İÇİNDEKİLER

1.Kurulu_ Hakkında Bilgiler…………………………………………..................1

1.3.1.Elektrik-Elektronik Müh. Görevleri………………………………………1
1.3.2.Makine Müh. Görevleri…………………………………………..................2
1.3.3.Tekstil Müh. Görevleri…………………………………………...................2
1.5.Kurulu_un Tarihçesi…………………………………………………………..3
2.Giriş………………………………………………………………………………4
3.Hız Kontrol ve Otomasyon……………………………………………………...4
4.Ölçü Aletleri……………………………………………………….......................5
5.Elektronik Kart……………………………………………………......................5
6.Fabrika Makineleri………………………………………………………………6
6.1.Cer makinesi……………………………………………………........................6
6.1.1.Cer Makinesi Kaliprasyonu………………………………………………....7
6.1.2.Sensing Kontrolü…………………………………………………………….7
6.1.3.Fren Kontrolü………………………………………………………………..8
6.1.4.Off-Set Kontrolü……………………………………………………………..8
6.1.5.Ampuls Jeneratör Kontrolü…………………………………….....................8
6.1.6.Tako Jeneratör kontrolü……………………………………….....................9
6.1.7.Hafıza Kartı Kontrolü……………………………………………………….9
6.1.8.Stop Kontrolü………………………………………………….......................9
6.1.9.Motor Hız Kontrolü………………………………………………………….9
7.Şalterler……………………………………………………………......................9
8.Tablo ve Panolar………………………………………………….......................10
9.Elektrikten Korunma…………………………………………………………...11
9.1.Koruma Hattı Sistemleri……………………………………………………...11
9.2.Sıfırlama……………………………………………………………………….12
9.3.Kaçak Akım Koruma Rölesi……………………………………....................12
10.Kompanzasyon…………………………………………………………………13
10.1.Enerjinin Fabrikaya _letimi……………………………………....................13
10.2.Tek Tek Kompanzasyon…………………………………………………….14
10.3.Grup Kompanzasyon………………………………………………………..14
10.4.Merkezi Kompanzasyon…………………………………………………….15
10.5.Kompanzasyon Püf Noktaları………………………………………………16
11.Transformatörler………………………………………………………………17
11.1.Çift sargılı transformatörler………………………………………………...17
11.2.Tek sargılı transformatörler………………………………………………...18
12.Ayırıcılar………………………………………………………………………..19
12.1.Ayırıcıların muhtelif arızaları……………………………………………….20
13.Kesiciler…………………………………………………………………………20
14.Sonuç…………………………………………………………………………….20
1.KURULUŞ HAKKINDA BİLGİLER
1.1. Kuruluşun adı
SANKO (ASKO) TEKSTİL İŞLETMELERİ SAN. VE TİC. A.Ş
(BAŞPINAR ŞUBESİ)
1.2. Kuruluşun yeri
2. ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ HACI SANİ KONUKOĞLU
BULVARI GAZİANTEP/TÜRKİYE
1.3. Kuruluşta çalışan müh. Sayısı ve görevleri
a). Elektrik-elektronik mühendisi: 5
b). Makine mühendisi : 7
c). Tekstil mühendisi : 2
1.3.1.Elektrik-Elektronik müh. görevleri
Orta gerilim (34.5 kV) enerji hattının şalter merkezine girişinin yapılmasını
sağlamak.
Orta gerilim hücrelerinin ve trafo odalarının projelerine göre yaptırılmasını
sağlamak.
Güç trafolarının, orta gerilim panolarının yerleştirilmesini sağlamak.
Şalter merkezi, orta gerilim hücreleri, güç trafoları alçak gerilim panoları
arasındaki bağlantıların yaptırılmasını sağlamak.
Güç trafoları, yıldız topraklaması, işletme ve koruma topraklamasının
yaptırılmasını sağlamak.
Güç trafolarının yük da_ılımının planlamasını yapmak.
Makine yerleşim planına göre alçak gerilim da_ılım panolarının ve makine
enerji beslemesinin alt yapısını hazırlamak.
Tüm elektrik montajları ve faaliyetleri için gereken malzeme, takım ve aletlerini
tesbit etmek ve siparişlerini yaparak temin edilmesini sağlamak.
Makinelerin kendi elektrik şemalarına göre elektrik montajlarının yaptırılması
ve kontrolünü sağlamak.
Klima santralleri, ön filtre, pres makinesi ve kompresörlerin enerji beslemesini
yapmak.
Fabrika iç aydınlatmasının, yangın alarm tesisatının, telefon tesisatının
planlamasını yapmak ve gerçekleştirmek.

Makineler ve güç trafoları için ambarda bulundurulması gerekli yedek parçanın

tespitini yapmak ve sipariş vermek.
1.3.2.Makine müh. Görevleri
Kendisininde sorumlu olduğu bakım prosedürü gereği yıllık periyodik
bakım planlarını yapar ve teknik işler müdürüne onaylatır.
Periyodik bakım planlarına göre bakımları zamanında yaptırır.
Makine ayarlarında yapılacak değişiklikleri teknik işler müdüründen alarak
uygular.
Kadro eksikliklerini teknik işler müdürüne bildirir.
Yardımcı işletmeler şefliği ile irtibat halinde olur.
Bakımcılara lazım olan malzemelerin temin edilmesini sağlar.
Makinelerin ve çalışanların daha verimli çalışmasına, üretim kapasitesinin
artmasına yönelik iyileştirme ve geliştirme çabalarında bulunur.
Çalışanları sürekli eğitir, motive eder ve yönlendirir.
Çalışanların güvenliği ve sağlığı ile ilgili gerekli tüm tedbirleri almak ve
çalışanların bu yönde eğitimlerini sağlamak.
Günlük iş programlarının, emirlerini tam olarak gerçekleştirilmesini
sağlamak. Çalışanları bu programlar doğrultusunda görevlendirmek.
Üretimin herhangi bir aşamasında karşılaşılan her türlü probleme anında
müdahale etmek, düzeltici ve önleyici faaliyetleri tespit etmek, kalıcı
çözümler üretmek ve sonuçlarından işletme müdürü ve diğer tüm birimleri
haberdar etmek.
Vekalet genelgesi uyarınca amirlerinin ve diğer elemanlarının bulunmadığı
hallerde ona vekalet ederek işlerin aksamasını engellemek.
Kalite yönetim sisteminin gerekliliklerini bilmek ve uygulamak.
Makinelerin kendi mekanik şemalarına göre montajının yaptırılması ve
kontrolünü sağlamak.
Makine montajları ve faaliyetleri için gerekli malzeme, takım ve aletleri
tespit etmek siparişlerini yaparak temin edilmesini sağlamak.
Makineler için ambarda bulundurulması gereken yedek parçanın tespitini
yapmak ve siparişlerini verdirmek.
1.3.3.Tekstil müh. Görevleri
Üretim organizasyonlarının kritik noktalarını kontrol etmek.
Üretimin her aşamasını kontrol altında tutmak, üretim trendini izlemek,
trendi belirlenen toleransların dışına çıktığında gerekli tedbirleri alarak
sapmaların sürekliliğini önlemek.
Üretim bölümünde üretimi tamamlanan ürünlerin hasar görmeden taşınması,
ambalajlanması, paketlenmesi ve yüklenmesi için talimatlar oluşturmak ve
bu talimatların çalışanlar tarafından uygulanmasını sağlamak.

