1.

Giriş KONULAR
 Tarihçe
 Çeliğin üretimi ve Malzeme olarak çelik
 Çeliğin üstün ve sakıncalı nitelikleri
 Çeliğin kullanım alanları

2. Çelik Yapılarda Birleşim Araçları

 Bulonlu birleşimler
 Kaynaklı birleşimler

3. Çekme Çubukları
 Kesit hesabı ve kontrolü
 Çekme çubuklarının ekleri

4. Basınç Çubukları
 Tek parçalı basınç çubukları
 Çok parçalı basınç çubukları
1
ÇELİK YAPILARA GİRİŞ

2
 ÇELİĞİN TARİHÇESİ

• Yapılarda yaklaşık iki yüz yıldan beri kullanılan demir

malzemenin tanınması, esasında çok eskiye dayanır.

• 19. asrın ikinci yarısında demirin bulunmasıyla, ham

demirin sıvı durumuna getirilip arıtılması ve “dökme çelik”
elde edilmesi sağlanmıştır.

• Çelik yapı terimi, 20. yüzyıl başında “kaynaklı

birleşimlerin uygulama alanına girmesiyle
gerçekleştirilmiştir.
3
 • Demir kullanılarak inşa edilen ilk
yapılar köprülerdir.
• Kullanılan ilk malzeme fonttur.
• Fontun basınç dayanımı yüksek,
çekme dayanımı ise düşüktür.
• Font kullanılarak inşa edilen ilk
köprü yaklaşık 1778 yılında
tamamlandığı tahmin edilen
Coalbrookdale Köprüsü İngiltere’de, Severn nehri
üzerindeki 31 m açıklığındaki
Coalbrookdale Köprüsü’dür.

4
 Britannia Köprüsü

• Fransa ve Almanya`da ilk yüksek fırını İngilizler kurmuştur

(1787).
• O yıllarda dövme çelik kullanılarak dolu gövdeli ana kirişli ve
kafes ana kirişli köprülerin yapımına başlandı.
• Bunlardan birisi, 1846’da İngiltere’de inşa edilen 140 m açıklıklı
Britannia Köprüsü’dür.
5
 İlerleyen yıllarda Bessemer (1855), Siemens-Martin
(1864), Thomas (1879) yöntemlerinin bulunmasıyla ham
demirin sıvı haldeyken arıtılması sağlanmış ve dökme
çelik üretimi olanağı ortaya çıkmıştır.

 Özellikle 20. yüzyılın başında elektrik fırınlarının da

kullanılmaya başlanmasıyla da çelik yapı tekniklerinde
büyük ilerlemeler meydana gelmiştir.

6
 Zamanımızda çelik konstrüksiyonların kısımları, ulaşım
olanaklarına bağlı olarak, mümkün olduğunca büyük
parçalar halinde, kaynaklı birleşimler yapılmak suretiyle
atölyelerde hazırlanır. Bu kısımlar şantiyede genellikle
bulonlu montaj birleşimleriyle birleştirilerek çelik
konstrüksiyon tamamlanır.

7
 ÇELİK MALZEME
NEDİR?

 Mekanik olarak işlenebilen yani, dövülerek, preslenerek,

haddeden geçirilerek şekil alabilen demir alaşımlara “çelik”
denir.

 Demirden başka %0,16-0,20 karbon bulunur. Karbon çeliğin

mukavemetini ve sertliğini artırır.

 Ayrıca fosfor, kükürt, azot, silisyum, manganez, bakır gibi

elemanlar da vardır.

8
  Demir, yerkabuğunda en çok bulunan metaldir ve kabuğun
yaklaşık olarak % 4,5 unu teşkil eder. Meteorlar haricinde
serbest bir eleman olarak bulunmaz. Doğada demir cevheri;

- oksitler [magnetit (Fe3O4) ve hematit (Fe2O3)],

- hidroksitler [geotit (FeO(OH)) ve limonit (FeO(OH)·nH2O)],

- karbonatlar [siderit(Fe2CO3)] halinde bulunur

(a) magnetit, (b) hematit (c) geotit

9
(d) limonit (e) siderit
 Demir cevheri, yüksek fırında kok kömür ile yakılıp
ergitilerek ham demir elde edilir. Elde edilen ham
demirin karbon oranı yüksek (%3-5) olduğundan şekil
değiştirmeye ve kaynaklanabilmeye elverişli değildir. Bu
nedenlerle ham demir işlenerek, kullanılan yöntem ve
katkılara bağlı olarak çelik veya dökme demir üretilebilir.

10
 Çeliğin ısıl işleme tabi tutulmasında güdülen amaç şunlardır:

1. Karbon miktarını istenilen çelik cinsine göre azaltmak,

2. Büyük miktarda karbon uzaklaştırılırken, silisyum ve

manganın okside edilmesini sağlamak

11
Üretilen çelik haddeleme adı
verilen şekillendirme işlemine
tabi tutulursa istenilen şekli
alan ürünler elde edilir.

Çeşitli ürünlerin
haddelenme aşamaları
12
 BAZI HADDE ÜRÜNLERİ

1. PROFİLLER

 I Profiller

13
ÖRNEK I 300

 Profil boyut aralıkları

14
 [ Profilleri

 Profil boyut aralıkları

U 30 – U 400
15
 L Profilleri (Korniyerler)
Eşit Kollu Korniyerler

 Profil boyut aralıkları

L 20x3 – L 250x24 16
 L Profilleri (Korniyerler)
Farklı Kollu Korniyerler

 Profil boyut aralıkları

L 30x20x3 – L 250x90x16
17
Boru Profiller

18
Tüp Profiller

19
T Profilleri

20
Z Profilleri

21
Ray Profilleri

22
Özel Profiller

23
 2. LAMALAR
Enkesiti dikdörtgen olan çubuklardır.

 Dar lamalar: b=10-250 mm; t=5-60 mm

 İnce lamalar: b=151-1250 mm; t=5-60 mm

 Geniş lamalar: b=12-360 mm; t=0,1-5 mm

24
 3. LEVHALAR

 İnce levhalar
 Orta levhalar
 Kaba levhalar 25
 Bazı dökme çelik ürünleri

 Çelik font (Mesnet parçaları)

 Su çeliği (Mesnet ruloları, mafsal parçaları)

 Gri Font (Mesnet Parçaları)

26
 MALZEME OLARAK ÇELİK
Atomlararası itme-çekme kuvvetlerinin
eşit ve potansiyel enerjinin minimum
olduğu denge konumu atomlararası
uzaklığı belirler. Aralarında bağ bulunan
belirli bir atom çifti için bu uzaklık özel ve
kesindir. Bu uzaklığı değiştirmeye karşı
çok büyük bir direnç vardır. Örneğin
demirde bu uzaklığı % 1 oranında
değiştirmek için 1 mm2 alana 210 kg
uygulamak gerekir. Bu nedenle atomsal
Atomlararası Uzaklık yapı hesaplarında atomların birbirlerine
teğet sert küreler olduğu varsayılır.

27
 Yapılarda bugün için kullanılan çelik malzemenin
kristal bir bünyesi vardır.

 Çelik malzeme izotrop ve homojendir.

28
 Çeliğin Mekanik Özelliği
 Kristalli bir malzeme olan çeliğin mekanik özellikleri çekme deneyi
ile belirlenir.

29
 Çubuk elastiklik sınırına ulaşıncaya kadar (elastiklik sınır
gerilmesi : σE ) meydana gelen şekil değiştirmeler elastiktir;
diger bir deyişle elastik bölgede tesir eden kuvvet
kaldırılırsa çubuk başlangıç şekline döner. Hatta bu bölge
içinde orantılı sınır gerilmesi (σP ) diye adlandırılan
değerden daha küçük gerilme değerlerinde, gerilmeler ve
şekil değiştirmeler arasındaki ilişki lineerdir yani Hooke
Kanunu geçerlidir.(E = σ/ε)

30
Çekme deneyinde gerilme-şekil değiştirme grafiği

31
Bu deneyde olduğu gibi tatbik edilen soğuk işlemler
malzemenin pekleşmesine ve sünekliğinin azalmasına
(gevrekleşmesine) yol açarlar. Malzemeye başlangıçtaki
yumuşaklığının ve sünekliğinin geri verilmesi istendiğinde,
malzeme uygun sıcaklığa kadar ısıtılıp yavaş yavaş soğutulur.
Bu işleme tavlama denir ve malzemenin gerilme defromasyon
İlişkisi yeniden |OPEFB| haline gelir. Özet olarak metalin
plastik şekil değiştirmesi kristalleşme sıcaklığının üzerinde
yapılırsa, mekanik özelliklerinde herhangi bir değişiklik olmaz

32
ÇELİK MALZEMENİN ÜSTÜN NİTELİKLERİ

 Homojen ve izotroptur.
 Elastisite modülü çok yüksektir ve yüksek mukavemetlidir,
kullanıldığı yapının öz ağırlığını hafifletir.
 Çekme ve basınç mukavemetlerinin eşit olması sonucu
çekme mukavemeti düşük diğer yapı malzemeleriyle
gerçekleştirilmesi olanaksız sistemler çelik ile yapılabilirlik
kazanırlar.
 Sünek bir malzemedir. Büyük şekil değiştirme yapabilir.
 Çelik yapılarda değişiklik ve takviye kolay yapılır.
 Montaj tamamlandığında tam yükle çalışır.
 İskele kurma gereksinimi yoktur.

33
Alışılmışın dışında taşıyıcı sistem kullanma
olanağı sağlar.

34
Çelik yapı imalatı atölyede gerçekleşir ve
şantiyede montaj yapılır.

35
Çelik binalarda geniş kullanma alanı elde
edebiliriz.

36
ÇELİK MALZEMENİN SAKINCALI NİTELİKLERİ

 Yanıcı olmakla birlikte, ısı yükseldikçe mukavemetinde ve

elastiklik modülünde hızlı düşüşler görülür.

 Su veya bir kimyasal maddeyle ilişki, çelik malzemede

paslanma olayı başlatır.

 Ses ve ısıyı iyi iletir, dolayısıyla yalıtım gerektirebilir.

 Çelik yüksek mukavemetli bir malzeme olduğundan seçilen

kesitler narindir. Burkulma yerel burkulma gibi olası stabilite
problemleri hesaplar sırasında dikkate alınır.

 Asit, baz ve tuza karşı dayanıksızdır.

Bu sakıncalı özelliklere karşı alınan tedbirler maliyeti arttırır.

37
ÇELİK TAŞIYICI SİSTEMLERİN
KULLANIM ALANLARI

38
1. SANAYİ YAPILARI

39
2. KÖPRÜLER

40
3. SOSYAL YAPILAR

41
4. ÇOK KATLI YAPILAR

42
5. GÖKDELENLER

43
GÜNÜMÜZ TEKNOLOJİSİ İLE YAPILAN
YAPILAR

44
 • Modern teknoloji

sayesinde amaca

uygun yapı tasarımı.

45
46
47
 • Çelik yapı sayesinde

geniş kullanım alanları

elde edilir.

48
 . •Farklı tasarım

alanlarında da

kullanılmaktadır.

49
 ALAN MOMENTLERİ

 Çubukların gerilme analizinin yapılması sırasında çubuk kesitlerinin

geometrisi ile ilgili bir takım integral ifadelere rastlanır. Bunlar
arasında Atalet Momentleri adıyla anılan bir takım büyüklükler
önemli yer tutar.

50
 Bir Alanın Birinci Momenti
(STATİK MOMENT) “S”

 Alanın herhangi bir simetri ekseni varsa Ağırlık merkezi bu eksen

üzerindedir. Simetri eksenine göre statik moment sıfırdır. Eksen
takımları kesitin ağırlık merkezinden geçerse bu büyüklükler sıfır olur.

51
ÖRNEK 1:

Şekildeki üçgenin ağırlık merkezini

bulunuz

52
 Bir Alanın İkinci Momenti
(ATALET MOMENTİ) “I”
Atalet momentinin hesabının, gerçekte bir integrasyon olduğu
hatırlanırsa aşağıdaki prensiplerin sağlanacağı gösterilebilir.
a) Şeklin bir eksene göre atalet momenti, o şeklin
parçalarının aynı eksene göre bulunan atalet momentlerinin
toplamına eşittir.
b) Kesitte boşlukların var olması halinde ise dolu kesitin
eksene göre atalet momentinden boşluğun aynı eksene göre
alınmış olan atalet momentini çıkarılır.
c) Bir eksene göre atalet momenti hesaplanırken şeklin
herhangi bir parçasını ayırıp, o eksene göre paralel olarak
kaydırmak atalet momentini değiştirmez.

53
54
Atalet Yarıçapı

55
 PARALEL EKSENLER TEOREMİ (EKSENLERİN
PARALEL KAYDIRILMASI)

Iz, Iy ve Izy büyüklükleri eksenlere bağlı olduğundan

eksenlerin değişmesi halinde onlar da değişecektir. Bu sebeple
eksenlerin değişmesi hallerini inceleyecek olursak;

56
 ÖRNEK 2:
 Şekildeki I200 ve 2U140 kullanılarak farklı şekillerde oluşturulmuş
kesitlerin atalet yarıçaplarını bulunuz.

57
a)

58
b)

59
Örnek

60
61
62
63
Örnek

64
65
 Örnek

Şekilde verilen bir adet I 200, iki adet L80.8 ve iki adet
80.8 lik levhanın birbirine sürekli kaynaklanmasıyla elde
edilen iki ayrı en kesitli çubukların atalet momentlerini
bulunuz.

66
67
68
 Örnek

Şekilde verilen 2 adet U 220 ve 2 adet I 300 profilinden

birbirine sürekli kaynaklanmasıyla elde edilen iki ayrı en
kesitli çubukların atalet momentlerini bulunuz.
69
70
71
Uygulama

72
 ÇELİK YAPILARDA BİRLEŞİM ARAÇLARI
1.GENEL BİLGİLER

Çeşitli hadde elemanlarının gerektiği gibi kesip hazırlandıktan

sonra gene gerektiği gibi birleştirilmeleriyle çelik yapı
oluşturulur. Çelik elemanların bu birleşimlerinde yardımcı
elemanlardan yararlanılmaktadır ki bunlara ‘’birleşim araçları’’
adı verilir. Çelik yapılarda kullanılan birleşim araçları,

•Perçinler •Bulonlar •Kaynak

Perçin ve kaynak aracılığıyla yapılan bir birleşimin, daha sonra,

birleştirilen elemanları tahrib etmeden sökülmesi olanaksızdır.
Bu nedenle perçin ve kaynak çelik yapılarda ‘’sökülemeyen’’
birleşim araçları şeklinde tanımlanır.
73
Buna karşın bulonlu bir birleşim istenilen zamanda, hiçbir
bozulma olmaksızın rahatça sökülebilir. Dolayısıyla çelik
yapılarda bulonlar da ‘’sökülebilen’’ birleşim aracı olarak bilinir.
Biz burada çelik yapılarda kullanılan birleşim araçlardan
bulonlar, bulonların hesap ve teşkilleri, çelik yapı
elemanlarında bulonların kullanımı ve hesabı üzerinde
duracağız.

2.BULONLAR, BULONLU BİRLEŞİMLER

Bulon silindirik gövdeli, altı köşeli başlıklı, ucunda spiral diş kısmı
bulunan bir birleşim aracıdır. Deliğine konduktan sonra diş
açılmış ucuna, altına pul (rondela) konmak suretiyle somun
takılır. Çelik yapılarda bulonlar, tercih edilen bir birleşim aracıdır.
Çelik yapı elemanlarının fabrikada sürekli denetim altında
yapımında kullanılan kaynak, bulonlu birleşimlere göre
malzemenin %10'a kadar azalmasını sağlamaktadır.

74
 Ancak;

 Kalifiye işçi gerektirmesi,

 Yatay ve dikey olarak yapım zorlukları,

 Soğuk havalarda çatlaması ve

 Yeterince kontrol edilememe

gibi sakıncaları nedeniyle montaj kolaylığı için yapılanlar dışında taşıyıcı

kaynakların şantiyede yapımı istenmemektedir. "Shop Welds, Site Bolts -
Fabrikada Kaynak, Şantiyede Bulon" genel kuralının aksine yetersiz veya
kötü şantiye koşullarında yapılacak hatalı kaynağın tehlikeli sonuçlara yol
açabileceği bilinmektedir.

Bulon başı bir anahtarla tutulup, diğer bir anahtarla somun saat hareketi
yönünde döndürülerek sıkılır. Böylece, kolay bir işçilikle bulonlar
yerlerine takılmış olur. Bu kolaylık nedeniyle, şantiyede yapılan montaj
birleşimlerinin bulonlu birleşim olması tercih edilir

75
 Ayrıca bulonlu birleşim sistemi;

a) Elektrik veya jeneratöre gereksinim

duyulmaması,

b) Montajın zor hava koşullarında bile

kolaylıkla yapılabilmesi ve

c) İşçilik hatalarının en aza inmesi

nedeniyle ülkemiz koşulları bakımından da
uygun görülmektedir.

Örneğin; elemanların birleşim bölgelerindeki

bulon deliklerinin konumu ve sayısı aynı
değil ise, kullanılmayan delikler işçiyi ve
kontrolunu uyaracak, delik konumlarının
farklı olması durumunda ise montaj
yapılamayacaktır. 76
 Öte yandan, çelik çerçeveli yapıların depreme dayanıklı olması bakımından da;
kararlılık bağlantılarının sünek

davranışı sağlayacak biçimde düzenlenmesinin yanısıra elemanların

birleşiminde davranış bakımından uygun

görülmeyen kaynak yerine öngermeli yüksek dayanımlı bulonların kullanılması

önerilmektedir.

Ülkemizde de üretilmekte olan yüksek dayanımlı (HV) bulonların;

a) Birleşimlerdeki bulon sayısını en az yarıya indirebilmesi ve

b) Yeni şartnamelere göre delik toleransının büyük olması

gibi önemli avantajları da bulunmaktadır.

