T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP
(MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

PLASTİK TEKNOLOJİSİ

TERMOSET PLASTİKLERLE ÜRETİM 2

ANKARA, 2006
 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;
• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak
yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında
amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim
materyalleridir (Ders Notlarıdır).
• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye
rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve
geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında
uygulanmaya başlanmıştır.
• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği
kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması
önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.
• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik
kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler.
• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.
• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında
satılamaz.
 İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER..........................................................................................................................i
AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................ii
GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 .................................................................................................... 3
1. TERMOSET KALIPLAMA MAKİNELERİNİN AYARLARINI YAPMAK ................... 3
1.1.Termoset Sıkıştırma Kalıpları Elemanları ..................................................................... 3
1.2. Dişi Ve Erkek Kalıpların Özellikleri............................................................................. 4
1.3.Termoset Kalıplarının Parlatılması ................................................................................ 5
1.4.Sıkıştırma Kalıp Tasarımında Gözönünde Bulundurulacak Hususlar ........................... 6
1.5.Termoset Kalıplama Makinelerinin Ayarlarının Yapılması........................................... 7
UYGULAMA FAALİYETİ ................................................................................................ 9
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 12
ÖĞRENME FAALİYETİ–2 .................................................................................................. 14
2. TERMOSET KALIPLAMA MAKİNELERİNİ DEVREYE ALMAK ............................. 14
2.1. Termoset Kalıplama Makinelerinde Üretim ............................................................... 14
2.2. Termoset Transfer Kalıpları........................................................................................ 19
2.2.1. Transfer (Aktarma) Presleri ................................................................................. 19
2.2.2. Transfer Kalıp Elemanları Ve Çalışma Prensibi................................................. 22
UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 31
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 38
MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 41
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 43
KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 44

i
 AÇIKLAMALAR

AÇIKLAMALAR
KOD 543M00027
ALAN Plastik Teknolojisi
DAL/MESLEK Plastik İşleme
MODÜLÜN ADI Termoset Plastiklerle Üretim 2
MODÜLÜN TANIMI Termoset Plastiklerle Üretim 2: Plastik malzeme ve
plastik makine bilgilerini kullanarak, termoset kalıplama
makinelerinde üretim yapma yeterliğinin kazandırıldığı
öğrenme materyalidir.
SÜRE 40/32
ÖN KOŞUL Temel Talaşlı Üretim 1-2-3-4-5,
Yardımcı Ekipmanlarla Üretim 1- 2 ve
Termoset Plastiklerle Üretim 1 modüllerini almış
olmak.
YETERLİK Termoset Kalıplama Preslerinde Üretim Yapmak
MODÜLÜN AMACI Genel Amaç
Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında termoset
kalıplama preslerinde istenilen özelliklerde plastik ürün elde
edebileceksiniz.
Amaçlar
Gerekli ortam sağlandığında
¾ Termoset plastik kalıplama makinesinin istenilen özelikte
ürün elde edecek şekilde ayarlarını yapabileceksiniz.
¾ Termoset plastik kalıplama makinesinde istenilen
özellikte ürün elde edebileceksiniz.
EĞİTİM ÖĞRETİM ¾ Termoset kalıplama presleri, termoset plastik kalıpları, el
ORTAMLARI VE aletleri, hammadde
DONANIMLARI
ÖLÇME VE Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili
DEĞERLENDİRME değerlendirme soruları ile kendinizi değerlendireceksiniz.
Öğretmen modül sonunda size ölçme aracı (uygulama,
soru-cevap) uygulayarak modül uygulamaları ile
kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir.

ii
 GİRİŞ

GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,

Termoset kalıplama presine bağlanan termoset kalıbında istenen özelliklerde üretim

yapmak için makine ayarları yapılarak, termoset kalıplama presi teknolojik kurallara uygun
olarak devreye alınmalıdır.

Her ürün için farklı bir kalıp ve her kalıba uygun bir termoset kalıplama presi
seçilmelidir. Kalıplar, boyutları ve üretilecek ürüne göre farklı özelliklere sahiptir. Termoset
kalıplama presi, her kalıp bağlandığında kalıp ve ürüne uygun olarak ayarlanmalıdır.
Termoset kalıplama presi ayarlarının iyi yapılması sonucu istenen standartlarda ve kalitede
ürün elde edilir.

Termoset Plastiklerle Üretim 2 modülü, sizlere bu yöndeki becerileri kazandırmak

üzere hazırlanmış bir modüldür. Bu modülde sizler; termoset kalıplama presine bağlanmış
olan kalıpta üretim yapabilmek için gerekli olan termoset kalıplama presi ayarlarını yaparak,
termoset kalıplama presini devreye alabileceksiniz. Bununla beraber termoset kalıplama
presi ayarlarını yapma, termoset kalıplama preslerini devreye alma ve termoset kalıpları ile
ilgili bilgileri edineceksiniz.

Bu modülde hedeflenen yeterlikleri edinmeniz durumunda, plastik teknolojisi alanında

daha nitelikli elemanlar olarak yetişeceğinizi hatırlatıyor, size başarılar diliyoruz.

1
2
 ÖĞRENME FAALİYETİ–1

ÖĞRENME FAALİYETİ–1
AMAÇ
Gerekli ortam sağlandığında termoset plastik kalıplama makinesini istenilen özelikte
ürün elde edecek şekilde ayarlayabileceksiniz.

ARAŞTIRMA
Çevrenizde bulunan plastik işleme fabrikalarını ziyaret ederek;
¾ Termoset kalıplama preslerine bir kalıp bağlandığında makine ve kalıp için
yapılması gereken ayarların neler olduğunu araştırınız.

1. TERMOSET KALIPLAMA
MAKİNELERİNİN AYARLARINI YAPMAK
1.1.Termoset Sıkıştırma Kalıplarının Elemanları

Resim 1.1’de basit bir termoset sıkıştırma kalıbının elemanları gösterilmiştir.

Resim 1.1:Termoset sıkıştırma kalıbının elemanları

3
 ¾ Dişi Kalıp: Ürünün dış kısmına biçim veren kalıp elemanıdır.
¾ Dalıcı Zımba: Ürünün iç kısmına biçim veren kalıp elemanıdır.
¾ Üst Plaka: Üst kalıp yarımının, kalıplama presinin üst kısmına bağlanmasını ve
desteklenmesini sağlayan kalıp elemanıdır.
¾ Alt Plaka: Alt kalıp yarımının, kalıplama presinin alt kısmına bağlanmasını ve
desteklenmesini sağlayan kalıp elemanıdır.
¾ Erkek Kalıp Plakası: Dalıcı zımbanın bağlandığı ve desteklendiği kalıp
elemanıdır.
¾ Dişi Kalıp Plakası: Dişi kalıbın bağlandığı ve desteklendiği kalıp elemanıdır.
¾ İtici pim: Kalıplanan parçanın, kalıp içerisinden çıkartılmasında kullanılan kalıp
elemanıdır.
1.2. Dişi Ve Erkek Kalıpların Özellikleri
Bir kalıp birçok elemandan meydana gelmiş olsa da bir ürünün şeklini tayin edecek
olan dişi ve erkek kalıptır. Dişi kalıp istenilen ürünün dış kısmına biçim verirken, erkek kalıp
ürünün içi kısmına biçim verir. Bir bakıma kalıbın kalbi olan dişi ve erkek kalıp, diğer
elemanlara göre daha fazla özen gösterilmesi gereken parçalardır. Çünkü bu elemanlardaki
her türlü arıza ve hata ürüne aynen yansıyacaktır.

