1• .

Maxkamadda fadhiga Maxkamaddu waxay ka bilaabataa garsoorayaasha soo

galaya qolka maxkamadda. Qof kasta oo jooga qolka maxkamadda waa inuu
istaagaa marka garsoorka uu galo qolka. Dhageysiga maxkamada ee rasmiga ahi
wuxuu bilaabmayaa marka garsoorka xirfadiisu uu yiraahdo - "Maxkamaddu
waxay ku jirtaa fadhiga." Intii lagu gudajirayo howlaha muhiimka ah, looma oggola
in lagu qoro muuqaalka ama dhawaaqyada. Haddii warbaahin ay joogaan, waxaa
loo oggol yahay inay filimaan ilaa inta garsoorka uu ku dhawaaqayo in
maxkamada ay fadhido. Garsooruhu wuxuu bilaabmaa isagoo soo bandhigaya
dhammaan ka qaybgalayaasha kala duwan ee maxkamada. Kadibna garsooruhu
wuxuu caddeeyn doonaa haddii qof kastaa uu ka fikiro in garsoorayaasha
midkood uu noqdo mid qayb ahaan (dhexdhexaad ah). Qofku ma noqon karo
garsoore kiiska haddii isaga ama iyadu leedahay nooc ka mid ah isku xirka mid
ama in ka badan ee kaqaybgalayaasha, sida xiriir la lahaansho ama saaxiibtinimo.
Garsoorka xirfadlaha ah wuxuu hayaa diiwaanka maxkamadda halkaas oo
dacwadaha la diiwaan geliyo. Qofka lagu eedeeyay (eedaysanaha) waa inuu
sheegaa magaciisa, cinwaankiisa, booska shaqada, xaaladda guurka iyo
macluumaadka ku saabsan dakhligiisa. Xeerka dacwad-ku-oogidda ayaa kor loogu
akhriyi doonaa garsoore xirfadle ah ama taliyaha dacwad-qaadid,

