Pub. No.

: CB2– DCD -01

ÑOÄNG CÔ DIESEL

TAØI LIEÄU
HUAÁN LUYEÄN CÔ BAÛN

COÂNG TY OÂ TOÂ ISUZU-VIEÄT NAM

1
2
3
4
BUOÀNG ÑOÁT
Buoàng ñoát cuûa ñoäng cô diesel coù nhieäm vuï taïo ra hoãn hôïp khí – nhieân lieäu caøng nhanh, caøng hoaøn haûo caøng
toát, vieäc chaùy hoaøn toaøn xuaát phaùt töø vieäc töï chaùy 1 phaàn hoãn hôïp khí nhieân lieäu.
Coù 3 loaïi buoàng ñoát.
1- Buoàng ñoát phun tröïc tieáp laø loaïi buoàng ñoát chæ coù 1 buoàng ñoát (buoàng ñoát thoáng nhaát) ôû phía treân
piston.
2- Buoàng ñoát tröôùc laø loaïi buoàng ñoát coù 1 buoàng ñoát chính ôû phía treân piston vaø 1 buoàng ñoát phuï
ñöôïc noái vôùi buoàng ñoát chính qua 1 loã nhoû.
3- Buoàng ñoát xoaùy loác laø loaïi buoàng ñoát coù 1 buoàng ñoát phuï lôùn hôn vaø loã thoâng 2 buoàng ñoát lôùn hôn
so vôùi loaïi buoàng ñoát tröôùc.
1- Buoàng ñoát tröïc tieáp.
Nhieân lieäu ñöôïc phun tröïc tieáp vaøo phaàn loõm cuûûa ñænh
piston. Do khoâng khí di chuyeån chaäm trong buoàng ñoát, neân
loaïi naøy coù 1 cöûa huùt daïng xoaén oác ñeå taïo xoaùy loác khí naïp
voøng theo chu vi trong haønh trình huùt, vaø 1 vuøng neùn theo
phöông thaúng ñöùng ôû phaàn loõm ñaëc bieät treân ñænh piston
trong haønh trình neùn ñeå khoâng khí vaø nhieân lieäu hoøa troän
toát vaø chaùy hoaøn haûo trong thôøi giian ngaén. Buoàng ñoát phun
tröïc tieáp söû duïng voøi phun coù nhieàu loã phun vôùi aùp suaát cao
150 – 300 kg/cm2 vaøo moïi vò trí trong buoàng ñoát ñeå hoùa
söông toát vaø ñaûm baûo chaùy hoaøn toaøn.

Öu ñieåm:
∗ Hieäu suaát nhieät cao, möùc tieâu hao nhieân lieäu thaáp hôn
khoaûng 10% so vôùi phun giaùn tieáp.
∗ Nhieät ñoä khí xaû thaáp.
∗ Deã khôûi ñoäng. Khoâng caàn xoâng noùng maùy tröôùc khi
khôûi ñoäng ôû nhieät ñoä bình thöôøng.
∗ Hieäu suaát nhieät raát cao vaø toån thaát nhieät raát thaáp neân
keùt nöôùc vaø quaït gioù coù theå laøm nhoû veà kích thöôùc vaø
theå tích.
∗ Ít chi tieát hôn vaø caáu taïo ñôn giaûn hôn so vôùi caùc loaïi
khaùc.
Nhöôïc ñieåm:
∗ AÙp suaát chaùy cao, taêng aùp suaát ñoät ngoät vaø tieáng oàn
lôùn.
∗ Vieäc ñoát chaùy phuï thuoäc vaøo chaát löôïng cuûa voøi phun.
∗ Phaïm vi söû duïng nhieân lieäu roäng laø khoâng thích hôïp vì
loaïi phun tröïc tieáp raát keùn nhieân lieäu.
∗ Cöôøng ñoä xoaùy loác thay ñoåi giöõa toác ñoä chaäm vaø toác
ñoä nhanh vaø khoùi ñen ñöôïc taïo ra ôû toác ñoä chaäm.

5
 2- Buoàng ñoát tröôùc.
Buoàng ñoát phuï cuûa loaïi naøy coù theå tích baèng 30%-
45% toång theå tích buoàng ñoát, vaø loã thoâng buoàng ñoát
chính vaø buoàng ñoát phuï coù dieän tích baèng0,3%–
0,6% dieän tích ñænh piston.
Loã thoâng 2 buoàng ñoát ñöôïc ñieàu tieát ñeå duøng nhö
laø 1 loã phun hoãn hôïp khí.
Buoàng ñoát tröôùc khoâng coù ñuû khoâng khí ñeå coù theå
ñoát chaùy toaøn boä nhieân lieäu. Do ñoù, khi nhieân lieäu
ñöôïc phun vaøo buoàng ñoát tröôùc, moät phaàn caùc haït
nhieân lieäu seõ chaùy vaø quaù trình naøy seõ laøm taêng aùp
suaát noäi taïi trong buoàng ñoát tröôùc. Moät löôïng lôùn khí
ñaõ chaùy dôû dang vaø nhöõng haït nhieân lieäu chöa ñöôïc
chaùy coøn laïi trong buoàng ñoát tröôùc seõ ñöôïc phun
vaøo buoàng ñoát chính ôû daïng xoaùy loác maõnh lieät, hoaø
troän kyõ vôùi khí naïp vaø chaùy tieáp.
Öu ñieåm:
∗ Loaïi naøy coù hieäu quaû söû duïng tyû leä khí naïp cao,
coù theå chaùy hoaøn toaøn nhieân lieäu maø khoâng ra
khoùi ñen.
∗ Hoaït ñoäng eâm vì ôû buoàng ñoát chính aùp suaát thaáp
vaø khoâng taêng ñoät ngoät maëc duø ôû buoàng ñoát tröôùc
coù aùp suaát chaùy cao.
∗ Vieäc chaùy haàu nhö ñoäc laäp vôùi vieäc phun nhieân
lieäu, vaø ñoäng cô naøy thöôøng duøng voøi phun loaïi
ñoùt kín, loaïi naøy ít bò truïc traëc hôn caùc loaïi voøi
phun khaùc. Vì vaäy, hoaït ñoäng oån ñònh ñöôïc duy trì
trong moät chu kyø daøi vaø phaïm vi söû duïng nhieân
lieäu ñaït hieäu quaû seõ roäng hôn.
Nhöôïc ñieåm:
∗ Hieäu quaû nhieät thaáp maëc duø chaùy hoaøn toaøn bôûi vì
phaàn chaùy chính haàu heát xaûy ra khi piston ñaõ qua
ñieåm cheát treân. Toån thaát qua loã thoâng buoàng ñoát
vaø toån thaát laøm maùt taêng do dieän tích buoàng ñoát
lôùn, do ñoù möùc tieâu hao nhieân lieäu seõ taêng.
∗ Nhieät ñoä khí xaû cao.
∗ Khoù khôûi ñoäng khi ñoäng cô nguoäi neáu khoâng xoâng
maùy .
∗ Cheá taïo maët quy laùt phöùc taïp. Loã thoâng buoàng ñoát
chòu nhieät ñoä cao vaø deã bò truïc traëc do nhieät khi
ñoäng cô taïo coâng suaát cao.

6
 (3) Buoàng ñoát xoaùy loác.
Buoàng ñoát xoaùy loác coù buoàng ñoát phuï lôùn vaø loã thoâng
buoàng ñoát lôùn hôn loaïi buoàng ñoát tröôùc. Noù taïo ra doøng
khí xoaùy maïnh ôû buoàng xoaùy loác trong haønh trình neùn, vaø
1 löôïng lôùn nhieân lieäu ñöôïc phun vaøo doøng khí ñeå boác
chaùy.
Buoàng ñoát xoaùy loác chieám khoaûng 60% - 75% toång theå
tích vaø tieát dieän loã thoâng chieám 1% – 3,5% dieän tích ñænh
piston. Loã thoâng coù vò trí vaø höôùng cuûa noù sao cho taïo
xoaùy loác maõnh lieät. Aùp suaát taêng leân trong buoàng ñoát
chính khi piston ñeán gaàn ñieåm cheát treân seõ lôùn hôn so vôùi
loaïi buoàng ñoát tröôùc bôûi vì tyû leä chaùy hoãn hôïp khí khi ôû
buoàng ñoát xoaùy loác laø cao hôn.
Ñieàu naøy nghóa laø hieäu quaû chu kyø chaùy laø cao hôn. Loã thoâng lôùn hôn daãn ñeán toån thaát qua loã thoâng nhoû hôn.
Ñaây laø nhöõng öu ñieåm khi chaïy toác ñoä cao.

Ñaëc ñieåm:
∗ Hieäu quaû chu kyø chaùy cao khi chaïy ôû toác ñoä cao, do ñoù taïo ra coâng suaát lôùn vaø möùc tieâu hao nhieân lieäu
thaáp. Tuy nhieân, ôû toác ñoä chaäm thì laøm vieäc khoâng hieäu quaû, ñöôøng cong moâ men keùo seõ voõng xuoáng ôû toác
ñoä chaäm vaø trung bình.
∗ Toån thaát nhieät töø buoàng ñoát xoaùy loác laø raát lôùn ñeán möùc raát khoù khôûi ñoäng khi ñoäng cô nguoäi neáu khoâng coù
heä thoáng xoâng maùy.

7
 PHAÀN 2
CAÁU TAÏO VAØ HOAÏT ÑOÄNG CUÛA ÑOÄNG CÔ.

(1) Quy laùt.

Quy laùt laø boä phaän chính cuøng vôùi thaân maùy vaø
piston taïo thaønh buoàng ñoát. Cô caáu phoái khí vaø
voøi phun ñöôïc gaén treân ñoù.
Quy laùt ñöôïc laøm baèng gang coù cöôøng ñoä chòu löïc
lôùn vaø chòu nhieät cao. Do tieáp xuùc vôùi khí chaùy ôû
nhieät ñoä cao, vì vaäy quy laùt phaûi kín ñeå chòu ñöôïc
aùp suaát neùn vaø noå.
Caùc xuù paùp xaû vaø voøi phun coù caùc ñöôøng nöôùc bao
quanh ñeå laøm maùt vì chuùng chòu nhieät ñoä cao.
Quy laùt ñöôïc gheùp leân thaân maùy baèng 1 gioaêng
quy laùt. Bu loâng quy laùt ñöôïc xieát ñeàu theo trình töï
nhaát ñònh ñeå traùnh roø ræ khí chaùy vaø hö hoûng
gioaêng quy laùt.. Vì quy laùt laøm baèng gang neân coù
nhöõng tröôøng hôïp bò cong veânh sau 1 thôøi gian
daøi söû duïng. Do ñoù caàn phaûi kieåm tra ñoä phaúng
maët quy laùt moãi khi thaùo hoaëc laép.
(2) Gioaêng quy laùt.
Gioaêng quy laùt coù taùc duïng ñoàng thôøi laøm kín khí
chaùy, nhôùt boâi trôn vaø nöôùc laøm maùt. Aùp suaát tieáp
xuùc laøm kín cuûa chaát loûng ñöôïc coi nhö laø aùp suaát
tieáp xuùc giôùi haïn maëc duø khoâng bieát aùp suaát tieáp
xuùc thöïc teá trong khi ñoäng cô laøm vieäc. Tuy vaäy,
löïc xieát bu loâng quy laùt phaûi ñaït ñöôïc aùp suaát tieáp
xuùc tónh ñeå laøm kín khí chaùy laø khoaûng 800-1000
kg/cm2, ñeå laøm kín nhôùt, nöôùc laøm maùt caàn
khoaûng 100-200 kg/cm2 vôùi gioaêng cao su-chaát
chòu nhieät vaø khoaûng 50-100 kg/cm2 vôùi voøng cao
su (O-ring). Neáu aùp suaát tieáp xuùc ñaït tôùi 1 giaù trò
nhaát ñònh thì noù seõ phaù huûy hoaëc laøm bieán daïng
phaàn laøm kín vaø gaây roø ræ. Vì vaäy, löïc xieát bu loâng
quy laùt phaûi gaáp 1,5 laàn aùp suaát chaùy. Caáu taïo
cuûa gioaêng thöôøng ñöôïc laøm nhö hình beân vaø
gioaêng cho ñoäng cô diesel thöôøng duøng loaïi theùp-
chaát chòu nhieät

8
Caùc loaïi gioaêng quy laùt
Teân Caáu taïo Vaät lieäu Ñaëc ñieåm
Kim loaïi -Theùp taám. -Chòu nhieät toát
- Ñoàng taám
- Nhoâm taám
Laminate - Theùp taám - Gioaêng laminate boå sung cho tính naêng
- Voøng daây cuûa loaïi gioaêng kim loaïi.
- Chaát löôïng laép gheùp ban ñaàu toát
Sandwich -Theùp taám - Chaát chòu nhieät ñöôïc keïp giöõa
-Ñoàng taám lôùp saét vaø lôùp ñoàng. - Ñoä oån ñònh
-Chaát chòu nhieät lôùn, duøng cho ñoäng cô côõ lôùn
Theùp - - Theùp taám - Chaát löôïng laép gheùp ban ñaàu
Chaát chòu - Chaát chòu nhieät toát, thöôøng duøng cho ñoäng cô
nhieät - Voøng daây xaêng.
Sôïi deät - Sôïi, theùp - Voøng daây ñöôïc eùp vôùi hoãn hôïp chaát
- Chaát chòu nhieät chòu nhieät vaø cao su.
- Voøng daây - Chaát löôïng laép gheùp ban ñaàu toát

(3) Thaân maùy

Thaân maùy coù caáu taïo goàm caùc ñöôøng daàu vaø ñöôøng
nöôùc laøm maùt, ôû phaàn döôùi coù caùc oå ñôõ truïc khuyûu.
Thaân maùy thöôøng ñöôïc laøm baèng gang vì phaûi ñuû
khoûe ñeå chòu ñöôïc khí chaùy coù nhieät ñoä cao, aùp suaát
cao taïo ra trong xi lanh. Noù coù ñoä choáng aên moøn
cao ñeå chòu ñöôïc caùc chaát khí naøy. Thaân maùy laøm
maùt baèng nöôùc coù theå ñöôïc chia ra thaønh loaïi thaân
maùy coù sô mi lieàn vaø sô mi rôøi. Loaïi sô mi rôøi ñöôïc
eùp vaøo loã xi lanh, loaïi naøy cuõng chia thaønh 2 loaïi:
sô mi öôùt vaø sô mi khoâ tuøy theo phöông phaùp laøm
maùt.

1- Ñaëc ñieåm cuûa loaïi thaân maùy sô mi lieàn

Loaïi naøy thöôøng ñöôïc duøng chuû yeáu cho ñoäng cô côõ
nhoû vaø vöøa. Veà caáu taïo, noù thöôøng khoâng bò roø ræ
nöôùc vaø ít bò aên moøn aùo nöôùc, nhöng raát khoù laøm veä
sinh aùo nöôùc. Khi xi lanh moøn phaûi tieán haønh maøi xi
lanh vaø thay piston ñöôøng kính lôùn hôn. Vì vaäy, loaïi
naøy thöôøng duøng cho ñoäng cô côõ vöøa vaø nhoû coù ñoä
moøn töông ñoái ít.

