ENERJİ DAĞITIMI I

DERSLERİ
AG DAĞITIM ŞEBEKE HESAPLARI
VE DİREKLERİN SEÇİMİ

HAZIRLAYAN

ERSİN SOYBERK
ELEKTRİK . Y . MÜH .
GAZİ ÜNİVERSİTESİ MÜH . FAKÜLTESİ
ELEKTRİK BÖLÜMÜ ÖĞRETİM GÖREVLİSİ
2013
 ÖNSÖZ

Hazırladığım bu ders notu, Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi

Elektrik Bölümünün ders programında 1994 yılından beri okutmakta olduğum
“Enerji Dağıtımı I ” dersinin, ders notlarının bir araya getirilmesiyle meydana
gelmiştir .
Enerji Dağıtımı I dersinin ana konusu AG ile yapılan dağıtım olduğun
dan, AG li şebeke hesapları için gerekli bilgilere yer verilmiş, trafo merkezleri
ve güçlerinin tayin esasları anlatılmıştır . Daha sonraki bölümde de AG direkleri
ile OG li müşterek direklerin tanıtımı yapılmış ve bunların tepe kuvvetlerine gö-
re seçimlerine yer verilmiştir . Konuların iyi anlaşılabilmesi için de örnek prob-
lemler çözülmüştür . Kitabın sonuna proje yapımında kolaylık sağlayacak teknik
cetveller ilave edilmiştir .

Hazırladığım bu ders notunun öğrencilerime, Dağıtım hatlarının pro-

jelendirilmesi ile tesis işlerinde çalışan elektrik mühendislerine ve tüm teknik
elemanlara faydalı olacağını ümit ediyorum . 12.9.2013

Ersin Soyberk
Elektrik Y. Müh.
(İ.T.Ü. 1964)
 İÇİNDEKİLER

ENERJİ DAĞITIMI I SAYFA

GİRİŞ
Elektrik enerjisinin üretilmesi 2
Elektrik enerjisinin uzak mesafelere tüketim bölgelerine taşınması 5
Elektrik enerjisinin dağıtımı 6
ELEKTRİK ENERJİSİNİN ÖZELLİKLERİ 8
ENERJİ DAĞITIM SİSTEMLERİ 9
Doğru akımla yapılan dağıtım sistemleri 9
Alternatif akımla yapılan dağıtım sistemleri 13
HAT SABİTELERİ 17
İletim hatlarında direnç 17
İletim hatlarında endüktans 21
İletim hatlarında kapasite 24
ŞEBEKE TİPLERİ 25
NORMALDEN FARKLI GERİLİMİN CİHAZ VE MAKİNALARA
ETKİSİ 27
Akkor Flamanlı lambalar 27
Deşarj lambaları 29
Asenkron motorlar 30
Senkron motorlar 31
Elektrikli ısıtma cihazları 31
AG.VE OG ŞEBEKELERİNDE HAT İLETKEN KESİTLERİNİN TAYİNİ 32
Isınmaya göre kesit tayini 33
Gerilim düşümüne göre kesit tayini 36
Boyuna ve enine gerilim düşümü 37
Bir noktadan yüklü trifaze hatlarda gerilim düşümüne göre kesit hesabı 39
Bir noktadan yüklü monofaze hatlarda gerilim düşümü 41
Bir noktadan yüklü DC. Hatlarda gerilim düşümü 42
Muhtelif noktalardan yüklü hatlar ve kesit hesabı 45
Aynı bir gücün gerilim düşümü aynı kalacak şekilde monofaze ve
trifaze hatlarla taşınmasında kesitlerin mukayesesi 55
Enerji kaybına göre kesit tayini 57
Mekanik mukavemet esasına göre kesit tayini 59
HEM TOPLU YÜKLERİ HEMDE YAYILI YÜKLERİ İHTİVA EDEN
ŞEBEKELER 60
Güç yoğunluğunun hesaplanması 63
Toplam yayılı yük ve güç yoğunluklarının hesabı 65
 SAYFA
ENERJİ DAĞITIM ŞEBEKELERİ 69
AG. ŞEBEKESİNDE GERİLİM DÜŞÜMÜNE GÖRE İLETKEN
KESİTİNİN KONTROLÜNE ÖRNEK 71
GERİLİM DÜŞÜMÜ HESAPLARI İÇİN k VE m KATSAYILARI 74
ÖRNEKLER 77
TRAFO YERLERİNİN TAYİNİ VE GÜÇLERİNİN HESABI 84
AG. VE OG. ŞEBEKESİNDE KULLANILAN DİREKLERİN TEPE
KUVVETLERİNİN VE TİPLERİNİN TAYİNİ 87
DİREKLERE ETKİ EDEN KUVVETLER 89
Düşey kuvvetler 89
Yatay kuvvetler (Rüzgar kuvvetleri, iletkenlerin çekme kuvvetleri) 90
DİREK TEPE KUVVETLERİ 93
AG. demir direklerinin, müşterek direklerin ve trafo direklerinin tepe
kuvvetleri ve ağırlıkları 97
Beton direkler ve AG. Beton direklerinin tepe kuvvetleri ve ağırlıkları 98
OG. beton direkleri ve ağırlıkları 100
OG. beton direklerinin rüzgar kuvvetleri,tepe çapları, temel ölçüleri 101
Santrifüj beton trafo direkleri 106
AG. VE OG.MÜŞTEREK DİREKLERDE KULLANILAN TRAVERSLER 107
AG. DİREK TİPLERİNİN TAYİNİ 110
Taşıyıcı direk (Düz hatta ve köşede taşıyıcı direk) 110
Durdurucu direk (Düz hatta ve köşede durdurucu direk) 114
Nihayet direkleri 118
Branşman direkleri 119
Tevzi direkleri 120
Müşterek direkler 123
Trafo direkleri 124
KAFES DİREKLERDE Rx +Ry NİN MAKSİMUM OLDUĞU AÇI 128
TOPRAKLAMALAR 130
DİREK TRAFOSU TEVZİ TABLOSU 132
BİNA TİPİ TRAFO MERKEZİ 136
ENERJİ DAĞITIM PROJESİNİN HAZIRLANMA ESASLARI 139
TEKNİK CETVELLER 147
 1

ENERJİ DAĞITIMI I

GİRİŞ
Günümüzün en vazgeçilmez enerji çeşitlerinden biri Elektrik enerji-
sidir . Doğrudan doğruya ya da uygun bir düzen yardımıyla iş meydana getiren
her şeyde bir enerji vardır . Bir türbini döndüren suda, bir buhar makinasını ça-
lıştıran buharda, bir otomobili hareket ettiren yakıtta, üzerine su dökülünce ısı
yayan sönmemiş kireçte bir enerji mevcuttur . Bu enerjilerin cinsleri başkadır .
Enerjiler başlıca aşağıdaki şekillerde olmaktadır .
1) Potansiyel enerji
2) Mekanik veya kinetik enerji
3) Termik veya ısı enerjisi
4) Kimyasal enerji
5) Elektrik enerjisi
Bir tepede veya kotu zeminden yüksekte bulunan bir gölün suyunda depo-
lanmış potansiyel enerji mevcuttur . İstendiği zaman gölün suyu cebri borularla
tepeden aşağıya akıtılarak mekanik enerjiye çevrilebilir . Bu göl bir enerji depo-
sudur . Yani gölün sularında depolanmış bir enerji mevcuttur . Ancak bu enerji
mekanik enerjiye çevrilmeden görülemez . Saklı duran bu enerjiye potansiyel
enerji denir .
Başka maddelerde de potansiyel enerji mevcuttur . Bulunduğu yerde duran
büyük bir taş parçası enerjisi yokmuş gibi görünmesine rağmen aşağıya bırakıla-
cak olursa düştüğü yerde mekanik ve termik enerji meydana gelir .
Enerji başka cins enerji biçimlerinde de görülebilir . Kömürün oksijenle
birleşmesi sonucu termik enerji açığa çıkar . Yani kömürde mevcut olan kimya-
sal enerji termik enerjiye dönüşmüştür . Birçok cisimlerin kimyasal enerjisi, po-
tansiyel enerji şeklinde cisimlerin moleküllerinde mevcuttur . İstenirse açığa çı-
kan termik enerji bir ısı makinesiyle mekanik enerjiye çevrilebilir . Termik ener-
jinin mekanik enerjiye çevrilmesine örnek olarak buhar makinalarını verebiliriz .
Kömürün yanması yani oksijenle birleşmesi sonunda kimyasal enerji termik
enerjiye dönüşmekte ve termik enerjiden buhar elde edilip, bir buhar türbini va-
sıtasıyla da mekanik enerjiye dönüştürülebilmektedir .
Dönmekte olan bir volan kasnağına fren tatbik edilecek olursa, fren kasna-
ğı ve pabuçlarında açığa çıkan ısıdan dolayı kasnak ve pabuçlar ısınır . Bu suret-
le yavaşlayan volanın kinetik enerjisinin bir kısmı termik enerjiye dönüşmüştür .
Elektrik enerjisi :
Elektrik enerjisi diğer enerji çeşitlerinde olduğu gibi ham enerji madde-
lerinden ve kaynaklarından elde edilir . Bu ham enerji maddeleri ve kaynakları ;
su kuvveti, kömür, doğalgaz, petrol türevi, vb dir . Söz konusu ham enerji kay-
nakları genellikle elektrik enerjisinin tüketildiği bölgelerden oldukça uzaktadır-
lar . Bu durumda, ham enerji maddelerini elektrik enerjisinin tüketildiği bölgele-
re taşıyıp, orada enerjiyi üretmek ya da elektrik enerjisini ham enerji kaynakları-
nın bulunduğu yerde üretip, enerjiyi tüketim bölgelerine iletmek gerekir .
 2

Su kuvveti gibi doğal kaynakların tüketim bölgelerine getirilmeleri mümkün

olamayacağı gibi, çeşitli cins diğer enerji ham maddelerinin de tüketim bölgele-
rine taşınarak elektrik enerjisinin üretilmesi ekonomik olmamaktadır . Bu neden-
lerle; çoğu kez elektrik enerjisi ham enerji kaynaklarının bulunduğu yerde kuru-
lan santrallarda üretilip, yüksek ya da çok yüksek gerilimli enerji iletim hatlarıy-
la tüketim bölgelerine taşınırlar .
Ülkemizde 1950 yılına kadar elektrik enerjisi üretimi genellikle yerel Be-
lediyeler tarafından işletilen santrallardan sağlanıyor ve üretilen enerji mahallin-
de tüketiliyordu . Bu yüzden üretilen enerjinin iletimi söz konusu değildi . Sade-
ce üretilen enerjinin yerinde dağıtımı yapılıyordu . Zamanla artan nüfus ve en-
düstrinin gelişmesi nedenleriyle elektrik enerjisine olan talep her yıl yaklaşık
olarak %13 oranında artmıştır . Bu durumda tüketim merkezlerinden oldukça
uzaklarda kurulan büyük santrallarda üretilen elektrik enerjisinin yüksek geri-
limli enerji iletim hatlarıyla tüketim merkezlerine taşınması ekonomik açıdan
uygun görüldüğünden, bir ulusal enerji sisteminin oluşturulması yoluna gidil-
miştir .
Ülkemizin su kuvveti, linyit, vb gibi ham enerji kaynakları doğu ve güneydoğu
Anadolu bölgelerindedir . Buna karşın endüstrileşmiş bölgeler ve nüfusun yoğun
olduğu yerler batı ve kuzeybatı dadır . Bu nedenle, Ülkemizin elektrik enerji po-
litikası doğu ve güneydoğu da elektrik enerjisi üretip, üretilen bu enerjiyi ihtiyaç
duyulan batıdaki yörelere taşımak şeklinde seyretmiştir .

Buna göre, elektrik enerjisinden yararlanabilmek için ortaya üç safha çıkmakta-

dır . Bunlar ise,
1 ) Elektrik enerjisinin üretilmesi
2 ) Elektrik enerjisinin uzak mesafelere tüketim bölgelerine taşınması
3 ) Enerjinin yerleşim bölgelerinde dağıtımı

Elektrik enerjisinin üretilmesi

Elektrik enerjisi, elektrik santrallarında elektrik makinalarının generatör
olarak çalıştırılması suretiyle elde edilir . Elektrik üreten elektrik makinası üç
fazlı bir senkron makinadır (Alternatör) . Bu makinalar büyük güçlerde ve 20
kV luk gerilime kadar dizayn edilirler .
Senkron makine, miline akuple bir türbin ile tahrik edilerek, rotoru döndürülür-
se,stator sargılarında bir gerilim endüklenir . Şekil 1
Endüklenen gerilim, GENERATÖR

e(t) = Emax.Cos ωt olup, TÜRBİN G

sinüsoidal biçimdedir . Tepe değeri,
Emax = ω.W.Φmax . 10–8 dir . Şekil 1
ω = 2πf olup,
Efikas değeri ise,
E = Emax / √ 2 = 4,44 . f . W . Φmax . 10–8 Volt dur .
 3

Burada , W : Sargıların sarım sayısı

Φmax : Magnetik endüksiyonun tepe değeri
f = p.n /60 olmak üzere frekanstır .
p : Makinanın çift kutup sayısı
n : Devir sayısı
Ülkemizde kullanılan frekans 50 Hz dir . Üretilen gerilimin frekansı, makinanın
çift kutup sayısına ve devrine bağlıdır .
p = 1 için devir sayısı n = 60 . f / p = 60 . 50 /1 = 3000 devir/dakika
p = 2 için devir sayısı n = 60 . f / p = 60 . 50 /2 = 1500 devir/dakika
50 Hz lik gerilimi elde edebilmek için senkron makinanın devir sayısını çift ku-
tup sayısına bağlı olarak yukardaki değerlerde sabit tutmak gerekecektir .
Santrallar kullanılan ham enerji kaynaklarının cinslerine göre sınıflan-
dırılırlar .
1 ) Hidrolik santrallar
2 ) Termik santrallar
3 ) Rüzgar santralları
4 ) Nükleer santrallar
Hidrolik santrallar
Hidrolik santrallarda, barajlarda depolanan suyun potansiyel enerjisi me-
kanik enerjiye dönüştürülür . Su cebri borularla akıtılarak kazandığı kinetik -
enerjisi ile bir su türbinini döndürür . Yani su kuvveti ile su türbininin miline
akuple senkron makinanın rotoru döndürülerek, stator sargılarında endüklenen
gerilimle elektrik enerjisi elde edilir . Şekil 2
Su türbinleri yatay milli ya da düşey milli olurlar . T G G
Buna göre senkron makinaları da yatay milli ya da Yatay
düşey milli olarak imal etmek gerekir . Net düşüsü
fazla olan santrallarda yatay milli türbinler kullanılır . Düşey T
Pelton türbini yatay milli türbindir . Düşey milli türbin-
lere örnek olarak Francis türbini, Kaplan türbini verilebilir . Şekil 2
Termik santrallar
Termik santrallarda, buhar enerjisi buhar türbinleri ile mekanik enerjiye
çevrilir . Buhar kazanında elde edilen buhar, elektrik üretecek elektrik makinası-
nın miline akuple buhar türbinine gönderilir . Elektrik makinasının rotorunun
dönmesi sonucu stator sargılarında bir gerilim endüklenir .Ve bu suretle enerji
üretimi sağlanır . Şekil 3
GENERATÖR
TERMİK BUHAR BUHAR BUHAR
SANTRAL KAZANI TÜRBİN İ G

YAKIT Şekil 3
Buhar elde etmek için kullanılan yakıt cinsine göre santrala isim verilir .
(Taş kömürlü santral, linyit kömürlü santral, fuel-oil santralı, motorin santralı,
doğalgaz santralı, jeotermal santral vb gibi)
 4

Buhar haline getirilmiş gaz ile bir gaz türbini tahrik edilerek bunun miline bağlı
generatör ile de elektrik enerjisi üretilir . Gaz türbininden çıkan egzoz gazların-
dan ısınma ve başka işlerde yararlanıldığı gibi, bu gazlarla buhar kazanındaki
suyun buhar haline getirilmesiyle ilaveten bir enerji de üretilebilir . Böylece ve-
rim yükseltilmiş olur . Bu tipteki santrallara kombine çevrim santralları denir .
Kombine çevrim santrallarında gaz türbinleri ile buhar türbinleri birlikte kullanı-
lırlar . Gaz türbinlerinden elde edilen elektrik enerjisine ilave olarak gaz türbin-
lerinin egzozlarından çıkan yüksek sıcaklığa sahip egzoz gazlarının atık ısıları-
nın kazana verilmesi suretiyle elde edilen buhar ile buhar türbinlerinin tahrikin-
den de ek elektrik üretimi sağlanmaktadır . Yakıt olarak doğalgaz, fuel-oil, vb
kullanılabilir . Doğalgaz kullanılırsa Doğalgazlı kombine çevrim santralı adını
alır .
Mazotla çalışan santrallarda, dizel motoru ile alternatör tahrik edilerek elektrik
enerjisi elde edilir . Mahalli belediye santralları ve fabrika santralları böyledir .
Rüzgar santralları
Rüzgar santrallarında, rüzgar enerjisinden elektrik üretilir . Bunun için
rüzgar türbinlerine akuple edilmiş asenkron makinalar kullanılır . Asenkron ma-
kinalar rüzgar türbinleri ile tahrik edilerek generatör olarak çalıştırılırlar .
Bir şebekeye paralel bağlanmış olan üç fazlı bir asenkron makine senkron devir
sayısının üstünde bir devirle tahrik edilecek olursa, motor olarak çalışma duru-
mundan generatör olarak çalışma durumuna geçer . Bu durumda asenkron maki-
na mıknatıslanma akımını bağlı olduğu şebekeden çekerek, generatör olarak ça-
lışır . Generatör olarak çalışma durumunda s kayması negatif olup, devir sayısı
da senkron devirin üstündedir . Asenkron makinanın generatör olarak çalışabil-
mesi için şebekeden endüktif akımını çekmesi veya aynı büyüklükte kapasitif
akımı vermesi gerekir . Yani asenkron generatörün elektrik enerjisi verebilmesi
için makinaya paralel olarak çalışan uygun değerde kapasitelerin ya da senkron
generatörlerin olması lazımdır . Asenkron makine senkron devir sayısının üstün-
de tahrik edilse bile paralel bağlı kapasiteler ya da senkron makineler bulunma-
yan bir sistemde generatör olarak çalışamazlar . Bu suretle bir şebekeye paralel
bağlanmış olan asenkron makinalar rüzgar türbinleri ile tahrik edilirken, ancak
devir sayıları senkron devirin üstüne çıktığı zaman şebekeye güç verirler ve en-
düktif mıknatıslanma akımlarını şebekeden çekerler .
Rüzgar santralları, rüzgarın kuvvetli estiği zamanlarda devreye girerek, paralel
bağlı oldukları şebekeye ürettikleri enerjiyi veren takviye santrallarıdır .
Asenkron generatörler , senkron generatörlerin bağlı olduğu şebekede çalışırken,
şebekenin gerilim ve frekansı senkron generatörler tarafından belirlenir .
Asenkron generatörlerin günümüzde çok büyük güçler için imalatları kısıtlıdır .
Nükleer santrallar
Nükleer santrallarda atom enerjisinden yararlanılarak buhar kazanındaki
su, buhar haline getirilmektedir . Bundan sonrası buhar türbinli termik santrallar-
da olduğu gibidir . Ancak bu santrallarda atom parçalanmasının kontrollü yapıl-
ması ile nükleer atıklarla çevrenin kirletilmemesi çok büyük önem taşımaktadır .
 5

Elektrik enerjisinin uzak mesafelere tüketim bölgelerine taşınması

Elektrik santrallerinde üretilen elektrik enerjisinin tüketim merkezlerine
taşınması, yüksek gerilimli ya da çok yüksek gerilimli enerji iletim hatları ile
mümkün olabilmektedir . Ayrıca üretim merkezlerinin birbirlerine iletim hatları
ile bağlanarak, gözlü şebekeler oluşturularak, enterkonnekte sistem teşkil edil-
mesi suretiyle enerjinin iletilmesi uygun bir çözümdür . Bundan dolayı üretim
merkezleri arasında ve üretim merkezleri ile tüketim merkezleri arasında uzun
mesafeli enerji iletim hatları tesisine ihtiyaç duyulur .
Enerji iletim hatları ; enerjiyi ileten izolasyonsuz çıplak iletkenlerden , ilet-
kenleri taşıyan demir direklerden ve iletkenleri direklere tespit eden izolatör ve
hırdavatlarından oluşur .
Enerji iletim hatlarında genellikle ortasında çelik nüve ve bunun etrafında alü-
minyum iletkenlerden oluşan örgülü çelik alüminyum iletkenler kullanılır . Bazı
özel durumlarda ise yüksek mukavemetli alüminyum alaşımlı iletkenlerin kulla-
nılması gerekebilir . Bakır iletken pahalı olması nedeni ile enerji iletim hatların-
da kullanılmamaktadır. YG de kullanılan iletkenler Pheasant, Cardinal, Drake
dir . OG de kullanılan iletkenler ise Swallow, Raven, Pigeon, Hawk dır .
Koruma teli olarak da galvaniz kaplı çelik teller ya da iletişim sağlamak amacı
ile içteki örgülü galvaniz kaplı çelik tellerden bir tanesinin içi tüp şeklinde boş
bırakılarak içinden fiber optik kablo geçirilmiş ,dıştaki örgülü telleri ise alümin-
yum veya alüminyum alaşımından oluşan fiber optikli OPGW teller kullanılır .
YG iletim hatlarında, koruma teli olarak St-96 ve St-70,çelik teller ya da fiber
optikli OPGW 130 tel kullanılmaktadır .
Enerji iletim hatları tek devreli ya da çok devreli olarak inşa edilmektedirler .
Arazi durumu nedeniyle zaruri hallerde kısmi olarak kablolu enerji iletim
hatları tesis edilebilir . Deniz aşırı yerlere enerji iletimi su altı kablosu ile yapıla-
bilir . Kablolu veya su altı kablolu enerji iletim hatları YG kablosunun çok pa-
halı olması nedeniyle ekonomik olmamaktadır . Mecbur kalınmadıkça yer altı
kablosu veya su altı kablosu ile enerji iletimi yapılmaz . Böyle bir durumda ma-
liyet çok yüksek olacağından enerjinin iletilmesi yerine mahallinde kurulacak
yerel bir santral da üretilmesi ve dağıtılması daha uygun ve ekonomik çözüm-
dür . (Gaz türbinli veya dizel alternatör gruplu santral)
Enerji iletiminde hattaki enerji kaybı iletim hattının uzunluğu ile doğru,
gerilimin karesi ve iletkenin kesiti ile ters orantılıdır . Buna göre iletim hattının
uzunluğu arttıkça hattaki enerji kaybı artacak, hattın geriliminin ve iletkenin ke-
sitinin büyütülmesi ise enerji kaybını azaltacaktır . Belli bir gücün uzun bir me-
safeye iletilmesinde enerji kaybının müsaade edilen değerleri aşmaması için ge-
rilimin ya da iletken kesitinin arttırılması gerekir . Gerilimi düşük tutup iletken
kesitini büyültmek iletken masrafını çok arttıracağından uygun çözüm değildir .
Gerilimin yükseltilmesi ise izolasyon masraflarını arttırmasına rağmen ekono-
mik ve uygun çözümdür . Bundan dolayıdır ki çok uzun mesafelere enerji iletimi
yüksek ya da çok yüksek gerilimle yapılır . 50-60 km uzunluğundaki kısa mesa-
feli hatlar da ise orta gerilim kademesi (15, 30 Kv)kullanılır .
 6

Gerilimin çok yüksek tutulması korona olayı nedeni ile hatta korona ka-
yıplarına sebep olacaktır . Korona gerilimi iletkenin çapı ile orantılı olduğundan
korona olayını bertaraf edebilmek için iletkenin çapını büyültmek gerekecektir .
İletkenin kesitini arttırmadan çapını büyültebilmek için içi boş iletkenler kulanı-
labilir .Veya demet iletkenler kullanılarak (ikili, üçlü ya da çoklu demet ) iletke-
nin fiktif olarak çapı büyültülüp korona kayıpları azaltılır ya da yok edilir .
Enerji iletiminde müsaade edilen enerji kaybı yüzdesi %5 ile %12 arasın-
dadır . Termik santralarda enerji kaybı %8 ’i geçmemelidir . Hidrolik santralarda
yakıt masrafı olmadığından enerji kaybı biraz yüksek tutulabilir ve %12 ye ka-
dar çıkılabilir .
10 MW lık bir gücün %10 kayıpla iletilmesinde iletim hattındaki enerji kaybı 1
MW , %20 kayıpla iletilmesinde hattaki enerji kaybı 2 MW olmaktadır ki, bun-
lar da küçümsenecek miktarlar olmayıp, bir veya birkaç kasaba gücü mertebe-
sindedir . Bu bakımdan Enerji kaybı müsaade edilen sınırları aşmamalıdır .
Elektrik enerjisinin dağıtımı
Yüksek gerilimli ya da çok yüksek gerilimli enerji iletim hatları ile uzak
mesafelerdeki tüketim bölgelerine taşınan enerjinin, gerilimi transformatörlerle
önce orta gerilime (15 veya 30 kV) sonra da alçak gerilime düşürüldükten sonra
dağıtımı yapılmaktadır . Şekil 4
OG
Yükseltici İndirici
Trafo İletim hattı Trafo AG
Santral Türbin G

Üretim Tesisleri İletim Tesisleri

Şekil 4 Dağıtım tesisleri

Abonelere ve küçük sanayi işletmelerine enerjinin dağıtımı üç fazlı ve-
ya bir fazlı olarak 380/220 V luk işletme gerilimi ile yapılmaktadır . Ülkemizde
kullanılan frekans 50 Hz dir .
Küçük bir mahallin veya kasabanın elektrikle beslenmesi gerektiği zaman direkt
olarak 380/220 V luk AG li bir şebeke tesis edilebilir Şekil 5

Alternatör geriliminde üretilen 400/231 V luk G 400/231 V

üç fazlı alternatif akımlı enerji, caddeler ve
sokaklar boyunca tesis edilen havai hat şebe-
kesi veya yeraltına döşenen kablo şebekesi
ile tüketicilere dağıtılır .
Tüketici olan aboneler, bu AG şebekesine
irtibat hatları ile bağlanırlar . Bu irtibat küçük 380/220 V
abonelerde monofaze olarak iki hatla, sarfiyatı Hava hattı Yeraltı kablosu
çok olan büyük abonelerde ise, trifaze olarak
dört hatla yapılır . Şekil 5
 7

Bayındırlık Bakanlığı Elektrik iç tesisat Yönetmeliğinin 22 nci maddesine göre;

üç fazlı tesislerde bir fazlı olarak bağlanabilecek abonelerin en büyük gücü 3 kw
tı geçmemek üzere işletme tarafından tayin edilecektir . Buna göre 3 kw tan bü-
yük güce sahip aboneler şebekeye trifaze olarak bağlanıp güç çekeceklerdir .
Bir AG şebekesi nadiren bir generatörden direkt olarak beslenir . Bu şekilde bir
besleme durumunda, alternatör dizel motoruyla tahrik edilir . Veya bir su kuv-
veti mevcutsa mahalli bir hidrolik santral kurularak, su türbini ile generatörün
rotoru döndürülür . Ancak küçük güçlü makinelerin verimleri düşük olduğundan
bu gibi santralların tesisi pek ekonomik olmamaktadır .
Enerji dağıtımı, hava hatları veya yeraltı kabloları ile gerçekleştirile-
cektir . Yeraltı kabloları, yerin altına döşendikleri için çevre görünümünü boz-
mazlar . İklim değişikliklerinden, rüzgardan, elektriksel atmosferik olaylardan
ve mekanik zorlanmalardan etkilenmezler . Buna karşın tesis masrafları, hava
hattına göre çok pahalıdır . Büyük şehirlerde, meskun yerlerde, can güveliğinin
gerektirdiği durumlarda mecburen kullanılmaları gerekebilir .
Yeraltı kablolarıyla, büyük şehirlerde ve bazı özel haller dışında enerji iletimi ve
dağıtımı yapılmaz . Bunun nedeni de hava hatları tesisinin daha ekonomik olma-
sıdır . Ayrıca gerilim kademesi yükseldikçe, kablolarda izolasyon yönünden de
teknik sorunlar ortaya çıkar . Kablo maliyeti de oldukça artar .
Hava hatlı dağıtım ve iletim tesislerinde iletkenleri yerden yüksekte
ve birbirlerinden belli bir uzaklıkta tutmak için demir veya beton direkler kulla-
nılır . Bu direkler havada tuttukları iletkenlerin düşey ağırlıklarını taşırlar . Hatta
dik doğrultudaki rüzgar yükleri ile iletkenlerden gelen çekme kuvvetlerine ve
doğal olayların meydana getirdiği ek yüklere karşı zorlanırlar . Yönetmeliklerde
yer alan direk yüklenme varsayımları dikkate alınarak direklerin statik ve meka-
nik mukavemet hesapları yapılır . Dağıtım şebekelerinde kullanılan demir ve be-
ton direklerin tip projeleri mevcut olup, bu direkler tepe kuvvetlerine göre direk
seçim cetvellerinden seçilerek, dağıtım hatlarında kullanılırlar .
Enerji dağıtımı alçak grilimle ya da orta gerilimle müştereken yapılmakta-
dır . Bunun için de AG ve OG şebekelerine ihtiyaç vardır . Büyük kasaba ve şe-
hirlerde enerji dağıtımında bir ara kademe olan OG kademesine ihtiyaç duyulur .
Tesis edilen OG şebekesi, YG şebekesi ile AG şebekesi arasında bir köprü vazi-
fesi görür . Kasaba yakınına YG li iletim hattı ile taşınan enerjinin gerilim kade-
mesi transformatörlerle önce OG ye sonra AG ye düşürülerek dağıtım yapılır .
Enerji dağıtımında kullanılan gerilim kademeleri
AG de kullanılan gerilim kademeleri :
190 V , 380 V olmak üzere iki kademe mevcuttur . Bu gerilimler trifaze sistem-
de faz arası değerler olup, standart işletme gerilimi değerleridir . 190/110 V luk
kademe bugün için terk edilmiştir . (İstanbul un eski yerleşim bölgelerinde halen
mevcut olabilir . Kullandığımız AG kademesi 380/220 V dur .
OG de kullanılan gerilim kademeleri :
Ülkemizde kullanılan OG gerilim kademeleri 6,3 kV , 15 kV , 30 kV dur . Bu
değerler faz arası değerlerdir .
 8

ELEKTRİK ENERJİSİNİN ÖZELLİKLERİ

Elektrik enerjisinin tatbikatta çok yaygın kullanılmasının sebepleri aşağıda

belirtilen özelliklerinden ileri gelmektedir .
1 ) Elektrik enerjisinin ihtiyaca göre başka cins enerjilere çevrilmesinin kolay
olması ona duyulan ilgiyi arttırmıştır . Bu bakımdan günümüzün vazgeçilmez
enerji çeşitlerinden biridir .
Elektrik enerjisinin mekanik enerjiye, veya tersi mekanik enerjinin elektrik
enerjisine çevrilmesi kolaydır . Bu çevirme işleri için elektrik makinaları kul-
lanılır . Hangi cins elektrik makinası olursa olsun şebekeye bağlanıp motor
olarak çalıştırılırsa, elektrik enerjisi mekanik enerjiye çevrilmiş olur . Şebeke
doğru akım şebekesi ise kullanılacak makine doğru akım motorudur . Şebeke
AC şebekesi ise kullanılacak en uygun makine asenkron motordur .
Söz konusu makinalar ters olarak mekanik enerji tatbik edilerek döndürülür-
lerse bu sefer generatör olarak çalışarak elektrik enerjisi üretirler . Üretilen
enerji, makinaların cinsine göre DC ya da AC olacaktır . Dolayısıyla mekanik
enerji elektrik enerjisine çevrilmiş olur .
Elektrik enerjisini ısı enerjisine çevirmek de kolay ve mümkündür . Bu
maksatla rezistanslar kullanılır . İçinden akım geçen rezistansta ısı enerjisi
açığa çıkar . Evlerde kullanılan rezistanslı ısıtıcılar, elektrikli ütüler, elektrikli
ocak ve fırınlar elektrik enerjisini termik enerjiye çevirirler .
Pil ve akümülatörler kimyasal enerjinin elektrik enerjisine çevrilmesini
sağlarlar . Bunun tersine galvanoplasti gösterilebilir .
Elektrik enerjisini ışık enerjisine çevirmek de mümkündür . Bunun için
çok çeşitli aydınlatma cihazları mevcuttur . (Akkor flamanlı lambalar, deşarj
lambaları, vb.) Fotoelektrik piller ve fotosel de tersine ışık enerjisini elektrik
enerjisine çevirirler .
2 ) Elektrik enerjisini uzak mesafelere taşımak mümkündür . Ve diğer enerji şe-
killerine göre daha ekonomiktir . Bunun için enerji iletim hatları tesis edilir .
3 ) Elektrik enerjisi ısıdan başka tür bir enerjiye dönüştürülürken açığa çıkan ısı
enerjisi az olduğundan elektrik enerjisinin verimi yüksektir .
4 ) Üretim merkezlerinde bol miktarda üretilen elektrik enerjisi tüketim merkez-
lerine taşındıktan sonra çok küçük parçalara ayrılarak dağıtılıp kullanılabilir .
5 ) Elektrik enerjisi, kullanıldığı yerin ekonomik, sosyal ve kültürel yönden ge-
lişmesine büyük katkı da bulunur .
6 ) Bazı sanayi faaliyetlerinde ilerleme olduğu gibi gerilemeleri de mümkündür .
Ancak elektrik enerjisinin kullanımında hiçbir zaman azalma olmamaktadır .
7 ) Elektrik enerjisi stok edilemeyen bir enerji türüdür . İhtiyaç kadar üretilip he-
men kullanılmaktadır . Üretim ile tüketim arasında bir denge kurulmalıdır .
Üretimde bir yetersizlik olması durumu için yedek tesislerin olması lazımdır .
8 ) Elektrik enerjisi üretim tesislerinin yapımı ile buna paralel olarak iletim ve
dağıtım tesislerinin yapımlarının da birlikte planlanması ve aynı anda bitiril-
meleri gereklidir .
 9

ENERJİ DAĞITIM SİSTEMLERİ

Elektrik enerjisi ihtiyaç kadar üretilen ve üretildiği anda sonsuz denecek

kadar küçük parçalara bölünerek kullanılabilen bir enerji çeşididir . Santrallarda
binlerce Watt mertebesinde üretilen elektrik enerjisinin duruma göre birkaç Watt
lık kısmının kullanılması mümkün olmaktadır . Bu bakımdan elektrik enerjisinin
üretilmesinden sonraki dağıtım safhası da büyük önem taşımaktadır .
Elektrik enerjisinin üretimi, birbirinden tamamen farklı doğru ve alternatif akım
olmak üzere iki şekilde olmaktadır . Buna göre enerjinin dağıtılması da doğru ve
alternatif akımla yapılmaktadır . Elektriğin kullanılmaya başlanmasından itiba-
ren bu güne kadar her iki şekilde üretilen elektrik enerjisinin dağıtılması için de
değişik dağıtım sistemleri geliştirilmiştir .

A ) DOĞRU AKIMLA YAPILAN DAĞITIM SİSTEMLERİ

Elektrik enerjisinin aydınlatma ve sanayi ihtiyaçları için kullanılmaya baş-
landığı ilk zamanlarda doğru akımdan yararlanılmıştır . Elektrik enerjisini üret-
mek için değişik tiplerde doğru akım generatörleri geliştirilmiş ve bu generatör-
lerle üretilen doğru gerilimli elektrik enerjisinin taşınması ve dağıtılması için de
muhtelif hat sistemleri teşkil edilerek, bunlardan faydalanılmıştır .
a ) Seri sistem
Bu sistemde doğru akım generatöründen çıkan gidiş ve dönüş hatlarına alıcı-
lar seri bağlanmışlardır . (Şekil 6) Generatör gerilimi alıcıların gerilimleri topla-
mına eşit olmak zorunda olduğundan, generatör geriliminin alıcıların durumuna
göre her an ayarlanması gerekir .

Şekil 6

Alıcılardan birisinin herhangi bir sebeple devre dışı kalması durumunda sistem
üzerindeki diğer alıcıların enerjisiz kalmaması için, bozulan ya da devre dışı ka-
lan alıcıların uçlarını otomatik olarak kısa devre eden bir anahtarın kullanılması
gereklidir .
Sistemdeki alıcı gerilimleri üzerine, devre dışı kalan alıcıların gerilimlerinin top-
lamı kadar bir gerilim artışı, ya da devreye giren alıcıların gerilimlerinin toplamı
kadar bir gerilim azalması olacağından, bu artış veya azalmayı gidermek için ge-
neratörün uyarma sargılarına otomatik olarak paralel bir direnç eksiltmesi veya
 10

ilavesi yapılır . Bu suretle generatörün ikazı üzerinden generatör gerilimi devre

dışı kalan veya devreye giren alıcıların gerilimlerinin toplamı kadar azalır veya
yükselir . Generatör geriliminin, devredeki alıcıların gerilimleri toplamına eşit
tutulması generatörün devir sayısının değiştirilmesi suretiyle de yapılabilir .
Generatör geriliminin yüksek oluşu ve bakımının zorluğu sistemin mahzu-
runu teşkil eder . Sistemde tek bir hattın mevcut olması ve verimin yüksek olma-
sı ise sistemin faydalı yönünü teşkil eder .
b ) İki iletkenle yapılan dağıtım sistemi
Bu sistemde doğru akım generatöründen çıkan gidiş ve dönüş hatlarına
alıcılar paralel bağlanmışlardır . Doğru akımla iki iletkenli hatla yapılan klasik
dağıtım sistemidir . (Şekil 7)

Şekil 7

Bu sistemde alıcılar hatta paralel bağlandıkları için uçlarındaki gerilimler gene-

ratör gerilimine eşittir . Gidiş ve dönüş akımları birbirlerine eşit olduğundan, her
iki iletkenin kesiti birbirine eşit alınır . Generatör gerilimi uyarma sargısına bağ-
lanan bir seri direnç in ilavesi veya çıkartılması suretiyle ayar edilir .
Generatörden direkt olarak generatör gerilimi ile beslenen iki iletkenli bir dağı-
tım şebekesinin tek hat şeması da şekil 8 deki gibidir .

Şekil 8

İki iletkenle yapılan dağıtım sisteminde, besleme generatör gerilimi ile ya-
pıldığından besleme sahası sınırlı kalmaktadır . Şebeke kollarının sonunda geri-
 11

lim düşümünün müsaade edilen sınırları geçmemesi için hat uzunlukları en fazla
400-500 m olabilmektedir .
Sisteme verilen güç ,

N=V.I dir . N : Sisteme verilen güç [W]

V : Generatör gerilimi [V]
I : Hat gidiş ve dönüş akımı [A]

Troleybüs ve tramvay hatları bu sisteme göre beslenmektedir . Ancak tram-

vay hatlarında dönüş iletkeni olarak tramvayın demir rayları kullanılarak, dönüş
iletkeninden tasarruf sağlanır .
c ) İki generatörlü üç iletkenli dağıtım sistemi
İki iletkenli hat sistemleri ile doğru akımla uzak mesafelere enerjinin eko-
nomik olarak taşınması veya dağıtımı mümkün olamamıştır . Doğru akımda ge-
neratör geriliminin istenilen bir değere yükseltilmesi mümkün olamadığından,
enerji kaybını ve gerilim düşümünü müsaade edilen sınırlar içinde tutabilmek
için iletken kesitini epeyce büyültmek gerekecektir . Buda maliyeti arttıracağın-
dan ekonomik bir çözüm değildir . 220 V luk doğru gerilimle 400-500 m lik me-
safeye kadar iki iletkenli sistemle enerjinin taşınması gerçekleştirilebilmiştir .
Üç iletkenli ve iki generatörlü hatlar ile daha uzun mesafelere enerjinin taşınma-
sı sağlanmıştır . Enerjinin taşınma ya da dağıtım gerilimi iki generatör gerilimi-
nin toplamıdır . Generatör gerilimleri eşit ve 220 V ise, dağıtımın işletme gerili-
mi 440 V dur .
Belirli bir bölgedeki yükleri iki kısma ayırarak, bunları gerilimleri aynı olan ge-
neratörlerden ayrı ayrı beslersek, birbirinden müstakil , iki iletkenli dağıtım şe-
bekesi elde ederiz . (Şekil 9)
İki kısma ayrılan ve I inci hat ile II inci hat üzerinde bulunan yüklerin birbirleri-
ne tamamen eşit olması durumunda V1 = V2 olduğundan, hat akımları da
I 1 = I2 = I olur .

Şekil 9
I inci hattın dönüş akımı, II inci hattın gidiş akımına eşit olup, yönleri terstir .
B ve C noktaları birleştirilirse, müşterek hattan geçecek akım,
I1 – I2 = I0 = 0 olacaktır .
 12

Her iki hat kısmındaki yüklerin birbirinden farklı olması durumunda

(dengesizlik durumu) müşterek hattan dönüş ve gidiş akımlarının farkı olan I0
sirkülasyon akımı geçecektir . Bu bakımdan müşterek hattın tamamen kaldırıl-
ması mümkün değildir . Üç iletkenli çift generatörlü bu sistemde müşterek ilet-
kenin kesiti, dıştaki diğer iletkenlerin kesitinin yarısına veya dört de birine eşit
alınır ve topraklanması gerekir . Bu sistemde işletme gerilimi generatör gerilim-
lerinin toplamı yani generatör geriliminin iki katı olduğundan, dağıtım sahasının
daha büyük ve hatların daha uzun olması sağlanmış olur .
Aynı bir P gücü aynı bir uzunluk için; iki iletkenli tek generatörlü sis-
temle, bir de üç iletkenli gerilimleri aynı olan iki generatörlü sistemle dağıtılmış
olsun . Üç iletkenli sistemdeki generatörlerin gerilimleri, iki iletkenli sistemdeki
generatör geriliminin yarısı ise, üç iletkenli sistemde dış hatlardan geçecek akım,
iki iletkenli sistemde ki akımın yarısı olacağından, dış hatların kesiti de iki ilet-
kenli hattın kesitin yarısı olacaktır . Bu durumda, iki iletkenli sistemde kullanı-
lan iki iletken yerine, üç iletkenli sistemde müşterek hattın kesiti dış hattakilerin
yarısı veya dört de biri olarak alınacağından,
1/2 +1/2 +1/4 = 1,25 ya da 1/2 +1/2 +1/8 = 1,125 iletken kullanılacaktır .
Üç iletkenli sistemin, iki iletkenli sisteme nazaran iletken kesiti bakımından da-
ha ekonomik olduğu açıkça görülmektedir .

Günümüzde doğru akımla enerji dağıtımı yapılmamaktadır . Özel ola-

rak doğru akımlı elektrikle cer tesislerinde (Tramvay, Troleybüs ve metro işlet-
melerinde) kullanılmaktadır . Bunların dışında asansör tesislerinde, vinçlerde,
kimya sanayiinde, elektrik makinaları deney laboratuvarlarında ve bazı ihtiyaç
duyulan özel işlerde doğru akım kullanılmaktadır . Bu gibi yerler için lüzumlu
olan doğru akım cıva buharlı redresörlerle üç fazlı alternatif akımdan elde edile-
bilir . Veya alternatif akım şebekesine bağlanarak, motor olarak çalıştırılan bir
elektrik makinesinin, bir doğru akım makinesini tahrik ederek generatör olarak
çalıştırması suretiyle de elde edilebilir . Bu maksatla yapılmış özel elektrik ma-
kineleri de mevcuttur . Bunlara komütatris denir .
Komütatrisler
Bir komütatris, bir senkron makine ile bir doğru akım makinesinin birleş-
mesinden meydana gelmiştir . Statorunda çıkık kutuplar mevcut olup, bu kutup-
lar üzerinde genellikle kendi kendini uyaran ve nadiren de serbest uyarmalı bir
şönt uyarma sargısı bulunur . Endüvi ise, normal bir doğru akım makinesinin en-
düvisinin aynıdır . Sargı uçları kollektöre bağlanmıştır . Sargının 1200 faz farklı
uçları da bileziklere irtibatlanmıştır . Makinenin senkron çalışması durumunda
kollektörden doğru gerilim ve bileziklerden de alternatif gerilim alınır . Yani ko-
mütatris milinden tahrik edilerek döndürülürse kollektöründen doğru gerilim, bi-
leziklerinden de alternatif gerilim alınır . Şayet komütatris bir alternatif akım şe-
bekesine bilezikleri üzerinden bağlanırsa, senkron motor olarak çalışır ve kollek-
töründen de doğru gerilim alınır . Bu suretle alternatif akım, doğru akıma çevril-
miş olur . Bu makine doğru akımı alternatif akıma çevirmede de kullanılabilir .
 13

B ) ALTERNATİF AKIMLA YAPILAN DAĞITIM SİSTEMLERİ

Elektrik enerjisinin dağıtımı ilk zamanlarda doğru akımla yapılmakta idi .

Alternatif akımın, enerjinin taşınmasında ve dağıtılmasında doğru akıma naza-
ran daha elverişli olmasının anlaşılmasından sonra alternatif akım, doğru akımın
yerini almıştır . Alternatif akım, santrallarda alternatör adı verilen elektrik maki-
nelerinin generatör olarak çalıştırılması suretiyle üretilmektedir . Bu maksat için
en ideal makine senkron makinedir . Üretilen gerilimin frekansı 50 veya 60 Hz
olmaktadır . Ülkemizde ve Avrupa ülkelerinde kullanılan frekans 50 Hz dir . Ka-
nada ve Amerikada kullanılan frekans ise 60 Hz dir . Üretilen enerjinin taşınma-
sı ve dağıtımı üç fazlı hat sistemleri ile yapılmakta, dağıtım hatlarında üç fazlı
hat sistemleri ile birlikte tek fazlı hat sistemleri de kullanılmaktadır .
Üç fazlı akım sistemi alternatör ve trafo sargılarının bağlanış şekline göre yıldız
ve üçgen bağlı olabilir . Dağıtım şebekelerinde kullanılan dağıtım trafoları den-
gesiz yüklere maruz kaldıklarından bu trafoların bağlama şekli yıldız-zikzak ya-
pılır . Trafoların sekonder tarafında sargıların yarıları diğer bacaklara yerleştiri-
lerek bacaklardaki magnetik denge sağlanır .
Yıldız bağlı hat sistemlerinde akım gerilim ve güç ifadeleri
Yıldız bağlamada faz sargılarının birer uçları birleştirilerek nötr hattı ola-
rak dışarıya çıkartılır . Faz sargılarında endüklenen gerilimler arasında 1200 faz
farkı mevcut olduğundan, faz hatlarının faz-nötr gerilimleri fazörlerinin, vektö-
rel toplamı sıfırdır . VR+VS+VT = 0 (Şekil 10)
Hat akımları ve sargı akımları birbirine eşit olup sistem dengeli ise, Akım ve ge-
rilim fazörlerinin vektörel toplamları da sıfırdır . Bu durumda nötr hattından ge-
çecek I0 akımı sıfır olup, nötr hattının gerilimi de toprak potansiyelinde ve sıfır-
dır . Nötr hattı topraklanmalıdır .
I R = IS = IT = I I R + IS + I T = I0 = 0

Şekil 10
Faz arası gerilimi U, faz-nötr gerilimi V ile gösterilirse faz arası gerilimleri,
URS = UST = URT = U
URS = 2.VR . Cos 300 = 2.VR . √3/2

U = √3 . V Faz arası gerilimi, faz-nötr geriliminin √3 katıdır .

 14

Üç fazlı hat sisteminde üç sargıdan her biri müstakil olarak kullanılırsa sistem üç
adet bir fazlı sistem şeklinde çalışacaktır . Böyle bir durumda sistemin dengesiz
yüklenmemesi için, faz nötr arasına bağlanacak yüklerin mümkün olduğu kadar
her faza eşit dağıtılmasına çalışılmalıdır .
Dengeli bir sistemde her üç sargının güçleri birbirine eşit olup, sistemin toplam
gücü de üç sargının güçlerinin toplamı olacaktır . Aktif gücü P ile gösterirsek,
P = 3.V.I.Cosφ = 3.U/√3 . I . Cosφ

P = √3 . U . I . Cosφ [W] olur .

Reaktif güç : Q , zahiri güç : N ile gösterilirse,

Q = √3 . U . I . Sinφ [VAR] N = √3 . U . I [VA] olur .

Üçgen bağlı hat sistemlerinde akım gerilim ve güç ifadeleri

Üç fazlı bir sistemde sargıların uçları üçgen oluşturacak şekilde birbirle-
rine bağlanırlar ve üçgenin köşelerinden uçlar dışarıya çıkartılır . Şekil 11 de
bağlantı şeması ve fazör diyagramı görülmektedir . Bu bağlantıda nötr hattı diye
bir hat mevcut değildir . Sistem toprağa göre izoledir . Üçgen bağlı hat sistemin-
de tek bir gerilim mevcut olup, bu gerilim fazlar arası gerilimdir ve sargı gerili-
mine eşittir . URS = UST = URT = V

Şekil 11
Sargı akımları ve hat akımları birbirine eşittir .
i1 = i2 = i3 = i IR = IS = IT = I
Hat akımları ile sargı akımları arasındaki bağıntı
için, Kirchof akımlar kanunu yazılırsa, Şekil 12
IR = i3 – i1 = i3 – (– i1) = i3 + i1 = i3 .Cos 30 + i1 .Cos 30
IR = 2.i.Cos 30 =2.i .√ 3 /2 = √ 3 . i olur .

