HISTORICAL BACKGROUND

The Agtas of Quirino Province also known as “Dumagat”, “Aeta”

or “Pugot" are said to be descendants of the so called Negritos

(small blacks) who according to the history are the first inhabitants

of the Philippines. Among these names by which they are

known, the Agta don't want the ascription “pugot" because to them

the term is very derogatory. Together with the Bugkalots or

Ilongots, the Agtas are the first known inhabitants of these parts

of the Sierra Madre now known as Quirino and Aurora Provinces,

while the Bugkalots occupied the western upland portion of the

territory and also the upstream of the Cagayan River up to Dupax,

Nueva Vizcaya. The Agtas occupied the eastern portion of the

Cagayan River, a mountainous forest zone that extended up to

the ridges towards the Pacific Ocean.

MAKASAYSAYANG BACKGROUND

Ang Agtas ng Lalawigan ng Quirino na kilala rin bilang "Dumagat", "Aeta"

o ang "Pugot" ay sinasabing mga inapo ng tinawag na Negrito

(maliit na itim) na ayon sa kasaysayan ang mga unang naninirahan

ng pilipinas. Kabilang sa mga pangalang ito kung saan sila

kilala, ayaw ng Agta ang ascription na "pugot" dahil sa kanila

napakahamak ng termino. Kasama ang mga Bugkalot o

Ang mga llongot, ang Agtas ang mga unang kilalang naninirahan sa mga bahaging ito

ng Sierra Madre na kilala ngayon bilang Quirino at Aurora Provinces,

habang ang mga Bugkalot ay sinakop ang kanlurang bahagi ng uka ng

teritoryo at pati na rin ang pampang ng ilog ng Cagayan hanggang sa Dupax,

Nueva Vizcaya. Sinakop ng mga Agta ang silangang bahagi ng

Ang Ilog ng Cagayan, isang mabundok na sona ng kagubatan na umaabot hanggang

ang mga taluktok patungo sa Karagatang Pasipiko .

Subsisting on hunting and fishing, the Agta being nomadic in

nature, roamed over this vast territory which they considered

their home during those days. Wildlife was then abundant in the

forests likewise with the aquatic resources in the rivers and

streams. They never had permanent settlements and duration of

their stay in any particular place as they were dependent on the

availability of food in a particular area. In the event of death, the

remains of the dead are buried on the spot where death occurred

and that place is to be abandoned for months so as not to disturb

the repose of the dead. Re-entry in the place of burial would only

be allowed if wildlife seemed to be abundant in the area, a

phenomenon that the Agta attribute to the benevolence of the

spirit of the dead.

Subsisting sa pangangaso at pangingisda, ang Agta pagiging nomadic sa

kalikasan, gumala sa malawak na teritoryong ito na isinasaalang-alang nila

ang kanilang tahanan sa mga panahong iyon. Ang wildlife noon ay sagana sa

kagubatan din na may mga mapagkukunan ng tubig sa mga ilog at

batis. hindi sila nagkaroon ng permanenteng pakikipag-ayos at tagal ng

ang kanilang pananatili sa anumang partikular na lugar dahil umaasa sila sa

pagkakaroon ng pagkain sa isang partikular na lugar. Sa kaganapan ng pagkamatay, ang

ang labi ng mga patay ay inilibing sa lugar kung saan nangyari ang pagkamatay

at ang lugar na iyon ay dapat iwanan ng maraming buwan upang hindi makagambala

ang pahinga ng mga patay. Ang muling pagpasok sa lugar ng libing ay gagawin lamang

payagan kung ang wildlife ay tila masagana sa lugar, a

hindi pangkaraniwang bagay na ang katangian ng Agta sa kabutihan ng

espiritu ng patay.

If they plan to stay in a certain place for quite sometime,

they would construct a “ginsok", a resemblance of a bahay-

kubo, otherwise known as Nepangmatan", a temporary

movable shade for protection from rain and sun or the

"Tuklong", a shade from heat of the sun would suffice.

