You are on page 1of 5

Graham Staines (Australian Missionary Martar)

(1941 – 1999)
Graham Staines-a hming pum chu Graham Stewart Staines a ni a. A nu chu Elizabeth-i a ni a,a pa chu
William Stuart Staines a ni. Australia rama, Queensland ram chhunga Palmwoods- ah January 18, 1941
khân a lo piang a. An unau hi mipa 3 leh hmeichhia 1 an ni a, Graham-a hi a upa ber dawttu a ni.

Graham-a chu a naupang lai a\anga thu âwih thei, Pathian \ih mi a ni a, kum 10 a nih a\angin Pathian
thu zirna leh an kohhran thiltihna hrang hrangah a tel \an a. An khuaa thuhriltu pakhat Allan
Cunningham-a rawngbâwlna avângin Pathian tân a inhlân nghe nghe a ni.

An chhûngkaw lawina Nambour Presbyterian Kohhranah rinawm takin Sunday School a kai a, Pathian
kohna angin awm a tum tlat \hîn. A naupan lai a\ang hian hun puma rawngbâwl tûrin a inbuatsaih a.
Chumi hnuah chuan Caboolture-ah te, Beaudesert khua-ah te an pêm a, chutah pawh chuan rinawm
takin Pathian thu a zir \hîn a, pâwl pakhat Scripture Union Beach Missions pâwlah te pawh a tel ve ta zêl
a ni. Mi dangten Lal Isua chhandamna leh hmangaihna an dawn nâna thawk tûrin Pathian hnênah a
inhlan a ni.

Kum 15 a nihin India mi Santanu Satpathy nên lehkhathawn hmangin an inhre \an a. India ram leh
Australia ram chanchin te inhrilhin thlalâkte an inthawn \hîn a. Santanu-a nên hian January 18, 1941-a
piang ve ve an ni a.

Ni khat chu Santanu hian Mayurbhanj district-a phâr naupang Josia Soren thlalâk a thawn a, he thlalâk
hian Grahama rilru a khawih hle a. India rama phârte hnêna rawngbâwl chu Pathian kohna niin a hria a,
India rama missionary tûrin a intiam ta hial a ni.

Pathian kohna a hriat chianna ber chu Lal Isuan “Hmun dangah, khaw hnaiahte pawh i kal ang u” a tih
leh Lal Isuan phârte a khawngaih thu hi a ni (Mk 1:35-42).

Graham-a hi lehkha thiam thei tak grade ‘A’ hmu zat zat \hîn a ni a. Tleirâwl tê a nih a\angin Beaudesert
khuaa office pakhatah kum ruk chhûng clerk hna a thawk a, zân school-ah ‘Accountancy’ a zir nghâl
bawk a. Heta an hotupa Pu Bill Bunk-a chuan thawhpui nghet atân a sâwm \hîn a; mahse, missionary-a
kal a tum avângin a hnial thung.

Kum ruk a thawh hnuah Queensland Bible Institute (Queensland Bible College)-ah a kal ta a, he College-
ah hian kum hnih a zir.
A \hian Santanu hnên a\anga a hriat Rairangpur khuaa phârte tâna rawngbâwl mêk Pi Steven-i a
hmêlhriat zui a, thawh ve pawh a duh. He lai chhehvêla rawngbâwlna hlun leh nghet tak awm sa erawh
chu Mayurbhanj Leprosy Home (Mayurbhanj Phâr enkawlna In) a ni a. Kum 1895 khân Mayurbhanj lal
Ram Chandra Bhanjadeo khân mi rethei, in leh lo nei lo tân he hmun hi a din a, a hnuah Australia
missionary Pi Kehen Allenson-i kutah an dah zui ta a, ani \hahnemngaihna leh thawh rimna zârah he
hmun hi phârte leh mi rethei tân hmun pawimawh tak a lo ni ta a ni. Enkawl tûr an pun zêl avângin an lal
chuan Baripada-ah ram a pêk belh a, kum 1907 khân in sak belhin he lai hi hmunpui atân an bêngbel ta a
ni. Grahama tân he lai hi Pathian kohna hmun a lo ni.
Missionary tûrin a in pe: Graham Staines-a chuan Mayurbhanj-a Australia missionary-te rawngbâwlna
chu a thawh vena tûr niin a hria a. Hetih lai hian an chhûngkaw hnai tak Pu Ben Brandon-a chuan a
company ‘Brandon Timers Ltd’ enkawl tûrin a thlêm a, an chhûngkaw tân pawha \angkai tûr a ni bawk a.
Mahse, chu thlêmna chu kalsan a thlang ta a ni.
Tichuan, a hmêlhriat sa Evangelical Missionary Society Mayurbhanj (EMSM) hnuaiah January 18, 1965
khân a thawk \an a, he ni hi kum 24 a tlinna champha a ni nghe nghe. A thawh \an a\angin phârte bâkah
mi rethei \anpui ngaite tân hun a hmang tel nghâl a. A thawhna hmunah hian hawi kîr tawh lovin a dam
chhûng hun a hmang ral ta a ni.