9
 2- Ñaëc ñieåm cuûa loaïi sô mi khoâ
Sô mi khoâ laø 1 oáng moûng, chòu ñöôïc maøi moøn vaø
ñöôïc eùp vaøo thaân maùy. Xi lanh coù theå deã daøng thay
theá khi moøn, nöôùc laøm maùt cuûa loaïi naøy cuõng khoâng
theå roø ræ ñöôïc. Khi thay sô mi caàn phaûi ño ñöôøng kính
noøng xi lanh ôû thaân maùy ñeå ñaûm baûo ñuùng kích thöôùc
laép gheùp, bôûi vì neáu loûng thì taûn nhieät seõ keùm.
Ñaëc ñieåm:
∗ Chi phí söûa chöõa lôùn seõ thaáp hôn so vôùi loaïi sô mi
lieàn.
∗ Khoâng caàn loaïi vaät lieäu chòu maøi moøn cao ñoái vôùi
thaân maùy.
∗ Khoâng bò roø ræ nöôùc so vôùi loaïi sô mi öôùt.
∗ Thaân maùy coù ñoä cöùng lôùn, do vaäy ít bieán daïng khi
xieát bu loâng quy laùt.
∗ Khoâng bò maøi moøn.
∗ Sô mi moûng ñeán möùc deã bieán daïng, vì vaäy caàn caån
thaän khi eùp vaøo thaân maùy. Ngoaøi ra, khi eùp vaøo caàn
kieåm tra ñoä chính xaùc.
∗ Truyeàn nhieät keùm.
∗ Khoù thaùo laép.
3-Ñaëc ñieåm cuûa loaïi sô mi öôùt:
Sô mi öôùt thöôøng ñöôïc laøm baèng gang coù ñoä chòu
maøi moøn vaø chòu nhieät ñoä cao. Sô mi ñöôïc laép vaøo
thaân maùy gaàn gioáng nhö sô mi khoâ. Tuy nhieân, ñieàu
kieän laép coù khaùc so vôùi sô mi khoâ.
Loaïi sô mi öôùt tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi aùo nöôùc. Ñoäng cô
côõ lôùn thöôøng duøng loaïi naøy. Noù ít bò bieán daïng do xi
lanh ñöôïc laøm maùt tröïc tieáp, phía treân coù 1 gioaêng vaø
phía döôùi coù 2 hoaëc 3 gioaêng sô mi baèng cao su.
Ñaëc ñieåm:
∗ Sô mi phaûi ñöôïc laøm baèng vaät lieäu toát cuõng gioáng
nhö thaân maùy. Ñieàu naøy laøm giaûm chi phí saûn
xuaát vaø caûi thieän ñöôïc tính ñuùc vaø ñoä beàn.
∗ Khoâng bò keït hoaëc loãi do ñuùc.
∗ Ít bieán daïng do öùng suaát nhieät.
∗ Vieäc laøm maùt xi lanh toát hôn.
∗ Chi phí ñuùc cao hôn so vôùi loaïi sô mi lieàn.
∗ Deã thaùo laép sô mi.

10
4) Vaät lieäu laøm sô mi xi lanh
Vaät lieäu laøm sô mi xi lanh thöôøng cuøng loaïi vôùi thaân maùy.
Tuy nhieân, loaïi xi lanh coù hình daùng töông ñoái ñôn giaûn vaø coù theå taêng ñoä cöùng baèng caùch xöû lyù nhieät hoaëc
baèng maï croâm beà maët ñeå caûi thieän khaû naêng chòu moøn.
1- Thaân maùy baèng gang.
Laø hôïp chaát coù graphit (maøu chì ñen). Khi graphit vaø caùc bon trong noøng xi lanh moøn ñi, noù taïo thaønh nhieàu
loã daàu nhoû li ti vaø seõ laøm taêng vieäc boâi trôn. Hôn nöõa, vaät lieäu naøy coù tính ñuùc vaø khaû naêng laøm vieäc toát. Coù
theå saûn xuaát haøng loaït vaø giaù thaønh haï, do ñoù ngaøy nay noù ñöôïc söû duïng roäng raõi ñuùc thaân maùy. Tuy vaäy noù
coù moät soá nhöôïc ñieåm: ñoä cöùng, tính deûo vaø tính chòu aên moøn thaáp, daõn nôû nhieät cao.
2- Gang ñaëc bieät Monichro
Ñaây laø gang hôïp kim coù chöùa moâ líp ñen, ni ken vaø croâm. Ni ken vaø croâm caûi thieän tính chòu maøi moøn, tính
choáng aên moøn vaø tính chòu nhieät, coøn moâ líp ñen laøm taêng tính deøo.
3- Gang ñaëc bieät Super Taralloy
Ñaây laø gang hôïp kim coù chöùa silic, magieâ vaø bo. Loaïi naøy coù tính chòu maøi moøn cao, ngoaøi ra noù coøn nhöõng
ñaëc ñieåm sau:
∗ Tính chòu maøi moøn cao gaáp 2 laàn gang hôïp kim thöôøng.
∗ Laøm giaûm ñoä moøn xeùc maêng.
∗ Giaù thaønh reû hôn so vôùi loaïi xi lanh maï croâm.
∗ Khoâng gaây caøo xöôùc xeùc maêng vaø keït piston.
∗ Thích hôïp ñoái vôùi caùc loaïi xeùc maêng maï croâm vaø Tarkalloy.
∗ Hieäu suaát cao vaø chaát löôïng toát.
4- Xi lanh maï croâm coù nhöõng loã nhoû li ti.
Maï 1 lôùp croâm leân noøng xi lanh seõ laøm taêng ñaùng keå ñoä cöùng, ñoàng thôøi laøm taêng tính chòu maøi moøn, tính
choáng aên moøn vaø tính chòu nhieät. Tuy nhieân, noù khoâng coù nhöõng loã daàu nhoû treân beà maët noøng xi lanh vì beà
maët nhaün do ñoù boâi trôn keùm. Vieäc keùm boâi trôn naøy seõ ñöôïc caûi thieän baèng caùch taïo caùc veát chöùa daàu treân
beà maët noøng xi lanh. Xi lanh maï croâm coù tính chòu maøi moøn cao gaáp 2 – 3 laàn xi lanh laøm baèng gang
thöôøng, nhöng noù coøn tuøy thuoäc vaøo loaïi ñoäng cô vaø ñieàu kieän laøm vieäc. Nhöôïc ñieåm cuûa loaïi naøy laø giaù cao
vaø khoâng thích hôïp vôùi loaïi xeùc maêng maï croâm.
5- Xi lanh Cromard.
Coâng ty Laystall Cromard (Anh) cheá taïo loaïi naøy ñeå khaéc phuïc nhöôïc ñieåm cuûa loaïi maï croâm. Loaïi naøy coù
tính chòu maøi moøn vaø choáng aên moøn raát toát, nhöng deã keït piston. Tröôùc ñaây, duøng maùy ñaùnh boùng chuyeân
duøng ñeå taïo beà maët gôïn trong thaønh xi lanh. Lôùp maï croâm coù ñoä daøy khoaûng 0,05 mm vaø sau ñoù ñaùnh boùng
thaønh xi lanh ñeå taïo caùc ñöôøng chöùa daàu. Loaïi xi lanh naøy coù khaû naêng chòu moøn lôùn hôn loaïi cuõ vaø hieän nay
thöôøng ñöôïc duøng cho caùc ñoäng cô diesel côõ nhoû.
Ñaëc ñieåm cuûa loaïi xi lanh Cromard:
∗ Tính chòu maøi moøn vaø tính choáng aên moøn cao, khaû naêng daãn nhieät raát toát.
∗ Giöõ ñeàu löôïng daàu nhôùt trong xi lanh khi ñöôøng kính xi lanh moøn khoâng ñeàu.
∗ Cuøng moät kích thöôùc thaân maùy nhö caùc loaïi khaùc nhöng loaïi naøy coù ñöôøng kính xi lanh lôùn hôn do thaønh xi
lanh moûng.
∗ Khoâng laøm maát lôùp maï croâm.

11
(4) Moøn thaønh xi lanh
Maøi moøn cô khí
Thaønh trong cuûa xi lanh thöôøng coù xu höôùng moøn ôû caùc möùc
ñoä nhö ñöôïc chæ ra ôû hình beân traùi do söï chuyeån ñoäng tònh
tieán cuûa piston.
Ñoä moøn lôùn nhaát ôû thaønh xi lanh laø gaàn xeùc maêng hôi soá
1 taïi ñieåm cheát treân (ÑCT) vaø ñoä moøn seõ giaûm ñi veà phía
ÑCD. Ñoä moøn naøy laø do hieän töôïng voã piston, löïc neùn beân
vaø daõn nôû nhieät.
AÊên moøn hoùa hoïc.
Chaát löu huyønh coù trong daàu diesel khi chaùy taïo thaønh
SO2, moät phaàn SO2 ñöôïc oâxy hoùa taïo thaønh SO3. Khi hôi
nöôùc trong khí chaùy ñaït tôùi ñieåm hoùa söông vaø taïo ra axít
sulphuríc, Caùc bon ñöôïc taïo thaønh nhôø phaûn öùng chaùy seõ
haáp thuï a xít sulphuric vaø gaây ra aên moøn hoùa hoïc nghieâm
troïng.
Thaønh phaàn löu huyønh trong daàu diesel ñöôïc pheùp söû duïng
phaûi nhoû hôn 0,5% ñeå traùnh aên moøn hoùa hoïc.

(5) Truïc khuyûu

Truïc khuyûu laø truïc chính cuûa ñoäng cô, khi laøm vieäc chòu aùp
suaát khí chaùy ñöôïc sinh ra qua thanh truyeàn (bieân) tôùi coå
bieân truïc khuyûu, bieán ñoåi chuyeån ñoäng tònh tieán cuûa piston
thaønh chuyeån ñoäng quay vaø truyeàn coâng suaát ra ngoaøi.
Vì vaäy, truïc khuyûu caàn phaûi khoûe, coù ñoä cöùng cao, caân
baèng ñoäng thaät toát. Truïc khuyûu thöôøng chòu nhieàu taûi troïng
thay ñoåi nhö löïc uoán, löïc xoaén raát lôùn khi ñoäng cô hoaït
ñoäng, do vaäy coå bieân vaø coå palieâ truïc khuyûu thöôøng ñöôïc
cheá taïo löôïn goùc (hình traùi) nhaèm traùnh taäp trung öùng suaát.
Vieäc caân baèng truïc khuyûu theo höôùng doïc truïc ñöôïc taïo ra
baèng caùch ñieàu chænh ñoái troïng ñoái troïng, ñaëc bieät laø khoan
caùc loã treân ñoái troïng.
Truïc khuyûu ñöôïc laøm baèng theùp caùc bon, theùp croâm hoaëc
theùp croâm-moâ líp ñen.
Coå chính vaø coå bieân truïc khuyûu thöôøng ñöôïc laøm cöùng beà
maët ñeå taêng tính chòu maøi moøn.
Neáu coå chính vaø coå bieân truïc khuyûu bò moøn nhieàu, hoaëc
moøn tôùi möùc ñoä coân vaø oâ van vöôït quaù quy ñònh, thì truïc
khuyûu caàn ñöôïc maøi laïi theo trình töï trong saùch höôùng daãn
söûa chöõa cho töøng loaïi ñoäng cô.
Khi maøi laïi coå chính vaø coå bieân truïc khuyûu thì phaûi ñaûm baûo
ñieàu kieän beà maët theo quy ñònh cuûa ISUZU, vì ñieàu kieän tieáp
xuùc beà maët coå truïc vôùi baïc seõ lieân quan tôùi vieäc moøn baïc
hoaëc keït baïc.

12

Kieåm tra beà maët truïc khuyûu
1- Duøng chaát taåy röûa höõu cô ñeå röûa kyõ truïc khuyûu.
Phaûi khoâng thaáy veát daàu treân beà maët caàn kieåm tra.
2- Chuaån bò 5%-10% dung dòch ammonium cuprous chloride
(pha vôøi nöôùc caát )
3- Duøng oáng phuï dung dòch leân beà maët caàn kieåm tra.
Giöõ beà maët caàn kieåm tra theo phöông ngang ñeå traùnh chaûy
dung dòch.
Chuù yù:
Khoâng ñöôïc ñeå dung dòch tieáp xuùc vôùi loã daàu vaø xung quanh
13
∗ Xöû lyù beà maët
Tröôùc ñaây, vieäc caûi thieän tính chòu moøn coå truïc chæ
phuï thuoäc vaøo vieäc taêng cöùng beà maët. Vieäc xöû lyù beà
maët theo quaù trình “nitriding” coù theå taïo ra beà maët
chòu maøi moøn vaø coù ñoä deûo dai cao.
Quaù trình naøy ñaõ ñöôïc duøng cho ñoäng cô ISUZU chöõ
V côõ lôùn ñaõ chöùng toû kyû luïc veà ñoä beàn. Vì quaù trình
taïo ra chæ 1 lôùp hoãn hôïp moûng (beà maët cöùng) daøy
khoaûng 10 micromet, neân ñôùi vôùi truïc khuyûu ñaõ
hoûng nghieâm troïng hoaëc ñaõ moøn heát lôùp hôïp chaát
naøy thì phaûi thay môùi vì nhaø cheá taïo khoâng saûn
xuaát baïc coù kích thöôùc nhoû hôn vaø khoâng theå maøi
truïc khuyûu chính xaùc ñöôïc. Neáu coù traày xöôùc nheï
treân beà maët coå truïc thì coù theå khaéc phuïc baèng giaáy
nhaùm mòn # 700 hoaëc giaáy lôùn hôn. Duøng 5% –
10% dung dòch cupric chloride ammonium ñeå kieåm
tra xem lôùp hôïp chaát coù moøn nhieàu quaù khoâng.
(6) Boä giaûm chaán (Boä giaûm dao ñoäng xoaén)
Truïc khuyûu taïo ra dao ñoäng xoaén vaø uoán vì löïc quay
thay ñoåi theo chu kyø taùc ñoäng leân truïc khuyûu trong
haønh trình noå. Dao ñoäng xoaén coù xu höôùng deã phaùt
sinh neáu löïc quay truïc khuyûu thay ñoåi lôùn töø xi lanh
naøy sang xi lanh khaùc hoaëc neáu truïc khuyûu coù ñoä
daøi lôùn.
Neáu dao ñoäng naøy truøng vôùi dao ñoäng töï nhieân cuûa
truïc khuyûu thì öùng suaát taêng ñoät ngoät laøm gaõy truïc
khuyûu do moûi. Ñeå traùnh hieän töôïng naøy caàn phaûi coù
boä giaûm chaán (giaûm dao ñoäng xoaén). Ñoái vôùi ñoäng
cô côõ lôùn duøng 1 boä giaûm chaán ñöôïc gaén ñoái xöùng
vôùi baùnh ñaø nôi coù bieân ñoä dao ñoäng lôùn nhaát) nhö
ñöôïc chæ ra trong hình veõ, boä giaûm chaán goàm 1
mieáng cao su, 1 vaønh saét ñöôïc gaén baèng nhieät vaøo
2 beân cuûa cao su. Ñieàu naøy seõ laøm giaûm naêng löôïng
dao ñoäng nhôø taùc duïng cuûa ma saùt vaø hieän töôïng
laøm treã cuûa cao su.
 (7) Baïc coå truïc
Baïc luoân chöùa 1 maøng daàu thích hôïp treân beà maët
tröôït ñeå laøm giaûm ma saùt do nhieät taïo ra töø truïc
quay toác ñoä cao tröôït treân oå ñôõ, sau ñoù nhieät truyeàn
tôùi nöôùc laøm maùt. Do ñoù baïc coù theå laøm vieäc vaø keùo
daøi tuoåi thoï cuûa chuùng. Phaàn lôùn nhieät sinh ra ñöôïc
truyeàn ñi nhôø daàu nhôùt.
Yeâu caàu ñoái vôùi baïc oå ñôõ:
∗ Khoâng keït
∗ Laép chính xaùc vaø eùp chaéc.
∗ Coù tính choáng aên moøn.
∗ Coù tính chòu moûi.
Tröôùc ñaây, baïc truïc khuyûu duøng kim loaïi traéng (hôïp
kim cuûa thieác vaø chì) vaø kim loaïi lôùp ñeäm (hôïp kim
cuûa ñoàng vaø chì). Nhöng gaàn ñaây, ngöôøi ta duøng
loaïi baïc coù kim loaïi 3 lôùp laøm treân 1 lôùp ñeäm vaø
traùng leân treân neàn baïc loùt theùp. Kim loaïi 3 lôùp keát
hôïp chaát choáng moûi vaø chaát chòu taûi troïng cao cuûa
kim loaïi ñeäm coù khaû naêng thích hôïp vôùi söï khoâng
ñoàng ñeàu vaø söï khoâng keát dính cuûa kim loaïi traéng.
Truïc khuyûu cuõng duøng 1 baïc chaën doïc truïc ñeå
khoáng cheá löïc chieàu truïc khi khôûi haønh vaø khi
phanh ñoät ngoät.