I = √3.i Hat akımları sargı akımlarının √ 3 katıdır .

Üçgen bağlı sisteme ait aktif güç ifadesi de, V = U olduğundan

Şekil 12
P = 3.V.i . Cosφ = 3. U. I /√ 3. Cosφ = √ 3 . U .I .Cosφ olur .
 15

Alternatör gerilimi ile yapılan dağıtım sistemleri

Santrallarda üretilen enerjinin taşınması ve dağıtımının yapılması alter-

natör gerilimi ile yapılabilir . Alternatör gerilimi AG veya OG olabilir . Enerji-
nin tüketildiği yer üretim merkezi olan santralın yakınında ise, şebeke uzunluğu
da gerilim düşümü ve enerji kaybı yönünden alternatör geriliminde besleme yap-
maya uygunsa bu besleme şekli tercih edilebilir . Şekil 13 a da AG li, Şekil 13 b
de de OG li alternatör gerilimi ile yapılan beslemeler görülmektedir .

Şekil 13 a Şekil 13 b

Yükseltici transformatörlü dağıtım sistemleri

Şebeke uzunluğu generatör gerilimi ile beslemeye yeterli değilse santral

çıkışında yükseltici bir trafo ile gerilim uygun bir OG değerine yükseltilerek, tü-
ketim merkezine kadar taşınır . Bu suretle santraldan uzakta bulunan tüketim
merkezlerinin enerji ihtiyacı karşılanır . Dağıtım için gerilimin AG ’e indirilmesi
gerekir . Bunun için de indirici trafolar kullanılır . Şekil 14

Şekil 14
 16

Enterkonnekte sistem teşkili ve buna göre yapılan dağıtım sistemleri

Tüketim merkezleri, üretim merkezi olan santrallardan oldukça uzakta

ise, bu merkezler arasına YG li ve ÇYG li enerji iletim hatları tesis edilecektir .
Üretim merkezlerinin arasına da YG li ve ÇYG li enerji iletim hatları çekilerek,
üretim merkezleri birbirlerine bağlanırsa, çok yerden beslenen gözlü bir şebeke
elde dilir . Bu şekilde enterkonnekte şebeke (Ulusal Elektrik Şebekesi) oluştu-
rulmuş olur . Şekil 15
Ülkenin tamamının veya bir kısmının elektrik enerji ihtiyacını karşılamak üzere,
üretim ve tüketim merkezleri arasındaki enerji alış verişini sağlayan enerji iletim
hatlarının oluşturduğu sisteme Enterkonnekte sistem adı verilir .

Şekil 15

Enterkonnekte sisteme ait indirici merkezlerden orta gerilim şebeke-

leri beslenerek, OG li ve AG li dağıtım sistemi kurulabilir .
Santrallarda üretilen büyük çaptaki elektrik enerjisi YG li enerji iletim hatları ile
indirici merkezlere iletildikten sonra OG li hatlarla tüketim merkezlerine ulaştı-
rılıp, AG ile dağıtım yapılır . OG şebekesi de YG ve ÇYG şebekesinde olduğu
gibi gözlü şekilde kurulabilir . Bu suretle bir arıza anında besleme noktalarından
herhangi birinin devre dışı kalması durumunda diğer besleme noktalarından bes-
leme sağlanacağından, enerjinin kesilmesi önlenmiş olur . AG şebekesinde göz-
lü şebeke ile dağıtım ülkemizde yapılmamaktadır .
 17

HAT SABİTELERİ

Hatlar, hava hattı ve kablolu hat olmak üzere iki şekilde tesis edilmek-
tedir .Bu şekilde tesis edilen hatların elektriksel hesaplarında kullanılan R,L,C
değerlerinin bilinmesine ihtiyaç duyulur . Bunlar sırasıyla hattın direnci, endük-
tansı ve toprağa nazaran kapasitesi olup, hat sabiteleri (R, L, C) adını alırlar .
Gerilim düşümü, enerji kaybı ve hattın stabilitesi gibi hesaplarda kullanılırlar .
İLETİM HATLARINDA DİRENÇ
İletim hatlarında kullanılan iletkenlerin doğru akımdaki direnci ,

ℓ
R = ——— [ Ω ] ifadesinden hesaplanacaktır .
ζ.q
Burada ; ℓ iletkenin m cinsinden uzunluğunu , ζ m/ Ω.mm2 cinsinden iletken-
liğini , q ise mm2 cinsinden kesitini göstermektedir . İletim hatlarında genellikle
örgülü çelik alüminyum iletkenler kullanıldığından ve iletkenin ortasındaki çelik
kesitin alüminyuma nazaran iletkenliğinin (5,8 m/ Ω.mm2 ) çok düşük olması
nedeniyle iletime katkısı olamayacağı düşünülürse, elektriksel hesaplarda sadece
alüminyum kesiti kullanılmalı mekanik hesaplarda toplam kesit alınmalıdır .
İletkenlik sıcaklığa göre değişmekte olup, sıcaklığa göre iletkenlik değerleri aşa-
ğıda verilmiştir .
ζ 0(00) ζ 20(200) ζ 25(250) ζ 50(500) ζ 80(800)
────── ─────── ──────── ─────── ───────

%100 iletkenliğe sahip tavlı bakır 62,920 58,001 56,857 51,859 46,913
%97,5 ’’ ’’ bakır 61,218 56,526 55,463 50,697 45,958
%61 ’’ ’’ Alüminyum 38,464 35,364 34,665 31,549 28,478

İletkenlik değeri ; Bakır iletken için 56 , Alüminyum iletken için 35 , Al-Alloy

iletken için 30 [ m/ Ω.mm2] alınabilir
Ayrıca bu iletkenlerin damarları spiral şekilde sarılarak imal edilmiş olduğundan
akım iletkenin içinde damarlar arasında oksitlenme nedeni ile bir hat boyunca
akamayıp, spiral sarılmış damarlar içinden geçecektir . Bu da akım yolunu bü-
yüttüğünden iletkenin direnci biraz artacaktır . Bundan dolayı bu tip iletkenlerin
kullanılması halinde iletkenin hesapla bulunan direnci %2 kadar arttırılabilir .
İletkenlerin direnci sıcaklığa bağlı olarak değişmektedir . t 1 sıcaklığındaki
direnç R1 ise herhangi bir t sıcaklığındaki doğru akım direnci,

R = R1.[1 + λ t1.(t – t 1)] ifadesinden hesaplanacaktır .

λ t1 : direncin t1 C de ki sıcaklıkta ısı değişim katsayısıdır . [ 1 / C0 ]
0

İletkenlerin 200C deki direnci R20 ve bu sıcaklıktaki ısı değişim katsayısı λ 20 ise,
herhangi bir t sıcaklık derecesindeki doğru akım direnci ,

R = R20 . [ 1 + λ20.( t – 20 )] ifadesinden bulunur .

 18

İletkenlerin dirençlerinin ısı değişim katsayıları da sıcaklıkla değişir .

λ 0 (00C) λ20 (200) λ50 (500) λ80 (800)

───────── ──────── ──────── ─────────

%100 iletkenliğe sahip tavlı bakır 0,00427 0,00393 0,00352 0,00318

%97,5 ’’ ’’ bakır 0,00415 0,00383 0,00344 0,00312
%61 ’’ ’’ Alüminyum 0,00438 0,00403 0,00360 0,00325

İletkenin direnci, ısı derecesinin artmasıyla artar . Isı derecesinin düşmesi ile de
azalır . Direncin ısı derecesi ile lineer şekilde değiştiği kabul edilerek, ısı derece-
sinin düşürülmesi ile öyle bir sıcaklık derecesi bulunabilir ki bu sıcaklıkta iletke-
nin direnci sıfır olur . Bu durumdaki iletkene süper iletken denir .
İletken direncinin sıfır olduğu sıcaklık derecesini T0 ile gösterirsek yukarıdaki
ifade de t =T 0 koyarsak, bu sıcaklıkta R =0 olacağından,

0 = R1 . [ 1 + λ t1.( T0 – t1 )]

0 = 1 + λ t1.( T0 – t1 ) buradan

1
– T0 = –––– – t1 0C bulunur .
λ t1

%100 iletkenliğe sahip bakır için direnç ısı katsayısı λ 20 = 0,00393 1/0C
%97,5 iletkenliğe sahip bakır için direnç ısı katsayısı λ 20 = 0,00383 1/0C
%61 iletkenliğe sahip Alüminyum için direnç ısı katsayısı λ 20 = 0,00403 1/0C
olduğuna göre direncin sıfır olduğu sıcaklık dereceleri hesaplanırsa,

%100 Bakır için T0 = – ( 1 / 0,00393 – 20 ) = – 234,450 C

%97,5 Bakır için : T0 = – ( 1 / 0,00383 – 20 ) = – 241,090C
Alüminyum için : T0 = – ( 1 / 0,00403 – 20 ) = – 228,140C bulunur .

Direncin ısı ile lineer değiştiği kabul edilirse T0 sabit bir değer olmaktadır .
Buna göre, T0 ifadesinden λ t1 değeri çekilip direncin sıcaklıkla değişim ifade-
sinde yerine konursa,
λ t1 = 1/ (t1 – T0)

R = R1.[1 + λ t1.(t – t1)]

R t– t1 t1 –T0 + t – t1 t –T0
–––– = 1 + –––––– = ––––––––––––– = –––––– olur .
R1 t1 – T0 t1 – T0 t1 – T0
 19

Bu suretle herhangi bir t sıcaklığındaki direnç değeri ,ısı derecesine

göre değişmekte olan λ ısı katsayılarına lüzum kalmadan,

t – T0
R = R1 . –––––––––––– ifadesinden de bulunabilir .
t1 – T0

Direncin hesaplanacağı ısı derecesi düşük yüklerde ve ılımlı havalarda 200C alı-
nabilir . Büyük yüklerde yaz aylarında bu ısı derecesi (80-100)0C arasındadır .
Dağıtım ve iletim hatlarının doğru akım direncinin hesabında ortalama bir ısı de-
recesi olan 500C nin kullanılması uygundur . Özel durumlarda iletkenin ısınma
yönünden müsaade edilen sıcaklık derecesindeki (800C) direncinin kullanılması
istenebilir . (380 kV luk İstanbul Boğaz atlama hatlarında 800C alınmıştır . )

Hattın AC direnci (Skin effect olayı) :

İletkenlerin alternatif akımdaki dirençleri, Skin effect olayı nedeni ile doğru
akımdaki direnç değerlerinden farklı olup, frekansa bağlı olarak artmaktadır .
Dağıtım ve iletim hatlarında 50-60 Hz gibi alçak frekanslarda iletkenin
doğru ve alternatif akımdaki dirençleri arasında büyük bir fark yoktur .Frekansın
artması ve kesitin büyümesi ile iletkenin alternatif akımdaki direnci ile doğru
akımdaki direnci arasındaki fark büyür .
Akımın iletken içinde birbirine paralel akım yollarından aktığı düşünülürse ,al-
ternatif akımda merkeze yakın paralel akım yolları dıştakilerden daha fazla mag-
netik akı halkalayacaklarından merkezdeki akım yollarının reaktansları daha bü-
yük olacaktır . Bundan dolayı akım endüktif reaktansı küçük olan dış çevreye
yakın akım yollarını tercih edeceğinden akım, iletkenin dış çeperine yığılacak-
tır . Bu yığılma olayına Skin effect denir . Skin effect nedeni ile iletken kesiti
akım taşıma yönünden zahiri olarak küçülmüş gibi olacağından, iletkenin alter-
natif akımdaki direnci doğru akımdakinden büyük olur .
Som iletkenlerin çapları büyüdükçe Skin effect etkisini daha fazla gösterir . Bu
sebepten ve fleksibilite yönünden som iletkenler 10 mm2 den daha büyük kesit-
lerde imal edilmezler . Daha büyük kesitler için örgülü iletkenler kullanılır .
Direncin alternatif akımdaki değerini bulmak için birçok formül geliştirilmiştir .
Pratikte çok kullanılan Arnold yöntemi ile Hospitalier yöntemi verilecektir .

ARNOLD yöntemi : Bu yöntemde X bir katsayı olmak üzere

———————— —————————
4 .ω 8 .π . f
X = ————— = –––––––––– ifadesinden bulunacaktır .
√ R dc . 10 9
√ R dc . 10 9
 20

İletkenin alternatif akımdaki direnci ,

X < 3 için

X4
R ac = 0,5.R dc.(1 + 1 + ——— ) [ Ω / cm ]
√ 48

X > 3 için

X
R ac = R dc . (——–— + 0,26 ) [ Ω / cm ]
2.√ 2

İfadelerinden hesapla bulunabilir .

HOSPİTALİER yöntemi :

Bu yönteme göre iletkenin doğru akım direnci R dc ise ;Skin effect olayı
nedeni ile alternatif akımdaki direnci için ,
ℓ
R ac = h.R dc = h . ——— formülü verilmiştir .
ζ.q
h : Hospitalier katsayısı olup , f [ hertz ] olarak hattın frekansı ve d [ cm ]
olarak iletkenin çapı olmak üzere f.d 2 ye göre aşağıdaki tablodan alınacaktır .

f.d 2 h f.d 2 h
——— ———— ——— ————
0 1,0 1620 1,8628
20 1,0 2000 2,0430
80 1,0001 2420 2,2190
180 1,0258 2880 2,3937
320 1,0805 5120 3,0956
500 1,1747 8000 3,7940
720 1,3180 18000 5,5737
980 1,4920 32000 7,3250
1280 1,6778

Orta ve Yüksek gerilim hatlarında iletken tablolarında iletkenlerin di-

rençleri birim uzunluk için verilmiştir . İletkenin 1 km sinin DC direnci R0 ise,
R0 = 1000/ ζ .q [Ω/km.Faz] olup, ℓ uzunluğundaki hat iletkeninin direnci,

R = R0 . ℓ R0 : [Ω/km.Faz] ℓ : [km] dir .

 21

İLETİM HATLARINDA ENDÜKTANS

İletkenlerin örgü biçimi ve faz iletkenlerinin birbirlerine göre konumu

iletim hattının endüktansına etki eden faktörlerdendir . Üç fazlı bir iletim hattı-
nın faz iletkenleri simetrik tertiplenmiş ise, üç faza ait iletkenlerin her birisinin
merkezi bir eşkenar üçgenin köşelerinde bulunur . Bu durumda iletkenlerin mer-
kezleri arasındaki d mesafeleri birbirinin aynı olup, iletkenler de aynı cins ve ke-
sitte olduklarından r yarıçapları da birbirine eşittir . Böyle tertiplenen ve her fazı
bir iletkenden meydana gelen simetrik bir trifaze hattın her faz iletkeninin en-
düktansı birbirine eşit olup , LR = L S = L T = L dir .
Simetrik tertiplenmiş üç fazlı bir hattın faz başına endüktansı ,

d
L = [ 2.ln( –—– )+ 0,5].10 – 7 H / m.Faz
r

ifadesinden hesaplanacaktır .

Orta ve Yüksek gerilim hatlarında hesaplanan iletkenlerin endüktansı

birim uzunluk için faz başınadır . İletkenin 1 m sinin reaktansı x0 ,
x0 = ω . L = 2.π. f . L olup, f : frekans [Hz] L : endüktans [H/m.Faz]
ℓ uzunluğundaki hattın faz başına toplam reaktansı,

X = x0 . ℓ olur . x0 : [Ω/m.Faz] ℓ : [m] dir .

Fazlar arası mesafeler birbirinden farklı ve iletkenlerin eksenleri bir eşkenar üç-
genin köşelerinden geçmiyorsa,(Şekil 16) fazlar arası mesafeler birbirinden fark-
lı d 12 ≠ d 13 ≠ d 23 olacağından, her bir faz iletkeninin endüktansı da birbirinden
farklı olur . Bu durum her faz endüktif reaktansının ( X= ωL) farklı olmasına, bu
ise fazlarda meydana gelen gerilim düşümlerinin farklı olmasına sebep olur .
Dolayısı ile hat başında aynı değerlerde olan fazlar arasındaki gerilimler hat so-
nunda birbirlerinden farklı değerlerde olurlar . Bunun önlenmesi için 50 km den
uzun hatlarda tam transpozisyon yapılarak reaktans dengesizliği giderilmeye ça-
lışılır .
Simetrik tertiplenmemiş üç fazlı hatlarda self endüktans
hesabında, transpozisyon yapılması koşulu ile d mesafesi
için geometrik ortalama uzaklık alınmalıdır .

3
d = GMD = √ d 12 . d 13 . d 23
Şekil 16

Transpozisyon, hattın ℓ /3 ve 2ℓ /3 ündeki durdurucu direklerde faz iletkenle-

 22

rinin yerlerini değiştirerek yapılır . (Şekil 17)

Şekil 17 Üç fazlı bir hatta tam transpozisyon

Self endüktans ifadesinden görüleceği üzere, endüktans d/r oranına bağlı

olarak artmakta veya azalmaktadır . d mesafesi büyüdükçe ve iletkenin r yarı ça-
pı küçüldükçe L endüktansı büyümektedir . Hatlarda gerilim düşümü nedeniyle
reaktansın ve dolayısıyla L endüktansının küçük olması arzu edilir . Bunun için
de geometrik ortalama uzaklık (GMD) nin küçük, iletken yarıçapının ve buna
bağlı olarak da kesitinin büyük olması enerji kaybı ve gerilim düşümü yönünden
iyi bir çözüm şeklidir . Ancak geometrik ortalama uzaklık iletkenlerin salınımla-
rı sonucu birbirlerine müsaade edilen mesafeden fazla yaklaşmamaları için ,hat-
tın işletme gerilimine, direkler arası açıklığa ve sehime bağlı olarak belirlenen
değerlerden daha küçük tutulamamaktadır . Diğer taraftan iletken kesitinin çok
büyütülmesi de hattı ekonomiklikten uzaklaştırır .
Örgülü iletkenler ve St–Al iletkenler için gerçek yarıçap kullanılarak yu-
karıda ki ifadeden hesaplanan L endüktans değeri asıl değerinden daha küçük
olmaktadır . Damar sayısı büyüdükçe yapılan hata azalmakta ,damar sayısı azal-
dıkça da yapılan hata büyümektedir . Bu bakımdan yuvarlak ve som kesitli ilet-
kenler de hata nispeti büyüktür . Örgülü veya St–Al iletkenlerin kullanılması du-
rumunda r iletken yarıçapı için, bu iletkenlerin damar sayılarına göre hesaplanan
ve listelerde verilen geometrik ortalama yarıçap GMR (r′) alınmalıdır .

Örgülü alüminyum iletkenlerin geometrik ortalama yarıçap (GMR) değerleri

Örgülü iletkendeki Geometrik ortalama yarıçap

toplam damar sayısı r′ (GMR)
–––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––

3 0,68.r
7 0,726.r
19 0,758.r
37 0,768.r
61 0,772.r
91 0,774.r
127 0,776.r
Yuvarlak kesitli som iletkenler 0,788.r
 23

Çelik–Alüminyum iletkenlerin geometrik ortalama yarıçap (GMR) değerleri

Kat adedi ve Geometrik ortalama yarıçap

damar sayısı r′ (GMR)
Tek katlı iletkenler ( 0,35 – 0,70 ).r
İki katlı ve 26 damarlı ( 26 Al+7 St ) 0,809.r
İki katlı ve 30 damarlı ( 30 Al+7 St ) 0,826.r
Üç katlı ve 54 damarlı ( 54 Al+7 St ) 0,810.r

AG Şebekesinde kullanılan örgülü alüminyum iletkenlerin reaktansları hesabı

AG Şebekesinde 3 fazlı hat da direklere gerilen faz telleri arasındaki mesafeler
şekil 18 de görülmektedir . Faz telleri simetrik yerleştiril-
mediği için self endüktans hesabında, transpozisyon ya-
pılması koşulu ile d mesafesi için geometrik ortalama uzak-
lık alınacaktır . d12 = 50 cm d13 = 50 cm olduğundan,

d23 = √ d122 + d132 = √ 502 + 502 = 70,71 cm olur .

Geometrik ortalama uzaklık ,
3 Şekil 18
d = GMD = √ 50 . 50 . 70,71 = 56,12 cm bulunur .
AG şebekesinde kullanılan örgülü alüminyum iletkenlerin ortalama yarıçapları
(GMR) 7 damarlılar için r′ = 0,726.r , 19 damarlılar için r′ = 0,758.r olarak tablo-
dan alınıp,trifaze sistem için d = 561,2 mm , monofaze için d=500 mm alınarak,
d
L = [2.ln( –— )+ 0,5].10 – 4 H/km.Faz ve x0 = 2πf.L formüllerinden iletkenler
r′
için self endüktans ve x0 endüktif direnç değerleri hesaplanıp tabloda verilmiştir.

İletken Yarı çap Damar GMR = r′ L [H/km.Faz] x10–4 x0 [Ω/km.Faz]

mm sayısı mm Monofaze Trifaze Monofaze Trifaze
Rose 2,94 7 2,134 11,413 11,644 0,359 0,366
Lily 3,31 7 2,403 11,176 11,407 0,351 0,358
İris 3,71 7 2,693 10,947 11,179 0,344 0,351
Pansy 4,17 7 3,027 10,714 10,945 0,337 0,344
Popy 4,68 7 3,398 10,483 10,714 0,329 0,337
Aster 5,26 7 3,819 10,249 10,480 0,322 0,329
Phlox 5,90 7 4,283 10,020 10,251 0,315 0,322
Oxlip 6,63 7 4,813 9,787 10,018 0,307 0,315
Daisy 7,44 7 5,401 9,556 9,787 0,300 0,307
Peony 7,98 19 6,049 9,329 9,560 0,293 0,300
Tulip 8,45 19 6,405 9,215 9,446 0,289 0,297
Canna 9,18 19 6,958 9,049 9,280 0,284 0,292
 24

İletkenlerin çapı büyüdükçe L endüktans katsayısı ve x0 reaktansı küçül-

mektedir . En küçük iletken olan Rose için trifaze sistemde x0 = 0,366 Ω/km.faz
monofaze sistemde x0 = 0,359 Ω/km.faz olmaktadır . Canna için trifaze sistem-
de x0 = 0,292 Ω/km.faz, monofaze sistemde x0 = 0,284 Ω/km.faz değerlerine
düşmektedir . Ortalaması 0,32 Ω/km.faz civarındadır .

OG Şebekesinde kullanılan örgülü çelik alüminyum iletkenlerin reaktansları

OG hatlarında faz iletkenleri arasındaki mesafe gerilim kademesine göre
değişecektir . Simetrik yerleştirilmemiş yani iletkenlerin eksenleri bir eşkenar
üçgenin köşelerinden geçmiyorsa self endüktans hesabında, transpozisyon ya-
pılması koşulu ile d mesafesi için geometrik ortalama uzaklık alınacaktır .
OG hatlarının faz iletkenleri aynı yatay düzlemde ve aralarındaki mesafeler
d12 = 75 cm d13 = 150 cm d13 = 75 cm ise,
geometrik ortalama uzaklık
3
d = GMD = √ 75 . 150 . 75 = 94,49 cm olur .
örgülü alüminyum iletkenlerin ortalama yarıçapları ,
tek katlılar için r′ = 0,5.r , iki katlı 26damarlılar için r′ = 0,809.r , üç katlı 54 da-
marlılar için r′ = 0,810.r olarak tablodan alınıp, d = 944,9 mm için self endük-
tans ve endüktif direnç değerleri hesaplanarak, aşağıdaki tabloda verilmiştir .

St-Al Yarı çap Kat ve damar GMR = r′ L x10–4 x0

İletken mm sayısı mm H/km.faz Ω/m.Faz
Swallow 3,57 tek katlı 1,785 13,043 0,410
Raven 5,06 tek katlı 2,530 12,346 0,388
Pigeon 6,38 tek katlı 3,190 11,882 0,373
Partridge 8,14 iki katlı 26 d. 6,585 10,433 0,328
Hawk 10,89 iki katlı 26 d. 8,810 9,850 0,309
Drake 14,06 iki katlı 26 d. 11,375 9,339 0,293
Condor 13,86 üç katlı 54 d. 11,227 9,366 0,294
Cardinal 15,21 üç katlı 54 d. 12,320 9,180 0,288
Pheasant 17,55 üç katlı 54 d. 14,216 8.893 0,279

İLETİM HATLARINDA KAPASİTE

Üç fazlı bir iletim hattında faz başına kapasite ,

1
C = ——————————
GMD F /m.Faz
9
18 . 10 . ln ——— ifadesinden hesaplanır .
r
 25

ŞEBEKE TİPLERİ

Şebekeler açık ve kapalı olmak üzere iki tipte olabilir . Açık şebekeler bir
taraftan beslenen ve içinde kapalı çevreler bulunmayan dalbudak şeklindeki şe-
bekelerdir . Tek bir besleme noktası mevcut olup, bu besleme noktasından çıkan
hatların üzerinde muhtelif noktalarda alıcılar bulunur . Şekil 19

Şekil 19

Kapalı şebekeler de birden fazla besleme noktası mevcut olup, içinde

kapalı çevreler (gözler) mevcuttur . Besleme noktalarını birbirine bağlayan hat-
lar üzerinde alıcılar bulunur . Her alıcı en az iki taraftan beslenmektedir . Bu şe-
bekelere gözlü veya ring şebekeler denir . (Şekil 20) Gözlü şebekelerde bir arıza
anında devre dışı bırakılan hat kısmı, iki taraftan beslendiğinden başından ve so-
nundan açılabilmeli bunun için de uygun koruma röleleri veya sigortalar ile teç-
hiz edilmelidirler .

Şekil 20
 26

Açık şebekeler tek taraflı besleme dolayısıyla kapalı şebekelere nazaran

daha basit olmalarına rağmen, işletme emniyetleri kapalı şebekelerden daha az-
dır . Bilhassa besleme yerlerine yakın olan ana hatlardaki arızalarda çok sayıdaki
abone devre dışı kalarak beslenmeleri kesilmiş olur .
Açık şebekelerde birbirlerinden ayrılan kollar baş taraflarına konan sigortalar ile
korunurlar . Sigortaların tesmiye akımlarının, besleme noktasından itibaren git-
tikçe küçültülmesi suretiyle sistemin selektivitesi temin edilir . Bir arıza anında
arıza yerinin bir önündeki sigorta atmalı, besleme noktasından arıza noktasına
kadar olan bütün sigortalar atmamalıdır . Bu da selektiv koruma ile temin edilir .
Eriyen telli sigortalar şebekelerde selektiv koruma sağlarlar . Eriyen telli sigorta-
larda küçük tesmiye akımlı sigortaların eriyen telleri, büyük tesmiye akımlılara
nazaran bir arıza akımında daha evvel eriyeceğinden, selektivite sağlanmış olur .
Otomatik sigortalarda ise hattın başındaki sigortalar gecikmeli, sonlardaki sigor-
talar gecikmesiz seçilmelidir .
Kapalı şebekeler de her kol iki ucuna konan sigortalar la (YG de koruma
röleleriyle) korunurlar . Kollardan birinde bir arıza olması durumunda kolun iki
ucundaki sigortalar atar, böylece bu kol devre dışı kalmış olur . Bu suretle şebe-
kenin diğer kısımlarında abonelerin beslenmesi kesintiye uğramaz . Şebekenin
bütün kollarındaki sigortaların tesmiye akımlarının selektiviteyi sağlayacak şe-
kilde iyi hesaplanıp, yerleştirilmeleri gerekir . Bir arıza anında arıza yerindeki
kolun başındaki ve sonundaki sigortaların atması sağlanmalıdır .
Kapalı (gözlü) şebekelerde herhangi bir abonenin çektiği gücün birçok
besleme noktalarından ve yollarından gelme imkanı vardır . Ancak, akım paralel
kollar üzerinde direnç ve reaktansı küçük olan kollar üzerinden geçerek, abone-
ye ulaşacaktır . Yani akım şebekedeki kollara taksim olarak gelir ve bu taksimat
şebekedeki yük durumuna göre de her an değişir . Öyle ki her defasında gerilim
düşümü ve enerji kaybı minimum seviyede olur . Bu suretle mevcut şebekenin
iletkenlerinden otomatik olarak en iyi şekilde yararlanılmış olur .
Dalbudak şebekelerde ise, bir abonenin çektiği akımın her an tek bir yoldan gel-
me mecburiyeti vardır . Bu bakımdan dalbudak şebekelerde gerilim düşümü hat
sonlarına doğru artmak üzere gözlü şebekelere nazaran daha fazladır .
Kısa devre akımları bakımından dalbudak şebekeler daha avantajlıdırlar .
Tek taraflı besleme dolayısıyla dalbudak şebekelerde ki kısa devre akımları göz-
lü şebekelerdekilere nazaran daha küçüktür .
Gözlü şebekelerin tesis masrafı ekseriya aynı ihtiyaca cevap verecek bir
dalbudak şebekenin tesis masrafından pek fazla değildir . Bazen daha da azdır .
Kapalı (gözlü) şebekelerin tesisi ve işletilmesi teknik bilgi ve beceri is-
teyen bir konudur . Bundan dolayı, bu alanda yetişmiş bilgili, tecrübeli teknik
elemanlara ihtiyaç duyulur . AG şebekeleri, karmaşık ve çok geniş kapsamlı ol-
maları da göz önüne alınarak genellikle açık (dalbudak) şebeke şeklinde tesis
edilirler .
Ülkemizde AG şebekeleri dalbudak şebeke şeklinde, OG ,YG veÇYG li
şebekeler ise,gözlü şebeke şeklinde tesis edilmektedirler .
 27

NORMALDEN FARKLI GERİLİMİN CİHAZ VE MAKİNALARA

ETKİSİ

Gerilim değerinin, normal işletme geriliminden farklı olması elektrik

cihaz ve makinaları üzerinde olumsuz etkiler yaratır . Aydınlatma ,ve ısıtma ci-
hazları ile elektrik makinaları üzerindeki etkilerini ayrı ayrı inceleyelim .
AKKOR FLAMANLI LAMBALAR
Muhtelif tip güç harcayan alıcılar arasında gerilim değişiminden (yük-
selme veya alçalma) en fazla etkilenenler akkor flamanlı lambalardır . Bu lam-
balar belirli bir gerilim için imal edilirler . Şayet şebeke gerilimi lambanın imal
edildiği normal geriliminden büyükse, lambanın ışık veren rezistansından geç-
mesi gereken nominal akımından daha büyük bir akım geçer . Bunun sonucu
olarak da rezistansın sıcaklığı, şebekeden çektiği gücü, verdiği ışık akısı ve et-
kinlik faktörü artar, buna karşın ömrü azalır . Yani lambanın ömrü gerilimle ters
orantılıdır .
Şebeke gerilimi lambanın imal edildiği normal geriliminden küçükse, bu sefer
yukardakilerin tersi olur . lambanın rezistansından geçmesi gereken nominal akı-
mından daha küçük bir akım geçer . Bu sebeple lambanın sıcaklığı, şebekeden
çektiği gücü, verdiği ışık akış ve etkinlik faktörü azalır . Fakat ömrü uzar .
Akkor flamanlı lambalar için bu değişmelerin matematiksel ifadeleri, şebeke ge-
riliminin herhangi bir V değerine ve lambanın imal edildiği Vn gerilimine bağlı
olarak verilebilir .
Akım ifadesinin I = In . ( V / Vn )0,523 şeklinde olduğu deneysel yolla
bulunmuştur . Buna göre,

güç P = V.I = Pn = Vn . In P/Pn = (V/Vn) . ( I/In ) Cosφ = 1

P/Pn = (V/Vn ).(V/Vn )0,523

P = Pn ( V/Vn )1,523 olur .

Işık akısının (fluksunun) Φ = Φn . ( V/Vn )3,613 biçiminde olduğu tespit

edilmiştir . Buna göre,
Etkinlik faktörü Φ = k. P Φn = kn. Pn Φ/Φn = (k/kn) .( P/Pn )
k/kn = ( Φ/Φn ) / ( P/Pn ) = ( V/Vn )3,613 / (V/Vn )1,523

k = kn . ( V/Vn )2,09

Ömür t = tn .(Vn/V)13,5 ifadesine göre gerilimle ters orantılıdır .

Bu ifadelere göre şebeke geriliminin nominal lamba geriliminden

devamlı olarak %5 ve %10 fazla olması durumlarında lambanın akımının, gücü-
nün, ışık akısının, etkinlik faktörünün ve ömrünün ne kadar değişeceği hesapla-
narak liste halinde verilmiştir .
 28

Gerilim %5 fazla Gerilim %10 fazla

Lambanın akımı % 2,584 artar % 5,11 artar
Gücü % 7,714 artar % 15,62 artar
Işık akısı % 19,277 artar % 41,11 artar
Etkinlik faktörü % 10,735 artar % 22,04 artar
Ömrü % 48,246 azalır % 72,38 azalır
Akkor flamanlı lambalarda gerilimin nominal lamba geriliminden yüksek olması
en fazla lambanın ömrünü etkilemektedir .
Gerçekte şebeke gerilimi nominal lamba geriliminden devamlı olarak
aynı değerde yüksek kalmaz . Günün çeşitli saatlerinde düşerek ve artarak peri-
yodik olarak değişir . Bu değişme lambaların devamlı olarak daha küçük bir aşı-
rı gerilimle yüklenmelerine karşılık olur ve lambanın ömrü buna karşılık olan
değer kadar kısalır .
Şebeke gerilimi nominal lamba gerilimine göre periyodik olarak % 5 değişirse,
bu durum lambanın devamlı olarak % 1 aşırı gerilimle yüklenmesine eşdeğer
olur ki, bu durum da lambanın ömrü % 12,57 kadar kısalır
Sonuç olarak; gerilimin düzenli olarak %5 değişmesi, bu gerilimin devamlı ola-
rak %1,5 artmış haline eşdeğerdir . Bu durumda lambanın ömrü %18,2 azalır .
gerilimin düzenli olarak %10 değişmesi, bu gerilimin devamlı olarak %5 art-
mış haline eşdeğerdir . Bu durumda da lambanın ömrü %48,246 azalır
Şebeke geriliminin %5 ten büyük oranda değişmesi lambanın ömrü ba-
kımından pek uygun değildir . Ayrıca işletme gerilimi 220 V olan bir şebeke için
220, 225 ve 230 V luk, 110 V işletme gerilimli şebeke için 110, 115, 120 ,130 V
luk nominal gerilimli lambalar da imal edilmektedir .
Lambaların imal edildikleri gerilimler işletme geriliminden % 3,5 daha fazla tu-
tularak, nominal gerilimi 220 V olan bir lamba 228 V için imal edilirse, Şebeke
geriliminin periyodik olarak değişme sınırları 220 –231 V olur .
Akkor flamanlı lambaların şebekeye etkisi
Akkor flamanlı lambaların helisel tellerinin direnci soğukken küçük
olup, çalışma sıcaklığına erişince büyümektedir . Bundan dolayı bu lambalar ilk
anda şebekeden fazla akım çekerler . 220 V luk 75 W lık bir lambanın normal
çalışma halinde (25000C) iken direnci 645 Ω olup, şebekeden çekeceği akım,
I = V/R = 220/ 645 = 0,34 A dir
Lambanın flamanı olan Wolfram (Tungsten) telin sıcaklıkla değişim katsayısı
λ = 0,004 1/C0 olduğuna göre, ortam sıcaklığındaki ( 200C) direnci,
R = R20 . [ 1 + λ20.( t – 20 )] ifadesinden R20 çekilerek
645 = R20 . [ 1+ 0,004 .(2500 – 20)] = R20 .10,92
R20 = 59,07 Ω bulunur .
Buna göre lambanın ilk anda çekeceği akım da I = 220/59,07 = 3,72 A dir .
Bu durumda, bir binada iç tesisat şebekesinde linyenin bütün lambaları
devrede iken bu linyenin sigortası takıldığında, ya da bir aydınlatma şebekesi
üzerinde ki bütün lambalar devrede iken otomatik şalterinin kapatılmasında şal-
terin tekrar düşmesi mümkündür .
 29

DEŞARJ LAMBALARI
Gerilim değişiminin deşarj lambaları üzerindeki etkisi genellikle balastın
karakterine göre değişir . Normal balastların kullanıldığı deşarj lambalarına geri-
lim değişimi lambanın ömrüne ve verdiği ışık akısına(fluksuna) etki etmektedir .
Ancak gerilim değişikliğinin etkisi akkor flamanlı lambalardakinden daha azdır .
Gerilimin devamlı olarak %5 fazla ya da düşük olması lamba ömrü üzerine pek
etki etmez . Işık fluksu üzerine ise az tesir eder .
Gerilimin ±%5 nispetinde değişimi,
80 W lık bir sodyum buharlı lambanın verdiği ışık fluksu üzerine ±%2 ,
75 W lık orta basınçlı cıva buharlı lambanın verdiği ışık fluksu üzerine ±%15 ,
100 W lık bir flüoresan lambanın verdiği ışık fluksu üzerine ±%9 ,
nispetinde etki eder .
Flüoresan lambaların ömrü, büyük ölçüde devre açma ve kapama sayısına bağlı
olmaktadır . 1000 defa devre açma ve kapama için normal ömürleri 3000 saat ci-
varındadır .
Deşarj lambalarının şebekeye etkisi
Deşarj lambalarının dış karakteristiği negatiftir . V = f (I) Gerilim –Akım
eğrisinin eğimi olan direnç negatif olup, değeri de sabit değildir . Deşarj lamba-
sından geçen akım arttıkça lambanın uçları arasındaki gerilim, yani lambanın
yanma gerilimi azalır . (Şekil 21)

Şekil 21 Deşarj lambalarının ve omik direncin direnç karakteristiği

Bir deşarj lambası gerilimi sabit bir şebekeye doğrudan direkt olarak
bağlanırsa, şebeke gerilimi lambanın tutuşmasına kafi geliyorsa lambadan geçen
akım artar . Tüpün tutuşmasından önce tüpe uygulanması gereken gerilim büyük
ve akım küçüktür . Tüp tutuştuktan sonra tüpten geçen akım ve iletkenlik büyü-
düğünden tüpün uçları arasındaki gerilim azalır, akım artmaya başlar ve sonunda
devreyi koruyan sigorta atar . Sigorta atmadığı takdirde deşarj lambası tahribata
uğrar . Bundan dolayı deşarj lambalarının direnç karakteristiği pozitif olan bir
empedansla seri bağlanarak şebekeye bağlanması gerekir . Bu empedans demir
çekirdekli bobinden ibaret olup, balast adını alır . Bu durumda, lambanın uçları
arasındaki gerilim ile balastın uçları arasındaki gerilimin toplamı şebeke gerili-
mine eşit olduğu durunda lamba stabil olarak çalışır .
Deşarj lambaları şebekeye endüktif yük olarak girdiklerinden güç faktörü Cos φ
yi düşürürler . Flüoresan lambalarda Cos φ nin değeri 0,5 civarındadır .
 30

ASENKRON MOTORLAR
Şebeke geriliminin düşmesi veya yükselmesi tatbikatta çok kullanılan
asenkron motorlar üzerine de etki eder . Şebeke geriliminin düşmesi asenkron
motorun momentinin azalmasına neden olur . Asenkron makinanın momenti ge-
nel olarak kayma ve gerilime bağlı olup, gerilimin karesi ile doğru orantılıdır .
moment ifadesi,
U2
M = K. –––––––––––––––– burada s : kayma
2 2
( R2 /s) + s .X2 R2 : Rotor sargı direnci
X2 : Rotor sargı reaktansı
dır .
Kayma değeri sabit tutulacak olursa, momentin değişimi gerilimin karesi ile
orantılı olur . Orantı katsayısı k1 ile gösterilecek olursa moment ifadesi kısaca
K
2
M = k1 . U k1 = –––––––––––––– olur .
2 2
( R2 /s) + s .X2

Gerilimin %20 mertebesinde düşmesi momentin,

k1 .U2 – k1 .(0,80. U)2

–––––––––––––––––––– . 100 = %36 azalmasına sebep olur .
k1 .U2

Gerilimin %10 mertebesinde düşmesi momentin,

k1 .U2 – k1 .(0,90. U)2

–––––––––––––––––––– . 100 = %19 azalmasına sebep olur .
k1 .U2

Yük momentinin aynı kalması halinde asenkron motorun momentinin azalması

sonucunda motorun devir sayısı biraz düşer . Devir sayısının düşmesi motor sar-
gılarında endüklenen EMK ti azaltacağından stator ve rotor sargı akımları artar .
Bunun sonucu olarak sargı kayıpları artacağından motorun ısınması da artar .
Mıknatıslanma akımının azalması sonucu demir kayıpları (Histeresiz ve Fucault)
ve bunların sonucunda demirin ısınması azalır .
Gerilimin yükselmesi halinde ise yukarıda söylenenlerin tersi olur .
Asenkron motorun momentinin artması sonucu devir sayısı biraz yükselir .
Stator ve rotor akımlarının azalması sonucu bakır kayıpları ve sargıların ısınması
azalır . Mıknatıslanma akımının artması ise demir kayıplarını arttıracağından de-
mirin ısınması artar .
Bu bakımlardan gerilimin fazlaca düşmesi ya da yükselmesi sonuç olarak sargı-
larda veya demirde müsaade edilen sınırları aşan ısınmalar meydana getirece-
ğinden, Şebeke geriliminin ±%5 den fazla değişmesi motorlar için iyi değildir .
 31

Gerilimin %5 düşmesi momentin,

k1 .U2 – k1 .(0,95. U)2

–––––––––––––––––––– . 100 = %9,75 ≈ %10 azalmasına sebep olur .
k1 .U2

SENKRON MOTORLAR
Senkron motorun ikaz devresi statora verilen gerilimden bağımsız olduğun-
dan, şebeke geriliminin değişiminden etkilenmez .
ELEKTRİKLİ ISITMA CİHAZLARI
Elektrikli ısıtma cihazları da gerilim değişikliğinden etkilenirler . Bir elekt-
rikli ısıtma cihazının rezistansında açığa çıkan ısı miktarı,
V2
Q = 0,239 . R . I2 t = 0,239 . –––––– . t [Kalori] olduğundan,
R
muayyen bir ısı miktarını üretmek için geçen zaman,

Q.R
t = ––––––––––– [sn] olup, gerilimin karesi ile ters orantılıdır .
0,239 . V2

Burada ; Q : Açığa çıkan ısı miktarı [Kalori]

R : Isıtma cihazı rezistansının direnci [Ω]
I : Isıtma cihazının şebekeden çektiği akım [A]
t : zaman [Saniye]

Şebeke gerilimi düşük olduğu takdirde ısıtma süresi gerilimin karesi ile
ters orantılı olarak uzar .
%10 gerilim düşümünde, ısıtma süresi,

[k/V2 – k/(0,90.V)2 ] . 100 1

–––––––––––––––––––––––– = ( 1 – ––––––– ) = – %23,4 artar .
k.V2 (0,90)2

%5 gerilim düşümünde, ısıtma süresi,

[k/V2 – k/(0,95.V)2 ] . 100 1

–––––––––––––––––––––––– = ( 1 – ––––––– ) = – %10,8 artar .
k.V2 (0,95)2

Gerilimin yükselmesi halinde ise ısıtma süresi aynı oranlarda azalır . Fakat geri-
limin yükselmesi sonucu ısıtma cihazının rezistansından geçen akım müsaade
edilen sınırları aşabilir . Rezistansın da bir miktar ömrü kısalır .
 32

AG VE OG ŞEBEKELERİNDE HAT İLETKEN KESİTLERİNİN TAYİNİ

AG ve OG dağıtım şebekelerinde enerjinin iletim ve dağıtımında kulla-

nılacak hat iletkenlerinin kesitleri, genellikle aşağıdaki esaslara göre tayin edilir.

a ) Isınmaya göre kesit tayini

b ) Gerilim düşümüne göre kesit tayini
c ) Enerji kaybına göre kesit tayini
d ) Mekanik mukavemete göre kesit tayini
e ) Ekonomik esaslara göre kesit tayini
Hatların iletkenlerinin kesitleri, yukarıdaki esasların hepsine uygun ola-
cak şekilde belirlenmelidir . Buna göre en kritik olana göre hesap yapılıp, kesit
tayin edildikten sonra, diğer esaslara göre de tahkikleri yapılmalıdır .
Hat kesitine tesir eden faktörler ise; hattın gerilimi, hattan çekilen güç, hattın
uzunluğu ve hattın yeraltı veya havai hat tipi olması durumudur .
Uzun bir hattın iletken kesitinin tayininde gerilim düşümü ön plana çı-
kar . Zira hat uzun olduğu için, hattın sonunda gerilim düşümünün müsaade edi-
len sınırların dışına çıkma ihtimali yüksektir .Bu bakımdan iletkenin kesiti geri-
lim düşümüne göre hesaplanıp, seçildikten sonra ısınma ve diğer esaslara göre
kontrol edilmelidir .
Kısa bir hattın iletken kesitinin tayini ısınmaya göre yapıldıktan sonra
gerilim düşümüne ve diğerlerine göre de kontrolünün yapılması uygun olur .
Çünkü hattın uzunluğu kısa olduğundan gerilim düşümü önemsiz olabilir .
Oldukça uzun bir hatta çekilen güçte büyükse enerji kaybı esas alınma-
lıdır . Bu durumda hattın iletkeninin kesiti, enerji kaybı müsaade edilen sınırları
geçmeyecek şekilde belirlenip, seçildikten sonra gerilim düşümü, ısınma ve di-
ğer esaslara göre de kontrol edilmelidir .
OG li iletim ve dağıtım hatlarında hattın kesiti, enerji kaybı esas alınarak, tayin
edilmeli sonra ısınma ve diğer esaslara göre kontrolü yapılmalıdır . Bu hatlarda
iletkenin gerilim düşümü yönünden kontrolünün yapılması gerekmez . Çünkü
hattın sonundaki gerilim, indirici trafo ile AG ye indirilip, trafoda kademe ayarı
yapılarak istenilen gerilim değeri elde edilebilmektedir . İndirici dağıtım trafo-
sunun AG çıkış gerilimi, hattın sonundaki gerilim düşümünün karşılanabilmesi
için işletme geriliminin %5 fazlası olan 400 V ta trafo da kademe değiştirilerek
ayarlanmaktadır .
OG li iletim ve dağıtım hatlarının havai hat yerine kablolu olması halinde kablo
kesitlerinin tayininde, enerji kaybı ve ısınma esas alınmalıdır . Gerekli görüldü-
ğü takdirde ekonomik yönden de kesitin uygun olup olmadığı kontrol edilebilir .
Kablolar yer altına ve su altına döşendiklerinden ve üzerlerindeki koruyucu çelik
bandaj ile muhafaza altına alındıklarından dış etkenlerden etkilenmezler . Bu ba-
kımdan yeraltı kablolarının iletken kesitlerini mekanik mukavemet esasına göre
de ayrıca kontrol etmeye gerek yoktur .
 33

ISINMAYA GÖRE KESİT TAYİNİ

Havai hatlar
Hava hatlarında iletkenlerin ısınma bakımından müsaade edilen sınırları nizam-
namelerde yer almamış olmakla birlikte aşırı ısınma dolayısıyla sehimin artması,
iletkenin direncinin büyümesi ve bunun sonucunda kayıpların ve gerilim düşü-
münün artması sebebiyle iletkenlerin 800 C den daha fazla ısınacak şekilde yük-
lenmelerine müsaade edilmez .
İletkenlerin azami ısınma yönünden devamlı olarak taşıyabilecekleri mak-
simum akım değerleri hesapla bulunabilir . İletkenin 200C ya da 250C ortam sı-
caklığı üzerine 500C ila 550C ısı yükselmesiyle sıcaklığının en fazla 700C ila
800C ye kadar ısınması durumunda taşıyabileceği maksimum akım hesaplanır .
Veya iletkenlerin taşıyabilecekleri sürekli akım değerleri imalatçı firmalarca ha-
zırlanan tablolarla verilir . İletkenden geçen sürekli yük akımı hesaplandıktan
sonra bu tablolardan ısınma bakımından uygun iletkenin kesiti seçilebilir .

