MDin - 9.hafta - Eşdeğer Kütleler - 23

9
Eşdeğer Kütleler
1
2 MAKĠNA DĠNAMĠĞĠ
MD
KONULAR
1- KUVVET ANALĠZĠ
1.1- GiriĢ
1.2- Kuvvetlerin sınıflandırılması
1.3- Makinanın kuvvet alanı
1.4- Kuvvet, moment ve kuvvet çifti
1.5- Bağ kuvvetleri
1.6- Serbest cisim diyagramı
MAKİNA DİNAMİĞİ
1.7- Statik denge

1.8- Statik kuvvet analizi
1.9- Rijit uzuvların dinamik dengesi
1.10- Dinamik kuvvet analizi
1.10- Matrislerle kuvvet analizi
1.11- Çözümlü problemler
2
MD
KONULAR
2- DENGELEME
2.1- GiriĢ
2.2- Statik denge
2.3- Dinamik denge
2.3.1- Millerde dengeleme
2.3.2- EĢdeğer kütleler
2.3.3- Genel düzlemsel hareket yapan mekanizmalarda dengeleme
2.3.4- Krank biyel mekanizmasında dengeleme

a) Tek silindirli motorlarda dengeleme
b) Çok silindirli motorlarda dengeleme
 Tablo netodu
 Dönen vektörler yöntemi ile dengeleme
3
MD
KONULAR
3- DÖNME DÜZGÜNSÜZLÜĞÜ VE VOLAN HESABI

3.1- Makinanın miline indirgenmiĢ kütlesel atalet momenti ve kütle
3.2- Mile indirgenmiĢ moment
3.3- Makinanın hareket denklemi
3.4- Makinanın dönme düzgünsüzlüğü
3.4- Volanın boyutlandırılması
3.5- Volanın savurma momenti
3.6- Motorun kendi elemanlarının kütlesel atalet momenti

4- Kaynaklar
4
2 EġDEĞER KÜTLELER / KÜTLE ĠNDĠRGEME
MD
GiriĢ
Maddesel nokta dinamiğinde, bir cismin toplam kütlesinin
kütle merkezinde toplandığı ve düzgün bir kütle dağılımının
olduğu kabul edilir.
Hareketli uzuvlar topluluğu olarak tanımlanan
mekanizmalardan meydana gelen makinaların dengeleme
analizi kapsamında ise atalet kuvvetlerinin ve dolayısıyla
dengesizliğin belirlenmesi amacıyla uzuvların hareketli bağ
noktalarındaki eĢdeğer kütle değerlerinin bilinmesi gereklidir.
Bunun sonucu olarak, en az iki mekanizma uzvunun bağlı

olduğu hareketli eklem noktalarının kinematik analizin
sonucu olarak tanımlı olan ivmeleri ile anılan noktalardaki
eĢdeğer kütleler, dengeleme iĢleminin temel unsurlarıdır.
5
MD
GiriĢ
Uzuv geometrisine bağlı olarak düzgün bir kütle dağılımının
mümkün olmadığı da dikkate alınarak, mekanizma
uzuvlarının üzerindeki çeĢitli noktalara indirgenmiĢ kütle yada
eĢdeğer kütle değerlerinin bulunması ile ilgili temel ilkeler
aĢağıda açıklanacaktır. Bu ilkeler, statik ve dinamik
eĢdeğerlik kuralları Ģeklinde gruplandırılabilmektedir.
Statik EĢdeğer Kütleler

