HISTORICAL BACKGROUND

The Agtas of Quirino Province also known as “Dumagat”, “Aeta”

or “Pugot" are said to be descendants of the so called Negritos
(small blacks) who according to the history are the first inhabitants
of the Philippines. Among these names by which they are
known, the Agta don't want the ascription “pugot" because to
them
the term is very derogatory. Together with the Bugkalots or
Ilongots, the Agtas are the first known inhabitants of these parts
of the Sierra Madre now known as Quirino and Aurora Provinces,
while the Bugkalots occupied the western upland portion of the
territory and also the upstream of the Cagayan River up to Dupax,
Nueva Vizcaya. The Agtas occupied the eastern portion of the
Cagayan River, a mountainous forest zone that extended up to
the ridges towards the Pacific Ocean.

MAKASAYSAYANG BACKGROUND
Ang mga Agtas ng Lalawigan ng Quirino na kilala rin bilang
"Dumagat", "Aeta"
o "Pugot" ay sinasabing mga inapo ng tinawag na Negrito
(maliit na itim) na ayon sa kasaysayan ay mga unang nanirahan
sa Pilipinas.
Kabilang sa mga pangalang ito kung saan sila
kilala, ayaw ng mga Agta na tinatawag na "pugot" dahil para sa
kanila
ang termino na ito ay nakakababa ng pagkatao. Kasama ang mga
Bugkalot o
llongot, ang mga Agtas ang mga unang kilalang naninirahan sa
mga bahaging ito
ng Sierra Madre na kilala ngayon bilang Quirino at Aurora
Provinces,
habang ang mga Bugkalot naman ay sinakop ang kanlurang
bahagi ng
teritoryo at pati na rin ang pampang ng ilog ng Cagayan
hanggang sa Dupax,
Nueva Vizcaya. Sinakop ng mga Agta ang silangang bahagi ng
Ilog ng Cagayan, isang mabundok na pook ng kagubatan na
umaabot hanggang
sa taluktok patungo sa Karagatang Pasipiko .

Subsisting on hunting and fishing, the Agta being nomadic in

nature, roamed over this vast territory which they considered
their home during those days. Wildlife was then abundant in the
forests likewise with the aquatic resources in the rivers and
streams. They never had permanent settlements and duration of
their stay in any particular place as they were dependent on the
availability of food in a particular area. In the event of death, the
remains of the dead are buried on the spot where death occurred
and that place is to be abandoned for months so as not to disturb
the repose of the dead. Re-entry in the place of burial would only
be allowed if wildlife seemed to be abundant in the area, a
phenomenon that the Agta attribute to the benevolence of the
spirit of the dead.

Namuhay sa pangangaso at pangingisda ang mga Agta, at dahil

sa pagiging lagalag nila sa kalikasan, gumala sila sa malawak na
teritoryong ito at isinasaalang-alang nila
ang kanilang tahanan sa mga panahong iyon. Ang
kagubatan noon ay sagana sa lahat at may mga mapagkukunan
ng tubig sa mga ilog at
batis. Hindi sila nagkaroon ng permanenteng tirahan at nagtagal
ng pananatili sa anumang partikular na lugar dahil umaasa
lamang sila sa
pagkakaroon ng pagkain sa isang partikular na lugar. Kapag sila
ay namatayan, ang mga
labi ng namatay ay inililibing sa lugar kung saan nangyari ang
pagkamatay
at ang lugar na iyon ay dapat iwanan ng maraming buwan upang
hindi makagambala
sa pahinga ng namatay. Ang muling pagpasok sa lugar ng
libingan ay gagawin lamang kung ang pangkabuhayan ay tila
masagana sa lugar, isang
hindi pangkaraniwang katangian o gawain ng mga Agta sa
kabutihan ng
espiritu ng patay.