Örgülü bakır iletkenlerin taşıyabilecekleri max akım kapasiteleri (400C ortam sı-
caklığı için )

Örgülü tel kesiti Max akımı Örgülü tet kesiti Max akımı
16 mm2 115 A 120 mm2 411
25 151 150 477
35 174 185 544
50 233 240 635
70 282 300 747
95 357

AG Şebekelerinde kullanılan örgülü alüminyum iletkenlerin akım taşıma

kapasiteleri

Norm Adı AWG Cu Eşdeğeri Kesit mm2 akım kapasitesi A(*)

2
Rose 4 13,21 mm 21,14 150
Lily 3 16,66 26,66 170
Iris 2 22,20 33,53 200
Pansy 1 26,48 42,37 230
Poppy 1/0 33,43 53,49 270
Aster 2/0 42,16 67,45 300
Pholox 3/0 53,12 84,99 340
Oxlip 4/0 67,06 107,30 400
Daisy 266800 82,81 132,50 470
Peony 300000 95,06 152,10 510
Tulip 366400 106,63 170,60 560
( * ) : Bu değerler Emisyon faktörü E = 0,5, rüzgar hızı 0,6 m/sn, ortam sıcaklığı
200C, İletken sıcaklığı 800C ve güneş ısısı 1 kW/m2 için verilmiştir .
 34

OG Şebekelerinde kullanılan örgülü Çelik-alüminyum iletkenlerin akım taşıma

kapasiteleri

Norm Adı AWG Al. kesit Top. Kesit akım kapasitesi A(*)
2 2
Swall0w 3 26,69 mm 31,14 mm 180
Sparrow 2 33,59 39,19 200
Robin 88220 44,70 52,15 230
Raven 1/0 53,52 62,44 280
Pigeon 3/0 85,12 99,30 360
Partridge 266800 134,87 156,86 510
Ostrich 300000 152,19 176,90 540
Hawk 477000 241,65 280,84 740
Drake 795000 402,58 488,00 1020
( * ) : Bu değerler Emisyon faktörü E = 0,5, rüzgar hızı 0,6 m/sn, ortam sıcaklığı
200C, İletken sıcaklığı 800C ve güneş ısısı 1 kW/m2 için verilmiştir .

Kablo şebekeleri
Yeraltı kabloları için de ısınma yönünden taşıyabilecekleri max akım ka-
pasiteleri hesap yoluyla bulunabildiği gibi imalatçı firmaların verdikleri katalog-
lardan da alınabilir . Kabloların üzerlerindeki izolasyonun bozulup tehlikeli bir
durum yaratmaması için kataloglarda verilen akım kapasitelerinin üstünde yük-
lenmemeleri gerekmektedir .
Bu kataloglarda, kabloların havada ve yeraltına döşenme durumu, tek veya yan
yana birkaç kablonun birlikte yerleştirilme durumları göz önünde bulundurula-
rak, kabloların taşıyabilecekleri max akımlar belirtilmiştir .

Enerji kablosu olarak dağıtım şebekelerinde ve şalt tesislerinde kullanılan 1 kV

luk YVMV ( NYCY – VDE 0271 ) kabloların taşıyabilecekleri max akım kapa-
siteleri aşağıdaki tabloda verilmektedir .
Müsaade edilen max ortam sıcaklığı 700C dir .
Akım taşıma kapasitesi A
0
Nominal kesit 20 C de direnci Toprakda 200C de Havada 300C de
3x10+10 1,83 Ω/km 75 60
3x16+10 1,15 98 80
3x25+16 0,727 128 106
3x35+16 0,524 157 131
3x50+25 0,387 185 159
3x70+ 35 0,268 228 202
3x95+50 0,193 275 244
3x120+70 0,153 313 282
3x150+70 0,124 353 324
3x185+95 0,0991 399 371
3x240+ 120 0,0754 464 436
 35

OG li Protodur ve Protothen x kablolarına ait akım taşıma kapasiteleri de

aşağıdaki tabloda verilmektedir .
 36

GERİLİM DÜŞÜMÜNE GÖRE KESİT TAYİNİ

Hattın uzunluğu ℓ ve hattan geçen akım I ise, hattın sonundaki V2 gerilimi,
hattın başındaki V1 (faz arası değeri U1) geriliminden hattaki gerilim dü-
şümü kadar küçüktür. V1 > V2 dir . Şekil 22

V1 – V2 = ∆V ye hattaki gerilim düşümü denir .

V1 ( U1 ) ℓ km V2 ( U2 ) V1 (U1) R+JX V2 (U2

I ≡ I

P (kW) P

Şekil 22

Hattın omik direnci R ve reaktansı X ise, hattın elektriksel eşdeğer şeması şekil
22 de görüldüğü gibidir . Hat iletkeni bir direnç ve reaktansla karakterize edil-
mektedir .Hattın toprağa nazaran kapasitesi AG şebekesi hatlarında ihmal edilir .
Hattın direncinden ve reaktansından ötürü hatta bir gerilim düşümü olacaktır .
Gerilim düşümü yüzde olarak tanımlandığından ,

∆V
% ε = ––––––– . 100 tarif ifadesinden hesaplanacaktır .
V ∆V = V1 – V2 dir .

Veya faz arası gerilimi cinsinden yazılırsa,

∆U U = √3 . V
% ε = ––––––– . 100 ∆U =√3 . ∆V
U

Gerilim düşümünün şebeke kısımlarına göre % değerleri aşağıdaki yüzdeleri

aşmamalıdır .
Tam yükte iç tesisatta aydınlatma için (iç tesisat Yön. madde 270)
Ana tablodan en uzak lambaya kadar % ε ≤ 1,5
Tam yükte kuvvet şebekesinde
Ana tablodan en uzak motora kadar %ε ≤ 3
Sayaç ile enerji alınan şebeke arasında % ε ≤ 1,5
AG şehir şebekesinde %ε ≤ 3–5 ≤ 5
OG şebekesinde % ε ≤ 10
Bu % değerleri şekil 23 de görülmektedir . Besleme noktasından en uzaktaki
sortiye kadar toplam gerilim düşümü aydınlatma şebekesinde %8 i, kuvvet şe-
bekesinde %9,5 u geçmemektedir .
 37

Şekil 23

BOYUNA VE ENİNE GERİLİM DÜŞÜMÜ

Hat sonu gerilimi V2 ( faz arası değeri U2 ) , hat başı gerilimi V1 ve hat-
tan geçen akım I olsun . Yük endüktif ise akım gerilimden geride (φ negatif), ka-
pasitif ise akım gerilimden ilerde (φ pozitif) dir . Bir faz için hattın fazör diyag-
ramı, yükün endüktif haline göre şekil 24 de çizilmiştir .
Fazör başlangıcı olarak dik eksen alınmıştır . Yatay eksen imajiner eksendir .
Hat başı ile hat sonu gerilim fazörleri arasındaki fark,
hattaki gerilim düşümü (∆V•12) olacaktır .
∆V•12 = V1• – V2•
V1• = V2• + ∆V12•
Hattın direnci R ve reaktansı X ise, empedansı
Z• = R + j X dir .
Akım fazörü de I• = I . e– jφ = I. – φ
I• = I.[Cos(–φ) + Sin(–φ) ] olup,
Gerilim düşümü fazörü ,
∆V•12 = V1• – V2• = Z• . I• = (R+JX). I. e– Jφ
∆V•12 = (R+JX). I. (Cosφ – J Sinφ)
∆V•12 = R.I.Cosφ – j R.I.Sinφ + j X.I.Cosφ +X.I.Sinφ

∆V•12 = (R.I.Cosφ + X.I.Sinφ ) +j (X.I.Cosφ – R.I.Sinφ

∆V = R.I.Cosφ + X.I.Sinφ boyuna gerilim düşümü

δV = X.I.Cosφ – R.I.Sinφ enine gerilim düşümü . Şekil 24
adını alırlar .
∆V•12 = ∆V + j ∆δ Bu suretle gerilim düşümü, enine ve boyuna
bileşenler cinsinden ifade edilmiş olur .
 38

Gerilim düşümü fazörünün (∆V12•), reel kısmı olan ∆V büyüklüğüne boyuna ge-
rilim düşümü, imajiner kısmı olan δV büyüklüğüne de enine gerilim düşümü de-
nir . Hattaki gerilim düşümünün gerçek değeri, hat başı ve hat sonu gerilimleri-
nin ölçü aleti ile ölçülen değerlerinin farkıdır . (Efikas değer) OV1 = OH olmak
üzere V1 – V2 = V1 – V2 = AH′ = ∆V′ ≈ ∆V dir .

Hat başı ve hat sonu gerilimlerinin mutlak değerce farkı olan gerçek gerilim dü-
şümü şekil 24 den de görüleceği üzere, çok küçük bir hata ile boyuna gerilim
düşümüne eşit kabul edilebilir . Bu durumda yapılacak hata miktarı, HH′ kadar
olup, önemsenmeyecek miktardadır .
Sonuç olarak,
1) Gerçek gerilim düşümü küçük bir takribiyetle yaklaşık olarak boyuna gerilim
düşümüne eşittir . Yani hat başı gerilimi ile hat sonu gerilimi arasındaki cebrik
fark boyuna gerilim düşümüne eşit alınabilir .
∆V = R.I.Cosφ + X.I.Sinφ = R. I w + X.I dw

2) Gerilim düşümünün boyuna bileşeni ne kadar küçük olursa, hat başı ve hat
sonu gerilimleri arasındaki cebrik fark küçülür . Yani gerilim düşümü azalmış
olur .
3 ) Enine gerilim düşümü,
δV = X.I.Cosφ – R.I.Sinφ = X.I w + R.I dw dir .

enine gerilim düşümü, hat başı gerilimi ile hat sonu gerilimi arasındaki θ faz açı-
sını belirler . Enine gerilim düşümü büyüdükçe hat başı gerilimi ile hat sonu ge-
rilimi arasındaki faz kayması da artar . Enine gerilim düşümünün miktarı pek
önemli değildir . Değerinin artması hat başı ve hat sonu gerilimleri arasındaki θ
faz açısını arttırır .Faz açısının alıcılar için hiçbir önemi yoktur . Alıcılar için
önemli olan gerilimin hat sonunda alacağı değerdir .
Dolayısıyla hattaki gerilim düşümü hesabında çok az bir hata ile boyuna gerilim
düşümü alınabilir ve müsaade edilen miktarlarda tutularak hat kesitleri bu geri-
lim düşümüne göre tayin edilebilir .
İRDELEME
a ) Hattın reaktansı sıfır ise X ≈ 0
boyuna gerilim düşümü
∆V = R.I.Cosφ
enine gerilim düşümü
δV = – R.I.Sinφ olur .
Yük omik karakterli ise (Cosφ =1)
φ = 0 olacağından,
∆V = R.I
δV = 0 olur . Şekil 25

Şekil 25
 39

b ) Hattın reaktansı sıfırdan farklı ve hattan çekilen yük omik karakterli ise,
Cosφ = 1 olduğundan φ = 0 dır .
Şekil 26
Bu durumda,
boyuna gerilim düşümü,
∆V = R.I
Enine gerilim düşümü
δV = X.I
olacaktır .

Şekil 26

BİR NOKTADAN YÜKLÜ TRİFAZE HATLARDA GERİLİM DÜŞÜMÜNE

GÖRE KESİT HESABI
Besleme noktasından itibaren ℓ uzunluğundaki bir trifaze hattın sonun-
dan çekilen toplam güç P ve hattın kesiti q olsun . Hattın başındaki gerilim hat-
tın sonundaki gerilimden θ faz açısı kadar ileride ve hattaki gerilim düşümü ka-
dar yüksek değerde olacaktır . Hat başı ve hat sonu gerilimlerinin (faz-nötr arası)
üç faza ait fazör diyagramları şekil 27 de görülmektedir .

Şekil 27

Trifaze hat sisteminde yıldız bağlı ya da üçgen bağlı olmak üzere iki
türlü bağlama yapılır . Genellikle en çok kullanılan sistem nötr iletkenli yıldız
bağlı sistemdir . Bu sistemde faz sargıları arasında 1200 faz farkı mevcut olup,
nötr noktası dışarıya çıkarılıp topraklanmıştır . Fazlardan herhangi birisi ile nötr
iletkeni arasındaki gerilim V sembolü ile gösterilecektir . Herhangi iki faz ara-
sındaki gerilim de U sembolü ile gösterilecektir . Faz arası gerilim ile faz nötr
gerilimi arasında
U = √ 3 .V bağıntısı mevcuttur .
Yükün dengeli olduğu kabul edilirse, yani faz tellerinden geçen akımlar birbirle-
rine eşitse nötr iletkeninden akım geçmez . Buna göre her üç faz telinin kesiti de
aynı seçilecek, nötr iletkeninin kesiti hesaplanmayıp, tayin edilen faz iletkenleri-
nin bir tanesinin norm kesitinin yarısına en yakın norm kesit nötr iletkeninin ke-
siti olarak alınacaktır .
 40

Üç fazdan çekilen toplam aktif ve reaktif güçler ,

P = √ 3 .U.I.Cosφ
Q = √ 3 .U.I.Sinφ dir .

Hattaki gerilim düşümü yüzde olarak,

∆V ∆U
% ε = ––––– . 100 = –––––– . 100 bağıntısından hesaplanacaktır .
V U
Hattaki gerilim düşümü az bir hata ile boyuna gerilim düşümüne eşit alınabile-
ceğinden,
∆U = √ 3 . V = √ 3 . ( R.I.Cosφ + X.I.Sinφ ) yazılabilir .
R hattın direnci ve X hattın reaktansı,
R = ℓ/ ζ.q = R0 .ℓ X = x0.ℓ olduğundan, bunları % geri-
lim düşümü bağıntısında yerlerine koyarsak,

100 .√ 3 . ℓ 100 .√ 3 .x0 .ℓ

% ε = –––––––––––– .I.Cosφ + –––––––––––––– .I.Sinφ elde edilir .
ζ.q.U U

Bu bağıntı hattan çekilen akım cinsinden gerilim düşümünün % olarak ifadesi-

dir . Akımlar yerine, aktif ve reaktif güç cinsinden değerleri yerlerine konursa,

P Q
I.Cosφ = Iw = –––––––– I.Sinφ = Iw = –––––––––
√ 3 .U √ 3 .U

100.P. ℓ 100.x0 .Q.ℓ 100. R0.P.ℓ 100.x0 .Q.ℓ

% ε = ––––––––– + ––––––––––– = –––––––––– + ––––––––––– olur .
ζ .q .U2 U2 U2 U2

P : Hattan çekilen toplam trifaze aktif güç [ W ]

Q : Hattan çekilen toplam trifaze reaktif güç [ VAr ]
ℓ : Hattın uzunluğu [ m ]
q : İletkenin kesiti [ mm2 ]
U : Fazlar arası işletme gerilimi [ V ]
ζ : İletkenlik [ m/Ω mm2 ]
R0 : Hattın 1 m sinin omik direnci R0 = 1/ ζ.q [ Ω/m]
x0 : Hattın 1m sinin reaktansı [ Ω/m ] dir .
Bulunan bu formül istenirse faz nötr gerilimi cinsinden de ifade edilebilir .

100.P.ℓ 100.x0 .Q.ℓ

% ε = –––––––––– + ––––––––––––
3. ζ.q.V2 3.V2
 41

Hava hatlarında hattın endüktif direnci için faz başına x0 = 0,32÷0,4 Ω/km
alınabilir . Endüktif direncin değeri, faz iletkenleri arasındaki mesafe büyüdükçe
artmaktadır . YG hatlarında faz iletkenleri arasındaki açıklık 5÷8 m civarında ve
endüktif direnç de faz başına x0 = 0,4 Ω/km civarındadır . OG ve AG hatlarında
ise, faz iletkenleri arasındaki açıklığa ve iletken yarı çapına bağlı olarak endüktif
direnç de faz başına 0,3 ÷0,35 Ω/km mertebesinde olur .
Kablolarda üç faz iletkeni yan yana ve iletkenlerin merkezleri arasındaki uzaklık
çok küçük olduğundan (izolasyon kalınlığı yok varsayılırsa d = 2r dir) kabloların
endüktif dirençleri ihmal edilebilir . Veya x0 = 0,08 Ω/km.faz alınabilir .
Kablolar için faz iletkenleri arasındaki mesafe d = 2r olarak alınırsa,
L = [2.ln (d/r) + 0,5 ].10–4 ifadesinden
L = [2.ln (2r/r) + 0,5 ].10–4 = [2.ln(2)+0,5].10–4 = 1,886 x 10–4
x0 = 2πf.L = 100.π. 1,886 x 10–4 = 0,059 Ω/km.faz elde edilir .
İletkenler için self endüktans ile x0 endüktif direnç değerleri hesaplanarak tablo
halinde aşağıda verilmiştir .

Cinsi d fazlar arası Yarıçap L x0 = 2πf.L

açıklık cm cm H/km.Faz Ω/km.faz
Kablolar 2r r 1,886x10–4 0,0593
AG Hatları 50 0,4 10,156x10–4 0,319
60 0,5 10,075x10–4 0,317
OG Hatları 75 0,55 10,331x10–4 0,325
YG Hatları 500 1,4 12,256x10–4 0,385
800 1,5 13,058x10–4 0,410

BİR NOKTADAN YÜKLÜ MONOFAZE HATLARDA GERİLİM DÜŞÜMÜ

Hattan çekilen bir faza ait aktif ve reaktif güçler (Şekil 28)
P1 = V.I.Cosφ ℓ
Q1 = V.I.Sinφ olup, hattan geçen I akımı nötr telinden R X
dönüş yapacağından, gerilim düşümünün boyuna bileşeni,
P1
∆V = 2.( R.I.Cosφ + X.I.Sinφ ) olur . Q1

∆V 200.( R.I.Cosφ + X.I.Sinφ ) Şekil 28

% ε = ––––– . 100 = –––––––––––––––––––––––––––
V V
R0 = 1/ ζ .q R = R0.ℓ X = x0 .ℓ ve akım değerleri yerlerine konarak,

200. ℓ.P1 200.x0 .ℓ.Q1 200. R0.ℓ.P1 200.xo .ℓ.Q1

% ε = –––––––– + ––––––––––– = ––––––––––– + –––––––––– elde
ζ.q.V2 V2 V2 V2 edilir .
 42

BİR NOKTADAN YÜKLÜ DC HATLARDA GERİLİM DÜŞÜMÜ

DC gerilimli hatlarda alıcılar hatta seri ya da paralel olarak bağlanır-

lar . Seri bağlamaya nadiren rastlanır . Ark lambaları tesisatlarında kullanım ala-
nı vardır . Paralel bağlamada alıcılar hattaki gerilim düşümü göz önüne alınmaz-
sa aynı işletme geriliminde çalışırlar . Hattın gidiş ve geliş iletkenlerinin kesiti
ve iletkenliği aynı ise, hattaki gerilim düşümü,
V = V1= – V2= = 2.R.I olacaktır .
V1 = R ℓ V2 =
yüzde cinsinden gerilim düşümü, I P=
Şekil 29
∆V 2.R.I 200.ℓ .I
% ε = –––––– .100 = –––––––– .100 = –––––––––––
V= V= ζ.q.V=
Hattan çekilen güç P= = V= . I olduğundan,

200.ℓ .P= 200.ℓ.P=

% ε = –––––––––– veya kesit q = –––––––––––– olur .
ζ.q.V2= ζ . ε.V=2

Dönüş iletkeninin kesiti ile malzemesi farklı ve kesiti qd iletkenliği ζ d ise,

100.ℓ .P= 100.ℓ.P=

% ε = –––––––––– + –––––––––––– olur .
ζ .q.V2= ζd.qd.V=2

Burada, P= : Hattan çekilen DC gücü [W] I : Hattan çekilen akım [A]

V= : Hattın DC işletme gerilimi [V] ℓ : Hattın uzunluğu [m]
q : İletkenin kesiti [mm2] qd : Dönüş iletkeni kesiti
ζ : İletkenin iletkenliği [m/Ω.mm2] ζd : ” ” iletkenliği

Gerilim düşümü ve kesit formüllerinden görüleceği üzere işletme geri-

limi büyüdükçe enerjinin taşınması ya da dağıtılmasında kullanılan iletkenin ke-
siti küçülmektedir. Ancak AC ile yapılan iletim ve dağıtım DC ye nazaran daha
avantajlı olmaktadır . Uzak mesafelere enerji taşınmasında kayıpların müsaade
edilen sınırlar içinde kalmasını sağlamak üzere YG lerin kullanılabilmesi ve
enerjinin dağıtımında da bu gerilimlerin daha düşük değerlere indirilebilmesi
bakımından AC sistemi DC ye nazaran daha uygundur .
Bazı özel durumlarda doğru akımlı sistemleri de kullanmak gerekebilir . Doğru
akımla cerde elektrikli tramvay ve troleybüs işletmelerinde 600 V luk DC gerili-
mi kullanılmıştır . Bu gerilim DC generatörleri ya da komutatris gibi elektrik
makinaları ile veya üç fazlı akımdan cıva buharlı redresörlerle elde edilebilir .
 43

ÖRNEK : Bir atölyede 8 HP lik bir fazlı asenkron motorun tablodan 25 m

uzaklıktaki bir yerde kablo ile beslenmesi gerekmektedir . Kablo
kesitini ısınmaya göre belirleyip, gerilim düşümü yönünden kont-
rolünü yapınız . AG li şebekenin işletme gerilimi 380/220 V dur .
(Motorun verimi η = %95 Cosφ = 0.8 1 HP = 0,736 kW dır . )

Motorun milinden alınan güç : 8 . 0,736 = 5,888 kW dır .

5,888
Şebekeden çekilen güç : P1 = –––––––– = 6,198 kW
0,95

P1 6,198x103
Şebekeden çekilen akım : I = ––––––––– = –––––––––––
V.Cosφ 220. 0,8

I = 35,22 A bulunur .
Protodur kablonun (0,6 – 1kV) akım taşıma kapasitesi
Havada Toprakda
2
2x6 mm 48 A 68 A
2x10 mm2 66 A 90 A

Sürekli akım olan 35,22 A ’ri kablonun ısınma yönünden emniyetle taşıyabile-
cek norm kablo kesiti q = 6 mm2 dir .
Kullanılacak kablo protodur yalıtkanlı 2x6 mm2 YVV (NYY) dir .

Gerilim düşümü kontrolü

Q1 = P1.tanφ = 6198 . 0,75 = 4648,5 VAR

Kablolar için x0 ≈ 0 veya x0 = 0,08 Ω/km alınabilir .

200.ℓ.P1 200.x0.ℓ.Q1
% ε = –––––––––––––– + –––––––––––––
ζ .q .V2 V2

200.25.6198 200. 0,08x10–3. 25.4648,5

% ε = ––––––––––––––– + –––––––––––––––––––––––– .
56 . 6 . 2202 2202

% ε = 1,906 + 0,038 = 1,944 < 3 olduğundan, ısınma yönün-

2
den uygun olan 2x6 mm lik kablo kesiti gerilim düşümü bakımından da uygun
olmaktadır .
 44

ÖRNEK : 24 kW lık trifaze güç AG hattı ile 260 m ye taşınacaktır . Hat denge-
li yüklü olup, Cosφ = 0,8 dir . Hatta bakır iletken kullanılacaktır .
Hattın iletken kesitini belirleyiniz .
( x0 = 0,35 Ω/km ζ = 56 m/Ω.mm2 )

Q = P . tanφ = 24. 103 . 0,75 = 18000 VAR

100.P.ℓ 100.x0 .Q.ℓ

% ε = –––––––––– + –––––––––––
ζ .q . U2 U2

Bu ifadeden kesit çekilirse,

100.P.ℓ
q = ––––––––––––––––––––––––
100.x0 .Q.ℓ
(ε – ––––––––––––– ). ζ.U2
U2
ε = 5 için değerler yerine konursa
3
100.24.10 .260
q = ––––––––––––––––––––––––––––––––––––– = 19,96 mm2 bulunur .
100.0,35.10–3.18.103 260
(5 – –––––––––––––––––––––––– ).56.3802
3802

Norm iletken kesiti q = 25 mm2 cu olur .

Hat akımı, P 24.103

I = ––––––––––––– = ––––––––––––––– = 45,58 A
√ 3 . U . Cosφ √ 3 . 380 . 0,8

25 mm2 lik bakır telin akım taşıma kapasitesi 400C ortam sıcaklığı için 151 A
Olup, 45,58 A < 151 A olduğundan, gerilim düşümüne göre hesaplanan kesit
ısınma yönünden de uygundur .
Hava hattı yerine 16 mm2 lik yeraltı kablosu kullanılırsa, x0 ≈ 0 olaca-
ğından gerilim düşümünün % değeri ,

100.P.ℓ 100.x0 .Q.ℓ 100 . 24.103 . 260

%ε = ––––––––– + ––––––––––– = ––––––––––––––– + 0 = 4,823
ζ .q.U2 U2 56 . 16 . 3802

3x16 +10 mm2 lik kablonun ısınma yönünden taşıyabileceği akım kapasitesi,
toprakta (200C de) 98 A havada (300C de) 80 A olup, uygundur .
 45

MUHTELİF NOKTALARDAN YÜKLÜ HATLAR VE KESİT HESABI

Bir hava hattı muhtelif noktalardan toplu yüklerle (noktasal yüklerle)

yüklü ise veya muhtelif noktalarından branşman alınarak güçler çekiliyorsa, ge-
rilim düşümü hesabı baştan sona doğru her hat parçası için yapılıp, toplanarak
hat sonundaki toplam gerilim düşümü hesaplanabilir .
Trifaze hat için
Hat parçalarının uzunlukları ℓ1 , ℓ2 , ℓ3 ,….,ℓn ve bu hat parçalarının ilet-
ken kesitleri sırasıyla q1 , q2 , q3 ,…., qn ve branşmanlardan çekilen toplu aktif ve
reaktif güçlerde P1 , Q1 , P2 , Q2 , P3 , Q3 , ,Pn , Qn olsun . Şekil 30

Şekil 30

Baştan itibaren hattın sonuna kadar toplam gerilim düşümünün % değeri her hat
parçasındaki gerilim düşümlerinin toplanması suretiyle bulunacaktır .

100 (P1+P2+ P3).ℓ1 (P2+P3).ℓ2 P3 .ℓ3

% ε T = ––––– [ ––––––––––––– + –––––––––– + –––––––– + ……] +
ζ .U2 q1 q2 q3

100
––––– .[ (Q1+Q2+ Q3).x01.ℓ1 + (Q2+Q3).x02 .ℓ2 + Q3 .x03 .ℓ3 + …]
U2

100 n Phi.ℓi 100 n

% ε T = ––––––– . ∑ –––––––– + –––––– .∑ Qhi .x0i .ℓi

ζ .U2 i =1
qi U2 i =1

veya akımlar cinsinden yazılmak istenirse, güçler yerine

P = √ 3 . U . i.Cosφ = √ 3 . U .iw
Q = √ 3 . U . i.Sinφ = √ 3.U . idw konularak ,
 46

√ 3 100 (iw1+iw2+ iw3).ℓ1 (iw2+iw3).ℓ2 iw3 .ℓ3

% ε T = ––––––– [ –––––––––––––– + –––––––––– + ––––––––– + …] +
ζ .U q1 q2 q3

√ 3 100
–––––– .[ (idw1+idw2+ idw3).x01.ℓ1 + (idw2+idw3).x02 .ℓ2 + idw3 .x03 .ℓ3 + …]
U

√ 3 100 n Iwhi.ℓi √ 3 100 n

% ε T = ––––––––– . ∑ –––––––– + –––––––– . ∑Idwhi .x0i .ℓi

ζ .U i =1
qi U i =1

elde edilir .
Hattın kesiti değişmiyorsa yani baştan sona kadar aynı ise,
q1 = q2 = q3 = ….=q = st ℓ1 = ℓ1
x01 = x02 = x03 = ….= x0 = st ℓ2 = ℓ1+ℓ2
ℓ3 = ℓ1+ℓ2+ℓ3
ℓn = ℓ1+ℓ2+ℓ3+…+ℓn
olacağından ,

100
% ε T = ––––––– [(P1.ℓ1 + P2.(ℓ1+ℓ2 ) + P3.(ℓ1+ℓ2+ℓ3 ) + …] +
ζ .q.U2

100.x0
––––––– .[ (Q1.ℓ1 + Q2.(ℓ1+ℓ2 ) + Q3.(ℓ1+ℓ2 +ℓ3 ) + …]
U2

100
% ε T = ––––––– (P1.ℓ1 + P2 .ℓ2 + P3 .ℓ3 + …)
ζ .q.U2

100.x0
+ ––––––– .(Q1.ℓ1 + Q2.ℓ2 + Q3.ℓ3 + …) olur .
U2

veya
100 n 100.x0 n
% ε T = ––––––– ∑ Pi.ℓi + –––––––– ∑ Qi .ℓi
ζ .q.U2 i =1 U2 i =1
 47

Hattın birim direnci R0 = 1/ ζ.q Ω/m olup, yukarıdaki ifadeyi hattın metresinin
direnci cinsinden de yazabiliriz .

100.R0 n 100.x0 n
% ε T = –––––––– ∑ Pi.ℓi + –––––––– ∑ Qi .ℓi
U2 i =1
U2 i =1

veya akımlar cinsinden yazılmak istenirse, güçler yerine

P = √ 3 . U . iw
Q = √ 3 . U . idw koyarak,

√ 3.100 n √ 3.100.x0 n
% ε T = –––––––– ∑ iwi.ℓi + ––––––––– ∑ idwi .ℓi
ζ .q.U i =1 U i =1

Hattın kesiti sabit yani başından sonuna kadar aynı ise, ara mesafeler ye-
rine başlangıca kadar olan uzaklıklar alınmaktadır . Başka bir deyişle eğer hattın
kesiti sabit ise, güçlerin ya da akımların başlangıca göre momentlerinin toplamı
formüllerde yerine konarak gerilim düşümü hesabı yapılabilir .
Monofaze hat için
Toplam gerilim düşümüne ait yukarda çıkartılan formüller monofaze bir
hat için düzenlenirse, nötr telinden de akım geçeceğinden mesafeler iki misli alı-
nacak, gerilim için de faz nötr arası değer kullanılacaktır .

200 (P1+P2+ P3).ℓ1 (P2+P3).ℓ2 P3 .ℓ3

% ε T = ––––– [ –––––––––––– + –––––––––– + –––––––– + ……] +
ζ .V2 q1 q2 q3

200
––––– .[ (Q1+Q2+ Q3).x01.ℓ1 + (Q2+Q3).x02 .ℓ2 + Q3 .x03 .ℓ3 + …]
V2
Burada,
Ph1 = P1+P2+P3 Ph2 = P2+P3 Ph3 = P3
Qh1 = Q1+Q2+Q3 Qh2 = Q2+Q3 Qh3 = Q3 olup,

200 n Phi.ℓi 200 n

% ε T = ––––––– . ∑ –––––––– + –––––– .∑ Qhi .x0i .ℓi dir .

ζ .V2 i =1
qi V2 i =1
 48

Akımlar cinsinden yazılırsa, P = V. iw Q = V.idw

200 (iw1+iw2+ iw 3).ℓ1 (iw2+iw3).ℓ2 iw3 .ℓ3

% ε T = ––––––– [ –––––––––––––– + –––––––––– + ––––––––– + …]
ζ .V q1 q2 q3

200
+ –––––– .[ (idw1+idw2+ idw3).x01.ℓ1 + (idw2+idw3).x02.ℓ2 + idw3.x03.ℓ3 + …]
V

200 n Iwhi.ℓi 200 n

% ε T = ––––––––– . ∑ –––––––– + –––––––– .∑ Idwhi .x0i .ℓi

ζ.V i =1
qi V i =1

olur .

Hattın kesiti baştan sona kadar aynı ise,

q1 = q2 = q3 = ….=q = st ℓ 1′ = ℓ 1
x01 = x02 = x03 = ….= x0 = st ℓ2 = ℓ1+ℓ2
ℓ3 = ℓ1+ℓ2+ℓ3
ℓn = ℓ1+ℓ2+ℓ3+…+ℓn
olacağından

200
% ε T = ––––––– (P1.ℓ1 + P2 .ℓ2 + P3 .ℓ3 + …)
ζ.q.V2

200.x0
+ ––––––– .(Q1.ℓ1 + Q2.ℓ2 + Q3.ℓ3 + …) olur .
V2

Veya
200 n 200.x0 n
% ε T = ––––––– ∑ Pi.ℓi + –––––––– ∑ Qi .ℓi dir .
ζ.q.V2 i =1 V2 i =1

Akımlar cinsinden yazarsak P = V. iw Q = V. idw

200 n 200.x0 n
% ε T = –––––––– ∑ iwi.ℓi + ––––––––– ∑ idwi .ℓi olur .
ζ .q.V i =1
V i =1
 49

ÖRNEK : Şekil 31deki yeraltı kablolu işletme gerilimi 380 V olan besleme hat-
tının sonundaki gerilim düşümünü bulunuz . ( x0 = 0,09 Ω/km )

4x10 mm2 NYY

40 m 25 m 68 m
iw1 = 19 A iw2 = 22 A iw3 = 25 A
idw1 = 14 A idw2 = 16 A idw3 = 18 A
Şekil 31
Hattın iletken kesiti baştan sona kadar aynı ve branşmanlardan çekilen akımlar
belli olduğundan, başlangıca göre akım momentlerinin toplamını alabiliriz .
1
∆U = √ 3 ( R.iw +X.idw ) R = R0 .ℓ = –––––– .ℓ
ζ .q
√3
∆U = –––––– .[ 19 .40 + 22 .(40 + 25) + 25 .(40+25+68)] +
56.10
√ 3 .0,09x10–3 (14 .40 + 16 .65 + 18 .133

∆U = 17,058 + 0,623 = 17,681 V bulunur .

Yüzde olarak değeri, ∆U 17,681

% ε = –––––– .100 = –––––––––.100 = 4,653 V olur .
U 380

veya √ 3 .100.Σ ℓ.iw √ 3 . 100.x0.Σ ℓ.idw

% ε = ––––––––––––– + –––––––––––––––––
ζ.q.U U

√ 3 .100.
% ε = ––––––––– ( 19 .40 + 22 .65 + 25 .133) +
56.10.380
√ 3 .100.0,09x10–3
––––––––––––––––– (14 .40 + 16 .65+ 18 .133)
380
% ε = 4,489 + 0,164 = 4,653 bulunur .
Isınma yönünden kontrol
Hattın başından akan akım, Iw = 19 +22+25 = 66 A Idw = 14 +16 + 18 = 48 A

I = √ Iw2 + Idw2 = √ 662 + 482 = 81,61 A

4x10 mm2 lik kablo havada 60 toprak da 75 A
3x16+10 mm2 lik kablo havada 80 A toprak da 98 A taşıdığından, kablo kesiti
ısınma yönünden 3x16+10 veya 3x25+16 olmalıdır .
 50

ÖRNEK : Şekil 32 deki işletme gerilimi 380 V olan AG li trifaze hava hattına
ait Aster iletkenli (q=67,45 mm2 , R0 =0,522 Ω/km , x0 = 0,35 Ω/km)
şebeke kolundaki toplam gerilim düşümü yüzdesini bulunuz .

3xASTER

380 V 85 m 180 m 135 m 102 m

P 15 kW 10 kW 6 kW 4 kW
Cosφ 0,8 0,85 0,95 1
Q=P.tanφ 11,25 KVAR 6,2 KVAR 1,97 KVAR 0 KVAR

Şekil 32
Seçilen kesit hattın başından sonuna kadar aynı olduğundan başlangıca göre güç
momentlerinin toplamı alınabilir .
100.R0 n 100.x0 n
% ε T = –––––––– ∑ Pi.ℓi + –––––––– ∑ Qi .ℓi
U2 i =1
U2 i =1

100.0,522x10–3
% ε T = ––––––––––––––– 103 (15 .85 + 10 .265 + 6 . 400 + 4 . 502) +
3802
100 . 0,35 .10–3
–––––––––––– . 103 ( 11,25 . 85 +6,2 . 265 +1,97 .400 + 0)
3802
% ε T = 3,01 + 0,82 = 3,83 < 5 olduğundan seçilen kesit gerilim
düşümü yönünden uygundur .
Isınma yönünden kontrol
Hattın başından akan akımların watlı ve watsız bileşenleri,
15 .103 10 .103 6 .103
iw1 = ––––––– = 22,79 A iw2 = ––––––– = 15,19 A iw3 = ––––––– = 9,12 A
√ 3 .380 √ 3 .380 √ 3 .380

4 .103
iw4 = ––––––– = 6,08 A Iw = 22,79 +15,19 +9,12 +6,08 = 53,18 A
√ 3 .380
11,25 .103 6,2 .103 1,97 .103
idw1 = –––––––– = 17,1 A idw2 = ––––––– =9,42 A idw3 = ––––––– = 2,99 A
√ 3 .380 √ 3 .380 √ 3 .380

Idw =17,1+9,42+2,99 + 0 =29,51 A I =√ Iw2+Idw2 = √53,182+29,512 = 60,82 A

Aster iletkenin akım taşıma kapasitesi 300 A olduğundan, ısınma yönünden de

uygundur .
 51

ÖRNEK : Şekil 33 deki işletme gerilimi 380 V olan AG li trifaze hava hattına
ait toplam gerilim düşümü yüzdesini bulunuz .
3 x ROSE
3 x PANSY 150 m 10 Kw Q=0

380 V 65 m 120 m 115 m 92 m

P 8 kW 4 kW 6 kW 3 kW
Cosφ 0,8 0,85 0,95 1
Q=P.tanφ 6 KVAR 2,48 KVAR 1,97 KVAR 0 KVAR

Şekil 33

Pansy iletkenli (q=42,37 mm2 , 750C deki R0 =0,83 Ω/km , x0 = 0,35 Ω/km) ana
hattın sonuna kadar toplam gerilim düşümü
100.0,83x10–3
% εrT = ––––––––––––––– 103[( 8+4+10+6+3).65 +(4+10+6+3).120 +
3802 ( 6+3).115 .+ 3.92]
% εrT = 3,498

100 . 0,35 .10–3

% ε xT = –––––––––––– . 103[ ( 6+2,48+1,97). 65 +(2,48+1,97).120 +1,97.115)
3802
% ε xT = 0,349
% ε T = 3,498 + 0,349 = 3,847 < 5 olduğundan seçilen kesit uygundur .
Isınma yönünden kontrol
Hattın başından akan akımların watlı ve watsız bileşenleri,

iw = ( 8000+4000+10000+6000+3000) / √ 3 .380 = 47,1 A

idw = ( 6000+2480+1970) / √ 3 .380= 15,88 A

I =√ Iw2+Idw2 = √ 47,12+15,882 = 49,7 A Pansy iletkenin akım taşıma ka-

pasitesi 230 A olup, 49,7 A< 230 A olduğundan ısınma yönünden de uygundur .
Rose (R0 =1,66 Ω/km , x0 = 0,35 Ω/km) iletkenli Branşman hattınınsonuna kadar
toplam gerilim düşümü,
100.0,83 100. 1,66
% εrT = ––––––––( 31.65 +23.120 ) + ––––––––––– .10.150 = 4,469
3802 3802

100.0,35 .10–3
% εxT = ––––––––––– . 103 ( 6+2,48+1,97). 65 +(2,48+1,97).120 = 0,294
3802
% ε T = 4,469 + 0,294 = 4,763 < 5 olduğundan seçilen kesit uygundur .
 52

ÖRNEK :Şekil 34de bir fabrikaya ait yerleşim planı ile güç ihtiyaçları belirtil-
miştir . Fabrikanın enerjisi trafo binasındaki trafodan karşılanacak olup, AG yer
altı kablosu ile yapılacak beslemede kablo kesitlerini seçiniz . Seçilen kesitlerin
uygun olup olmadığını belirleyiniz .
3xPansy /Rose

194 m 260m 140m 92m

86 m
70 m 47 m
Banyo Yemekhane İdare Giriş
Binası kapısı

28 KVA 20 KVA 30 KVA 6 KVA

Talep fak. : %80 Talep fak. : %90 Talep fak. : %85 Talep fak. : %75
Cos φ = 0,85 Cos φ = 0,8 Cos φ = 0,9 Cos φ = 1

Şekil 34
Aktif ve reaktif güçler :
Banyo P1 = 28.103.0,8.0,85 =19040 W Q1 = 28.103.0,8.0,527 =11805 KVAr
Yemekh. P2 = 20.103.0,9.0,8 =14400 W Q2 = 20.103.0,9.0,6 =10800 KVAr
İdare P3 = 30.103.0,85.0,9 =22950 W Q3 = 30.103.0,85.0,436 =10863KVAr
Giriş P4 = 6.103.0,75.1 =4500 W Q4 = 6.103.0,75 .0 = 0 KVAr
Ptop = 60890 W Qtop = 33468 KVAr

60890 W 27450 W 4500 W

33468 KVAr 10863 KVAr 0KVAr
o o o
194m 86m 47 m
14400W 22950W 4500W
70m 10800KVAr 10863KVAr 0KVAr

19040W
11805KVAr

Ana hat akımı : Iw = 60890/√ 3 . 380 = 92,5 A Idw = 33468/√ 3 . 380 = 50,85 A
I = √ 92,52 + 50,852 = 105,53 A
Ara hat akımı : Iw = 27450/√ 3 . 380 = 41,71 A Idw = 10863/√ 3 . 380 = 16,5 A
I = √ 41,712 + 16,52 = 44,85 A
Son hat akımı : 4500/√ 3 . 380 = 6,84 A Idw = 0/√ 3 . 380 = 0 A
I = √ 6,842 = 6,84 A
 53

Brş hat akımı : Iw = 19040/√ 3 . 380 = 28,93 A Idw = 11805/√ 3 . 380 = 17,94 A
I = √ 28,932 + 17,942 = 34,04 A

Kabloların akım taşıma kapasiteleri (Toprakta )

4x4 mm2 44 A 3X25+16 128 A
4X6 56 A 3X35+16 157 A
4X10 75 A 3X50 +25 185 A
3X16+10 98 A

Kablo kesitlerini akım taşıma kapasitelerini göz önüne alarak,

Ana hattı : 3x35+16 mm2 ara hattı : 3x25+16 mm2 son hattı : 4x4 mm2
Brş hattını 4x10 mm2 olarak seçelim .

Gerilim düşümü kontrolü

100 60890 . 194 27450 . 86 4500 . 47
% ε r = –––––––– (–––––––––––– + –––––––––––– + –––––––––––– )
56 . 3802 35 25 4

% ε r = 5,995
100 . 0,08.10–3
% ε x = –––––––––––––– ( 33468 . 194 + 10863 . 86 + 0 . 47 )
3802

% ε x = 0,41

% εT =% ε r + % ε x = 5,995 + 0,41 = 6,405 > 5

Gerilim düşümü yönünden kesitler uygun değildir .
Gerilim düşümünün en büyük kısmı trafo ile yemekhane arasındaki kablo üze-
rinde meydana gelmektedir . Bu nedenle bu aradaki kablonun kesitini bir üst
Norm kesite (50 mm2 ) çıkartarak gerilim düşümünü tekrar kontrol edelim .

100 60890 . 194 27450 . 86 4500 . 47

% ε r = –––––––– (–––––––––––– + –––––––––––– + –––––––––––– )
56 . 3802 50 25 4

% ε r = 4,743 % ε T = 4,743+0,41 = 5,153 > 5 uygun değil .

Hattın son kısmı 4x4 mm yerine 4x6 mm2 olursa kesitler uygun olacaktır .
2

100 60890 . 194 27450 . 86 4500 . 47

% ε r = –––––––– (–––––––––––– + –––––––––––– + –––––––––––– )
56 . 3802 50 25 6

% ε T = 4,53 + 0,41 = 4,94 < 5 uygundur .

 54

Banyo binası besleme hattının gerilim düşümü kontrolü

60890 W
33468 KVAr
3x50+25 mm2
o 27450 W
194m 10368 KVAr
4x10 14400W
70m 10800KVAr

19040W
11805KVAr

100 60890 . 194 19040 . 70

% ε r = –––––––– (–––––––––––– + –––––––––––– )
56 . 3802 50 10

% ε r = 4,57
100 . 0,08.10–3
% ε x = –––––––––––––– ( 33468 . 194 + 11805 . 70 )
3802

% ε x = 0,405

% εT =% ε r + % ε x = 4,57 + 0,405 = 4,975 < 5 kesit uygundur .

Hava hattı kısmı için gerilim düşümü kontrolu

3xPansy +8Rose ( q = 42,49 mm2 x0 = 0,35 Ω/km )
o o o
260 m 140 m 92 m
8 kW 6 kW 4 kW
Cos φ = 0,85 Cos φ = 0,9 Cos φ = 1
4,96 KVAr 2,91 KVAr 0 KVAr
3
100 . 10
% ε r = ––––––––––––––– ( 8 . 260 + 6 . 400 + 4 . 492) = 3,003
35 . 42,49 . 3802

100 . 0,35.10–3
% ε x = –––––––––––––– ( 4960 . 260 + 2910 . 400 + 0 . 492 ) = 0,595
3802
% εT =% ε r + % ε x = 3,003 + 0,595 = 3,598 < 5 kesit uygundur .
 55

AYNI BİR P GÜCÜNÜN GERİLİM DÜŞÜMÜ AYNI KALACAK ŞEKİLDE

MONOFAZE VE TRİFAZE HATLARLA TAŞINMASINDA KESİTLERİN
MUKAYESESİ

Hat uzunlukları aynı olan trifaze ve monofaze sistemli iki hat da aynı
bir P gücünün dağıtımı veya iletiminde gerilim düşümleri birbirlerine eşit olacak
şekilde kesitler tayin edilirse
(monafaze hattın kesiti q1 trifaze hattın kesiti q3 olsun)
Monofaze hatlarda,

200.ℓ.P 200.x0 .ℓ.Q

% ε = –––––––––– + –––––––––––– olup, buradan kesit çekilirse
ζ.q1. V2 V2

200. ℓ.P
q1 = ––––––––––––––––––––––––––––––
200.x0 .Q.ℓ
(ε – ––––––––––––– ). ζ.V2
V2

Trifaze hatlarda,

100.ℓ.P 100.x0 .ℓ.Q

% ε = –––––––––– + –––––––––––– olup, buradan kesit çekilirse
ζ .q3. U2 U2

100. ℓ.P
q3 = ––––––––––––––––––––––––––––––
100.x0 .Q.ℓ
(ε – ––––––––––––– ). ζ.U2
U2

Bunları birbirine oranlarsak,

100.x0 .Q.ℓ
2. (ε – ––––––––––––– ).U2
q1 U2
––––– = ––––––––––––––––––––––––––––––
q3 200.x0 .Q.ℓ
(ε – ––––––––––––– ). V2
V2

U=√3.V konursa,
 56

33,33.x0 .Q.ℓ
6. (ε – ––––––––––––– )
q1 V2 6. K1
––––– = –––––––––––––––––––––––––––– = –––––––
q3 200.x0 .Q.ℓ K2
2
(ε – ––––––––––––– ). V
V2

33,33.x0 .Q.ℓ 200.x0 .Q.ℓ

K1 = (ε – ––––––––––––– ) K2 = (ε – ––––––––––––– )
V2 V2

Görüldüğü üzere, K1 > K2 olduğundan kesitlerin oranı 6 dan büyüktür .

q1
––––– > 6
q3
Cos φ = 1 ise Q = 0 olacağından K1 = K2 ve kesitlerin oranı 6 olur .

q1
––––– = 6 q1 = 6.q3
q3

Sonuç :
Nötr iletkeninin faz iletkenlerinin takriben yarısına eşit olduğu varsayılırsa,
Trifaze sistemde 3,5 iletken
Monofaze sistemde 2iletken kullanılacaktır .
Her iki sistemde de % ε gerilim düşümü aynı olmak üzere aynı P gücü iletilecek
veya dağıtılacak olursa kesitler arasındaki oran 6 dan büyük ya da Cos φ = 1 ise
6 ya eşit olacaktır .
Buna göre toplam iletken ağılıkları arasındaki oranı bulalım . (Cos φ = 1 için )
Monofaze sistem de
q1 = 6.q3
GT1 = 2.q1 .ℓ .γ = 12.q3 ℓ .γ γ : İletkenin yoğunluğu
Trifaze sistem de [kg/m.mm2]
GT3 = 3,5.q3 .ℓ .γ
Ağırlıkların oranı
GT1 12.q3 ℓ .γ 12
–––––– = ––––––––––– = ––––– = 3,429
GT3 3,5.q3 .ℓ .γ 3,5
Gerilim düşümü aynı kalmak koşulu ile 2 iletkenli monofaze hatla aynı gücün
taşınması halinde trifaze 4 iletkenli hatta göre en az 3,43 mislinden daha fazla
iletken kullanılacaktır . Kesitler norm kesit olduğundan bu oran daha da büyük
olabilir . ( Cos φ < 1 için de bu oran artacaktır . )
 57

ENERJİ KAYBINA GÖRE KESİT TAYİNİ

Uzunluğu ℓ olan bir enerji iletim hattında iletilen aktif güç P , güç katsayı-
sı Cosφ , iletkenin kesiti q , faz arası işletme gerilimi U ise , hattaki enerji kaybı,
tanım gereği % olarak ,

∆P 3 .R .I 2 ℓ
% Z = —–– . 100 = ———— . 100 dür . R = ———
P P ς.q
P
P = √3 .U.I .Cosφ olduğundan I = ——————
√ 3 .U .Cosφ
P .ℓ .100
% Z = ———————— elde edilir . İletken kesiti enerji kayıp
ζ .q .U 2 .Cos 2φ yüzdesine bağlı olarak bulunmak iste-
istenirse,

P .ℓ .100
q = —————————— olur .
ζ .% Z .U 2.Cos 2φ

Burada enerji kaybı yüzdesi için ; % 5 ile % 12 arasında uygun bir değer
alınmalıdır .
Termik santrallerde %8 e hidrolik santrallerde %12 ye kadar çıkılabilir .
Al iletken için ζ = 35 m/ Ω .mm2 Cosφ = 0,8 alınabilir .