Chhûngkua a din: Graham Staines-a rawngbâwlna hi Australia rama mission pâwl hrang hrangin an rawn
pui \hîn a. Kum 1981 khân Operation Mobilization (OM) pâwla nurse pakhat Gladys June-i pawh lo telin
he lai thingtlâng hmuna rawngbâwlna hian a rilru a hneh hle mai a. Australia mi ve ve an ni bawk a, an
inkâwmngeih bawk nên inneih hial an duh ta ni.

Graham-a leh Gladys-i te chu August 6, 1983 khân Ipswich Gospel Chapel, Queensland, Australia-ah an
innei a. Graham-a hi Australia rama awm rei lovin India ramah a lo kîr leh thuai a, a kum leh 1984 kum
tîrah Gladys-i-i pawhin Odisha-ah a rawn zui bawk. An nupa hian Odisha-a phârte leh retheite tân an nun
an hlân a, an fate pawhin he lai hmuna mite hi unau angin an kâwm a, an ngaina êm êm a ni.

Graham-a leh Gladys-i te hian fa 3 an nei a. A upa ber Esther Joy-i chu November 7, 1985-ah a piang a, a
dawttu mipa duhawm tak mai Philip Graham-a chu March 31, 1988-ah a piang leh a. A naupang ber chu
Timothy Harold-a a ni a, May 4, 1992-a piang a ni. Pathian malsâwmna an dawng a, an fate pawhin an
thawhna hmun hi nuam an ti êm êm a, kum 1997-a Australia rama an haw pawhin Australia chu India
rama Odisha aiin nuam an ti lo zâwk mah a ni. An inpêkna hi Pathian pawhin mal a sâwm nasa hle a ni.

Rawngbâwlna bul a \an: Graham Staines-a hi Odisha a lo thlen hian tlangvâl kum 24 mi chauh a ni na a,
a rilru zawng zawnga a thawh avângin a ram miten an ngaina hle. Graham Staines-a hian EMSM
(Evangelical Missionary Society of Mayurbhanj) hnuaia a thawhna Rairangpur khua, Mayurbhanj district
chu Pathianin a dahna niin a hria a. He laia chêngte hi Santal hnam leh Munda hnamte an ni.
Hmasâwnnain a thlen phâk meuh loh avângin an khawsak a harsa a, an hrisêlna a \ha lo bawk. Phâr
natna vei an tam a, enkawlna a \hat loh avângin thih phah leh rualban loh phah an tam a, khawlaia
kutdawh an tam bawk. Graham Staines-a hian a inpêkna chu thil tiha lantîr a duh tlat \hîn a, hemi atânn
a innghahna chu ‘… inhmangaih ula;… In inhmangaih chuan mi zawng zawngin ka zirtîrte in ni tih
chumiah chuan an hria ang’ (Jn 13:34-35) tih hi a ni a. Hmangaihna vânga thil tih chuan mi dang tân nun
a hlân a, Lal Isua a chawimawi a ni.
Taima taka an thawh avângin an rawngbâwlna pawhin hma a sâwn zêl a, enkawl tûr an nei tam deuh
deuh va, an awmna zauh a \ûl ta hial a; chuvângin, Mayurbhanj district khawpui Baripada-ah kum 1983
khân an insawn ta a ni. Baripada khawpuiah hian ‘Phârte enkawlna In’ chu an hmunpui a ni a.
Thingtlâng leh khawpuia mi rethei leh damlote hnênah kalin an mamawh a ngaihtuahsak \hîn. Hmun
kilkhâwr leh hahthlâk tak takah a vâk chhuak a, kawng hrang hrangin rawngbâwl hna hi a thawk a ni.
A rawngbâwlna langsârte: Graham Staines-a rawngbâwlnahi hlâwm thum lian takin a \hen theih a,
chûngte chu