The vast forest that the Agta tribe used to know as their

territory gradually grew smaller with the passing of years. In

the second decades of the 1900's, migrants from the Ilocos

region came to settle in the Pinappagan valley (now

Maddela) which was then a part of Bagabag, Nueva

Vizcaya. Other waves of migrant followed later from the

nearby provinces of Isabela and Cagayan and even from the

Cordillera regional Portions of the Agta territory gradually became the settlements

of the migrants until finally in 1950, by virtue of Executive Order

368 (creation of the municipality of Maddela and other

barangays of Madela under the municipality of Nueva Vizcaya),

Kung balak nilang manatili sa isang tiyak na lugar kahit kailan,

magtatayo sila ng isang "ginsok", isang pagkakahawig ng isang bahay-

kubo, kung hindi man kilala bilang Nepangmatan ", isang pansamantala

palipat-lipat shade para sa proteksyon mula sa ulan at araw o ang

"Tuklong", isang lilim mula sa init ng araw ay sapat na.

ang malawak na kagubatan na dating kilala ng tribo ng Agta bilang kanila

teritoryo ay unti unting lumiliit sa paglipas ng mga taon. Sa

ang pangalawang dekada ng mga taon ng 1900, mga migrante mula sa Ilocos

ang rehiyon ay dumating upang manirahan sa lambak ng Pinappagan (ngayon

Maddela) na dating bahagi ng Bagabag, Nueva

Vizcaya. ang ibang mga alon ng migrant ay sumunod kalaunan mula sa

kalapit na mga lalawigan ng Isabela at Cagayan at maging mula sa

Ang mga rehiyonal na bahagi ng Cordillera ng mga teritoryo ng Agta ay unti-unting naging mga
pamayanan

ng mga migrante hanggang sa wakas noong 1950, sa bisa ng Executive Order

368 (paglikha ng munisipalidad ng Maddela at iba pa

mga barangay ng Madela sa ilalim ng munisipalidad ng Nueva Vizcaya) ,

the then Pinappagan Valley region became an independent

municipality in honor of the late Nueva Vizcaya Governor Tomas

Maddela. Under the same Executive Order, several barangays

were created to compose the newly created municipality.

Among these newly created barangays, three were within the

home ranges of the Agta tribe namely: Linipit which became

barangay San Pedro, Ditalaktak which became barangay Sto.

Niño, while Manglad, retaining the originame, became Barangay

Manglad.

The Agta gradually fled away from these newly created

barangays and scattered and moved to other municipalities to

source out for their food but would return every now and then to

barter meat and fish products for tobacco, salt, clothing and

alcoholic drinks with the new settlers. Some of them settled in

the Municipality of Nagtipunan, a first class municipality in the

provinc: f Quirino. The youngest town in the province yet the

fastest terms of population, growth and development.

According to the 2010 census, it has a population of 22,473

people. The municipality of Nagtipunan was formerly a part of

Maddela. It was created on February 25, 1983 by virtue town in

the province yet the fastest in terms of population, growth and

development. According to the 2010 census, it has a population

of 22,473 people.

ang rehiyon noon ng Pinappagan Valley ay naging isang malayang

munisipalidad bilang parangal sa yumaong Nueva Vizcaya Gobernador Tomas

Maddela. Sa ilalim ng parehong Executive Order, maraming mga barangay

ay nilikha upang mabuo ang bagong nilikha munisipalidad.

Kabilang sa mga bagong nilikha na barangay, tatlo ang nasa loob ng

mga saklaw ng tahanan ng tribo ng Agta lalo: Linipit na naging

ang barangay San Pedro, Ditalaktak na naging barangay Sto.

Si Niño, habang si Manglad, na nagpapanatili ng pinagmulan, ay naging Barangay

Manglad.