Bilindiği gibi çalışan her parçada zorlanmalardan dolayı mutlaka aşınmalar olacaktır.
Kalıp yarımları her çevrimde kapanıp kilitlenmekte, bu kilitlenme sırasında ise dişi ve erkek
kalıp plakaların yüzeyleri bir birine sıkıca temas etmektedir. Ürünün oluşmasını sağlayan
kalıp boşlukları yüksek basınçlara karşı koymalıdır.

Yukarıda açıklanan sebeplerden dolayı dişi ve erkek kalıpların daha kaliteli

malzemelerden (çelik) yapılması gerekmektedir. Kalıbın tamamen kaliteli malzemeden
yapılması durumunda, kalıp çok dayanıklı olur, aşınma gibi problemler en aza iner ancak,
kalıpların yapımı bir maliyet gerektirir ve maliyet arttıkça kar düşer. Bu yüzden özellik
gerektirmeyen kalıp elemanları daha düşük kaliteli malzemeden yapılmalıdır. Dişi ve erkek
kalıpları ne kadar kaliteli malzemeden yapsak ta, bu kalıp elemanlarını sertleştirilmeleri (su
verme–ısıl işlem) gerekmektedir.

Kalıplarda seri üretim yapıldığı için çoklu kalıp olarak yapılırlar. Yani, bir seferde
birden çok (parçanın boyutu bağlı olarak) ürün elde edilir. Dişi ve erkek kalıbı tek parça
yapmaktansa, bir tane dişi ve erkek kalıp plakası yapılır. Bu plakalara üretilecek ürün sayısı
kadar dişi ve erkek maça (lokma) yapılır. Maçalar, ürünün dış kısmını (dişi) ve iç kısmını
(erkek) oluşturacak olan kalıp elemanlarıdır. Dişi ve erkek kalıp plakalarına bu maçaların
yerleştirilmesi için yuvalar açılır ve maçalar bu yuvalara monte edilir. Resim 1.2’de üzerinde
maça yuvaları bulunan bir dişi kalıp plakası görülmektedir

4
 Böylece dişi ve erkek kalıp için kullanılacak malzemeden tasarruf edilir. Ayrıca bir
üründe aşınmadan veya başka bir sebepten dolayı bir problem var ise dişi veya erkek kalıbı
komple değiştirmektense sadece hatalı üretim yapan maçayı değiştirerek sorunu ortadan
kaldırabiliriz.

Resim 1.2: Dişi kalıp plakası

1.3.Termoset Kalıplarının Parlatılması

Plastik kalıplarında, kalıp boşluklarının yapımı anında özen gösterilmeli ve yüzeylerin
pürüzsüz olması gerekmektedir. Çünkü kalıplama işleminin düzgün olması, ürünün temiz ve
hatasız elde edilmesi gerekmektedir. Kalıplama sonucunda, kalıp boşluğu yüzeyinde bulunan
her türlü pürüz, ürün yüzeyine yansır. Bunun yanı sıra parçanın kalıp boşluğundan çıkması
da zorlaşır. Bu yüzden özellikle kalıp boşlukları parlatılmalı ya da kaplanmalıdır. Bunun
yanı sıra kalıp elemanlarının birleşme yüzeyleri de pürüzsüz olmalıdır. Özellikle iki kalıp
yarımlarının birleşme yüzeyleri pürüzsüz ve taşlanmış olmalıdır. Çünkü kalıplama esnasında
bir birine sıkıca temas etmeyen yüzeylerden plastik malzeme taşar ve çapak meydana gelir.

Kaba işlenmiş kalıplama yüzeyindeki kesici alet izlerinin giderilmesi, maliyet arttırıcı
yönde bir işçiliği gerektirmekte ve zaman kaybına sebep olmaktadır. Her talaş kaldırma
işçiliğinin en son bitirme işleminde keskin kesicilerle yüzeysel temizleme yapılmalı veya
mümkünse yüzey taşlanmalıdır. Çünkü kaba işlenmiş bir yüzeyde doğrudan parlatma
işlemine geçilmesi mümkün değildir.

Parlatma işlemi elle yapılacaksa, yüzeyi sertleştirilmemiş kalıplara uygulanır. Ancak,

elle yapılan parlatma işlemi, arzu edilen düzeyde yapılamaz ve zaman kaybına sebep olur.
Sertleştirilmiş kalıpların parlatılması gerekiyorsa, kalıp sertliği giderildikten sonra parlatma
işlemi elle yapılır. Ancak, bu şekilde yapılacak parlatma işlemi kalıp maliyetini arttırır.

Bunun yerine, kalıp sertliği giderilmeden yapılan parlatma metotları uygulanır. Bu tip
parlatma tekniklerinden bazıları aşağıda açıklanmıştır.
¾ Alkalik özelliği bulunan kimyasal maddelerin eriyikleri, parlatılacak kalıp
yüzeyine periyodik elektrik devreleriyle uygulanarak parlatma yapılır.
¾ Gaz haline getirilmiş tahrip gücü edici gücü fazla olan maddelerin parlatılacak
kalıp yüzeyine püskürtülmesi.

5
 ¾ Madeni eşyaların temizlenmesinde kullanılan yüksek frekanslı asitli eriyik
içerisine, parlatılacak kalıp daldırılır.
Yukarıda açıklanan parlatma metotlarından en çok kullanılanı, gaz haline getirilmiş
tahrip gücü fazla olan maddelerdir. Ancak, parlatma işlemini yapan kişinin iyi eğitilmiş
olması ve parlatılacak yüzeylerin kromla kaplanmış olması, parlatılan yüzeye etki eden en
önemli faktörlerden biridir.

Elle yapılacak parlatma işleminde kullanılan tezgâh ve diğer aşındırıcı maddelerin

önceden hazırlanması gerekmektedir. Bünyesindeki aşındırıcı tanelerin büyüklüğü 100’den
başlayarak kademeli olarak 800’e kadar olan değişik ölçü ve biçimlerdeki çubuk taşlar,
parlatma keçeleri, kalın ve sert kıllı fırçalar, parlatma bezleri, parlatma bileşimleri ve
pastalar, esnek ve ayarlanabilir diğer parlatma araçları kullanılır.

Parlatılan yüzeylerde çukurluk veya girinti–çıkıntı yoksa daha ileri düzeydeki ayna
parlaklığı elde edilebilmektedir. Ancak bu yüzey temizliği yeterliyse, parlatma işlemi
gereğinden fazla uzatılmamalıdır. Bazı kalıp yapımcıları, parlatma işleminin kısa zamanda
bitmesini arzular ve bu işlem için elmas tozu bileşikli parlatma araçları kullanırlar.

1.4. Sıkıştırma Kalıp Tasarımında Gözönünde Bulundurulacak

Hususlar
¾ Kalıbı oluşturan dalıcı zımba ve dişi kalıp iyi desteklenmeli ve mümkünse
destek plakaları sertleştirilmelidir.
¾ Çalışma konumunu değiştirecek kadar boşluğu bulunan itici pimler iyi
yataklanmalıdır.
¾ İtici pimler karşısındaki kalıp yarımını itiyorsa, itici pim plakası
sertleştirilmelidir.
¾ Birbirini tamamlayan iki kalıp yarımı arasındaki alıştırma boşluğu, plastik
maddenin taşmasına engel olabilecek büyüklükte olmalıdır.
¾ Kalıp açılma çizgisi (K.A.Ç), kalıplanan parçanın kolayca çıkabileceği
konumda tasarlanmalıdır.
¾ Et kalınlığı fazla tek parçalı dişi kalıptaki çekme payı miktarı, et kalınlığı az
olan parçalı dişi kalıptan daha fazla olacağı göz önünde bulundurulmalı ve tek
parçalı dişi kalıp boşluğu ilave çekme payı miktarı verilerek işlenmelidir.
¾ İki kalıp yarımı arasına ayarlanabilir dayama plakası veya pimleri yerleştirilmeli
ve böylece kalıbın fazla kapanması önlenmelidir.
¾ Mümkünse kalıplanacak parça kenarında feder olmamalıdır.
6
 ¾ Tasarımını yapmadan kalıp eksenine dik konumda çalışan kılavuz pimleri
yerleştirilmemelidir.
1.5.Termoset Kalıplama Makinelerinin Ayarlarının Yapılması
Termoset sıkıştırma kalıplarında üretim yapmak için, termoset preslerinin parametre
ayarlarınının kullanılacak olan kalıba göre yeniden yapılması gerekmektedir. Parametre
ayarlarının hatalı yapılması üretilecek ürünün toleranslar içinde olmasını engeller. Parametre
değerlerinin kullanılacak olan plastik hammaddenin cinsine, üretilecek olan parçanın
boyutlarına ve kalıbın boyutlarına göre en uygun şekilde seçilmesi gerekmektedir. Parametre
ayarlarının düzgün yapılması, parçanın toleranslara uygun olarak üretilmesinin yanı sıra
kalıplama zamanının da en kısa sürede gerçekleşmesini sağlar.