(8) Bieân (Thanh truyeàn)

Bieân laø thanh noái piston vôùi truïc khuyûu, truyeàn coâng
suaát trong haønh trình noå töø piston tôùi truïc khuyûu.
Bieân laøm baèng theùp ñaëc bieät ñeå chòu löïc neùn, keùo
vaø uoán. Moät ñaàu bieân noái vôùi piston qua choát piston
goïi laø “ñaàu nhoû”, coøn ñaàu kia goïi laø “ñaàu to”. Ñaàu
nhoû thöôøng ñöôïc laép chaët, coøn ñaàu to coù 2 phaàn
ñöôïc laép bu loâng vaøo coå truïc khuyûu.
Baïc bieân coù 2 mieáng ñöôïc laép giöõa bieân vaø truïc
khuyûu.

14
 (8) Piston
Piston chòu khí chaùy nhieät ñoä cao vaø aùp suaát cao
trong haønh trình noå. Aùp suaát khí chaùy seõ ñöôïc
truyeàn tôùi truïc khuyûu, haàu heát nhieät nhaän ñöôïc seõ
ñöôïc thoaùt ra nöôùc laøm maùt qua thaønh xi lanh. Tuy
nhieân, coù moät phaàn nhieät ñöôïc truyeàn tôùi nhôùt boâi
trôn töø phía trong.
Trong khi laøm vieäc, piston phaûi chuyeån ñoäng tònh
tieán lieân tuïc ôû toác ñoä cao trong thaønh xi lanh, ñoàng
thôøi chòu aùp suaát chaùy trong buoàng ñoát. Vì vaäy, caùc
yeáu toá nhö troïng löôïng piston, daõn nôû nhieät, hình
daïng vaø kích thöôùc piston phaûi ñöôïc quan taâm tôùi
khi thieát keá piston.
Choïn vaät lieäu piston caàn:
∗ Troïng löôïng nheï
∗ Truyeàn nhieät toát
∗ Heä soá daõn nôû nhieät thaáp, toát nhaát laø töông ñöông
vôùi vaät lieäu laøm thaân maùy.
∗ Ñuû cöôøng ñoä chòu löïc ôû nhieät ñoä cao.
∗ Ñoä moøn thaáp khi chòu löïc neùn beân.
Vaät lieäu laøm piston thöôøng laø gang ñaëc bieät hoaëc
hôïp kim nhoâm.
Gang thì coù heä soá daõn nôû nhieät gioáng nhö thaân maùy
nhöng coù nhöôïc ñieåm laø naëng.
Hôïp kim nhoâm coù troïng löôïng nhe,ï truyeàn nhieät toát
hôn gang nhöng thöôøng coù nhöôïc ñieåm laø heä soá daõn
nôû nhieät lôùn.
Hôïp kim nhoâm-silic coù heä soá daõn nôû nhieät thaáp vaø
hieän nay ñöôïc duøng roäng raõi cho ñoäng cô toác ñoä cao
vì noù coù heä soá daõn nôû nhieät thaáp vaø tính ñuùc toát.
Hình beân traùi giôùi thieäu caùc loaïi piston vaø ñaëc ñieåm
cuûa chuùng.
Loaïi piston vaùy lieàn coù ñoä oån ñònh vaø ñoä tin caäy cao
ñöôïc duøng cho caùc loaïi ñoäng cô lôùn, nhoû.
ÔÛ piston vaùy khuyeát, phaàn döôùi cuûa piston ñöôïc caét
ôû goùc phaûi ñeå traùnh aùp suaát beà maët treân maët ñoù
taêng leân vaø laøm giaûm troïng löôïng piston vaø dieän
tích tieáp xuùc. Vì vaäy, piston loaïi naøy chuû yeáu duøng
cho ñoäng cô côõ lôùn hoaëc toác ñoä cao.
Vôùi loaïi piston leäch taâm, taâm choát piston leäch 1
löôïng nhaát ñònh veà phía löïc neùn beân ñeå giaûm löïc
neùn beân leân piston nhaèm laøm giaûm tieáng voã piston.

15
 1) Vuøng ñeäm raõnh xeùc maêng
Khi nhieät ñoä piston taêng leân, vieäc daõn nôû piston seõ
taêng, gaây keït piston vaø boù xeùc maêng daãn ñeán ñoä
moøn raõnh xeùc maêng vaø loït khí seõ taêng leân.
Vì vaäy, vôùi piston hôïp kim nhoâm, ôû raõnh xeùc maêng
hôi thöù nhaát coù ñuùc lieàn 1 vuøng ñeäm raõnh xeùc
maêng baèng gang ñaëc bieät ñeå chòu taûi troïng nhieät
lôùn vaø caûi thieän tính chòu maøi moøn cuûa raõnh xeùc
maêng.

2) Gôø choáng keït

Ñoäng cô côõ lôùn luoân duøng gôø choáng keït ôû phaàn treân
piston. Raõnh choáng keït caûi thieän ñöôïc vieäc ñieàu
chænh ban ñaàu vaø traùnh keït hoaëc taïo muoäi caùc bon.

3) Caùch laép choát piston

Coù 2 loaïi choát piston: bôi vaø nöûa bôi.
ÔÛ loaïi choát nöûa bôi, choát piston ñöôïc eùp vaøo ñaàu
nhoû bieân, giöõa choát piston vaø loã choát piston coù ñoä
dô nhaát ñònh.
ÔÛ loaïi choát bôi, giöõa choát piston vaø ñaàu nhoû bieân coù
ñoä dô vaø piston ñöôïc chaën baèng phe gaøi (phanh
choát).

16
(9) Xeùc maêng
Xeùc maêng ñöôïc laép ôû raõnh xeùc maêng treân piston, coù taùc
duïng taïo ñoä kín cho khí neùn trong buoàng ñoát ñöôïc taïo ra töø
piston vaø quy laùt, truyeàn nhieät töø piston qua thaønh xi lanh .
Noù coøn coù taùc duïng gaït nhôùt boâi trôn treân thaønh xi lanh
(nhôùt boâi trôn xeùc maêng, piston vaø xi lanh ) vaø coøn ngaên
caûn nhôùt vaøo buoàng ñoát.
Xeùc maêng ñöôïc söû duïng ñeå duy trì aùp suaát neùn trong buoàng
ñoát ñöôïc goïi laø xeùc maêng hôi. Xeùc maêng söû duïng ñeå gaït
daàu goïi laø xeùc maêng daàu.
Khi hoaït ñoäng, piston ñi leân vaø ñi xuoáng lieân tuïc laøm cho
xeùc maêng luoân tieáp xuùc vaøo caïnh treân vaø caïnh döôùi cuûa
raõnh xeùc maêng. ÔÛ haønh trình noå, aùp suaát khí neùn seõ ñaåy
xeùc maêng ñi xuoáng caïnh döôùi raõnh xeùc maêng (chæ coù haønh
trình naøy môùi laøm cho xeùc maêng ñi xuoáng), khi ñoù khí neùn
seõ ñi vaøo khoaûng khoâng gian ôû treân xeùc maêng, roài ra sau
löng ñaåy xeùc maêng saùt vaøo thaønh xi lanh laøm taêng ñoä kín
(hình veõ).
Xeùc maêng daàu thì ñöôïc taïo khe nhoû treân beà maët tieáp xuùc
vôùi thaønh xi lanh , muïc ñích laø gaït nhôùt boâi trôn ôû treân
thaønh xi lanh khi piston ñi xuoáng. Nhôùt ôû treân thaønh xi
lanh seõ ñöôïc gaït vaøo khe xeùc maêng daàu, ñi ra sau löng roài
xuoáng khe hôû giöõa xeùc maêng vôùi raõnh xeùc maêng.
Xeùc maêng hôi ñöôïc maï croâm ôû maët treân, döôùi vaø maët
ngoaøi. Nhöõng xeùc maêng ñöôïc maï croâm thì ít moøn vaø daãn
nhieät toát.

17
1) Chöùc naêng bôm nhôùt cuûa xeùc maêng
Vì piston chuyeån ñoäng tònh tieán neân khoù giöõ maøng daàu boâi
trôn hôn chuyeån ñoäng quay. Do ñoù toån thaát ma saùt töông
ñoái lôùn. Vieäc boâi trôn piston, xi lanh seõ duøng caùch vung teù
daàu boâi trôn tôùi ñeå vöøa taêng hieäu quaû boâi trôn thaønh xi
lanh vaø vöøa taêng hieäu quaû laøm maùt piston.
Vì lyù do naøy, caàn phaûi cung caáp ñuû daàu boâi trôn. Tuy vaäy,
khi daàu boâi trôn vaøo buoàng ñoát khoâng nhöõng laøm taêng
möùc tieâu hao daàu nhôùt maø coøn sinh ra muoäi caùc bon beân
trong phaùt sinh truïc traëc laø xuù paùp ñoùng khoâng kín vaø
maùy chaïy khoâng toát. Hôn nöõa, vieäc naøy gaây keït xeùc
maêng. Trong khi ñoäng cô laøm vieäc, xeùc maêng lieân tuïc leân
xuoáng trong raõnh xeùc maêng do vaäy, daàu nhôùt seõ ñi vaøo
buoàng ñoát vaø taïo maøng daàu. Hieän töôïng naøy ñöôïc xem laø
xeùc maêng coù chöùc naêng bôm nhôùt. Moät chöùc naêng cuûa
xeùc maêng laø gaït daàu thöøa. Xeùc maêng hôi vaø xeùc maêng
daàu keát hôïp vôùi nhau ñeå cung caáp ñuû nhôùt boâi trôn tôùi
phaàn vaùy piston ñoàng thôøi giaûm tôùi möùc toái thieåu löôïng
daàu nhôùt leân tôùi phaàn ñænh piston. Do ñoù ngaên caûn daàu
nhôùt ñi vaøo trong buoàng ñoát

18
2)

(2) Söï dao ñoäng cuûa xeùc maêng trong raõnh xeùc maêng
Nhieät ñoä vaø ñoä moøn khaùc nhau ôû phaàn treân vaø phaàn döôùi xi
lanh laøm cho ñöôøng kính xi lanh treân vaø döôùi khaùc nhau.
Khi ñoäng cô hoaït ñoäng, xeùc maêng di chuyeån vaø coï saùt
trong raõnh xeùc maêng vaø thaønh xi lanh laøm cho ñöôøng kính
bò roäng ra, vaø beà daøy bò moûng laïi.
Trong haønh trình huùt, xeùc maêng di chuyeån leân phía treân,
tieáp xuùc vaøo caïnh treân cuûa raõnh xeùc maêng. Trong haønh
trình xaû, xeùc maêng tieáp xuùc vaøo caïnh döôùi cuûa raõnh xeùc
maêng. Khi xeùc maêng ôû giöõa raõnh xeùc maêng (khoâng tieáp
xuùc vaøo caïnh treân vaø cuõng khoâng tieáp xuùc vaøo caïnh döôùi
raõnh xeùc maêng) ñöôïc goïi laø vò trí “bôi” hoaøn toaøn. Khi ñoäng
cô hoaït ñoäng ôû toác ñoä cao thì xeùc maêng seõ bò laéc qua laéc
laïi vaø di chuyeån töï do trong raõnh xeùc maêng. Hieän töôïng
naøy ñöôïc goïi laø söï dao ñoäng cuûa xeùc maêng (xem hình).
Hieän töôïng naøy laøm cho khí neùn ôû phía treân piston bò luoàn
xuoáng phaàn döôùi piston, laøm maát taùc duïng cuûa nhôùt boâi
trôn, taêng löôïng tieâu hao nhôùt, laøm cho xeùc maêng bò moøn.
Ñoái vôùi ñoäng cô toác ñoä cao, xeùc maêng ñöôïc cheá taïo vôùi löïc
bung lôùn vaø baûn cuûa xeùc maêng nhoû ñeå laøm giaûm dao ñoäng.

(10) Cô caáu phaân phoái khí

Cô caáu phaân phoái khí laøm nhieäm vuï ñoùng môû xuù paùp huùt vaø
xaû taïi thôøi ñieåm chính xaùc ñeå cho khí naïp vaøo buoàng ñoát vaø
ñaåy khí chaùy trong buoàng ñoát ra ngoaøi.
Truïc cam ñöôïc truyeàn ñoäng bôûi truïc khuyûu thoâng qua xích
hoaëc baùnh raêng. Cô caáu phaân phoái khí bao goàm: baùnh raêng
truïc khuyûu, baùnh raêng trung gian, truïc cam, con ñoäi, ñuõa
ñaåy, coø moå, xuù paùp vaø loø xo xuù paùp.

1) Cô caáu phaân phoái khí loaïi truïc cam treân quy laùt
Nhö trong hình veõ, cô caáu phaân phoái khí ñöôïc truyeàn ñoäng
töø truïc cam tôùi con ñoäi, ñuõa ñaåy, coø moå, vaø xuù paùp. Ñoù laø
cô caáu phaân phoái khí thoâng duïng nhaát hieän nay, ñoäng cô
diesel thöôøng duøng loaõi naøy. Cô caáu naøy coù ñaëc ñieåm nhö
sau:
* Öu ñieåm:
• Ñieàu chænh xuù paùp deã daøng
• Buoàng ñoát coù ñöôïc hình daïng lyù töôûng
• Xuùpap huùt vaø xaû coù hình daïng lyù töôûng
• Boá trí xuùp paùp huùt vaø xaû coù theå caùch xa nhau
• Coù theå cheá taïo xuù paùp huùt vaø xaû lôùn hôn, hieäu suaát
naïp vaø xaû ñöôïc caûi thieän.
• Caáu truùc ñôn giaûn, deã kieåm tra vaø baûo döôõng.

19
 * Nhöôïc ñieåm:
• Do caáu taïo, baùnh raêng, xuù paùp thöôøng coù
troïng löôïng lôùn neân xuù paùp deã baät leân ôû toác ñoä cao.
Vì vaäy, caàn phaûi coù loø xo xuù pap khoûe ñeå khaéc phuïc
truïc traëc naøy. Gaàn ñaây, truïc cam ñöôïc laép cao hôn ñeå
laøm giaûm chieàu daøi ñuõa ñaåy nhaèm traùnh gaây truïc traëc
neâu treân.

