Ücret ve maaşlardan elde edilen gelir
• Sermaye ve toprak varlıklarından elde edi-
len gelir
• Devletten sağlanan gelirdir.
Ücret ve Maaşlardan Elde Edilen Gelir
İşgücü piyasalarında ücret, emek karşılığında
çalışanlara ödenmektedir. İşgücünün bir çeşidi
diğerinden neden daha verimlidir veya hane halk-
larının geliri neden bir diğerinden fazladır? Bu so-
ruların cevapları yetenek, çalışma koşulları, beşeri
sermaye gibi farklılıklarda yatmaktadır. Bazı in-
sanlar değer yaratabilen beceriler ile doğmaktadır.
Girişimcilik ruhu konuya örnek teşkil etmektedir.
186
İnsanların sahip olduğu beceri veya bilgi düze-
yi, beşeri sermayeyi oluşturmaktadır. Örneğin bir
turizm işletmesinde istihdam edilen 20 yıllık bir
çalışan ile mesleğinin ilk yıllarında olan birinin
hem tecrübesi hem de bilgi farkı nedeniyle ücret-
leri farklılaşabilmektedir. Yine çalışma koşulları da
ücret ve maaş farklılıklarına neden olan bir diğer
unsurdur. Tehlikeli bir işte çalışan ile riski olmayan
bir işte çalışan iki kişinin ücretleri birbirinden fark-
lı olabilmektedir. İşgücü piyasalarında dengesizliği
gidermek için devletin piyasaya müdahalesi söz ko-
nusu olabilmektedir.
İşgücü piyasalarında ücret dağılımının asgari
bir seviyeden yapılabilmesi için, devlet taban fi-
yat belirleyerek işçiyi koruma yoluna gitmektedir.
Bu durumda devlet sigortasız, kaçak işçi çalıştır-
manın önüne geçmek ve gelirin en azından asgari
bir şekilde dağılmasını gözetmek durumundadır.
Konu Şekil 7.4 üzerinde irdelenmiştir. Şekle göre;
turizmde Le kadar işgücü istihdam edilirse den-
ge ücretinin 2324.70 TL olduğu varsayılmıştır. E
Noktasında arz edilen emek ile talep edilen emek
miktar birbirine eşittir. Asgari ücret 3000 TL’ye
çıkarılırsa, arz edilen emek miktarı Ls seviyesine
genişleyecek; talep edilen emek miktarı ise Ld‘ye
gerileyecektir.
Ücret
S
A B
3000
e
2324.70
D
İşgücü
0 Ld Le Ls
Şekil 7.4 İşgücü Ücret Dengesi.
Bu durum Le-Ls arası kadar piyasaya yeni emek
girişleri anlamına gelirken Le-Ld kadar da emek
işten çıkarılacaktır. Emek-yoğun bir sektör olması
nedeniyle bu tür durumlar turizm sektöründe sıkça
görülmektedir.
 7
Turizm Ekonomisi

Sermaye ve Toprak Varlıklarından Elde Edilen Gelir

Gelir eşitsizliğine neden olan bir diğer durum ise varlık gelirleridir. Mülk veya finansal varlıklardan elde
edilen gelirleri kapsamaktadır. Kâr, faiz kârı veya kira gelirleri konuya örnek gösterilebilir. Hane halkı ise
tasarruf veya miras yoluyla gelir sahibi olabilmektedir.

Devletten Sağlanan Gelir

Devlet tarafından insanlara yapılan, mal ve hizmet niteliğinde olmayan, karşılıksız ödemelerdir. Sosyal
güvenlik programları altında düşük gelirli ailelere yapılan ödemeler konuya örnek teşkil etmektedir.

Ekonomik Gelir ve Lorenz Eğrisi

Ekonomik gelir, hanehalkının net varlıklarında bir değişim olmaksızın harcayabileceği para miktarını
göstermektedir. Ekonomik gelir ücretler, maaşlar, kâr payları, faiz gelirleri, mülk gelirleri, transfer ödeme-
leri gibi kalemleri içerir. Yoksulluk, çok düşük gelire sahip insanların durumunu ifade etmektedir. Kast
edilen aynı zamanda paranın veya mad-
Gelirin Yüzdesi
di malların olmayışıdır. Bu ifadeden
turizm için bir çıkarım yapacak olursak Z
gelir seviyesinin yükselmesiyle beraber,
adil gelir ve servet dağılımının sağlandı-
ğı toplumlarda, turizm faaliyetleri de o
derece yoğunlaşacaktır.
Lorenz eğrisi, gelir dağılımının en sık
kullanılan yöntemlerden biridir. Refah 50
dağılımda eşitsizliğin derecesi ise Gini
katsayısı ile belirlenir. Bir ülkenin 2019
25
yılına ait hanehalkının yatay yüzdesi ve
gelirinin kümülatif yüzdesi arasındaki 13
ilişkini gösteren temsili Lorenz eğrisi 6
Şekil 7.5’teki biçimde çizilmiştir. Örnek
ülkenin 2019 yılına ait temsili Lorenz 100
0
eğrisine göre, hane halklarının %80’i 20 40 60 80
gelirin %50’lik kısmını paylaşırken, ge- Hanehalkının Yüzdesi

riye kalan %20’lik kısım toplam gelirin Şekil 7.5 Örnek Bir Ülkenin Temsili Lorenz Eğrisi.
%50’sini paylaşmaktadır.
Toplumda gelir adil bölüşülmüş olsaydı dağılım, taralı alan yerine, 45 derecelik doğru ile temsil edilirdi.
Bu durumda Gini katsayısı ise sıfır olurdu. Fakat örneğimizde ise söz konusu taralı alan gelir dağılımındaki
eşitsizliği ifade etmektedir. Gelir dağılımında eşitsizlik arttıkça, taralı alan sağa doğru daha genişleyecek ve
Gini katsayısı artacaktır (4. Üniteyi gözden geçiriniz.).

Turizmin Gelir Artırıcı Etkisi

Bir bölgeye gelen turist ulaştırma, konaklama, yeme-içme, gibi faaliyetlerin hepsine para harcamaktadır.
Bu açıdan bir turistin ya da ziyaretçinin yapmış olduğu tüm bu harcamalar turizm gelirini oluşturmakta-
dır. Turizm sektörü yapısı itibariyle tüm sektörler ile ilişki hâlindedir. Elde edilen turizm gelirleri, diğer
sektörlerdeki faktör sahipleri tarafından harcanarak el değiştirir. Bu sayede diğer sektörlerde ihracat, itha-
lat, tüketim ve üretim gibi faaliyetler gerçekleştirilir. Turizm sektöründe turist veya ziyaretçiler tarafından
yapılan harcama ne kadar büyük olursa gelir de o derecede büyük olacaktır. Oluşan gelirin bir kısmı yatı-
rımlara, bir kısmı tasarruflara ve bir kısmı da vergi olarak devlete geçecektir. Turizmin istihdam üzerindeki
etkisini daha önceki bölümlerde ele almıştık. Turizmin yapısı itibariyle emek-yoğun bir sektör olması, tüm

187
7
Turizm, Ekonomik Büyüme, Refah ve Sürdürülebilir Çevre
ekonomiler için önemini artırmaktadır. Özellikle
geri kalmış bölgelerde bu etki daha fazla hissedil-
mektedir. Zira turizm harcamaları ilk etapta turizm
sektöründe doğrudan istihdam etkisi yaratır. Daha
sonraki süreçte turizm işletmelerinin elde ettikleri
bu geliri tekrar harcamasıyla dolaylı istihdam etkisi
oluşacaktır. Bir turistik ürün arzının olabilmesi için,
öncelikle bu turistik ürünün üretilmesi gerekmekte-
dir. Üretim faaliyetinin olabilmesi için yatırımların
yapılması elzemdir. Yatırımlar ise turistik tesislerin
yapılması ile başlamaktadır. Tüm bu turistik ürün
arz süreci turist veya ziyaretçi ile buluştuğunda işlet-
meye gelir olarak geri dönmektedir. Gelirin hem tu-
rizmde hem de diğer sektörlerde tekrar harcanması
ise gelir akımını ve artışını sağlamaktadır.
Servet Emek Dışı Gelir ve Ücret
Oranları
Servette meydana gelen değişim, emeğin dışın-
daki gelirde meydana gelecek bir değişimdir. Emek
veya ücret dışı gelir bireyin çalışmasının dışında
miras, faiz, kâr payı, refah ve sosyal güvenlik öde-
meleri gibi kaynakları kapsamaktadır. Dolayısıyla
emek dışı gelirde beklenmedik bir artış, hanehal-
kının talebini üzerinde olumlu bir etki yaratacak-
tır. Örneğin İstanbul’daki dedesinden miras kalan
bir kişi, emek arzını azaltsa da tüketim mallarına
olan talebini artıracaktır. Bir ekonomide arz edilen
emek miktarındaki artışının üretime koşulmasıyla
üretim artışından bahsedilebilir. Değişen (artan ya
da azalan) bir ücret oranı emek arzını pozitif veya
negatif yönde etkileyebilir.
Değişen bir ücretin hanehalkını iki şekilde etki-
lemesi mümkündür:
1. Daha yüksek ücretten arz edilen emek mik-
tarının artması, çalışmak yerine dinlenmek
veya boş zaman geçirmeyi daha cazip hale
getirebilir. Bu durum ücret yükselişinin ika-
me etkisidir. Yani dinlenmek veya boş zaman
geçirmek, yükselen ücretten vazgeçmektir.
2. Artan ücretler ile birlikte çalışanlar, daha
önceki ücret düzeyinden elde ettikleri geli-
rin fazlasını elde edeceklerdir. Dinlenme ve
boş zamanın normal bir mal olduğunu farz
edersek daha yüksek gelire erişen bireyler,
önceki durumlarına nazaran, daha az ça-
lışarak daha yüksek gelir elde edecekler ve
kendilerine dinlenme için boş zaman yara-
tabileceklerdir. Bu durum ücret yükselişinin
gelir etkisidir.
188
Turizm faaliyetlerini (boş zaman ve dinlenme
gibi sosyal faktörleri) turizm talebini etkileyen fak-
törler arasında sıralamıştık. Dolayısıyla ücret artışı
turizm talebini olumlu etkileyebileceği gibi olum-
suz da etkileyebilir. Zira turizmde yükselen ücretler
ile birlikte çalışmanın daha cazip olduğunu gören
bir kişi turizm talebinde bulunacağına çalışmayı
tercih edebilir. Diğer taraftan yükselen ücretler ile
birlikte daha az çalışarak en azından aynı gelir dü-
zeyini yakalayan bireyin (turist veya ziyaretçi) tu-
rizm talebinde bulunması da söz konusu olabilir.
Bu bağlamda hanehalkı tüketim ve emek arzı
davranış kararını etkileyen faktörler:
• Cari ve gelecekte beklenen reel ücret oranları,
• Servetin başlangıç değeri,
• Cari ve gelecekte beklenen emek dışı gelir,
• Faiz oranları,
• Cari ve gelecekte beklenen vergi oranları ve
transfer ödemeleridir.
Sosyal Refah Kriterleri
Belirli bir politikanın (örneğin turizm politika-
sı) refahı artırıp artırmayacağını söyleyebilmek için
çeşitli kriterler uygulanmaktadır. Bu kriterleri dört
grup altında toplamak mümkündür. Bunlar; Pare-
to kriteri, Kaldor-Hicks Kriteri, Scitovsky Kriteri
ve Bergson kriteridir.
Pareto Kriteri
Bir ekonominin başarısını değerlendirmek için
kullanılan yöntemlerden biri olan pareto kriterine
göre uygulanan turizm politikası, kimseye zarar
vermeden toplumun bazı kesimlerinin refahını
yükseltiyorsa sosyal refahı artırmaktadır.
Kaldor-Hicks Kriteri
Dağıtıcı refah kriterlerini açık bir şekilde ifade
eden Kaldor-Hicks kriterine göre uygulanan tu-
rizm politikasından kazançlı çıkanlar kaybedenleri
telafi etmenin ötesinde, hâlâ birtakım kazanımlar
sağlamaya devam ediyorsa bu değişim sosyal refahı
artırmaktadır.
Scitovsky Kriteri
Kaldor kriterinin kullanımındaki olası bir ek-
sikliğini ortaya koyan Scitovsky kriterine göre uy-
gulanan turizm politikası değişikliği, bireyin fayda-
sını değiştirdiği gibi fayda olanakları eğrisinde de
değişikliğe yol açmaktadır.

Turizm Ekonomisi
Bergson Kriteri
Refahın artırılıp artırılmayacağına karar vermek
için kullanılan Bergson kriterine göre uygulanan
turizm politikası toplumu daha üstteki sosyal ka-
yıtsızlık eğrisine götürürse ancak bu sayede toplu-
mun sosyal refahı artmaktadır.
Bergson kriterine göre kaynak dağılımının or-
taya çıkardığı bireyler arasında fayda mukayesesi
kaçınılmaz olduğu ve açık bir şekilde yapılmasını
belirtmektedir. Dolayısıyla toplumda egemen de-
ğer yargıları demokrasi ile belirlenebileceği gibi
topluma zorla da kabul ettirelebilir. Şimdiye kadar
yapılan refah analizlerinin temelinde tüketimde,
üretimde ve dağıtımda etkinlik sağlanması yatmak-
tadır.
Sosyal Değişim Teorisi
Bireysel tercihler tutarlı olsa bile demokratik bir
yöntemle uygun bir sosyal refah fonksiyonu elde
edilemez. Bu teori altında Arrow, farklı kaynak da-
ğılımları için, tüketicilerin tercihlerinin oylanması
ile her zaman bir refah fonksiyonunun çıkarılama-
yacağını göstermiştir.
Arrow sosyal tercihlerin araştırılmasında dört
hususu ortaya koymaktadır. Bunlar:
• Düzenleme tam olmalıdır (Sosyal tercihler
bireysel tercihler gibi tam olmalıdır.).
• Bireysel tercihlere karşı duyarlılık olmalıdır.
• Sosyal refah tercihleri zorla kabul ettirile-
mez (Sosyal refah tercihleri toplumun için-
deki veya dışındaki herhangi bir kişi tara-
fından zorla dikte ettirilemez.).
• Sosyal tercihler ilgisiz alternatiflerden ba-
ğımsız olmalıdır.
Arrow, sosyal refah fonksiyonun belirlediği dört
husustan hiç olmazsa birinin ihmal edilmede de-
mokratik uygulama ile gerçekleşemeyeceğini gös-
termektedir.
Tüketici ve Üretici Rantı
Bir toplumda refahın maliyetini ölçmek için
tüketici ve üretici rantı kavramlarının açıklanması
önem taşır. Tüketici rantı, ödemeye razı olduğu fi-
yat ile gerçekte ödediği fiyat arasındaki farktır. Bu
durum aslında refahın maliyetidir. Diğer bir ifa-
deyle, tüketici rantı bir tüketicinin bir malı satın
almamaktansa o mal veya hizmete piyasa fiyatının
7
üzerinde ödenen miktardır. Turistin bir mal veya
hizmeti satın alması durumunda, mala veya hizme-
te verilen değerin malın veya hizmetin fiyatından
daha az olmaması gerekmektedir. Mala veya hiz-
mete verilen değer, malın veya hizmetin değerin-
den daha az olması durumunda ise söz konusu mal
veya hizmet satın alınmaz.
Tüketici rantı Şekil 7.6’da gösterilmiştir. Şekil
7.6’da fiyat (P) dikey eksende ve miktar (Q) ise ya-
tay eksende gösterilmiştir. Ayrıca S arz eğrisini ve
D ise talep eğrisini, Pe , piyasa fiyatını ve Qe piyasa
miktarını ifade etmektedir.Piyasa fiyatının (Pe) üs-
tünde yer alan taralı üçgen tüketici rantını ve altın-
da kalan kısım ise üretici rantını göstermektedir.
P
S
Tüketici
Rantı
e
Pe
Üretici
Rantı
D
Q
0 Qe
Şekil 7.6 Tüketici ve Üretici Rantı.
Üreticilerin mallarını satmaya istekli olduğu
fiyat ile gerçekte karşılaştıkları fiyat arasındaki
farktır. Üretici rantı teoride ekonomik rant olarak
da bilinmektedir. Üretici rantı Şekil 7.6’da göste-
rilmiştir. Herhangi bir piyasada Pe denge fiyatında
(takas fiyatı) üretici ve tüketiciler için oluşan üreti-
ci ve tüketici rantı Şekil 7.6’da gösterilmiştir. Tüke-
tici rantının ortaya çıkması, tüketicinin refahının
yükselmesine, üretici rantının ortaya çıkması ise
üreticinin kârının artması anlamına gelmektedir.
Son olarak refah ekonomisi ile malların üre-
timindeki değişimindeki ve gelir dağılımındaki
eşitliği gerektiren ekonomik etkinlik şartlarının
araştırılmasıyla ilgilenir. Bu kapsamda turizm bir
ekonomide kaynakların şartlar dâhilinde en iyi
dağılımına ve olası en iyi çözümlerine olan katkısı
refah artırıcı bir etki yaratabilecektir.
189
7
Turizm, Ekonomik Büyüme, Refah ve Sürdürülebilir Çevre

Öğrenme Çıktısı
2 Refah kavramını açıklayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Ekonomiler refah artışına

Turizm refah artışı sağlaya- Turizm refah ilişkisini tartı-
neden ihtiyaç duyduğunu
bilir mi? şınız?
değerlendiriniz.

TURİZM VE SÜRDÜRÜLEBİLİR bilirlik açısından büyük önem taşır. Çevre, içinde

ÇEVRE
Turizm, hareketliliğin (yer değiştirmenin) yo-
ğun olduğu bir sektördür. Turizm, turistik arz ve
talebin çevresel etkileşimini zorunlu kılan, içsel ve
dışsal birçok faktörün de bu etkileşimde önemi bir
rol oynadığı ekonomik faaliyetler bütünüdür. Bu
noktadan hareketle turizm ve çevre başlığı altında
çevre kavramı, çevre ve turizm ilişkisi, turizmin
çevresel etkileri, ekonomik çevre ve çevre yönetimi
konuları ele alınacaktır.
Turizm ve Çevre İlişkisi
Turizm arzı ve turizm talebi, yapısı gereği eko-
nomik ve sosyo-kültürel çevre unsurlarını içinde
barındırır. Bu unsurlar olumlu veya olumsuz bi-
çimde ekonomik ve sosyo-kültürel çevresel sonuç-
lar olarak fiziksel bir çevrede gerçekleşir. İşte bu
döngüde çevre, turizmin kaynağını oluştururken
çevrenin de sağlıklı bir yapıda olması sürdürüle-
bulunulan toplumsal ortamı ve hayatın devamı
için gerekli olan tüm dış faktörlerin toplamını ifa-
de eder. Sürdürülebilirlik ise insanlığın geleceğine
yönelik hangi kaynaklar varsa o kaynaklarını ko-
runmasıdır.
Çevre aynı zamanda destinasyonun çekim gücü
faktörüdür. Turizm hareketliliği fiziksel çevre üze-
rinde başlar. Bu durumda çevre turizm açısından
önemli bir arz faktörüdür. Turizmin de en büyük et-
kileri çevre üzerindedir. Bu etkileşim içinde turizm
ve çevrenin karşılıklı bağımlılık ilkesi
söz konusudur. Yani çevre bir ekonomi-
nin kendi kaynaklarını idare etmesi ile
doğa algısı arasında yakın ilişkisi olan
bir özellik taşır. Doğal ve kültürel yapısı
ile çevre ve turizmin ilişkisi kaynakla-
rın korunması, geliştirilmesi ve sürdü-
rülebilir bir yapıya dönüşmesi çevresel
değerlerin güçlü kılınmasına bağlıdır.
Dolayısıyla turizm açısından çevrenin
varlığı ve çevre açısından sürdürülebilir
turizm yapısı yakından ilişkilidir.
Turizm ve çevre arasındaki ilişki
ağı üç temel unsur üzerine kuruludur.
Bunlar:
• Fiziksel çevrenin bir çekim unsuru olması,
• Turistik arz çevrenin bir yönü olması,
• Turistik arzın harekete geçmesi çevresel et-
kiler yaratmasıdır.
Turizm paydaşları da (turistik işletmeler – tu-
rist) çevre ile farklı ve yoğun ilişki içindedir. Mu-
hafaza edilmiş çevre turistlerin günümüzde ilk