Makinalarda dengeleme analizinde, dinamik etkilerin ihmal

edilebildiği hallerde statik eĢdeğer kütleler yeterli yaklaĢıklıkla
kullanılmaktadır. Atalet etkisi olmadığı için sadece uzuvların
bağ noktalarındaki eĢdeğer kütlelerin bulunması yeterli
olmakta, ağırlık merkezlerinin indirgeme noktası olarak
seçilme zorunluluğu ortadan kalkmaktadır.
6
MD
Düzlemsel bir mekanizma uzvunun toplam kütlesinin seçilen
konumlardaki eĢdeğerlerinin bulunmasında, uzvun statik
dengesinin bozulmaması ilkesi esas olacaktır. Bu amaçla,
aĢağıda Ģekilde verilen düzlemsel hal dikkate alınarak statik
eĢdeğer kütle değerlerini veren bağıntılar tanımlanacaktır.
. m
.
S
m: cismin toplam kütlesi
S: ağırlık merkezi
7
MD
EĢdeğerlik kurallarından ilki, indirgenmiĢ kütle değerleri
toplamının uzvun toplam kütlesine eĢit olması Ģartıdır.
n
m
i 1
i m
Burada i toplam uzuv kütlesinin indirgeneceği nokta sayısı

olmak üzere, mi herhangi bir noktaya indirgenmiĢ eĢdeğer
kütleyi ve m ise uzuv kütlesini göstermektedir.
8
MD
Kütle indirgeme sonucunda uzvun statik dengesi
bozulmamalıdır, dolayısıyla uzvun çeĢitli noktalarına
indirgenmiĢ eĢdeğer kütlelerin statik momentleri toplamı sıfır
olmalıdır.
Bu ilkeye uygun olarak, eksenlere göre statik moment denge
bağıntıları aĢağıdaki biçimde yazılabilir.
n
S y   mi xi  0
i 1
n
S x   mi yi  0
i 1
9
MD
Bu ifadelerden, statik eĢdeğerliğe göre kütle indirgemede
uyulması gereken diğer iki kural da tanımlanmıĢ olmaktadır.
n
m x
i 1
i i 0
m y
i 1
i i 0
Kütle indirgeme yapılacak nokta sayısına göre konum

parametrelerinden bazıları serbest seçilirken, diğerlerinin
seçimini sınırlayıcı kurallar söz konusudur.
Dolayısıyla, i kütle indirgenecek nokta sayısı olmak üzere,
serbest seçilebilecek parametre sayısı aĢağıdaki ifade ile
tanımlanır.
10
MD
Buradan görüleceği gibi, i=1 seçildiğinde yani bir noktaya
indirgeme halinde serbest seçilebilecek büyüklük sayısı -1
olmakta, bu ise tüm kütlenin ağırlık merkezinde toplanması
haline eĢdeğer durumu karakterize etmektedir.
Ġki noktaya kütle indirgemede ise z=2 değerini almakta, bu
durumda noktalardan birinin konumu veya iki noktanın birer
koordinatı serbest olarak seçilebilmektedir.
Üç noktaya kütle indirgeme iĢleminde de 5 parametrenin
serbest seçilebileceği görülmekte olup, bu doğrultuda iki

noktanın konumu ve üçüncü noktanın konumuna iliĢkin
geometrik yerin belirlenmesi Ģeklinde bir tercihte
bulunulabilir.
Artan nokta sayısına bağlı olarak aynı mantıkla iĢlem
gerçekleĢtirilir.
11
MD
Ağırlık Merkezi:
n
m
i 1
i m xS ve yS ağırlık merkezi koordinatları
y’ye göre statik moment n

n n
m x
 mi x i   mi x S
i i
i 1 i 1
xS  i 1
n
m
i
i 1
x’ye göre statik moment n

n n
m y
 m i y i   m i yS
i i
i 1 i 1
yS  i 1
n
m
i 1
i
12
MD
Örnek-1: (Statik Eşdeğer Kütleler)
Kütlesi m ve boyu l olan düzgün kütle dağılımına sahip bir
çubuğun uç noktalarındaki statik eĢdeğer kütle değerlerini
bulunuz.
y
A (-a,0) B (b,0)
m x
mA a b mB
13
MD
ġekilde de görüleceği gibi, eĢdeğer kütlelerin bulunacağı
noktaların konumlarını tanımlamada kullanılacak olan eksen
takımının orijini çubuğun kütle merkezine yerleĢtirilmiĢ ve
çubuğun eksenel doğrultusu x-ekseni ile çakıĢık kabul
edilmiĢtir.
Böylelikle, kütle indirgeme yapılacak noktaların konum
parametrelerinden ikisi serbest seçilmiĢ olmaktadır.
Yani, yA = yB = 0 olmaktadır. Bu seçimde, iki noktaya
indirgeme için iki parametrenin serbest seçilebileceği ilkesi