Termoset kalıplama preslerinin ayarlarının yapılması için gerekli olan işlem

basamakları aşağıda açıklanmıştır.

¾ Termoset kalıplama pres makinesinin şalterini açınız.

¾ Isıtıcıları açınız.
¾ Kalıp sıcaklık değerlerini giriniz.
• Kalıp sıcaklıkları üretilecek olan plastik hammaddenin cinsine göre
ayarlanır.

¾ Termoset kalıplama presinin açılma mesafesini ayarlayınız.

• Bir switch sayesinde kalıbın açılma mesafesi ayarlanır. Switch’in yeri
değiştirilerek kalıbın açılma mesafesi, ürünün kalıptan rahat çıkartılacak
şekilde ayarlanır.

¾ Termoset kalıplama presinin kapanma mesafesini ayarlayınız.

• Bir switch sayesinde kalıbın açılma mesafesi ayarlanır. Switch’in yeri iki
kalıp yarımı kapandıktan sonra kalıp yarımlarına zarar vermeyecek şekilde
ayarlanır. Switch sayesinde kalıp yarımlarının hareketi durur, fakat o an
uygulanan basınç aynı kalır. Basıncın aynı kalmasının amacı ürünün uygun
şekilde oluşabilmesidir. Termoset plastik malzemelerin şekillendirilmesi
sıcaklık ve basınç altında olur.

¾ Termoset kalıplama presinin kalıplama hızını ve basıncını ayarlayınız.

• Termoset kalıplama presinin, kalıplama için gerekli olan hızı ve basıncı,
ürünün et kalınlığına göre ayarlanır.

¾ İtici ayarlarını yapınız.

• İtici mesafesi, hızı ve basıncı, kalıplanan ürünü kalıp boşluğundan
çıkartacak şekilde ayarlanmalıdır. İticinin parametre ayarlarının az olması
durumunda ürün kalıp boşluğundan dışarı çıkartılamaz, fazla olması
durumunda ise ürüne ve kalıba zarar verebilir.

7
 ¾ Ürünün pişirilme süresini ayarlayınız. (Ürünün oluşması için, kalıp boşluğunda
sıcaklık ve basınç altında kaldığı zaman)
• Pişirme süresi ürünün et kalınlığına ve boyutlarına göre değişir. Pişirilme
süresi için yaklaşık bir değer verilir. Kalıplanan ürün kontrol edilerek,
pişirme süresi kademeli olarak arttırılır ya da azaltılır.

¾ Gaz alma süresini ayarlayınız.

• Kalıp kapatıldıktan sonra, kalıp boşluğunda oluşan gazın dışarı atılması
gerekmektedir. Oluşan gaz kalıp boşluğundan dışarı atılmazsa, üründe
problemler meydana gelir. Bu yüzden kalıp kapandıktan bir süre sonra
kalıbın bir miktar açılıp gazın dışarı atılması gereklidir. Gaz dışarı atıldıktan
sonra kalıp tekrar otomatik olarak kapanarak ürünü pişirmeye başlar.
Kalıbın kapanıp, oluşan gazın dışarı atılması için tekrar açılıncaya kadar
geçen zamana gaz alma süresi denir. Gaz alma süresi kalıplanacak ürünün
boyutuna, şekline ve kullanılacak plastik hammaddenin cinsine göre değişir.

¾ Hammadde miktarını ayarlayınız.

• Kalıp boşluğuna konacak olan termoset plastik hammaddeyi hesaplayınız.
• Hesaplanmış olan hammadde miktarını, kalıp boşluğuna tartarak, bir ölçek
oluşturarak ya da tablet vb. şekilde ayarlayınız.
• Hammaddenin nemini alınız. Plastik hammaddenin nemini fırınlama işlemi
yaparak alabilirsiniz. Hammaddenin neminin alınması pişirme zamanını
azaltır. Pişirme zamanın kısalması birim zamanda üretilecek ürün sayısını
arttırır. Ürün sayısının artması birim başına düşecek maliyeti azaltacaktır.

8
UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ

Termoset kalıplama presine bağlanmış olan termoset sıkıştırma kalıbını, gerekli olan
parametre ayarlarını yaparak üretime hazır hale getiriniz.

9
 İşlem Basamakları
1. Makineyi açınız.
2. Isıtıcıları açınız.
3. Kalıp sıcaklık değerlerini ¾
giriniz.
¾ Kullanılacak olan termoset plastik hammaddenin
4. Pres açılma mesafesini
ayarlayınız.
5. Pres kapanma mesafesini ¾
ayarlayınız.
6. Pres hız ve basıncını ¾ Kalıplama için gerekli olan presin hızını ve
ayarlayınız.
7. İtici ayarlarını yapınız.
8. Pişirme süresini
ayarlayınız.
9. Gaz alma süresini
ayarlayınız.
10. Hammadde miktarını
ayarlayınız.
Öneriler
¾ Çalışma ortamınızı hazırlayınız.
¾ İş önlüğünüzü giyiniz.
¾ İş ile ilgili güvenlik tedbirlerini alınız,.
¾ Isıtıcıların şalterlerini açmayı unutmayınız.
Kalıp sıcaklıklarını kullanılacak plastik
hammaddenin cinsine göre ayarlayınız.
sıcaklık değerlerine kataloglardan bakınız, yoksa
öğretmeninizden temin ediniz.
¾ Kalıp açılma mesafesini, ürünü kalıp boşluğundan
rahat çıkacak şekilde ayarlayınız.
Kalıp kapanma mesafesini, kalıp yarımlarına zarar
vermeyecek şekilde ayarlayınız.
basıncını, üretilecek olan ürünün et kalınlığına göre
ayarlayınız.
¾ İtici mesafesini, hızını ve basıncını, ürünü kalıptan
çıkartacak fakat, ürüne ve kalıba zarar vermeyecek
şekilde ayarlayınız.
¾ Pişirme süresinin, ürünün et kalınlığına ve
boyutlarına göre değiştiğini unutmayınız.
¾ Pişirilme süresi için yaklaşık bir değer vererek
başlayınız.
¾ Kalıplanan ürünü kontrol ederek, pişirme süresini
kademeli olarak arttırınız ya da azaltınız.
¾ Kalıp boşluğunda oluşan gazın dışarı atılmaması
durumunda ürünün hatalı üretileceğini unutmayınız.
¾ Gaz alma süresini, ürünün boyutuna, şekline ve
plastik hammaddenin cinsine göre ayarlayınız.
¾ Gaz alma süresini, kalıplanan ürünü kontrol ederek,
arttırarak ya da azaltarak en iyi şekilde ayarlayınız.
¾ Termoset Plastiklerle Üretim 1 modülünü
inceleyerek, kalıp boşluğuna konacak hammadde
miktarını hesaplayınız.
¾ Hesapladığınız hammadde miktarını tartarak, bir
ölçek oluşturarak veya tablet vb. şekilde
hazırlayınız.
¾ Hammaddeyi fırınlama işlemine tabi tutarak nemini
almanızın, pişirme süresini azaltacağını
unutmayınız.
10
PERFORMANS DEĞERLENDİRME

Öğrenme faaliyetinde kazandığınız becerileri aşağıdaki tablo doğrultusunda ölçünüz.