300 MW lık bir güç 0,8 güç katsayısı ile 380 kV luk gerilimle 200 km lik bir
mesafeye %5 enerji kaybı ile iletilmek istense iletken kesiti ,

P .ℓ .100 300 .10 6.200 .10 3.100

q = —––—————–— = —–—————————— = 370,99 mm2
ζ .% Z .U 2.Cos 2φ 35 .5 .380 2 .10 6.0.8 2

Bulunan bu tel kesitinin üstündeki en uygun norm kesit ,

Condor ( Al kesiti : 402,33 mm2 Topl . : 454,48 mm2) ya da
2 2
Drake ( Al kesiti : 402,58 mm Topl . : 468 mm ) olmaktadır .
2 2
370,99 mm < 402,33 mm (Alüminyum kesit dikkate alınacaktır . )

OG Hatlarında ya da YG Hatlarında kesit tayini enerji kaybı yüzdesine

göre yapılmalıdır . Zira bu hatlarda gerilim düşümü pek önem taşımamaktadır .
Hat sonu gerilimi trafo çıkışında kademe değiştirilerek yapılabilmektedir .
 58

Muhtelif noktalardan yüklü hatlarda enerji kaybı

Hattın fazlar arası gerilimi U ve muhtelif noktalarından Cos φ güç katsa-
yısı ile çekilen aktif güçler sırasıyla P1 , P2 , P3 , ,Pn olsun . Şekil 35

ℓ1 , q 1 ℓ 2 , q2 ℓ3 , q3 ℓ 4 , q4
o o o o
U (P1+P2+P3+P4) (P2+P3+P4) (P3+P4) P4
Cos φ P1 P2 P3 P4

Şekil 35

Hat parçalarındaki enerji kayıpları

ℓ1 (P1+P2+P3+P4)
∆P1 = 3.R1.Ih1 2
= 3.––––– . Ih12 Ih1 = –––––––––––––
ζ .q1 √ 3 .U.Cosφ

ℓ2 (P2+P3+P4)
∆P2 = 3.R2.Ih2 2
= 3.––––– . Ih22 Ih2 = –––––––––––––
ζ .q2 √ 3 .U.Cosφ

ℓ3 (P3+P4)
∆P1 = 3.R3.Ih3 2
= 3.––––– . Ih32 Ih3 = –––––––––––––
ζ .q3 √ 3 .U.Cosφ

ℓ4 P4
∆P4 = 3.R4.Ih4 2
= 3.––––– . Ih42 Ih4 = –––––––––––––
ζ .q4 √ 3 .U.Cosφ

Toplam enerji kaybı

1 (P1+P2+P3+P4)2.ℓ1 (P2+P3+P4)2.ℓ2 (P3+P4)2.ℓ3 P42.ℓ4
∆P = ––––––––––.[ ––––––––––––––– + –––––––––––– + ––––––––– + ––––––
ζ U2. Cos2 φ q1 q2 q3 q4

Toplam enerji kaybı yüzdesi

(P1+P2+P3+P4)2.ℓ1 (P2+P3+P4)2.ℓ2 (P3+P4)2.ℓ3 P42.ℓ4

––––––––––––––– + –––––––––––– + ––––––––– + ––––––
q1 q2 q3 q4
% Z = 100. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
ζ U2. Cos2 φ . (P1+P2+P3+P4)

olarak bulunur .
 59

MEKANİK MUKAVEMET ESASINA GÖRE KESİT TAYİNİ

Dağıtım şebekeleri havai hat veya yer altı kablolu veya bunların her iki-
sinin karışımından meydana gelebilir . Hattın yeraltı kablolu olması durumunda
iletkenlerin mekanik mukavemet yönünden kontrolüne gerek yoktur . Çünkü
kablolar mekanik zorlanmalara karşı çelik bandaj ile korunmuştur .
Hattın havai hat olması halinde iletkenin mukavemet yönünden de uygun olması
gerekir . Tel mekanik hesapları başlı başına ayrı bir konu olup, bu dersin kapsa-
mı dışında olduğundan ele alınmayacaktır . Sadece telin mekanik mukavemet
hesabı yönünden müsaade edilen çekme zorlanmaları verilecektir .
Asgari kesit mm2
Tesis yapım şekli Bakır Alüminyum
Çıplak iletkenlerle tespit noktaları arasındaki açıklığı
(1-20) m kadar olan izole tesisat malzemesi üzerinde
çiftliklerde, bahçelerde ve binalar üzerinde açıkta döşe-
nen hatlar 4 6
tespit noktaları arasındaki açıklığı(20-35) m ye kadar
olan izole tesisat malzemesi üzerine döşenen havai hatlar,
abone irtibat hatları, kasaba havai hat şebekeleri vb. 6 16 veya Rose
Aralarındaki açıklık35 m den fazla olan izole tesisat üze-
rine döşenen havai hatlar 10 25 veya Rose
Orta gerilim hatlarında direk açıklığı dikkate alınmaksızın 16 St-Al Swallow

Türk Kuvvetli akım tesisleri Yönetmeliğine göre ;

1 ) Hava hatlarında kullanılacak iletkenlerin en büyük çekme zorlanmaları ilet-
kenin kopma dayanımının %45 ini geçmemelidir . Buna göre iletkenler için mü-
saade edilen maksimum cer gerilmeleri ,
İletken Kopma gerilmesi Max gerilme ( σmax) Emniyet katsayısı
2 2
Bakır 40 kg /mm 18 kg /mm 2,22
Alüminyum 16 ’’ 7 ‘’ 2,28
St – Al 25 ’’ 11 ’’ 2,27
Aldrey 30 ’’ 14 ’’ 2,14
o
2 ) Büyük aralıklı hatlarda – 5 C de iletken üzerinde iki misli buz yükü alı-
narak askı noktalarında iletkenin en büyük gerilmesinin kopma dayanımının
%70 ini aşmaması sağlanmalıdır .
3 ) Hava hatlarında kullanılacak iletkenlerin +15oC de rüzgarsız durumda
çekme zorlanmaları iletkenin kopma dayanımının %15 ini geçmemelidir .
Ancak titreşimi söndürücü önlemler alındığı takdirde bu değer %22 ye kadar
arttırılabilir .
4 ) Buz yükünün – 5oC de ,rüzgar yükünün +50C de olduğu varsayılacaktır .
5 ) İletkenler üzerinde – 5oC sıcaklıkta sadece buz yükü mevcut olduğu varsa-
yılacaktır . Ancak 380 kV ve daha büyük gerilimli hatlarda normal buz yükü
üzerine hatta dik yönde 20 kg /m 2 basıncında rüzgar estiği varsayılacaktır .
 60

HEM TOPLU YÜKLERİ HEMDE YAYILI YÜKLERİ İHTİVA EDEN

ŞEBEKELER

Dağıtım şebekesine ait hatların üzerinde bulunan yüklerin tamamı toplu

yük olabileceği gibi, bir kısmı toplu diğer bir kısmı da toplu yük karakterini gös-
termeyen yük şeklinde (yayılı yük) olabilir .
Bir şehir veya kasabanın cadde ve sokaklarına dağılmış vaziyette bulunan
fabrika, atölye, değirmen, imalathane, tamirhane, motopomp veya bunlara ben-
zer sanayi yükleriyle hastane, okul, kütüphane,sinema, resmi daireler ve bunlara
benzer karakterde olan yükler bu kasabanın toplu yüklerini oluştururlar .
Buna karşılık cadde meydan ve sokakların meydana gelmesini sağlayan
evlerin, küçük apartmanların, çarşı ve Pazar yerlerinin , küçük sanayinin güçleri,
toplu yük ya da sanayi yükü olarak düşünülecek kapasitede olmadıklarından bu
gibi yerlerin ihtiyacı olan güçlerin, sokak ve caddeler boyunca uzanan hatların
beher metresi üzerine yayılmış vaziyette (yayılı yük) olduğu kabul edilebilir .
Hatlar üzerine yayılı ve metre başına verilen bu güç değerlerine güç yoğunluğu
denir . j ile gösterilir . Boyutu [ w/m] dir .
Hatlar üzerindeki yayılı yükler de istenirse, toplu yük gibi düşünülüp, Watt veya
Kwatt cinsinden kesin bir şekilde tespit edilebilirler . Ancak pratik olmadığından
bu yöntem uygun görülmemektedir . Bunun yerine metre başına hesaplanan güç
değerleri esas alınır .
Yayılı yük
Hesap sonucu bulunan güç yoğunluklarının, ait oldukları hat uzunlukları ile çar-
pımı sonucu elde edilen güç değerlerine yayılı yük adı verilir . Şekil 36

Py1 = j1.ℓ1 Py3 = j3.ℓ3 Py = j.ℓ

o o o o o o
j1 , ℓ1 j2=0 j3 , ℓ3
Toplu
yükler P1 P2 P3 Py/2 Py Py/2

Şekil 36

İki branşman noktası arasındaki yayılı yük Py = j. ℓ olup, branşmanın ortasın-

dan toplu yük gibi çekildiği varsayılır . Bu toplu yükün yarısı branşmanın başına
diğer yarısı da branşmanın sonuna nakledilerek gerilim düşümü hesabı yapılabi-
lir . Yayılı yükün branşmanın ortasında ya da yarılarının branşman noktalarında
alınması hesap sonucunu değiştirmez . Bunun ispatını yapalım .
ℓ2
ℓ1 ℓ3 ≡
o o o o o o
P1 Py = j.ℓ2 P2 Şekil 37
 61

Şekil 37 deki yayılı yüklü hat bölümünde toplam yayılı yükün, hat bölümünün
ortasından (şekil 37a) ya da toplam yayılı yükün yarısının branşmanın başından
diğer yarısının da branşmanın sonundan (şekil 37b) çekildiğini düşünelim .

ℓ2
ℓ1 ℓ2/2 ℓ2/2
o o o ≡

P1 Py P2

Şekil 37a

ℓ1 ℓ2
o o o

P1+Py/2 P2 +Py/2

Şekil 37b

Gerilim düşümü (Şekil 37b deki eşdeğer şema için )

100
%ε = ––––––– [(P1+Py/2). ℓ1 + (P2+Py/2).(ℓ1 + ℓ2)] kesit aynı olduğu
ζ .q.U2 için moment alın-
mıştır .
100
%ε = ––––––– [P1.ℓ1+ P2 (ℓ1+ℓ2 ) + Py.ℓ1/2 + Py.(ℓ1 + ℓ2)/2)]
ζ .q.U2

100
%ε = ––––––– [P1.ℓ1+ P2 (ℓ1+ℓ2 ) + Py.( ℓ1 + ℓ2/2)]
ζ .q.U2

100
%ε = ––––––– [P1.ℓ1 + Py.( ℓ1 + ℓ2/2 )+ P2 (ℓ1+ℓ2 )] bulunur .
ζ .q.U2

Şekil 37a daki eşdeğer şemaya ait gerilim düşümü ifadesidir .

Böylece iki şema ya göre hesaplanacak gerilim düşümleri için de aynı sonuç bu-
lunur . Yani bu devre şemaları birbirine eşdeğerdir .
Buna göre, toplu yükün yarısının hat bölümünün başında diğer yarısının da so-
nunda olduğu varsayılabilir .
 62

Güç yoğunluğu
Köy ve kasabalardaki evler genellikle büyük parseller üzerine kuruludur .
Umumiyetle evlerin önünde bir avlu kısmı arkalarında da bahçe yeri mevcuttur .
Parsellerin cephe uzunluğu da şehirdekilere nazaran daha büyüktür . Parsellerin
üzerinde de çoğu kez bir veya iki katlı evler bulunmaktadır .
Ortalama oda sayısı iki olan evlerin bulunduğu bir sokaktaki evin güç talebi ay-
dınlatmadan ibarettir . Mutfak için 40 W, banyo ve tuvalet için 2x25 = 50 W,
oturma odası veya salon için 75 W, yatak odası için 60 W, antre,koridor ve dış
kapı için 3x25 = 75 W, radyo,ütü, mutfak ihtiyaçları için priz sortileri 1000 W
olmak üzere toplam güç ihtiyacı 1300 W olmaktadır . Talep faktörü (diversite)
%25-%50 arasında bulunulan yere göre değiştiğinden %30 alınırsa, talep edilen
güç P = 1300. 0,30 = 390 W olur .
Bu karakterdeki evlerin yol üzerindeki cephe uzunluklarının 15-100 m arasında
değiştiği, yolun karşısında da aynı karakterdeki evlerin simetriği bulunduğu ve
karşıdaki evlerinde aynı hattan beslendiği varsayılırsa, hattaki güç yoğunluğu,
j = 2. 390/100 = 7,8 W/m j = 2. 390/15 = 52 W/m arasında değişir .
Köy ve kasabalardaki bu karakterdeki evlerde yaşayanların sayısı ise ge-
nelde hane başına 4-8 arasındadır . Buna göre kişi başına ihtiyaç duyulan güç
değeri de 390/8 = 48,75 W/kişi 390/4 = 97,5 W/kişi olmaktadır .
Büyük şehirlerde ise yerleşim daha değişiktir . Evler cadde ve sokaklar-
daki küçük parseller üzerine kurulmuş çok katlı binalar şeklindedir .
Cephe uzunluğu 20 m, yanlarında 10 m bahçe boşluğu bulunan beş katlı ve her
katdaki daire sayısı dört olan bir apartmanın (Şekil 38) kurulu gücü,
P = 5 kat x 4 daire x 5 kişi/daire x 100 W/kişi = 10000 W bulunur .
Talep faktörü (diversite) %75 alınırsa, talep edilen güç 10000x0,75 = 7500 W
olur .

10m 20m 10m

30m

Hat o o o

Şekil 38

Yolun karşısında da binaların simetriklerinin bulunduğu ve aynı hattan beslen-

dikleri düşünülürse hattaki güç yoğunluğu, j = 2x7500/30 = 500 W/m olur .
Cadde veya sokağa sağlı sollu iki hat çekilirse güç yoğunluğu 250 W/m olur .
 63

GÜÇ YOĞÜNLUĞUNUN HESAPLANMASI

Herhangi bir kasaba veya şehrin AG li dağıtım şebeke projesinin hazır-

lanabilmesi için öncelikle toplu yükler ile yayılı yüklerin bilinmesine ihtiyaç du-
yulur . Yayılı yüklerin belirlenebilmesi için de güç yoğunluklarının hesaplanma-
sı gerekir .
Güç yoğunluklarının hesaplanabilmesi için,
a) Projesi yapılacak kasaba veya şehrin nüfusu
b) Nüfus başına kabul edilecek güç değeri
c) Dağıtım şebekesinin toplam hat uzunlukları bulunmalıdır .
a) Nüfus durumu
Bir kasaba veya şehrin yayılı yük miktarı orada yaşayanların sayısına
bağlı olarak değişmektedir . Kasaba ya da şehrin nüfusu her yıl artış kaydedece-
ğinden belirlenecek yayılı yük değeri yalnızca AG projesinin yapıldığı yıldaki
nüfusa göre tayin edilmemeli, ilerideki yıllardaki artan nüfus ihtiyacını da karşı-
layacak şekilde belirlenmelidir . Bu durum dikkate alınmazsa şebeke işletmeye
açıldıktan birkaç sene sonra yetersiz hale geleceğinden, tekrar yenilenmesi ve ıs-
lah edilmesi gerekecektir . Proje hazırlanırken 10 yıl sonraki muhtemel nüfusun
nazarı dikkate alınarak yayılı yüklerin belirlenmesinin uygun olacağı kanaatine
varılmıştır . Ancak projenin yapımı,ihale edilmesi ve tesisi için de bir veya iki
yıllık bir zamana ihtiyaç duyulacağından, projesi yapılacak yerin o andaki mev-
cut nüfusu ile 10 ya da 12 yıl sonraki nüfuslarının da bilinmesi veya hesaplan-
ması gerekmektedir . kasabanın ilerideki yıllara ait tahmini nüfusu iki şekilde
bulnabilir .
Nüfus artış eğrisine göre nüfus tahmini
AG li dağıtım projesi yapılacak kasabanın nüfus değerleri yapılan bütün
nüfus sayımlarına göre nüfus müdürlüklerinden temin edilir veya nüfus sayımı
cetvellerinden çıkartılır . Nüfusun yıllara göre değişimi lineer kabul edilerek, ka-
sabanın ortalama nüfus artış oranı bulunarak, 10 veya 12 yıl sonraki nüfusunun
da hangi değere ulaşacağı tahmin edilebilir .
Doğal nüfus artışı bağıntısına göre nüfus tahmini
Bu yönteme göre nüfusun üstel bir fonksiyona bağlı olarak arttığı kabul
edilmektedir . Doğal nüfus artış bağıntısı ,

P = P0 .e r.n dir .
Bura da,
P : Art arda yapılan iki nüfus sayımından ikincisinin değeri
P0 : Art arda yapılan iki nüfus sayımından ilkinin değeri
r : İki sayım arasındaki geçen zaman içindeki nüfus artış oranı
(0,02, 0,027, 0.05 vb)
n : İki sayım arsındaki sene olarak geçen zaman
e : 2,71828
 64

Doğal nüfus artışı bağıntısına göre kasabanın sonraki yıllardaki nüfusunun he-
saplanabilmesi için son iki veya üç sayım sonucunun bilinmesi gerekmektedir .
nüfus artış oranı,

P P
––––– = e r. n ln ––––– = r.n ln e olup, buradan
P0 P0

1 ln (P/P0)
r = –– . –––––––––– ln e = 1 olduğundan,
n ln e

1
r = –– . ln (P/P0) ifadesinden bulunur .
n

Bulunan bu nüfus artış oranının değişmeyeceği kabul edilerek ya da son üç sa-

yım için ayrı ayrı bulunacak nüfus artış oranlarının ortalaması alınarak , genel
doğal nüfus artış bağıntısında, P0 için son nüfus sayımı değeri, r için bulunan
nüfus artış oranı ve n için de 10-12 sene değeri konularak ilerideki yıllara ait P
nüfus değeri,

P = P0 . e r. n ifadesinden hesaplanabilir .

Şayet projesi yapılacak yerin yalnızca son sayımdaki nüfusu belli ise, ilerideki
herhangi bir yıla ait nüfusunun hesaplanmasında kullanılacak olan nüfus artış
oranı için, bölgenin ya da ülkenin son iki veya üç sayım sonucuna göre belirle-
nebilen nüfus artış oranı alınabilir .

ÖRNEK
1965 nüfus değeri 14632
1970 ’’ ’’ 15901 olan bir kasaba için,
nüfus artış oranı

1 1 15901
r = –– . ln (P/P0) = –––– . ln –––––––– = 0,0166 olup,
n 5 14632

12 yıl sonraki tahmin edilen nüfusu ise,

P = P0 . e r. n = 15901 . e0,0166 x12 = 15901 . 1,22

P = 19399 kişi olarak bulunur .

 65

b ) Nüfus başına kabul edilecek güç değeri

Nüfus başına alınacak güç değeri yaşam biçimine ve bölgenin sosyal
durumuna göre değişik değerler alabilmektedir . Projesi yapılacak yerin enerji
ihtiyacı bir hidroelektrik santralden veya bir enterkonnekte sistemden karşılana-
cak ise, nüfus başına alınacak güç en az 30 W olacaktır . Şayet enerji ihtiyacı bir
termik santralden veya bir dizel elektrojen grubundan karşılanacaksa , nüfus ba-
şına alınacak güç en az 25 W olacaktır .
Bugün için nüfus başına alınacak güç miktarı 50 – 200 W/nüfus dur .
c ) Dağıtım şebekesine ait hat uzunluklarının tayini
Kasabanın ihtiyacı için termik veya hidroelektrik santralden ya da en-
terkonnekte bir sistemden karşılanacak olan enerjinin dağıtımı, yer altı kablolu
veya havai hatlı şebekenin kasabanın cadde,meydan ve sokaklarına tesis edilme-
si suretiyle mümkün olacaktır .
Kasabanın imar planına uygun olarak, havai hatların ve yer altı kablolarının ge-
çirilebileceği güzergahlar belirlenip, yüklerin en kısa yoldan beslenmesi sağlan-
malıdır . hatların hangi cadde, sokak ve meydanlardan geçeceği yapılan etüt ça-
lışmalarıyla tespit edilmeli ve bu hatlar kasabanın muhtelif yerlerine yerleştirilen
trafo postalarından beslenmelidir .
Her trafo postasına ait AG şebekesinin uzunluğu, o trafo postasındaki hat uzun-
luklarının toplamı olacaktır . Bu şekilde bütün trafo postalarına ait şebeke uzun-
luklarının toplanması ile de şehrin ve kasabanın toplam şebeke uzunluğu tayin
edilmiş olacaktır .

TOPLAM YAYILI YÜK VE GÜÇ YOĞUNLUKLARININ HESABI

Herhangi bir şehir veya kasabanın toplam yayılı yük değeri kasabanın
tahmin edilen 10 ya da 12 yıl sonraki nüfusu ile nüfus başına kabul edilen güç
değerinin çarpılması suretiyle bulunacaktır .

Ptop = kasabanın nüfusu x nüfus başına güç [W]

Toplam lamba gücü

Projesi yapılacak kasabanın cadde, sokak,meydan, yol,park ,bahçe ve
benzeri yerlerinin gece aydınlatılmasının sağlanabilmesi için abone hatlarından
müstakil olarak ilave bir sokak aydınlatma hattının çekilmesi gerekmektedir . Bu
sokak aydınlatması akşam hava kararınca kendiliğinden devreyi kapatıp sokak
lambalarının yanmasını, sabahleyin de sönmesini temin edecek şekilde teçhiz
edilmelidir .
Sokak aydınlatmasında genellikle akkor flamanlı lambalar kullanılır . Aynı güce
haiz akkor flamanlı lambalardan daha fazla ışık akısı veren cıva buharlı, sodyum
buharlı ve flüoresan lambalarda tercih edilmektedir .
Trafiği yüksek olan ana caddeler ve meydanlarda cıva buharlı lambalar, önemli
kavşaklarda sodyum buharlı lambalar, fazla önemi olmayan cadde,yol ve sokak-
larda flüoresan lambalar,önemsiz yerlerde de akkor flamanlı lambaların kullanıl-
 66

ması uygundur . Bu tip lambalardan sadece birinden veya ihtiyaca göre her tip-
ten kullanılması da mümkündür .
Projede her trafo bölgesinde kullanılan lambaların tiplerini ve adetlerini belirten
aşağıdaki gibi tablolar hazırlanarak, kasabaya ait şebekede kullanılan toplam
lamba gücü belirlenmelidir .

Trafo HQL 125W 140W Sodyum 2x40W lık Akkor flamanlı lamb Toplam.
No Cıva buharlı lamba buharlı lamba Flüoresan lamba 100W 150W lamba
Balast gücü 12W Balast gücü 23W Balast gücü 20W gücü
Ad Güç W Ad Güç W Ad Güç W Ad W Ad W W
I 10 137 1370 – 163 – 34 100 3400 42 4200 – – 8970
II – 137 – 12 163 1956 14 100 1400 36 3600 12 1800 8756
III 6 137 822 4 163 652 18 100 1800 45 4500 4 600 8374
IV 3 137 411 – 163 – 22 100 2200 51 5100 – – 7711
.
.
TOP 19 2603 16 2608 88 8800 174 17400 2400 33811

Şebekeye ait toplam sokak lambaları gücü ile toplam şebeke uzunluğu belirlen-
dikten sonra şebekenin güç yoğunluğu hesaplanabilir .
Güç yoğunluğunun hesabı
Herhangi bir kasaba için güç yoğunluğu,

( Ptop – Plam ) .1,1

j = –––––––––––––––– W/m ifadesinden hesaplanacaktır .
Σℓ

Toplam yayılı yük hesabında nüfus başına alınan güç (50-200 W/ nüfus) hem
abone hem de sokak aydınlatmasını karşılamak üzere alınmış olduğundan, kasa-
banın toplam yük değerinden toplam lamba gücü çıkartılmaktadır . Buna göre,
yayılı yük Py = Ptop – Plam olacaktır .
İfade de,
Py : Kasabanın toplam yayılı yükü [W]
Ptop : Kasabanın toplam yükü [W]
Plam : Kasabanın toplam sokak lambası gücü
Σ ℓ : Kasabanın toplam şebeke uzunluğu [m]
%10 seviyesinde hat kaybı olacağı nazarı itibara alındığından, ifadeye 1,1 katsa-
sayısı dahil edilmiştir .
Bu ifadeden bulunacak güç yoğunluğu, genel güç yoğunluğu olup, kasabanın her
yerinde aynı değerdedir . Ancak, kasabanın her yerinde aynı yoğunlukta güç ta-
lebi olamayacağından ve şebekenin bütün cadde,sokak,meydan ve yolları üze-
rindeki aboneler ekonomik,sosyal ve kültürel yönden de aynı seviyede olmadık-
larından, güç yoğunluğunun kasabanın her yerinde aynı değerde alınmaması ge-
rekir . Bu nedenle projesi yapılacak kasaba durumuna göre en az iki veya daha
fazla kategoriye ayrılabilir . Şekil 39
 67

Kasabanın güç talebi yönünden yüksek ve düşük seviyelerde olmak üzere kate-
gorilere ayrılan kısımlarının hat uzunlukları, yüksek seviyede olanlar için Σℓ1, u,
orta seviyede olanlar için Σℓ2, düşük seviyede olanlar için de Σℓ3 olsun .
Bunların her biri için de önem ve seviye katsayıları veya eşzamanlık faktörü (k )
katsayıları tanımlanarak ,
güç yoğunluğu (Genel güç yoğunluğu) ifadesi

( Ptop – Plam ) .1,1

j = –––––––––––––––––––––––––– W/m
k1. Σ ℓ1 + k2. Σ ℓ2 + k3. Σ ℓ3

şeklinde ifade edilebilir .

Hesaplanan bu genel güç yoğunluğu değerine göre kasabanın farklı seviyede ki
kısımlarının içindeki hatlara ait güç yoğunluklarının her biri,

j1 = k1 .j W/m
j2 = k2 .j W/m
j3 = k3 .j W/m
...........

ji = ki .j W/m olur .

Şebekede dağıtılan toplam yayılı güç (kayıpsız) Şekil 39

Py = j1 .Σℓ1 + j2 .Σℓ2 + j3 .Σℓ3 + ….

Py = k1 .j .Σℓ1 + k2 .j .Σℓ2 + k3 .j .Σℓ3 + ….
Py = j .(k1 .Σℓ1 + k2 .Σℓ2 + k3 .Σℓ3 + …. buradan güç yoğunluğu

Py
j = –––––––––––––––––––––––––– W/m . bulunur .
k1. Σ ℓ1 + k2. Σ ℓ2 + k3. Σ ℓ3 + …

Bu suretle yukarıdaki ifadenin ispatı yapılmış olur .

ÖRNEK
Son nüfus sayımındaki nüfusu 9800 olan bir kasabanın bundan beş yıl önceki sa-
yımdaki nüfusu 8905 idi . Şahıs başına güç değeri 140 W, toplam şebeke uzun-
luğu k=1 için 3800 m, k=0,7 için 5400 m, k=0,50 için 2850 m dir . Sokak aydın-
latma gücü 17600 W olarak hesaplanmıştır . Kasabanın 10 yıl sonraki muhtemel
nüfusunu esas alarak, güç yoğunluklarını bulunuz .
 68

P = P0 . e r. n

İki sayım arasındaki zaman arasındaki nüfus artış oranı,

1 1 9800
r = –– . ln (P/P0) = –––– . ln –––––––– = 0,0192 olup,
n 5 8905

kasabanın 10 yıl sonraki nüfusu

P = 9800 . e 0,0192 . 10 = 11874 kişi

Genel güç yoğunluğu,

( Ptop – Plam ) . 1,1

j = –––––––––––––––––––––––––– W/m
k1. Σ ℓ1 + k2. Σ ℓ2 + k3. Σ ℓ3

( 11874 .140 – 17600 ) . 1,1

j = ––––––––––––––––––––––––––––– = 200,91 W/m bulunur .
1. 3800 + 0,7. 5400 + 0,5. 2850 …

Farklı seviyede ki hatların güç yoğunlukları,

j1 = k1 .j = 1x 200,91 = 200,91 W/m

j2 = k2 .j = 0,7x 200,91 = 140,64 W/m

j3 = k3 .j = 0,5x 200,91 = 100,46 W/m

Güç yoğunluğunun şebekenin her yerinde aynı seviyede olduğu kabul edilirse

( Ptop – Plam ) .1,1

j = –––––––––––––––– W/m
Σℓ

( 11874 .140 – 17600 ) . 1,1

j = ––––––––––––––––––––––––––– = 150,14 W/m bulunur .
3800 + 5400 + 2850 …

Görüldüğü gibi, güç yoğünluğunun şebekenin her yerinde aynı seviyede olmadı-
ğı kabul edilirse, yüksek seviyeli veya düşük seviyeli yerleşim yerleri için farklı
güç yoğunlukları elde edilecektir .
 69

ENERJİ DAĞITIM ŞEBEKELERİ

Şebekeler gerilimlerine göre,
1) Alçak gerilim şebekesi (AG)
2) Orta gerilim şebekesi (OG)
3) Yüksek gerilim şebekesi (YG)
4) Çok yüksek gerilim şebekesi (ÇYG) olmak üzere dört gruba ayrılabilir .
Bunlardan ilk ikisi AG ile OG şebekesi enerji dağıtım şebekeleridir .
YG ve ÇYG şebekeleri ise enerji iletimi ile ilgili olup, YG li enerji iletim şebe-
keleri adıyla anılırlar .
Beslenme durumlarına göre,
şebekeleri ayrıca açık ve kapalı olmak üzere iki sınıfa ayırabiliriz .
1) Açık şebekeler (Dal budak şebekeler) : Bu tip şebekeler bir taraftan besle-
nirler . Üzerindeki muhtelif noktalardan yükler çekilir .
2) Kapalı şebekeler (Gözlü şebekeler) : Bu tip şebekelerde besleme noktası
birden fazladır . Her alıcı en az iki taraftan beslenir .
Genel olarak bir kasabanın enerji dağıtım şebekesi açık tipte yani dal bu-
dak şebeke olarak tesis edilir . AG şebekesinde işletme kolaylığı bakımından
gözlü şebeke tesis edilmesi yoluna gidilmez . OG şebekelerinde gözlü şebeke te-
sis edilebilir .
Akımlarına göre,
1) Doğru akım şebekesi
2) Alternatif akım şebekesi
İnşa şekline göre,
1) Yer altı kablolu şebekeler
2) Havai hatlı şebekeler
3) Havai hatlı ve kablolu şebekeler
Alıcı türlerine göre,
1) Abone aydınlatma şebekesi
2) Kuvvet şebekesi
3) Dış aydınlatma şebekesi
Yapım malzemesine göre
1) Demir direkli şebekeler
2) Beton direkli şebekeler

Birçok Avrupa ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de enerjinin iletilmesi

ve dağıtılması alternatif akımla yapılmaktadır . Gerilim olarak enerjinin dağıtı-
mında AG ile OG kademeleri, iletiminde ise YG ve ÇYG kademeleri kullanıl-
maktadır .
Abone,kuvvet ve dış aydınlatmaya ait AG li dağıtım şebekeleri duruma göre yer
altı kablolu ya da havai hatlı veya bunların karışımı şeklinde tesis edilmektedir .
AG şebekesi tek taraftan beslenen açık şebeke (Dal budak şebeke) şeklinde tesis
edilmektedir . OG şebekelerinde ise ihtiyaca göre kapalı (Gözlü şebeke) tesis
edilebilmektedir .
 70

Enerji dağıtım şebekelerinde genellikle AG ve OG birlikte bulunurlar . OG siz

bir dağıtım şebekesi düşünülemez . OG kademesi, YG ile AG arasında bir köprü
vazifesi görür . Buna göre bir kasaba enerji dağıtım şebekesi,
OG Hatlarını ( 6,3 – 15 – 30 kV ) , AG Hatlarını (380/220 V) , AG ve OG
Hatlarını ( Müşterek ) ihtiva eder . Şekil 40

TR IV
oo
o
o o
o TRI
o
o
o
o
o
o TR II o
o o
o
o TR III
AGveOG hatları (müşterek)
AG hatları
OG hattı
Direk trafosu Şekil 40
Bina trafosu

11 o o 12
40
10 39 5 kw
TR III 10 kw o
A 1 2 3 7 8 30 9 13
C –––O O O O O O o
B 15 m 40 42 29 36 41 45 50
15 kw 4 O 8 kw 7 kw 48 3kw
o14
43 20
5 o o 15
38 33
6 o o 16
6 kw 2 kw
Şekil 40 b III Nolu trafo

A 1 3 7 9 13
––––o o O O O
15 m 82 m 36 m 86 m 50 m
15 kw 16 kw 8 kw 14 kw 3 kw

Şekil 41 III Nolu trafonun toplu yükleri haiz A kolu

 71

AG DAĞITIM ŞEBEKESİNDE GERİLİM DÜŞÜMÜNE GÖRE İLETKEN

KESİTİNİN KONTROLÜNE AİT ÖRNEK

Dağıtım şebekesinin 1 Nolu trafosunun A kolunun şebeke planından alı-

nan krokisi şekil 42 deki gibidir . Şebeke demir veya beton direkli havai hatlı
olup, vaziyet planı üzerinde direk numaraları, direk ara mesafeleri ve sokak lam-
baları gösterilmiştir . Ayrıca şebeke koluna ait güç yoğunluklarının sınırları ile
değerleri de verilmiş olup, Toplu yükler de çekildikleri yerlerde gösterilmiştir .

Şekil 42
 72

1 Nolu direk trafo direği olup, A kolu ve diğer kol çıkışları için 15 m lik yer altı
kabloları, sokak aydınlatması çıkışları içinde abone beslemesinden müstakil ayrı
bir 15 m lik trifaze yer altı kabloları kullanılacaktır .
Trafonun A Kolunun dağıtım hatları ve sokak hatları için belirlenen kesitlerinin
gerilim düşümü ve ısınma yönünden kontrolleri birbirinden ayrı olarak yapılarak
müsaade edilen sınırlar içinde kalmaları sağlanacaktır .
Önceden belirlenen iletken kesitleri, hat yayılı yük yoğunlukları, direk numara-
ları,hat uzunlukları, güç yoğunluklarına ait branşman uzunlukları, toplu yükler
bir tablo üzerinde gösterilip, hesaplanan yayılı yüklerin ait oldukları hattın orta-
sından çekildiği varsayılarak, yarısı hattın başındaki diğer yarısı da hattın sonun-
daki branşmana aktarılacak, buna göre de toplam hat yükleri bulunacaktır .

Hat tertibi 3x25+16 3x ASTER + ROSE / PANSY

Yayılı yük 100 50 50 30
Direk No 1 3 9 19 26
....................
o o o o o
Hat Uzun. 15 m 80 m 42 m 250 m 166 m
Brş Uzun. j1=100 139 m
j2= 50 27 m 78 m 35 m
j3= 30 67 m
Top.yükler 5000 W 2000 W
Cos φ = 0,8 (3750VAR) (1500 VAR)
Hat yükleri 8000 2100 12500 4980
Brş yükleri 15250 3900 3760
1050 6250 2490 2490
4000 4000 1050 6250
−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
Top.hat yük. 57490 53490 28190 16990 2490
−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
Gerilim düşümü kontrolü : Aster q = 67,45 mm2 x0 =0,35 Ω/km

100. 57490. 15 100

ε r = −−−−−−−−−−−− + −−−−−−−−−−−− (53490. 80 + 28190. 42 +
56. 25.3802 35. 67,45. 3802 16990. 250 + 2490. 166)

ε r = 0,427 +2,97 = 3,397

100
ε x= −−−−−−. (5250. 15. 0+5250. 80. 0,35x10−3 + 1500. 292. 0,35. 10−3)
3802

ε x = 0,21

ε = ε r + ε x = 3,397 +0,21 = 3,607 <5 olduğundan uygundur .

 73

Ekonomik bir çözüm için gerilim düşümünün %5 ’e yakın bir değerde olmasını
temin amacıyla 9-26 nolu direkler arasını 3xPansy yaparak, toplam gerilim dü-
şümünün kontrolünü tekrar yapalım . Pansy iletkenin kesiti q=42,37 mm2 dir .

100 53490. 80 + 28190. 42 16990. 250 + 2490. 166

ε r = 0,427 + ––––––– + (––––––––––––––––––– + –––––––––––––––––––––)
35. 3802 67,45 42,37

ε r = 0,427 + 3,779 = 4,206

ε = ε r + ε x = 4,206 + 0,21 = 4,416 < 5 uygun bir çözümdür .

Isınma kontrolü :
3x25 mm2 lik na kablodan geçen akım,

Iw = 57490 /√ 3. 380 = 87,34 A Idw = 5250 /√ 3. 380 = 7,98 A

I = √ 87,342 + 7,982 = 87,7 A < 106 A (Toprakta) olduğundan uygundur .
Aster iletkenin akım taşıma kapasitesi 300 A ve Pansy iletkenin akım taşıma ka-
pasitesi 230 A olduğundan ısınma yönünden de sakınca yoktur .

Sokak aydınlatma hattının gerilim düşümü kontrolü :

Sokak aydınlatması için 4x10 mm2 lik çıkış 1 nolu direkte bir fazlı olarak kollara
dengeli taksim edildiğinden, A kolunun ana besleme kablosu 2x10 mm2 ve faz
hattı iletkeni Rose, nötr hattı iletkeni de Pansy olacaktır . Faz ve nötr iletkenleri
farklı olduğundan gerilim düşümü hesabı gidiş ve geliş için yapılacaktır . Lamba
güçlerine göre direklerden çekilen güçler şekil 43 görülmektedir . Cıva buharlı
lambalar için güç katsayısı cosφ=0,8 alınacaktır . Rose iletken kesiti 21,14 mm2

2x10 ROSE / PANSY

1 3 9 13 15 17 19 24 26
.....
o o o o o o o o o
15m 80m 42m 63m 60m 62m 65m 94m 62m
137W 437 W 237W 137W 137W 137W 337W 100W 100W
103 Var 103Var 103Var 103Var 103Var 103Var 103Var 0Var 0Var

Şekil 43

200. 1759. 15 100

ε r = ––––––––––– + –––––––––––––– ( 1622. 80 +1185. 42 +948. 63 + 811. 60
56. 10. 2202 35. 21,14. 2202
+ 674. 62 + 537. 65 + 200. 94 + 100. 62)
100
+ –––––––––––––– ( 1622. 80 +1185. 42 +948. 63 + 811. 60 +
35. 42,37. 2202 674. 62 + 537. 65 + 200. 94 + 100. 62)
 74

ε r = 0,195 +1,088 + 0,543 = 1,826

200
ε x = 0 + ––––––––––––– .0,35.10–3. (618. 80 + 515. 42 +412. 63 +309. 60 +
2202 206. 62 + 103. 65)

ε x = 0,195
ε = ε r + ε x = 1,826 + 0,195 = 2,021 < 5 olduğundan,
sokak fazı için Rose iletken yeterlidir .

GERİLİM DÜŞÜMÜ HESAPLARI İÇİN k VE m KATSAYILARI

Gerilim düşümü ifadesi% olarak,

100. ℓ.P 100.x0 .ℓ. Q

% ε = –––––––– + –––––––––– (Trifaze sistem)
ζ q. U2 U2

200. ℓ.P 200.x0 .ℓ. Q

% ε = –––––––– + –––––––––– (Monofaze sistem)
ζ q. V2 V2

şeklinde olup, bu ifadeler iletken cinslerine bağlı olarak,

100. ℓ.P 100.x0 .ℓ. Q

k3 = –––––––– m3 = ––––––––––
ζ q. U2 U2

200. ℓ.P 200.x0 .ℓ. Q

k1 = –––––––– m1 = ––––––––––
ζ q. V2 V2

katsayıları ile ifade edilebilirler . Buna göre gerilim düşümü bu katsayılar yardı-
mıyla kolayca hesaplanabilir .

% ε = k3.P.ℓ + m3.Q.ℓ (Trifaze sistem)

% ε = k1.P.ℓ + m1.Q.ℓ (Monofaze sistem)

Bu ifadelerde,
U = 380 V V = 220 V (İşletme gerilimi)
ζ = 35 m/A.mm (Alüminyum iletken için)
2

ζ = 56 m/A.mm2 (Bakır iletken için) alınır .

xo reaktansı fazlar arasındaki mesafeye göre hesaplanmalıdır .
 75

Fazlar arası mesafe, monofaze hatlarda 50 cm, 50 cm

trifaze hatlarda d3 = √ 50 +50 = 70,71 cm
2 2
o o
d = √ 50 + 50 +70,71 = 56,1 cm
3
50 cm
olmak üzere, d3 = 70,71cm
–4
xo = 2πf ( 2.ln (d/r + 0,5) 10 ifadesinden bulunacaktır . o
Alüminyum iletkenlerin reaktansları d mm x0 Ω/km
İletken Kesit mm Yarıçap mm Monofaze Trifaze
2
Monofaze Trifaze
Rose 21,14 2,945 500 561 0,338 0,346
Lily 26,66 3,305 ’’ ’’ 0,331 0,338
İris 33,53 3,705 ’’ ’’ 0,324 0,331
Pansy 42,37 4,165 ’’ ’’ 0,317 0,324
Poppy 53,49 4,68 ’’ ’’ 0,309 0,316
Aster 67,45 5,255 ’’ ’’ 0,302 0,309
Phlox 84,99 5,90 ’’ ’’ 0,294 0,302
Oxlip 107,30 6,625 ’’ ’’ 0,287 0,295
Daisy 132,5 7,435 ’’ ’’ 0,280 0,287
Peony 152,1 7,98 ’’ ’’ 0,276 0,283
Tulip 170,6 8,45 ’’ ’’ 0,272 0,279
Canna 201,3 9,18 ’’ ’’ 0,267 0,274

Alüminyum iletken Rose için ( q= 21,14 mm2 r = 2,945 mm )

x0 = 2.π.50 ( 2.ln (561/2,945 + 0,5) 10–4 = 0,346 Ω/km (Trifaze)
x0 = 2.π.50 ( 2.ln (500/2,945 + 0,5) 10–4 = 0,338 Ω/km ( Monofaze)
k3 = 100/35. 21,14. 3802 = 9,36 10–7
m3 = 100. 0,346 10–3 /3802 = 2,396 10–7
k1 = 200/35. 21,14. 2202 = 55,849 10–7
m1 = 200.0,338 10–3 / 2202 = 13,967 10–7
Diğer alüminyum iletkenler için de aynı şekilde hesaplanarak tablolar düzenlenir

Örgülü Alüminyum iletkenler için gerilim düşümüne ait k ve m katsayıları

İletken k1 x 10–7 m1 x 10–7 k3 x 10–7 m3 x 10–7
Rose 55,85 13,97 9,36 2,396
Lily 44,28 13,68 7,42 2,34
İris 35,21 13,39 5,90 2,29
Pansy 27,86 13,09 4,67 2,24
Poppy 22,07 12,77 3,70 2,19
Aster 17,50 12,48 2,93 2,14
Phlox 13,89 12,15 2,33 2,09
Oxlip 11,00 11,86 1,84 2,04
Daisy 8,91 11,57 1,49 1,99
Peony 7,76 11,40 1,30 1,96
Tulip 6,92 11,24 1,16 1,93
Canna 5,87 11,03 0,98 1,90
 76

Örgülü bakır iletkenler için gerilim düşümüne ait k ve m katsayıları

İletken k1 x 10–7 m1 x 10–7 k3 x 10–7 m3 x 10–7
10 mm2 73,79 14,9 12,37 2,55
16 46,11 14,34 7,73 2,45
25 29,52 13,74 4,95 2,37
35 21,08 13,36 3,53 2,28
50 14,75 12,93 2,47 2,21
70 10,54 12,40 1,77 2,11
95 7,77 12,36 1,30 2,05
120 6,15 11,73 1,03 2,02
150 4,92 11,45 0,82 1,97
185 3,99 11,16 0,67 1,92
240 3,07 10,83 0,52 1,86
300 2,46 10,54 0,41 0,26,
Yer altı kabloları için gerilim düşümüne ait k katsayıları
İletken k1 x 10–7 k3 x 10–7
10 mm2 73,79 12,37
16 46,11 7,73
25 29,52 4,95
35 21,08 3,53
50 14,75 2,47
70 10,54 1,77
95 7,77 1,30
120 6,15 1,03
150 4,92 0,82
185 3,99 0,67
240 3,07 0,52
300 2,46 0,41

Toplu yükleri haiz bir hatta k ve m katsayıları ile gerilim düşümü hesabı
3x25 3xAster 3xpansy
380V o o o o o o
C0sφ=0,8 20m 92m 60m 98m 65m 48m
5000W 12000W 10000W 8000W 6000W 4000W
Top.P 45000 40000 28000 18000 10000 4000
P. ℓ 900000 3680000 1680000 1764000 650000 192000
–7
k3.10 4,95 2,93 2,93 4,67 4,67 4,67
εr 0,446 1,078 0,492 0,824 0,304 0,09
T0p.Q 33750 30000 21000 13500 7500 3000
Q.ℓ 675000 2760000 1260000 1323000 487500 144000
m3.ℓ 0 2,14 2,14 2,24 2,24 2,24
εx 0 0,591 0,27 0,296 0,11 0,032
ε t = ε r + ε x = 3,234 + 1,299 = 4,533 < 5
 77

ÖRNEK
Dağıtım şebekesinin 16 Nolu trafosunun A kolunun şebeke planından alı-
nan krokisi şekil 44 de görülmektedir . Şebeke demir ya da beton direkli havai
hatlıdır . Vaziyet planı üzerinde direk numaraları, direk ara mesafeleri ve sokak
lambaları gösterilmiştir . Trafo bölgesinin her yerinde güç yoğunluğu aynı ve
150W/m dir .A kolunda 2 ve 8 nolu direklerde toplu yük bulunmaktadır .
A kolunun kesitini gerilim düşümü ve ısınmaya göre kontrol edelim .

Şekil 44

Kolun toplam uzunluğu 550 m ve j güç yoğunluğu 150 W/m olduğuna göre,
A kolu toplam gücü 550 x 150 +10000= 92500 W
Iw = 92500/√ 3. 380 = 140,54 A Idw = 10000.075/ √ 3. 380 = 11,39 A
A kolu akımı I = √140,54 2 + 11,39 2 = 141,0 A
3x50+35 NYY kablo akım taşıma kapasitesi 159 A (havada) 185 A (toprakta)
Buna göre,A kolu ana çıkış kablosu ısınma yönünden en az 3x50 +35 olmalıdır .
Hat tertibini de 3xAster + Rose / Pansy olarak seçerek,gerilim düşümünü kontrol
edelim .
 78

Hat tertibi 3x50 3x ASTER + ROSE / PANSY

Yayılı yük 150 150 150
Direk No TR 2 8 10
...............
o o o o
Hat Uzun. 15 m 80 m 100 m 90 m
Brş Uzun. j=150 120 m 80 m 80 m
−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
Toplu yükler 6000 4000
Hat yükleri 12000 15000 13500
Brş yükleri 6000 18000 12000 12000
7500 6750 6750
6000 7500
−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
Top.hat yük. 92500 86500 49000 18750
−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
P.ℓ 1387500 6920000 4900000 1687500
−7
k3.10 2,47 2,93 2,93 2,93
εr 0,343 2,028 1,436 0,494 ε r t = 4,301

Reaktif yükler 4500 3000

Top R.hat Y. 7500 7500 3000
Q. ℓ 112500 600000 300000
−7
m3.10 0 2,14 2,14
εx 0 0,128 0,064 ε x t = 0,192

ε = ε r + ε x = 4,301 + 0,192 = 4,493 < 5 kesitler uygundur .

2-5 Nolu direkler arasındaki branşmanda gerilim düşümü :

İletken kesiti 5xRose olarak seçilirse ( k3 = 9,36x10−7 )

Hat tertibi 5 x ROSE

Yayılı yük 150
Direk no 2 5
o o
Hat uzunluğu 120
Hat yükleri 18000
Brş. yükleri 9000 9000
Top. hat yükleri 9000
P. ℓ 1080000
−7
k3.10 9,36
εr 1,011 ε r = 1,011
Baştan 5 nolu direğe kadar toplam gerilim düşümü
ε top = 0,343 + 2,028 +0,128 + 1,011 = 3,51 < 5 seçilen Rose iletken uygundur
 79

ÖRNEK
Kablolu dağıtım şebekesinin bir trafosunun A kolunun şebeke planından
alınan krokisi şekil 45 de görülmektedir . Vaziyet planı üzerinde pano numarala-
rı, pano ara mesafeleri . Trafo bölgesinin farklı güç yoğunluğu bölgeleri ve de-
ğerleri verilmiştir . A kolunda 2 ve 12 nolu direklerde toplu yük bulunmaktadır .
Sokak aydınlatması ayrı bir hatla aydınlatma direkleri ile yapılacaktır .
A kolunun kesitini gerilim düşümü ve ısınmaya göre kontrol edelim .