Kiisaska Dembiyada ee Garsoorka Xirfadaha Maxkamadaha ama qareenka

dacwad-qaadid. Dacwad-qaadaha ayaa markaas kadib la waydiiyaa haddii ama
isaga ama iyada ay qireen dambiga shakhsi ahaaneed ee khidmadda eedeynta.
2. Latalinta furitaanka dacwad-qaadidda - garsoore furan ee qareenka Hadalka
furitaanka, wakiilka Hay'adda Xeer-ilaalinta (qareenka xeer ilaalinta) waa inuu
bixiyaa bandhig kooban oo ku saabsan kiiska iyo caddaynta (caddayn) ee la soo
bandhigi doono. Qareenka dacwad-qaadaha wuxuu soo bandhigi karaa caddayn
xaqiiq ah oo horey u jirtay hadalka furitaanka, sida sawirrada, dokumentiyada
ama walxaha. Talo-bixinta dacwad-qaadidda waxaa looga baahan yahay inay
bixiso ujeedo ujeeddo ah. Ka dib markii la furo talada dacwad furitaanka,
qareenka difaaca ayaa laga yaabaa in uu yeesho bayaan kooban oo furan.
3. Eedaysanaha eedaysanaha La dacweeyaha (qofka lagu soo oogay) wuxuu soo
saarayaa bayaan haddii uu rabo. Sida sharcigu qabo, isagu ama iyadu ma laha
waajibaad sidan ah. Eedaysanaha waxaa lagu weydiistaa inuu runta sheego,
laakiin eedaysanuhu waa qofka keliya ee aan noqon karin
Kiisaska Dembiyada ee baarista iyo qalalaasaha maxkamadda iyo sidoo kale
warbixinno caafimaad oo sharaxaya dhaawacyada dhibbanaha iyo eedaysanaha.
.Kiisaska Dambiyada ee Maxkamada Garsoore ayaa weydiisan doona markhaatiga:
Ma xaqiijineysaa inaad runta oo idil u sheegi doonto iyo wax kasta oo runta ah oo
aanad diidi doonin wax macluumaad ah? Markhaatigu waa inuu ka jawaabaa:
«Waan ku dhaartaa sharaftayda.» Xisbigu wuxuu u yeeray marqaatiga (qareenka
dacwad-oogaha ama garyaqaanka difaaca) ayaa dabadeed bilaabi doona su'aalo.
Talada dhibanaha, garsoorayaasha iyo marqaatiyaal khibrad leh ayaa sidoo kale
waydiin kara marqaatiyaalka. Eedaysanaha looma oggola inuu su'aal ka weydiiyo
mid ka mid ah markhaatiyaasha. Qareenka difaaca waa inuu waydiiyaa su'aal
kasta isagoo ka wakiil ah eedaysanaha.
Kiisaska Dembiyada ee maxkamadda sharciga, isaga ama iyadu kuma qasban
tahay inay sidaas yeelaan. Eedaysanaha waxaa lagu weydiistaa inuu runta sheego,
laakiin eedaysanuhu waa qofka kaliya ee aan la ciqaabi karin si uu ugu been
sheego maxkamad. Inta badan eedeysanayaashu waxay sameyn doonaan qoraal.
Madaxa maxkamadda (garsooraha xirfadlaha ah) caadi ahaan waa kan ugu
horreeya ee su'aasha la weydiiyo eedaysanaha. Kadib markaa talada xeer
ilaalinta, qareenka difaaca, la taliyaha dhibanaha, marqaatiyaal kasta oo khabiir
ah iyo garsoorayaasha way waydiin karaan eedaysanaha. Xaaladaha qaarkood,
sharaxaad ka bixiyaha eedeysanuhu wuxuu u qaybsan yahay laba isaga ama iyada
oo marka hore siinaysa sharaxaad ku saabsan su'aasha dembiga. Su'aasha ah
xukunka waa la sugi karaa illaa dhammaan markhaatiyaal kale oo la xiriira
su'aasha dambiga lagu soo rogay sharaxaadooda.
4. Markhaati dhibbanaha iyo marqaatiyaalka Mararka ay dhibbanaha loo xilsaaray
taliyaha dhibbanaha, dhibbanaha ayaa markhaati ka hor keeni doona
eedaysanaha. Markhaatiyaal marqaati ah ka dib marka eedaysanuhu bixiyo
sharraxaadkiisa. Marqaatiyaalku waa inay sheegaan magacooda, taariikhda
dhalashada, cinwaanka iyo booska shaqada. Waa inay sidoo kale caddeeyaan inay
runta ku hadlaan. Marqaatiyadu waa inay istaagaan muddadaas. Garsooruhu
wuxuu weydiisan doonaa markhaatiga: Miyaad qireysaa?
5. Dib u eegista caddaynta kale (sawirrada, dokumantiyada, walxaha) Dhammaan
caddaynta in qareenka dacwad-oogaha iyo qareenka difaaca ay u maleynayaan
inay ku habboon yihiin go'aanka ay sameynayaan maxkamada waa in la soo
bandhigo lana eegaa inta lagu jiro habsocodka ugu muhiimsan. Caddaynta sida
sawirada, dukumiintiyada iyo walxaha waxa loo yaqaannaa caddayn dhab ah.