OHC
TRUÏC CAM TREÂN QUY LAÙT

2) Boä truyeàn ñoäng baùnh raêng:

Hoaït ñoäng cuûa cô caáu phaân phoái khí phaûi phuø hôïp vôùi
vieäc ñoát chaùy nhieân lieäu, trong ñoäng cô 4 kyø, toác ñoä
truïc cam baèng nöûa toác ñoä truïc khuyûu . Do ñoù, baùnh
raêng truïc cam vaø baùnh raêng bôm cao aùp ñöôïc truyeàn
ñoäng töø baùnh raêng truïc khuyûu thoâng qua xích cam.
Theo hình veõ, söï truyeàn ñoäng nhö sau: baùnh raêng truïc
khuyûu truyeàn ñoäng ñeán baùnh raêng truïc cam vaø bôm
cao aùp thoâng qua baùnh raêng trung gian. Treân baùnh
raêng truïc cam vaø baùnh raêng bôm cao aùp coù ñaùnh daáu
chöõ hoaëc soá töông öùng vôùi daáu treân baùnh raêng trung
gian vaø baùnh raêng truïc khuyûu. Caùc daáu ghi treân baùnh
raêng coù theå laø A, B, C hay X, Y, Z. Thôøi ñieåm ñoùng
môû xuù pap ñuùng khi caùc baùnh raêng ñöôïc laép ñuùng
daáu. Ñoäng cô diesel thöôøng cô caáu truyeàn ñoäng baùnh
raêng, vì löïc daãn ñoäng töông ñoái lôùn. Baùnh raêng
thöôøng laø loaïi baùnh raêng thaúng hay raêng nghieâng vaø
ñaõ ñöôïc qua xöû lyù nhieät ñeå chòu maøi moøn.
Neáu baùnh raêng bò moøn, khe hôû aên khôùp cuûa caùc baùnh
raêng lôùn, noù seõ gaây ra tieáng oàn ñoàng thôøi cô caáu
phaân phoái khí bò sai leäch.

20
 (11) Truïc cam vaø coø moå
Treân truïc cam coù caùc vaáu cam huùt vaø xaû cho moãi xi lanh .
Thôøi ñieåm ñoùng môû xuù paùp, thöù töï phun phuï thuoäc vaøo
bieân daïng cuûa cam. Coø moå ñöôïc gaén treân truïc coø moå. Noù
hoaït ñoäng nhôø ñuõa ñaåy vaø cam.
Muïc ñích cuûa truïc cam vaø coø moå laø ñieàu khieån ñoùng môû
xuùpap huùt vaø thoaùt ñuùng theo chu kyø hoaït ñoäng cuûa ñoäng
cô. Neáu caùc chi tieát naøy bò moøn hay bò hö hoûng thì seõ aûnh
höôûng nghieâm troïng ñeán tính naêng hoaït ñoäng cuûa ñoäng cô.

1) Thôøi ñieåm ñoùng môû xuù pap

Thôøi ñieåm ñoùng môû xuù paùp laø hoaït ñoäng ñoùng môû xuù paùp
rieâng bieät ñoái vôùi töøng ñoäng cô, noù coù theå xaùc ñònh qua goùc
quay cuûa truïc khuyûu nhö hình beân traùi. Thôøi ñieåm ñoùng môû
xuù paùp khoâng truøng vôùi piston ôû ñieåm cheát treân vaø ñieåm
cheát döôùi vì khí naïp khoâng vaøo ngay khi xuù paùp naïp môû.
Do quaùn tính cuûa khí naïp gaây ra hieän töôïng treã vaø tieát dieän
cöûa naïp khoâng taêng ngay. Vì vaäy, ñeå khí naïp coù theå ñöôïc
huùt vaøo xi lanh nhieàu hôn thì xuù paùp naïp phaûi môû sôùm
tröôùc ñieåm cheát treân.
Khí naïp vaãn cöù vaøo xi lanh chöøng naøo trong ñoù vaãn coøn
chaân khoâng, neân xuù paùp naïp ñoùng sau khi piston ñaõ qua
ñieåm cheát döôùi. Xuù paùp xaû môû tröôùc ñieåm cheát döôùi ñeå xaû
tröôùc 1 phaàn khí xaû vaø ñoùng sau ñieåm cheát treân khi aùp suaát
trong buoàng ñoát vaãn coøn cao.
Theo moâ taû neâu treân thì seõ coù luùc caû xuù paùp huùt vaø xaû cuøng
môû ôû gaàn ñieåm cheát treân. Muïc ñích laø ñeå queùt saïch khí
chaùy coøn laïi beân trong buoàng ñoát baèng caùch naïp khí saïch
vaøo. Ñieàu kieän hoaït ñoäng naøy goïi thôøi gian môû goái nhau.
Truïc cam seõ ñieàu khieån thôøi ñieåm ñoùng môû.

21
2) Con ñoäi
Con ñoäi duøng ñeå truyeàn chuyeån ñoäng töø truïc cam ñeán xuù
paùp thoâng qua ñuõa ñaåy vaø coø moå. Con ñoäi bò taùc ñoäng bôûi
nhieàu löïc: aùp löïc khí neùn, löïc neùn loø xo xuù paùp vaø löïc quaùn
tính cuûa caùc chi tieát chuyeån ñoäng. Vì vaäy, con ñoäi phaûi ñöôïc
laøm baèng gang ñaëc bieät, beà maët tieáp xuùc vôùi cam phaûi
ñöôïc toâi baèng caùch xöû lyù nhieät beà maët.
Ngoaøi ra, maët döôùi cuûa con ñoäi (maët tieáp xuùc vôùi cam) coù
caáu taïo hình caàu ñeå khi moøn seõ khoâng bò leäch, khoâng gaây
caûn trôû chuyeån ñoäng cuûa con ñoäi vaø cam. Ñeå khaéc phuïc söï
maøi moøn khoâng ñeàu cuûa con ñoäi, con ñoäi ñöôïc thieát keá leäch
taâm so vôùi cam ñeå coù theå xoay ñöôïc trong khi hoaït ñoäng.

* Con ñoäi con laên:

Goàm coù: thaân, loø xo chaën, choát vaø con laên. Loø xo chaën
khoâng cho con ñoäi xoay. Ngoaøi ra, coøn coù bu loâng baét trong
thaân maùy ñeå con ñoäi hoaït ñoäng ñuùng höôùng (hình veõ).
Con laên ñöôïc nhieät luyeän ñeå chòu maøi moøn.
Cô caáu con ñoäi con laên cuûa ñoäng cô Seri 6R coù taùc duïng
laøm giaûm ma saùt, töø ñoù giaûm möùc tieâu hao nhieân lieäu.

(12) Xuù paùp

Nhieäm vuï cuûa xuù paùp laø: cho khí naïp vaøo buoàng ñoát vaø xaû
khí chaùy ra ngoaøi vôùi thôøi gian ngaén trong moät chu kyø laøm
vieäc cuûa piston.
- xuù paùp hoaït ñoäng ñöôïc theo chieàu thaúng ñöùng nhôø vaøo
oáng daãn höôùng xuù paùp.
- Mieäng xuù paùp ñöôïc vaùt 300 hoaëc 450 ñeå ñöôïc ñoùng kín vôùi
ñeá xuù paùp vaø daãn nhieät truyeàn qua xuù paùp khi xuù paùp ñoùng.
Xuùpap ñöôïc laøm baèng theùp chòu nhieät vì xuù paùp naïp phaûi
chòu nhieät ñoä khoaûng 4000C vaø xuù paùp xaû phaûi chòu nhieät
ñoä 500 - 8000C,
* Mieáng taêng cöùng
Mieáng taêng cöùng laø moät hôïp kim: Cobalt (Co), Chrome (Cr)
vaø Tungsten (W). Hôïp kim naøy raát cöùng, chòu ñöôïc maøi
moøn cao vaø choáng laïi söï oxy hoùa ôû nhieät ñoä cao. Mieáng
taêng cöùng naøy ñöôïc haøn vaøo maët xuù paùp hay ñeá xuù paùp ñeå
taêng khaû naêng chòu nhieät.

22
(13) Loø xo xuù paùp
Loø xo xuù paùp coù nhieäm vuï laø giöõ cho xuù paùp ñoùng kín saùt
vôùi ñeá xuù paùp vaø khoâng cho khí neùn trong buoàng ñoát bò loït
ra ngoaøi. Loø xo xuù paùp giöõ cho caùc chi tieát laøm vieäc cuûa xuù
paùp naïp vaø xaû theo söï ñieàu khieån cuûa caùc vaáu cam nhôø löïc
loø xo trong khi xuù paùp chuyeån ñoäng do ñoù ñoùng môû xuù paùp
chính xaùc theo bieân daïng cam.
Moãi xuù paùp thöôøng duøng phoái hôïp hai loø xo loàng vaøo nhau,
moät caùi ôû trong vaø moät caùi ôû ngoaøi, moãi loø xo coù ñoä caêng
khaùc nhau. Nhö vaäy noù seõ ngaên caûn dao ñoäng rieâng cuûa xuù
paùp khi ñoäng cô hoaït ñoäng ôû toác ñoä cao. Loø xo xuù paùp
thöôøng ñöôïc duøng laø loø xo kín hay loø xo taùc ñoäng keùp. Noù
ñaûm baûo xuù paùp laøm vieäc toát ôû toác ñoä cao.

* Söï dao ñoäng cuûa loø xo xuù paùp

Neáu moät ñaàu cuûa loø xo xuù paùp ñoät nhieân bò eùp bôûi coø moå,
thì khi ñoù loø xo khoâng ñöôïc eùp ñoàng boä, maø noù xeõ bò eùp töø
moät ñaàu tôùi ñaàu kia (hình veõ beân traùi). Neáu chu kyø dao
ñoäng naøy truøng vôùi dao ñoäng cöôõng böùc töø truïc cam, thì
bieân ñoä dao ñoäng seõ lôùn leân vaø öùng suaát cuïc boä döõ doäi xuaát
hieän vaø coù theå gaây moûi loø xo hoaëc gaõy loø xo. Hieän töôïng
naøy goïi laø dao ñoäng coäng höôûng loø xo xuù paùp.
Hieän töôïng treân laøm thay ñoåi vò trí ñoùng môû cuûa xuù paùp,
gaây giaûm coâng suaát ñoäng cô. gaây tieáng oàn vaø tình traïng
xaáu nhaát laø gaãy xuù paùp huùt vaø xaû vaø caùc chi tieát cuûa noù.
Ñeå haïn cheá tình traïng treân, ngöôøi ta söû duïng loø xo xuù paùp
laø loø xo ñoâi, loø xo kín hay loø xo taùc ñoäng keùp.

CÔ CAÁU PHAÂN PHOÁI KHÍ 6SA1

Cô caáu phaân phoái khí loaïi OHCt ñöôïc söû duïng nhö hình ôû
döôùi.

23
HEÄ THOÁNG BOÂI TRÔN
Ñoäng cô coù nhieàu chi tieát quay vaø tröôït. Caùc chi tieát naøy
luoân taïo ma saùt vaø gaây ra löïc caûn ma saùt. Quaùù trình taïo
maøng daàu ñeå ngaên caûn tieáp xuùc tröïc tieáp cuûa caùc chi tieát
sinh ma saùt naøy, bieán ma saùt doù thaønh ma saùt coù ñeäm chaát
loûng vaø nhö vaäy giaûm nheï ñöôïc löïc caûn ma saùt vaø ñöôïc goïi
laø söï boâi trôn. Toaøn boä ñöôøng caáp daàu nhôùt boâi trôn ñöôïc
goïi laø heä thoáng boâi trôn.
Daàu nhôùt khoâng chæ giaûm ma saùt giöõa caùc chi tieát chuyeån
ñoäng maø coøn laøm maùt, laøm saïch, laøm kín, traùnh seùt gæ vaø
ngaên buïi.
Moät heä thoáng tuaàn hoaøn cöôõng böùc duøng bôm nhôùt ñeå eùp
daàu nhôùt ñi. Heä thoáng boâi trôn tuaàn hoaøn cöôõng böùc goàm 1
caùc te, bôm nhôùt, loïc nhôùt, boä loïc nhôùt vaø ñöôøng daãn daàu
nhôùt ôû thaân maùy.

(1) Bôm nhôùt

Bôm nhôùt ñöôïc baùnh raêng truïc khuyûu hoaëc truïc cam daãn
ñoäng ñeå huùt nhôùt töø caùc te tôùi caùc chi tieát caàn boâi trôn. Bôm
thöôøng duøng laø loaïi bôm baùnh raêng hoaëc bôm trochoid.

1) Bôm nhôùt loaïi baùnh raêng

Bôm baùnh raêng coù caáu taïo nhö hình beân.
Baùnh raêng daãn ñoäng bôm quay theo beà maët trong cuûa thaân
bôm cuøng vôùi baùnh raêng bôm (ñöôïc daãn ñoäng nhôø truïc
khuyûu hoaëc truïc cam). Keát quaû laø, chaân khoâng ñöôïc taïo ra
giöõa caùc baùnh raêng vaø thaân bôm huùt nhôùt töø caùc te qua löôùi
loïc. Nhôùt ñöôïc huùt vaøo bôm vaø ñöôïc eùp vaøo ñöôøng daãn daàu
nhôùt cuûa heä thoáng.
Hieäu quaû cuûa bôm baùnh raêng thay ñoåi tuøy thuoäc vaøo khe hôû
giöõa baùnh raêng vaø thaân bôm, löïc caûn cuûa ñöôøng oáng, aùp
suaát bôm, toác ñoä ñoäng cô vaø ñoä nhôùt cuûa daàu nhôùt. Tuy
nhieân, noù thöôøng ôû khoaûng 60% - 80%. Tính naêng cuûa bôm
cuõng ñaõ ñöôïc caûi tieán nhieàu ñeå ñaït ñöôïc 90%.

24
 2) Bôm nhôùt trochoid
Bôm nhôùt loaïi trochoid duøng 1 roâ to beân trong vaø 1 roâ to beân
ngoaøi. Roâ to beân trong ñöôïc daãn ñoäng vaø keùo roâ to beân ngoaøi
quay. Khi quay, khoaûng troáng giöõa caùc khe roâ to seõ ñöôïc ñieàn
ñaày daàu . Sau ñoù, caùc raêng cuûa roâ to trong di chuyeån vaøo
khoaûng troáng ôû roâ to ngoaøi vaø daàu ñöôïc eùp ra theo ñöôøng ra.
Rooâ to trong thöôøng ñöôïc daãn ñoäng baèng truïc cam.
(2) Loïc nhôùt.
Nhôùt ñoäng cô seõ daàn daàn bieán chaát bôûi caùc maït kim loaiï sinh
ra do ma saùt khi caùc chi tieát ñoäng cô laøm vieäc vaø do muoäi caùc
bon khi chaùy nhieân lieäu. Caùc chaát caën naëng seõ ñoïng xuoáng
döôùi ñaùy caùc te coøn caùc haït nheï seõ ñöôïc bôm cuøng vôùi nhôùt
tôùi caùc chi tieát cuûa ñoäng cô, nhö vaäy coù theå laøm taêng ñoä maøi
moøn vaø gaây keït.
Vì lyù do naøy caàn phaûi coù loïc nhôùt ñeå loaïi boû caën baån. Loïc
nhôùt coù loaïi loïc toaøn phaàn laø loaïi loïc taát caû daàu nhôùt töø bôm
ra ñi qua noù vaø coù loaïi loïc 1 phaàn laø loaïi chæ cho pheùp loïc daàu
nhôùt ñi qua loïc coøn daàu nhôùt khoâng qua loïc thì khoâng ñöôïc
loïc. Hieän nay thöôøng duøng loaïi loïc toaøn phaàn.
Coù caùc loaïi loõi loïc giaáy vaø sôïi v.v., loaïi loïc giaáy thöôøng ñöôïc
söû duïng nhieàu nhaát.
Van an toaøn coù theå ñöôïc gaén beân trong loïc nhôùt hoaëc gaén gaàn
ñoù ñeå trong tröôøng hôïp loõi loïc bò taéc thì nhôùt vaãn coù theå ñi
tröïc tieáp tôùi ñöôøng nhôùt boâi trôn maø khoâng ñi qua loõi loïc, do
ñoù ñaûm baûo an toaøn cho heä thoáng boâi trôn.