Makinelerin ve çalışanların daha verimli çalışmasına, üretim kapasitesinin

artmasına yönelik iyileştirme ve geliştirme çabalarında bulunmak.
Çalışanları sürekli eğitmek, motive etmek ve yönlendirmek.
Çalışanların güvenliği ve sağlığı ile ilgili gerekli tüm tedbirleri almak ve
çalışanların bu yönde eğitilmesini sağlamak.
Günlük iş programlarının, emirlerinin tam olarak gerçekleştirilmesini
sağlamak, çalışanlarını bu programlar doğrultusunda görevlendirmek,
üretim, iş programlarını ve emirlerini aksamadan gerçekleştirilmesi için tüm
üretim parametrelerini sürekli izleyerek ve gerekli tüm tedbirleri önceden
almak.
Üretimin herhangi bir aşamasında karşılaşılan her türlü probleme anında
müdahale etmek, düzeltici ve önleyici faaliyetleri tespit etmek, kalıcı
çözümler üretmek ve sonuçlarından işletme müdürünü ve diğer ilgili tüm
birimleri haberdar etmek.
Pamuktan ipliğe kadar üretimle ilgili işletmelerin ihtiyacı olan malzemeleri
temin etmek.
Üst yönetimin verdiği direktifler doğrultusunda çalışmalarını sürdürmek,
sorumluluğu içerisindeki tüm çalışmaları firma menfaatleri doğrultusunda
etkin ve verimli bir şekilde sevk ve idare etmek.
Vekalet genelgesi uyarınca amirlerinin veya diğer elemanlarının
bulunmadığı hallerde ona vekalet ederek işin aksamasını engellemek.
Kalite yönetim sisteminin gerekliliklerini bilmek ve uygulamak.
1.4. Kuruluşun asıl çalışma konusu
Kuruluşun amacı işlenmemiş pamuğu işleyerek iplik ve kumaş elde etmektir.
Kendi sınıfında Dünya’da söz sahibi olan bir kuruluştur.SANKO HOLDİNG’ in temel
ilkesi ‘’ÖNCE KALİTE’’ demektir.
1.5. Kuruluşun tarihçesi
Sanko Dokuma işletmeleri San. ve Tic. A.Ş. SANKO HOLDİNG’e bağlı bir
kuruluştur. 1995 yılının nisan ayında temeli atılarak 31.12.1995’ te Karde ve Penye
iplik üretim hatları olarak üretime başlamıştır. 1996 yılının kasım ayında ise Katlama-
Büküm ünitesi ile örgü ünitesi ilave edilmiştir.
Yaklaşık 61560 m2 kapalı alana sahip olan şirket % 100 pamukla tek kat penye
iplik ve karde iplik üretimi ile % 100 pamuklu melanj katlama-büküm, iplik üretimi ve
örgü kumaş üretimi gerçekleştirmektedir.
Şirket karde hattında ortalama 16 Ne’de 30 ton/gün, penye hattında ortalama 30
Ne’de 18,5 ton/gün, katlama-büküm hattında 20/2 Ne’de 15 ton/gün, iplik ve örgü
ünitesinde ise yaklaşık 30 ton/gün örgü kumaş üretim kapasitesine sahiptir.
Üretilen ürünlerin bir kısmı holding içerisindeki işletmelerin ihtiyacında, bir kısmı
ise iç piyasa ve dış piyasaya satılarak pazarlanmaktadır.
30 kişilik yönetici dahil toplam 950 kişiyi istihdam eden kuruluş kullandığı
modern teknolojiyi günümüz modern kalite yönetimi ile destekleyerek, müşteriye
sunulan kalite çizgisinin sürekli ve tatminkar düzeyde kalmasını amaçlamıştır

Ayrıca şirkete yaklaşık 1 km uzaklıktaki bir alana yapılan yeni bir penye iplik
işletmesi ilave edilmiştir. 15.11.2001 tarihinde üretime bağlayan bu işletme 20/1 Ne ile
100/1 Ne penye iplik üretme özelli_ine sahiptir.
2.GİRİŞ
2.1. Yaz Stajının Konusu
Yaz stajında elektrik makinelerinin tanınması, ölçü aletlerinin nasıl kullanıldığı,
elektronik aygıtlar, trafo seçimi, elektrik panosu, otomasyon panosu, kompanzasyon
panosu ve nasıl yapıldığı, kondansatör seçimi ve elektronik kart tamiri konuları
üzerinde duruldu.
2.2. Yaz Stajının Amacı
Elektrik ve elektronik ile ilgili tüm bilgileri elde etmek.
3. HIZ KONTROL VE OTOMASYON
3.1 Hız Kontrol
Fabrikada bir çok motor kullanılıyor. Bu motorlar DC ve AC olmak üzere iki gruba
ayrılır. Dc motorların hız kontrolü şebeke gerilimi veya akımı değiştirilerek basit bir
şekilde yapılıyor. Ama AC motorların hız kontrolü o kadarda kolay değildir. Ayrıca AC
motorlar da kendi arasında ikiye ayrılır. Bunlar senkron ve asenkron olmak üzere iki
gruba ayrılır. Fabrikada genelde asenkron motorlar kullanılıyor.Ve bu motorların hız
kontrolü inverter denen elektronik cihaz tarafından yapılıyor.İnverterin gücü kullanılan
motorun gücünden %20 daha fazla olmalıdır. Aksi takdirde inverter motora yol
veremez. Bu cihazın temel yapısı 50 HZ’ lik şebeke frekansını değiştirmektir. Çünkü
asenkron motorların devir sayısı frekansa bağlı olarak değişir. Yani formülüze edersek:
n=60×f/p Burada;
n…….=Devir sayısı
f……..=Frekans
p…….=Çift kutup sayısı
Frekans ne kadar büyükse, devir sayısı ona göre değişir. Ayrıca inverterin diğer bir
özelli_ide motora yol verirken başka bir devrenin kullanılmasına gerek kalmıyor. Bu
devre genelde yıldız/üçgen bağlantısıdır. Bu bağlantıda iki röle, bir zaman rölesi ve iki
kontaktör kullanılıyor.
3.2. Otomasyon
Otomasyonun vazgeçilmez aygıtı kontaktördür. Ama artık daha gelişmiş bir
kontrol sistemi olan PLC kullanılıyor. Fabrika da kullanılan PLC cihazları hem daha az
yer kaplıyor, hemde daha kararlı çalışıyor.
Kontaktör: 24 V beslemesi olan ve ayrıca içinde bulunan bobin sayesinde devreyi
kapatan büyük güçteki elektromanyetik anahtarlara kontaktör denir. Elektromıknatıs,
palet, kontaklar olmak üzere 3 kısımdan oluşur.
Otomasyonun anlamı adından da anlaşıldığı gibi otomatik kontrol demektir.
Panolarda her zaman 380 V gerilim geçemez. Bunun nedeni herhangi bir zamanda pano
açıldığında tamir eden kişi büyük bir tehlike altında olur, hem de gerilim arttıkça
kullanılan kablonun da kesiti artar. İşte 24 V gibi düşük bir gerilimden, kontrolü yapılan
makinanın gerilimine çeviren kontaktör aygıtıdır. Ayrıca otomasyonda
makineye iletilecek enerjinin zaman kontrolü ise zaman rölesi tarafından yapılmaktadır.
Zaman rölesi:Girişine enerji geldikten bir süre sonra çıkışını aktif yapan yani
kontaklarını konum değiştiren, girişindeki enerji kesildiğinde ise kontaklarını diğer zıt
duruma getiren röledir.
Aşırı akım rölesi:Motorun iki fazda kalması, gerilim yükselmesi, sürtünmesi,
yatak bozulması, sıkışması, aşırı yüklenmesi, gibi nedenlerden dolayı şebekeden tam
yük akımının üstünde akım çekebilir. Bu durumda motorun yanmaması için aşırı akım
rölesi kullanılır.
4.ÖLÇÜ ALETLERİ
Tablo ve panolarda akım, gerilim, güç katsayısı, frekans, enerji tüketimi, gibi
büyüklüklerin kontrolü için ölçü aletler kullanılır. Kullanılan ölçü tablo tipi, analog
veya dijital ölçü aletleridir. Kullanılan başlıca ölçü aletleri şunlardır;
4.1. Ampermetre
Her faz için birer adet kullanılır. Devreye seri olarak bağlanır. Ampermetreler 60
ampere kadar doğrudan, 60 amperin üzerinde ise akım trafosu ile birlikte bağlanır.
4.2. Voltmetre
Ölçme alanı 0-500 V olan voltmetrelerden her pano için bir adet kullanılır.
Voltmetre komütatörü aracılığı ile faz nötr ve fazlar arası gerilim aynı voltmetreden
ölçülür.
4.3 Frekansmetre
Şebeke frekansını ölçmek amacıyla analog veya dijital frekansmetreler kullanılır.
Ancak her panoda bulunmaz. Özel amaçlı panolarda kullanılır.
4.4. Cos metre
Sistemin güç katsayısını ölçmek amacıyla (0,5 endüktif, 0,5 kapasitif) kullanılan
ölçü aletleridir. Analog ve dijital olarak yapılırlar. Sadece özel amaçlı panolarda
(kompanzasyon panosu) kullanılırlar. Devreye doğrudan ya da akım trafosu ile
bağlanılırlar.
4.5. Akım transformatörü
Ampermetre, sayaç ve reaktif güç rölesi gibi ölçü aletlerinin içerisinden çok yüksek
akımlar geçirilemez. Devreden çekilecek akım ölçü aletinin ölçme sınırını geçiyorsa,
alet akım trafosu ile birlikte bağlanır. Sekonder akımı 5A olan akım trafolarının primer
akım de_erleri _öyledir; 5-10-15-20-25-30-40-50-60-75-80-100-120-150-200-250-300-
400-500-600-750-800-1000-1500-2000-3000 . Akım trafolarından 200 ampere kadar
olanlar baralı olarak üretilir. Daha yüksek amperli olanlar ise bara içinden geçecek
şekilde yapılır.
5. ELEKTRONİK KART
Genelde fabrikada kullanılan savio marka bobin makinaların her gözüne bağlı
olan kuantum kafası (peyer) kontrolunu sağlayan WR kartında arıza oluyordu. Bu
kartların arızası genelde üzerindeki EPROM da oluyordu. Ama RIETER marka tarak
makinalarında inverterin elektronik kartlarındaki arıza; kondansatör aşınması veya
power (regülatör) de meydana gelen transistör yanması oluyordu. Ayrıca şebeke
elektriğinde meydana gelen dalgalanma yani sinüsoidal harmoniklerin oluşması
elektronik kartlarda çok büyük arızalara neden oluyor.

