Przedmiot CHEMIA

dla Studentów I roku kierunku lekarsko-dentystycznego

w roku akademickim 2021/2022 (semestr I)

Zajęcia odbywają się wg harmonogramu ustalonego przez Dziekanat

SEMINARIA i ĆWICZENIA

Tydzień 1: Własności roztworów

Ćwiczenia (przygotowanie: Skrypt do ćwiczeń: rozdział 15.1)
• Rozpuszczalność związków organicznych i nieorganicznych:
o pojęcie rozpuszczalności,
o czynniki wpływające na rozpuszczalność związków chemicznych.
• Sposoby wyrażania stężeń w medycynie. Przeliczanie stężeń:
o stężenia procentowe (, g = g/dl, mg = mg/dl, %o = g/l),
o stężenia molowe (mol/l, mmol/l, mol/l),
o ppm.

Laboratorium (przygotowanie: Skrypt do ćwiczeń: rozdziały 1 i 2)

• Wprowadzenie do ćwiczeń laboratoryjnych i przepisy BHP.
• Podstawowe czynności laboratoryjne.
• Reakcje w roztworach wodnych:
o strącanie i roztwarzanie osadów,
o reakcje barwne nieosadowe,
o reakcje z wydzieleniem produktu gazowego.

Tydzień 2: pH w medycynie
Ćwiczenia (przygotowanie: Skrypt do ćwiczeń: rozdział 15.2)
• Stopień i stała dysocjacji.
• Pojęcie pH.
• Skala kwasowości.
• Obliczanie pH mocnych i słabych elektrolitów.
• Znaczenie pH w medycynie.
• pH płynów ustrojowych.

Laboratorium (przygotowanie: Instrukcja: pH-metria)

• Wejściówka z obowiązującego materiału.
• pH-metria - badanie pH roztworów różnymi metodami:
o za pomocą papierków wskaźnikowych (pH płynów ustrojowych, napojów spożywczych,
roztworów stosowanych do higieny jamy ustnej),
o metodą potencjometryczną z użyciem pH-metru (pH roztworów elektrolitów
o różnych stężeniach).
• Neutralizacja nadkwaśnego soku żołądkowego lekami alkalizującymi.
• Badanie wpływu pH na rozpuszczalność związków biologicznie ważnych:
o wpływ pH na rozpuszczalność białek i wyznaczenie punktu izoelektrycznego żelatyny lub
kazeiny
o wpływ pH na rozpuszczalność moczanów i szczawianów
• Alkacymetryczne oznaczanie stężenia jonów wodorowych i wyznaczanie pH soku żołądkowego.
• Działanie substancji żrących na tkankę – pokaz.
Tydzień 3: Równowaga kwasowo-zasadowa
Ćwiczenia (przygotowanie: Skrypt do ćwiczeń: rozdział 15.3)
• Pojęcie roztworu buforowego.
o Mechanizm działania buforów.
o Rodzaje buforów.
o Obliczanie pH roztworów buforowych – równanie Hendersona-Hasselbalcha.
o Pojemność buforowa – jej znaczenie i obliczanie.
• Układy buforowe krwi i tkanek i ich działanie. Ogólnoustrojowa pojemność buforowa.
• Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej ustroju – ich rodzaje, przyczyny i rozpoznawanie.

Laboratorium (przygotowanie: Instrukcja: bufory)

• Sporządzanie buforu octanowego o określonym pH.
• Badanie wpływu mocnych elektrolitów i rozcieńczania na pH buforu.
• Wyznaczanie pojemności buforowej.
• Przygotowanie sprawozdania z uzyskanych wyników.

Tydzień 4: Równowaga wodno-elektrolitowa

KOLOKWIUM I – zadania

Seminarium (przygotowanie: Skrypt do wykładów: rozdział 1)

• Woda – jej własności i znaczenie w ustroju.
• Makro- i mikropierwiastki organizmu człowieka i ich znaczenie.
• Pierwiastki toksyczne i ich wpływ na organizm.
• Skład jonowy płynów ustrojowych.