25
 (3) Boä laøm maùt nhôùt
Nhôùt boâi trôn cho phaàn lôùn caùc chi tieát thöôøng coù taùc duïng
nhö 1 chaát laøm maùt beà maët phaûi chòu ma saùt maïnh.
Khi nhieät ñoä nhôùt vöôït quaù 125 – 130 0C thì tính naêng cuûa
nhôùt boâi trôn, ñoä oån ñònh nhieät ñoät ngoät giaûm xuoáng vaø noù
trôû neân khoù duy trì maøng daàu boâi trôn.
Keát quaû laø, caùc chi tieát quay vaø tröôït coù theå baét ñaàu keït
dính. Do ñoù, khi xe hoaït ñoäng trong ñieàu kieän khaéc nghieät
nhö laø quaù taûi ôû toác ñoä cao vaø thôøi gian daøi thöôøng laép boä
laøm maùt nhôùt ñeå traùnh nhôùt quaù noùng.
Hieän nay, boä laøm maùt nhôùt treân xe ISUZU laø loaïi oáng deït coù
nhieàu haøng moûng xeáp choàng vaøo cuøng 1 khoái. Boä laøm maùt
nhôùt naøy cho nhôùt ñi qua vaø maët ngoaøi cuûa oáng ñöôïc laøm
maùt nhôø nöôùc laøm maùt ñoäng cô. Nöôùc laøm maùt ñoäng cô coù
nhieät ñoä khoaûng 70 0C ngay sau khi ñoäng cô khôûi ñoäng ñöôïc
duøng ñeå haâm noùng nhôùt nhaèm laøm giaûm cheânh leäch nhieät
ñoä trong ñoäng cô vaø giuùp ñoäng cô laøm vieäc eâm.
Vieäc kieåm tra xem beân trong boä laøm maùt nhôùt coù taéc khoâng
khi ñaõ thaùo boä naøy ra khoûi ñoäng cô thì caàn ñoå nhôùt hoaëc
daàu diesel vaøo trong oáng qua cöûa vaøo vaø xem noù coù chaûy ra
cöûa ra hay khoâng. Tuy nhieân, neáu boä laøm maùt ñöôïc gaén treân
ñoäng cô thì caàn laøm theo trình töï sau:
1) Kieåm tra aùp suaát ñöôøng nhôùt ôû toác ñoä caàm chöøng.
Neáu beân trong boä laøm maùt nhôùt bò taéc thì aùp suaát ñöôøng
nhôùt seõ taêng 1 – 2 kg/cm2 so vôùi bình thöôøng. Vieäc taêng
naøy laø do toån thaát aùp suaát trong boä laøm maùt nhôùt.
2) Kieåm tra nhieät ñoä nhôùt treân ñöôøng daãn nhôùt.
Neáu boä laøm maùt nhôùt bò taéc thì nhieät ñoä nhôùt treân ñöôøng
daãn nhôùt seõ cao hôn bình thöôøng. Neáu ñoäng cô laøm vieäc ôû
toác ñoä cao hoaëc taûi naëng thì nhieät ñoä nhôùt seõ taêng leân
nhanh choùng.

26
3) Kieåm tra hoaït ñoäng cuûa van nhaùnh boä laøm maùt nhôùt
Neáu boä laøm maùt nhôùt bò taéc, thì van nhaùnh seõ môû hoaøn
toaøn. Van nhaùnh môû khi cheânh leääch aùp suaát giöõa cöûa
vaøo vaø cöûa ra cuûa boä laøm maùt nhôùt vöôït quaù giaù trò nhaát
ñònhRaát khoù kieåm tra baèng maét söï di chuyeån cuûa van
maø chæ coù theå nghe tieáng keâu khi van môû vaø ñoùng.
Nhieät do chaùy nhieân lieäu trong xi lanh seõ laøm noùng caùc
chi tieát quanh buoàng ñoát ñoäng cô. Neáu nhöõng chi tieát
naøy khoâng ñöôïc laøm maùt thích hôïp thì nhieät ñoä beân
trong ñoäng cô seõ taêng cao gaây quaù nhieät vaø laøm giaûm
coâng suaát ñoäng cô.
Noù cuõng aûnh höôûng coù haïi tôùi nhôùt boâi trôn cung caáp tôùi
caùc chi tieát chuyeån ñoäng cuûa ñoäng cô vaø laøm giaûm hieäu
quaû boâi trôn, ñaëc tính cuûa nhôùt, gaây keït vaø moøn khoâng
bình thöôøng.
Maët khaùc, khi nhieät ñoä quaù thaáp thì laïi laøm giaûm hieäu
quaû nhieät vaø vieäc ñoát chaùy nhieân lieäu keùm ñi. Xi lanh
cuõng moøn nhanh hôn vì dioxyt sunphua sinh ra trong
haønh trình noå keát hôïp vôùi nöôùc trong khí chaùy taïo ra
chaát aên moøn.
Heä thoáng laøm maùt ñöôïc thieát keá ñeå nhaèm traùnh nhieät
ñoä quaù cao cuõng nhö quaù thaáp vaø duy trì nhieät ñoä ñoäng
cô ôû nhieät ñoä thích hôïp. Bôm nöôùc huùt nöôùc laøm maùt töø
keùt nöôùc, ñöa tôùi qua boä laøm maùt nhôùt vaøo trong thaân
maùy ñeå laøm maùt maët ngoaøi xi lanh sau ñoù tôùi quy laùt.
Nöôùc trong quy laùt ñöôïc daãn qua caùc ñöôøng nöôùc ñeå laøm
maùt giaù ñôõ voøi phun vaø xung quanh ñeá xuù paùp.
Sau khi laøm maùt quy laùt, nöùoc chaûy theo oáng nöôùc veà
keùt nöôùc.
Oáng nöôùc ra coù gaén 1 van haèng nhieät ñeå ñieàu tieát nhieät
ñoä nöôùc laøm maùt ñoäng cô.
Neáu nhieät ñoä nöôùc laøm maùt thaáp hôn nhieät ñoä môû van
ñöôïc ñöa trôû laïi ñöôøng nhaùnh bôm nöôùc vaøo ñoäng cô maø
khoâng veà keùt nöôùc.

27
(1) Keùt nöôùc
Keùt nöôùc laø moät thieát bò ñeå 1 löôïng lôùn nöôùc laøm maùt tieáp
xuùc giaùn tieáp vôùi khoâng khí ôû dieän tích roäng ñeå nhieät
truyeàn töø nöôùc ra khoâng khí. Ruoät keùt nöôùc ñöôïc chia ra
thaønh 2 phaàn taùch bieät vaø ñan xen nhau; nöôùc ñi theo caùc
ñöôøng oáng nöôùc, coøn khoâng khí ñi qua khe caùc ñöôøng oáng
nöôùc Coù nhieàu loaïi ruoät keùt nöôùc. Hai loaïi thöôøng duøng hôn
laø loaïi caùnh taûn nhieät phaúng vaø loaïi caùnh taûn nhieät xeáp.
Loaïi caùnh taûn nhieät phaúng goàm nhieàu oáng daøi song song
noái töø phaàn treân xuoáng phaàn döôùi keùt nöôùc. Caùc caùnh taûn
nhieät ñöôïc ñaët quanh oáng ñeå taêng vieäc truyeàn nhieät. Caùc
ñöôøng khoâng khí chaïy quanh oáng giöõa caùc caùnh taûn nhieät
ñeå taûn nhieät.
Loaïi caùnh taûn nhieät xeáp cuõng goàm nhieàu oáng daøi song
song noái töø phaàn treân xuoáng phaàn döôùi keùt nöôùc, nhöng
caùc caùnh taûn nhieät ñöôïc ñaët giöõa caùc oáng nöôùc vaø coù
daïng xeáp. Loaïi naøy coù ñaëc ñieåm nhö sau:
Hieäu quaû laøm maùt raát toát maëc duø cuøng theå tích keùt nöôùc
vì caùnh taûn nhieät xeáp coù dieän tích taûn nhieät lôùn hôn. Hôn
nöõa, caùc taám cuûa caùnh taûn nhieät daïng xeáp laøm taêng toác
ñoä khoâng khí vaø ñieàu naøy giuùp hieäu quaû taûn nhieät taêng
leân. Keùt nöôùc coù theå ñöôïc phaân loaïi theo caùch khaùc theo
chieàu nöôùc chaûy trong keùt nöôùc. ÔÛ moät vaøi loaïi, nöôùc chaûy
töø treân xuoáng döôùi (loaïi chaûy xuoáng). ÔÛ moät vaøi loaïi khaùc,
nöôùc chaûy theo phöông ngang töø bình chöùa ôû moät beân vaø
chaûy ngang qua bình beân kia (loaïi chaûy ngang). Bình nöôùc
ôû treân hoaëc ôû 1 beân cuûa keùt nöôùc phuïc vuï 3 muïc ñích.
Noù cung caáp vaø döï tröõ nöôùc vaø noù cuõng taïo ra 1 choã ñeå
nöôùc coù theå ñöôïc taùch khoûi khoâng khí khi noù tuaàn hoaøn
trong heä thoáng vaø laø choã chöùa nöôùc khi noù daõn nôû.

28
(2) Naép keùt nöôùc
Naép keùt nöôùc coù 1 van aùp suaát ñöôïc duøng ñeå duy trì aùp
suaát trong keùt nöôùc ôû möùc ñoä nhaát ñònh ñieàu naøy laøm
taêng hieäu quaû luaân chuyeån nöôùc vaø hieäu quaû laøm maùt
cuûa bôm nöôùc. Noù cuõng coù 1 van chaân khoâng ñeå
khoâng khí töø beân ngoaøi vaøo do aùp suaát trong keùt nöôùc
giaûm ñi khi ñoäng cô nguoäi vaø giöõ cho keùt nöôùc khoâng
bò co laïi gaây moùp meùo.

(3) Bình nöôùc phuï

Bình nöôùc phuï coù taùc duïng traùnh vieäc hao huït nöôùc vaø ñieàu
khieån aùp suaát beân trong cuûa keùt nöôùc nhaèm ñaûm baûo hieäu
quaû laøm maùt toát hôn. Noùi chung, löôïng nöôùc daõn nôû khoaûng
5% khi nhieät ñoä vöôït 90 0C vaø löôïng nöôùùc daõn nôû naøy seõ
traøn khoûi keùt nöôùc. Vì vaäy, phaàn treân keùt nöôùc caàn coù theå
tích thích hôïp ñeå ñuû chöùa khi nöôùc laøm maùt taêng leân ñeå
traùnh hao huït nöôùc. Maët khaùc, hôi nöôùc seõ bò eùp phuït ra
khoûi keùt nöôùc. Neáu dung tích laøm vieäc cuûa ñoäng cô taêng leân
thì theå tích keùt nöôùc cuõng phaûi taêng leân cuøng vôùi theå tích
phaàn treân keùt nöôùc. Keùt nöôùc lôùn hôn thì caøng khoù khaên khi
gaén keùt nöôùc leân khung xe. Vì vaäy, caàn duøng 1 keùt nöôùc phuï
ñeå taïm chöùa khi nöôùc laøm maùt traøn ra vaø hôi nöôùc phuït ra
ngoaøi keùt nöôùc. Khi nhieät ñoä nöôùc laøm maùt trong keùt nöôùc
giaûm xuoáng, ví duï nhö khi ñoäng cô döøng, aùp suaát beân trong
keùt nöôùc seõ thaáp hôn aùp suaát khí quyeån vaø nöôùc seõ ñöôïc huùt
trôû laïi keùt nöôùc.

29
Vì vaäy, traùnh ñöôïc hao huït nöôùc laøm maùt vaø raát ít phaûi boå
sung nöôùc laøm maùt.
Coù 2 loaïi bình nöôùc phuï vaø chuùng phuï thuoäc vaøo vò trí laép
ñaët. Noù coù theå laép thaáp hôn hoaëc cao hôn phaàn treân cuûa
keùt nöôùc. Khi bình nöôùc phuï ñaët ôû vò trí thaáp hôn phaàn treân
keùt nöôùc thì naép coù caùc van seõ ñöôïc gaén ôû bình nöôùc phuï,
coøn naép khoâng coù van seõ laép ôû keùt nöôùc. Ngöôïc laïi, khi bình
nöôùc phuï ñaët ôû vò trí cao hôn phaàn treân keùt nöôùc thì naép coù
caùc van seõ ñöôïc gaén ôû keùt nöôùc vaø naép khoâng coù van seõ
laép ôû bình nöôùc phuï. Ngoaøi ra, bình nöôùc phuï duy trì aùp suaát
beân trong keùt nöôùc vaø caûi thieän hieäu quaû laøm maùt. Bôûi vì khi
ñoäng cô laøm vieäc vôùi keùt nöôùc ñaày nöôùc, aùp suaát beân trong
vaø nhieät ñoä nöôùc laøm maùt trong keùt nöôùc thay ñoåi nhö ñoà
thò beân traùi vôùi soá lieäu nhö sau:
(1) Aùp suaát taêng tyû leä thuaän vôùi söï taêng cuûa nhieät ñoä nöôùc
laøm maùt laøm cho nöôùc vaø hô nöôùc traøn ra khoûi keùt nöôùc.
(2) Aùp suaát trong heä thoáng laøm maùt seõ khoâng ñoåi baát keå
nhieät ñoä nöôùc laøm maùt taêng cao bao nhieâu nöõa vaø aùp suaát
naøy baèng aùp suaát môû van naép keùt nöôùc (van aùp suaát)
(3) Aùp suaát beân trong giaûm tyû leä vôùi vieäc giaûm tyû leä nöôùc
laøm maùt, ví duï nhö taét maùy.
Tyû leä giaûm aùp suaát beân trong heä thoáng seõ khaùc vôùi tyû leä
nhö ñaõ thaáy trong quaù trình (1) vì hieän töôïng treã nhieät vaø
hao huït nöôùc laøm maùt.
(4) Aùp suaát beân trong seõ thaáp hôn aùp suaát khí quyeån baát keå
nhieät ñoä nöôùc laøm maùt vaø laøm cho khoâng khí seõ ñi vaøo keùt
nöôùc. Aùp suaát beân trong naøy seõ baèng vôùi aùp suaát môû van
chaân khoâng ôû naép keùt nöôùc.
(5) Aùp suaát beân trong heä thoáng seõ trôû veà ñieàu kieän ban ñaàu
vaø baèng aùp suaát khí quyeån
Sau ñoù, khi ñoäng cô khôûi ñoäng laïi, aùp suaát vaø nhieät ñoä nöôùc
trong keùt nöôùc thay ñoåi tôùi quaù trình (6) nhö theå hieän trong
ñoà thò. Tyû leä taêng aùp suaát beân trong keùt nöôùc khaùc vôùi

30
tyû leä ñöôïc thaáy trong quaù trình (1) vì nöôùc bò phuït ra
ngoaøi. Trong khi ñoù vieäc giaûm aùp suaát beân trong vaø quaù
trình taïo chaân khoâng thì gioáng nhö quaù trình (3),(4), vaø
(5). Do vaäy, moät phaàn ôû vuøng ñöôøng xieân trong ñoà thò bôûi vì
toån thaát aùp suaát beân trong do cheânh leäch giöõa quaù trình (1)
vaø (6). Toån thaát aùp suaát naøy seõ laøm giaûm aùp suaát ñaàu vaøo
bôm nöôùc vaø laøm giaûm hieäu quaû laøm maùt bôûi vì löôïng nöôùc
tuaàn hoaøn bò giaûm ñi.
Ñaây chính laø lyù do caàn phaûi coù bình nöôùc phuï vaø theo quaù
trình (4), nöôùc ñöôïc huùt trôû laïi keùt nöôùc thay co vieäc huùt
khoâng khí vaøo. Vieäc naøy giuùp cho heä thoáng trôû laïi ñieàu kieän
ban ñaàu vaø ñaûm baûo hieäu quaû laøm maùt.

