MM210

Bölüm 11

Uygulamalar ve Metal
Alaşımlarının İşlenmesi
 Uygulamalar ve Metal Alaşımlarının İşlenmesi

Fotoğrafta alüminyum meşrubat kutusunun değişik imalat kademelerindeki

görüntüleri verilmektedir.
• Kutu imalatı yuvarlak kesilmiş tek bir yuvarlak taslak levha ile başlamakta
değişik kademelerde derin çekme işlemiyle sürmekte , ağız büzme işleminden
sonra etek kesme , temizleme , üzerine desen çizme ve flanş oluşturma
işlemleriyle tamamlamaktadır.
Aşağıdaki fotoğrafta rulo şeklindeki ince alüminyum levhanın
belirli genişliklere dilinmiş haldeki görüntüsü verilmiştir.
• Sac levha Flanş, tesisat elemanlarının
sızdırmaz şekilde birleştirilmesine yarar.
Düz Flanşlar, Kör Flanşlar, Kaynak
Boyunlu Flanşlar.
ÖĞRENİM AMAÇLARI

• Uygulamada mühendisler Çoğu zaman malzeme seçimine karar vermek

durumunda kalır ve bu nedenle metal ve alaşımlarla birlikte diğer tür
malzemelerin genel özellikleri ve davranışları hakkında yeterli bilgiye sahip
olmaları gerekir. Ayrıca mühendislerden, malzeme özelliklerini içeren veri
tabanlarına ulaşarak gerekli bilgileri elde etmeleri de beklenir.

• Malzemelerin işlem / yapı / özellik / performans ilişkilerini tanımlamada metal

ve alaşımlara ait bazı uygulamalar üzerinde durulmasının nedeni şu şekilde
açıklanabilir:

• Malzemelerin sergileyeceği performans sahip olduğu iç yapısıyla doğrudan

ilişkilidir. Bölüm 10’da çeliklere uygulanan ısıl işlemler faz dönüşümü esasları
dikkate alınarak incelenmişti. Bu bölümde ise, işlem özellikleri itibarıyla ısıl
işlem uygulamaları üzerinde durulmaktadır. Burada yer alan açıklamalar daha
çok çeliklerin tavlanması, su verilerek sertleştirilmesi ve temperlenmesi ile
ilgili işlemlerin tanıtılmasına ayrılmıştır.
 Öğrenim Çıktıları
• Bu bölüm mühendislik malzemeleri ile ilgili aşağıdaki bilgi ve becerileri kazandıracaktır:

1 Dört farklı çelik sınıfını bilir, her birinin kimyasal bileşimlerindeki farkı, birbirinden ayırıcı belirgin
özelliklerini ve kullanım yerlerini belirtebilir.
2 Beş farklı dökme demir türünü bilir, önemli mekanik özelliklerini, iç yapı özellikleri ile birlikte
tanımlayabilir.
3Yedi farklı demir dışı metal alaşımını bilir, birbirinden ayırıcı fiziksel ve mekanik özelliklerini
belirtebilir ve her biri için en az üç tipik uygulama örneği verebilir.
4Metal ve alaşımlarının şekillendirilmesinde kullanılan dört mekanik şekil verme yöntemini bilir ve
tanımlayabilir.
5 Beş metal döküm yöntemini bilir ve tanımlayabilir.
6Aşağıdaki ısıl işlemlerin amacını ve uygulanış yöntemlerini açıklayabilir: yeniden kristalleşme tavı,
gerilme giderme tavı, normalleştirme tavı, tam tavlama işlemi ve küreselleştirme tavı.
7Çeliklerde sertleşebilme kabiliyetini tanımlayabilir.
8Belirli bir çeliğin sertleşebilme eğrisi, su verme sırasındaki soğuma hızı ve çubuk boyutlarına ait
bilgilerin verilmesi durumunda, silindirik bir çelik çubuk için ostenitleme ve su verme sonrasında elde edilecek
sertlik profilini (yani sertliğin parça yüzeyinden içeri doğru değişim grafiği) oluşturabilir.
9 Faz diyagramlarından yararlanarak metal alaşımlarına çökelme (yaşlandırma) sertleştirilmesi işlemi
sırasında uygulanacak iki ardışık ısıl işlemi tanımlayabilir ve açıklayabilir.
10 Çökelme sertleşmesi için sabit sıcaklıkta uygulanan yaşlandırma işlemi sırasında, alaşımın oda
sıcaklığındaki sertliğinin (veya dayanımının) yaşlandırma süresinin logaritmik değeriyle değişimini veren
grafiği şematik olarak çizebilir ve eğrinin şeklindeki değişimleri çökelme sertleştirmesi mekanizmalarından
yararlanarak açıklayabilir.
 GİRİŞ
• Genelde malzemeyle ilgili sorunlar, belirli bir uygulama için uygun
kombinasyona sahip malzeme veya malzemelerin seçimi sırasında ortaya
çıkar. Bu nedenle karar verme konumunda olan kişilerin söz konusu seçimi
yapmada en azından mevcut alternatifleri göz önünde bulundurabilecek
kadar malzeme bilgisine ihtiyaçları vardır. Bu bölüme ait ilk kısımda bazı
ticari alaşımların kısa gösterimleri, genel özellikleri ve kullanım
sınırlamalarıyla ilgili bilgilere yer verilmiştir.