Laboratorium (przygotowanie: Instrukcja: analiza jakościowa jonów)

• Ćwiczenie zaliczeniowe: analiza jakościowa jonów biologicznie i ekologicznie ważnych:
o wykrywanie anionów: Cl-, SO42-, PO43-, I-, (COO-)2, CO32-
o wykrywanie kationów: Ca2+, Mg2+, K+, NH4+, Sr2+, Ba2+
o reakcje analityczne kationów Fe2+ i Fe3+
• Kompleksowanie jonów metali na przykładzie działania EDTA – pokaz.

Tydzień 5: Biochemicznie ważne związki karbonylowe

Seminarium (przygotowanie: Skrypt do wykładów: rozdziały 3.2 i 3.3)
• Biochemicznie ważne aldehydy.
• Reakcje addycji do grupy karbonylowej.
• Reakcja kondensacji aldolowej na wybranych przykładach.
• Biochemiczne znaczenie reakcji kondensacji aldolowej.
• Biochemicznie ważne chinony (witamina K, ubichinon).

Laboratorium (przygotowanie: Skrypt do ćwiczeń: rozdział 4.2, Instrukcja: własności rozpuszczalników

organicznych)
• Wejściówka z obowiązującego materiału.
• Badanie własności redukujących aldehydów (próba Tollensa, próba Fehlinga).
• Reakcja haloformowa.
• Kondensacja aldolowa aldehydu octowego.
• Badanie własności fizycznych wybranych rozpuszczalników organicznych.
Tydzień 6: Cukrowce tkanek i płynów ustrojowych
Seminarium (przygotowanie: Skrypt do wykładów: rozdział 4)
• Podstawowe monosacharydy – ich budowa i znaczenie biologiczne.
• Izomeria monosacharydów.
• Pochodne monosacharydów o znaczeniu biologicznym (alkohole i kwasy cukrowe, deoksy-
monosacharydy, aminocukry, estry fosforanowe i siarczanowe, glikozydy).
• Kwas glukuronowy, glukuroniany i glukuronidy.
• Witamina C – budowa, własności.
• Biologicznie ważne disacharydy – budowa i znaczenie biologiczne.
• Polisacharydy – homo- i heteroglikany – budowa i znaczenie biologiczne.
• Glikoproteiny i proteoglikany.

Laboratorium (przygotowanie: Skrypt do ćwiczeń: rozdział 5; Instrukcja: cukry)

• Wejściówka z obowiązującego materiału i wzorów cukrów.
• Ćwiczenie zaliczeniowe: analiza jakościowa cukrów:
o wykrywanie cukrów – próba Molischa,
o odróżnianie sacharydów redukujących od nieredukujących (próba Fehlinga, próba
Benedicta),
o odróżnianie monosacharydów od disacharydów redukujących (próba Barfoeda),
o odróżnianie aldoz od ketoz (próba Seliwanowa),
o odróżnianie pentoz od heksoz (próba Biala),
o wykrywanie i odróżnianie polisacharydów.
• Hydroliza disacharydów.
• Badanie własności redukujących witaminy C – pokaz.

Tydzień 7: Biochemicznie ważne kwasy karboksylowe

KOLOKWIUM II – teoria z tygodni 1-6

Seminarium (przygotowanie: Skrypt do wykładów: rozdziały 3.4 – 3.7)

• Biochemicznie ważne kwasy mono-, di- i trikarboksylowe, hydroksykwasy i ketokwasy – ich budowa
i rola biologiczna.
• Ciała ketonowe – powstawanie i znaczenie w ustroju.
• Ważne reakcje związków acylowych – reakcje z alkoholami i aminami.
• Biochemiczne przykłady reakcji transferu acylowego i fosforylacji.
• Inne wybrane reakcje charakterystyczne pochodnych kwasów karboksylowych (dekarboksylacja,
utlenianie, redukcja, eliminacja wody).