Cadaymaha dhabta ah waxay noqon doonaan sawiro laga soo qaaday goobtii
dembiga, falanqaynta DNA, falanqeyn ay samaysay Machadka Daawada Forensic,
diiwaangalinta taleefannada gacanta, warbixinnada booliiska ee sharxaya
baaritaanka iyo qalalaasaha iyo sidoo kale daaweyn
6. Baybalka khabiirada markhaatiga ah ayaa loo isticmaali doonaa kiisaska aan la
hubin in eedaysanuhu uu masuul ka yahay falkiisa ama ficilkiisa wakhtiga dembiga
iyo kiisaska khibradda xirfadeed ay tahay lagama maarmaanka u ah qiimeynta
xirfadeed ee dhibaatooyinka qaarkood. Marqaatiyaal khibrad leh ayaa joogi
doona inta lagu jiro dacwadaha oo dhan, waxayna sidoo kale waydiin karaan
eedaysanaha iyo markhaatiyaasha. Markhaatiyada khabiirku waxay marqaati ka
yihiin markhaatiyo kale oo markhaati ah oo dhammaan caddaynta dhabta ah ee la
soo bandhigay.
7. Hadal celinta qareenka dacwad oogista, qareenka difaaca iyo la taliyaha
dhibanaha Dacwada ugu muhiimsan waxay ku dhamaanaysaa kiiska kiiska
garsoorka xeer ilaalinta, qareenka difaaca iyo talada dhibbanaha, siday u kala
horreeyaan. Waxay sheegaan sida caddaynta loo fahmi karo, shuruucda
qaanuunada sharcigu bixinayo, iyo waxa natiijada ka soo baxda
Ilaa Kiisaska Dembiyada ee Maxkamadda kiisku waa inay ahaadaan ra'yigooda.
Talada dacwad-ku qaadiddu waxay soo gudbinaysaa bayaanka sheegashada ee ku
saabsan ciqaabta uu ku haboon yahay eedaysanaha haddii isaga ama iyada lagu
helo dembi. Haddii qareenka xeer-ilaalintu aamminsan yahay in caddayntu aysan
ku filnayn xukunka, waxay leedahay waajibaad ah in ay soo gudbiso hadal
caddayn ah oo ku saabsan saamaynta uu eedaysanaha la sii daayo (ma helin
dambiile). Qareenka difaaca, ee dhanka kale, wuxuu soo gudbin doonaa bayaan
qoraal ah oo ku saabsan saamaynta uu ku leeyahay eedaysanaha in la soo daayo
ama in eedaysanaha loola dhaqmo sida ugu macquulsan. Qoraalkiisa xiritaankiisa,
diiradda ugu weyn ee talada dhibbanaha wuxuu ku jiri doonaa dhibbanaha
codsiga magdhowga. Qareenka dacwad-oogaha, qareenka difaaca iyo la taliyaha
dhibanaha ayaa fursad u helaya dhawr eray oo ugu dambeeyay ka hor intaanay
madaxa maxkamaddu ku dhawaaqin in dacwadda la dhammeeyay iyo in
dacwadda loo gudbin doono xukunka.
8. Qoraal kama dambays ah oo eedaysanaha eedeysanaha La dacweeyaha wuxuu
xaq u leeyahay inuu sameeyo qoraal ka dib marka la soo bandhigo caddayn kasta.
Eedaysanaha ayaa sidoo kale laga yaabaa inuu dhoowrto kama dambeys ah
sababtoo ah maxkamad ayaa ku habboon (qoorshe)
Kiisaska Dembiyada ee Maxkamadda
9. Doodaha garsoorka Inta lagu jiro wadatashiga (doodaha), natiijada kiiska waxaa
loo go'aamiyaa sidoo kale sababaha natiijada. Kaliya garsoorayaashu waxay
joogaan inta lagu jiro kulankan, wadahadalkuna waa qarsoodi (qarsoodi). Heerka
caddaynta kiisaska dembiga ayaa ah in dhammaan shaki macquul ah oo macquul
ah uu noqon doono faa'iidada eedaysanaha / eedaysanaha. Si kale haddii loo
dhigo, kuma filna in garsoorayaasha ay aaminsan yihiin wax wax qabad ah.
Garsoorayaasha waa in ay si buuxda ugu qanciyaan si ay u helaan eedaysanaha
dembiga. Go'aanka waxaa sameeya aqlabiyad fudud, cod kastana waa isku mid.
Haddii garsoorayaasha ay ka fikiraan in eedaysanaha uu yahay dembiile, waa inay
sidoo kale go'aamiyaan ciqaabta ku haboon eedaysanaha. Kiiska waxaa la
go'aamiyaa iyadoo lagu saleynayo waxa ay garsoorayaasha wax ka bartaan kiiska
inta lagu jiro habka ugu muhiimsan. Ma tixgelin karaan aqoon kale oo ku saabsan
kiiska. Garsooraha xirfad yaqaan wuxuu qorayaa xukunka, ka dibna waxaa saxiixa
garsoorayaasha oo dhan. Xukunka waxaa markaa loo akhrinayaa eedaysanaha
inta lagu jiro dhegeysiga maxkamada isla maalintaas ama maalinta ku xigta, ama
loo dhiibo (loo adeego) qaab kale.