Ayrıca elektro-jetlerdeki fotosellerde meydana arızaların tamiri olmadığından

yenisi ile değiştiriliyor. Bu fotosellerin görevi boş veya dolu olan masuraları ayırt
etmek ve gerekli olan veriyi mikrodenetleyiciye iletmektir. Mikrodenetleyicinin
üzerinde takılı olduğu elektronik karttaki arızaları gidermek için önce
mikrodenetleyicinin sağlam olup, olmadığına bakarız.
6.FABRİKA MAKİNELERİ
Fabrikadaki pamuğun işlenmesi aşagıdaki makinelerden sırası ile geçmesi ile
sağlanır.
_ 1.Unıfloc 8.Conderser 15.Elektro-jet
_ 2.Metal tutucu 9.Tarak 16.Vater
_ 3.Elle besleme 10.Cer 1.Pasaj 17.Bobin
_ 4.Unıclean 11.Unılap
_ 5.Vision sheild 12.penye
_ 6.Unımıx 13.Cer 2.pasaj
_ 7.Uniflex 14.Fitil
6.1. Cer Makinesi
Burada bütün makineleri açıklamamız çok zor olduğundan sadece ‘CER’ makinesi
üzerinde duracağım. Cer makinesinin şekli aşağıdaki gibidir.

Makinedeki numaraların anlamları;

1. Cağlık 4.Çıkış silindiri
2. Yoklama silindiri 5. Regüle edilmiş şerit
3. Çekim sistemi 6.Koyler
Cer makinesinin görevi:
Şerit kalitesini gelişirmek ve tarak, penye veya önceki cer işleminden gelen şeritleri;
_ Dublaj yapmak
_ İstenildiğinde karışım yapmak
_ Çekmek
_ Paralelleştirmek
_ Düzgünleştirmektir.
Cer makinesinde isteğe bağlı kova değişimi:
Yarda olarak seçilen uzunluk çok fonksiyonlu sayaca girilir. Seçilen yardaya
ulaştığında, otomatik kova değişimi bağlar.
Boş kova turnike koluyla 1200 döndürülerek makaralı kova konveyörü üzerinden
makinaya itilir. Aynı anda dolu kovanın değişimi gerçekleşir. Dolu kova ya zemine ya
da bir kova arabasına itilir.
Kova değiştirici aşağıdaki durumlarda çalışmaz:
_ Boş kova yoksa
_ Acil durum kordonu S55 çekilmişse
_ Boş kova arabasında yer yoksa
_ Dolu kova arabası götürülmemişse
_ Şerit kesici sıkışmışsa
_ Şerit kesici yerinde yoksa.
6.1.1. Rieter RSB 951 Cer makinası Kaliprasyonu
Öncelikle makinanın mekanik kontrolü yapılarak makinanın düzgün çalışıyor
olmasına, metal diskler ve tırnağın hasar görmemiş olmasına ve temiz olmasına, metal
disklerin doğru mesafede bulunmalarına dikkat edilecek, NW1/NW2’ ye bakılacaktır.
Ön şartlar;
1. Makinanın ana şalteri Q1 off konumuna al
2. Makinada materyal olmayacak
3. B90 sensörünün üst kapağını açarak B90 pot degeri 500’e ayarla.
4. M90 regüle motorunun kapağını aç
5. Testerin fişi ince kablolu ucu yukarıya gelecek şekilde D90 klemens
ünitesindeki PRU soketine takılacak ince kablolu ucu boşta bırakılacak.
6. P53 kartındaki S1 sivicini 1 konumuna al.
7. P53 kartındaki R38 pot değerini 5 konumuna al.
8. Q90 on konumunda olacak.
6.1.2. Sensing Kontrolü
Makinanın ana şalteri Q1 ON konumunda olacak. Sensing kontrolünüde testerde
üst kısımdaki LED yandığı andaki (Messw tastkof) değerler geçerlidir.
Method 1:
Önce 4 mm’ lik sentili arka yoklama disklerinin arasına koyup 6 mm’lik sentili
B90 ile karşısındaki metal yüzey arasına koyarak aradaki mesafe kontrol edilecek. 6
mm’lik sentil B90 insiyatörü karşısındaki boşluğa rahatça oturmalıdır. Eğer
oturmuyorsa B90 insiyatörünün civatası ile bu mesafe ayarlanmalıdır.