Ayrıca, yeterince sıkıldığında uç bölümü kopan (Çekme Kontrollü) bulonlar

denetimi kolaylaştırmaktadır.

Esas itibari ile iki türlü bulon kulanılır:

1. Normal Bulonlar 2. Yüksek Mukavemetli

77 Bulonlar (HV Bulonları)
2.1.NORMAL BULONLAR

Kuvvet aktarmaları gövdede makaslama ve

delik çevresinde ezilme gerilmelerine göre
hesaplanan bulonlardır.
Bulonların kendi ekseni doğrultusunda
zorlaması ve makaslaması hallerine ait
kopma şekilleri görülmektedir.

78
Normal bulonlarda dikkat edilmesi gerekli çok önemli bir
husus, diş açılmamış gövde kısmı boyunun, birleştirilen

elemanların toplam s kalınlığından birkaç milimetre fazla

olmasıdır. Somunun altına konan pul, bu fazlalığa rağmen,

somunun sıkılabilmesini sağlar.

79
Normal bulonlar iki çeşittir:

1.Kaba bulonlar (siyah bulonlar)

2.Uygun bulonlar (parlak bulonlar)

Bu iki çeşit bulon arasında iki bakımdan fark vardır:

1.Kaba bulonlarda bulon gövde çapı, delik çapından 1 mm kadar

azdır;

d = D- 1 mm

Uygun bulonlarda ise;

d=D

dir. Yüksek yapılarda 20~30 mm’lik çaplarda 0,3 mm kadar

tolerans kabul edilir.(D-d0,3mm). Daha küçük çaplarda bu
miktar lineer olarak azaltılır.
80
2.Uygun bulonlarda, diş açılmamış gövde kısmı deliğe tam
uyacak şekilde tornalanmak suretiyle düzgün olarak
işlenmiştir. Bu yüzden uygun bulonlarda, d ile D
arasındaki konstrüktif tolerans 0,3 mm’dir.
Bulon, birleşimlerde gövde eksenine dik etki olacak
şekilde kullanılır ve bu durumda da gövdelerinde
makaslama gerilmeleri veya gövdeleri ile delik cidarı
arasında basınç gerilmeleri oluşur. Gövdeye parallel etki
aktarmada çekme gerilmeleri oluşur. Bulonlar, bulonun
en zayıf kesiti olan diş açılmış kısımdaki ‘’diş dibi en
kesiti’’ gözönünde tutularak çekme gerilmeleri altında
çalıştırılırlar

81
Çelik yapılarda (M) harfiyle tanımlanan metrik bulonlar
kullanılır. Bulon çapı d, birleşime giren elemanların en ince
olanının kalınlığına göre seçilmelidir.

Kullanılan bulon çapları ve uygulanacakları delik çapları

aşağıdaki tabloda verilmiştir.

BULON M12 M16 M20 M24 M27 M30 M36

Delik Çapı 13 17 21 25 28 31 37
(D) (mm)
Gövde Kaba 12 16 20 24 27 30 36
Çapı bulon
(d) Uygun 13 17 21 25 28 31 37
(mm) bulon

82
83
Birleşim aracının gövdesinde makaslamaya çalışan kesit adedi,
onun tek tesirli veya çift tesirli çalışma durumunu ortaya
çıkarır.

i) tek tesirli birleşim ii) çift tesirli birleşim

Şekilde tek ve çift tesirli birleşim aracı ve gövde ile delik arasında
oluşan basınç gerilmelerinin yayılışı görülmektedir.

Bu yayılış uniform olmamakla beraber, hesaplarda;

1.Silindirik olan basınç yüzeyi, (dxt) düzlemsel alana çevrilir.

2.Üniform olmayan dağılış yerine ortalama gerilmeler göz önünde

tutulur.
84
•Herhangi bir birleşimde minimum levha veya
birleştirilecek profil bölgesinin kalınlığına göre minimum
kalınlık için kullanılabilecek maksimum bulon çapı
aşağıdaki gibi hesaplanabilir.
(tmin cm olarak dikkate alınacak ve
d  5.t m in  0,2 elde edilen d değeri de cm
cinsinden olacaktır.)

Kullanabileceğimiz maksimum bulon çapı bu değerden küçük

olmalı ve aynı zamanda küçük bulon çaplarının içerisinde de bu
değere en yakın olan büyük bulon çapı olmalıdır.

85
•Birleşimdeki her hangi bir bulonun güvenle aktarabileceği
maksimum yük miktarı, birleşim tek veya çift tesirli
olmasına göre makaslama ve ezilme emniyet gerilmeleri
için hesaplanır. Hesaplanan bu taşınabilecek yüklerden
minimum değerli olanı hesap yükü olarak alınmalıdır.

86
 • Makaslama için;
Tek Tesirli Birleşim Çift Tesirli Birleşim
 .d 2 2. .d 2
N1Mak  . MakEm N  .
Em
4 2 4 Mak
Mak Em
Em
•Ezilme için;
N Ez Em  d .tez  m in. Ez Em
tmin = min (t1,t2) (tek tesirlide) tmin = min [ t2,.(t1+t3)] (çift tesirlide)

Birleşim türüne göre yukarıda hesaplanan N değerlerinin içerisinden

hesapta kullanılmak üzere alınan en küçük N değeri, birleşimde
kullanılması gereken bulon adedini belirleyici olacaktır.

- Bulonun emniyet kuvveti; Nem = min [ ( Ns1 veya Ns2), NL ]

Birleşimde kullanılması gereken birleşim aracı adedi.

Birleşi min aktaracağkyük S
•Bulon adedi = n 
Birbulonuntaşaşıaşıyceğeğihesaükü N Hes
87
Bu hesap tarzında, çubuk kuvvetinin, bir sıra üzerinde ki birleşim
araçlarına üniform dağıldığı varsayımı yapılmaktadır. Gerçekte kuvvetin
dağılışı, birleştirilen elemanların ve kullanılan birleşim araçlarının
elastikliğiyle çok yakından ilgilidir. Yapılan deneyler, bu dağılışın
aşağıda verildiği gibi olduğunu ortaya çıkarmıştır.

88
 Bu değerler göre üniformluktan sapma oranları,

Birleşim aracı sayısı : 3 4 5 6

Sapma oranı (%) : 5 12 19 26

şeklindedir. Sapma oranının (%20) yi aşmaması, emniyet

sınırları içinde varsayılmaktadır. Dolayısıyla, aynı sıra

üzerinde (5) taneden fazla birleşim aracı kullanılmasına izin

verilmemektedir.

Ayrıca, ikinci derece önemli bazı bileşimle dışında, iki taneden

az birleşim aracı birleşim yapılması söz konusu

değildir.

89
Aktarılacak kuvvetin birleşim aracı gövde eksenine paralel olması
halinde,

Nem = Fg xzem

Fg = (0,86d)2 (bulonda, diş dibi alanı)

4

tarzında bulunur.

Yukarıda verilen kuvvetlerin hesaplanmasında kullanılacak

emniyet gerilmeleri sem, Lem, zem değerleri

yükleme durumuna, birleşim aracı türüne ve ana malzeme

kalitesine göre aşağıdaki tablodan alınmalıdır

90
Bulonlar Arası Minimum ve Maksimum Mesafeler

Yüksek Yapılar Köprüler

Krenler
Min e 3,5.d
Min e1 2.d
Min e2 1,5.d
Max e 8.d veya 15.tmin 6.d veya 12.tmin
Max e1
3.d veya 6.tmin*
Max e2
*t
min= En ince levha kalınlığı

91
92
 St 37 Çeliği St 52 Çeliği

- -
-ezilme -çekme -ezilme -çekme
makaslama makaslama
Birleşim emniyet emniyet emniyet emniyet
Bulonu emniyet emniyet
gerilmesi gerilmesi gerilmesi gerilmesi
gerilmesi gerilmesi

H HZ H HZ H HZ H HZ H HZ H HZ

Kaba 1120 1260 2400 2700 1120 1120 - - - - - -

Uygun 1400 1600 2800 3200 1120 1120 2100 2400 4200 4800 1500 1500

Ankraj - - - - 1120 1120 - - - - 1500 1500

Tablodan da görülebileceği gibi St 52 ile yapılmış yapılarda kaba bulonların

uygulanması söz konusu değildir. Zorunlu olarak kullanılmaları halinde ise
St 37 li yapılarda ki emniyet gerilmeleri geçerli olmalıdır. Ankraj bulonları
sadece temellerde kullanılan ve çekmeye çalıştırılan birleşim araçlarıdır.
93
Konu Anlatım Sorusu : 72 tonluk bir çekme kuvveti
bulonlu bir birleşimle aktarılacaktır. Birleşim levhasının
kalınlığı 10 mm dir. (HZ yüklemesi, St37 çeliği)

a) Kaba bulon kullanılarak yapılaması planlanan birleşimin

tek ve çift tesirli olarak tasarlanması durumunda bulon
yerleşim düzenine ve birleşimde kullanılacak profile
veya profillere eşit kollu korniyer veya [ (U) profil olarak
karar veriniz.
b) Uygun bulon kullanılarak yapılaması planlanan
birleşimin tek ve çift tesirli olarak tasarlanması
durumunda bulon yerleşim düzenine ve birleşimde
kullanılacak profile veya profillere eşit kollu korniyer
veya [ (U) profil olarak karar veriniz.

94
a ) Kaba Bulon

•Kaba bulonlarda, bulon çapı (bulon gövde çapı) delik

çapından 1 mm kadar azdır.

Kaba Bulon Çapı=Delik Çapı - 1

•HZ yüklemesi ve St37 Çeliği için kaba bulon hesabında

kullanılacak emniyet gerilmeleri değerleri tablodan ilgili satır
ve sütunların kesişim noktası alınarak bulunur.

95
 Tablo 1. Birleşim Araçları Emniyet Gerilmeleri (kg/cm2)
St 37 Çeliği St 52 Çeliği

- -
-ezilme -çekme -ezilme -çekme
makaslama makaslama
Birleşim emniyet emniyet emniyet emniyet
Bulonu emniyet emniyet
gerilmesi gerilmesi gerilmesi gerilmesi
gerilmesi gerilmesi

H HZ H HZ H HZ H HZ H HZ H HZ

Kaba 1120 1260 2400 2700 1120 1120 - - - - - -

280 480
Uygun 1400 1600 3200 1120 1120 2100 2400 4200 1500 1500
0 0

Ankraj - - - - 1120 1120 - - - - 1500 1500

96
•Kullanılabilecek profiller [ 80-[ 400 için gövde (birleştirilecek
profil bölgesinin) kalınlığı 6-14 mm arasında iken, eşit kollu
korniyerler için L20.20.3-L90.90.16 olduğu görülmektedir. Söz
konusu birleşimde aktarılacak yükün fazla olması sebebiyle
minimum kalınlık birleşim levhasında olacak şekilde profil seçimi
uygun olacaktır. Bu sebeple bulon çapının belirlenmesinde etkili
olan minimum levha kalınlığı olarak 10 mm alınması gerekecektir.

•Pratik olarak her yükleme durumu için seçilecek profil veya

birleşim levhası kalınlığı ardışık çözümlerle en yakın güvenilir
bölgedeki profil ve birleşim levhası kalınlığına karar verilecektir.

•Herhangi bir birleşimde minimum levha veya birleştirilecek profil

bölgesinin kalınlığına göre minimum kalınlık için kullanılabilecek
maksimum bulon çapı aşağıdaki gibi hesaplanabilir.

97
 (tmin cm olarak dikkate alınacak ve
d  5.t m in  0,2 elde edilen d değeri de cm
cinsinden olacaktır.)

 Birleşimdeki her hangi bir bulonun güvenle aktarabileceği

maksimum yük miktarı, birleşim tek veya çift tesirli olmasına
göre makaslama ve ezilme emniyet gerilmeleri için
hesaplanır. Hesaplanan bu taşınabilecek yüklerden minimum
değerli olanı hesap yükü olarak alınmalıdır.

98
Yukarıda verilen bilgiler ışığında tek tesirli çalışan bir birleşim
için soruyu çözmeye çalışalım. Kullanabileceğimiz maksimum
bulon büyüklüğü

d  5.t m in  0,2 d  5.1  0,2  2,036 cm

olduğundan kullanabileceğimiz maksimum bulon çapı bu

değerden küçük olmalı ve aynı zamanda küçük bulon
çaplarının içerisinde de bu değere en yakın olan büyük
bulon çapı olmalıdır.

99
Bulon M10 M12 M16 M20 M22 M24 M27 M30 M33 M36

Delik
çapı 11 13 17 21 23 25 28 31 34 37
(mm)

Kaba
bulon
10 12 16 20 22 24 27 30 33 36
çapı
(mm)

Uygun
bulon
11 13 17 21 23 25 28 31 34 37
çapı
(mm)

Tabloya göre ele aldığımızda, 20,36 mm çapa en yakın küçük

kullanılabilir kaba bulon çapı 20 mm ile M20 kaba bulonudur.
100
Soruyu Tek Tesirli olarak çözelim:

 Makaslamaya göre bir bulonun taşıyabileceği maksimum kuvvet;

 .d 2  .2 2
N1Mak  . MakEm  1,26  3,956 t
Em
4 4

 Ezilmeye göre bir bulonun taşıyabileceği maksimum kuvvet;

N EzEm  d .t m in . EzEm  2.1.2,7  5,4t

 Bir bulonun güvenle taşıyabileceği maksimum kuvvet;

N Ez E m > N1Mak olduğundan N1Mak =3,956 ton dur.

Em Em

101
 Bu durumda sisteme gelen yükü taşımak için gereken bulon sayısı;

S 72
n   18,2  19 adet kaba bulon kullanılmalıdır.
N m in 3,956

 19 adet bulonu nasıl yerleştirebileceğimizi düşünelim; bir sıraya en fazla beş bulon
yerleştirebildiğimize ve bulonları simetrik yerleştirmemizin uygun olacağına göre,

e2
e e e e3 e1
   
e 
    e e
e/2
e  ly
    e
e 
   
e2

lx
2
e
e3  e 2   
2 102
 Soruda yukarıda verilen birleşim düzeni için kullanmamız gereken e mesafelerini
Tablo 3 yardımıyla hesaplayalaım:

e=3,5.d=3,5.20=70 mm e1=2.d=2.20=40 mm e2=1,5.d=1,5.20=30 mm

2
e
e3  e 2     61 mm  65 mm
2

 Birleşim boyunu minimum eden boy ve yüksekliğin (ly ve lx) hesabı;

ly=2.e2+3.e=270 mm lx=2.e1+3.e+e3=355 mm

 Profil tablolarına bakarsak, [ profillerden ly yüksekliğini sağlayan bulon

yerleştirilebilecek yüksekliğe sahip en küçük profilin [350 olduğunu görürüz

103
Soruyu Çift Tesirli olarak çözelim:

 Makaslamaya göre bir bulonun taşıyabileceği maksimum kuvvet;

2. .d 2 2. .2 2
N1Mak  . MakEm  1,26  7,913 t
Em
4 4

 Ezilmeye göre bir bulonun taşıyabileceği maksimum kuvvet;

N EzEm  d .t m in . EzEm  2.1.2,7  5,4t

 Bir bulonun güvenle taşıyabileceği maksimum kuvvet;

N Ez E m < N1Mak olduğundan N Ez E m =5,4 ton dur.

Em

 Bu durumda sisteme gelen yükü taşımak için gereken bulon sayısı;

S 72
n   13,3  14 adet kaba bulon kullanılmalıdır.
N m in 5,4 104
 14 adet bulonu nasıl yerleştirebileceğimizi düşünelim; bir sıraya en fazla beş bulon
yerleştirebildiğimize ve bulonları simetrik yerleştirmemizin uygun olacağına göre,

        

       

       

  

 tipinde bir birleşimi ele alalım.

l1x= 3.e+2.e1= 290 mm l1y=3.e+2.e2=270 mm A1=l1x.l1y=290.270=78300 mm2

 tipinde bir birleşimi ele alalım.

l2x= 3.e+e3+2.e1=355 mm l2y=2.e+2.e2=200 mm A2=l2x.l2y=355.200=71000 mm2

A2<A1 olduğundan  birleşiminin uygulanması daha uygun olur.

105
 Bu durumda 200 mm ye bulon yerleştirilebilecek profillere tablodan bakarsak [260
veya eşit kollu korniyer olarak ta L250.250.18 i buluruz. Her ne kadar burada seçilen
eşit kollu korniyer standard dışı bir profil olsa da, iki profili kıyasladığımızda en az
alanlı olan profil tercih edilmeli, eğer piyasada seçilen profil yoksa diğer alternatife
veya yakın bir diğer profile bakılmalıdır.

106
a. Uygun Bulon
 Uygun bulonlarda, bulon çapı (bulon gövde çapı) delik çapına
eşittir.
 HZ yüklemesi ve St37 Çeliği için kaba bulon hesabında
kullanılacak emniyet gerilmeleri değerleri tablodan ilgili satır
ve sütunların kesişim noktası alınarak bulunur.

