MDin - 3.hafta - Dişlilerde Kuvvet Analizi - 32

3
DİŞLİLERDE KUVVET ANALİZİ - 3

1
1 MAKİNA DİNAMİĞİ
MD
KONULAR
1- KUVVET ANALĠZĠ
1.1- GiriĢ
1.2- Kuvvetlerin sınıflandırılması
1.3- Makinanın kuvvet alanı
1.4- Kuvvet, moment ve kuvvet çifti
1.5- Bağ kuvvetleri
1.6- Serbest cisim diyagramı
MAKİNA DİNAMİĞİ
1.7- Statik denge

1.8- Statik kuvvet analizi
1.9- Rijit uzuvların dinamik dengesi
1.10- Dinamik kuvvet analizi
1.10- Matrislerle kuvvet analizi
1.11- Çözümlü problemler
2
MD
KONULAR
2- DENGELEME
2.1- GiriĢ
2.2- Statik denge
2.3- Dinamik denge
2.3.1- Millerde dengeleme
2.3.2- EĢdeğer kütleler
2.3.3- Genel düzlemsel hareket yapan mekanizmalarda dengeleme
2.3.4- Krank biyel mekanizmasında dengeleme

a) Tek silindirli motorlarda dengeleme
b) Çok silindirli motorlarda dengeleme
 Tablo netodu
 Dönen vektörler yöntemi ile dengeleme
3
MD
KONULAR
3- DÖNME DÜZGÜNSÜZLÜĞÜ VE VOLAN HESABI

3.1- Makinanın miline indirgenmiĢ kütlesel atalet momenti ve kütle
3.2- Mile indirgenmiĢ moment
3.3- Makinanın hareket denklemi
3.4- Makinanın dönme düzgünsüzlüğü
3.4- Volanın boyutlandırılması
3.5- Volanın savurma momenti
3.6- Motorun kendi elemanlarının kütlesel atalet momenti

4- Kaynaklar
4
1 DİŞLİLERDE KUVVET ANALİZİ
MD
Düz Dişlilerde Kuvvet Analizi
DiĢ profillerinin özel geometrilerinden dolayı diĢlilerin birbirine
temas noktasında uyguladıkları kuvvetler veya iletilen kuvvetler,
kavrama çizgisi olarak bilinen bir doğrultu üzerinde etkirler.
Bu doğrultunun, ortak temas noktasındaki teğet doğrultu ile
yaptığı açı da kavrama açısı olarak tanımlanır.
ġekil 1.18’de görüleceği gibi, diĢ profiline göre değiĢen
kavrama açısı ile tanımlı kuvvet tesir doğrultusu, doğal olarak,
diĢli profiline uygun temas yüzeyinin normalidir.
Düz diĢlilerde kavrama açısının yaygın olarak kullanılan değeri

200 dir.
5
MD
Tahrik pinyonu veya tahrik diĢlisi miline, Şekil 1.18’de gösterilen
yönde uygulanan momentin etkisiyle diĢliler, bölüm dairesi üzerindeki
temas noktasında kavrama çizgisi boyunca karĢılıklı kuvvet
uygularlar.
Newton kanunu gereği bu kuvvetler eĢit ve zıt
yönlü büyüklükler olup, sürtünmesiz hal için bağ
kuvveti veya temas kuvveti olarak tanımlanır.
6
ġekil 1.18 DiĢli temas noktasında
kuvvet dağılımı
MD
Dişli Mekanizmalarda Kuvvet Analizi
DiĢli çarkların temas noktasında, tahrik diĢlisinin diğer diĢliye
uyguladığı kuvvetin dolayısıyla bağ kuvvetinin bileĢenleri
cinsinden vektörel tanımı:
W23  W23
t
 W23
r (1.21)
Kavrama açısı  olmak üzere, yukarıdaki teğetsel ve radyal

bileĢenler;
W23t  W23Cos r
W23  W23Sin  (1.22)
Newton kanunu gereği, temas noktasındaki kuvvetler birbirini