Şekil 45
 80

Hat tertibi 3x50 3x 35+16

Yayılı yük 100 75 75 50
Pano No 1 2 7 12 16
....... .....

Hat Uzun. 20 m 80 m 40 m 257 m 180 m

Brş Uzun. j1=100 175 m
j2= 75 32 m 80 m 50 m
j3= 50 80 m
−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
Top.yükler 5000 W 2000 W
Hat yükleri 8000 3000 19275 9000
Brş yükleri 4000 19900 6000 7750
1500 9637,5 4500 4500
4000 1500 9637,5
−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
Top.hat yük.79925 75925 45525 28387,5 4500
P. ℓ 1598500 6074000 1821000 7295587,5 810000
−7
k3.10 2,47 3,53 3,53 3,53 3,53
εr 0,395 2,144 0,643 2,575 0,286

ε = ε r + ε x =ε r + 0 =6,043 > 5 olduğundan kesitler uygun değildir .

kesitler 12 nolu direğe kadar 3x50+35 mm2 ,12−16 arası 3x35 +25 NYY kablo
olarak alınırsa ;

3x50+25 3x50+25 3x35+25

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
Top.hat yük.79925 75925 45525 28387,5 4500
P. ℓ 1598500 6074000 1821000 7295587,5 810000
−7
k3.10 2,47 2,47 2,47 2,47 3,53
εr 0,395 1,500 0,4498 1,802 0,286 ε r = 4,433

Reaktif yükler 3750 1500

Top hat yük. 5250 5250 1500 1500
Q.ℓ 105000 420000 60000 385500
−7
m3.10 ≈0 ≈0 ≈0 ≈0
εx 0 0 0 0 εx=0

ε = ε r + ε x = 4,433+ 0 =4,433 < 5 olduğundan seçilen kesitler uygundur .

Isınma kontrolü
3x50+35 mm2 lik ana kablodan geçen akım
I = √ I w2 + I dw2 = √ ( P2 +Q2) /√ 3 .U = √ (799252 + 52502) / √ 3.380 = 121,7 A
3x50+35 NYY kablo akım taşıma kapasitesi 159 A (havada) 185 A (toprakta)
121,7 A < 185 A olduğundan kablo ısınma yönünden uygundur .
 81

Aynı örneği bilgisayarda yazılmış programla çözelim .

Programlayan Y.Müh.Ersin Soyberk 2009

A.G SEBEKESINDE GERILIM DUSUMU HESABI VE KESIT KONTROLU

Kablo Kesiti -7 -7 -7 -7 Akım taŞ.

Adı mm2 k3.10 m3.10 k1.10 m1.10 kap. (A)
------- ------- ------- ------- ------ ------- ---------
4x10 10 12.40 0.623 73.78 3.715 60
3x16+10 16 7.75 0.609 46.12 3.632 80
3x25+16 25 4.96 0.589 29.52 3.517 105
3x35+25 35 3.54 0.568 21.08 3.388 130
3x50+25 50 2.48 0.567 14.76 3.384 160
3x70+35 70 1.77 0.554 10.54 3.305 200

A.G GERILIM DUSUMU HESABI

KASABA ADI : DİVANŞEHİR

TRAFO NO : 6 KOLU :A

3x50+25 3x50+25 3x50+25 3x50+25 3x35+25

| | | | |
Pano No 1 2 7 12 16
Yayılı yük 100 75 75 50
........#-------#-------#-------#-------#
Hat uzun.m 20 80 40 257 180
BrŞ.u.J1=100 0 175 0 0 0
BrŞ.u.J2= 75 0 32 80 50 0
BrŞ.u.J3= 50 0 0 0 80 0
---------------------------------------------------
Toplu yükl. 0 5000 0 2000 0
a) Hat Y 8000 3000 19275 9000
b) BrŞ.Y 1) 0 19900 6000 7750 0
2) 4000 4000 1500 9638 4500
3) 1500 9638 4500
---------------------------------------------------
TOPL P 79925 75925 45525 28388 4500
KW.m 1599 6074 1821 7296 810
k3.10-4 2.48 2.48 2.48 2.48 3.54
%er 0.40 1.51 0.45 1.81 0.29
Toplam %er = 4.45

Reakt.yükl. 0 3750 0 1500 0

---------------------------------------------------
TOPL Q 5250 5250 1500 1500 0
KVAr.m 105 420 60 386 0
m3.10-4 0.57 0.57 0.57 0.57 0.57
%ex 0.01 0.02 0.00 0.02 0.00
Toplam %ex = 0.06

TOPLAM GERILIM DUSUMU : %e = %er+%ex = 4.45 + 0.06= % 4.51 < 5

Ana besleme kablosu akımı :121.70 A Akım TaŞıma kapasitesi : 160.00 A

3x50 mm2 lik kablo akımı : 115.63 A Akım TaŞıma kapasitesi : 160.00 A
3x35 mm2 lik kablo akımı : 6.84 A Akım TaŞıma kapasitesi : 130.00 A
 82

BİLGİSAYAR PROGRAMI İLE ÇÖZÜLMÜŞ ÖRNEK

Programlayan Y.Müh.Ersin Soyberk 2001(Vrs.2005)

A.G SEBEKESINDE GERILIM DUSUMU HESABI VE KESIT KONTROLU

İletken Kesiti kablo

Adı mm2 k3.10−7 m3.10−7 k1.10−7 m1.10−7 mm2 k3.10−7 m3.10−7
------- ------- ------ ----- ------ ----- ------- ------ -----−−
Rose 21.14 9.40 2.41 55.8 14.1 4x10 12.40 0.623
Lily 26.66 7.40 2.36 44.3 13.76 3x16+10 7.75 0.609
Iris 33.65 5.87 2.31 35.1 13.5 3x25+16 4.96 0.589
Pansy 42.37 4.70 2.26 27.9 13.22 3x35+25 3.54 0.568
Popy 53.49 3.70 2.21 22.1 12.9 3x50+25 2.48 0.567
Aster 67.45 2.93 2.16 17.5 12.6 3x70+35 1.77 0.554
Pholox 84.99 2.33 2.11 13.9 12.32 3x95+50 1.31 0.547
Oxlip 107.38 1.85 2.06 11.0 12.0 3x120+70 1.04 0.533
Daisy 135.28 1.45 2.02 8.75 11.7 3x150+70 0.83 0.533
Peony 152.1 1.30 1.96 7.8 11.44 3x185+95 0.67 0.533
Tulıp 170.6 1.16 1.93 6.92 11.27 3x240+120 0.52 0.533
Canna 201.3 0.98 1.90 5.87 11.07

A.G GERILIM DUSUMU HESABI

KASABA ADI : ALTINÖREN

TRAFO NO : 45 KOLU :A

3x35+253xASTER 3xASTER 3xPANSY 3xPANSY

| | | | |
Direk No 1 7 13 15 26
Yayılı yük 80 80 50 50
........o-------o-------o-------o-------o
Hat uzun.m 15 - 112 - 55 - 182 - 160 -
BrŞ.u.J1= 80 0 65 55 0 0
BrŞ.u.J2= 50 0 52 40 104 0
BrŞ.u.J3= 30 0 0 60 38 0
---------------------------------------------------
Toplu yükl. 0 4000 0 1000 0
a) Hat Y 8960 4400 9100 8000
b) BrŞ.Y 1) 0 7800 8200 6340 0
2) 4480 4480 2200 4550 4000
3) 2200 4550 4000
---------------------------------------------------
TOPL P 57800 53320 34840 19890 4000
KW.m 867 5972 1916 3620 640
k3.10-4 3.54 2.93 2.93 4.70 4.70
%er 0.31 1.75 0.56 1.70 0.30
Toplam %er = 4.62

Reakt.yükl. 0 3000 0 750 0

---------------------------------------------------
TOPL Q 3750 3750 750 750 0
KVAr.m 56 420 41 137 0
m3.10-4 0.57 2.16 2.16 2.26 2.26
%ex 0.00 0.09 0.01 0.03 0.00
Toplam %ex = 0.13

çıkış kablosu akımı : 88.00 A Taşıyabileceği max akım : 130.00 A

TOPLAM GERILIM DUSUMU : %e = %er+%ex = 4.62 + 0.13= % 4.75 < 5
iletken kesitleri uygundur.
 83

Programlayan Y.Müh.Ersin Soyberk 2001(Vrs.2005)

A.G GERILIM DUSUMU HESABI

KASABA ADI : ALTINÖREN

TRAFO NO : 45 KOLU :B

3x50+25 3xPHLOX 3xPHLOX 3xPHLOX 3xPANSY 3xPANSY

| | | | | |
Direk No 38 42 49 56 62 68
Yayılı yük 100 100 100 50 50
Û........o-------o-------o-------o-------o-------o
Hat uzun.m 15 - 120 - 60 - 168 - 140 - 76 -
BrŞ.u.J1=100 102 90 40 0 0 0
BrŞ.u.J2= 50 0 60 0 108 47 0
BrŞ.u.J3= 30 0 0 0 0 40 0
-----------------------------------------------------------
Toplu yükl. 0 0 5000 0 0 0
a) Hat Y 12000 6000 16800 7000 3800
b) BrŞ.Y 1) 10200 12000 4000 5400 3550 0
2) 6000 6000 3000 8400 3500 1900
3) 3000 8400 3500 1900
-----------------------------------------------------------
TOPL P 85750 69550 48550 28150 10850 1900
KW.m 1286 8346 2913 4729 1519 144
k3.10-4 2.48 2.33 2.33 2.33 4.70 4.70
%er 0.32 1.94 0.68 1.10 0.71 0.07
Toplam %er = 4.83

Reakt.yükl. 0 0 3750 0 0 0
-----------------------------------------------------------
TOPL Q 3750 3750 3750 0 0 0
KVAr.m 56 450 225 0 0 0
m3.10-4 0.57 2.11 2.11 2.11 2.26 2.26
%ex 0.00 0.09 0.05 0.00 0.00 0.00
Toplam %ex = 0.15

çıkıŞ kablosu akımı : 130.41 A Taşıyabileceği max akım : 160.00 A

TOPLAM GERILIM DUSUMU : %e = %er+%ex = 4.83 + 0.15= % 4.97 < 5
iletken kesitleri uygundur.

Bilgisayarda yazılmış programla da çözülmüş bir örnek yukarı da gö-

rülmektedir . Örnekte kasabanın herhangi bir trafosunun (45 nolu) A ve B kolla-
rına ait önceden belirlenen hat iletken kesitlerinin uygun olup olmadığının kont-
rolü yapılmış olup, bunlara ait ait bilgisayar çözüm çıktıları verilmiştir .
 84

TRAFO YERLERİNİN TAYİNİ VE GÜÇLERİNİN HESABI

Trafo postalarının yerini tayin ederken, dağıtım yönünden kolaylık sağla-

yan bir yerin seçilmesine dikkat edilmelidir . Yer seçilmesindeki önemli husus-
ları sıralarsak,
Trafoların yüklerin ağırlık merkezlerini teşkil eden bir yere konması gerekir .
Trafo merkezinin yeri istimlak problemi olmayan bir yer olmalıdır .
Bir trafo postasının sahası 300-600 m yarıçaplı bir daire içinde kalabilmelidir .
Buna göre trafo sahasının alanı,
π . 4002 = 502654 m2 civarında olmalıdır .
Ancak şehrin ya da kasabanın yerleşim durumuna ve yüklerin dağılımına bağlı
olarak, bu sahanın alanı bundan büyük veya küçük olabilir .
Şehir veya kasabadaki trafo sayısı da nüfus miktarına yani yük durumuna bağlı
olarak değişebilmektedir . Kasabadaki trafo sayısı arttıkça trafonun besleyeceği
alan küçüleceğinden hat iletken kesitleri de küçülecek ve iletken masrafları aza-
lacaktır . Buna karşın trafo maliyeti artacaktır . Masrafların toplamını minimum
kılan trafo merkezi sayısı en ideal çözümdür .
Seçilen yere bir trafo direği dikilecek veya bir trafo binası yapılacak ise estetik
yönden de mahzurlu olmamalıdır .
Trafo yerinde yapılacak dağıtım dolayısıyla herhangi bir tehlikeli durum ortaya
çıkmamalı bu bakımdan da emniyetli bir yer olmalıdır .
TRAFO GÜCÜNÜN TAYİNİ
Hem yayılı yükü hem de toplu ve sanayi yüklerini ihtiva eden şebekelerde her
hangi bir trafonun gücünü tayin edebilmek için önce trafo sahasında kalan şebe-
keye ait yayılı yük yoğunluğunun belirlenmesi lazımdır .
Güç yoğunluğu sabit ise , j = st
Kasaba da ki bütün şebeke hatları için aynı bir güç yoğunluğu düşünülmüş ise,
bu durumda her bir trafoya ait toplam yayılı yükün değeri, bu sabit yük yoğunlu-
ğu ile trafo sahasının içinde kalan toplam şebeke uzunluğunun çarpılması sonu-
cu bulunacaktır .
P y = j. Σℓ

Güç yoğunlukları farklı ise

Şebeke hatları için farklı güç yoğunlukları düşünülmüş ise, bu durumda her bir
trafonun kendi sahası içinde kalan ve farklı değerlerdeki güç yoğunlukları ile
yüklü hatların şebeke uzunlukları ayrı ayrı bulunduktan sonra bu hat uzunlukla-
rının kendilerine ait güç yoğunlukları ile çarpılıp bunların toplanmasıyla her bir
trafo sahasında kalan şebekeye ait toplam yayılı yük değerleri bulunur . Bulunan
bu yayılı yük değerleri aynı zamanda trafo sahası içindeki abonelerin talep güç-
leridir .

P y = j1. Σℓ1 + j2. Σℓ2 + j3. Σℓ3 + . . .

 85

Sokak aydınlatma gücü

AG dağıtım şebekesinde cadde, sokak ve meydan aydınlatmasını temin maksa-
dıyla çeşitli tip ve güçte lambalar kullanılır . Her trafo sahasında kullanılan lam-
baların tipleri ve adetleri projeden alınarak trafo bölgelerindeki toplam lamba
güçleri bulunmalıdır . Lamba cinslerine göre lamba güçleri de aşağıdaki listede
verilmiştir .
Lamba tipi Gücü Balast gücü Toplam güç
Cıva buharlı lamba HQL 125 W 12 W 137 W
Sodyum buharlı lamba 140 W 23 W 163 W
Flüoresan lamba 2x40 W 20 W 100 W
Akkor flamanlı lamba 100-150 W - 100-150 W

Toplu yükler
AG şebekesindeki toplu yükler ile mevcut sanayi yüklerinin her trafo sahası
içinde kalanlarının talep güçleri toplanarak tespit edilmelidir . İlerideki ihtiyaçla-
rı da karşılayabilmek amacı ile muhtemel sanayi güçleri de dikkate alınarak top-
lama dahil edilmelidir .

Toplam aktif güç

Trafo sahası içindeki toplam yayılı yükün, toplam sokak aydınlatma gücünün,
toplu yüklerin ve muhtemel sanayi yüklerinin toplanması suretiyle bulunan top-
lam güce şebekedeki zayiatları karşılamak üzere toplam gücün %10’ unun da
eklenmesiyle trafo bölgesinin toplam aktif gücü bulunur .

Trafo gücü
Şebekenin güç katsayısı Cosφ = 0,8 kabul edilerek, bölgeye ait trafonun zahiri
gücü toplam aktif gücün güç katsayısına bölünmesiyle bulunacaktır . Elde edi-
len güç değerine en yakın bir üst değerdeki norm trafo gücü istenilen trafo gücü
olarak tespit edilir .

( P y + P lam + P toplu + P sanayi + P muhtemel ). 1,1

N = –––––––––––––––––––––––––––––––––––––– [VA]
0,8

KASABANIN TOPLAM GÜÇ İHTİYACI

Kasabanın nüfusu x Nüfus başına güç = P y + Plam

Toplu yükler + Mevcut sanayi = Ptoplu +P sanayi
Muhtemel sanayi = P muhtemel
––––––––––
ΣP
Toplam güç ihtiyacı
1,1 x Σ P olur .
 86

Aşağıda muhtelif tip trafo merkezlerinden şekil 46 da bina tipi, şekil 47 de direk
Tipi, şekil 48 de saçtan yapılmış köşk tipi, şekil 49 da beton direk tipi trafo mer-
kezi, şekil 50 de de kablo şebekeleri için dağıtım panosu görülmektedir .

Şekil 46 Şekil 47

Şekil 48 Şekil 49

Şekil 50
 87

AG VE OG ŞEBEKESİNDE KULLANILAN DİREKLERİN

TEPE KUVVETLERİNİN VE TİPLERİNİN TESPİTİ

Direkler hava hatlarında iletkenleri taşıyan elemanlardır . AG ve OG

şebekelerinde kullanılan direkler imal edildikleri malzeme cinsine göre üç tiptir .
1- Demir direkler
2- Beton direkler
3- Ağaç direkler
Teknik koşullar ve ekonomiklik göz önüne alınarak bu tiplerden biri tercih
edilir . Ağaç direkler eskiden köy şebekelerinde kullanılmakta idi bugün için ter-
cih edilmemektedirler . Ağaç direkler telekomünikasyon hatlarında (Telefon, tel-
graf hatlarında) kullanılmaktadır .
Köy ve kasaba şebekelerinde direkten tasarruf sağlamak amacıyla OG ile AG
hattını birlikte taşıyan direkler de kullanılır . OG ile AG hattını birlikte taşıyan
direklere müşterek direkler denir . Bu direkler alçak gerilim direklerinden daha
uzun olup, üstte OG hattını taşıyan konsol ve altta AG ile sokak aydınlatma hat-
larını ve nötr iletkenini taşıyan traversler bulunur .
Direkleri kullanıldıkları gerilimlere göre sınıflandırırsak,
1- YG direkleri
2- OG direkleri
3- AG direkleri
Yaptıkları görevlere göre sınıflandıracak olursak,
1- Taşıyıcı direkler
2- Durdurucu direkler
3- Nihayet direkleri
4- Dağıtım (Tevzi) direkleri
Taşıyıcı direkler
Bu direkler yalnızca tellerin taşınmasını yani havada tutulmasını sağlarlar .
Telleri ve üzerinde oluşabilecek buz yükünü taşırlar . İletkenlerin direklere irti-
batı izolatörler üzerinde kayar bağ ile yapılır . Herhangi bir nedenle tel kopması
halinde hat iletkenleri, kayar bağdaki sürtünme kuvvetini yenebilirse izolatörler-
den kayarak yere serilir . Bu direkler düz hatta (Aligmanda) veya köşe açısı ya-
parak kullanılırlar . Düz hatta kullanılan taşıyıcı direkler düşey doğrultuda ilet-
kenlerin ağırlıkları ile yatay doğrultuda hatta dik rüzgar kuvvetlerine zorlanırlar.
Köşede kullanılmaları halinde ise, bunlara ilaveten yatay doğrultuda hatların cer
kuvvetleri bileşkesine de zorlanırlar .
Taşıyıcı direklerin hesabı, Nizamname ve Yönetmeliklerde (Elektrik Kuvvetli
Akım Tesisleri Yönetmeliği) belirtilen taşıyıcı direklere ait varsayımlara göre
yapılır .
Durdurucu direkler
Hat boyunca belirli aralıklarla konulan direklerdir . Bu direklerde hattın
iletkenleri hem taşınır hem de durdurulur . İletkenlerin direklere irtibatı izolatör-
ler üzerinde topbaşı yapılması suretiyledir . Direğin iki tarafında topbaşı yapıla-
 88

rak durdurulan hatların iletkenlerinin elektriksel irtibatları,mesnet izolatörlü hat-

larda som iletkenlerden yapılmış köprülerle,zincir izolatörlü hatlarda camper
bağlantılarıyla birleştirilerek temin edilir .
Herhangi bir nedenle bir veya birkaç direğin devrilmesi veya tellerden bir kaçı-
nın kopması halinde hattın tamamının taşıyıcı direklerinin yere serilmesine en-
gel olmak için belirli aralıklarla durdurucu direkler yerleştirilir . YG ve OG hat-
larında arazi durumuna göre peş peşe de durdurucu direkler kullanılabilir .
Ayrıca vadi, nehir, demiryolu ve karayolu atlamalarında da emniyet açısından
durdurucu direkler kullanılır . Karayolu ve demiryolu atlamalarında hattın kara-
yolunu ya da demiryolunu dik veya belirli bir açı ile kesmesi şart koşulabilir .
Demiryolu üzerine ağ serilmesi de istenebilir .
İki durdurucu direk arasında taşıyıcı direklerden oluşan bölüme etap adı verilir .
YG ve OG hatlarında direk montajları tamamlandıktan sonra tel çekim işleri
durdurucu direkler arasındaki her etap için ayrı ayrı yapılır .
Durdurucu direkler de düz hatta (Aligmanda) veya köşe açısı yaparak kullanılır-
lar . Taşıyıcı direkler de olduğu gibi düşey doğrultuda iletkenlerin ağırlıkları ile
yatay doğrultuda hatta dik rüzgar kuvvetleri ile hatların cer kuvvetleri bileşkesi-
ne zorlanırlar . Ayrıca tel kopmalarında tek taraflı çekme kuvvetlerine maruz ka-
lırlar .
Durdurucu direklerin hesabı, Nizamname ve Yönetmeliklerde belirtilen durduru-
cu direklere ait varsayımlara göre ve hat iletkenlerinin kopmalarına bağlı olarak
tek taraflı çekme kuvvetleri de nazarı itibara alınarak yapılır .
Nihayet direkleri
Hattın başlangıcında ve sonunda kullanılan direklerdir . Tek taraflı çekme
kuvvetlerine zorlanırlar . Durdurucu direk gibi görev yaparlar . Hesap şekli de
durdurucu direk gibi olup, Nizamname ve Yönetmeliklerde belirtilen nihayet di-
reklerine ait varsayımlara ve tek taraflı çekme kuvvetlerine göre yapılır .
Dağıtım direkleri
Bir ya da daha fazla hattın ayrıldığı yerlerde kullanılan direklerdir . AG şe-
bekesinde tevzi direği veya branşman direği olarak adlandırılırlar .
Trafo direği de bir dağıtım direğidir . Hem OG hatlarının dağıtımı hem de AG
hatlarının tevziatı bu direkte yapılmaktadır .
Dağıtım direkleri genellikle kafes demir direk tipinde dizayn edilmektedir .

OG li Dağıtım hatlarında kullanılan direkler taşıma sorunu yoksa direk

elemanları kaynakla birleştirilerek tek parça halinde imal edilebilirler .
AG direklerinin ağırlıkları küçük olduğundan kaynaklı olarak tek parçalı yapılır-
lar . Direkler boyanarak veya galvanizlenerek korozyona karşı korunurlar .
Yüksek gerilimli enerji iletim hatlarında kullanılan direkler büyük tonajlı
olduklarından taşıma kolaylığı sağlaması açısından tek bir parça halinde yapıl-
mazlar . Bölümler halinde tasarımlanıp hesaplanırlar . Bölümler ve her bölüm-
deki parçalar cıvatalar veya perçinlerle montaj mahallinde birleştirilirler . Ko-
rozyona karşı da galvanizlenerek korunurlar .
 89

DİREKLERE ETKİ EDEN KUVVETLER

Direklerin hesabında düşey ve yatay olmak üzere iki tip kuvvet dikkate alınır .
Düşey kuvvetler
Direğin kendi ağırlığı, konsol ağırlığı, izolatör ve hırdavatı ağırlığı
İlave malzeme ve teçhizat ağırlığı (Trafo, Şalt teçhizatı, platform, vb gibi)
Montör ağırlığı (en az 80 kg)
İletkenler ve koruma telleri ağırlığı
İletkenler ve koruma telleri üzerinde oluşan buz yükü ( ek yük)
Buz yükü : Hat iletkenleri ve koruma teli üzerinde oluşabilecek normal buz
yükü, iletkenin çapının kare kökü ile orantılı olduğu varsayıldığından,buz
yükünün ağırlığı,
gb=k.√d kg/m ifadesinden hesaplanır . O
gi
Buz yoğunluğu : γ b = g b /q kg/m.mm dir 2
gb

Burada d : mm olarak iletkenin çapı

k : Buz yükü bölgelerine göre değişen bir katsayı .
q : İletkenin toplam kesiti dir .
Direk ve traverslerde buz yükü olmadığı varsayılır .
Ülkemiz buz yükü bakımından beş bölgeye ayrılmış olup, bölgelere
ait buz yükü katsayıları ile ortam sıcaklıkları aşağıda verilmiştir .

Buz yükü bölgesi Buz yükü katsayısı Ortam sıcaklığı

en düşük en yüksek
I Bölge 0 – 10 50
II Bölge 0,2 – 15 45
III Bölge 0,3 – 25 40
IV Bölge 0,5 – 30 40
V Bölge 1,2 – 30 40

Bir direk tarafından taşınan

iletkenlerin ağırlıkları ile bun- ℓ1 ℓ2
lar üzerindeki buz yükü ağırlık-
larının hesaplanmasında, direğin
iki tarafındaki tel eğrilerinin en
alt noktaları arasındaki yatay me- Şekil 51
safe kullanılacaktır . Şekil 51
Direğe etki eden tel ağırlığı, direğin iki tarafındaki tel eğrilerinin en alçak
noktalarından direğe kadar olan tel uzunluklarının ağırlıklarının toplamı
olup, tel uzunlukları da yaklaşık olarak ℓ1 ≈ ag1 ℓ2≈ ag2 olduğundan
G = G1 + G2 = g .a g1 + g .ag2 = g .( ag1 + ag2 ) = g .ag = (gi + gb ) .ag olur .
g = g i + g b telin buzlu birim ağırlığı [kg/m] g i : iletken ağırlığıdır .
ag = ag1 + ag2 ağırlık açıklığı [m]
 90

Yatay kuvvetler
Hat iletkenleri ile koruma tellerinin cer kuvvetleri
İletkenlerle koruma tellerine tesir eden rüzgar kuvvetleri
Direğe, konsollara, izolatörlere tesir eden rüzgar kuvvetleri dir .

İletkenlere rüzgar kuvveti :

İletkenlere ve koruma tellerine , hatta dik doğrultuda tesir eden rüzgar kuvveti ;
Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliğinde belirtilen esaslara göre hesap-
lanır .

W = c.p.d .10 – 3. a w [kg] 200 m ye kadar açıklıklar için

W = c.p.d .10 – 3. (80 + 0,6 .a w ) [kg] 200 m den büyük açıklıklar

için
bağıntılarından hesaplanacaktır .
Burada
d : İletken çapı [ m ]
aw : rüzgar açıklığı [ m ]
Direğin her iki tarafındaki açıklıkların toplamının yarısıdır .
aw =(a1 + a2)/2

c : İletken çapına bağlı bir katsayıdır . (Rüzgar basınç katsayısı)

Çapı 12,5 mm ye kadar olan iletkenler için c = 1,2
Çapı 12,5 mm den 15,8 mm ye kadar olan iletkenler için c = 1,1
Çapı 15,8 mm den büyük iletkenler için c = 1,0

p : Dinamik rüzgar basıncı [kg/m 2] arazi üzerindeki yüksekliğe göre

verilmiştir .
Arazi üzerindeki p Dinamik rüzgar basıncı kg/m2
yükseklik Direklere, traverslere iletkenlere
m ve izolatörlere
0 – 15 55 44 *
15 – 40 70 53
40 – 100 90 68
100 – 150 115 86
150 – 200 125 95
Buzlu halde 30 20
* 2
( ) Uzun aralıklı hatlarda bu değer 53 kg/m alınacaktır

Rose iletken için rüzgar kuvveti hesabı ( d= 5,88 mm c= 1,2 p = 44 kg/m2 )

ag = 40 m için W = 1,2 x 44 x 5,88 x 10–3 x 40 = 12,42 kg

ag = 50 m için W = 1,2 x 44 x 5,88 x 10–3 x 50 = 15,52 kg
 91

AG ve OG hatlarında iletkenlere hatta dik istikamette tesir eden rüzgar kuvvet-

leri 40 m ve 50 m rüzgar açıklıkları için hesaplanarak tablolarda verilir .

iletkenin Rüzgar Kuvveti (kg) Bakır iletken Rüzgar kuv.(kg)

Adı Çapı (mm) Direkler arası açıklık Kesit Çapı Açıklık
40 m 50 m mm2 mm 40 m 50 m
Rose 5,88 12 16 10 4,1 9 11
Lily 6,61 14 18 16 5,1 11 13
Iris 7,41 16 20 25 6,3 13 17
Pansy 8,33 18 22 35 7,5 16 20
Popy 9,36 20 25 50 9 19 24
Aster 10,51 22 28 70 10,5 22 28
Phlox 11,80 25 31 95 12,1 26 32
Oxlip 13,25 26 32

Swallow 7,14 15 19
Raven 10,11 21 27
Pigeon 12,75 25 31
Partridge 16,28 29 36
Hawk 21,77 38 48

Direklere rüzgar kuvveti

W = c.p.Sw bağıntısından hesaplanacaktır .

c : Profil cinsine göre verilen rüzgar basınç katsayısı

Profil demirinden yapılmış tek yüzlü kafesler c = 1,6
Profil demirinden yapılmış kare ya da dikdörtgen
kesitli kafes direkler c = 2,8
Borulardan yapılmış tek yüzlü kafesler c = 1,2
Borulardan yapılmış kare ya da dikdörtgen kesitli
kafes direkler c = 2,1
Daire kesitli ağaç, çelik boru ve beton direkler c = 0,7
Altıgen ve sekizgen kesitli çelik boru ve beton direkler c = 1,0

p : Arazi üzerindeki yüksekliğe göre yukarıdaki tablodan alınacak

dinamik rüzgar basıncı [kg/m2]

Sw : m2 cinsinden direğin rüzgara maruz alanıdır .

Kare ya da dikdörtgen kesitli kafes direklerde, rüzgarın etki et-
tiği iki paralel yüzden yalnızca birisi göz önüne alınarak, bu
yüzdeki elemanların düşey düzlemdeki iz düşüm alanları hesap-
lanıp, direğin rüzgara maruz alanı bulunacaktır .
 92

İletkenlerin çekme (cer) kuvvetleri

Hava hatlarında kullanılacak iletkenlerin en büyük çekme zorlanmaları
iletkenin kopma dayanımının %45 ini geçmeyecektir .
Buna göre küçük aralıklı hatlarda (müşterek direkli hatlar dahil), 10 mm2 kesitli
bakır iletkenler için 12 kg/mm2, 21 mm2 kesitli alüminyum iletkenler (Rose) için
7 kg/mm2 lik en büyük çekme gerilmesi esas alınarak, değişik haller denklemin-
den IV buz yükü bölgesinde +50C için hesaplanan gerilmeye tekabül eden sehi-
me eşit olan diğer iletkenlerin sehimlerine tekabül eden gerilmelere göre hazırla-
nacak tablolar kullanılacaktır . Bölgelere göre hazırlanan tablolar aşağıdadır .

Buz yükü bölgelerine göre Al ve St Al iletkenlerin cer kuvvetleri (–50 de buzlu)

İletken cinsi ve kesiti I. Bölge II. Bölge III. Bölge IV. Bölge
2
Rose 21,14 mm 70 kg 100 kg 147 kg 148 kg
Lily 26,66 79 110 162 161
Iris 33,53 92 125 189 175
Pansy 42,37 104,7 138,5 188 189,7
Popy 53,49 120 152 211 206
Aster 67,45 137 170 230 224
Phlox 84,99 157 194 259 244
Oxlip 107,30 168,54 217,7 282 265

Swallow 31,14 91 107 175 175

Raven 62,44 137 175 235 226
Pigeon 99,30 171 220,73 290 270
Partridge 156,86 220 284,5 364 328
Hawk 280,84 338 406,13 500 427

Buz yükü bölgelerine göre Al ve St Al iletkenlerin cer kuvvetleri (+50 de )

İletken cinsi ve kesiti I. Bölge II. Bölge III. Bölge IV. Bölge
2
Rose 21,14 mm 14,4 kg 12 kg 12 kg 7,44 kg
Lily 26,66 18,25 15 15 9
Iris 33,53 23 19 19,2 12
Pansy 42,37 29 24,25 24,25 14,92
Popy 53,49 36,5 30 30,5 19
Aster 67,45 46 38,42 38,42 23,64
Phlox 84,99 58 49 48,5 30
Oxlip 107,30 73,3 61,25 61,25 37,69

Swallow 31,14 26,86 22,46 22,46 13,82

Raven 62,44 53,88 45 45 27,72
Pigeon 99,30 85,7 71,65 71,65 44,09
Partridge 156,86 135,51 113,29 113,29 69,72
Hawk 280,84 242,42 203 203 124,72
 93

DİREK TEPE KUVVETLERİ

Direğin tepesine irca edilmiş yatay olarak tesir eden direğin dayanabileceği kg
cinsinden maksimum kuvvete direğin tepe kuvveti denir . Başka bir deyişle dire-
ğin dayanabileceği tepeye nakledilmiş maksimum yatay kuvvettir . F
Bu kuvvet, direk hesaplarına ait varsayımlarda kabul F3
edilen ve hat iletken tertiplerine, izolatörlere, direklere
ve traverslere gelen cer ve rüzgar kuvvetlerinin direğin
tepesine irca edilmiş değeridir . F2
Direğe muhtelif noktalarından etki eden yatay doğrultu-
daki cer ve rüzgar kuvvetlerinin direğin tabanında hasıl H
edeceği momentlerin toplamı, direğin tepesine irca edil- h2 F1
miş tepe kuvvetinin momentine eşitlenmesinden Şekil 52
h1
F1 . h1 + F2 . h2 +F3 . H = F . H

h1 h2
F = F3 + F1 . ––––– +F2 . ––––– Şekil 52
H H

Bulunan tepeye irca edilen bu kuvvet direğin dayanabileceği tepe kuvvetinden

küçük olmalıdır . F ≤ FTepe

AG VE OG DEMİR DİREKLERİNDE TEPE KUVVETLERİ

AG ve OG dağıtım şebekelerinde dizayn ve hesabı yapılmış tip direkler kullanı-
lır . Demir direkler A tipi ve kafes tipi olarak dizayn edilirler .
A tipi direkler düzlemsel kafes tipi olup, I ve U Profil demirinden yapılırlar .
Kafes tipi direkler ise NPL köşebent demirinden yapılırlar . İster A tipi ister ka-
fes tipi olsun bu direkler için rüzgarlı ve rüzgarsız olmak üzere iki ayrı tepe kuv-
veti verilir .
Rüzgarsız tepe kuvveti :
– 50C de buz yüklü halde rüzgar esmiyorken direğin dayanabileceği maksimum
tepe kuvvetidir .
Rüzgarlı tepe kuvveti :
+50 C de buz yüksüz halde rüzgar esiyorken direğin dayanabileceği maksimum
tepe kuvvetidir . Direğin rüzgarsız tepe kuvvetinden direğe tesir eden tepeye irca
edilmiş rüzgar kuvvetinin çıkartılmasıyla bulunur .
A tipi direkler
Bu tip direkler düzlemsel kafes direk olup,I veya U profil demirinden yapılırlar .
y

x x

y Şekil 53
 94

Bu direklerin zayıf (y-y ekseni)ve kuvvetli (x-x ekseni) olmak üzere iki ayrı ek-
sen sistemleri mevcuttur . Şekil 53 Direklerin rüzgarlı ve rüzgarsız tepe kuvvet-
leri de eksenlere göre birbirinden farklıdır . Örneğin 8I tipindeki A direğinin
rüzgarsız tepe kuvveti, kuvvetli eksen yönünde 300 kg, zayıf eksen yönünde 90
kg dır . (300/90) . Aynı tip 8I direğinin rüzgarlı tepe kuvveti, kuvvetli eksen yö-
nünde 231 kg, zayıf eksen yönünde 44 kg (231/44) dır .
A tipi direklerin AG şebekesindeki yerlerine dikilmeleri sırasında direğin konu-
munun tayini çok önemlidir . Direğe tesir eden kuvvetlerin bileşkelerinin doğ-
rultusuyla, direğin kuvvetli ekseninin doğrultusu aynı olmalıdır . Şekil 54
x
zayıf eksen Seçilecek A tipi direğin kuvvetli
y eksen yönündeki tepe kuvveti,
Hat y F1 direğe tesir eden kuvvetlerin bi-
y leşkesinden büyük olmalıdır .
F2 Direğin kuvvetli ekseni bileşke
R Hat kuvvet doğrultusuna getirilmeli-
x dir .
Kuvvetli eksen FTepe ≥ R olmalıdır .
Şekil 54
Hat düz bir hat ise (Direğin köşe açısı 1800 ise ) ve A tipi direk taşıyıcı direk
olarak kullanılacaksa direğin kuvvetli ekseninin, x
rüzgarlı halde hatta dik istikametteki rüzgar yükünü y y
karşılayabilmesi için, direğin kuvvetli ekseninin hat F F
doğrultusuna dik olması gerekir . Şekil 55 x
Genel olarak açı yapmayan düz hattaki taşıyıcı direk- Şekil 55
ler, hat iletken tertiplerinin cer kuvvetlerinin bileşkesi sıfır olacağından,hat doğ-
rultusuna dikyöndeki rüzgar kuvvetlerine maruz kalırlar . Bu nedenle direğin
kuvvetli ekseni, hatta dik doğrultuda ki rüzgar yönünde olmalıdır ki, direk tepe
kuvveti rüzgar yükünü karşılayabilsin . y
Gene düz bir hatta A tipi direk durdurucu olarak
kullanılacaksa, direğin kuvvetli ekseninin hat doğ- x x
rultusunda olması gerekmektedir . Zira direğe etki F1 F2
eden kuvvetlerin bileşkesi hat doğrultusundadır .
Şekil 56 y
A tipi direk hat sonuna yerleştirilmiş bir nihayet direği ise, Şekil 56
bu durumda direk sadece tek taraflı bir çekme kuvvetine
maruz kalacağından, direğin kuvvetli eksen yönündeki tepe y
0
kuvvetinin en gayri müsait durumda (– 5 C de buzlu vazi-
yette ) hat tertibinin tek taraflı cer kuvvetini karşılaması x x
ve kuvvetli ekseninin de hat doğrultusunda olması gere-
kir . Şekil 57
Şekil 57
 95

Kafes tipi direkler

Bu direklerde de A tipi direklerde olduğu gibi iki ayrı eksen sistemi vardır .
Ancak, kafes direkler kare kesitli ve uzaysal kafes sistem olduklarından simetri
dolayısıyla bu tip direklerin her iki eksen sistemine göre rüzgarlı ve rüzgarsız
tepe kuvvetleri birbirinin aynıdır . y
K1 tipi kafes direğin her iki eksene
göre ,rüzgarsız tepe kuvveti 1000 kg, x x
rüzgarlı tepe kuvveti 871 kg dır .
(1000/871) Şekil 58
y
Şekil 58
Kafes direklerin de AG şebekesindeki yerlerine dikilmeleri sırasında direğin ko-
numunun tayininde, mümkünse direğin eksenlerinden birisi direğe tesir eden
kuvvetlerin bileşkesinin doğrultusuna getirilmeli ve direğin tipinin tayinine esas
olacak tepe kuvveti bileşke kuvveti karşılamalıdır . Şekil 59
y
x x FTepe ≥ R olmalıdır .
R
y
Şekil 59
Herhangi bir nedenle direğe etki eden bileşke kuvvet, direk eksenlerinden biri ile
çakıştırılamıyorsa (direk yerinde yeterli yer y
olmaması ,istimlak problemi, vb gibi ), x Rx
direğin tipinin tayinine esas olacak direk
tepe kuvveti, direğe tesir eden kuvvetlerin
bileşkesinin direk eksenleri üzerindeki bi- R Ry x
leşenlerinin cebrik toplamı olacaktır . Şekil 60 y
Seçilecek direğin tepe kuvveti Şekil 60
FTepe ≥ Rx +Ry olmalıdır .
Bunun nedeni : R bileşkesinin eksenlerden biri üzerindeki Rx bileşeninin etki-
Rx + Rx – siyle 1 ve 4 nolu dikmeler çekiye +,
Ry + Ry + 2 ve 3 nolu dikmeler basıya – , ça-
1 2 lışırlar . Diğer eksen üzerindeki Ry
Rx leşeninin etkisiyle de 1 ve 2 nolu
dikmeler çekiye + , 3 ve 4 nolu dik-
Rx + 4 3 Rx – meler basıya – çalışırlar . Şeki 53
Ry – Ry Ry – R Bu durumda, Rx+Ry kuvvetinin et-
kisiyle 1 nolu dikme çekiye 3 nolu
Şekil 61 dikme basıya,Rx–Ry fark kuvveti-
nin etkisiyle de 4 nolu dikme çekiye, 2 nolu dikme de basıya çalışacaktır .
En büyük zorlanma biri çekiye diğeri basıya çalışan iki dikmede Rx + Ry toplam
kuvveti tarafından meydana getirildiğinden, direk eksenleri yönünde verilen di-
rek tepe kuvvetinin de Rx+Ry ye eşit veya bundan büyük olması gerekir .
 96

DEMİR DİREK RESİMLERİ

Şekil 62 A tipi AG direği Şekil 63 Kafes tipi AG direği

Şekil 64 A tipi müşterek direk Şekil 65 Aydınlatma direği

 97

AG DEMİR DİREKLERİNİN TEPE KUVVETLERİ VE AĞIRLIKLARI

Tepe kuvvetleri Ağırlıkları [kg] uzun tip Ağırlıkları [kg] kısa tip
tipleri Rüzgarsız Rüzgarlı I.B II.B III.B IV.B I.B II.B III.B IV.B
8I 300/90 231/44 146 150 152 149 136 138 140 137
10 I 500/160 443/91 200 205 207 206 186 189 191 188
12 I 900/230 786/144 248 255 258 256 237 234 237 234
10 U 700/170 597/95 236 242 245 243 218 222 224 221
12 U 1200/250 1086/170 360 370 375 371 280 285 288 285
6,5 U 200/80 143/40 163 167 169 168 151 154 155 153
8 U 400/125 343/79 202 207 210 308 187 190 192 189
K1 1000 871 313 322 326 323 291 297 300 295
K2 2000 1848 479 492 504 494 447 455 458 453
K3 3000 2828 554 570 578 572 513 523 527 520
K4 4000 3817 768 789 800 793 720 733 740 730
K5 5000 4806 878 902 914 904 902 978 926 974
6,5 U ve 8U direkleri mecbur kalınmadıkça kullanılmamalıdır .
Kısa tip direkler 40 m ye,uzun tip direkler 50 m ye kadar açıklıklar içindir .

MÜŞTEREK DEMİR DİREKLERİ ( a = 50 m açıklık için)

Tepe kuvvetleri [kg] Direk ağırlıkları [kg]
tipleri Rüzgarsız Rüzgarlı I.B II.B III.B IV.B
8 U′ 350/100 262/28 222 225 227 224
10 I′ 350/129 247/51 212 215 217 214
12 I′ 750/184 624/97 258 272 274 271
10 U′ 550/139 439/59 248 252 254 251
K1′ 8891 327 332 335 331
K2′ 1330 408 414 418 413
K3′ 2004 515 522 527 521
K4′ 2783 721 732 738 729
K5′ 4432 870 883 890 880
Not : Direğe tesir eden tepe kuvvetleri hesaplanırken AG
cerleri 0,81 katsayısı ile çarpılarak tepeye irca edilecektir .
Direkler 50 m açıklığa kadar kullanılabilirler

TRAFO DİREKLERİ (DEMİR)

Trafo tipi Tepe kuvveti kg Direk ağırlığı kg Direğe konulabilecek trafo
T15 – T15k 1500 848 – 795 125 KVA ya kadar
T25 – T25k 2500 938 – 885 250 KVA ya kadar
T35 – T35k 3500 1027 – 975 400 KVA ya kadar
T50 – T50k 5000 1154 – 1097 400 KVA ya kadar
OG cerleri 1,437 katsayısı ile çarpılarak trafo balkonuna irca edilecek,AG
cerleri aynen alınacaktır . Direk ağırlıklarına OG traversleri dahil değildir .
 98

AG VE OG İZOLATÖRLERİ VE İZOLATÖR DEMİRLERİ

İzol TAŞIYICI İZOLATÖR DEMİRİ TİPİ Durd izol.

İletken Tipi. 1800 1700 1650 1600 1550 1500 1450 1400 1350 1300 1250 1200 1100 1000 800 demiri tipi
Rose N80 A80 B80 2xB80 B80
Lily N80 A80 B80 2xB80 B80
Iris N80 A80 B80 2xB80 B80
Pansy N80 A80 B80 2xB80 B80
Popy N80 A80 B80 2xB80 B80
Aster N95 B95 2xB95 2xB95
Phlox N95 B95 2xB95 2xB95
Oxlip N95 B95 2xB95 2xB95
Swal HD6 B6 (*)
low VHD15 B15 (*)
VHD35 C35
HD6 B6
Raven VHD15 B15
VHD35 C35 B35
HD6 B6 (*)
Pigeon VHD15 B15 (*)
VHD35 C35 B35 (*)
N0T : Müşterek direklerde 1400 den küçük açılarda (*) ile gösterilen açı aralıklarında iletkenler
durdurucu olarak bağlanacaktır . Demiryolu,karayolu atlamalarında zincir izolatör çift gergi
takımı kullanılacaktır .

BETON DİREKLER
Dağıtım şebekelerinde AG ve OG hatlarında santrifüj beton direkler de
kullanılır . Bu direkler daire kesitli olup, tepeden aşağıya doğru kalınlaşırlar .
Kalınlaşma her metrede 15 mm olarak dibe kadar devam eder . En büyük çap
olan 585 mm den sonra kalınlaşmadan silindirik olarak devam eder . Tepe çap-
ları ise, direğin tipine göre 135 ile 360 mm arasında değişmektedir . Direklerin
tiplerini belirten simgeler, boy ve tepe kuvvetini göstermektedir . Simetri dolayı-
sıyla tepe kuvveti de her yönde aynıdır . Örneğin, 9,30/6 simgeli bir direğin bo-
boyu 9,30 m ve tepe kuvveti 600 kg dır . Direk boyunca direğe
tesir eden rüzgar kuvveti tepeye aktarılıp, direğin rüzgarsız tepe
kuvvetinden düşülerek, rüzgarlı tepe kuvveti olarak verilmiştir .
9,30/4 tipi direğe etki eden ve tepeye aktarılmış rüzgar kuvveti
29 kg olup, direğin rüzgarlı tepe kuvveti de, 400 – 29 = 371 kg
olarak verilmiştir . Direğin üzerinde M12 lik topraklama somunu
tepede ve temelden 20 cm yukarıda direğin demir donanımına kay-
naklıdır . Direklere merdivensiz çıkılabilmesi için istenirse M16 lık
tırmanma somunları 50 cm aralıklarla çapraz olarak direğin iki ta-
rafına tespit edilirler . Şekil 66
Beton direklerin, 9,30 ve 10 m lik lerinin temel derinliği 120 cm,
11 m liklerin 150 cm, 12-17 m arasındakilerin 200 cm, 18-20 m
arasındakilerin 225 cm dir . 21- 23 m arasındakilerin 255 cm dir .
AG şebekesinde 40 m ye kadar açıklıklar için 9,30 m lik kısa Şekil 66
direkler, 50 m ye kadar açıklıklar için 10 m lik direkler kullanılır .
 99

AG BETON DİREKLERİNİN TEPE KUVVETLERİ VE AĞIRLIKLARI

Direk Kısa direkler 9,30 m Normal direkler 10 m Tepe
Tipi Tepe kuvveti[kg] Ağırlığı Tepe kuvveti [kg] Ağırlığı çapı
Rüzgarsız Rüzgarlı kg Rüzgarsız Rüzgarlı kg mm
1 100 77 600 100 74 697 135
1,5 150 127 610 150 124 708 135
2 200 177 620 200 174 790 135
2,5 250 221 734 250 219 884 135
3 300 271 816 300 269 893 180
3,5 350 321 828 350 319 1074 180
4 400 371 933 400 362 1180 180
5 500 462 1120 500 462 1264 225
6 600 562 1134 600 558 1290 225
7 700 662 1154 700 653 1466 225
8 800 756 1400 800 758 1490 270
9 900 856 1417 900 858 1607 270
10 1000 956 1437 1000 950 1616 270
11 1100 1056 1450 1100 1050 1816 270
12 1200 1150 1674 1200 1150 1886 315
13 1300 1250 1693 1300 1246 1904 315
14 1400 1350 1710 1400 1346 1924 315
15 1500 1450 1724 1500 1446 1944 315
16 1600 1550 1743 1600 1546 2000 315
17 1700 1650 1760 1700 1646 2024 315
18 1800 1750 1790 1800 1746 2050 315
19 1900 1850 1804 1900 1846 2334 315
20 2000 1950 1983 2000 1938 2346 360
21 2100 2050 2004 2100 2038 2364 360
22 2200 2143 2116 2200 2138 2370 360
23 2300 2243 2123 2300 2238 2386 360
24 2400 2343 2134 2400 2338 2410 360
25 2500 2443 2157 2500 2438 2570 360
26 2600 2543 2337 2600 2538 2580 360
27 2700 2643 2346 2700 2638 2600 360
28 2800 2743 2354 2800 2738 2616 360
29 2900 2843 2374 2900 2833 2626 360
30 3000 2943 2390 3000 2938 2644 360
31 3100 3043 2414 3100 3034 2670 360
32 3200 3143 2430 3200 3136 22714 360
33 3300 3243 2461 3300 3238 2744 360
34 3400 3343 2476 3400 3338 2754 360
35 3500 3443 2486 3500 3438 2766 360
36 3600 3543 2438 3600 3538 2782 360
 100

OG beton direkleri
OG hava hatlarında ve dağıtım şebekesinin OG hattını taşıyan müşterek
direklerinde de beton direkler kullanılır . OG hava hattında kullanılacak direkle-
rin boyları açıklığa bağlı olarak 11 ile23 m arasında olacaktır .
Müşterek direklerde 50 m açıklığa kadar 12 m lik beton direkler kullanılabilir .