107
 Tablo 1. Birleşim Araçları Emniyet Gerilmeleri (kg/cm2)
St 37 Çeliği St 52 Çeliği

- -
-ezilme -çekme -ezilme -çekme
makaslama makaslama
Birleşim emniyet emniyet emniyet emniyet
Bulonu emniyet emniyet
gerilmesi gerilmesi gerilmesi gerilmesi
gerilmesi gerilmesi

H HZ H HZ H HZ H HZ H HZ H HZ

Kaba 1120 1260 2400 2700 1120 1120 - - - - - -

280 480
Uygun 1400 1600 3200 1120 1120 2100 2400 4200 1500 1500
0 0

Ankraj - - - - 1120 1120 - - - - 1500 1500

108
Bulon M10 M12 M16 M20 M22 M24 M27 M30 M33 M36

Delik
çapı 11 13 17 21 23 25 28 31 34 37
(mm)

Kaba
bulon
10 12 16 20 22 24 27 30 33 36
çapı
(mm)

Uygun
bulon
çapı
11 13 17 21 23 25 28 31 34 37
(mm)

Tabloya göre ele aldığımızda, 20,36 mm çapa en yakın küçük

kullanılabilir uygun bulon çapı 17 mm ile M16 uygun bulonudur.
109
Soruyu Tek Tesirli olarak çözelim:

 Makaslamaya göre bir bulonun taşıyabileceği maksimum kuvvet;

 .d 2  .1,7 2
N1Mak  . MakEm  1,6  3,63t
Em
4 4

 Ezilmeye göre bir bulonun taşıyabileceği maksimum kuvvet;

N Ez Em  d .tm in. Ez Em  1,7.1.3,2  5,44 t

 Bir bulonun güvenle taşıyabileceği maksimum kuvvet;

N Ez E m > N1Mak olduğundan N1Mak =3,63 ton dur.

Em Em

 Bu durumda sisteme gelen yükü taşımak için gereken bulon sayısı;

S 72
n   19 ,80  20 adet uygun bulon kullanılmalıdır.
N m in 3,63 110
Soruyu Çift Tesirli olarak çözelim:

 Makaslamaya göre bir bulonun taşıyabileceği maksimum kuvvet;

2. .d 2 2. .1,72

N1Mak  . Mak Em  1,6  7t
Em
4 4

 Ezilmeye göre bir bulonun taşıyabileceği maksimum kuvvet;

N Ez Em  d .tm in. Ez Em  1,7.1.3,2  5,44 t

 Bir bulonun güvenle taşıyabileceği maksimum kuvvet;

N Ez E m < N1Mak olduğundan N Ez E m =5,44 ton dur.

Em

 Bu durumda sisteme gelen yükü taşımak için gereken bulon sayısı;

S 72
n   13,23  14 adet uygun bulon kullanılmalıdır.
N m in 5,44
111
 14 adet bulonu nasıl yerleştirebileceğimizi düşünelim; bir sıraya en fazla beş bulon
yerleştirebildiğimize ve bulonları simetrik yerleştirmemizin uygun olacağına göre,

   

   

   

e=59,560 mm e1=3435 mm e2=25,530 mm

lx= 3.e+2.e1+e3=290 mm ly=2.e+2.e2=180 mm

 Bu durumda 180 mm ye bulon yerleştirilebilecek profillere tablodan bakarsak [240

tercih edilmeli, eğer piyasada seçilen profil yoksa diğer alternatife veya
kullanılabilir yakın bir diğer profile bakılmalıdır.

112
Örnek: St 37 H, yüklemesi uygun bulon için
bulon çaplarını bularak yerleştiriniz.

113
114
115
ÖRNEKLER:

1.Şekil2.9’da görülen bir bina inşaatına ilişkin uygun bulonlu

birleşim, Malzeme St 37, ‘’H’’ yüklemesi, S=11,5 ton.
Verilen bulonlu birleşimin tahkikini yapınız.

şekil 2.9

116
ÇÖZÜM:
Bulon çapı tahkiki: d=17 mm ≤ (√5tmin)-0,2 = (√5x0.8)-0,2 = 1,8
cm = 18 mm old. uygundur.

Bulon sayısı tahkiki:

‘’H’’ yüklemesi ve St37’den yapılar için uygun bulonda  sem =
1400 kg/cm2 , Lem = 2800 kg/cm2 dir.

Bulonlar tek tesirli çalışıyor ve bir bulonun aktardığı kuvvet,

Makaslamaya göre;
Ns1= d2  sem = x1,72 x 1,4 = 3,18 t
4 4
Ezilmeye göre;
NL = d.tmin .Lem = 1,7x0,8x2,8 = 3,81 t

Bulonun emniyetle taşıdığı kuvvet;

Nem = 3,18 t
117
Birleşimde 4 bulon kullanıldığına göre,
4x3,18 = 12,72 t > S= 11,5 t old. uygundur.

Aralıkların tahkiki:
3d = 3x17 =51 mm < e=60 mm< 8d = 8x17= 136 mm,
15tmin= 15x8 =120 mm)
2d = 2x17 =34 mm < e1=40 mm< 3d = 3x17= 51 mm,
6tmin= 6x8 =48 mm) old.
uygundur.
e2’ye ilişkin 35 mm ve 45 mm lik değerler, korniyerlerle ilgili
tablodan, 80.80.8 lik korniyer için delik açma uzaklıkları olarak
alınmıştır, tahkik etmeye gerek yoktur.

118
2.Bir binanın birleştirilmesi gereken elemanları şekilde
gösterilmiştir. ‘’Hz’’ yüklemesinde S=18,5 t, Ana malzeme
St37 ve birleşimde,
- Kaba bulon
- Uygun bulon
kullanıldığına göre, birleşimin minimum( l) uzunluğunu belirleyiniz

Şekil 2.10

119
ÇÖZÜM:

a)Kaba bulon kullanılması halinde;

Kullanılacak bulon: d ≤ (√5tmin)-0,2 = (√5x0.75)-0,2 = 1,74 cm

old. M16 bulonu kullanılacaktır.

Bulon sayısı:
‘’Hz’’ yüklemesi ve St37’den yapılar için kaba bulonda
sem = 1260 kg/cm2 , Lem = 2700 kg/cm2 dir.

Bulonlar çift tesirli çalışıyor ve M16 kaba bulonda d=16 mm bir

bulonun aktardığı kuvvet,

120
Makaslamaya göre;

Ns1=2 d2 sem = 2 x1,62 x 1,26 = 5,07 t

4 4
Ezilmeye göre;
NL = d.tmin.Lem = 1,6x1,2x2,7 = 5,18 t

Bulonun emniyetle taşıdığı kuvvet;

Nem = 5,07 t

Gerekli bulon adedi:

n= S =18,5 = 3,65 → 4 bulon
Nem 5,07

121
Aralıklar:
e ≥ 3,5x16 = 56 mm → 60 mm

e1 ≥ 2x16 = 32 mm → 35 mm

Şekil 2.11

Şekilde kaba bulonlu tertip görülmektedir ve l değeri:

l = 35+60x3+35 = 250 mm

122
b)Uygun bulon kullanılması halinde;

Bulon tespiti kaba bulonla aynı olduğundan kullanılacak bulon

M16 dır.
‘’Hz’’ yüklemesi ve St37’den yapılar için uygun bulonda sem =
1600 kg/cm2 , Lem = 3200 kg/cm2 dir.

Bulonlar çift tesirli çalışıyor ve bir bulonun aktardığı kuvvet

M16 uygun bulonda d=17 mm,
Makaslamaya göre;

Ns1= 2d2 sem = x1,72 x 1,6 = 7,26 t

4 4
Ezilmeye göre;
NL = d.tmin.Lem = 1,7x1,2x3,2 = 6,53 t
123
Bulonun emniyetle taşıdığı kuvvet;
Nem = 6,53 t
Gerekli bulon adedi:
n= S =18,5 = 2,83 → 3 bulon
Nem 6,53
Aralıklar:
e ≥ 3,5x17 = 59,5 mm → 60 mm

e1 ≥ 2x17 = 34 mm → 35 mm

l değeri:
l = 35+60x2+35 = 190 mm

124
Örnek 3: Bir bina çatısındaki kafes kirişin alt başlık çubuğunun
düğüm nokta levhasına M12 lik uygun bulonlarla bağlanacak
levha şekilde görülmektedir.’’H’’ yüklemesi için S= 23,5 t, Ana
malzeme St37 olduğuna göre birleşimin hesap ve tertibini
yapınız.

125
ÇÖZÜM:
Öncelikle d ≤ (√5tmin)-0,2 = (√5x1.4)-0,2 = 2,45 > 1,3 cm old.
uygundur.

Bulon sayısı: ‘’H’’ yüklemesi ve St37’den yapılar için uygun bulonda

sem = 1400 kg/cm2 , Lem = 2800 kg/cm2 dir.

Bulonlar çift tesirli çalışıyor ve bir bulonun aktardığı kuvvet M12

uygun bulonda d=13 mm,

Makaslamaya göre;

Ns1= 2d2 sem = x1,32 x 1,4 = 3,72 t

4 4
Ezilmeye göre;
NL = d.tmin.Lem = 1,3x1,4x2,8 = 5,10 t
126
Bulonun emniyetle taşıdığı kuvvet; Nem = 3,72 t
Gerekli bulon adedi:
n= S =23,5 = 6,32 → 7 bulon
Nem 3,72

Kuvvet doğrultusuna paralel bir sırada arka arkaya 5 birleşim

aracından fazla kullanılmaması gerektiğinden bu
durumda yapılan tertip şekilde görülmektedir.
127
Böyle bir tertipte şu kontroller de yapılmalıdır:
S=23,5 t ‘luk kuvvetin, 5 bulona isabet eden S1= 5 23,5 = 16,79 t
luk kısmı doğrudan (a) bulonları ile aktarılmaktadır.
8
S2=S-S1 = 23,5- 16,79 =6,71 t luk kısmı, (b) bulonları ile yardımcı
verilmekte, oradan da (c) perçinleriyle levhaya
aktarılmaktadır..

128
S2 kuvvetinin yardımcı korniyerlere aktarılmasını sağlayan (b)
bulonları kural gereği;
1,5S2’ye göre irdelenmelidirler
Yardımcı korniyerleri ana korniyerlere bağlayan (b) bulonlar tek
tesirli olup 6 adettirler.
Buna göre, tek tesirli M12 bulonlarında ;
Ns1= d2 sem = x1,32 x 1,4 = 1,86 t
4 4
NL = d.tmin.Lem = 1,3x0,7x2,8 = 2,55 t
Bir bulonun emniyetle taşıdığı kuvvet;
Nem = 1,86 t
Dolayısıyla;
6x1,86 = 11,16 t > 1,5 S2 =1,5x6,71 =10,07 t
old. yapılan tertip uygundur.
129
 Çözümlü Sorular

1. Şekilde görülen birleşimde St37 ‘’Hz’’ yüklemesinin

a)Kaba Bulonlu
b)Uygun Bulonlu
olarak hesap ve tertibini yapınız.

130
ÇÖZÜM:
a)Kaba bulon kullanılması halinde;

Kullanılacak bulon: d ≤ (√5tmin)-0,2 = (√5x0.8)-0,2 = 1,8 cm old. bu

değerden daha küçük en büyük kullanımda olan bulon çapı olarak M16
bulonu belirlenir.

‘’Hz’’ yüklemesi ve St37’den yapılar için kaba bulonda sem = 1260

kg/cm2 , Lem = 2700 kg/cm2 değerleri tablodan alınır.

Bulonlar tek tesirli çalışıyor ve M16 kaba bulonda d=16 mm’dir.

Böylece bir bulonun aktardığı kuvvet,

Makaslamaya göre;

Ns1= d2 sem = x1,62 x 1,26 = 2,53 t

4 4
Ezilmeye gore;
NL = d.tmin.Lem = 1,6x0,8x2,7 = 3,46 t
131
Burada tmin aynı yöne çalışan levhaların toplam
kalınlıklarından küçük olanıdır. Yani; min(0.8,14) ‘dır.

Bir bulonun emniyetle taşıdığı kuvvet;

Nem = min (Ns1,NL) = 2,53 t

Gerekli bulon adedi:

n= S = 12 = 4,74 → 5 kaba bulon
Nem 2,53

Aralıklar:
e ≥ 3,5x16 = 56 mm → 60 mm
e1 ≥ 2x16 = 32 mm → 35 mm
e2 ≥ 1,5x16 = 24 mm → 25 mm

132
Levha Boyutları;

50*310 mm
L = 2*35+4*60 = 310 mm

133
b)Uygun bulon kullanılması halinde;

Kullanılacak bulon: d ≤ (√5tmin)-0,2 = (√5x0.8)-0,2 = 1,8 cm old. bu değerden

daha küçük en büyük kullanımda olan bulon çapı olarak M16 bulonu belirlenir

‘’Hz’’ yüklemesi ve St37’den yapılar için uygun bulonda sem = 1600 kg/cm2 ,
Lem = 3200 kg/cm2 dir.

Bulonlar tek tesirli çalışıyor ve M16 uygun bulonda d=17 mm’dir. Böylece bir
bulonun aktardığı kuvvet,

Makaslamaya göre;

Ns1= d2 sem = x1,72 x 1,6 = 3,63 t

4 4
Ezilmeye gore;
NL = d.tmin.Lem = 1,7x0,8x3,2 = 4,35 t

Bulonun emniyetle taşıdığı kuvvet;

Nem = 3,63 t
134
Gerekli bulon adedi:
n= S = 12 = 3,31 → 4 uygun bulon
Nem 3,63

Aralıklar:
e ≥ 3,5x17 = 59,5 mm → 60 mm

e1 ≥ 2x17 = 34 mm → 35 mm

e2 ≥ 1,5x17 = 25,5 mm → 30 mm

135
 60*250 mm
l değeri:
l = 35+60x3+35 = 250 mm

136
SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ:
Hesaplarda görüldüğü gibi bir uygun bulonun taşıyabileceği
kuvvet miktarı bir kaba bulonun taşıyabileceğinden fazla
olduğundan aynı birleşimde aynı yükü taşıyacak bulon sayısı
uygun bulon kullanıldığında daha az olmaktadır. Buna rağmen
bulonların birleşim levhasında birbirlerine ve kenarlara olan
uzaklıkları şartları gözönüne alındığında bulon sayısı az
olduğundan kaba bulonlu birleşimlerde kullanılan levha alanı
daha küçüktür.
Aynı malzeme kullanılarak ve aynı yükleme altında kaba
bulonlu ve uygun bulonlu birleşimlerin taşıyabildikleri
kuvvetlerin farklı çıkmasının sebebi, öncelikle kaba bulonlarda
gövde çapının delik çapından 1 mm az olması ve uygun bulonun
emniyet gerilmesinin kaba bulonunkinden fazla olmasıdır.

137
2. Şekilde görülen birleşimde St37 ‘’Hz’’ yüklemesinin
a)Kaba Bulonlu
b)Uygun Bulonlu
olarak hesap ve tertibini yapınız.

138
a)Kaba bulon kullanılması halinde;

Kullanılacak bulon: d ≤ (√5tmin)-0,2 = (√5x1,0)-0,2 = 2,16 cm old. → M20 kaba

bulonu

‘’Hz’’ yüklemesi ve St37 → sem = 1260 kg/cm2 , Lem = 2700 kg/cm2

Bulonlar çift tesirli çalışıyor ve M20 kaba bulonda → d=20 mm

Makaslamaya göre;

Ns2= 2d2 sem = 2 x22 x 1,26 = 7,92 t

4 4
Ezilmeye gore;
NL = d.tmin.Lem = 2x1,2x2,7 = 6,48 t

Burada tmin aynı yöne çalışan levhaların toplam kalınlıklarından küçük

olanıdır. Yani; min[(10+10),12] ‘dır.

Bir bulonun emniyetle taşıdığı kuvvet;

Nem = min (Ns2,NL) = 6,48 t
139
Gerekli bulon adedi:
n= S = 14 = 2,16 → 3 kaba bulon
Nem 6,48

Aralıklar:
e ≥ 3,5x20 = 70 mm → 70 mm

e1 ≥ 2x20 = 40 mm → 40 mm

Levha Boyutları;

L = 40*2 + 70*2 = 220 mm 140

b)Uygun bulon kullanılması halinde;

Kullanılacak bulon: d ≤ (√5tmin)-0,2 = (√5x1,0)-0,2 = 2,16 cm old. → M20 uygun

bulonu

‘’Hz’’ yüklemesi ve St37 → sem = 1600 kg/cm2 , Lem = 3200 kg/cm2

Bulonlar tek tesirli çalışıyor ve M20 uygun bulonda → d=21 mm

Makaslamaya göre;

Ns2= 2d2 sem = 2 x2,12 x 1,6 = 11,08 t

4 4
Ezilmeye gore;
NL = d.tmin.Lem = 2,1x1,2x3,2 = 8,06 t

Burada tmin aynı yöne çalışan levhaların toplam kalınlıklarından küçük

olanıdır. Yani; min[(10+10),12] ‘dır.

Bir bulonun emniyetle taşıdığı kuvvet;

Nem = min (Ns2,NL) = 8,06 t
141
Gerekli bulon adedi:
n= S = 14 = 1,74→ 2 uygun bulon
Nem 8,06

Aralıklar:
e ≥ 3,5x21 = 73,5 mm → 75 mm

e1 ≥ 2x21 = 42 mm → 45 mm

Levha Boyutları;
L = 45*2 + 75 = 165 mm

142
3. Bir bina çatısındaki kafes kirişin alt başlık çubuğunun düğüm
nokta levhasına bağlanacaktır. Birleşimin St37 ‘’Hz’’ yüklemesi
için
a)Kaba Bulonlu
b)Uygun Bulonlu
olarak hesap ve tertibini yapınız.

143
ÇÖZÜM:
a)Kaba bulon kullanılması halinde;

Kullanılacak bulon: d ≤ (√5tmin)-0,2 = (√5x0.8)-0,2 = 1,8 cm old. → M16 bulonu

seçilir.

‘’Hz’’ yüklemesi ve St37’den yapılar için kaba bulonda sem = 1260 kg/cm2 ,
Lem = 2700 kg/cm2 değerleri tablodan alınır.