• Malzeme seçimiyle ilgili kararlar tasarım aşamasında olduğu gibi,

malzemelerin şekillendirilerek yararlı biçimlere dönüştürülmesinde
kullanılan imalat yöntemlerinin uygulanmasında da önemi vardır. İmalat
yöntemleri, alaşımın özelliklerini değiştirebilir ve hatta imalat sonrasında
uygun ısıl işlemler vasıtasıyla değişik özellikler de kazandırabilir.
Dolayısıyla bu bölümün daha sonraki kısımlarında, alaşımların özelliklerini
değiştirme amacıyla uygulanabilecek tavlama, çeliklerin ısıl işlemi ve
çökelme sertleştirmesi işlemlerine ait detaylar üzerinde durulacaktır.
 METAL ALAŞIM TÜRLERİ
• Metal alaşımlar kimyasal bileşimleri dikkate alındığında,
• demir esaslı ve
• demir dışı
olmak üzere iki ana sınıfa ayrılır.

Demir esaslı alaşımlar, demir elementinin ana element olarak yer aldığı ve diğer metal
ve alaşımlardan daha fazla kullanılan malzeme gurubunu oluşturur. Bu alaşımlardan
özellikle mühendislik yapılarını oluşturmada yararlanılır. Bu derece yaygın olarak
kullanılmaları şu faktörlere bağlanmaktadır:
1-Demir içeren bileşiklerin yeryüzünde bol miktarda bulunması
2 - Demir metalinin cevherden ayrıştırılması, arıtılması, alaşımlandırılması ve imal
edilmesi işlemlerinin göreceli olarak daha ekonomik bir şekilde gerçekleştirilebilmesi
3-Demir alaşımlarına çok değişik aralıklarda mekanik ve fiziksel özellikler
kazandırılabilmesi.
1.DEMİR ESASLI ALAŞIMLAR
Çelikler
Çelikler demir-karbon alaşımları olup, diğer bazı alaşım elementlerini de
bileşimlerinde bulundurabilir. Çok farklı bileşimde ve değişik ısıl işlem
uygulamalarına tabi tutulmuş binlerce çelik türü vardır.
Çeliklerin mekanik özellikleri içerdikleri karbon miktarından önemli
ölçüde etkilenir ve karbon miktarı çoğunlukla % 1 ‘in altındadır.
Çok kullanılan bazı çeliklerin
 düşük karbonlu,
 orta karbonlu ve
 yüksek karbonlu çelikler
olarak da alt gruplara ayrıldığı görülür.
 Aynı şekilde içerdikleri diğer alaşım elementleri miktarına bağlı olarak da
bazı alt gruplandırmalar söz konusudur. Örneğin basit (yalın) karbonlu
çelikler, sadece karbon ve az miktarda manganez içerirken alaşımlı çelikler,
özellikle belirli miktarlarda ilave edilmiş olan diğer alaşım elementlerini de
içerirler.