Laboratorium (przygotowanie: Skrypt do ćwiczeń: rozdział 4.3)

• Wejściówka z obowiązującego materiału.
• Moc kwasów karboksylowych – reakcja z NaHCO3.
• Rozkład kwasu mlekowego.
• Wykrywanie kwasu mlekowego (reakcja Uffelmana).
• Utlenianie kwasu szczawiowego.
• Strącanie szczawianu wapnia.
• Odwadnianie kwasu cytrynowego.
• Reakcja acylowania na przykładzie syntezy aspiryny.
Tydzień 8: Organiczne związki azotu. Aminokwasy białkowe i niebiałkowe.
Seminarium (przygotowanie: Skrypt do wykładów: rozdział 7 i 8)
• Mocznik – budowa, powstawanie i znaczenie w ustroju.
• Amid kwasu nikotynowego.
• Amidy cykliczne.
• Zasady purynowe i pirymidynowe – budowa, znaczenie, izomeria.
• Kwas moczowy - budowa, powstawanie i znaczenie w ustroju.
• Alkaloidy – przykłady, własności i znaczenie biologiczne.
• Aminokwasy białkowe – budowa (podział wg Karlsona), reaktywność, formy jonowe, punkt
izoelektryczny, własności kwasowo-zasadowe.
• Aminokwasy egzo- i endogenne.
• Aminokwasy gluko-, keto- oraz gluko-ketogenne.
• Dekarboksylacja aminokwasów – aminy biogenne (podział, przykłady, budowa, znaczenie
biologiczne).
• Transaminacja – mechanizm, znaczenie. Aminokwasy niebiałkowe – podział, przykłady, budowa,
znaczenie biologiczne.

Laboratorium (przygotowanie: Skrypt do ćwiczeń: rozdziały 7 i 9; Instrukcja: kinetyka reakcji transaminacji)

• Wejściówka z obowiązującego materiału i wzorów aminokwasów białkowych.
• Badanie własności mocznika (deaminacja, synteza biuretu i próba biuretowa)
• Badanie własności kwasu moczowego (rozpuszczalność, własności redukujące)
• Reakcje analityczne grup funkcyjnych i bocznych aminokwasów:
o reakcja ninhydrynowa,
o reakcja deaminacji,
o wykrywanie aminokwasów aromatycznych – reakcja ksantoproteinowa,
o wykrywanie siarki,
o wykrywanie grupy tiolowej,
o wykrywanie tryptofanu.
• Kinetyka reakcji enzymatycznych na przykładzie reakcji transaminacji – pokaz.

Tydzień 9: Peptydy i białka. Koloidy.

Seminarium (przygotowanie: Skrypt do wykładów: rozdziały 9 i 10)
• Wiązanie peptydowe – mechanizm powstawania, geometria.
• Peptydy biologicznie ważne – struktura, znaczenie biologiczne.
• Białka proste i złożone.
• Rodzaje białek złożonych.
• Grupy prostetyczne.
• Struktura białek – I-, II-, III- i VI-rzędowa.
• Białka fibrylarne i globularne – różnice w budowie i własnościach, podział, przykłady.
• Budowa hemoglobiny, mioglobiny i kolagenu. Funkcje białek w organizmie.