Bulonlar tek tesirli çalışıyor ve M16 kaba bulonda → d=16 mm

Makaslamaya göre;

Ns1= d2 sem = x1,62 x 1,26 = 2,53 t

4 4
Ezilmeye gore;
NL = d.tmin.Lem = 1,6x0,8x2,7 = 3,46 t

Burada tmin aynı yöne çalışan levhaların toplam kalınlıklarından küçük

olanıdır. Yani; min(0.8,14) ‘dır.
144
Bir bulonun emniyetle taşıdığı kuvvet; Nem = min (Ns1,NL) = 2,53 t

Gerekli bulon adedi: n= S = 17,5 = 6,92 → 7 kaba bulon

Nem 2,53
Kuvvet doğrultusuna parallel bir sırada arka arkaya 5 bulondan fazla
kullanılmaması gerekir. Bu durumda, bu birleşim için yapılması gereken tertip
şekildeki gibidir:

145
Bu tertipte yardımcı korniyer kullanılmıştır ve burada kuvvetin ,

S1= (5/7)x17,5 = 12,5 t luk kısmı (a) bulonları ile doğrudan aktarılmaktadır.
Buna karşın;

S2 = 17,5 – 12,5 = 5 t luk kısmı ise (b) bulonları ile yardımcı korniyerlere
aktarılmakta, oradan da (c) bulonları ile levhaya aktarılmaktadır. S2 kuvvetini
yardımcı korniyerlere aktarılmasını sağlayan (b) bulonları, kural gereği
(1,5S2)’ye göre irdelenmelidir.

1,5S2 = 1,5x5 = 7,5 t

Ana korniyer ile yardımcı korniyeri birbirine bağlayan (b) bulon birleşimleri
M16 olup tek tesirlidir. Buna göre bir bulonu taşıyacağı kuvvet;

Ns1= d2 sem = x1,62 x 1,26 = 2,53 t

4 4

NL = d.tmin.Lem = 1,6x0,8x2,7 = 3,46 t

Nem = 2,53 t 146

Kullanılacak (b) bulon sayısı:

n = S = 7,5 = 2,96 → 3 kaba bulon

Nem 2,53

Aralıklar:
e ≥ 3,5x16 = 56 mm → 60 mm

e1 ≥ 2x16 = 32 mm → 35 mm

Levha Boyutları;

L1 = 35*2 + 60*4 = 310 mm

L2 = 35*2 + 60*1 =130 mm

147
b)Uygun bulon kullanılması halinde;

Kullanılacak bulon: d ≤ (√5tmin)-0,2 = (√5x0.8)-0,2 = 1,8 cm old. M16 bulonu

seçilir.

‘’Hz’’ yüklemesi ve St37’den yapılar için uygun bulonda sem = 1600 kg/cm2
, Lem = 3200 kg/cm2 dir.

Bulonlar tek tesirli çalışıyor ve M16 uygun bulonda d=17 mm’dir. Böylece bir
bulonun aktardığı kuvvet,

Makaslamaya göre;

Ns1= d2 sem = x1,72 x 1,6 = 3,63 t

4 4
Ezilmeye gore;
NL = d.tmin.Lem = 1,7x0,8x3,2 = 4,35 t

Bulonun emniyetle taşıdığı kuvvet;

Nem = 3,63 t
148
Gerekli bulon adedi:
n= S = 17,5 = 5,11 → 6 uygun bulon
Nem 3,63

Kuvvet doğrultusuna parallel bir sırada arka arkaya 5

bulondan fazla kullanılmaması gerekir. Ayrıca 6-5= 1 bulon
olmasına rağmen iki taneden az bulonla birleşim yapılması da
mümkün değildir.Bu durumda, bu birleşim için yapılması
gereken tertip şekildeki gibidir:

149
150
(a)bulonlarının taşıdığı kuvvet;

S1= 5x17,5 = 12,5 t

7

(b) bulonları ile aktarılacak kuvvet;

S2 = 17,5 – 12,5 = 5 t

1,5S2 = 1,5x5 = 7,5 t

Tek tesirli birleşimde bir M16 uygun bulonunun taşıtacağı

kuvvet

151
Ns1= d2 sem = x1,72 x 1,6 = 3,63 t
4 4

NL = d.tmin.Lem = 1,7x0,8x3,2 = 4,35 t

Nem = 3,63 t

n = S = 7,5 = 2,05→ 2 uygun bulon

Nem 3,63

Aralıklar:
e ≥ 3,5x17 = 59,5 mm → 60 mm

e1 ≥ 2x17 = 34 mm → 35 mm

Levha Boyutları;

L1 = 35*2 + 60*4 = 310 mm

L2 = 35*2 + 60*1 =130 mm

152
SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ:
Burada tek tesirli bir bulonlu birleşimde 5 taneden fazla bulonun aynı
sırada dizilemeyip, yardımcı korniyer ve ek bulonlarla birleşimin yeniden
tertip edildiği görülmektedir. Burada tek tesirlilere örnek olması için yapılan
bu örnekte tek tesirli ek levha ve bulonlarla birleşim yapmak yerine birleşimi
çift tesirliye dönüştürmek daha ekonomik olacaktır.

Kaba bulonda;

Makaslmaya göre;
Ns2= 2d2 sem = 2x1,62 x 1,26 = 5,06t
4 4
Ezilmeye gore;
NL = d.tmin.Lem = 1,6x1,4x2,7 = 7,16 t

Bir bulonun emniyetle taşıdığı kuvvet;

Nem = min (Ns1,NL) = 5,06 t

Gerekli bulon adedi:

n= S = 17,5 = 3,49 → 4 kaba bulon
Nem 5,06 153
Uygun bulonda;

Makaslamaya göre;

Ns2= 2d2 sem = 2 x1,72 x 1,6 = 7,26 t

4 4
Ezilmeye gore;
NL = d.tmin.Lem = 1,7x1,4x3,2 = 7,62 t

Bulonun emniyetle taşıdığı kuvvet;

Nem = 7,26 t

Gerekli bulon adedi:

n= S = 17,5 = 2,65→ 3 uygun bulon
Nem 7,26

Görüldüğü gibi birleşimde yardımcı korniyer yerine çift tesirliye

dönüştürülerek toplam bulon sayısından tasarruf edilmiştir.

154
4. Bir bina çatısındaki kafes kirişin alt başlık çubuğunun düğüm
nokta levhasına bağlanacaktır. Birleşimin St37 ‘’Hz’’ yüklemesi
için
a)Kaba Bulonlu
b)Uygun Bulonlu olarak hesap ve tertibini yapınız.

155
a)Kaba bulon kullanılması halinde;

Kullanılacak bulon: d ≤ (√5tmin)-0,2 = (√5x0.8)-0,2 = 1,8 cm old. → M16

bulonu seçilir.

‘’Hz’’ yüklemesi ve St37’den yapılar için kaba bulonda sem = 1260 kg/cm2 ,
Lem = 2700 kg/cm2 değerleri tablodan alınır.

Bulonlar tek tesirli çalışıyor ve M16 kaba bulonda → d=16 mm

Makaslamaya göre;

Ns2= 2d2 sem = 2 x1,62 x 1,26 = 5,07 t

4 4
Ezilmeye gore;
NL = d.tmin.Lem = 1,6x1,4x2,7 = 6,05 t

Burada tmin aynı yöne çalışan levhaların toplam kalınlıklarından küçük

olanıdır. Yani; min[(0.8+0.8),14] ‘dır.

Bir bulonun emniyetle taşıdığı kuvvet;

Nem = min (Ns2,NL) = 5,07t 156
Gerekli bulon adedi:
n= S = 36 = 7,1 → 8 kaba bulon
Nem 5,07

157
(a) bulonlarının taşıdığı kuvvet;

S1= 5x36 = 22,5 t

8
(b) bulonları ile aktarılacak kuvvet;
S2 = 36 – 22,5 = 13,5 t

1,5S2 = 1,5x13,5 = 20,25 t

Tek tesirli birleşimde bir M16 kaba bulonunun taşıtacağı kuvvet

Ns1= d2 sem = x1,62 x 1,26 = 2,53 t
4 4

NL = d.tmin.Lem = 1,6x0,8x2,7 = 3,46 t

Nem = 2,53 t

n = S = 20,25 = 7,97 → 8 kaba bulon

Nem 2,53
158
Aralıklar:
e ≥ 3,5x16 = 56 mm → 60 mm

e1 ≥ 2x16 = 32 mm → 35 mm

Levha Boyutları;

L1 = 35*2 + 60*4 = 310 mm

L2 = 35*2 + 60*2 =190 mm

159
b)Uygun bulon kullanılması halinde;

Kullanılacak bulon: d ≤ (√5tmin)-0,2 = (√5x0.8)-0,2 = 1,8 cm old. M16 bulonu

seçilir.‘’Hz’’ yüklemesi ve St37’den yapılar için uygun bulonda sem = 1600
kg/cm2 , Lem = 3200 kg/cm2 dir.

Bulonlar tek tesirli çalışıyor ve M16 uygun bulonda d=17 mm’dir. Böylece bir
bulonun aktardığı kuvvet,

Makaslamaya göre;
Ns2= 2d2 sem = 2x1,72 x 1,6 = 6,44 t
4 4
Ezilmeye gore;
NL = d.tmin.Lem = 1,7x1,4x3,2 = 7,17 t

Bulonun emniyetle taşıdığı kuvvet;

Nem = 6,44 t

Gerekli bulon adedi:

n= S = 36 = 5,56 → 6 uygun bulon
Nem 6,44 160
(a) bulonlarının taşıdığı kuvvet;
S1= 5x36 = 25,71 t
7
(b) bulonları ile aktarılan kuvvet;
S2 = 36 – 25,71 = 10,28 t

161
Tek tesirli birleşimde bir M16 kaba bulonunun taşıtacağı
kuvvet
1,5S2 = 1,5x10,28 = 15,43 t

Ns1= d2 sem = x1,72 x 1,6 = 3,63 t

4 4

NL = d.tmin.Lem = 1,7x0,8x3,2 = 4,35 t

Nem = 3,63 t

n = S = 15,43 = 4,24 → 6 uygun bulon

Nem 3,63

162
Aralıklar:
e ≥ 3,5x17 = 59,5 mm → 60 mm

e1 ≥ 2x17 = 34 mm → 35 mm

Levha Boyutları; L1 = 35*2 + 60*4 = 310 mm L2 = 35*2 + 60*1 =130 mm

163
YÜKSEK MUKAVEMETLİ
BULONLAR

164
165
Yüksek mukavemetli bulonlar normal bulonlara göre daha
yüksek mukavemetli çelikten
imal edilirler. Genellikle 8.8, 10.9, 12.9 vb. çelik kalitelerinde
üretilirler.
Yüksek mukavemetli bulon birlesimleri kuvvet aktarım
mekanizması bakımından iki
gruba ayrılmaktadır. Bunlar ;
a) SL ve SLP Birlesimleri
(Öngerilmesiz veya kısmi öngerilmeli birlesimler)
b) GV ve GVP Birlesimleri
(Tam öngerilmeli birlesimler) 166
SL VE SLP BİRLEŞİMLERİ
(Öngerilmesiz veya Kısmi Öngerilmeli Birlesimler)

Bu birlesimlerde kuvvet aktarımı normal bulonlarda olduğu

gibi,
• bulon gövdesinde makaslama gerilmesinin
• delik çevresinde ezilme (basınç) gerilmesinin
• bulon gövdesinde eksenel çekme gerilmesinin
emniyetli olarak karsılanması yoluyla gerçeklesmektedir.

Ayrıca, bu birlesimlerde istenirse bulonlara belirli oranda

(maksimum öngerme kuvvetinin en az yarısı kadar) öngerme
kuvveti uygulanarak sürtünme kuvveti ile de kuvvet aktarımı
sağlanabilir. Ancak bu artım sadece ezilme emniyet
gerilmeleri arttırılarak göz önüne alınır.
167
SL ve SLP birleşimleri arasındaki farklar:
1) D-d 1 mm ise SL birleşimi adı verilir.
[ d: bulon gövde çapı, D: delik çapı]
D-d 0.3 mm ise SLP birleşimi adı verilir.

2)
i) SL birleşimleri hareketsiz yüklerin etkisindeki
yapılarda (Konut, ofis vb.) kullanılır.
ii) SLP birleşimleri hareketli yüklerin etkisindeki
yapılarda (Köprü vb.) kullanılır.

168
SL ve SLP birleşimlerinde Hesap Esasları
Bu birleşimlerin tasarımında izlenen yol normal bulonlar ile
aynıdır. Ancak ilgili gerilme
durumuna ait emniyet gerilmesi değerleri değişmektedir.

Makaslama gerilmesi

Bir bulona etkiyen kuvvet N ise;

(n: bulonlarda kesilmeye zorlanan arakesit sayısı)

169
Ezilme (basınç) gerilmesi
Bir bulona etkiyen kuvvet N ise;

(t : minimum eleman kalınlığı )

170
Bulon gövdesinde eksenel çekme gerilmesi
Bir bulona etkiyen eksenel kuvvet Z ise;

(Fçek : Bulon çekirdek (disdibi) alanı)

171
172
GV VE GVP BİRLEŞİMLERİ (Tam Öngerilmeli Birleşimler)

Somunlara uzun kollu özel anahtar ile belirli (büyük) sıkma

momentleri (Mb) uygulanarak, bulonlara Pv ön çekme
(öngerme) kuvveti verilir. Bu Pv kuvveti birleştirilen
elemanların birleşim yüzeylerine basınç kuvveti olarak etkir.

Böylece bulon eksenine dik doğrultuda sürtünme

kuvveti yoluyla kuvvet aktarımı
sağlanır.

173
174
GV ve GVP birleşimleri arasındaki farklar:

1) D-d 1 mm ise GV birleşimi adı verilir.

[ d: bulon gövde çapı, D: delik çapı
D-d 0.3 mm ise GVP birleşimi adı verilir.

2) i) GV birleşimlerinde kuvvet aktarımı, sürtünme kuvveti

ve delik çevresinde ezilme gerilmesinin karşılanması
yoluyla gerçekleşir.

ii) GVP birleşimlerinde kuvvet aktarımı sürtünme

kuvveti ile birlikte bulon gövdesinde makaslama
gerilmesinin ve ayrıca delik çevresinde ezilme
lmesinin karşılanması yoluyla gerçekleşir.
lmesinin karşılanması yoluyla gerçekleşir.
175
GV BİRLEŞİMLERİNDE HESAP ESASLARI

Bir bulonun bir birleşim yüzeyindeki Sürtünme ile emniyetle

aktarabileceği kuvvet;

: Temas yüzeylerindeki sürtünme katsayısı (İlgili

tablodan alınır)
: Kaymaya karşı emniyet katsayısı (İlgili tablodan alınır)
Pv : Bulon öngerme kuvveti (İlgili tablodan alınır)

Not: NGVem bir birleşim yüzeyi içindir. Sürtünme yüzeyi

birden fazla ise NGVem değeri yüzey sayısı ile
çarpılmalıdır. Örneğin çift etkili birleşimde sürtünme yüzeyi
sayısı iki (2) alınmalıdır.
176
177
178
Bulon öngerme kuvveti özel aletler kullanılarak
uygulanır. Bulon çaplarına göre uygulanması gereken
öngerme kuvvetleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.

179
Bir bulonun Ezilme gerilmesine göre emniyetle
aktarılabileceği en büyük kuvvet ;
(Sürtünme kuvveti dikkate alınmaz)

Bir bulon için ;

(t : minimum eleman kalınlığı )

180
Bulon gövdesinde eksenel çekme gerilmesi (Varsa)
Eksenel çekme kuvveti etkimesi durumunda;
Bir bulona etkiyen eksenel kuvvet Z ise;

1) Bulona etkiyen eksenel çekme kuvveti, öngerme

kuvvetinin belirli bir oranından fazla olamaz. (Zem= k.Pv)
(k: yapı türüne ve yüklerin özelliğine bağlı katsayı)

2) NGVem değeri bulona etkiyen çekme kuvveti ile orantılı

olarak azaltılır ve azaltılmış emniyet kuvveti NGVem elde
edilir.

181
182
GVP BİRLESİMLERİNDE HESAP ESASLARI

Bir bulonun Makaslama ve birlesim yüzeyindeki Sürtünme

ile emniyetle aktarabileceği kuvvet ;

183
Bir bulonun Ezilme gerilmesine göre emniyetle
aktarılabileceği en büyük kuvvet ;
(Sürtünme kuvveti dikkate alınmaz)
Bir bulon için ;

Bulon gövdesinde eksenel çekme gerilmesi (Varsa)

Eksenel çekme kuvveti etkimesi durumunda;
Bir bulona etkiyen eksenel kuvvet Z ise;

1) Bulona etkiyen eksenel çekme kuvveti, öngerme

kuvvetinin belirli bir oranından fazla olamaz. (Zem= k.Pv)
(k: Yüklerin özelliğine bağlı katsayı)

2) NGVem değeri bulona etkiyen çekme kuvveti ile orantılı

olarak azaltılır.
184
Eksenel çekme gerilmesi :

(Fçek : Bulon çekirdek (disdibi) alanı)

185
 KAYNAKLI BİRLEŞİM
 Aynı veya benzer alaşımlı

metallerin ısı etkisi altında

birleştirilmesine kaynak denir.

 Başlıca kaynak çeşitleri:

1.Ergitme kaynakları

2.Basınç kaynakları

Olmak üzere ikiye ayrılır.

186
 ERGİTME KAYNAĞI

Birleşecek parçaların birbirine kaynaklanacak kısmı

ilave metal ergime derecesine kadar ısıtılır ve ergiyerek
birleşen kısımların soğuması sonunda birleşim
sağlanmış olur.

187
 Ergitme kaynağında ısı; ya elektrik enerjisiyle
(elektrik kaynağı) ya da yanıcı bir gaz aleviyle (gaz
kaynağı) sağlanabilir.

Çelik yapılarda, yük aktaran kaynaklı birleşimlerde

hep elektrik kaynağından yararlanılır.