(4) Keùt nöôùc phuï.

Keùt nöôùc phuï ñöôïc thieát keá ñaëc bieät daønh cho xe chöõa chaùy.
Trong khi chöõa chaùy, xe ñöùng yeân nhöng ñoäng cô laøm vieäc
ôû toác ñoä cao.
Do ñieàu kieän naøy laøm cho hieäu quaû laøm maùt keùm ñi, naân
caàn phaûi coù keùt nöôùc phuï ñeå taûn nhieät nöôùc laøm maùt khi xe
ñang chöõa chaùy cuõng nhö khi xe chaïy treân ñöôøng. Keùt nöôùc
phuï goàm caùc oáng ñoàng vaø voû boä laøm maùt ñöôïc gaén treân
khung xe phía tröôùc keùt nöôùc chính nhö hình veõ. Keùt nöôùc
phuï laøm maùt nöôùc nhôø nöôùc chöõa chaùy trong khi chöõa chaùy
nhöng khoâng aûnh höôûng tôùi hieäu quaû laøm maùt khi xe chaïy
treân ñöôøng.

(5) Bôm nöôùc

Bôm nöôùc laø loaïi bôm ly taâm vaø ñöôïc coi laø bôm tuaàn hoaøn.
Vì caùnh bôm ñöôïc gaén quanh truïc trong voû bôm, neân nöôùc
laøm maùt ñi vaøo truïc giöõa ñaäp vaøo thaønh trong cuûa voû bôm
döôùi löïc ly taâm do caùnh bôm quay taïo ra vaø ñaåy nöôùc theo
cöûa ra ñeå vaøo thaân maùy. Nöôùc laøm maùt ñöôïc huùt nhôø chaân
khoâng trong bôm. Bôûi vì bôm chaân khoâng thích hôïp vôùi vieäc
caáp 1 löôïng lôùn nöôùc laøm maùt

31
(6) Van haèng nhieät (thermostat- loaïi ñieàu khieån doøng ra)
Van haèng nhieät môû vaø ñoùng oáng nöôùc ra vaø ñöôøng nöôùc keùt
nöôùc theo nhieät ñoä nöôùc laøm maùt ñeå ñieàu khieån noù nhaém
traùnh cho ñoäng cô quaù noùng hoaëc quaù maùt.Khi nöôùc laøm
maùt coøn laïnh ngay sau khi khôûi ñoäng ñoäng cô, van seõ ñoùng
ñöôøng nöôùc laïi, nöôùc laøm maùt chæ tuaàn hoaøn trong maïch
nhaùnh maø khoâng qua keùt nöôùc, do vaäy cho pheùp ruùt ngaén
thôøi gian haâm noùng ñoäng cô. Khi nhieät ñoä nöôùc taêng leân,
van môû noái ñöôøng nöôùc tôùi keùt nöôùc vaø ñoùng maïch nhaùnh
laïi ñeå nhieät ñoä ñoäng cô coù theå ñöôïc giöõ ôû möùc thích hôïp.
Neáu ñoäng cô quaù laïnh trong khi laøm vieäc thì van töï ñoäng
ñoùng laïi.
Hieän nay van haèng nhieät thöôøng duøng loaïi saùp, loaïi naøy coù
ñoä beàn cao vaø ít bò aûnh höôûng bôûi aùp suaát.
Van haèng nhieät naøy coù chaát saùp ñöôïc boïc kín beân trong voû
vaø van ñoùng môû khi saùp daõn nôû hoaëc co laïi laøm di chuyeån
loø xo. Khi nhieät ñoä nöôùc laøm maùt thaáp, saùp ñaëc laïi vaø thu
nhoû laøm van ñoùng. Khi nhieät ñoä nöôùc laøm maùt taêng leân, saùp
loûng ra vaø daõn nôû ñaåy van xuoáng ñeå môû van. Nhieät ñoä ñoùng
môû van thöôøng laø khoaûng 80 0C.

(7) Van laéc

Khi van haèng nhieät ñoùng hoaøn toaøn thì nöôùc laøm maùt seõ bò
chaën khoâng theå tôùi keùt nöôùc ñöôïc vaø thôøi gian haâm noùng
ñoäng cô seõ ñöôïc ruùt ngaén, Nhöng nöôùc khoâng theå laáp heát
vaøo choã troáng trong heä thoáng vì khoâng khí coøn laïi trong
ñoäng cô.
Vì vaäy, van haèng nhieät thöôøng ñöôïc laøm 1 loã thoâng hôi nhoû.
Van laéc laøm thoaùt khí khi ñoå nöôùc vaøo heä thoángvaø ñoùng khi
aùp suaát nöôùc taêng nhe khi ñoäng cô baét ñaàu hoaït ñoäng, nhö
vaäy traùnh cho nöôùc phuït ra.

(8) Van haèng nhieät (loaïi ñieàu khieån doøng vaøo)

Ñoái vôùi ñoäng cô lôùn thöôøng duøng 2 van haèng nhieät. Nhieät ñoä
ñoùng môû laø 79 0C vaø nhieät ñoä môû hoaøn toaøn laø treân 95 0C.
Van haèng nhieät ñöôïc gaén treân ñöôøng huùt cuûa bôm ñeå ñaûm
baûo nhieät ñoä laøm vieäc chính xaùc.
Caùch naøy raát toát cho vieäc haâm noùng ñoäng cô, traùnh quaù maùt

32
vaø luoân duy trì nhieät ñoä quy ñònh ôû quanh xi lanh, nöôùc
laøm maùt coù theå ñieàn vaøo nhanh choùng ôû caû keùt nöôùc vaø
quy laùt.
Khi khoâng caàn loã thoâng khí ñoái vôùi loaïi van haèng nhieät
naøy thì seõ khoâng coù roø ræ nöôùc laïnh vaø ruùt ngaén thôøi
gian haâm noùng ñoäng cô, hieäu quaû boä söôûi aám seõ cao
leân vaø traùnh ñöôïc hieän töôïng quaù maùt ñoäng cô.
Khi nhieät ñoä thaáp hôn 79 0C, van seõ ñoùng hoaøn toaøn,
nöôùc laøm maùt vaøo bôm qua phaàn treân van vaø tuaàn hoaøn
trong ñoäng cô. Nöôùc laøm maùt trong keùt nöôùc ñöôïc ngaên
caùch baèng ñeäm cao su vaønh ngoaøi van haèng nhieät nhö
trong hình veõ. Nhö vaäy, luùc naøy nöôùc khoâng vaøo ñöôïc
ñoäng cô töø keùt nöôùc qua van haèng nhieät vaø ñoäng cô
ñöôïc noùng leân nhanh choùng. Khi nhieät ñoä ñaït treân 79
0
C thì van töø töø môû. Nöôùc laøm maùt chaûy vaøo bôm qua
van haèng nhieät vaø nöôùc noùng qua bôm tuaàn hoaøn trong
ñoäng cô. ÔÛ bôm nöôùc, nöôùc noùng vaø nöôùc laïnh hoaø ñeàu
vaøo nhau vaø ñi vaøo ñoäng cô. Khi nhieät ñoä nöôùc laøm maùt
taêng leân vaø van ñoùng kín ñaùy cuûa thaân van thì seõ ngaét
voøng tuaàn hoaøn nhoû cuûa nöôùc laøm maùt trong ñoäng cô.
Nöôùc laøm maùt töø keùt nöôùc chaûy thaúng vaøo ñoäng cô nhö
trong hình.
Nöôùc quaù laïnh khoâng chaûy nhanh vaøo ñoäng cô, vì vaäy,
ñaëc ñieåm naøy ñaûm baûo hieäu quaû cuûa heä thoáng.
(9) Ly hôïp quaït gioù
Löôïng nöôùc laøm maùt ñöôïc thieát keá ñeå traùnh cho ñoäng cô
quaù nhieät ngay caû khi nhieät ñoä ngoaøi trôøi cao.
Do vaäy, khoâng caàn thieát phaûi laøm quaït gioù chaïy nhanh
khi ñoäng cô chaïy nhanh ôû nhieät ñoä moâi tröôøng thaáp.
Quaït gioù quay nhanh seõ sinh tieáng oàn vaø toån thaát ñaùng
keå coâng suaát.
Ly hôïp quaït gioù caûm nhaän baát kyø thay ñoåi nhieät ñoä moâi
tröôøng ñeå ñieàu khieån toác ñoäquaït gioù.
Öu ñieåm cuûa ly hôïp quaït gioù:
- Taêng tuoåi thooï ñoäng cô
- Giaûm tieâu hao nhieân lieäu
- Giaûm tieáng oàn.
- Ruùt ngaén thôøi gian haâm noùng ñoäng cô.
- Caûi thieän khaû naêng giöõ nhieät cuûa nöôùc noùng.

33
HEÄ THOÁNG NAÏP VAØ XAÛ
Coâng suaát cöïc ñaïi cuûa ñoäng cô phuï thuoäc vaøo löôïng khí naïp vaø löôïng nhieân lieäu cung caáp vaøo buoàng ñoát ñoäng
cô.
Ñeå naïp khí deã daøng,vieäc caàn thieát laø phaûi xaû saïch khí chaùy ôû chu kyø tröôùc. Vieäc caûi thieän hieäu quaû naïp vaø xaû
phuï thuoäc phaàn lôùn vaøo tính naêng cuûa boä loïc khoâng khí, ñöôøng oáng naïp, ñöôøng oáng xaû, cöûa naïp vaø cöûa xaû ôû
quy laùt, oáng daãn khí xaû vaø boä giaûm thanh.

(1) Loïc khoâng khí

Buïi baån trong khoâng khí ñöôïc naïp vaøo seõ aûnh höôûng
khoâng toát tôùi ñoäng cô. Trong buïi coù chöùa nhieàu nguyeân
toá laøm maøi moøn chi tieát ñoäng cô, taát caû caùc phaàn töû
chöùa trong buïi nhö khoaùng chaát, sa thaïch… ñeàu taùc
ñoäng xaáu tôùi ñoäng cô, caùc chaát baån naøy gioáng nhö maït
kim loaïi ñöôïc sinh ra do söï maøi moøn cuûa piston vaø xi
lanh trong quaù trình laøm vieäc. Loïc khí coù taùc duïng loïc
baån laøm saïch khí tröôùc khi ñöôïc naïp vaøo ñoäng cô. Vì
vaäy loïc khíi coù chöùc naêng sau :
- Hieäu quaû laùm saùch cao
- Löïc caûn khoâng khí nhoû
- Khaû naêng loïc nhieàu buïi (söû duïng ñöôïc laâu)

1) Loaïi loïc khí xoaùy loác

Loaïi naøy bao goàm moät loõi loïc baèng giaáy vaø moät boä
phaän taïo loác xoaùy khí naïp.
Boä phaän taïo loác xoaùy loïc buïi trong khí naïp baèng löïc ly
taâm. Hieäu quaû loïc buïi raát thaáp khoaûng 50%-60% vì theá
chuùng ñöôïc söû duïng keát hôïp vôùi loõi loïc giaáy ñeå loïc buïi.
Boä phaän taïo loác xoaùy laø moät thaønh phaàn chính cuûa boä
loïc khí. Khí qua ñöôøng oáng naïp ñi vaøo buoàng chôø vaø
ñöôïc xoaùy loác bôûi boä phaän taïo xoaùy gaén phía treân naép
loïc. Caùc phaàn töû buïi naëng bò rôi xuoáng ñaùy hoäp khí do
löïc ly taâm, caùc phaàn töû buïi nhoû bò giöõ laïi bôûi loïc giaáy.
Vì theá khí naïp ñöôïc loïc saïch 99.9%.
Nhöõng haït buïi naëng rôi xuoáng do taùc ñoäng cuûa xoaùy loác
vaø ñöôïc chöùa trong ñaùy 2 taàng.

34
2) Van xaû
Van xaû ñöôïc laép cho loaïi loïc khí coù gaén boä taïo xoaùy ñeå
xaû chaát baån vaø nöôùc caën töø ñaùy hoäp khí. Caáu taïo van
ñöôïc trình baøy ôû hình beân. Van xaû laø loaïi van moät chieàu
ñöôïc laøm baèng cao su vaø ñöôïc gaén ôû ñaùy hoäp khí. Van
hoaït ñoäng do xung khí naïp seõ ñieàu khieån môû van ñeå xaû
chaát caën. Ñaëc bieät, khi nöôùc bò öù ñoïng nhieàu troïng
löôïng nöôùc seõ laøm môû van cho pheùp nöôùc thaûi ra ngoaøi.
Do caáu truùc cuûa van moät chieàu ngay caû khi hoäp khí bò
ngaäp döôùi nöôùc, nöôùc cuõng khoâng theå xaâm nhaäp vaøo
hoäp khí ñöôïc.
Tuy nhieân neáu van bò moøn,moùp meùo hoaëc nöùt vôõ thì
nöôùc seõ chui qua caùc khe hôû ñeå vaøo hoäp khí, vì theá phaûi
kieåm tra thöôøng xuyeân khi baûo döôõng loïc khí.

3) Loaïi loïc khí thaám daàu.

Loaïi naøy coù nhieàu nhöôïc ñieåm. Hieäu quaû laøm saïch khí
naïp thaáp vaø thay ñoåi phuï thuoäc vaøo löôïng khí naïp vaøo
ñoäng cô. Tuy nhieân, ngaøy nay noù vaãn ñöôïc söû duïng
roäng raõi, khoâng gioáng vôùi loaïi loïc giaáy, loaïi naøy söû duïng
maø khoâng caàn baûo döôõng bôûi vì khaû naêng giöõ buïi raát
cao.
Loõi loïc ñöôïc caáu taïo laø caùc sôïi theùp hoaëc sôïi coï döøa.
Loaïi caáu taïo baèng sôïi coï döøa coù nhieàu öu ñieåm hôn vaø
laøm saïch khí naïp töø 92% - 96% hôn loaïi caáu taïo töø sôïi
theùp.

35
 Heä thoáng thoâng khí cac-te
1) OÁng thoâng khí
Ñeå duy trì aùp suaát trong cac-te luoân khoâng ñoåi, caàn
phaûi coù heä thoáng thoâng khí caùc-te. Noù ñieàu khieån
aùp suaát trong caùc-te luoân baèng vôùi aùp suaát khí
quyeån, ñoàng thôøi taùch nhôùt laãn trong khí xuoáng caùc-
te. Trong quaù trình hoaït ñoäng, ñoäng cô seõ sinh ra
moät löôïng lôùn khí loït xuoáng caùc te, luùc naøy loõi loïc
seõ taùch nhôùt vaø khí. Quaù trình laøm saùch buoàng taùch
ñöôïc thöïc hieän nhö sau :
- Thaùo boä oáng thoâng khí ra khoûi ñoäng cô
- Duøng xaêng hoaëc dung dòch ñoå vaøo theo ñöôøng khí
ra daãn ñeán buoàng taùch vaø laéc ñeàu.
- Ñoå dung dòch baån ra ngoaøi theo ñöôøng khí vaøo.
- Laäp laïi caùc thao taùc treân 3 hoaëc 4 laàn)

2) P.C.V (Van thoâng khí caùc-te)

Van P.C.V duy trì aùp suaát trong caùc-te baèng vôùi aùp
suaát khí quyeån. Khi gioaêng hoaëc phoát chaën nhôùt bò
maøi moøn, van P.C.V ngaên khoâng cho buïi xaâm nhaäp
vaøo ñoäng cô.
Maët khaùc van P.C.V coù theâm hai chöùc naêng khaùc :
- Khoâng thaûi khí loït xuoáng caùc-te ra ngoaøi maø ñöa
trôû laïi ñöôøng oáng huùt ñeå vaøo xi lanh.
- Löôïng nhôùt taùch ra töø khí ñöôïc söû duïng ñeå boâi
trôn, giaûm maøi moøn xuù paùp naïp vaø ñeá xuù paùp naïp.