190

Turizm Ekonomisi
tercihidir. Turizm gelişiminin olumlu etkileri (böl-
gesel kalkınma, alt-üst yapının gelişimi ve sosyo-
kültürel etkileşimi) ve olumsuz etkileri (çevre kir-
liliği, kullanılabilir fiziksel çevrenin azalması, bitki
ve hayvan türlerinin azalması, gelir dengesizliğinin
artması ve sosyal bozulmalar) söz konusu iken çev-
re üzerindeki olumsuz etkileri sürdürülebilir bü-
yümeyi zayıflatmaktadır.
Fiziksel çevre, “insanların hayatını idame etme-
si için farklı amaçlarla kullandığı, insanı etkilediği
kadar kendisinin de etkilendiği, doğal ve kültürel
faktörlerden oluşan bütünsel bir mekândır”. Fi-
ziksel çevre, doğal ve suni çevre olmak üzere kendi
içinde ikiye ayrılır. Doğal çevre insan çabası olma-
dan kendiliğinden var olan çevredir. İnsan çabası
ile oluşturulan çevre ise suni çevredir. Turizm ye-
rinde tüketilmesi gereken faaliyetler bütünüdür.
Bu açıdan hem doğal hem de suni çevre olsun bu
faaliyetlerin yürütülmesi noktasında önem taşır.
Turizmin Çevre Üzerindeki Etkileri
Turizmin çevre üzerindeki olumlu etkileri:
• Yaban hayatının korunması,
• Tarihi eser ve mimarinin korunması,
• Çevre bilincinin oluşması,
Araştırmalarla
İlişkilendir
Paris Anlaşması
2020 sonrası iklim değişikliği rejiminin
çerçevesini oluşturan Paris Anlaşması, 2015 yı-
lında Paris’te düzenlenen BMİDÇS 21. Taraf-
lar Konferansı’nda kabul edilmiştir. Anlaşma, 5
Ekim 2016 itibariyle, küresel sera gazı emisyonla-
rının %55’ini oluşturan en az 55 tarafın anlaşma-
yı onaylaması koşulunun karşılanması sonucun-
da, 4 Kasım 2016 itibariyle yürürlüğe girmiştir.
Paris Anlaşması’nın, BMİDÇŞ ile karşılaş-
tırıldığında en belirgin özelliği, tüm ülkelerin
katkılarına dayanacak bir sistem öngörülmüş
olmasıdır. Anlaşma, iklim değişikliğiyle müca-
delede gelişmiş/gelişmekte olan ülke sınıflandır-
masına ve tüm ülkelerin “ortak fakat farklılaş-
tırılmış sorumluluklar ve göreceli kabiliyetler”
ilkesi tahtında sorumluluk üstlenmesi anlayışına
dayandırılmıştır. Gelişmiş/gelişmekte olan ülke
7
• Doğal çevrenin yanı sıra suni çevrenin oluş-
turulması ile çekiciliğin artırılması,
• Altyapı imkanlarının artması,
• Kaliteli çevrenin oluşmasıdır.
Turizmin çevre üzerindeki olumsuz etkileri;
• Çevresel tahribatın oluşması (tarihi, arkeo-
lojik vs.),
• Kaynaklara zarar verilmesi,
• Kirlilik (hava, su, görüntü, gürültü vs.),
• Metrekareye düşen insan yoğunluğun artması,
• Çevresel atık,
• Ekolojik denge kaybı,
• Kullanılabilir arazilerin azalması,
• Çevresel risk ve tehlikelerdir.
Küresel ısınmanın artması kalite çevre kavramı
gündeme getirmiş ve ülkeleri bu noktada sıkı tedbir-
ler almaya zorlamıştır. Bu tedbirlerden biri olan Kyo-
to Protokolü’nün 1997’de kabul edilerek 2005 yılın-
da yürürlüğe girmesi diğeri ise Paris Anlaşması’nın
2016 yılında taraflarca imzalanmasıdır. Küresel ısın-
mayı önlemede CO2 gaz salınımını azaltmaya yöne-
lik bu anlaşmalar çevre üzerindeki olumsuz etkileri
azaltmaya yönelik en bilinir anlaşmalardır.
sınıflandırmasının yapılabilmesi için bir kıstas
belirlenmemiş; herhangi bir farklılaştırmaya da
gidilmemiştir.
Paris Anlaşması, 2020 sonrası süreçte, iklim
değişikliği tehlikesine karşı küresel sosyo/eko-
nomik dayanıklılığın güçlendirilmesini hedef-
lemektedir. Paris Anlaşması’nın uzun dönemli
hedefi, endüstriyelleşme öncesi döneme kıyasen
küresel sıcaklık artışının 2°C’nin olabildiğince
altında tutulmasıdır. Bu hedef fosil yakıt (petrol,
kömür) kullanımının tedricen azaltılarak, yenile-
nebilir enerjiye yönelinmesini gerektirmektedir.
İklim değişikliği ile mücadele bağlamında
Anlaşma, ulusal katkılar, azaltım, uyum, kayıp/
zarar, finansman, teknoloji geliştirme ve transfe-
ri, kapasite geliştirme, şeffaflık, durum değerlen-
dirmesi konularına ilişkin uygulamam modalite-
leri belirlenmek üzere bir çerçeve oluşturmuştur.
191
7
Turizm, Ekonomik Büyüme, Refah ve Sürdürülebilir Çevre
Anlaşma, iklim değişikliğinin olumsuz et-
kilerine maruz kalan ülkelerin uyum ve direnç
kabiliyetlerinin artırılması ile sera gazı emisyon
azaltım kapasitelerinin yükseltilmesi amacıyla
öncelikle gelişmiş ülkelerin, En Az gelişmiş Ül-
keler ve Küçük Ada Devletleri başta olmak üzere,
ihtiyacı olan gelişmekte olan ülkelere finansman,
teknoloji transferi ve kapasite geliştirme imkanla-
rı sağlamaları öngörmektedir.
Emisyon azaltımı hususunda Anlaşma, ge-
lişmiş ülkelerin mutlak emisyon azaltımı hedef-
lerini sürdürmeleri; gelişmekte olan ülkelerin ise
emisyon azaltımı hedeflerini yükselterek farklı
milli koşulları uyarınca, zaman içinde tüm sek-
törleri kapsayacak yeni, artırılmış hedefler be-
nimsemelerini telkin etmektedir.
Bu hedeflerin uygulamaya konulması bağ-
lamında ulusal katkılar, Anlaşma’nın önemli saç
ayaklarından birini oluşturmaktadır. Ülkemiz,
20 Eylül 2015 tarihinde, 2030 yılı itibariyle ger-
çekleşmesi öngörülen “Niyet Edilen Ulusal Ola-
rak Belirlenmiş Katkı” (INDC) beyanını %21’e
varan artıştan azaltım olarak açıklamıştır. Bilim
dünyasınca yapılan değerlendirmelere göre, bil-
dirilen tüm ulusal katkılar hayata geçirilse dahi,
2°C hedefine ulaşılmada yetersiz kalınacağı ve
çabaların artırılması gerektiğine dikkat çekil-
mektedir. Nitekim Paris Anlaşması, Ulusal Kat-
kı Beyanlarını (NDCs) dönemsel olarak gözden
geçirilmesi ve hedeflerin tedricen yükseltilmesini
öngörmektedir.
Ülkemiz, Paris Anlaşması’nı, 22 Nisan
2016 tarihinde, New York’ta düzenlenen Yük-
sek Düzeyli İmza Töreni’nde 175 ülke temsilci-
Ekonomik büyümenin artması ile çevresel tahribatın artacağı ve belirli bir gelir seviyesinin (G*) aşılma-
sıyla bu tahribatın azalmaya başlayacağı Çevresel Kuznets Eğrisi ile açıklanır. Çevresel Kuznets Eğrisinin
gösterimi Şekil 7.7’de verilmiştir.
Çevresel Kuznets Eğrisi, ekonomik büyümenin artması ile çevresel tahribatın artacağı ve
belirli bir gelir seviyesinin (G*) aşılmasıyla bu tahribatın azalmaya başlayacağını ifade eder.
192
siyle birlikte imzalamış ve Ulusal Beyanımızda
Anlaşma’yı gelişmekte olan bir ülke olarak imza-
ladığımız vurgulanmıştır.
Paris Anlaşması, kabulünden 1 yıl geçmeden
yürürlüğe giren ilk küresel anlaşmadır.
7-18 Kasım 2016 tarihlerinde Marakeş’te
düzenlenen BMİDÇS 22. Taraflar Konferansı,
Paris Anlaşması’nın yürürlüğe girmesi sonrasında
gerçekleştirilen ilk taraflar konferansı olması bağ-
lamında, “Eylem Konferansı” olarak adlandırıl-
mıştır. Marakeş Taraflar Konferansından hemen
öncesinde, gelişmiş ülkelerin 100 milyar dolar
taahhüdüne ilişkin açıklanan “100 Milyar ABD
Doları Yol Haritası”da, finansman bağlamında
gelinen noktanın değerlendirilmesi açısından
önemlidir.
Toplantı sonucunda, Paris Anlaşması’nın
uygulama parametrelerinin en geç 2018 yılın-
da tamamlanması öngörülmüştür. 2017-2020
süreci için “Küresel İklim Eylemi için Marakeş
Ortaklığı” başlatılmış ve “İklim ve Sürdürülebilir
Kalkınmaya dair Marakeş Eylem Duyurusu” ka-
bul edilmiştir.
BMİDÇS 23. Taraflar Konferansı (COP 23)
6 - 17 Kasım 2017 tarihleri arasında Fiji başkan-
lığı adına Bonn’da, COP 24 ise, 2-15 Aralık 2018
tarihleri arasında, Katoviçe’de gerçekleştirilmiştir.
COP 25’in, 2 – 13 Aralık 2019 tarihleri ara-
sında, Şili’nin ev sahipliğinde, Santiago’da düzen-
lenmesi öngörülmektedir.
Kaynak: http://www.mfa.gov.tr/paris-anlasmasi.
tr.mfa

Turizm Ekonomisi
Çevre
Kirliliği
Dönüm
Noktası
Kötüleşen İyileşen
Çevre Çevre
0 G* Gelir
Şekil 7.7 Çevresel Kuznets Eğrisi.
Şekil 7.7’ye göre gelir düzeyi G* düzeyine yük-
selinceye kadar çevre kirliliği artmakta, bu seviye-
nin sonrasında iyileşen bir çevre durumu ortaya çı-
kar. Böylece, gelir seviyesi ve çevre kirliliği arasında
ters yönlü U şeklinde bir seyir söz konusudur.
Ters U’nun ortaya çıkmasında ölçek ekonomi-
leri, yapısal etkiler ve teknoloji etkisi yatmaktadır.
Bunlardan ölçek etkisi ekonomik büyüme ile bera-
ber artan üretimin kullanılan çevre kaynakları ve
bunun sonucu ortaya çıkan atık ve emisyonu ifade
eder. Yapısal etkiler, ekonomik faaliyetlerdeki ya-
pısal değişmeleri ve teknoloji etkisi ise ekonomik
verimliliği temsil eder.
Çevre üzerindeki olumsuz etkilerin azaltılması
adına ülkeler “çevre planlaması” yapmaktadır. Bu
planlamalar geçmişten geleceğe çevre mirasının ta-
şınması adına önemlidir. Ayrıca turizmin gelişim
göstermesi destinasyonun etkin yönetimini de ge-
rektirir. Etkin yönetim ise paydaşlara bağlıdır. Pay-
daşlar arasında devlet, turizm işletmeleri ve yerel
halk yer alır. Paydaşların plan yapmaması turizm
gelişiminin önündeki en temel sorun olacağı gibi
çevre kalitesinin de bozulmasına yol açar.
Çevresel turizm planlaması turizm arzının sür-
dürülebilirliğini sağlayan bir idare biçimidir. Bu
planlama içinde;
• Geleceğe yönelik beklentilerin tespiti,
• Paydaşlar arası işbirliği,
• Çekiciliği öne çıkaran projelerine odaklanma,
• İstihdam için işgücü planlaması,
7
• Sağlıklı bir ekonomik büyüme için uzun
dönem turizm stratejileri,
• Hedef pazarlarda farkındalık oluşturma,
• Turizm arzını koruma,
• Turizmin gelişmesine odaklanma vardır.
Sürdürülebilirlik Kavramı
Turizm faaliyetlerinin sürdürülebilir olması
“kaliteli çevre”ye bağlıdır. Kaliteli çevrenin orta-
ya çıkması verimlilik ve üretkenlik ile yoğrulacak
“uzun dönemli turizm politikaları” ile mümkün-
dür. Uzun dönemli turizm politikaları ise eko-
nomik sürekliliğe, istihdam kalitesine, bölgesel
gelişmeyi artırmaya, çevreyi korumaya ve çevresel
kaynakların etkin kullanımına bağlıdır.
Birleşmiş Milletler, Dünya Çevre ve Kalkınma
Komisyonu 1987 yılında Ortak Geleceğimiz adı
altında yayımlamış olduğu raporda sürdürülebi-
lirlik kavramına ilk kez “Kuşaklararası ihtiyaçlara
çözüm bulma yeteneğini riske etmeden insanların
günlük gereksinimlerini karşılamak için ekonomik
kalkınmayı sürekli kılma yeteneğidir.” ifadesinde
yer vermiştir. Bu noktadan hareketle insan haya-
tının devamı doğal kaynakların etkin kullanımına
bağlı olduğu söylenebilir. Kaynaklar sonsuz ol-
madığından sürdürülebilirliğin sağlanmasında bi-
reylerin tercihleri önem kazanır. Tercihler aslında
daha önceki konularda yer verildiği üzere bir çeşit
denge durumudur. O zaman sürdürülebilirlik bir
yaşam döngüsüdür. Sürdürülebilirlik verimlilik ve
üretkenliğin devamlılığı için sürekli olabilme yete-
neğinin korunmasıdır. Sürdürülebilirlik döngüsü
içinde ortaya çıkan problemlerin çözümü uzun
dönemli planlar ile içi doldurulmuş öğrenen eko-
nomileri ifade eder.
İnsan ihtiyaçlarını karşılayan tüm malların yeni
kuşaklara iletilmesi zamanın kısa, orta ve uzun dö-
nemli planlamasına bağlıdır. Bu noktada iktisat
termonolojisinde kullanılan ekonomik ve serbest
mallardan bahsetmek gerekir. Ekonomik mallar
elde edebilmek için mutlaka bedel ödenmesi ge-
reken (ekmek gibi) malları ifade ederken serbest
mallar ise doğada istenildiğinde bulunabilen ve
herhangi bir ekonomik çaba göstermeksizin (hava
gibi) elde edilen malları ifade eder. Dolayısıyla ser-
best malların maliyeti olmadığı gibi serbest mal-
ların tüketimini artırmakla diğer malların tüketi-
minden vazgeçmeye gerek de kalmaz. Bu noktada
konuya ilişkin bir mantık yürütülecekse günümüz-
193
7
Turizm, Ekonomik Büyüme, Refah ve Sürdürülebilir Çevre
de serbest malların maliyetinin geleceğe ilerledik-
çe maliyeti olabileceği mantığı da kurulabilir. Bu
durumda sürdürülebilirliğin temelinde yatan kay-
nakların etkin ve verimli kullanılması bu maliyetin
önüne geçilmesindeki en önemli adım olacaktır.
Ayrıca sürdürülebilirlik süreklilik içerir. Bu sürek-
lilik; refah, eşitlik, istihdam, memnuniyeti kültürel
zenginlik, fiziksel bütünlük, biyolojik çeşitlilik, ve-
rimlilik ve kaliteli çevredir. Bahsi geçen sürekliliğin
sağlanması yani etkin planlama aslında turizmin de
12 aya çıkarılması anlamına gelir.
Ekonomik mallar, elde edebilmek için mut-
laka bedel ödenmesi gereken (ekmek gibi)
malları ifade eder.
Serbest mallar ise doğada istenildiğinde
bulunabilen ve herhangi bir ekonomik çaba
göstermeksizin (hava gibi) elde edilen malları
ifade eder.
Sürdürülebilir Turizm
Sürdürülebilir turizm için çevreye uyumlu eko-
nomik tercihlerin yapılması önem taşır. Bu noktada
çevre, kültür, sosyal ve ekonomi politikaları değerler
ölçüsünde olması ile mümkündür. Turizmin çevre-
sel planlaması hem turizm arzı hem de turizm talebi
noktasında ekonomik kârlılığı öne çıkar. Sürdürü-
lebilir turizm döngüsünü sağlayabilmek için bir ta-
kım eğilim ve sorumluluklar sıralanacak olursa;
• İhtiyaçları belirlemek,
• Zayıf noktaları geliştirmek,
• Metodolojik bir biçimde gelişmenin amaç-
larını belirlemek,
• Turizm alanı ve arzı üzerindeki kontrolü
sağlamak, alana ilişkin aktif bir politika
yürütmek,
• Malzeme politikası geliştirmek,
• Doğayı gözetmek,
• Tarım ve ormanlık alan kullanımını kuvvet-
lendirmek,
• Ekonomik aktiviteleri istikrarlı bir biçimde
geliştirmek,
• Kültürel mirası korumak,
• Turizm pazarlamasını, özendirmesini geliş-
tirmektir.
194
Turizmde Sürdürülebilirlik Politikaları
Sürdürülebilir turizm, çevreci bir yaklaşım ile
ekonomik sürdürülebilirlik kavramlarını içinde ba-
rındırır. Çünkü kalkınma sürekli kaynak tüketimi
ile mümkündür. Bu durum daha fazla çevre tüke-
timi anlamına gelir. Bu durumda çevresel kaynak-
ların belirli bir döngü içinde sürdürülebilir olması
gerekir. Yeşil ekonomi kavramı tam da bu noktada
literatüre giren bir kavramdır. Enerji verimliliği,
bio çeşitlilik, istihdam, su kullanımı, karbon gaz
salınımının azaltılması ve iklim değişikliliğinin
kontrol altına alınması yeşil ekonominin konuları
arasındadır. Konunun turizm literatüründeki kar-
şılığı ise yeşil turizmdir. Böylece turist beklentileri
doğrultusunda sürdürülebilir bir turizm anlayışını
öne çıkar. Konuya temiz plaj uygulamaları, sürdü-
rülebilir atık yönetimi, su yönetimi ve yeşil pazarla-
ma teknikleri örnek olarak gösterilebilir.
Günümüzde turizm açısından sürdürülebilir ye-
şil turizm uygulamalara bir diğer örnek de ekolojik
oteller yıldızlama sistemidir. Yeşil dostu bu uygu-
lamalar “Eco Hotels of the World” organizasyonu
tarafından sınıflandırmaktadır. Bu sınıflandırmada
beş yıldıza kadar puanlama yapılırken çevre duyar-
lılığına yönelik hassasiyet yeşil yıldız sayısını ortaya
çıkarmaktadır. Yıldız belirleme, temelde beş sınıf-
landırma üzerine kuruludur. Bunlar; enerji, su,
atık, ekolojik faaliyetler ve çevre korumadır.
Yaşanabilir Çevre Projesi “Beyaz Yıldız”
Türkiye Otelciler Federasyonu (TÜROFED),
turizmin çevresel etkilerinin azaltılması için Yaşa-
nabilir Çevre Projesi ile “Beyaz Yıldız” uygulamaları
yürütmektedir. Beyaz yıldız sahibi bir işletme için
çevre kirliliğinin azaltılması ve küresel ısınmanın et-
kilerinin asgariye indirilmesi adına resmi ve özel tüm
kişi, kurum, kuruluş ve sektörlerin üzerine düşen
sorumluluktur. Yaşanabilir Çevre Projesi ile “Beyaz
Yıldız” uygulamalarının amacı kontrolsüz tüketimi
bilinçli tüketime dönüştürmektir. Böylece çevre dos-
tu destinasyonlar ile enerji tüketimi ve sürdürülebilir
çevre yönetimi modelleri etkin çalışabilir.
Mavi Bayrak
Turizmin gelişimi ile birlikte rekabet gücü-
nü artırmak isteyen ekonomiler, çevreyi korumak
adına çeşitli sistemler geliştirmektedir. Bunlardan
biri de çevre değerlerinin korunması noktasında
Fransa’da 1985 yılında Mavi Bayrak uygulamasına
geçilmesi ile başlanmıştır. Bu organizasyonu ulusla-
 7
Turizm Ekonomisi

rarası düzeyde merkezi Kopenhag olan Uluslararası
Çevre Eğitim Vakfı (Fee) yerine getirmektedir. Bu
kuruluş Mavi Bayrak Projesini yürütmek isteyen
ülkelerin sivil toplum kuruluşları ile temsil edilme-
lerini istemektedir. Türkiye’de ise 1993 yılında Tu-
rizm Bakanlığı liderliğinde Türkiye Çevre Eğitim
Vakfına söz konusu yetki tanınmıştır.
Mavi Bayrak, gerekli standartlara kavuşan nite-
likli plaj ve marinalara verilen uluslararası bir çevre
ödülü niteliğindedir. Mavi Bayrak temiz, bakımlı,
donanımlı, güvenli yani sürdürülebilir bir çevrenin
timsalidir. Plaj ve marinalar için temiz deniz suyu
ve iyi bir çevre yönetimidir. Mavi Bayrak almak
isteyen plajlara 32 ve marinalara da 24 kriter oluş-
turulmuştur. Bu kriterler uluslararası niteliktedir.
Turizm pazarlaması kolaylaştırır ve turistlere güven
aşılar. Kriterleri yerine getirirken 15 gün ara ile Av-
rupa Birliği Yüzme Suyu Direktifleri” kapsamında
numuneler alınır. Alınan örneklerden kriterleri
sağlayan plaj ve marinalar Uluslararası Çevre Eği-
tim Vakfı tarafından dünyaya ilan edilir.
Yeşil Yıldız-Çevreye Duyarlı Konaklama
Tesisi Belgesi
“Yeşil Yıldız-Çevreye Duyarlı Konaklama Tesi-
si Belgesi” konaklama tesislerinin sınıflandırılma-
sına ve belgelendirilmesine ilişkin usul ve esasları
içerir. Amaç çevreyi korumak, çevre duyarlılığını
artırmak ve konaklama tesislerinin olumlu kat-
kılarını artırmaktır. Bu belgeye sahip olabilmek
için;
• Enerji ve su verimliliğini artırmak,
• Çevreye zararlı tüketimi azaltmak,
• Atık yönetimini sağlamak,
• Yenilenebilir enerji kaynaklarını teşvik etmek,
• Çevreye uyumu artırmak,
• Çevrenin güzelleşmesini sağlamak,
• Eğitim vermek,
• İlgili birimlerle işbirliği yapmak gelir.

Öğrenme Çıktısı
3 Sürdürülebilir çevre kavramını açıklayabilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Turizmin neden sürdürü-

Turizm için sürdürülebilir- lebilir olması gerekliliğini Turizm, çevre ve sürdürüle-
lik gereklimidir? ekonomik açıdan değerlen- bilirlik ilişkisini tartışınız?
diriniz.

195
 7
Turizm, Ekonomik Büyüme, Refah ve Sürdürülebilir Çevre

1 Ekonomik büyüme
kavramını açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Turizm ve Ekonomik Büyüme

Sınırsız ihtiyaçların en azından bir kısmının karşılanması için, insan toplulukları üretim faaliyetleri ger-
çekleştirir. Üretim, girişimcinin emeğini kullanarak, belirli bir zaman içerisinde toprak, işgücü ve sermaye
faktörlerinin mal ve hizmete dönüştürülmesi sürecidir.
Gayri safi milli hâsıla ise hangi ülkede hizmet verdiklerine bakılmaksızın belirli bir dönemde, ülke vatan-
daşlarının üretmiş olduğu tüm mal ve hizmetlerin parasal ifadesidir. Konuyu anlatılanlar üzerinden büyü-
me üzerine getirecek olursak ekonomik büyümenin reel GSYİH büyüklüğü ile açıklandığını söyleyebiliriz.
Gayri Safi Yurt İçi Hâsıla ülke sınırları içerisinde kimin ürettiğine bakılmaksızın, belirli bir dönemde üreti-
len tüm mal ve hizmetlerin parasal ifadesidir. GSYİH nominal ve reel olmak üzere kendi içinde ikiye ayrılır.
Nominal GSYİH mal ve hizmetlerin toplam tutarı, üretildikleri yılın fiyatları cinsinden ve reel GSYİH ise
temel bir yılın piyasa fiyatları üzerinden hesaplanır. Diğer yandan reel hasıla bir ülkedeki nüfusa bölünmesi
ile kişi başına reel hasıla değeri elde edilir. Böylece reel GSYİH üretilen mal ve hizmetlerin miktarındaki de-
ğişimi ifade eder. O zaman, bir ülkede belirli bir dönemde mal ve hizmetlerin üretilen miktarlarında ortaya
çıkan değişimler ekonomik büyümedir. Büyüme oranı ise bir dönemde gayri safi yurt içi hâsılada ortaya
çıkan değişimin yüzdesidir. Diğer bir ifade ile ekonomik büyüme bir ekonomideki toplam çıktı artışıdır.
Yani ekonominin yeni kaynaklar yaratarak veya var olan kaynakları etkin kullanarak daha fazla üretmeyi
öğrenmesidir. Bu sayede daha fazla işgücü ve sermaye stoku artışı söz konusu olmaktadır. Yeni makine ve
teçhizatın kullanımı da verimlilik artışı sağlamaktadır.
Ekonomi tam istihdam iken yeni üretim faktörlerinin ilave edilmesi veya teknolojik gelişme ile var olan
üretim kapasitesinin genişlemesi uzun dönemli büyümeyi ifade eder. Ekonomi eksik istihdamdayken talep
artışı ile ortaya çıkan kapasite kullanım oranlarındaki yükseliş ise kısa dönemli büyümedir. Böylece ekono-
mik büyüme üretim faktörlerinin miktar olarak artışı ve üretim faktörlerinin niteliğinin iyileşmesi olarak
iki şekilde gerçekleşir. İstikrarlı bir büyüme için bireye karar verme hakkının tanıyan, toplumsal işbirliği ve
uyumu gerçekleştiren, refah artışını adil dağıtan ve beşeri gelişmeyi sürekli kılan bir ekosistem önem taşır.
Yeri gelmişken etkinlik ve verimlilik kavramlarını da hemen hatırlayalım. Etkinlik bir ekonominin kendi
toprağı, sermayesi ve emeğini üretim sürecine dâhil ederek tam istihdamda çalışıyor olması durumudur.
Verimlilik ise çalışma saati başına gerçekleşen üretimdir. Yani bir saatte ortalama bir işçi tarafından gerçek-
leştirilen üretimin toplam miktarıdır.
Sanayi devrimi, ülkeler arasında gelir düzeyi ve yaşam standartları açısından farklar oluşturmuştur. Ülke-
lerin bu farkı kapama ve zenginleşme çabaları ise kalkınma iktisadı konusu altında incelenir. Kalkınma
iktisadının temel bileşenleri dönüşüm (katma değer yaratacak biçimde), refahın artışı ve adil dağılımından
oluşur. Dönüşüm ve yüksek refah için nüfus artış hızı, doğal kaynakların etkin kullanımı, nitelikli işgücü,
sermaye birikimi ve mali kurumların güçlü bir yapıda olması önem taşır. Kalkınma, bir toplumun eko-
nomik, sosyal, kültürel, politik ve teknolojik gelişimini ifade eder. Büyüme ve kalkınma kavramlarının
birbirleri ile karıştırılmaması adına büyümenin fiziki (miktar) artışı; kalkınmanın ise büyümeyi de içeren
konulardaki yapısal bir dönüşümdür.
Turizmin ekonomik büyüme açısından katkıları şu şekilde sıralanabilir:
• Milli gelire katkısı: Turizm yarattığı doğrudan ve dolaylı gelirler refah artışına katkı sunarken nüfus artış
hızından fazla olması önem taşır.
• İstihdama katkısı: Turizmin emek yoğun bir sektör olması nedeniyle ekonomideki tüm üretim faktörle-
rinin üretime katılması katlı oluşturur.
• Fiyat istikrarına katkısı: Turistik talebi gögüslemeye ilişkin artan üretim, fiyatlar genel düzeyinde oluşa-
bilecek etkileri azaltır.
• Sektörel dengelere katkısı: Turizm hareketlilik arttıkça, sanayi üretimi yavaşlayacağından çevresel duyarlı-
lık artar. Bu durum etkin kaynak dağılımı ile sürdürülebilir turizm kavramını da ortaya çıkarır.
• Ödemeler dengesine katkısı: Turizm hareketliliği ile birlikte ortaya çıkan döviz gelirleri ülkenin ödemeler
bilançosundaki açıklarını azaltma yönünde pozitif katkılar sunar.
• Sosyal adalete katkısı: Turizmin gelişmesi ile birlikte yoksul kesimin dolayısıyla hanehalkı gelirinin yük-
selmesine yol açar.
• Bölgeler arasında gelişmişlik farklarının kapatılmasına katkısı: Turistik hareketlilikle birlikte ortaya çıkan
kültürel etkileşim sosyal gelişimi artırır.