PERFORMANS DEĞERLENDİRME Evet Hayır

1 Çalışma ortamınızı hazırladınız mı?
2 Makineyi açtınız mı?
3 Isıtıcıları açtınız mı?
4 Kalıp sıcaklık değerlerini girdiniz mi?
5 Pres açılma mesafesini ayarladınız mı?
6 Pres kapanma mesafesini ayarladınız mı?
7 Pres hızını ve basıncını ayarladınız mı?
8 İtici ayarlarını yaptınız mı?
9 Pişirme süresini ayarladınız mı?
10 Gaz alma süresini ayarladınız mı?
11 Hammadde miktarını ayarladınız mı?
12 Teknolojik kurallara uygun bir çalışma gerçekleştirdiniz
mi?
13 Süreyi iyi kullandınız mı? (5 saat)

Faaliyet değerlendirmeniz sonucunda “Hayır” seçeneğini işaretlediğiniz işlemleri

tekrar ediniz. Tüm işlemleri başarıyla tamamladıysanız bir sonraki faaliyete geçiniz.

11
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıda verilen sorularda doğru olan şıkkı işaretleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi sıkıştırma kalıbının elemanlarından birisi değildir?

A) Dişi kalıp
B) Dalıcı
C) İtici pim
D) Plastik hammadde

2. Dalıcı zımbanın bağlandığı ve desteklendiği kalıp elemanına ne ad verilir?

A) Erkek kalıp plakası
B) Dişi kalıp plakası
C) Erkek kalıp
D) Dişi kalıp

3. Kalıplanan parçanın, kalıp içerisinden çıkartılmasında kullanılan kalıp elemanına ne ad

verilir?
A) Dişi kalıp
B) İtici pim
C) Dalıcı
D) Dişi kalıp plakası

4. Ürünün dış kısmına biçim veren kalıp elemanına ne ad verilir?

A) Dalıcı zımba
B) Erkek kalıp plakası
C) Dişi kalıp
D) Dişi kalıp plakası

5. Ürünün iç kısmına biçim veren kalıp elemanına ne ad verilir?

A) Dalıcı zımba
B) Erkek kalıp plakası
C) Dişi kalıp
D) Dişi kalıp plakası

6. Kalıp boşluğundaki pürüzlerin ürüne yansımaması için, yapılan işleme ne ad verilir?

A) Sertleştirme
B) Parlatma
C) Üretim
D) Kalıplama

12
7. Aşağıdakilerden hangisi, sıkıştırma kalıp tasarımında göz önünde bulundurulması
gereken hususlardan birisi değildir?
A) Kalıbı oluşturan dalıcı zımba ve dişi kalıp iyi desteklenmeli ve mümkünse destek
plakaları sertleştirilmelidir.
B) Çalışma konumunu değiştirecek kadar boşluğu bulunan itici pimler iyi
yataklanmalıdır.
C) Birbirini tamamlayan iki kalıp yarımı arasındaki alıştırma boşluğu, plastik
maddenin taşmasına engel olabilecek büyüklükte olmalıdır.
D) İki kalıp yarımındaki kalıp elemanlarının sayıları birbirine eşit olmalı ya da çok
yakın olmalıdır.

8. Aşağıdakilerden hangisi, iyi parlatılmamış kalıp boşluğundan dolayı meydana gelmez?

A) Kalıp boşluğundaki pürüzler, ürün yüzeyine yansır
B) Kesici alet izleri ürüne yansır
C) Kalıp sıcaklıkları istenilen değere gelemediğinden, ürün yüzeyleri bozuk çıkar
D) Ürünün kalıp boşluğundan çıkması zorlaşır

9. Aşağıdakilerden hangisi, termoset kalıplama preslerinin parametre ayarları yapılırken

dikkat edilecek unsurlardan birisi değildir?
A) Plastik malzemenin cinsi
B) Ürünün nerede kullanılacağı
C) Üretilecek parçanın boyutları
D) Kalıbın boyutları

10. Ürünün oluşması için, kalıp boşluğunda sıcaklık ve basınç altında kaldığı zamana ne
denir?
A) Pişirme süresi
B) Gaz alma süresi
C) Kullanma süresi
D) Bekleme süresi

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı modül sonunda yer alan cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap
sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz.

Ölçme sorularındaki yanlış cevaplarınızı tekrar ederek, araştırarak ya da

öğretmeninizden yardım alarak tamamlayınız.

13
 ÖĞRENME FAALİYETİ–2

ÖĞRENME FAALİYETİ–2
AMAÇ

Gerekli ortam sağlandığında termoset plastik kalıplama makinesinde istenilen

özellikte ürün elde edebileceksiniz

ARAŞTIRMA
Çevrenizde bulunan plastik işleme fabrikalarını ziyaret ederek;

¾ Termoset kalıplama preslerini devreye alırken yapılması gereken işlem

basamaklarını araştırınız.

2. TERMOSET KALIPLAMA
MAKİNELERİNİ DEVREYE ALMAK
2.1. Termoset Kalıplama Makinelerinde Üretim

¾ Makinenin ana şalterini açınız.

14
¾ Isıtıcıları açınız ve makinenin istenilen sıcaklığa gelmesini bekleyiniz.

¾ Makinenin pres yukarı butonuna basıp, pres mengenesini yukarı çıkartarak

kalıbın açılmasını sağlayınız.

15
¾ Daha önceden hesaplanmış olan plastik madde miktarını tartarak ya da tablet
halinde ayarlayınız.

¾ Gerekiyorsa kalıp yarımlarına, ürünün rahat çıkması için kalıp ayırıcı sprey
sıkınız.

¾ Ayarlanmış olan plastik hammaddeyi kalıp boşluğuna koyunuz.

16
¾ Presin butonuna basarak kalıbı kapatınız.

¾ Gaz alma süresi dolduktan sonra kalıbın otomatik olarak 2 cm kadar açılmasını
sağlayarak gazın dışarı atılıp atılmadığını kontrol ediniz.

17
¾ Pişirme süresi bitiminde kalıbın otomatik olarak açılmasını ve iticiler sayesinde
ürünün dışarı çıkartılmasını sağlayınız.

¾ Ürünü kalıptan dışarı alınız.

¾ Üründeki çapakları temizleyiniz.

18
 ¾ Ürün kontrolü yapınız.
¾ Kalıp yarımlarını hava tabancası ile pislik kalmayacak şekilde temizleyiniz.

¾ Üretim formu düzenleyiniz.

2.2. Termoset Transfer Kalıpları

2.2.1. Transfer (Aktarma) Presleri

Transfer (aktarma) kalıplamada, sıkıştırma kalıplama metodunda olduğu gibi her iki
kalıp yarımı aynı anda sıkıştırılır.

Kalıplanacak plastik madde yükleme odasına (hammaddenin konduğu yer) doldurulur

ve akışkan hale gelen plastik maddeye dalıcı piston tarafından basınç uygulanır. Basınç
altındaki akışkan plastik; yolluk, dağıtıcı ve giriş kanalları yardımıyla kalıplama boşluğuna
aktarılır.

Transfer preslerinde dalıcı piston (zımba), pres üst plakasına monte edilmiştir. Dalıcı
zımba hareketini pres üst plakasına tespit edilmiş silindir ve piston sisteminden alır. Bu tip
preslere, üsten transfer veya aktarma presleri de denir.