Tester’i 1 konumuna al ve makine stop durumundadır.

A- Yoklama silindirlerine ba_lı kolu aç. Silindirler arasına 3 mm’lik sentili yerleştir ve
kolu kapat. Testerda ‘’3.30 V (+0,01 -0,01)’’ değerini gör. Eğer bu değeri
göremiyorsan B90 üzerindeki R7 potundan ayarla.
B- Yoklama silindirleri arasına bu defa 6 mm’lik sentili yerleştir ve kolu kapat.
Testerda ‘’8,40 V (+0,01 -0,01)’’ değerini gör. Eğer bu değeri göremiyorsan B90
üzerindeki R9 potundan ayarla.
Yoklama silindirleri arasına 4 mm’lik sentili koy ve kolu kapat. Testerda ‘’5,00 V
(+0,04 -0,04)’’ değerini gör ve hiçbir ayarlama yapma.
Yoklama silindirleri arasına 5 mm’lik sentili koy ve kolu kapat. Testerda ‘’6,70 V
(+0,03 -0,03)’’ değerini gör ve hiçbir ayarlama yapma.
Yukarıdaki sabit değerleri elde edemiyorsak a ve b maddelerini tekrar et. Eğer tekrar
sabit değer elde edemiyorsan ya disketler bozuk, ya da B90 sensörü arızalıdır.
Method 2:
3 mm’lik sentili yoklama silindirleri arasına koyup R7 potunu kullanarak 0,00
VDC ‘e ayarlayın.
6 mm’lik sentili yoklama silindirleri arasına koyup R9 potunu kullanarak 5,10
VDC ‘e ayarlayın.
3 mm’lik sentili yoklama silindirleri arasına koyup R7 potunu kullanarak 3,30
VDC ‘e ayarlayın. Sonra 6 mm’lik sentili koyup 8,40 V değerini gör. Eğer değer
görünmüyorsa R9 potunu kullanarak ayarla.
Sonra sırasıyla 4 mm’lik sentili ve 5 mm’lik sentili yoklama silindirleri arasına
koyup 5,00 VDC ve 6,70 VDC değerini hiçbir ayarlama yapmadan görün.
Eğer bu değerler elde edilmiyorsa ya disketler bozuk, ya da B90 sensörü arızalıdır.
6.1.3. Fren Kontrolü
Q90 off konumunda olacak. Bu ve bundan sonraki testlerde (2-8 arası) B90
ünitesinin üzerindeki 5 uçlu soket takılı olacak. Tester üzerindeki yanıp sönen kırmızı
LED bu soketin takılı olmadığını gösterir. P53 kartındaki S1-1 konumunda olacak.
Makinaya start vererek çalıştır. Test aleti M90 motorunun içindeki Y90 frenini her 3
saniyede bir tetikler. Frenin çalışmasını kontrol et. Düzgün çalışmıyorsa kampanalara
bak.
6.1.4. Off Set Kontrolü
Q90 on konumunda olacak. Tester fişi üzerindeki ince kabloyu B90
klemensinin 34 nolu ucuna gir.P53’te S1-1 konumunda olacak.Tester ‘’3’’ konumuna
al.
M90 motorunda kesinlikle hareket olmaması gerekir. Eğer sağa veya sola dönüyorsa
G90 Novotron üzerindeki off-set potansiyometresi ile ayarla. Ayar yaparken motorun
hareket etmediğinden emin olun. M90 motorunun titreşimli çalışması veya kısa bir
hareketten sonra durması halinde ya regüle motoru hatalıdır ya G90 ünitesi ya da B92
Tako generatör arızalıdır.
6.1.5. İmpuls Jeneratörü (B91) Kontrolü
B90 klemensi üzerindeki 34 nolu ucu çıkarıp boşa alın. P53 kartındaki S1 3
konumunda olacak. Silver monitörü kapatın.
Testeri ‘’4’’ konumuna al.

Makineye start ver. Eğer K28 rölesi çekip çekip bırakıyorsa ana şalteri kapatıp bir
müddet bekleyin sonra ana şalteri tekrar açın. Tester yaklaşık 20 V ile 24 V arası bir
değer (Maksimum 25 V olmalıdır) göstermelidir. Değerin 20 volttan çok aşağıda
olması durumunda ya B91 Tako generatör arızalı ya da ayar kayışı hatalıdır.
6.1.6. Tako Jeneratör Kontrolü
P 53 kartındaki S1 3 konumunda olacak.
Testeri ‘’5’’ konumuna al.
Makineye start ver. Testerda 5-8 volt arası değer görünecektir.(bu değer 2 ila 20 arası
olabilir.) Çekim arttıkça voltaj artar. Testerda aşırı derecede farklı bir değer varsa ya
B93 Tako generatör arızalıdır ya da ayar kayışı hatalıdır.
6.1.7. Hafıza Kartı Kontrolü
P 53 kartındaki S1 3 konumunda olacak.
Testeri ‘’6’’ konumuna al. Makineye start vererek çalıştır. Testerda P44 kartı
üzerindeki S93 sivicine bağlı olarak 177 ile 192 arası değer görünecektir. (e_er S93 5
ise bu değer 187’ dir) Eğer testerda farklı sayılar görünüyorsa P44 kartını değiştirin.
6.1.8. Stop Kontrolü
P 53 de S1 3 konumunda olacak.
Testeri ‘’7’’ konumuna al. Makineye start vererek çalıştır. Tester regüle
sınırlarının +%25, %0, -%25 olmasını sağlar ve bu sınırlarla LEDlerin yanmasını
sağlar ve makineyi durdurur. Aynı anda H90 sinyal lambasınıda yakar. Eğer problem
varsa P53 veya P44 kartını değiştirin.
Stop kontrolünde makine durduğunda testerda sağ taraftaki LED sönmeden makineyi
çalıştırmayın.
6.1.9. Motor Hız Kontrolü
P 53 de S1 konumunda olacak.
Testeri ‘’8’’ konumuna al. Kontrol ledlerinde yeşil LED yanarken %0 için (ye_il
led) 1,50 Volta tester üzerindeki pottan ayarla. E_er 1,50 Volta yaklaşamıyorsan G90
Novotron üzerindeki Tako potunu kullanarak 1,45 veya 1,55 de_erlerine yaklaştır.
Sonra tester üzerindeki pottan 1,50 Volta ayarla. -%25 için 2.0 Volt, +%25 için 1,20
değerleri testerda gözükecek. +%25 ve -%25 için hiçbir ayarlama yapılmayacak. Eğer
bu değerler elde edilemiyorsa ya G90 ya da P 53 kartı arızalıdır.
7.ŞALTERLER
Fabrika da bir çok çeşit şalter kullanılıyordu. Makine güvenliği ve can güvenliği
açısından çok önem arz etmektedir. Çünkü insanlar ve cihazlar arasındaki temas şalter
vasıtasıyla olur. Motor ve hatların korunmasında kullanılan en önemli elemanlardan
biridir. Devreyi direkt olarak açar ve kapatırlar. Aşırı yükte termik elemanlarının akımzaman
eğrilerine göre, kısa devrelerde manyetik röleleri ile gecikmeden devreyi
keserek hatların ve motorların hasara uğramasını önlerler.
Kullanılan şalterler şunlardır;
1.NH bıçaklı sigortalı yük şalteri 4.Pako şalter
2.Termik manyetik şalter 5.kompakt otomatik şalter
3.Kollu (üzengili) şalter