OG BETON DİREKLERİNİN AĞIRLIKLARI [kg]

Boy m
Tip 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23

1,5 780
2 790 890 1370 1540
2,5 800 910 1380 1560 1740 2050
3 1070 1220 1770 1980 2200 2450
3,5 1080 1240 1780 2000 2220 2470
4 1400 1590 1800 2020 2240 2490 2740 3010 3290
5 1420 1620 1820 2040 2270 2530 2760 3060 3330 3750 4160 4500
6 1440 1640 1850 2070 2310 2570 2820 3100 3380 3800 4180 4600 4800
7 1480 1670 1880 2100 2340 2610 2850 3150 3490 3910 4260 4680 4880
8 1820 2060 2310 2570 2860 3160 3480 3800 4140 4660 4900 5100 5500
9 1830 2080 2340 2600 2890 3190 3510 3850 4180 4700 5000 5150 5560
10 1850 2100 2360 2630 2920 3220 3540 3890 4220 4750 5100 5230 5620
11 1860 2130 2380 2660 2950 3270 3570 3920 4280 5430 5810 6050 5120
12 1880 2140 2410 2690 2980 3300 3630 3970 4380 5470 5870 6100 6170
13 2270 2570 2850 3200 3550 3920 4280 4640 5070 5490 5930 6160 6220
14 2280 2580 2900 3240 3570 3940 4320 4690 5100 5510 5960 6220 6300
15 2290 2600 2920 3260 3590 3960 4340 4270 5120 5550 6010 6250 6360
16 2310 2630 2950 3280 3630 4010 4380 4780 5150 5600 6030 6300 6410
17 2330 2640 2970 3300 3660 4030 4430 4870 5215 5680 6130 6350 6780
18 2360 2660 2990 3320 3680 4060 4450 4890 5340 5700 6160 6410 6880
19 2370 2680 3010 3340 3700 4080 4470 4920 5470 5720 6180 6540 6960
20 2380 2700 3050 3380 3750 4110 4510 4950 5580 5740 6190 6600 7040
21 2410 2720 3070 3420 3770 4170 4550 4980 5640 6530 6920 6980 7100
22 2420 2740 3090 3440 3800 4190 4590 5010 5670 6610 7040 7180 7280
23 2440 2750 3110 3460 3830 4220 4630 5050 5750 6710 7160 7270 7380
24 2450 2770 3140 3480 3870 4250 4680 5100 5780 6755 7310 7420 7610
25 2480 2790 3170 3530 3890 4290 4700 5150 6000 6765 7330 7580 7700
26 2860 3240 3630 4020 4580 5010 5470 5930 6400 6770 7360
27 2880 3260 3650 4040 4590 5040 5490 5940 6450
28 2910 3270 3680 4080 4610 5050 5510 5950 6510
29 2920 3290 3690 4100 4620 5060 5520 5960 6580
30 2930 3310 3720 4130 4650 5100 5540 5970 6650
31 2940 3330 3730 4150 4670 5120
32 2960 3350 3750 4180 4680 5130
33 2970 3360 3780 4200 4700 5140
34 2980 3380 3790 4220 4710 5160
35 3000 3390 3890 4240 4720 5200
NOT : Çift direk ağırlığı, iki direk ağırlığına mufların ağırlığı eklenerek bulunur .
(Her mufun ağırlığı ortalama 250 kg dır . )
 101

BETON DİREKLERİN TEPEYE İRCA EDİLMİŞ RÜZGAR

KUVVETLERİ [kg]

Boy m
Tip 9,30 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 3

1,5 26 29 32
2 26 29 32 36 50 56 62
2,5 26 29 32 36 50 56 62 68
3 33 36 39 45 60 66 72 80 87
3,5 33 36 39 45 60 66 72 80 87
4 33 36 47 53 60 66 72 80 87 95 106
5 40 44 47 53 60 66 72 80 87 95 106 119 132 145
6 40 44 47 53 60 66 72 80 87 95 106 119 132 145 161
7 40 44 47 53 60 66 72 80 87 95 106 119 132 145 161
8 46 51 55 62 69 77 84 92 100 109 122 137 152 166 184
9 46 51 55 62 69 77 84 92 100 109 122 137 152 166 184
10 46 51 55 62 69 77 84 92 100 109 122 137 152 166 184
11 46 51 55 62 69 77 84 92 100 109 122 154 171 187 208
12 53 58 55 62 69 77 84 92 100 109 122 154 171 187 208
13 53 58 63 71 79 87 96 104 113 123 138 154 171 187 208
14 53 58 63 71 79 87 96 104 113 123 138 154 171 187 208
15 53 58 63 71 79 87 96 104 113 123 138 154 171 187 208
16 53 58 63 71 79 87 96 104 113 123 138 154 171 187 208
17 53 58 63 71 79 87 96 104 113 123 138 154 171 187 231
18 53 58 63 71 79 87 96 104 113 123 138 154 171 187 231
19 53 58 63 71 79 87 96 104 113 123 138 154 171 187 231
20 60 66 63 71 79 87 96 104 113 123 138 154 171 187 231
21 60 66 63 71 79 87 96 104 113 123 138 172 190 208 231
22 60 66 63 71 79 87 96 104 113 123 138 172 190 208 231
23 60 66 63 71 79 87 96 104 113 123 138 172 190 208 231
24 60 66 63 71 79 87 96 104 113 123 138 172 190 208 231
25 60 66 63 71 79 87 96 104 113 123 138 172 190 208 231
26 60 66 71 79 88 98 107 116 126 137 153 172 190
27 60 66 71 79 88 98 107 116 126 137 153 172
28 60 66 71 79 88 98 107 116 126 137 153 172
29 60 66 71 79 88 98 107 116 126 137 153 172
30 60 66 71 79 88 98 107 116 126 137 153 172
31 60 66 71 79 88 98 107 116
32 60 66 71 79 88 98 107 116
33 60 66 71 79 88 98 107 116
34 60 66 71 79 88 98 107 116
35 60 66 71 79 88 98 107 116

Rüzgar basıncı 0-15 m için p = 55 kg/m2

15-40 m için p = 70 kg/m2
Rüzgar basınç katsayısı c = 0,7
 102

BETON DİREKLERİN TEPE ÇAPLARI [ mm ]

Boy m
Tip 9,30 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23

1,5 135 135 135

2 135 135 135 135 180 180 180
2,5 135 135 135 135 180 180 180 180
3 180 180 180 180 225 225 225 225 225
3,5 180 180 180 180 225 225 225 225 225
4 180 180 225 225 225 225 225 225 225 225 225
5 225 225 225 225 225 225 225 225 225 225 225 225 225 225
6 225 225 225 225 225 225 225 225 225 225 225 225 225 225 225
7 225 225 225 225 225 225 225 225 225 225 225 225 225 225 225
8 270 270 270 270 270 270 270 270 270 270 270 270 270 270 270
9 270 270 270 270 270 270 270 270 270 270 270 270 270 270 270
10 270 270 270 270 270 270 270 270 270 270 270 270 270 270 270
11 270 270 270 270 270 270 270 270 2 70 270 270 315 315 315 315
12 315 315 270 270 270 270 270 270 270 270 270 315 315 315 315
13 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315
14 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315
15 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315
16 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315
17 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 360
18 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 360
19 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 360
20 360 360 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 315 360
21 360 360 315 315 315 315 315 315 315 315 315 360 360 360 360
22 360 360 315 315 315 315 315 315 315 315 315 360 360 360 360
23 360 360 315 315 315 315 315 315 315 315 315 360 360 360 360
24 360 360 315 315 315 315 315 315 315 315 315 360 360 360 360
25 360 360 315 315 315 315 315 315 315 315 315 360 360 360 360
26 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360
27 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360
28 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360
29 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360
30 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360
31 360 360 360 360 360 360 360 360
32 360 360 360 360 360 360 360 360
33 360 360 360 360 360 360 360 360
34 360 360 360 360 360 360 360 360
35 360 360 360 360 360 360 360 360
BETON DİREKLERİN TAŞIYABİLECEKLERİ BURULMA MOMENTLERİ [kg.m]
Moment yeri Tepe çapı mm
tepeden [m] 135 180 225 270 315 360 405
0 95 160 290 465 700 1001 1355
1,33 112 217 371 571 836 1169 1556
2,67 159 285 464 691 986 1353 1776
4,0 217 367 572 827 1154 1556 2015
5,33 288 461 695 979 1340 1778 2274
6,67 371 570 833 1147 1543 2020 2555
 103

BETON DİREKLERİN TEMEL ÖLÇÜLERİ (TEK DİREK) [ cm ]

Boy m
Tip 9,30 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23

1,5 60 60 60
2 60 60 60 60 60 70
2,5 70 70 60 60 70 70
3 80 80 60 70 70 80 80 80
3,5 90 90 60 70 70 80 80 80 80
4 100 100 70 70 70 80 80 80 80 80
5 110 110 80 70 80 80 80 80 80 80
6 120 120 90 70 80 80 80 80 80 80 90 90
7 130 130 100 70 80 80 80 80 80 80 90 90
8 140 140 110 80 80 80 80 80 90 90 90 90 90 90 90
9 150 150 120 80 80 80 80 80 90 90 90 90 90 90 90
10 160 160 120 80 80 80 80 80 100 90 90 90 90 90 90
11 170 170 130 80 80 80 80 80 100 90 90 90 90 90 90
12 170 170 140 80 80 80 80 90 100 90 90 90 90 90 90
13 180 180 140 80 80 90 100 100 110 90 90 90 90 90 90
14 180 180 150 90 90 90 100 110 120 90 90 100 90 90 90
15 190 200 150 90 90 100 110 120 130 90 100 100 90 90 90
16 200 210 160 90 90 100 110 120 130 90 100 100 90 90 90
17 200 210 160 100 100 100 110 120 130 100 100 120 100 100 100
18 210 210 170 100 100 110 120 130 140 100 100 120 100 100 100
19 220 220 170 110 110 110 120 130 140 110 120 120 100 100 110
20 220 220 180 110 110 120 130 140 150 110 120 120 110 110 110
21 220 220 180 110 110 120 130 140 150 110 120 140 120 120
22 230 230 180 120 120 130 140 150 160 120 120 140 120 120
23 230 230 190 120 120 130 140 150 160 120 140 140 120
24 240 240 190 130 130 140 150 160 170 130 140 140 130
25 240 240 200 130 130 140 150 160 170 130 140 140 130
26 240 250 200 130 130 140 150 160 170 130 140 150 140
27 250 250 200 130 140 150 160 180 180 140 140 150 140
28 250 260 210 140 140 150 160 180 180 140 150 160 150
29 260 260 210 140 140 160 170 180 190 150 150 160 150
30 260 270 220 140 150 160 170 180 190 150 160 160 160
31 260 270 220 140 150 160 170 180 190 160
32 260 270 230 150 160 170 180 190 200 160
33 280 280 230 150 160 170 180 190
34 280 280 240 160 170 180 190 200
35 280 280 240 160 180 180 190 200
Temel
derinliği 120 150 200 225 255
cm

Not : Ölçüler 0,8-1,8 kg/cm2 lik zemin emniyet

gerilmesine göre hesaplanmıştır .
b b
 104

BETON DİREKLERİN TEMEL ÖLÇÜLERİ

ÇİFT DİREK (….x 4 ) [ cm ]

Boy m
Tip 9,30 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23

8 180 200 140 160 170 180 180 180 190 160 160 160 170 170 170
9 200 220 150 170 180 190 200 200 210 160 170 180 170 170 170
10 220 240 160 180 190 200 210 220 230 170 180 190 170 170 170
11 230 250 170 190 200 210 230 230 240 180 200 210 170 170 170
12 240 260 180 200 210 220 230 240 250 190 210 220 170 170 170
13 250 270 190 210 220 230 240 250 260 200 220 230 180 190 190
14 260 280 200 220 230 240 250 260 270 220 230 240 190 200 200
15 270 290 210 230 240 250 260 270 280 230 240 250 200 210 210
16 280 300 220 240 250 260 270 280 290 240 250 260 210 220 230
17 290 310 220 240 250 260 270 280 290 240 250 260 220 230 230
18 300 320 230 250 260 270 280 290 300 250 260 270 230 240 240
19 310 330 230 250 260 270 280 290 300 250 260 270 240 250 260
20 320 340 240 260 270 280 290 300 310 260 270 280 260 270 280
21 320 340 240 260 270 280 300 320 330 260 270 280 280 290
22 330 350 250 270 280 290 310 330 340 270 280 290 290 300
23 340 350 260 280 290 300 320 340 360 280 290 290 300
24 350 360 270 290 300 310 330 350 370 290 300 300 300
25 360 360 280 300 310 320 340 360 380 300 310 310 310
26 360 370 280 300 320 320 350 380 400 310 310 320 310
27 370 380 290 310 330 330 360 390 420 320 320 330 320
28 370 380 300 320 340 340 370 400 430 330 330 340 330
29 380 390 310 330 350 350 380 410 440 340 340 350 240
30 380 400 320 340 350 360 390 420 450 350 360 370 350

Temel
derinliği 160 200 225 255
cm

Not : Ölçüler 0,8-1,8 kg/cm2 lik zemin emniyet

gerilmesine göre hesaplanmıştır . b b
 105

BETON DİREKLERİN TEMEL ÖLÇÜLERİ

ÇİFT DİREK (….x 7 ) [ cm ]

Boy m
Tip 9,30 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23

5 200 220 160 170 170 180 190 200 210 160 170 170 160 170 170
6 220 240 180 180 190 200 210 220 230 180 180 190 160 170 170
7 240 260 180 200 210 220 230 240 250 200 210 220 170 180 180
8 260 280 200 220 230 240 250 260 270 220 230 240 180 190 190
9 280 300 220 240 250 260 270 280 290 220 240 260 190 200 200
10 300 320 240 240 250 260 270 280 290 240 250 260 200 220 220
11 300 320 240 260 270 280 290 300 310 260 270 280 200 220 240
12 320 340 260 280 290 300 310 320 330 280 290 300 220 240 260
13 320 340 260 280 290 300 310 320 330 280 300 320 220 240 260
14 340 360 260 300 310 320 330 340 350 300 320 340 240 260 280
15 340 360 280 300 320 340 350 360 370 300 320 340 240 260 280
16 380 380 280 320 340 360 370 380 390 320 340 360 260 280 300
17 380 380 300 320 340 360 370 380 390 320 340 360 260 280 300
18 400 400 300 340 360 380 390 400 410 360 370 380 280 300 320
19 400 400 320 340 360 380 390 400 410 360 370 380 280 300 320
20 400 420 340 360 380 400 410 420 430 380 390 400 300 320 340
21 420 420 340 360 380 400 410 420 430 380 390 400 300 320
22 420 440 360 360 380 400 410 420 430 380 390 400 320 340
23 420 440 360 380 400 420 430 440 450 400 410 420 320
24 440 460 360 380 400 420 430 440 450 400 410 420 340
25 440 460 380 400 420 440 450 460 470 420 430 440 340
26 440 480 380 400 420 440 450 460 470 420 430 440 360
27 460 480 380 400 420 440 450 460 470 440 450 460 360
28 460 500 400 420 440 460 470 480 490 440 450 460 380
29 460 500 400 420 440 460 470 480 490 460 470 480 380
30 480 500 420 440 440 460 470 480 490 460 470 480 380

Temel
derinliği 160 200 225 255
cm

Not : Ölçüler 0,8-1,8 kg/cm2 lik zemin emniyet

gerilmesine göre hesaplanmıştır . b b

b [cm]
 106

Santrifüj beton trafo direkleri

Trafo direklerinin boyu 13 m den kısa olamaz . Ancak üzerinde seksiyoner
bulunmayan trafo direkleri 12 m boyunda olabilirler .
Trafo platformları, 400 KVA gücüne kadar (400 KVA
dahil) transformatörleri taşıyacak şekilde ölçülendiril-
miş ve hesaplanmıştır . Platformun kenarlarındaki de-
mir traverslerin dört köşesinden sekiz AG. çıkışı yapıl-
ması mümkündür . Şekil 67
Beton trafo direkleri, boy ve tepe kuvvetini gösteren
simgelerin başına “ TR” konularak adlandırılırlar .
TR 13/8 gibi . Tepe kuvveti direğin tepesine göre ve-
rildiğinden AG hat cerlerinin tepeye irca edilerek ve
İletkenlerin durumuna göre bulunacak bileşke kuvve-
tine 300 kg eklenerek, seçilecek trafo direğinin tepe
kuvveti bulunur . Ancak bu değer 800 kg dan aşağı ola-
maz . Şekil 67
Çift santrifüj beton direkleri
İki beton direk muflarla birleştirilerek daha büyük tepe kuvvetli bir direk
elde edilebilir . Şekil 68
Çift beton direkleri birleştirmekte kullanılan muf sayısı ve
mufların aralıkları direk boyuna göre saptanır .
Çift direkler, kendisini oluşturan direklerin bulunduğu düz-
lemdeki kuvvetli eksen doğrultusunda dört veya yedi misli
tepe kuvvetine haizdirler . Bu eksene dik doğrultuda ise iki
misli tepe kuvveti verirler .
Örneğin 15m boyunda 1800 kg tepe kuvvetine haiz iki beton 
direkten oluşan xx 15/18 çift direğinin tepe kuvveti
(Şekil 69)

Px = (4 veya 7) x 1800 = 7200 veya 12600 kg

Py = 2 x 1800 = 3600 kg dır .
a Şekil 68
y

x x
Px = 7200veya12600 kg
y
Py = 3600 kg
Şekil 69
Direklerin tabanındaki a uzaklığına bağlı olarak çift direğin
x-x ekseni doğrultusundaki tepe kuvveti dört veya yedi misli
arttırılabilmektedir .
Şekil 70
 107

Şekil 70 de OG hattına ait bir çift santrifüj beton direği görülmektedir .

Çift beton direklerin, 9,30 ve 10 m lik lerinin temel derinliği 160 cm, 11-17 m
arasındakilerin 200 cm, 18-20 m arasında kilerin 225 cm, 21-23 m arasındakile-
rin 255 cm dir .

AG. VE OG. MÜŞTEREK DİREKLERİNDE KULLANILAN TRAVERSLER

AG şebekesinde hatlar genel olarak üç faz teli ve birde nötr teli olmak
Üzere dört telli olarak tesis edilirler . Ancak cadde, sokak, yol ve meydanların
gece aydınlatılmasını temin maksadıyla da hattın uygun görülen kısımlarına
abone hatlarına ilaveten birde sokak fazı çekilir . Sokak için ayrı bir nötr hattı
çekilmez ve hem abone hemde sokak için aynı nötr hattı müşterek kullanılır .
Böylece hattın iletken sayısı beşe çıkar . Sokak aydınlatması gece ve yarı gece
olarak ikiye ayrılarak yapılırsa, sokak fazı teli ikiye çıkacağından,hattaki toplam
iletken sayısı altı olur . Ancak tali sokak ve yollar ile ana hattın son kısımları
monofaze olarak tertiplenebilir . Bu durumda hat iletkenlerinin sayısı üçe iner .
(Abone ve sokak fazı hattı ile müşterek nötr teli) Bazende kasabaların giriş ve
çıkışlarındaki yollara sadece gece aydınlatması için monofaze hatlar çekilir .
Direklerde kullanılacak travers sayısı, hat iletken tertiplerine göre belirlenen ilet-
ken sayısına ve direğin tipine bağlı olacaktır . Bir travers sağlı sollu iki iletkeni
taşıyacağından beş iletkenli bir hatta direkteki travers sayısı üç olacaktır .Bu tra-
versler aralarındaki düşey mesafe 50 cm olacak şekilde direklere yerleştirilirler .
AG. li hatlarda iletkenler arasındaki yatay ve düşey mesafeler Kuvvetli Akım
Yönetmeliğinde, alüminyum iletkenler için 50 cm, bakır iletkenler için 40 cm
olarak belirlenmiştir . Travers boyları da bu mesafelere ve direk tiplerine göre ve
50 cm lik tek bir açıklık için tayin edilerek tipleştirilmiştir .

Taşıyıcı demir direk traversleri :

Düz giden hatlar ile 1800-1700 arasında açı yapan hatlarda ve izolatörlere taşıyıcı
bağ ile bağlanan iletkenleri taşıyan traverslerdir .

Travers Boyu L İletken Açı Direk Profil cinsi Ağırl.

0
Tipi cm Bakır Alümin. tipi kg
t – 60 60 50 mm2 Aster 170 AG. A tipi 50.50.5 2,2
t – 70 70 50 mm2 Aster 170 AG. kafes ve müşt.A 50.50.5 2,6
t – 80 80 50 mm2 Aster 170 Müşt.kafes tipi 50.50.5 3,0

Direkteki traverslerin sayısı, direklerden geçen hat iletken tertiplerindeki izola-

törlere taşıyıcı bağ ile bağlı iletken adedine göre belirlenecektir .
Örneğin, bütün iletkenlerin izolatörlere taşıyıcı bağ ile bağlı olmaları durumunda
hat iletken tertibindeki iletken sayısı beş ise, demir travers sayısı üç, iletken sa-
yısı üç ise, demir travers sayısı iki, iletken sayısı iki ise, demir travers sayısı bir
olacaktır .
 108

Köşe taşıyıcı demir direk traversleri :

1700 -900 arasında açı yapan hatlarda kullanılan traverslerdir . Şekil 71

Travers Boyu L İletken Açı Direk Profil cinsi Ağırl.

Tipi cm Bakır Alümin. 0 tipi kg
2
z – 70 70 35 mm Aster 120 AG. A tipi 50.50.5 2,6
Müşt. A tipi direkler 1 Adet
2
z – 70 70 50 mm Aster 120 AG. A ve kafes tipi, 50.50.5 5,2
Müşt. A tipi direkler 2 Adet
2
z – 80 80 50 mm Aster 90 AG. A ve kafes tipi, 50.50.5 6,0
Müşt A ve kafes 2 Adet

Şekil 71 z – 70 tipi bir ve iki adetli travers

Durdurucu ve nihayet demir direk traversleri :

Düz olarak giden hatların başında ve sonunda bulunan ya da düz giden
hattın herhangibir noktasından branşman alınan veya durduruculuk görevi yapan
direklerde kullanılan traverslerdir .
Örneğin, düz olarak giden ve hat iletken tertibi 3xAster + Rose/Pansy olan bir
hattan, 3xRose iletken tertibinde bir branşman alınırsa, bu branşman direğinde
ana hat iletkenleri izolatörlere taşıyıcı olarak bağlanacağından üç adet taşıyıcı
travers kullanılacak, ayrıca branşman hattı iletkenleri de izolatörlere nihayet ba-
ğı ile bağlanacağından iki adet de nihayet traversi kullanılacaktır . İki hattın
elektriksel irtibatı som iletkenlerden oluşan köprüler yardımı ile sağlanacaktır .

Travers Boyu L İletken Açı Direk Profil cinsi Ağırl.

Tipi cm Bakır Alümin. 0 tipi kg
n – 60 60 50 mm2 Aster 170 AG. A tipi 65.65.7 4,0
d – 60 direklerinde 8,0
n – 70 70 50 mm2 Aster 170 AG. kafes tipi ve . 65.65.7 4,8
d – 70 Müşt. A tipi direkler 9,6
n – 80 80 50 mm2 Aster 170 Müşt. kafes tipi, 65.65.7 5,5
d – 80 direklerde 11,0
N – 70 70 50 mm2 Aster 120 AG. A ve kafes 65.65.7 4,8
D – 70 Müşt. A tipi direkler 9,6
N – 80 80 50 mm2 Aster 90 AG. A ve kafes tipi, 65.65.7 5,5
D – 80 Müşt. A ve kafes 11,0
 109

Beton direklerin Travers ve konsolları : OG ve AG travers ve konsolları taşıyı-

cı ve nihayet (durdurucu) olarak iki tiptir . Konsollar traverslerin tek taraflısıdır .
AG. traversleri küçük harfle gösterilir . “t” taşıyıcı, “n” nihayet veya durdurucu,
YG. traversleri büyük harfle gösterilir . “T” taşıyıcı, “N” nihayet veya durdurucu
traverslerdir . Ayrıca yarım travers şeklinde olan konsollar da “KT” taşıyıcı kon-
sol, “KN” nihayet veya durdurucu konsollardır . Örneğin T/27.180 YG. Traver-
sinin taşıyabileceği moment 2700 kg.cm ve traversin boyu 180 cm dir .
AG.Portatif traversleri : Direğe bir kelepçe veya saplama ile bağlanırlar .
Şekil 72
Görevi Tipi L (cm) ℓ (cm) Ağırlık kg Şekil 72
Taşıyıcı t-60 60 53 7 a
Taşıyıcı t-75 75 68 13 a
Nihayet n-60 60 53 10 a
Köşe Nihayet n-75 75 56 14 b
Köşe Nihayet n-90 90 71 16 b
Durd.Dağıtıcı 2n-60 60 53 20 c
Durd.Dağıtıcı 2n-75 75 56 28 d
Durd.Dağıtıcı 2n-90 90 71 32 d

Şekil 72 AG. Portatif traversleri

AG.Sabit Travers ve Konsolları: Direğe geçirilerek çimento şerbeti ile yapıştırı-

lırlar . Şekil 73
Görevi Tipi L (cm) Ağırlık kg Şekil 73
Taşıyıcı t2 100 50 e
Taşıyıcı t4 180 70 e
Taşıyıcı Kt2 90 55 g
Taşıyıcı Kt4 200 75 g
Nihayet-Durd. n2 120 60 f
Nihayet-Durd. n4 200 85 f
Nihayet-Durd. Kn2 100 65 h
Nihayet-Durd. Kn4 200 90 h
Dağıtıcı Çn-16 - 75 ı
 110

Şekil 73 Sabit Travers ve Konsollar

YG.travers ve konsolları da direğe geçirilerek çimento şerbeti ile yapıştırılırlar .

AG DİREK TİPLERİNİN TAYİNİ

Direklerin kullanılış şekline göre (Taşıyıcı, durdurucu, nihayet ve tevzi

direği ) tiplerinin tayini, Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliğinde belir-
tilen direk yüklenme varsayımlarına göre bulunacak tepe kuvvetleri esas alına-
rak yapılacaktır . Anılan yönetmelikte direk tiplerine göre verilmiş çeşitli varsa-
yımlar mevcut olup, bunların AG. direklerine ait olanlarından birine veya birka-
çına göre ve en kötü şart göz önüne alınarak direk seçimi yapılmalıdır . Başka
bir deyişle ağır bir şart içeren varsayıma göre seçilen direk, verilen diğer varsa-
yımlar yönünden de uygun olmalıdır .
Taşıyıcı direklerin varsayımlara göre seçimi
Taşıyıcı direkler hattın ağırlığını taşıyan direklerdir . İletkenler bu tip direklerde
izolatörlere kayar bağ ile bağlı olduklarından bir tel kopması durumunda,tel izo-
latörden sıyrılıp yere serilecektir . bu durumda direkler tek taraflı bir zorlanmaya
maruz kalmayacaklarından bunlara tel kopma varsayımları uygulanmayacaktır .
Taşıyıcı direkler düz hatta taşıyıcı veya köşede taşıyıcı olarak kullanılırlar .
a – Düz hatta taşıyıcı direk
Düz (aligmanda) giden bir hatta direğin her iki tarafındaki hat tertipleri ve
iletken kesitleri aynı olduğundan, direğin iki tarafındaki cer kuvvetleri de birbi-
rine eşittir Bundan dolayı düz hattaki taşıyıcı direkler hat iletkenlerinin cer kuv-
vetlerine maruz kalmazlar . Bu direklere sadece hat istikametine dik doğrultuda
rüzgar kuvveti tesir eder . Rüzgarın tesiri, iletkenlere, izolatörlere ve direk üzeri-
nedir .
Düz hatta kullanılan taşıyıcı direğin tayini için önemli iki varsayım mevcuttur .
 111

1.Varsayım : Hat doğrultusuna dik doğrultuda iletkenlere, direğe ve izolatörle-

re gelen rüzgar kuvveti ile buzsuz düşey yükler esas alınacaktır .
izolatörlere gelen rüzgar kuvveti çok küçük olduğundan ihmal
edilebilir . AG. tip direkleri, ön görülen en büyük düşey yüke gö-
re dizayn edilip, hesaplandığından direk tipinin belirlenmesinde
düşey yükler dikkate alınmayacaktır . Direklere gelen rüzgar kuv-
veti ise direğin verilen tepe kuvvetinin içinde yer aldığından ayrı-
ca hesaplanmasına gerek yoktur . Direğin rüzgarsız tepe kuvve-
tinden direğe tesir eden rüzgar kuvveti düşülerek, direğin her iki
ekseni için rüzgarlı tepe kuvveti olarak tablolarda verilmiştir .
Bu suretle, sadece hatta dik doğrultuda iletkenlere gelen rüzgar
kuvveti göz önüne alınacak,buna eşit veya büyük değerdeki rüz-
garlı tepe kuvvetine haiz olan direk, tepe kuvvetleri tablosundan
seçilecektir .
2.Varsayım : Hat doğrultusunda direğe,konsol ve izolatörlere gelen rüzgar kuv-
veti ile aynı doğrultuda iletkenlerin –50C deki max cer kuvvetleri-
nin %2 si kadar tek taraflı cer kuvvetleri esas alınarak, buna eşit
veya büyük değerdeki rüzgarlı tepe kuvvetine haiz olan direk tab-
lodan seçilecektir .
Hat doğrultusunda konsol ve izolatörlere gelen rüzgar kuvveti
küçük olduğundan ihmal edilebilir.ve sadece hat iletkenlerinin
–50C deki max cer kuvvetlerinin %2 si ne eşit tek taraflı cer kuv-
vetleri göz önüne alınacaktır . (Max cer kuvveti, buz yükü bölge-
sine,hat iletkenlerinin tertibine göre iletkenlerin çekme kuvvetleri
tablosundan alınacaktır .

ÖRNEK : III.Buz yükü bölgesinde bir AG. dağıtım şebekesine ait düz bir hattın
bir bölümü Şekil 74 de görülmektedir . Hat tertibi 3xPansy + Rose /Pansy olup,
taşıyıcı direklerin tiplerini tayin ediniz .

3xPansy + Rose/Pansy
3 4 5 6 7
o o o o
30m 40m 50m 39m 40m 50m
Şekil 74

1.Varsayım : Hatta dik rüzgar kuvveti esas alınacaktır .

3xPansy + Rose/Pansy hat tertibi için rüzgar kuvveti,
4x18 + 12 = 84 kg 40 m rüzgar açıklığı için
4x22 + 16 = 104 kg 50 m rüzgar açıklığı için olup,
8I demir direğinin rüzgarlı tepe kuvveti (231/44) kg
1,5 tipi beton direğinin rüzgarlı tepe kuvveti 150 kg olduğundan uygundurlar .
 112

Demir direk kullanılması halinde, direğin kuvvetli eksen yönündeki tepe kuvveti
olan 231 kg, 104 kg olarak hesaplanan rüzgar kuvvetini karşılayabildiğinden,di-
reklerin kuvvetli ekseni 5 nolu direkte görüldüğü gibi rüzgar yönünde olmalıdır .
Santrifuj beton direklerin her iki eksendeki tepe kuvvetleri aynı (150 kg) oldu-
ğundan böyle bir durum söz konusu değildir . 40 m den küçük açıklıklar için kı-
sa tip direkler kullanılacaktır .

2.Varsayım : Hat doğrultusunda iletkenlerin tek taraflı cer kuvvetlerinin %2 si

esas alınacaktır . Hat tertibine göre iletkenlerin tek taraflı cer kuvvetlerinin %2
si,
0,02.(4x188 + 147) = 0,02 . 899 = 17,98 kg olarak bulunur .
Bu kuvvet hat doğrultusunda etki ettiğinden direklerin zayıf eksen yönündeki 44
kg olan rüzgarlı tepe kuvveti tarafından karşılanmalıdır . 17,98 ≤ 44 olduğundan
seçilen direkler 2 ci Varsayım yönünden de uygundurlar .

Direk no Tepe kuvveti Tipi (Demir) Tepe kuvveti Tipi (Beton)

3 231/44 8Ik 150 9,30/1,5 (kısa tip)
4 ’’ 8I 150 10/1,5
5 ’’ 8I 150 10/1,5
6 ’’ 8Ik 150 9,30/1,5 (kısa)
7 ’’ 8I 150 10/1,5

b – Köşede taşıyıcı direk

Köşede kullanılan taşıyıcı direkler, hatta dik doğrultudaki rüzgar kuvvetle-
rine ilaveten köşe açısı nedeniyle hat iletken cerlerinin bileşkelerine de maruz
kalırlar . Köşede kullanılan AG. taşıyıcı direklerin tiplerinin tayini için üç varsa-
yım verilebilir .
1.Varsayım : Hat tertiplerine göre iletkenlerin –50C de ve buzlu halde ki max
cer kuvvetlerinin bileşkesine en yakın veya büyük rüzgarsız tepe
kuvvetine haiz olan direk tablodan seçilir .
Demir direk kullanılması halinde, direğin kuvvetli ekseni bileşke
kuvvet (açı ortay) doğrultusunda olmalıdır ki, direğe tesir eden
bileşke kuvveti karşılayabilsin .
2.Varsayım : +50C de iletkenlerin çekme kuvvetlerinin bileşkesi ile bu bileşke
(açı ortay) doğrultusunda direğe,izolatörlere ve iletkenlere gelen
rüzgar kuvveti toplamına eşit veya büyük rüzgarlı tepe kuvvetine
haiz olan direk, tablodan seçilecektir .
İzolatörlere gelen rüzgar kuvveti küçük olduğundan ihmal edile-
bilir . Direğe tesir eden rüzgar kuvveti de direğin verilen rüzgar-
lı tepe kuvveti içinde olduğundan dikkate alınmayacaktır .
Demir direk kullanılması halinde, direğin kuvvetli ekseni bileşke
kuvvet (açı ortay) doğrultusunda olmalıdır ki,direğe tesir eden bi-
leşke kuvveti karşılayabilsin .
 113

3.Varsayım : Hattın açı ortayına dik doğrultuda direğe ve izolatörlere gelen

rüzgar kuvveti ile iletkenlerin –50C deki max cer kuvvetlerinin
%2 sine eşit tek taraflı cer kuvvetleri nazarı itibara alınarak, direk
tipi tayin edilecektir
Bu üç varsayımdan en ağır şartlı olanı genellikle 1.Varsayım olmaktadır . Bun-
dan dolayı tatbikatta bu tip direklerin tiplerinin tayininde daha ziyade 1.Varsa-
yım esas alınmakta ve direk tipi bu varsayımın şartlarını yerine getirecek şekilde
tayin edilmektedir . Bu şekilde tipi belirlenen direk 2 ve 3 üncü varsayımlara ait
koşulları da fazlasıyla sağlayabilecektir . Ancak gene de bir tahkik yapılmalıdır .

ÖRNEK : Şekil 75 deki köşe taşıyıcı direği II.Buz yükü bölgesinde ve hat terti-
bi 3xAster +Rose/Pansy olup, köşe açısı 1500 dir .Direk tipini demir ve beton ol-
ma durumuna göre tayin ediniz .
1.Varsayım : Hat tertiplerine göre İletkenlerin –50C de buzlu haldeki max cer-
kuvvetlerinin bileşkesine göre
direk tipi belirlenecektir .
3xAster+Rose/Pansy hat tertibi-
nin 2.ci Buz yükü bölgesi için,
Şekil 75 max cer kuvveti ,
F = 3x170+100+138,5 = 748,5 kg o
0
Max cer kuvveti bileşkesi 75
R = 2 x F Cos (θ/2) 748,5 kg 748,5 kg
R = 2 x 748,5 x Cos(150/2) R = 387,5 kg
R = 387,5 kg bulunur . Şekil 76 Şekil 76
Bu bileşke kuvveti karşılayacak rüzgarsız tepe kuvvetine haiz direkler
demir direk 8U (400/125) 207 kg
” 10I (500/160) 205 kg daha hafif olduğu için tercih edilir .
Beton direk 10/4 (400)
Demir direk kullanılması halinde direğin kuvvetli ekseni açı ortay doğrultusunda
(bileşke yönünde) olmalıdır .
2.Varsayım : +50C de iletkenlerin çekme kuvvetlerinin bileşkesi ile bu bileşke
(açı ortayı) doğrultusunda iletkenlere gelen rüzgar kuvveti esas alınacaktır .
3xAster+Rose/Pansy hat tertibinin +50C deki çekme kuvveti
3 x 38,42 +12+24,25 = 151,51 kg
Cer bileşkesi R = 2 x 151,51 x Cos(150/2) = 78,43 kg
İletkenlere gelen rüzgar kuvveti 50 m açıklık için
W = 3x28 +16 + 22 = 122 kg
Rüzgar kuvvetinin açı ortay doğrultusundaki bileşeni
WR = 122 x Cos 15 = 118 kg Şekil 77 Şekil 77
Açı ortay doğrultusundaki toplam kuvvet FTop = 78,43 +118 =196,43 kg
1.Varsayıma göre seçilen direklerin kuvvetli eksen yönündeki rüzgarlı tepe kuv-
vetleri toplam kuvvetten küçük olduğundan seçilen direkler uygundur .
8U(343/79) 10I(443/91) ve 10/4(362) FTop = 196,43≤ 343
 114

3.Varsayım : Açı ortaya dik istikamette izolatörlere gelen rüzgar kuvveti ihmal
edilerek, iletkenlerin –50C de buzlu haldeki tek taraflı max cer kuvvetinin %2 si
nazarı itibara alınacaktır .
%2 x 748,5 = 14,97 ≈ 15 kg olup,
1.Varsayıma göre seçilen 8U direğinin zayıf eksen yönünde rüzgarlı tepe kuvve-
ti 79 kg dır. 15≤ 79 olduğundan seçilen demir direk ve beton direk uygundur .
Görüldüğü üzere 1.Varsayım 2 ci ve 3 cü varsayımlardan daha fazla et-
kili olmaktadır . Bu tip direklerin tipleri sadece 1 ci varsayıma göre tayin edile-
bilir
Durdurucu direk
Hattı durdurmak gayesiyle ara ara belirli yerlere konulan direklerdir
Hattın durdurulması iki şekilde olmaktadır .
1- İletken sayısı ve kesiti değişmeden devam eden bir hattın durdurulmasıdır .
Bu şekildeki durdurma işlemine genellikle enerji iletim hatlarında rastlanır . Bu
durdurmada hattın bütün iletkenleri izolatörlere nihayet bağı ile topbaşı yapıla-
rak bağlanır . Direğin iki tarafındaki durdurulan hatların iletkenlerinin birbirine
elektriksel irtibatı som iletkenlerden yapılan köprülerle, bağlantıları da klemens
kullanılarak yapılır .
Normal olarak iki ve üç km de bir durdurucu direğin bulunması gerekmektedir .
arazi durumuna göre daha kısa aralıklarla kullanılabildiği gibi peş peşe de kona-
bilirler .
2- Hem iletken kesiti hem de iletken sayısı değişen bir hattın durdurulmasıdır .
Bu şekildeki durdurma işlemine daha çok AG. şebekesinin dağıtım hatlarında ve
OG. li müşterek direkli hatlarda rastlanır .
AG. şebekesinin dağıtım hatlarında yapılan durdurma işlemlerinde, hat iletken-
lerinin bir kısmı durdurulur . Diğerleri ise aynen devam ettirilir . Direkte durdu-
rulan hatların iletkenleri izolatörlere nihayet bağı ile, devam eden hatların ilet-
kenleri izolatörlere kayar bağ ile bağlanırlar . Burada da durdurulan hatların ilet-
kenlerinin birbirlerine elektriksel irtibatı som iletkenlerden yapılan köprülerle
klemens kullanılarak yapılır .
a – Düz hatta durdurucu direk
Düz bir hatta kullanılan durdurucu direkler,direğin her iki tarafında-
ki hat cer kuvvetlerinin farkı ile hat istikametine dik doğrultudaki rüzgar kuvvet-
lerine maruz kalırlar .
Düz hatta kullanılan durdurucu direğin tipinin tayini için önemli iki varsayım
mevcuttur .
1.Varsayım : Küçük kesitteki veya az sayıdaki iletkenlerin bulunduğu tarafa ait
hat iletkenlerinin –50C de buzlu durumdaki max cer kuvvetlerinin
aşağıdaki çizelgede verilen yüzdeler nispetinde zayıflaması duru-
mundaki değerleri ile diğer taraftaki hat iletkenlerinin –50C de
buzlu durumdaki max cer kuvvetlerinin %100 ünün farkı esas alı-
nır ve buna eşit veya büyük değerdeki rüzgarsız tepe kuvvetine
haiz direk seçilir . Direğin kuvvetli ekseni hat yönünde olmalıdır .
 115

İletkenlerin toplam sayısı Tek yanlı zayıflama yüzdeleri

Koruma telleri hariç %
2 100
3 75
4 60
5 50
6 ve daha fazla 40
2.Varsayım : Direğin iki tarafındaki farklı iletken kesitlerine göre +50C deki
cer kuvvetlerinin farkı ile ,büyük kesitli veya fazla iletken sayılı
hat tarafındaki iletkenlere dik istikamette gelen rüzgar kuvveti-
nin bileşkesi esas alınır . Buna eşit veya büyük değerdeki rüzgar-
lı tepe kuvvetine haiz olan direk tablodan seçilir . Direğin kuv-
vetli ekseni bileşke yönünde olmalıdır .
Bu varsayımlardan 1.ncisi daha etkilidir .

ÖRNEK : III Buz yükü bölgesinde 50 m açıklıkta düz bir hatta durdurucu ola-
rak kullanılan direğin hat iletken tertibi 3xPansy+Rose/Pansy den 3xRose’ a
düşmektedir . Şekil 78 deki 12 nolu durdurucu direğin tipini tayin ediniz .
1.Varsayım :
3xP+R/P 3xR
11 12 13 12
o o o
42 m 48 m
Şekil 78 Şekil 78 a
0
–5 C de buzlu durumdaki max cer kuvvetleri
3xP+R/P : 4x188 + 147 = 899 kg
3xR : 3x147 = 441 kg
üç iletkenli hattın zayıflama yüzdesi %75
Cer kuvveti farkı : 899 – %75 . 441= 568,25 kg
Rüzgarsız tepe kuvveti kuvvetli eksen yönünde 700 kg olan 10U(700/170) demir
direği seçilir . Direğin kuvvetli ekseni hat doğrultusunda olmalıdır . Şekil 78 a
Beton direk için ise, rüzgarsız tepe kuvveti 600 kg olan 10/6 direği uygundur .
2.Varsayım : +50C deki iletken cer kuvvetleri W= 104 kg
3xP+R/P : 4x24,25 + 12 = 109 kg
3xR : 3x12 = 36 kg T = 73 kg o
Fark cer kuvveti : T = 109 – 36 =73 kg Şekil 79
Büyük kesitli ve fazla iletken sayılı hat tarafındaki iletkenlere rüzgar kuvveti
3xP+R/P : W = 4 x 22 + 16 = 104 kg . Şekil 79
1.varsayıma göre seçilen rüzgarlı tepe kuvveti 10U(597/95) olan direk,fark cer
kuvvetini kuvvetli eksen yününde taşımakta ancak hatta dik rüzgar kuvvetini
zayıf eksen yönünde taşıyamamaktadır (104>95) . Direk uygun seçilmemiştir .
Rüzgarlı tepe kuvveti zayıf eksen yönünde 144 kg olan 12I(786/144) demir di-
reği seçilirse, W = 104 < 144 olduğundan yeterlidir . Beton direk uygundur .
 116

b − Köşede durdurucu direk

AG dağıtım şebekelerinde hattın köşe noktalarında kullanılan ve aynı
zamanda durdurma görevi yapan direklerdir . Düz hatta ki durdurucu direklerde
yapılan durdurma işlemi ile tamamen aynıdır . Direğe etki eden kuvvetin değe-
rine göre A tipinde ve kafes tipinde seçilirler . A tipi direk kullanılması duru-
munda, direğin kuvvetli ekseni bileşke kuvvet doğrultusuna getirilmelidir .
Köşede kullanılan durdurucu direklerin tipinin tayini üç varsayıma göre yapıl-
maktadır .
1.Varsayım : Direğin her iki tarafındaki hat iletkenlerinin –50C de buzlu du-
rumdaki max cer kuvvetlerinin bileşkesi esas alınır . Buna eşit
veya büyük değerdeki rüzgarsız tepe kuvvetine haiz olan direk
tablodan seçilir .
2.Varsayım : Direğin iki tarafındaki farklı kesitlerden büyüğünün bulunduğu
tarafa ait hat iletkenlerinin –50C de buzlu durumdaki max cer
kuvvetlerini aynen alıp, küçüğünün bulunduğu tarafa ait max cer
kuvvetlerini de çizelgede verilen yüzdeler nispetinde zayıflatarak,
bulunan bileşke değere eşit veya büyük değerdeki rüzgarsız tepe
kuvvetine haiz olan direk tablodan seçilir .
3.Varsayım : Direğin her iki tarafındaki hat iletkenlerinin +50C de ki cer kuv-
vetlerinin bileşkesi ile bu bileşke yönünde direğe, izolatörlerle,
iletkenlere gelen rüzgar kuvveti esas alınır .Buna eşit veya büyük
değerdeki rüzgarlı tepe kuvvetine haiz olan direk tablodan seçilir .
Köşede durdurucu olarak kullanılan direklerin tatbikatta tiplerinin tayininde 1 ci
ve 2.ci varsayımlar esas alınır . Bunlardan bileşkesi büyük olana göre direk tipi
tayin edilebilir .

ÖRNEK : III. Buz yükü bölgesindeki şekil 80 deki 1200 köşe açılı durdurucu
direğin bir tarafındaki hat tertibi 3xPansy+Rose/Pansy , diğer tarafındaki hat ter-
tibi 3xLily+Rose/Lily dir .Direğin tipini tayin ediniz .

I.Varsayım : –50C de buzlu haldeki max cer kuv-

vetlerinin bileşkesine göre direk tipi tayin edilsin .
Hat cerleri
3xP+R/P : 4 x 188+147 = 899 kg
3xL+R/L : 4 x 162+147 = 795 kg Şekil 80
Bileşkeyi kosinüs teoreminden hesaplayalım .Şekil 81

R = √ 8992 + 7952 – 2 . 899 . 795. Cos 60

R = 852 kg

Şekil 81
 117

II.Varsayım : Büyük kesitli tarafın –50C de buzlu durumdaki max cer kuvvetle-
ri aynen, küçüğünün bulunduğu tarafa ait max cer kuvvetleri %50 zayıflatılarak
alınacak .
3xP+R/P : 4 x 188+147 = 899 kg
3xL+R/L : ( 4 x 162+147) %50 = 398 kg
Bileşke : kosinüs teoreminden Şekil 82
R = √ 8992 + 3982 – 2 . 899 . 398 . Cos 60
R= 780 kg Şekil 82
I.Varsayımda bulunan bileşke kuvvet (852 kg) daha büyük olduğundan bu kuv-
vete göre direk tipi tayin edilmelidir . Kuvvetli eksen yönünde rüzgarsız tepe
kuvveti 900 kg olan 12I (900/230) demir direği seçilir .
Beton direk kullanılması durumunda seçilecek direk 10/9(900) olacaktır .

