C.A.E.

Leksion – Veprimet me vektorët dhe matricat

Tiranë, Tetor 2018
 Përmbajtja
➢ Mbledhja dhe zbritja

➢ Shumëzimi

➢ Pjestimi

➢ Veprimet element pas elementi

➢ Përdorimi i matricave në funksionet e përcaktuara në Matlab

➢ Funksionet e përcaktuara për analizën e matricave

➢ Gjenerimi i numrave të rastësishëm

2
 Përmbajtja
➢ Mbledhja dhe zbritja

➢ Shumëzimi

➢ Pjestimi

➢ Veprimet element pas elementi

➢ Përdorimi i matricave në funksionet e përcaktuara në Matlab

➢ Funksionet e përcaktuara për analizën e matricave

➢ Gjenerimi i numrave të rastësishëm

3
• Mbledhja dhe zbritja përdoren tek matricat të cilat kanë madhësi të
njëjtë (numër të njëjtë rreshtash dhe shtyllash).
• Shuma ose diferenca e dy matricave merret nga shuma ose zbritja e
elementëve korrespondues. Nëse një skalar (numër) mblidhet ose i
zbritet një matrice, ky numër i mblidhet ose zbritet çdo elementi të
saj.
>> vektoriA=[8 6 7 2];vektoriB=[2 5 3 1]; % Përcaktojmë dy vektorë
>> VektoriC=vektoriA+vektoriB % Përcaktojmë vektorin C i cili është i barabartë me shumën e
% vektorit A dhe B
VektoriC =
10 11 10 3
>> A=[2 -3 6;2 8 6]; % Përcaktojmë matricën A
>> B=[2 1 6;linspace(1,3,3)]; % Përcaktojmë matricën B
>> L=A+B % Përcaktojmë matricën L e cila është i barabartë me shumën e matricave A dhe B
L=
4 -2 12
3 10 9
>> M=A-B % Përcaktojmë matricën M e cila është i barabartë me diferencën e matricave A dhe B
M=
0 -4 0
1 6 3
>> M-2 % Matrica M zbritet me skalarin (numrin) 2
ans =
-2 -6 -2
-1 4 1
4
 Përmbajtja
➢ Mbledhja dhe zbritja

➢ Shumëzimi

➢ Pjestimi

➢ Veprimet element pas elementi

➢ Përdorimi i matricave në funksionet e përcaktuara në Matlab

➢ Funksionet e përcaktuara për analizën e matricave

➢ Gjenerimi i numrave të rastësishëm

5
• Veprimi i shumëzimit në Matlab ekzekutohet duke u bazuar në
rregullat e algjebrës lineare.

• Që të kryhet veprimi i shumëzimit numri i shtyllave në matricën A

duhet të jetë i barabartë me numrin e rreshtave në matricës B.
Rezultati është një matricë e cila ka numër të njëjtë rreshtash si A dhe
numër të njëjtë shtyllash si B.

• Rezultati i shumëzimit të dy matricave katrore është një matricë

katrore me të njëjta përmasa.

• Nëse matrica A dhe matrica B kanë të njëjtën madhësi atëherë A*B

≠B*A

• Operatori i fuqisë mund të vendoset vetëm në rastin kur matrica është

katrore

6
• Dy vektorë mund të shumëzohen nëse numri i elementëve është i
njëjtë, ku një prej vektorëve është vektor rresht dhe tjetri shtyllë.

• Shumëzimi i një vektori rresht dhe një vektori shtyllë jep një matricë
me përmasa 1x1, e cila është skalar.

• MATLAB përmban gjithashtu një funksion i cili quhet dot(a,b) i cili

shumëzon dy vektor, në rastin tonë vektorin a dhe b.