uygulanmıĢtır.
Açıklanan model esas alınarak eĢitlikleri uygulanırsa;
mA  mB  m
mA (a)  mB (b)  0
14
mA (0)  mB (0)  0
MD
a+b=l olduğunu da dikkate alarak, son eĢitliklerden
yararlanmak suretiyle A ve B noktalarındaki statik eĢdeğer
kütleler bulunur.
b
mA  m mB  m
a
l l
Elde edilen sonuçlara göre kol veya çubuk Ģeklindeki

düzlemsel mekanizma uzuvlarında, bağ noktaları olarak

tanımlanabilen uç noktalardaki statik eĢdeğer kütle değerleri,
kütle merkezine göre ters taraftaki uzaklıkla doğru orantılı
büyüklüklere karĢılıktır.
Bu özellik, kolay anımsanması bakımından ters manivela
kuralı olarak ta adlandırılabilir.
15
MD
Dinamik EĢdeğer Kütleler
Yüksek hızlı makinalarda atalet etkisini de dikkate alarak, bir
mekanizma uzvunun toplam kütlesinin çeĢitli noktalardaki
eĢdeğer kütlelere indirgenmesi amacıyla dinamik eĢdeğerlik
kuralları tanımlanacaktır.
ġekilde görüleceği gibi, α açısal ivmesi ile dönen ve ağırlık
merkezi ivmesi aG olan düzlemsel mekanizma uzvunun atalet
kuvvetleri sistemi, atalet kuvveti (- m aG ) ve atalet kuvvetleri
momentinden (-IG α) oluĢmaktadır.
Bu ifadelerde m uzvun toplam kütlesini, IG ise kütle

merkezinden geçen ve düzleme dik eksene göre uzvun
kütlesel atalet momentini temsil etmektedir.
16
MD
Dinamik parametreleri tanımlanan bu uzvun kütle indirgeme
sonucunda eĢdeğer atalet karakterine sahip olabilmesi için
kütlesel atalet momentinde değiĢiklik olmamalıdır.
Dolayısıyla, indirgenecek kütlelerin eksenlere göre elementer
kütlesel atalet momentleri toplamı uzvun kütlesel atalet
momentine eĢit olmalıdır.
y m m: cismin toplam kütlesi
S: ağırlık merkezi
yi
mi 
S
yS
I
x
xi xS
17
MD
n n
 m x 
i 1
 i i  IG
m y 22
i i
i 1
Veya
n
 i i i G G
m (
i 1
x 2
 y 2
)  I  mi 2
Son eĢitlikteki iG uzvun atalet yarıçapını göstermekte olup,

kütle dağılımına yani uzuv geometrisine bağlı bir özelliktir.
18
MD
Sonuçta, statik eĢdeğerlik Ģartlarına ek olarak yukarıda verilen
kütlesel atalet momentinin denklik kuralı da dikkate alınırsa,
dinamik kütle indirgemede uyulacak koĢullar ortaya çıkmıĢ
olur. Bunlar;
n
m
i 1
i m
n
m x 0
i i
i 1
n
m y
i 1
i i 0
n
 i i i G G
m (
i 1
x 2
 y 2
)  I  mi 2
19
MD
Örnek-2: (Dinamik Eşdeğer Kütleler)
Dinamik eĢdeğerliğe göre kütle indirgemede statik
eĢdeğerlikten farklı olarak, uzuvların bağ noktalarındaki kütle
değerlerinin yanı sıra kütle merkezlerinde de uzvun gerçek
kütle dağılımının sonucu olarak küçük oranlarda kütle
değerleri ortaya çıkmaktadır.
y
A (-a,0) B (b,0)
m x
mA a b mB
l
Bu durumu açıklamak amacıyla Ģekilde verilen düzlemsel

