1 / 31

BAKIM - ONARIM İŞLERİNDE İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ

Amaç
Bakım-onarım işlerinde ortaya çıkan riskleri ve alınması gereken önlemleri
öğrenmek.

Öğrenim hedefleri
 Bina, tesis ve makine bakımında ortaya çıkabilecek tehlikeler,
 İlgili mevzuat hakkında bilgi sahibi olmak.

Alt başlıkları
 Makina, Elektrik, Bina ve Tesisler
 Bakım onarım işlerinde dikkat edilecek hususlar
 Bakım-onarım öncesi
 Bakım-onarım sırasında
 Bakım-onarım sonrası
 İlgili mevzuat

2 / 31
GİRİŞ
Günümüz çalışanlarının en önemli sorunlarının başında İş Sağlığı ve Güvenliğinin
geldiği konusunda hiç kuşku bulunmamaktadır. Sanayi toplumlarında toplam
nüfusun üçte ikisinin sanayide çalıştığı göz önüne alınırsa İş Sağlığı ve Güvenliği
sorununun toplumun temel sorunlarının başında yer alması doğal bir sonuçtur.

Öte yandan sanayileşmenin temelinde makinalaşma vardır. Her geçen gün de

yeni ve daha komplike makinalar bu oluşumda yer almaktadır. İş Sağlığı ve
Güvenliği sorunun çözümünde makinalarla-insan ilişkilerinin düzenlenmesi, bu
ilişkilerin belirli kurallara bağlanması ve standartlaştırılması bir zorunluluk
olmaktadır.

Yapılan istatistikler göstermektedir ki, iş kazaları sebeplerine göre

sınırlandırıldıklarında makine kazaları üçüncü sırayı almaktadır. Ayrıca
kazalardan meydana gelen ölümler ve maluliyetler incelenecek olursa mekanik
sebeplerinin dördüncü sırada olduğu, daimi, kısmi maluliyet kazalarına göre ise
makine kazalarının baştan birinci sırayı teşkil ettiği görülür.

Bakım-onarım (maintanence) hizmetleri, makine, tezgah ve tesislerin daha

uzun sürelerle, arızasız ve problemsiz olarak çalışmasını; beklenmedik arızalar
sebebiyle tehlikeli durumların ortaya çıkmaması; istenmeyen olaylara, kazalara,
yaralanmalara, malzeme hasarlarına, zaman kaybına sebep olmaması için
yapılan planlı ve düzenli çalışmalardır.

Periyodik bakımlar, makine ve tesislerin ömrünün uzamasına katkıda bulunur.

Ayrıca, beklenmedik arızalar sebebiyle kazalara sebebiyet verilmesini önler ve
can güvenliğini sağlar.

Bakım-onarım çeşitleri şunlardır:

1. Arıza vuku buldukça (problem ortaya çıktıkça) yapılan bakım-onarım
(tamirat),
2. Problem ortaya çıkmadan yapılan (programlı) bakım-onarım,
 Parça değişikliği yapmadan bakım,
 Ömrü bitmiş parçalar değiştirilerek yapılan bakım,

3 / 31
Bakım-onarım çalışmalarında, önceden planlanmamış, beklenmedik bir
zamanda meydana gelen bir arızayı giderirken, kaza riski daha fazladır. Çünkü
ani durumlarda, gerekli malzemeler temin edilememekte, uygun olmayan
malzeme ile çalışılması, zorunluluğu ortaya çıkabilmekte ve dolaysıyla kazalara
zemin hazırlanmış olmaktadır.

Kazalar, makina-insan ilişkileri yönünden incelendiğinde en tehlikeli kazaların,

yani ölümcül ve sakatlık bırakan kazaların büyük bir kısmının, makinalarda
yapılan Bakım- Onarım sırasında meydana geldiği görülmektedir. İş Sağlığı ve
Güvenliği yönünden Bakım-onarımda yapılan hatalar işyerinde çalışan diğer
personeli de tehlikeye sokmaktadır.

Bakım-onarımda İş Güvenliği kuralları koymuş ve bu kuralları standarda

bağlamış olan işyerleri ve işletmelerde iş kazaları, sadece bakım-onarım
servislerinde değil, işletmenin diğer ünitelerinde de büyük oranda azalmaktadır.
Bu bakımdan bakım-onarımda iş güvenliği, İş Güvenliğinin en önemli
halkalarından birini teşkil etmektedir.

Ancak yapılan istatistikler ve edinilen tecrübeler, tamir, bakım-onarım

çalışmaları esnasında çok fazla sayıda kazaların meydana geldiğini
göstermektedir. Bu kazalar, tamir ve bakım çalışmalarının yeterli emniyet
tedbiri alınmadan yapılmış olmasından kaynaklanmaktadır. Bu sebeple, bakım-
onarım faaliyetlerinin planlı, programlı olarak yapılması gerekmektedir.

Bakım-onarım işlerinde güvenlik tedbirleri

Bakım-onarım işlerinin yapılmasında hedef:
1. Sistemin düzgün çalışmasını sağlamak,
2. Tesisin ömrünü uzatmak,
3. Arıza ve kaza olmadan, tespit yapıp tedbir almak üzere yoğunlaşmıştır.

İşletmeler, bakım-onarım çalışmalarına izin verilmesi hususunda bir sistem

kurulmalıdır. Bu sistemde; yöneticilerin, işçilerin, müteahhitlerin ve diğer
şahısların uymaları gerekli tedbirler ve şartlar açık ve net bir şekilde
belirlenmelidir. Bu sistemde;
 Yapılacak iş,

4 / 31
  İşi kimin denetleyeceği,
 Alınacak güvenlik tedbirleri,
 İşe başlamadan önce çalışanlar tarafından alınacak gerekli
tedbirler,(Örneğin; fiziksel kilitleme aygıtlarının takılması, tehlike uyarı
levhalarının asılması gibi)
 Çalışma alanının güvenli olup olmadığının tespiti ve güvenli hale
getirilmesi,
 Çalışma izninin kaldırılmasından önce yapılması gerekli işlemlerin
belirtilmesi, bu işlemlerin kimler tarafından yapılacağının açık olarak
yazılması, belge sisteminin yerleştirilmesi, gerekmektedir.

Bu şekilde uygun bir sistemle, planlı ve programlı yapılan çalışmalarda:

 İş veriminin artması sağlanır;
 Malzeme kayıpları en aza indirilir,
 İsraf önlenir,
 Her şeyin en iyi şekilde ve en verimli şekilde kullanılması sağlanır,
 Çalışanların güveni kazanılmış olur.

Bakım-onarım işlerinin yapılması belli bir izin prosedürüne bağlanmalıdır.

Çalışmaya izin şartlarının tasarımı, belirlenmesi, riskin türüne ve derecesine,
işin karmaşıklığına ve ilgili endüstri koluna göre yapılmalıdır.

Bakım-onarım ekibine;
 Makinelerin korunması ilkeleri,
 Elektrik ve mekanik güvenlik,
 Bakım işlerinde “çalışma izni” hususlarında yeterli eğitim verilmelidir.

Eğitimle yetinmemeli, mutlaka etkili bir denetim sistemi kurulmalıdır.

Otokontrol mekanizmaları geliştirilmelidir. Çünkü insanlar sadece bilmedikleri
için hata yapmazlar. Daha çok bildikleri konularda, yanlış ve hatalı olduklarını
bile bile hata yaparlar, yanlış yaparlar. Bu tür yanlışların yapılmaması için de
uygun denetim mekanizmalarının geliştirilmesi, kurulması, çalıştırılması
gereklidir.

5 / 31
Bir diğer sakınca da, uygun ve yeterli eğitimi olan ekiplerin
oluşturulamamasıdır. Uygun ekiplerin oluşturulamaması yine kazalara davetiye
çıkarmaktadır.

Plansız olarak yapılan bakım-onarım çalışmalarının bir diğer mahsuru ise yapılan
çalışmalar esnasında uygun izin prosedürünün uygulanmamış, olması,
yetkililerin haberdar edilememiş olması, dolaysıyla yetkili teknik eleman
nezaretinin mevcut olmaması ve gerekli emniyet tedbirlerinin alınamamış
olması sebebiyle kazalara sebep olunmasıdır.

Bu sebeple bakım-onarım çalışmalarının planlı ve programlı olarak yapılmasına

gayret gösterilmelidir. Planlı ve programlı bakım-onarım çalışmalarının düzgün
olarak yapılması durumunda, beklenmedik arızalar en aza indirilmiş olacaktır.

Her şeye rağmen ortaya çıkabilecek, arızalar tahmin edilerek, bu durumlarda

yapılacak işlemler önceden planlanmalı, ekstra durumlar karşısında yapılacak
işlemler önceden tasarlanmalı, gerekli malzeme ve personelin nasıl tedarik
edileceği planlanmalıdır.