If they plan to stay in a certain place for quite sometime,

they would construct a “ginsok", a resemblance of a bahay-
kubo, otherwise known as Nepangmatan", a temporary
movable shade for protection from rain and sun or the
"Tuklong", a shade from heat of the sun would suffice.
The vast forest that the Agta tribe used to know as their
territory gradually grew smaller with the passing of years. In
the second decades of the 1900's, migrants from the Ilocos
region came to settle in the Pinappagan valley (now
Maddela) which was then a part of Bagabag, Nueva
Vizcaya. Other waves of migrant followed later from the
nearby provinces of Isabela and Cagayan and even from the
Cordillera regional Portions of the Agta territory gradually became
the settlements
of the migrants until finally in 1950, by virtue of Executive Order
368 (creation of the municipality of Maddela and other
barangays of Maddela under the municipality of Nueva Vizcaya),
Kung nagbabalak silang manatili pansamantala sa isang tiyak na
lugar,
magtatayo sila ng isang "ginsok", na may pagkakahawig sa isang
bahay-
kubo, o kaya’y kilala bilang “Nepangmatan ", isang
pansamantalang bahagya na
palipat-lipat para sa proteksyon mula sa ulan at araw o ang
"Tuklong", isang lilim mula sa init ng araw ay sapat na.
Ang malawak na kagubatan na dating kilala na tribo ng mga Agta
bilang kanilang
teritoryo ay unti unting lumiliit sa paglipas ng mga taon. Sa
pangalawang dekada ng mga taong 1900, ang mga dayuhan
mula sa rehiyon ng Ilocos
ay dumating upang manirahan sa lambak ng Pinappagan (ngayon
ay
Maddela) na dating bahagi ng Bagabag, Nueva
Vizcaya. Ang mga ibang grupo ng dayuhan ay sumunod kalaunan
mula sa
kalapit na mga lalawigan ng Isabela at Cagayan at maging sa
mga bahagi ng rehiyon ng Cordillera. Ang mga teritoryo ng Agta
ay unti-unting naging mga pamayanan
ng mga dayuhan hanggang sa wakas noong 1950, sa bisa ng
Executive Order
368 (paglikha ng munisipalidad ng Maddela at iba pa
mga barangay ng Maddela sa ilalim ng munisipalidad ng Nueva
Vizcaya) ,

the then Pinappagan Valley region became an independent

municipality in honor of the late Nueva Vizcaya Governor Tomas
Maddela. Under the same Executive Order, several barangays
were created to compose the newly created municipality.
Among these newly created barangays, three were within the
home ranges of the Agta tribe namely: Linipit which became
barangay San Pedro, Ditalaktak which became barangay Sto.
Niño, while Manglad, retaining the originame, became Barangay
Manglad.
The Agta gradually fled away from these newly created
barangays and scattered and moved to other municipalities to
source out for their food but would return every now and then to
barter meat and fish products for tobacco, salt, clothing and
alcoholic drinks with the new settlers. Some of them settled in
the Municipality of Nagtipunan, a first class municipality in the
provinc: f Quirino. The youngest town in the province yet the
fastest in terms of population, growth a
nd development.
According to the 2010 census, it has a population of 22,473
people. The municipality of Nagtipunan was formerly a part of
Maddela. It was created on February 25, 1983 by virtue town in
the province yet the fastest in terms of population, growth and
development. According to the 2010 census, it has a population
of 22,473 people.

ang rehiyon noon ng Pinappagan Valley ay naging isang

malayang
munisipalidad bilang parangal sa yumaong Nueva Vizcaya
Gobernador Tomas
Maddela. Sa ilalim ng parehong Executive Order, maraming mga
barangay
ang nilikha upang mabuo ang bagong likhang munisipalidad.
Kabilang sa mga bagong nilikha na barangay, tatlo sa mga ito
ang nasa loob ng
mga saklaw ng tahanan ng tribo ng mga Agta katulad ng :
“Linipit” na naging
barangay San Pedro, “Ditalaktak” na naging barangay Sto.
Si Niño, habang ang "Manglad” ay nanatiling Barangay
Manglad.