196
 7
Turizm Ekonomisi

2 Refah kavramını
açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Turizm ve Refah

Refah ekonomisi, kaynakların optimal dağılımının nasıl tanımlandığını açıklayan ve kaynak dağılımının
olası en iyi çözümünü kapsamaktadır. Refah, malların üretimi, değişimi ve gelir dağılımındaki eşitliği
sağlayan ekonomik etkinlik olanaklarının incelenmesidir. Refah kavramı kaynakların etkin bir şekilde dağı-
lımına ilişkin alternatiflerin araştırılmasıdır. Refah, piyasaların en iyi performansı ile istenmeyen sonuçları
doğuracak alternatifleri birbirinden ayırabilecek hususları içermektedir. Bir ekonomide refahın en yüksek
seviyeye çıkması için, üretim faktörleri ile mallar arasında ve malların bireyler arasında optimal dağılımı
gerekir. Bu sebepten ötürü faydanın bireyler arasında mukayesesi elzem bir durumdur. İnsanlar mal ve
hizmet seçimini bu mal ve hizmetlerden oluşan fayda temelinde yapmaktadır. Bireyler faydalarını en yüksek
seviyeye çıkarmaya çalışırlar.
Turist kent turizmi yerine kültür turizmini tercih ederse kültür turizmindeki tatilden daha fazla fayda elde
etmeyi beklediğindedir.
Çünkü;
• Fayda gözlenemez olduğu kadar ölçülemezdir.
• Birey kendi refahını en iyi değerlendirmektedir.
• Birey iki seçim arasında birini diğerine tercih ederse tercih ettiğinin faydası daha yüksektir.
• Birey tercihleri doğrultusunda davranışlar sergileyerek kendisi için en fazla tatmini verecek seçimi yap-
maktadır.
Hanehalkı gelirini üç temel kaynaktan edinmektedir. Bunlar;
• Ücret ve maaşlardan elde edilen gelir
• Sermaye ve toprak varlıklarından elde edilen gelir
• Devletten sağlanan gelirdir.
İşgücü piyasalarında ücret, emek karşılığında çalışanlara ödenmektedir. İşgücünün bir çeşidi diğerinden
neden daha verimlidir veya hane halklarının geliri neden bir diğerinden fazladır? Bu soruların cevapları
yetenek, çalışma koşulları, beşeri sermaye gibi farklılıklarda yatmaktadır. Bazı insanlar değer yaratabilen
beceriler ile doğmaktadır. Girişimcilik ruhu konuya örnek teşkil etmektedir.
İnsanların sahip olduğu beceri veya bilgi düzeyi, beşeri sermayeyi oluşturmaktadır. Örneğin bir turizm işlet-
mesinde istihdam edilen 20 yıllık bir çalışan ile mesleğinin ilk yıllarında olan birinin, hem tecrübesi hem de
bilgi farkı nedeniyle ücretleri farklılaşabilmektedir. Yine çalışma koşulları da ücret ve maaş farklılıklarına ne-
den olan bir diğer unsurdur. Tehlikeli bir işte çalışan ile riski olmayan bir işte çalışan iki kişinin ücretleri bir-
birinden farklı olabilmektedir. İşgücü piyasalarında dengesizliği gidermek için devletin piyasaya müdahalesi
söz konusu olabilmektedir. İşgücü piyasalarında ücret dağılımının asgari bir seviyeden yapılabilmesi için,
devlet taban fiyat belirleyerek işçiyi koruma yoluna gitmektedir. Bu durumda devlet sigortasız, kaçak işçi
çalıştırmanın önüne geçmek ve gelirin en azından asgari bir şekilde dağılmasını gözetmek durumundadır.
Gelir eşitsizliğine neden olan bir diğer durum ise varlık gelirleridir. Mülk veya finansal varlıklardan elde
edilen gelirleri kapsamaktadır. Kâr, faiz kârı veya kira gelirleri konuya örnek gösterilebilir.
Devlet tarafından insanlara yapılan, mal ve hizmet niteliğinde olmayan, karşılıksız ödemelerdir. Sosyal gü-
venlik programları altında düşük gelirli ailelere yapılan ödemeler konuya örnek teşkil etmektedir.
Ekonomik gelir, hanehalkının net varlıklarında bir değişim olmaksızın harcayabileceği para miktarını gös-
termektedir. Ekonomik gelir ücretler, maaşlar, kâr payları, faiz gelirleri, mülk gelirleri, transfer ödemeleri
gibi kalemleri içerir. Yoksulluk, çok düşük gelire sahip insanların durumunu ifade etmektedir. Kast edilen
aynı zamanda paranın veya maddi malların olmayışıdır. Bu ifadeden turizm için bir çıkarım yapacak olur-
sak gelir seviyesinin yükselmesiyle beraber, adil gelir ve servet dağılımının sağlandığı toplumlarda, turizm
faaliyetleri de o derece yoğunlaşacaktır. Lorenz eğrisi, gelir dağılımının en sık kullanılan yöntemlerden
biridir. Refah dağılımda eşitsizliğin derecesi ise Gini katsayısı ile belirlenir.

197
 7
Turizm, Ekonomik Büyüme, Refah ve Sürdürülebilir Çevre

2 Refah kavramını
açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Turizm ve Refah

Bir bölgeye gelen turist ulaştırma, konaklama, yeme-içme, gibi faaliyetlerin hepsine para harcamaktadır.
Bu açıdan bir turistin ya da ziyaretçinin yapmış olduğu tüm bu harcamalar turizm gelirini oluşturmaktadır.
Turizm sektörü yapısı itibariyle tüm sektörler ile ilişki hâlindedir. Elde edilen turizm gelirleri, diğer sektör-
lerdeki faktör sahipleri tarafından harcanarak el değiştirir. Bu sayede diğer sektörlerde ihracat, ithalat, tü-
ketim ve üretim gibi faaliyetler gerçekleştirilir. Turizm sektöründe turist veya ziyaretçiler tarafından yapılan
harcama ne kadar büyük olursa gelir de o derecede büyük olacaktır. Oluşan gelirin bir kısmı yatırımlara, bir
kısmı tasarruflara ve bir kısmı da vergi olarak devlete geçecektir. Turizmin istihdam üzerindeki etkisini daha
önceki bölümlerde ele almıştık. Turizmin yapısı itibariyle emek-yoğun bir sektör olması, tüm ekonomiler
için önemini artırmaktadır. Özellikle geri kalmış bölgelerde bu etki daha fazla hissedilmektedir. Zira turizm
harcamaları ilk etapta turizm sektöründe doğrudan istihdam etkisi yaratır. Daha sonraki süreçte turizm
işletmelerinin elde ettikleri bu geliri tekrar harcamasıyla dolaylı istihdam etkisi oluşacaktır. Bir turistik ürün
arzının olabilmesi için, öncelikle bu turistik ürünün üretilmesi gerekmektedir. Üretim faaliyetinin olabil-
mesi için yatırımların yapılması elzemdir. Yatırımlar ise turistik tesislerin yapılması ile başlamaktadır. Tüm
bu turistik ürün arz süreci turist veya ziyaretçi ile buluştuğunda işletmeye gelir olarak geri dönmektedir.
Gelirin hem turizmde hem de diğer sektörlerde tekrar harcanması ise gelir akımını ve artışını sağlamaktadır.
Servette meydana gelen değişim, emeğin dışındaki gelirde meydana gelecek bir değişimdir. Emek veya ücret
dışı gelir bireyin çalışmasının dışında miras, faiz, kâr payı, refah ve sosyal güvenlik ödemeleri gibi kaynakları
kapsamaktadır. Dolayısıyla emek dışı gelirde beklenmedik bir artış, hanehalkının talebini üzerinde olumlu
bir etki yaratacaktır.
Bir ekonomide arz edilen emek miktarındaki artışının üretime koşulmasıyla üretim artışından bahsedilebi-
lir. Değişen (artan ya da azalan) bir ücret oranı emek arzını pozitif veya negatif yönde etkileyebilir.
Değişen bir ücretin hanehalkını iki şekilde etkilemesi mümkündür:
1. Daha yüksek ücretten arz edilen emek miktarının artması, çalışmak yerine dinlenmek veya boş zaman
geçirmeyi daha cazip hale getirebilir. Bu durum ücret yükselişinin ikame etkisidir. Yani dinlenmek veya
boş zaman geçirmek, yükselen ücretten vazgeçmektir.
2. Artan ücretler ile birlikte çalışanlar, daha önceki ücret düzeyinden elde ettikleri gelirin fazlasını elde
edeceklerdir. Dinlenme ve boş zamanın normal bir mal olduğunu farz edersek daha yüksek gelire erişen
bireyler, önceki durumlarına nazaran, daha az çalışarak daha yüksek gelir elde edecekler ve kendilerine
dinlenme için boş zaman yaratabileceklerdir. Bu durum ücret yükselişinin gelir etkisidir.
Turizm faaliyetlerini (boş zaman ve dinlenme gibi sosyal faktörleri) turizm talebini etkileyen faktörler ara-
sında sıralamıştık. Dolayısıyla ücret artışı turizm talebini olumlu etkileyebileceği gibi olumsuz da etkile-
yebilir. Zira turizmde yükselen ücretler ile birlikte çalışmanın daha cazip olduğunu gören bir kişi turizm
talebinde bulunacağına çalışmayı tercih edebilir.
Diğer taraftan yükselen ücretler ile birlikte daha az çalışarak en azından aynı gelir düzeyini yakalayan bireyin
(turist veya ziyaretçi) turizm talebinde bulunması da söz konusu olabilir.
Bu bağlamda hanehalkı tüketim ve emek arzı davranış kararını etkileyen faktörler:
• Cari ve gelecekte beklenen reel ücret oranları,
• Servetin başlangıç değeri,
• Cari ve gelecekte beklenen emek dışı gelir,
• Faiz oranları,
• Cari ve gelecekte beklenen vergi oranları ve transfer ödemeleridir.
Bir toplumda refahın maliyetini ölçmek için tüketici ve üretici rantı kavramlarının açıklanması önem taşır.
Tüketici rantı, ödemeye razı olduğu fiyat ile gerçekte ödediği fiyat arasındaki farktır. Bu durum aslında re-
fahın maliyetidir. Diğer bir ifadeyle, tüketici rantı bir tüketicinin bir mal veya hizmeti satın almamaktansa
o mala piyasa fiyatının üzerinde ödenen miktardır. Turistin bir mal veya hizmeti satın alması durumunda,
mala veya hizmete verilen değerin malın veya hizmetin fiyatından daha az olmaması gerekmektedir. Mala
veya hizmete verilen değer, malın veya hizmetin değerinden daha az olması durumunda ise söz konusu mal
veya hizmet satın alınmaz. Üreticilerin mallarını satmaya istekli olduğu fiyat ile gerçekte karşılaştıkları fiyat
arasındaki farktır. Üretici rantı teoride ekonomik rant olarak da bilinmektedir.

198
 7
Turizm Ekonomisi

3 Sürdürülebilir çevre
kavramını açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Turizm ve Sürdürülebilir Çevre

Turizm arzı ve turizm talebi, yapısı gereği ekonomik ve sosyo-kültürel çevre unsurlarını içinde barındırır.
Bu unsurlar olumlu veya olumsuz biçimde ekonomik ve sosyo-kültürel çevresel sonuçlar olarak fiziksel bir
çevrede gerçekleşir. İşte bu döngüde çevre, turizmin kaynağını oluştururken çevrenin de sağlıklı bir yapıda
olması sürdürülebilirlik açısından büyük önem taşır. Çevre, içinde bulunulan toplumsal ortamı ve hayatın
devamı için gerekli olan tüm dış faktörlerin toplamını ifade eder. Sürdürülebilirlik ise insanlığın geleceğine
yönelik hangi kaynaklar varsa o kaynaklarını korunmasıdır.
Çevre aynı zamanda destinasyonun çekim gücü faktörüdür. Turizm hareketliliği fiziksel çevre üzerinde baş-
lar. Bu durumda çevre turizm açısından önemli bir arz faktörüdür. Turizmin de en büyük etkileri çevre
üzerindedir. Bu etkileşim içinde turizm ve çevrenin karşılıklı bağımlılık ilkesi söz konusudur. Yani çevre
bir ekonominin kendi kaynaklarını idare etmesi ile doğa algısı arasında yakın ilişkisi olan bir özellik taşır.
Doğal ve kültürel yapısı ile çevre ve turizmin ilişkisi kaynakların korunması, geliştirilmesi ve sürdürülebilir
bir yapıya dönüşmesi çevresel değerlerin güçlü kılınmasına bağlıdır. Dolayısıyla turizm açısından çevrenin
varlığı ve çevre açısından sürdürülebilir turizm yapısı yakından ilişkilidir.
Turizm ve çevre arasındaki ilişki ağı üç temel unsur üzerine kuruludur. Bunlar:
• Fiziksel çevrenin bir çekim unsuru olması,
• Turistik arz çevrenin bir yönü olması,
• Turistik arzın harekete geçmesi çevresel etkiler yaratmasıdır.
Turizm paydaşları da (turistik işletmeler – turist) çevre ile farklı ve yoğun ilişki içindedir. Muhafaza edilmiş
çevre turistlerin günümüzde ilk tercihidir. Turizm gelişiminin olumlu etkileri (bölgesel kalkınma, alt-üst ya-
pının gelişimi ve sosyo-kültürel etkileşimi) ve olumsuz etkileri (çevre kirliliği, kullanılabilir fiziksel çevrenin
azalması, bitki ve hayvan türlerinin azalması, gelir dengesizliğinin artması ve sosyal bozulmalar) söz konusu
iken çevre üzerindeki olumsuz etkileri sürdürülebilir büyümeyi zayıflatmaktadır.
Fiziksel çevre, “İnsanların hayatını idame etmesi için farklı amaçlarla kullandığı, insanı etkilediği kadar ken-
disinin de etkilendiği, doğal ve kültürel faktörlerden oluşan bütünsel bir mekândır”. Fiziksel çevre, doğal ve
suni çevre olmak üzere kendi içinde ikiye ayrılır. Doğal çevre insan çabası olmadan kendiliğinden var olan
çevredir. İnsan çabası ile oluşturulan çevre ise suni çevredir. Turizm yerinde tüketilmesi gereken faaliyetler bü-
tünüdür. Bu açıdan hem doğal hem de suni çevre olsun bu faaliyetlerin yürütülmesi noktasında önem taşır.
Turizmin çevre üzerindeki olumlu etkileri:
• Yaban hayatının korunması,
• Tarihi eser ve mimarinin korunması,
• Çevre bilincinin oluşması,
• Doğal çevrenin yanı sıra suni çevrenin oluşturulması ile çekiciliğin artırılması,
• Altyapı imkanlarının artması,
• Kaliteli çevrenin oluşmasıdır.
Turizmin çevre üzerindeki olumsuz etkilerini;
• Çevresel tahribatın oluşması (tarihi, arkeolojik vs.)
• Kaynaklara zarar verilmesi,
• Kirlilik (hava, su, görüntü, gürültü vs.)
• Metrekareye düşen insan yoğunluğun artması
• Çevresel atık,
• Ekolojik denge kaybı,
• Kullanılabilir arazilerin azalması
• Çevresel risk ve tehlikeleridir.

199
 7
Turizm, Ekonomik Büyüme, Refah ve Sürdürülebilir Çevre

3 Sürdürülebilir çevre
kavramını açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Turizm ve Sürdürülebilir Çevre

Küresel ısınmanın artması kalite çevre kavramı gündeme getirmiş ve ülkeleri bu noktada sıkı tedbirler
almaya zorlamıştır. Bu tedbirlerden biri olan Kyoto Protokolü’nün 1997’de kabul edilerek 2005 yılında
yürürlüğe girmesi diğeri ise Paris Anlaşması’nın 2016 yılında taraflarca imzalanmasıdır. Küresel ısınmayı
önlemede CO2 gaz salınımını azaltmaya yönelik bu anlaşmalar çevre üzerindeki olumsuz etkileri azaltmaya
yönelik en bilinir anlaşmalardır.
Ekonomik büyümenin artması ile çevresel tahribatın artacağı ve belirli bir gelir seviyesinin (G*) aşılmasıyla
bu tahribatın azalmaya başlayacağı Çevresel Kuznets Eğrisi ile açıklanır.
Çevre üzerindeki olumsuz etkilerin azaltılması adına ülkeler “çevre planlaması” yapmaktadır. Bu planlama-
lar geçmişten geleceğe çevre mirasının taşınması adına önemlidir. Ayrıca turizmin gelişim göstermesi des-
tinasyonun etkin yönetimini de gerektirir. Etkin yönetim ise paydaşlara bağlıdır. Paydaşlar arasında devlet,
turizm işletmeleri ve yerel halk yer alır. Paydaşların plan yapmaması turizm gelişiminin önündeki en temel
sorun olacağı gibi çevre kalitesinin de bozulmasına yol açar.
Çevresel turizm planlaması turizm arzının sürdürülebilirliğini sağlayan bir idare biçimidir. Bu planlama içinde;
• Geleceğe yönelik beklentilerin tespiti,
• Paydaşlar arası işbirliği,
• Çekiciliği öne çıkaran projelerine odaklanma,
• İstihdam için işgücü planlaması,
• Sağlıklı bir ekonomik büyüme için uzun dönem turizm stratejileri,
• Hedef pazarlarda farkındalık oluşturma,
• Turizm arzını koruma,
• Turizmin gelişmesine odaklanma vardır.
Birleşmiş Milletler, Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu 1987 yılında Ortak Geleceğimiz adı altında
yayınlamış olduğu raporda sürdürülebilirlik kavramına ilk kez “Kuşaklararası ihtiyaçlara çözüm bulma yete-
neğini riske etmeden insanların günlük gereksinimlerini karşılamak için ekonomik kalkınmayı sürekli kılma
yeteneğidir.” ifadesinde yer vermiştir. Bu noktadan hareketle insan hayatının devamı doğal kaynakların
etkin kullanımına bağlı olduğu söylenebilir. Kaynaklar sonsuz olmadığından sürdürülebilirliğin sağlanma-
sında bireylerin tercihleri önem kazanır. Tercihler aslında daha önceki konularda yer verildiği üzere bir çeşit
denge durumudur. O zaman sürdürülebilirlik bir yaşam döngüsüdür. Sürdürülebilirlik verimlilik ve üret-
kenliğin devamlılığı için sürekli olabilme yeteneğinin korunmasıdır. Sürdürülebilirlik döngüsü içinde orta-
ya çıkan problemlerin çözümü uzun dönemli planlar ile içi doldurulmuş öğrenen ekonomileri ifade eder.
İnsan ihtiyaçlarını karşılayan tüm malların yeni kuşaklara iletilmesi zamanın kısa, orta ve uzun dönem-
li planlamasına bağlıdır. Bu noktada iktisat termonolojisinde kullanılan ekonomik ve serbest mallardan
bahsetmek gerekir. Ekonomik mallar elde edebilmek için mutlaka bedel ödenmesi gereken (ekmek gibi)
malları ifade ederken serbest mallar ise doğada istenildiğinde bulunabilen ve herhangi bir ekonomik çaba
göstermeksizin (hava gibi) elde edilen malları ifade eder. Dolayısıyla serbest malların maliyeti olmadığı gibi
serbest malların tüketimini artırmakla diğer malların tüketiminden vazgeçmeye gerek de kalmaz. Bu nok-
tada konuya ilişkin bir mantık yürütülecekse günümüzde serbest malların maliyetinin geleceğe ilerledikçe
maliyeti olabileceği mantığı da kurulabilir. Bu durumda sürdürülebilirliğin temelinde yatan kaynakların
etkin ve verimli kullanılması bu maliyetin önüne geçilmesindeki en önemli adım olacaktır. Ayrıca sürdü-
rülebilirlik süreklilik içerir. Bu süreklilik; refah, eşitlik, istihdam, memnuniyeti kültürel zenginlik, fiziksel
bütünlük, biyolojik çeşitlilik, verimlilik ve kaliteli çevredir. Bahsi geçen sürekliliğin sağlanması yani etkin
planlama aslında turizmin de 12 aya çıkarılması anlamına gelir.
Sürdürülebilir turizm için çevreye uyumlu ekonomik tercihlerin yapılması önem taşır. Bu noktada çevre,
kültür, sosyal ve ekonomi politikaları değerler ölçüsünde olması ile mümkündür. Turizmin çevresel planla-
ması hem turizm arzı hem de turizm talebi noktasında ekonomik kârlılığı öne çıkar. Sürdürülebilir turizm
döngüsünü sağlayabilmek için bir takım eğilim ve sorumluluklar sıralanacak olursa;

200
 7
Turizm Ekonomisi

3 Sürdürülebilir çevre
kavramını açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Turizm ve Sürdürülebilir Çevre

• İhtiyaçları belirlemek,
• Zayıf noktaları geliştirmek,
• Metodolojik bir biçimde gelişmenin amaçlarını belirlemek,
• Turizm alanı ve arzı üzerindeki kontrolü sağlamak, alana ilişkin aktif bir politika yürütmek,
• Malzeme politikası geliştirmek,
• Doğayı gözetmek,
• Tarım ve ormanlık alan kullanımını kuvvetlendirmek,
• Ekonomik aktiviteleri istikrarlı bir biçimde geliştirmek,
• Kültürel mirası korumak,
• Turizm pazarlamasını, özendirmesini geliştirmektir.
Sürdürülebilir turizm, çevreci bir yaklaşım ile ekonomik sürdürülebilirlik kavramlarını içinde barındırır.
Çünkü kalkınma sürekli kaynak tüketimi ile mümkündür. Bu durum daha fazla çevre tüketimi anlamına
gelir. Bu durumda çevresel kaynakların belirli bir döngü içinde sürdürülebilir olması gerekir. Yeşil ekonomi
kavramı tam da bu noktada literatüre giren bir kavramdır. Enerji verimliliği, bio çeşitlilik, istihdam, su kul-
lanımı, karbon gaz salınımının azaltılması ve iklim değişikliliğinin kontrol altına alınması yeşil ekonominin
konuları arasındadır. Konunun turizm literatüründeki karşılığı ise yeşil turizmdir. Böylece turist beklentileri
doğrultusunda sürdürülebilir bir turizm anlayışını öne çıkar. Konuya temiz plaj uygulamaları, sürdürülebi-
lir atık yönetimi, su yönetimi ve yeşil pazarlama teknikleri örnek olarak gösterilebilir.
Günümüzde turizm açısından sürdürülebilir yeşil turizm uygulamalara bir diğer örnek de ekolojik oteller
yıldızlama sistemidir. Yeşil dostu bu uygulamalar “Eco Hotels of the World” organizasyonu tarafından
sınıflandırmaktadır. Bu sınıflandırmada beş yıldıza kadar puanlama yapılırken çevre duyarlılığına yönelik
hassasiyet yeşil yıldız sayısını ortaya çıkarmaktadır. Yıldız belirleme, temelde beş sınıflandırma üzerine ku-
ruludur. Bunlar; enerji, su, atık, ekolojik faaliyetler ve çevre korumadır.

