Çelik 1

İNŞ 315 ÇELİK YAPILAR I
DERS NOTLARI
2020
Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ

İnşaat Mühendisliği Bölümü
Yapı Anabilim Dalı
Yararlanılan Kaynaklar
 Çelik Yapıların Tasarım Yapım ve Hesap Esaslarına Dair Yönetmelik Hakkında Uygulama Kılavuzu,
T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2017
 Steel Structures: Design and Behavior, C. G. Salmon, J. E. Johnson, F. A. Malhas
 Çelik Yapı Tasarımı-Uygulamaya Yönelik Bir Yaklaşım, Abi O. Aghayere, Jason Vigil, Çeviri :Bülent
Akbaş, Oğuz Özgür Eğilmez
 Büyük Açıklıklı Çelik Yapılar, Özlem Eren
 Çelik Yapılar, M. Ruhi Aydın, Ayten Günaydın
 Çelik Yapılar I. Cilt II Cilt, Cemal Eyyubov
 Çelik Yapılar, Hilmi Deren, Erdoğan Uzgider, Filiz Piroğlu
 Çelik Yapılar, Zafer Öztürk
 Bazı görseller için web siteleri
Yönetmelik
Çelik Yapıların Tasarım, Hesap ve Yapım Esasları Yönetmeliği 2016
Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği 2018
Şartname
İMO-01.R-01/2005 Çelik Yapılarda Kaynaklı Birleşimler
İMO-02.R-01/2008 Çelik Yapılar Emniyet Gerilmelerine Göre Hesap ve Proje Esasları
Türk Standartları
TS EN 1991-1-3 Yapılar Üzerindeki Etkiler-Bölüm 1-3: Genel Etkiler – Kar Yükleri 2007
TS EN 1991-1-4 Yapılar Üzerindeki Etkiler-Bölüm 1-4: Genel Etkiler – Rüzgâr Etkileri 2007
TS 498 Yapı Elemanlarının Boyutlandırılmasında Alınacak Yüklerin Hesap 1997
Değerleri
TS EN 1993-1-1~12 (Eurocode 3/1) Çelik yapıların projelendirilmesi, yangına karşı tasarım,
TS EN 1993-2 malzeme özelikleri için kurallar
TS EN 1993-3-1~2 (Eurocode 3/2) Çelik köprüler 2004
TS EN 1993-4-1~2 (Eurocode 3/3) Kuleler, direkler ve bacalar
TS EN 1993-5 (Eurocode 3/4) Silolar, depolar ve boru hatları 2010
TS EN 1993-6 (Eurocode 3/5) Kazıklar
(Eurocode 3/6) Krane mesnet yapıları
TS EN 10025 Sıcak Haddelenmiş Yapı Çelikleri 2006
Uluslararası standartlar
ACI 318-08 Building Code Requirements for Structural Concrete, American Concrete Institute,
Farmington Hills, Michigan, USA.
ANSI/AISC 360-16 Specification for Structural Steel Buildings, American Institute of Steel Construction,
Chicago, Illinois, USA.
ASCE/SEI 7-10 Minimum Design Loads for Buildings and Other Structures, ASCE, Reston, Virginia, USA.
Eurocode 3/1 Design of steel building and civil engineering structures (excluding bridges, silos, tanks and
pipelines, steel piling, crane supporting structures, and towers and masts)
Eurocode 3/2 Design of steel bridges
Eurocode 3/3 Design of steel towers and masts
Eurocode 3/4 Design of steel silos, tanks and pipelines
Eurocode 3/5 Design of steel piling
Eurocode 3/6 Design of steel crane-supporting structures
Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 1 / 338

İnşaat Mühendisliği Bölümü / Yapı Anabilim Dalı
İNŞ 315 Çelik Yapılar I / Ders Notu_2020
İÇİNDEKİLER
BÖLÜM 1
ÇELİK YAPILARA GİRİŞ ................................................................................................................................ 6
1.1. Gelişimi ve Tarihçe ............................................................................................................................. 7
1.2. Çelik Taşıyıcı Sistemlerinin Kullanım Alanları ............................................................................... 11
1.3. Çelik Yapıların Üstünlükleri ve Sakıncaları .................................................................................... 19
1.4. Çelik Yapı Tasarımı ve Tasarım Prensipleri.................................................................................... 21
1.5. Şartname ve Yönetmelikler ............................................................................................................. 22
1.5.1. Çelik Yapıların Tasarım, Hesap ve Yapım Esasları Yönetmeliği’nin Kapsamı .................. 22
1.5.2. ÇYY-2016’nın Genel İlkeleri ve Tasarım Prensipleri ........................................................ 23
BÖLÜM 2
ÇELİK ÜRETİMİ ve MALZEME ÖZELLİKLERİ............................................................................................ 31
2.1. Çelik Üretimi...................................................................................................................................... 32
2.2.1. Çeliğin Statik Yükler Altında Davranışı ............................................................................ 37
Çekme Deneyi ........................................................................................................................... 37
2.3. Çelik Emniyet Gerilmeleri ................................................................................................................ 45
2.3.1. Eski Standart ve/veya Yönetmeliklerdeki Durum ........................................................... 45
2.4. Çelik Malzemesinin Şekil ve Boyutları ........................................................................................... 47
2.4.1. Haddeleme (Şekil verme) ................................................................................................ 48
1- Profiller .............................................................................................................................. 50
2- Lamalar (dikdörtgen enkesitli çubuklar) ........................................................................... 51
3- Levhalar ............................................................................................................................. 52
4- Çubuklar ............................................................................................................................ 52
BÖLÜM 3.
ÇELİK YAPILARDA BİRLEŞİM VASITALARI VE HESAPLARI..................................................................... 53
3. ÇELİK YAPILARDA BİRLEŞİM VASITALARI .......................................................................................... 54
ÇELİK YAPILARDA BİRLEŞİM ARAÇLARINDA GENEL ESASLAR............................................................. 54
ELEMANLARIN BİRLEŞEN ENKESİT PARÇALARI VE BİRLEŞİM ELEMANLARININ DAYANIMLARI .... 60
ÇEKME ETKİSİNDE DAYANIM .................................................................................................... 61
KAYMA ETKİSİNDE DAYANIM .................................................................................................... 62
BLOK KIRILMA DAYANIMI.......................................................................................................... 63
BASINÇ ETKİSİNDE DAYANIM .................................................................................................... 64
EĞİLME ETKİSİNDE DAYANIM ................................................................................................... 64
BÖLÜM 3.1.
3.1. KAYNAKLI BİRLEŞİMLER ................................................................................................................... 66
3.1.1. Basınç Kaynağı ................................................................................................................. 66
3.1.2. Ergitme Kaynağı .............................................................................................................. 68
3.1.2.1. Elektrot Kaynağı........................................................................................................ 68
3.1.2.2. Tozaltı Kaynağı.......................................................................................................... 71
3.1.2.3. Gazaltı Kaynağı (Koruyucu Gaz Kaynağı) .................................................................. 73
3.1.3. Kaynak Dikişleri ............................................................................................................... 75
3.1.3. Kaynak Dikişlerinde Gerilmeler ....................................................................................... 89
3.1.4. Kaynaklı Birleşimlerin Dayanımı ve Hesaplanması......................................................... 94

UYGULAMA 3.1 (Tahkik) ........................................................................................................................100

UYGULAMA 3.2. (Tahkik) ......................................................................................................................104
UYGULAMA 3.3.(Tahkik) ........................................................................................................................107
UYGULAMA 3.4. (Tahkik) .......................................................................................................................110
UYGULAMA 3.5. (Boyutlandırma ve Tahkik) .......................................................................................113
BÖLÜM 3.2.
BULONLU (CİVATALI ) BİRLEŞİMLER .....................................................................................................117
3.2.1. BULON VE ÇEŞİTLERİ ...................................................................................................................118
3.2.1.1. Normal Bulonlar (4.6, 4.8, 5.6, 5,.8, 6,8).....................................................................119
3.2.1.2. Yüksek Mukavemetli Bulonlar ....................................................................................121
3.2.1.3. Ankraj Bulonları ..........................................................................................................123
3.2.1.4. Bulon Sınıflarının Gösterimi ........................................................................................123
3.2.1.5. Bulon Çapları ve Gösterimi .........................................................................................124
3.2.2 BULONLARIN MUKAVEMET ÖZELLİKLERİ ..................................................................................125
3.2.2.1.Bulon Dayanım Değerleri .............................................................................................125
3.2.2.2. Bulonların Karakteristik Çekme ve Kayma Gerilmesi Dayanımları .............................126
3.2.2.3.Bulonlu Birleşimlerde Gerilmeler ................................................................................127
3.2.3. BULON DELİĞİ BOYUTLARI VE UYGULAMASI ...........................................................................131
1. Minimum Bulon Aralığı ........................................................................................................131
2. Eleman Kenarına Minimum Uzaklık .....................................................................................131
3. Maksimum Bulon Aralığı ve Kenara Uzaklık ........................................................................133
3.2.4. BULONLU BİRLEŞİMLERDE OLUŞAN HASARLAR ......................................................................133
3.2.5. BULONLU BİRLEŞİMLERDE TAHKİKLER .....................................................................................135
3.2.5.1. Ezilme Etkili Birleşimler...........................................................................................................135
3.2.5.1.1. Bulonların Çekme ve Kesme Kuvveti Dayanımları ...................................................138
3.2.5.1.2. Bulon Deliği Ezilme Kuvveti Dayanımı .....................................................................139
3.2.5.1.3. Çekme ve Kesme Kuvvetinin Ortak Etkisindeki Ezilme Etkili Birleşimler .................141
3.2.5.2. Sürtünme Etkili Birleşimler......................................................................................................143
3.2.5.2.1. Kesme Kuvveti Etkisindeki Sürtünme Etkili Birleşimin Dayanımı ............................143
3.2.5.2.2. Çekme ve Kesme Kuvvetinin Ortak Etkisindeki Sürtünme Etkili Birleşimlerin
Dayanımı ..................................................................................................................................144
3.2.6. ÖZEL YÖNETMELİK KOŞULLARI VE SINIRLAMALAR .................................................................145
BULONLU BİRLEŞİM UYGULAMALARI ..................................................................................................146
UYGULAMA 3.6. ......................................................................................................................................146
UYGULAMA 3.7. ......................................................................................................................................149
UYGULAMA 3.8. ......................................................................................................................................159
UYGULAMA 3.9. ......................................................................................................................................165
ÖDEV ........................................................................................................................................................167
BÖLÜM 4
ÇEKME ÇUBUKLARI .................................................................................................................................168
4. ÇEKME ÇUBUKLARI ............................................................................................................................169
4.1. Sınır Durumlar İçin Enkesit Alanları ..............................................................................................173
4.1.1. Kayıpsız Enkesit Alanı, Ag ............................................................................................................173
4.1.2. Net (kayıplı) enkesit alanı, An .....................................................................................................174
4.1.3. Etkin Net enkesit alanı, Ae ..........................................................................................................175