1. Pathian Thu hrilh: Graham Staines-a hian thingtlâng khuaa ringtharte tlawh leh Pathian thu hrilh hi a
hnapui pakhat a ni a. Kristian lote pawh Pathian thu a hrilh \hîn a, hunpui lai phei chuan hlim takin hun
an hmang \hîn.
Pathian thu zir (Bible class) a ngai pawimawh a, hmun fianrialah riak chhuakin an inkulh \hîn a, \awng\ai
leh hla sain ngun takin Pathian thu an zir \hîn. Chutiang chu ‘Jungle camp’ an ti a, Pathian thu hrilna
remchângah hmangin a khât tâwkin an nei \hîn. Jungle camp-in a tum ber chu Kristiante tân Bible zir te,
thlarau lam intuaitharna te, nun dân \ha zirtîr leh hrisêlna thu zirtîr te a ni. Graham-a hi Oriya \awng
bâkah tlângmi Santal \awng leh Ho hnam \awng pawh a thiam hle a, Ho hnan \awnga Bible lehlinnaah
pawh a thawh hlâwk hle. A \awng thiamna hi Kristiante rawngbâwlna atân a \angkai a, rawngbâwltu
dangte pawhin an \angkaipui êm êm a ni.
Ringtharte nên an thawk ho \ha hle a. Indian Evangelical Mission (IEM) tirhkoh John Mathaia, Board of
Leprosy Home-a member pakhat chuan, “Graham-a hian a ringthar zîng a\angin thusawi tûr leh Bible
zirtîr tûr a ruat \hîn” a ti a. Hetiang rawngbâwlna hi ramthara rawngbâwl nân a \angkai a, kohhran din
ngheh nân pawh a \ûl rêng a ni. Graham-a rawngbâwl dân hi entawn atân a \ha hle.

2. Thiam thil zir leh eizawnna siamsak: Phârte chu enkawltu nei lo an nih avâng leh an chhûngte ngei
pawhin enkawl ngaihna an hriat loh avângin an thawh theih tûr ngaihtuahin Graham-a te hian nasa takin
\an an la a. An thawh langsâr tak pakhat chu bâwng vulh a ni. A hnute hralh tûrin bâwng an vulh a;
mahse, phârho enkawl a nih avângin bâwnghnute lei duh an awm mang lo va. Mi dang an rawih belh
hnu erawh chuan sum hnâr \ha tak a ni ta a ni.

Chapal siam leh ziza a\anga ip siam te, puan chei mawi te an zir bawk. Phâr natna vei te hi enkawl vat
an nih loh chuan piansualna an neih phah \hîn a; mahse, damdawi \ha taka enkawl an nih chuan an dam
leh thei. Amaherawhchu, an chhûngten an ngaihsak zui lo fo \hîn. Chûng phar dam lehte chu mahni
inenkawl thei tûrin thiam thil zirtîr an ni a, eizawnna pawh an nei zui \hîn. Hêng an thiam thil zirtîr te hi
phârte chauh ni lovin, mi tam takin enzawn nân an hmang zui ta bawk a ni.
Puan tah leh chei pawh hmeichhiate tân eizawnna \ha tak a ni. Hêng thiam thil zirna hi tlâng mi tân leh
mi rethei tân an hawn belh zêl a, Baripada khuaa an insawn hnu phei hi chuan an thil siamte pawh nasa
takin an hralh ta a ni. Sawrkâr thuneitute ngei pawhin an hmêlhriat phah a. Graham Staines- a’n India
rama awm ngheh a dîlnaah pawh ‘Missionary hna thawk, Mayurbhanj leh Rajabasa Phârte enkawlna
hmuna hnathawktu’ tiin a intârlang a, a eizawnna pawh, “Missionary atâna training nei tawh, thing leh
thîra thil siam thiam, motor mechanic, pawisa vawn kawnga training nei tawh” tiin a insawi nghe nghe.
Chûng a thiamna leh hriatna chu Odisha-a phârte leh chanhaite tâna hmang tûrin India rama awm a dîl a
ni.