Bakım-onarım işlerindeki kazalar genellikle işe başlamadan önce ve işin

bitiminde meydana gelmektedir.

Bu sebeple bakım-onarım işlerine başlamadan önce gerekli tedbirlerin alınması,

tehlikelerin gözlenmesi, işe apar topar (alelacele) dalınmaması gerekmektedir.

İşin bitiminde ise, yine gerekli kontrollerin yapılması, sökülmüş veya bozulmuş
koruyucu sistemlerin yerine yerleştirilmesi, düzeltilmesi, bütün bu tedbirlerde
sonra çalışmaya başlanılması gereklidir.

Kazaların bir kısmı da, bakım-onarım sonrası, yapılan normal çalışmalarda

meydana gelmektedir. Bakım-onarım esnasında yapılmış olan değişikliklerden
operatörün haberdar edilmemesi bu tür kazalara sebebiyet vermektedir.

Bakım-onarımlarda tespit edilen önemli hususların kayda alınması, daha sonraki

kontrollerde bu kayıtlara dikkat edilmesi gereklidir.

6 / 31
Etkili kontrol, yazılı bir sistemle sağlanmalıdır. Ancak yazılı bir yönergenin tek
başına kazaları önleyemeyeceği hususuna dikkat edilmelidir. Yönergelerin
yanında eğitim ve denetim hizmetleri asla göz ardı edilmemelidir.

Makine tezgah ve tesislerde normal çalışmalar esnasında görülen değişik

durumlar, arızalar, kayda alınmalı, büyük revizyon ve bakım çalışmaları
esnasında bu kayıtlardan istifade edilmelidir. İşyerinde bu tür kayıt sisteminin
oluşturulmaması, İşletmeleri ve idarecileri şahısların hafızalarına bağımlı kılar.
Hâlbuki İşletmelerin, şahıslara ve şahısların hafızalarına güvenerek çalışması
doğru değildir. Şahısların hafızaları yanılabilir, şahıslar fanidir, her zaman
işyerinde mevcut olmayabilir. Fakat işyerinin sürekli veya uzun ömürlü olması
isteniyorsa kayıt sistemi yerleştirilmelidir. Bu kayıt sistemi yeterli seviyede
olmalıdır. Bürokrasiyi çok fazla artırmamalı, buna mukabil bazı bilgilerin
unutulup kaybolmasına sebep olmamalıdır.

İşyerinde uygun bir kayıt sisteminin, belge sisteminin kurulması, bilgi akışının
güvenli ve sürekli bir şekilde sağlanmış olması, müessese olmanın şartıdır. Aksi
halde, işler, el yordamı ile kişilerin şahsi gayretleri ile omuz gücü ile yürütülüyor
demektir ki, bu yürümenin ve yürütmenin sürekli olması mümkün değildir.
Çünkü kişilere bağımlıdır. Kişiler ise fanidir.

Bakım-onarımlar, uzman (ehliyetli) kişilerce yapılmalıdır.

Makine bakım-onarım işlerinde görevli olan kişilerin, makine yapımcılarının

önerileri hakkında yeterli bilgilerinin bulunması gerekmektedir.

Makine yapımcıları tarafından tavsiye edilen yağlama programlarına özen

gösterilmelidir. Kullanılan yağlar, yapımcının tavsiye ettiği nitelikte olmalıdır.

Muayene veya bakım sırasında, koruyucuların kaldırılması gerektiğinde, güç

kesilmeli, şalter kilitlenmelidir.

Makinelerde herhangi bir bakım-onarım işlemi yapıldıktan sonra koruyucu

düzenlerin yerlerine düzgün olarak takılmasına dikkat edilmelidir. Bu hususta

7 / 31
gerekli kontroller yapılmalıdır. İşyerlerinde, makine tezgâh ve tesisler üzerinde
yapılan tamir ve bakımlar esnasında çıkarılmış olan makine koruyucu
sistemlerin yerlerine yerleştirilmeden, makineyi, tezgâhı, tesisi çalıştırdıkları,
koruyucuların kenarda köşede tozlanmaya terk edildikleri çok sık rastlanan
hatalı hareketlerdendir. Bu hatalı davranışlar birçok kazanın sebebini teşkil
etmektedir.

Önleyici bakım sistemlerinde koruyucuların düzgün denetimlerinin yapılması

(gevşek vidalar, aşınmış yataklar, kusurlu kablolar, pimlerin kaybolması ve
benzeri durumlarda olduğu gibi) herhangi bir sorun çıkmadan önce, kusurların
ve noksanların düzeltilmesini sağlar.

Kilitlemeli koruyucular ve makinelerin küçük parçalarında operatörü korumak

için bulundurulan güvenlik aygıtları aynı zamanda bakımcıyı da korurlar. Ancak
büyük çaptaki makinelerde ve tesislerde, tehlikeli alana giren ve tesisat
çalıştırıldığında gözden uzak olduğu için görülemeyen bakımcıların korunması
için özel tedbirler alınmalıdır.

Her makine ve tesis için bakım, onarım ve kontrol talimatları hazırlanmalıdır. Bu

talimatlarda hangi periyotlara hangi tür bakımların yapılacağı belirtilmeli,
değiştirilmesi gerekli parçalar tespit edilmeli, bu parçaların hangi sürelerde
veya hangi seviyedeki aşınmalarda veya hangi durumlarda değiştirileceğinin
açık olarak belirlenmesi gerekmektedir.

Sözlü talimatlar, yanlış duymalara ve yanlış anlaşılmalara sebep

olabileceğinden dolayı, insan hayatının söz konusu olduğu durumlarda
güvenilir değildir.

Bakım-onarım işlerinde iyi malzemenin kullanılması gereklidir. Malzemenin

kötü olması bakımı kötü hale getirir, kötü bakım arızalara ve kazalara
davetiye çıkarır.

İşyerinde çalışanlar; binalarda, inşaatta, makinede, tesisatta göreceği noksan

veya tehlikeli durumları, amirine veya bakım-onarım işlerinde görevli olanlara

8 / 31
hemen bildirmesi, İşverenin de bu arızaları en kısa zamanda, en uygun şekilde
gidermesi gereklidir.

Bakım-onarım işlerinde uygun ve yeterli aydınlatma sağlanmalıdır. Rutubetli

ve iletken ortamlarda düşük gerilimli (24 volt) aydınlatma cihazları
kullanılmalıdır.

Bakım-onarım işlerinde görevlendirilecek işçilerin bütün malzemelerini

koyabileceği ve kolaylıkla taşıyabileceği takım çantaları veya kutuları
verilecektir. Bu işlerde kullanılan büyük aletlerin taşınması için el arabaları
bulundurulacaktır.

Bina ve tesisatta yapılacak bakım-onarım işlerinde, geçici olarak uygun ve

güvenli sabit merdivenlerle platformlar, geçit ve iskeleler yapılacaktır.

Bakım-onarım işleri çalışmalar durdurulmadan yapıldığı durumlarda, gerekli

güvenlik tedbirleri alınacaktır.

Zararlı, zehirli gazların bulunduğu, havalandırmanın yeterli olmadığı yerlerde

(Tehlikeli gaz, buhar veya sislerin meydana gelebileceği tank veya depolarda)
yapılan çalışmalarda, gerekli kişisel koruyucu malzemeler verilmelidir. Bu gibi
yerlerde tecrübeli ve usta işçiler çalıştırılmalı, kişisel koruyucuları kullanmaları
temin edilmeli, bir veya birkaç kişi gözlemci olarak görevlendirilmelidir.
Muhtemel bir zehirlenme durumunda ilk yardım yapacak malzeme ve kişiler
hazır bulundurulmalıdır.

Hendek, çukur ve diğer kazı işlerinin yapıldığı durumlarda, uygun şekilde

payandalar ve korkuluklar yapılacak ve buralar geceleri ışıklandırılacaktır.

Basınçlı kazanlar ve kaplar basınç altında iken onarılmamalıdır.

Onarılacak tank veya depoların diğer tank veya depolarla olan bağlantıları
kesilmelidir.

9 / 31
Onarılan tank veya depoların içinde mekanik karıştırma tertibatı bulunduğu
durumlarda, onarıma başlanmadan önce karıştırma tertibatının güç kaynağı ile
irtibatı kesilmeli ve karıştırıcı uygun şekilde takozlanmalı, desteklenecek veya
bağlanmalıdır.

