1 / 24

EL ALETLERİNDE İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ

Amaç
 El aletleri ile yapılan çalışmalarda ortaya çıkan riskleri ve alınması gereken
önlemleri öğrenmek.

Öğrenim Hedefleri
 El aletleri kullanılarak yapılan her türlü çalışmalarda dikkat edilmesi
gereken hususlar,
 İlgili mevzuat hakkında bilgi sahibi olmak.
Alt Başlıkları
 El aletleri
 Elektrikli
 Pnömatik
 Hidrolik
 Mekanik
 El aletlerinin kullanımında dikkat edilecek hususlar
 İlgili mevzuat

2 / 24
Giriş
İş yerlerinin düzenli, tertipli tutulmasının, çalışanların moralini yükselttiği ve işin
verimini artırdığı gibi iş kazalarını da önlediği bilinen bir gerçektir. Bir atölyenin
temizliği ve düzenli oluşu, o atölyenin güvenli olduğuna da bir işarettir. Üretimin
yanı sıra iş yerlerinde temizlik ve tertip konusunda aşağıda sıralanan hizmetlerin
düzenli olarak yapılması gerekir (Şekil 5-7):
 Çalışma sırasında çalışma alanı ve çevresinin kirlenme ve pislenmesine
engel olunmalı, bu alanlar mümkün olduğu kadar temiz tutulmalı,
 İşin tamamlanmasından sonra çalışılan makineler mutlaka temizlenmeli,
takım ve el aletleri yerine konulmalı,
 Çok kullanılan araçların yerleri, az kullanılanlara göre çalışana daha yakın
ayarlanmalı,
 Çalışanların kayarak düşmelerine sebep olabilecek zemindeki yağ, mazot
gibi petrol ürünleri temizlenmeli (veya üzerine ağaç testere talaşı
dökülmeli),
 İş artıkları ve çöpler düzenli olarak tahliye edilmeli,
 İş yerinde işin özelliğine göre temizliği en iyi yapabilecek araç ve gereçler
(süpürge, kürek, fırça, deterjan vb.) kullanılmalı,
 İşyerlerinde yemekhane, WC ve dinlenme salonları gibi sosyal faaliyetlerin
yapıldığı yerler (çabuk kirleneceğinden) temizliği daha seri ve daha süratli
yapılmalı,
 İş yerinde düzenli olarak günlük, haftalık, aylık, 3 aylık, 6 aylık ve yıllık rutin
temizlikler yapılmalıdır.
Atölye düzeni ile ilgili dikkat edilecek genel hususlar şunlardır:
 Tezgâhlar sıkışık ve gelişigüzel yerleştirilmemeli,
 Takım dolapları tezgâh aralarındaki geçitleri kapamamalı,
 Atölye çalışma şartları (aydınlatma ve ısıtması) çalışana uygun şekilde
(Ergonomik) düzenlenmeli,
 Malzemeler takılıp düşme tehlikesi olmayacak şekilde depo edilmeli,
 Dikine duran malzemelerin devrilmemesi için tedbir almalı,
 Sobalı atölyelerde soba, uygun bir yere ve güvenli bir şekilde kurulmalı (kış
aylarında ve akşamları mutlaka söndürülmeli),
 Atölyenin uygun yerlerinde yangın söndürme ve ilk yardım cihazları hazır
ve kullanılabilir bir durumda bulundurulmalıdır.

3 / 24
İş yerlerinde kurulu düzenin ve arzulanan temizliğin yeterli ve devamlı olması,
yapılacak günlük çalışma ve kontroller ile mümkün olduğu unutulmamalı ve
temizlik ve tertip konularında yeterli nitelik ve sayıda eleman bulundurulmalıdır.

Şekil 5. Atölyede yapılan temizlik, tertip ve gereksiz malzemelerin dolaplara

kaldırılmasından sonra, daha huzurlu ve güvenli bir çalışma ortamı oluşur.

Şekil 6. Tertip ve düzen, atölyenin her tezgâh ve aparat için gereklidir.

4 / 24
 Şekil 7. Sık kullanılan araçların, düzeni sağlanmalı ve çalışma alanına daha
yakında tutulmalıdır.

ATÖLYEDE UYGUN ÇALIŞMA

Her tezgâhın kendine özgü çalışma düzeni vardır. Burada çalışma yerlerinde
uyulması gereken genel hususlar özetlenmiştir:
 Her türlü işlem öncesi çalışanın dikkatini toparlaması gerekir. Zira iş
kazaları genelde dikkatsizlik veya dalgınlık sonucu olur. Çalışanın daima
uyanık ve tedbirli olmalı,
 Eğitim ve öğretimin sorumluluğunu taşıyan kişiden izin alınmadıkça
herhangi bir tezgah çalıştırılmamalı,
 İş parçasının veya kalıbın emniyetli bağlanıp bağlanmadığı kontrol
edilmeli,
 Kaldırıp bağlanması güç kalıplar gerekli yardım alınmadıkça
kullanılmamalı,
 Bakım-onarıma alınmış tezgahların koruyucu kapakları çalışma öncesi
yerlerine takılmalı,
 Çalışır durumdaki bir tezgahın bakım ve onarımı aynı anda yapılmamalı,
 Aynı tezgahta birden fazla kişi çalışırken tezgahın kontrolü bir kişi
tarafından yapılmalı,
 Ara paydoslarında veya çalıştırılmaması gerektiği zamanlarda tezgahlar
çalıştırılmamalı,
 Elektrik şalteri kapalı durumda bile olsa tezgah tamamıyla durmadıkça terk
edilmemeli,
 Çalışır durumdaki tezgah, elle veya gövde ile durdurulmamalı,

5 / 24
  Herhangi bir yaralanma ve benzeri durumlarda yeterli bilgi ve tecrübe
yoksa ilk yardım istenmeli,
 Takımlar tezgah üzerine rasgele bırakılmamalı ve malzemeler zamanında
depoya kaldırılmalı,
 Her aletin alet tahtası üzerine şekli çizilmeli. Bu düzenli bir alet edevat
düzeni sağlar ve eğer bir alet kaybolursa kolayca farkına varılır (Şekil 8).
 Çalışma düzenine uymayan davranışlarda bulunulmamalı, diğer çalışanlar
rahatsız edilmemeli veya onların ilgisi dağıtılmamalıdır.