Eğer hareket iletimi pres alt plakasına tespit edilmiş silindir ve sisteminden alıyorsa,
bu tip preslere de alttan transfer veya aktarma presleri denir.
Yatay konumda çalışan transfer presleri de vardır. Transfer presleri genellikle hidrolik
sistemle çalışır. Ancak pnömatik sistemli, pnömatik – hidrolik sistemli, mekanik veya vidalı
hareket sistemli olarak da yapılırlar.
Transfer preslerinde en önemli yardımcı aygıtlardan biri ısıtıcı sistemler, diğeri ise
itici mekanizmalarıdır. Bunlardan başka ön ısıtıcılar, ön biçimlendiriciler, çapak alıcılar,
sertleştirme fırını ve hava emme sistemi gibi yardımcı aygıtlarda bulunmaktadır. Resim
2.1’de hidrolik sistemli transfer presi gösterilmiştir. Bu presin ana kısımları aşağıda kısaca
açıklanmıştır.

19
 Resim 2.1: Hidrolik sistemli transfer presi

¾ Isıtıcı Sistemler

Termoset plastiklerin transfer presleriyle biçimlendirilmesinde ısıtma sistemi, basınç

ve zaman ayarlayıcıların bulunması gerekmektedir.

Bu preslerde genellikle üç değişik kalıp ısıtma sistemi kullanılır. Bunlar;

ƒ 170 oC’ ye kadar ısıtma kapasitesi bulunan sıcak buharlı ısıtıcılardır. Buharlı
ısıtıcılarla yapılan kalıplama işleminde sıcaklık kontrolü kolaydır.
ƒ Isıtıcı sistemin kalıp yarımları içerisine yerleştirilmesi gereken kalıplama
işlemlerinde, elektrikli ısıtıcılar kullanılır. Elektrikli ısıtıcı sistem genellikle
buharlı sistemden daha temiz ve uygulama alanı daha fazladır.
ƒ Diğer ısıtıcı sistem ise sıcak yağ devreli ısıtıcılardır. Genellikle soğutmalı
kalıplarda yağ devreli ısıtıcılar kullanılır.

20
 ¾ İtici Mekanizmalar

Transfer kalıplama preslerinde ikinci önemli aygıt, itici mekanizmasıdır. İtici

mekanizmalar, presle beraber mekanik, hidrolik veya pnömatik olarak çalışırlar. Ancak
bunlar içerisinde çoğunlukla hızı ve itici gücü ayarlanabilen hidrolik sistemli itici
mekanizmalar kullanılmaktadır.

¾ Ön Isıtıcılar

Transfer kalıplama işleminin gerçekleştirilmesi için ön ısıtıcıların prese yakın yerde

bulundurulması gerekmektedir. Bunlardan en çok kullanılanı, dielektrik sıvılı ön ısıtıcılardır.
Diğer bir ön ısıtıcılı sistem de, sıcak havalı olanıdır.

¾ Ön Biçimlendiriciler

Seri üretimi yapılacak transfer kalıplama işleminde boyutları ve ağırlığı bilinen parça,
ön biçimlendirmeye tabi tutulur. Ön biçimlendirilme, transfer kalıplama işlemi için yükleme
odasına konacak olan hammaddenin sıkıştırma preslerinde şekillendirilmesidir.

¾ Çapak Alıcılar

Transfer kalıplamayla üretilen parçaların çapakları, döner tamburlar içersindeki

kırıcılar yardımıyla alınır. Bu çapak alıcı tamburlar da transfer presine yakın olması ve
kalıptan çıkan parçanın da istenildiğinde tambur içerisine atılabilmesi gerekmektedir.

¾ Sertleştirme Fırını

Termoset plastiklerden kalıplanan parçalar dış görünüşlerini iyileştirmek amacıyla

birkaç saat belirli sıcaklıkta sertleştirilir veya pişirilir. Bazen de çekme payı miktarının en
aza indirilmesi işlemi, bu sertleştirme süresince sağlanır. Bu amaçla kullanılan fırınlara,
sertleştirme fırınları denir.

¾ Hava Emme Sistemi

Hava emme sistemi genellikle transfer kalıplama işleminde kalıplama boşluğu

içerisindeki havayı boşaltmak amacıyla uygulanır. Böylece kalıplanacak parça içerisindeki
hava boşlukları önlenmiş olur.

21
2.2.2. Transfer Kalıp Elemanları Ve Çalışma Prensibi

¾ Transfer Kalıp Elemanları

Resim 2.2’de bir transfer kalıbı ve elemanları gösterilmiştir.

Resim 2.2: Transfer kalıbı ve elemanları

¾ Üst Plaka: Kalıp üst yarımının kalıp presine bağlanmasını ve kalıp elemanlarının
desteklenmesini sağlayan kalıp elemanıdır.
¾ Dalıcı Plaka: Dalıcının bağlandığı ve desteklendiği kalıp elemanıdır.
¾ Destek: Üst kalıp yarımının, alt kalıp yarımına gireceği hareket alanını belirleyen
kalıp elemanıdır.

22
 ¾ Yükleme Odası: Plastik hammaddenin içerisine konduğu kalıp elemanıdır.
¾ Erkek Kalıp Plakası: Erkek kalıbın ve yolluk burcunun bağlandığı ve
desteklendiği kalıp elemanıdır.
¾ Erkek Kalıp: Kalıplanacak parçanın iç kısmına şekil veren kalıp elemanıdır.
¾ Dişi Kalıp: Kalıplanacak parçanın dış kısmına şekil veren kalıp elemanıdır.
¾ Yolluk Burcu: Yükleme odasındaki plastik malzemenin dağıtıcı kanala
aktarılmasını sağlayan kalıp elemanıdır.
¾ Maça Pimi: Üretilen parça üzerindeki girintilere şeklini veren kalıp elemanıdır.
¾ Dişi Kalıp Plakası: Dişi kalıbın, maça pimlerinin ve iticilerin bağlandığı ve
desteklendiği kalıp elemanıdır.
¾ İtici Pim: Kalıplanan parçanın, kalıp içerisinden çıkartılmasında kullanılan kalıp
elemanıdır.
¾ Destek Plakası: alt kalıp yarımının ve itici pimlerin desteklenmesinde kullanılan
kalıp elemanıdır.
Resim 2.2’de gösterilen yolluk, dağıtıcı kanal ve giriş kanalları transfer kalıbının bir
elemanı değildir. Bunlar plastik malzemenin kalıp boşluğuna ulaşması için parça üzerinde
açılmış olan kanallardır. Ayrıca artık çekme kanalı ve kalıp açılma çizgisi de (K.A.Ç) kalıp
elemanı değildir.

¾ Transfer Kalıplarının Çalışma Prensibi

Termoset plastiklerin kalıplanmasının bir başka metodu da transfer kalıplamadır.

Hammadde, sıkıştırma kalıplama metodun da olduğu gibi kalıp çukuruna konmaz. Yükleme
odasında ısıtılır ve kapalı kalıp içinde akıcı hale gelerek dalıcının ya da hidrolik silindirin
basıncı ile kalıp içine aktarılır. Akışkan haline gelen hammadde, kalıp çukuruna veya kalıp
çukurlarına yolluk, dağıtıcı kanal ve giriş kanallarıyla aktarılır. Kalıp boşluğuna dolan plastik
madde pişirilinceye (sertleşme) kadar basınç uygulanır.

Termoset plastiklerin, transfer kalıplama metoduyla kalıplanmasının avantajları

aşağıda açıklanmıştır.
ƒ Transfer kalıplama devresi, sıkıştırma kalıplamaya göre daha kısadır.
ƒ Çok yakın toleranslarda kalıplama yapılabilir.
ƒ İnce cidarlı (et kalınlığı) parçalar kalıplanabilir.
ƒ Maça pimi daha az zorlanır.
ƒ Plastik malzeme, kalıbın içine yerleştirilen parçaların etrafını daha iyi
sarar.