İçinde parlayıcı, patlayıcı maddelerin bulunduğu kapların kaynakla tamir

bakımının yapıldığı durumlarda, bu depolar tamamen temizlenmeli, buharla
temizlenmeli, daha sonra içine su doldurulduktan(Azot veya karbondioksit gibi
asal gazlar ile veya benzeri ile doldurulacak) sonra, yetkili teknik elemanların
nezaretinde en usta kişilere bu kaynak işleri yaptırılmalıdır.

Bu depolar, buharla yıkanabilecek ve içine su doldurulabilecek durumda

değilse, çok özel olarak temizlenecek, raspalanacak, 24 saat su verilmek
suretiyle karıştırılacak, en az iki saat havalandırılacak, ilgililerce kontrol edilecek,
deponun uygun şekilde temizlenmediği kanaatine varılırsa, su veya buharla
temizlemeye ve havalandırma işlemine devam edilecektir.

Yüksek yerlerde yapılan çalışmalarda, emniyet kemeri, baret, bağlama ipleri gibi
kişisel korunma araçları verilecek ve bunların kullanılması sağlanacaktır.

Bakım-onarım işlerinde sık rastlanan kaza türleri:

1. Elektriğe çarpılma:
 Sistemin enerjisinin kesilmemiş olmasından,
 Ortamın çok iletken bir ortam olmasından,
 Kullanılan seyyar elektrikli cihazların izolasyonunun uygun
olmamasından,
 Seyyar aydınlatma lambalarının düşük gerilimli(24 Volt)
olmamasından kaynaklanmaktadır.
2. Hareketli kısımlarda yaralanma (Kayış-kasnak sistemleri, dişli, kaplın,
operasyon noktalarında yaralanma şeklinde). Bu tür kazalar makine veya
tezgâh durdurulmadan tamir bakım yapılıyor olmasından dolayı meydana
gelmektedir.
3. Zararlı zehirli gaz, toz ve sisler dolaysıyla zehirlenme ve boğulmaların
meydana gelmesi; Bu tür kazaların meydana gelmemesi için öncelikle

10 / 31
 uygun havalandırma yapılmalı, yeterli olmaz ise uygun koruyucu
maskeler kullanılmalıdır.
4. Parlama, patlama, yanma şeklinde meydana gelen kazalar. Parlama
patlama yanma ihtimali bulunan işyerlerinde çalışmaya başlamadan
önce, parlama ve patlamaya karşı tedbir alınması önemlidir. Bu sebeple
bu tür yerlerde izin belgesi uygulamasına azami dikkat gösterilmelidir.
5. Düşme şeklindeki kazalar. Düşme şeklindeki kazalar, yüksekte
çalışmalarda uygun iskele ve platformların olmamasından, korkuluk
olmamasından ve emniyet kemeri kullanılmamış olmasından
kaynaklanmaktadır.
6. Kişisel koruyucu malzemelerin (baret, eldiven, emniyet ayakkabısı gibi)
kullanılmamasından meydana gelen kazalar. Tamir bakım işlerinin
yapıldığı yerler, çoğu zaman çalışanların çok aşına olmadıkları, şartları çok
iyi bilmedikleri veya ortam şartlarını bilseler dahi bir an önce işi yapma
gayreti içinde ortam şartlarına fazla dikkat etmemeleri sebebiyle,
kafalarını bir yerlere çarpmaları, ayaklarına malzeme düşürmeleri,
tuttukları malzemelerden ellerinin kesilmesi şeklinde kazalar meydana
gelmektedir.

Bakım-onarım işlerinde yaşanan kazaların diğer kazalardan farklı kılan

sebepleri:
 Çalışmaların aceleye getirilmesi, planlı yapılmaması,
 Gerekli yerlerden izin alınmaması, izin veren makamların gerekli tedbiri
almaması,
 Uzman kişilerin veya ekiplerin (Ani durumlarda bulunamaması ve kim
bulunursa onla çalışma yapılması) bulunamaması veya ekiplerin noksan
oluşu,
 Çalışma ortamının uygun aydınlatılmamış olması,
 Bakım-onarım öncesinde, işe başlamadan önce gerekli tedbirlerin
alınmamış olması, işe apar topar başlanması,
 Çalışma esnasında uygun tedbirlerin alınmamış olması,
 İşin bitiminde, daha önce sökülmüş olan emniyet tedbirlerinin tekrar
yerleştirilmemiş olması,
 Bakım-onarım esnasında tesiste meydana getirilen değişiklikler var ise bu
değişikliklerin operatöre izah edilmemiş olması,

11 / 31
  Malzemelerin uygun kullanılmaması (Emniyet kemerinin iskele gibi
kullanılması gibi)
Bütün bu olumsuzluklar, bakım-onarım işlerinde kazaların çok olmasına
sebep olmaktadır.

BAKIM-ONARIMDA GENEL İSG ÖNLEMLERİ

1. Atölyelerin çalışma koşullarının daha güvenli ve daha verimli olması için
yerini tezgahını temiz tut.
2. İşe başlamadan ve iş bitiminde daire yetkilisine kesinlikle haber ver.
3. Cihaz bakımı veya kazanların veya tesisatın çalışmasına engel olmayacak
görülebilir yerlere gerekli ikaz levhalarını asmadan işe başlama.
4. Daima işe uygun sağlam avadanlık (yedek parça) kullan.
5. Kriko veya kaldıraç ile çalışırken dayanma noktasının sağlam olmasına
dikkat et.
6. Zımpara taşı, seyyar taşlama ve keski kullanırken kesinlikle gözlük tak.
7. Taşlama tezgahların yan ve ön korkuluksuz kesinlikle kullanma.
8. Zımpara taşlarını, teknisyen veya ustabaşına sormadan değiştirme.
9. Kordon ve fişleri sağlam olmayan elektrikli el aletlerini kullanma.
Onarılması için yetkililere ikazda bulun.
10.Matkap, freze, torna tezgahlarından çıkan talaşları, el ile temizleme. Bu iş
için uygun fırça veya aparatlar kullan.
11.Dönen parçaları kesinlikle üstüpü ve bez ile silme elle frenleme yapma,
saçını ve giysilerini kaptırmaktan koru.
12.Tezgahından çıkan talaşın başkasına zarar vermemesi için paravan kullan.
13.Torna tezgahını çalıştırmadan öne mutlaka ayna anahtarını çıkar.
14.Tazyikli hava ile temizlik yaparken kesinlikle gözlük kullan. Yakın
çevrende bir başkasının bulunmamasına dikkat et.
15.Tornada uzun parça işlerken çıkıntı yapan kısmın kimseye zarar
vermemesine dikkat et.
16.Uzun parçaları fabrika içinde veya dışında taşırken gerekli işaretlemeyi
yap.
17.Kaldırma makinalarına (Vinç, jaraskal, trifor, asansör ve forklift vs.)
üzerinde yazılı tonajdan fazla yük yükleme.
18.Kaldırma makinalarında anormal bir durma görürsen kullanma. Hemen
amirine haber ver.

12 / 31
19.Yük kaldırma ve indirmesinde, yükün altında kesinlikle durma.
20.Kazan veya kaplarda çalışacağın zaman sıcaklık emniyet sınırlarına
düşmeden içeri girme.
21.Bakım-onarım personeli olarak, yalnız bu emniyet kaidelerinden başka,
fabrikanın diğer kısımlarının emniyet önlemlerini öğren.
22.Matkapla çalışırken, deleceğin parçayı matkap masasına (veya
mengenesine) iyice tuttur, sonra delik del, matkabı durdurmadan,
parçaya veya matkaba hiç bir işlemde bulunma.
23.Arkadaşının çekiç veya ağır bir şeyle üzerine vurduğu aleti elle tutma,
uygun bir pens, kıskaç gibi aletler kullan.
24.Besleme ve kaynak kablolarını, üzerinden araba, taşıt geçmesi halinde
zedelenmeyecek ve bozulmayacak şekilde döşe ve emniyete al.
25.Yüksek yerlerde çalışırken mutlaka emniyet kemeri kullan. Kemerin ipini
sağlam yere bağla.
26.İskele kullanman gereken yerde mutlaka iskele kullan.
27.İskele üzerindeki gezinti tahtalarını her iki ucundan iskeleye sağlamca
bağla / çak.
28.Şekil vermek için ısıtılmış boruların kimseye zarar vermemesi için tebeşir
ile işaret et.
29.Isıtılarak ve kum doldurularak boru bükerken temiz ve kuru kum kullan.
30.Isıtılmakta olan bir borunun ucunda durma.
31.Çapları dar veya içleri yağlı maddelerle kirli boruları ısıtırken tedbirli ol.
32.Asetilen ve oksijen tüplerini fırlatmak, yuvarlamak, zedelenmelere ve
şiddetli sarsıntılara sebebiyet verecek şekilde bırakmak tehlikeli ve
yasaktır.
33.Asetilen ve oksijen tüplerini kullanırken, depolarken, doğrudan doğruya
güneş ışıklarının altında ve aşırı soğukta bırakma.
34.Asetilen ve oksijen tüplerini ateş bulunan yerler civarına koyma ve yanma
tehlikesi olan maddelerle birlikte depolama.
35.Dik duran tüpleri (Çember veya uygun bir şeyle) düşmeye karşı emniyete
al.
36.Oksijen tüplerini, ventil gibi aksamını yağlı maddelerle temas ettirme.
37.Asla yağlı ellerle yağlı üstüpü veya bezlerle oksijen tüplerinin ventillerini
açma.