4.1.5. Kaynaklı Birleşimlerde Kesit Kayıpları ...................................................................................... 178

4.2. Çekme Çubuklarının Ekleri ............................................................................................................ 180
4.2.1. Levhalı (Lamalı veya Laşeli) Ekler .............................................................................................. 181
4.2.2. Enleme Levhalı Ek........................................................................................................................ 185
4.2.3. Küt Ek (Üniversal Ek) ................................................................................................................... 185
4.3. Eksenel Çekme Etkisindeki Elemanların Davranışı ..................................................................... 186
4.3.1. Kayıpsız Enkesit Alanının Davranışı ........................................................................................... 187
4.3.2. Etkin Net Kesit Alanının Davranışı............................................................................................. 188
4.3.3. Birleşim Bölgesinde Eleman Davranışı .................................................................................... 189
4.3.5. Çekme Kuvveti Dayanımı ........................................................................................................... 191
4.3.6. Yapma Enkesitli Çekme Elemanları........................................................................................... 192
4.4. Çekme Elemanlarının Mil Birleşimleri ......................................................................................... 193
UYGULAMA 4.1. ..................................................................................................................................... 195
UYGULAMA 4.2. ..................................................................................................................................... 199
UYGULAMA 4.3. ..................................................................................................................................... 203
UYGULAMA 4.4. ..................................................................................................................................... 207
UYGULAMA 4.5. ..................................................................................................................................... 210
UYGULAMA 4.6. ..................................................................................................................................... 213
UYGULAMA 4.7. ..................................................................................................................................... 218
UYGULAMA 4.8. ..................................................................................................................................... 224
UYGULAMA 4.9. ..................................................................................................................................... 226
UYGULAMA 4.10. ................................................................................................................................... 230
UYGULAMA 4.11. ................................................................................................................................... 233
UYGULAMA 4.12. ................................................................................................................................... 241
UYGULAMA 4.13. ................................................................................................................................... 245
UYGULAMA 4.14.(ödev) ........................................................................................................................ 256
UYGULAMA 4.15. .(ödev) ...................................................................................................................... 259
UYGULAMA 4.16. (ödev) ....................................................................................................................... 262
BÖLÜM 5
BASINÇ ÇUBUKLARI................................................................................................................................ 266
BASINÇ ÇUBUKLARI................................................................................................................................ 267
Teşkil Edilmelerine Göre Basınç Çubuklarının Çeşitleri .................................................................... 267
1. Tek Parçalı Basınç Çubukları ............................................................................................................. 267
2. Çok Parçalı Basınç Çubukları ............................................................................................................ 268
BURKULMA SINIR DURUMLARI ............................................................................................................ 274
Yerel Burkulma ....................................................................................................................................... 274
Eleman Burkulması ( Genel Burkulma) ............................................................................................... 276
ELASTİK BURKULMA VE EULER BURKULMA TEORİSİ ........................................................................ 278
Kritik Gerilme .......................................................................................................................................... 281
Euler Hiperbolü ...................................................................................................................................... 282
EKSENEL BASINÇ KUVVETİ ETKİSİNDEKİ ELEMANLARIN DAVRANIŞI .............................................. 285
Burkulma Boyu Katsayısı, K................................................................................................................... 285
BASINÇ ÇUBUKLARININ ÇYY-2016’YA GÖRE TASARIM VE HESAP KURALLARI .............................. 291
Narinlik Oranı Sınırı ................................................................................................................................ 291
Tasarım Esasları ...................................................................................................................................... 291
Elastik burkulma gerilmesi, Fe.............................................................................................................. 292

Narin Enkesitler İçin Azaltma Katsayıları .............................................................................................299

YAPMA ENKESİTLİ BASINÇ ELEMANLARI (Çok Parçalı Basınç Çubukları) ........................................304
UYGULAMA 5.1. ......................................................................................................................................307
UYGULAMA 5.2. ......................................................................................................................................310
UYGULAMA 5.3. ......................................................................................................................................313
UYGULAMA 5.4. ......................................................................................................................................316
UYGULAMA 5.5. ......................................................................................................................................319
UYGULAMA 5.6. ......................................................................................................................................322
UYGULAMA 5.7. ......................................................................................................................................324
UYGULAMA 5.8. ......................................................................................................................................327
UYGULAMA 5.9. ......................................................................................................................................330
UYGULAMA 5.10. (Boyutlandırma) ......................................................................................................334

İNŞ 315 Çelik Yapılar I BÖLÜM 1
Ders Notu_2020
BÖLÜM 1
ÇELİK YAPILARA GİRİŞ

Ders Notu_2020
1.1. Gelişimi ve Tarihçe
Demir ilk defa 2300 yıl önce Çin’de üretilmeye başlamıştır. Demir ve çelik malzemesi 19. Yy
başlangıcına kadar silah ve eşya yapımında yaygın olarak kullanılmıştır.
Yapısal anlamda çelik 12. ve 13. yy’larda anıtsal yapıların taş duvarlarını birbirine bağlama
amacıyla gergi malzemesi olarak kullanılmıştır.
Demir yapı malzemesi olarak 18. yüzyılda ham demir üretiminin başlamasıyla birlikte
kullanılmaya başlanmıştır. Demir ve font kullanılarak inşa edilen ilk yapılar köprülerdir.
1770li yıllarda İngiltere öncülüğünde yüksek sıcaklık fırınlarının geliştirilmesi ve kok kömürünün
kullanılmasıyla (bkz. Şekil 1-2) iyi kalite çelik elde edilebilmiş ve dövme çelik kullanılarak dolu
gövdeli ana kirişli ve kafes ana kirişli köprülerin yapımına başlanmıştır .
Şekil 1. Yüksek Sıcaklık Fırınlarında Çelik Üretimi Şeması

Ders Notu_2020
Şekil 2. Çelik Üretim Tesislerinden Görünümler
Bu fırınlarda font demirin (dökme demir) bol miktarda üretilmesinden sonra, demir köprülerde
kullanılmaya başlanmıştır. Font, malzemenin özelliği bakımından basınç mukavemeti yüksek,
çekme mukavemeti düşük bir malzemedir. Bu özelliği sebebiyle bu malzeme kemer sistemlerde
kullanılabilmiştir. Bunun ilk ve en önemli örneği İngiltere’de Severn nehri üzerindeki 31 m açıklığı
geçen Coalbrookdale Köprüsü’dür (bkz. Şekil 3.)

Ders Notu_2020
Şekil 3. Severn nehri üzerindeki Coalbrookdale Köprüsü (Font malzemeden), 1778
1850’li yıllarda çeşitli yöntemlerin geliştirilmesiyle ve/veya bulunmasıyla ham demirin sıvı
haldeyken arıtılması sağlanmış ve dökme çelik üretimi olanağı ortaya çıkmıştır. Böylece 1800’lü

Ders Notu_2020
yılların sonlarından itibaren dökme çelik, en çok üretilen cins olmuştur. Özellikle 20. yüzyılın
başında elektrik fırınlarının da kullanılmaya başlanmasıyla da çelik yapı tekniklerinde büyük
ilerlemeler meydana gelmiştir. Çelik yapı kullanımı hızlı üretiminin sağladığı olanaklar göz önünde
bulundurularak önceleri askeri amaçlı yapıların hızlı inşa edilebilmesi için kullanılmıştır. Sanayi
binaları, sosyal-spor tesisleri, okul ve konut binalarının hızla yapılması ihtiyacı, ancak çelik
kullanımı ile mümkün olabilmiştir. Mukavemeti 200 kg/mm2'yi bulan çelik üretiminin sağlanması
ve elektrik ark kaynağının yaygın halde kullanılmaya başlaması bugünkü modern çelik
konstrüksiyon tarzını ortaya çıkarmıştır.
Böylelikle çelik yapı taşıyıcı sistemlerinin hesaplama yöntemlerinin ve tasarım esaslarının

gelişmesi mümkün olmuştur. Bu süreçte perçinli birleşimlerle birlikte kaynak tekniklerde de
gelişmeler gözlenmiştir.f
Günümüzde çelik konstrüksiyon elemanları şantiyelerde yapılabildiği gibi, taşıma imkanlarına

bağlı olarak büyük parçalar halinde atölye ve fabrikalarda da üretilmektedir. Genel olarak kaynaklı
ve bulonlu şekilde bağlantı elemanları kullanılmaktadır.
Sonuç olarak tarihsel gelişimde,

1778 -1875 - Font köprüler
1846 -1890 - Dökme çelik
1890 - - Dökme çelik köprü ve yüksek yapılar şeklinde bir sınıflandırma yapılabilir.
Şekil 4. 20. yy. Yüksek Çelik Yapı İnşaatlarından Görünümler

Ders Notu_2020
1.2. Çelik Taşıyıcı Sistemlerinin Kullanım Alanları
Esas taşıyıcı sistemi çelik malzemesi ile oluşturulan yapılara “çelik yapılar” denilmektedir. Çelik
yapılar çelik malzemesini yüksek dayanım özelliklerine bağlı olarak yüksek yapıların yapımında ve
büyük açıklıkların geçilmesinde tercih edilmektedir. Konstrüksiyon biçimi ve uygulama alanlarına
göre adlandırılırlar.
Çelik taşıyıcı sistemin en çok tercih edildiği yapı türleri;
 Çok Katlı Yapıların Çelik Karkasları
 Çelik Levha Konstrüksiyonları (Silolar, bunkerler, büyük borular, katı, sıvı ve gaz
tankları)
 Kuleler ve Pilonlar
 Köprüler
 Sanayi Yapıları
 Büyük Açıklıklı Sosyal Yapılar (Spor yapıları, sergi salonları, uçak hangarları, pazar
yerleri)
 Antenler
 Elektrik Üretim Tesisleri (Rüzgar Türbünleri, Güneş Enerji Santralleri)
 Taşıma ve Kaldırma Konstrüksiyonları (krenler, kule vinçler)
 Çatı Konstrüksiyonları
(Bu maddelerle ilgili görseller devam eden 11-17 sayfalar verilmiştir.)