Transfer kalıbı, yükleme odalı ve dalma pistonlu olmak üzere ikiye ayrılır.

23
 ¾ Yükleme Odalı Transfer Kalıbı

Resim 2.3’de ön biçimlendirilmiş hammadde yüklü kalıbın açık konumu

gösterilmiştir.

Resim 2.3: Ön biçimlendirilmiş hammadde yüklü kalıbın açık konumu

Plastik hammadde, sıcak kalıp tarafından ısıtılır ve dalıcının basıncı da buna eklenince
akıcı hale gelir. Dalıcı aşağıya indikçe, akıcı haldeki plastik malzeme yolluk, dağıtıcı kanal
ve giriş kanallarından geçerek kalıp boşluğuna aktarılır. Resim 2.4’te transfer kalıbının
kapalı durumu görülmektedir. Plastik malzeme, pişinceye kadar, basınç altında tutulur.
Yükleme odasının dip kısmında fazla plastik malzeme artığı kalır ve bu artığı yukarı
çekebilmek için dalıcının ucuna kırlangıç kuyruğu kanalı açılmıştır.

24
 Resim 2.4:Transfer kalıbının kapalı durumu

Parça piştikten sonra, resim 2.5’de görüldüğü gibi dalıcı yukarı doğru hareket ederek
kalıp açılır. Bu sırada yolluk, çapının en dar yerinden kırılır. Dalıcının artık çekme kanalı,
yükleme odasındaki artığı ve yolluk burcundaki artık malzemeyi dışarı doğru çeker. Pres
açılma hareketine devam eder. Dalıcı tablası durduğu zaman aşağı hareket başlar. Kalıbın
diğer kısmı ayırma çizgisinden itibaren hareketine devam eder.

25
 Resim 2.5:Transfer kalıbının dalıcısının dışarı çekilmesi

Kalıbın tasarımına göre, kalıplanan parça kalıbın dişi kısmında kalır. Presin hareketi
devam edince itici pimler parçayı dışarı iter. Resim 2.6’da kalıbın tam açılmış hali
görülmektedir. Artık malzeme, dalıcıdan yumuşak bir malzeme ile vurarak çıkartılır. İş
parçası, kalıptan, dağıtıcıdan ve giriş kısmından kırılarak çıkartılır. Geriye kalan artık
malzemeler bir daha kullanılamaz. Eğer gerekli ise parçanın kenarları temizlenir. Bütün fazla
malzemeler kalıp çukurundan, yükleme odasından ve dalıcıdan temizlenir. Kalıp tekrar
doldurulmak üzere ayırma çizgisine kadar kapatılır. Daha sonra resim 2.3’deki gibi yükleme
odası doldurulur ve yukarıda anlatılan işlem basamakları tekrar uygulanır.

26
 Resim 2. 6:Transfer kalıbının, kalıplama işleminden sonraki tam açık hali

Resim 2.7’de bir başka yükleme odalı transfer kalıbı gösterilmiştir. Bu tasarımda,
plastik malzeme yolluktan doğruca dişi kalıp içerisine akmaktadır. Dağıtıcı kanal ve giriş
kanalı kullanılmamıştır. Eğer plastik malzeme resimde görüldüğü gibi doğrudan dişi kalıba
aktarılacaksa, yolluğun küçük çapı şekilde gösterildiği gibi yapılmalıdır. Böylece resim
2.8’de görüldüğü gibi bir kırma noktası elde edilir ve yolluk üretilen parçanın yüzeyinden
parça kopartıp, parçanın estetikliğini bozmaz. Bu tip tasarımlarda yapılacak olan
kalıplamada işlem basamakları, dağıtıcı ve giriş kanalı olan transfer kalıplarıyla aynı sırayı
takip eder.
27
Resim 2.7:Dağıtıcı kanalı ve giriş kanalı olmayan transfer kalıbı

Resim 2.8: Yolluk şekli

28
 • Yükleme Odası Ve Dalıcının Yapılması

Yükleme odası ve dalıcının ikisi de aşınmaya karşı dayanıklı çeliklerden yapılır ve

sertleştirildikten sonra taşlanır. Yükleme odaları ve dalıcılar, kare, dikdörtgen ve yuvarlak
kesitli yapılırlar. Bu kesitin şekli aşağıdaki faktörlere göre seçilir.

ƒ Kalıplanacak parçanın şekline

ƒ Kalıp çukuru sayısına
ƒ Kalıp gövdesi içindeki mesafeye

Yuvarlak kesitli yükleme odası ve dalıcılar işleme kolaylığı bakımından tercih

edilirler. Yükleme odası ile dalıcı arasındaki tek taraflı boşluk 0.025mm – 0.075mm verilir.
Yükleme odasının alanı bütün kalıplama alanlarının (kalıp boşluğu–dağıtıcı–yolluk v.b)
toplamından % 20 - % 30 daha büyük yapılır.

Yükleme odasının hacmi, kalıp boşluklarının, dağıtıcı kanalların ve yolluğun toplam

hacimlerine 0.4–0.8 mm kalınlıkta bir artığı meydana getirecek kadar bir miktar eklenerek
yaklaşık olarak bulunur. Yükleme odasının hacmi, bulunan hacmin en az iki katı olarak
yapılır. Yükleme odasının derinliği, yükleme odasının hacminin dalıcı pistonun alanına
bölünmesi ile bulunur. Plastik malzemenin daha kolay akması için yolluk ve yükleme
odasının iç kısmının parlatılmış olması gerekir.

¾ Dalma Pistonlu Transfer Kalıbı

Dalma pistonlu transfer kalıbı, yükleme odalı transfer kalıbından farklıdır. Dalıcı
kalıbın kendi parçası değil, kalıplama presinin bir parçasıdır. Bu dalıcının kullanılmasıyla
yolluğa ihtiyaç kalmaz ve hedef alanının üstünde çok ince bir artık kalır. Böylece plastik
malzeme kaybı düşük olur.

Resim 2.9’da dalma pistonlu transfer kalıbı kapalı konumda, ön biçimlendirilmiş

plastik malzemeler hedef alanı içinde ve dalma pistonu aşağıya doğru hareket etmek üzere
gösterilmiştir. Ön biçimlendirilmiş hammaddenin, akışkan hale getirilerek dağıtıcı ve giriş
kanalından, kalıp boşluğuna aktarılması kalıbın ısıtılması ve basıncın uygulanması ile
gerçekleşir.

Dalma pistonlu transfer kalıplarına hammadde iki şekilde doldurulur.

• Isıtılan ön biçimlendirilmiş hammadde hedef alanına konur. Kalıp kapandığı
zaman, ön biçimlendirilmiş hammadde iletme silindirinin içerisinde yığılmış
olur. Sonra kalıp tam kapanır ve dalıcı aşağıya doğru kendi kursunu
tamamlamak üzere hareket eder.
• Kalıp kapatılır ve ön biçimlendirilmiş hammadde kapalı kalıbın iletme
silindirinin üstündeki açık kısmından doldurulur. Sonra dalıcı hareket eder
ve hammaddeyi kalıba doğru iter.

29
Resim 2.10: Ön biçimlendirilmiş plastik malzeme yüklü, dalma pistonlu transfer kalıbının
kapalı konumu

30
UYGULAMA
UYGULAMAFAALİYETİ
FAALİYETİ

Termoset kalıplama presine bir kalıp bağlanarak, parametre ayarları yapılmıştır. Presin
çevrimini başlatmak için makineyi devreye alınız.