13 / 31
38.Asetilen, oksijen tüpleri gibi yüksek basınçlı tüplerin armatür ve
bağlantılarında conta olarak kösele kullanma. Yalnız bu iş için hazırlanmış
hususi contaları kullan aksi takdirde ventil yanmaları meydana gelebilir.
Paslanan ventil ve aksamı tel fırçalarla temizlenir.
39.Tüp ventillerini sıkı kapat, önce ventili az olarak aç, böylece pas ve
pislikleri ağızından uzaklaştır. Sonrada basınç düşürme manometresini
tak.
40.Basınç düşürme manometresi başlangıçta yavaş açılır, eğer hızlı açılırsa,
yüksek basınçla gelen oksijen içerde kalan hava ve gazı ısıtarak sıkıştırma
salamastraları veya burada bulunan tozlarının testil ile tutuşur ve
dolayısıyla manometrenin yanmasına sebep olur.
41.Donan ventilleri (oksijen veya asetilen) sıcak su veya sıcak havlu ile çöz.
Bu iş için asla açık alev veya ateş kullanma.
42.Asetilen ve oksijen tüplerinin ventillerini yavaş yavaş aç, genel olarak bu
ventillerin V olanlarını 1/4 veya 1/2 defa döndürmek kafidir.
43.Kaynak işlerini bitirir bitirmez, tüplerin ventillerini kapat ve basınç
düşürme manometresini gevşet.
44.Oksijen ve asetilen tüplerini, yatay olarak bulundurmak isteniyorsa, baş
kısmının altına bir altlık koyarak yukarı kaldır ve manometreyi üst kısımda
bırak. Adı geçen tüplerin başlık kısmını hiç bir şekilde aşağıda bulunacak
şekilde kullanma.
45.Boşalan asetilen ve oksijen tüplerinin ventillerini kapat, muhafazasını tak.
Dolu tüpler gibi muhafaza et.
46.Asetilen ve oksijen tüplerinin ventillerini kapat, bu iş için herhangi bir alet
kullanma.
47.Asetilen ve oksijen tüplerinin ventillerinde sızdırma olup olmadığını iyice
kontrol ediniz. Tüp ventilleri takılarak ani açılıyorsa, sızdırma söz
konusuysa veya başka bir aletle açılıyorsa bu tüpleri kesinlikle
kullanmayınız. Gaz dolum ve satış firmasına haber vererek güvenlik
nedeniyle tüp ventilinin değiştirilmesi konusunda talimat veriniz.
48.Oksijen ve asetilen tüplerini manyetik krenlerle nakletme.
49.Asetilen ve oksijen tüplerini yatay olarak istif etmek istersen, istif
yüksekliğini 4 tüpen fazla yapma ve alt sıraya tüpleri yerleştir. Yanları da
iyice takozla.
50.Oksijen tüplerini hiç bir zaman asetilen tüpleri ile birlikte depolama.

14 / 31
51.Yanar haldeki üfleçleri tüplerin üstüne asma.
52.Oksijen tüplerini destek olarak kullanıp, üzerinde kaynak yapma.
53.Kaynaktan sonra üflece ait parçaları tekrar kutusuna veya duvardaki
askısına koy hiçbir zaman fırlatıp atma.
54.Kaynak için kullanılan oksijen ve asetilen hortumlarını sızdırmazlık
durumlarını sık sık kontrol et ve daima hortum kelepçeleri kullan.
55.Kaynak üfleçlerinin ağız beklerini açıp kapamak için daima kendilerine
mahsus özel anahtarlarını kullan. Kaynak üflecini soğutmak istediğin
zaman, yanıcı gazı kapat, oksijeni aç ve üfleci temiz su içine daldır.
56.Kaynak esnasında alev geri teperse hemen kapat ve tüplerin ısınıp,
ısınmadığını kontrol et. Isınma var ise derhal ilk amirine haber ver.
57.Kaynak üflecinin ağzının tıkaması halinde her iki gazı kapat ve özel ağız
raybaları ile üflecin ağzını temizle.
58.Kaynak esnasında yanar haldeki üfleci devrilerek herhangi bir tehlikeye
meydan vermeyecek şekilde kaynak masasının üzerindeki hususi üfleç
askısına as.
59.Asetilen tüplerinde hortum bağlantısı olarak bakır boru kullanma.
60.Kaynak işleri bittikten sonra, üfleci yerine kaldırmadan evvel iyice temizle
ve içinde gaz bırakma, aksi takdirde artık gazlar yayılarak patlayıcı gaz
karışımı hasıl edilebilir.
61.Elektrik ark kaynağı yaparken kuru eldiven kullan ve penselerinin,
kablolarının tamamen izole edilmiş olduğunu kontrol et.
62.Elektrik ark kaynağı yaparken kaynak aralarında, yani makina boşta
çalışırken elektrot pensesini koltuğunun altında tutma, izole edilmiş bir
parça üzerine (mesela bir tahta parçası gibi) bırak.
63.Elektrik ark kaynak kablosunu takarken veya kutupları değiştirirken
makinayı boşta çalıştırma. Yani bu işleri makinada cereyan yokken yap.
64.Elektrik ark kaynağını kapalı kap, kazan depo vs. gibi dar yerlerde yapıyor
isen yalnız doğru akım, boşta çalışma gerilimini sınırlayan koruyucu işler
ve kendini metal kısımlarla temasını kesecek lastik veya tahta altlık,
ayakkabı vs. kullan.
65.İçerisine alkol, benzin, aseton, benzol, katran ve yağ gibi ateş ile teması
halinde tehlike arz eden katı, sıvı ve gazlar bulunan veya daha evvel bu
maddeleri ihtiva edip de boş olan fıçı, bidon, varil vs. kapların kaynak,
tamirat ve vs. işlemleri için aşağıdaki hususlara uy.

15 / 31
  Kullanılmış bu kapların açılması, tamiri, kontrolü ve temizlenmesi
için yetkililerden izin al.
 Bu kaplar üzerinde bulunan cıvata, perçin, kaynak, sıkma çemberi
gibi kısımların sıkışması veya bozulması halinde kıvılcım husule
getirmeyen özel takımlar kullan, bu işler için hiç bir surette kaynak
alevi gibi açık alev veya tavla demir kullanma.
 Bu kapların içini aydınlatmak istediğin takdirde, en fazla 42 volt ile
çalışan lamba kullan, hiç bir surette bu iş için açık alev bulundurma.
 Adı geçen bu kapların temizlenmesi için izin aldıktan sonra,
temizleme usulünü seçmek için daha evvel bu kabın nerede
kullanıldığını öğren, buna göre temizle. Ancak temizleme usulünü
bilmiyorsan öğren.
 Temizlenmiş kapların henüz temizlenmemiş kaplarla karışmaması
için üzerlerini işaretle ve ayrı bir yerde muhafaza et.
66.Tamir bakım işinin planlı yapılması, beklenmedik arızalar için de B Planı
yapılması,
67.Gerekli yerlerden izin alınması (İzinlerin yazılı belgeye dayandırılması)
68.İzin veren makamların gerekli tedbirleri alıp izin vermesi
69.Bakım onarım ekibinin işe başlamadan önce gerekli tedbirleri alması,
70.Onarım süresince tedbirli çalışması,
71.İşin sonunda gerekli tedbirleri alması,
72.Yapılan bakım-onarımın, görülen arızaların kayda alınması, bilgi akışının
muntazaman sağlanması,
73.Uzman kişilerin çalıştırılması,
74.Makine yapımcılarının tavsiyelerine dikkat edilmesi,
75.Denetim hizmetinin aksatılmaması,
76.Uygun takım çantaları verilmesi,
77.Zararlı, zehirli, Parlayıcı, patlayıcı gazlara karşı tedbir
alınması(Havalandırma sağlanması, maske kullandırılması, yangına karşı
tedbir alınması)
78.Tank ve depo içinde mekanik karıştırıcılar varsa bunların durdurulup
takozlanması,
79.Parlayıcı, Patlayıcı maddeler bulunan tankların veya bu maddelerle
kirlenmiş tankların, varillerin, kaynakla tamiri yapılmadan önce gerekli
şekilde temizlenmesi, içine su veya asal gaz doldurulması.