Ang Agta ay unti-unting tumakas palayo sa mga bagong nilikha

mga barangay at nagkalat at lumipat sa ibang mga munisipalidad sa

pinagmulan para sa kanilang pagkain ngunit babalik tuwing ngayon at pagkatapos ay sa

barter karne at mga produktong isda para sa tabako, asin, damit at

mga inuming nakalalasing kasama ang mga bagong naninirahan. Ang ilan sa kanila ay nanirahan

ang munisipalidad ng Nagtipunan, isang unang klaseng munisipalidad sa

provinc: f Quirino. Ang pinakabatang bayan sa lalawigan pa ang

pinakamabilis na termino ng populasyon, paglago at pag-unlad.

Ayon sa senso noong 2010, mayroon itong populasyon na 22,473

mga tao ang munisipalidad ng Nagtipunan ay dating bahagi ng

Maddela. Ito ay nilikha noong Pebrero 25, 1983 ng bayan ng kabutihan sa

ang lalawigan pa ang pinakamabilis sa mga tuntunin ng populasyon, paglago at

kaunlaran. Ayon sa senso noong 2010, mayroon itong populasyon

ng 22,473 katao .

The municipality of Nagtipunan was formerly a part of Maddela. It

was created on February 25, 1983 by virtue of Batas Pambansa

No. 345 and approved in a plebiscite held on September 24, 1983.

The town's name was derived from the native word meaning,

“convergence point”, in reference to several major tributaries of the

Cagayan River in Aurora, Nueva Vizcaya and Quirino meeting at

points within this area. The municipality is known for its natural
beauty, thus, it is dubbed as the tourism capital of the Province of

Quirino. Two decades later, January 22, 1973, Presidential Decree

86 was proclaimed creating several additional barangays of

Maddela, among these are San Dionisio I and San Martin formerly

known to the Agta as Bilala, Villa Agullana, formerly Tambubu, Villa

Gracia, formerly Impuyan, Ysmael, formerly Didungol, Cabuaan,

formerly Dipanusan, all are within the home ranges of the Agta.

Ang munisipalidad ng Nagtipunan ay dating bahagi ng Maddela. Ito

ay nilikha noong Pebrero 25, 1983 sa bisa ng Batas Pambansa

Bilang 345 at naaprubahan sa isang plebisito na ginanap noong Setyembre 24, 1983.

Ang pangalan ng bayan ay nagmula sa katutubong salitang nangangahulugang,

"Tagpo ng tagpo", na tumutukoy sa maraming pangunahing mga tributaries ng

Nagpupulong ang Cagayan River sa Aurora, Nueva Vizcaya at Quirino sa

mga puntos sa loob ng lugar na ito. Ang munisipalidad ay kilala sa natural nito

kagandahan, sa gayon, ito ay tinawag bilang kapital ng turismo ng Lalawigan ng

Quirino. makalipas ang dalawang dekada, Enero 22, 1973, ang Batas ng Pangulo

86 ang na-proklama na lumilikha ng maraming karagdagang mga barangay ng

Ang Maddela, kabilang dito ay ang San Dionisio I at San Martin dati

kilala ng Agta bilang Bilala, Villa Agullana, dating Tambubu, Villa

gracia, dating Impuyan, Ysmael, dating Didungol, Cabuaan,

dating Dipanusan, lahat ay nasa loob ng mga saklaw ng bahay ng Agta.

In 1986, by virtue of S.B. Resolution #73, another area within

the Agta home ranges known to the Agta as Pinambayawan,

became Villa Ylanan. On the Aurora side, another hunting ar

fishing ground known to the Agta as Maleo-leo became

Barangay Calaocan, Dipaculao, Aurora.

Along with diminishing wildlife and marked reduction i

aquatic resources of their rivers brought about by thinning

the forest covers as outcome of the logging operations i

previous years, the intrusion of migrants to make clearings i

their forests and the introduction of destructive methods

hunting and fishing, the Agta are slowly shifting from the

usual way of living to agricultural and cash economy.