Ders Notu_2020
Çok Katlı Yapıların Çelik Karkasları

Ders Notu_2020
Çelik Levha Konstrüksiyonları (Silolar, bunkerler,

büyük borular, katı, sıvı ve gaz tankları)
Kuleler ve Pilonlar

Ders Notu_2020
Köprüler

Ders Notu_2020
Sanayi Yapıları
Çatı Konstrüksiyonları

Ders Notu_2020
Büyük Açıklıklı Sosyal

Yapılar (Spor yapıları, sergi
salonları, uçak hangarları,
pazar yerleri)
Antenler

Ders Notu_2020
Elektrik Üretim Tesisleri (Rüzgar Türbünleri, Güneş Enerji Santralleri)

Ders Notu_2020
Taşıma ve Kaldırma Konstrüksiyonları

(krenler, kule vinçler)

Ders Notu_2020
1.3. Çelik Yapıların Üstünlükleri ve Sakıncaları
Çelik Yapıların Üstünlükleri
 Çelik malzeme bakımından bütün kesiti ve ekseni doğrultusunda aynı davranışı

gösterebilen homojen bir malzeme olduğu için Bernoulli-Navier hipotezinin (düzlem
kesitlerin şekil değiştirdikten sonra düzlem kalması) gerçekleştiği bir nitelik taşımaktadır.
 Hooke kanununa uyan bir malzemedir. Elastik sınırlar içerisinde (elastik sınıra kadar)
gerilme şekil değiştirme artışları orantılı bir şekilde değişmektedir.
 Elastisite modülü yüksektir. Özellikle eğilme rijitliğinin etkin olduğu yerlerde uygun
sonuçlar verir.
 Yüksek mukavemetli olduğundan malzeme gideri bir hayli azalır, kullanıldığı yapının öz
ağırlığını büyük ölçüde azaltır.
 Süneklik bakımında son derece elverişli bir malzemedir. Bu özelliği bakımından çelik yapı
sistemleri yapılardan beklenen süneklik özelliklerini karşıladıklarından tercih edilmesi
gereken yapı grubu arasında yer almaktadır.
(Süneklik; akma gerilmesinden sonra kopma aşamasında kadar olan aralıkta malzemenin,
kesitin ya da sistemin yük taşıyabilme kapasitesidir. Başka bir değişle etkiyen yükler
altında şekil değiştirebilme yeteneğidir.)
 Çelik yapılardaki elemanların sökülerek yeniden kullanma olanağı vardır.(Betonarmede
bu mümkün değildir.)
 Çelik yapılarda değişiklik ve takviye yapılması gayet kolaydır.
 Çelik yapılarda, yapım sırasındaki kusurları sonradan tespit etmek
mümkündür.(Betonarmede ise bu çalışma zaman alıcı ve pahalı yöntemler
gerektirmektedir.)
 Çelik malzeme, inşaat alanına işlenmiş olarak gelir. Bu sebeple kullanılan elemanların
kalitesi ve mukavemeti hakkında kesin bir hüküm verilebilir.(Betonarmede ise, inşaat
alanında hazırlandığından kalitesi belli değildir.)
 Analizleri betonarmeye göre daha kolaydır
 Uygun bakım koşulları sağlandığı sürece yapı ömrü sınırsızdır.

Ders Notu_2020
Çelik Yapıların Sakıncaları
 Pahalı bir malzemedir.

 Ateş ve yangına karşı zayıf (Betonarme dayanıklı) çelik yapılar 500-600C de taşıma
yeteneğini kaybeder.
 Yapımından sonra sürekli tamir ve bakım ister. Dış hava etkileri ve rutubete karşı
dayanıklılığı zayıftır.
 Yapılışı zordur. Kalifiye işçilik gerektirir.
 Çelik yapı taşıyıcı elemanları yüksek dayanım özelliklerine bağlı olarak daha küçük bir
başka deyişle daha narin kesitlerden teşkil edilebilir. Bu durum daha narin kesitlerin
oluşması anlamına gelmektedir. Bu kesitler burkulma etkilerine düşünüldüğünde zayıf
olma özelliği taşımaktadır, gerekli tasarım önlemlerinin alınması gerekir.
 Sürekli ve tekrarlı yükler altında çelik yapı elemanlarında yorulma etkisine bağlı olarak
kırılmalar meydana gelebilir. Çelik yapılar yorulma etkilerine karşı zayıftır.

Ders Notu_2020
1.4. Çelik Yapı Tasarımı ve Tasarım Prensipleri
Yapısal tasarım statik, dinamik, malzeme mekaniği ve yapısal analiz ilkelerini sağlam bir bilgiye
sahip ve yapı davranışı hakkında tecrübeli bir mühendisin sezgileriyle birleştirmesiyle amacına
uygun hizmet edebilecek güvenli ve ekonomik yapı üretmek adına sanat ve bilimin bir karışımı
olarak tarif edilebilir.
Bu tariften yola çıkarak, bir inşaat mühendisinin tecrübe kazanmasından önce statik, dinamik,
malzeme mekaniği ve yapısal analiz ilkelerini bilmesi gerekmektedir. Yapılacak tasarımın çelik
yapı olması durumunda öncelikle çeliğin malzeme özelliklerinin ve yükler altındaki davranışın
bilenmesi gerekmektedir. Sonrasında ise çelik yapı elamanların enkesitlerinin, enkesitlerin
birbiriyle birleşiminin, birleşimi sağlayan yardımcı elemanların özelliklerinin bilinmesi öncelikli
konulardan birisidir. Yapılacak hesaplamalarda bu konularda yeterli bilgiye sahip olunması son
derece önemlidir.
Çelik konstrüksiyonlarının tasarım aşamalarında aşağıda belirtilenlerin esas alınması

gerekmektedir.
 Yapı kullanım amacına uygun olarak projelendirilmelidir.

 Yapı mimarisine ve geometrik özelliklerine bağlı olarak göre malzeme seçimi yapılmalıdır.
 Ekonomik açıdan pahalı bir malzeme olmasından ötürü çelik yapıların
projelendirilmesinde ekonomik kesitlerin seçilmesi esastır.
 Atölyelerde hazırlanan çelik konstrüksiyon parçalarının taşınması kolay olacak biçimlerde
teşkil edilmesi gerekmektedir.
 Konstrüksiyonlar mukavemeti yüksek kaliteli çelik malzemeleri kullanmak, maksimum
verimi sağlayacak en kesit profillerini uygulamak, taşıyıcı sistem teşkilinde optimum
sistem teşkilini sağlama gerekmektedir.

Ders Notu_2020
1.5. Şartname ve Yönetmelikler
Ülkemizde 2016 yılından önce çelik yapı tasarımı, Türk Standartları Enstitüsü tarafından
hazırlanan TS 648 (1980- Çelik Yapıların Hesap ve Yapım Kuralları) standardına uygun şekilde
emniyet gerilmeleri yöntemi esas alınarak yapılmaktaydı. Bunun yanı sıra çelik malzemesinin
plastik şekil değiştirme durumunun da göz önünde bulundurulduğu ve tasarımcı mühendisin
gerekli görmesi halinde başvurduğu TS 4561 (1985-Çelik Yapıların Plastik Teoriye Göre Hesap
Kuralları) standardına göre taşıma gücü yöntemi de kullanılmaktaydı. Her iki doküman da
standart niteliğinde idi.
04.02.2016 tarih ve 29614 sayılı Resmi Gazete ’de yayınlanan “Çelik Yapıların Tasarım, Hesap ve
Yapım Esaslarına Dair Yönetmelik” (kısaca ÇYY-2016) 01.09.2016 tarihi itibariyle yürürlüğe
girmiştir. Ülkemizde çelik yapılar için hazırlanan ilk “yönetmelik” olma özelliğini taşımaktadır ve
bu tarihten sonra projelendirilecek çelik yapı veya çelik yapı bölümlerinde bu yönetmelik
esaslarına uyulması zorunlu hale gelmiştir. Genel kapsamı itibariyle Amerikan şartnamesi
olan AISC 360-10’un içeriğini barındırmaktadır. Gerekli görülen durumlarda ülkemizdeki üretim
şartları göz önünde bulundurularak değişiklikler yapılması şeklinde oluşturulmuştur ve halen
gücellemektedir.
TSE tarafından Türkçeye çevrilen EN 1993-1-1 (Eurocode 3), TS EN 1993-1-1 haliyle başka bir
tasarım esasları niteliği taşımaktadır. Avrupa şartnamesinin çevirisi olan bu standart da tasarım
esası olarak kullanılabilmektedir. Fakat yönetmelik standartların daha üstünde yükümlülükler
gerektirdiği için öncelikle uyulması gereken esaslar ÇYY-2016 kapsamındaki esaslar olmaktadır.
1.5.1. Çelik Yapıların Tasarım, Hesap ve Yapım Esasları Yönetmeliği’nin Kapsamı
Bu yönetmelik (ÇYY-2016), yapısal çelik ve çelik-betonarme kompozit yapı elemanlarının ve yapı

sistemlerinin, kullanım amaçlarına uygun olarak, yeterli bir güvenlikle tasarımına ve yapımına
ilişkin yöntem, kural ve koşulları içermektedir.
Bu yönetmelikte verilen kurallar esas olarak
 bina türü çelik yapı sistemleri ile birlikte

 tekil veya kısmi düşey ve yatay yük taşıyıcı çelik elemanlar içeren diğer yapı sistemlerine
de kapsamaktadır.

Ders Notu_2020
 boru ve kutu profillerin karakteristik cidar kalınlıkları hariç olmak üzere, eleman kalınlıkları
en az 4.0 mm olan çelik yapı sistemlerini kapsamaktadır. (boru ve kutu enkesitlerin
karakteristik cidar kalınlığı 2.5 mm den küçük olan enkesitli profiller bu yönetmelik
kapsamına dahil edilmemiştir, başka bir deyişle taşıyıcı yapısal eleman niteliği
taşımamaktadır)
 Deprem bölgelerindeki yapılacak çelik ve kompozit yapı sistemlerinin depreme

dayanıklı olarak tasarımında, bu yönetmelikte verilen kural ve koşullara ek olarak, ilgili
Deprem Yönetmeliği kuralları da yerine getirilmelidir.
 Yapısal çelik ve çelik–betonarme kompozit yapı elemanlarının tasarımına ilişkin bu

Yönetmelikte veya ilgili Türk standartlarında yer almayan tasarım kuralları için, öncelikle
Yönetmelik ekinde ( Ek-4) verilen kaynaklarla beraber, uluslararası geçerliliği kabul edilen
eşdeğer diğer standart, yönetmelik vb. teknik dokümanlar kullanılır. Vurgulanan bu
dökümanlar ÇYY-2016’da öngörülen ilkeleri ve asgari güvenlik seviyesini sağlayacak
şekilde kullanılabilirler.
 Bu Yönetmeliğin uygulanmasında gerekli olabilecek özel yapı bileşenlerinin ve

sistemlerinin testlerinin yürütülmesinde, TS EN 1990 Ek D’de verilen esaslar veya eşdeğer
uluslararası yöntemler dikkate alınacaktır.
1.5.2. ÇYY-2016’nın Genel İlkeleri ve Tasarım Prensipleri
Çelik yapıların tasarımı için iki ana yöntem bulunmaktadır. Bunlar taşıma gücü yöntemi ve
emniyet gerilmeleri yöntemidir. Bu yöntemler ÇYY-2016’daki isimleri ve tasarım yaklaşımları
aşağıda verilen maddeler şeklinde belirtilmektedir.
 Çelik yapı elemanlarının ve birleşimlerin tasarımı Yük ve Dayanım Katsayıları ile Tasarım
(YDKT) veya Güvenlik Katsayıları ile Tasarım (GKT) yaklaşımlarından biri uygulanarak
gerçekleştirilebilir.
 Elemanların ve birleşimlerin gerekli dayanımı, uygulanan tasarım yaklaşımı için öngörülen
yük birleşimleri altında hesaplanır.
 Sistem analizleri doğrusal-elastik teoriye göre gerçekleştirilebilir.