የደረሰው ወይም ይደርሣል ተብሎ የሚጠበቀው ኪሣራ በጉዳት ኪሣራ ሊካስ የሚችል
በሆነ ጊዜ ውሉን አስገድዶ ለማስፈፀም የማይቻል ስለመሆኑ የፍ/ብ/ሕ/ቁ. 1776 35472
270 የፍ/ብ/ህ/ቁ.1723”ን”

መስፈርት አላሟላም በሚል ውል እንዲፈርስ የተደረገ እንደሆነ ተዋዋይ ወገኖች

ወደነበሩበት እንዲመለሱ ውሣኔ ሊሰጥ የሚገባ ስለመሆኑ የፍ/ብ/ህ/ቁ. 17231815
34803 አቶ መሐመድ ካሣሁን እና አቶ ሰለሐዲን ኑር ጥቅምት 6/2 ዐዐ 1 291 መ/ር
መኳንንት ወረደ እና እነ መስከረም ዳኛው (አራት ሰዎች) 271 የተከራዩትን ቤት ለሌላ ሰው
አሳልፎ መስጠት ለውል ማፍረስ በቂ ምክንያት ስለመሆኑ 36520 ጥቅምት 11/2 ዐዐ 1

የመንግሥት ቤቶች ኤጀንሲ እና አቶ ይብራህ ግርማይ መሐይምነትን ወይም

ዓይነስውርነትን መሠረት በማድረግ ውል እንዲፈርስ የሚቀርብ አቤቱታ በአሥር ዓመት
ይርጋ የሚታገድ ስለመሆኑ የፍ/ብ/ህ/ቁ. 17191845 ጥቅምት 27/2 ዐዐ 1 310 29363

የማይንቀሣቀስ ንብረት የሽያጭ ውል ተደረገ የሚባለው በውል ውስጥ ያሉ ወገኖች

በውልና ማስረጃ ምዝገባ ጽ/ቤት ቀርበው የሽያጭ ውሉን ከተፈራረሙበት ቀን ጀምሮ
እንጂ የአስተዳደር ጉዳዩች ተጣርቶ የመስሪያ ቤቱ ማህተም ካረፈበት ቀን አንስቶ
ስላለመሆኑ የፍ/ብ/ሕ/ቁ. 1723(1) 2 ዐ 15(ሀ) 36740 ወ/ሮ ወርቅነሽ አምዴ እና አቶ
ጥላሁን አርምዴ አቶ አብዱልዋሐብ ህዳር 18/2 ዐዐ 1 313 316 ኢብራሂም እና እነ ወ/ት
መሰለች ከፍያለች (ሁለት ሰዎች)

በማህበር በመደራጀት የተሠራ ቤትን ለሶስተኛ ወገን ከማስተላለፍ ጉዳይ ጋር በተያያዘ

የሚነሣ ክርክርን አስመልክቶ የፍ/ብ/ህ/ቁ 1723 ተፈፃሚነት የሌለው ስለመሆኑ
የፍ/ብ/ህ/ቁ.1723 36294 ህዳር 23/2 ዐዐ 1 ወ/ሮ ሠናይት ገነሜ ገንታ እና እነ በቀለ
ገመዳ ዳኖ (ሁለት ሰዎች) 275 ክርክር የሚካሄድበት ጉዳይን አስመልክቶ በህግ ተለይቶ
የተቀመጠ

የማይንቀሳቀስ ንብረት ሻጭ በውሉ መሠረት የመፈፀም ፍላጐት የሌለው መሆኑን

በማያሻማ ሁኔታ ለገዥ ያላሳወቀ እንደሆነ ገዥ ውሉ እንዲፈፀምለት የመጠየቅ መብቱ
በ 1 ዐ ዓመት ይርጋ የሚታገድበት ስለመሆኑ የፍ/ብ/ሕ/ቁ. 1731(1) 1732 1789 እና 1845
38935/Magabit 2000

የማይንቀሣቀስ ንብረት የሽያጭ ውል ተደረገ የሚባለው በውል ውስጥ ያሉ ወገኖች

በውልና ማስረጃ ምዝገባ ጽ/ቤት ቀርበው የሽያጭ ውሉን ከተፈራረሙበት ቀን ጀምሮ
እንጂ የአስተዳደር ጉዳዩች ተጣርቶ የመስሪያ ቤቱ ማህተም ካረፈበት ቀን አንስቶ
ስላለመሆኑ የፍ/ብ/ሕ/ቁ. 1723(1) 2 ዐ 15(ሀ) 36740