Noong 1986, sa bisa ng S.B. Resolution # 73, ibang lugar sa loob

ang mga saklaw na tahanan ng Agta na kilala ng mga Agta bilang Pinambayawan,

naging Villa Ylanan. Sa panig ng Aurora, isa pang pangangaso ar

lugar ng pangingisda na kilala ng Agta bilang Maleo-leo ay naging

Barangay Calaocan, Dipaculao, Aurora.

kasama ang pagbawas ng wildlife at minarkahang pagbawas i

yamang-tubig ng kanilang mga ilog na dala ng pagnipis

ang kagubatan ay sumasaklaw bilang kinalabasan ng pagpapatakbo ng pag-log i

nakaraang taon, ang panghihimasok ng mga migrante upang gumawa ng paglilinis i

kanilang mga kagubatan at pagpapakilala ng mga mapanirang pamamaraan

pangangaso at pangingisda, ang Agta ay dahan-dahang nagbabago mula sa

karaniwang paraan ng pamumuhay sa pang-agrikultura at ekonomiya ng salapi.

The Agtas are now settled in what remained out of their original

home ranges in Sitio Tilitilan, Dioryong, and Pulang Lupa all in

Barangay Disimungal, Nagtipunan, Quirino and in Sitio Dialanes

and Dibuluan Barangay Villa Gracia, Maddela, Quirino. They are

now living in permanent homes except those in Dibuluan who are

still nomadic. Their children are now going to school but still a

great number of out-of-school youths is in proportion to the Agta

population.

All interviews point to one and the same conclusion, that the

Agta were at these parts of the Sierra Madre Mountains since time

immemorial. This conclusion is supported by written accounts of

the earliest migrants who entered the Pinappagan region which is

now the municipalities of Maddela and Nagtipunan.

Ang mga Agta ay naayos na sa kung ano ang nanatiling wala sa kanilang orihinal

mga saklaw ng bahay sa Sitio Tilitilan, Dioryong, at Pulang Lupa lahat

Barangay Disimungal, Nagtipunan, Quirino at sa Sitio Dialanes

at Dibuluan Barangay Villa Gracia, Maddela, Quirino. Sila ay

nakatira ngayon sa permanenteng bahay maliban sa mga nasa Dibuluan na

nomadic pa rin. Ang kanilang mga anak ay pumapasok ngayon sa paaralan ngunit a

malaking bilang ng mga kabataang wala sa paaralan ay proporsyon sa Agta

populasyon

Ang lahat ng mga panayam ay tumuturo sa isa at parehong konklusyon, na ang

Ang agta ay nasa mga bahaging ito ng Sierra Madre Mountains mula pa noon

hindi maalala Ang konklusyon na ito ay suportado ng mga nakasulat na account ng

ang pinakamaagang mga migrante na pumasok sa rehiyon ng Pinappagan na

ngayon ang mga munisipalidad ng Maddela at Nagtipunan.

They concurred that the people they found when they first entered

Pinappagan are the Agta and the Ilongots (Bugkalot). Ramos, an

Agta elder recalls that he was born at Ditalaktak which is at

present Barangay Santo Nino, Maddela. Arsenio Pantaleon

likewise recalls his childhood days at Pinaripad, which is now the

municipality of Aglipay. As migrants from other parts of the country

gradually settled into the low lying areas of the Pinappagan

region, the Agta moved to the of 1997 (IPRA Law), these parts of

the Sierra Madre which was then the last refuge of the Agta, was

delineated and was issued a Certificate of Ancestral Domain Title

(CADT) covering a total area of 57,758.5571 hectares of which

22,112 8081 hectares are within the political jurisdiction of Aurora

Province while 35,645.749 hectares are within the province of

Quirino.