Ders Notu_2020
Yük ve Dayanım Katsayıları İle Tasarım -YDKT

(Taşıma Gücü Yöntemi)
Taşıma gücü yönteminde yapıya etkiyen yükler belli katsayılar kullanılarak artırılır ve gerekli
dayanım buna göre hesap edilir. ÇYY-2016 ‘da Yük ve Dayanım Katsayıları ile Tasarım (YDKT)
adıyla anılmaktadır. Sistem analizleri doğrusal elastik teoriye göre gerçekleştirilmektedir. Yani
malzemelerin plastik şekil değiştirme kapasiteleri göz önünde bulundurulmamaktadır.

Ders Notu_2020
Güvenlik Katsayıları İle Tasarım - GKT

(Emniyet Gerilmeleri Yöntemi)
Emniyet gerilmeleri yönteminde yapı üzerine etkiyen yüklerde herhangi bir artırıma gidilmez.
Bunun yerine malzeme dayanımlarında azaltma yapılır. Bu yöntem ÇYY-2016’da Güvenlik
Katsayıları İle Tasarım (GKT) adıyla anılmaktadır. Sistem analizleri doğrusal elastik teoriye göre
gerçekleştirilmektedir. Yani malzemelerin plastik şekil değiştirme kapasiteleri göz önünde
bulundurulmamaktadır.

Ders Notu_2020
GENEL TASARIM KRİTERLERİ
ÇYY-2016 kapsamında yapısal çözümleme ve birleşim tasarımları için öngörülen sınır durumlar ve
diğer tasarım kabulleri ana başlıklar halinde aşağıda sıralanmaktadır. Bu sınır şatları ve tasarım
kabulleri ilgili bölümlerde daha ayrıntılı olarak incelenecektir.
Çelik yapı elemanlarının ve birleşimlerinin tasarımı, yapının işletme ömrü boyunca kendinden
beklenen tüm fonksiyonları belirli bir güvenlik altında yerine getirebilecek düzeyde dayanım,
kararlılık (stabilite) ve rijitliğe sahip olacak şekilde, dayanım ve kullanılabilirlik sınır durumları
esas alınarak gerçekleştirilecektir.
1. Dayanım Sınır Durumu

TANIM: Dayanım sınır durumu, yapının kullanım ömrü boyunca, dayanım veya stabilite
yetersizliği nedeniyle bölgesel veya tümsel göçme oluşumunu tanımlar.
 Dayanım sınır durumu için güvenlik, Yük ve Dayanım Katsayıları ile Tasarım (YDKT) veya
Güvenlik Katsayıları ile Tasarım (GKT) yaklaşımı için verilen koşulların uygulanması ile
sağlanacaktır. (Bu yaklaşımlar önceki iki sayfada verilmiştir)
2. Kullanılabilirlik Sınır Durumu
TANIM: Kısaca yapıdan beklenen fonksiyonları engelleyen aşırı yerdeğiştirmeler ve benzeri

özellikler cinsinden tanımlanır.
Kullanılabilirlik, öngörülen normal kullanım koşulları ve yükleri altında (öngörülen belirli yük
birleşimleri altında) yapının kendisinden beklenen fonksiyonları yerine getirmesi, dış
görünümünün ve çevresel etkilere karşı dayanıklılığının korunması, yapısal olmayan elemanların
olumsuz etkilenmemesi, kullanıcıların konforunun sağlanması gibi durumların tümü olarak
tanımlanır. Başka bir deyişle yapı sisteminin yerdeğiştirme ve ivme gibi davranış büyüklüklerinin
belli sınırlar içerisinde kalacak şekilde tasarım yapılmasını gerektirir.
Yapı sistemi, yapısal elemanlar ve birleşimler kullanılabilirlik sınır durumları için kontrol
edilmelidir. Kullanılabilirlik sınır durumlarının kontrol edildiği yük birleşimleri aşağıda
sıralanmıştır.

Ders Notu_2020
Eel itibariyle tanımlanan bu durum için etkiyen yüklere göre yer değiştirme ve sehim
kontrollerinde ÇYY-2016’da ilgili bölümlerde erilen maddelere uyulması gerekmektedir.
Genel olarak verilen sınırlar aşağıda verilmektedir.
 (a) Sabit yükler ve kısa süreli hareketli yükler veya kar yükleri altındaki düşey yerdeğiştirme
kontrollerinde (1) ve (2) numaralı yük birleşimleri gözönüne alınmalıdır.
 (b) Sabit yükler ve uzun süreli hareketli yükler altında, çelik-betonarme kompozit elemanlarda
rötre ve sünme etkilerini de kapsayan düşey yerdeğiştirme kontrollerinde (3) numaralı yük
birleşimi uygulanmalıdır.
 (c) Yapısal olmayan elemanları etkileyen düşey yerdeğiştirme kontrollerinde, G sabit yüklerinin
söz konusu yapısal elemanın inşasından sonra etkiyen bölümü göz önüne alınmalıdır.
 (d) Yatay yerdeğiştirme kontrollerinde (4) numaralı yükleme esas alınmalıdır.
 Bu kontrollerde, sabit ve hareketli yükler (kar yükleri) altında hesaplanan toplam düşey
yerdeğiştirmelerin açıklığa oranı için 1/300 sınır değeri öngörülmektedir. Konsol elemanlarda ise
bu oran 1/150 olmaktadır.
 Özellikle rüzgar yüklerinin etkin olduğu yük birleşimleri altında, yatay yerdeğiştirmelerin sınır
değerleri, binanın türüne ve cephe kaplamaları ile bölme duvarlarının cinsine bağlı olarak
değişmektedir.
3. Stabilize Analizi
Yapı sistemlerinin stabilite analizi, eleman bazındaki ve sistem genelindeki geometri

değişimlerinin (yerdeğiştirmelerin) denge denklemlerine etkisini gözönüne alan ikinci mertebe
teorisine göre hesap yapılmasını öngörmektedir.
Tasarımı yapılan çelik yapı sistemi hem tüm sistem hemde eleman bazında stabiliteşartlarını
sağlamalı, ikinci mertebe etkilerini taşıyacak şekilde boyutlandırılmalıdır.

Ders Notu_2020
4. Birleşimlerin Tasarımı
Yapı sisteminin birleşim detayları, yapısal analizin varsayımlarına ve birleşimden beklenen

performans özelliklerine bağlı olarak, birleşimde oluşan iç kuvvetler ve şekil değiştirmeler altında
tasarlanacaktır. Yani sistem tasarımında etkiyen yükler öngörülen birleşimler tarafından güvenle
taşınabilmelidir.
 Kiriş mesnetleri, bu elemanların boyuna eksenleri etrafında dönmelerini önleyecek şekilde

teşkil edilirler.
 Pratikte uygulanan birleşimler, genel olarak, mafsallı birleşimler ve moment aktaran

birleşimler olarak iki grupta toplanabilirler.
o Mafsallı birleşimler eğilme momentinin sıfır veya sıfıra yakın olduğu, buna karşılık birleşen
elemanlar arasında göreli (rölatif) dönme hareketine izin veren birleşimlerdir. Bu
birleşimlerin dönme kapasitesi, yapısal analiz ile hesaplanan gerekli dönme hareketi ile
uyumlu olmalıdır.
o Moment aktaran birleşimler rijit moment aktaran birleşimler ve yarı rijit (elastik) moment
aktaran birleşimler olarak ikiye ayrılırlar.
o Rijit moment aktaran birleşimlerde, birleşen elemanlar arasındaki göreli dönme
hareketinin tam olarak sınırlandırıldığı varsayılmaktadır. Bu durumda birleşimler, göreli
dönme hareketinin sıfır olmasını sağlayacak yeterli dayanım ve rijitliğe sahip olacaktır.
o Yarı rijit moment aktaran birleşimlerde, birleşen elemanlar arasındaki göreli dönme
hareketinin tam olarak sınırlandırılmadığı varsayılmaktadır. Bu durumda birleşimler,
öngörülen göreli dönme hareketini sağlayacak yeterli dayanım, rijitlik ve şekildeğiştirme
kapasitesine sahip olacaktır.

Ders Notu_2020
5. Yapısal Bütünlük İçin Tasarım
Prefabrik üretimli elemanların oluşturduğu çelik yapı sistemlerinde her bir elemanın
birleşimindeki ve elemanları birbirine eklenmesi durumundaki tasarım ilkeleri ÇYY-2016
kapsamında ayrı bir bölümde verilmektedir. Birleşimler ve ekler sistem bütünlüğü (yapısal
bütünlük veya yapıdaki her elemanın birlikte çalışabilmesi) bakımından gerekli verilen koşulları
daha önce bahsedilen diğer dayanım koşullarından bağımsız olarak sağlamalıdır. Bunlar
 kolon eklerinin eksenel çekme kuvveti dayanımı,
 kiriş uç birleşimlerinin eksenel çekme kuvveti ve kesme kuvveti dayanımı,
 kolonların stabilitesini sağlayan elemanların uç birleşimlerinin eksenel çekme kuvveti
dayanımı olup bunlarla ilgili minimum koşullar, yapısal bütünlük açısından sağlanacaktır.
6. Eleman Enkesit Özellikleri
Taşıyıcı sistem içerisindeki elemanlar üzerinde oluşan etkin kesit tesirine (eksenel kuvvet,
kesme kuvveti, eğilme momenti vb.) göre boyutlandırılmalıdır. Bu durumda etkin kesit
tesirine bağlı taşıyıcı elemanlar çekmeye çalışan, basınca çalışan ve eğilmeye çalışan
elemanlar şeklinde gruplandırılır. Gruplandırılan elemanlar da enkesit özelliklerine bağlı farklı
hesaplama formülleri ve tabloları dikkate alınarak boyutlandırılır. ÇYY-2016 enkesit türüne ve
özxelliğine bağlı hesaplama esaslarını ayrı ayır vermektedir. Mesela;
 Eksenel basınç etkisindeki enkesitler, yerel burkulma sınır durumu esas alınarak narin
enkesitler ve narin olmayan enkesitler olarak ikiye ayrılırlar.
 Benzer şekilde, eğilme momenti etkisindeki enkesitler, yerel burkulma sınır durumu esas
alınarak kompakt enkesitler, kompakt olmayan enkesitler ve narin enkesitler olarak üçe
ayrılırlar.
 Bu sınıflandırma eleman enkesitini oluşturan enkesit parçalarının genişlik (çap) / kalınlık
oranlarına bağlı olarak tanımlanır. Yönetmelikte, rijitleştirilmemiş ve rijitleştirilmiş enkesit
parçaları için yukarıdaki sınıflandırmaya ait sınır değerler tablolar halinde verilmiştir.
7. Diğer Yönetmeliklerle İlişkiler
Çelik Yapıların Tasarım, Hesap ve Yapım Esasları Yönetmeliği ile İlgili Standart ve Yönetmelikler

Ders Notu_2020
Bu yönetmelik kapsamı içinde bulunan yapısal çelik ve çelik-betonarme kompozit yapı elemanları
ve yapı sistemlerinin tasarımında referans verilen başlıca standart ve yönetmelikler aşağıda
özetlenmiştir.
 TS 498: 1997 Yük standardı
 TS EN 1991-1-3: 2009 Kar yükleri
 TS EN 1991-1-4: 2005 Rüzgar etkileri
 Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik (DBYBHY-2007)
 TS 500: 2000 Betonarme tasarım ve yapım standardı
 Yapısal çelik malzemeler, bulonlar, kaynak ve başlıklı çelik elemanlar ile ilgili TS EN
standartları
Burada genel olarak açıklanan ÇYY-2016’nın hesap esasları ilerleyen konularda verilecektir.