Düşük-Karbonlu Çelikler
• Düşük karbonlu çelikler tüm çelik türleri içinde en çok üretilen ve en
geniş kullanım alanına sahip çelik grubunu oluşturur.
• Bu çelikler genellikle ağırlıkça % 0,25 ‘den daha az oranlarda karbon içerir
ve martenzitik dönüşümü hedefleyen ısıl işlemlere duyarsızdır. Bu nedenle,
daha çok soğuk şekillendirmeyle dayanımları arttırılabilir.
• Bu çeliklerin mikro yapıları Ferit ve perlitten oluşur. Bunun neticesinde,
nispeten yumuşak ve düşük dayanımın yanı sıra, yüksek süneklik ve tokluk
özelliklerine sahiptirler.
• Ayrıca bu çelikler talaşlı imalata, kaynakla birleştirmeye uygun özellikler
sergilemekte olup diğer tüm çeliklere oranla daha düşük maliyetlerle
üretilebilir. Tipik olarak otomotiv sektöründe araç gövdesi ve parçalarının
imalatında, I profil, U profil gibi muhtelif kesitlerdeki yapı çelikleri
şeklinde çeşitli mühendislik yapılarının imalatında, sac ve levha gibi
şekillerde ise boru hatları, binalar,köprüler ve içecek kutularının imalatı
gibi uygulamalarda kullanılır
• Düşük alaşımlı çeliklerin diğer bir grubu da, yüksek dayanımlı düşük
alaşımlı (YDDA) çeliklerdir. Bu çelikler bileşimlerinde bakır, vanadyum,
nikel ve molibden gibi diğer alaşım elementlerini, ağırlıkça toplam en çok
% 1 mertebesinde bulundurur ve düşük karbonlu çeliklere oranla
dayanımları daha yüksektir. Isıl işlemle sertleştirilebilir, süneklikleri
sayesinde işlenebilir. Karbon çeliklerine göre daha yüksek korozyon
direncine sahiptir.
• Köprüler, kuleler,yüksek binaların kolonlarında vs kullanılır.
Tablo 11.1 a Dört Basit Karbonlu Çelik ve Üç Yüksek Dayanımlı Düşük
Alaşımlı Çeliğe Ait Kimyasal Bileşim
Tablo 11.1.b Sıcak Haddelenmiş Muhtelif Düşük Karbonlu Çelikler ile Yüksek
Dayanımlı Düşük Alaşımlı Çeliklere Ait Malzeme Özellikleri ve
Kullanımlarına Ait Örnekler
 Sementasyon çelikleri
K-i m y a s a 1. b i 1 e ş i m 1) M u k. ö z e I.i k- 2)
BS σA kgf/mm2 σMaks.
Nr. Kısa Göst. C Mn Cr Mo Ni kgf/mm2 en az kgf/mm2
% % % % % en fazla

1 C1O,Ck10 ,07113 ,30/,60 - - - 131 30 50-65

2 C15,Ck 15 ,12/,18 ,30//GO - - - 140 36 60-80
3 15 Cr3 ,12/,18 ,40/,60 ,40/,70 - - 187 45 70-90
4 16MnCr5 ,14/,19 1,0/1,3 ,80/1,1 - - 207 60 80-110
5 20MnCr5 ,17/2 1,1/1,4 1,0/1,3 - - 217 70 100-130
6 20 MoCr4 ,17/,22 ,60/,90 ,30/,50 ,40/,50 - 207 60 80-110
7 25MoCr4 ,231,29 ,60/90 ,40/,60 ,40/,50 - 217 70 100-130
8 15 CrNi6 ,12/17 ,40/ 60 1,4/1,7 - 1,4/1,7 217 65 90-120
9 18CrNi8.3) ,15/,20 ,40/,60 1,8/2,1 - 1,8/2,1 235 SO 120-145
10 17 rNiMo6 ,14J,19 ,40/,60 1,5/1,8 ,25/,35 1,4/1,7 229 80 110-135
 Kazan Sacları
Kısa C Mn% Cr Mo% σA(1) σMaks.(2) σK/10 000 (3)
Gösteriliş En % kgf/mm2 kgf mm2
çok en az