INTRODUCTION:

The Agta tribe of Quirino Province, in the exercise of their rights as

provided for in Sec. 52, paragraph (a . Ancestral Domains Delineated Prior

to this Act- The provisions hereunder shall not apply to ancestral

domains/lands already delineated according to DENR Administrative

Order No. 2, series of 1993, nor to ancestral lands and domains

delineated under any other community/ancestral domain program prior to

the enactment of his law. ICCs/IPs enactment of this law shall have the

right to apply for the issuance of a Certificate of Ancestral Domain Title

(CADT) 'over the area without going through the process outlined

hereunder;) of the Indigenous Peoples Rights Act of 1997 (IPRA Law),

applied to the National Commission on Indigenous People (NCIP),

Dipantan, Service Center for the conversion of their previously issued

Certificate of Ancestral Domain Claim (CADC) into Certificate of Ancestral

Domain Title (CADT).

The request having been approved by the Commission and

funds having been appropriated therefore, delineation process

headed by the National Commission on Indigenous People

(NCIP) Geodetic Engineers was conducted taking as prime

consideration the rights of the applicant Agta tribe to self-

delineation as provided in Sec. 51 (Delineation and Recognition

of Ancestral Domains- Self-delineation shall be guiding principle

in the identification and delineation of ancestral domains) of

Indigenous People's Right Act ( IPRA).

LAND USE:

Originally, the whole Agta Ancestral Domain was a thick forest known to the Agta as

a home and hunting ground. With the intrusion of migrants into the territory, other land

uses emerged aside from being a mere forest land. Other land uses are agricultural

and built up areas.

The Agricultural areas in the Domain are the alluvial lands utilized as corn and rice
land along the banks of Manglad river which were found in Tilitilan. Dionuan, Decoraban,

Km. 10, Km. 18, Palamigan and Calaocan. Those along the Ngilinan River were found at

Sitios Dialanes, khasan, Sang-ayde and Dioriong. With the exception of Dioriong, all

these agricultural lands are owned by migrants. Vast areas in the mountain slopes

overlooking the Ngilinan and Manglad rivers, particularly those along the Quirino-Aurora

highway are utilized as banana plantations. Most of these are also owned by migrants.

As for built up areas, there are five settlements of the Agtas in the Domain. These

are the Tilitilan, Pulang Lupa and Dioriong in the Municicpality of Nagtipunan, Dialanes

and Dibuluan in the Municipality of Maddela. Settlements of migrants are in Sitio Ngilinan,

Dionuan, Disimungal Proper, Decoraban, Km. 18 in the Municipality of Nagtipunan, Sang-

aydi in the Municipality.

Sumang-ayon sila na ang mga taong nahanap nila noong una silang pumasok

Ang Pinappagan ay ang Agta at ang mga Ilongot (Bugkalot). Ramos, an

Naaalala ng Agta elder na siya ay ipinanganak sa Ditalaktak na nasa

kasalukuyang Barangay Santo Nino, Maddela. Arsenio Pantaleon

gayunpaman naaalala ang kanyang pagkabata sa Pinaripad, na ngayon ay ang

munisipalidad ng Aglipay. Bilang mga migrante mula sa ibang bahagi ng bansa

unti-unting tumira sa mga mabababang lugar ng Pinappagan

rehiyon, lumipat ang Agta noong 1997 (IPRA Law), ang mga bahaging ito ng

ang Sierra Madre na noon ay ang huling kanlungan ng Agta, ay

naglarawan at binigyan ng sertipiko ng Pamagat ng Ancestral Domain

(CADT) na sumasaklaw sa isang kabuuang lugar na 57,758.5571 hectares kung saan

22,112 8081 hectares ay nasa loob ng politikal na hurisdiksyon ng Aurora

lalawigan habang 35,645.749 hectares ay nasa loob ng lalawigan ng

Quirino.