201
7
Turizm, Ekonomik Büyüme, Refah ve Sürdürülebilir Çevre

1 Ülke sınırları içerisinde kimin ürettiğine bakıl- 6 Aşağıdakilerden hangisi malların üretimi, de-
maksızın, belirli bir dönemde üretilen tüm mal ve ğişimi ve gelir dağılımındaki eşitliği sağlayan ekono-
hizmetlerin parasal olarak karşılığına ne ad verilir?
neler öğrendik?

mik etkinlik olanaklarının incelenmesini ifade eder?

A. Gayri Safi Yurt İçi Hâsıla A. Sermaye
B. Finansman B. Üretim
C. Maliyet C. Milli gelir
D. Enflasyon D. Büyüme
E. Fiyatlar genel düzeyi E. Refah

2 Aşağıdakilerden hangisi ekonomi tam istih- 7 Aşağıdakilerden hangisi talebin fiyat esnekli-
dam iken yeni üretim faktörlerinin ilave edilmesi ğini belirleyen unsurlar arasında yer alır?
veya teknolojik gelişme ile var olan üretim kapasi- A. Kredi kullanım yoluyla sağlanan yekünler
tesinin genişlemesini ifade eder? B. Ücret ve maaşlardan elde edilen gelir
A. İşgücü C. Toprak varlıklarından elde edilen gelir
B. Turizm arzı D. Sermayeden elde edilen gelir
C. Verimlilik E. Devletten sağlanan gelir
D. Etkinlik
E. Turizm talebi 8 Aşağıdakilerden hangisi Lorenz eğrisinde
kullanılan refah dağılımda eşitsizliğin derecesi öl-
çümünde kullanılan katsayıyı ifade eder?
3 Aşağıdakilerden hangisi ekonomik büyüme-
nin çarpanlarından biri değildir? A. Bergson
B. Kaldor-Hicks
A. Toprak
C. Scitovsky
B. İşgücü
D. Gini
C. Sermaye
E. Pareto
D. Girişimcilik
E. Verimlilik
9 Aşağıdakilerden hangisi hanehalkı tüketim
ve emek arzı davranış kararını etkileyen faktörler-
4 Aşağıdakilerden hangisi dönüşüm ve yüksek den biri değildir?
refah için gerekliliklerden biri değildir?
A. Cari ve gelecekte beklenen reel ücret oranları
A. Nüfus artış hızı B. Servetin en son değeri
B. Enflasyon C. Cari ve gelecekte beklenen vergi oranları
C. Doğal kaynakların etkin kullanımı D. Faiz oranları
D. Nitelikli işgücü E. Cari ve gelecekte beklenen emek dışı gelir
E. Sermaye birikimi
10 Aşağıdakilerden hangisi ekonomik büyüme-
5 Aşağıdakilerden hangisi turizmin ekonomik nin artması ile çevresel tahribatın artacağı ve belirli
büyüme açısından sunduğu katkılardan biri değildir? bir gelir seviyesinin aşılmasıyla bu tahribatın azal-
maya başlayacağını ifade eder?
A. Fiyat istikrarı
A. Çevresel Kuznets eğrisi
B. Sektörel dengeler
B. Talep eğrisi
C. Nüfus artışı
C. Arz eğrisi
D. Ödemeler dengesi
D. Kayıtsızlık eğrisi
E. Sosyal adalet
E. Kısa dönem maliyet eğrisi

202
 7
Turizm Ekonomisi

Yanıtınız yanlış ise “Refah Kavramı ve Fayda

1. A Yanıtınız yanlış ise “Turizm ve Ekonomik Bü- 6. E
Olanakları Eğrisi” konusunu yeniden göz-
yüme” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
den geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

2. D Yanıtınız yanlış ise “Turizm ve Ekonomik Bü- 7. A Yanıtınız yanlış ise “Hanehalkının Gelir Kay-
yüme” konusunu yeniden gözden geçiriniz. nakları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Ekonomik Büyüme- Yanıtınız yanlış ise “Ekonomik Gelir ve Lo-
3. E 8. D
nin Çarpanları” konusunu yeniden gözden renz Eğrisi” konusunu yeniden gözden geçi-
geçiriniz. riniz.

Yanıtınız yanlış ise “Servet Emek Dışı Gelir

4. B Yanıtınız yanlış ise “Ekonomik Kalkınma” 9. B
ve Ücret Oranları” konusunu yeniden göz-
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
den geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Turizmin çevre üzerin-

5. C Yanıtınız yanlış ise “Ekonomik Kalkınma” 10. A
deki etkileri” konusunu yeniden gözden ge-
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
çiriniz.

Araştır Yanıt
7 Anahtarı

Turizmin ekonomik büyüme açısından ülkeler için öncelikli tercihlerden bi-

ridir. Çünkü turizm;
Araştır 1 Milli gelire katkısı, istihdama katkısı, fiyat istikrarına katkısı, sektörel dengelere
katkısı, ödemeler dengesine katkısı, sosyal adalete katkısı ve bölgeler arasında ge-
lişmişlik farklarının kapatılmasına katkısı pozitif yöndedir. .

Refah kavramı kaynakların etkin bir şekilde dağılımına ilişkin alternatiflerin

araştırılmasıdır. Bu alternatiflerin başında turizm gelmektedir. Bir ekonomide
Araştır 2 refahın en yüksek seviyeye çıkması için, üretim faktörleri ile mallar arasında
ve malların bireyler arasında optimal dağılımı gerekir. Turizmin gelir artırıcı
etkisi optimal dağılımda pay sahibidir.

Turizm, hareketliliğin (yer değiştirmenin) yoğun olduğu bir sektördür. Tu-

rizm, turistik arz ve talebin çevresel etkileşimini zorunlu kılan, içsel ve dışsal
birçok faktörün de bu etkileşimde önemi bir rol oynadığı ekonomik faaliyetler
bütünüdür.
Araştır 3
Turizm faaliyetlerinin sürdürülebilir olması “kaliteli çevre”ye bağlıdır. Kaliteli
çevrenin ortaya çıkması verimlilik ve üretkenlik ile yoğrulacak “uzun dönem-
li turizm politikaları” ile mümkündür. Uzun dönemli turizm politikaları ise
ekonomik sürekliliğe, istihdam kalitesine, bölgesel gelişmeyi artırmaya, çevre-
yi korumaya ve çevresel kaynakların etkin kullanımına bağlıdır.

203
7
Turizm, Ekonomik Büyüme, Refah ve Sürdürülebilir Çevre

Kaynakça
Begg, D., Fischer S. ve Dornbusch (2010). İktisat. Işık, C., Ongan, S. ve Özdemir, D. (2019). Testing the
8. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, EKC hypothesis for ten US states: an application
İstanbul. of heterogeneous panel estimation method.
Environmental Science and Pollution Research,
Begg, D., Fischer S. ve Dornbusch (2001). Makro
26(11), 10846-10853.
İktisat. Alkım Yayınları, İstanbul.
Işık, C. ve Selçuk, G. N. (2018). Turizm Ekonomisi.
Case, E. K., Fair, R. C. ve Oster, S. M. (2012).
Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi Yayınları.
Ekonominin İlkeleri. 8 Baskı, Palme Yayıncılık,
Ankara. Işık, C. (2015). Turizmde otel oda fiyatı, kişi başı
GSYİH ve havaalanlarındaki iç hat yolcularının
Dogru, T., Işık, C. ve Sirakaya-Turk, E. (2019). The
otel oda talebine etkisi: ARDL sınır testi yaklaşımı.
balance of trade and exchange rates: Theory and
Kafkas Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
contemporary evidence from tourism. Tourism
Dergisi, (16): 165-176.
Management, (74): 12-23.
Işık, C. (2015). Foreign Direct Investment in
Ertek, T. (2008). MYO’lar İçin İktisada Giriş. 1 Baskı,
Tourism: Panel Data Analysis of D7 Countries.
Beta, İstanbul.
Athens Journal of Tourism, (2)2: 93-103.
Holden, A. (2008). Environment and Tourism. New
Işık C. (2012). The USA’s International Travel
York: Roudledge Publishing.
Demand and Economic Growth in Turkey: A
Işık, C., Küçükaltan, E. G., Çelebi, S. K., Çalkın, Causality Analysis. Tourismos: An International
Ö., Enser, İ. ve Çelik, A. (2019). Tourism and Multidisciplinary Journal of Tourism, (7)1: 235-252.
entrepreneurship: A literature review. Journal of
Işık, C. (2010). Türkiye’de Yabancı Ziyaretçi
Ekonomi, 1(1): 1-27.
Harcaması ve Turizm Gelirleri İlişkisi: Bir Eş-
Işık, C., Sirakaya-Turk, E. ve Ongan, S. (2019). bütünleşme Analizi (1970-2008). Sosyoekonomi,
Testing the efficacy of the economic policy (2): 115- 128.
uncertainty index on tourism demand in USMCA:
Jamal, T. B. ve Getz, D. (1995). Collaboration Theory
Theory and evidence. Tourism Economics,
and Community Tourism Planning. Annals of
1354816619888346.
Tourism Research, 22(1): 186-204.
Işık, C., Dogru, T. ve Turk, E. S. (2018). A nexus
Kahraman, N. ve Türkay, O. (2006). Turizm ve Çevre.
of linear and non‐linear relationships between
Ankara: Detay Yayıncılık.
tourism demand, renewable energy consumption,
and economic growth: Theory and evidence. Lipsey, R. G., Courant, P. N. ve Ragan, C. (1999).
International Journal of Tourism Research, 20(1): Economics. 12. Baskı, A & W, New York.
38-49.
Mieczkowkski, Z. (1995). Environmental Issues of
Işik, C., Ongan, S. ve Özdemir, D. (2019). Tourism and Recreation. USA: University Press of
The economic growth/development and America.
environmental degradation: evidence from the US
Sharpley, R. (2009). Tourism Development and the
state-level EKC hypothesis. Environmental Science
Environment: Beyond Sustainability? USA: The
and Pollution Research, 26(30), 30772-30781.
Cromwell Press Group.

204
 Bölüm 8
Otel, Restoran, Hava Yolu ve Turizm ile Bağlantılı
Diğer İşletmelerin Ekonomisi: Örnek Olaylar

1 2
öğrenme çıktıları

Otel İşletmelerinin Ekonomisi Restoran İşletmelerinin Ekonomisi

1 Otel işletmelerinin ekonomisini 2 Restoran işletmelerinin ekonomisini
açıklayabilme açıklayabilme

Turizm ile Bağlantılı Diğer İşletmelerin

3 4
Hava Yolları İşletmelerinin Ekonomisi Ekonomisi
3 Hava yolları işletmelerinin ekonomisini 4 Turizm ile bağlantılı diğer işletmelerin
açıklayabilme ekonomisini açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • Otel İşletmelerinin Ekonomisi • Restoran İşletmelerinin Ekonomisi

• Hava Yolu İşletmelerinin Ekonomisi • Turizm Ekonomisi

206
 8
Turizm Ekonomisi

GİRİŞ
Yoğunlaşan ve dönüşen rekabet karşısında işletmeler hayatta kalabilmek için yeniliklere ayak uydurmak
zorundadır. İşletmelerin temel amacı, diğer sektörlerde faaliyet gösteren firmalardan birtakım farklılıklar
gösterse de özünde kârını maksimize etmektir. Söz konusu farklılıklar ise rekabetin yapısı gereğidir. Bu
yapı içinde işletmeler kaynakları etkin kullanılarak tüketicinin zevk ve tercihlerine uzun dönemde sürdü-
rülebilir bir ekonomik yapıyla cevap verilebilir.
Günümüzde konaklama işletmeleri çekicilik yaratan işletmeler arasındadır. Konaklama işletmelerinde
misafirlerin geceleme, yiyecek-içecek ve kısmen eğlence talepleri karşılanır. Konaklama işletmeleri otel,
motel, devre mülk, yazlık konut, tatil köyü, misafirhane, oberj, kamp ve pansiyon gibi hizmet birimle-
rinden oluşur ve kâr amacıyla faaliyetlerini yürütür. Asli konaklama işletme türlerinden biri olan otel iş-
letmelerinin ekonomisine bu bölümde farklı destinasyonlardan örnek olaylar ile yer verilecektir. İşlenecek
tüm örnek olayların ortak özelliği kaynakların etkin ve yerinde kullanımı ile ilgili olup, sürdürülebilir bir
ekonomik yapıya ilişkindir. Yeni ekonomi düzeninde turistik işletmelerin rasyonel adımlarla destinasyona
katkı sunabileceğini gösteren örnek olaylar artmaktadır. Uygulamada akılcı yaklaşımlar ile bağı olan örnek
olaylar ve yeni dünya düzeninin prensiplerine uyumlu başarı hikâyeleri yer almaktadır.

OTEL İŞLETMELERİNİN EKONOMİSİ

Otel işletmelerinin ekonomisi, büyüklüğü itibari ile çekicilik unsurlarını artırırken yeni yönetim ve
tekniklerin tatbik edilmesi noktasında ise belirleyicidir. Otel yönetimi demek etkin ve verimli kararları ha-
yata geçirmek demektir. Uzun dönemli bir ekonomik yapı için kıt kaynaklar ile insan ihtiyaçlarını dengede
tutmayı ifade eder. Bu durum ekonomide elde edilen refahın da adil dağılımı ve sürdürülebilir kalkınma
hedefleri için önem taşır.
InterContinental ekonomik açıdan, sektöre yön veren, yenilikçi yaklaşım ile örnek olan ve kendini
ispatlamış bir turizm yönetim anlayışı ile faaliyet göstermektedir.

Resim 8.1

InterContinental Hakkında
Amerikan InterContinental 1946 yılında ilk otelini Brezilya’nın Belem şehrinde açmıştır. Pan Grup
19 Ağustos 1981 yılında InterContinental’i İngiltere Merkezli Grand Metropolitan’a 50 milyon Ameri-
kan dolarına satmıştır. Fastfood işine de giren Grand Metropolitan, yiyecek içecek sektöründe genişledikçe,

207
8
Otel, Restoran, Hava Yolu ve Turizm ile Bağlantılı Diğer İşletmelerin Ekonomisi: Örnek Olaylar
InterContinental’i 1988 yılında Japonya Merkezli
Saison Gruba devretmiştir. Saison Grup ise 1998 yı-
lında İngiliz Bass grubuna, bu şirketten de 2000 yı-
lında Belçikalı Interbrew grubuna 2,3 milyar İngiliz
sterlinine devretmiştir. Daha sonra InterContinental
Otel Zinciri 15 Nisan 2003 tarihinde altı kıta iki şir-
ket olarak InterContinental İngiltere orijinli otel zin-
ciri olarak yapılandırılmıştır. Bugün 100’ün üzerinde
ülkede toplam 5895 otel ve 881.562 odaya sahip
olan InterContinental’in genel merkezi İngiltere’nin
Denham kentindedir. InterContinental’lerin en ünlü
otelleri New York, Beverly Hills, Mumbai, Bora Bora,
Monterey, Paris, Washington ve Las Vegas’tadır.
InterContinental Oteller Zinciri, Avid, AT-
WELL Suites, Regent, Candlewood Suites, Crow-
ne Plaza, EVEN Hotels, Holiday Inn, Holiday Inn
Express, Holiday Inn Club Vocation, Hotel Indi-
go, Hualuxe, InterContinental, Kimpton Hotels ve
Resorts ve Staybridge Suites ve Voco markalarını
içinde barındırır.
Otel İşletmelerinin Ekonomisi
2019 yılında dünya ekonomisinin toplam bü-
yüklüğü 86 trilyon Amerikan doları olarak gerçek-
leşmiştir. Otelcilik sektörü sürekli büyüyen yapısıy-
la dünya genelinde 700 binden fazla otelle küresel
ekonomiye 3,41 trilyon Amerikan dolarının üze-
rinde bir katkı sunmuştur. 2019 yılı içinde küresel
otelcilik sektörü 570 milyar Amerikan doları de-
ğerinde kendine yer bulurken otelcilik sektörünün
büyüklüğü dünya ekonomisinin yaklaşık %4’ü ka-
dar gerçekleşmiştir.
InterContinental otel gruplarını üç farklı şekilde
organize etmektedir. Bunlar; franchising vererek,
yönetici atama yoluyla ve satış yoluyla sistem kira-
lama yöntemi şeklindedir. Nakit yaratan varlık mo-
deliyle InterContinental yatırım ve girişimlerini sür-
dürülebilir şekilde artırmaktadır. Sermaye ve bilanço
yapısı bir disipline sahiptir. Tüm oteller arasında kre-
di derecelendirme notunu koruma noktasında ka-
rarlı adımlar atan ve hissedarlarına düzenli temettü
$
Misafir Otel
Şekil 8.1 InterContinental Gelirlerin Tasnifi.
208
dağıtımı yapan bir finansal yapıdadır. Markasını mi-
safirleri ve diğer ortaklık kurmak isteyen oteller için
ilk tercih haline dönüştürmek maksadıyla stratejisini
otelcilik sektörünün yoğun olduğu veya ölçeğinin
büyük olduğu pazarlar üzerine güçlü bir yönetim
sistemiyle kurmaktadır. Yönetim sistemi grup bün-
yesinde bulunan markalara yönelik turistik talebi ar-
tırmak adına reklam ve kampanyalara dayalıdır. 80
milyondan fazla üyesi bulunan dünyanın en büyük
sadakat programı IHG Rewards Club otel bünyesin-
de stratejik hedeflere ulaşmak için oluşturulmuştur.
Bu sayede hem farklı segmentlere hem de geniş pa-
zarlara girebilmesi, rakiplerine nazaran kolaylaşmak-
tadır. Stratejik önceliği markalarının rekabet gücü-
nü artırabilme ve misafirlerinin her daim ilk tercihi
olabilme yönündedir. Bu amaç doğrultusunda mi-
safirlerine müşteri deneyimi sunmak, misafirlerinin
sadakatini artırmaya yönelik programlar geliştirmek,
konuk ziyaretlerini artırmak, gelirleri artırmak, ve-
rimliliği artırmak, bilgi ve tecrübesi sayesinde pa-
zarda genişlemek, daha fazla farklı oteli kendi bün-
yelerinde hizmet veren markalar altına çekmek,
çalışanlarına eğitimler yoluyla yatırım yapmak ve
güçlü iş birlikleri kurmak InterContinental’in ana
hedeflerini oluşturmaktadır.
Temettü: Kâr payı veya bir işletmenin elde et-
tiği dönemlik kârdan nakit ya da hisse senedi
olarak şirket ortaklarına pay vermesidir.
Franchising: Bir ürün veya hizmetin imtiyaz
hakkına sahip tarafın, belirli bir süre şart ve
sınırlamalar dahilinde işin yönetim ve organi-
zasyonuna ilişkin bilgi ve destek (*know-how)
sağlamak sureti ile imtiyaz hakkını ticari işler
yürütmek üzere ikinci tarafa verdiği imtiyaz-
dan doğan, uzun dönemli ve sürekli bir iş iliş-
kilerinin bütünüdür.
InterContinental otel gelirlerini Şekil 8.1’deki
gibi tasnif etmektedir.
IHG Ücret Geliri
IHG Sistem Fonu
Otel Sahibi