በጽሁፍ እንዲደረጉ በህግ የተደነገጉ የውል አይነቶች ህጋዊና የተሟሉ ናቸው ለማለት
መሟላት ያለባቸው ሁኔታዎች /መስፈርቶች/  የቤት ሽያጭ ውል ምስክር ሳይኖርበት
በውልና ማስረጃ ጽ/ቤት በመደረጉ ብቻ ህጋዊና የሚፀና ነው ለማለት የማይቻል
ስለመሆኑ የፍ/ብ/ህ/ቁ. 1723/1/, 1727/2/, 2877 57356
ማይንቀሣቀስ ንብረት ሽያጭ ውል ጋር በተገናኘ ውል መኖሩን በማመን ነገር ግን ውሉ
በፍ/ብ/ህ/ቁ. 1723 መሠረት የተከናወነ አይደለም በሚል የሚቀርብ ክርክር ተቀባይነት
የሌለው ስለመሆኑ፣  በፍ/ብ/ህ/ቁ.1723(1) መሠረት የሚከናወን የማይንቀሳቀስ
ንብረት ሽያጭ ምዝገባ ዓላማ በተዋዋይ ወገኖች መካከል ውል መኖሩን ለማስረዳት
ስለመሆኑ፣ የፍ/ብ/ህ/ቁ. 1723(1),2878 70963 36887

በተዋዋይ ወገኖች መካከል ውል ባለመፈፀሙ ምክንያት የጉዳት ኪሣራ እንዲከፈል

በሚል ጥያቄ በቀረበ ጊዜ በውሉ ለዚሁ ዓላማ ተዋዋዮቹ ካመለከቱት የገንዘብ መጠን
በላይ እንዲከፍል ለማስገደድ የማይቻል ስለመሆኑ፣  የመልካም ሥራ አፈፃፀም ቦንድ
መሰረታዊ ዓላማ በውል የተመለከተው ጉዳይ እንደውሉ ስለመፈፀሙ (የሚፈፀም
ስለመሆኑ) ለማረጋገጥ ስለመሆኑ፣  አንድን ዕቃ ማቅረብ ጋር በተያያዘ የተደረገ ውልን
አስመልክቶ በአቅራቢው በኩል ከእቃው ዋጋ ጋር በተገናኘ በመንግስት የታወቀ የዋጋ
ግሽበት መከሰቱ አቅራቢው ውሉን ሙሉ ለሙሉ ለማቋረጥ የሚያስችለው በቂ ምክንያት
ነው ለማለት የማይቻል ስለመሆኑ፣ የፍ/ብ/ህ/ቁ.
3183(2),3188(1),1731,1734,1732,1889 69797/tasas/2005
በፍርድ ቤት የእግድ ትዕዛዝ የተሰጠበትን የማይንቀሳቀስ ንብረት በተመለከተ የእግዱ
ትዕዛዝ ተጥሶ ውል ለማዋዋል ስልጣን በተሰጠው አካል ፊት በተደረገ የሽያጭ ውል
ለሦስተኛ ወገን በተላለፈ ጊዜ ሊኖር ስለሚችል ውጤት  እግዱ ተጥሶ በተከናወነው
ተግባር መብቱ የተጐዳበት ሰው የእግዱን ትዕዛዝ በጣሰው ወይም እንዲጣስ ምክንያት
በሆነው አካል ላይ ተገቢውን አቢቱታ በማቅረብ መብቱን ለማስከበር የሚችል ስለመሆኑ
የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ህ/ቁ. 156 አዋጅ ቁ. 334/95 አንቀጽ 15/2/ የፍ/ብ/ህ/ቁ. 1204, 1206,
1184, 1185, 1195 No.61637/Hidar/2003
በአንድ ጉዳይ በከሳሽነትና በተከሳሽነት በተሰየሙ ወገኖች መካከል በተካሄደ ክርክር
የተሰጠ ፍርድ ጋር በተያያዘ መብት ወይም ጥቅም አለኝ የሚል ወገን ወይም እርሱ
ባልተካፈለበት ሁኔታ በመካሄድ ላይ ባለ ክርክር መብቱ/ጥቅሙ የሚጐዳበት ሰው
በክርክሩ በመግባት መብቱን በህግ አግባብ ሊያስከብር ስለሚችልበት ሁኔታ፣  ከላይ
በተመለከተውና ባልተካፈልኩበት ክርክር የተሰጠ ፍርድ ሥርዓትን ባለመከተል የተሰጠ
ነው በሚል ምክንያት ብቻ ፍርዱ ዋጋ እንዲያጣ ወይም አንዴ የተሰጠ ፍርድን ወደ ጐን
በመተው በሌላ ጊዜ በሚሰጥ አዲስ ፍርድ እንዲቀየር ለማድረግ የሚያስችል የህግ
አግባብ የሌለ ስለመሆኑ፣ የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ህቁ. 41, 358, 212 No.61127 /08/10/2004
የማይንቀሳቀስ ንብረት ባለቤትነትን በማረጋገጥ ከሚሰጥ የምስክር ወረቀት (ካርታ
ወይም ደብተር) ጋር በተያያዘ በአንድ ወቅት በሚመለከተው የአስተዳደር አካል የተሰጠን
የምስክር ወረቀት መሰረት በማድረግ ፍርድ ከተሰጠ በኋላ በሌላ ጊዜ ሰነዱ
በአስተዳደር አካሉ መምከን የተሰጠውን ፍርድ በአንድ ጊዜና ሙሉ ለሙሉ ዋጋ
የሚያሳጣ ሳይሆን ካርታው በመምከኑ የተጐዳው ወገን የአስተዳደሩን አካል እርምጃ
(ውሳኔ) ክርክር ሊያቀርብበት የሚችልና ፍ/ቤቶችም የእርምጃውን አግባብነትና ህጋዊነት
ሊያጣሩት የሚችሉት ስለመሆኑ የፍ/ብ/ህ/ቁ.1195, 1196, 1206 የኢ.ፌ.ዴ.ሪ ህገ
መንግስት አንቀፅ 40(1)(2) No.64014 Yakatit/28/2004

