T.C.

MERSİN ÜNİVERSİTESİ 2020-2021

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ Bahar Dönemi
METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ FİNAL SINAVI
DEMİR ÇELİK ÜRETİM METALURJİSİ 26.05.2021

Sorularda dikkat edilmesi gereken yerlere önem veriniz.

Cevap kağıdı olarak size verilen WORD belgesini doldurunuz.

Cevap anahtarına AD-SOYAD ve Okul numarası bölümlerini lütfen doldurunuz.

Cevap anahtarında doğru yanlış cümleler bölümünü “D” ve “Y” olarak doldurunuz.

Cevap anahtarında seçmeli sorular bölümünü doğru olduğunu düşündüğünüz şık (Örneğin;
“c”) olarak doldurunuz.

Boşluk doldurma sorularında boş bırakılan yere gelmesi gereken kelimeleri yazınız.

Cevap anahtarınızı sınav bitiminde lütfen kontrol ediniz.

Doğru Yanlış sorular 2 puan, Seçmeli sorular 2 puan Boşluk Doldurma

soruları 1 puan değerindedir.
Kontrol ettikten sonra sisteme yüklemeden önce
CEVAP ANAHTARINI lütfen kaydediniz!!!

BAŞARILAR…
Dr. Öğretim Üyesi Umut ÖNEN
 T.C.
MERSİN ÜNİVERSİTESİ 2020-2021
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ Bahar Dönemi
METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ FİNAL SINAVI
DEMİR ÇELİK ÜRETİM METALURJİSİ 26.05.2021

Lütfen soruları dikkatli okuyunuz!!!

Aşağıdaki 40 cümleyi DOĞRU (D) ya da YANLIŞ (Y) olarak değerlendiriniz.

1. Ham demir üretiminde sıvı metal (pik) veya doğrudan redüklenmiş demir içindeki yüksek oranlardaki
karbon ve eser elementlerin tamamıyla veya en azından önemli oranda uzaklaştırılması gerekmektedir.

2. Karbon fazlalığının oksidasyon ile yakımının yanı sıra, rafinasyon sırasında birçok başka reaksiyonlar
da meydana gelmektedir. Eser elementlerin sıcaklığa bağlı olarak değişen oksijene olan ilgisi
(afinitesi), bu elementleri etkisiz bileşikler halinde bağlama çalışmaları için çok önemli bir destektir.

3. Bessemer, geliştirdiği konverterde SiO2 esaslı asidik astar (refrakter) kullanmıştır.

4. Bessemer konverteri, üstü kesik koni biçiminde silindirik bir kaptır.

5. Bazik oksijen fırınlarında, genellikle %70-80 oranında yüksek fırından gelen sıvı metal (sıvı pik) ile
kalan kısmını çelik hurdası, kireçtaşı, dolomit ve deoksidantların oluşturduğu şarj kullanılır.

6. Bazik Oksijen Fırın prosesinde normal olarak yüksek fırından alınan sıcak metalde az ısıveren
elemanlar (karbon ve manganez) nispeten sabit miktarlarda bulunduğundan, konverter şarjının
hesaplanmasında yalnız silisyum yüzdesi göz önüne alınır.

7. Geleneksel elektrik ark fırınları Alternatif akımlı, direkt arklı, 3 elektrodlu, dairesel kesitli gövde ve
kapaktan oluşur.

8. Elektrodlar ile haznedeki metal arasında yüksek akım yoğunluğu ile ark meydana gelir ve yüksek
sıcaklık elde edilir (ark bölgesinde 3200⁰ C)

9. Yüksek fırından elde edilen pik demirin kupol ocakları veya indüksiyon ergitme ocaklarında
yapılarındaki karbonun % 4 ün altına düşürülmesi ve sülfür, fosfor gibi istenmeyen empüritelerin
giderilmesinin ardından dökme demir elde edilir.