31
 İşlem Basamakları
1. Makinenin ana şalterini açınız.
2. Isıtıcıları açınız ve makinenin
istenilen sıcaklığa ulaşmasını
bekleyiniz.
Öneriler
¾ Çalışma ortamınızı hazırlayınız.
¾ İş önlüğünüzü giyiniz.
¾ İş ile ilgili güvenlik tedbirlerini alınız.
¾ İlk önce atölyenin ana şalterini daha
sonra makinenin şalterini açınız.
¾ Kontrol ünitesinden ısıtıcıları açınız.
¾ Parametre ayarlarından hammaddenin
işleme sıcaklığına göre verilmiş olan
sıcaklık değerlerine ulaşmasını bekleyiniz.
¾ Uygun sıcaklığa ulaşılmadan çevrime
geçerseniz plastik hammadde akışkan hale
gelmeyeceği için makineye zarar
verebilirsiniz.
32
3. Makinenin pres yukarı butonuna ¾ Butona iki elinizle basarak, elinizin
basıp, pres mengenesini yukarı makinenin ve kalıbın hareketli
hareket ettirerek kalıbın açılmasını kısımlarından uzak tutunuz.
sağlayınız.

4. Daha önceden hesaplanmış olan ¾ Kalıp boşluğuna koyacağınız hammadde

plastik madde miktarını tartarak ya miktarının hesaplanmış olan miktarda
da tablet halinde ayarlayınız. olmasına dikkat ediniz.
¾ Hammadde miktarının eksik olması
durumunda ürün oluşmaz, fazla olması
durumunda da çapak oluşur. Termoset
plastiklerin geri dönüşümü olmadığından,
üretilen üründe artık malzemenin fazla
olmasının birim maliyeti arttıracağını
unutmayınız.

5. Gerekiyorsa kalıp yarımlarına, ¾ Ürünün kalıptan çıkmasında zorlanma

ürünün rahat çıkması için kalıp meydana geliyorsa, kalıp ayırıcı spreyi
ayırıcı sprey sıkınız. kalıp yarımlarına sıkmayı unutmayınız,
yoksa öğretmeninizden isteyiniz.

6. Ayarlanmış olan plastik ¾ Plastik hammaddeyi kalıp boşluğuna

hammaddeyi kalıp boşluğuna düzgün, boşluğun dışına gelmeyecek
koyunuz. şekilde koyunuz.
¾ Hammadde miktarının daha önceden
hesaplanmış olan gramajda olduğunu
kontrol ediniz.

33
7. Presin butonuna basarak kalıbı ¾ Pres butonuna basmadan önce çalışma
kapatınız. ortamınızı kontrol ediniz.
¾ Ellerinizi hareketli kısımlardan koruyunuz.

8. Gaz alma süresi dolduktan sonra ¾ Gaz alma işleminin yapıldığından emin
kalıbın otomatik olarak 2 cm kadar olunuz.
açılmasını sağlayarak gazın dışarı
¾ Kalıplama işlemi sırasında oluşan gaz
atılıp atılmadığını kontrol ediniz.
dışarı atılmaz ise ürünün istenilen
toleranslarda olmayacağını unutmayınız.

9. Pişirme süresi bitiminde kalıbın ¾ İticilerin ürünü, zarar vermeden kalıptan

otomatik olarak açılmasını ve
ürünün iticiler sayesinde dışarı
çıkartılmasını sağlayınız.
dışarı çıkartıp çıkartmadığını kontrol
ediniz.
¾ İticilerin rahat çalışıp çalışmadığını kontrol
ediniz.
¾ İtici vurma mesafesinin kalıba zarar verip
vermediğini kontrol ediniz.
¾ Ürün, kalıbın üst yarımında kalırsa, ürünü
çıkartmak ve kalıba zarar vermemek için
yumuşak bir malzeme kullanınız.
34
10. Ürünü kalıptan dışarı alınız. ¾ Ürünü kalıptan çıkartırken zarar
vermemeye özen gösteriniz.

11. Üründeki çapakları temizleyiniz. ¾ Çapakları temizleme işlemi için mutlaka

eldiven kullanınız.
¾ Çapakları temizlerken ürüne zarar
vermemeye özen gösteriniz.
¾ Çapaklar keskindir ve yaralanmalara sebep
olabileceğinden, yere dökülen çapak
kalıntılarını temizleyiniz.

35
12. Ürün kontrolü yapınız. ¾ Çevrim sonrasında üretilen ürünlerin
kontrolünü yapmanın hatalı üretimi
engelleyeceğini unutmayınız.
¾ Kontrolü yapılmamış ve hatalı üretilen
parçaların tüketiciden geri dönmesinin
firmanın itibarını azaltacağını unutmayınız.

13. Kalıp yarımlarını hava tabancası ¾ Kalıp boşluğunda kalan fazlalık

ile pislik kalmayacak şekilde malzemeler, bir sonraki çevrimde ürünün
temizleyiniz. oluşmasına engel olur. Bu yüzden her
çevrimden önce kalıp boşluğunu iyice
temizlemeyi unutmayınız.

14. Üretim formu düzenleyiniz. ¾ Ürünün standartlara uygun olup

olmadığını, üretim sırasında meydana
gelen problemleri, ürün baskı adedi vb
işlemleri bir form düzenleyerek, sizden
sonra çalışacak olanı bilgilendirmek ve
istatistik tutmak üzere hazırlayınız.

36
PERFORMANS DEĞERLENDİRME

Öğrenme faaliyetinde kazandığınız becerileri aşağıdaki tablo doğrultusunda ölçünüz.

PERFORMANS DEĞERLENDİRME Evet Hayır

1 Çalışma ortamını hazırladınız mı?
2 Makinenin ana şalterini açtınız mı?.
3 Isıtıcıları açıp, makinenin istenilen sıcaklığa ulaşmasını
beklediniz mi?
4 Makinenin pres yukarı butonuna basıp, pres mengenesini
yukarı hareket ettirerek kalıbın açılmasını sağladınız mı?
5 Daha önceden hesaplanmış olan plastik madde miktarını
tartarak ya da tablet halinde ayarladınız mı?
6 Ürünün rahat çıkması için kalıp ayırıcı sprey sıktınız mı?
7 Ayarlanmış olan plastik hammaddeyi kalıp boşluğuna
koydunuz mu?
8 Presin butonuna basarak kalıbı kapattınız mı?
9 Gaz alma süresi dolduktan sonra kalıbın otomatik olarak 2
cm kadar açılmasını sağlayarak gazın dışarı atılıp
atılmadığını kontrol ettiniz mi?
10 Ürünü kalıptan dışarı aldınız mı?
11 Üründeki çapakları temizlediniz mi?
12 Ürün kontrolü yaptınız mı?
14 Kalıp yarımlarını hava tabancası ile pislik kalmayacak
şekilde temizlediniz mi?
15 Üretim formu düzenlediniz mi?
16 Teknolojik kurallara uygun bir çalışma gerçekleştirdiniz
mi?
17 Süreyi iyi kullandınız mı? (8 saat)

Faaliyet değerlendirmeniz sonucunda “Hayır” seçeneğini işaretlediğiniz işlemleri

tekrar ediniz. Tüm işlemleri başarıyla tamamladıysanız bir sonraki faaliyete geçiniz.