7.1. NH Bıçaklı sigortalı Yük şalteri

Bu şalterlerde akım, şalter içerisinde iki noktada kesilir. İçerisinde NH bıçaklı
sigorta bulunur. Ayrıca ark söndürücü elemanlar kullanılır. Anma akım değerleri 160-
250-400-630 Amperdir.
7.2. TermikManyetik şalter
Pano içerisine monte edilip, kapak dışından kumanda edilebilmektedir. Devreyi
hem termik hemde manyetik olarak korur. Termik-Manyetik şalterlerin anma akımları
firmaya göre değişmekle beraber şöyledir; 40-100-800-2000-2500 Amperdir.
7.3. Kolu(üzengili) şalter
Kollu şalterler, tablo ve panoların arka ve yan tarafına monte edilirler. Şalter,
üzerinde bulunan kol aracılığı ile devreyi manuel olarak açar veya kapatır. Kontakları
gümüş kaplanmıştır. Gövdesi ise döküm ve saçtan yapılmıştır. 0-1 ve enversör tipleri
vardır. Faz kontakları arasına açma-kapama sırasında oluşacak arkı söndürmesi
amacıyla separatör konulmuştur. Anma akımları 100-400-1000 Amperdir.
7.4. Pako şalter
Bir eksen etrafında dönebilen, bir mil üzerinde dizilmiş ve paketlenmiş, bir çok
kontak yuvalarından oluşan şaltere pako şalter denir. Şalterin her kontak yuvasında
1,2,3 veya 4 kontak bulunur. İstenilen kontak sayısını elde etmek için uygun sayıda
kontak yuvası arka arkaya dizilerek çok değişik kumanda işlerinde kullanılabilirler.
Kontak elemanları gümüş-kadmiyum kaplanmıştır.
7.5. Kompakt Otomatik şalter
Pano içerisinde az yer kaplarlar, montajı ve sökülmesi kolaydır. Ayrıca güvenli
olarak devreyi açar ve kapatırlar.
8. TABLO VE PANOLAR
Fabrikada makinelere enerji geçişinin sağlandığı diğer bir önemli kısım ise
panolardır. Enerji buradan makinelere veya yardımcı (dağıtım) tablolarına verilir.
Panolar enerjinin geldiği yere göre duvara yakın bir yere veya kapalı bir yere monte
edilir.
8.1. Ana ve ilave sac panoları
Elektrik şebekesinden gelen enerjinin bağlandığı panodur. Ana pano üzerinde
sayaç, ana şalter, ana kolon sigortaları, sinyal lambaları ve ölçü aletleri bulunur. DKP
sacdan yapılır.Dağıtım tablolarının veya linyelerin bağlandığı kısımdır. Üzerinde şalter,
sigorta ve sinyal lambaları bulunur. Ana pano ile birlikte yapılır.
8.2. Kumanda Tabloları
Atelye ve fabrikalarda makinelerin otomatik kumanda edilmesi amacıyla yapılan
tablolardır. Kumanda tablolarında ihtiyaca göre şunlar kullanılabilir; Sigorta, kontaktör,
zaman rölesi, aşırı akım rölesi, motor koruma rölesi, faz sırası rölesi, enversör rölesi,
düşük gerilim rölesi, sinyal lambası vb.

8.3. Etanş Tabloları

Rutubetin ve tozun çok bulunduğu yerlerde etanj tablolar kullanılır. Etanj tablolar
içerisine nem ve toz almayacak şekilde imal edilirler. Eğer mekanik darbe olma ihtimali
varsa alüminyum dökümden yapılanlar, aksi takdirde cam elyaflı polyesterdn yapılan
etanj tabloları kullanılır. Cam elyaflı polyester; asit ve atmosferik şartlara dayanıklı, ısı
darbelerden etkilenmeyen, çürümeyen, boya ve bakım gerektirmeyen ve contalarla
sızdırmazlığı sağlanan bir malzemedir. Etanj tablolarının yapımında kullanılan
malzemenin seçiminde özellikle nemden paslanmayan malzeme olmasına dikkat
edilmelidir. Etanj tablolarda; anahtar ve şalter kapağın üzerine, kapak açılmadan
çalışacak şekilde monte edilirler. Sigortalar ise kapağı açıldıktan sonra müdahele
edilebilir şekilde montaj yapılırlar.

9. ELEKTRİKTEN KORUNMA
9.1. KORUMA HATTI SİSTEMi
Koruma topraklamasının amacı, insanları ve hayvanları tehlikeli dokunma ve adım
gerilimlerine karşı korumak için gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinde
meydana gelebilecek yüksek dokunma geriliminin sürekli olarak kalmasını önlemektir.
Bütün iletken kısımların birbirlerine ve toprağa bağlanması neticesinde potansiyel
eşitliği sağlanır ve bunlar arasında tehlikeli temas gerilimleri meydana gelmez.
Koruma hattı sisteminin prensibi aşağıda gösterilmiştir;

şekil 2). Koruma hattı sistemi 1.Tüketici, 2.Binanın madeni kısımları

Koruma hattı sistemlerinin kullanıldığı tesislerde yerine getirilmesi gerekli şartlar genel
olarak şunlardır:
_ Tesisin yıldız noktası topraklanmaz.
_ Bütün cihazların madeni gövdeleri, binanın temas edilen madeni kısımları (kalorifer
tesisatı, su tesisatı, doğalgaz vb.) ve topraklayıcılar koruma hattı sistemine itinalı bir
şekilde bağlanırlar.
_ Tesisin izolasyon durumunu kontrol için bir izolasyon cihazı bağlanır. Tesiste bir
izolasyon hatası olduğunda bağlanan bir cihaz ile sesli ve ışıklı olarak sinyal verilir.
_ Koruma hattının kesiti, faz hattına bağlı olarak seçilir.
9.2. SIFIRLAMA
İnsanları tehlikeli temas gerilimlerine karşı korumak için tüketicilerin işletme akım
devresine ait olmayan ve bir izolasyon hatası sonucunda gerilim altında kalabilen iletken
kısımların, örneğin madeni muhafazaların nötr hattı ile iletken olarak bağlanmasına sıfırlama
denir.
Sıfırlama yapılmış tesislerde, koruma topraklamasında olduğu gibi, işletme araçlarında
izolasyon hatası nedeniyle meydana gelen yüksek temas gerilimlerinin sürekli olarak kalması
önlenir. Bu sistemde korunacak işletme aracının gövdesi nötr ile bağlanır.
İşletme aracında bir izolasyon hatası meydana gelirse, sıfırlama sayesinde bir hata akımı
oluşur. Hata akımı devresini, şebekenin hat direnci (Rh), sıfırlama iletkeni ile nötr hattının
direnci (Rh0) ve transformatörün hatalı faz sargısının direnci (Rt) üzerinden tamamlar. Bu
devrede etkili olan gerilim hatalı faza ait 220 Volt faz gerilimidir. Devredeki dirençlerin
toplamı çok küçük olduğundan, devreden geçen hata akımı, kısa devre akımı seviyelerindedir.
Netice olarak, devreyi koruyan sigorta eriyerek veya aşırı akımla çalışan manyetik korumalı
otomatik anahtar faaliyete geçerek devrenin enerjisini keser. Dolayısıyla temas gerilimi
ortadan kalkar.

