Edition

Fifth
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf • Mazurek

AKMA VE KIRILMA KRİTERLERİ

• Bir malzemenin herhangi bir noktasında gerilme değerlerinin tümü
belli iken, o noktada hasar oluşup oluşmayacağına dair farklı teoriler
ve kriterler vardır.
• Malzeme sünek ise akma, gevrek ise kırılma olup olmadığı bu
kriterlere göre sayısal olarak belirlenir.
• Bu kriterlerde, akma veya kırılma kontrolü için tek eksenli çekme
veya basma durumu referans alınır.
• Yapılan çekme veya basma testinden elde edilen gerilme-şekil
değiştirme eğrisi ve değerleri, bu kriterlerde karşılaştırma
parametrisi olarak kullanılır.

© 2009 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 1

Edition
Fifth
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf • Mazurek

1. Sünek Malzemeler için Akma Kriterleri

1.1 Tresca (Maksimum Kayma Gerilmesi) Kriteri

Bu kritere göre bir malzemenin herhangi

bir noktasında akma olmasının şartı, o
noktadaki maksimum kayma
gerilmesinin, basit çekme halinde akma
sınırındaki kayma gerilmesine eşit veya
büyük olmasıdır.

Akma olmasının şartı:

1   3 0
 max   0  max  0 
2 2
Bu kriter sünek malzemelerin akması için çok iyi sonuçlar verir.

© 2009 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2

Edition
Fifth
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf • Mazurek

1. Sünek Malzemeler için Akma Kriterleri

1.2 Von-Mises (Eşdeğer Gerilme veya Maksimum Çarpılma Enerjisi) Kriteri

Bu kritere göre çok eksenli yükleme

durumundaki eşdeğer gerilme (von-mises
gerilmesi) malzemenin akma gerilmesini
aştığında o noktada akma oluşur.
Çok eksenli gerilme hali, eşdeğer bir tek
gerilmeyle (  eş ) ifade edilir.

Yani sanki o noktadaki tüm gerilme bileşenleri yerine tek bir eşdeğer gerilme var kabul edilir.
(Bu ise çarpılma enerjisinin akmaya sebep olduğu kabulünden ortaya çıkar. )

 eş   vm 
1
2

 y   z 2   x   z 2   x   y 2  6( yz 2   xz 2   xy 2 ) 
Asal gerilmeler cinsinden eşdeğer gerilme:

 eş   vm 
1

1   2 2  1   3 2   2   3 2  Akma Şartı:
2
Bu kriter sünek malzemelerin akması için mükemmel sonuçlar verir.
 eş   0
3

© 2009 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.

Edition
Fifth
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf • Mazurek

2. Gevrek Malzemeler için Kırılma Kriterleri

2.1 Rankine Kriteri

Bu kritere göre bir malzemenin

herhangi bir noktasında kırılma olması
için o noktadaki asal gerilmenin
malzemenin çeki veya basıdaki kırılma
mukavemetini geçmesi gerekir.

Kırılma şartları:

Başka bir ifadeyle, bu kritere göre, bir

noktada kırılma olmaması için o noktadaki
1   o veya  3   oc Mohr çemberinin şekildeki kırmızı çizgiler
içinde kalması gerekir.

Gevrek Malzemelerin kırılması için kısmen iyi sonuçlar veren bir kriterdir.
4

© 2009 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.

Edition
Fifth
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf • Mazurek

2. Gevrek Malzemeler için Kırılma Kriterleri

2.2 Columb Kriteri:

Gevrek malzemeler için çok iyi sonuç

veren bu kritere göre bir malzemenin
herhangi bir noktasında kırılma
olmamasının şartı:
Başka bir ifadeyle bu kritere göre: basit çekme ve
1  3 basit basma hallerinin en büyük Mohr çemberlerinin
 1 teğetleri dışında kalınan yüklemelerde kırılma olur.
 0  0C
1 = Maksimum asal gerilme 3 = Mimimum asal gerilme
0 = Çekme Mukavemeti oc = Basma Mukavemeti
Örnek : 0 100MPa oc=400MPa olan bir malzemede herhangi a ve b gibi iki noktada asal gerilmeler,
a ve b noktalarının her iksinde de Rankine
1 3 1/o - 3/oc) kriterine göre kırılma olmayacağı
a 50 -100 50/100-(-100/400) =0.75 söylenebilir. Columb kriterine göre ise a
noktasında kırılma olmaz ancak b 5
b 90 -100 90/100-(-100/400) =1.15 noktasında olur.
© 2009 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.
Edition
Fifth
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf • Mazurek

2. Gevrek Malzemeler için Kırılma Kriterleri

2.3) Mohr Kriteri

Bu kritere göre: basit çekme, basit basma ve

tam kayma hallerinin en büyük Mohr
çemberlerinin zarf eğrilerinin dışında kalınan
yüklemelerde kırılma olur. Gevrek malzemeler
için çok iyi sonuçlar veren bir kriterdir.

1   o
*Görüldüğü gibi gevrek malzemelerde, her üç kriterde de asal gerilmelerin incelenmesi
gerekliliği ortaya çıkmaktadır.

*Asal gerilmeler sonuçlarda görülmesine rağmen, Columb ve Mohr kriterleri için ayrı
bir değerlendirme yapılması gerekebilir…

© 2009 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 6

Edition
Fifth
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf • Mazurek

Bileşik Yükleme Halleri

Bir elemana, burulma, eğilme, çekme, kesme gibi farklı yükleme tiplerinden iki veya
daha fazlası aynı anda uygulanabilir. Bu yükleme tipine Bileşik yükleme denir.

Elastik sınırlar içinde kalmak şartıyla süperpozisyon yöntemi uygulanabilir.

Yani herbir yük ayrı ayrı uygulanarak gerilmeler elde edilir.

Sonuçta bileşik yükleme halinde (tüm yükler aynı anda varken) oluşan gerilmeler, yükler
ayrı ayrı uygulandığındaki oluşan gerilmelerin toplamına eşittir.

F F

P P T
T

© 2009 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 7- 7

Edition
Fifth
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf • Mazurek

Bileşik Yükleme Halleri

Bazı durumlarda tek bir yük bileşik yükleme durumu oluşturabilir.

F1 T1=F1.r
F1 T1
F1
Tek Yük, Tek moment:
Kuvvet Merkeze Tek Yük: Eğilme Burulma
Bileşik Yükleme +Kesme
(Eğilme+Burulma+Kesme) Taşınmış. Burulma
momenti ile birlikte

© 2009 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 7- 8

Edition
Fifth
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf • Mazurek

Örnek

T=F.150kNmm F=20kN

Mz=F.300
T F=20kN

© 2009 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 7- 9

Edition
Fifth
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf • Mazurek

Örnek

Mz=-F.300 Mz = -F.300
T
T F=20kN
F=20kN

© 2009 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 7- 10

Edition
Fifth
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf • Mazurek

Örnek

Mz=--20.300kNm
F=20kN

© 2009 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 7- 11