dengelemelidir.
W23  W32 (1.23)
7
MD
Diğer düzlemsel mekanizma uzuvlarında olduğu gibi, ġekil
1.18’de gösterilen yöntemle herbir diĢlinin serbest cisim
diyagramları oluĢturularak, denge Ģartlarından diĢli yataklarındaki
reaksiyon kuvvetleri de bulunur.
Buna göre, uygulanan momentin etkisiyle temas noktasındaki
kuvvetin teğetsel bileĢeni iletilen kuvvet olarak;
M12 N
N  M12 2 M12  W  r2
t
W 
t
 (1.24)
r2  2
23 23
r2
Burada; M12 tahrik pinyonu miline uygulanan momenti, r2
tahrik diĢlisinin bölüm dairesi yarıçapını, N iletilen gücü,  diĢli
temas noktasındaki ve diĢli yataklarındaki kayıpları
karakterize eden verim faktörünü ve ω2 ise tahrik diĢlisinin
açısal hızını temsil etmektedir. 8
MD
Ayrıca, n2 [d/dk] diĢlinin devir sayısı olmak üzere;
n2
2  [1/sn]
30
bağıntısını da dikkate alarak, radyal ve teğetsel bileĢenlere
ayrılan bileĢke bağ kuvvetinin skaler büyüklüğü ise;
t
W23 30 N 
W23   (1.25)
cos  cos  r2  n 2
DiĢlilerin temas noktasında eĢit zıt yönlü kuvvetler uyguladığı
bilindiğinden, tahrik diĢlisinin yukarıdaki Ģekilde verilen serbest
cisim diyagramı esas alınarak denge Ģartından diĢli-mil
bağlantı noktasındaki reaksiyonlar da bulunabilir.
W32  F12  0 (1.26)
9
MD
Sonuç olarak;
F12  W32 (1.27)
Bulunan reaksiyon kuvvetinin radyal ve teğetsel bileĢenleri
aĢağıdaki gibi tanımlanabilir.
F12t  F12Cos F12r  F12Sin  (1.28)
Yukarıda 2 nolu diĢli çark için gerçekleĢtirilen iĢlemler, tahrik
edilen 3 diĢlisi için de aynen tekrarlanarak F13 reaksiyonu

belirlenir.
DiĢlilerin denge Ģartlarından yararlanarak bulunan diĢli-mil
bağlantısındaki reaksiyonlar, diĢlilerin yataklandığı mil
sistemlerindeki ana yatak reaksiyonlarına neden olan
büyüklüklerdir. 10
MD
Helisel Dişlilerde Kuvvet Analizi
Düz dişlilerde diş alın yüzeyleri dişli mil eksenine paralel iken,
helisel dişlilerde diş profili yüzeyi, dişli ekseni ile helis açısı (α)
yapacak şekilde imal edilir.
Dişli temas noktasında sürtünmenin ihmal edilmesi halinde bu
noktada etkiyen iletilen kuvvet, dişli yüzeyine normal olan doğrultu
üzerindedir yani normal düzlem içindedir.
Bileşke temas (bağ) kuvveti yada iletilen kuvvet, temas noktasındaki
normal düzlemin teğeti ile n açısı yapan doğrultuya sahiptir.
Şekil 1.19’da da görüleceği gibi, bu açı, normal kavrama açısı

olarak tanımlanır. Enine düzlemde teğetsel bileşenin doğrultusunu
belirleyen t açısı ise enine kavrama açısı olarak tanımlanmaktadır.
Helisel dişlilerde düz dişlilerden farklı olarak bileşke temas kuvveti,
üç kuvvet vektöründen oluşur. Bunlar; dişli mili ekseni
doğrultusunda Wa, radyal doğrultuda Wr ve mil eksenine normal
11
düzlemin bölüm dairesi teğeti doğrultusundaki Wt kuvvetleridir.
MD
Yukarıdaki Ģekilde verilen dönüĢ
yönüne göre bağ kuvvetinin radyal Wr M
bileĢeni,
t
W r  W sin  n Wt W Wa
r
n
teğetsel bileĢen, 
WX
W t  Wx Cos  W Cos n Cos

ve mil ekseni
doğrultusundaki normal
disli ekseni
bileĢen ise;
W a  Wx Sin   W Cos n Sin  ġekil 1.19: Helisel diĢli temas noktasında
kuvvet dağılımı
Sonuç olarak bileĢke temas kuvveti,
W  Wr  Wt  Wa 12
MD
Ġlgili Ģekilde, enine düzlemdeki kavrama açısını kullanarak
yazılabilen,
Wr
tan  t  t
W
eĢitliğini ve yukarıdaki diğer eĢitlikleri dikkate almak suretiyle,
normal ve enine düzlemdeki kavrama açıları arasında
aĢağıdaki bağıntı tanımlanabilir.
tan  n
tan  t 
cos 
13
MD
Helisel diĢlilerde normal düzlem kavrama açısının
uygulamada alabileceği değerler için 200 ila 250, helis açısı
için ise 200-300 arasında değiĢen değerler önerilebilmektedir.
Bu tür diĢliler için ġekil 1.20’de gösterildiği gibi, serbest cisim

diyagramları oluĢturularak, etkiyen kuvvet ve momentler için
denge Ģartları yazılmak suretiyle çeĢitli bağ kuvvetleri
belirlenir.
Helisel diĢliye uygulanan tahrik momenti, temas veya bağ