PANIMULA:

Ang tribo ng Agta ng Lalawigan ng Quirino, sa pagpapatupad ng kanilang mga karapatan bilang

na inilaan sa Sec. 52, talata (a. Ancestral Domains Delineated Prior

sa Batas na ito- Ang mga probisyon dito ay hindi nalalapat sa ninuno

ang mga domain / lupain ay nakalarawan na ayon sa DENR Administratibong

Order No. 2, serye ng 1993, ni sa mga lupain at domain ng mga ninuno

na nailarawan sa ilalim ng anumang iba pang programa ng komunidad / ninuno domain bago

ang pagpapatupad ng kanyang batas. Ang pagpapatupad ng batas na ito ng ICCs / IPs ay magkakaroon ng

karapatang mag-aplay para sa pagpapalabas ng isang Sertipiko ng Pamagat ng Ancestral Domain

(CADT) 'sa lugar nang hindi dumadaan sa proseso na nakabalangkas

dito;) ng Indatives Pe People Rights Act of 1997 (IPRA Law),

na inilapat sa National Commission on Indigenous People (NCIP),

dipantan, Service Center para sa pag-convert ng dati nilang inisyu

Sertipiko ng Ancestral Domain Claim (CADC) sa sertipiko ng Ancestral

Pamagat ng Domain (CADT).

Ang kahilingan na naaprubahan ng Komisyon at

ang mga pondo na inilaan samakatuwid, proseso ng pagdedeline

pinamumunuan ng National Commission on Indigenous People

(NCIP) Ang mga Geodetic Engineer ay isinasagawa bilang pangunahing

isaalang-alang ang mga karapatan ng aplikante na tribo ng Agta na mag-isa

paglalahad tulad ng ibinigay sa Sec. 51 (Delineation and Recognition

ng Ancestral Domains- Ang self-delineation ay dapat na gabay na alituntunin

sa pagkakakilanlan at paglarawan ng mga domain ng mga ninuno) ng

Indibidwal na Karapatan ng Katutubong Tao (IPRA).

GAMIT NG LUPA:

Orihinal, ang buong Agta Ancestral Domain ay isang makapal na kagubatan na kilala ng Agta bilang

isang tahanan at lupa ng pangangaso. kasama ang pagpasok ng mga migrante sa teritoryo, iba pang
lupain

Ang paggamit ay umusbong bukod sa pagiging isang kagubatan. Ang iba pang gamit sa lupa ay pang-
agrikultura

at nagtayo ng mga lugar.

Ang mga lugar na Pang-agrikultura sa Domain ay ang mga lupang alluvial na ginamit bilang mais at bigas

mapunta sa tabi ng pampang ng ilog ng Manglad na natagpuan sa Tilitilan. Dionuan, Decoraban,

Km. 10, Km. 18, Palamigan at Calaocan. Ang mga nasa tabi ng Ilog Ngilinan ay natagpuan sa

Sitios Dialanes, khasan, Sang-ayde at Dioriong. Maliban kay Dioriong, lahat

ang mga lupang agrikultura na ito ay pagmamay-ari ng mga migrante. Malawak na lugar sa mga dalisdis
ng bundok

tinatanaw ang mga ilog ng Ngilinan at Manglad, partikular ang mga sa tabi ng Quirino-Aurora

ang highway ay ginagamit bilang mga taniman ng saging. Karamihan sa mga ito ay pagmamay-ari din ng
mga migrante.

tulad ng para sa mga naitayong lugar, mayroong limang mga pag-aayos ng Agtas sa Domain. Ang mga ito

ay ang Tilitilan, Pulang Lupa at Dioriong sa Municicpality ng Nagtipunan, Dialanes

at Dibuluan sa Munisipalidad ng Maddela. Ang mga pamayanan ng mga migrante ay nasa Sitio Ngilinan,

dionuan, Disimungal Proper, Decoraban, Km. 18 sa Munisipyo ng Nagtipunan, Sang-

aydi sa Munisipyo. .