şekil 3) Sıfırlamanın Yapılışı

9.3. Kaçak Akım Koruma Rölesi
Kaçak akım koruma rölesi, bir anahtar ve akım transformatöründen ibarettir. Anahtara
hata akımı ile çalışan bir bobin tarafından açma kumandası verilir. Akım tranformatörü
devreden çekilen akımları kontrol etmeye yarar. Korunacak cihaz bir fazlı ise, faz ve nötr için
toplam iki adet primer sargı bulunur. Üç fazlı tüketicilerde üç adet primer sargı ve eğer nötr
hattıda varsa dört adet primer sargı bulunur. Prensip itibariyle tüketiciye giden bütün faz
iletkenleri çekirdeğin içinden geçirilir. Eğer nötr ve sıfır iletkenleri de varsa bunlarda
çekirdeğin içinden geçirilir. Demir çekirdek üzerinden ayrıca bir de sekonder sargı vardır.
Bilindiği gibi, üzerinden akım geçen bir iletken etrafında bir manyetik alan oluşturur. Bu
prensibe göre, primer sargıdan akım geçerse, sekonder sargıda bir e.m. k meydana gelip akım
geçirir.
 şekil 4).Kaçak akım rölesinin devreye bağlanması

Tüketici bir fazlı ise, hatasız durumda faz ve nötr iletkenlerindeki akımlar birbirine eşit
ve yönleri terstir. Bu durumda bunların fazör toplamı sıfıra eşittir. Demir çekirdek üzerinde
faz ve nötr iletkenlerinin meydana getirdikleri manyetik akılar da birbirine eşit ve ters yönde
olduklarından toplam akı sıfıra eşit olur. Bu durumda, sekonder sargıda hiçbir gerilim
indüklenmez ve açma bobini akımsız kalır. Tüketici de bir izolasyon hatası olursa, faz
iletkenlerindeki I akımının bir kısmı Ih hata akımı olarak topraklanmış cihaz gövdesi
üzerinden toprağa geçer. Böylece nötr iletkeninden I-Ih gibi daha az bir akım geçer. Faz ve
nötr iletkenlerindeki akım farkı, akım trafosunun demir çekirdeğinde bir fark manyetik
alanının oluşmasına ve bir akı geçmesine neden olur. Bu akı, sekonder sargıda bir gerilim
indükler. İndüklenen bu gerilim açma bobini üzerinden geçerek anahtarı açmasını sağlar.
Hatasız üç fazlı ve dört iletkenli bir sistemde de akımların akımların toplamı sıfıra eşit
olduğundan sekonder sargılarında gerilim oluşmaz. Sekonder sargıda indüklenen gerilimin
değeri, hata akımının şiddetine bağlıdır.
10. KOMPANZASYON
10.1. ENERJİNİN FABRİKAYA İLETİMİ
TEDAŞ’dan gelen 31500 Volt baralar vasıtasıyla seksiyonere (ayırıcı) girer, buradan
çıkan gerilim dijenktöre yani kesiciye girer ve buradan çıkan yüksek gerilim trafoya aktarılır.
Trafo çıkışı 380-400 Volt arası gerilim elde edilir.
Trafo çıkışındaki gerilim ve akımı ölçmek için akım ve gerilim trafosu bulunmaktadır.
Bu sayede şebekenin çektiği akım ve gerilim değerini her zaman göre bilme imkanımız olur.
Trafo çıkışındaki bu gerilim water, bobin, tarak, penye, hallaç gibi bölümlerin ayrı ayrı
besleme panolarına iletilmektedir. Böylece her bölümde çektiği akım ve gerilim ayrı ayrı
kontrol edilir. Ayrıca bu besleme panolarına paralel olarak kompanzasyon panosu
bulunmaktadır. Kompanzasyon çok iyi yapıldığından 0,98-0,99 arasında değişmektedir.
Kompanzasyonu kullanmadaki amaç;
Alternetif akım endüktif alıcılar olarak, tüm bobinli makineleri (trafo, asenkron motor,
balast vb.) gösterebiliriz. Bunlar çalışırken şebekeden bir güç çekerler ancak çekilen bu gücün
bir kısmı işe dönüştürerek yaralı hale getirirken diğer bir kısmı da kaynaktan çekilmesine
rağmen yaralanamazlar. İşte bu olumsuzluğu önlemek için KOMPANZASYON kullanılır.

Kompanzasyon adından da anlaşıldığı gibi kompanze etmek demektir. Akım ve

gerilim arasındaki açı güç katsayısı olarak ifade edilir. Açının 00 yaklaşması (coso=1)
istenilen en iyi özelliktir. TEDAŞ işletme müdürlükleri güç katsayısının 1’e yaklaşmasını
istemektedir. Elektrik şebekelerinde güç katsayısını 1’e (yaklaşık 0,95) yaklaştırılması için
kurulan tesisatlara kompanzasyon devreleri denir.
Üretici yönünden ele alınırsa; kurulu bir tesiste gerilim düşümünün büyümesine,
kullanılan iletkenlerde enerji kayıplarının artmasına neden olur.
Tesis kurulma aşamasında ise; jeneratör, trafo, kumanda, koruma cihazları vb. ‘nin daha
büyük güçte seçilmesi gerekir. Böylece maliyet artar, ekonomi zarar görür.
Tüketici yönünden ele alınırsa; kurulu bir tesiste daha çok reaktif enerji çekilmesine,
kayıpların artmasına, kapasite ve verimin düşmesi vb. sebep olur.
Sonuç olarak maliyet artar, işçilik zorlaşır, gereksiz yatırım yapılmış olur
10.2. Tek Tek Kompanzasyon
Kondansatör alıcılara paralel olarak bağlanır. Alıcılarla birlikte devreye girer ve çıkarlar.
Aynı şalterden beslenirler.
Motorlara bağlanacak kondansatörlerin seçimi iyi yapılmalıdır. Yüksek güçte seçilen
kondansatörler motorun kendi kendini uyarmasına neden olurlar. Sistemdeki kondansatörlerin
(kondansatör grublarının) gücü 25kW’a kadar olan motorlarda direkt (doğrudan), daha büyük
güçteki motorlarda ise üçgene geçildikten sonra devreye girmeleri sağlanmalıdır.

şekil 4) 3 Fazlı Asenkron motorda tek tek kompanzasyon

10.3. Grup Kompanzasyon
Tesiste birden fazla çalışan alıcı bulunduğunda kondansatörlerin tek tek bağlanması
yerine tüm tesis için ortak bir kompanzasyon tesisi kurulur. Bu şekilde yapılan
kompanzasyona grup kompanzasyon denir. Grup kompanzasyonun tesisi hem kolay hem de
ekonomiktir
 şekil 5) Motorların Grup Kompanzasyonu
10.4. Merkezi Kompanzasyon
Bu sistem daha çok büyük tesislerde kullanılır. Çünkü alıcı sayısı fazladır ve hepsi aynı
anda devrede olmazlar. Farklı zamanlarda çalıştırılması gerekebilir. Dolayısıyla tek tek ve
grup kompanzasyon bu durumda verimli ekonomik de_ildir.
Bu sistemde kompanzasyon gücü devamlı değişmektedir. Güç değiştiğinden otomatik
ya da el ile ayarlanan devreler (elemanlar) konularak kompanzasyon gerçekle_tirilir. Bu
şekilde güç kat sayısını istenilen değerde sabit tutulması sağlanır. Bu işlem için ‘’reaktif güç
kontrol rölesi’’ kullanılır. Montajıda oldukça basittir.
10.4.1. Reaktif Güç Kontol Rölesi
Sistemin aktif ve reaktif güçlerinin kontrolünü yaparak güç katsayısını (cos ) istenilen
değerde tutmak için kondansatör gruplarını devreye alıp çıkarma işlemini yaparlar.