Ang mga Agta ay unti-unting umalis at lumayo sa mga bagong

nilikhang
mga barangay at nagkalat at lumipat sa ibang mga munisipalidad
upang may mapagkunan
ng kanilang pagkain ngunit pabalik-balik sila upang
makipagpalitan ng karne at mga produktong isda para sa tabako,
asin, damit at
mga inuming nakalalasing kasama ang mga bagong naninirahan.
Ang ilan sa kanila ay nanirahan
sa munisipalidad ng Nagtipunan, isang nangungunang
munisipalidad sa
probinsiya ng Quirino. Ang pinakabatang bayan sa lalawigan
ngunit
pinakamabilis sa paglago ng populasyon at pag-unlad ng
ekonomiya.
Ayon sa senso noong 2010, mayroon itong populasyon na 22,473
mga tao ang munisipalidad ng Nagtipunan ay dating bahagi ng
Maddela. Ito ay nilikha noong Pebrero 25, 1983 ng bayan ng
kabutihan sa
 1. ang lalawigan pa ang pinakamabilis sa mga tuntunin ng
populasyon, paglago at
2. kaunlaran. Ayon sa sensus noong 2010, mayroon itong
populasyon
3. na 22,473 katao .

The municipality of Nagtipunan was formerly a part of Maddela. It

was created on February 25, 1983 by virtue of Batas Pambansa
No. 345 and approved in a plebiscite held on September 24,
1983.
The town's name was derived from the native word meaning,
“convergence point”, in reference to several major tributaries of
the
Cagayan River in Aurora, Nueva Vizcaya and Quirino meeting at
points within this area. The municipality is known for its natural
beauty, thus, it is dubbed as the tourism capital of the Province of
Quirino. Two decades later, January 22, 1973, Presidential
Decree
86 was proclaimed creating several additional barangays of
Maddela, among these are San Dionisio I and San Martin
formerly
known to the Agta as Bilala, Villa Agullana, formerly Tambubu,
Villa
Gracia, formerly Impuyan, Ysmael, formerly Didungol, Cabuaan,
formerly Dipanusan, all are within the home ranges of the Agta.

Ang munisipalidad ng Nagtipunan ay dating bahagi ng Maddela.

Ito
ay nilikha noong ika-25 ng Pebrero 1983 sa bisa ng Batas
Pambansa
Bilang 345 at naaprubahan sa isang plebisito na ginanap noong
ika-24 ng Setyembre 1983.
Ang pangalan ng bayan ay nagmula sa katutubong salitang
nangangahulugang,
"CONVERGENCE POINT", na tumutukoy umano sa pangunahing
mga sanga ng ilog ng Cagayan sa Aurora, Nueva Vizcaya at
Quirino ay matatagpuan at nakapaloob sa lugar na ito.
Ang munisipalidad ay kilala sa natural nitong
kagandahan, at sa ngayon ito ay tinawag bilang kapital ng turismo
ng Lalawigan ng
Quirino. Makalipas ang dalawang dekada, sa ika-22 ng Enero
1973, ang Batas ng Pangulo bilang
86 ay na-proklama upang lumikha ng karagdagang mga barangay
ang Maddela, kabilang dito ay ang San Dionisio I at San Martin
na dating
kilala ng mga Agta bilang Bilala, Villa Agullana, na dating
Tambubu, Villa
gracia, na dating Impuyan, Ysmael, na dating Didungol, Cabuaan,
na
dating Dipanusan, lahat ay nasa loob ng mga saklaw ng
kabahayan ng mga Agta.