188
 1. ELEKTRİK ARKI
KAYNAKLARI

 Standart Elektrik Arkı Kaynağı

 Özlü Tellerle Elektrik Arkı Kaynağı

 Gazaltı Elektrik Arkı Kaynağı

 Tozaltı Elektrik Arkı Kaynağı

189
 a. Standart Elektrik Arkı
Kaynağı
Günümüzde çelik yapılarda en çok tatbik edilen yöntemdir.
Kaynak için gerekli ısı elektrik arkı ile sağlanır.

190
 Elektrik arkı, birleştirilecek parçaların oluşturduğu
esas malzeme ile elektrot adını alan kaynak teli
arasında meydana gelir.

 Elektrodlar 2~8 mm çapındadır ve kaynakla

birleştirilecek parçaların malzemesine uygun
alaşımda bir metalden üretilmişlerdir

191
ELEKTROD ÇUBUKLARI İKİ TÜRLÜDÜR:

 SIVALI ELEKTROD

 ÇIPLAK ELEKTROD

192
 b. Özlü Tellerle Elektrik Arkı
Kaynağı
 Elekrik arkı kaynağı elektrod yerine özlü tellerle de
yapılır.

 Özlü teller, sıvalı elektrodun tersyüz edilmiş

halidir. Bunlarda, sıva tabakası malzemesi telin

çekirdeğinde yer alır.

193
 c. Gazaltı Elektrik Arkı
Kaynağı

 Kaynak bölgesine sürekli

şekilde sürülen, masif haldeki
tel elektrod ergiyerek
tükendikçe kaynak metalini
oluşturur.

 Bu yöntemde elektrod, dolu

kesitli bir kaynak telidir.
194
 d. Tozaltı Elektrik Arkı
Kaynağı

 Sabit veya geçici atölyelerde

imal edilen yapı ve köprü
sistemlerinin, tam otomatik
yöntemle yapılan kaynağıdır.

 Bu yöntemde kaynak tozu,

elektrottan önce kaynak
derzine yerleştirilir.

195
 2. GAZ KAYNAĞI

 Yüksek sıcaklık gaz alevi ile sağlanır. Gaz alevi şalümo

denen bir aletin ucunda yakılır ve kaynakçı bir elinde
şalümo diğer elinde ise kaynak telini tutarak kaynağı
gerçekleştirir.

 Bu yöntemle elde edilen dikişlerin mukavemeti düşük

olduğundan çelik yapılarda kuvvet aktaran dikişler için
bu yöntem kullanılmaz.
196
 BASINÇ KAYNAĞI

 Bu kaynak yöntemlerinde, parçaların birbirine

kaynaklanacak kısımları kızıl dereceye (plastik
kıvama) kadar ısıtılıp, basınç veya darbe uygulamak
suretiyle birleşim sağlanır.

 Hafif çelik yapılarda kullanılan “elektrik direnç

kaynağı”, çelik yapılarda kullanılan yegane basınç
kaynağı metodudur.

197
 Nokta veya kordon
kaynağı tarzı
uygulamaları vardır.

 Nokta kaynakların
hesabı perçin hesabına
benzer.

198
 Kaynak uygulamasında
dikkat edilmesi
gerekenler:
1- Kaynakta uygulanan ısıl işlemler, kaynak dikişinin
kendisinde ve bağladığı metallerde uyuşmayan
ısınma ve soğuma olayları yaratır ve şekil değiştirme
meydana getirir; buna rötre denir. Rötre kaynakta
önüne geçilmesi olanaksız bir olaydır, ancak bazı
tedbirler alınarak etkisi mümkün olduğunca
azaltılabilir.

199
2-Kaynaklama işlemi sırasında birleştirilecek parçaların
hizalarının bozulmamasına özen gösterilmelidir.

3-Kırağı, yağmur, kar veya buzlanma sonucu

rutubetlenmiş yüzeylere ve sıcaklığı 0 0C’nin altında
olan yüzeylere kaynak yapılmamalıdır.

4- Şiddetli rüzgar altında kaynak yapılmamalıdır.

200
 5- Kaynaklanacak yüzeyler passız, çapaksız ve temiz
olmalıdır; bu yüzeylerde yağ, boya veya kaynak
niteliğini etkileyecek herhangi bir kalıntı olmamalıdır.

201
6- Kalınlığı 6 mm’ den küçük olan dikişler bir seferde
çekilebilir. Ancak daha kalın dikişler için daha fazla
pasoya ihtiyaç duyulur (Şekil.7). Kaynak uygulaması
sırasında her paso sonrası cüruf temizliği yapılmalıdır.

202
Bir kaynaklı birleşimin kalite sınıfı aşağıdaki şartların
sağlanmasına bağlı olarak tayin edilir:

 Malzemenin kaynağa elverişliliğinin garanti edilmiş olması,

 Hazırlanmanın usulüne uygun ve denetim altında yapılması,

 Kaynak yönteminin malzeme özelliklerine, parça kalınlığına ve

birleşimdeki zorlanmaya göre seçilmesi,

 Kaynak ilave malzemesinin kaynaklanacak malzemeye uygun olması,

 Kaynak sınavından geçmiş kaynakçıların kullanılması ve kaynak

işleminin denetim altında yapılması,

 Kaynağın muayene edilerek kusursuz olduğunun saptanması

203
 KAYNAK DİKİŞLERİ

Ergitme kaynak metoduyla çekilen kaynak dikişleri,

 küt kaynak dikişleri,

 köşe kaynak dikişleri

olmak üzere iki gruba ayrılır.

204
 Küt Kaynak Dikişleri
 İki levhanın yan yana getirilen kenarları boyunca
çekilen kaynak dikişlerine küt dikişler denir.

205
 Küt Kaynak Dikişleri

Tablo da verilen dikiş türlerinin yanı sıra yalnızca bir kenarın işlenmesi
ile yapılan ve birbirine dik levhaların birleşimine de olanak veren K
dikişi, yarım V dikişi gibi dikiş türleri de mevcuttur

206
 Küt kaynak dikişinin kalınlığı levha kalınlığıdır. Ancak
birleştirilen levhaların kalınlıkları birbirinden farklı ise küt
dikişin kalınlığı bu parçalardan en incesinin kalınlığına eşit
alınır:
a=tmin

 Küt kaynak dikişlerinin uygulama uzunlukları uçlarından

birleştirdikleri elemanların genişliği kadardır

207
 Köşe Kaynak Dikişleri

 İki çelik levhanın birbirine dik veya en az 600 teşkil eden

yüzeyleri arasındaki kaynak dikişine köşe kaynak dikişi
denir.

 Yüzeyler arasındaki açının 600 den az olması durumunda

köşe kaynak dikişlerinin kuvvet taşıdığı kabul edilmez.

208
 Köşe dikişlerin kalınlığı olan a, kaynak enkesiti içine çizilen ikiz
kenar üçgenin yüksekliğine eşittir.

Köşe kaynak dikişlerinin yüksekliği

209
 KAYNAK DİKİŞ KALINLIĞI
Kaynak dikiş kalınlıkları;

minimum a=3 mm (yüksek yapılarda)

minimum a=3,5 mm (köprüler)

maksimum a=0,7 tmin (her iki yapı çeşidinde) olarak

alınmalıdır.

Burada tmin kaynaklanan iki parçadan daha ince olanın

kalınlığıdır.
210
 Köşe kaynak dikişlerinde dikiş boyunun belli bir
aralıkta olması gerekmektedir, çünkü; alt sınır
emniyet bakımından, üst sınır ise dikişte düzgün
gerilme dağılımı kabulünden fazla uzaklaşmamak
bakımından gereklidir.

211
Parça köşesini dönmediği hallerde; Parça köşesini döndüğünde ise;

15a ≤ l` ≤100a 10a ≤ l` ≤ 100a

212
 Köşe kaynak dikişlerinde de küt dikişlerde olduğu gibi, eğer
tedbir alınmazsa kaynağın başladığı ve bittiği yerlerde krater
oluşur ve krater boyu kaynak kalınlığına eşit kabul edilir. Bu
nedenle kaynak uygulama boyu kalitesiz kısımlar içerdiğinden
hesap yaparken, bu kalitesiz kısımlar toplam boydan
düşülerek elde edilen hesap boyu kullanılmalıdır.

l = l` -na
l =gerçek boy; n = uç kısımdaki zayıf kısım sayısı
a = kaynak dikiş kalınlığı; l`=gerçek kabul edilen boy

213
KAYNAK DİKİŞLERİNİN
HESABI

214
Basit Zorlanmalar

S
K    Kem
FK

FK  2  a  l

215
Basit Zorlanmalar

S
K    Kem
FK

l1  a1  e1  l3  a3  e2

FK  l1a1  l a  l3a3
'
2 2

216
 Basit Zorlanmalar

S
K    Kem FK  a  l (a  tmin )
FK
217
 Basit Zorlanmalar

 8a1l1  a2l2 ( S , basınç)

S 
K    Kem FK   1
FK 8a1l1  a2 l 2
( S , çekme )
218
2
 Normal Kuvvet (N) + Kesme Kuvveti (Q)
Durumu

N
K  
FK 
 v   2
K   K   vem
2
( FK  2  l  a)
Q 
K 
FK 
219
 Normal Kuvvet (N) + Kesme Kuvveti (Q)
Durumu

Bu küt kaynakta tahkikine gerek

yoktur.
 v   vem
220
 Yalnız Eğilme Momenti (M) Durumu:

M l13 h
2
 K max    Kem I K  2a1  2a2l2  
WK 12 2
M IK
 K   c   Kem WK 
IK h
 
2
221
Eğilme Momenti (M) + Kesme Kuvveti
(Q) + Normal Kuvvet (N) Durumu:

 Bu tür birleşimde tahkik iki biçimde yapılabilir.

222
 1. tahkik
M N
 K max     kem
WK FK

M l1' N 
K    
I K 2 FK 
   v   2
K   K   vem
2

K 
Q 
FK 


 (σK, K ) nın her biri σs ten küçükse σv tahkiki gerekmez.

223
 2. tahkik
M 1 N
K      kem
h FKb FK
Q
K 
FK

Ik ve Wk değerleri bir önceki tahkikte verildiği gibi, kaynak

dikişlerinin atalet ve mukavemet momentleridir.

kaynak dikişlerinin toplam alanı FK  2a1l1  2a2l2'

gövde kaynak dikişlerinin alanı Fkg  2a1l 1
bir başlıktaki kaynak dikişinin alanı Fkb  a2l2'

224
 Eğilme etkisindeki (M + Q) kirişlerin
boyuna köşe kaynaklarının tahkiki:

 a1 kalınlıklı dikişlerde;  a2 kalınlıklı dikişlerde;

Q  Sx Q  S x'
K    Kem K    Kem
I x  2a1 I x  2a2

Bu köşe kaynak dikişlerinde σK gerilmesi kontrolüne gerek yoktur

225
 Ix, en kesitin atalet momenti,
2
h t 
2
h t 
3 '
th
Ix   2btb   b   2b'tb'   tb  
b

12 2 2 2 2

 Sx, bir başlıktaki başlık levhalarının statik momenti,

 h tb  ' '  h tb' 

S x  btb     b tb   tb  
2 2 2 2

 S’x, bir başlıktaki 2. başlık levhalarının statik momenti,

 h t '

S x  b tb   tb  
' ' ' b

2 2

212
Kaynak Dikişlerini İrdeleme Hesaplarında Gözönünde

Tutulacak Emniyet Gerilmeleri Değerleri

227
 Örnek problem

t=14mm t=12mm

150mm P

Şekildeki küt kaynaklı birleşimde P=16t Ana malzeme St 37 “H”

Yüklemesi yapılmıştır gerekli tahkikleri yapınız.

228
 Çözüm
a=tmin=12mm

I=I‘-n*a=15-2*1,2=12,6cm

Fk=a*I=1,2*12,6=15,12cm²

σ = P/Fk =16/15,12=1,07 t/cm² ≤ σem=1,1t t/cm²

olduğundan uygundur.
229
 Örnek problem

0,4

p
2[80.80.6

T=10mm
Şekilde görülen kaynaklı birleşimde P=25t St37 H yüklemesi için

gerekli tahkiki yapınız.

230
 Çözüm
a=4mm ≤0,7*tmin=07*6=4,2mm

l´=150mm olsun l=150-2*4=142mm

Fk=4*a*l=4*0,4*14,2=22,72cm²

σ=P/Fk=25/22,72=1,1t/cm ≤ σkem=1,1t/cm²

231
 Örnek problem

I1´=12,5 P=80t
S=7,5mm

I 200
11,3mm
t=10mm

Şekilde görülen kaynaklı birleşimde St37 Hz yüklemesine

göre gerekli tahkikleri yapınız.

232
 Çözüm
a küt = tmin = 7,5mm I küt =12,5-2*0,75=11cm

F küt = a*l = 0,75*11 = 8,25cm²

a köşe = 5mm ≤ 0,7*tmin = 0,7*10 = 7mm

l´ =200 mm olsun l´=20-2*0,5=19cm

F köşe = 8*a*l = 8*0,5*19 = 76cm²

F = F küt + F köşe = 76+1/2*8,25 = 80,125cm²

‫ ז‬k = S/Fk =80/84,25 =1 t/cm²≤1,1 t/cm ²

233
 Çözümlü Sorular
•Birleşimi kaynaklı olarak teşkil ve hesap ediniz.
•St37 “H” yüklemesi

234
 Kaynak kalınlığı; a  tmin  8mm
Kaynak hesap boyu; l  l ' 2a  200  2  8  184mm

Fk  a  l  0,8 18, 4  14, 72cm 2

P 15
   1, 02t / cm2  1,1t / cm2
Fk 14, 72

235
2.

Birleşimin hesabını yapınız. St 37 “H” yüklemesi

236
Kaynak kalınlığı;
  3mm
a  4mm 
 0,7tmin  0,7  8  5,6mm
Kaynak hesap boyu;

l  l ' 2a  90  2  4  82mm
  15a  60mm
l1  82mm 
 100a  400mm

237
 Tarafsız eksene göre kaynakların statik momenti;

l1  a1  e1  l2  a2  e2
8, 2  5, 74
a  l1  5, 74  a  l2  2, 26  l2   20,8cm  100a  400mm
2, 26

l2'  208  2  4  216mm  220mm  l2  212mm

Fk   al  2  0, 4  (8, 2  21, 2)  23,52cm 2

P 20
k    0,85t / cm  1,1t / cm
2 2

Fk 23,52

238
3.

239
Profil tablosundan; b=113 mm; h= 260 mm; t=14,1 mm;
s=9,4 mm

  h a1 2 h a1 
2
(l  2a2 )3 
I weld  2  a1b     2a1 (4,5  a1 )   t    a2 
  2 2  2 2 12 

  26 0,8 
2
 26 0,8 
2
(20  2  0, 6)3 
 2 0,8  11,3     2  0,8(4,5  0,8)   1, 41    0, 6 
  2 2   2 2  12 
 5393, 4cm 4

Iw
Ww   414,9cm3

h/2

240
 M 380
 w max    0,92t / cm    1,1t / cm
2 2

Wx 414,9
Q 15
w    0, 66t / cm 2    1,1t / cm 2
Fgövde 2(20  2  0, 6)0, 6

M 380
w  y 10  0, 7t / cm 2
Iw 5393, 4

 w ,  w   sınır  0, 75t / cm old . 2

241
2. çözüm;
Başlıklar moment taşır, gövde kesme kuvvetini taşır.
Başlıklar için; moment bir kuvvet çiftine dönüştürülebilir.
P h'  h t M 380
  15, 45t
P h '  23,18 h ' 24,59

Fbaşlık  11,3  0,8  (4,5  0,8)  0,8  8  14,96t / cm 2

P 15, 45
   1, 03t / cm 2    1,1t / cm 2
Fb 14,96
Q 15
g    0, 66t / cm 2  1,1t / cm 2
Fgövde 22,56

242
4.

Kaynaklarda moment oluşmadığını farzederek, yukarıda verilen

birleşimin dizaynını yapınız (St37 “H” yüklemesi)

243
Çözüm: profil tablosundan; h=70 mm; b=70 mm; t=7 mm
Kaynak sadece başlıklarda olursa;
tmin  min(7;8)  7 mm
3mm  a  0, 7tmin  0, 7  7  4,9mm
a  3mm _ seçelm.

St 37 ”H” yüklemesi  w  1,1t / cm 2

P 11
w   0,3(l1  l2 )  2   l1  l2  16, 7cm
 al 1,1

244
Kaynaklarda moment oluşmadığına göre;

2  l1  a1  e1  2  l2  a2  e2
50,3  l1  19, 7  l2  l2  2,55l1
245
   15a  4,5cm
l1  4, 69cm 
 100a  30cm

l  l1  2a  4, 7  2  0,3  5,3cm
'
1

  15a  4,5cm
l2  12cm 
 100a  30cm

l  l2  2a  12  2  0,3  12, 6cm

'
2

246
Kaynak profil yanından da kaynaklanırsa;

a=3 mm

247
   10a  30mm
l  70mm 
'

 100a  300mm
3

l3  l3'
P 11
w   2a(l1  l2  l3 ) 
 al 1,1
l1  l2  l3  16, 67cm  l1  l2  9, 65cm
Kaynaklarda moment olmadığına göre;

h
l1  a1  e1  l3  a3  (e1  )  l2  a2  e2  0
2
l1  0,39cm; l2  2,13cm; l3  1,17cm

248
   10a  3cm
l1  1,17cm  old . _ kaynak _ boyu _ artırılmalıdır.
 100a  30cm

l1  3cm  l  l1  a  3,3cm
'
1

l1  0,39l2  2,13  l2  13, 66cm

  10a  3cm
l2  13, 7cm 
 100a  30cm

l  13, 7  0,3  14cm

'
2

249
 Örnek: Şekilde bir kafes kirişin üst başlık düğüm noktası
görülmektedir. S=5,75 t olduğuna göre kaynak dikişlerinde
gerekli tahkikleri yapınız

250
 Dikmenin düğüm noktasına kaynaklanmasında:
 Dikiş kalınlığı a=3 mm < 0,7tmin = 0,7x7= 4,9 mm

 l1’= 50 mm > 15xa = 15x3 = 45 mm

 l1 = 50 -2x3 = 44 mm

 l2’ = 125 mm < 100xa = 100x3 = 300 mm

 l2 = 125 -2x3 = 119 mm

 FK1 = 2x0,3x4,4 = 2,64 cm2

 Fk2 = 2x0,3x11,9 = 7,14 cm2

 FK = 2,64 +7,14 = 9,78 cm2

251
 K = 5,75 = 0,59 t/cm2 < Kem = 1,1 t/cm2
9,78

[Fk1x5,1=2,64x5,1=13,46 cm3 ~= FK2x1,9=7,14x1,9=13,57 cm3]

old. eksantriklik söz konusu değildir.