şekil 6). Reaktif Güç Kontrol Rölesi bağlantı şeması

10.5. Kompanzasyon Püf Noktaları
 Kurulu güçleri yüksek olan işletmeler çok düşük kapasite ile
çalıştıklarında, veya sezonluk çalışan işletmeler sezon bittiğinde oldukça düşük akımlar
çekebilmektedir. Kompanzasyon sistemine akım bilgisini ileten akım trafosu genellikle
tesislerin kurulu güçlerine göre belirlenir. Yukarıda belirtilen işletmelerde; ölü sezonda
çekilen akım bilgisinin 0,5-5,5 A aralığında olması belirlenir. Ayrıca kademelerin değerleri
küçültülerek küçük yerlerde de kompanzasyon yapılması sağlanır.
 Kompanzasyon tesislerinde cosα akım trafosunun bağlı olduğu
fazdan ölçülür. Ölçülen bu cosα’ ye göre devreye alınan kondansatörler 3 fazlı ve her faz da
eşit kapasitededir. Bu nedenle kompanzasyon tesislerinde yüklerin dengeli olması esastır.
Özellikle tek fazlı (aydınlatma, klima vb.) yüklerin çoğunlukla olduğu banka, market, tekstil
atölyesi vb. işletmelerde bütün yüklerin dengeli olmaması kompanzasyonu verimsiz kılar.
Akım trafosunun bulunduğu fazdan düşük indüktif akım çekilirse eksik kompanzasyon
(indüktif ceza) ; yüksek indüktif akım çekilirse aşırı kompanzasyon (kapasitif ceza) olur.
Kompanzasyon tesisinde fazların dengeli olup olmadığına bakarken; projeye göre dengeli
olmalarından ziyade fiili çalışma şartlarına göre dengeli olması sağlanmalıdır. Özellikle
benzin istasyonlarında gündüz çalışan yükleri kendi arasında dengelemek; gece çalışan
yükleri kendi arasında dengelemek; paydos saatlerinin, tatil yüklerinide kendi arasında
dengelemek gerekir. Faz akımlarını ölçerken rezistif yükler devre dışı bırakılarak ve
kompanzasyon panosu kapatılarak ölçüm yapılmalıdır.
 İşletmede orta gerilimden ölçüm yapılıyorsa sabit grup kondansatörü
uygun değerde seçilmeli ve kompanzasyon akım trafosundan önce bağanmalıdır. Birçok
işletmede sabit grubun akım trafosundan sonra bağlandığını ve tesisin sürekli olarak sabit
grup kadar eksik kompanzasyon yaptığını görüyoruz. Bu gibi tesisler düşük kapasite ile
çalıştıklarında reaktif bedel ödüyorlar, çünkü sabit grup, düşük yüklerin çekildiği durumda,
toplam kompanzasyon içinde büyük bir değere sahiptir.
 Akım trafosu tesisteki bütün yükleri sezecek şekilde ana girişte
olmalıdır. Kompanzasyon panosu da akım trafosundan sonra beslemelidir.
 Röle bağlantıları doğru yapılmalıdır, aksi takdirde aşırı
kompanzasyon olması veya hiç kompanzasyon olmaması durumu oluşabilir.
 Röle ayarları doğru yapılmalıdır.
 _ Sigorta ve kontaktör arızaları (kontak yapışması veya kontak
bozulması gibi) işletme esnasında oluşabilir.
 _ Birinci kademenin doğru seçilmesi, sisteme göre uygun kondansatör dizilişinin
yapılması gerekir.
 Sayaçla fabrika arasında uygun aralıklarla döşenmemiş tek damar yer altı
kabloları kapasitif yük özelliği gösterebilir. Gerekli ölçümler yapılarak, sistem
düzeltilmelidir.
 Yukarıdaki işlemler yapıldıktan sonra kompanzasyon tesisinin düzenli çalışıp
çalışmadığının izlenmelidir.

11. TRANSFORMATÖRLER
Transformatörler gerek elektrik alanında olsun, gerekse de elektronik alanında olsun çok
kullanılan elemanlardır.
Burada elektronik alanında kullanılan transformatörlerin, yapıları çalışma prensibi ve
hesaplama yönteminden özet olarak bahsedeceğiz.
Transformatörlerin elektronik alanında başlıca kullanım yerleri şöyle sıralanabilir;
_ Kuplaj için
_ Yükselteçlerde hoparlör çıkışı için
_ Empedans uygunluğunun sağlanması için
_ Güç kaynaklarında değişik gerilimleri elde etmek için
Transformatörlerin yapısı ve çeşitleri
Yukarıda sıralanan elektronik devrelerde transformatör yalnızca monofaze olarak kullanılır.
Monofaze transformatörlerde, daha sonra açıklanacağı gibi, ortada saçlar ile oluiturulan bir
nüve (çekirdek) ve bunun üzerinde primer ve sekonder sargıları bulunur.
Ayrıca, elektrik devrelerinde kullanılan trifaze ve çok fazlı transformatörlerde vardır.
Monofaze transformatör nedir?
Monofaze transformatör tek fazda çalışan transformatördür.
Örneğin; monofaze transformatörden 220V ‘u istenilen gerilime çevirmek için yararlanılır.
‘’Mono’’ nun kelime anlamı da ‘’Tek’’ demektir.
Normal olarak şehir elektrik şebekesi üç fazlıdır. Fazlar ;R,S,T olarak adlandırılır. Bu üç fazın
her biri ile toprak arası 220V ‘tur. Küçük iş yerlerinde ve evlerde genelde tek faz kullanılır.
Elektronik alanında da tek faz kullanılır.
Monofaze transformatörler iki gruba ayrılır:
1.Çift sargılı transformatör.
2.Tek sargılı (oto) transformatör.
Çift sargılı transformatörler, oto transformatörlere göre çok daha fazla kullanılır. Bu nedenle
monofaze transformatör denince genelde, çift sargılı transformatör anlaşılır.
11.1. Çift Sargılı Transformatör
1. Çift Sargılı Transformatörün Yapısı
Çift sargılı transformatörler, bir nüve (çekirdek) üzerine üst üste veya karşılıklı olarak
oturtulan iki sargı vasıtasıyla gerilim değişimi sağlayan devre elemanıdır.
Transformatör nüveleri 0,4-0,5 mm kalınlığındaki saclardan oluşur. Sacın malzemesi,
histerizes kaybı az olan, kalıcı mıknatıs özelliği taşımayan ve kırılganlığı olmayan özel
çeliktir. Sargılar ise, karkas adı verilen makaralara sarılır. Sacın E ve I şeklinde kesilmiş
parçaları iki yönlü olarak, bobin makarasının içerisine teker teker yerleştirilir.
Nüvenin bu şekildeki saclardan oluşturulmasının nedeni, AC gerilimdeki değişim etkisiyle
gelişen ve fuko akımı adı verilen akımın yaratacağı ısınmayı önlemektir.