400°C 450°C 500°C 650°C

Ortalama kgf/mm2

HI ,16 ,55 - - 22 35-45 16 9 5 -

H 11 ,20 ,65 - - 25 41-50 16 9 5 -
H III ,22 ,70 - - 27 44-53 16 9 5 -
H IV ,26 ,75 - - 28 47-56 16 9 5 -
17 Mn4 ,20 1,05 - - 28 47-56 25 13 7 -
19 Mn5 ,23 1,15 - - 32 52-62 25 13 7
15 Mo3 ,20 ,60 - ,30 27 94-53 - 31 18 (
7
)

13 CrMo44 ,18 ,55 ,85 ,45 30 94-56 - 34 24 1

1
Somun C 35
 Yaygın kullanılan Çelik Standartları
EK BİLGİ

• AISI- American iron and steel institute

• SAE(ASE)- Society of automotive engineers
• DIN- Deutsches ıntutet für norming
Malzeme konusunda standart çıkartan kuruluşlar şunlardır:

1.TSE-Türk Standartlar Enstitüsü

Kullanılan Standart Sembol :TS

Malzemeler örnekleri: Döküm :D,
Dökme çelik:DÇ
Çelik :Fe 33
2.MKE (Makina-Kimya Endüstrisi)
Malzemeler örnekleri:
Ç 1040,
Ç 1155

3.DIN (Alman Standartlar Enstitüsü)

Kullanılan Standart Sembolü: DIN
Malzemeler örnekleri:
Döküm: G,
Temper Döküm: GT
Dökme Çelik: GS,
Çelik: St 33
MKE Kurumu Standartları
Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu
Amerikan standartlarına göre (Ç) işareti ile çelikleri göstermiştir.

MKE’de çelik standartlarının sembollerle ve renklerle gösterilir.

Malzemeler örnekleri: Ç 1040, Ç 1155

Makina yapım çelikleri (İslah Çelikleri)

İslah çeliklerinin karbonu % 0.2-0.65 arasındadır.

Islah işlemi yardımıyla dayanım ve tokluk özellikleri kazandırılır.
4.ABD Standartları
a)SAE: Otomobil Mühendisleri Birliği:
Society of Automotive Engineers

b)AISI : Amerikan Demir ve Çelik Enstitüsü :

American Iron and Steel lnstitute

Sembolleri: SAE ve AISI

Malzemeler örnekleri:
10 x x : Karbonlu çelik
23 x x : Nikel alaşımlı çelik (Ni: %3.5)