16 / 31
MAKİNA BAKIMLARINDA İŞ GÜVENLİĞİ
Makina bakımlarında uyulması gerekli İSG kurallarına şöyle sıralamak
mümkündür:
1. Çalışan makina üzerinde hiç bir surette bakım yapılmamalıdır. Makina
tamamen durduktan sonra bakım, temizlik ve yağlama gibi işlemler
yapılmalıdır.
2. Bakıma alınan makinanın elektrik devresinin akımı kesilmeli ve
kilitlenmeli, kilitleme tertibatı yok ise sigorta alınmalıdır ve üzerine ikaz
levhası (kart) asılmalıdır.
3. Ünitedeki makina ve donanımlarında yapılacak bakımlarda, işin yapılma
şekli ve zamanı için işin sahibi olan kısımla anlaşma sağlanmalı ve gerekli
hallerde zehirli, zararlı ve yanıcı maddelerin olup-olmadığı konusunda İŞ
GÜVENLİĞİ servisine kontrol ettirilip çalışma izni alınmalıdır. İş Güvenliği
yetkililerin (İSGB veya OSGB) öngördüğü önlemler alınmadan çalışmaya
başlanmamalıdır.

Şekil 1. Bakım onarım sırasında kullanılan kilitleme kartları

4. Basınçlı kaplar ve kazanlar basınç altına iken bakım-onarım
yapılmamalıdır.
5. Zorunlu olmadıkça zehirli ve tehlikeli işler hava kararmaya başladıktan
sonra yapılmamalıdır.
6. Bakım-onarım işinin yapılması için koruyucu aksamın çıkarılması
durumlarında, bakım işi bittikten sonra koruyucu tekrar yerine
takılmalıdır. Koruyucu aksam takılmadan makina çalıştırılmamalıdır.

17 / 31
 7. Asit, kostik gibi korozif maddeler ile parlayıcı ve zehirli maddelerin
taşındığı boruların manşon ve flanşlarının sökülmesi gerektiğinde, önce
flanşların alt kısımlarındaki somunlar sızıntı başlayıncaya dek
gevşetilmeli, sızıntı bittikten sonra flanşlar tamamen açılmalıdır. Birbirine
kaynamış olan flanşlar uygun bir aletle sızıntı alttan olacak şekilde
açılmalıdır.
8. Çalışmada sakınca görülen, koruyucusu olmayan veya yetersiz olan
makinalar devreye alınmamalı, çalışıyor ise hemen durdurulmalı,
makinanın çalıştırma butonu yanına lehva asılmalı ve ilgililere haber
verilmelidir.
9. Makinanın dönen kısımlarına el sürülmemelidir. Kayışlar dönerken yağ,
reçine vb. maddeler sürülmemelidir.
10.İşlenecek parçalar tezgahlara sağlam olarak bağlanmalıdır. Çıkan talaşlar
elle temizlenmemelidir.

ELEKTRİK BAKIM-ONARIM İŞLERİNDE GÜVENLİK TEDBİRLERİ

Elektrik tesisatının, cihazlarının veya çıplak iletkenlerinin daima gerilim altında
bulunduğu kabul edilmeli ve teknik bir zorunluluk olmadıkça gerilim altında
elektrik onarımı yapılmamalıdır.

Elektrik tesisatı veya teçhizatının bakım-onarımında bunları devreden çıkaracak

bir devre kesme tertibatı bulunmalı, devreden çıkarıldıktan sonra bunların
topraklı olması hali devam etmelidir.

Alçak gerilimli tesislerde yapılacak işlere girişilmeden önce gerilim kesilmelidir.

Ancak zorunluluk hallerinde, çalışma müsaadesi veya hizmet talimatında sayılan
şartlar dahilinde ve aşağıdaki hususlara uyularak çalışma yapılması gerekir.
a) Platformu olmayan bir direğe çıkılmasını icap ettiren bir işlem bahis
konusu olmadıkça yalıtkan bir eşya üzerinde durulmalı, (paraşüt tipi
emniyet kemeri)
b) İyi durumda bulunan yalıtkan eldivenler ve sapı yalıtkan aletler
kullanılmalı,
c) Çıplak iletkenler civarında çalışırken baret, yalıtkan altlıklı iş ayakkabısı ve
iş elbisesi giyilmeli,

18 / 31
 d) Nötr teli dahil işyerine yakın olan gerilim altındaki diğer iletkenlerden
çalışanın kendisini önceden izole etmesi sağlanmalıdır.
e) Gerilim altındaki elektrik devrelerinin, elektrik makinelerinin veya
cihazlarının bakım onarımı, bu işle görevlendirilen yetkili ve ehliyetli
teknik elemanlar tarafından veya bunların gözetimi ve sorumluluğu
altında diğer şahıslar tarafından yapılmalıdır.

Alçak gerilim için (AG Eldiveni), yüksek gerilim için (YG Eldiveni) kullanılır.

Yer altı kablolarında yapılacak bir işlemde, elektrik kesilmesinden hemen sonra
kapasitif boşalmayı temin için, üzerinde çalışılması gereken kabloların bütün
iletkenleri kısa devre edilmeli ve topraklanmalıdır. Kısa devre ve topraklama
işlemi çalışma yerinin en yakın kısımları üzerinde ve bu yerin her iki ucunda
yapılmalıdır (topraklama ıstanka). Yeniden gerilim altına girme tehlikesini
önlemek için, fazların tayini, deney vs. için topraklama kaldırıldığı takdirde
gerilim vermeye elverişli bulunan bütün ayırıcılar açık durumda kilitlenmiş
olmalıdır.

Elektrik tesislerinin tesis, işletme bakım işinde görevlendirilen kimselere

işletme sorumluları tarafından işin süresi, yeri, cinsi ve önemi ve uyulacak
kurallara ilişkin yazılı görev talimatı verilmelidir. Sözlü olarak telefon veya
telsizle verilen talimatlar tekrar ettirilmeli, yanlış anlamalara ve hatalı
manevra yapılmasına meydan verilmemelidir.

Yüksek gerilim tesislerine ayrılan ve işletilen yerlere, küçük boyutlu elektrik

gereçlerinden başka eşya konulmamalı, buralar, başka işler için kullanılmamalı,
kapıları kilitli tutulmalı ve ilgisiz kişilerin girmeleri önlenmelidir. Bu yerlerin
kapısına giriş yasağını bildiren ikaz levhası asılmalıdır.

Elektrik işlerinde kullanılan manevra çubukları, neon lambalı ıstankalar, sigorta

pensleri, kauçuk eldivenler, yalıtkan sehpalar, yangın söndürme cihazları gibi
alet ve araçlar periyodik olarak denetlenmeli, her zaman işe uygun ve sağlam
durumda olmaları sağlanmalıdır.

19 / 31
Yüksek gerilim tesislerinde bulunan hücreler, çıkışlar, kesici ve ayırıcıların
nerelere ait olduğunu gösterir yazılı levhalar, uzaktan okunabilecek şekilde
teçhizatın uygun yerlerine asılmalı, ayrıca hat başı direkleri üzerine ait olduğu
fiderin ismini belirten levha asılmalıdır.

Açık hava elektrik tesisleri en az 180 santimetre yükseklikteki duvar veya tel
kafes çitle çevrilmiş olmalı, ikaz levhaları takılmalı, giriş kapıları kilitli olmalıdır.
Tesislerin içi ve etrafı kuru ottan arındırılmış olmalıdır.

Kesicilerle kendi ayırıcıları arasında kilitleme düzeni bulunmalı, kesici açılmadan

ayırıcı açılıp kapatılamayacak şekilde olmalıdır. Ayrıca hücrede, gerilim
olduğunda kapısı açılmayacak şekilde otomatik kilitleme tertibatı bulunmalıdır.

Yüksek gerilim tesislerinde ve havai hatlardaki çalışmalar, biri iş güvenliği

tedbirlerini aldırmak ve izlemekle görevli olan, en az iki kişiden oluşan ekip
tarafından yapılmalıdır.