• Shumëzimi i një vektori shtyllë me një vektor rresht, të dy me të njëjtin

numër elementësh (n) jep një matricë me përmasa nxn
>> A=[1 5 6;2 4 5;2:2:6;linspace(3,1,3)] % Përcaktojmë matricën A me 4 rresha dhe 3 shtylla
A=
1 5 6
2 4 5
2 4 6
3 2 1
>> B=[linspace(2,6,3)
2:5:12
3:3:9] % Përcaktojmë matricën B me 3 rresha dhe 3 shtylla
B=
2 4 6
2 7 12
3 6 9 7
>> C=A*B % Shumëzojmë matricën A me B dhe i caktomë rezultatin variablit C
C=
30 75 120
27 66 105
30 72 114
13 32 51
>> F=[1 2;2 6];G=[4 2;2 5]; % Përcaktojmë dy matrica katrore
>> F*G % Shumëzojmë matricën F me G
ans =
8 12
20 34
>> G*F % Shumëzojmë matricën G me F
ans =
8 20
12 34
>> vekA=[2 5 6] % Përcaktojmë vektorin vekA i cili ka 3 elementë
vekA =
2 5 6
>> VekB=[2;5;7] % Përcaktojmë vektorin shtyllë vekB i cili ka 3 elementë
VekB =
2
5
7
>> vekA*VekB % Shumëzojmë vektorin vekA me vekB. Rezultati është një skalar
ans =
71
>> VekB*vekA % Shumëzojmë vektorin VekB me vekA. Rezultati është një matricë me përmasa 3x3
ans =
4 10 12
10 25 30
14 35 42 8
• Kur një matricë shumëzohet nga një numër çdo elementë në matricë
shumëzohet nga ky numër.

>> A=[linspace(1,4,4);2:2:8;linspace(2,5,4);8:-2:2] % Përcaktojmë një matricë A me përmasa 3x4

A=
1 2 3 4
2 4 6 8
2 3 4 5
8 6 4 2
>> b=3 % Caktojmë vlerën 3 variablit b
b=
3
>> b*A % Shumëzojmë matricën A me variablin b
ans =
3 6 9 12
6 12 18 24
6 9 12 15
24 18 12 6
>> C=A*6 % Shumëzojmë matricën A me numrin 6 dhe i caktojmë rezultatin variablit C
C=
6 12 18 24
12 24 36 48
12 18 24 30
48 36 24 12

9
 Përmbajtja
➢ Mbledhja dhe zbritja

➢ Shumëzimi

➢ Pjestimi

➢ Veprimet element pas elementi

➢ Përdorimi i matricave në funksionet e përcaktuara në Matlab

➢ Funksionet e përcaktuara për analizën e matricave

➢ Gjenerimi i numrave të rastësishëm

10
• Pjestimi është gjithashtu i lidhur me rregullat e algjebrës lineare.
Veprimi i pjestimit mund të kryhet me ndihmën e matricës njësi dhe
maricës inverse.
Matrica njësi
• Matrica njësi është një matricë katrore ku elementët në diagonale janë
1 dhe elementët e tjerë janë 0.
• Matrica njësi krijohet në matlab me komandën eye(n). Kur matrica njësi
shumëzon një matricë (vektor) tjetër, matrica (vektori) nuk ndyshon
(shumëzimi duhet të bëhet sipas rregullave të algjebrës lineare)
Matrica inverse
• Matrica B është matrica inverse e A nëse kur bëhet shumëzimi i
matricave rezultati është një matricë njësi
• Të dyja matricat duhen të jenë katrore dhe rendi i shumëzimit mund të
jetë AB ose BA
BA=AB=I

11
• Matrica inverse e A zakonisht shkruhet
• Në MATLAB matrica inverse mund të krijohet gjithashtu duke ngritur
në fuqi -1 matricën A, ose me funksionin inv(A)

>> A=[2 1 4; 4 1 8; 2 -1 3] % Krijojmë matricën A

A=
2 1 4
4 1 8
2 -1 3
>> B=inv(A) % Përdorim funksionin inv për të gjetur matricën inverse të A dhe i caktojmë variablit B
B=
5.5000 -3.5000 2.0000
2.0000 -1.0000 0
-3.0000 2.0000 -1.0000
>> A*B % Shumëzimi i A dhe B jep matricën njësi
ans =
1 0 0
0 1 0
0 0 1
>> A*A^-1 % Përdorim fuqinë -1 për gjetur matricën inverse të A. Duke e
% shumëzuar me A jep matricën njësi
ans =
1 0 0
0 1 0
0 0 1