Ders Notu_2020
BÖLÜM 2.
ÇELİK ÜRETİMİ ve MALZEME ÖZELLİKLERİ

Ders Notu_2020
2.1. Çelik Üretimi
Çelik demir cevherinden elde edilir. Doğada demir cevheri; oksitler (magnetit (Fe3O4) ve hematit
(Fe2O)), hidroksitler (geotit (FeO(OH)) ve limonit (FeO(OH)·nH3O)), karbonatlar (siderit(Fe2CO))
ve diğer maddelerle karışık olarak bulunmaktadır.
Hemen tüm cevher türleri Silisyum Oksit (Si2O) ihtiva etmektedirler. Çoğu cevher türleri az
miktarda Fosfor, Alüminyum, Kükürt, vb. elementler içermektedir.
Demir cevherleri
 Magnetit,
 Hematit,
 Geotit,
 Limonit
 Siderit’tir.
Bu cevherler yüksek fırında kok kömür ile yakılıp ergitilerek ham demir elde edilir. Kok
kömürünün iki fonksiyonu vardır; birincisi gerekli sıcaklığı sağlamak, ikincisi ise erimiş demir
cevheri ile tepkimeye girecek CO’i üretmektir. Kok kömürdeki karbon demir ile alaşım meydana
getirir, ayrıca bu alaşım yani ham demir cevherden gelen Silisyum, Alüminyum, Kükürt gibi
maddeleri de ihtiva eder. İşlem sonunda cüruf ve yüksek fırın gazları da ortaya çıkar. Cüruf,
yoğunluğu az olduğundan ergimiş ham demirin üzerinde toplanır ve yüksek fırındaki cüruf
deliğinden dışarıya atılır.
Elde edilen ham demirin karbon oranı yüksek (%3-5) olduğundan şekil değiştirmeye ve
kaynaklanabilmeye elverişli değildir. Elde edilen bu malzemeye font denilmektedir. Fontun
çekme mukavemeti çok düşüktür. Döküm malzemesi olarak kullanılır. Fontun işlenebilmesini
sağlamak amacıyla “ısıl işlem” uygulanarak bünyesindeki karbon miktarının azaltılması ve
fosforun uzaklaştırılması gerekmektedir. Isıl işlemde asıl amaç erimiş malzemeye nemli hava veya
direk oksijen üflenmesiyle bünyedeki karbonun oksijen ile tepkimeye girmesin sağlamaktır. Ham
demir işlenerek, kullanılan yöntem ve katkılara bağlı olarak çelik veya dökme demir üretilebilir.

Ders Notu_2020
Başlıca ısıl işlem yöntemleri;

1-Siemens-Martin Yöntemi,
2-Elektrik Arkı Yöntemi,
3-Oksijen Üfleme Yöntemidir.
.
Bu yöntemler sonucunda dökme çelik, dövme çelik veya hadde ürünü çelik elde edilir. Şematik
gösterimleri Şekil 5-7’de sırasıyla verilmiştir.
Şekil 5. Siemens-Martin Yönteminin Şematik Gösterimi
Şekil 6. Elektrik Ark Yönteminin Şematik Gösterimi

Ders Notu_2020
Şekil 7. Oksijen Üfleme Yönteminin Şematik Gösterimi

(1) hurda yüklemesi, (2) yüksek fırından gelen pik demir, (3) Oksijen üfleme, (4) sıvı çeliğin alınması, alaşım elementleri ve bazı
ilavelerin katılması, (5)cürufun alınması
Bu yöntemlerde ana üretim tekniği kızıl hammadde elde ederek demir cevherine element ilavesi
veya element uzaklaştırılması şeklindedir.
Demir 1535ºC ‘de erimektedir. Erimiş demir sıcaklığı azaldıkça küp şeklinde kristalleşerek δ (delta)
demirini oluşturur. 1400ºC’de demir berkir ve δ demiri γ (gama) demirine çevrilir, devamında da
demirin en son formu α demiri olarak adlandırılan formları alır.
Demir eriğine karbon ilavesiyle karbon miktarı ve soğuma rejimine göre 910 ºC’ye kadar östenit,
723 ºC’den sonra da perlit kristalleri oluşur. Oda sıcaklığına kadar soğutulan çelik sementit ve
ferrit tanelerinden oluşmaktadır. Ferrit çok sünek ve az mukavemetli olup, sementit bunu aksine
çok sert ve gevrektir. Perlit bunların her ikisini bünyesinde bulunduran formdur. Ferrit ve
sementit tanelerinin miktarı çeliğin mekanik özelliklerine göre direkt etki etmektedir.
Çeliğin dayanımı ve dayanıklılığı muhtelif malzemelerin ilavesiyle değişkenlik göstermektedir.

Katılan başlıca malzemeler, karbon, silisyum, aliminyum, manganez, bakır, molibden, azot, forfor
ve kükürttür. Bu elementlerin miktarları çeliğin dayanımını ve sünekliğini etkilemektedir. İlgili
standartlarca bu malzemelerin miktarları çelik sınıflarını belirlemektedir.
Çeliğin soğuma rejimi de mekanik özelliklerini doğrudan etkilemektedir. Çeliğin faz seviyesine
uygun olarak ısıtılıp tekrar faz değişim hızından daha hızlı bir şekilde soğutulması (tavlama) çok

Ders Notu_2020
az miktarda karbon ayrılmasına sebep olacaktır. Bu durumda çeliğin mukavemeti yükselirken

plastiklik özelliği azalarak gevrekleşmektedir.
2.2. Yapısal Çeliklerin Karakteristik Mukavemet Özellikleri
Başka bir ifadeyle mekanik olarak işlenebilen (dövülerek, preslenerek, haddeden geçirilerek şekil
alabilen) demir alaşımlarına ‘’çelik’’ denir. Yapısal çelik malzemeler genel itibariyle bünyesinde
%16-20 kadar karbon ihtiva ederler.
C Sertlik Mukavemet
Çelik yapılar statik ve dinamik yükler, sıcaklık değişimi ve korozyon etkileri altındadır. Bunun yanı
sıra çelik malzemesinin işlenmesinde, dış yüklerin etkisi altında çalışması da dikkate alınarak
üretimin sağlanması gerekmektedir. Başka bir deyişle yapıların projelendirilmesi, öngörülen
işlenebilme ve kullanılmasına yönelik malzeme özelliklerine göre yapılmaktadır. Yapısal çeliklerin
başlıca özellikleri mukavemet (dayanım), süneklik, enerji yutma kapasitesi, kaynaklanabilirlik,
işlenebilme özelliği ve korozyon dayanımı şeklinde sıralanabilmektedir. Dolayısıyla çelik
malzemesi içerisindeki katkı miktarları bu özellikleri doğrudan etkilediğinden istenilen çelik
sınıfının sağlandığından kanıtlanmalıdır. Bu sebeple farklı eriyiklerden üretilen her çeliğin
laboratuvar deneyleri sonucunda karakteristik özelliklerin kesin şekilde ortaya konulması gerekir.
işlenmesi ve kullanılmasına yönelik başlıca özellikler
Yapısal çelikler çekme deneyleri ile elde edilen akma ve çekme dayanımı ile birim uzama
değerlerine bağlı sınıflandırılır. Çelik sınıfları çelik yapılar yönetmeliklerinde tanımlanmaktadır.
Çelik Yapıların Tasarım ve Yapım Kuralları 2016’da TS EN 10025’e uygun şekilde sıcak
haddelenerek üretilmiş çelik profiller ve levhalar ile EN 10210 ve EN 10219’a uygun olarak
üretilen yapısal boru ve kutu enkesitli elemanların oluşturduğu çelik profiller için dayanım
değerleri ilgili yönetmeliğin Tablo 2.1A ve Tablo2.1B’de verilmektedir.

Ders Notu_2020
(Eski standartlarda verilen St37 (Fe37) çelik sınıfı yeni yönetmelikte S235’e ve St52 (Fe52) çelik
sınıfı yeni yönetmelikte S355’e karşılık gelmektedir. St37 için “37” değeri malzemenin minimum
çekme mukavemetinin (σB) kN/cm2 veya kg/mm2 biriminden değeridir. Yeni yönetmelikte ise çelik
sınıflandırmada verilen S235’de ise “235” değeri malzemenin minimum akma mukavemetinin (Fy-
σF) N/mm2 birimden değerini göstermektedir)

Ders Notu_2020
2.2.1. Çeliğin Statik Yükler Altında Davranışı
Ferrit taneleri ve sementit tabakalarından oluşan çelik malzemesinin dayanım özellikleri ihtiva
ettiği madde miktarına bağlı olarak farklı karakteristikler göstermektedir. Demir kristallerini
birbiri üzerinde kaydırmak atomlarını koparmaktan daha kolaydır. Bu sebeple demir tanelerinin
plastik deformasyonu kaymadan olmaktadır. Bununla birlikte kaymaya karşı daha mukavemetli
olan perlit taneleri de bulunduğu için çelik malzemesi demire göre daha yüksek çekme
mukavemetine sahip olmaktadır.
Çekme Deneyi
Çeliğin mukavemet özellikleri laboratuvarda yapılan çekme deneyi ile belirlenmektedir. Çekme
deneyi dairesel kesitli (çubuk) veya dikdörtgen kesitli (levha) orta kısmı inceltilmiş çekme deney
numuneleri üzerinde yapılmaktadır. Çekme bölgesi uzunluğu çapının veya en kesit genişliğinin 5
katı kadardır. Çekme numunesi belirli bir hız aralığında artış gösteren çekme kuvvetine maruz
bırakılır.
Yassı ve dairesel kesitli çekme numunesi görümleri

Ders Notu_2020
Çekme numunelerinin çekme presine bağlantı şekilleri

(a-Dişli başlık yapılması durumu, b- başlıkta bulon deliği açılması c- daire kesitli ve dikdörtgen
kesitli başlıkta herhangi bir işlem yapılmadığı durum)
Numunenin başlangıç boyu L0 esas alınarak belirlenen ΔL boy değişiminin kuvvetle olan ilişkisi
ortaya konulmaktadır. Etki eden kuvvete karşılık gelen boy değişim (uzama) değeri alınarak
kuvvet-uzama diyagramı çizilmektedir. Bu diyagram ile aynı karakteristiği gösteren gerilme–birim

Ders Notu_2020
deformasyon eğrisi, kuvvetin enkesit alanına bölünmesiyle gerilmenin, boy değişiminin ilk boya
bölünmesiyle birim deformasyonun hesaplanması şeklinde çizilebilmektedir.
a-Kuvvet-Uzama Eğrisi b-Gerilme-Birim Şekil Değiştirme Eğrisi
Bu durumda,
L – L0
Çubuğun uzama oranı; 
L0
P
Çubuğun gerilmesi;  olmaktadır.
A0
 ve  birbiriyle yakından ilgilidir.
Sıcak işlem görmüş çelik malzemesinden üretilen çekme numunesine ait karakteristik gerilme-
birim deformasyon eğrisi aşağıda verilmektedir.