kuvvetinin teğetsel bileĢenine bağlı olarak aĢağıdaki gibi
tanımlanabilir.
M  Wt r
14
MD
DiĢli ekseni doğrultusunda etkiyen temas kuvveti bileĢeni,
helisel diĢli kesit düzlemininde eğilme momenti etkisine neden
olur. Söz konusu eğilme momenti ise;
Wt
M e  W r  W r tan 
a t Wr
M Wa
r
A0
2 F12
ġekil 1.20: Helisel diĢli serbest

cisim diyagramı
15
MD
Örnek-1:
ġekil 1.21’de verilen ve iki düz diĢli çiftinden oluĢan dönüĢtürücü
mekanizmada 1720 d/dak’lık hızla dönen 2 nolu Ģafttaki pinyon
diĢlisinin diĢ sayısı 16 ve modülü m = 0,3175 cm’dir. DiĢli grubu çift
redüksiyonla 5 BG ’lük bir güç iletmektedir. Bütün diĢliler 200 lik
kavrama açısına sahip olup, ikinci kademedeki diĢli çifti modülü m =
0,423 cm’dir. 3 nolu Ģaft için yatak merkezleri ve diĢliler arasındaki
mesafeler Ģekilde gösterilmiĢtir. Bu Ģaftta her bir yatakta meydana
gelen radyal kuvvetlerin yönünü ve büyüklüğünü bulunuz.
16
MD
Örnek-1
36
4 nolu mil
64
5
C A B D
3 nolu mil
4
3
24
2
2 nolu mil
16
50,8 203,2 50,8

17
MD
Örnek-1
Çözüm:
2 nolu pinyon (tahrik) diĢlisinde kuvvetlerin dengesi;
n2 = 1720 d/dak t
W32  r2   n 2
z2 = 16 r
W32 W32 N
30  75  

m2 = 0,3175 cm
Ft
 r2
t
W32 30  75  N  
N = 5 BG 12
t
W32 
   n 2  r2
F12r
 = 200 30  75  5 1
F12 W 
t
=1 32
 1720  0,0254
d2 = m2 z2 t
W32  82 N
d2 = 0,317516 = 5,08 cm
r2 = d2 /2 = 5,08/2 = 0,0254 cm
18
MD
Örnek-1
W32r  W32t tan 
W32r  82  tan 20  29,85 N
W32t 82
W32    87,26 N
Cos Cos20
 
F12  W32  0
r r
F12  W32
t t
F12  W32
19
MD
Örnek-1
3 nolu dişlide kuvvetlerin dengesi;
  
r F13
W23  F13  0 F13
3
  t
W23  W32 A F13
r r r3
F13  W23
t
t t W23
F13  W23  r
W23 W23
2 ve 3 nolu uzuvlar arasında çevrim oranı;
z 3 64 n2
i1   4 i n3 = 1720/4 = 430 d/dak
z 2 16 n3
20
MD
Örnek-1
Diğer bir yolla n3 bulunabilir;
t
W23  r3   n 3
N
30  75  
30  75  N  
n3 
W32 t
   r3
d3 = m2 z3 = 0,317564 = 20,32 cm
r3 = d3/2 =10,16 cm
n3 = 1720/4 = 430 d/dak
21
MD
Örnek-1
4 nolu uzuvda kuvvetlerin dengesi;

m4 = 0,423 cm W54 r
z4 = 24
W54
t 
n3 = n 4 W54
4 r4 t
d4 = m4 z4 = 0,42324 = 10,152 cm B F14

r4 = d4/2 = 5,076 cm r
F14 
W  r4   n 4
t   F14
N 54 W54  F14  0
30  75     r r
F14  W54 F14  W54
30  75  N   t t
W 
t
54
  n 4  r4 F14  W54
22
MD
Örnek-1
3 ve 4 nolu uzuvlar aynı mil üzerinde olduğu için; n3 = n4
30  75  5 1
t
W54   164 N
  0,05076  430
W54r  164  tan 20  59,69 N

W54t
W54   174,5 N
tan 
23
MD
Örnek-1
3 nolu mil üzerinde A ve B noktalarındaki radyal ve teğetsel
kuvvetler; y
r
F13 (R D ) y
C A B D
x
(R C ) y F14r
50,8 203,2 50,8
M C  0 F13r  5,08  F14r  25,4  (R D ) y  30,48  0

(R D ) y  44,76 N
Fy  0 (R C ) y  F13r  F14r  (R D ) y  0 (R C ) y  14,92 N
24
MD
Örnek-1
t t z
F13 F14
C A B D
x
(R C ) Z (R D ) Z
50,8 203,2 50,8
M C  0  F13t  5,08  F14t  25,4  (R D ) Z  30,48  0