11.2. Tek Sargılı Transformatör

2. Oto Tranformatörün Yapısı
Oto tranformatörde bir nüve üzerinde tek sargı vardır. Giriş bu sargının uçlarından yapılır.
Çıkış İki şekilde Olabilir:
1.Belirli kullanma gerilimine ihtiyaç varsa, sargının belirli noktalarından çıkış uçları
alınır.
2.Değişik gerilimlere ihtiyaç olursa, tranformatör üzerinde bir hat boyunca iletkenlerin
izolasyonu kazınır ve bu hat üzerinden gezdirilebilen bir uç sargılara temas ettirilir.
Bu tür oto transformatörlere varyak(variac) adı verilir.
Oto Tranformatörlerin Avantajları:
1.Tek sargı kullanıldığı için küçük güçlerde daha az yer tutar.
2.Çıkış geriliminin istenildiği gibi ayarlanması olanağı vardır.
3.Daha az ısınır.
Oto Transformatörlerin Dez Avantajları:
1.Sargının tek sıra olması halinde (varyakta) çok yer kaplar.
2.Normal bir transformatörde primer ve sekonder sargılar arasına yalıtkan bir bant
konarak çıkışa kaçak yapma ihtimali önlendiğinden, çıkış bakımından daha güvenli hale
getirilmektedir.
Oto transformatörde çıkış uçları, arasında kalan bir sarım koptuğunda giriş uçları arasındaki
büyük gerilim çıkışa yansıyacak ve giriş akımının tamamı da çıkıştan devreyi
tamamlayacaktır.
Böyle bir durumda;
Çıkış uçları arasındaki büyük gerilim hayati tehlike yaratabilir.
Çıkış devresi de hassas elektronik elemanlar bulunabileceğinden,
Büyük gerilim ve büyük akım, devre elemanlarına zarar verecektir.
Transformatör Hesabı
Her elektronikçi ve elektrikçi kendisi transformatör üretse de, bir transformatörün boyutlarına
ve tel kalınlığına baktığı zaman gücü hakkında bir tahminde bulunabilmelidir.
Bu bakımdan burada, transformatör hesabıyla ilgili bazı pratik bilgiler verilecektir. Bu bilgiler
özellikle, en çok kullanılan ÇİFT SARGILI doğrultucu transformatörü için yararlı olacaktır.
Bir transformatörü üretmek veya gücü hakkında tahminde bulunabilmek için şunların
bilinmesi gerekir:
I. Nüve (çekirdek) kesiti
II. Sarım(spin) sayısı
III. Tel ve sargı kesiti
IV. Nüvenin boyutları
Transformatörü üretirken de; yukarıdaki karakteristik de_erlerin hesaplanabilmesi için
şu ön bilgilere ihtiyaç vardır:
a) Transformatörün gücü
b) Giriş ve çıkış gerilimleri
Bu ön bilgilerde kullanılma yerine göre saptanır.

12. AYIRICILAR
Yüksüz devreleri güvenli olarak açıp, kapamaya yarayan sistem elemanıdır.
Ayırıcının Parçaları:
 _ Şase
 _ Mesnet izolatörü
 _ Hareketli kontaklar
 _ Sabit kontaklar
 _ Hareketli kontak iticileri
 _ Mekanizma ve kilitleme talimatı
Toprak bıçağı (hat ayırıcılarında bulunur)
Ayırıcıların Tipleri ve Çeşitleri
1.Dahili tip
2.Harici tip
Monte edildikleri yere (görevlerine) göre çeşitleri:
Hat ayırıcısı toprak ayırıcısı,
Bara ayırıcısı, transfer ayırıcısı,
By-Pass ayırıcısı, topraklama ayırıcısı
1.Hat Ayırıcısı
E.N.H.nın hat başında veya hat sonunda bulunan ayırıcılardır. Bağlı olduğu kesici açık iken
açılıp kapatılabilir.
2.Bara Ayırıcısı
bara kesicisi ile bara arasında bulunan ayırıcıdır. Alt olduğu kesici kapalı iken açılıp
kapatılabilirler.
3.By-Pass Ayırıcısı
TEK bara sisteminde kesici ile paralel çalışan ayırıcı olup, alt olduğu kesici kapalı iken açılıp
kapatılabilir.
4.Transfer Ayırıcısı
Çift bara sisteminde ana barayla transfer barayı birleştirir. Alt olduğu kesici kapalı iken açılıp
kapatılabilir.
5.Topraklama Ayırıcısı
Gerilim altında bulunmayan elektrik devrelerinin toprakla irtibatını sağlar. Bu tip ayırıcılar;
hat ayırıcısı, kesici, bara ayırıcısı, transfer ayırıcısı, by-pass ayırıcısı varsa karşı tarafın
ayırıcısı ve varsa karşı tarafın ayırıcısı açılmadan kapatılamaz.
Yapılarına Göre Ayırıcılar:
_ Bıçaklı ayırıcılar
_ Sigortalı ayırıcılar
_ Güç ayırıcıları
12.1. Ayırıcıların Muhtelif Arızaları
_ Mesnet izolatörü kırık, çatlak olabilir
_ İtici kolların kırık olması
_ Sabit ve hareketli kontakların ayarının bozulması
_ Sabit ve hareketli kontakların deforme olması
_ Mekanizma arızaları
_ Kilitleme tertibatı arızaları
_ Topraklama bıçaklarında kötü temas
13. KESİCİLER
Yüklü devreleri güvenli olarak açıp, kapamaya yarayan sistem elemanlarıdır.
Dört çeşittir;
1) Yağlı Kesiciler
2) SF6 Gazlı Kesiciler
3) Vakumlu kesiciler
4) Havalı kesiciler
Yağlı Kesicilerde Arkın Söndürülmesi
Kesiciye gelen açma kumandası ile birlikte, sabit kontaktan ayrılan hareketli kontak arasında
bir ark meydana gelir. Ark yolu üzerinde bulunan ark hücrelerine girer, ark’ın ısı etkisinden
dolayı yağda bir miktar yanma olur. Yanmadan dolayı meydana gelen gaz, söndürme hücresi
içinde basınç dengeleme odasına gider. Bu anda kesicinin içinde meydana gelen basınç, ark
yağı söndürme hücresine iter ve arkı söndürür.
Vakumlu Kesicilerde Ark’ın Söndürülmesi
Kesiciye açma kumandası geldiğinde, kontaklar birbirinden ayrılmaya bağlarlar, iki kontak
arasındaki akım sıfıra ulaşana kadar ark devam eder, akım sıfıra gelince ark söner. Vakum
hücresi içerisinde biri sabit diğeri dışarıdan hareket alan karşılıklı disk şeklinde
BAKIRKROM
alaşımı iki kontak ve havası tamamen alınmış bir kap ile SERAMİK silindirden
oluşur.
Bir ucu hareketli kontağın şaftına diğer ucu havası boşaltılmış kaba bağlı olan metal körük
vardır. Bu metal körük; havası alınmış hücre ile dış havanın arasındaki sızdırmazlığı sağlar.
14.SONUÇ
Stajda işletme ortamının nasıl olduğu ve ne gibi sorunlarla karşılaşıldığı görüldü.
Kullanılan elektrik ve elektronik aygıtların nasıl olduğu ve ne işe yaradığı öğrenildi. Trafo
merkezi, elektrik panoları, klima sistemi, elektronik kart tamiri, kompanzasyon panoları ve
nasıl yapıldığı, fabrikada kullanılan AC (senkron, asenkron motor) makineler ve DC
makineler hakkında bilgi edinildi. İşletmede çalışırken herhangi bir sorunla karşılaşıldığında
bu sorunu çözmek için; geçici çözümler değil, kalıcı çözümler bulmak gereklidir. En önemlisi
fabrika da her şeyden önce can güvenliğine dikkat etmek.