Yüksek gerilim tesislerinde bakım onarıma başlamadan önce aşağıdaki

tedbirler alınmalıdır:
 İşe başlamadan Görev Emri ve Çalışma Müsaadesi Formu düzenlenmeli,
çalışma yapılacak tesisin özelikleri bildirilmelidir. Yüksek gerilim
tesislerinde enerji kesme ve yeniden enerji verme işlemleri bir tutanakla
kayıt altına alınmalı, bu tutanak işyerinde bulundurulmalıdır.
 Üzerinde çalışma yapılacak teçhizatı gerilimsiz bırakmak için kesiciler ve
ayırıcılar açılmalıdır. Birden fazla kaynaktan beslenen elektrik
tesisatında, kablo veya hava hatları üzerinde onarıma girişilmeden önce
akım her yönden kesilmelidir.
 Elektrik şebekelerinin bakım, onarım, yenileme işlerine başlamadan önce,
bu şebekelerden beslenen tüketicilerde jeneratör bağlı olup olmadığı
araştırılmalı, ters besleme olup olmadığı tespit edilmelidir. Ayrıca bu
jeneratörlerde enversör şalter (indirmeli-kaldırmalı şalter) bulunmalıdır.
 Kesici ve ayırıcının her fazının açık olduğu gözle ve araç ile teker teker
kontrol edilmelidir.
 Kesici ve ayırıcılar açık durumda kilitlenmelidir.
 Kesme cihazları ve kumanda tertibatı üzerine ikaz levhası asılmalıdır.

20 / 31
  Kilitleme tertibatı mevcut değilse, kesici ve ayırıcının yanında bir nöbetçi
(gözlemci, nezaretçi) bulunmalıdır.
 Çalışma yerinde gerilim yokluğu kontrol edilmelidir.
 Bir enerji hattında bakım-onarım çalışması yapılacağında, bu hattı kesen
başka bir enerji hattı bulunup bulunmadığı araştırılıp tespit edilmelidir.
Mevcut olduğu takdirde çalışma yapılan hattı etkileyip gerilim altında
bırakma tehlikesine karşı gerekli tedbirler alındıktan sonra çalışmaya
başlanmalıdır.
 Onarılacak hava hatlarının her iki tarafı devreden çıkarıldıktan sonra
çalışma yerinde gerilim yokluğu tespit edilmeli, gerilim yokluğu tespit
edildikten sonra çalışma yerinin yakınında ve çalışma yerini besleyebilen
bütün kollar üzerinde topraklama ve kısa devre işlemleri yapılmalıdır.
Çalışma süresince kısa devre ve topraklama tedbiri kaldırılmamalıdır.
 Topraklama ve kısa devre işlerinde yalıtkan eldiven, baret, yalıtkan
ayakkabı, yalıtkan halı veya tabure ile yalıtkan ıstankalar kullanılmalıdır.
 Çalışma yeri, gerektiğinde levha, bayrak, flama ve bariyerler gibi
işaretlerle sınırlandırılmalıdır.
 İşletmenin sorumlu kişileri veya iş güvenliği görevlisi, iş süresince
çalışanların tehlike ile karşılaşabilecekleri hiçbir devre kapama işlemi
yapılmamasını sağlamalıdırlar. Topraklama ve kısa devre tedbiri, ancak
bütün çalışmalar bittikten ve bunları yapanların hepsine haber
verildikten sonra kaldırılmalıdır.
 Elektrik tesislerinde işletme, bakım-onarım işlerinde yapılan işe uygun
olarak, çalışanlara, hat tüfeği, gerilim detektörü, faz kalemi, neon lambalı
ıstanka, topraklama ve kısa devre aparatı, çalışma gerilimine dayanıklı
kauçuk eldiven, izole tabanlı ayakkabı, elektrikçi bareti, emniyet kemeri,
ayakçak ve ilk yardım malzemeleri gibi teknik malzeme ve kişisel
koruyucular verilmeli, bunların iş başında kullanımı sağlanmalıdır.
 Hat montaj ve demontaj işlerinde kullanılan bucurgat, palanga, makara
gibi alet ve edevatın periyodik kontrolleri yapılmalı, arızalı olanlar
kullandırılmamalıdır. Bu malzeme ve kişisel koruyucular periyodik olarak
kontrol edilmeli, her zaman sağlam ve kullanmaya hazır halde
bulundurulmalıdır.

ELEKTİRİK TESİSLERİNDEKİ BAKIM-ONARIMDA İSG

21 / 31
Elektrik tesislerinin bakım-onarımında, demontaj ve montaj işlerinde iş
kazalarına karşı gerekli tedbirler alınmalıdır. Gerilim altındaki başka hat tellerine
temas tehlikesine ve indüksiyon akımı oluşmasına karşı her türle önlemler
alınmalıdır. Bu işlerde çalışanlara elektriğin özellikleri, tehlikeleri ve kazalardan
korunma tedbirleri konusunda gerekli bilgiler verilmeli, ikazlar yapılmalıdır.

Arazide ve trafo merkezlerinde işletme, bakım-onarım görevi yapanlara iş

güvenliği ve ilk yardım eğitimi verilmelidir.

Üzerinde yüksek gerilim ve alçak gerilim bulunan müşterek direklerde çalışma

yapılacağında, her iki gerilim de kestirilmelidir.

Kesici ve ayırıcıların yanlışlıkla ya da yetkili olmayan kimseler tarafından

kapatılmasını önlemek için bunların kumanda düzenleri kilitlenmeli, ayrıca
kumanda kolları üzerine ikaz levhaları asılmalıdır.

Yüksek gerilim sigortaları, ancak ayırıcısı açılıp gerilimi kesildikten ve sigortanın

her iki tarafında gerilim bulunmadığı kontrol edildikten ve kısa devre ve
topraklama tedbiri alındıktan sonra değiştirilmelidir.

Elektrik hatları yakınında ağaçların budanması ve kesilmesi işleri ancak

işletmeden sorumlu olan görevlilerin gözetimi altında yapılmalıdır.

Hava hatlarının bakım onarım çalışmalarında mümkün olduğunca bomlu, izole

sepetli iş makineleri kullanılmalıdır. Bu makineler, operatörü tarafından her
kullanımdan önce kontrol edilmeli, ayrıca yetkili teknik eleman tarafından
periyodik kontrolden geçirilmeli ve kontrol belgesi düzenlenmelidir.

Uzun boylu vinçlerin, yüksek damperli kamyon ve iş makinelerinin, enerji hatları

altında çalışmasına izin verilmemelidir. Bu araçların hat telleri yakınında
çalıştırılması sırasında tellere temas tehlikesine karşı gerekli tedbirler alınmalı,
araç sürücüleri bu hususta bilgilendirilmeli ve uyarılmalıdır.

Enerji hattı tesis edilirken mümkün olduğunca bir başka enerji hattı ile
kesişmemesi için gerekli tedbirler alınmalı, zorunluluk doğarsa, kesişme

22 / 31
yerindeki direkler durdurucu tipinden seçilmelidir. Hat tellerinin birbirine
yaklaşması ve emniyet mesafesine girmesi önlenmelidir. Hat atlatması
yapılırken mevcut hattın enerjisi kestirilmelidir.

Enerji hatlarının bakım, onarım çalışmalarının gündüz yapılması esastır. Gece

çalışma yapılması gerekiyorsa projektörler kullanılarak uygun ve yeterli
aydınlatma sağlanmalıdır.

Fırtınalı, yağmurlu, yüklü havalarda enerji hatlarının bakım ve tamiri

yapılacağında atmosferik boşalma tehlikesine, indüksiyon akımına ve izolasyon
durumuna azami dikkat edilmeli, gerekli tedbirler alınmalıdır.

Elektrik tesislerinde uygun yerlere:

 Elektrik akımının neden olduğu kazalarda yapılacak ilk yardım,
 Tesisin bağlama şeması,
 Tesisin işletilmesi sırasında alınması gereken özel önlemler ile ilgili kısa
talimatlar asılmalıdır.

İŞ EKİPMANLARININ KULLANIMINDA SAĞLIK ve GÜVENLİK ŞARTLARI

YÖNETMELİĞİ
Resmi Gazete Tarihi: 25.04.2013
Resmi Gazete Sayısı: 28628
İş ekipmanı ile ilgili kurallar
Madde 6 – (1) İşyerlerinde kullanılan iş ekipmanları ile ilgili aşağıdaki hususlara
uyulur:
a) 5 inci madde hükmü saklı kalmak kaydıyla, işveren; iş ekipmanının bu
Yönetmeliğin EK-I’ inde belirlenen asgari gereklere uygun olmasını sağlar.
b) İşveren, iş ekipmanının kullanımı süresince, yeterli bakımını yaptırarak bu
maddenin (a) bendinde belirtilen hususlara uygun durumda olması için
gerekli önlemleri alır.

(2) İşveren, işyerinde kullanılan iş ekipmanının, EK-II’ de belirtilen hususlara

uygun güvenlik düzeyinde olmasını sağlar.