12
 Përcaktori
• Përcaktori është një funksion i lidhur me matricën katrore.
• Përcaktori zakonisht shënohet me det(A) ose |A|
• Përcaktori i një matrice katrore gjendet me komandën det(A)
>> A=[2 5 6; 15 2 6; 2 -5 3] % Krijojmë matricën A
A=
2 5 6
15 2 6
2 -5 3
>> det(A) % Gjejmë përcaktorin e matricës A
ans =
-567.0000

Pjestimi i matricave
• Pjestimi i zhdrejtë
Pjestimi i zhdrejtë përdoret për të zgjidhur ekuacionin matricorë AX=B.
Në këtë ekuacion X dhe B janë vektorë shtyllë. Ekuacioni matricor mund
të zgjidhet si më poshtë:
A−1 AX = A−1 B
A−1 AX = IX = X
X = A−1 B
X = A\ B 13
• Pjestimi i drejtë
Pjestimi i drejtë përdoret për zgjidhjen e ekuacionit matricor XC=D. Në
këtë ekuacion X dhe D janë vektorë rreshtë. Ekuacioni matricor mund të
zgjidhet si më poshtë:
XCC −1 = DC −1
XCC −1 = XI = X
X = DC −1
X = D/C

• Shembull
Përdorni veprimet me matricat për të zgjidhur sistemin e ekuacioneve
lineare të mëposhtme:
4x − 2 y + 6z = 5
2x + 8 y + 2z = 2
6 x + 10 y + 5 z = 1

14
>> A=[4 -2 6;2 8 2;6 10 5]; % Matrica A
>> B=[5;2;1]; % Vektori B
>> X=A\B % Zgjidhja duke përdorur pjestimin e zhdrejtë
X=
-2.0435
0.1957
2.2609
>> Xb=inv(A)*B % Zgjidhja duke përdorur komandën inv
Xb =
-2.0435
0.1957
2.2609
>> C=[4 2 6;-2 8 10;6 2 5]; % Matrica C
>> D=[5 2 1]; % Vektori D
>> Xc=D/C % Zgjidhja duke përdorur pjestimin e drejtë
Xc =
-2.0435 0.1957 2.2609
>> Xd=D*inv(C) % Zgjidhja duke përdorur komandën inv
Xd =
-2.0435 0.1957 2.2609

15
 Përmbajtja
➢ Mbledhja dhe zbritja

➢ Shumëzimi

➢ Pjestimi

➢ Veprimet element pas elementi

➢ Përdorimi i matricave në funksionet e përcaktuara në Matlab

➢ Funksionet e përcaktuara për analizën e matricave

➢ Gjenerimi i numrave të rastësishëm

16
Shumëzimi, pjestimi dhe ngritja në fuqi element pas elementi kryhet duke
vendosur pikë para çdo operatori aritmetikë.
Simboli Përshkrimi Simboli Përshkrimi
.* Shumëzimi ./ Pjestimi i drejtë
.^ Ngritja në fuqi .\ Pjestimi i zhdrejtë

>> A=[2 6 4;5 2 8] % Përcaktojmë matricën A

A=
2 6 4
5 2 8
>> B=[1 4 9;3 1 7] % Përcaktojmë matricën B
B=
1 4 9
3 1 7
>> A.*B % Shumëzimi element pas elementi i matricës A dhe B
ans =
2 24 36
15 2 56
>> C=A./B % Pjestimi element pas elementi i matricës A dhe B. Rezultati i
% caktohet variablit C
C=
2.0000 1.5000 0.4444
1.6667 2.0000 1.1429
>> A.^3 % Ngritja në fuqi e matricës A. Rezultati është një matricë në të
% cilën çdo element i saj është elementi korrespondues i A ngritur në fuqi të tretë
ans =
8 216 64
125 8 512 17
• Veprimet element pas elementi janë shumë të dobishme për të
llogaritur vlerën e një funksioni për disa vlera të argumentit.
• Kjo arrihet duke përcaktuar fillimisht një vektor i cili përmban vlerat e
variablit të pavarur dhe më pas e përdorim këtë vektor në llogaritjet
element pas elementi për të krijuar një vektor të ri në të cilin çdo
element i tij është vlera korresponduese e funksionit.