3. Zirna leh hrisêlna kawngah a pui: Graham-a te rawngbâwlna hmunah hian zirna a awm mumal lo va,
hnam hnuai hnung leh tlângmi an nih avângin ngaihsak an hlawh lo bawk. Chu bâkah damdawi in a awm
lo va, mihring an hrisêl lo êm êm bawk. Chuvângin, an mamawh chu zirna \ha leh hrisêlna niin Graham-a
hian a hria a, \an pawh a la nasa hle. Pathian thu an hrilna hmunah a theih ang angin zirtîr hna an thawk
a, thiam thil an zir pahin thu pawimawh chhinchhiah dân an zir bawk a, ziak leh chhiar thiam lo tân zirna
hmun pawimawh tak a ni. School an kal loh avângin inkaihhruaina \ha a awm lo va, an rilru a hniam
bawk. Chûng mite fuih leh \anpui chu hna pawimawh tak a ni. Ziak leh chhiar thiam tûra infuih nân
Pathian thu an hmang \angkai hle.
He lai ram hi nipui laiin a lum êm êm a, thlasikah a vawt leh êm êm \hîn a. Ramhnuai nên a inhnaih
avângin rannung seh enkawl ngai an tam \hîn hle. Hêng enkawl nân hian faina leh mahni inenkawl
pawimawhna an zirtîr a, a takin damdawi nên an ûm zui bawk a. Phâr tam tak an dam a, damlo tam tak
an dam bawk. Graham-a nupui Gladys-i hi nurse a ni bawk a, damlo enkawl leh hrisêlna lam zirtîr chu an
hnathawh lian tak a ni a, a ram mite tân malsâwmna ropui tak a ni.

India rama rawngbâwl harsatna: (Graham-a rawngbâwlna hre tûr chuan India rama Hindu firfiakte
chêt dân hriat a \ûl)

Hmânlai a\angin India mi \henkhatin hnam dang leh Kristiante huatna an theh darh \hîn a. Politics khelh
nân an hmang bawk. Hnam zia leh sakhua chawhpawlha politics khêl pâwlten rorêlna an chan phei
chuan India ramah Kristian missionary-te an chêp zual phah \hîn. Politics leh sakhua avânga mi firfiak an
pung bawk. Hêng firfiak pâwl hian an thupui ber chu ‘India ram sakhua chu Hindu a ni a, India ram mite
chuan sakhaw dang an vuan tûr a ni lo, sakhaw dang pawh India ramah a lo lût tûr a ni lo’ tih a ni. India
rama ‘Hindu lal ram’ din chu an thupui a ni. State \henkhatah phei chuan sakhaw inleh theih lohna dân
te pawh an siam hial a ni.
Kristiante harsatna tawh hi a nasa telh telh a, thubuai ziah luh pawh a pung hle. Politics leh hnam zia
chawi lâr duhna chuan mipui thinlung a kai tho va, kut thlâk an chîng a, nunna hialin a tawrh phah \hîn.
Kristiante hnathawh an sawi chhiatna ber chu retheite leh lehkhathiam lote an bum a, Kristianah an
inlehtîr \hîn a, an thil \ha tih chu inbum nân an hmang an ti.

Hêng pâwl member-te hi vântlâng hmasâwnna ngaihtuahtu pâwl angin an intêl khâwm a, thil pawh an ti
thei hle. Rashtriya Swayamsevak Sangh (RSS) te, Vishva Hindu Parishad (VHP) leh Bajrang Dal te hi a lian
leh thunei an ni a. Political party lamah Bharatia Janata Party (BJP) hi an hruaitu awm khâwmna a ni.

Kum 1980 a\angin an chak zual a, kum 1996-ah BJP hian rei lo tê Parliament-ah ro an rêl hial. Kum 1998-
ah an thurualpui party dang nên ‘National Democratic Alliance’ tiin sawrkârna an siam a. Hindu ram din
duhna chuan India mi narân thinlung a hneh hret hret a, missionary-te an chêp hret hret thung. Biak in
tihchhiat te, rawngbâwltu hmeichhia pâwngsual te, Pastor kutthlâk te a hluar ta hle.
Odisha thingtlânga rawngbâwltute dinhmun pawh a him lo hle. Hetih hun laia India defence minister
George Fernandes-a chuan, “Kum 1986 leh 1998 inkâr khân Odisha ramah Biak in tihchhiat tuma beihna
vawi 60 vêl a thleng,” a ti hial a ni.

Tlângmi Kristiante hi missionary-te lamah an \ang tlat a, Graham Staines-a te pawh hi an thawhna
hmuna mite chuan an \an tlat a ni. Vauna leh tih\haihna kârah ringtharte tân chhûn leh zân châwl lovin
an thawk thung.

Mi sual kut tuarin an martar ta: Graham Staines-a te dinhmun hi hlauhawm viau mah se an
rawngbâwlna an chawlsan duh chuang lo. January 20, 1999 kum thar tîrah pawh an hna ngai
chhunzawm tûrin Baripada a\anga km 112-a hla Manoharpur- ah an thawk chhuak leh a. An hun tâwp a
ni dâwn tih hre lovin a fapate 2 Philip-a (kum 11) leh Timothy-a (kum 7) te a hruai nghe nghe.