10. Katılaşmadan sonra içerdiği karbonu, karbür şeklinde kimyasal olarak birleşmiş olacak bir bileşime
sahip dökme demirdir. Beyaz dökme demir kırıldığında beyaz, kristalli bir yüzey gösterir.
 T.C.
MERSİN ÜNİVERSİTESİ 2020-2021
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ Bahar Dönemi
METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ FİNAL SINAVI
DEMİR ÇELİK ÜRETİM METALURJİSİ 26.05.2021

1. Aşağıdakilerden hangisi ham demirden çelik üretiminde alaşım ilavesi yapılarak

çeliğe kazandırılmak istenen özelliklerden değildir?
a) Korozyon dayanımı
b) İşlenebilirlik
c) İntermetalik oluşumu
d) Yüksek sıcaklık mukavemeti
e) Yüksek çekme dayanımı

2. Aşağıdakilerden hangisi Rafinasyon işleminin temel amaçlarındandır?

I. cevher miktarını istenen miktara getirmek
II. istenmeyen elementlerin miktarını azaltmak veya gidermek
III. alaşım elementi ilavesiyle özel bileşimlerde çelik oluşturmak

a) I ve II b) I ve III c) II ve III d) Hepsi e) Hiçbiri

3. Aşağıdakilerden hangisi Bessemer yönteminin avantajlarındandır?

I. Bu yöntem ile kısa sürede (15 dk) çok miktarda çelik üretmek mümkündür.
II. Yüksek oranda kükürt ve fosfor içeren pik demirden bu yöntemle çelik üretilir.
III. Pik demirin bünyesindeki yabancı maddeler (karbon, manganez, silisyum) süratle yok
edilebilir.

a) I ve II b) I ve III c) II ve III d) Hepsi e) Hiçbiri

4. Aşağıdakilerden hangisi Bessemer yönteminin dezavantajlarındandır?

I. Bu yöntem ile kısa sürede (15 dk) çok miktarda çelik üretmek mümkün değildir.
II. Pik demirin bünyesindeki yabancı maddeler (karbon, manganez, silisyum) süratle yok
edilemez.
III. Hurdanın ergime sıcaklığının yüksek olması nedeniyle bu yöntemde hurda işlenemez.

a) Yalnız II b) Yalnız III c) II ve III d) Hepsi e) Hiçbiri

 T.C.
MERSİN ÜNİVERSİTESİ 2020-2021
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ Bahar Dönemi
METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ FİNAL SINAVI
DEMİR ÇELİK ÜRETİM METALURJİSİ 26.05.2021

5. Aşağıdakilerden hangisi Bessemer yönteminin II. Periyodunda gerçekleşen

reaksiyondur?
a) 2Fe + O2 → 2FeO
b) 2FeO + Si → 2Fe + SiO2
c) FeO + Mn → Fe + MnO
d) 2C + {O2 } → 2{CO }
e) [Fe-C] + {O2 } → [Fe] + {CO }

6. Aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

I. Bessemer prosesinin ilk kademede fırının ağzında hiç alev görülür.
II. Bessemer prosesinin ikinci periyodunda manganez ve silisyumun büyük bir kısmı
oksitlendikten sonra karbon yanmaya başlar.
III. Bessemer, geliştirdiği konverterde MgO esaslı bazik astar (refrakter) kullanmıştır.

a) Yalnız II b) Yalnız III c) II ve III d) Hepsi e) Hiçbiri

7. Bazik oksijen fırınında (BOF) genel olarak curufun baziklik derecesinin yani
cüruftaki kalsiyum oksidin silisyum oksite oranının kaç olması (CaO/SiO2 = ?)
istenir?
a) 2 b) 4 c) 1 d) 3 e) 5

8. Aşağıdakilerden hangisi Bazik Oksijen Fırın (BOF) da gerçekleşen genel

reaksiyonlardandır?
I. [Fe] + 1/2{O2} = (FeO)
II. [Si] + {O2} = (SiO2)
III. [Mn] + 1/2{O2} = (MnO) 2

a) Yalnız II b) Yalnız III c) Yalnız I d) Hepsi e) Hiçbiri

 T.C.
MERSİN ÜNİVERSİTESİ 2020-2021
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ Bahar Dönemi
METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ FİNAL SINAVI
DEMİR ÇELİK ÜRETİM METALURJİSİ 26.05.2021

9. Aşağıdakilerden hangisi Siemens-Martin yönteminin avantajlarından değildir?

a) Çeşitli ergime usullerinin uygulanması mümkündür
b) Şarj edilen ham demir herhangi bir bileşimde olabilir
c) Büyük miktarlarda hurda şarj edilmesi imkân dâhilindedir
d) Çelik içerisinde daha az fosfor ve azot kalır
e) Tesis, yapılması ve işletilmesi bakımından uygundur