SAE 2330 : Karbon miktarı ortalama % 0.30

Nikel % 3.5 Nikel alaşımlı çelik

AISI C1040: Çelik-karbon % 0.40,

Çeşitli Ulusların Çelik Standardizasyonu
 Çeliklerin Standartlarda Gösterimi
Alman Standartlarında (DIN) çeliklerin gösterimi:
1. Alaşımsız çelikler
a) Mukavemet değerine göre,
St 42: Çekme mukavemeti en az 42 kp/mm2 olan çelik, (420 MPa,
42 kgf/mm2).
Ör., St 37, St 60, St 70 gibi.
b) Bileşimine göre,
C 35: Çeliğin içerdiği karbon miktarının yüz katı, % 0.35 C içeren
çelik.
Ck : Fosfor ve kükürt garantili çelik,
Cf : Alev ve indüksiyonla yüzeyi sertleştirilebilir,
Cq : Soğukta şekil vermeye ve preslemeye uygun.
Ör., Ck 40, Cf 45, Cq 25 gibi.
2. Alaşımlı çelikler,
a) Düşük alaşımlı çelikler
xx AB xx : İlk iki rakam çelikteki C’ un 100 katını gösterir. Bu iki
rakamdan sonra, çelikteki önemli alaşım elementlerinin
simgeleri gelir. Bunları takiben ise, aynı sırada olmak üzere,
alaşım elementi oranının belli bir çarpım faktörü ile çarpılarak
elde edilmiş değerleri gelir.
Alaşım elementleri Çarpım faktörü
Cr, Co, Mn, Ni, Si, W………………….. 4
Zr, Nb, Al, Cu, Mo, Ti, V, Be, Pb… 10
P, S, N, Ce, C………………………………. 100
B………………………………………………….. 1000
Ör., 21CrMoV511: 21/100= % 0.21 C, 5/4= % 1.25 Cr, 11/10= % 1.1
Mo ve bir miktar V vardır.
b) Yüksek alaşımlı çelikler
Harf ve rakamlı simgenin önüne bir x işareti gelir. Bu yüksek
alaşım işaretidir ve çarpım faktörünün kullanılmadığını gösterir.
Ör., x5CrNi189: 5/100= % 0.05 C, %18 Cr, % 9 Ni,
x210CrW12 : 210/100= % 2.1 C, %12 Cr ve bir miktar da W
elementi vardır.
Çelik, dökme çelik ise başına GS harfleri gelir.
Ör., GS 42 : 42 kgf/mm2 çekme mukavemetli dökme çelik,
GS C35: % 0.35 C’lu alaşımsız dökme çelik.
GG : Gri Dökme demir, GG10: 10 kgf/mm2 çekme mukavemetli gri dökme demir.
GGG : Küresel grafitli dökme demir, GGG 70: Çekme mukavemeti
70kgf/mm2.
GTW : Beyaz temper dökme demir.
GMs58: %58 Cu’ lı pirinç döküm.
Amerikan Standartlarında (AISI-SAE) Çeliklerin Gösterimi
xxxx : İlk rakam, çeliğin cinsini gösterir.
İkinci rakam, çeşitli amaçlarla kullanılır.Bazan çeliğin cinsini tarifte
birinci rakama yardımcı olur. Bazan da çelikteki önemli alaşım
elementini belirtmeye yarar.
1020 : Sade karbonlu çelik, % 0.20 C içerir.
1120 : Otomat çeliği, % 0.20 C vardır.
2340 : Nikel çeliği, % 3 Ni ve % 0.40 C içerir.
10100 : % 1.0 C içeren alaşımsız çelik.
1. C çeliği, (1045:%0.45 C içeren alaşımsız çelik)
2. Ni alaşımlı çelik, (2515: %5 Ni, %0.15 C’lu çelik)
3. Ni-Cr alaşımlı çelik, (3435: %3 Ni, %0.77 Cr, %0.35C)
4. Mo alaşımlı çelik, (4422: % 0.4 Mo, % 0.22 C)
5. Cr alaşımlı çelik,(5140: Cr % 0.80 ile 1.05 arası, %0.4C)
 Kısa Çap (1) Çekme Day. Eğme Day.
Gösteriliş mm σç kgf/mm2 σeK kgf/mm2
en az ortalama (2)
Dökme DDL-10 30 10 -
Demirler 13 23 34

20 18 32

DDL-15 30 15 30

45 11 27

13 28 41

20 23 39

DL-20 30 20 36

45 16 33

13 33 -

20 28 46

DDL.25 30 25 42

45 21 39

20 33 -

DDL-30 30 30 48

45 26 45

20 38 -

DDL-35 30 35 54

45 31 51

30 40 60

DDL-4O 45 36 57
Orta Karbonlu Çelikler
• Orta karbonlu çeliklerin karbon miktarı ağırlıkça % 0,25 ile % 0,6
arasındadır. Bu çeliklerin mekanik özellikleri, ostenitleme, su verme ve
sonrasında temperleme ısıl işlemlerinin uygulanmasıyla iyileştirilebilir. Bu
çelikler çoğunlukla temperlenmiş durumda, yani iç yapısı temperlenmiş
martenzit olacak şekilde kullanılır.

• Orta karbonlu çeliklerin düşük sertleşebilme kabiliyetine (bkz. 11.8) sahip

olmaları nedeniyle, ancak ince kesitli parçalarda, su verme aşamasında
oldukça yüksek soğutma hızları uygulanmak suretiyle başarılı bir şekilde
sertleştirilebilir.