Manoharpur-ah hian Kristiante tân Jungle camp an nei a. An tih dân ngaiin hmun fianrialah member eng
emaw zât nên hlim takin an awm a. Khua a vawh avângin an pafaho chu zânah motor chhûngah an riak
mai \hîn. January 22, 1999 zânah chuan Hindu firfiakten Kristiante chu tihbuai tumin an rawn veh a.
Hêng mi firfiak hotu hi Dara Singh, Utter Pradesh lam mi a ni a, thubuai pawh a nei nual tawh a, mi
kutthlâk pawi ti lo a ni. Bajrang Dal an tih pâwla mi a ni nghe nghe.
Chutia thlamuang taka an mu lai chu mi sual rual 50 zet chuan hualin motor tukverh an tichhia a,
khâwnvârtui leihin an hâl zui a, motor a\anga chhuak thei lo tûrin an dang bet tlat si, an khawngaihthlâk
tak zet a ni. Camp-naa awm in chhûnga riakten \helh an tum a; mahse, mi sual rualho hian hriamhrei
nên an vau beh avângin an tilui ngam lo va. Tichuan, Pathian thu hriltu ropui leh a fapate pahnih
pawisawi lo chu January 23, 1999 khân rawng takin hâl hlum a ni ta a ni.
An ruang hlâwm tûr mumal a awm lo va; mahse, an taksa kâng bâng tlêm awm a\anga a lan dânin an
pafa thum hian inkuah khâwmin an awm tih a hriat theih.

January 23, 1999 chhûn lamah he tualthahna râpthlâk tak hi khawvêlin a hre ta a, India Prime Minister
Atal Bihari Vajpaye chuan, “India tân ni zahthlâk a ni,” a ti. Mi \henkhat chuan camp-a awm zîngah mi
firfiak lam \ang an awm an ring a, a rûkin an enthlain an hria a. Mahse, finfiahna erawh a awm lo.

Graham Staines-a te fapa thihna hi Hindu firfiak pâwl chuan Kristiante thiam loh tiin an tlângzarh hlauh
thung a, ram dang mi chu India rama lût lo tûrin an vau zui bawk. A hlim chhâwnah phei chuan sawrkâr
hotu leh police pawh an lang lo va, firfiakho chuan ualau takin Kristiante sawi chhiatna an au chhuahpui
hial. Mahse, India mipui tam zâwk leh khawvêlhmun danga mite chuan he inthahna hi mi sual nunrâwng
thiltih a ni a, sakhaw inzirtîrna dik lo hrin chhuah a ni an ti.

Hetianga tharum thawh leh mi huatna thu theh darh hi a pawi a, tihtâwp a \ûl a ni tiin Supreme Court
chuan thuchhuah a siam nghe nghe a ni. Dara Singh leh a \huih hruaiho pawh man an ni a, thiam loh
chantîrin dam chhûng lungin tâng tûra an chungthu rêl a ni.

Tlângkawmna: Kohhran pa Tertulianan, “Martarte thisen chu kohhran tân chi a ni,” a tih angin Graham
Staines-a thihna chuan India ram Kristiante inunauna thar a siam a, Odisha-ah kohhran a pung. Kum 34
chhûng India rama rawngbâwltu tlâwm tak khân a thih hnuah pawh thu a sawi zui ta zêl a, aman a
chanchin a ziak lo; mahse, lehkhabu leh chanchin bu bâkah film-ah a chanchin chhuah a ni thung. Kum
2019 khân a chanchin Film-a an siam “The Least of these” chu an chhuah a, \awng hrang hrangin an let
bawk. He film hi kan kohhran enkawl Synfo pawhin a nei a, a khât tâwkin ‘Hruaina Eng’ channel-ah
chhuah \hin a ni.
A nupui Gladys-i-i chuan a pasal leh fate thattu a ngaidam a, a \awng\aisak tih thu an hriat hian Hindu-te
ngei pawhin mak an ti a, rawngbâwlna a chhunzawm zêl hi ropui an ti hle a ni. Kum 2015 khân India mite
Chawimawina sâng ‘Padma Shree’ an hlân hial a ni.
Gladys-i-i te nufa inhnemna chu an fapa naupang zâwk Philipa hla duh tak “Khita hming an lam hun
chuanin ka awm ang” tih hla hi a ni a. He hla hi an chhûngkuain an duh êm êm a, an sa ho \hîn tih a sawi.
Vâna an chhûngkaw kim hun chu an beisei a, chu ngei chu Pathian mite innghahna a ni.

You might also like