Turizm Ekonomisi
InterContinental’in 2019 yılı finansal görünü-
mü, markanın toplam geliri 4.627 milyon Ame-
rikan doları, işletme kârı 630 milyon Amerikan
doları, IHG sistemindeki brüt geliri 27,9 milyar
Amerikan doları, küresel büyüme oranı %3, faali-
yet karı bir önceki yıla oranla %4 büyüme ile 865
milyon Amerikan doları ve raporlanabilir segment-
lerden olan gelirleri ise 2.083 milyon Amerikan
doları olarak gerçekleşmiştir. Öte yandan grubun
2019 yılı stratejik gelişimi açısından yeni sistem-
lerin uygulanması %5,6 artış göstermiştir. Ayrıca
Holiday Inn ve diğer bazı markalarda yeni proto-
tip uygulamalar hizmete alınarak Atwell Suites and
Six Senses otellerini bünyesine katmıştır. Yine IHG
aplikasyonlarının indirilme oranında %11’lik artış
sağlanmış ve özellikli fiyatlama sistemi konuk rezer-
vasyon sistemlerine liderlik etmiş ve Çin’de 200’ün
üzerinde franchising anlaşması imzalanmıştır.
Değerlendirme
InterContinental’in yaratmış olduğu ekonomi
ülkelerin ihtiyaç duyduğu kalkınma adına yerinde
bir örnektir. Aynı zamanda InterContinental’in tu-
rizm piyasasında üretim ve maliyet yapısı ile oluştur-
duğu rekabet gücü ekonominin güçlü yanlarından
Tablo 8.1 InterContinental Ekonomik Görünüm Özeti - 2019.
Oda sayısı
Toplam brüt gelir (IHG – Milyar Amerikan doları)
Misafir memnuniyeti
Çalışan memnuniyeti
Nakit akışı (milyon Amerikan doları)
IHG akademiye katılım
Toplam gelir (milyon Dolar)
Toplam gelirde ilk üç
Operasyon karı (milyon Amerikan doları)
Franchising ve sahip olma
Küresel büyüme
Grup içi marka oteller oranı
Net sistem büyüklüğünde artış
IHG aplikasyon indirme
Karbon ayak izi
Su kullanımı
Küresel oda arzı
İstihdama olan katkı – çalışan sayısı
Sosyal medya kullanımı
Yabancı dil
8
biri hâline gelmiştir. Diğer bir ifade ile farklı piya-
salarda farklı markalar ve farklı fiyatlardan sunmuş
olduğu turistik arz ile efektif (gerçekleşen) talebi ar-
tırmada başarı sağlamıştır. Sektörün ekonomik yan-
sımaları açısından ekonomik değer yaratma potansi-
yeli millî gelire, istihdama, sektörel dengelere, sosyal
adalete, gelişmişlik farkına ve ödemeler dengesi bi-
lançosuna sürdürülebilir katkılar sunmaktadır.
Diğer taraftan InterContinental’in kurumsal
yapısı ve çalışanlarına yaptığı yatırımlar (standart
ve yasal ücret, eğitim vs.) bireyin dolayısıyla ha-
nehalkının gelir düzeyinin korunmasına, gelecek-
te ortaya çıkabilecek nitelikli işgücüne, reel ücret
oranlarına ve servetin başlangıç değerinin pozitif
yönde etkilenmesine ve dünya ekonomisinin iyileş-
mesine yardımcı olmaktadır. Ayrıca artan veya enf-
lasyona karşı korunan ücretler, emek miktarı, boş
zaman ve dinlenme gibi sosyal kazanımları tetik-
lerken ekonomik kalkınmayı da hızlandırmaktadır.
Düşük ve orta gelir grubu ülkelerde, ekonomik
kalkınmanın sağlanabilmesinin şartlarından biri tu-
rizm ile kalkınmadır. Turizm sektörü açısından bu
durum turist çekebilme anlamına gelir. Ama aynı
zamanda yaratılan iş modelinin ihracatı (uluslararası
zincir oteller gibi) piyasaya liderlik etme fırsatı verir.
Yani takipçi değil öncü olma yolu açılmış olur.
Değişim (bir önceki yıla göre)
883.563
27.9 %1,8 (+)
%82,4
%87
509
15.081
4.627 %6,7 (+)
Holiday Inn Express %7,3
Holiday Inn %6,3
InterContinental %5,1
630 %8,2 (+)
%27,3 ve %0,6
%0,3 (+)
%24,9 (+)
%5,6 (+)
%11 (+)
%5,9 (-)
%3,6 (-)
%18,7
6498 Erkek ve 7938 Bayan
27 milyon
13 farklı
209
8
Otel, Restoran, Hava Yolu ve Turizm ile Bağlantılı Diğer İşletmelerin Ekonomisi: Örnek Olaylar
Yaşamla İlişkilendir
Dünyanın En Son Teknoloji Otelleri
Oda servisine verdiğiniz bir siparişin ardın-
dan otel odanızın kapısında bir robot görürseniz
şaşırmayın. Singapur’daki bir otelin yeni baş-
lattığı bu sistemde oda servisini gerçek insanlar
yerine, özel tasarlanmış robotlar yapıyor. Bunun
gibi ve daha birçok değişik teknolojik yenilikle-
rin kullanıldığı dünyadaki en süpersonik otelleri
keşfedin. Dünyanın uçak bileti arama motoru
Skyscanner sizler için derledi.
1. Hub by Premier Inn, Londra – İngiltere
Odanızın kapısını açıp da “do not disturb”,
yani “rahatsız etmeyin” yazısını kapı koluna as-
maya üşeniyor musunuz? Ayağa kalkıp oda ısı-
sını ayarlamak zor mu geliyor? Londra’daki hub
by Premier Inn’de akıllı telefonunuza indirece-
ğiniz bir uygulamayla bunun gibi otel odasında
yapmak durumunda olduğunuz birçok şeyi ko-
layca yapabiliyorsunuz. Süper hızlı internetle de
asla bağlantı sorunu yaşamıyorsunuz. Ayrıca son
teknoloji check-in sistemiyle yalnızca ekranı sağa
kaydırarak otel check-in sorunsuzca yapılabiliyor.
2. J House Greenwich Hotel, Connecticut –
ABD
Bu otelin listemize girmesinin sebebi tuva-
letleri. Tuvaletteki aynanın içine yerleştirilmiş
televizyonlar artık sıradan geliyor olabilir. Ame-
rika’daki bu oteldeki tuvalet ekranının özelliği,
aynanın buharlanması derdinin çözülmüş olma-
sı. Bu size yetmediyse bir de son teknoloji klozet
TOTO Neorest’i dinleyin. Batı tuvaletlerinde
rastlanmayan taharet musluğu rahatlığı bulunan
bu klozetlerin bir de içten ısıtma ve hava temiz-
leyici özelliği var. Bu otelde vaktinizin çoğunu
tuvalette geçirme olasılığınız yüksek.
3. Hotel Zetta, San Fransisco – ABD
Burası kesinlikle San Fransisco’nun en hava-
lı otellerinden biri. “Geek”ler için bulunmaz bir
eğlence merkezi olan Zetta otelinde oyun konsol-
larıyla dolu bir oyun odasının yanı sıra, sanal ger-
çeklik odası da mevcut. VR Cube adı verilen bu
odada takacağınız bir sanal gerçeklik gözlüğüyle
210
kendinizi bambaşka dünyalarda buluyorsunuz.
Ayrıca Zetta otelindeki eski tarz telefon kulübesi-
nin içinde tweet atmak, snapchat görüntüsü yol-
lamak veya blog yazısı yazmak mümkün. Bir de
otelde müzede gibi sergilenen eski oyun kasetle-
rine, bilgisayar çiplerine ve eski cep telefonlarına
bakıp nostalji yaşayabilirsiniz.
4. Yotel, New York – ABD
New York’un göbeğinde, Times Square’de
bütçeyi aşmadan iyi bir otelde kalmak için
Yotel’den iyisi yok. Bu otelde, çalışanların yerine
robotlar var; mesela kullanmayacağınız veya gü-
venli bir yerde durmasını istediğiniz eşyalar bir
robotun ilgilendiği dolaplara koyulabiliyor. Ca-
mekanın içinde olan robot, eşyalarınızın bulun-
duğu dolabı çıkarıp önünüze getiriyor. Check-in
ve check-out’u yaparken de müşterilerle robotlar
ilgileniyor. Yalnızca bu kadar değil, odalardaki
yerden tasarruf etmek amacıyla tasarlanmış oto-
matik katlanan yataklar ve harekete duyarlı klima
da cabası!
5. M Social Singapore, Singapur
Oda servisine bir şeyler sipariş etmek her za-
man keyifli bir şeydir. Ama bir de oda servisini
yapan şey (evet kişi değil) bir robotsa kendinizi
iyice rahat hissedebilirsiniz. Üstünüze uygun bir
şeyler giymek veya en basitinden iletişim kurma-
nıza bile gerek kalmıyor. Singapur’daki lüks otel-
ler  arasında kesinlikle öne çıkmayı başarmış bu
otelden ayrılmak istemeyebilirsiniz.
6. CityHub, Amserdam – Hollanda
CityHub oteli Amsterdam’daki klasik hos-
tellere alternatif olarak yaratılmış. Birbiriyle iç
içe geçen iki kapsül gibi olan odalarda alandan
tasarruf edilmiş ama yataktan asla. Akıllı telefo-
nunuzla odanın rengini istediğiniz gibi ayarla-
yabildiğiniz otelde wi-fi bağlantısının yanı sıra,
son derece kaliteli ses sistemine bağlanıp müzik
dinleme imkânı var. Bir de şunu söyleyelim; otel
odanızın kartını veya anahtarını kaybetme ola-
sılığınız yok, zira odaya girişler elektronik bilek-
likle sağlanıyor.
 8
Turizm Ekonomisi

7. Hilton Mclean Tysons Corner, Virginia –
ABD
Bu otel olabildiğince teknolojik olması için
tasarlanmış, özellikle iş seyahatleri için. Bu otel-
de yapılan iş toplantıları için, orada bulunamayan
şirket çalışanlarının yüzleriyle bulunabileceği Ava
telekonferans robotları mevcut. Bu yeterince garip
olsa da toplantı sonrası yapılan kokteylde dolaşan
bir surat görmek daha da garip. Hilton Mclean
Tysons Corner otelinde son teknoloji televizyon-
larla internetten istediğiniz gibi video veya film
izleyebileceğiniz gibi, eğer elektrikli arabayla gel-
diyseniz, arabanızı da şarj edebiliyorsunuz.
8. Eccleston Square hotel, Londra – İngiltere
Burası İngiltere’nin, odalarında iPad ve sine-
ma boyutu televizyon bulunan ilk otellerinden;
ama dahası da var. Bu otel, hava kirliliğini filt-
releyen ve her odaya ayrı havalandırma sağlayan
son teknoloji klima sistemiyle donatılmış. Ayrıca
odalardaki 15 bin poundluk yataklarda isterseniz
yatış pozisyonunuza göre ayarlama yapabiliyor,
isterseniz de yattığınız yerden masaj yaptırıyorsu-
nuz. Son olarak, her müşteriye kullanabilecekleri
bir akıllı telefon tahsis ediliyor; bu telefonlarla
otelde kaldığınız sürece arama yapabiliyorsunuz.
9. Marriott Hotel Ghent, Gent – Belçika
Bu otel, Avrupa’dakilerin arasında robot ba-
rındıran ilk otel olma unvanını taşıyor. 56 santi-
metre boyunda ve 6 kilo ağırlığında olan Mario
tam 19 farklı dil konuşabiliyor. Bu sayede dil sı-
kıntısından dolayı yanlış sipariş verme problemi
ortadan kalkmış oluyor! Bu robotun marifetleri
bununla da sınırlı değil. Resepsiyonda da çalışan
Mario’nun, müşterilere anahtarlarını teslim et-
mekten oteldeki favori yemeğini söylemeye, oda-
ya verilen siparişleri götürmekten dans edip şarkı
söylemeye kadar bir sürü hüneri var!
10. Kameha Grand, Zürih – İsviçre
Dünyanın dört bir yanında bulunan tema-
lı otellerden bahsedildiğini duymuş veya inter-
nette fotoğraflarına rastlamışsınızdır. İşte onlar
gibi tema oteli olan Zürih’teki Kameha Grand’da
Uzay Süiti de bulunuyor. Uzay meraklıları için
bulunmaz bir deneyim barındıran bu odada ha-
vada duran yatak, minyatür füzeler ve astronot
eldiveni şeklinde raflar var. Uzay Süiti’ndeki en
etkileyici şey ise NASA’nın uzay görevlerinin can-
lı görüntülerini yattığınız yerden izleyebilmeniz.
11- Henn na Hotel, Tokyo – Japonya
Otel check-in’inizi bir dinozorun yapacağı
hiç aklınıza gelir miydi? Henn Na otelindeki is-
tisnasız bütün çalışanlar robot. Bu da sizi eşya-
larınızı taşıyan insana bahşiş verme derdinden
kurtarıyor. Birçok dil konuşabilen robotlar, sizi
yüz tanıma özellikleri sayesinde tespit edebiliyor-
lar. Ayrıca odanıza girmek için de anahtara ihti-
yacınız yok, suratınızı göstermeniz yeterli. Böyle
bir otelin Japonya’da olması sizi şaşırtmamıştır
herhalde. 
Kaynak: https://www.hurriyet.com.tr/seyahat/
dunyanin-en-son-teknoloji-otelleri-40692956

Öğrenme Çıktısı
1 Otel işletmelerinin ekonomisini açıklayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Otel işletmelerinin ekono-

Otel işletmeleri ekonomik Otel işletmelerinin ekono-
mileri ile turizmin ilişkisini
değer yaratabilir mi? misini değerlendiriniz.
tartışınız?

211
8
Otel, Restoran, Hava Yolu ve Turizm ile Bağlantılı Diğer İşletmelerin Ekonomisi: Örnek Olaylar
RESTORAN İŞLETMELERİNİN
EKONOMİSİ
2018 yılında dünya ekonomisinin toplam bü-
yüklüğü 86 trilyon Amerikan doları olarak ger-
çekleşmiştir. Restoran sektörü sürekli büyüyen
yapısıyla dünya genelinde 700.000’den fazla otelle
küresel ekonomiye 3,8 trilyon Amerikan dolarının
üzerinde katkı sunmuştur. Böylece restoran işlet-
melerinin ekonomisi dünya ekonomisinin yaklaşık
%4’ü kadar gerçekleşmiştir.
Öncü ve yenilikçi anlayışla kendini ispatlamış
bir başka turizm girişimi de The Restaurant Group
plc’dir.
Resim 8.2
The Restaurant Group plc Hakkında
The Restaurant Group plc İngiliz restoranları
ve kamu evleri zinciridir. 1987 yılında The Res-
taurant Group plc Matthew Brown tarafından,
Garfunkel’in Restoran zincirine sahip olmak ve
yönetmek amacıyla, City Center Restaurants plc
ismiyle kurulmuştur. 1980’lerin sonunda şirket
Meksika gıda zinciri Chi Chi’yi satın almış ve
adını Chiquito olarak değiştirmiştir. 1995 yılında
ise Leicester’da ilk Frankie & Benny’leri açmıştır.
Ocak 2004’te şirket adını Restaurant Group plc
olarak değiştirmiştir. 2006’da daha önce yönetime
sattığı Deep Pan Pizza zincirini satın alarak bünye-
sine katmıştır. 2016 yılında şirket, düşen satışları ve
kârsızlık nedeniyle 33 restoranı kapattığını kamuo-
yuna ilan etmiştir. Restaurant Group, 2018 yılında
portföyünü çeşitlendirmek için 559 milyon İngi-
liz sterlini değerindeki erişte zinciri Wagamama’yı
212
satın almıştır. Aynı zamanda The Restaurant Gro-
up plc Londra Borsası’nda işlem görürken FTSE
SmallCap Endeksinin de bir üyesidir.
The Restaurant Group plc bünyesinde Brunning
& Price, Chiquito, Coast to Coast, Filling Station,
Fire Jacks, Frankie & Benny’s, Garfunkel’s, Joe’s
Kitchen ve trg concessions gibi tanınmış markalar
yer almaktadır. The Restaurant Group plc 2019 yı-
lında 1.073 milyon İngiliz sterlini satış geliri ve 91,1
milyon İngiliz sterlini faaliyet geliri elde etmiştir.
Restoran İşletmelerinin Ekonomisi
The Restaurant Group plc’nin 2018 yılı geliri
326,1 milyon İngiliz sterlini, vergilendirilmemiş kârı
20,1 milyon İngiliz sterlini ve nakit akışı 25,6 mil-
yon İngiliz sterlini olarak gerçekleşmiştir. Şirket 2018
yılında 4,5 milyon İngiliz sterlini vergi ödemesi yap-
mıştır. The Restaurant Group plc yiyecek içecek işlet-
melerini açarken pazar dinamikleri, yoğun lokasyon-
ların seçimi, operasyonel kapasite, sağlık ve hijyen
kurallarına riayet edilmesi, etkin maliyet yönetimi,
büyüyen markalarıyla rekabet stratejileri geliştirme,
organik ürünlerin seçimi gibi faktörleri dikkate al-
maktadır. Etkin maliyet yönetimi altında ölçek eko-
nomilerinin avantajlarından yararlanmaya çalışan
The Restaurant Group plc restoranlarında yüksek
işgücü verimliliği, yiyecek içecek girdi maliyetlerinin
yönetimi ve tedarikçiler ile doğru iş planı üzerinde
strateji geliştirme yapmaktadır. Yatırımları şehir mer-
kezlerinde ve havaalanlarında yer almaktadır.
Değerlendirme
Bireylere yeme-içme hizmetlerinin arz edildiği
hizmetler bütününü yerine getiren yiyecek – içe-
cek işletmeleri, bağımsız bir biçimde hizmet sunan
çeşitli sınıflara ayrılmaktadır. Bunlar; belgelerine,
ekonomik şartlarına ve faaliyet alanlarına göre üç
şekildedir. Dünya genelinde yaklaşık 3,8 trilyon
Amerikan doları civarında bir büyüklüğe sahip olan
bu ekonomi her geçen gün büyüyen dinamik yapı-
sıyla önem verilmesi gereken bir noktaya gelmiştir.
Misafir memnuniyeti, anında hizmet, misafir odak-
lı personel, kaliteli ikram, teknolojik imkânlar, hiz-
met kalitesi, gerekli özen, çaba ve sağlanan güven
gibi hususlar verilen bu önemin birer parçasıdır.
Restoran işletmelerinin önemli görevlerinin
başında müşteri beklentilerini ürün-hizmet karak-
teristiklerine dönüştürmektir. Zira bir restoranın
varlığını devam ettirebilmesi rekabet avantajını
 8
Turizm Ekonomisi

sürdürülebilir kılmasına bağlıdır. Sürdürülebilir şekillendiği kamu politikaları ile belirlenir. Tarım
rekabet avantajı ekonomik performans kriterlerini üreticilerinden gıda tüketicilerine uzanan karmaşık
belirlemesiyle, doğru bir ekonomik analizle, sağ- gıda değer zincirini doğru yönetmenin bir yan-
lıklı kararlar alabilmesiyle, planlama yapabilme- sıması olan yiyecek içecek sektörü, özellikle ham
siyle ve etkin bir denetimle ilgilidir. Bu prensipler çiftlik mallarını tüketici ürünlerine dönüştürmede
işletmenin ekonomik değerini artıracağı gibi plan- katkılar sunmaktadır. Ayrıca yiyecek ve içecek sek-
lanan potansiyel yatırımlara da öncülük etmekte- törü, gıda sisteminde bir işveren, ekonomik büyü-
dir. Böylece restoranlar müşteri beklentilerine ce- me uyarıcısı ve yenilikçi olarak ülke ekonomilerine
vap verirken, stratejik planı ve bütçe yönetimini de önemli ve istikrarlı katkılar sunan bir alandır.
kolaylaştırmaktadır.
Restoranlar birer üretici yani arz sahibidir. Do- Tablo 8.2 Yiyecek ve İçecek Sektörünün Ekonomiye
layısıyla piyasa analizi yapılırken örneğin Üretici Katkısı.
Fiyat Endeksi’nde (ÜFE) bir artış söz konusu ise
restoranlarda da kârlılığın azalacağı bilinmelidir. Vergi 9,7 milyar Amerikan doları
Emlak Vergisi 62 milyon Amerikan doları
Ödenen Ücretler 83 milyon Amerikan doları
Çiftlik 2 milyon Amerikan doları
Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE): vbelirli bir Perakende Sayısı 680 bin Amerikan doları
mal sepetinin maliyetinin ölçülmesidir. Kayıtlı Yiyecek ve
Yıllık enflasyon değerindeki değişimi ölç- 27 milyon Amerikan doları
İçecek İşletmesi
mek için kullanılan ÜFE, maliyeti ölçülen
Çalışan Sayısı 1,46 milyon Amerikan doları
sepetin hammadde ve yarı mamul malları
da içermesi ve fiyatların üreticiden dağı- Yatırım Büyüklüğü 8 milyar Amerikan doları
tım kanallarına geçerken ölçülmesidir. İhracat 63 milyar Amerikan doları
Yiyecek ve İçecek için
728 milyar Amerikan doları
Hanehalkı harcaması
Yiyecek içecek sektörünün gıda sistemi ve böl- Yiyecek ve İçecek için
gesel ekonomiler içinde rolü vardır. Sektörün gıda 731 milyar Amerikan doları
Dışarıda harcanan
sistemindeki büyümeye ve yeniliğe nasıl katkıda
bulunduğu; dinamik tüketici talebine nasıl tepki Amerika Birleşik Devletleri Yiyecek ve İçecek
verdiği ve gıda sektörü için pazar ortamının nasıl harcama rakamları - 2014.

Yaşamla İlişkilendir

Dünyanın En İyi 10 Restoranı - 2019

Her sene heyecanla beklenen ve dünyanın en iyi restoranlarının yer aldığı The World’s 50 Best Restau-
rants listesi açıklandı.
The World’s 50 Best tarafından verilen Dünyanın En İyi 50 Restoranı gastronomi ödülleri 25
Haziran’da Singapur’da düzenlenen görkemli ödül töreni ile sahiplerini buldu. 2019’un en iyi restoranı
Fransa’nın Menton isimli kasabasında bulunan Mirazur oldu. Senenin en iyi kadın şefi New York’ta
açtığı Meksika restoranı ile 2014 senesinden beri gözleri üzerine toplayan  Daniela Soto-Innes oldu.
Sürdürülebilirliğin günden güne öneminin arttığı çağımızda En İyi Sürdürülebilir Restoran ödülünü ise
İsviçre’deki Schloss Schauenstein kazanmayı başardı. Türkiye’den Mehmet Gürs önderliğindeki Mik-
la  52. sırada olmayı başarırken, Maksut Aşkar’ın sevilen restoranı  Neolokal  ise 110. sırada yer aldı.
Dünyanın dört bir yanında yenilikçi teknikleri ve mükemmeliyetçi yaklaşımları ile dünyanın en iyi 10’u
olan restoranları keşfedin!

213
8
Otel, Restoran, Hava Yolu ve Turizm ile Bağlantılı Diğer İşletmelerin Ekonomisi: Örnek Olaylar

1. Mirazur - Menton, Fransa

2019 senesinde Avrupa ve dünyanın en iyi restoranı olan Mirazur, Arjantinli şef Mauro Colagreco
önderliğinde harikalar yaratan bir restoran. Alain Passard ve Alain Ducasse gibi dünyanın efsane şefleri
tarafından yetiştirilmiş yenilikçi şef Colagreco, kendi bahçesinde yetiştirdiği lokal ürünleri kullanmasıy-
la tanınıyor. Şefin spesiyali ise farklı dokunuşlar ile taçlandırdığı istiridyesi!
2. Noma - Kopenhag, Danimarka
Gastronomi dünyasının artık kült haline gelmiş restoranlarından biri olan Noma, yeni yeri ve yeni
menüsü ile kısa bir aranın ardından tekrar yemek severleri ağırlıyor. Sadece İskandinavya’ya özgü malze-
melerin kullanıldığı restoranın şefi ise en vizyoner şef olarak adlandırılan René Redzepi. 
3. Asador Etxebarri – Atxondo, İspanya
Başarılı restoranın şefi Victor Arguinzoni, İspanya’nın Axpe köyünde bir çiftlikte doğmuş bu sebep-
le de basit İspanyol malzemelerinden şahane tatlar yaratma konusunda oldukça yetenekli. Şu ana kadar
kendi restoranı dışında başka hiçbir yerde çalışmamış olan şef, özellikle barbekü ve mangal konusunda
çok başarılı. Ev yapımı chorizo, Palamos karidesleri ve dana pirzolası efsane haline gelmiş tabaklarından.
4. Gaggan - Bangkok, Tayland
2019’da Asya’nın en iyisi olmayı başaran Gaggan, yaratıcı ve yenilikçi mutfağı ile oldukça konu-
şulan bir restoran. Sürekli pop-up şeflerle çalışan ve menüsünü yenileyen Gaggan Anand, misafirlere
oldukça keyifli ve ilginç bir yeme deneyimi yaşatması ile ünlü.
5. Geranium - Kopenhag, Danimarka
Danimarka Ulusal Stadyumu’nun yanı başında bulunan Geranium, 3 Michelin yıldıza sahip ve
en kaliteli İskandinav malzemeleri kullanan bir restoran. Rasmus Kofoed’in yarattığı menü mevsimsel
olarak değişim gösteriyor ancak her tabak için mükemmel ve yaratıcı tekniklerin kullanıldığı biliniyor.
6. Central - Lima, Peru
Son senelerde oldukça yükselişte olan Peru mutfağını dünyaya tanıtan ve en iyi temsil eden res-
toranlardan biri olan Central, ilhamını bulunduğu bölgenin doğasından alıyor. Aynı zamanda Güney
Amerika’nın en iyi restoranı olmayı da başaran Central’in mutfağında başarılı şefler Virgilio Martínez
ve Pía León bulunuyor. Land of Corn ve Extreme Stems ikilinin ünlü lezzetleri arasında.
7. Mugaritz - San Sebastian, İspanya
Dünyada yetişmiş şeflerin çoğunun Mugaritz’in mutfağından geçmiş olması restoranın neden bu
kadar başarılı olduğunu açıklıyor. Basque bölgesinin çok konuşulan restoranı Mugaritz, şefi Andoni
Luis Aduriz önderliğinde denizden ve karadan gelen lezzetleri bir araya getiriyor.
8. Arpège – Paris, Fransa
Dünyanın önemli şeflerinden olan Allain Passard’ın restoranı 1996 senesinden beri kazanmış oldu-
ğu 3 Michelin yıldızı koruyabilen nadir restoranlardan. Oldukça şık olan ambiyansı Fransız mutfağının
kusursuz ve geleneksel tekniklerini misafirlere sunuyor. Şef aynı zamanda mutfağında kendi tarlasından
gelen ürünleri kullanıyor.
9. Disfrutar - Barselona, İspanya
Listeye 2018 senesinde en yüksek sırada giriş yapan restoran olan Disfrutar 18. sıradan 9. Sıraya
yükselerek başarısını katlamaya devam ediyor. Bu eşsiz restoranın sadece 3 senelik bir geçmişi olması
oldukça şaşırtıcı olsa da başarının arkasındaki Oriol Castro, Mateu Casañas ve Eduard Xatruch’un viz-
yonları tartışılamaz bir konumda.
10. Maido - Lima, Peru
Japonca “hoşgeldiniz” anlamına gelen Maido, Peru ve Japon mutfaklarını harmanlayan ve ülkenin
en iyileri arasında gösterilen bir restoran. Şef Mitsuharu ‘Micha’ Tsumura’nın menüsünü Nikkei mut-
fağının renkli tabakları oluşturuyor. 50 saatte pişen rib ve nigiriler restoranın unutulmazları arasında.