Laboratorium (przygotowanie: Skrypt do ćwiczeń: rozdział 10, Instrukcja: koloidy, wykład: „Koloidy”)
• Wejściówka z obowiązującego materiału.
• Wykrywanie białek i peptydów – reakcja biuretowa.
• Własności fizykochemiczne białek - koagulacja białek przez wysalanie.
• Denaturacja białek czynnikami fizycznymi i chemicznymi.
• Preparatyka koloidu liofilowego i liofobowego.
• Badanie własności ochronnych koloidów liofilowych – pokaz.
• Dializa.
Tydzień 10: Lipidy i steroidy
Seminarium (przygotowanie: Skrypt do wykładów: rozdziały 5 i 6)
• Kwasy tłuszczowe nasycone i nienasycone – budowa, własności, występowanie.
• Katabolizm kwasów tłuszczowych nasyconych (beta-oksydacja).
• NNKT – występowanie, rola biologiczna. Rodziny kwasów omega 3, 6, 9.
• Eikozanoidy (prostaglandyny, prostacykliny, tromboksany i leukotrieny) – powstawanie, budowa i
rola biologiczna.
• Podział lipidów.
o Lipidy proste – triacyloglicerole i woski (budowa, rola biologiczna).
o Lipidy złożone – fosfolipidy (glicerofosfolipidy, sfingofosfolipidy) i glikolipidy – budowa,
występowanie i rola biologiczna.
• Steroidy jako pochodne steranu.
• Podział steroidów.
o Sterole.
o Cholesterol – budowa, znaczenie biologiczne.
o Kwasy żółciowe pierwotne i wtórne, sole żółciowe – budowa, powstawanie i rola
biologiczna.
o Hormony steroidowe.
• Witamina D.

Laboratorium (przygotowanie: Instrukcja – lipidy i steroidy)

• Wejściówka z obowiązującego materiału oraz wzorów kwasów tłuszczowych, lipidów i steroidów.
• Wykrywanie wiązań nienasyconych w kwasach tłuszczowych.
• Ekstrakcja lecytyn z żółtka jaja kurzego i badanie ich składu (wykrywanie kwasów tłuszczowych,
glicerolu, reszty fosforanowej i choliny).
• Wydzielanie wolnych kwasów tłuszczowych z mydła.
• Badanie emulgujących własności kwasów żółciowych.

Tydzień 11: Ślina jako podstawowy składnik ekosystemu jamy ustnej

KOLOKWIUM III – teoria z tygodni 7-10

Seminarium: Skład i rola chemicznych składników śliny (prelekcja)

Laboratorium (przygotowanie: Skrypt do ćwiczeń: rozdział 12)

• Wykrywanie białka w ślinie – reakcja biuretowa.
• Wykrywanie składników nieorganicznych w ślinie (jonów Cl -, Ca+2, SO4-2, PO4-3).
• Wykrywanie anionów rodankowych w ślinie (CNS-).

Tydzień 12: Podstawy analizy instrumentalnej

POPRAWA KOLOKWIÓW, ODRABIANIE ZALEGŁOŚCI

Laboratorium (przygotowanie: Instrukcja – analiza instrumentalna, Skrypt do ćwiczeń: rozdział 13.4)
• Wejściówka z materiału obowiązującego w tygodniach 11 (laboratorium + prelekcja) i 12.
• Spektrofotometryczne oznaczanie stężenia glukozy, białka i cholesterolu.
• Zastosowanie technik chromatograficznych do rozdziału związków niskocząsteczkowych i
makromolekuł:
o immunochromatograficzne wykrywanie ksenobiotyków w moczu
o rozdział aminokwasów lub barwników metodą TLC
 WYKŁADY – platforma e-learningowa SUM

Wykład 1:
Izomeria związków biologicznie ważnych
Wykład 2:
Wybrane związki węglowodorowe i siarkowe
Wykład 3:
Nukleozydy, nukleotydy i kwasy nukleinowe
Wykład 4:
Koloidy i ich własności. Białka jako koloidy
Wykład 5:
Wybrane zagadnienia z elektrochemii
Wykład 6:
Materiały wielkocząsteczkowe w stomatologii – polimery i amalgamaty
Wykład 7:
Materiały wielkocząsteczkowe w stomatologii – cementy i masy wyciskowe

Kod dostępu do platformy e-learningowej dostępny jest

w Sekretariacie Katedry