Ders Notu_2020
Yapısal çeliğin karakteristik gerilme-şekil değiştirme diyagramı 1 (sıcak hadde)
P kuvveti sıfırdan başlayarak yavaş yavaş artırılırsa gerilme p değerine varıncaya kadar malzeme
lineer elastik bir karakter gösterir. Yani - grafiğinde p’ ye kadar olan bölüm bir doğru
parçasıdır.
Yani malzeme Hooke Kanununa uyar. P’ ye ‘’orantılı sınır gerilmesi’’ değeri denilmektedir.
P’ nin değeri; S235 için 180-220 N/mm2 (1,8 - 2,2 tcm2)
S355 için 260-380 N/mm2 (2,6 - 3,8 tcm2) dir
Doğrusal olan bu kısmın eğimi “elastisite modülü” olarak isimlendirilir. Çelik için elastisite
modülü,
Es=2.000.000 kgcm2 (2.000 tcm2 veya 200.000 N/mm2) (AISC 360-10 ve ÇYY-2016)
Es=2.100.000 kgcm2 (2.100 tcm2 veya 210.000 N/mm2) (EC3 ve TS EN 1993-1-1)
 gerilmesi p ‘yi aştıktan sonra E gerilmesine varıncaya kadar malzeme yine elastik kalır, fakat
Hooke kanununa uymaz.
E ‘ye kadar olan bölgeye “elastik bölge” denir. Bu bölgede şekil değiştirmelerin tamamı kuvvet
kaldırıldığında geri döner. E değerine “elastik sınır gerilmesi” denir.

Ders Notu_2020
 gerilmesi F gerilmesine vardığı zaman malzemede akma ve büyük plastik şekil değiştirme
meydana gelir.
F gerilmesine varıldığı zaman - diyagramı  eksenine paralel hareket eder. Yani, kuvvet
(gerilme) artmadığı halde deformasyon artmaktadır. F değerine “akma sınır gerilmesi” adı
verilmektedir.
F’ nin değeri (Yönetmelikte Fy); S235 için F =235 N/mm2 (2,35 t/cm2)
S355 için F =355 N/mm2 (3,55 t/cm2)
Malzemedeki akma durumu çok devam etmez. Diyagramda tekrar bir yükselme görülür. Yani
deformasyon, ancak gerilmelerin artmasıyla artar. Bu olaya “pekleşme” denir. Bu bölgede eğim
elastik bölgedekine göre çok küçüktür ve gerilme arttıkça azalır ve sıfıra iner.
B değeri, diyagramdaki en büyük ordinattır. Bu değer çeliğin taşıyabileceği en büyük yüke karşılık
gelen gerilme değeridir ve bu değere çeliğin “çekme mukavemeti” denilmektedir.
Çekme mukavemetine ulaşan numune bir miktar daha bu gerilme değerinde kaldıktan sonra
numune herhangi bir kesitinde “boyun verme” denilen kesit daralmasına maruz kalır. Boyun
verme başladıktan sonra gerilme deformasyon eğrisi azalan yönde bir eğilim gösterir ve kesitin
daraldığı yerden kopar.
Dairesel kesitli numunelerin çekme deneyi öncesi ve sonrası görünümleri

Ders Notu_2020
I profil flanşlarından alınan numunelerin çekme deneyi öncesi ve sonrası görünümleri
Plastik bölgeye girildiğinde diyagramın herhangi bir C noktasında kuvvet sıfırlanırsa çubuk ilk boyu
Lo’ a dönmez, (pl) kadar bir plastik uzama kalır.
Çekme mukavemeti, alan olarak malzemenin ilk kesitinin göz önüne alınması halinde
dayanabileceği en büyük gerilmedir.
P Pçekme
 B 
A0 A0
Yapısal çelikler için (betonarme çeliği hariç) B =370-450 N/mm2 (3.7-4.5 t/cm2) civarındadır.

Ders Notu_2020
- diyagramında k ile gösterilen değere “kopma uzaması” adı verilmektedir. k, çubuk
kopuncaya kadar meydana gelen toplam uzamadır.
Yapılan deneyler, boyuna uzayan çubuğun enine daraldığını göstermektedir. Enine daralmayı e
ile gösterelim. Boyuna uzama ile enine daralmanın birbirine oranı sabittir.
e
   sbt ( poisson oranı)

Bu değer çelik için
  0,3 değerindedir.
Çeliğin kayma modülü
G  77200MPa ( AISC 360  10  ÇYY  2016)
E
G  81000MPa ( EC 3  TS EN 1993  1  1)
2 1  
Aynı gerilme-şekil değiştirme eğrisi üzerinde çekme numunesinin şekil değiştirme karakteristiği
aşamaları aşağıda verilmektedir.
Yapısal çeliğin karakteristik gerilme-şekil değiştirme diyagramı 2 (sıcak hadde)

Ders Notu_2020
Soğuk işlem görmüş yapısal çeliklerin çekme etkisindeki davranışı sıcak hadde ürünlerine göre
farklılık göstermektedir. Soğuk işlem görmüş çelikler daha yüksek dayanıma göstermelerine
karşın, daha az sünek davranış göstermektedirler. Bu tip çeliklerin gerilme-şekil değiştirme
eğrilerinde akma sahanlıkları bulunmamaktadır.
Akma dayanımı değerinin belirlenmesinde % 0.2 uzama değerinden tanα eğiminde (Hooke
kanununa başlangıç doğrusuna paralel) doğru çizilmesiyle elde edilmektedir. Çizilen bu doğrunun
esas eğriyi kestiği noktanın gerilme eksenine izdüşümü alındığında akma dayanımı değeri elde
edilir.
Farklı çelik sınıflarının içerdikleri karbon miktarlarına göre mukavemet değerlerinde artış
gösterdiği, buna bağlı olarak daha gevrek davranış sergiledikleri daha önce söylenmişti. Çelik
malzemesinin düşük, orta ve yüksek karbon ihtivasına göre çekme durumundaki gerilme- şekil
değiştirme eğrileri aşağıda verilmektedir.

Ders Notu_2020
Çeliğin basınç altındaki davranışı elastik ve plastik bölge karakteristiği olarak benzerlik
göstermektedir. Ancak pekleşme sonrasında basınç yükünün etkisiyle enine genleşme sürekli
olacağından kesit alanında sürekli artış gözlenecektir. Bu durum gerilme şekil değiştirme
eğrisinde sonsuza giden bir eğilim gösterecektir. Aşağıdaki eğri basınç deneyine tabi tutulmuş
çelik malzemesinin gerilme-şekil değiştirme eğrisidir.
Ancak unutulmamalıdır ki basınca maruz çelik yapı elemanları basınç altında boyutlandırılırken
kesit şekillerindeki farklı formlar ve eleman boylarındaki narinlik etkisine bağlı olarak gerçekte
yukarıdaki eğriye benzer sonsuz dayanım sergilememektedir. Basınç altındaki elemanlar kesit
şekline ve eksenel doğrultudaki boylarına ve mesnetlenme şartlarına bağlı burkulma dayanımı
göstermektedir. Bu konuyla ilgili ayrıntılı bilgi “basınç çubukları” bölümünde verilecektir.
2.3. Çelik Emniyet Gerilmeleri
2.3.1. Eski Standart ve/veya Yönetmeliklerdeki Durum
Çelik Yapıların Tasarım, Hesap Ve Yapım Esasları Yönetmeliği-2016 öncesinde çelik yapılar için yapılan
hesaplamalar TS 648’e göre ve emniyet gerilmeleri yönteminin kullanılması esasına göre yapılmaktaydı.
Bu tasarım yaklaşımına göre çeliğin malzeme davranışı düşünüldüğünde akma sınırına kadar yüklenmiş
çelikte büyük deformasyonlar meydana gelmektedir. Dolayısıyla yapıların bu sınıra kadar yüklenmesi
düşünülemez. Bu bakımdan çelikte meydana gelecek maksimum gerilmenin, akma sınırının yeterince
altında bir değerde tutulması gerekir. Bu değer, akma sınır gerilmesi F ‘nin bir katsayı ile küçültülmesi
yolu ile elde edilmektedir.
F
 em 
F

Ders Notu_2020
F değeri eski şartnamelerde belirlendiği şekliyle yaklaşık 1,5  2,0 civarındadır.
Emniyet katsayısının seçilmesinde diğer bir parametre ise yapının kullanım amacına ve üretileceği yere
bağlı olarak dış ve sismik yüklerin alınması durumudur. Başka bir ifadeyle emniyet katsayısı değeri
yüklenme şekline bağlı olarak değişmektedir.
Çelik yapılarda göz önüne alınacak yükler iki gruba ayrılır:
1-) Esas Yükler EY(H)
2-) Tali (ilave) Yükler İY(Z)
H (Esas Yükler) Z (İlave Yükler)