252
Düğüm nokta levhasının üst başlığa kaynaklanmasında:
 Dikiş kalınlığı a=4 mm < 0,7tmin = 0,7x10= 7 mm
 l’= 150 mm
 l = 150 -2x4 = 142 mm
 FK = 2x0,4x14,2 = 11,36 cm2
 N = Sxsin80º = 5,75x0,985 = 5,66 t
 Q = Sxcos80º = 5,75x0,174 = 1,0 t
 σK = 5,66 = 0,50 t/cm2 σs = 0,75 t/cm2
11,36
K = 5,75 = 0,59 t/cm2 başkaca bir tahkike gerek yok

9,78

253
2)Şekildeki kaynak dikişlerinde gerekli tahkiklerin

yapılması

254
 Dikmenin düğüm noktasına kaynaklanmasında:
Bu tür birleşimlerde kaynak tahkiklerinde iki değişik yol
izlenebilir:
1) Dikiş kalınlığı a1=3 mm
 l1’= 240 mm
 l1 = 240 -2x3 = 234 mm
 Dikiş kalınlığı a2=5 mm
 l2’ = l2 = 125 mm
 FK1 = 2x0,3x23,4 = 14,04 cm2
 Fk2 = 0,5x12,5 = 6,25 cm2
 FK = 14,04 +2x6,25 = 26,54 cm2
255
IK = 2x0,3x23,43 + 2x6,25x152 = 3453 cm4
12
WK = 3453 = 230,2 cm3
15
M = 4,75x35 = 166,3 tcm Q = 4,75 t N = 2,7 t
σKmax = 166,3 + 2,70 = 0,82 t/cm2 < 1,1 t/cm2
230,2 26,54

σK = 166,3 x12 + 2,70 = 0,68 t/cm2

3453 26,54
σs = 0,75 t/cm2
K = 4,75 = 0,34 t/cm2
14,04
256
2)

 σK = 166,3 x 1 + 2,70 = 0,99 t/cm2 < 1,1 t/cm2

30 6,25 26,54

 K = 4,75 = 0,34 t/cm2 < 1,1 t/cm2

14,04

257
258
259
260
261
262
3.ÇELİK YAPI ELEMANLARI

Çelik yapı taşıyıcı sistemlerinde esas olarak dört tip taşıyıcı

eleman vardır. Bunlar,
1.Çekme çubukları
2.Basınç çubukları
3.Kirişler
4.Kafes kirişler
olarak sıralanabilir.

3.1.ÇEKME ÇUBUKLARI

Boylama ekseni doğrultusunda çekme kuvveti taşıyan

elemanlara çekme çubuğu adı verilir. Çelik yapılarda çok
uygulanan kafes kiriş taşıyıcılarının çubuk elemanı olarak
kullanılır.
263
 ÇEKME ÇUBUKLARI NEDİR?

 Boylama ekseni doğrultusunda çekme kuvveti taşıyan elamanlara

çekme çubuğu adı verilir.

 En kesitleri tek bir hadde ürününden oluşturulabileceği gibi, çok

parçalıda yapılabilir.

 Çekme çubukları tek ya da çok parçalı olarak düzenlenebilirler, yalnız

kesitlerin en az bir simetri ekseni olmasına ve kafes sistemlerde bu
eksenin kafes düzleminde bulunmasına özen gösterilir.

264
 Çekme çubuklarının, özellikle bulonlu olarak
gerçekleştirilen uç bağlantıları veya ekleri nedeniyle en
kesitleri kayıplara uğrar. Dolayısıyla bu çubuklar, olası
kayıplar göz önünde tutularak hesaplanacak faydalı en
kesit alanlarına göre tahkik edilirler.

 Kesitteki kaybın düşülmesi yoluyla elde edilen enkesit

alanına faydalı alan ya da net alan denir.

An  A  A

265
 Bir çekme çubuğunun emniyetle aktarabileceği en
büyük yük şöyle hesaplanır:

Pmax  An   em

 Mevcut bir yükleme etkisinde çubuğun kontrolü ise şu

şekilde yapılır:

P
   em
An

266
 Çekme çubuklarının bulonlu bağlantılarında
meydana gelen kayıplar (DIN1050):

 Çekme çubuğunun bağlantısında uygulanan perçin ya da

bulon için açılan deliklerin çapları hizasındaki enkesit en
büyük alan kaybının meydana geldiği enkesittir.

A  d1  t
An  A  A  b  t  d1  t

267
268
 Aşağıdaki gibi şaşırtmalı bulon sıraları ile gerçekleştirilen
çekme çubuğu bağlantılarında muhtemel yırtılma çizgileri
de dikkate alınarak faydalı alan hesabı yapılmalıdır.

An.11  (a  b  a )  t  2  d1  t
An.2 2  ( a  e  e  a )  t  3  d1  t
b
An.11  (a  e   a )  t  2  d1  t
2
Hesaplanan bu üç alandan en küçüğü
net (faydalı) alan olarak seçilir.

269
 Çekme çubuklarının kaynaklı bağlantılarında
meydana gelen kayıplar (DIN 1050):
 Genellikle kaynaklı birleşimlerde kesit kaybı
oluşmamakla birlikte; bazı birleşim tiplerinde kayıp
söz konusu olabilir. Aşağıda kesit kaybı oluşan
birleşim tiplerine örnekler verilmiştir.

A2  c  tlev

270
  3 t 1 t 2 
A1  2  c  tlev A3  2a 2  tlev   2t  r  lev  r 2  lev 
 4 4 3 4 
271
 
 TS 648’ e göre hesapta, şaşırtmalı perçin veya bulon
uygulaması nedeniyle dikkate alınan yırtılmaçizgileri ve
bunlara ait faydalı genişliklerin eldesi biraz farklıdır. Bir
de TS 648’ e göre ; delikler göz önüne alınarak elde
edilen faydalı genişlik hiçbir zaman toplam genişliğin
%85’ini geçemez.

272
Rastlanabilecek kayıp türleri, bunlara ilişkin gözününde tutulması
gereken en zayıf enkesitler ile Fn değerleri aşağıda
verilmiştir.

(A) Şekil 3.1 (B)

Şekil 3.1. (A)’da, Kesit (1-1)’de : Kesit (2-2) (zikzak kesit)’de :
Fn1-1 = b.t – 3.d.t Fn2-2 = (2e1+4e’).t – 5.d.t → (e’ = √e2+e22)

Buna göre, (bxt) en kesitli elemanda Fn, Fn1-1 ve Fn2-2 ‘den küçük
alanıdır.
273
Şekil 3.1.(B)’de,

Kesit (1-1)’de :
Fn1 = Fpr – 2.d.s (Fpr : [ profilinin tablodan alınan alanı )

Kesit (2-2)’de :
Fn2 = [ Fpr – 2e1s + 2e’s] – 3ds (e’ = √e2 + e12)

‘’ [ ‘’ profilinde Fn = min (Fn1, Fn2) olur.

Verilen zikzak kesitlere ilişkin (Fn2) faydalı en kesit alanları,

şaşırtmalı deliklerde kuvvet doğrultusundaki (e) aralığı
≥ 3,5d ise Fn1’ den daha büyük çıkar, böylece zikzak kesit
araştırmasına gerek kalmaz.e < 3,5d ise, zikzak kesite
ilişkin Fn2, Fn1’den küçük çıkabilir, araştırma yapılması gerekir.

274
275
ÖRNEK

Şekilde görülen I300 çekme çubuğu elemanı, Bulonlar

M27(kaba), ‘’H’’ yüklemesidir. Elemanın kendisi ve uç
bağlantı tertipleri gözönünde tutularak bu çekme çubuğunun
emniyetle taşıyabileceği en büyük (S) kuvveti kaçtır?

Şekil 3.2

276
ÇÖZÜM:
Çekme çubuğu açısından;
I300 de → F = 69,1 cm2 , gövde kalınlığı s = 10,8 mm
M27 kaba bulonda delik çapı d = 27+1 = 28 mm

Kesit (1-1) de → Fn1 = 69,1-2x2,8x1,08 =63,05 cm2

Kesit (2-2) de → e’ = (√852+402)= 94 mm
Fn2 = (69,1-2x8,5x1,08+2x9,4x1,08)-3x2,8x1,08 =
61,97 cm2

min Fn = Fn2 = 61,97 cm2, çem = 1440 kg/cm2

S1=61,97x1,44=89,24 t
277
Bulonlar açısından;
M27 kaba bulonda sem = 1120 kg/cm2 , Lem = 2400 kg/cm2
dir.

Ns1= d2 sem = x2,72 x 1,12 = 6,41 t

4 4
NL = d.tmin.Lem = 2,7x1,08x2,4 = 7,00 t

Bir bulonun emniyetle taşıdığı kuvvet;

Nem = 6,41 t

S2 = 5x6,41 = 32,05 t

Kendisi ve uç bağlantıları gözönüne alındığında, çekme çubuğunun

emniyetle taşıyabileceği en büyük çekme kuvveti,
Smax = min (S1, S2) = 32,05 t olur.
278
 ÇEKME ÇUBUKLARININ
EKLERİ
Hadde profillerinin boyları standart olup sınırlıdır. Bu standart
boydan daha uzun eleman söz konusu olduğunda (örneğin, bir
kafes kirişin alt başlık çubuğu) veya profillerin ekonomik
kullanılmaları istendiğinde, ‘’ek ‘’ sorunun ortaya çıkar. Çekme
çubuklarında önemli olan ek teşkilleri, ‘Bulonlu’ veya
‘Kaynaklı’ yapılabilirler. Bunlara ilişkin ayrıntılar
aşağıda verilmiştir.

279
 Çekme çubuklarının ekleri üç türlüdür:

1- Lamalı ek ( perçin, bulon, kaynak)

2- Enleme levhalı ek (kaynak)

3- Küt ek (kaynak)

280
 Lamalı Ek
1. Ek levhalarının toplam faydalı en kesit alanı en az çubuğun en
kesit alanı kadar olmalıdır. (Kaynaklı ekte kayıp olmadığı için
doğrudan kesit alanlarına bakılır.)

2. Delik kayıpları düşünülmeksizin, çekme çubuğu ağırlık ekseni ile

ek levhaların teşkil ettiği en kesitin ağırlık ekseni birbirine yakın
düşmelidir.

3. Ekte ek levhalarının emniyeti en az çubuktaki emniyet kadar

olmalıdır.
281
 1.
 Aşağıda gövde ve başlık perçinleri aynı enkesitte uygulanmış bir ek
detayı örneği görülmektedir.

Başlık ve gövde perçinleri aynı enkesitte olduğu için, tüm kayıplar aynı
anda meydana gelir. Dolayısıyla kıyaslama sırasında yalnızca a-a kesitini
dikkate almak yeterlidir:
a-a kesitinde An,ek ≥ An, pr 282
 1.

 Aşağıda gövde ve başlıkta şaşırtmalı perçin uygulanmış laşeli bir ek

detayı örneği görülmektedir.

Bu tip bir ekte; 1-1 ve 2-2 enkesitlerinde profilin ve ek elemanlarının

faydalı alanları ayrı ayrı hesaplanarak birbirleriyle kıyaslanmalıdır:
1-1 kesitinde An,ek1-1 ≥ An,pr1-1
2-2 kesitinde An,ek2-2≥ An,pr2-2
283
 1.
 Çekme çubuğunun taşıyabileceği maksimum kuvvet
veya mevcut bir kuvvet etkisinde oluşan çekme
gerilmesi belirlenirken ise 3-3 yırtılma çizgisi de
mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır:

An , pr  min( An , pr11 , An , pr22 , An , pr33 )

Pmax,ç  An , pr   em
P
   em
An , pr
284
 2.

 Ek elemanlarının ağırlık merkezi, olanaklar ölçüsünde çekme

çubuğunun ağırlık merkezi ile üst üste düşmelidir. Eğer ek
elemanları ile çubuğun ağırlık merkezleri ± 5 mm tolerans ile
çakışıyor ise çubuk kuvveti ek elemanlarına alanları ile orantılı
olarak dağıtılır.

yg,pr − yg,ek ≤ ± 5mm

285
 3.

Ekte ek levhalarının emniyeti en az çubuktaki emniyet

kadar olmalıdır. Dolayısıyla ekteki birleşim araçlarının
hesabı, çubukta mevcut (S) kuvvetine göre değil,
çubuğun taşıyabileceği
S max  Fn  kuvvetiyle
çem yapılmalıdır. Ayrıca, ek
levhalarının her birini, ekin bir tarafında, çubuğa
bağlayan birleşim araçları, o ek levhasının payına
düşen kuvveti aktarabilmektedir.

286
Bulonlu Ek

Şekil 3.3

Şekil 3.3.de tipik bir bulonlu ek detayı

görülmektedir.Teşkilde ek levhalarının kullanılması
zorunludur.

287
Bulon tertibinde, elemanlarda zikzak kesitte gayrimüsait durum
yaratılmaması amacıyla,

e≥3,5d ; e1≥2d ; e2≥1,5d koşullarının sağlanmasına özen

gösterilmelidir.

Bunların dışında böyle bir ekte uyulması zorunlu üç ana

prensip vardır:

1-Ek levhalarının toplam faydalı enkesit alanı en az çubuğun

faydalı enkesit alanı kadar olmalıdır.

Fnek = (bxt1+2h1t2) – 2xdxt1 ≥ Fn = Fpr – 2xdxt (t1>t2)

2-Delik kayıpları düşünülmeksizin, çekme çubuğu ağırlık ekseni

ile ek levhalarının teşkil ettiği enkesitin ağırlık
ekseni birbirlerine yakın düşünülmelidir. Yani ∆e birkaç
milimetreyi geçmemelidir. 288
 bt1t1 + 2h1t2(h-h1 + t1)
e2 = 2 2 ; ∆e = (e2- t1) - e1 ≤ (1~3)
mm
bt1 + 2h1t2

3-Ekte, ek levhalarının emniyeti en az çubuktaki emniyet

kadar olmadır. Dolayısıyla ekteki birleşim araçlarının
hesabı, çubukta mevcut (S) kuvvetine göre değil, çubuğun
taşıyabileceği (Smax = Fn. çem ) kuvvetiyle yapılmalıdır.
Ayrıca, ek levhaların her birini, ekin bir tarafında, çubuğa
bağlayan birleşim araçları, o ek levhasının payına düşen
kuvveti aktarabilmelidir.

289
Örneğin;(Şekil 3.3) göz önünde tutulduğunda,

-Ek levhası (h1 x t2) için; S1= Smax x h1t2

bt1 +2h1t2

Bu levhayı çubuğa 2 adet (A) bulonunun birer kesiti

bağlamaktadır.
Ns1 = d2 sem
4

NL= d tmin lem [tmin=min (t2, s) ]

S1 ≤ Nem olmalıdır.
2

290
 - Ek levhası (b x t1) için: S2 = Smax xbt1
bt1+ 2h1 t2

Bu levhayı çubuğa 6 adet tek etkili (B) bulonları

bağlamaktadır.
Ns1 = d2 sem
4
NL = dtmin lem [tmin=min (t1, t) ]

S2 ≤ Nem olmalıdır
6

291
 Ayrıca, ekin bir tarafında, iki adet çift etkili (A) bulonu ve altı
adet tek etkili (B) bulonu kullanıldığına göre ,

(A) Bulonlarında;

Ns2 = 2  d2 sem
4
NL= d tmin lem [tmin=min (s,2t2) ]

(B) Bulonlarında;

Ns1 = d2 sem

4
NL = d tmin lem [tmin=min (t, t1) ]

2x Nem A + 6 Nem B ≥Smax koşulu da irdelenmelidir.

292
ÖRNEK
Şekil 3.4.de görülen çekme çubuğu ekinin gerekli
tahkiklerini yapınız.

Şekil 3.4
293
ÇÖZÜM:
Çekme çubuğunda gerilme tahkiki:

1 Kup I260 da; F=1. 53,4 = 26,70 cm2

2 2

Fmin = 26,70 - 2x1,7x1,41 = 21,91 cm2

 = 28 = 1,28 t/cm2 < 1,44 t/cm2

21,91
Ekin tahkiki:

Fnek =(2x0,8x10+12x1,5) - 2x1,5x1,7 = 28,9 cm2 > Fn=21,91

cm2 old.uygundur.
294
Ek elemanların oluşturduğu en kesitte,

ẹ2= 2x10x0,8x9,5 + 12x1,5x0,75 = 4,87 cm

2x10x0,8x + 12x1,5

∆e = 48,7 – 15 - 34 = 0,3 mm ≤ (1~3) mm old.

uygundur.