Kaynak: https://www.oggusto.com/blog/detay/2225/dunyanin-en-iyi-10-restorani-2019.html

214
 8
Turizm Ekonomisi

Öğrenme Çıktısı
2 Restoran işletmelerinin ekonomisini açıklayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Restoran işletmeleri ekono-
mik değer yaratabilir mi?
Restoran işletmelerinin
Restoran işletmelerinin eko-
ekonomileri ile turizmin
nomisini değerlendiriniz.
ilişkisini tartışınız?

HAVA YOLLARI İŞLETMELERİNİN lamalarına başlamıştır. İngilizce, Almanca, Japonca,

EKONOMİSİ Fransızca, İtalyanca, İspanyolca, Portekizce, Korece,
Çince ve Rusça gibi çeşitli dil seçenekleriyle yolcu-
Günümüzde yaklaşık 6 milyar kişinin tercih et-
lara kendi anadillerinde hizmet vermeye başlayan
tiği hava yolu şirketleri sahip oldukları uçakların
THY bilet alma süresini 1 dakikadan daha kısa bir
kapasitelerini artırmaya çalışmaktadır. Yeni nesil
süreye indirmiştir. Uçuşlarda sunulan Wi-Fi hizmeti
uçaklara her gün bir yenisi eklenirken turizm hare-
ile beraber Do&Co ile iş birliği yaparak yiyecek içe-
ketliliği de yakın bir gelecekte yıllık 10 milyar yol-
cek hizmetlerine başka bir boyut getirmiştir. THY
cuya çıkabilecektir. İstatistikler yeni nesil uçaklara
2008’de dünyanın en büyük hava yolu ittifakı Star
çoğunlukla Asya Pasifik ülkelerinden ilginin arttı-
Alliance’ın üyesi olarak seçkin hava yolu markaları
ğını göstermektedir. Yeni nesil uçakların bir avan-
arasına girmiştir. Ayrıca yine aynı yıl Miles&Smiles
tajı yakıt tasarrufu sağlamasıdır.
programını hizmete almıştır. Bugün dünyada en
Türk Hava Yolları (THY) yeni nesil uçak filo- çok ülkeye uçan hava yolu konumunda olan şirket
suyla son yıllarda, sektöre damgasını vuran sayılı aynı zamanda Avrupa’nın En İyi hava yolu işletme-
hava yolu şirketlerinden biri olmuştur. sidir. Filosunda 360’dan fazla uçağa sahiptir. THY
Yolcu ve kargo taşımacılığı, bakım-onarım, uçak içi
THY Hakkında üretim ve destek olarak 4 farklı hizmet grubunda
çeşitli firmalarla ortaklık yapısı bulunmaktadır. Et-
THY 20 Mayıs 1933’te Devlet Hava Yolları İş- kin tanıtım faaliyeti yürüten THY özellikle tanın-
letmesi adı altında 5 uçak ve 30’dan az çalışanla ku- mış spor kulüplerine de sponsor olmaktadır.
rulmuş, bugün ise dünyanın en fazla ülkesine uçuş
yapan hava yoludur. Türkiye’nin ilk havacılarından
Fesa Evrensev’in genel müdürlüğünü yürüttüğü
şirket ilk yurtdışı uçuşunu 1947’de İstanbul’dan
Atina’ya gerçekleştirmiştir. 1955’te “Türk Hava Yol-
ları” adını alarak Uluslararası Hava Taşımacılığı Bir-
liği IATA’nın üyeleri arasına girmiştir. 1958 yılında
5 adet Viscount 794 uçağını filosuna katan THY
1961’de iki F-27 uçağını daha filosuna katmıştır.
1972 yılında sermayesini %100 oranında artırmış
ve 200 milyon’dan 400 milyon Türk lirasına ulaş-
mıştır. 1973’te Avrupa’nın ilk McDonnell Douglas
DC-10 uçağının THY filosuna katılması ile çalışan
sayısı da 4.437 kişiye ulaşmıştır. 1983’te 2,5 milyon
Resim 8.3
yolcu taşıma kapasitesine ulaşmış ve Amerika’ya
uçuşlar başlamıştır. O günlerde 4 kıtada 5 binden
fazla çalışana ev sahipliği yapmıştır. 1998’de ilk in- Yönetiminde 627 yönetici, 5432 pilot, 12.052
ternet sitesini ve 2001’de ise çağrı merkezini açmış- kabin memuru, 218 teknisyen ve 10.268 diğer ça-
tır. 2003 yılında e-bilet ve online check-in uygu- lışana sahiptir. Taşınan yolcu sayısı 75,1 milyona

215
8
Otel, Restoran, Hava Yolu ve Turizm ile Bağlantılı Diğer İşletmelerin Ekonomisi: Örnek Olaylar
ulaşırken toplamda 127 ülke, 319 şehir ve 321
noktaya uçmaktadır. THY 26 noktadan Antalya,
İzmir, Dalaman ve Bodrum’a haftalık 98 frekans
sefer gerçekleştirmektedir. 2019 yılında yaklaşık
43,8 milyon dış hat yolcuya ev sahipliği yapan
THY yaklaşık frekans sefer sayısında %18’lik bir
artış yapmayı planlamaktadır.
Hava Yolu İşletmelerinin Ekonomisi
Turizm ile hava yolu ilişkisi 1950’lerde popüler
olan kitle turizmi ile başlamış ve turist sayısını artı-
rabilmenin bir yoluna dönüşmüştür. Bireylerin zevk
ve tercihlerine gerekli önemi vermeyen ve makineleş-
miş bir yaklaşım içinde olan bugünün turizmi, stan-
dart ve ucuz üretim yolunu seçmiştir. Bu durumun
önemli bir yansıması paket turlardır. Kitle turizmi-
nin bir sembolü olan paket turlar uluslararası turizm
hareketliliğini daha da artırmak için hava yolunu
etkin bir şekilde kullanır hale gelmiştir. Bu açıdan
turizm ile hava yolu ilişkisi karşılıklı bağımlılık iliş-
kisine dönüşmüştür. Günümüzde bireyler dünyanın
en uzak destinasyonlarına ve turizm faaliyetlerine
tıpkı kendi ülkelerini gezip görür gibi katılmaktadır.
Standart bir gelire sahip olan bir kişinin bile hafta
sonunu başka bir ülkede geçirebileceği maliyetler
yakalanmıştır. Uluslararası turizm hareketliliği hava
yolu pazarını da genişletmiş ve birçok firma kurula-
rak bu hizmeti vermeye başlamıştır.
Hava yolu ulaştırmacılığı;
1. Uluslararası turizm talebinin artmasına,
2. Yeni turizm arzı oluşturmaya,
3. Yeni konaklama işletmelerinin açılmasına,
4. Geceleme oranını artırmaya,
Tablo 8.3
Net satışlar
Kar
Toplam büyüme
Dış hatlar satışları
Sermaye
Net Kar
Toplam yolcu
Dış hat yolcu
Dış hat yolcu bir önceki yıla göre değişim
Uçak sayısı
Uçuş yapılan ülke sayısı
Uçuş noktası
Doluluk oranı
Kargo taşımacılığı
Kargo gelirleri
THY - 2019.
216
5. Turizm gelirlerini artırmaya,
6. Turistlere güvenli ve konforlu bir yolculuk
hizmeti sunmaya,
7. Turizm çeşitliliğini artırmaya,
8. Karayolu, demiryolu gibi diğer ulaştırma
hizmetlerinin gelişimine,
9. Diğer ulaştırma yöntemlerine nazaran hava
yolundaki hız faktörü turizm için çok ge-
reklidir. Böylece boş zaman yaratılmasına,
10. Hava yolunu tercih eden kitlenin nispeten
gelir düzeyinin daha yüksek oluşundan do-
layı turizm harcamalarının artmasına katkı
sunmaktadır.
Değerlendirme
Hava yolu teknolojileri lojistik merkez oluştur-
ma noktasında dev havalimanlarını ülkelere kazan-
dırmıştır. Bunlara havalimanı bağlantı merkezi,
bir veya daha fazla hava yolu tarafından belirli bir
havaalanındaki yolcu trafiğini ve uçuş operasyonla-
rını yoğunlaştırmak için kullanılan, hub da denir.
Atlanta Hartsfield –Jackson Uluslararası havalima-
nı, Pekin ve Londra Heathrow havalimanları yıllık
300 milyon kişiye hub oluşturma imkânı sunmak-
tadır. THY’nin evi konumunda olan İstanbul ha-
valimanı da öngörülen 150 milyonluk kapasitesi ile
Türkiye’ye stratejik bir hedef olmuştur.
Türk Hava Yollarının turizm açısından stratejik ka-
rarlarından biri de gelen turist sayısını yükseltmek için
turizm odaklı yurt dışı uçuş noktalarını artırmaktır. Bu
durum zamanla doğrudan turizm hamlesine dönüşe-
cek ve turizm varışları ile gelirlerini artıracaktır.
73 milyar 171 milyon 298 bin 944 Türk lirası
1 milyar 530 milyon 828 bin Türk lirası
%17,1
63 milyar Türk lirası
1.380.000 milyar
753 milyon Amerikan doları
74.3
43.8
%3,8
350
126
321
%81,6
1.54 milyon ton
1,72 milyar Amerikan doları
 8
Turizm Ekonomisi

Yaşamla İlişkilendir

Dünyanın En Büyük 20 Hava Yolu Şirketi OAG’de kıdemli analist olarak görev yapan John
• Business Insider, Londra merkezli havacılık Grant’in belirttiğine göre, bu durum, bir hava
verisi şirketi OAG tarafından sağlanan veriler- yolu şirketinin filosunu meydana getiren uçaklar-
le dünyanın en büyük 20 hava yolu şirketini daki farklılıklar ve her bir uçağın koltuk konfigü-
sıraladı. rasyonlarından kaynaklanıyor. Yani  daha büyük
ve daha fazla koltuk yoğunluğuna sahip uçak
• Bu sıralama yapılırken her bir hava yolu şirke-
çalıştıran hava yolu şirketleri, müşterilerine daha
tinin 2018 yılı boyunca müşterilerine sundu-
fazla sayıda koltuk sunabiliyorlar.
ğu toplam koltuk sayısı baz alındı.
OAG şirketinin sağladığı verilere dayanarak
• Bununla birlikte her hava yolu şirketinin filo-
Business Insider’ın yaptığı sıralamaya göre dün-
sunda yer alan toplam uçak sayısı da paylaşıldı.
yanın en büyük 20 hava yolu şirketi şunlar
• Türk Hava Yolları, 2018 yılı boyunca müşte-
1. American Airlines
rilerine sunduğu 93.109.025 koltuk sayısıyla
dünyanın en büyük dokuzuncu hava yolu şir- Kapasite: 256.928.663 Koltuk
keti oldu. Filo Büyüklüğü: 956 Uçak
Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği‘nin 2. Delta Air Lines
(IATA) verilerine göre tüketiciler, uçak seyahatleri Kapasite: 233.758.798 Koltuk
için toplamda 871 milyar Amerikan doları (küresel
Filo Büyüklüğü: 879 Uçak
gayrisafi yurt içi hasılanın yaklaşık olarak %1’ine
eşit) tutarında harcama yapmıştır. Bununla bir- 3. Southwest Airlines
likte 290 hava yolu şirketinin üye olduğu  birlik, Kapasite: 209.526.838 Koltuk
2037 yılı itibarıyla dünya genelindeki hava yolu Filo Büyüklüğü: 749 Uçak
yolcularının toplam sayısının 8,2 milyara ulaşaca- 4. United Airlines
ğını tahmin ediyor. Ki bu, bugünkü toplam yolcu
sayısının yaklaşık olarak iki katına tekabül ediyor. Kapasite: 193.981.547 Koltuk
Hava yolu taşımacılığı sektöründeki bu sü- Filo Büyüklüğü: 765 Uçak
rekli büyümenin bir sonucu olarak hava yolu 5. Ryanair
şirketleri de devasa büyüklükteki şirketler haline Kapasite: 142.540.776 Koltuk
gelmiştir. Dünyanın en büyük hava yolu şirketle- Filo Büyüklüğü: 439 Uçak
ri arasında Delta Air Lines, United Airlines, Emi-
rates, Lufthansa ve hatta Türk Hava Yolları gibi 6. China Southern Airlines
isimler yer alıyor. Peki, büyüklük açısından hangi Kapasite: 131.972.745 Koltuk
hava yolu şirketlerinin ilk sıralarda yer aldığını ve Filo Büyüklüğü: 597 Uçak
Türk Hava Yolları’nın bu listede kaçıncı sırada 7. China Eastern Airlines
yer aldığını hiç merak etmiş miydiniz?
Kapasite: 122.917.175 Koltuk
Bu soruya açıklık getirmek isteyen Business In-
sider, Londra merkezli havacılık verisi şirketi OAG Filo Büyüklüğü: 525 Uçak
tarafından sağlanan verilerle dünyanın en büyük 20 8. EasyJet
hava yolu şirketini sıraladı. Bu sıralama yapılırken Kapasite: 100.082.969 Koltuk
her bir hava yolu şirketinin 2018 yılı boyunca müş- Filo Büyüklüğü: 317 Uçak
terilerine sunduğu toplam koltuk sayısı baz alındı.
9. Turkish Airlines
Aynı zamanda OAG, her hava yolu şirketinin filo-
sunda yer alan toplam uçak sayısını da paylaştı. Kapasite: 93.109.025 Koltuk
Listede yer alan bazı hava yolu şirketlerinin Filo Büyüklüğü: 350 Uçak
rakiplerine kıyasla daha az uçak çalıştırmasına 10. Air China
rağmen önemli ölçüde daha fazla koltuk sun- Kapasite: 90.531.776 Koltuk
ması dikkat çeken bir detay olarak öne çıkıyor. Filo Büyüklüğü: 418 Uçak

217
8
Otel, Restoran, Hava Yolu ve Turizm ile Bağlantılı Diğer İşletmelerin Ekonomisi: Örnek Olaylar

Öğrenme Çıktısı
3 Hava yolları işletmelerinin ekonomisini açıklayabilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Hava yolu işletmelerinin

Hava yolu işletmeleri eko- Hava yolu işletmeleri eko-
ekonomileri ile turizmin
nomik değer yaratabilir mi? nomilerini değerlendiriniz.
ilişkisini tartışınız?

TURİZM İLE BAĞLANTILI DİĞER
İŞLETMELERİN EKONOMİSİ
Turizm ile bağlantılı diğer sektörler, kendi iç
dinamikleri ile turizm ekonomisine yön vermekte,
değer üretmekte ve rekabet gücünü artırmaktadır.
Bu sektörlerden öne çıkanlar sıralanacak olursa;
• Seyahat Acenteleri Ekonomisi
• Araç Kiralama Ekonomisi
• Kurvaziyer Ekonomisi
• Temalı Park Ekonomisi
• Kamp Ekonomisidir.
lideri konumundadır. Seyahat ile ilgili sorunlara
teknolojik yatırımlarla çözüm arayan Booking.com
dünyanın her yerinde pazara sunulan turistik arzı
global kitlelere sunmaktadır. Dijital platformda 43
farklı dil seçeneği sunmakla beraber 6,2 milyondan
fazla ev, daire ve diğer benzersiz konaklama yerle-
ri dahil olmak üzere toplamda 28 milyondan fazla
konaklama birimini sanal piyasa üzerinden satışa
sunmaktadır. 7/24 müşteri desteğiyle sorunlara
kısa sürede müdahale ederek müşteri memnuniye-
tini üst düzeye çıkarmaktadır.

Seyahat acenteleri, kâr amacıyla turistle-

re turizm ile ilgili bilgiler vermeye, paket
turları oluşturmaya, turizm amaçlı ko-
naklama, ulaştırma, gezi, spor ve eğlence
hizmetlerini görmeye yetkili olan, oluş-
turduğu ürünü kendi veya diğer seyahat
acenteleri vasıtası ile pazarlayabilen ticari
kuruluşlardan oluşan birimleri kapsar.

Resim 8.4
Booking.com Ekonomisi
Hollanda orijinli bir seyahat acentesi girişimi
olan Booking.com 1996 yılında Amsterdam’da ku-
rulmuştur. Bugün dünyada dijital alanda ilk sıra-
da yer alan şirket “herkesin dünyayı keşfetmesini
kolaylaştırmaktır” sloganı ile dünyanın bu alanda
Enterprise Ekonomisi
1957 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde
kurulan Enterprise, 85 ülkede 9000 ofisi ile küre-
sel düzeyde hizmet veren dünyanın en büyük araç
kiralama şirketidir. Enterprise hizmet kalitesi, hiz-
met ağı ve sektörüne yaptığı yatırımlar ile hızla bü-
yümüş ve Rent-A-Car markası ile kısa sürede dün-
yada yer edinmiştir. Şirketin bugünlere gelişinde
Enterprise’ın 1990 yılında Yes Oto Kiralama, 2007
yılında ise National ve Alamo markalarını bünye-
sine katması önemli bir rol oynamıştır. Şirket, 93

218

Turizm Ekonomisi
bin çalışanı ile 1,9 milyonun üzerinde araç filosuna
sahiptir. Ayrıca Forbes Top 500 Özel Şirketler sı-
ralamasında 16. sırada yer alan Enterprise prestijli
müşteri memnuniyeti anketinde öncü konumdadır.
Araç  kiralama, kısa ve uzun vadede,
bir aracın kullanım haklarına, satın alma
olmaksızın belirli bir ücret karşılığında sa-
hip olmaya denilmektedir.
Seabourn Ekonomisi
Atle Brynestad bağlı olduğu Signet Cruise Li-
nes konsorsiyum öncülüğünde 1987 yılında Nor-
veçli yatırımcılar tarafından Seabourn adı altında
kurulmuş kurvaziyer şirketidir. Kuruluşunun ilk
yılında Signet Oil isimli diğer bir şirketin ticari
marka mülkiyetine itirazları ile birlikte şirket is-
mini Seabourn Cruise Line olarak değiştirmiştir.
1988 yılında Seabourn Pride adındaki ilk gemisi
ve 1989 yılında da Seabourn Spirit isimli ikinci
gemisi hizmete başlamıştır. Şirketin üçüncü gemisi
ise yatırımcısı Royal Viking Line tarafından satın
alınmıştır. Şirket tarihinde (1991) Carnival Cor-
poration, Seabourn şirketinin %25 hissesini satın
aldıktan sonra 1996 yılında şirketin hisse oranını
%50’ye çıkarmıştır. 1998 yılında ise Carnival şir-
keti Seabourn’un kalan %50 hisseyi de satın alarak
iki markayı Cunard Line adlı bir kuruluş altında
birleştirmiştir. 1999 yılında üç Cunard gemisi, Sea
Goddess I, Sea Goddess II ve Royal Viking Sun,
Seabourn filosuna Seabourn Goddess I, Seabourn
Goddess II ve Seabourn Sun isimleri altında akta-
rılmıştır. Seabourn, 2001 yılında Carnival Norveç
hissedarlarını da satın almış ve Seabourn’un ana
şirketi tamamen Carnival’ın bağlı kuruluşu ha-
line gelmiştir. Aynı yaz, Seabourn Goddess I ve
Seabourn Goddess II, SeaDream Yat Kulübü’nü
kurmak için Seabourn’un orijinal kurucusu Atle
Brynestad’a satılmıştır. Şirket 2002 yılında da Se-
abourn Sun, Karnaval’ın sahip olduğu Holland
America Line’a transfer edilerek Seabourn filosu
üç orijinal kardeş gemisine indirilmiş ve Cunard
Line’dan ayrılarak Carnival Corporation bağımsız
bir işletme markası olarak yeniden düzenlenmiştir.
Lüks kurvaziyer pazarında kurulan Seabourn’ün şu
an filosunda beş lüks kurvaziyer gemisi bulunurken
2021 Haziran Ayında ilk özel keşif gemisini hiz-
mete almayı planlamaktadır. Gemi, 2021 ile 2022
8
yılları arasında Arktik ve Antarktika’da yolcularına
ultra lüks keşif gemisiyle hizmet vereceğini açık-
lamıştır. Ayrıca 2021 ve 2022 tarihlerinde teslim
edilmesi planlanan gemiler, hidrojenle destekle-
neceği belirtilmiştir. Çok kere “Dünyanın En İyi
Seyir Hattı” ödülünü kazanan Seabourn ultra lüks
seyirde trend belirleyici konumdadır.
Kurvaziyer, yüksek hizmet ve kapasite
standartlarına sahip, belirli rotalarda iler-
leyen turistik amaçlı yolcu gemilerine ve-
rilen isimdir.
Magic Kingdom at Walt Disney World
Resort Ekonomisi
Eğlence ve tema parkları, çok sayıda insanın eğ-
lenmesi için oluşturulmuş etkinliklerin bulunduğu
alanlardır. Alan lideri olan Magic Kingdom, Walt
Disney World Resort’ta yer alan bir eğlence ve tema
park konseptidir. 1 Ekim 1971 tarihinde hizmete
girmiş olup parkta yer alan dört tema parkından
ilkidir. Yılda 20 milyonun üzerinde ziyaretçi ile
dünyada bu alanda ilk sırada yer almaktadır. Dün-
yadaki ilk on temalı park sıralanacak olursa;
1. Universal Serüven Adaları
Orlando, Florida
2. Magic Kingdom
Orlando, Florida
3. Universal Orlando Resort
Orlando, Florida
4. Disney Hayvan Krallığı
Orlando, Florida
5. Le Puy du Fou
Les Epesses, Fransa
6. Universal Hollywood Stüdyoları
Los Angeles, Kaliforniya
7. Tivoli Bahçeleri
Kopenhag, Danimarka
8. Europa-Park
Rust, Almanya
9. The Island in Pigeon Forge
Pigeon Forge, Tennessee
10. SeaWorld Orlando
Orlando, Florida
219
8
Otel, Restoran, Hava Yolu ve Turizm ile Bağlantılı Diğer İşletmelerin Ekonomisi: Örnek Olaylar

mite ulusal parkı 3.081 km² yüzölçümünde kurulu

olup %95’inde vahşi yaşam hüküm sürmektedir.
Temalı park, açık ve yeşil alanlar; insanla-
Her yıl ortalama 3,5 milyon kişinin uğrak yeri olan
rın bir araya gelerek eğlenmesine, dinlen-
bu park 1984 yılında UNESCO Dünya Mirasları
mesine olanak sağlayan, sosyal ilişkilerin
Listesine girmiştir.
kurulması, sürdürülmesi ve toplumsal
ilişkilerin geliştirilmesinde büyük öneme
sahip alanlardır.