Atölyede Giyim Kuşam

Atölyede çalışanların giyim kuşam konusunda dikkatli olması gerekir (bk.
Koruyucular, İş Elbiseleri):
 Çalışmaya başlamadan önce, vücuda uygun, kısa kollu veya kolları sıvanmış
temiz iş elbisesi (önlük, tulum vb.) giymeli,
 Kravat takılmamalı, eğer varsa gömlek içerisine sokulmalı,
 Bol, yırtık ve saçaklı iş elbisesi giyilmemeli,
 İşin gereğine göre kişisel koruyucular (kaynak işlerinde koruyucu gözlük)
kullanılmalı,
 Yüzük, saat, bilezik, kolye vb. eşyalar çalışmaya başlamadan önce mutlak
surette çıkartılmalıdır.

Şekil 8. Alet ve ekipmanların muhafaza edildiği yerlerde, şekilleri çizilmiş

olması, yerleşimi kolaylaştırır

ATÖLYEDE İŞ GÜVENLİĞİ
Atölyelerde kullanılan alet ve makineler başlıca iki guruba ayrılır:
1. Elektriksiz el aletleri ve makineleri,
2. Elektrikli el aletleri ve makineleri.

6 / 24
ELEKTRİKSİZ ALETLERDE İŞ GÜVENLİĞİ
Elektriksiz el aletleri, iş yerlerinde elektrikli alet ve makineler dışında el becerisine
dayalı olarak kullanılan aletlerdir. İş yerlerinde kullanılan belli başlı el aletleri
(takımlar) şunlardır (Akbaş vd. 1970; Karabay vd. 1970; Akkurt, 1985; Özcan vd.
1991; Çağlayan, 1992; Okan, 1992):
 Kesici aletler: Metal ve ağaç iş parçalarının kesilmesi işlemlerinde
kullanılan aletlerdir (testereler: demir ve ağaç testereleri; makaslar: el, kol
ve kollu tezgah makasları; keskiler: düz, tırnak, yan, saplı ve kaynak
keskileri; bıçaklar, baltalar vb.),
 Vurma aletleri: İş parçalarının imalatı veya tamiratı sırasında darbe
işlemini yapan saplı aletlerdir (balyozlar; çekiçler: demir ve marangoz
çekiçleri; baskı ve tokmaklar),
 Sıkıştırma aletleri: İş parçalarının işlenmesi, birleştirilmesi, bükülmesi gibi
işlemlerde sıkıştırma görevi yapan aletlerdir (mengeneler: tesviyeci,
demirci, marangoz mengenesi; işkenceler; anahtarlar: tek kollu ve çift
kollu anahtarlar; penseler: düz, yan keski, kaynak, ayarlı ve karga burun;
tornavidalar vb.),
 Ölçme, kontrol ve markalama aletleri vb.

Araştırmalara göre özellikle küçük işyerlerinde meydana gelen iş kazalarının

büyük çoğunluğu el aletlerinin doğru kullanılmamasından veya arızalı
olmasından kaynaklanmaktadır (ancak el aletlerinin sebep oldukları kazaların
genellikle ağırlık oranı yüksek değildir). Bu sebeple el aletlerini kullanmaya
başlamadan önce, nasıl kullanılacağı hakkında gerekli bilgiye sahip olunmalıdır.
El aletlerinin güvenli kullanımı hakkında genel prensipler şunlardır:
 Depolanması: Her aletin kendine ait depolama yeri bulunmalıdır.
Tezgâhların üzerlerinde sadece gerekli olan aletler bulundurulmalı,
kullanılan takımlar yerlerine getirilip konulmalı, çalışanların veya
başkalarının üzerlerine düşebilecek veya ayağına takılabilecek bir yere
bırakılmalarına müsaade edilmemelidir.
 Tamir ve bakımı: El aletleri sürekli bakım isteyen aletler olduğu için, hemen
her iş başlangıcında ve bitiminde bu aletlerin sağlamlığı kontrol
edilmelidir. Takımlar kullanılmadan önce muayenesi yapılıp gerekli
tamiratları (mesela, başları mantarlaşmış vurma aletleri taşlanmalı, sapları

7 / 24
 kırılmış veya gevşemiş ise bunlar yenilenmelidir vb.) yapılmalıdır. Aletler
temizlendikten ve gerekenler yağlandıktan sonra yerlerine konmalıdır.
Bakım, aletlerin ömrünü uzatır ve kullanmaya hazır bir durumda
bulunmalarını sağlar.
 Doğru kullanımı: Bozuk alet kullanma tehlikeli olduğu gibi el aletlerinin
yanlış kullanılması da kaza riskini artırır. Burada önemli olan yapılacak işe
uygun alet seçimidir. İşçi yapacağı her iş için gereken takımı almasını ve
kullanmasını sağlamak üzere eğitilmelidir. İşçiye, işin gerektirdiği her aletin
en iyi kullanma şekli öğretilmeli, kötü kullanmanın doğuracağı sonuçlar
belirtilmelidir (örneğin her hangi bir el aleti üstüne gereğinden fazla basınç
veya kuvvet tatbik edilmemeli, parçanın fırlamasına sebebiyet vermemeli
vb.). Ayrıca el aletleri kullanılırken “elimden kayarsa ne olur?” sorusu
çalışanın aklından çıkmamalıdır.