10. Aşağıdakilerden hangisi Siemens-Martin yönteminin dezavantajlarındandır?

I. Düşük miktarlarda ürün alınır,

II. Tesis, yapılması ve işletilmesi bakımından pahalıdır,
III. Çeliklerin ergitilmesi sırasında alev kıymetli alaşım elementlerinin yanmasına sebep olur.

a) Yalnız II b) Yalnız III c) Yalnız I d) Hepsi e) Hiçbiri

11. Aşağıdakilerden hangisi Çelik üretiminde Elektrik ark fırını kullanımını

sağlayan faktörlerden değildir?
a) Elektrik Mühendisi sayısındaki artış
b) Elektrik enerjisi üretim ve temininin artması
c) Elektrot üretim ve kalitelerinin geliştirilmesi
d) Elektrik kontrol sistemlerindeki gelişmeler
e) Refrakter malzeme cinsi ve kalitesindeki gelişmeler

12. Aşağıdakilerden hangileri curufu köpürtmenin faydalarındandır?

I. Arktan metale ısı transferini artırır ve daha hızlı ısı girişine imkan tanır,
II. Elektrot ve refrakter aşınmasını azaltır.
III. Daha uzun süreli ark işlemine imkan tanır, elektrik enerjisini artırmaya yardımcı olur.

a) Hiçbiri b) Hepsi c) Yalnız I d) Yalnız III e) Yalnız II

 T.C.
MERSİN ÜNİVERSİTESİ 2020-2021
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ Bahar Dönemi
METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ FİNAL SINAVI
DEMİR ÇELİK ÜRETİM METALURJİSİ 26.05.2021

13. Aşağıdakilerden hangisi çelik üretiminde vakumda gaz giderme işleminin

amaçlarından değildir?
a) karbon gidermek
b) oksijeni gidermek
c) düşük karbon içerikli çelik (<%0.03) üretmek
d) kimyasal kompozisyon aralıklarına yakın çelik üretmek
e) özellikle sürekli döküm işlemi için dökme sıcaklığını kontrol etmek

14. Aşağıdakilerden hangisi Sürekli döküm işlemlerinde karşılaşılan bazı

zorluklardan değildir?
a) Daldırılmış nozulların tıkanması ve işleme mekanizmasının aksaması.
b) Sıcak kütüğün kabuğunun ilk döküm aşamasında yırtılması.
c) Destek merdaneleri arasındaki kütüğün yırtılması
d) Sıvı çelik katılaştığında karşılaşılan çözünme ve ayrışmalar sonucu görülen segregasyonlar.
e) Döküm kumunun yüzey özelliklerinde olumsuz etki yapması

15. Aşağıdakilerden hangisi grafitin yapısına göre Grafitli dökme demirlerden

değildir?
a) Lamel grafitli dökme demir
b) Küresel grafitli dökme demir
c) Temper dökme demir
d) Beyaz dökme demir
e) Lifli dökme demir
 T.C.
MERSİN ÜNİVERSİTESİ 2020-2021
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ Bahar Dönemi
METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ FİNAL SINAVI
DEMİR ÇELİK ÜRETİM METALURJİSİ 26.05.2021

1. “Sıvı metal içindeki eser (çok az) elementlerin uzaklaştırılması, sıvı metal içine oksijen
verip yanma sağlayarak yapılır. Bu kimyasal anlamda oksidasyon demektir. Dolayısıyla
bu işlem için devamlı oksijen temini gerekmektedir.”
2. Yukarıda tanımlanan işleme ………………. adı verilmektedir.

3. ………………., lamel grafitlerinin küreleştirilmesiyle elde edilir. Bu işlem için sıvı

metale belli oranlarda ve yöntemlerle Mg ve Ce ilave edilir.

4. Sıvı demir çeliğe dönüştürülürken ön işlem olarak kükürt oranını düşürmek için kükürt
uzaklaştırmada, ………………. veya ………………. gibi malzemeler kullanılır.

5. Dökme demirlerde yapıdaki karbon, ya bileşik halde (sementit: Fe3C) ya da serbest

halde (grafit) olarak bulunur. İçindeki karbonun grafit şeklinde olanlarına
………………., sementit şeklinde olanlara ise ………………. denir.

6. Tarih boyunca çelik üretimi için yöntemler keşfedilmiş ve geliştirilmiştir. Günümüzde

(Dünya ve Türkiye’de) çelik üretiminde uygulanan iki ana proses kategorisi vardır.
Bunlar ………………. ve ………………. yöntemleridir.