>> x=1:6 % Krijojmë një vektor x me 6 elementë

x=
1 2 3 4 5 6
>> Y=(x.^3+2*x)./sqrt(x) % Vektori x është përdorur në llogaitjet element pas elementi
% për të gjetur elementët e vektorit Y
Y=
3.0000 8.4853 19.0526 36.0000 60.3738 93.0806
>> z=(x.^2+2*x)./(4*Y.^2-5) % Vektori x dhe Y janë përdorur në llogaitjet element pas
% elementi për të gjetur elementët e vektorit z
z=
0.0968 0.0283 0.0104 0.0046 0.0024 0.0014

18
 Përmbajtja
➢ Mbledhja dhe zbritja

➢ Shumëzimi

➢ Pjestimi

➢ Veprimet element pas elementi

➢ Përdorimi i matricave në funksionet e përcaktuara në Matlab

➢ Funksionet e përcaktuara për analizën e matricave

➢ Gjenerimi i numrave të rastësishëm

19
• Përdorimi i këtyre funksioneve është i njëjtë si përdorimi tek skalarët
• Fillimisht ndërtohet matrica dhe më pas përdoren këto funksione

>> x=[0:pi/8:pi] % Krijojmë një vektor x

x=
0 0.3927 0.7854 1.1781 1.5708 1.9635 2.3562 2.7489 3.1416
>> y=sin(x) % y është një vektor ku çdo element i tij është sinusi i
% elementit korrespondues në vektorin x
y=
0 0.3827 0.7071 0.9239 1.0000 0.9239 0.7071 0.3827 0.0000
>> d=[1 4 9;5 10 15;2 5 6] % Krijojmë një matricë d
d=
1 4 9
5 10 15
2 5 6
>> h=sqrt(d) % h është një matricë ku çdo element i tij është rrënja
% katrore e elementit korrespondues në matricën d
h=
1.0000 2.0000 3.0000
2.2361 3.1623 3.8730
1.4142 2.2361 2.4495

20
 Përmbajtja
➢ Mbledhja dhe zbritja

➢ Shumëzimi

➢ Pjestimi

➢ Veprimet element pas elementi

➢ Përdorimi i matricave në funksionet e përcaktuara në Matlab

➢ Funksionet e përcaktuara për analizën e matricave

➢ Gjenerimi i numrave të rastësishëm

21
Funksioni Përshkrimi Shembulli
mean(A) Nëse A është vektor, komanda gjen >> A=[2 4 6 9 10];
mesataren e elementëve që përmabn ky >> mean(A)
vektor ans =
6.2000
C=max(A) Nëse A është vektor, C është elementi >> A=[5 9 2 3 4 10 2 5 6 9 10];
më i madh në vektor. Nëse A është >> C=max(A)
matricë , C është një vektor rresht i cili C=
përmban elementin më të madh të çdo 10
shtylle të A >> [d,n]=max(A)
d,n=max(A) d=
Nëse A është një vektor, d është 10
elementi më i madh në A, n tregon n=
pozicionin e elementit 6
min(A) E njëjta gjë si max(A), por për elementin >> A=[2 5 3 6 8];
më të vogël >> min(A)
d,n=min(A) E njëjta si d,n=max(A) , por për ans =
elementin më të vogël 2
sum(A) Nëse A është vektor , mbledhë të gjithë >> A=[2 5 3 6 8];
elementët e vektorit. >> sum(A)
ans =
24
sort(A) Nëse A është vektor, vendos elementët e >> A=[2 5 3 6 8];
këtij vektori në rend rritës >> sort(A)
ans =
2 3 5 6 8
median(A) Nëse A është vektor, gjenë mesoren e A >> A=[2 5 3 6 8];
>> median(A)
ans =
5 22
Funksioni Përshkrimi Shembull
std(A) Nëse A është vektor , gjenë devijimin >> A=[5 9 2 4];
standart të elementëve të vektorit >> std(A)
ans =
2.9439

det(A) Gjenë përcaktorin e matricës >> A=[2 4;1 3];