Eğe İle Çalışma

Tesviyecilik ve kalıpçılıkta çokça kullanılan eğeler, parçalara biçim vermek,
yüzeyleri düzeltmek ve işlemekte kullanılan bir el aletidir. Eğe kullanımında
dikkat edilecek hususlar (Şekil 9-11):
 Eğelemede titreşim olmaması için iş parçası mengeneye bağlanmalı,
 Eğe sağ el ile tutulur (bu elin dört parmağı alttan, başparmağı da üstten
olmak üzere eğe sapı kuvvetlice tutulduktan sonra eğenin dişli kısmı iki el
yardımıyla sürtülür),
 Eğelemede, kollar çabuk yorulmaması için vücudun hareketi kolların
ritmine uydurulur,
 Daima saplı eğe kullanılır (sapsız eğenin kuyruğu ele batabilir), eğeye sap
geçirilirken sapın çatlamamasına dikkat edilir,
 Eğelemede ellerin mengene ağızlarına çarpmamasına dikkat edilir,
 Eğe talaşları üflenerek değil, fırça ile temizlenir,
 Eğe mengenede bağlı olan işin üzerinde bırakılmaz,
 Eğeler (sertleştirilmiş metalden yapıldığı için) çok kırılgandır. Çarpıldığında
kırılarak kopan parça bir kazaya sebep olabilir.

8 / 24
 Şekil 9. İş parçaları üzerinde çalışılmadan mengeneye sıkıca bağlanmalıdır

Şekil 10. Eğelemede işçinin iki elini kullanması şarttır

Şekil 11. Kaymayan ve güvenli eğe kullanımları için, dört parmağın tutanağın
etrafından tutacak şekilde uzanabilmesi ve başparmağın dört parmağın
üzerinde olması gerekir

9 / 24
El Testeresi İle Çalışma
El testeresi, markalanmış küçük iş parçalarının fazlalıklarını kesmeye yarayan bir
araçtır. El testerelerinin kullanılmasında dikkat edilecek hususlar (Şekil 12):
 Testere ileri sürerken iş parçasına bastırılır, geri çekerken serbest bırakılır,
zorlama yapılmaz (testereyi hızlı sürmek sadece lamanın körlenmesine yol
açar).
 Elle kesmede uygun hız dakikada 40-50 gidiş-geliştir,
 Testere laması eğilmeye ve bükülmeye fazla dayanıklı değildir. Bu yükler
altında aniden kırılarak eli yaralayabilir,
 İş parçasının kesilmesi sona ererken, aniden koparak elin yaralamaması
için, sona doğru uygulanan baskı azaltılmalıdır.

Şekil 12. El testeresinin tutamağı uygun tutamaklı olmalıdır.

Tornavida İle Çalışma

Tornavida kullanılmasında dikkat edilecek hususlar (Şekil 13):
 Vida başına uygun tornavida seçilir,
 Tornavida saplarının pürüzleşmemesine itina edilir,
 Tornavida sapına çekiç ile vurulmaz,
 Vidalanacak parça elle tutulmaz,
 Küçük parçalar tesviyeci tezgahı üzerine koyularak vidalanabilir.

Şekil 13. Tornavida kullanımında mekanik baskıyı (i) azaltmak için kuvveti daha
geniş alana yaymak gerekir (ii)

10 / 24
Pens İle Çalışma
Parçaları tutmaya ve ayarlama yapmaya yarayan (pense, karga burun vb.)
aletlerdir. Penslerin kullanılmasında dikkat edilecek hususlar:
 Hiçbir suretle (anahtar gibi) cıvata veya somunların sökülüp takılmasında
kullanılmaz,
 Her zaman işe uygun büyüklükte ve biçimde pens seçilir,
 Parmaklar pensin ağzından uzak tutulur,
 Pens çekiçlenmemelidir,

Anahtar İle Çalışma

Anahtarların kullanılmasında dikkat edilecek hususlar:
 Cıvata başına ve somuna uygun ölçüde anahtar seçilir,
 Ağzı bozulmuş anahtarlar kullanılmaz,
 Bir tezgâhta anahtarla iş yaparken önce tezgâh durdurulur,
 Daima anahtarın kolu (itilerek değil) vücuda çekilerek çalışılır,
 Anahtar kolu boru parçası ile uzatılarak çalışılmaz,
 Anahtara asla sert bir çekiçle vurulmaz. Sıkışmış bir cıvata veya somunu
gevşetmek için anahtara ancak yumuşak gereçle kaplanmış bir çekiçle
vurulabilir,
 Eğer anahtar çapaklanırsa (elleri kesmemesi için) taşlanır,
 Anahtarı döndürürken parmak eklemlerinin çevreye çarparak hasar
verilmesi önlenir.

Çekiç İle Çalışma

Çekiçlerin kullanılmasında dikkat edilecek hususlar:
 Çekiç kullanırken eller yağlı veya terli olmamalıdır (yağlı el, çekicin elden
kaymasına sebep olabilir),
 Kullanım öncesi, sapın gevşek veya kırık olup olmadığı kontrol edilir,
 Kullanımda çekiç sapını çekice yakın tutmak doğru değildir,
 Sert bir çekiçle, sertleştirilmiş parçaların ince kenarları çekiçlenmez (iş
parçası veya çekiçten kopan parçalar göze kaçabilir).

Keski İle Çalışma

Keskilerin kullanılmasında dikkat edilecek hususlar:
 Keskiler kullanılmadan önce keskinliği kontrol edilir, gerekirse bilenir,
11 / 24
  Keski kullanırken güvenlik gözlüğü takılmalıdır,
 Keskiler sertleştirilmiş çelik parçalar üzerinde kullanılmamalıdır,
 Çekiç ile keski kullanırken, keskinin başında çapak bırakılmaz, (başının
biçimi bozulmuş veya çapaklanmış keskiler kullanılmaz),
 Talaş bir kimseye doğru fırlayacak yönde çıkarılmaz (parçaların
sıçrayabileceği yerlerde tel kafes kullanılabilir).