• Krom, nikel, molibden gibi elementlerin kimyasal bileşime ilave

edilmesiyle, bu tür çeliklerin ısıl işlem kapasiteleri geliştirilebilir (bkz.
11.8) ve böylece değişik dayanım-süneklik kombinasyonlarının elde
edilmesi de mümkün olabilir. Bu tür ısıl işlem görmüş (ıslah edilmiş)
çelikler, düşük karbonlu çeliklerden daha dayanıklı ancak düşük süneklik
ve tokluk özellikleri gösterirler.
 Orta Karbonlu Çelikler
• Söz konusu çeliklere ait uygulama örnekleri olarak raylar, raylı araçlara ait
tekerlekler, dişliler, krank milleri ile performanslarında yüksek dayanım,
aşınma dayanımı ve tokluk kombinasyonunun gerekli olduğu diğer
makine parçaları verilebilir.
•
Çeşitli alaşımlı orta karbonlu çeliklere ait kimyasal bileşim aralıkları,
çeliklerin kodlanmasına ait esaslarla birlikte Tablo 11 .2a’da verilmiştir.

• Amerika Birleşik Devletleri Otomotiv Mühendisleri Odası (SAE), Demir-

Çelik Enstitüsü (AISI), Malzeme ve Testleri Kuruluşu (ASTM) diğer
alaşımlarda olduğu gibi, bu tür çeliklerin de sistematik olarak
kodlanıp tanımlanmasında yetkili olan kuruluşlardır.
• AISI/SAE sistemine göre, bu tür karbon ve düşük alaşımlı çeliklerin
kodlanmasında dört haneli sayılardan yararlanılır.
• Son iki hanede yer alan sayı çeliğin sahip olduğu karbon oranını belirtir.
• Basit karbonlu çeliklerde İk iki hane 1 ve 0 sayılarından, alaşımlı çeliklerde
ise ilk iki hane, diğer sayıların değişik kombinasyonlarından (13, 41, 43 gibi)
oluşur.
• Üçüncü ve dördüncü hane, çeliğin karbon oranının 100 ile çarpılmasıyla
elde edilen sayıyı gösterir.
• Örneğin 1060 kodu ile ifade edilen çeliğin karbon oranı ağırlıkça % 0,60’dır.
Hem demir esaslı hem de demir dışı alaşımlar için geçerli olan birleştirilmiş
bir kodlama sisteminden (UNS) yararlanılır. Her bir UNS kodu tek bir ön ek
harfiyle başlar ve bunu beş haneli bir sayı takip eder.

• Kodun başında yer alan harf alaşım ailesinin ait olduğu metali işaret eder.
Karbon çelikleriyle düşük alaşımlı çelikler için UNS kodlaması G harfiyle
başlar, AISI/SAE kodu ile devam eder ve beşinci hane ise 0 olarak yazılır.

• Tablo 11 .2b’de bu çeliklerin ıslah edilmiş (yani su verilip temperlenmiş)

halleri için mekanik özellikleri ve tipik mühendislik uygulama örnekleri
verilmiştir.
 Tablo 11 2.a AISI/SAE ve UNS (Metal ve Alaşımların Birleştirilmiş
Kodlama Sistemi) Kodlama Sistemi ile Basit Karbonlu Çelikler ve Bazı
Düşük Alaşımlı Çelikler Için Kimyasal Bileşim Aralıkları
Yüksek-Karbonlu Çelikler

• Yüksek karbonlu çeliklerin karbon oranları normal olarak ağırlıkça % 0,60

ile 1,4 aralığında değişir ve karbon çelikleri içinde en sert, en dayanıklı
ancak en düşük süneklik özelliğine sahip olanlarıdır.
• Bu çelikler, neredeyse her zaman su verilip temperlenmiş halde kullanılır
ve özellikle aşınma direnci gerektiren ve sert, aynı zamanda keskin
kenarlara sahip olması istenen uygulamalarda tercih edilir. Soğuk iş takım
ve kalıp çelikleri yüksek karbonla birlikte krom, vanadyum, tungsten ve
molibden gibi bazı alaşım elementlerini de içerir.
• Bu alaşım elementleri karbonla birleşerek çeliğin yapısında Cr23C6, V4C3,
WC gibi, sert ve aşınmaya dayanıklı karbür bileşiklerini oluşturur. Bazı
takım çeliklerine ait kimyasal bileşimler ve uygulama örnekleri Tablo 11.3
‘te verilmiştir. Bu tür çelikler; kesici takımların, şekillendirme kalıplarının
imalatında kullanıldığı gibi, bıçak, jilet, testere, yay ve yüksek dayanımlı
tellerin üretiminde de kullanılır.
Tablo 11.2b Yağda Su Verilmiş ve Temperlenmiş Bazı Karbon
Çelikleri ile Düşük Alaşımlı Çeliklerin Mekanik Özellikleri ve
Tipik Kullanım Yerleri
 Çizelge 20 – Rulmanlı Yatak Çelikleri [3]