çubuk dikkate alınarak dinamik eĢdeğer kütlelerin önce
çubuğun uç noktalarındaki değerleri, iki noktaya indirgeme
20
kuralına uygun olarak belirlenecektir.
MD
n n n
Bu amaçla  m x   mi y  I G ve  i i i G G
  
2 2 2 2 2
i i i m ( x y ) I mi
i 1 i 1 i 1
denklemi uygulanarak anılan noktalar için dinamik eĢdeğer
kütle değerleri aĢağıdaki Ģekilde tanımlanabilir.
miG2 miG2
mA  mB 
al bl
Bu sonuçlar, dinamik eĢdeğer kütlelerin statik eĢdeğer
kütlelerden analitik olarak farklı parametrelere bağlı olduğunu

göstermektedir.
Bu farklılığı ortaya çıkaran temel parametre, uzvun geometrisini
dolayısıyla kütle dağılımını karakterize eden atalet yarıçapıdır.
Bu eĢitliklerdeki a, b ve l sırasıyla, orijini kütle merkezine
yerleĢtirilen eksen takımına göre seçilen noktaların konum
parametreleri ve çubuğun toplam boyudur. 21
MD
Verilen çubuk için kütle merkezini de indirgeme yapılacak
noktalardan biri olarak seçmek suretiyle eĢdeğer kütleler yine
dinamik eĢdeğerlik kurallarına göre araĢtırılacak olursa, ilgili
kuralların sadece ilk eĢitliğinde üçüncü noktanın etkisi ortaya
çıkacaktır. Buna göre;
mA  mB  mG  m
mA (a)  mB (b)  0
mA (0)  mB (0)  0
mA (a 2  0 )  mB (b2  0)  mG (0  0)  IG  miG2
22
MD
Elde edilen denklem takımında, A ve B noktalarındaki kütleler
arasındaki iliĢkiyi tanımlayan ikinci ve onu izleyen diğer
eĢitliklerde herhangi bir değiĢiklik oluĢmadığından anılan
dinamik eĢdeğer kütle değerlerinde bir farklılık meydana
gelmez.
Dolayısıyla, A ve B noktaları için kütle değerleri
miG2 miG2
mA  mB 
al bl
ifadeleri ile tanımlı büyüklüklerdir. Bu değerler
mA  mB  mG  m
kütle toplamını veren ifadede yerine konulursa, üçüncü nokta
olarak kütle merkezindeki dinamik eĢdeğer kütle bulunur.
iG2
mG  m(1  ) 23
ab
9
9.BÖLÜM SONU
24

MDin - 9.hafta - Eşdeğer Kütleler - 23

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

MDin - 9.hafta - Eşdeğer Kütleler - 23

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

9

1.7- Statik denge

2.3.4- Krank biyel mekanizmasında dengeleme

3- DÖNME DÜZGÜNSÜZLÜĞÜ VE VOLAN HESABI

3.6- Motorun kendi elemanlarının kütlesel atalet momenti

Bunun sonucu olarak, en az iki mekanizma uzvunun bağlı

Statik EĢdeğer Kütleler

Makinalarda dengeleme analizinde, dinamik etkilerin ihmal

Burada i toplam uzuv kütlesinin indirgeneceği nokta sayısı

kütleyi ve m ise uzuv kütlesini göstermektedir.

Kütle indirgeme yapılacak nokta sayısına göre konum

serbest seçilebileceği görülmekte olup, bu doğrultuda iki

y’ye göre statik moment n

x’ye göre statik moment n

indirgeme için iki parametrenin serbest seçilebileceği ilkesi

Elde edilen sonuçlara göre kol veya çubuk Ģeklindeki

düzlemsel mekanizma uzuvlarında, bağ noktaları olarak

Bu ifadelerde m uzvun toplam kütlesini, IG ise kütle

Son eĢitlikteki iG uzvun atalet yarıçapını göstermekte olup,

Bu durumu açıklamak amacıyla Ģekilde verilen düzlemsel

kütlelerden analitik olarak farklı parametrelere bağlı olduğunu

You might also like