Markalama Aleti İle Çalışma

Markalama aletlerinin kullanılmasında dikkat edilecek hususlar:
 Pergel gibi sivri uçlu aletler cepte taşınmaz, (sivri uçları aşağıya gelecek
şekilde taşınır ve ele batmayacak şekilde kullanılır),
 Keskin aletlerin kullanılması, kör olanlara oranla daha emniyetlidir.
Kullanım öncesinde daima (çizeceklerin ve pergellerin) bilenmiş olup
olmadıkları kontrol edilir.

ELEKTRİKLİ ALET ve MAKİNELERDE İŞ GÜVENLİĞİ

Elektrik enerjisini mekanik enerjiye dönüştürmesi prensibine göre çalışan alet ve
makineler üretimin çeşitli safhalarında kullanılmaktadır. Bunlar (Akbaş vd. 1970;
Karabay vd. 1970; Akkurt, 1985; Özcan vd. 1991; Çağlayan, 1992; Okan, 1992):
 Elektrikli (el) Aletler (takımlar),
 Elektrikli (talaşsız ve talaşlı) Makinelerdir.
Araştırmalara göre elektrikli alet ve makinelerin neden olduğu iş kazaları, bütün
sebepler arasında üçüncü yeri aldığı (tazminatı gerektiren kazalar bazında da
bütünü arasında %20’lik bir oranı olduğu) görülmüştür. Bu tip aletlerden
meydana gelen ölüm ve maluliyetler incelendiğinde ise, bu tip mekanik
sebeplerin dördüncü sırada, daimi kısmi maluliyet vakalarında ise birinci sırada
bulunduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, bu tip kazaların yaklaşık %20’sinde yetersiz
koruyucuların sebep olduğu bulunmuştur. Bütün bunlarla beraber elektrikli alet
ve makineler günün gelişen teknolojisi ile birlikte değişime uğrayarak, özellikle
elektrikli makineler, hızlı ve seri üretime imkan veren tam otomatik (robot)
makineler haline getirilmiş olup, bunların kullanıldığı tesislerde iş kazalarında
önemli bir azalma olduğu görülmüştür.

12 / 24
Elektrikli alet ve makinelere ait temel korunma prensipleri şu şekilde sıralanabilir:
 Tehlikeyi işten uzaklaştırma: Makine ve tezgahın tasarım ve imalatı
sırasında, bütün imkanlardan faydalanarak verimli üretim ile birlikte
tehlikelerin en iyi şekilde giderilmesine çalışılmalıdır,
 Tehlikeden korunma: Eğer yukarıdaki husus gerektiği kadar yerine
getirilemez ise, en uygun makine ve kişisel koruyucuları ile bu sakıncalar
önlenmelidir.

Kullanılan alet ve makinelerin türü ve tipine göre kendi özel kural ve işlemleri
bulunur. Dolayısıyla çalışanı bekleyen tehlikeler de farklı olabileceğinden, alet ve
makinelerin emniyet kural ve tedbirleri de iş koluna göre değişiklik gösterir.

ELEKTRİKLİ EL ALETLERİNDE İŞ GÜVENLİĞİ

Elektrikli el aletlerinin kullanımı sırasında güvenli bir çalışma yapılabilmesi için
genelde şu emniyet tedbirleri alınır:
 Elektrikli matkap, testere ve taşlama çarkları gibi döner aletleri
kullananlar, eldiven (iş eldiveni dışında), kravat, kolye takmamalı, bol
elbise giyinmemeli,
 Keski, matkap, bileme, parlatma çarkları ve fırça gibi aletlerin kullanılması
sırasında oluşan tozlar için gözlük, yüz siperi vb. kullanılmalı,
 Kıvılcım meydana getirebilecek işlerde yangın tehlikesine karşı iş
elbiselerinde yağ ve çözücü artığı bulundurulmamalı,
 Ağır olan elektrikli aletlerin düşürülmesi riskine uygun çalışanlar tedbirli
(özel koruyucu ayakkabı giymek vb.) olmalı,
 Elektrikli aletlerin yüksek yerlerde kullanılması sırasında, aletin kırılması
veya elektrik çarpması ile düşmelere karşı (kemer ve omuz koruyucuları
vb.) özel önlemler alınmalı,
 Gürültülü aletlerin kullanımında, kulaklık, tıkaç vb. kullanılmalı (bk.
Fizyolojik Çalışma Yeri Düzenleme: Gürültü),
 Topraklaması yapılmamış elektrik motorları kullanılmamalıdır.

Matkap İle Çalışma

Malzemeleri delme işlemlerinde kullanılmakta olup darbeli (beton işlerinde) ve
darbesiz (metal, p< ve tahta vb.) olmak üzere iki çeşittir. Matkapların kullanılması
sırasında meydana gelebilecek iş kazaları ve sebepleri şunlardır (Şekil 14):

13 / 24
  Matkap iyi tutulmadığından düşürülmesi,
 Matkap ucunun matkaba gevşek ve uzun bağlanması sonucu ucun
yerinden fırlaması,
 Malzeme cinsine göre matkap ucu seçilmemesi,
 Matkapla çalışma sırasında kollu elbise giyilmesi,
 Elektrik kablosundaki sıyrıklar sebebiyle elektrik çarpması,
 Elektrik motorunun topraklanmamış olması,
 Titreşim ve sese karşı iyi korunma sağlanmalıdır.

Testere İle Çalışma

Malzemelerin kesilmesi işlemlerinde kullanılırlar. Testere kullanımı sırasında
meydana gelebilecek kazalar ve sebepleri şunlardır:
 Eski ve ömrünü tamamlamış testerenin kullanılması,
 Titreşim sebebiyle, hakimiyetin yitirilmesi ve testerenin düşürülmesi,
 Sürekli çalışma sebebiyle testerenin kopması,
 Elektrik motorunun topraklanmamış olması.

(i) (ii)
Şekil 14. Matkap kullanımında titreşime ve sese karşı iyi koruma sağlanmalıdır
(i). Elektrikli matkaplarında sağlam ve istikrarlı kavrama güç talebini artırır (ii).