Smax = 21,91x1,44 = 31,55 t

S1= 31,55 10x0,8 = 7,42 t

2x10x0,8 + 1,5x12,0
295
Tek etkili (M16) uygun bulonda (100.8 için);

Ns1=  1,72 x1,4 = 3,18 t

4

NL = 1,7x0,8x2,8 = 3,81 t

Nem = 3,18 t

3x3,18 = 9,54 t > S1 = 7,42 t

S2= 31,55 1,5x12 = 16,70 t

2x10x0,8 + 1,5x12,0

296
Tek etkili (M16) uygun bulonda (100.8 için);

Ns1=  1,72 x1,4 = 3,18 t

4

NL = 1,7x1,4x2,8 = 6,71 t

Nem = 3,18 t

6x3,18=19,08 t > S2=16,70 t

297
 Diğer yandan, bu teşkil için , ekin bir tarafında 3 tane çift
etkili, 6 tane tek etkili M16 uygun bulon
kullanılmıştır.Buna göre,

Çift etkilide;
Ns2 = 2  1,72 1,4 = 6,35t.
4
NL = 1,7x0,94x2,8 = 4,47 t.
Nem = 4,47 t
Tek etkilide ;
Nem = 3,18 t

3x4,47+6x3,18=32,49t. > Smax =31,55 t olur.

298
 3.1.2.Kaynaklı Ekler
a) Üniversal Ek:

Şekil 3.6.
Çekmeye çalışan küt dikişlerde, daha düşük değerdeki emniyet
gerilmeleriyle tahkik yapmak gerekir.(Örneğin, σkem = 700 kg/cm2)
299
 Küt Ek (Üniversal Ek)
Çekme çubuklarının doğrudan doğruya ucuca küt
kaynakla bağlanması ile elde edilir. TS 3357’ ye göre
böyle bir ek yapmaktan mümkün olduğunca
kaçınmak gereklidir. Gövdede küt dikiş yapmadan
önce profillerin boyun bölgeleri mutlaka oyulmalıdır.

Ak  An, pr
P
   kem
Ak
300
 b) Enine (Enleme) Levhalı Ek:

Şekil 3.7.

Enine levhanın tL kalınlığı, en az çubuk başlık kalınlığı t kadar

olmalıdır. Bu ekin çubuğun Smax kuvveti aktarabilmesi için
(a1 = 0,7s ve a2 = 0,7t ) alınması gerektiği vurgulanmalıdır

301
Ucuca eklenecek çekme çubuklarının aralarına konan
enleme levhaya köşe kaynak dikişleriyle bağlanmaları
sonucunda oluşturulan ek çeşididir.

302
303
 Profili enleme levhasına bağlayan toplam köşe dikiş
alanı mevcut kuvvete bölünmek suretiyle kaynak
dikişlerinin kontrolü yapılır. Enine levha kalınlığı en az
profil başlık kalınlığı kadar alınır. Köşe kaynak dikiş
kalınlıkları maksimum seçilmelidir.

P
   kem
Ak

304
1. ½ kup I300 en kesitli çekme çubuğunun, kaynaklı küt ekinin

güvenle aktarabileceği Nem kuvvetini belirleyiniz.(Mlz St37,H

yüklemesi)

F ≈ tg (h – l’g – tb) = 1,08 (15 – 12 - 1,62) = 1,49 cm2

Fk = F - F = 34,55 – 1,49 = 33,06 cm2

Nem = Fk σkem = 33,06*0,7 = 23,14 t

305
2. Şekilde verilen enleme levhalı kaynaklı çekme çubuğu ekinin

güvenle aktarabileceği kuvveti belirleyiniz. (Mlz St37, H

yüklemesi)

 Enine levha kalınlığı te = 16 mm ≈ t = 16,2 mm

306
oKaynak dikişlerinde kontroller

Gövde kaynak dikişi

3 mm < ag = 7 mm < 0,7*10,8 = 7,56 mm

Fk1 = 2*0,7(12 – 0,7) = 15,82 cm2

Başlık kaynak dikişleri

3 mm < ab = 11 mm < 0,7*16,2 = 11,2 mm

dışta: Fk2 = 1,1*12,5 = 13,75 cm2

içte : Fk3 = 2*1,1(4,5 – 1,1) =7,48 cm2

307
oKaynak dikişleri ağırlık merkezi

ek = 15,82* (11,3/2) + 13,75*15 + 7,48(15 – 1,62) = 10,68 cm

15,82 + 13,75 + 7,48 (ΣFk = 37,05 cm2)

eçubuk = 11,03 cm

Δe = 11,03 – 10,68 = 0,35 cm = 3,5 mm ≈ (1-3) mm old.

eksantrisite ihmal edilebilir.

oBirleşimin güvenle taşıyabileceği N çekme kuvveti:

N = σemn* Fk = 1,1*37,05 = 40,76 t

308
309
 c) Lamalı Ek:

Şekil 3.8.

Ek levhalarının boyları gerektiği gibi saptandığında, çubuğun

Smax değerinin aktarılması kolaylıkla sağlanır ve bu ek şekli en
sağlıklı olanıdır. Bulonlu ekte gerçekleştirilmesi gereken üç ana
prensip burada da geçerlidir.

310
311
Köse kaynak dikisleri kayma gerilmesine maruz kalırlar.

Gövde ek lamasına düsen kuvvet :

Baslığa ek lamasına düsen kuvvet :

312
3. Şekilde verilen bindirme elemanlı kaynaklı ekte gerekli kontrolleri
yapınız. (Mlz. St37, H yüklemesi)

 Ek çubuğunun taşıyabileceği Nem = maxN kuvvetine göre

kontrol edilecektir.

Nem = F*σem = 34,55*1,44 = 48,37 t

313
o Bindirme elemanlarının (ekleme lamaları) en kesiti, eklenen
çubuğununkinden büyük olmalı
Fek = 2*9*1 + 18*1,2 = 39,6 cm2 > 34,55 cm2 = Fçubuk

oBindirme elemanlarının ağırlık merkezi, eklenen çubuğunki ile

üst üste düşmeli Çubukta:
F’*ex = Sx —> ex = 381 = 11,03 cm
34,55
Ek levhalarının x-x’ e göre ağırlık merkezi:

(ex)bindirme = 2*9*1*6 + 18*1,2*15,6 = 11,24 cm

39,6

Δe = 11,24 – 11,03 = 0,21 cm = 2,1 mm ≈ (1-3) mm

314
oKaynak dikişlerinde kontroller:
Gövde ekleme lamaları dikişleri
3 mm < ag = 6 mm < 0,7*10 = 7 mm

e1 = 15 mm ≥ (2,5-3)a ≈ 2,5*6 = 15 mm
hg = 241 = 120,5 mm
2
e’1 = 120,5 – 90 – 15 = 15,5 mm > 2,5a = 15 mm

15a =15*6 =90 mm< lg =110 – 6 =104 mm < 100a =100*6 =600
mm

Ng = Fg *N = 2*9*1 *48,37 = 21,986 t

F g + Fb 39

τk = 21,986 = 0,881 t/cm2 < τkem = 1,1 t/cm2

4*0,6*10,4
315
Başlık ekleme laması dikişleri:

3 mm < ab = 8 mm < 0,7*11,83 = 8,28 mm

e2 = (180 – 125)/2 = 27,5 mm > 2,5a = 2,5*8 = 20 mm

15a =15*8 = 120 mm< lb = 195 – 8 =187 mm< 100a =100*8 =800
mm

Nb = Fb *N = 18*1,2 *48,37 = 26,384 t

ΣFek 39,6

τk = 26,384 = 0,882 t/cm2 < τkem = 1,1 t/cm2

2*0,8*18,7

316
 Örnek problem
Şekilde verilen çekme çubuğu ekleri için gerekli

tahkikleri yapınız.

317
 Çözüm

1. Gerilme tahkiki;

1
F   53, 4  26, 70cm 2
2
Fn ,min  26, 70  2  1, 7 1, 41  21,91cm 2
28
  1, 28t / cm 2  1, 44t / cm 2
21,91

318
2. Ekin tahkiki;

Fnek  2  0,8  10  12  1,5  2  1,5 1, 7  28,9cm 2  Fn  21,91cm 2

2 10  0,8  9,5  12 1,5  0, 75
e2   4,87cm
2 10  0,8  12 1,5
e  48, 7  15  34  0,3mm
S max  21,91 1, 44  31,55t
31,55 10  0,8
S1   7, 42t
2 10  0,8  1,5 12

319
 Örnek problem

I200 profilinden oluşturulmuş çekme çubuğunda

S=38t Çekme çubuğunun kaynaklı ekinin üç ek şekline

göre tahkik ediniz.

F  33,5t
t  11,3mm
s  7,5mm
 kem  700kg / cm 2
veST 37" H " yüklemesi
320
 Çözüm
S  33,5  0,7  23, 45t  S  38t
enine levha ek şekli;

321
 Enine Levha Ek Şekli için;

te  15mm  t  11,3mm
a1  5mm  0, 7  7,5  5, 25mm
l1'  160mm; l1  160  2  5  150mm
a2  7 mm  0, 7  11,3  7,91mm
l2'  l2  90mm
a3  7 mm  0, 7  11,3  7,91mm
l3  35  7  28mm
Fk  2  0,5  15  2  0, 7  4  0, 7  2,8  35, 44cm 2
 k  38000 / 35, 44  1072 kg / cm 2   kem  1100kg / cm 2
322
 Levhalı Ek Şekli İçin;
Aşağıdaki şekilde izlenecek yol verilmiştir.

323
1.Fnek  Fek  2  0,8  15  2  1, 2  12  52,8  33,5cm 2
2.e  0
3.S max  33,5  1, 44  48, 24t
S1  5  0,8 / 52,8  48, 24  10,96t
a1  4mm  0, 7  7,5  5, 25mm
l1  l1'  10,96 /(2  0, 4  1,1)  12, 45cm  l1'  150 mm
S 2  12  1, 2  48, 24 / 52,8  13,16t
a2  4mm  0, 7  11, 3  7,91mm
l2'  13,16 /(2  0, 4  1,1)  0, 4  15,35  l2' 175mm

başka işleme gerek yoktur.

324
 BASINÇ ÇUBUKLARI
 Kesit zoru olarak yalnızca eksenel doğrultuda basınca
maruz kalan elemanlara basınç çubukları denir.

 Bu tip çubuklara örnek olarak pandül kolonları, kafes

sistemlerin basınca çalışan dikme ve diyagonallerini,
deprem ve rüzgar yüklerine karşı yapılara rijitlik
sağlamak amacıyla uygulanan çapraz çubukları, vb.
gösterilebilir.

 Çelik yapılarda tüm basınç elemanları burkulmaya göre

hesaplanırlar.
325
 18. yüzyılın ikinci yarısında diferansiyel ve integral
hesabın gelişmesiyle kolon burkulma problemi
çözülmüştür. 1759 yılında İsviçreli matematikçi Leonhard
Euler kolonların burkulması ile ilgili tezini yayınlamıştır.
Euler kolon taşıma gücünün yalnızca basınç etkisinde
ezilme değil aslında bir stabilite problemi olduğunu fark
eden ilk kişidir.

 Basınç çubuklarında, etkiyen kuvvetin şiddetinin belli bir

kritik değeri aşması halinde, çubuk ekseni doğrusallığını
kaybederek eğilmeye başlar ve bu olaya da basınç
çubuğunun burkulması adı verilir.

326
 Eksenel doğrultuda basınca maruz kalan çubuk aşırı
derecede narin ise burkulmadan hemen önce
elemanda oluşan gerilmeler, orantılı sınırın altında ve
elastik bölgede kalır. Bu çeşit burkulmaya elastik
burkulma denir; burkulup da yük taşıyamaz hale
gelen eleman elastik kalmıştır. Gerilme değerleri
orantılı sınırın da altında kaldığı için malzeme Hooke
kanuna uyar.

327
 Euler burkulmanın diferansiyel denklemini oluşturup
çözerek, iki ucu mafsallı bir çubuk için elastik burkulma
durumunda kritik burkulma yükünü aşağıdaki şekilde
elde etmiştir:

 EI 2
Pcr ,e  2
L
Bu denklemde;

E, malzemenin elastiklik modülü,

I, çubuk kesitinin zayıf ekseni etrafındaki atalet momenti,
L, çubuğun mafsallar arasındaki boyudur.

328
 Kritik elastik burkulma yükü nedeniyle çubukta oluşacak
gerilme ise şöyle olacaktır:

Pcr ,e  EI
2
 Ei
2 2
 E
2
 cr ,e     2
A 2
LA L 2

Burada ;

İ, atalet yarıçapı,
, narinlik derecesidir.

329
 λ çubuk narinliği ile σKi ideal burkulma
gerilmesi arasındaki bağıntıyı gösteren bu
denklemin, (λ,σ) kartezyen eksen takımındaki
etkisi ‘’Euler Hiperbolü’’dür.

330
 Çelik malzeme σ ≤ σp (orantılı sınır gerilmesi) olduğu
takdirde Hooke kanununa uyan bir malzemedir. Demek ki
Euler formülü,

 σKi ≤ σP durumu içindir. σP = 0,8σa (akma sınırı) varsayımı

gözönünde tutulursa,

σKi = σP durumunda,

 E 2
E
 Ki   p  2   p  
 p

331
DIN 4114 yönetmeliği ise, elasko-plastik bölgede, ‘Taşıma yükü
metodu’ nun uygulanmasını öngörmektedir.

(a) (b) (c)

Şekil 4.4.
332
Bunun için,

Malzemesi, ideal elastik-ideal plastik çelik olsa,

Enkesiti , tek simetri eksenli ‘2L’ den oluşan,

Basınç kuvveti ‘S’ nin simetri ekseni içinde ve

(i, enkesit atalet yarıçapı; s, çubuk boyu)

i s
u 
20 50

kadar eksantrik etkidiği iki ucu mafsallı bir basınç çubuğu

gözönünde tutulmuş ve bu çubuktaki (σKr) kritik burkulma gerilmesi

hesaplanmıştır.

333
Bunun için,
Malzemesi, ideal elastik-ideal plastik çelik olsa, enkesiti , tek
simetri eksenli ‘2L’ den oluşan, basınç kuvveti ‘S’ nin simetri
ekseni içinde ve

i s
u 
20 50
(i, enkesit atalet yarıçapı; s, çubuk boyu)

kadar eksantrik etkidiği iki ucu mafsallı bir basınç çubuğu

gözönünde tutulmuş ve bu çubuktaki (σKr) kritik burkulma
gerilmesi hesaplanmıştır.

334
Böylece, herhangi bir basınç çubuğunda ( σ = S/F ) ortalama
gerilme, bu ( σki ve σkr ) gerilmelerinden belli bir emniyet
kadar küçük kalmalıdır. σki için emniyet katsayısı ( υki = 2,5 ),
σkr için ( υkr =1,5 ) alındığında, σdem burkulma emniyet
gerilmesi;
  kr  ki 
 dem  min  , 
 ukr uki 
Basınç çubuğunun emniyetli durumda bulunması demek,
ortalama gerilme için,
P
    dem
F
tahkikinin sağlanması demektir.
335
σdem burkulma emniyet gerilmeleri λ narinliğine göre
değişkendir. Pratikte değişken emniyet gerilmesi değerleriyle
çalışmak istenmediğinden

w em

 dem
olarak ‘w burkulma sayıları’ tarif edilmiştir. Bu suretle
yukarıdaki gerilme tahkiki
w P
w    em
F
şekline gelir , yani tahkik sabit σem ile yapılmış olur.Burada σw
gerilmesinin gerçek bir gerilme değeri olmadığı aşikardır.

336
 Çubuğun narinliği ( λ = s/i ) hesabındaki (s), esasında
çubuğun burkulma boyudur ve bundan böyle (sk) ile
gösterilecektir.

(s) çubuğun gerçek boyu ise, sk = k*s şeklinde elde edilir.

(k) katsayıları, çubuk uç bağlantılarının tiplerine göre Tabloda

verilmiştir.

337
338
339
Çubuk burkulması enkesitin asal eksen düzlemlerinden birisine
dik olarak gerçekleşecektir, eğer çubuğun birbirine dik
düzlemlerdeki sınır şartları (burkulma boyları) aynı ise çubuk
zayıf ekseni etrafında burkulur.

Bunun nedeni zayıf ekseninin atalet yarı çapı küçük

olduğundan bu eksen düzlemine dik burkulma durumu için
çubuk narinliğinin yüksek olmasıdır. Ancak çubuğun birbirine
dik düzlemlerdeki mesnetlenme durumları nedeniyle farklı
burkulma boyları mevcutsa, her iki eksen düzlemine dik
burkulma durumu için hesap yaparak elde edilen narinlik
değerlerinden büyük olanı dikkate alınır.

340
I profilinden oluşan bir kolonun mesnetlenme durumu

ve olası burkulma şekilleri:

Burkulmadan önceki Zayıf eksen (y) Kuvvetli eksen (x)

durum düzlemine dik burkulma düzlemine dik burkulma
341
 TEK PARÇALI BASINÇ ÇUBUKLARI

Tek profille teşkil edilen çubuklar ile parçaları bütün çubuklar

boyunca doğrudan doğruya ve sürekli olarak birbirine birleşik
çok parçalı çubuklar bu sınıfa girer.

342
 GERİLME KONTROLÜ:

x ve y asal eksenler olmak üzere,

I 
ix   x 
F (Tek hadde profili için tablodan alınır.)
 Iy 
iy    (Tek hadde profili için tablodan alınır.)
F

skx 
x 
ix  N
 w   w   em
sky  max F
y 
i y 
x ve y asal eksenler değillerse (köşebentler,
….) aynı işlemler
343 asal eksenler için yapılır.
 BOYUTLAMA:

Bir denklem ve iki bilinmeyen var.

Genel yöntem;

w0 = 1 alınarak

1 N
F0 
 emn

F = (1.5~2 ) Fo → profil seçimi → gerilme kontrolü

344
-Domke yöntemi (Profil türü önceden belli)
N sk
F0   profilseçimi  F0 , i0   0 
 emn i0

F ve F0’ ın benzer alanlar olmalarından,

F i 2 i 2 sk2 02
w 2  2  2  2
F0 i0 sk i0 

0   w çize lg e    w
wN
F  kesitseçimi
 em
yine gerilme kontrolü yapılmalıdır.345
 GÜVENLE TAŞINABİLEN KUVVET

Gerilme kontrolünün benzeri durumdur.