Yüksek Yapılar Rüzgâr yükü, Fren kuvveti
Öz yük, Hareketli yük, Kar yükü,
(çelik karkas Isı değişimi sonucu meydana gelen
Kren yükü, Makinelerin kütle
yapılar, sanayi yükler
kuvvetleri.
yapıları) Montaj sırasındaki yük durumları
Öz yük, katar yükü veya trafik
Rüzgâr yükü, Kar yükü, Isı etkisi, Yan
Köprüler yükü
çarpma kuvveti, Fren kuvveti
merkezkaç kuvveti
Bir çelik yapının hesabı, iki farklı yükleme haline göre ayrı ayrı yapılır;
1-) Sadece esas yükler (H) yüklemesi veya 1.yükleme
2-) Esas yüklerle birlikte tali yüklerde alınır. (HZ) yüklemesi veya 2.yükleme
Bu iki yükleme halinde emniyet katsayıları ve emniyet gerilmeleri farklıdır. F emniyet katsayıları TS498’de
şöyle verilmiştir:
(H) yüklemesi için F =1.71 (HZ) yüklemesi için F=1.50
Buna göre, St37 çeliğinde (H) yüklemesi için emniyet gerilmesi:
 F 2.4
St37 ;  em    1.4 t / cm2
 F 1.71
St52 çeliğinde (HZ) yüklemesi için emniyet gerilmesi
 F 3.6
St52 ;  em    1.4 t / cm2
 F 1.5
şeklinde hesap edilmektedir.
Çelik Yapı Kısımları İçin Emniyet gerilmeleri (kg/cm2)

Malzeme
Yapı Cinsi
St37 St52
Gerilme Çeşidi Yükleme Durumu
H HZ H HZ
I. yük. II. yük. I. yük. II. yük.
Çekme, Basınç, Eğilme 1400 1600 2100 2400
Yüksek Yapı
Kayma 900 1050 1300 1500

Perçin ve Uygun bulonlu birleşimlerde delik
2800 3200 4200 4800
cidarında ezilme
Bağlantılar ve Çekme, Basınç, Eğilme 1400 1600 2100 2400
Demiryolu
Köprüsü
mesnetler hariç diğer

yapı kısımları Kayma 920 1040 1390 1560
Bağlantılar Çekme, Basınç, Eğilme 1000 1000 1500 1500

Ders Notu_2020
2.4. Çelik Malzemesinin Şekil ve Boyutları
Çelik malzemeler, bugüne kadar elde edilen tecrübelerin altında en ekonomik kesit şekilleri ile
imal edilirler. Malzeme dayanımının yapısal diğer malzemelere karşı yüksek olmasından dolayı
mukavemet özellikleri (atalet ve statik moment, atalet yarıçapı) ve montajlanma kolaylığına bağlı
olarak daha hafif olacak şekilde üretilirler.
Yukarıda dört farklı kesit verilmektedir. Kesitlere ait özellikler şu şekildedir.

h (br) b (br) A (br2) I (br4)
1. Kesit 10 5 50 416.66
2. Kesit 11 5 50 544.16
3. Kesit 13 5 50 884.16
4. Kesit 10 10 50 683.21
Dört kesitin alanları birbirine eşit olmasına karşın (yani eleman ağırlıkları eşittir) atalet
momentleri incelendiğinde yüksekliğin ve genişliğin artmasına bağlı olarak bir artış
görülmektedir. Bu sebeple yüksek dayanıma sahip, aynı zamanda pahalı bir malzeme olan
çeliğin ekonomik şekilde kullanılmasının gereği olarak farklı en kesitlerde üretilmesi
gerekmektedir.

Ders Notu_2020
2.4.1. Haddeleme (Şekil verme)
Haddeleme, kendi ekseni etrafında dönen takımlar (merdane) arasından geçirerek sürekli ya da
çok adımda basma ile şekillendirmedir. Üretilen çelik haddeleme adı verilen şekillendirme
işlemine tabi tutulursa istenilen şekli alan ürünler elde edilir. Haddeleme belirli bir sıcaklığın
üstündeki çelikte yapılabildiği gibi göreceli olarak daha düşük sıcaklıktaki çelik malzemeye de
uygulanabilir. Sıcak haddeleme sırasında kalıplara döküm yapılarak çelik katı eriyiğinden elde
edilen slab, kütük veya blum denilen mamuller merdaneler yarımıyla şekillendirilir. Genelde
haddeleme işlemi sırasında sıcaklık 800ºC-1200ºC aralığında değişmektedir.

Ders Notu_2020
Haddeleme öncesi kızıl derecedeki ön hadde mamül ve haddeleme prensibi
Haddeleme Şekilleri
Yukarıdaki şema gösterimi sonunda bitmiş hadde ürünler elde edilmektedir. Haddeleme yöntemi
sıcak veya soğuk olarak adlandırılır. Sıcak haddelemede hadde mamül başka herhangi bir
kimyasal veya işleme tabi tutulmaz. Soğuk haddeleme yarı mamül olarak üretilen çeliğin, soğuk
olarak nitelik kazandırıldığı ve/veya makas hatlarında istenilen ölçülerde kesilmesi işlemidir.

Ders Notu_2020
2.4.2.Hadde Ürünleri
Çelik yapı taşıyıcı elemanı olarak en çok kullanılan hadde mamulleri aşağıda verilmektedir.
1- Profiller
I Profiller
[ profiller

Ders Notu_2020
L profiller (Korniyerler)
Tüp (Kutu) Profiller
T profiller Boru Profiller
2- Lamalar (dikdörtgen enkesitli çubuklar)
a. Dar Lamalar b=1050 mm t=560 mm

b. Geniş Lamalar b=1511250 mm t=560 mm
c. İnce Lamalar b=12630 mm t=0.15 mm
Gösterim □ t.d veya □ d.t

Ders Notu_2020
3- Levhalar
a.)İnce levhalar t  2.75 mm bl=530 mm 760 mm ~ 1250 mm 2500 mm

b.)Orta levhalar 3  t  4.7 mm b  2500mm l  700mm
c.)Kaba levhalar t  5 mm b  3600 mm l  8000 mm
Gösterilişi; Lev 10.1500.6500 veya lev.10
4- Çubuklar

İNŞ 315 Çelik Yapılar I BÖLÜM 3.
Ders Notu_2020
BÖLÜM 3.
ÇELİK YAPILARDA BİRLEŞİM VASITALARI VE HESAPLARI

Ders Notu_2020
3. ÇELİK YAPILARDA BİRLEŞİM VASITALARI
Çelik yapılarda birleştirme vasıtası olarak kaynak, bulon (civata) ve perçin kullanılmaktadır.
Günümüzde yaygın olarak kullanılan birleşim vasıtaları kaynak ve bulonlardır.
Perçinli birleşimler ile yeni yapı üretimi yapılmamaktadır. Ancak geçmişte perçinli birleşimle
teşkil edilen yapıların bakımı, onarımı veya gerekmesi durumunda rehabilitasyonu için perçinli
birleşimlerin konstrüktif esaslarının ve uygulama prosedürlerinin bilinmesi gerekmektedir.
ÇELİK YAPILARDA BİRLEŞİM ARAÇLARINDA GENEL ESASLAR
Çelik yapılarda kullanılan birleşim vasıtalarında uyulması gereken kontrüktüf kurallar

bulunmaktadır. Bu kurallar hem birleşim vasıtasının taşıma güvenliğini hem de birleşimin taşıma
güvenliğini sağlayacak şekilde yapılmalıdır.
Bu bölümde verilen genel esasların tamamına yakını ÇYY-2016’da birleşim elemanları ile
birleşim bölgeleri dikkate alınarak verilen dayanım ve konstrüktif esaslar ve bu elemanların
tasarımı bölümünden (Bölüm 13) alınmıştır. Birleşim elemanlarının tasarımı bu esaslara göre
yapılmalıdır.
ÇYY-2016’da Birleşim Araçlarının Genel Tasarım Esasları
Bu bölümde birleşim araçlarının birleşimin niteliğine bağlı olarak olması gereken kurallar
hakkında genel bilgler verilmektedir. Birleşim araçlarının detaylı işlendiği sonraki bölümlerde
kontrüktif esaslara daha ayrıntılı yer verilecektir.
1) Tasarım Esasları
1) Birleşimler ve birleşim araçlarının tasarımı tasarım ve güvenli dayanım olmak üzere iki şekilde
yapılmaktadır. Birleşimlerin tasarım dayanımı, Rn (YDKT) veya güvenli dayanımı, Rn 

(GKT) aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır.
Yük ve Dayanım Katsayılarıyla Tasarım Güvenlik Katsayılarıyla Tasarım
(YDKT) (GKT)
Tasarım Dayanımı Güvenli Dayanım,
Rn Rn 

Ders Notu_2020
Birleşimlerin gerekli dayanımı, tasarım yükleri altında gerçekleştirilen yapısal analiz sonucunda
veya ilgili alt bölümlerde tanımlanması durumunda, birleşen elemanların gerekli dayanımının
belirli bir oranı olarak belirlenecektir. Yani birleşimin dayanımı birleşim vasıtalarının
dayanımlarının şeklinde düşünülecektir.
Yapısal çelik taşıyıcı elemanlara etkiyen yükler çeşitlilik göstermektedir. Örneğin bir kolon
eleman hem eksenel kuvvet hemde eğilme etkisine maruz kalmaktadır. Bu durumda her iki
etkiden dolayı birleşimde oluşan gerilmelere göz önüne alınmalıdır.
Bununla birlikte eksenel yüklü elemanların düşey eksenlerinin ortak bir noktada kesişmemesi
halinde, dış merkezlik etkisi göz önüne alınacaktır. Yani taşıyıcı elemanın tarafsız eksenine belirli
bir mesafede yükün etkimesi sebebiyle bu yükün tarafsız eksene olan mesafesi kadar ikincil
mertebe etkileri oluşarak kesitte ilave gerilmelere yol açmaktadır.
Ayrıca birleşim şekline göre kesitte farklı zorlanmaların oluşabildiği
 kolon ve kiriş birleşimlerinde

 kolon mesnetlerinde
 kiriş-kiriş birleşimlerinde
yük aktarım şekillerine göre farklı teşkiller mümkün olduğu için bu etkilere bağlı kesit tesirleri
dikkate alınmalıdır. Bu birleşimler için yönetmelikte verilen koşullar aşağıda sıralanmaktadır.
2) Basit Mafsallı Birleşimler
Dolu gövdeli ve kafes kirişlerin basit (mafsallı) birleşimleri, yeteri miktarda dönme yeteneğine
sahip olacak şekilde ve sadece kesme kuvveti etkisi dikkate alınarak boyutlandırılabilir.
Ancak, birleşime etkiyen diğer kuvvetlerin de bulunması halinde birleşim, en elverişsiz sonucu
veren kuvvetlerin ortak etkisi altında boyutlandırılmalıdır.

Ders Notu_2020
3) Moment Aktaran Birleşimler
Dolu gövdeli ve kafes kirişlerin moment aktaran birleşimleri, moment ve kesme kuvveti ile normal
kuvvetin ortak etkisi altında boyutlandırılmalıdır.
4) Basınç Etkisindeki Elemanların Mesnetlenmesi
(a) Herhangi bir birleşim ekinde birleşen kolon uçlarının tam temas sağlayacak şekilde işlenmesi
halinde, birleşimi oluşturan elemanların bağlantısı, tüm parçaları konumlarında güvenle tutacak
şekilde, yeterli miktarda birleşim aracı kullanılarak sağlanacaktır.