III.Varsayım : İletkenlerin +50C de ki cer kuvvetlerinin bileşkesi ile bu bileşke

yönündeki iletkenlere tesir eden rüzgar kuvveti esas alınacaktır .
İletkenlerin +50C deki cer kuvvetleri
3xP+R/P : 4 x 24,25+12 = 109 kg
3xL+R/L : 4 x 15+12 = 72 kg
Bileşke : kosinüs teoreminden
R = √ 1092 + 722 – 2 . 109 . 72 . Cos 60
R = 96 kg
İletkenlere rüzgar kuvveti :
Büyük kesitli tarafa göre
3xP+R/P : W = 4 x 22+16 = 104 kg
Büyük kesitli hat iletkenlerine dik doğrultuda
olan bu rüzgar kuvvetinin bileşke doğrultusun-
daki bileşenini bulabilmek için, β açısının hesap-
lanması gerekmektedir . β açıları birbirine eşit-
tirler ( kenarları birbirine dik açılar ) Şekil.83
Şekil 83
Kosinüs teoreminden ,

1092 + 962 – 2 . 109 . 96 . Cos β = 722

1092 + 962 – 722

Cos β = ––––––––––––––––––– = 0,76 β = 40,530
2 . 109 . 96
Bileşke doğrultusundaki rüzgar kuvveti
WR = W . Sin β = 104 . Sin 40,530 = 67,58 kg

Toplam kuvvet : R + WR = 96 + 67,58 = 163,58 kg

1.nci ve 2.nci varsayım için seçilen 12I direğinin rüzgarlı tepe kuvveti
(786/144) kg olduğundan seçilen 12I demir direği uygundur .
 118

Nihayet direkleri
Hattın sonunda kullanılan ve tek taraflı cer kuvvetine maruz kalan direk-
lerdir . Direğe etki eden tek taraflı cer kuvvetinin değerine göre A tipinde ve ka-
fes demir tipinde seçilirler . A tipi direk kullanılması durumunda, direğin kuv-
vetli ekseninin tek taraflı cer kuvveti yönünde olması gereklidir . Kafes demir ti-
pinde olmaları durumunda da kafes direğin eksenlerinden birinin tek taraflı cer
kuvveti yönünde olması isabetli olur . Aksi takdirde direk tipi gereksiz yere bü-
yük çıkabilir .
1.Varsayım : Hat iletkenlerinin –50C de buzlu durumdaki tek taraflı max cer
kuvvetleri esas alınır . Buna eşit veya büyük değerdeki rüzgarsız
tepe kuvvetin haiz olan direk tablodan seçilir .
2. Varsayım : Hatta dik doğrultuda iletkenlere, direğe ve izolatörlere gelen rüz-
gar kuvveti esas alınır . Buna eşit veya büyük değerdeki rüzgarlı
tepe kuvvetine haiz olan direk seçilir .
İzolatörlere gelen rüzgar kuvveti küçük olduğundan ihmal edile-
bilir . Direğe tesir eden rüzgar kuvveti de direğin verilen rüzgar-
lı tepe kuvveti içinde olduğundan dikkate alınmayacaktır

ÖRNEK : III.Bölgede 3xAster+Rose/Pansy hattının sonuna konacak direk tipi-

ni belirleyiniz . (Açıklık 38 m dir)

1 Varsayım : –50C de buzlu durumdaki tek taraflı cer kuvveti,III.Buz yükü böl-
gesi için hesaplanacaktır .
3xAster+Rose/Pansy : 3x230 + 147 + 188 = 1025 kg
Kuvvetli eksen yönünde rüzgarsız tepe kuvveti 1200 kg olan 12 Uk direği
seçilir . 12Uk (1200/250) (40 m ye kadar açıklık için kısa tip kullanılır . )
Kafes direk te seçilebilir . Bu durumda seçilecek direk, iki ekseni yönünde de
rüzgarsız tepe kuvveti 2000 kg ve ağırlığı 504 kg olan K2k (2000) direği olacak-
tır . Bu iki direk arasındaki ağırlık farkı 504 – 375 =129 kg dır .
Kafes direğin eksenlerinden birinin tek taraflı cer kuvveti yönünde dikilememesi
halinde ve eksenlerden birinin cer kuvveti doğrultusuyla 420 lik bir açı yapması
durumunda da, Rx + Ry = 1025 . Cos 42 + 1025 . Sin 42 =1447,58 kg < 2000 kg
olduğundan bu direk kullanılabilir .
Beton direk kullanılırsa tepe kuvveti 1100 kg olan 9,30/11 tipi direk uygundur .

2.Varsayım : Hatta dik doğrultuda iletkenlere, gelen rüzgar kuvveti (40 m açık-
lık için hesaplanıp yarısı alınacaktır . (Rüzgar açıklığı 19 m dir . )

3xAster+Rose/Pansy : W = 3x22+ 12 +18 = 96 kg

W/2 = 96/2 = 48 kg 1.Varsayım için seçilen
12Uk direğinin rüzgarlı tepe kuvveti (1086/170) kg olup, direğinin zayıf eksen
yönündeki tepe kuvveti bu rüzgar kuvvetini karşılamaktadır . 48 < 170 kg
12Uk direği bu varsayım için de uygundur .
 119

Branşman direkleri
Düz hatta veya köşede taşıyıcı durumda olan direklerden bir veya iki
istikamette kol veya şube hattı (Branşman) ayrılıyorsa, bu durumdaki taşıyıcı di-
reklere branşman direkleri denir .
Bir direğin branşman direği olması için, direkteki hatlardan en az birinin kesit ve
iletken tertibi yönünden değişikliğe uğramadan devam etmesi gerekir . Hiçbir
değişikliğe uğramadan devam eden hatta ana hat, değişikliğe uğrayan bir ya da
iki hatta ise bu ana hattın branşmanı denir .
Branşman direklerinde bir değişikliğe uğramadan devam eden hatların iletkenle-
ri izolatörlere kayar bağ ile, branşman hatlarının iletkenleri de izolatörlere dur-
durucu bağ ile bağlanırlar . Branşman hatlarının ana hatta elektriksel bağlantısı
som iletkenlerden yapılan köprüler ile temin edilir .
Tepe kuvvetlerinin değerlerine göre A tipi veya kafes tipinde olurlar .
1.Varsayım : Hat iletkenlerinin –50 de buzlu durumdaki max cer kuvvetlerinin
bileşkesi esas alınır . Buna eşit veya büyük değerdeki rüzgarsız
tepe kuvvetine haiz olan direk tablodan seçilir .
2.Varsayım : Hat iletkenlerinin +50C deki cer kuvvetleri bileşkesi ile bu bileşke
doğrultusunda direğe, izolatörlere ve hat iletkenlerine gelen rüz-
gar kuvveti esas alınır . Buna eşit veya büyük değerdeki rüzgarlı
tepe kuvvetine haiz olan direk tablodan seçilir .
3.Varsayım : Ana hat doğrultusunda direğe, izolatörlere ve branşman hattı ilet-
kenlerine rüzgar kuvveti ve aynı doğrultuda ana hattın –50C de
buzlu haldeki max cer kuvvetinin %2 si esas alınır . Buna eşit ve-
ya büyük değerdeki rüzgarlı tepe kuvvetine haiz olan direk tablo-
dan seçilir .

ÖRNEK : III.Buz yükü bölgesindeki şekil 84 deki 3xPansy+Rose/Pansy hattın-

dan 5xRose branşmanı ayrılıyor . Branşman direğinin tipini belirleyiniz .

1.Varsayım : –50C de buzlu halde iletkenlerin

bileşkesi sadece 5xRose branşman hattının çekme
kuvvetidir (Ana hat iletkenlerinin bileşkesi sıfırdır . )
5R : 5 x 147 = 735 kg
Rüzgarsız tepe kuvveti 900 kg olan 12I (900/230)
direği seçilir . Kuvvetli ekseni branşman hattı doğrul- Şekil 84
tusunda dikilmelidir .
Beton direk için tepe kuvveti 800 kg olan 10/8(800) tipi direk uygundur.
2.Varsayım : Branşman hatlarına ait iletkenlerin +50C deki cer kuvvetleri bileş-
kesi 5xR : 5 x 12 = 60 kg
0
+5 C de ana hat iletkenlerine gelen rüzgar kuvveti
3xP + R/P : 4 x 22 + 16 = 104 kg
Bileşke doğrultusundaki (Branşman hattı doğrultusundaki) toplam cer kuvveti
 120

RTop = 60+104 = 164 Seçilen 12I (786/144) direği 164<786 uygundur .

3.Varsayım : Ana hat doğrultusunda branşman hattı iletkenlerine rüzgar kuv-
veti 5xR : W = 5 x 16 = 80 kg
0
aynı doğrultuda ana hattın –5 C de buzlu haldeki max cer kuvvetinin %2 si
3xP + R/P : (4 x 188 + 147) . %2 = 17,98 kg
Ana hat doğrultusundaki toplam kuvvet
RTop = 80 + 17,98 = 97,98 kg Seçilen 12I direğinin zayıf eksen yönün-
deki rüzgarlı tepe kuvveti 144 kg olup, toplam kuvveti karşıladığından seçilen
direk uygundur . 97,98<144 kg
Branşman hattı ana hatta dik olmayıp, belli
bir açı yaptığı takdirde branşman hattı iletken-
lerine gelen rüzgar kuvvetinin ana hat doğrultu-
sundaki bileşeni küçülecektir . Açı belli ise değe-
ri hesaplanabilir . Şekil 85
WR = W.Sin α Şekil 85
Tevzi direkleri
İkiden fazla durdurucu bağ ile bağlı olan hatların dağıtımının (tevziatı-
nın) yapıldığı direklere tevzi direkleri denir . Bir direğin tevzi direği olabilmesi
için direk üzerindeki hatların en az üçünün izolatörlere durdurucu bağ ile bağ-
lanması gerekmektedir . Direkteki hatlardan kesiti en büyük olan hat ana hat ola-
rak kabul edilir . Diğer hatlar ana hattın branşmanları veya kolları olurlar .
İlk tevzi direğinden çıkan branşman hatlarının tamamı veya bir kısmı dağıtım
şebekesinin durumuna göre başka bir tevzi direğinde ana hat olabilirler .
Branşman hatlarının ana hatta elektriksel irtibatı som iletkenlerden yapılan köp-
rüler ile sağlanır .
Tevzi direkleri, A tipi demir direklerin tepe kuvvetleri yeterli olsa bile
dağıtım kolaylığı açısından kafes demir direk tipinde seçilirler . Kural olarak
tevzi direkleri kafes tipinde olurlar . A tipi direkler tevzi direği olarak kullanıl-
mazlar .
1.Varsayım : Hat iletkenlerinin –50 de buzlu durumdaki max cer kuvvetlerinin
bileşkesi esas alınır . Buna eşit veya büyük değerdeki rüzgarsız
tepe kuvvetine haiz olan direk tablodan seçilir .
Tevzi direkleri kafes tipinde seçileceklerinden, hatların durumu, sokak ve cadde-
nin konumu ile montaj kolaylığı nazarı dikkate alınarak, kafes direğin eksenle-
rinden birisi R bileşke kuvvetinin doğrultusu ile çakıştırılabiliyorsa, direğin tipi,
R bileşke kuvvetine göre belirlenecektir . Direk tipi R bileşke kuvvetine eşit ve-
ya büyük değerdeki rüzgarsız tepe kuvvetine haiz olan direk olacaktır .
Ancak, kafes direğin eksenlerinden birisi R bileşke kuvvetinin doğrultusu ile ça-
kıştırılması, hatların, sokak veya caddenin durumu dolayısıyla mümkün olamı-
yorsa, direğin tipi, R bileşke kuvvetinin direğin x ve y eksenleri üzerindeki Rx ve
Ry bileşenlerinin cebrik toplamı olan R′ = Rx + Ry kuvveti esas alınarak belirle-
necektir . Yani direk tipi R′ ye eşit veya büyük değerdeki rüzgarsız tepe kuvve-
tine haiz olan direk olacaktır .
 121

2.Varsayım : Hat iletkenlerinin her birisinin ayrı ayrı tamamen kopması halleri-
nin her birinde meydana gelebilecek, hat iletkenlerinin +50C de rüzgar yüklü du-
rumdaki cer kuvvetlerinin bileşkesi esas alınır . Buna eşit veya büyük değerdeki
rüzgarlı tepe kuvvetine haiz olan direk tablodan seçilir .

ÖRNEK : III Buz yükü bölgesindeki bir AG dağıtım şebekesine ait şekil 86
daki tevzi direğinin tipini tayin ediniz .

1.Varsayım : Hat iletkenlerinin –50 de

buzlu durumdaki max cer kuvvetlerinin
bileşkesi esas alınarak direğin tipi tayin
edilecektir .
–50C de buzlu durumdaki max hat cerleri,

5xR : 5x147 = 735 kg (1)

3xI+R/L : 3X189+147+162 = 876 kg (2)
3xL+R/L : 3x162 +147 +162 = 795 kg (3)
3xP+R/I : 3x188+147+189 = 900 kg (4) Şekil 86

Tevzi direğine tesir eden toplam bileşke kuvvet, hat cerlerinin yatay ve düşey
bileşenlerinin ayrı ayrı hesaplanarak,toplanması suretiyle bulunabilir .

No Hat cerri kg Yatay bileşen kg Düşey bileşen kg

(1) 735 735 .Cos 57 = 400,31 735 .Sin 57 = 616,42
(2) 876 876 .Cos 0 = 876 876 .Sin 0 = 0
(3) 795 795 .Cos –73 =232,43 795 .Sin–73 = –760,26
(4) 900 900 .Cos 180 = –900 900 .Sin 180 = 0
Rx = 608,74 kg Ry = –143,84 kg
Toplam bileşke kuvvet :

R = √ Rx2 + Ry2 = √ 608,742 + (– 143,84)2 = 625,5 kg y

x
Seçilecek direk kafes tipinde olacaktır .
Rüzgarsız tepe kuvveti 1000 kg olan K1 tipi
direk uygundur . Açıklıklar 40 m yi geçme-
diğinden kısa tip direk seçilecektir . K1k (1000) y R
Direğin eksenlerinden birisi bileşke kuvvet doğ- Şekil 87
rultusunda olmalıdır . Şekil 87
Direğin eksenlerinden birisi ana hat doğrultusunda olursa,
R′ = Rx + Ry = 608,74+143,84 = 752,58 kg olur . Rx
Seçilecek direğin tepe kuvveti R′ den büyük olmalıdır . Ry
Bu durum için de K1k direği uygundur . Şekil 88 R
Şekil 88
 122

Toplam bileşke; vektör diyagramı çizilerek, kuvvetlerin uc uca eklenerek top-

lanması suretiyle ölçekli olarak çizim yolu ile de bulunabilir . Bu yöntemle çi-
zim ve ölçme hatalarından dolayı biraz yaklaşık sonuç bulunursa da sonucu pek
etkilemez . Aynı örneğin çizim yöntemi ile yapılması şekil 79 da görülmektedir .

Şekil 89
 123

Müşterek direkler
Dağıtım şebekelerinde hem AG. hem de OG. hattını taşıyan direklere
müşterek direkler denir . Şehir veya kasabanın tüketim sahası içindeki trafoları
besleyen OG. hatlarına ait direklerden AG. hatlarının da geçirilmesi uygun ol-
maktadır . Aksi takdirde OG. hattı için ayrı, AG. dağıtım hattı için ayrı bir hat
çekilmesi gerekecektir . Aynı hat güzergahında iki ayrı tip direğin kullanılması
ise,ekonomik olamayacağından, kasabaya getirilen enerjinin OG. hatları ile tra-
folara iletilmesini sağlayan direkler aynı zamanda ilaveten AG. hatlarını da taşı-
yacak şekilde yapılıp, müşterek direk adını alırlar
Tepe kuvvetleri : Müşterek direklerin tepe kuvvetleri de direğin tepesine göre
verilmiş olduğundan, OG. hatlarının altındaki AG. hatlarına ait çekme kuvvetle-
rinin de direk tepesine irca edilmesi gerekir .

Direğe tesir eden AG. cerlerinin (F) etki yeri or-

ta travers olarak kabul edilir . Bu traversin ye-
re mesafesi h ve direk toprak üstü boyu H oldu-
ğuna göre, AG. cer kuvvetlerinin direğin taba-
nında hasıl edecekleri momentin,bu kuvvetle-
rin direğin tepesine irca edilmiş FTepe kuvvetinin
direğin tabanında hasıl edeceği momente eşit
olması gerekir . Şekil 90

F . h = FTepe . H

h Şekil 90
FTepe = F . –––– = F . k
H
Toprak üstü boyu uzun direkler için H = 10 m kısa tip direkler için H =9,5 m
alınarak, k irca katsayısı hesaplanırsa

9,5 – 1,79
k = –––––––––– = 0,811 (Kısa tip için)
9,5

10 – 1,79
k = –––––––––– = 0,821 (Uzun tip için) elde edilir .
10
AG. hatlarının cer kuvveti k = 0,81 katsayısı ile çarpılarak direk tepesine irca
edilir . Direğin tepesine etki eden toplam cer kuvveti,
FTop = OG. cerleri + 0,81 . AG. cerleri olur .
AG. hatlarının cer kuvvetleri direğin tepesine irca edilerek, direğin tepesine tesir
eden toplam bileşke kuvvet bulunduktan sonra,müşterek direğin tipinin tayini,
direk tiplerine ait varsayımlara göre yapılacaktır .
 124

Trafo direkleri
Harici tip indirici transformatörler 400 KVA ya kadar direkler üzerine
yerleştirilen platformlar üzerine konabilirler . Bu şekilde OG. ve AG. dağıtım
hatlarının tevziatını yapan ve trafoları taşıyan direklere trafo direği denir . Bu di-
reklerde Üstte OG. hattı, bunun altında trafo balkonunda ki çepeçevre traversler-
den çıkış yapan AG. hatları, platform üzerinde 400 KVA gücüne kadar trafo ve
direğin üst tepesi ile trafo arasında sigortalı topraklı seksiyoner (kesici) bulunur .
Demir trafo direklerinin tepe kuvvetleri, müşterek direklerdeki gibi direk tepesi-
ne göre verilmeyip, trafo direğinin tepesinden itibaren 3,5 m aşağıdaki AG. orta
traversinin bulunduğu yere göre verilmiştir . Trafo direklerinde fazla sayıda AG.
çıkış hattının tevziatı yapıldığından, bunların hepsini ayrı ayrı tepeye irca etme-
den cer kuvvetlerinin bileşkesinin bulunmasında kolaylık sağlaması açısından
trafo direklerinin tepe kuvvetleri trafo balkonuna göre verilir . Bu durumda tra-
foya gelen OG. hatlarının trafo balkonuna irca edilmesi gerekir . FOG
AG. hatlarının direk tabanında hasıl edecekleri momente,
OG. hatlarının çekme kuvvetlerinin direk tabanında hasıl
edecekleri momente eşit olması prensibinden hareketle F
irca katsayısı hesaplanabilir . Şekil 91
Trafo balkonundaki AG. orta traversinin yere mesafesi
h=8 m olduğuna göre,AG. orta traversinin bulunduğu nok-
taya OG. hatlarının irca katsayısı;
H
F . h = FOG . H F = FOG . ––––
h
H 8+3,5
k = –––– = –––––––––– = 1,4375 bulunur . Şekil 91
h 8

Trafo direğinin tepe kuvveti AG. hatlarının bulunduğu orta traverse göre verildi-
ğinden, AG. hatlarının cerleri aynen, OG hatlarının cerleri ise k = 1,4375 katsa-
yısı ile çarpılarak alınacak ve toplam bileşke kuvvet bulunacaktır .
Yani Direğin AG. hatlarının bulunduğu yere etki eden toplam cer kuvveti,
FTop = AG. cerleri + 1,4375 . OG. cerleri olacaktır .

Beton trafo direğinde ise, tepe kuvveti direğin tepesine göre verildiğinden trafo
balkonundaki AG. cerleri müşterek direklerde olduğu gibi tepeye irca edilecek-
tir . 13 m lik beton direğin temel derinliği 2 m olduğuna göre toprak üstü boyu,
H= 13 – 2 = 11 m olacağından ,AG. cerlerinin tepeye irca katsayısı;
k = h/H = 8/11 = 0,727 ≈ 0,73 olur . Bu katsayı direk boyuna ve h ye bağlıdır .
Trafo direğinin demir ya da beton olma durumuna göre gerekli ircalar yapılarak,
direğe tesir eden toplam bileşke kuvvet bulunduktan sonra,trafo direğinin tipinin
tayini, tevzi direği seçimindeki varsayımlara göre hesapla ya da vektör diyagra-
mı çizilerek grafik yöntemle yapılacaktır .
 125

ÖRNEK : III.Buz yükü bölgesinde bulunan bir dağıtım şebekesine ait bir direk
trafosunun (Şekil 92) OG. ve AG. hatlarına ait direklerinin tiplerini belirleyiniz .

Şekil 92

Max hat cerleri (–50C de buzlu durumda III.Bölge için)

3xP+R/P : 4 x 188 +147 = 899 kg

3xA +R/P : 3 x 230 +147 +188 = 1025 kg
3xOx +R/A : 3x 282 +147 + 230 = 1223 kg
5xR : 5 x 147 = 735 kg
3x 1/0 : 3 x 235 = 705 kg
AG. ye irca edilirse : 1,4375 x 705 = 1013 kg
Trafo direği :

Trafo direğine etki eden –50C de

buzlu durumdaki hat çekme kuv-
vetlerinin vektör diyagramı şekil
93 de gösterilmiştir .
1.Varsayıma göre direğe etki
eden kuvvetlerin bileşkesi esas
alınacaktır .
Kuvvetlerin bileşkesi grafik yön-
temle ölçekli olarak çizim yolu ile
bulunabildiği gibi hesapla da bulu-
nabilir . Bunun için Trafo direğine Şekil 93
tesir eden hat cerlerinin yatay ve düşey bileşenleri hesaplanacaktır.
 126

No Hat cerri kg Yatay bileşen kg Düşey bileşen kg

1 899 899 .Cos 90 = 0 899 .Sin 90 = 899
2 1025 1025 .Cos 45 = 725 1025 .Sin 45= 725
3 1223 1223 .Cos –20 = 1149 1223 .Sin–20 = – 418
4 735 735 .Cos –105 = – 190 735 .Sin –105 = – 710
5 1013 1013 .Cos 180 = – 1013 1013 .Sin 180 = 0
6 899 899 .Cos 180 = – 899 899 .Sin 180 = 0
Rx = − 228 kg Ry = 496 kg

Toplam bileşke kuvvet : R Ry

R = √ Rx2 + Ry2 = √(–228)2 +4962 = 545,89 kg

Rx
Rüzgarsız tepe kuvveti 1500 kg olan T15(1500)
tipi trafo direği uygundur . Direğin eksenlerinden Şekil 94
birisi bileşke kuvvet doğrultusunda olmalıdır . Şekil 94
R Ry
Direğin eksenlerinden birisi müşterek direkli hat
doğrultusunda (5 ve 6 nolu hatlar) olursa, Rx
R′ = Rx + Ry =228+496 = 724 kg olur .
Seçilecek direğin tepe kuvveti R′ den büyük olmalıdır . Şekil 95
Bu durum için de T15(1500) direği uygundur . Şekil 95

Grafik yöntemle vektör diyagramı çizilerek (şekil 96) trafo direğinin tayini gö-
rülmektedir .

Şekil 96
 127

2 ve 4 Nolu Müşterek direkler :

Hatta dik rüzgar kuvveti (50 m açıklık için)
3P +R/P : 4 x 22 + 16 = 104 kg
Tepeye irca 0,81x104 = 84 kg
1/0 Raven : 3 x 27 = 81 kg
Toplam rüzgar kuvveti : 84+81 = 165 kg
Rüzgarlı tepe kuvveti 247 kg olan 10I′ (247/51) direği seçilir . 165<247 kg
3 Nolu müşterek direk (Müşterek branşman) :
5 Rose iletkenin max çekme kuvveti tepeye irca edilecektir .
5R : 735 x 0,81 = 595 kg
Rüzgarsız tepe kuvveti 750 kg olan 12I′ (750/184) direği seçilir . 595<750 kg

20 , 22 , 23 Nolu taşıyıcı direkler :

Hatta dik rüzgar kuvveti esas alınacaktır . (40 m açıklık için)
5R : 5 x 12 = 60 kg
Rüzgarlı tepe kuvveti 231 kg olan 8Ik (231/44) direği seçilir . (kısa tip) 60<231

21 Nolu direk (Nihayet direği) :

5 Rose iletkenin tek taraflı çekme kuvveti nazarı dikkate alınacaktır .
5R : 735 kg
Rüzgarsız tepe kuvveti 900 kg olan 12Ik (900/230) direği seçilir . 735<900 kg
(kısa tip)
36 Nolu taşıyıcı direk :
Hatta dik rüzgar kuvveti (40 m açıklık için)
4P+R : 4 x 18 + 12 = 84 kg
Rüzgarlı tepe kuvveti 231 kg olan 8Ik (231/44) direği seçilir . 84<231 kg
(kısa tip)
37 Nolu direk (Köşe taşıyıcı açısı 1600)
Max cer kuvveti
3P + R /P : 899 kg
Cer kuvvetlerinin bileşkesi : 2 x 899 Cos( 160/2) = 312 kg
Rüzgarsız tepe kuvveti 500 kg olan 10Ik (500/160) direği uygundur . 312<500
Direğin kuvvetli ekseni bileşke doğrultusunda olacaktır .
54 ve 55 Nolu taşıyıcı direkler
Hatta dik rüzgar kuvveti
3 x A + R/P : 3 x 28 + 16 + 22 = 122 kg (50 m açıklık)
Rüzgarlı tepe kuvveti 231 kg olan 8I direği uygundur . 122<231 kg
54 Nolu direk kısa 8Ik (231/44)
55 Nolu direk uzun 8I (231/44) olmalıdır .
68 ve 69 Nolu taşıyıcı direkler :
Hatta dik rüzgar kuvveti
3 x Ox + R/A : 3 x 26 + 12 + 22 = 112 kg
Rüzgarlı tepe kuvveti 231 kg olan 8Ik (231/44) direği seçilir . 112<231 kg
 128

Direk seçim cetveli

Seçilen direk
Direk No Direk tipi Bileşke kuvvet Demir direk Beton direk
1 Trafo di. 724 T15 TR 13/-
2 MT 165 10I′ 11/2
3 MB 595 12I′ 11/6
4 MT 165 10I′ 11/2
20 T 60 8Ik 9,30/1,5
21 N 735 12Ik 9,30/8
22 T 60 8Ik 9,30/1,5
23 T 60 8Ik 9,30/1,5
36 T 84 8Ik 9,30/1,5
37 TK 312 10Ik 9,30/4
54 T 122 8Ik 9,30/1,5
55 T 122 8I 10/1,5
68 T 112 8Ik 9,30/1,5
69 T 112 8Ik 9,30/1,5

Kafes direklerin eksenlerinden birinin bileşke doğrultusunda olmaması duru-

munda Rx + Ry toplamının max olduğu açı :
Kafes demir direklerde, direklerin eksenlerinden birinin hat cerlerinin
bileşkesinin doğrultusuna getirilemediği durumda
R bileşke kuvvetinin Rx ve Ry bileşenlerinin cebrik
toplamına göre direk tipi belirlenecektir .
Rx + Ry cebrik toplamının max olduğu açı ;
Şekil 97
R.Cos α + R.Sin α = F Türev alınıp, sıfıra eşitlenerek
Şekil 97
dF/ dα = – R.Sin α + R.Cos α = 0

R.( Cos α – Sin α ) = 0

Cos α = Sin α
Cos α = Cos (π/2 – α)
2.α = 2.k.π + π/2
α = k.π + π/4 k = 0 için α = 450
k = 1 için α = 2250 Şekil 98
0 0
45 ve 225 için Rx+Ry cebrik toplamının max olduğu değer
R.Cos 45 + R.Sin 45 = R.√ 2 = 1,414 . R olur .
Şekil 98
1,414 . R ≤ FTepe olduğu taktirde kafes direk her pozisyonda (açıda)
emniyetle kullanılabilir . Yani kafes direğe gelen hat cerleri bileşkesinin 1,414
misli, seçilen kafes direğin tepe kuvvetine eşit ya da bundan büyük ise, direk her
pozisyonda (açıda) emniyetle kullanılabilir
 129

Veya R ≤ 0,707 . FTepe olması durumunda kafes direk her pozisyonda

emniyetle kullanılabilir . Yani seçilen kafes direğin tepe kuvvetinin %70,7 si,cer
bileşkesine eşit veya bundan büyük ise direğin açısının önemi yoktur .
Buna göre, K1 kafes direğinin tepe kuvveti 1000 kg olup, 707 kg kadar
K2 kafes direğinin tepe kuvveti 2000 kg olup, 1414 kg kadar
K3 kafes direğinin tepe kuvveti 3000 kg olup, 2121 kg kadar
hat cerleri bileşkesinde her açıda kullanılabilirler . Aksi takdirde direk tipi büyü-
tülecektir .
Kafes direğin ekseninin, bileşke kuvvet yönünde olmaması durumunda,
direk tepe kuvvetini geçmeyecek şekilde direğin ekseni ile bileşke kuvvet ara-
sındaki açıyı hesaplamak istersek,

Rx + Ry ≤ FTepe
R.Cos θ + R.Sin θ ≤ FTepe
Cos θ + Sin θ ≤ FTepe /R ≤ m Bu trigonometrik ifadenin çözümü için
tan (θ/2) = t
Sin θ = 2t/(1+t2)
Cos θ = (1− t2) /(1+t2) dönüşümü yapılırsa
2t + 1− t2
≤m
2
1+t
(m+1).t – 2t + m – 1 ≥ 0 olmalıdır . Bu ikinci derece eşitsizliğinin kökleri,
2

2 ± 2.√ 2 – m2 m> 0 olduğundan ikinci derece ifadesi-

t1,2 = ––––––––––––––– dir . nin kökler arasında değeri negatifdir .
2.(m+1) Küçük kökten küçük, büyük kökten bü-
yük değerler istenen çözümdür .
∆ = 2 – m < 0 ise, reel bir kök bulunamayacağından hiçbir açıda direğin tepe
2

kuvvetini aşmayacak şekilde dikilmesi mümkün değildir . ∆ = 0 ise tek çözüm

∆ > 0 ise çift çözüm mevcuttur .
K1 Tipi kafes direğin tepe kuvveti 1000 kg olup, hat cer bileşkesi R =800 kg ise,
m = FTepe /R = 1000/800 = 1,25

2 ± 2.√ 2 – 1,252 2 ± 1,3228

t1,2 = ––––––––––––––– = ––––––––––– t1 ≤ 0,1504
2.(1,25+1) 4,5 t2 ≥ 0,7384 bulunur .
tan (θ1/2) = t1 ≤ 0,1504 θ1/2 ≤8,5580
tan (θ2/2) = t2 ≥ 0,7384 θ2/2 ≥36,440

θ1 ≤ 17,120
θ2 ≥ 72,880 elde edilir . Bu iki çözüm
için de Rx+Ry ≤ FTepe olur .
Şekil 99
 130

TOPRAKLAMALAR

Koruma ve işletme topraklaması olarak dağıtım şebekelerinde iki cins

topraklama kullanılır .
Koruma topraklamaları :
OG. kısmına ait Şalt malzemelerinin ve direklerin emniyet açısından topraklan-
maları gereklidir . Bunun için teçhizatın demir aksamı galvanizli şeritler ve top-
raklama levhaları ile toprağa irtibatlandırılırlar . Bu sayede OG nin demir aksa-
ma değmesi halinde kısa devre sonucu gerilim kesileceğinden, canlıların direğe
temasında tehlikeli bir durum ortaya çıkmayacaktır . Topraklama direnci de çok
önemlidir . Şartnamelerde topraklama direncinin 20 Ω un altında olması şart ko-
şulmuştur . Topraklama direncinin büyük olması durumunda bir arıza halinde
hat açılmayabilir ve demir aksama dokunulduğunda büyük tehlike yaratabilir .
OG. de trafo direklerine konan parafudur ların yıldız noktaları, müşterek demir
direklerin demir aksamı çift cıvata ile topraklama şeritlerine irtibatlanarak top-
raklanırlar . Müşterek beton direklerde ise topraklama, demir donanımına kay-
naklı M 12 topraklama somunlarına irtibatla nacak şeritler vasıtasıyla yapılır .
Şekil 100 de trafo direği koruma topraklaması, şekil 101 de OG. müşterek dire-
ğine ait koruma topraklaması görülmektedir .

Şekil 100 Şekil 101

Topraklaması yapılmamış OG. veYG. direkleri işletmeye bile alınmazlar . Bu

direklere ayrıca ölüm tehlike levhası da takılması zorunludur .
Trafo binalarında ve saç trafo köşklerinde de teçhizatın bütün demir aksamı em-
niyet açısından topraklanırlar .
koruma topraklamaları topraklanan teçhizatın cinsine göre adlandırılırlar . OG.
parafudur topraklaması, Trafo direği koruma topraklaması, OG. müşterek direk
topraklaması,OG. beton direk topraklaması vb. gibi
 131

İşletme topraklamaları :
Yıldız bağlı sistemlerde nötr hattının topraklamasına işletme topraklaması adı
verilir . AG. şebekesinde işletme topraklaması OG. topraklamalarından ayrı bir
yerde yapılmalıdır ki, OG. den toprak kısa devresi anında topraklama üzerinden
AG. tarafına arıza akımı intikal etmesin . AG. işletme topraklaması ile OG. ko-
ruma topraklamasının topraklama levhaları arasında en az 20 m mesafe bulun-
malıdır . Trafo direğinde AG. trafo nötr topraklaması yapılacaksa, bu direkte OG
parafudr topraklaması ve trafo direği koruma topraklaması mevcut olduğundan,
AG. tarafına OG. den arıza akımı gelmemesi için nötr barasından 50 mm2 lik
izole kablo kullanılarak, topraklama direkten 20-40 m uzağa levha gömülerek
yapılmalıdır . Ayrıca trafo panosundaki nötr barasının da izole olması yani fazla-
ra ait baralar gibi izolatörler üzerine yerleştirilmesi gerekmektedir . Şekil 102
Veya trafo nötr topraklaması trafo direğinden sonraki ilk AG. demir ya da beton
direğinde direk üzerinden yapılabi-
lir . Bunun için AG. demir direği di-
dibinden çift cıvata ile topraklama
şeridine irtibatlanır . Topraklama şe-
şeridinin diğer ucuna da . toprakla-
ma levhası bağlanarak toprağa gö-
mülür . Direğin tepesinde de telin
bir ucu direğe cıvata ile diğer ucu
Topraklama nötr teline klemensle irtibatlanır .

Şekil 102

Bu suretle AG. direğinin demir gövdesi üzerinden OG. den müstakil olarak işlet-
me topraklaması yapılmış olur .
Ayrıca AG. kollarının sonlarında ki niha-
yet direklerinde AG. işletme topraklaması
yapılır . Bu topraklama nötr telinin direğe
irtibatlanması ve direğin dibinin de toprak-
lama şeridine çift adet cıvata ile bağlanıp,
topraklama levhası ile irtibatlandırılması
suretiyle yapılır . Şekil 103
Bu suretle topraklama direk üzerinden sağ-
lanmış olacaktır .

Şekil 103
 132

DİREK TRAFOSU TEVZİ TABLOSU

400 KVA lık güce kadar (400 KVA dahil) olan trafolar harici tipte se-
çilip,trafo direği üzerine konabilirler . Trafonun AG. çıkışı ana kablosu trafo dibi
ne yerleştirilen saçtan yapılmış tevzi panosundaki baraya, kollara ait çıkışlarda
gene panodaki baradan NYY kablolarla dağıtım için direğe çıkarlar . Şekil 104
de 160 KVA lık 30/0,4 kV luk bir direk trafosuna ait direk tevzi panosunun tek
kutuplu şeması görülmektedir .

Şekil 104
 133

Direk trafosu şalt teçhizat malzemeleri ve karakteristikleri

OG Parafudur : Trafo direği üzerinde OG. hattına her faza birer tane olmak
üzere yerleştirilip, yıldız bağlanırlar . Yıldız noktaları da topraklanır . Yürüyen
dalgalara ve aşırı gerilimlere karşı OG. hattını ve trafoyu korumak için kulanı-
lırlar .

OG Seksiyoneri : OG. Hattı ile trafo arasına trafoyu devreye sokup çıkarmak
için harici tip seksiyoner konur . Bunların sigortalı ve topraklı tipleri mevcuttur .
Topraklı olanlarında devre açıldığında trafo tarafındaki bıçaklar kapanarak top-
rakla irtibat sağlanır . Seksiyonerler yük altında açılamazlar . Boşta açılıp, kapa-
narak trafoyu servise alıp çıkarırlar . Yük altında açılıp kapanmaları halinde bı-
çakları yanar . Seksiyonerler direk üzerine monte edilen aşağıdan kumanda kolu
mekanizması ile açılıp kapanabilirler . Anma akımları 630-1250 -2500 A olup,
Kısa devre akımları 12,5 – 16 – 25 kA dir .
OG Sigorta patronları 15 kV 30 kV
40 – 63 KVA 6A 6A
100 KVA 10A 6A
160 KVA 15A 6A
250 KVA 15A 10A
400 KVA 20A 15A
Trafo : Dağıtım şebekelerinde 400 KVA güce kadar (400 KVA dahil) trafolar
direğe konabilirler . Bunlar harici tip olup, dengesiz yüklerde çalışacaklarından
yıldız-zikzak bağlı olmalıdırlar Şekil 105
Trafolar üzerinde ±%5nispetindegerilim
ayarı yapabilmek için kademeler bulunur .
Trafonun OG. (15 ya da 30 kV) luk gerilimi
0,4 kV olan AG. e düşürülmektedir .
Norm trafo güçleri
40 – 63 – 100 – 160 – 250 – 400 KVA dır .
Şekil 105
Trafo AG. ana çıkış kablosu : Trafo gücüne bağlı olarak trafo AG. çıkışı, tevzi
panosunun barasına takriben 15 m uzunluğundaki NYY Kablosu ile irtibatlan-
dırılır . kablo direğe kelepçelerle tespit edilen gaz borusu içinden geçirilerek ve-
ya ızgara içine alınarak, çarpmalara karşı emniyet altına alınır .
Trafo güçlerine göre kablo kesitleri

Trafo gücü Kablo kesiti

40 KVA 3x16 +10 mm2 NYY
63 KVA 3x16 +10 mm2 NYY
100 KVA 3x50 +25 mm2 NYY
160 KVA 2(3x50 +25) mm2 NYY veya 3x120+ 70 mm2 NYY
250 KVA 2(3x95 +50) mm2 NYY veya 3x240+ 120 mm2NYY
400 KVA 2(3x120 +70) mm2 NYY veya 3x150+ 95 mm2 NYY
 134

Otomatik şalter : Gücü açıp kapamak için ana kablo ile tevzi tablosunun barası
arasına otomatik şalter yerleştirilir . Otomatik şalter termik ve manyetik tipten
olup, üzerinde de rölesi bulunur . Trafo güçlerine göre ,otomatik şalter akımları
ile röle akımları aşağıdaki tabloda verilmiştir .

Trafo gücü Akımı ve rölesi

40 KVA 3x80 A R (63 – 80 A)
100 KVA 3x150 A R (125 – 160 A)
160 KVA 3x250 A R (200 – 250 A)
250 KVA 3x400 A R (320 – 400 A)
400 KVA 3x630 A R (500 – 630 A)

Akım trafoları : Akım ve güç ölçmek için bağlanacak ampermetre ve sayaçlar

için otomatik şalter ile bara arasına her faz için birer tane akım trafosu bağlanır .
Akım trafolarının, çevirme oranına göre ampermetreler ve sayaçlar kalibre edil-
melidir . Çevirme oranı 300/5 = 60 olan bir akım trafosuna bağlanan ampermet-
re veya sayaç ,içinden geçen akım veya gücün 60 ta birini gösterecektir . Ölçü
aletlerinin skalasına ölçülen değerin 60 misli yazılmalıdır .
Trafo güçlerine göre akım trafolarının çevirme oranları aşağıda verilmektedir .

Trafo gücü Akım trafosu çevirme oranı

40 KVA – (Direkt bağlanacak)
63 KVA 150/5
100 KVA 200/5
160 KVA 300/5
250 KVA 400/5
400 KVA 800/5

AG Çıkışları : Tevzi tablosundan dağıtım yapılacak kol sayısı kadar takriben 15

m lik çıkış kabloları koruma amacı ile gaz boruları içinden geçirilerek veya ızga-
ra içine alınarak emniyete alınıp, trafo balkonunda protodur kablo başlıklarından
sonra kollara ait AG. çıkış hatlarına bağlanırlar . Kollara ait çıkış kablolarının
kesitleri, kolların gerilim düşümü hesabı ve ısınma kontrolü sonunda belirlenir .
Sokak aydınlatma çıkışları için 4x10 mm2 lik NYY kablo da gaz borusu içinden
geçirilerek protodur kablo başlığı döküldükten sonra fazları, AG. çıkış hatlarının
sokak fazlarına bir fazlı besleme yapılacak şekilde taksim edilerek bağlanırlar .
Kolların kablo kesitlerine göre çıkış sigorta değerleri
Kablo kesit ve tertibi Çıkış sigortası
2
4x10 mm 63 A (Sokak ayd.çıkışında 25 A)
2
3x16+10 mm 80 A
2
3x25+16 mm 100 A
2
3x35 +16 mm 130 A
2
3x50+ 25 mm 160 A
 135

40 ve 63 KVA lık trafolara ait tevzi tablolarında çıkış sigortaları buşonlu tip ve
60 A lik olacaktır . Bu tevzi tablolarının iki çıkışlı olması tercih edilir .
100 KVA ve bunun üstündeki trafolara ait tevzi tablolarında çıkış sigortaları
bıçaklı tip ve gövdeleri 200 A lik olacaktır . Sigorta bıçakları ise 63, 80, 100,
160 A olarak yüke göre seçilecektir .
Kollara ait çıkışlarda 200 A lik özengili şalterler kullanılacaktır . Tevzi
tablolarında sanayi çıkışlarının mevcut olması halinde, özengili şalter ve sigorta
yerine otomatik şalter konacaktır .
Tevzi tablosu bakır barası,
40 – 63 KVA için 20x3
100 – 160 – 250 KVA için 30x5
400 KVA için 50x5 olacaktır .
AG parafudur ları 1 kV luk 2,5 kA lik olacak ve tevzi tablosunda her faza birer
adet konacak, yıldız bağlanarak yıldız noktası da nötr barasına irtibatlanacaktır .
Nötr barası topraktan izole olacak, fazlara ait baralar da olduğu gibi mesnet izo-
latörleri üzerinde duracaktır . Nötr barasının topraklaması, OG. koruma toprak-
lamasından müstakil olarak 50 mm2 lik izoleli kablo ile direkten 20 – 40 m uza-
ğa gömülecek topraklama levhası ile yapılacak veya trafo direğinden bir sonraki
AG. direğinde nötr hattının topraklanması suretiyle yapılacaktır .
AG. parafudurları trafo direği üzerinde kollara ait çıkış hatlarına da konabilirler .
Bu durumda çıkış kollarındaki her faza bağlanan parafudurların yıldız noktaları
hiçbir yere değdirilmeden o kola ait nötr teline irtibatlanır . Nötr teli de OG. den
müstakil olarak topraklanmış olduğundan, hattın OG. tarafından AG. tarafına bir
aşırı gerilim intikal etmeyecektir .

Gaz boruları : Trafo direklerinde tevzi tablosuna giriş ve çıkışlarda kabloları

korumak için direk üzerine kelepçelerle tespit edilen gaz boruları kullanılır . Bu
gaz boruları içinden kablolar geçirilirler . Kablo kesitlerine göre gaz borularının
çapları aşağıda verilmektedir .

NYY Kablo kesiti ve tertibi Gaz borusu çapı

3x10 mm2 1′′
4x10 mm2 1′′
3x16 + 10 mm2 1 1/2′′
3x25 + 16 mm2 1 1/2′′
3x35 + 16 mm2 2′′
3x50 + 25 mm2 2′′
3x70 + 35 mm2 2 1/2′′
3x95 + 50 mm2 2 1/2′′
3x120 + 70 mm2 2 1/2′′
3x150 + 70 mm2 3′′

Beton trafo direklerinde ise kablolar ızgara içine alınarak korunabilirler .

 136

BİNA TİPİ TRAFO MERKEZİ

Bina tipi trafo merkezleri çok hücreli olarak inşa edilirler . İki hücreli,
üç hücreli, beş hücreli kule tipi vb gibi Şekil 106 da bina tipi trafo merkezi tek
kutuplu şalt şeması görülmektedir .

Şekil 106
 137

30 kV luk kule tipi bina trafo merkezinin dıştan görünüşü şekil 107 de görül-
mektedir .

Şekil 107
 138

Şekil 108 de bir demir direk trafosu,şekil 109 da beton direk trafosu ile saç tevzi
tablosu görülmektedir . Trafonun iniş ve çıkış kabloları da ızgara içine alınarak,
koruma altına alınmıştır . Şekil 110 da saç trafo köşkü ve şekil 111 de OG. beton
direği ve tırmanma cıvataları görülmektedir .

Şekil 108 Şekil 109

Şekil 110 Şekil 111

 139

ENERJİ DAĞITIM ŞEBEKE PROJESİNİN HAZIRLANMA ESASLARI

Bir kasaba ya da şehrin hazırlanacak enerji dağıtım projesi, yeni yani hiç
elektriği olmayan bir yer veya daha önceden elektrik verilmiş ve gelişme sonucu
şebekesi yetersiz kalmış tevsi ve ıslah isteyen bir kasaba olabilir . Buna göre ya-
pılacak dağıtım projesi yeni veya tevsi ıslah projesi olacaktır .
Kasabanın enerji dağıtım projesinin hazırlanabilmesi için mahallinde iyi bir etüt
yapılması gereklidir . Yapılacak etüt sonucu
Proje mahalline ait özel bilgiler
Proje konusu tesise ait bilgiler
Özel şartlar ve istekler tespit edilmelidir .
Hazırlanacak proje yeni bir proje ise, Enerjinin alınacağı üretim merkezi yada
Enterkonnekte sisteme ait indirici trafo merkezinin belirlenmesi ve bu merkez-
lerden kasabanın ihtiyacı olan gücün alınabilmesi için ilgili kuruluşlardan gerek-
li müsaade öncelikle alınmalıdır . Buna göre trafo merkezinde kasaba için tahsis
edilecek çıkış fiderinden (30 veya 15 kV) kasabaya kadar OG. li iletim hattı tesis
edileceğinden, buna ait hat güzergahının belirlenerek topografik çalışma sonucu
hattın profili çıkartılmalı, kullanılacak St–Al iletken cinsi ile buz yükü bölgesine
ve mesnet veya zincir izolatörlü olma durumuna göre, hattın OG direkleri dizayn
edilmeli ya da mevcut ise OG. tip direkleri kullanılmalıdır . Bu direkler topograf
tarafından çıkartılan hat profili üzerine yerleştirilerek, direk tevziatı yapılacak bu
suretle direk açıklıkları ile direk boyları ve adetleri belirlenecektir . OG. hattının
demir direkli veya beton direkli olmasına maliyet analizi yapılarak karar veril-
melidir .
Beton direklerin en büyük boyu 23 m olup,
OG. hattında 10 m ile 23 m boyuna ve 36 ti-
pine (3600 kg tepe kuvvetine) kadar kullanı-
labilirler . Tepe kuvveti kurtarmadığı takdir-
de çift beton direk kullanılarak tepe kuvveti
kuvvetli eksen yönünde 4 veya 7 misli arttırı-
labilir . Şekil 112 de OG. hatlarında kullanılan
30 kV luk gergi zincir izolatörlü çift devreli
durdurucu çift beton direği görülmektedir .

Şekil 112
Kasaba içindeki OG. şebekesinin havai hat veya kablolu olmasına göre
hat güzergahının belirlenmesi ve trafo yerlerinin tespiti gerekmektedir . Trafo
merkezleri bina tipi veya direk trafosu olarak belirlenecektir . Ancak 400 KVA
dan büyük güçteki trafolar bina içine konacaklardır .
 140

Projenin hazırlanması için proje mahalline ait haritalar ve imar planı

olarak,
1. 1/2000 ölçekli harita (2 Tk şeffaf, 2 Tk ozalit)
2. 1/1000 veya 1/2000 ölçekli imar planı (2 Tk şeffaf, 2 Tk ozalit)
temin edilmelidir . Haritaların ve imar planlarının proje mahallini tamamen
göstermemesi, yetersiz veya hatalı olması durumunda, haritalar üzerinde gere-
ken düzeltme ve ilaveler yapılacaktır . Haritada bulunmayan ve sonradan imar
planına göre açılan yolların (cadde ve sokakların) haritaya işlenmesi de gereke-
cektir . İmar programındaki yollar imar planı üzerine 0,2 mm lik düz çizgiler ile,
henüz imar planına alınmamış yollar ise, kesikli çizgiler ile imar planına işlene-
cektir .
Mahallinde yapılan etüd ve çalışmalar sonucuna göre bir gerekçe rapo-
ru hazırlanarak, projeye konacaktır . Bu gerekçe raporunda ;
1. Kasabanın son nüfus sayımındaki ve ondan önceki nüfus sayımındaki nüfusu
2. Kasabanın bulunduğu mahallin buz yükü bölgesi
3. Trafo merkezlerinin bina tipi ve direk tipi olarak, cins ve miktarları
4. Tespit edilen mevcut sanayi ile muhtemel sanayi yüklerinin miktarları
5. Sokak ve caddelerin aydınlatılmasında kullanılacak lamba cinsleri ile miktar-
ları
6. Toplam şebeke uzunluğu ile k tüketim katsayılarına ilişkin şebeke uzunlukları
7 Özel istek ve şartlar .
belirtilmelidir .
Proje konusu iş tesis safhasında
Kısa proje dönemi 5 yıl
Orta proje dönemi 10 yıl
Uzun proje dönemi 20 yıl şeklinde peyderpey gerçekleştirilecek şekilde ele
alınabilir . Ayrı ayrı proje dönemlerine giren şebeke kısımları, imar planı prog-
ramlarına, mahalli temas ve gözlemlere, gelişme durumlarına dayandırılacak ve
açıklamaları yapılarak tespit edilecektir .
Bu suretle, ayrı ayrı dönemlerde yapılacak olan tesisler proje ve planlarda ayrı
işaretlerlerle,keşiflerde de ayrı düzenleme ile belirtileceklerdir .
Önce uzun dönem için sadece OG. şebekesi, sonra beşer yıllık kısa ve orta dö-
nemler için ayrıntılı OG. ve AG. şebekeleri projelendirilecektir .
Kasabanın dağıtım projesinin hazırlanabilmesi için mahallinde yapıla-
cak etüt ve çalışmalarla önce trafo merkezlerinin yerleri belirlenecektir . Bina ti-
pi dahili trafo merkezlerinin yerlerinin istimlak edilerek kamulaştırılması için de
gerekli girişimler başlatılmalıdır . Trafo merkezlerini besleyecek OG. şebekesi-
nin güzergahı belirlenmeli, havai hat tesis edilecekse müşterek direkler 50 m lik
açıklığı geşmeyecek şekilde mahallinde şerit metre ile ölçülerek yerleri belirlen-
meli ve şebeke planına işaretlenmelidirler .
Aynı şekilde AG şebekesi için de trafo merkezlerinden çıkan her kol için hat gü-
zergahında şerit metre ile ölçülerek kısa direkler 40 m, uzun direkler 50 m açık-
lığı geçmeyecek şekilde yerlerine yerleştirilip,şebeke planına işleneceklerdir .
 141

Yayılı yük güç yoğunluklarının tespiti :

Projesi yapılacak AG. şebekesinin şebeke kısımlarına ilişkin k tüketim
katsayıları belirlenecektir . Sonra her bir tüketim katsayısına karşılık olan AG.
şebeke uzunlukları şebeke planı üzerinden hesaplanarak bulunacaktır .
Her bir tüketim katsayısının karşılığı olan yayılı yük yoğunlukları

( Ptop – Plam ) .1,1

ji = ki . ––––––––––––––––––––– [W/m] .
Σ k i . ℓi

bağıntısı ile hesaplanacaktır .