7. ………………. % 0,50’den daha fazla karbon içeren çeliklerdir. Yüksek mukavemetli

ve sünekliği az olan çeliklerdir. Isıl işlemle sertleştirilmeleri sonucunda oldukça yüksek
sertlik kazanırlar.

8. ………………. yönteminde, yüksek silisli ve az fosforlu sıvı metal, bir asidik astarlı
konverter içinde çeliğe rafine edilirken, ………………. yönteminde oldukça yüksek
oranlarda kükürt ve fosfor içeren sıvı metal, bir bazik astarlı refrakter içeren konverterde
çeliğe dönüştürülür.

9. Bazik oksijen fırın prosesinde, genel olarak konvertere şarj edilebilecek hurda miktarı
sıcak pik demir içindeki ………………. yüzdesine bağlıdır.

10. Pik demirdeki ………………. fazla olması demirin karbonla Fe3C şeklinde bileşik
yapmasını kolaylaştırır ve elde edilen pik demirdeki ………………. fazından dolayı
beyaz renktedir.

11. Bazik oksijen fırınlarından farklı olarak, Elektrik ark ocaklarında sıvı pik metal yerine
………………. kullanılır.

12. Pik demirde ………………. daha fazla bulunuyorsa silisyum pik demirin soğumasını
yavaşlatacak ve pik demirdeki karbonun serbest halde yani ………………. halde
bulunmasını sağlayacaktır.

13. Elektrik ark fırınlarında fırının yan duvarları tam olarak ark radyasyonuna maruz kaldığı
zaman, fırının termal (ısıl) verimini arttırmak için ………………. işlemi yapılır.

14. Çelik içinde bulunan ………………., çeliğin uzama, darbe mukavemeti gibi fiziksel
özelliklerini olumsuz yönde etkiler, soğuk çekilebilirliği azaltır.
 T.C.
MERSİN ÜNİVERSİTESİ 2020-2021
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ Bahar Dönemi
METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ FİNAL SINAVI
DEMİR ÇELİK ÜRETİM METALURJİSİ 26.05.2021

15. ………………. çeliğin mekanik özelliklerini olumsuz yönde etkileyen ve darbe

mukavemetini azaltan zararlı bir elementtir. Bu nedenle çelik içinde istenmemektedir
ve miktarı sınırlanmıştır.

16. ……………….; toz, pelet ya da parça halindeki demir cevherlerinin gaz veya katı
redükleyici kullanılarak ergime sıcaklığının altında (950 – 1100°C) redüklenmesi
sonucu elde edilen üründür.

17. ………………., % 2,1’den fazla C içeren Fe-C-Si-X alaşımlarıdır.

18. GG40 kodlamasının karşılığı ………………. dır.

19. GGG40 kodlamasının karşılığı ………………. dır.

20. GGW40 kodlamasının karşılığı ………………. dır.

21. ………………. çelikler ısıl işlem ile yeterince sertleştirilemezler.

22. % 0,21 oranında karbon ; (5/4) = % 1,25 oranında krom ; (11/10) = % 1,1 oranında
molibden ve çarpım faktörü sonucu %1’in altında kalacak şekilde az miktarda
vanadyum içeren düşük alaşımlı çelik ………………. kodlamasıyla gösterilir.

23. % 0,05 oranında karbon ; % 18 oranında krom ; % 9 oranında nikel içeren ; yüksek
alaşımlı çelik ………………. koduyla gösterilir.

24. Çeliklerle ilgili Türk Standartları’nın hazırlanmasında ………………. esas alınmıştır.

25. Sürekli döküm sırasında, sıvı çelik havasız ortamda döküm potasından ……………….
içerisinden dökülerek ………………. aktarılır.
 T.C.
MERSİN ÜNİVERSİTESİ 2020-2021
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ Bahar Dönemi
METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ FİNAL SINAVI
DEMİR ÇELİK ÜRETİM METALURJİSİ 26.05.2021

Yukarıdaki şekilde verilen yüksek fırın şematik görünümündeki 19 rakamın tek tek ne olduğunu
yazınız.

Yukarıdaki şekilde verilen Siemens-Martin şematik görünümündeki harflerin (A,B,C,D,E,F)

tek tek ne olduğunu yazınız.