(R D ) Z  150,33 N
FZ  0 (R C ) Z  F13t  F14t  (R D ) Z  0 (R C ) Z  95,67 N
25
MD
Örnek-1
C noktasında; z
RC
R C  (R C ) 2y  (R C ) 2Z  14,92 2  95,67 2 (R C ) Z
 (R C ) Z   y
R C  96,8 N 1
  tan     810
C (R C ) y
 C y 
( R )
D noktasında; z
(R D ) y y
R D  (R D ) 2y  (R D ) 2Z  44,76 2  150,332 D

1 
(R D ) y  (R D ) Z
R D  156,85 N   tan     16,6 0 RD
 D Z
( R )
26
MD
Örnek-1
RC
(R C ) Z

(R C ) y
C
A
3
2
B
4 z
y
D
(R D ) y x

(R D ) Z
27
RD
MD
Örnek-2
P kuvveti etkisi altında, D P
mekanizmanın statik kuvvet 6
7
analizini yaparak 2 nolu diĢliye C
uygulanması gereken dengeleyici 
5
momenti bulunuz.
ġekil ölçeği kS = 1/1 3
B A0
DiĢli kavrama açısı  = 200 A
4 O1
2
B0
ġekil 1.22 DiĢli tahrikli hareket mekanizması
28
MD
Örnek-2
Çözüm:
7 nolu uzvun dengesi // F67
P D
P  F67  F17  0 F17 6
F67 P
7
// F17
6 nolu uzvun dengesi

F56  F76  0 6
D
F76
F67  F76 C
F56
F56  F76
29
MD
Örnek-2
5 nolu uzvun dengesi
// CD // F65
// F45 ( CD)
5
F65  F45  F15  0
B
4 // F15
F45
F15
B0 F65
30
MD
Örnek-2
4 nolu uzvun dengesi 3 nolu uzvun dengesi
A0A kolu ile diĢli düzlemi arasındaki
B F54 düzlem farkı dikkate alınmaz ise;
F34 4
M 31 //W2 //F
3 43
r3
A0 3
//F13
F34  F54  0 B
h3 A
4
F34  F54
F43  F34
F45  F54 Ø
F43
W23  F43  F13  0 W23
F13
31
MD
Örnek-2
2 nolu uzvun dengesi Ø
Veya kol ile diĢli düzlem farkı
dikkate alınarak; W23 t
W23
F12
r
W23
3 O1
M 31 2 M 21
A0
W32
B W23
A
4
h2 W32  F12  0
O1
W32 2 W32  F12
M12  W23
t
 r2
M31  h 3F43  r3  W t
32
t
W23  W23  Cos M12  W23  Cos  r2
W23  W32 32
3
3.BÖLÜM SONU
33

MDin - 3.hafta - Dişlilerde Kuvvet Analizi - 32

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

MDin - 3.hafta - Dişlilerde Kuvvet Analizi - 32

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

3

DİŞLİLERDE KUVVET ANALİZİ - 3

1.7- Statik denge

2.3.4- Krank biyel mekanizmasında dengeleme

3- DÖNME DÜZGÜNSÜZLÜĞÜ VE VOLAN HESABI

3.6- Motorun kendi elemanlarının kütlesel atalet momenti

Düz diĢlilerde kavrama açısının yaygın olarak kullanılan değeri

Kavrama açısı  olmak üzere, yukarıdaki teğetsel ve radyal

Newton kanunu gereği, temas noktasındaki kuvvetler birbirini

edilen 3 diĢlisi için de aynen tekrarlanarak F13 reaksiyonu

Şekil 1.19’da da görüleceği gibi, bu açı, normal kavrama açısı

W t  Wx Cos  W Cos n Cos

Bu tür diĢliler için ġekil 1.20’de gösterildiği gibi, serbest cisim

Helisel diĢliye uygulanan tahrik momenti, temas veya bağ

ġekil 1.20: Helisel diĢli serbest

gelen radyal kuvvetlerin yönünü ve büyüklüğünü bulunuz.

50,8 203,2 50,8

W32r  W32t tan 

W32r  82  tan 20  29,85 N

W54r  164  tan 20  59,69 N

M C  0 F13r  5,08  F14r  25,4  (R D ) y  30,48  0

Fy  0 (R C ) y  F13r  F14r  (R D ) y  0 (R C ) y  14,92 N

M C  0  F13t  5,08  F14t  25,4  (R D ) Z  30,48  0

FZ  0 (R C ) Z  F13t  F14t  (R D ) Z  0 (R C ) Z  95,67 N

ġekil 1.22 DiĢli tahrikli hareket mekanizması

6 nolu uzvun dengesi

You might also like