Bileme ve Taşlama Çarkı İle Çalışma

Bileme çarkları kesici aletlerin bilenmesi işlemlerinde, taşlama çarkları ise
metallerin kaynaklanması (kaynakla birleştirilmesi) sırasında meydana gelen

14 / 24
pürüzlerin düzeltilmesi işlemlerinde kullanılırlar. Bileme ve taşlama çarklarının
kullanımında meydana gelen kaza sebepleri şunlardır (Şekil 15):
 Koruyucu gözlük kullanılmaması,
 Toz ve çapakların göze kaçması,
 Toz ve çapakların elle temizlenmesi,
 Sağlam tutulmadığından dengesiz salınımlar yapması,
 Çarkın sağlam takılmaması,
 Hasarlı çarkların kullanılması,
 Elbisenin çarka kaptırılması,
 Aletin çarka kaptırılması,
 Elektrik motorunun topraklanmaması.

Şekil 15. Bileme ve taşlama çarklarında kişisel ve makine koruyucusu kullanımı

İŞ EKİPMANLARININ KULLANIMINDA SAĞLIK ve GÜVENLİK ŞARTLARI

YÖNETMELİĞİ
Resmi Gazete Tarihi: 25.04.2013
Resmi Gazete Sayısı: 28628
Tanımlar
Madde 4 – (1) Bu Yönetmelikte geçen;
a) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını,
b) Bakım: İş ekipmanında yapılan her türlü temizlik, ayar, kalibrasyon gibi
işlemlerin tamamını,
c) İş ekipmanı: İşin yapılmasında kullanılan herhangi bir makine, alet, tesis ve
tesisatı,
15 / 24
 d) İş ekipmanının kullanımı: İş ekipmanının çalıştırılması, durdurulması,
kullanılması, taşınması, tamiri, tadili, bakımı, hizmete sunulması ve
temizlenmesi gibi iş ekipmanı ile ilgili her türlü faaliyeti,
e) Maruz kişi: Tamamen veya kısmen tehlikeli bölgede bulunan kişiyi,
f) Operatör: İş ekipmanını kullanma görevi verilen çalışan veya çalışanları,
g) Özel risk taşıyan iş ekipmanı: Tehlikelerin teknik önlemlerle tam olarak
kontrol altına alınamadığı iş ekipmanını,
h) Periyodik kontrol: İş ekipmanlarının, bu Yönetmelikte öngörülen
aralıklarda ve belirtilen yöntemlere uygun olarak, yetkili kişilerce yapılan
muayene, deney ve test faaliyetlerini,
i) Periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişi: Bu Yönetmelikte belirtilen iş
ekipmanlarının teknik özelliklerinin gerektirdiği ve EK-III’ te yer alan
istisnalar saklı kalmak kaydıyla ilgili branşlardan mühendis, (Ek ibare: RG-
23.7.2016-29779)(2) teknik öğretmen, tekniker ve yüksek teknikerleri,
j) Tehlikeli bölge: İş ekipmanının bünyesinde veya çevresinde yer alan ve
kişiler için sağlık ve güvenlik yönünden risklerin bulunduğu bölgeyi,
ifade eder.
İş ekipmanı ile ilgili kurallar
Madde 6 – (1) İşyerlerinde kullanılan iş ekipmanları ile ilgili aşağıdaki hususlara
uyulur:
a) 5 inci madde hükmü saklı kalmak kaydıyla, işveren; iş ekipmanının bu
Yönetmeliğin EK-I’ inde belirlenen asgari gereklere uygun olmasını sağlar.
b) İşveren, iş ekipmanının kullanımı süresince, yeterli bakımını yaptırarak bu
maddenin (a) bendinde belirtilen hususlara uygun durumda olması için
gerekli önlemleri alır.
(2) İşveren, işyerinde kullanılan iş ekipmanının, EK-II’ de belirtilen hususlara
uygun güvenlik düzeyinde olmasını sağlar.
İş ekipmanının kontrolü
Madde 7 – (1) İşyerinde kullanılan iş ekipmanının kontrolü ile ilgili aşağıdaki
hususlara uyulur.
a) İş ekipmanının güvenliğinin kurulma ve montaj şartlarına bağlı olduğu
durumlarda, ekipmanın kurulmasından sonra ve ilk defa kullanılmadan
önce ve her yer değişikliğinde ekipmanın, periyodik kontrolleri yapmaya
yetkili kişiler tarafından kontrolü yapılır, doğru kurulduğu ve güvenli
şekilde çalıştığını gösteren belge düzenlenir.

16 / 24
 b) İşverence, arızaya sebep olabilecek etkilere maruz kalarak tehlike
yaratabilecek iş ekipmanının;
1) Periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişilerce periyodik
kontrollerinin yapılması,
2) Çalışma şeklinde değişiklikler, kazalar, doğal olaylar veya ekipmanın
uzun süre kullanılmaması gibi iş ekipmanındaki güvenliğin
bozulmasına neden olabilecek durumlardan sonra, arızanın
zamanında belirlenip giderilmesi ve sağlık ve güvenlik koşullarının
korunması için periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişilerce
gerekli kontrollerin yapılması, sağlanır.
c) Kontrol sonuçları kayıt altına alınır ve yetkililer her istediğinde gösterilmek
üzere uygun şekilde saklanır.
(2) İş ekipmanı işletme dışında kullanıldığında, yapılan son kontrol ile ilgili belge
de ekipmanla birlikte bulundurulur.
(3) Hangi tür iş ekipmanın kontrole tabi tutulacağı, bu kontrollerin hangi sıklıkla
ve hangi şartlar altında yapılacağı ile kontrol sonucu düzenlenecek belgelerle ilgili
usul ve esaslar EK-III’ te belirtilmiştir.

Özel risk taşıyan iş ekipmanı

Madde 8 – (1) Çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden, özel risk taşıyan iş
ekipmanlarının kullanılmasında aşağıdaki önlemler alınır.
a) İş ekipmanı, sadece o ekipmanı kullanmak üzere görevlendirilen kişilerce
kullanılır.
b) Bu ekipmanların tamiri, tadili, kontrolü, bakımı ve hizmete alınması bu
işleri yapmakla özel olarak görevlendirilen kişilerce yapılır.