In 1986, by virtue of S.B. Resolution #73, another area within

the Agta home ranges known to the Agta as Pinambayawan,
became Villa Ylanan. On the Aurora side, another hunting and
fishing ground known to the Agta as Maleo-leo became
Barangay Calaocan, Dipaculao, Aurora.
Along with diminishing wildlife and marked reduction in
aquatic resources of their rivers brought about by thinning
the forest covers as outcome of the logging operations in
previous years, the intrusion of migrants to make clearings in
their forests and the introduction of destructive methods
hunting and fishing, the Agta are slowly shifting from the
usual way of living to agricultural and cash economy.
Noong 1986, sa bisa ng S.B. Resolution # 73, ang mga ibang
lugar sa loob
ng mga saklaw na tahanan ng mga Agta na kilala ng mga Agta
bilang Pinambayawan,
ay naging Villa Ylanan. Sa ibang panig ng Aurora, ang lugar kung
saan nangangaso at nangingisda ang mga Agta na kilala sa
kanila bilang Maleo-leo ay naging
Barangay Calaocan, Dipaculao, Aurora.
Kasama sa mga papaubos na mga yaman sa kagubatan at mga
yamang-tubig ng kanilang mga ilog na dala ng pagnipis
ng kagubatan ay sumasaklaw bilang kinalabasan ng
pagpapatakbo ng pagtotroso noong
nakaraang taon, ang panghihimasok ng mga dayuhan upang
gumawa ng paglilinis ng
kanilang mga kagubatan at pagpapakilala ng mga mapanirang
pamamaraan ng
pangangaso at pangingisda, ang mga Agta ay dahan-dahang
nagbabago mula sa
karaniwang paraan ng pamumuhay sa pang-agrikultura at
ekonomiya ng salapi.
The Agtas are now settled in what remained out of their original
home ranges in Sitio Tilitilan, Dioryong, and Pulang Lupa all in
Barangay Disimungal, Nagtipunan, Quirino and in Sitio Dialanes
and Dibuluan Barangay Villa Gracia, Maddela, Quirino. They are
now living in permanent homes except those in Dibuluan who are
still nomadic. Their children are now going to school but still a
great number of out-of-school youths is in proportion to the Agta
population.
All interviews point to one and the same conclusion, that the
Agta were at these parts of the Sierra Madre Mountains since
time
immemorial. This conclusion is supported by written accounts of
the earliest migrants who entered the Pinappagan region which is
now the municipalities of Maddela and Nagtipunan.

Ang mga Agta ay naninirahan na sa kung ano ang nanatiling wala

sa kanilang orihinal na
mga saklaw ng kabahayan, sa Sitio Tilitilan, Dioryong, at Pulang
Lupa lahat ay nakapaloob sa
Barangay Disimungal, Nagtipunan, Quirino at sa Sitio Dialanes
at Dibuluan Barangay Villa Gracia, Maddela, Quirino. Sila ay
nakatira ngayon sa permanenteng bahay maliban sa mga nasa
Dibuluan na
lagalag pa rin. Ang kanilang mga anak ay pumapasok ngayon sa
paaralan ngunit ang malaking bilang ng mga kabataang wala sa
paaralan ay proporsyon sa populasyon ng mga
Agta.
Ang lahat ng mga panayam ay tumutukoy sa isa at parehong
konklusyon, na ang
mga agta ay nasa mga bahaging ito ng Sierra Madre Mountains
mula pa noon
hindi maalaala. Ang konklusyon na ito ay suportado ng mga
nakasulat na account ng
mga sinaunang mga dayuhan na pumasok sa rehiyon ng
Pinappagan na
ngayon ay ang mga munisipalidad ng Maddela at Nagtipunan.

They concurred that the people they found when they first entered
Pinappagan are the Agta and the Ilongots (Bugkalot). Ramos, an
Agta elder recalls that he was born at Ditalaktak which is at
present Barangay Santo Nino, Maddela. Arsenio Pantaleon
likewise recalls his childhood days at Pinaripad, which is now the
municipality of Aglipay. As migrants from other parts of the
country
gradually settled into the low lying areas of the Pinappagan
region, the Agta moved to the of 1997 (IPRA Law), these parts of
the Sierra Madre which was then the last refuge of the Agta, was
delineated and was issued a Certificate of Ancestral Domain Title
(CADT) covering a total area of 57,758.5571 hectares of which
22,112 8081 hectares are within the political jurisdiction of Aurora
Province while 35,645.749 hectares are within the province of
Quirino.