>> det(A)
ans =
2

dot(a,b) Llogarit produktin skalar të dy >> a=[linspace(1,3,3)];

vektorëve a dhe b. Të dy vektorët >> b=linspace(2,8,3);
mund të jenë rreshtë ose shtyllë >> dot(a,b)
ans =
36

cross(a,b) Llogarit produktin vektorial të a dhe b. >> a=[linspace(1,3,3)];

Të dy vektorët duhen të kenë 3 >> b=linspace(2,8,3);
elementë >> cross(a,b)
ans =
1 -2 1

Inv(A) Gjenë matricën inverse të matricës A >> A=[2 -2 1;3 2 -1;2 -3 2];
>> inv(A)
ans =
0.2000 0.2000 0
-1.6000 0.4000 1.0000
-2.6000 0.4000 2.0000
23
 Përmbajtja
➢ Mbledhja dhe zbritja

➢ Shumëzimi

➢ Pjestimi

➢ Veprimet element pas elementi

➢ Përdorimi i matricave në funksionet e përcaktuara në Matlab

➢ Funksionet e përcaktuara për analizën e matricave

➢ Gjenerimi i numrave të rastësishëm

24
• Simulimi i disa proceseve fizike dhe aplikimeve inxhinierike shpeshë
kërkojnë përdorimin e një numri ose disa numrave të cilat kanë një
vlerë të rastësishme. MATLAB ka dy komanda rand dhe randn të cilat
mund të përdoren për ti caktojnë vlera të rastësishëme variablave.
Komanda rand
Komanda rand gjeneron njëtrajtësisht numra me vlerë nga zero në një.
Komanda mund të përdoret për të caktuar numrat e rastësishëm një
skalari, vektori, ose matrice siç tregohet në tabelën e mëposhtme:

>> v=12*rand(1,8)-5
v=
-3.2085 -1.9099 5.0886 -1.9486 4.7714 -2.0777 6.1512 -0.8002
>> A=round(5*rand(2,15)+5)
A=
6 8 7 8 10 9 7 5 8 10 8 5 6 7 6
6 7 9 8 6 9 8 5 9 6 7 7 9 8 8

25
Komanda Përshkrimi Shembulli
rand Gjeneron një numër të vetëm midis >> rand
numrit 0 dhe 1 ans =
0.8147

rand(1,n) Gjeneron një vektor rresht me >> a=rand(1,4)

numra midis 0 dhe 1 a=
0.9058 0.1270 0.9134 0.6324

rand(m,n) Gjeneron një matricë me m rreshta >> d=rand(2,3)

dhe n shtylla me numra midis 0 dhe d=
1. 0.8003 0.4218 0.7922
0.1419 0.9157 0.9595

rand(n) Gjeneron një matricë katrore me >> b=rand(3)

numra midis 0 dhe 1 b=
0.0975 0.9575 0.9706
0.2785 0.9649 0.9572
0.5469 0.1576 0.4854

randperm(n) Gjeneron nje vektor rresht me n >> randperm(8)

elementë të cilat janë numra të ans =
plotë të rastësishëm nga 1 në n 2 8 1 5 7 6 3 4

26
Komanda randn
Komanda randn gjeneron numra normalisht të shpërndarë me mesatare 0
dhe devijim standart 1. Komanda mund të përdoret për të gjeneruar një
numër të vetëm, një vektor ose matricë në mënyrë të njëjtë me komandën
rand.

>> d=randn(3,2)
d=
-0.6003 1.7119
0.4900 -0.1941
0.7394 -2.1384
>> v=round(5*randn(1,15)+20)
v=
16 27 15 25 21 27 10 19 14 35 24 27 15 18 19

27