MAKİNA EMNİYETİ YÖNETMELİĞİ

Resmi Gazete Tarihi: 03.03.2009
Resmi Gazete Sayısı: 27158
(2006/42/AT)
Tanımlar
Madde 4 – (1) Bu Yönetmelikte geçen;
(Değişik: RG-28.9.2014-29133)(1) Bakanlık: Bilim, Sanayi ve Teknoloji
Bakanlığını,

17 / 24
a) Değiştirilebilir teçhizat: Bir makina veya traktörün hizmete girişini
müteakip, operatörün kendisi tarafından işlevini veya özelliğini
değiştirmek veya yeni bir işlev katmak amacıyla bu makina veya traktöre
takılan bir alet olmayan teçhizatı,
b) Emniyet aksamları: Bir güvenlik işlevini yapan, bağımsız bir şekilde
piyasaya arz edilen, arızalanması ve/veya hatalı çalışması durumunda
kişilerin güvenliğini tehlikeye sokan, makinaların işlevini yerine getirmek
için gerekli olmayan veya makinanın işlevini yerine getiren normal aksamın
yedeği olarak kullanılabilecek aksamını; Ek V’ te düzenlenen emniyet
aksamlarının listesinin 10 uncu maddenin birinci fıkrasının (a) bendine
göre güncellenebildiğini,
c) Hizmete sunma: Bu Yönetmelik kapsamındaki makinanın amaçları
doğrultusunda ilk kez kullanıma alınmasını,
d) İmalatçı: Bu Yönetmelik kapsamındaki makinayı veya kısmen
tamamlanmış makinayı tasarımlayan ve/veya imal eden ve kendi isim veya
ticari unvanı altında veya kendi kullanımı için piyasaya arz edilmesi
amacıyla makinanın veya kısmen tamamlanmış makinanın bu Yönetmeliğe
uygunluğundan sorumlu olan gerçek veya tüzel kişiyi, bu şekilde
tanımlanan bir imalatçının bulunmadığı durumda, bu Yönetmelik
kapsamındaki makinayı veya kısmen tamamlanmış makinayı piyasaya arz
eden veya hizmete sunan gerçek veya tüzel kişiyi,
e) Kaldırma aksesuarı: Kaldırma makinasına monte edilmemiş olup, yükün
tutulmasına imkân sağlayan, makina ile yük arasına veya yükün kendi
üzerine yerleştirilen veya yükün ayrılmaz bir parçası olması amaçlanan ve
piyasaya ayrı olarak arz edilen aksam veya teçhizat ile sapanlar ve bunların
aksamlarını,
f) Kısmen tamamlanmış makina: Başka bir makinaya veya kısmen
tamamlanmış makinaya dahil edilerek, bu Yönetmelik kapsamındaki bir
makinayı oluşturması amaçlanan, tahrik sistemi gibi, hemen hemen
makina durumunda olan, ancak kendi başına belirli bir uygulamayı
gerçekleştiremeyen parçalar topluluğunu,
g) Komisyon: Avrupa Komisyonunu,
h) Makina: Bu Yönetmeliğin amaçları bakımından, kısmen tamamlanmış
makinalar dışında, 2 nci maddenin birinci fıkrasında belirtilen ürünleri
ifade etmek üzere, doğrudan insan veya hayvan gücü uygulaması dışındaki

18 / 24
 bir tahrik sistemi ile donatılmış veya donatılması amaçlanmış, ilişkili
parçaları veya kısımlarının en az biri hareketli olan ve belli bir uygulama
amacıyla bir araya getirilmiş olan parçalar topluluğu ile bunlardan; sadece
kullanım sahasına veya bir enerji ve hareket kaynağına bağlantı için gerekli
olan aksamları bulunmayan veya monte edilmeye hazır ve sadece bir
ulaştırma vasıtasına monte edildiğinde veya bir bina ya da yapıya
kurulduğunda çalışma yeteneğine sahip veya aynı sonucu elde etmek için
bir bütün halinde çalışacak şekilde düzenlenen ve kumanda edilen veya (f)
bendinde belirtilen kısmen tamamlanmış makina parçaları topluluğunu ve
yük kaldırma amaçlı ve güç kaynağı doğrudan uygulanan insan gücü olan
birbiriyle bağlantılı en azından biri hareketli bağlantılı parçalar ve
aksamdan oluşan parçalar topluluğunu,
i) (Mülga: RG-28.9.2014- 29133)
j) Piyasaya arz: Makinanın veya kısmen tamamlanmış makinanın, kullanım
veya dağıtım amacıyla bedelli veya bedelsiz olarak piyasada bulunmasının
sağlanması amacıyla yapılan ilk faaliyeti,
k) Sökülebilir mekanik aktarma organı: Kendinden tahrikli makina veya bir
traktör ile başka bir makina arasında birleştirildiği ilk sabit yataktan güç
aktarımını sağlayan mahfazası ile birlikte piyasaya arz edildiği takdirde tek
bir ürün olarak kabul edilen teçhizatı,
l) Uyumlaştırılmış standart: Komisyon tarafından belirlenen işlemlere uygun
olarak, Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN), Avrupa Elektroteknik
Standardizasyon Komitesi (CENELEC) veya Avrupa Telekomünikasyon
Standartları Enstitüsü (ETSI) gibi standardizasyon kuruluşu tarafından
kabul edilen teknik şartnameyi,
m) Yetkili temsilci: Türkiye’de yerleşik olan, imalatçıdan onun adına bu
Yönetmelikle ilgili yükümlülüklerinin ve formalitelerinin tamamını veya bir
kısmını yerine getirmek için yazılı yetki almış herhangi bir gerçek veya tüzel
kişiyi,
n) Zincirler, halatlar ve kayışlar: Kaldırma amacıyla, kaldırma makinası veya
kaldırma aksesuarlarının bir parçası olarak tasarımlanıp imal edilen,
zincirler, halatlar ve kayışları,
o) (Ek: RG-28.9.2014-29133)(1) Temel sağlık ve güvenlik kuralları: İnsanların,
durumuna göre evcil hayvanların ve malların ve uygulanabilen yerlerde
çevrenin sağlığının ve güvenliğinin yüksek seviyede muhafazasını sağlamak