Özel risk taşıyan iş ekipmanı

23 / 31
Madde 8 – (1) Çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden, özel risk taşıyan iş
ekipmanlarının kullanılmasında aşağıdaki önlemler alınır.
a) İş ekipmanı, sadece o ekipmanı kullanmak üzere görevlendirilen kişilerce
kullanılır.
b) Bu ekipmanların tamiri, tadili, kontrolü, bakımı ve hizmete alınması bu
işleri yapmakla özel olarak görevlendirilen kişilerce yapılır.

Çalışanların eğitimi
Madde 11 – (1) İşverence iş ekipmanını kullanmakla görevli çalışanlara,
bunların kullanımından kaynaklanabilecek riskler ve bunlardan kaçınma
yollarına ilişkin eğitim almaları sağlanır. Ayrıca 8 inci maddenin birinci fıkrasının
(b) bendinde belirtilen, iş ekipmanının tamiri, tadili, kontrol ve bakımı
konularında çalışanlara işverenlerce yeterli özel eğitim verilir.

EK - I
İŞ EKİPMANLARINDA BULUNACAK ASGARİ GEREKLER
2.8.1. Koruyucular ve koruma donanımı;
a) Sağlam yapıda olur,
b) İlave bir tehlikeye sebep olmayacak özellikte olur,
c) Kolayca yerinden çıkarılmayacak veya etkisiz hale getirilemeyecek şekilde
olur,
d) Tehlike bölgesinden yeterli uzaklıkta bulunur,
e) Ekipmanın görülmesi gereken operasyon noktalarına engel olmayacak
özellikte olur,
f) Sadece işlem yapılan alana erişimi kısıtlar ve bunların çıkarılmasına gerek
kalmadan parça takılması, sökülmesi ve bakımı için gerekli işlemlerin
yapılması mümkün olur.

2.9. İş ekipmanının çalışılan veya bakımı yapılan bölge ve operasyon noktaları,

yapılacak işleme uygun şekilde aydınlatılır.

2.13. İş ekipmanının bakım işleri, ancak iş ekipmanı kapalı iken yapılabilir.

Bunun mümkün olmadığı hallerde, bakım işleri yürütülürken gerekli önlemler
alınır veya bu işlerin tehlike bölgesi dışında yapılması sağlanır.

24 / 31
2.13.1. Bakım defteri bulunan makinelerde bakımla ilgili işlemler günü gününe
bu deftere işlenir. 5070 sayılı Elektronik İmza Kanununa uygun olarak güvenli
elektronik imza ile imzalanmış ve elektronik ortamda saklanan kayıtlar da bakım
defteri olarak kabul edilir.

2.16. Çalışanların üretim, bakım ve ayar işlemleri yapacakları yerlere güvenli bir
şekilde ulaşabilmeleri ve orada güvenli bir şekilde çalışabilmeleri için uygun
şartlar sağlanır.

EK-III
BAKIM, ONARIM ve PERİYODİK KONTROLLER İLE İLGİLİ HUSUSLAR
1. Genel hususlar
1.1. İş ekipmanlarının bakım, onarım ve periyodik kontrolleri, ilgili ulusal ve
uluslararası standartlarda belirlenen aralıklarda ve kriterlerde, imalatçı verileri
ile fen ve tekniğin gereklilikleri dikkate alınarak yapılır.

1.2. İş ekipmanlarının bakımları (günlük, haftalık, aylık, üç aylık, altı aylık ve

benzeri), ilgili standartlarda belirlenen veya imalatçının belirlediği şekilde,
imalatçı tarafından yetkilendirilmiş servislerce veya işyeri tarafından
görevlendirilmiş kişilerce yapılır.

1.3. İş ekipmanlarının, her çalışmaya başlamadan önce, operatörleri tarafından

kontrollere tabi tutulmaları sağlanır.

1.3.1. Test, deney ve tahribatsız muayeneler dışında iş ekipmanı günlük

muayeneden geçirilir. Kullanım sırasında ekipman, çatlak, gevşemiş bağlantılar,
parçalardaki deformasyon, aşınma, korozyon ve benzeri belirtiler bakımından
gözle muayene edilir.

1.3.2. Çatlak, aşırı aşınma ve benzeri tespit edilen herhangi bir iş ekipmanı daha
ayrıntılı muayene için kullanım dışı bırakılır. Gözle muayene, operatör veya iş
ekipmanını ve işlevlerini bilen personel tarafından yapılarak kayıt altına alınır.

25 / 31
1.3.3. Muayeneler; haftalık, aylık, üç aylık ve benzeri periyotlarla iş ekipmanının
ilgili olduğu standartların veya imalatçısının öngördüğü düzenli aralıklarla
tekrarlanır.

1.3.4. İş ekipmanında günlük, haftalık, aylık, üç aylık ve benzeri düzenli

aralıklarla yapılan muayeneler ile tüm bakım ve onarımlar kayıt altına alınır.

MAKİNA EMNİYETİ YÖNETMELİĞİ

Resmi Gazete Tarihi: 03.03.2009
Resmi Gazete Sayısı: 27158
(2006/42/AT)
Ek I
Makinaların tasarımı ve imali ile ilgili temel sağlık ve güvenlik kuralları
1-Temel sağlık ve güvenlik kuralları
1.1- Genel hususlar
1.1.2- Güvenlik bütünlüğü ilkeleri
(a) Makinalar işlevlerine uygun olacak şekilde ve sadece öngörülen şartlar
altında değil, makul bir şekilde öngörülebilir yanlış kullanımları da dikkate
alınarak, işletmeye alındıklarında kişileri riske atmadan çalıştırılabilecek,
ayarlanabilecek ve bakımı yapılabilecek şekilde tasarımlanmalı ve imal
edilmelidir.

Alınan tedbirlerin amacı, makinaların, öngörülebilir çalışma ömrü boyunca,

nakliye, montaj, demontaj, hizmetten çıkarma ve hurdaya ayırma aşamaları
dahilindeki her türlü riski bertaraf etmek olmalıdır.

(b) En uygun metotları seçerken, imalâtçı veya yetkili temsilcisi, aşağıdaki

ilkeleri sıra dahilinde uygulamalıdır:
 Riskleri olabildiğince bertaraf etmek veya azaltmak (esasında güvenli
makina tasarımı ve imalâtı),
 Bertaraf edilemeyecek riskler için gerekli koruyucu tedbirleri almak,
 Kullanıcıları uygulanan koruyucu tedbirlerin her türlü yetersizliklerinden
kaynaklanan giderilemeyen riskler konusunda bilgilendirmek, özel bir
eğitimin gerekli olup olmadığını göstermek ve kişisel koruyucu ekipman
sağlama ihtiyacını belirtmek.

26 / 31
(c) Makinaları tasarımlarken veya imal ederken ve talimatları hazırlarken,
imalâtçı veya yetkili temsilcisi sadece makinanın amaçlanan kullanımını değil
aynı zamanda öngörülebilir her türlü yanlış kullanımını da dikkate almalıdır.

Normal olmayan kullanımı bir risk oluşturacak ise, makinalar normal olmayan
kullanımı önleyecek şekilde tasarımlanmalı ve imal edilmelidir. Uygun
olduğunda, talimatlar kullanıcının dikkatini – tecrübelerin olabileceğini
gösterdiği şekilde - makinaların nasıl kullanılmaması gerektiğine çekmelidir.

(d) Makinalar, kişisel koruyucu ekipmanın gerekli veya öngörülebilir

kullanımlarından kaynaklanabilecek olan operatörün maruz kaldığı kısıtlamaları
göz önünde bulundurarak tasarımlanmalı ve imal edilmelidir.

(e) Makinalar güvenli bir şekilde ayarlanmasına, bakımı yapılmasına ve

kullanılmasına imkân verecek bütün özel teçhizat ve aksesuarlarla birlikte
tedarik edilmelidir.

1.1.4- Aydınlatma
Makinalar, normal yoğunluktaki ortam aydınlatması olsa bile, muhtemel bir
riske sebep olabilecek bir aydınlatma yetersizliği olduğu yerlerde, ilgili işlemler
için, uygun olan yekpare bir aydınlatma ile teçhiz edilmelidirler. Makinalar bir
rahatsızlığa neden olabilecek hiçbir gölgelik bir alan, rahatsızlık yaratıcı göz
kamaşması ve aydınlatma nedeniyle hareketli parçalarda tehlikeli bir şiddetli
flaşör etkisi olmayacak şekilde tasarlanmalı ve imal edilmelidirler. Sık muayene
ve ayarlama gerektiren iç parçalar ve bakım alanları uygun aydınlatmayla
donatılmalıdır.

1.3.2 Çalışma sırasında kırılma riski

Makinaların ve bunların bağlantılarının muhtelif parçaları kullanım sırasında
maruz kaldıkları gerilimlere dayanabilmelidir.