Karavan, insanların genellikle tatillerini

Yosemite National Park Ekonomisi
Yosemite Ulusal Parkı  Amerika Birleşik
Devletleri’nin Kaliforniya eyaletinde olan ve kamp
ekonomisinin başını çektiği yerlerden biridir. Yose-
geçirirken barınak olarak kullandıkları,
içinde yataklar, masa, sandalye gibi eşyalar
bulunan, bir otomobilin arkasına takıla-
rak çekilen, tekerlekli araçtır.

Yaşamla İlişkilendir

Dünyanın en çok ziyaret edilen müzeleri hangileri?

Tarihi eserler ile birlikte sanat eserlerinin saklanmasında ve korunmasında oldukça önemli bir role
sahip olan müzeler, birer koruma merkezi olmalarının yanı sıra toplumun her kesimi tarafından ilgi
gören, eğitici nitelikte birer kültür merkezleridir. Aynı zamanda turistik olarak da değeri yüksek olan
müzelerden öyleleri var ki her yıl binlerce, hatta milyonlarca insan tarafından ziyaret ediliyor. İşte bu
müzeleri, dünyanın en çok ziyaret edilen müzelerini bir araya getirdik.
Tüm müzelerin hem sanat hem de tarih açısından bulunduğu ülkenin yanı sıra dünya mirası için
önemli bir yeri olsa dahi bazı müzelerin popülaritesi diğerlerinden daha yüksek. Bu popülariteyi belir-
leyen unsur ise ziyaretçi sayısı. İşte dünyanın en çok ziyaret edilen müzeleri.
1. Louvre Müzesi
1684 yılından beri dünya çapında bir müze olarak kabul gören Louvre müzesi Fransa’nın başkenti
Paris’te yer alıyor. Çok sayıda ünlü sanatçının ünlü eserlerinin sergilendiği müzenin yıllık ziyaretçi sayısı
10 milyonun üstünde.
2. Çin Ulusal Müzesi
Çin’in “sanat sarayı” olarak tanımlanan, 2003 yılında kurulmuş olan Çin Ulusal Müzesi, yakın
geçmişte kurulmuş olsa da günümüzün en popüler müzelerinden bir tanesi olarak kabul görüyor. 1 mil-
yonun üzerinde değerli sanat eserlerinin sergilendiği müzenin ziyaretçi sayısı her yıl 8 milyonu geçiyor.
3. Metropolitan Sanat Müzesi
New York’un en ünlü müzesi olarak bilinen Metropolitan Sanat Müzesi, 1870 yılından itibaren
ağırladığı konuklarına sergilediği seçkin koleksiyonu ile dikkat çekiyor. Müzik aletleri, kostüm, heykel,
resim gibi çeşitli sanat eserlerinin sergilendiği müzenin yıllık ziyaretçi sayı 6,5 milyonun üzerinde.
4. Vatikan Müzeleri
Geçmişi 16. Yüzyıla dayanan müzede, önemli sanatçıların başyapıtları sergileniyor. Raphael’in Ati-
na Okulu ve Michelangelo’nun Pieta’sının sergilendiği müze her yıl 6,5 milyona yakın insanı ağırlıyor.
5. British Museum
1753 yılından beri sayısız insan tarafından ziyaret edilen ve günümüzde hala en çok ziyaret edilen
müzeler arasında bulunan British Museum, geniş bir kütüphane seçkisiyle birlikte doğal tarih örnekleri,

220
 8
Turizm Ekonomisi

madeni para ve madalyalar gibi çeşitli alanlarda devasa bir koleksiyona sahip. İngiltere’nin başkenti
Londra’nın merkezinde ziyaretçileri ağırlayan müze, 8 milyonun üzerinde sanat eserini barındırırken
her yıl 6 milyona yakın insan tarafından ziyaret ediliyor.
6. Tate Modern
2000 yılına kadar elektrik üretim istasyonu olarak kullanılan, günümüzde ise Tate Modern’e ev
sahipliği yapan müze binası hayranlık uyandıran mimarisi ile dikkat çekiyor. Modern ve çağdaş sanatın
en seçkin eserlerinin sergilendiği müzeyi her yıl ortama 5,5 milyondan fazla insan ziyaret ediyor.
7. Washington Ulusal Sanat Galerisi
Orta çağdan on dokuzuncu yüzyıla kadar Avrupa’nın önemli sanat eserlerinin bir araya getirilerek
sergilendiği müzede, modern heykel sanatının seçkin eserleri yer alıyor. Müzeyi yıl içerisinde ortalama
5,5 milyona yakın kişi ziyaret ediyor
8. National Gallery
İngiltere’nin başkenti Londra’da yer alan National Gallery’de 2 binin üzerinde değerli sanat eseri
sergileniyor. Ünlü ressamların çalışmalarına da yer verilen galeriyi yıl içerisinde yaklaşık 5 milyon kişi
ücretsiz bir şekilde ziyaret ediyor.
9. Taipei Ulusal Saray Müzesi
Taipei’de bulunan Ulusal Saray Müzesi’nde 700 binden fazla sanat eseri bulunuyor. 8 bin yıla uza-
nan Çin Uygarlığı’nın metal, hat, oyma, seramik gibi çalışmalarının yer aldığı müzeyi yıl içerisinde 4,5
milyona yakın insan ziyaret ediyor.
10. Hermitage Müzesi
Dünyanın en büyük müzelerinden bir tanesi olan Hermitage Rusya’nın St. Petersburg kentinde
bulunuyor. 1852 yılından itibaren halka açık bir şekilde müze olarak kullanılan Hermitage müzesi,
kapsamlı resim seçkileri, dekoratif sanatlar, antikalar vb. 3 milyonun üzerinden sanat eserinden oluşan
bir koleksiyona sahip. Öte yandan hayranlık uyandıran mimarisi ile de ünlü olan müzeyi yıl içerisinde
4 milyonun üzerinde kişi ziyaret ediyor.

Kaynak: https://www.sabah.com.tr/kultur-sanat/2019/05/28/dunyanin-en-cok-ziyaret-edilen-muzeleri-
hangileri

Turizm ile Bağlantılı Diğer
İşletmelerin Ekonomisi
Turizmin ekonomiye olan olumlu ve olumsuz
etkilerini daha önceki ünitelerde ele alınmıştı. Bu
kısımda turizm ile bağlantılı diğer işletmelerin
ekonomisi içinde seyahat acenteleri, araç kiralama,
kurvaziyer, temalı park ve kamp gibi turizmin bü-
yümesine öncülük eden ekonomiler incelenecektir.
Dünya ekonomisinde yaratılan istihdamın yaklaşık
%10’u ve gerçekleştirilen ihracatın da %15’i turizm
sektöründen elde edilmektedir. Turizmin yaklaşık
40 sektörle olan yakın ilişkisi ekonomik büyüme
üzerinde pozitif etkiler yarattığı gibi doğal, tarihi
ve kültürel değerleri de ekonomik mala dönüştür-
mektedir. Ayrıca turizmin istihdam, döviz geliri,
ödemeler dengesi bilançosu ve büyümeye katkıları
da yadsınamaz durumdadır. Diğer taraftan turizm
ekonomik manada zorunlu olmayan mal niteliğin-
dedir. Turizm emek yoğun niteliği gereği teknolojik
gelişmelerden etkilenen yapısı ile dinamik bir sek-
tördür. Bu durum turizmi diğer sektörler ile yoğun
ilişki kurmaya zorlamaktadır. Hatta turizmin arz ve
talep eğrilerinin eğimleri itibari ile sosyokültürel,
ekonomik ve çevresel faktörlerden etkilenerek şe-
killendiği bir gerçektir.
Değerlendirme
Seyahat acenteleri, araç kiralama, kurvaziyer,
temalı park ve kamping gibi bağlantılı işletmelerin
yarattığı değer ekonomilerin gelişiminde önem-
li katkılar sunmaktadır. Turizm ile bağlantılı tüm
sektörler aslında ekonomide birer ihracat kalemidir
fakat gelişmiş ülkelerde turizmin oynadığı rol geliş-
mekte olan ülkelere nazaran farklılık taşımaktadır.
Seyahat acenteleri, araç kiralama, kurvaziyer, tema-
lı park ve kamping gibi sektörler gelişmekte olan

221
8
Otel, Restoran, Hava Yolu ve Turizm ile Bağlantılı Diğer İşletmelerin Ekonomisi: Örnek Olaylar

ülkelerde istihdam, ödemeler bilançosu dengesi
gibi alanlara kanalize olurken gelişmiş ülkelerde
ise bu gelirin turistik arz yatırımlarına dönüşmek-
tedir. Diğer bir ifade ile gelişmekte olan ülkelerde
turizmden yaratılan gelir diğer sektörlerde kulla-
nılırken gelişmiş ülkelerde ise bu gelir turizm sek-
törünün içinde kalmaktadır. Tam da bu nokta da
seyahat acenteleri, araç kiralama, kurvaziyer, temalı
park ve kamping gibi turizm çeşitleri bu farkı yara-
tan sektörler olarak öne çıkmaktadır. Ayrıca turizm
ile bağlantılı sektörler ekonomide altyapıya yapılan
yatırımları da zorunlu kılarken bölgeler arası geliş-
mişlik farklarının da azalmasına katkı sunmaktadır.
Dolayısıyla bağlantılı işletmelerin yaratmış olduğu
ekonomik değer çarpan etkisi yaratarak ülkede re-
fah artışını sağlamaktadır. Sonuç olarak bağlantılı
sektörlerden elde edilen her bir birimlik gelirin el
değiştirmesi ile turizmden sağlanan gelirden daha
fazla bir gelir olarak ekonomiye pozitif yönde etki-
ler oluşturmaktadır.

Öğrenme Çıktısı
4 Turizm ile bağlantılı diğer işletmelerin ekonomisini açıklayabilme

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Turizm ile bağlantılı diğer Turizm ile bağlantılı diğer Turizm ile bağlantılı diğer
işletmeler ekonomik değer işletmelerin ekonomisini işletmelerin ekonomileri ile
yaratabilir mi? değerlendiriniz. turizmin ilişkisini tartışınız?

222
 8
Turizm Ekonomisi

Yaşamla İlişkilendir

Bahar: KGF acil ihtiyaca dönüştü

ANTALYA, (DHA) - ANTALYA OSB Başkanı Ali Bahar, yeni tip korona virüsün insan sağlığı
kadar, ülke ekonomisi için de tehdit oluşturduğunu belirterek, tarım, turizm ve sanayi sektörleri ile tüm
ihracatçıların aynı oranda, ivedilikle desteklenmesi çağrısında bulundu. Bahar, uzun süredir dile getir-
dikleri Kredi Garanti Fonu (KGF) desteğinin, mevcut şartlar nedeniyle acil ihtiyaç haline dönüştüğünü
aktardı.
Ali Bahar, Dünya Sağlık Örgütü tarafından pandemi (salgın) ilan edilen yeni tip korona virüsün
insan sağlığı kadar ülke ekonomisini de tehdit ettiğini söyledi. Bahar, “Salgının sadece turizm sektörünü
ya da konaklama tesislerini etkilediğini düşünmek, en fazla etkilenen sektör gibi bir ayrımda bulunmak
ekonomimizde daha büyük sorunların yaşanmasına neden olabilir. Turizm sektörünün 50 farklı sektör
ile ticari ilişki içinde olduğu, turizm tedarik zinciri içerisinde sanayi ve tarım sektörlerinin büyük bir
hacme sahip olduğu unutulmamalı. Yaşanan her kriz ya da olumsuzluktan öncelikle ya da sadece turizm
sektörünün etkilendiği düşüncesinden vazgeçmeliyiz. Daha öncekilerde de olduğu gibi korona virüs
salgını ile baş gösteren küresel kriz, turizm, tarım ve sanayi sektörleri ile birlikte tüm ihracatçıları aynı
oranda etkilemektedir ve ekonomimizin tüm bu önemli aktörleri aynı oranda desteklenmelidir” diye
konuştu.
KGF ACİL İHTİYAÇ
Uzun süredir dile getirdikleri KGF desteğinin, mevcut şartlar nedeniyle acil ihtiyaç haline dönüştü-
ğünü ve hiç zaman kaybetmeden kullandırılması gerektiğine dikkat çeken Başkan Bahar, şöyle konuştu:
“Yaklaşık 150 ülke salgından etkilendi ve bu sayı her geçen gün artıyor. Panik yapmamalı ancak
planlı ve tedbirli olmalıyız. Salgın nedeniyle turizm sezonunun başlangıcı nisan ayı sonuna ötelendi.
Otellerin birçoğu planlanandan daha geç bir tarihte ya da salgının seyrine göre belki de hiç açılmayacak.
Tesislerin kapalı olması nedeniyle üreticide aşırı bir stok söz konusu. Aşırı stok ve belirsizlik üretimde
frene basılmasına neden olacaktır. Böyle bir durum ağır enflasyonla birlikte, toplu işten çıkarmaları
da beraberinde getirecektir. Üretimin durması demek ülkenin durması demektir. Böylesi bir tablonun
oluşmaması için hem turizmciler hem de üreticiler aynı oranda desteklenmeli, eylem planı ivedilikle
hayata geçirilmelidir. Bazı sektörlerde işten çıkarmaların başladığına dair duyumlar söz konusudur. Geç
kalınması halinde telafisi güç, daha büyük sorunlar ile karşı karşıya kalınabilir.”

Kaynak: https://www.milliyet.com.tr/yerel-haberler/antalya/bahar-kgf-acil-ihtiyaca-donustu-6166824

223
8
Otel, Restoran, Hava Yolu ve Turizm ile Bağlantılı Diğer İşletmelerin Ekonomisi: Örnek Olaylar

1 Otel işletmelerinin
ekonomisini açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Otel İşletmelerinin Ekonomisi

İşletmelerin temel amacı, diğer sektörlerde faaliyet gösteren firmalardan birtakım farklılıklar gösterse de
özünde kârını maksimize etmektir. Söz konusu farklılıklar ise rekabetin yapısı gereğidir. Bu yapı içinde
işletmeler kaynakları etkin kullanılarak tüketicinin zevk ve tercihlerine uzun dönemde sürdürülebilir bir
ekonomik yapıyla cevap verilebilir.
Günümüzde konaklama işletmeleri çekicilik yaratan işletmeler arasındadır. Konaklama işletmelerinde mi-
safirlerin geceleme, yiyecek-içecek ve kısmen eğlence talepleri karşılanır. Konaklama işletmeleri otel, motel,
devre mülk, yazlık konut, tatil köyü, misafirhane, oberj, kamp ve pansiyon gibi hizmet birimlerinden olu-
şur ve kâr amacıyla faaliyetlerini yürütür. Asli konaklama işletme türlerinden biri olan otel işletmelerinin
ekonomisine bu bölümde farklı destinasyonlardan örnek olaylar ile yer verilecektir. İşlenecek tüm örnek
olayların ortak özelliği kaynakların etkin ve yerinde kullanımı ile ilgili olup, sürdürülebilir bir ekonomik
yapıya ilişkindir. Yeni ekonomi düzeninde turistik işletmelerin rasyonel adımlarla destinasyona katkı suna-
bileceğini gösteren örnek olaylar artmaktadır. Uygulamada akılcı yaklaşımlar ile bağı olan örnek olaylar ve
yeni dünya düzeninin prensiplerine uyumlu başarı hikayeleri yer almaktadır.
Otel işletmelerinin ekonomisi, büyüklüğü itibari ile çekicilik unsurlarını artırırken yeni yönetim ve tek-
niklerin tatbik edilmesi noktasında ise belirleyicidir. Otel yönetimi demek etkin ve verimli kararları hayata
geçirmek demektir. Uzun dönemli bir ekonomik yapı için kıt kaynaklar ile insan ihtiyaçlarını dengede
tutmayı ifade eder. Bu durum ekonomide elde edilen refahın da adil dağılımı ve sürdürülebilir kalkınma
hedefleri için önem taşır.
2019 yılında dünya ekonomisinin toplam büyüklüğü 86 trilyon Amerikan doları olarak gerçekleşmiştir.
Otelcilik sektörü sürekli büyüyen yapısıyla dünya genelinde 700 binden fazla otelle küresel ekonomiye 3,41
trilyon Amerikan dolarının üzerinde bir katkı sunmuştur. 2019 yılı içinde küresel otelcilik sektörü 570 mil-
yar Amerikan doları değerinde kendine yer bulurken otelcilik sektörünün büyüklüğü dünya ekonomisinin
yaklaşık %4’ü kadar gerçekleşmiştir.
InterContinental otel gruplarını üç farklı şekilde organize etmektedir. Bunlar; franchising vererek, yöne-
tici atama yoluyla ve satış yoluyla sistem kiralama yöntemi şeklindedir. Nakit yaratan varlık modeliyle In-
terContinental yatırım ve girişimlerini sürdürülebilir şekilde artırmaktadır. Sermaye ve bilanço yapısı bir
disipline sahiptir. Tüm oteller arasında kredi derecelendirme notunu koruma noktasında kararlı adımlar
atan ve hissedarlarına düzenli temettü dağıtımı yapan bir finansal yapıdadır. Markasını misafirleri ve
diğer ortaklık kurmak isteyen oteller için ilk tercih haline dönüştürmek maksadıyla stratejisini otelcilik
sektörünün yoğun olduğu veya ölçeğinin büyük olduğu pazarlar üzerine güçlü bir yönetim sistemiyle
kurmaktadır. Yönetim sistemi grup bünyesinde bulunan markalara yönelik turistik talebi artırmak adına
reklam ve kampanyalara dayalıdır. 80 milyondan fazla üyesi bulunan dünyanın en büyük sadakat progra-
mı IHG Rewards Club otel bünyesinde stratejik hedeflere ulaşmak için oluşturulmuştur. Bu sayede hem
farklı segmentlere hem de geniş pazarlara girebilmesi, rakiplerine nazaran kolaylaşmaktadır. Stratejik
önceliği markalarının rekabet gücünü artırabilme ve misafirlerinin her daim ilk tercihi olabilme yönün-
dedir. Bu amaç doğrultusunda misafirlerine müşteri deneyimi sunmak, misafirlerinin sadakatini artırma-
ya yönelik programlar geliştirmek, konuk ziyaretlerini artırmak, gelirleri artırmak, verimliliği artırmak,
bilgi ve tecrübesi sayesinde pazarda genişlemek, daha fazla farklı oteli kendi bünyelerinde hizmet veren
markalar altına çekmek, çalışanlarına eğitimler yoluyla yatırım yapmak ve güçlü iş birlikleri kurmak
InterContinental’in ana hedeflerini oluşturmaktadır.

224
 8
Turizm Ekonomisi

1 Otel işletmelerinin
ekonomisini açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Otel İşletmelerinin Ekonomisi

InterContinental’in 2019 yılı finansal görünümü, markanın toplam geliri 4.627 milyon Amerikan doları,
işletme karı 630 milyon Amerikan doları, IHG sistemindeki brüt geliri 27,9 milyar Amerikan doları, kü-
resel büyüme oranı %3, faaliyet karı bir önceki yıla oranla %4 büyüme ile 865 milyon Amerikan doları ve
raporlanabilir segmentlerden olan gelirleri ise 2.083 milyon Amerikan doları olarak gerçekleşmiştir. Öte
yandan grubun 2019 yılı stratejik gelişimi açısından yeni sistemlerin uygulanması %5,6 artış göstermiştir.
Ayrıca Holiday Inn ve diğer bazı markalarda yeni prototip uygulamalar hizmete alınarak Atwell Suites and
Six Senses otellerini bünyesine katmıştır. Yine IHG aplikasyonlarının indirilme oranında %11’lik artış sağ-
lanmış ve özellikli fiyatlama sistemi konuk rezervasyon sistemlerine liderlik etmiş ve Çin’de 200’ün üzerinde
franchising anlaşması imzalanmıştır.
InterContinental’in yaratmış olduğu ekonomi ülkelerin ihtiyaç duyduğu kalkınma adına yerinde bir
örnektir. Aynı zamanda InterContinental’in turizm piyasasında üretim ve maliyet yapısı ile oluşturduğu
rekabet gücü ekonominin güçlü yanlarından biri haline gelmiştir. Diğer bir ifade ile farklı piyasalarda
farklı markalar ve farklı fiyatlardan sunmuş olduğu turistik arz ile efektif (gerçekleşen) talebi artırmada
başarı sağlamıştır. Sektörün ekonomik yansımaları açısından ekonomik değer yaratma potansiyeli milli
gelire, istihdama, sektörel dengelere, sosyal adalete, gelişmişlik farkına ve ödemeler dengesi bilançosuna
sürdürülebilir katkılar sunmaktadır.
Diğer taraftan InterContinental’in kurumsal yapısı ve çalışanlarına yaptığı yatırımlar (standart ve yasal
ücret, eğitim vs.) bireyin dolayısıyla hanehalkının gelir düzeyinin korunmasına, gelecekte ortaya çıkabi-
lecek nitelikli işgücüne, reel ücret oranlarına ve servetin başlangıç değerinin pozitif yönde etkilenmesine
ve dünya ekonomisinin iyileşmesine yardımcı olmaktadır. Ayrıca artan veya enflasyona karşı korunan
ücretler, emek miktarı, boş zaman ve dinlenme gibi sosyal kazanımları tetiklerken ekonomik kalkınmayı
da hızlandırmaktadır.
Düşük ve orta gelir grubu ülkelerde, ekonomik kalkınmanın sağlanabilmesinin şartlarından biri turizm
ile kalkınmadır. Turizm sektörü açısından bu durum turist çekebilme anlamına gelir. Ama aynı zamanda
yaratılan iş modelinin ihracatı (uluslararası zincir oteller gibi) piyasaya liderlik etme fırsatı verir. Yani takipçi
değil öncü olma yolu açılmış olur.