Kısa C% Si % Mn % Cr % Kullanm
Gösterili a
ş
105 Cr2 1,011,1 ,15/,35 ,25/,40 ,40/,60 -b,m,i<10mm

105 Cr4 1,0j1,1 ,15j,35 ,251,40 ,90/1,15 b,m,i<17mm

100Cx6 ,95/1,05 ,15/,35 ,25/,40 1,4/1,65 -

b,m,bz<30m
m

100CrMn6 ,95/1,05 ,50/,70 1,0/1,2 1,4/1,65 bz>30mm

b : Bilye,m : Makara i : İğne bz : Bilezik

Bilyeler 60 - 66 RC, makaralar 59 - 65 RC, iğneler 55 - 62 RC ve bilezikler 59 - 65 RC
sertlikte olmalıdır.
2.Makine Kılavuzları:

İnce Diş Kılavuzlar:

Boru Kılavuzları:
• Alaşımsız takım çelikleri suda sertleştirilip 150°
- 300 oC da menevişlenirler. Karbon miktarı %
0,4 - % 1,4 arasında değişir.
• Genellikle yüksek karbonlu çelikler, talaş
kaldırma (eğe, kılavuz, vb.) ya da soğuk şekil
verme takımlarının (çekme, kesme kalıpları,
basma, vb.) daha düşük karbonlu çelikler de
ağaç gibi yumuşak malzemeleri işleyen, darbeli
yüke maruz olan takımların (çekiç, keski, vb.)
yapımında uygundur.
• Yüksek hızla talaş kaldırmaya elverişli bir takımın,
çalışma sırasında büyük ölçüde ısınmasına
rağmen kesici özeliğini koruması gerekir. Bu
amaca, örneğin sertliklerini 600°C sıcaklığa kadar
kaybetmeyen yüksek hız çelikleri ile ulaşılabilir.
Bunlardan öncelikle W, Cr, V ve gerektiğinde ayca
Mo, Co içerirler.
• Yağda veya havada sertleştirilip 550 oC dolayında
menevişlenirler(1). Alman normuna göre (S) harfi
ve sırasıyla W, Mo, V, Co yüzdeleri ile gösterilirler.
• Amerikan normlarında (T) veya (M) harflerine
eklenmiş sayılarla belirlenirler.
Freze çakıları
Tablo 11.3 Altı Takım Çeliğine Ait Gösterimler, Bileşimler ve Uygulama
Örnekleri
 DIN Normu

Yüksek Hız Çeliği gösterimi için örnek;

S 6 5 2= S yüksek hız çeliği

6= %6 W
5=%5 Mo
2=%2 V
Bu sembolik element sırası değişmez. 4. rakam olursa Co içerdiğini gösterir.
Yay Çelikleri
Paslanmaz Çelikler
• Paslanmaz çelikler muhtelif ortamlarda, özellikle atmosfere açık koşullarda
korozyona ve paslanmaya karşı direnç gösteren çelik grubunu oluşturur. Bu
çeliklerde korozyon direncini sağlamaya yardımcı olan en önemli alaşım
elementi krom olup paslanmaz çeliklerin kimyasal bileşiminde en az
ağırlıkça % 11 oranında bulunması gerekir. Kimyasal bileşime nikel ve
molibden ilavesiyle çeliğin korozyon direnci daha da arttırılır.