Ptop = Nüfus x Nüfus başına güç (50-150 w/m)

Plam : Toplam sokak aydınlatma gücü olup,

bunun tespiti için her trafoiçin lamba cins, miktar ve güçlerini belirten bir tablo
yapılarak,kasabanın toplam sokak aydınlatma gücü bulunur .

Yayılı yükler ve toplu yükler :

Hesaplanan yayılı yük yoğunlukları yardımıyla trafo çıkış kolları
üzerindeki hat parçalarının yayılı yükleri, güç yoğunlukları ile hat parçalarının
uzunluklarının çarpılması suretiyle bulunur . Bulunan yayılı yüklerin hat parça-
larının ortasından çekildiği kabul edilerek, yarısı hat parçasının başına diğer ya-
rısı da hat parçasının sonuna nakledilir .
Mahallindeki etüt sonucuna göre tespit edilen toplu yükler ile sanayi yükleri ve
ileride oluşacak muhtemel sanayi yükleri de çekildikleri noktalara yerleştirilir-
ler . Şekil 113
Bu suretle,trafo kollarından çıkan hatlardan çekilen branşman yükleri belirlen-
miş olur .

ℓ2
ℓ1 ℓ3
o o o o o o P1 , P2 : Toplu yükler
P1 P2 Py : Yayılı yük
Py = j.ℓ2

ℓ2
ℓ1 ℓ3
o o o o o o
P1 P2
Py/2 Py/2
Şekil 113
 142

İletken kesitleri :
Trafo merkezlerinin kollarındaki branşman yükleri belirlendikten
sonra kolların iletken kesitleri belirlenecektir . Her trafonun her kolu için önce-
den belirlenen hat iletken tertiplerine ait kesitlerin uygun olup olmadığı gerilim
düşümü ve ısınma kontrolu yapılarak sağlanır . Havai hat şebekelerinde gerilim
düşümü ön plana çıkar AG. hatlarında kullanılan alüminyum iletkenlerin ısınma
yönünden taşıyabilecekleri akım kapasiteleri yüksek olduğundan, ısınma kontro-
lüne gerek yoktur .Ancak kablolu şebekelerde seçilen kablonun mutlaka ısınma
yönünden de kontrol edilmesi gerekir . Havai hat şebekelerinde trafoların çıkış-
larında kullanılan 15 m lik kablolar ısınma yönünden de kontrol edilmelidir .
Dağıtım şebekesinin OG. hatlarında kullanılan St-Al iletkenlerin kesitleri enerji
kaybına göre belirlenecektir .
Her trafo bölgesindeki bütün çıkış kollarına ait belirlenen hat iletken tertiplerine
ait kesitlerin, gerilim düşümü kontrolu, boyuna gerilim düşümü ifadesi ile yapı-
lacaktır . Kollara ait monofaze sokak aydınlatma çıkışları abone hatlarından
müstakil olduğundan, gerilim düşümü kontrolu da ayrı yapılacaktır .
Boyuna gerilim düşümü % olarak
trifaze sistemde,
100.P.ℓ 100.x0 .Q.ℓ
% ε = –––––––––– + ––––––––––––––
ζ.q.U2 U2

% ε = k3 . ℓ . P + m3 . ℓ . Q

Monofaze sistemde,
200. ℓ.P 200.x0 .ℓ. Q
% ε = –––––––– + ––––––––––
ζ q. V2 V2

% ε = k1 . ℓ . P + m1 . ℓ . Q ifadelerinden hesaplanacaktır .

Alüminyum iletkenli hatlar için k3 ile m3 ve k1 ile m1 katsayıları için

U =380 V V = 220 V ζ = 35 m/Ω.mm2 x0 = 0,4 . 10–3 Ω/m alınarak,

100 100.x0
k3 = ––––––––– m3 = ––––––––––
ζ.q.U2 U2

200 200.x0
k1 = ––––––––– m1 = –––––––––– değerleri bulunacaktır .
ζ.q.V2 V2

Bulunan bu katsayılar aşağıda tablolarla verilmiştir .

 143

Örgülü Alüminyum iletkenler için gerilim düşümüne ait k ve m katsayıları

İletken k1 x 10–7 m1 x 10–7 k3 x 10–7 m3 x 10–7
Rose 55,85 13,97 9,36 2,396
Lily 44,28 13,68 7,42 2,34
İris 35,21 13,39 5,90 2,29
Pansy 27,86 13,09 4,67 2,24
Poppy 22,07 12,77 3,70 2,19
Aster 17,50 12,48 2,93 2,14
Phlox 13,89 12,15 2,33 2,09
Oxlip 11,00 11,86 1,84 2,04
Daisy 8,91 11,57 1,49 1,99
Peony 7,76 11,40 1,30 1,96
Tulip 6,92 11,24 1,16 1,93
Canna 5,87 11,03 0,98 1,90

Örgülü bakır iletkenler için gerilim düşümüne ait k ve m katsayıları

İletken k1 x 10–7 m1 x 10–7 k3 x 10–7 m3 x 10–7
10 mm2 73,79 14,9 12,37 2,55
16 46,11 14,34 7,73 2,45
25 29,52 13,74 4,95 2,37
35 21,08 13,36 3,53 2,28
50 14,75 12,93 2,47 2,21
70 10,54 12,40 1,77 2,11
95 7,77 12,36 1,30 2,05
120 6,15 11,73 1,03 2,02
150 4,92 11,45 0,82 1,97
185 3,99 11,16 0,67 1,92
240 3,07 10,83 0,52 1,86
300 2,46 10,54 0,41 0,26,
Yer altı kabloları için gerilim düşümüne ait k katsayıları
İletken k1 x 10–7 k3 x 10–7 m1 ≈ 0 m3 ≈ alınabilir .
2
10 mm 73,79 12,37
16 46,11 7,73
25 29,52 4,95
35 21,08 3,53
50 14,75 2,47
70 10,54 1,77
95 7,77 1,30
120 6,15 1,03
150 4,92 0,82
185 3,99 0,67
240 3,07 0,52
300 2,46 0,41
 144

Gerilim düşümü hesapları boyuna gerilim düşümü ifadesi ile bütün

trafo çıkşlarındaki kollar için ayrı ayrı yapılarak, belirlenen hat tertibindeki ke-
sitin gerilim düşümü ve ısınma yönünden uygun olduğu, saptanacaktır . Gerilim
düşümü hesapları hazırlanmış bilgisayar programları ile de yapılabilir .
Bu programlar ile hesaplamada her kol için giriş değerleri olarak, güç yoğunluk-
ları,hat ve branşman uzunlukları, toplu yükler ile seçilen iletken kesitleri girile-
cektir . k ve m katsayıları programın içinde mevcut olup, hesap sonucu çıktı şek-
linde alınacaktır .
Aşağıda programla çözülmüş bir trafo koluna ait gerilim düşümü hesabı veril-
mektedir .

Programlayan Y.Müh.Ersin Soyberk 2001(Vrs.2005)

A.G GERILIM DUSUMU HESABI

KASABA ADI : YEŞİLPINAR KASABASI

TRAFO NO : 49 KOLU :A

3x50+25 3xPANSY+ROSE/PANSY

Direk No 36 42 53 59 71 79
Yayılı yük 110 110 80 80 50
........o-------o-------o-------o-------o-------o
Hat uzun.m 15 82 75 69 80 50
BrŞ.u.J1=110 52 0 40 0 0 0
BrŞ.u.J2= 80 42 50 60 0 0 0
BrŞ.u.J3= 50 0 0 0 70 64 0
-----------------------------------------------------------
Toplu yükl. 0 5000 0 3000 0 0
a) Hat Y 9020 8250 5520 6400 2500
b) BrŞ.Y 1) 9080 4000 9200 3500 3200 0
2) 4510 4510 4125 2760 3200 1250
3) 4125 2760 3200 1250
-----------------------------------------------------------
TOPL P 68670 55080 37445 21360 8900 1250
KW.m 1030 4517 2808 1474 712 63
k3.10-4 2.48 4.70 4.70 4.70 4.70 4.70
%er 0.26 2.12 1.32 0.69 0.33 0.03
Toplam %er = 4.75

Reakt.yükl. 0 3750 0 2250 0 0

-----------------------------------------------------------
TOPL Q 6000 6000 2250 2250 0 0
KVAr.m 90 492 169 155 0 0
m3.10-4 0.57 2.26 2.26 2.26 2.26 2.26
%ex 0.01 0.11 0.04 0.04 0.00 0.00
Toplam %ex = 0.19

çıkıŞ kablosu akımı :104.73 A Taşıyabileceği max akım : 160.00 A

TOPLAM GERILIM DUSUMU : %e = %er+%ex = 4.75 + 0.19= % 4.94 < 5

iletken kesitleri uygundur.

 145

Direk tiplerinin tayini :

Dağıtım şebekesindeki hat iletkenlerinin kesitleri belirlendikten sonra
şebekedeki AG. ile müşterek direklerin ve trafo direklerinin tipleri tayin edile-
cektir . Direklerin; taşıyıcı, durdurucu, branşman,tevzi direği şeklindeki cinsleri-
ne ait verilen varsayımlara göre, direklere etki eden tepeye irca edilmiş bileşke
kuvvetler bulunacak,sonra direklere ait seçim cetvellerindeki tepe kuvvetlerine
göre direklerin tipleri, demir ve beton olmak üzere iki varyantlı olarak belirlene-
cektir . Seçilen direkler her trafo bölgesi için tanzim edilecek direk seçim cetvel-
lerinde gösterilecektir .
Direklerin bileşke kuvvetleri bulunurken, hesap yöntemi ya da çizim
yönteminden yararlanılacaktır . Bunun için de direğe etki eden kuvetlerin vektör
diyagramları çizilecektir .
Vektör diyagramlarının, 21x29,7 cm boyutudaki milimetrik şeffaf kağıtlar üzeri-
ne çizilmesi uygun olur . Ölçek 1 cm : (100 veya 200 kg ) olabilir .
Vektör diyagramları aşağıdaki bilgileri ihtiva etmelidir .
1. Direğin ait olduğu trafo no su veya trafonun beslediği sahanın adı
2. Direk numarası
3. Direk cinsi
4. Direk pozisyonu ve eksenleri
5. Hat iletken tertipleri, cer kuvvetleri ve vektör numaraları
6. Rx , Ry ve R′ değerleri
7. Vektör diyagramları, direğe tesir eden max cer kuvvetleri kalın, uc uca kona-
rak toplanan vektörler ince, bileşke kuvvet,max cer kuvvetlerinden daha kalın,
x ve y eksenleri üzerindeki Rx ve Ry bileşenleri uc uca konan vektörlerden bi-
raz daha kalın olacak şekilde çizilmelidirler
Müşterek direklerin seçimi yapılırken, AG hatlarının cerleri tepeye irca
edilecektir . Tepeye irca katsayısı, AG. orta traversinin yere uzaklığı ile direğin
toprak üstü boyuna bağlı olarak demir direkler için 0,81 olarak hesaplanmıştır .
Direğin tepesine irca edilmiş toplam cer kuvveti bileşkesi,
0,81 AG cerleri bileşkesi + OG cerleri bileşkesi olacaktır .
Beton direkler için de kullanılan beton direk boyuna göre, benzer şekilde tepeye
irca katsayısı hesaplanabilir .
Demir trafo direklerinde ise, OG. iletkenlerinin çekme kuvvetleri, trafo
balkonundaki AG. orta traversinin bulunduğu yere irca edilecektir . Çünkü de-
mir trafo direklerinin tepe kuvvetleri, trafo balkonundaki orta AG. traversinin bu
lunduğu yere göre verilmiştir . trafo balkonuna irca katsayısı 1,4375 dir .
Demir trafo direğinin balkonuna irca edilmş toplam cer kuvveti bileşkesi,
1,4375 OG cerleri bileşkesi + AG cerleri bileşkesi olacaktır .
Beton trafo direklerinde direğin tepe kuvveti tepeye göre verilmiş olduğundan,
AG hatlarının cerleri müşterek direklerde olduğu gibi tepeye irca edilecektir .
Tepeye irca katsayısı, trafo balkonundaki, AG orta traversinin yere uzaklığı ile
beton direğin toprak üstü boyuna bağlı olarak hesaplanacaktır . 13 m lik beton
trafo direği için, tepeye irca katsayısı, k = h/H = 8/11 = 0,727 ≈ 0,73 dür .
 146

Direk seçim cetvelleri : Dağıtım şebekesinde tipleri belirlenen direkler için bir
direk seçim cetveli düzenlenerek, tipleri yazılır . Bu direk seçim cetvelleri her
trafo bölgesi için düzenlenirler . Cetvellerde ,direk no, direk tipi, tepe kuvveti,
mevcut direkler, yeni direkler ile traversleri ve açıklamalar sütunları olmalıdır .
Mevcut direkler sütununda, sökülen ve yerinde kalan haneleri bulunabilir . Yeni
direkler sütununda ,istenirse direkleri demir ve beton olarak, çift varyantlı seçe-
bilmek için demir,beton ve traversler haneleri bulunmaktadır .
Aşağıda örnek seçim cetvelinin bir kısmı görülmektedir .

YEŞİLPINAR KASABASI DİREK SEÇİM CETVELİ

TRAFO NO : 21
Direk Tipi Tepe MEVCUT DİREKLER YENİ DİREKLER AÇIKLAMA-
No Kuv Sökülen Yerinde Kalan DEMİR BETON TRAVERSLER LAR
1 TR 2258 T25 TR13/25 160 KVA
2 MT 165 Ağaç 10I′ 11/2 T-70 (OG) , t-60 (AG) Dere atlaması
3 MB 735 8I 12I′ 11/8 T-70 (OG) , d-70
4 TK 380 10Ik 9,30/4 z-70 1500
5 N 735 12I 10/8 n-60
6 Tev 1655 K2 10/17 4n-75+2n-75 Vektör d.çizildi
.
T : Taşıyıcı TK : Taşıyıcı köşe D : Durdurucu DK : Durdurucu köşe N : Nihayet
Tev : Tevzi MT : Müşterek taşıyıcı MD : Müşterek durdurucu MN : Müşterek nihayet

PROJEDE BULUNMASI GEREKLİ HESAP VE DÖKÜMANLAR

1) Proje açıklama ve gerekçe raporu

2) Yayılı yük ve güç yoğunluklarının hesabı
3) Mevcut ve muhtemel sanayi yüklerinin miktarları ve hangi direklerden çeki-
lecekleri
4) Her trafo bölgesi için sokak aydınlatma lambalarının cinslerini, adetlerini ve
güçlerini belirten tablo
5) Trafo yerleri ve cinsleri ile güçlerinin belirlenmesine ait hesap ve detaylar .
6) AG. şebekesi iletken kesitlerinin belirlenmesine ait gerilim düşümü hesapla-
rı
7) OG. şebekesine ait St-Al iletkenin kesitinin enerji kaybına göre belirlenme-
sine ait hesap ve detayları
8) Vektör diyagramları
9) Direk seçim cetvelleri
10) AG. ve OG. şebeke planı (1/2000 ölçekli plan üzerine işlenmiş direkler ve
hat iletken tertipleri ile iletken kesitleri)
11) AG. ve OG. Müşterek direkleri ile trafo direkleri tip projeleri ve resimleri
12) Bina tipi trafo merkezlerinin projeleri ile resim ve detayları
13) OG. şebekesi şalt şeması
14) İzolatör ve hırdavatı resimleri
15) Şebekenin demir direkli veya beton direkli olma durumuna göre çift var-
yantlı keşif özeti
 147

TEKNİK CETVELLER

Dağıtım şebekesi projesi hazırlanırken hesap kolaylığı sağlamak açısın-

dan daha evvelden hazırlanmış teknik cetvellerden faydalanılır . Bunlar, gerilim
düşümü hesapları için k ve m katsayılarını içeren cetveller, iletkenlerin –50C de
buzlu ve +50C de rüzgarlı haldeki çekme kuvvetlerini veren cetveller, iletkenlere
hatta dik doğrultudaki rüzgar kuvvetleri cetvelleri, direk seçimleri için direklere
gelen bileşke kuvvetleri bulmaya yarayan tablolar, OG. şebekesinde güc kaybı
hesabı için muhtelif gerilim kademelerine ait C katsayıları cetvelleri, ve benzeri
tablolardır .

İLETKENLERİN k ve m KATSAYILARI TABLOLARI

Örgülü Alüminyum iletkenler için gerilim düşümüne ait k ve m katsayıları

İletken k1 x 10–7 m1 x 10–7 k3 x 10–7 m3 x 10–7

Rose 55,85 13,97 9,36 2,396
Lily 44,28 13,68 7,42 2,34
İris 35,21 13,39 5,90 2,29
Pansy 27,86 13,09 4,67 2,24
Poppy 22,07 12,77 3,70 2,19
Aster 17,50 12,48 2,93 2,14
Phlox 13,89 12,15 2,33 2,09
Oxlip 11,00 11,86 1,84 2,04
Daisy 8,91 11,57 1,49 1,99
Peony 7,76 11,40 1,30 1,96
Tulip 6,92 11,24 1,16 1,93
Canna 5,87 11,03 0,98 1,90

Örgülü bakır iletkenler için gerilim düşümüne ait k ve m katsayıları

İletken k1 x 10–7 m1 x 10–7 k3 x 10–7 m3 x 10–7

16 46,11 14,34 7,73 2,45
25 29,52 13,74 4,95 2,37
35 21,08 13,36 3,53 2,28
50 14,75 12,93 2,47 2,21
70 10,54 12,40 1,77 2,11
95 7,77 12,36 1,30 2,05
120 6,15 11,73 1,03 2,02
150 4,92 11,45 0,82 1,97
185 3,99 11,16 0,67 1,92
240 3,07 10,83 0,52 1,86
300 2,46 10,54 0,41 0,26
 148

Yer altı kabloları için gerilim düşümüne ait k katsayıları

Yer altı kablolarının reaktansları çok küçük olduğundan ihmal edilebilir . Bu du-
rumda m katsayıları sıfır alınır .

İletken k1 x 10–7 k3 x 10–7

10 mm2 73,79 12,37
16 46,11 7,73
25 29,52 4,95
35 21,08 3,53
50 14,75 2,47
70 10,54 1,77
95 7,77 1,30
120 6,15 1,03
150 4,92 0,82
185 3,99 0,67
240 3,07 0,52
300 2,46 0,41

İLETKENLERİN CER KUVVETLERİ TABLOLARI

İletkenlerin maksimum cer kuvvetleri (–50C de buzlu hal için) ve +50C deki cer
kuvvetleri buz yükü bölgelerine göre tablolarda verilmiştir .

Buz yükü bölgelerine göre Al ve St Al iletkenlerin cer kuvvetleri (–50 de buzlu)

İletken cinsi ve kesiti I. Bölge II. Bölge III. Bölge IV. Bölge
2
Rose 21,14 mm 70 kg 100 kg 147 kg 148 kg
Lily 26,66 79 110 162 161
Iris 33,53 92 125 189 175
Pansy 42,37 104,7 138,5 188 189,7
Popy 53,49 120 152 211 206
Aster 67,45 137 170 230 224
Phlox 84,99 157 194 259 244
Oxlip 107,30 168,54 217,7 282 265

Swallow 31,14 91 107 175 175

Raven 62,44 137 175 235 226
Pigeon 99,30 171 220,73 290 270
Partridge 156,86 220 284,5 364 328
Hawk 280,84 338 406,13 500 427
 149

Buz yükü bölgelerine göre Al ve St Al iletkenlerin cer kuvvetleri (+50 de )

İletken cinsi ve kesiti I. Bölge II. Bölge III. Bölge IV. Bölge
2
Rose 21,14 mm 14,4 kg 12 kg 12 kg 7,44 kg
Lily 26,66 18,25 15 15 9
Iris 33,53 23 19 19,2 12
Pansy 42,37 29 24,25 24,25 14,92
Popy 53,49 36,5 30 30,5 19
Aster 67,45 46 38,42 38,42 23,64
Phlox 84,99 58 49 48,5 30
Oxlip 107,30 73,3 61,25 61,25 37,69

Swallow 31,14 26,86 22,46 22,46 13,82

Raven 62,44 53,88 45 45 27,72
Pigeon 99,30 85,7 71,65 71,65 44,09
Partridge 156,86 135,51 113,29 113,29 69,72
Hawk 280,84 242,42 203 203 124,72

İletkenler üzerine 40 m ve 50 m açıklıklar için rüzgar kuvveti tabloları

iletkenin Rüzgar Kuvveti (kg) Bakır iletken Rüzgar kuv.(kg)

Adı Çapı (mm) Direkler arası açıklık Kesit Çapı Açıklık
40 m 50 m mm2 mm 40 m 50 m
Rose 5,88 12 16 10 4,1 9 11
Lily 6,61 14 18 16 5,1 11 13
Iris 7,41 16 20 25 6,3 13 17
Pansy 8,33 18 22 35 7,5 16 20
Popy 9,36 20 25 50 9 19 24
Aster 10,51 22 28 70 10,5 22 28
Phlox 11,80 25 31 95 12,1 26 32
Oxlip 13,25 26 32

Swallow 7,14 15 19
Raven 10,11 21 27
Pigeon 12,75 25 31
Partridge 16,28 29 36
Hawk 21,77 38 48

NİHAYET DİREKLERİ SEÇİM TABLOLARI

Nihayet direklerinin seçimi, tek taraflı max çekme kuvetleri göz önüne
alınarak yapılacaktır . Hat tertiplerinin bölgelere ait –50C de buzlu durumdaki
hat cer kuvvetlerine göre listeden demir veya beton direk seçilecektir .
 150

40 m ye kadar açıklıklarda kısa tip direkler (beton direk için 9,30 m lik), 50 m
ye kadar açıklıklarda normal direkler (beton direk için 10 m lik) kullanılacaktır .
I Bölge
Hat tertibi Hat cer kuvveti Demir Tepe kuvveti Beton
kg Direk tipi Rüzgarsız direk tipi
2 Rose 140 8I (300/90) 2
3 Rose 210 8I (300/90) 3
5 Rose 350 10I (500/160) 5
3 Lily+Rose/Lily 386 10I (500/160) 5
3 Iris +Rose/Lily 425 10I (500/160) 5
3 Pansy + Rose/Pansy 488,8 10I (500/160) 5
3 Popy+Rose/Pansy 534,7 10U (700/170) 6
3 Aster+Rose/Pansy 585,7 10U (700/170) 6
3 Phlox+Rose/Popy 661 10U (700/170) 7
3 Oxlip+Rose/Aster 712,62 12I (900/230) 8

II Bölge
Hat tertibi Hat cer kuvveti Demir Tepe kuvveti Beton
kg Direk tipi Rüzgarsız direk tipi
2 Rose 200 8I (300/90) 2
3 Rose 300 8I (300/90) 3
5 Rose 500 10I (500/160) 5
3 Lily+Rose/Lily 540 10U (700/170) 6
3 Iris +Rose/Lily 585 10U (700/170) 6
3 Pansy + Rose/Pansy 654 10U (700/170) 7
3 Popy+Rose/Pansy 694,5 10U (700/170) 7
3 Aster+Rose/Pansy 748,5 12I (900/230) 8
3 Phlox+Rose/Popy 834 12I (900/230) 9
3 Oxlip+Rose/Aster 923,1 K1 (1000) 10

III Bölge
Hat tertibi Hat cer kuvveti Demir Tepe kuvveti Beton
kg Direk tipi Rüzgarsız direk tipi
2 Rose 294 8I (300/90) 3
3 Rose 441 10I (500/160) 5
5 Rose 735 12I (900/230) 8
3 Lily+Rose/Lily 795 12I (900/230) 8
3 Iris +Rose/Lily 876 12I (900/230) 9
3 Pansy + Rose/Pansy 899 12I (900/230) 9
3 Popy+Rose/Pansy 969 K1 (1000) 10
3 Aster+Rose/Pansy 1025 12U (1200/250) 11
3 Phlox+Rose/Popy 1135 12U (1200/250) 12
3 Oxlip+Rose/Aster 1223 K2 (2000) 13
 151

IV Bölge
Hat tertibi Hat cer kuvveti Demir Tepe kuvveti Beton
kg Direk tipi Rüzgarsız direk tipi
2 Rose 296 8I (300/90) 3
3 Rose 444 10I (500/160) 5
5 Rose 740 12I (900/230) 8
3 Lily+Rose/Lily 792 12I (900/230) 8
3 Iris +Rose/Lily 834 12I (900/230) 9
3 Pansy + Rose/Pansy 906,8 K1 (1000) 10
3 Popy+Rose/Pansy 955,7 K1 (1000) 10
3 Aster+Rose/Pansy 1009,7 12U (1200/250) 11
3 Phlox+Rose/Popy 1086 12U (1200/250) 11
3 Oxlip+Rose/Aster 1167 12U (1200/250) 12

KÖŞE DİREKLERİ SEÇİMİ İÇİN BİLEŞKE KUVVET TABLOLARI

Taşıyıcı köşe direklerinin, hat tertipleri için köşe açısına bağlı bileşke kuvvet her
bölge için R = 2.F.Cos (θ/2) ifadesinden hesaplanarak tablolarda verilmiştir .
Burada F çekme kuvveti, θ derece cinsinden köşe açısı ve R bileşke kuvvetidir .

I Bölge Köşe açısı (0)

Hat tertibi Cer
kuvveti kg 180 175 170 165 160 155 150 145 140 135 130 125 120 115 110 105 100
2 Rose 140 0 12 24 37 49 61 72 84 96 107 118 129 140 150 161 170 180
3 Rose 210 0 18 37 55 73 91 109 126 144 161 177 194 210 226 241 256 270
5 Rose 350 0 31 61 91 122 152 181 210 239 268 296 323 350 376 402 426 450
3 Lily+Rose/Lily 386 0 34 67 101 134 167 200 232 264 295 326 356 386 415 443 470 496
3 Iris +Rose/Lily 425 0 37 74 111 148 184 220 256 291 325 359 392 425 457 488 517 546
3 Pansy + Rose/Pansy 488,8 0 43 85 128 170 212 253 294 334 374 413 451 489 525 561 595 628
3 Popy+Rose/Pansy 534,7 0 47 93 140 186 231 277 322 366 409 452 494 535 575 613 651 687
3 Aster+Rose/Pansy 585,7 0 51 102 153 203 254 303 352 401 448 495 541 586 629 672 713 753
3 Phlox+Rose/Popy 661 0 58 115 173 230 286 342 398 452 506 559 610 661 710 758 805 850
3 Oxlip+Rose/Aster 712,62 0 62 124 186 247 308 369 429 487 545 602 658 713 766 817 868 916
3xRaven 411 0 36 72 107 143 178 213 247 281 315 347 380 411 442 471 500 528
3xPigeon 513 0 45 89 134 178 222 266 309 351 393 434 474 513 551 588 625 660

I Bölge Köşe açısı (0)

Hat tertibi Cer
3xRaven + 0,81 AG kuvveti kg 180 175 170 165 160 155 150 145 140 135 130 125 120 115 110 105 100
2 Rose 524 0 46 91 137 182 227 271 315 358 401 443 484 524 563 601 638 674
3 Rose 581 0 51 101 152 202 252 301 349 397 445 491 536 581 624 666 707 747
5 Rose 695 0 61 121 181 241 301 360 418 475 532 587 642 695 747 797 846 893
3 Lily+Rose/Lily 724 0 63 126 189 251 313 375 435 495 554 612 669 724 778 831 881 931
3 Iris +Rose/Lily 755 0 66 132 197 262 327 391 454 516 578 638 697 755 811 866 919 971
3 Pansy + Rose/Pansy 807 0 70 141 211 280 349 418 485 552 618 682 745 807 867 926 983 1037
3 Popy+Rose/Pansy 844 0 74 147 220 293 365 437 508 577 646 713 779 844 906 968 1028 1085
3 Aster+Rose/Pansy 885 0 77 154 231 307 383 458 532 605 677 748 817 885 951 1015 1078 1138
3 Phlox+Rose/Popy 946 0 83 165 247 329 410 490 569 647 724 800 874 946 1017 1085 1152 1216
3 Oxlip+Rose/Aster 988 0 86 172 258 343 428 511 594 676 756 835 912 988 1062 1133 1203 1270
 152

I Bölge Köşe açısı (0)

Hat tertibi Cer
3xPigeon + 0,81 AG kuvveti kg 180 175 170 165 160 155 150 145 140 135 130 125 120 115 110 105 100
2 Rose 626 0 55 109 163 217 271 324 376 428 479 529 578 626 673 718 762 805
3 Rose 683 0 60 119 178 237 296 354 411 467 523 577 631 683 734 784 832 878
5 Rose 797 0 70 139 208 277 345 413 479 545 610 674 736 797 856 914 970 1025
3 Lily+Rose/Lily 826 0 72 144 216 287 358 428 497 565 632 698 763 826 888 948 1006 1062
3 Iris +Rose/Lily 857 0 75 149 224 298 371 444 515 586 656 724 791 857 921 983 1043 1102
3 Pansy + Rose/Pansy 909 0 79 158 237 316 393 471 547 622 696 768 839 909 977 1043 1107 1169
3 Popy+Rose/Pansy 946 0 83 165 247 329 410 490 569 647 724 800 874 946 1017 1085 1152 1216
3 Aster+Rose/Pansy 987 0 86 172 258 343 427 511 594 675 755 834 911 987 1061 1132 1202 1269
3 Phlox+Rose/Popy 1048 0 91 183 274 364 454 542 630 717 802 886 968 1048 1126 1202 1276 1347
3 Oxlip+Rose/Aster 1090 0 95 190 285 379 472 564 656 746 834 921 1007 1090 1171 1250 1327 1401

II Bölge Köşe açısı (0)

Hat tertibi Cer
kuvveti kg 180 175 170 165 160 155 150 145 140 135 130 125 120 115 110 105 100
2 Rose 200 0 17 35 52 69 87 104 120 137 153 169 185 200 215 229 244 257
3 Rose 300 0 26 52 78 104 130 155 180 205 230 254 277 300 322 344 365 386
5 Rose 500 0 44 87 131 174 216 259 301 342 383 423 462 500 537 574 609 643
3 Lily+Rose/Lily 540 0 47 94 141 188 234 280 325 369 413 456 499 540 580 619 657 694
3 Iris +Rose/Lily 585 0 51 102 153 203 253 303 352 400 448 494 540 585 629 671 712 752
3 Pansy + Rose/Pansy 654 0 57 114 171 227 283 339 393 447 501 553 604 654 703 750 796 841
3 Popy+Rose/Pansy 694,5 0 61 121 181 241 301 359 418 475 532 587 641 695 746 797 846 893
3 Aster+Rose/Pansy 748,5 0 65 130 195 260 324 387 450 512 573 633 691 749 804 559 911 962
3 Phlox+Rose/Popy 834 0 73 145 218 290 361 432 502570 638 705 770 834 896 957 1015 1072
3 Oxlip+Rose/Aster 923,1 0 81 161 241 321 400 478 555631 707 780 852 923 992 1059 1124 1187
3xRaven 525 0 46 92 137 182 227 272 316 359 402 443 485 525 564 602 639 675
3xPigeon 662 0 58 115 173 230 287 343 398 453 507 560 611 662 711 759 806 851

II Bölge Köşe açısı (0)

Hat tertibi Cer
3xRaven + 0,81 AG kuvveti kg 180 175 170 165 160 155 150 145 140 135 130 125 120 115 110 105 100
2 Rose 687 0 60 120 179 239 297 356 413 470 526 581 634 687 738 788 836 883
3 Rose 768 0 67 134 200 267 332 398 462 525 588 649 709 768 825 881 935 987
5 Rose 930 0 81 162 243 323 403 482 559 636 712 786 859 930 999 1067 1132 1196
3 Lily+Rose/Lily 962 0 84 168 251 334 416 498 579 658 736 813 888 962 1033 1104 1171 1237
3 Iris +Rose/Lily 999 0 87 174 261 347 432 517 601 683 765 844 923 999 1074 1146 1216 1284
3 Pansy + Rose/Pansy 1055 0 92 184 275 366 457 546 634 722 607 892 974 1055 1134 1210 1284 1356
3 Popy+Rose/Pansy 1088 0 95 190 284 378 471 563 654 744 833 920 1005 1088 1169 1248 1325 1399
3 Aster+Rose/Pansy 1131 0 99 197 295 389 490 585 680 774 866 956 1044 1131 1215 1297 1377 1454
3 Phlox+Rose/Popy 1201 0 105 209 314 417 520 622 722 822 919 1015 1109 1201 1291 1378 1462 1544
3 Oxlip+Rose/Aster 1273 0 111 222 332 442 551 659 766 871 974 1076 1176 1273 1368 1460 1550 1637

II Bölge Köşe açısı (0)

Hat tertibi Cer
3xPigeon + 0,81 AG kuvveti kg 180 175 170 165 160 155 150 145 140 135 130 125 120 115 110 105 100
2 Rose 824 0 72 144 215 286 357 427 496 564 631 696 761 824 885 945 1003 1059
3 Rose 905 0 79 158 236 314 392 468 544 619 693 765 836 905 973 1038 11021163
5 Rose 1067 0 93 186 279 371 462 552 642 730 817 902 985 1067 1147 1224 1299 1372
3 Lily+Rose/Lily 1099 0 96 192 287 382 476 569 661 752 841 929 1015 1099 1181 1261 1338 1413
3 Iris +Rose/Lily 1136 0 99 198 297 395 492 588 683 777 869 960 1049 1136 1221 1303 1383 1460
3 Pansy + Rose/Pansy 1192 0 104 208 311 414 516 617 717 815 912 1008 1101 1192 1281 1367 1451 1532
3 Popy+Rose/Pansy 1225 0 107 214 320 425 530 634 737 838 938 1035 1131 1225 1316 1405 1491 1575
3 Aster+Rose/Pansy 1268 0 111 221 331 440 549 656 763 867 970 1072 1171 1268 1363 1455 1544 1630
3 Phlox+Rose/Popy 1338 0 117 233 349 465 579 693 805 915 1024 1131 1236 1338 1438 1535 1629 1720
3 Oxlip+Rose/Aster 1410 0 123 246 368 490 610 730 848 964 1079 1192 1302 1410 1515 1617 1717 1813
 153

III Bölge Köşe açısı (0)

Hat tertibi Cer
kuvveti kg 180 175 170 165 160 155 150 145 140 135 130 125 120 115 110 105 100
2 Rose 294 0 26 51 77 102 127 152 177 201 225 248 272 294 314 337 358 378
3 Rose 441 0 38 77 115 153 191 228 265 302 338 373 407 441 474 506 537 567
5 Rose 735 0 64 128 192 255 318 380 442 503 563 621 679 735 790 843 895 945
3 Lily+Rose/Lily 795 0 69 139 208 276 344 412 478 544 608 672 734 795 854 912 968 1022
3 Iris +Rose/Lily 876 0 76 153 229 304 379 453 527 599 670 740 809 876 941 1005 1067 1126
3 Pansy + Rose/Pansy 899 0 78 157 235 312 389 465 541 615 888 760 830 899 966 1031 1095 1156
3 Popy+Rose/Pansy 968 0 84 169 253 336 419 501 582 662 741 818 894 968 1040 1110 1179 1244
3 Aster+Rose/Pansy 1025 0 89 179 268 356 444 531 616 701 785 866 947 1025 1101 1176 1248 1318
3 Phlox+Rose/Popy 1135 0 99 198 296 394 491 588 683 776 869 959 1048 1135 1220 1302 1382 1459
3 Oxlip+Rose/Aster 1223 0 107 213 319 425 529 633 736 837 936 1034 1129 1223 1314 1403 1489 1572
3xRaven 705 0 62 123 184 245 305 365 424 482 540 596 651 705 758 809 858 906
3xPigeon 870 0 76 152 227 302 377 450 523 595 666 735 803 870 935 998 1059 1118

III Bölge Köşe açısı (0)

Hat tertibi Cer
3xRaven + 0,81 AG kuvveti kg 180 175 170 165 160 155 150 145 140 135 130 125 120 115 110 105 100
2 Rose 943 0 82 164 246 328 408 488 567 645 722 797 870 943 1013 1082 1148 1212
3 Rose 1062 0 93 185 277 369 460 550 639 726 813 898 981 1062 1141 1218 1293 1365
5 Rose 1300 0 113 227 339 452 563 673 782 889 995 1099 1201 1300 1397 1491 1583 1671
3 Lily+Rose/Lily 1349 0 118 235 352 469 584 698 811 923 1032 1140 1246 1349 1450 1548 1642 1734
3 Iris +Rose/Lily 1415 0 123 247 369 491 613 732 851 968 1083 1196 1307 1415 1521 1623 1723 1819
3 Pansy + Rose/Pansy 1433 0 125 250 374 498 620 742 862 980 1097 1211 1323 1433 1540 1644 1745 1842
3 Popy+Rose/Pansy 1489 0 130 260 389 517 645 771 896 1019 1140 1259 1275 1489 1600 1708 1813 1914
3 Aster+Rose/Pansy 1535 0 134 268 401 533 664 795 923 1050 1175 1297 1418 1535 1650 1761 1869 1973
3 Phlox+Rose/Popy 1624 0 142 283 424 564 703 841 977 1111 1243 1373 1500 1624 1745 1863 1977 2088
3 Oxlip+Rose/Aster 1696 0 148 296 443 589 734 878 1020 1160 1298 1434 1566 1696 1823 1946 2065 2180

III Bölge Köşe açısı (0)

Hat tertibi Cer
3xPigeon + 0,81 AG kuvveti kg 180 175 170 165 160 155 150 145 140 135 130 125 120 115 110 105 100
2 Rose 1108 0 97 193 289 385 480 574 666 758 848 937 1023 1108 1191 1271 1349 1424
3 Rose 1227 0 107 214 320 426 531 635 738 839 939 1037 1133 1227 1319 1408 1494 1577
5 Rose 1465 0 128 255 382 509 634 758 881 1002 1121 1238 1353 1465 1574 1681 1784 1883
3 Lily+Rose/Lily 1514 0 132 264 395 526 655 784 911 1036 1159 1280 1398 1514 1627 1737 1843 1946
3 Iris +Rose/Lily 1580 0 138 275 412 549 684 818 950 1081 1209 1355 1459 1580 1698 1813 1924 2031
3 Pansy + Rose/Pansy 1598 0 139 279 417 555 692 827 961 1093 1223 1351 1476 1598 1717 1833 1946 2054
3 Popy+Rose/Pansy 1654 0 144 288 432 574 716 856 995 1131 1266 1398 1527 1654 1777 1897 2014 2126
3 Aster+Rose/Pansy 1700 0 148 296 444 590 736 880 1022 1163 1301 1437 1570 1700 1827 1950 2070 2185
3 Phlox+Rose/Popy 1789 0 156 312 467 621 774 926 1076 1224 1369 1512 1652 1789 1922 2052 2178 2300
3 Oxlip+Rose/Aster 1861 0 162 324 486 646 806 963 1119 1273 1424 1573 1719 1861 2000 2135 2266 2392

VI Bölge Köşe açısı (0)

Hat tertibi Cer
kuvveti kg 180 175 170 165 160 155 150 145 140 135 130 125 120 115 110 105 100
2 Rose 296 0 26 52 77 103 128 153 178 202 227 250 273 296 318 340 360 381
3 Rose 444 0 39 77 116 154 192 230 267 304 340 375 410 444 477 509 541 571
5 Rose 740 0 65 129 193 257 320 383 445 506 566 625 683 740 795 849 901 951
3 Lily+Rose/Lily 792 0 69 138 207 275 343 410 476 542 606 669 731 792 851 909 964 1018
3 Iris +Rose/Lily 834 0 73 145 218 290 361 432 502 570 638 705 770 834 896 957 1015 1072
3 Pansy + Rose/Pansy 906,8 0 79 158 237 315 393 469 545 620 694 766 837 907 974 1040 1104 1166
3 Popy+Rose/Pansy 955,7 0 83 167 249 332 414 495 575 654 731 808 883 956 1027 1096 1164 1229
3 Aster+Rose/Pansy 1009,7 0 88 176 264 351 437 523 607 691 773 853 932 1010 1085 1158 1229 1298
3 Phlox+Rose/Popy 1086 0 95 189 284 377 470 562 653 743 831 918 1003 1086 1167 1246 1322 1396
3 Oxlip+Rose/Aster 1167 0 102 203 305 405 505 604 702 798 893 986 1078 1167 1254 1339 1421 1500
3xRaven 678 0 59 118 177 235 293 351 408 464 519 573 626 678 729 778 825 872
3xPigeon 810 0 71 141 211 281 351 419 487 554 620 685 748 810 870 929 986 1041
 154

VI Bölge Köşe açısı (0)

Hat tertibi Cer
3xRaven + 0,81 AG kuvveti kg 180 175 170 165 160 155 150 145 140 135 130 125 120 115 110 105 100
2 Rose 918 0 80 160 240 319 397 475 552 628 703 776 848 918 986 1053 1118 1180
3 Rose 1038 0 91 181 271 360 449 537 624 710 794 877 959 1038 1115 1191 1264 1334
5 Rose 1277 0 111 223 333 443 553 661 768 874 977 1079 1179 1277 1372 1465 1555 1642
3 Lily+Rose/Lily 1320 0 115 230 345 458 571 683 794 903 1010 1116 1219 1320 1418 1514 1607 1697
3 Iris +Rose/Lily 1354 0 118 236 353 470 586 701 814 926 1036 1144 1250 1354 1455 1553 1649 1741
3 Pansy + Rose/Pansy 1413 0 123 246 369 491 612 731 850 967 1081 1194 1305 1413 1518 1621 1720 1816
3 Popy+Rose/Pansy 1452 0 127 253 379 504 629 752 873 993 1111 1227 1341 1452 1560 1666 1768 1867
3 Aster+Rose/Pansy 1496 0 131 261 391 520 648 774 900 1023 1145 1264 1382 1496 1608 1716 1821 1923
3 Phlox+Rose/Popy 1558 0 136 272 407 541 674 806 937 1066 1192 1317 1439 1558 1674 1787 1897 2003
3 Oxlip+Rose/Aster 1623 0 142 283 424 564 703 840 976 1110 1242 1372 1499 1623 1744 1862 1976 2086

VI Bölge Köşe açısı (0)

Hat tertibi Cer
3xPigeon + 0,81 AG kuvveti kg 180 175 170 165 160 155 150 145 140 135 130 125 120 115 110 105 100
2 Rose 1050 0 92 183 274 365 455 544 631 718 804 887 970 1050 1128 1205 1278 1350
3 Rose 1170 0 102 204 305 406 506 606 704 800 895 989 1080 1170 1257 1342 1425 1504
5 Rose 1409 0 123 246 368 489 610 729 847 964 1078 1191 1301 1409 1514 1616 1715 1811
3 Lily+Rose/Lily 1452 0 127 253 379 504 629 752 873 993 1111 1227 1341 1452 1560 1666 1768 1867
3 Iris +Rose/Lily 1486 0 130 259 388 516 643 769 894 1016 1137 1256 1372 1486 1597 1705 1809 1910
3 Pansy + Rose/Pansy 1545 0 135 269 403 537 669 800 929 1057 1182 1306 1427 1545 1660 1772 1881 1986
3 Popy+Rose/Pansy 1584 0 138 276 414 550 686 820 953 1084 1212 1339 1463 1584 1702 1817 1929 2036
3 Aster+Rose/Pansy 1628 0 142 284 425 565 705 843 979 1114 1246 1376 1503 1628 1749 1868 1982 2093
3 Phlox+Rose/Popy 1690 0 147 295 441 587 732 875 1016 1156 1293 1428 1561 1690 1816 1939 2058 2173
3 Oxlip+Rose/Aster 1755 0 153 ,306 458 610 760 908 1055 1200 1343 1483 1621 1755 1886 2013 2137 2256

İletkenlere rüzgar yükünün hesaplanması için hazırlanmış rüzgar yükü tablosu

Hat tertibi Rüzgar kuvveti kg 0,81 Rüz.kuv.+ 3xRaven kg 0,81 Rüz.kuv.+ 3xPigeon kg
40 m 50m 40 m 50 m 40 m 50 m
2 Rose 24 32 82 89 94 119
3 Rose 36 48 92 120 104 132
5 Rose 60 80 112 128 124 158
3 Lily+Rose/Lily 68 88 118 134 130 164
3 Iris +Rose/Lily 74 94 123 139 135 169
3 Pansy + Rose/Pansy 84 104 131 147 143 177
3 Popy+Rose/Pansy 90 113 136 155 148 185
3 Aster+Rose/Pansy 96 122 141 162 153 192
3 Phlox+Rose/Popy 107 134 150 172 162 202
3 Oxlip+Rose/Aster 112 140 154 176 166 206
3xRaven 63 81
3xPigeon 75 93

OG. ŞEBEKESİ ENERJİ KAYBI HESABI İÇİN C KATSAYILARI

1.ℓ R0
∆N = 3.R.I = –––––– .N = –––– N2.ℓ = C.N2.ℓ
2 2
[KVA]
ζ. q.U2 U2

C = R0 / U2 N : KVA ℓ : km R0 : Ω/m U : kV

C katsayıları muhtelif OG. kademeleri için tabloda verilmiştir .

 155

C KATSAYILARI x 10–6
İletken Al kesiti 750C de AC 6,3 kV 15 kV 30 kV
mm 2
direnci Ω/km
Swallow 26,69 1,489 37,515 6,618 1,654
Raven 53,52 0,715 18,015 3,178 0,794
Pigeon 85,12 0,469 11,817 2,084 0,521
Partridge 134,87 0,257 6,475 1,142 0,286
Hawk 241,65 0,144 3,628 0,64 0,16

TRAFO POSTALARI İÇİN DİVERSİTELER

Trafo adedi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ve fazla

Diversite % 100 96 91 87 83 80 77 74 72 70

MOTOR DİVERSİTELERİ

Güç Tek başına Müşterek

0 – 5 kW %100 1 Adet % 100
5 – 10 kW % 90 2 Adet % 90
10 – 15 kW % 80 3 Adet % 80
15 – 20 kW % 70 4 Adet % 70
20 – 30 kW % 60 5 – 6 Adet % 60
30 kW dan fazla % 50 7 – 10 Adet % 50
11 – 14 Adet % 40
15 den fazla % 30

İLETKEN TELLERİN KAREKTERİSTİKLERİ

Cinsi Yoğunluk Isıl uzama Elastikiyet Caiz max
2 0
kg/m.mm kats.1/C modülü kg/mm gerilmesi kg/mm2
2

Bakır 8,9x10–3 0,000017 13000 18

–3
Alüminyum 2,7x10 0,000023 6100 8
–3
Aldrey 2,7x10 0,000023 6100 12
–3
St-Al 6/1 3,46x10 0,0000192 8100 14
–3
St-Al 54/7 3,34x10 0,0000195 7000 12
–3
Çelik St I 7,8x10 0,0000123 19200 16
–3
Çelik St II 7,8x10 0,000011 19600 28
–3
Çelik St III 7,8x10 0,000011 20000 45
 156

ALÜMİNYUM VE ÇELİK-ALÜMİNYUM İLETKENLERİN

KAREKTERİSTİK DEĞERLERİ
157
 158

TÜRKİYE BUZ YÜKÜ HARİTASI