Kullanılan malzemelerin dayanıklılığı, imalâtçının veya yetkili temsilcisinin

öngördüğü, özellikle de yorulma, yaşlanma, korozyon ve aşınma olguları
itibariyle çalışma ortamının yapısına uygun olmalıdır.

27 / 31
Talimatlar güvenlik nedenleriyle gerekli olan bakım ve muayenelerin tip ve
sıklığını göstermelidir. Uygun durumlarda bunlar aşınmaya maruz olan parçaları
ve değiştirilme kriterlerini göstermelidir.

Alınan önlemlere rağmen kırılma veya dağılma riskinin yine de mevcut olması
halinde, ilgili parçalar herhangi bir kopuk parçanın içeride kalıp tehlikeli
sonuçlara neden olmasını önleyecek şekilde takılmalı, konumlanmalı ve/veya
korunmalıdır.

Akışkan taşıyan esnek ve de rijit borular, özellikle bunlardan yüksek basınç

altında olanlar, öngörülebilen iç ve dış gerilimlere dayanıklı olmalı ve bir kopma
sırasında hiçbir risk oluşturmaması için sıkı bir şekilde bağlanmalı ve/veya
korunmalıdır.

İşlenecek malzemelerin alete otomatik olarak beslendiği durumlarda, kişiler için

bir risk meydana gelmesini önlemek için aşağıdaki koşullar yerine getirilmelidir:
 İş parçası alet ile temas ettiği zaman, alet normal çalışma koşullarını
sağlamış olmalı,
 Alet çalıştırıldığı ve/veya durdurulduğu zaman (isteyerek veya istem dışı),
besleme hareketi ile aletin hareketi eş güdümlü olmalıdır.

1.4 Mafhazaların ve koruma tertibatlarının karakteristikleri

1.4.1 Genel kurallar
Mahfazalar ve koruyucu tertibatlar aşağıdaki özellikleri taşımalıdır:
 Sağlam bir yapıda olmalı,
 Yerlerine sağlam bir şekilde sabitlenmeli,
 İlave herhangi bir tehlikeye ortaya çıkarmamalı,
 Kolayca devreden çıkarılmamalı veya kolayca by-pass edilememeli,
 Tehlike bölgesinden yeterli uzaklığa yerleştirilmeli,
 Üretim işlemin izlenmesini asgari engel olmalı ve
 Çalışmanın yapılması gereken alana özellikle erişimi kısıtlayarak,
mümkünse mahfazanın çıkarılmasına veya koruyucu tertibatın devreden
çıkarılmasına gerek kalmaksızın, aletlerin takılmasına ve/veya

28 / 31
 değiştirilmesine ve bakım amaçlarıyla gerekli çalışmanın yapılmasına
imkân vermeli.

İlave olarak, mümkün olan durumlarda, mahfazalar malzeme ve nesnelerin

fırlamasına veya düşmesine karşı ve makinalardan kaynaklanan emisyonlara
karşı koruma sağlamalıdır.

1.6 Bakım
1.6.1 Makinaların bakımı
Ayar ve bakım noktaları tehlike bölgelerinin dışına yerleştirilmiş olmalıdır. Ayar,
bakım, onarım, temizlik ve servis işlemleri, makina duruyorken yapılabilmelidir.

Teknik nedenlerle yukarı şartlardan birini ya da daha fazlasını yerine getirmek

mümkün olamıyorsa, bu işlemlerin güvenli bir şekilde yapılabilmesi için
tedbirler alınmalıdır (1.2.5 numaralı paragrafa bakılmalıdır).

Otomatik makinalarda ve gerektiğinde diğer makinalarda, arıza teşhis cihazı

takılması için bir bağlantı tertibatı bulunmalıdır.

Sıkça değiştirilmesi gereken otomatik makina aksamları kolay ve güvenli bir

şekilde sökülüp takılabilmelidir. Bu aksamlara erişim, belirtilen bir çalışma
yöntemine uygun olarak, bu görevlerin gerekli teknik araçlarla yapılabilmesine
imkân tanımalıdır.

1.6.2 Çalışma konumlarına ve servis noktalarına erişim

Makinalar, makinaların çalışması, ayarlaması ve bakımı esnasında müdahalenin
gerekli olan bütün alanlarına güvenli bir şekilde erişimine imkân verecek şekilde
tasarlanmalı ve imal edilmelidir.

1.7.4.2 Talimatların içeriği

(e) Makinanın kullanım, bakım ve onarımı ve doğru çalışıp çalışmadığının
kontrolü için gerekli çizimler, şemalar, tarifler ve açıklamalar,
(r) Kullanıcı tarafından yapılacak olan ayarlama ve bakım çalışmalarının ve
uyulması gereken koruyucu bakım tedbirlerinin tarifi,

29 / 31
(s) Ayarlama ve bakım çalışmalarının güvenli bir şekilde yapılması amacıyla
tasarlanmış, bu işlemler sırasında alınacak koruyucu tedbirleri içeren talimatlar,

2.4.6. Bakım
2.4.6.1. Temizlenme
Makineler, basit ve kapsamlı temizliklerinin çevre kirliliğine neden olmaksızın
yapılabilmesini sağlayacak şekilde tasarlanmalı ve imal edilmelidir.

2.4.6.2. Servis
Makineler, eskiyen parçalarının değiştirilmesini çevre kirliliğine neden
olmaksızın sağlayacak şekilde tasarlanmalı ve imal edilmelidir.

2.4.7. Muayene
Gerekli ölçüm aletleri, makinenin doğru çalıştığını kontrol etmek amacıyla
makineye kolayca takılabilmelidir.

2.4.8. Nozulların, pislik tutucuların ve filtrelerin işaretlenmesi

Nozullar, süzgeçler ve filtreler, tip ve ölçülerinin açıkça tanımlanabilmesi
amacıyla işaretlenmelidir.

2.4.9. Kullanımda olan pestisitin belirtilmesi

Uygun olduğunda, makineler, kullanılan pestisitin isminin operatör tarafından
belirtebileceği özel bir eklenti ile donatılmalıdır.

2.4.10. Talimatlar
Talimatlar aşağıda belirtilen bilgileri içermelidir:
(a) Çevrenin kirlenmesini önlemek amacıyla karıştırma, yükleme, uygulama,
boşaltma, temizleme, bakım ve taşınma işlemleri sırasında alınacak önlemler,

(b) Pestisitlerin, diğer alanlara olan kayıplar en aza indirgenirken hedef alanlara
boşaltımını, çevreye saçılmasının engellenmesini ve uygun olduğu durumlarda
eşit dağıtımını ve homojen olarak boşaltımını sağlamak amacıyla gereken
hazırlıklar ve ayarlamalar da dâhil olmak üzere, öngörülen farklı çalışma
ortamlarına yönelik kullanım koşullarının detayları,

30 / 31
(c) Makinelerde kullanılabilecek nozulların, pislik tutucuların ve filtrelerin tip ve
ölçü aralıkları,

(ç) Nozul, pislik tutucu ve filtreler gibi makinenin doğru çalışmasını etkileyecek
olan aşınmaya maruz parçaların değiştirilme metotları, kriterleri ve
kontrollerinin sıklığı,

(d) Makinenin doğru olarak çalışmasını temin etmek amacıyla kalibrasyon,

günlük bakım, kışa hazırlık ve gerekli diğer kontrollerin ayrıntıları,

(e) Makinenin yanlış çalışmasına neden olacak pestisit tipleri,

(f) Operatörün kullanımdaki pestisit adını 2.4.9 numaralı paragrafta belirtilen

özel eklenti üzerinden sürekli olarak takip etmek zorunda olduğu gösterge,

(g) Herhangi bir özel ekipmanın veya aksesuarın kullanımı, bağlantıları ve bu

durumda alınması gereken güvenlik önlemleri,

(ğ) Makinelerin yetkili merciler tarafından, 2.4.2011 tarihli ve 27893 sayılı Resmî
Gazete’ de yayımlanan Zirai Mücadele Alet ve Makineleri Hakkında Yönetmelik
hükümlerine uygunluk açısından düzenli denetimleri için ulusal gereksinimlere
konu olabileceğine dair bir belirteç,

(h) Makinenin doğru çalıştığından emin olmak için kontrol edilmesi gereken
özellikler,

(ı) Gerekli ölçüm aletlerinin bağlanması için talimatlar.

4857 SAYILI İŞ KANUNU

Yayımlandığı Resmî Gazete Tarihi: 10.6.2003
Yayımlandığı Resmî Gazete Sayısı: 25134

95/63/EC sayılı Avrupa Birliği Direktifleri

2001/41/EC sayılı Avrupa Birliği Direktifleri

31 / 31