• Paslanmaz çelikler iç yapılarındaki baskın faz içeriğine göre martenzitik,

ferritik ve ostenitik olmak üzere üç sınıfa ayrılır. Tablo 11 .4’te sınıflarına
göre yer alan bazı paslanmaz çeliklerin kimyasal bileşimleri, mekanik
özellikleri ile tipik uygulamalarına ait örnekler verilmiştir. Geniş bir
aralıkta mekanik özelliklere sahip olması ve mükemmel bir korozyon
direncine sahip olmaları bu tür çelikleri çok yönlü kullanımlar için cazip
kılmaktadır.
(1)Islah edilmiş
(2) Tavlanmış
Paslanmaz Çelikler
(3)1100°C dolayından ani olarak soğutulmuş

C Cr Mo Ni Ti V σMaks.
Nr. Kısa Gösteriliş % % % % % % kgf/mm2

1 X20Cr13 ≈,20 13 - - - - 75-90

(1) 75-90
2 X20CrMo13 ~ ,20 13 1,2 - - - 80-95
3 X22CrNil7 ~ ,22 17 - 2 - -

4 X40Cr13 ~ ,45 13 - - - -

5 X90CrMoV18 ,90 18 1,2 - - ,10

6 X12Cr13 < ,12 13 - - - - 50-60

( 2) 45-60
7 X8CıTi17 < ,10 17 - - > 7.C -

8 X12CrNi188 < ,12 18 - 9 - - 55-75

50-70
9 X8CrNi189 < ,07 18 - 10 - - (3) 55-75
10 X10CrNiTil89 < ,10 18 - 10 > 5.C - 55-75

11 X5CrNiMo1713 < ,07 17 4,5 13 - -

Tablo 11.4 Bazı Ostenitik, Ferritik ve Martenzitik Paslanmaz Çeliklenn Kodlan, Kimyasal
Bileşimleri, Mekanik Özellikleri ve Tipik Uygulama Örnekleri
• Martenzitik paslanmaz çelikler, yapılarında martenzitsin ana faz olarak yer
alacağı ısıl işlemler için uygundur. Çeliğin kimyasal bileşimine yüksek
oranlarda ilave edilen bazı alaşım elementleri demir-sementit faz
diyagramında önemli değişikliklere yol açar. Ostenitik paslanmaz çelikler
için, ostenit fazına ait bölge oda sıcaklıklarına kadar genişler.

• Ferritik paslanmaz çeliklerin iç yapısı ise ferrit fazından oluşur. Ostenitik

ve ferritik paslanmaz çelikler sadece soğuk şekillendirmeyle(deformasyon
sertleşmesiyle) sertleştirilebilir ve bunlara martenzitik dönüşüm oluşturmak
üzere herhangi bir ısıl işlem uygulanamaz. Yüksek miktarda krom ve nikel
içermesi nedeniyle, en iyi korozyon direnci ostenitik paslanmaz çeliklerde
elde edilir ve diğer türlerine göre, bu paslanmaz çelikler endüstride en
yüksek miktarda üretilerek kullanılmaktadır. Hem fenitik, hem de
martenzitik paslanmaz çelikler manyetik özellik göstermesine
karşın,ostenitik paslanmaz çelik manyetik özelliğe sahip değildir.
• Yüksek sıcaklıklarda korozyon dirençleri ile birlikte mekanik özelliklerini
de önemli oranda koruyabildikleri için bazı paslanmaz çelik türleri yüksek
sıcaklıklarda da kullanılabilir. Genelde bu tür çelikler için oksitleyici
ortamlardaki çalışma sıcaklıkları için üst sınırı 1000°C mertebelerindedir.

• Bu tür çeliklerin kullanılmasıyla imal edilen yüksek sıcaklık donanımlarına

örnek olarak gaz türbinleri, yüksek sıcaklık buhar boylerleri, ısıl işlem
fırınları, bazı uçak parçaları, roketler ve nükleer güç santrallerindeki bazı
parça ve ekipmanlar sayılabilir.

• Tablo 11 .4’te diğer bir tür paslanmaz çelik olan 17-7PH (çökelme
sertleşmesi uygulanabilir paslanmaz çelik) çeliğine ait verilere yer
verilmiştir. İç yapısı ostenit olan bu paslanmaz çelik 11 .9’da incelenecek
olan çökelme sertleştirmesi mekanizmasıyla sertleştirilebilir ve bu sayede
yüksek korozyon direncinin yanı sıra çok yüksek dayanım değerlerine de
ulaşılabilir.