19 / 24
 için bu Yönetmeliğin kapsamındaki ürünleri tasarlamak ve inşa etmek için
Ek-I’ de belirtilmiş zorunlu hükümleri,
ifade eder.
Uygunsuz işaretleme
Madde 7 – (1) Aşağıda belirtilen işaretlemeler uygunsuz olarak kabul edilir.
a) Bu Yönetmelik kapsamında yer almayan ürünler üzerine bu Yönetmeliğe
göre “CE” işaretlemesinin iliştirilmesi,
b) Makinada “CE” uygunluk işaretinin ve/veya AT Uygunluk Beyanının
bulunmaması,
c) Makina üzerine “CE” uygunluk işareti dışında başka bir işaretin, 16 ncı
maddenin üçüncü fıkrasında yasaklanan şekilde iliştirilmesi.
(2) Bakanlığın, işaretlemenin bu Yönetmeliğin ilgili hükümlerine uygun
olmadığını tespit etmesi durumunda, imalatçı veya yetkili temsilcisi ürünü uygun
duruma getirmek ve bu uygunsuzluğu Bakanlığın belirlediği koşullar altında, bu
ihlale son vermekle yükümlüdür.
(3) Uygunsuzluluğun devam etmesi halinde, Bakanlık, söz konusu ürünün
piyasaya arzını sınırlamak, yasaklamak veya 12 nci maddede belirtilen işleme
uygun olarak ürünün, piyasadan geri çekilmesini sağlamak için bütün tedbirleri
alır.
Uygunluk varsayımı ve uyumlaştırılmış standartlar
Madde 9 – (1) Ek II Kısım 1 Bölüm A’da belirtilen AT Uygunluk Beyanı bulunan ve
bu Yönetmelik hükümlerine uygun olarak “CE” uygunluk işareti taşıyan bir
makinanın, bu Yönetmelik hükümlerine uygun olduğu kabul edilir.
(2) Uyumlaştırılmış standarda uygun olarak imal edilmiş olan bir makinanın, bu
tip bir uyumlaştırılmış standardın kapsadığı temel sağlık ve güvenlik kurallarına
uygun olduğu kabul edilir.
(3) Bakanlık, uyumlaştırılmış ulusal standartların referanslarını bilgi için Resmî
Gazete’ de yayımlar.
(4) Uyumlaştırılmış ulusal standartları hazırlama ve izleme sürecinde sosyal
taraflara ulusal seviyede etkin olma imkânı vermek için Bakanlıkça gereken
önlemler alınır.
(5) Komisyonun, uyumlaştırılmış standartların Ek I’ de belirtilen temel gerekleri
veya ulusal standartların bu gerekleri artık karşılamadığını bildirmesi halinde, söz
konusu standartların uygulamadan tamamen veya kısmen çekilmesi gerektiği

20 / 24
hususundaki Komisyon görüşüne uygun olarak bu standartlar Bakanlıkça geri
çekilir.
Özel tedbirler
Madde 10 – (1) Bakanlık, bu Yönetmeliğin;
a) 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde belirtilen Ek V’ teki
emniyet aksamlarını gösteren listenin güncellenmesi,
b) 11 inci maddesinde belirtilen makinaların piyasaya arzının kısıtlanması
için Komisyon tarafından getirilen uygulamaları göz önünde bulundurarak
gerekli tedbirleri alır.
Tehlikeli olması muhtemel makinalarla ilgili özel tedbirler
Madde 11 – (1) Komisyonun, bir uyumlaştırılmış ulusal standardın, kapsamına
giren ve Ek I’ de belirtilen temel sağlık ve güvenlik gereklerini tam olarak yerine
getirmediğine karar verdiği durumlarda Bakanlık, Komisyonun standarttaki
eksiklikler nedeniyle teknik özellikleri risk arz eden makinaların piyasaya arzının
yasaklanması ya da kısıtlanması ya da bu makinaların özel koşullara tabi
tutulmasını gerektiren tedbirlerini dikkate alır.
(2) Komisyonun herhangi bir Üye Ülkenin aldığı bir tedbiri haklı bulması üzerine
teknik özelliklerinden dolayı birinci fıkrada belirtilen riskleri taşıyan makinaların
piyasaya arzının yasaklanması ya da kısıtlanmasını gerektiren tedbirler alması
durumunda Bakanlık, bu tedbirleri dikkate alır.
(3) Bakanlık, birinci fıkrada belirtilen tedbirlerin alınmasını (Değişik ibare: RG-
28.9.2014-29133) Ekonomi Bakanlığı aracılığıyla Komisyona bildirir.
Koruma hükmü
Madde 12 – (1) (Değişik: RG-28.9.2014-29133) Bakanlık; bu Yönetmelik
kapsamındaki makinaların, “CE” uygunluk işareti taşıdıkları, AT Uygunluk
Beyanına sahip oldukları ve amacına uygun olarak kullanıldıklarında insanların,
yerine göre evcil hayvanların veya malların, yerine göre çevrenin, sağlık ve
güvenliğini tehlikeye atabileceğini tespit ederse, makinanın piyasadan
toplanması, piyasaya arzının veya hizmete konulmasının engellenmesi veya
serbest dolaşımının kısıtlanması için gerekli olan bütün tedbirleri alır.
(2) Bakanlık, aldığı tedbirlerle ilgili kararının gerekçelerini ve özellikle
uygunsuzluğun;
a) Bu Yönetmelikte belirtilen yer alan temel sağlık ve güvenlik kurallarının
yerine getirilmemesinden,