37
ÖLÇME
ÖLÇMEVE
VEDEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME

Aşağıda verilen sorularda doğru olan şıkkı işaretleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi kalıp yarımlarından ürünün rahat çıkması için yapılan
işlemdir?
A) Hammaddenin tartılması
B) Sprey sıkılması
C) Kalıp boşluğuna tam ölçüsünde hammadde konması
D) Sıcaklığın azaltılması

2. Termoset transfer kalıplarıyla üretim yapılan makinelere ne ad verilir?

A) Transfer enjeksiyon presleri
B) Transfer şişirme presleri
C) Transfer presleri
D) Transfer ekstrüzyon presleri

3. Aşağıdakilerden hangisi transfer preslerinin yardımcı aygıtlarından birisi değildir?

A) Ön ısıtıcılar
B) Sertleştirme fırınları
C) İtici mekanizmalar
D) Yükleme odası

4. Aşağıdakilerden hangisi transfer preslerinin ana kısımlarından birisi değildir?

A) Hidrolik yağ
B) Kalıp sıkma silindiri
C) Hidrolik yağ deposu
D) Kılavuz sütunu

5. Aşağıdakilerden hangisi transfer preslerinde kullanılan kalıp ısıtma sistemlerinden

birisi değildir?
A) Sıcak buharlı ısıtıcılar
B) Elektrikli ısıtıcılar
C) Mekanik ısıtıcılar
D) Sıcak yağ devreli ısıtıcılar

6. Transfer kalıplama işlemi için yükleme odasına konulacak olan hammaddenin

sıkıştırma preslerinde şekillendirilmesi işlemine ne ad verilir?
A) Isıtma
B) Ön biçimlendirme
C) Kalıplama
D) Presleme

38
7. Transfer preslerindeki yardımcı aygıtlardan hava emme sistemi hangi amaç için
kullanılır?
A) Kalıp boşluğundaki havayı emmek
B) Kalıptaki havayı emmek
C) Ortamdaki havayı emmek
D) Yükleme odasındaki havayı emmek

8. Aşağıdakilerden hangisi transfer kalıp elemanlarından birisi değildir?

A) Erkek kalıp
B) Dişi kalıp
C) İtici
D) Yolluk

9. Aşağıdakilerden hangisi kalıplanacak parçanın dış kısmına şekil veren kalıp

elemanıdır?
A) Dişi kalıp
B) Erkek kalıp
C) Yükleme odası
D) Dalıcı

10. Aşağıdakilerden hangisi kalıplanacak parçanın iç kısmına şekil veren kalıp elemanıdır?
A) Dişi kalıp
B) Erkek kalıp
C) Yükleme odası
D) Dalıcı

11. Aşağıdakilerden hangisi transfer kalıplarının çeşitlerinden birisidir?

A) Sıkıştırma pistonlu transfer kalıbı
B) Aktarma transfer kalıbı
C) Dalma pistonlu transfer kalıbı
D) Hidrolik transfer kalıbı

12. Yükleme odasının dip kısmında kalan plastik malzemeyi, yukarı çekebilmek için
dalıcının ucuna açılmış olan kanala ne ad verilir?
A) Dağıtıcı kanal
B) Giriş kanalı
C) Yolluk
D) Artık çekme kanalı

13. Yükleme odasının alanı bütün kalıplama alanlarının toplamından ne kadar büyük
yapılmalıdır?
A) % 5 - %10
B) % 10 - % 15
C) % 10 - % 20
D) % 20 - % 30

39
14. Dalıcı, kalıplama presinin bir parçası ise bu tip transfer kalıplarına ne ad verilir?
A) Yükleme odalı transfer kalıbı
B) Dalma pistonlu transfer kalıbı
C) Artık malzemeli transfer kalıbı
D) Termoset transfer kalıbı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek

kendinizi değerlendiriniz.

Ölçme sorularındaki yanlış cevaplarınızı tekrar ederek, araştırarak ya da

öğretmeninizden yardım alarak tamamlayınız.

40
 MODÜL DEĞERLENDİRME

MODÜL DEĞERLENDİRME
UYGULAMALI ÖLÇME ARAÇLARI
(PERFORMANS TESTLERİ)

Termoset kalıplama presine bağlanmış olan termoset plastik kalıbında üretim

yapabilmek için, gerekli olan ayarları yaparak termoset kalıplama presini devreye alınız.

41
PERFORMANS DEĞERLENDİRME

Modülde kazandığınız becerileri aşağıdaki tablo doğrultusunda ölçünüz.

PERFORMANS DEĞERLENDİRME Evet Hayır

1 Çalışma ortamınızı hazırladınız mı?
2 Makineyi açtınız mı?
3 Isıtıcıları açtınız mı?
4 Kalıp sıcaklık değerlerini girdiniz mi?
5 Pres açılma mesafesini ayarladınız mı?
6 Pres kapanma mesafesini ayarladınız mı?
7 Pres hızını ve basıncını ayarladınız mı?
8 İtici ayarlarını yaptınız mı?
9 Pişirme süresini ayarladınız mı?
10 Gaz alma süresini ayarladınız mı?
11 Hammadde miktarını ayarladınız mı?
12 Makinenin istenilen sıcaklığa ulaşmasını beklediniz mi?
13 Makinenin pres yukarı butonuna basıp, pres mengenesini yukarı
hareket ettirerek kalıbın açılmasını sağladınız mı?
14 Daha önceden hesaplanmış olan plastik madde miktarını tartarak
ya da tablet halinde ayarladınız mı?
15 Ürünün rahat çıkması için kalıp ayırıcı sprey sıktınız mı?
16 Ayarlanmış olan plastik hammaddeyi kalıp boşluğuna koydunuz
mu?
17 Presin butonuna basarak kalıbı kapattınız mı?
18 Gaz alma süresi dolduktan sonra kalıp otomatik olarak 2 cm
kadar açılmasını sağlayarak gazın dışarı atılıp atılmadığını
kontrol ettiniz mi?
19 Ürünü kalıptan dışarı aldınız mı?
20 Üründeki çapakları temizlediniz mi?
21 Ürün kontrolü yaptınız mı?
22 Kalıp yarımlarını hava tabancası ile pislik kalmayacak şekilde
temizlediniz mi?
23 Üretim formu düzenlediniz mi?
24 Teknolojik kurallara uygun bir çalışma gerçekleştirdiniz mi?
25 Süreyi iyi kullandınız mı? (7 saat)

Modül değerlendirmeniz sonucunda “Hayır” seçeneğini işaretlediğiniz işlemleri tekrar

ediniz. Tüm işlemleri başarıyla tamamladıysanız bir sonraki faaliyete geçiniz.

42
 CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ -1 CEVAP ANAHTARI

1 D
2 A
3 B
4 C
5 A
6 B
7 D
8 C
9 B
10 A

ÖĞRENME FAALİYETİ -2 CEVAP ANAHTARI

1 B 8 D
2 C 9 A
3 D 10 B
4 A 11 C
5 C 12 D
6 B 13 D
7 A 14 B

DEĞERLENDİRME

Modül ile ilgili eksiklikleriniz var ise ilgili faaliyetlere geri dönerek bu eksikliklerinizi
tamamlayınız.
Modülü başarı ile tamamladıysanız öğretmeninize danışarak bir sonraki modüle
geçebilirsiniz.

Değerli öğrencimiz Termoset Plastiklerle Üretim 2 modülünü bitirmiş durumdasınız.

Eğer bu modülü başarı ile tamamladıysanız burada elde ettiğiniz yeterlikleri bundan sonraki
modüllerde de sık sık kullanacağınızı unutmayınız. Bu konuların daha birçok kez karşınıza
çıkacağının farkında olarak burada kazandırılan yeterliklerinizi geliştirmek ve güncel
gelişmeleri takip etmek alanınızda yeterli bir yetişmiş eleman olmanızı sağlayacaktır.

43
 KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
¾ ERİŞKİN Yakup, İbrahim Uzun, Hacim Kalıpçılığı, Milli Eğitim Basımevi,
Ankara, 1982.
¾ AKBABA Abdülhalik, Plastik İşletmecisinin El Kitabı, Ankara, 1973.
¾ ERCİ Gıyasettin, Plastik Ve Metal Döküm Kalıpları, Ankara, 1972.
¾ SÖZER Nedim, Yazılmış, Yayınlanmamış Ders Notları, İzmir.
¾ MUTLU Erol, Görüşme Notları, JAPAR A.Ş. Üretim Müdürü, İzmir 2005.

44