36
HEÄ THOÁNG NHIEÂN LIEÄU
Bôm tieáp vaän bôm nhieân lieäu töø thuøng chöùa nhieân lieäu ñeán boä loïc, taïi ñaây nöôùc vaø caùc chaát baån chöùa trong
nhieân lieäu seõ ñöôïc loaïi boû tröôùc khi tieáp tuïc ñöôïc bôm tôùi bôm cao aùp.
Nhieân lieäu töø bôm cao aùp ñöôïc bôm ñi vôùi aùp suaát cao theo ñöôøng oáng cao aùp ñeán voøi phun vaø phun vaøo
buoàng ñoát ñoäng cô. Bôm tieáp vaän taêng löôïng nhieân lieäu bôm ñi töông xöùng vôùi toác ñoä ñoäng cô, tuy nhieân löôïng
nhieân lieäu ñöôïc phun vaøo buoàng ñoát thay ñoåi tuøy theo tình traïng hoaït ñoäng cuûa xe. Do ñoù luoân coù moät löôïng
nhieân lieäu thöøa töø bôm tieáp vaän bôm tôùi voøi phun vaø bôm cao aùp, löôïng nhieân lieâu naøy ñöôïc hoài veà theo ñöôøng
oáng daãn vaø qua boä loïc tröôùc khi veà thuøng chöùa nhieân lieäu.

1) Loïc nhieân lieäu

Daàu diesel söû duïng cho heä thoáng nhieân lieäu cuûa ñoäng cô Diesel ñeå boâi trôn piston, van phaân phoái cuûa bôm
cao aùp vaø kim phun
Bôûi vì caùc chi tieát ñöôïc boâi trôn töø loaïi nhôùt naøy ñöôïc cheá taïo vôùi ñoä chính xaùc cao theo micron ( töùc laø
baèng 1/1000mm), Caùc chaát baån hoaëc nöôùc caën coù trong nhôùt seõ laøm caùc chi tieát naøy bò keït cöùng daãn tôùi
bò maøi moøn vaø hö hoûng nhanh choùng. Loïc nhieân lieäu ñöôïc söû duïng ñeå loaïi boû taát caû caùc chaát caën baån
trong nhieân lieäu cung caáp cho bôm cao aùp.
Loïc nhieân lieäu coù caáu taïo loõi loïc laøm baèng giaáy ñöôïc xöû lyù hoaù chaát ñeå chòu nhieät, aùp suaát vaø nöôùc.
Van quaù aùp ñöôïc gaén phía treân cuûa loïc nhieân lieäu.
Khi aùp suaát trong heä thoáng nhieân lieäu vöôït quaù möùc cho pheùp (khoaûng 1.6kg/cm2) thì van seõ môû cho
nhieân lieäu hoài veà thuøng chöùa vì theá baûo veä ñöôïc loïc khi aùp suaát thay ñoåi.
Neáu loø xo cuûa van quaù aùp (van traøn) bò hoûng hoaëc ñeá van bò moøn, phaàn lôùn nhieân lieäu seõ ñöôïc hoài veà
thuøng chöùa tôùi möùc khoâng ñuû nhieân lieäu cung caáp cho bôm cao aùp, keát quûa laø ñoäng cô ngöøng hoaït ñoäng.

2) Boä taùch nuôùc

Neáu trong nhieân lieäu coù chöùa nhieàu nöôùc, thì loïc nhieân lieäu khoâng theå taùch heát nöôùc khoûi nhieân lieäu ñöôïc.
Vieäc naøy laøm taêng khaû naêng nöôùc vaøo bôm cao aùp vaø caùc chi tieát chính xaùc khaùc seõ laøm chuùng truïc traëc
vaø hö hoûng. Vì vaäy, ôû moät vaøi ñoäng cô, boä taùch nöôùc ñöôïc laép giöõa thuøng nhieân lieäu vaø bôm tieáp vaän ñeå
taùch nöôùc ngay ôû giai ñoaïn ñaàu. Boä taùch nöôùc söû duïng moät van bi ñaëc bieät maø chæ xaû nöôùc chöù khoâng xaû
nhieân lieäu.

37
 1) Loïc nhieân lieäu
Daàu diesel söû duïng cho heä thoáng nhieân lieäu cuûa ñoäng
cô Diesel ñeå boâi trôn piston, van phaân phoái cuûa bôm
cao aùp vaø kim phun
Bôûi vì caùc chi tieát ñöôïc boâi trôn töø loaïi nhôùt naøy ñöôïc
cheá taïo vôùi ñoä chính xaùc cao theo micron ( töùc laø
baèng 1/1000mm), Caùc chaát baån hoaëc nöôùc caën coù
trong nhôùt seõ laøm caùc chi tieát naøy bò keït cöùng daãn tôùi
bò maøi moøn vaø hö hoûng nhanh choùng. Loïc nhieân lieäu
ñöôïc söû duïng ñeå loaïi boû taát caû caùc chaát caën baån
trong nhieân lieäu cung caáp cho bôm cao aùp.
Loïc nhieân lieäu coù caáu taïo loõi loïc laøm baèng giaáy ñöôïc
xöû lyù hoaù chaát ñeå chòu nhieät, aùp suaát vaø nöôùc.
Van quaù aùp ñöôïc gaén phía treân cuûa loïc nhieân lieäu.
Khi aùp suaát trong heä thoáng nhieân lieäu vöôït quaù möùc
cho pheùp (khoaûng 1.6kg/cm2) thì van seõ môû cho
nhieân lieäu hoài veà thuøng chöùa vì theá baûo veä ñöôïc loïc
khi aùp suaát thay ñoåi.
Neáu loø xo cuûa van quaù aùp (van traøn) bò hoûng hoaëc ñeá
van bò moøn, phaàn lôùn nhieân lieäu seõ ñöôïc hoài veà thuøng
chöùa tôùi möùc khoâng ñuû nhieân lieäu cung caáp cho bôm
cao aùp, keát quûa laø ñoäng cô ngöøng hoaït ñoäng.

2) Boä taùch nuôùc

Neáu trong nhieân lieäu coù chöùa nhieàu nöôùc, thì loïc nhieân
lieäu khoâng theå taùch heát nöôùc khoûi nhieân lieäu ñöôïc.
Vieäc naøy laøm taêng khaû naêng nöôùc vaøo bôm cao aùp vaø
caùc chi tieát chính xaùc khaùc seõ laøm chuùng truïc traëc vaø
hö hoûng. Vì vaäy, ôû moät vaøi ñoäng cô, boä taùch nöôùc
ñöôïc laép giöõa thuøng nhieân lieäu vaø bôm tieáp vaän ñeå
taùch nöôùc ngay ôû giai ñoaïn ñaàu. Boä taùch nöôùc söû duïng
moät van bi ñaëc bieät maø chæ xaû nöôùc chöù khoâng xaû
nhieân lieäu.

38
39
40
41
42
43
NGUYEÂN LYÙ VEÀ TAÊNG AÙP ÑOÄNG CÔ (TURBOCHARGER)

Ñoái vôùi ñoäng cô naïp khí töï nhieân, trong quaù trình ñoát chaùy nhieân lieäu, khoaûng 40% nhieät löôïng sinh ra töø khí
xaû bò thaûi vaøo baàu khí quyeån moät caùch laõng phí. Boä taêng aùp ñöôïc thieát keá ñeå söû duïng nguoàn naêng löôïng khí
xaû naøy nhaèm laøm taêng löôïng khí naïp vaøo xi lanh ñoäng cô. Boä taêng aùp coù theå laøm toái öu hoùa nguoàn naêng
löôïng töø khí xaû ñeà daãn ñoäng tua bin laøm quay maùy taêng aùp thoâng qua truïc daãn ñoäng. Maùy taêng aùp seõ cung
caáp khí naïp vôùi aùp suaát cao vaøo xi lanh ñoäng cô laøm cho quaù trình ñoát chaùy nhieân lieäu ñöôïc toát hôn so vôùi
ñoäng cô ñoát trong khoâng coù taêng aùp.

44
 Caáu taïo
Boä taêng aùp bao goàm ba boä phaän chính : voû maùy
tua bin, voû maùy neùn khí vaø moät voû trung taâm goàm
tua bin, maùy neùn khi, truïc baùnh coâng taùc vaø voøng
bi. Voøng bi ñöôïc boâi trôn vôùi moät loaïi nhôùt coù caáp
ñoä cao bôûi vì boä taêng aùp hoaït ñoäng ôû nhieät ñoä vaø
toác ñoä cao, vì theá caùc chi tieát caáu taïo phaûi ñöôïc
cheá taïo ñaëc bieät vaø ñöôïc baûo trì moät caùch chính
xaùc.

Baùnh coâng taùc tua bin vaø truïc baùnh coâng taùc ñöôïc cheá taïo thaønh moät khoái. Baùnh coâng taùc tua bin ñöôïc laøm töø
hôïp kim chòu nhieät hoaëc baèng goám chòu ñöôïc nhieät ñoä cao cuûa khí xaû.
Baùnh coâng taùc maùy neùn khí ñöôïc laøm töø hôïp kim nheï coù ñai oác khoùa ôû ñuoâi truïc.
Boä oå ñôõ coå truïc ñöôïc boâi trôn baèng nhôùt ñoäng cô khi maùy taêng aùp hoaït ñoäng ôû toác ñoä cao. Voøng bi ñöôïc xoay
bôûi moät maùy cuoán nhôùt seõ eùp nhôùt luoàn vaøo caùc khe hôû beân trong vaø beân ngoaøi voøng bi nhaèm laøm giaûm ma
saùt giöõa voøng bi vaø truïc, ñaûm baûo tuoåi thoï cuûa chi tieát ñöôïc beàn hôn.

45
BOÄ LAØM MAÙT TRUNG GIAN
Khí xaû daãn ñoäng tua bin laøm maùy neùn khí naïp hoaït ñoäng.
Maät ñoä khí naïp caáp tôùi xy lanh taêng leân caàn moät löôïng nhieân lieäu taêng töông öùng nhaèm duy trì tæ leä hoøa khí
caàn cho vieäc ñoát chaùy hoaøn haûo.

Vì maät ñoä khí naïp cao coù chöùa nhieàu oâ xy ñöôïc cung caáp vaøo xi lanh, do ñoù caàn moät löôïng nhieân lieäu cung
caáp cao hôn so vôùi ñoäng cô khoâng taêng aùp, keát quaû laø ñoäng cô phaùt ra coâng suaát cao hôn maø khoâng aûnh
höôûng tôùi hieäu quaû cuûa quaù trình ñoát chaùy nhieân lieäu. Tuy nhieân, nhieät ñoä khí neùn cao hôn vì chính boä taêng aùp
phaùt ra nhieät do haáp thu töø khí xaû vaø quaù trình hoaït ñoäng neùn khí. Do ñoù, maät ñoä khí naïïp toái öu khoâng theå
ñaït ñöôïc vaø vieäc neùn khoâng ñaït hieäu quaû.
Tæ leä khí – nhieân lieäu seõ cheânh leäch so vôùi tyû leä lyù thuyeát vaø nhieät ñoä khí naïp taêng cao (seõ laøm taêng löôïng
NOx). Ñeå traùnh hieän töông naøy vaø ñeå ñaït coâng suaát toái öu, caàn moât boä laøm maùt trung gian ñeå laøm maùt khí ñaõ
qua taêng aùp

46
VAN XAÛ KHÍ

Ñoái vôùi moät ñoäng cô taêng aùp, ñeå ñaït hieäu quaû taêng aùp khí naïp khi ñoäng cô ôû toác ñoä thaáp caàn phaûi ñöôïc tính
ñeán ñeå choïn turbocharge. Trong khi ñoäng cô ñang chaïy ôû toác ñoä thaáp neân khoâng sinh ra nhieàu khí xaû, aùp suaát
taêng aùp thaáp, khi löôïng khí xaû taêng laøm taêng toác ñoä tua bin vaø aùp suaát taêng aùp. Tuy nhieân aùp suaát chaùy cöïc
ñaïi coù theå vöôït quaù giôùi haïn vaø laøm aûnh höôûng xaáu tôùi ñoäng cô.

Heä thoáng xaû khí kieåm soaùt aùp suaát taêng aùp qua moät ñöôøng nhaùnh cuûa ñöôøng xaû. Heä thoáng naøy bao goàm moät
van xaû khí laép phía beân trong voû maùy tua bin vaø moät thieát bò coâng taùc daãn ñoäng van.
Voû tua bin coù thieát keá moät ñöôøng nhaùnh cho ñöôøng ñi cuûa khí xaû, seõ ñöôïc ñoùng laïi bôûi moät van coù hình daïng
ñóa ñeå khoâng cho khí thaûi loït qua. AÙp suaát taêng aùp ñöôïc ñöa tôùi töø voû maùy neùn tôùi thieát bò coâng taùc.

Khi aùp suaát taêng aùp ñaït ñeán moät möùc ñoä nhaát
ñònh, van seõ môû ñöôøng khí nhaùnh ñeå xaû khí maø leõ
ra khí naøy cung caáp cho tua bin

* Neáu aùp suaát taêng aùp ôû döôùi möùc cho pheùp, van
seõ ñoùng hoaøn toaøn ñeå toaøn boä naêng löôïng khí xaû
ñöôïc cung caáp cho turbin.

* Neáu aùp suaát taêng aùp ôû treân möùc cho pheùp, noù seõ
thaéng ñöôïc löïc eùp loø xo cuûa thieát bò coâng taùc vaø eùp
maøng ñeå caàn ñieàu khieån laøm môû van cho moät
phaàn khí xaû thoaùt ra ngoaøi theo ñöôøng nhaùnh.
Vieäc giaûm löôïng khí xaû ñöa tôùi tua bin seõ laøm giaûm
toác ñoä hoaït ñoäng cuûa tua bin vaø luoân duy trì aùp
suaát ôû möùc cho pheùp.

Chuù yù : Khoâng theå ñieàu chænh ñöôïc aùp suaát taêng aùp vì caàn van ñaõ ñöôïc haøn chaët.

47
VAN AN TOAØN.
Van an toaøn ñöôïc gaén treân maët beân ñöôøng oáng
naïp, neáu van xaû khí bò hoûng, ñoäng cô coù theå truïc
traëc do aùp suaát chaùy taêng quaù cao. Vì theá van an
toaøn ñöôïc thieát keá khoâng cho aùp suaát khí taêng aùp
gia taêng moät caùch ñoät ngoät. AÙp suaát seõ laøm môû
van an toaøn vaø ñua bôùt moät phaàn khí taêng aùp ra
ngoaøi.