INTRODUCTION:
The Agta tribe of Quirino Province, in the exercise of their rights
as
provided for in Sec. 52, paragraph (a . Ancestral Domains
Delineated Prior to this Act- The provisions hereunder shall not
apply to ancestral
domains/lands already delineated according to DENR
Administrative
Order No. 2, series of 1993, nor to ancestral lands and domains
delineated under any other community/ancestral domain program
prior to
the enactment of his law. ICCs/IPs enactment of this law shall
have the
right to apply for the issuance of a Certificate of Ancestral Domain
Title
(CADT) 'over the area without going through the process outlined
hereunder;) of the Indigenous Peoples Rights Act of 1997 (IPRA
Law),
applied to the National Commission on Indigenous People
(NCIP),
Dipantan, Service Center for the conversion of their previously
issued Certificate of Ancestral Domain Claim (CADC) into
Certificate of Ancestral
Domain Title (CADT).
Sumasang-ayon sila na ang mga taong nahanap nila noong una
silang pumasok sa Pinappagan ay ang mga Agta at ang mga
Ilongot (Bugkalot).
Naaalala pa ni Ramos, isang Agta elder na siya ay ipinanganak
sa Ditalaktak na sa
Kasalukuya ay ang Barangay Santo Nino, Maddela. Naalala
naman ni Arsenio Pantaleon ang kanyang pagkabata sa
Pinaripad, na ngayon ay ang
munisipalidad ng Aglipay. Bilang mga dayuhan na mula sa ibat-
ibang bahagi ng bansa at
unti-unting tumira sa mga mabababang lugar ng rehiyon ng
Pinappagan, lumipat ang mga Agta noong 1997 (IPRA Law), ang
mga bahaging ito ng Sierra Madre na noon ay ang huling
kanlungan ng mga Agta, ay
naglalarawan at binigyan ng Certificate of Ancestral Domain Title
(CADT) na sumasaklaw sa isang kabuuang lugar na 57,758.5571
hectares kung saan
22,112 8081 hectares ay nasa loob ng politikal na hurisdiksyon ng
lalawigan ng Aurora habang 35,645.749 hectares ay nasa loob ng
lalawigan ng
Quirino.
PANIMULA:
Ang mga tribo ng Agta ng Lalawigan ng Quirino, sa
pagpapatupad ng kanilang mga karapatan bilang
na inilaan sa Sec. 52, talata (a. Ancestral Domains Delineated
Prior
sa Batas na ito- Ang mga probisyon dito ay hindi nalalapat sa
ninuno
ang mga domain / lupain ay nakalarawan na ayon sa
Administratibo ng DENR
Order No. 2, serye ng 1993, sa mga lupain at domain ng mga
ninuno
na nailarawan sa ilalim ng anumang iba pang programa ng
komunidad / ninuno domain bago
ang pagpapatupad ng kanyang batas. Ang pagpapatupad ng
batas na ito ng ICCs / IPs ay magkakaroon ng
karapatang mag-aplay para sa pagpapalabas ng isang Sertipiko
ng Pamagat ng Ancestral Domain
(CADT) 'sa lugar nang hindi dumadaan sa proseso na
nakabalangkas
dito;) ng Indatives Pe People Rights Act of 1997 (IPRA Law),
na inilapat sa National Commission on Indigenous People (NCIP),
dipantan, Service Center para sa pag-convert ng dati nilang inisyu
Sertipiko ng Ancestral Domain Claim (CADC) sa sertipiko ng
Ancestral
Pamagat ng Domain (CADT).

The request having been approved by the Commission and

funds having been appropriated therefore, delineation process
headed by the National Commission on Indigenous People
(NCIP) Geodetic Engineers was conducted taking as prime
consideration the rights of the applicant Agta tribe to self-
delineation as provided in Sec. 51 (Delineation and Recognition
of Ancestral Domains- Self-delineation shall be guiding principle
in the identification and delineation of ancestral domains) of
Indigenous People's Right Act ( IPRA).