Λmax ve w bulunduktan sonra

F em
max N  Nem 
w
belirlenir. Çubuğa gelen N basınç kuvveti

N  N em

olmalıdır.

346
ÖRNEKLER

347
 1. I200 enkesitli çelik bir kolon skx =660cm sky=220cm

S= 15ton olduğuna göre gerilme tahkikini yapınız?

Çözüm;

660
x   83
8
220
y   118 max  118  w  2, 45
1,87

15  2, 45
  1,1t / cm2  1, 44t / cm2
33,5

348
2. L80.80.8 enkesitli bir kafes kiriş basınç çubuğunun
Skx =Sky=275cm’dir. Aktarabileceği en büyük basınç
kuvvetinin hesabını yapınız.

Çözüm;
F  12,3cm 2
imin  i  1,55cm
275
max   177  w  5, 44
1,55

12,3 1, 44
S  2, 62t
5, 44

349
3. S=28 ton, skx = sky = 4,5 m kolon kesitinin (IPGH)
profili olarak saptanması

Çözüm;

450
max   161  w  4,50
2,80

28  4,50
  1, 45t / cm2   çem  1, 44t / cm2
86,8

350
4. Şekilde I260 profili ile teşkil edilen yan duvar kolonu

görülmektedir. Mlz: St37, H yüklemesi, P = 51,5 t

olduğuna göre gerilme tahkikini yapınız.

Şekil 4.7.

351
I260 için profil tablosundan;
F = 53,4 cm2 , ix = 10,4 cm,
iy = 2,32 cm’ dir.

Kolon uçlarında mafsal şartları

vardır ve kolona üçte bir
noktalarında duvar kuşakları
bağlanmıştır. x-x asal ekseni
duvar düzlemine paraleldir.

x-x eksenine dik burkulmada

(duvar düzlemi dışında burkulma)
burkulma boyu skx = 4,50 m’ dir.

352
y-y eksenine dik burkulmada ( duvar düzlemi içindeki
burkulma ) duvar kuşakları kolonu üçte bir noktalarında yanal
harekete karşı tutunacağından, burkulma eğrisi kesik
çizgilerle gösterildiği şekilde olur. Kuşakların bağlandığı
yerlerde büküm noktaları oluşacağından , 1,50 m boyundaki
kısımların uçlarında mafsal durumu meydana gelir ve sky =
1,50 m olur.
skx 450 sky 150
x    43,3 y    64, 7
ix 10, 4 iy 2,32

max  65  w  1, 41

w  P 1, 41 51,5
w    1, 63t / cm2  1, 44t / cm2
F 53, 4

353
T.S.648, dik açılı çerçevelerde, çubuk burkulma boyları için,
çubuk uçlarının çubuk eksenine dik doğrultuda tutulmuş ya
da serbest olduklarını göz önüne alan iki abak verilmektedir.

Abakların kullanılabilmesi için, önce çubuğun (i) ve (j) uçlarına

ilişkin Gi ve Gj redör oranlar belirlenir.

𝐼𝑠
𝑖𝑙
𝑠
𝐺𝑖 =
𝐼𝑘
𝑖𝑙
𝑘

354
Burada burkulma düzlemi içinde olmak üzere,

Is : göz önünde tutulan noktaya rijit olarak bağlanan

kolonların atalet momenti,(cm4)
Ik : göz önünde tutulan noktaya rijit olarak bağlanan
kirişlerin atalet momenti,(cm4)
ls : ilgili kolonların boyu (cm)
lk : ilgili kirişlerin boyu (cm) ‘dur.

Σ işareti, ele alınan düğüm noktasında ve burkulma

düzleminde, o düğüm
noktasına rijid bağlı çubuklar için toplamı ifade etmektedir.
(s : kolon için, k : kolon için kullanılmıştır.)

355
356
 Örnekte, B noktasında, BC
çubuğu toplama
girmez. Kirişlerde Ik/lk
değerleri aşağıdaki
katsayılarla çarpılır.

2,0 düğüm noktaları sabit çerçeve : E’ de ED çubuğu

1,5 düğüm noktaları sabit çerçeve : G’ de GH çubuğu

2,0 düğüm noktaları serbest çerçeve : C’ de CB çubuğu

Temele ankastre bağlı kolonda, bu uçtaki G ≈ 1,0 alınabilir

(teoride 0).

Temele mafsallı bağlı kolonda, bu uçtaki G ≈ 10 alınabilir

(teoride ∞).
BASINÇ ÇUBUKLARININ SINIFLANDIRILMASI

Basınç çubukları enkesit özellikleri ve hesaplanma esaslarına

bağlı olarak iki ana gruba ayrılırlar:
1- Tek parçalı veya enkesitini oluşturan parçaları çubuk boyunca
birbirlerine sürekli olarak birleştirilmiş
basınç çubukları:

358
Enkesiti tek parça olan basınç çubuklarına örnekler
359
Enkesitini oluşturan parçalar birbirlerine çubuk boyunca
sürekli olarak birleştirilmiş basınç çubuklarına bazı örnekler
360
Bu gruba giren basınç çubukları daha önce anlatılan
burkulma katsayıları metodu ile hesaplanır.

Enkesiti çok parçanın birbirine sürekli birleştirilmesi ile

oluşturulan çubuk enkesitlerinde birleştirme aracı kaynak
ise kaynak dikişleri sürekli olarak çekilmelidir ve kalınlıkları
ise 3~4 mm olur. Eğer birleştirme aracı olarak bulon veya
perçin kullanılmışsa, bunların aralıkları çubuk boyunca
7~10d (d:bulon veya perçin çapı) olarak alınabilir.

361
Birleşimde kaynak kullanılması durumunda köşe
kaynak dikişlerinin kalınlığı a = 3 - 4 mm olmalı ve dikiş
sürekli çekilmelidir. Birleşimde bulon (perçin) kullanılması
durumunda bulon aralıkları en fazla emax = 7-10 d olmalı
ve eleman boyunca birleşim uygulanmalıdır (d : bulon çapı).

Bu tür çok parçalı basınç çubuklarının tasarımı tek parçalı

basınç çubuklarında olduğu ibi yapılır.
ibi yapılır.

362
Soru:Plan ve kesiti aşağıda verilmiş olan kolon elemana P= 60
ton’ luk basınç yükü etki etmektedir.
Verilenler: Kolon kesiti I300, eksenel basınç yükü P= 60 ton,
yükleme şekli H, malzeme st37
İstenenler: Gerekli tahkikleri yaparak, kesitin verilmiş olan
yükü emniyetle taşıyıp taşıyamayacağını kontrol ediniz.

363
364
Soru: (Domke Metodu ile Çözüm )
Verilenler: Bir ucu serbest ve bir ucu yere ankastre olan 350 cm
boyunda’ ki kolona P= 57 tonluk bir basınç kuvveti tesir
etmektedir. Malzeme st37, yükleme şekli H olarak verilmiştir.
İstenilenler: IPB profili kullanarak kolon kesitini boyutlandırınız.

365
Domke

366
Soru: verilenler; Şekilde görüldüğü gibi parçaları sürekli birleşik
2U160 profilinden teşkil edilmiş olan bir basınç çubuğu için Lkx
=500 cm, Lky= 250 cm, malzeme st37 ve yükleme şekli H olarak
verilmektedir.
İstenenler; basınç çubuğunun emniyetle taşıya bileceği eksenel
basınç yükünü bulunuz.

367
 “X-X” eksenine dik burkulma tahkiki

“Y-Y” eksenine dik burkulma tahkiki

368
Kesitin taşıya bileceği maksimum basınç yükü olarak;
Pmav= Px=41.74 ton bulunur. Kesitin her iki yönde de
burkulma bakımından emniyetli olabilmesi için kesite etki
eden Px ve Py yüklerinden en küçük olanı kesitin
taşıyabileceği maksimum ( Pmax ) yük olarak alınır.
369
Soru : Verilenler; Şekil de en kesiti verilen basınç
çubuğunda Lk-x=Lk-y= 300 cm, malzeme st37, yükleme
şekli H olarak verilmektedir.
İstenenler; Çubuğun emniyetle taşıyabileceği basınç
yükünü bulunuz.

370
İlk önce sistemin (X-X) ekseninin geçeceği merkez nokta
belirlenir.

371
372
 ÇOK PARÇALI BASINÇ ÇUBUKLARI
İki veya daha çok parçadan oluşan basınç çubuklarıdır. Çok
parçalı olarak kabul edilen çubuklarda münferit parçalar
arasında genellikle genişçe bir aralık vardır. Çubuğu teşkil eden
parçaların birlikte çalışmaları için ya kafes tarzı bir bağlantı veya
bağ levhaları ile çerçeve tarzı bir bağlantı kullanılır.

373
 Birinci Grup Basınç Çubukları

Aşağıdaki en kesitlerden de görülebileceği gibi, burada en kesiti

oluşturan parçalar birbirlerinden ayrıktır. İki asal eksen (X-X) ve
(Y-Y) özel konumları vardır. Eksenlerden biri, en kesitlerdeki
parçaların hepsini kesmektedir (X-X ekseni gibi). Bu eksene
“Malzemeli Ekseni” denir. Diğer eksen ise, ya parçalardan hiç
birisini kesmez veya bir kısmını keser. Bunlarda “Malzemesiz
Eksen” denilir.

374
Her iki eksen etrafındaki burkulma hesapları ayrı ayrı
yapıldığından ve hesaplama yöntemleri de değişik
olduğundan, en kesitteki malzemeli ve malzemesiz eksenlerin
doğru olarak belirlenmesi gereklidir. Herhangi bir en kesitte,
bir eksen malzemeli, diğeri malzemesiz veya her iki eksende
malzemesiz olabilir, fakat her iki ekseninde malzemeli eksen
olması mümkün değildir (2). Asal eksenlerinden birisi
malzemeli eksen (çubuğu meydana getiren parçalardan her
birisini kesen eksen) olan çubuklardır. Bu eksene dik
burkulma bakımından tek parçalı basınç çubukları gibi hesap
edilirler.

Burada bütün profilleri kesen X-X eksenine “malzemeli

eksen”, Y-Y’ eksenine ise “malzemesiz eksen” adı verilir.

375
376
377
Birinci Grup Basınç Çubuklarının Hesap Esasları
Birinci grup basınç çubukları, tek parçalı basınç çubuklarında
olduğu gibi hem X-X eksenine dik burkulmaya göre hem de Y-Y
eksenine dik burkulmaya göre tahkik edilirler.

I. X-X Eksenine Dik Burkulmaya Göre Tahkik

X-X eksenine dik burkulmaya göre hesabı tek parçalı basınç
çubuklarında olduğu gibi yapılır

λX = X-X eksenine dik burkulmadaki narinlik

LX = X-X eksenine dik burkulmadaki, çubuğun burkulma boyu
iX = X-X eksenine göre çubuğun atalet yarıçapı
P = Çubuğa tesir eden eksenel basınç kuvveti
F = Çubuğun kesit alanı 378
II. Y-Y Eksenine Dik Burkulmaya Göre Tahkik
Burada, itibari bir λ Yİ narinlik değeri hesap edilir ve buna bağlı
olarak tablodan WYİ itibari burkulma değeri alınır ve bu değere
göre yine tek parçalı basınç çubuğu gibi hesap yapılır

379
Burada;
λ Y = Çubuğun bütününün, Y ekseni etrafındaki narinlik derecesidir.
m = Basınç çubuğunu teşkil eden parçaların çalışma durumuna göre
parça sayısı
λ 1 = Yardımcı narinlik değeri
Z = Paralel düzlemlerdeki enine bağlantıların sayısı imin = Bir parçanın
en küçük atalet yarı çapı
Fd = Kafes bağlantıda bir diyagonalin en kesit alanı Lb1 = Tek parçanın
burkulma boyu
iY = Y-Y eksenine göre atalet yarı çapı LY = Y-Y eksenine dik
burkulma boyu
I1 = Tek parçanın Y-Y eksenine göre atalet momenti F = Tek
parçanın kesit alanı
Lk1 = Bağlantı levhaları arasındaki mesafe

380
381
382
NOT:

İki parçalı çubuklarda, eğer münferit profiller arasındaki

mesafe düğüm levhası kalınlığına eşit veya az fazla ise, ayrıca
münferit profiller uzunlukları boyunca araya bir besleme
levhası konulmak sureti ile birleştirilmişlerse, iki parçalı çubuğun
Y-Y eksenine dik burkulması da X-X eksenine dik burkulması gibi
hesaplanır; yani bu durum için λ Yİ = λ Y alınır. Enleme
bağlantıları arasında, münferit çubuklar birbirlerine çubuk
doğrultusundaki aralıkları 15.i1 ‘ den fazla olmayan perçinlerle
birleştirildiği taktirde yine λ Yİ = λ Y alınır .

383
384
385
386
387
388
389
390
Şekilde görülen basınç
çubuğunun taşıyabileceği en
büyük basınç kuvveti nedir?

Bağ levhasındaki kaynak

dikişlerinde gerekli kontrolleri
yapınız.

391
Birbirine sürekli
olarak kaynaklanmış
üç profilden oluşan
her bir parça için:

392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
“X-X” Eksenine dik burkulma tahkiki

417
Birleşim yeterli değildir. Birleşimi emniyetli yapabilmek için bağ
levhası sayısı artırılır ve kuşaklar L/3 den konulabilir.

418
419
Verilenler: 4L100.100.12 eşit kollu korniyerleri kullanılarak
aşağıdaki şekilde görüldüğügibi teşkil edilmek istenen bir basınç
çubuğuna P=100 ton luk eksenel basınç yükü etki etmektedir.
Lkx=Lky=1000 cm, bağ levhaları aralığı Lk1=75 cm, malzeme st37
ve yükleme şekli H olarak verilmektedir. Örgü çubukları L50.50.6
‘ den teşkil edilmektedir.
İstenenler: Kesitin bu yükü emniyetle taşıyıp taşıyamayacağını
kontrol ediniz.

420
421
422
Eğilme Etkisindeki Çubuklar
Basit Eğilme (Tek eksenli Eğilme) Etkisindeki Çubuklar

Tek eksenli eğilmeye (M) dolayısıyla normal gerilmeye ve kayma

gerilmesine maruz olan çubuklardır. Yapı sistemlerindeki kirişler
tek eksenli eğilmeye maruz elemanlardır. Çelik yapılarda kiriş
olarak genellikle I profiller kullanılmaktadır.

Boyutlandırma esasları

Tek eksenli eğilmeye maruz elemanlarda (kirişlerde) eğilme

momentinin (M) yanı sıra kesme kuvveti (T) bulunmaktadır. Bu
nedenle normal gerilme, kayma gerilmesi esas alınarak tasarım
yapılır. Kirişlerin tasarımında ayrıca, kullanılabilirlik koşullarının
ve yanal (burulmalı) burkulma (stabilite) güvenliklerinin de
gözönünde bulundurulması gerekmektedir.
423
Buna göre kirislerin tasarımı asağıda belirtilen 3 kritere göre
yapılır.

1) Eğilme gerilmesine göre tasarım (tahkik):

a) Yanal (burulmalı) burkulmanın önlenmesi durumunda;

Kirislerin eğilmesi esnasında, döseme, çatı örtüsü, enleme

bağlantılar vb. önlemler ile yanal burkulmanın önlenmesi
durumunda, emniyet gerilmesi olarak kullanılarak
asağıdaki ifade ile tasarım yapılır.

424
425
Eğilme etkisi altında yanal burkulma

426
427
428
429
430
431
fmax : Kiristeki en büyük sehim (çökme) değeri
k : Sistem özelliklerine bağlı katsayı
(Örnek: basit kiris için k= 5/384)
l : Kiris uzunluğu (açıklığı)
I : En kesitin ilgili atalet momenti
E: Elastisite modülü
fSINIR : Standartlarda verilen sınır sehim değeridir. (Çelik yapılar
için TS 648, Ahsap yapılar için TS 647)

Not: Farklı yük durumları (tekil yük, üçgen yük vb.) için sehim
ifadesi değismektedir.

432
Basit Eğilme Etkisindeki Çubukların Ekleri

Basit eğilme etkisindeki çubukların eklerinin tasarımı, bilesik

eğilme etkisindeki çubukların ekleri ile birlikte verilecektir.

Eğik Eğilme Etkisindeki Çubuklar ve ekleri

Eğik (iki eksenli) eğilme etkisindeki çubukların tasarımı, bilesik

eğilme etkisindeki çubukların tasarımı konusunda ele alınacaktır.

433
Bilesik Eğilme Etkisindeki Çubuklar ve Ekleri
Tek eksenli veya iki eksenli (egik) egilmeye (Mx, My) ve eksenel
kuvvete (N) (basınç) maruz olan çubuklardır. Çelik yapı
sistemlerindeki kolonlar bu gruba giren elemanlardır.

Çelik yapılarda kolon elemanı olarak genellikle, I profiller veya birden

fazla profilden olusan çok parçalı elemanlar kullanılmaktadır.

Boyutlandırma esasları
Bilesik egilmeye maruz elemanlar,
1) Egilme momentlerinden (Mx, My) ve eksenel kuvvetten (Basınç)
(N) meydana gelen burkulmalı ve / veya burkulmasız normal gerilme
2) Kesme kuvvetlerinden meydana gelen kayma gerilmeleri
3) Iki ucu arasındaki göreli yanal öteleme oranı (göreli kat ötelemesi)
sınır değerleri esas alınarak tasarlanmaktadır.
Normal kuvvetin çekme olması halinde, burkulmnasız normal
gerilme durumunun kontrol edilmesi yeterlidir.
434
435
436
437
438
439