21 / 24
 b) Bu Yönetmelikte atıf yapılan uyumlaştırılmış standartların yanlış
uygulanmasından,
c) Bu Yönetmelikte atıf yapılan uyumlaştırılmış standartlardaki eksikliklerden
kaynaklanıp kaynaklanmadığını belirterek, alınan tedbirleri (Değişik ibare:
RG-28.9.2014-29133) Ekonomi Bakanlığı aracılığı ile Komisyona bildirir.
(3) Birinci fıkrada belirtilen tedbirlerin uyumlaştırılmış standartlardaki
eksikliklerden kaynaklanması durumunda Bakanlık, 9 uncu maddenin beşinci
fıkrasına göre işlem yapar.
(4) Makinanın uygun olmadığı halde “CE” uygunluk işaretini taşıması durumunda
Bakanlık, “CE” uygunluk işaretini iliştiren hakkında gerekli işlemi yapar ve yapılan
işlemi (Değişik ibare: RG-28.9.2014-29133)(1) Ekonomi Bakanlığı aracılığıyla
Komisyona bildirir.
Makinaların uygunluk değerlendirme işlemleri
Madde 13 – (1) İmalatçı veya yetkili temsilcisi, makinaların bu Yönetmeliğin
hükümlerine uygunluğunu belgelemek için bu maddenin ikinci, üçüncü ve
dördüncü fıkralarında belirtilen uygunluk değerlendirme işlemlerinden birisini
uygular.
(2) Makinaların Ek IV’ te yer almaması halinde, imalatçı veya yetkili temsilcisi, Ek
VIII’ de belirtilen makina imalatındaki iç kontrollerle uygunluk değerlendirme
işlemini uygular.
(3) Ek IV’ te verilen listede yer alan ve 9 uncu maddenin ikinci fıkrasında belirtilen
uyumlaştırılmış standartlara uygun olarak imal edilen makinalarda, bu
standartların ilgili bütün temel sağlık ve güvenlik kurallarını kapsamaları kaydıyla,
imalatçı veya yetkili temsilcisi;
a) Ek VIII’ de belirtilen, makina imalatında yapılan iç kontrollerle uygunluğun
değerlendirilmesi işlemlerini veya
b) Ek IX’ da verilen AT Tip inceleme işleminin yanı sıra, Ek VIII’ in 3 numaralı
paragrafında belirtilen makina imalatındaki iç kontrol işlemlerini veya
c) Ek X’ da belirtilen tam kalite güvence işlemlerini
uygular.
(4) Ek IV’ de yer alan ve 9 uncu maddenin ikinci fıkrasında belirtilen
uyumlaştırılmış standartlara uygun olarak imal edilmeyen makinalarda veya bu
standartlara kısmen uygun olarak imal edildiğinde ya da uyumlaştırılmış
standartların ilgili temel sağlık ve güvenlik kurallarının tamamını kapsamadığı

22 / 24
durumlarda veya bahsi geçen makinalar için bir uyumlaştırılmış standardın
bulunmadığı hallerde, imalatçı veya yetkili temsilcisi;
a) Ek IX’ da verilen AT Tip inceleme işleminin yanı sıra Ek VIII’ in 3 numaralı
paragrafında belirtilen makina imalatındaki iç kontrol işlemini veya
b) Ek X’ da verilen tam kalite güvence işlemini
uygular.
Kısmen tamamlanmış makinalar için işlemler
Madde 14 – (1) Kısmen tamamlanmış makinaların imalatçısı veya yetkili
temsilcisi, makinayı piyasaya arz etmeden önce aşağıdaki hususları yerine getirir.
a) Ek VII Bölüm B’de açıklanan ilgili belgelerin hazırlanması,
b) Ek VI’ da belirtilen montaj talimatlarının hazırlanması,
c) Ek II Kısım I Bölüm B’de belirtilen imalatçı beyanının hazırlanması.
(2) Montaj talimatları ve imalatçı beyanının, nihai makinaya takılıncaya kadar
kısmen tamamlanmış makinayla birlikte bulunması, sonrasında nihai makinanın
teknik dosyasının bir parçası olması zorunludur.
“CE” uygunluk işareti
Madde 16 – (1) “CE” uygunluk işareti CE harflerinden oluşur. Kullanılacak işaretin
şekli Ek III’ te belirtilmiştir.
(2) “CE” uygunluk işareti makinaya Ek III’ e uygun olarak, görünür, okunaklı ve
silinmez bir şekilde iliştirilir.
(3) Makina üzerine “CE” uygunluk işaretinin formu veya anlamı veya her ikisi
hakkında üçüncü taraflarca yanlış anlaşılmaya yol açabilecek işaretler, simgeler
ve yazılar iliştirilemez. “CE” uygunluk işaretinin görünürlüğünü, okunabilirliğini
ve anlamını bozmamak kaydıyla, makina üzerine başka işaretler de iliştirilebilir.
(4) (Değişik: RG-28.9.2014-29133)(1) “CE” uygunluk işaretinin iliştirilmesinde ve
kullanılmasında 16.12.2011 tarihli ve 2011/2588 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile
yürürlüğe konulan “CE” İşareti Yönetmeliğinin 9 uncu maddesinin hükümleri
uygulanır.
Makinaların montajı ve kullanımı
Madde 17 – (1) Bakanlık, makinaların bu Yönetmelikte öngörülmeyen şekilde
tadil edilmemeleri kaydıyla, kişilerin ve özellikle de işçilerin makinaları
kullanırken korunmalarını sağlamak üzere, ilgili diğer mevzuatlara aykırı
olmamak üzere gerekli tedbirleri alabilir.

23 / 24
 4857 Sayılı İş Kanunu
Yayımlandığı Resmî Gazete Tarihi: 10.6.2003
Yayımlandığı Resmî Gazete Sayısı: 25134

5.12.1995 tarihli ve 95/63/EC sayılı Avrupa Birliği Direktifleri

27.6.2001 tarihli ve 2001/45/EC sayılı Avrupa Birliği Direktifleri

24 / 24