225
8
Otel, Restoran, Hava Yolu ve Turizm ile Bağlantılı Diğer İşletmelerin Ekonomisi: Örnek Olaylar

2 Restoran işletmelerinin
ekonomisini açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Restoran İşletmelerinin
Ekonomisi

2018 yılında dünya ekonomisinin toplam büyüklüğü 86 trilyon Amerikan doları olarak gerçekleşmiştir.
Restoran sektörü sürekli büyüyen yapısıyla dünya genelinde 700.000’den fazla otelle küresel ekonomiye
3,8 trilyon Amerikan dolarının üzerinde katkı sunmuştur. Böylece restoran işletmelerinin ekonomisi dünya
ekonomisinin yaklaşık %4’ü kadar gerçekleşmiştir.
The Restaurant Group plc İngiliz restoranları ve kamu evleri zinciridir. 1987 yılında The Restaurant Group
plc Matthew Brown tarafından, Garfunkel’in Restoran zincirine sahip olmak ve yönetmek amacıyla, City
Center Restaurants plc ismiyle kurulmuştur. 1980’lerin sonunda şirket Meksika gıda zinciri Chi Chi’yi
satın almış ve adını Chiquito olarak değiştirmiştir. 1995 yılında ise Leicester’da ilk Frankie & Benny’leri
açmıştır. Ocak 2004’te şirket adını Restaurant Group plc olarak değiştirmiştir. 2006’da daha önce yöneti-
me sattığı Deep Pan Pizza zincirini satın alarak bünyesine katmıştır. 2016 yılında şirket, düşen satışları ve
kârsızlık nedeniyle 33 restoranı kapattığını kamuoyuna ilan etmiştir. Restaurant Group, 2018 yılında port-
föyünü çeşitlendirmek için 559 milyon İngiliz sterlini değerindeki erişte zinciri Wagamama’yı satın almıştır.
Aynı zamanda The Restaurant Group plc Londra Borsası’nda işlem görürken FTSE SmallCap Endeksinin
de bir üyesidir.
Bireylere yeme-içme hizmetlerinin arz edildiği hizmetler bütününü yerine getiren yiyecek – içecek işlet-
meleri, bağımsız bir biçimde hizmet sunan çeşitli sınıflara ayrılmaktadır. Bunlar; belgelerine, ekonomik
şartlarına ve faaliyet alanlarına göre üç şekildedir. Dünya genelinde yaklaşık 3,8 trilyon Amerikan doları
civarında bir büyüklüğe sahip olan bu ekonomi her geçen gün büyüyen dinamik yapısıyla önem verilmesi
gereken bir noktaya gelmiştir. Misafir memnuniyeti, anında hizmet, misafir odaklı personel, kaliteli ikram,
teknolojik imkânlar, hizmet kalitesi, gerekli özen, çaba ve sağlanan güven gibi hususlar verilen bu önemin
birer parçasıdır.
Restoran işletmelerinin önemli görevlerinin başında müşteri beklentilerini ürün-hizmet karakteristiklerine
dönüştürmektir. Zira bir restoranın varlığını devam ettirebilmesi rekabet avantajını sürdürülebilir kılma-
sına bağlıdır. Sürdürülebilir rekabet avantajı ekonomik performans kriterlerini belirlemesiyle, doğru bir
ekonomik analizle, sağlıklı kararlar alabilmesiyle, planlama yapabilmesiyle ve etkin bir denetimle ilgilidir.
Bu prensipler işletmenin ekonomik değerini artıracağı gibi planlanan potansiyel yatırımlara da öncülük
etmektedir. Böylece restoranlar müşteri beklentilerine cevap verirken, stratejik planı ve bütçe yönetimini de
kolaylaştırmaktadır.
Restoranlar birer üretici yani arz sahibidir. Dolayısıyla piyasa analizi yapılırken örneğin Üretici Fiyat
Endeksi’nde (ÜFE) bir artış söz konusu ise restoranlarda da kârlılığın azalacağı bilinmelidir.

226
 8
Turizm Ekonomisi

3 Hava yolları işletmelerinin

ekonomisini açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Hava Yolları İşletmelerinin
Ekonomisi

Günümüzde yaklaşık 6 milyar kişinin tercih ettiği hava yolu şirketleri sahip oldukları uçakların kapasitele-
rini artırmaya çalışmaktadır. Yeni nesil uçaklara her gün bir yenisi eklenirken turizm hareketliliği de yakın
bir gelecekte yıllık 10 milyar yolcuya çıkabilecektir. İstatistikler yeni nesil uçaklara çoğunlukla Asya Pasifik
ülkelerinden ilginin arttığını göstermektedir. Yeni nesil uçakların bir avantajı yakıt tasarrufu sağlamasıdır.
Turizm ile hava yolu ilişkisi 1950’lerde popüler olan kitle turizmi ile başlamış ve turist sayısını artırabilme-
nin bir yoluna dönüşmüştür. Bireylerin zevk ve tercihlerine gerekli önemi vermeyen ve makineleşmiş bir
yaklaşım içinde olan bugünün turizmi, standart ve ucuz üretim yolunu seçmiştir. Bu durumun önemli bir
yansıması paket turlardır. Kitle turizminin bir sembolü olan paket turlar uluslararası turizm hareketliliğini
daha da artırmak için hava yolunu etkin bir şekilde kullanır hale gelmiştir. Bu açıdan turizm ile hava yolu
ilişkisi karşılıklı bağımlılık ilişkisine dönüşmüştür. Günümüzde bireyler dünyanın en uzak destinasyonları-
na ve turizm faaliyetlerine tıpkı kendi ülkelerini gezip görür gibi katılmaktadır. Standart bir gelire sahip olan
bir kişinin bile hafta sonunu başka bir ülkede geçirebileceği maliyetler yakalanmıştır. Uluslararası turizm
hareketliliği hava yolu pazarını da genişletmiş ve birçok firma kurularak bu hizmeti vermeye başlamıştır.
Hava yolu ulaştırmacılığı;
1. Uluslararası turizm talebinin artmasına,
2. Yeni turizm arzı oluşturmaya,
3. Yeni konaklama işletmelerinin açılmasına,
4. Geceleme oranını artırmaya,
5. Turizm gelirlerinin artırmaya,
6. Turistlere güvenli ve konforlu bir yolculuk hizmeti sunmaya,
7. Turizm çeşitliliğini artırmaya,
8. Karayolu, demiryolu gibi diğer ulaştırma hizmetlerinin gelişimine,
9. Diğer ulaştırma yöntemlerine nazaran hava yolundaki hız faktörü turizm için çok gereklidir. Böylece
boş zaman yaratılmasına,
10. Hava yolunu tercihi eden kitlenin nispeten gelir düzeyinin daha yüksek oluşundan dolayı turizm harca-
malarının artmasına katkı sunmaktadır.
Hava yolu teknolojileri lojistik merkez oluşturma noktasında dev havalimanlarını ülkelere kazandırmıştır.
Bunlara havalimanı bağlantı merkezi, bir veya daha fazla hava yolu tarafından belirli bir havaalanındaki
yolcu trafiğini ve uçuş operasyonlarını yoğunlaştırmak için kullanılan, hub da denir. Atlanta Hartsfield
–Jackson Uluslararası havalimanı, Pekin ve Londra Heathrow havalimanları yıllık 300 milyon kişiye hub
oluşturma imkânı sunmaktadır. THY’nin evi konumunda olan İstanbul havalimanı da öngörülen 150 mil-
yonluk kapasitesi ile Türkiye’ye stratejik bir hedef olmuştur.
Türk Hava Yolları’nın turizm açısından stratejik kararlarından biri de gelen turist sayısını yükseltmek için
turizm odaklı yurt dışı uçuş noktalarını artırmaktır. Bu durum zamanla doğrudan turizm hamlesine dönü-
şecek ve turizm varışları ile gelirlerini artıracaktır.

227
8
Otel, Restoran, Hava Yolu ve Turizm ile Bağlantılı Diğer İşletmelerin Ekonomisi: Örnek Olaylar

Turizm ile bağlantılı diğer

4 işletmelerin ekonomisini
açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Turizm ile Bağlantılı Diğer

İşletmelerin Ekonomisi

Turizmin ekonomiye olan olumlu ve olumsuz etkilerini daha önceki ünitelerde ele alınmıştı. Bu kısımda
turizm ile bağlantılı diğer işletmelerin ekonomisi içinde seyahat acenteleri, araç kiralama, kurvaziyer, temalı
park ve kamp gibi turizmin büyümesine öncülük eden ekonomiler incelenecektir. Dünya ekonomisinde ya-
ratılan istihdamın yaklaşık %10’u ve gerçekleştirilen ihracatın da %15’i turizm sektöründen elde edilmekte-
dir. Turizmin yaklaşık 40 sektörle olan yakın ilişkisi ekonomik büyüme üzerinde pozitif etkiler yarattığı gibi
doğal, tarihi ve kültürel değerleri de ekonomik mala dönüştürmektedir. Ayrıca turizmin istihdam, döviz
geliri, ödemeler dengesi bilançosu ve büyümeye katkıları da yadsınamaz durumdadır. Diğer taraftan tu-
rizm ekonomik manada zorunlu olmayan mal niteliğindedir. Turizm emek yoğun niteliği gereği teknolojik
gelişmelerden etkilenen yapısı ile dinamik bir sektördür. Bu durum turizmi diğer sektörler ile yoğun ilişki
kurmaya zorlamaktadır. Hatta turizmin arz ve talep eğrilerinin eğimleri itibari ile sosyokültürel, ekonomik
ve çevresel faktörlerden etkilenerek şekillendiği bir gerçektir.
Seyahat acenteleri, araç kiralama, kurvaziyer, temalı park ve kamping gibi bağlantılı işletmelerin yarattığı
değer ekonomilerin gelişiminde önemli katkılar sunmaktadır. Turizm ile bağlantılı tüm sektörler aslında
ekonomide birer ihracat kalemidir fakat gelişmiş ülkelerde turizmin oynadığı rol gelişmekte olan ülkelere
nazaran farklılık taşımaktadır. Seyahat acenteleri, araç kiralama, kurvaziyer, temalı park ve kamping gibi
sektörler gelişmekte olan ülkelerde istihdam, ödemeler bilançosu dengesi gibi alanlara kanalize olurken
gelişmiş ülkelerde ise bu gelirin turistik arz yatırımlarına dönüşmektedir. Diğer bir ifade ile gelişmekte olan
ülkelerde turizmden yaratılan gelir diğer sektörlerde kullanılırken gelişmiş ülkelerde ise bu gelir turizm
sektörünün içinde kalmaktadır. Tam da bu nokta da seyahat acenteleri, araç kiralama, kurvaziyer, temalı
park ve kamping gibi turizm çeşitleri bu farkı yaratan sektörler olarak öne çıkmaktadır. Ayrıca turizm ile
bağlantılı sektörler ekonomide altyapıya yapılan yatırımları da zorunlu kılarken bölgeler arası gelişmişlik
farklarının da azalmasına katkı sunmaktadır. Dolayısıyla bağlantılı işletmelerin yaratmış olduğu ekonomik
değer çarpan etkisi yaratarak ülkede refah artışını sağlamaktadır. Sonuç olarak bağlantılı sektörlerden elde
edilen her bir birimlik gelirin el değiştirmesi ile turizmden sağlanan gelirden daha fazla bir gelir olarak eko-
nomiye pozitif yönde etkiler oluşturmaktadır.

228
 8
Turizm Ekonomisi

1 Aşağıdakilerden hangisi otel gruplarının or- 6 Aşağıdakilerden hangisi hava yolu ulaştır-
ganize edilme şekillerinden biridir? macılığının turizm açısından sunduğu katkılardan

neler öğrendik?
A. Sermaye birikimi yaparak biri değildir?
B. İşgücünü artırarak A. Uluslararası turizm talebinin artması
C. Franchising vererek B. Yeni turizm arzları oluşturmak
D. Merger oluşturarak C. Geceleme oranını artırmak
E. Turizm talebi yaratarak D. Turizm çeşitliliğini artırmak
E. Gelir düzeyini azaltmak
2 Aşağıdakilerden hangisi kâr payı veya bir iş-
letmenin elde ettiği dönemlik kârdan nakit ya da 7 Aşağıdakilerden hangisi bilinen hava yolu
hisse senedi olarak şirket ortaklarına pay vermesini markaları arasında yer almaz?
ifade eder?
A. American
A. Club kart üyeliği B. Türk Hava Yolları
B. Temettü C. United
C. Girişimcilik D. SeaWorld
D. Gelir E. EasyJet
E. Bilanço
8 Aşağıdakilerden hangisi bilinen temalı park-
3 Aşağıdakilerden hangisi bilinen otel markala- lar arasında yer almaz?
rı arasında yer almaz?
A. Magic Kingdom
A. Hub by Premier Inn B. Tivoli
B. Kameha Grand C. Tate
C. Eccleston Square D. Le Puy du Fou
D. Yotel E. Europa
E. Ryanair
9 Aşağıdakilerden hangisi bilinen müzeler ara-
4 Aşağıdakilerden hangisi belirli bir mal sepeti- sında yer almaz?
nin maliyetinin ölçülmesini ifade eder?
A. The Island in Pigeon Forge
A. İşsizlik B. Hermitage
B. Enflasyon C. National Gallery
C. Tüketici Fiyat Endeksi D. Louvre
D. Üretici Fiyat Endeksi E. British Museum
E. Ödemeler dengesi
10 Aşağıdakilerden hangisi turizm ile yakın bağ-
5 Aşağıdakilerden hangisi bilinen restoran mar- lantılı sektörlerden biri değildir?
kaları arasında yer almaz?
A. Seyahat Acenteleri
A. Mirazur B. Sosyal hizmetler
B. Noma C. Araç Kiralama
C. Gaggan D. Temalı Park
D. M Social E. Kurvaziyer
E. Geranium

229
8
Otel, Restoran, Hava Yolu ve Turizm ile Bağlantılı Diğer İşletmelerin Ekonomisi: Örnek Olaylar

1. C Yanıtınız yanlış ise “Otel Ekonomisi” konu- 6. E Yanıtınız yanlış ise “Hava Yolu Ekonomisi”
sunu yeniden gözden geçiriniz. konusunu yeniden gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı

2. B Yanıtınız yanlış ise “Otel Ekonomisi” konu- 7. D Yanıtınız yanlış ise “Hava Yolu Ekonomisi”
sunu yeniden gözden geçiriniz. konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Turizmle ile Bağlantılı

3. E Yanıtınız yanlış ise “Otel Ekonomisi” konu- 8. C
Diğer İşletmelerin Ekonomisi” konusunu
sunu yeniden gözden geçiriniz.
yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Turizmle ile Bağlantılı

4. D Yanıtınız yanlış ise “Restoran Ekonomisi” 9. A
Diğer İşletmelerin Ekonomisi” konusunu
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Turizmle ile Bağlantılı

5. D Yanıtınız yanlış ise “Restoran Ekonomisi” 10. B
Diğer İşletmelerin Ekonomisi” konusunu
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
yeniden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
8 Anahtarı

Turizm yiyecek ve içecek üretiminden tarım ve hayvancılığa, seyahat organi-

zasyonundan gayrimenkule ekonomide ortalama 2,5 milyar Amerikan doları
canlanma yaratmaktadır. Turizm sektörü marka, dekorasyon, tasarım, enerji
ve su tüketimine ise toplamda 2,5 milyar Amerikan doları harcama gerçek-
leştirmektedir. Türkiye genelinde konaklama tesisleri yılda ortalama 9 milyar
Amerikan doları civarında satın alma yaparken ülkeye yıllık net katkısı 12
milyar Amerikan dolar civarında olduğu tahmin edilmektedir. Beş yıldızlı bir
otel 150 ton civarında et, 400 ton meyve ve sebze ile bin ton civarında içecek
tüketimi yapmaktadır. Bu rakamlar tüm konaklama işletmeleri göz önünde
Araştır 1 bulundurulduğunda Türkiye üretiminin yaklaşık %10’una tekabül etmekte-
dir. Yine, tesis yatırımları, bakım onarım gibi faaliyetlere de yaklaşık 3 milyar
Amerikan doları civarında bir rakam harcanmaktadır. Antalya örneği üzerin-
den gidilirse oteller şehir enerjisinin ortalama yarısını kullanmaktadır. Yaban-
cılara konut satış tutarı ise yaklaşık 4 milyar Amerikan doları civarındadır.
Akdeniz Turistik Otelciler ve İşletmeciler Birliği’nin (AKTOB) istatistiklerine
göre turizm meydana gelen girdi alımları ile 54 sektörü doğrudan etkilerken
balıkçılık sektörünün sattığı ürünlerin %51’i, gıda ve içecek sektörü satışları-
nın %20’si, mobilya sektörü satışların %14’ü turizm sektörüne satılmaktadır.

Yiyecek ve içecek sektörü yıllık ortalama 4 milyar Amerikan doları civarında

turizme uyarıcı etki yapmaktadır. Oteller ve lokantalar üretiminin %66’sını
diğer sektörlere sunmaktadır. Oteller ve lokantalar girdide %54, çıktıda %56,
turizmi tetiklemektedir. Oteller ve lokantalar, turizmin kendisinden en az
Araştır 2 girdi alan sektördür. 5 yıldızlı bir tesis, yılda ortalama 1000 ton dolayında
içecek tüketimi gerçekleştirmektedir. Turizm sektörünün gelirinin yaklaşık
%8’i otel ve restoranlardan oluşmaktadır. Otel ve restoranlar gelirinin yaklaşık
%3,4’ünü turizmden girdi olarak almaktadır. Restoranlar bir otelde yatırımın
%6’sını oluşturmaktadır.

230
 8
Turizm Ekonomisi

Araştır Yanıt
8 Anahtarı

Hava yolu sektörü uluslararası ticaret, turizm ve yabancı yatırımları hızlan-

dırma etkisine sahiptir. Hava kargo ile taşınan mal gruplarının toplam değe-
ri uluslararası ticaretin üçte birine denk gelmektedir. Hava yolu sektörünün
dünyadaki büyüklüğü 1 trilyon Amerikan dolarına yaklaşmıştır.
Turizm açısından değerlendirilecek olursa uluslararası her iki turistten biri
hava yoluyla taşınmaktadır. Yine hava yolu sektörünün küresel ekonomiye
katkısı ise 3 trilyon Amerikan dolarına yaklaşırken dünya gayri safi hasılasının
Araştır 3 da yaklaşık %4’üne denk gelmektedir. Havacılık sektöründe dünya genelinde
70 milyona yakın kişi çalışırken bu rakam birçok sektöre nazaran sektörlerin
ekonomik katkısı bakımından üst sıralarda yer almaktadır. Hava yolu sektörü
bağlantılı sektörleri de teşvik ederek bu yolla yaklaşık 6 milyon kişinin istihda-
mını sağlamaktadır. Sektörün kullandığı krediler, yarattığı vergiler, sağladığı
sponsorluklar, tedarikçiler ve yeni yatırımlar da düşünüldüğünde katlanarak
artan bir katkı oluşmaktadır.

Turizm sektöründe ortaya çıkan bir birimlik talep artışı ekonomiyi 2 birim,
ekonomideki bir birimlik artış ise turizmi 1,3 katı kadar pozitif yönde tetik-
lemektedir. Turizm sektörü yılda yaklaşık 30 milyar Amerikan doları satın
alma gerçekleştirirken 100 birimlik turizm üretimi için 53 birim girdi satın
almaktadır. Turizm sektörü üretiminin %15’ini diğer sektörlere girdi olarak
Araştır 4 sunmaktadır. Gıda sektörünün %20’si turizm tarafından satın alınırken balık-
çılık sektöründe bu oran %50’ye çıkmaktadır. Büro malzemelerinin %17’si,
mobilya sektörünün %17’si turizm sektörüne gitmektedir. Mali kuruluşlar
1,5 milyar Amerikan doları civarında turizmle iş yapmaktadır. Seyahat ekono-
misi, turizme yaklaşık 5 milyar Amerikan doları katkı sağlamaktadır.

Kaynakça
Begg, D., Fischer S. ve Dornbusch, R. (2010). İktisat. 8. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Begg, D., Fischer S. ve Dornbusch, R. (2001). Makro İktisat. Alkım Yayınları, İstanbul.
Case, E. K., Fair, R. C. ve Oster, S. M. (2012). Ekonominin İlkeleri. 8 Baskı, Palme Yayıncılık, Ankara.
Dogru, T., Işık, C. ve Sirakaya-Turk, E. (2019) The balance of trade and exchange rates: Theory and contemporary
evidence from tourism. Tourism Management, (74): 12-23.
Ertek, T. (2008). MYO’lar İçin İktisada Giriş, 1 Baskı, Beta, İstanbul.
Holden, A. (2008). Environment and Tourism. New York: Roudledge Publishing.
Işık, C., Küçükaltan, E. G., Çelebi, S. K., Çalkın, Ö., Enser, İ. ve Çelik, A. (2019). Tourism and entrepreneurship:
A literature review. Journal of Ekonomi, 1(1): 1-27.
Işık, C., Sirakaya-Turk, E. ve Ongan, S. (2019). Testing the efficacy of the economic policy uncertainty index
on tourism demand in USMCA: Theory and evidence. Tourism Economics, 1354816619888346.
Işık, C., Dogru, T. ve Turk, E. S. (2018) A nexus of linear and non‐linear relationships between tourism
demand, renewable energy consumption, and economic growth: Theory and evidence. International Journal
of Tourism Research, 20(1): 38-49.

231
8
Otel, Restoran, Hava Yolu ve Turizm ile Bağlantılı Diğer İşletmelerin Ekonomisi: Örnek Olaylar

Isik, C., Ongan, S. ve Özdemir, D. (2019). The economic growth/development and environmental degradation:
evidence from the US state-level EKC hypothesis. Environmental Science and Pollution Research, 26(30):
30772-30781.
Işık, C., Ongan, S. ve Özdemir, D. (2019). Testing the EKC hypothesis for ten US states: an application of
heterogeneous panel estimation method.  Environmental Science and Pollution Research,  26(11): 10846-
10853.
Işık, C. ve Selçuk, G. N. (2018). Turizm Ekonomisi. Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi Yayınları.
Işık, C. (2015). Turizmde otel oda fiyatı, kişi başı GSYİH ve havaalanlarındaki iç hat yolcularının otel oda
talebine etkisi: ARDL sınır testi yaklaşımı. Kafkas Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitu, (16): 165-176.
Işık, C. (2015). Foreign Direct Investment in Tourism: Panel Data Analysis of D7 Countries. Athens Journal of
Tourism, (2)2: 93-103.
Işık, C. (2012). The USA’s International Travel Demand and Economic Growth in Turkey: A Causality Analysis.
Tourismos: An International Multidisciplinary Journal of Tourism, (7)1: 235-252.
Işık, C. (2010). Türkiye’de Yabancı Ziyaretçi Harcaması ve Turizm Gelirleri İlişkisi: Bir Eş-bütünleşme Analizi
(1970-2008). Sosyoekonomi, (2): 115- 128.
Jamal, T. B. ve Getz, D. (1995). Collaboration Theory and Community Tourism Planning. Annals of Tourism
Research, 22(1): 186-204.
Kahraman, N. ve Türkay, O. (2006). Turizm ve Çevre. Ankara: Detay Yayıncılık.
Lipsey, R. G., Courant, P. N. ve Ragan, C. (1999). Economics. 12. Baskı, A & W, New York.
Mieczkowkski, Z. (1995). Environmental Issues of Tourism and Recreation. USA: University Press of America. 
Sharpley, R. (2009). Tourism Development and the Environment: Beyond Sustainability? USA: The Cromwell
Press Group.

İnternet Kaynakları
booking.com/content/about.tr.html
ced.org/images/uploads/Infographic.pdf
ihgplc.com/-/media/ihg/annualreports/2019/pdf/ar-report2019/ihg_2019ar.pdf?la=en&hash=9F491366E66
A68491D6C545E1692F43F
trgplc.com/wp-content/uploads/2019/06/Interim-Report-2018.pdf
turkishairlines.com/tr-int/basin-odasi/hakkimizda/hikayemiz/
tuyed.org.tr/wp-content/uploads/2014/02/AKTOB-arastirmasi.pdf
ufrad.org.tr/franchise/1-franchising-nedir

232