Ñeå ñaûm baûo tuoåi thoï maùy taêng aùp, xin chuù yù nhö sau :
1/ Khoâng cho ñoäng cô hoaït ñoäng ôû toác ñoä cao hôn toác ñoä caàm chöøng sau khi khôûi ñoäng ñoäng cô 5 giaây
Sau khi khôûi ñoäng ñoäng cô, aùp suaát nhôùt boâi trôn chöa ñaït ñeán möùc ñoä cho pheùp. Söï hoaït ñoäng cuûa boä
taêng aùp seõ laøm hoûng caùc oå ñôõ.
2/ Khoâng ruù ga maïnh khi ñoäng cô coøn nguoäi.
Ñoäng cô hoaït ñoäng khi coøn nguoäi coù theå gaây keït oå ñôõ vì maøng nhôùt boâi trôn deã bò phaù vôõ.
3/ Tröôùc khi döøng maùy, ñeå ñoäng cô hoaït ñoäng ôû cheá ñoä caàm chöøng trong vaøi phuùt cho boä taêng aùp giaûm daàn
nhieät ñoä nhaát laø sau khi xe chaïy ôû toác ñoä cao. Khoâng taét maùy ñoät ngoät khi ñoäng cô ñang chaïy ôû soá voøng
quay lôùn.
Sau khi taét maùy, boä taêng aùp coøn quay theâm vaøi giaây nöõa vaø phaùt sinh nhieät, ôû nhieät ñoä cao neáu ñoâng cô
khoâng hoaït ñoäng, aùp suaát nhôùt boâi troân giaûm daãn tôùi caùc chi tieát oå ñôõ deã bò keït vaø hö hoûng
4/ Khi ñoäng cô khoâng söû duïng trong thôøi gian daøi, caàn quay truïc khuyûu ñoäng cô nhaèm taïo aùp suaát nhôùt boâi
trôn ñeàu khaép caùc chi tieát ñoäng cô.
Trong suoát quaù trình ñoäng cô khoâng hoaït ñoäng, nhôùt boâi trôn seõ bò ñaëc laïi khoâng ñuû ñieàu kieän boâi
trôn ñieàu naøy seõ laøm hoûng oå ñôõ vaø caùc chi tieát ñoäng cô.

5/ Sau khi thay nhôùt ñoäng cô, quay truïc khuyûu ñoäng cô baèng tay quay moät vaøi laàn sau ñoù ñeå chaïy ôû toác ñoä
caàm chöøng trong vaøi phuùt.
Khi ñoäng cô laøm vieäc maø aùp suaát nhôùt boâi trôn khoâng ñuû, seõ gaây hö hoûng oå ñôõ vaø caùc chi tieát khaùc nhaát
laø khi hoaït ñoäng ôû toác ñoä cao.

Nhö ñaõ noùi ñeán ôû treân, nhôùt boâi trôn cho boä taêng aùp raát quan troïng, do ñoù caàn choïn ñuùng loaïi nhôùt coù caáp ñoä
cao (CD, SF).

48
 MOÄT SOÁ LOAÏI TURBOCHARGER

Turbocharger cuûa haõng Garrett Turbo, Inc.

Loaïi ñoäng cô C223T 4BD1T 6BD1T 6SA1T 6RA1T/ 6RB1T

Loaïi Turbocharger (Garrett) TBO-209 TO-2518 TO-4B83 TO-4E12 TA-51-08
Tyû soá neùn cöïc ñaïi 2,5 2,8 3,0 3,0 3,0
Soá voøng quay cho pheùp cöïc ñaïi (v/p) 170.000 160.000 130.000 130.000 100.000
Nhieät ñoä khí xaû cho pheùp (0C) 750 750 760 815 760
Aùp suaát môû van xaû khí (mmHg) 670-710 Khoâng coù Khoâng coù Khoâng coù Khoâng coù van
van van van

Turbocharger cuûa haõng Ishikawajima-Harima Heavy Industries Co., Ltd. (IHI)

Loaïi ñoäng cô C223T 4BD1T 6BD1T 6SA1T 6RA1T/ 6RB1T

Loaïi Turbocharger (IHI) RHB5 RHB6 RHC7
Tyû soá neùn cöïc ñaïi 2,8 2,8 3,2
Soá voøng quay cho pheùp cöïc ñaïi (v/p) 180.000 150.000 120.000
Nhieät ñoä khí xaû cho pheùp (0C) 950 950 750
Aùp suaát môû van xaû khí (mmHg) 660 680 890 - 940

Chuù yù:
Ñaëc tính cuûa turbocharger phuø hôïp vôùi ñaëc tính cuûa ñoäng cô thì seõ phaùt hut ñöôïc tính naêng cuûa ñoäng cô. Tuy
nhieân, khi ñoäng cô hoaït ñoäng thì thoâng soá kyõ thuaät thöïc teá seõ khaùc.
Baûng thoâng soá treân laø thoâng soá kyõ thuaät ñoäc laäp cuûa turbocharger.

49
BOÄ LAØM MAÙT KHÍ NAÏP TRUNG GIAN ÑOÁI VÔÙI ÑOÄNG CÔ DIESEL TURBOCHARGER

1. Khaùi nieäm
Coù 2 caùch ñeå caûi thieän coâng suaát ñoäng cô treân 1 ñôn vò theå tích xi lanh: Caùch thöù nhaát laø taêng toác ñoä ñoäng
cô; Caùch thöù 2 laø taêng löôïng khí naïp vaø nhieân lieäu cung caáp vaøo xi lanh. Ñoái vôùi ñoäng cô turbocharger, khí
naïp ñöôïc caáp vaøo nhieàu hôn so vôùi ñoäng cô thoâng thöôøng. Nhieân lieäu ñöôïc phun phuø hôïp vôùi löôïng khí naïp
cung caáp, do ñoù ñoäng cô seõ taïo ra coâng suaát cao hôn vôùi cuøng moät theå tích xi lanh ñoäng cô. Tuy nhieân, nhieät
ñoä khí naïp do turbo neùn vaø caáp vaøo xi lanh seõ trôû neân cao hôn vaø maät ñoä khí seõ loaõng ra. Hình döôùi giôùi thieäu
1 boä laøm maùt khí naïp trung gian ñöôïc duøng ñeå laøm maùt khí naïp coù nhieät ñoä cao khi ñöôïc turbocharger neùn
ñeå caáp cho xi lanh. Vôùi cuøng moät aùp suaát, maät ñoä khoâng khí seõ trôû neân cao hôn, chöùa nhieàu oâ xy hôn khi
nhieät khoâng khí thaáp hôn. Do vaäy, baèng caùch laøm maùt khí naïp ñeå noù coù maät ñoä cao hôn vaø naïp vaøo xi lanh
nhieàu hôn nhaèm giuùp cho ñoäng cô coù theå ñaït coâng suaát cao hôn vaø tieát kieäm nhieân lieäu.

50
Khi khí ñöôïc neùn thì maät ñoä khí ñaõ cao hôn, nhöng coøn cao hôn nöõa khi qua laøm maùt. Khi qua turbo, nhieät ñoä
khoâng khí ñaït tôùi 140 0C vaø sau khi qua boä laøm maùt nhieät ñoä giaûm xuoáng coøn 50 0C, luùc naøy maät ñoä khoâng
khí seõ cao hôn 30%. Nhieân lieäu ñöôïc phun vaøo trong ñieàu kieän naøy seõ caûi thieän ñöôïc vieäc ñoát chaùy vaø coù theå
phun nhieàu nhieân lieäu hôn ñeå taïo coâng suaát cao hôn. Vôùi cuøng moät dung tích laøm vieäc cuûa xi lanh, coâng suaát
ñoäng cô coù theå taêng leân, giaûm toån thaát ma saùt vaø daãn tôùi tieát kieäm nhieân lieäu.
Khi nhieät ñoä khí naïp ñöôïc haï thaáp xuoáng thì aûnh höôûng xaáu do nhieät seõ bôùt ñi vaø tuoåi thoï cuûa caùc chi tieát quy
laùt, piston, xuù paùp etc. ñöôïc keùo daøi.
Ngoaøi ra, moät öu ñieåm nöõa laø giaûm löôïng khí Nox do khoâng coù söï taêng ñoät ngoät cuûa nhieät ñoä khí chaùy.

Ñaëc tính kyõ thuaät cuûa Turbocharger ñoäng cô 6RA(B)1-TC

Loaïi turbin Doøng khí höôùng vaøo trong
Loaïi neùn khí Baùnh coâng taùc neùn khí cong phía löng
Soá voøng quay cho pheùp cöïc ñaïi (v/p) 100 000
Löu löôïng khí cung caáp cöïc ñaïi (kg/p) 35
Tyû soá aùp suaát cöïc ñaïi (:1) 3,5
Nhieät ñoä khí xaû (0C) 675
Troïng löôïng (kg) Khoaûng 15

51
 Ñoäng cô 6RA1TC lôïi duïng dung tích laøm vieäc cuûa xi
lanh laø 12 lít ñeå ñaït ñöôïc ñaëc tính ñoäng hoïc maïnh
trong moïi ñieàu kieän hoaït ñoäng ngay caû khi ôû toác ñoä
thaáp. Boä laøm maùt khí naïp trung gian caûi thieän roõ reät
hieäu quaû cuûa turbocharger. Noù taïo ra moâ men lôùn vaø
tieát kieäm ñaùng keå nhieân lieäu. Ñoäng cô 6RA1TC coù
tuoåi thoï vaø ñoä tin caäy cao.

Ñoäng cô diesel seõ taïo ra löïc keùo lôùn hôn neáu löôïng
khí naïp ñöôïc taêng leân trong khi dung tích laøm vieäc
cuûa xi lanh khoâng ñoåi. Ñeå laøm ñöôïc vieäc naøy phaûi
duøng ñeán turbocharger. Tuy nhieân, khí naïp ñöôïc neùn
seõ noùng tôùi 140 0C vaø maät ñoä seõ giaûm khi daõn nôû
theå tích. Boä laøm maùt khí naïp seõ traùnh laøm giaûm
maät ñoä khí naïp ñaõ qua turbocharger ñeå laøm cho
ñoäng cô hoaït ñoäng coù hieäu quaû maø khoâng bò toån
thaát khí naïp. Ñieàu naøy ñaûm baûo ñaëc tính ñoäng löïc
hoïc vaø tieát kieäm nhieân lieäu.

52
2. CAÁU TAÏO
Caáu taïo cuûa boä laøm maùt khí naïp trung gian gioáng nhö 1 keùt nöôùc, noù goàm caùc loõi laøm maùt, bình chöùa treân,
bình chöùa döôùi (hoaëc bình chöùa caïnh) vaø ñeàu ñöôïc laøm baèng nhoâm caáu taïo loõi ñöôïc thieát keå ñeå coù hieäu quaû
laøm maùt cao hôn vaø giaûm löïc caûn beân trong. Phaàn noái vaøo ñoäng cô duøng 1 oáng ñaëc bieät ñeå chòu ñöôïc nhieät
ñoä cao. Ñaëc bieät laø oáng phía treân laøm baèng oáng cao su chòu nhieät vì oáng treân raát noùng.
Ñoái vôùi xe côõ lôùn duøng ñoäng cô diesel, boä laøm maùt khí naïp trung gian thöôøng ñöôïc laép phía tröôùc keùt nöôùcv aø
ñöôïc laøm maùt nhôø quaït gioù.

Thoâng soá kyõ thuaät ñoäng cô ISUZU 6RA(B)1-TC

Löôïng taûn nhieät (kcal/h) 37.000
2
Dieän tích taûn nhieät (m ) 10.35
Loaïi caùnh taûn nhieät Gaáp neáp
Soá oáng taûn nhieät 34
Vaät lieäu Nhoâm ñuùc (phaàn ñaàu)
Taám, oáng nhoâm (caùc phaàn khaùc)
Troïng löôïng khoâ (kg) Khoaûng 15

53
DAÀU NHÔÙT ÑOÄNG CÔ

Phaân loaïi theo chaát löôïng (Theo API)

Chaát löôïng daàu nhôùt vaø caùc ñieàu kieän khaùc cuõng quan troïng nhö ñoä nhôùt cuûa daàu nhôùt ñoäng cô. Do söï khaùc
nhau giöõa caùc loaïi daàu nhôùt, neân chuùng phaûi ñöôïc phaân loaïi theo caùch söû duïng, tính naêng vaø ñieàu kieän laøm
vieäc cuûa ñoäng cô. Vieän daàu moû Hoa kyø (API – American Petroleum Institute) phaân loaïi daàu nhôùt ñoäng cô baèng
caùch söû duïng caùc ñieàu kieän naøy.

SA Daàu nguyeân khai khoâng coù phuï gia tröø moät soá loaïi coù theâm chaát choáng taïo
(tröôùc ñaây laø ML) boït. Ñöôïc duøng vôùi ñieàu kieän laøm vieäc nheï (vôùi taûi nheï, nhieät ñoä laøm vieäc
khoâng thaáp hoaëc khoâng cao)
SB Coù theâm chaát phuï gia choáng oâxy hoùa vaø choáng maøi moøn. SB ñöôïc duøng
(tröôùc ñaây laø ML) cho ñoäng cô laøm vieäc vôùi taûi nheï vaø toác ñoä trung bình.
SC Coù theâm chaát phuï gia choáng oâ xy hoùa, choáng aên moøn, phaân taùn chaát taåy
(tröôùc ñaây laø ML) röûa vaø choáng taïo boït. SC ñöôïc duøng cho ñoäng cô laøm vieäc vôùi taûi lôùn vaø
ÑOÁI VÔÙI toác ñoä cao.
ÑOÄNG CÔ SD Coù theâm chaát phuï gia nhö SC. SD duøng cho ñoäng cô caàn daàu nhôùt coù ñaëc
XAÊNG (tröôùc ñaây laø ML) tính kyõ thuaät cao, laøm vieäc vôùi ñieàu kieän khaéc nghieät trong giôùi haïn cho
pheùp cuûa nhaø cheá taïo.
SE Coù caùc chaát phuï gia choáng oâ xy hoùa, choáng aên moøn, choáng taïo boït, choáng
taïo muoäi cao hôn loaïi SC vaø SD. Loaïi SE duøng cho ñoäng cô laøm vieäc vôùi
ñieàu kieän khaéc nghieät trong giôùi haïn cho pheùp cuûa nhaø cheá taïo.
SF Coù caùc chaát phuï gia choáng taïo caën daàu, choáng keo baùm, choáng ræ seùt, chòu
maøi moøn vaø chòu nhieät ñoä cao. Loaïi SF duøng cho ñoäng cô laøm vieäc vôùi ñieàu
kieän khaéc nghieät hôn so vôùi loaïi SE.
CA Coù theâm chaát phuï gia choáng aên moøn, phaân taùn chaát taåy röûa. CA duøng cho
(tröôùc ñaây laø ML) ñoäng cô diesel khoâng coù turbocharger söû duïng nhieân lieäu chaát löôïng cao vaø
laøm vieäc vôùi taûi nheï
CB Coù theâm chaát phuï gia choáng aên moøn, phaân taùn chaát taåy röûa. CB duøng cho
(tröôùc ñaây laø ML) ñoäng cô diesel khoâng coù turbocharger söû duïng nhieân lieäu chaát löôïng thaáp
ÑOÁI VÔÙI vaø laøm vieäc vôùi taûi nheï hoaëc trung bình.
ÑOÄNG CÔ CC Coù theâm chaát phuï gia choáng aên moøn, phaân taùn chaát taåy röûa. CC duøng cho
DIESEL (tröôùc ñaây laø ML) ñoäng cô diesel coù turbocharger côõ nhoû vaø laøm vieäc vôùi taûi trung bình hoaëc
taûi naëng.
CD Coù theâm chaát phuï gia choáng aên moøn, phaân taùn chaát taåy röûa. CD duøng cho
(tröôùc ñaây laø ML) ñoäng cô diesel phaïm vi söû duïng nhieân lieäu roäng, coù turbocharger côõ lôùn vaø
laøm vieäc vôùi taûi naëng ôû toác ñoä cao.

54
55