LAND USE:
Originally, the whole Agta Ancestral Domain was a thick forest
known to the Agta as
a home and hunting ground. With the intrusion of migrants into
the territory, other land
uses emerged aside from being a mere forest land. Other land
uses are agricultural
and built up areas.
The Agricultural areas in the Domain are the alluvial lands utilized
as corn and rice
land along the banks of Manglad river which were found in
Tilitilan. Dionuan, Decoraban,
Km. 10, Km. 18, Palamigan and Calaocan. Those along the
Ngilinan River were found at
Sitios Dialanes, khasan, Sang-ayde and Dioriong. With the
exception of Dioriong, all
these agricultural lands are owned by migrants. Vast areas in the
mountain slopes
overlooking the Ngilinan and Manglad rivers, particularly those
along the Quirino-Aurora
highway are utilized as banana plantations. Most of these are also
owned by migrants.
As for built up areas, there are five settlements of the Agtas in the
Domain. These
are the Tilitilan, Pulang Lupa and Dioriong in the Municicpality of
Nagtipunan, Dialanes
and Dibuluan in the Municipality of Maddela. Settlements of
migrants are in Sitio Ngilinan,
Dionuan, Disimungal Proper, Decoraban, Km. 18 in the
Municipality of Nagtipunan, Sang-
aydi in the Municipality.
Ang kahilingan na naaprubahan ng Komisyon at
ang mga pondo na inilaan sa makatuwid, proseso ng pagdedeline
pinamumunuan ng National Commission on Indigenous People
(NCIP) Ang mga Geodetic Engineer ay isinasagawa bilang
pangunahing
isaalang-alang ang mga karapatan ng aplikante na tribo ng Agta
na mag-isa
paglalahad tulad ng ibinigay sa Sec. 51 (Delineation and
Recognition
ng Ancestral Domains- Ang self-delineation ay dapat na gabay na
alituntunin
sa pagkakakilanlan at paglarawan ng mga domain ng mga
ninuno) ng
Indibidwal na Karapatan ng Katutubong Tao (IPRA).

GAMIT NG LUPA:
Orihinal, ang buong Agta Ancestral Domain ay isang makapal na
kagubatan na kilala ng mga Agta bilang
isang tahanan at lupain ng pangangaso. Kasabay ng pagpasok
ng mga dayuhan sa teritoryo,
ang paggamit sa iba pang lupain ay umusbong bukod sa pagiging
isang kagubatan. Ang iba pang gamit sa lupa ay pang-agrikultura
at pagtayo ng mga gusali sa lugar.
Ang mga lugar na Pang-agrikultura sa Domain ay ang mga
lupang alluvial na ginamit bilang mais at bigas ay nasa tabi ng
pampang ng ilog ng Manglad na matatagpuan sa Tilitilan,
Dionuan, Decoraban,
Km. 10, Km. 18, Palamigan at Calaocan. Ang mga nasa tabi ng
Ilog ng Ngilinan ay matatagpuan sa
Sitio Dialanes, Khasan, Sang-ayde at Dioriong. Maliban sa
Dioriong, lahat
ng mga lupang pang-agrikultura na ito ay pagmamay-ari ng mga
dayuhan. Ang malawak na lugar sa mga dalisdis ng bundok na
tinatanaw ang mga ilog ng Ngilinan at Manglad, partikular ang
mga sa tabi ng Quirino-Aurora
highway ay ginagamit bilang mga taniman ng saging. Karamihan
sa mga ito ay pagmamay-ari din ng mga dayuhan.
Tulad sa mga naitayong lugar, mayroong limang mga pag-aayos
ng Agtas sa Domain. Ang mga ito
ay ang Tilitilan, Pulang Lupa at Dioriong sa Munisipalidad ng
Nagtipunan, Dialanes
at Dibuluan sa Munisipalidad ng Maddela. Ang mga pamayanan
ng mga dayuhan ay nasa Sitio Ngilinan,
Dionuan, Disimungal Proper, Decoraban, Km. 18 sa Munisipyo ng
Nagtipunan, Sang-aydi sa Munisipyo. .