አንድ ሰው ለሌላ ሰው ለማስተላለፍ የሚችለው በህግ ጥበቃ የሚደረግለትንና ያለውን

መብት እንጂ የሌላውን መብት ስላለመሆኑ፣  በህግ ጥበቃ የሚደረግለት መብት
ሣይኖር በስሙ የተመዘገበ የማይንቀሳቀስ ንብረት ባለቤትነት የምስክር ወረቅተ ከያዘ
ሰው ንብረቱን በመንደር ውል የገዛ ገዢ ተገቢውን ማጣራት በማድረግና፣ በጥንቃቄ፣
የገዛና የቅን ልቦና ያለው ነው ለማለት የማይቻል ስለመሆኑ፣  የማይንቀሳቀስ
ንብረትን በተመለከተ የተሰጠ የባለቤትነት ማረጋገጫ ምስክር ወረቀት ደንብና አሰራርን
መሠረት ያላደረገ እንዲሁም ከስልጣን ውጪ የተሰጠና በህግ ፊት የማይፀና ስለመሆኑ
በማናቸውም ማስረጃ ለማረጋገጥ የተቻለ እንደሆነ በተሰጠው የምስክር ወረቀት
የተፈጠረውን የህጉን የህሊና ግምት ማፍረስ የሚቻል ስለመሆኑ፣ የፍ/ብ/ህ/ቁ. 1195,
1196, 2884, 2882-2884 የኢ.ፌ.ዴ.ሪ ህገ መንግስት አንቀጽ 40(1)(2) no.88084
19/Hidar/2006
የማይንቀሳቀስ ንብረትን አስመልክቶ የሚቀርብ የመፋለም ክስ በይርጋ ቀሪ ነው (ቀሪ
ሆኗል) ሊባል የሚችል ስላለመሆኑ የፍ/ብ/ህ/ቁ 1677184512061188-1192
No.43600 Tir/05/2002