Ders Notu_2020
(b) Kolonlar dışındaki basınç elemanlarının mesnetlenen uçlarının tam temas sağlanacak şekilde
işlenmesi halinde, ek elemanları ve birleşim araçları, tüm parçaları bir arada ve mevcut
konumlarında tutacak şekilde düzenlenecek ve gerekli dayanımları aşağıdaki değerlerden küçük
olanı dikkate alınarak belirlenecektir.
(1) Elemanın gerekli basınç dayanımının %50 si olarak hesaplanan eksenel çekme kuvveti,
(2) Elemanın gerekli basınç dayanımının %2 sine eşit enine yükten meydana gelen eğilme
momenti ve kesme kuvveti. Enine yük, elemana etkiyen diğer yükler hariç tutularak, ekin
bulunduğu noktaya uygulanacaktır. Eleman uç bağlantıları, ekteki eğilme momenti ve kesme
kuvvetinin belirlenmesi sırasında mafsallı olarak varsayılacaktır.
Kolon Ayağı Birleşimleri
5) Yapısal Çelik Elemanların Ekleri
Kiriş ve kolonlarda tam penetrasyonlu küt kaynaklı ekler, birleşen daha küçük boyutlu enkesitin
karakteristik dayanımını sağlaması gerekmektedir. Diğer tür ek birleşimleri ise, aksi
belirtilmedikçe, ek noktasındaki iç kuvvetlerin gerektirdiği dayanımı sağlayacak şekilde
boyutlandırılmalıdır.

Ders Notu_2020
Kaynak Ulaşım Delikleri
Birleşim bölgelerinde taşıyıcı eleman en kesitine bağlı olarak tüm kesit çevresince kaynağın
sürekli olarak ve/veya tam penetrasyonlu yapılmasının gerekli olduğu durumlarda profil gövde ve
başlıklarının belirli mesafede kesilmesi gerekmektedir. Tüm kaynak ulaşım delikleri, kaynak
işlemi için gerekli boşluk oluşturacak şekilde detaylandırılmalıdır.
Tam birleşimin sağlanması için kaynak ulaşım deliklerinin hazırlanması

Ders Notu_2020
6) Kaynak ve Bulonların Yerleşimi
Dışmerkezlik etkisi dikkate alınmadığı sürece, eksenel kuvvet aktarmak amacıyla

boyutlandırılacak uç birleşimlerde, kaynak veya bulon grubu ağırlık merkezlerinin birleşen
eleman ağırlık merkezi ile üst üste düşmesi sağlanacaktır.
Bu durum, tek ve çift korniyerler ile benzer elemanların uç birleşimleri için geçerli değildir.
7) Bulonların Kaynaklarla Birlikte Kullanımı
Bulon ve Kaynakların, aynı kuvveti veya bir kuvvetin aynı bileşenini ortak olarak aktaracak
şekilde boyutlandırılmasına izin verilmemektedir.
8) Bulonlu ve Kaynaklı Birleşimlerde Sınırlamalar
Aksi belirtilmedikçe, birleşimlerin normal bulonlar ve basit sıkılan yüksek dayanımlı bulonlar
kullanılarak teşkil edilmesine izin verilebilir. Aşağıdaki birleşimler, önçekme verilen yüksek
dayanımlı bulonlar veya kaynak kullanılarak teşkil edilecektir.
(a) Yüksekliği 40 m yi aşan tüm çok katlı yapıların kolon ekleri.
(b) Yüksekliği 40 m yi aşan yapılarda tüm kirişlerin kolona bağlantıları ve kolonların
yanal doğrultuda desteklenmesini sağlayan diğer kirişlerin bağlantıları.
(c) Kapasitesi 5 ton (50 kN) u aşan krenlerin bulunduğu tüm yapılarda, kafes kiriş ekleri, kafes
kirişin kolonlara bağlantıları, kolon ekleri, stabilite elemanı birleşimleri ve kren mesnetleri.
(d) Makinelerin mesnetleri ve tekrarlı veya darbe etkili yüklerin aktarıldığı birleşimler

Ders Notu_2020
ELEMANLARIN BİRLEŞEN ENKESİT PARÇALARI VE BİRLEŞİM

ELEMANLARININ DAYANIMLARI
Çelik yapı elemanlarının birleşimlerinde, elemanların birleşen enkesit parçaları ile bağlantı için
kullanılan levhalar, düğüm noktası levhaları, korniyerler gibi birleşim elemanlarının tasarımı için
uygulanacak esaslar aşağıda verilmiştir. Bu hesaplamalarda birleşime veya birleşimdeki bir
bölüme etkiyen kesit tesirine göre (çekme, kayma, basınç, eğilme, burulma) birleşim vasıtası ile
birleşen parçanın dayanımının birlikte düşünülmesi gerekir. Birleşimin hangi kuvvetin tesirinde
olduğuna göre hesaplama katsayıları ve formülleri değişmektedir.
Ayrıca birleşimin dayanımı kaynaklı birleşim ve bulonlu birleşimler için sadece birleşimi
sağlayanın dayanımı değil birleşen profil, levha vb. birleşim elemanlarının da birleşime bağlı
olarak dayanımlarıyla birlikte karakteristik dayanım değeri hesaplanmalıdır.
Düzlem ve uzay çubuklarda oluşan kesit tesirleri

Ders Notu_2020
ÇEKME ETKİSİNDE DAYANIM
Çekme etkisindeki enkesit parçaları ve birleşim elemanlarının karakteristik çekme kuvveti
dayanımı Rn , çekme etkisinde akma ve kopma (kırılma) sınır durumları için sırasıyla verilen
denklemlerle belirlenir.
Tasarım çekme kuvveti dayanımı, Rn (YDKT), veya güvenli çekme kuvveti dayanımı, Rn  
(GKT), aşağıda (a) ve (b)’ye göre hesaplanan değerlerin küçüğü olarak alınmalıdır.
(a) Birleşim elemanlarının akma sınır durumu için
Rn  Fy  Ag
  0, 90 (Y D K T ) veya   1, 6 7 ( G K T )
(b) Birleşim elemanlarının kopma (kırılma) sınır durumu için
Rn  Fu  Ae
  0, 75 (Y D K T ) veya   2 , 0 0 (G K T )
şeklinde hesaplanır.
An  Ag  A
Ae  U  An
Fy : karakteristik akma gerilmesi

Fu : karakteristik çekme gerilmesi
Ag : Kayıpsız en kesit alanı
An : Net (kayıplı) enkesit alanı
Ae : Etkit net (kayıplı) enkesit alanı
A : Kesitte kesimveya delik sonucu oluşan toplam kayıp
U :Gerilme düzensizliği etki katsayısı (Tablo 7.1)

Ders Notu_2020
KAYMA ETKİSİNDE DAYANIM
Kayma etkisindeki enkesit parçaları ve birleşim elemanlarının karakteristik kesme kuvveti
Dayanımı Rn , çekme etkisinde akma ve kopma (kırılma) sınır durumları için sırasıyla verilen
denklemlerle belirlenir.
Tasarım kesme kuvveti dayanımı, Rn (YDKT), veya güvenli çekme kuvveti dayanımı, Rn  
(GKT), aşağıda (1) ve (2)’ye göre hesaplanan değerlerin küçüğü olarak alınmalıdır.
(1) Birleşim elemanlarının akma sınır durumu için
Rn  0, 60 Fy  Agv
  1, 0 0 ( Y D K T ) veya   1, 5 0 (G K T )
(2) Birleşim elemanlarının kopma (kırılma) sınır durumu için
Rn  0,60 Fu  Anv
  0, 75 (Y D K T ) veya   2 , 0 0 (G K T )
şeklinde hesaplanacaktır.

Agv : Kayma etkisinde kayıpsız alan
Anv : Kayma etksisinde net (kayıplı) alanı

Ders Notu_2020
BLOK KIRILMA DAYANIMI

Karakteristik blok kırılma Dayanımı Rn , kesme yüzeyi veya yüzeyleri boyunca akma ve kırılma
sınır durumları ile çekme yüzeyi boyunca kopma sınır durumları esas alınarak aşağıda verilen
denklemlerle hesaplanır.
(1) R n  0 , 6 0 Fu  A n v  U b s  Fu  A n t
(2) R n  0 , 6 0 F y  A g v  U b s  Fu  A n t
Tasarım blok kırılma dayanımı, Rn (YDKT), veya güvenli blok kırılma dayanımı, Rn  
(GKT), aşağıda (1) ve (2)’ye göre hesaplanan değerlerin küçüğü olarak alınacaktır.
  0, 75 (YDKT) veya   2, 00 (GKT)

Agv : Kayma etkisinde kayıpsız alan
Anv : Kayma etksisinde net (kayıplı) alanı
Ant : Çekme etkisindeki net alan
U bs : Çekme gerilmelerinin yayılışını göz önüne alna katsayı
Çekme gerilme yayılışının üniform olduğu yüzeylerde, Ubs  1,0 , üniform olmadığı yüzeylerde
ise Ubs  0,5 alınacaktır.

Ders Notu_2020
BASINÇ ETKİSİNDE DAYANIM
Basınç etkisindeki enkesit parçaları ve birleşim elemanlarının karakteristik basınç kuvveti
Dayanımı Pn , basınç etkisinde akma ve burkulma sınır durumları esas alınarak aşağıda verilen
şekilde belirlenir.
(a) Lc / i  25 için karakteristik basınç kuvveti Dayanımı Pn ,
Pn  Fy  Ag
(b) Lc / i  25 için karakteristik basınç kuvveti Dayanımı Pn , ÇYY-2016 Bölüm 8’e göre hesap
edilmelidir.
Tasarım basınç kuvveti dayanımı, Pn (YDKT), veya güvenli çekme kuvveti dayanımı, Pn  
(GKT),
  0,90 (YDKT) veya   1,67 (GKT)

Ag : Kayıpsız enkesait alanı
Lc : Burkulma Boyu (=KL)
i : Atalet yarıçapı
EĞİLME ETKİSİNDE DAYANIM
Birleşen enkesit parçalarının durumu dikkate alınarak, tasarım eğilme momenti dayanımı (YDKT)
veya güvenli eğilme momenti dayanımı (GKT), akma, yerel burkulma, yanal burulmalı burkulma
ve kırılma sınır durumları için hesaplanan mevcut dayanımların en küçüğü esas alınarak
belirlenecektir.
Eğilmeye çalışan elemanlarla ilgili hesaplamalar Çelik Yapılar II dersi kapsamında anlatılacaktır.

İNŞ 315 Çelik Yapılar I BÖLÜM 3.1.
Ders Notu_2020
BÖLÜM 3.1.
KAYNAKLI BİRLEŞİMLER

Ders Notu_2020
3.1. KAYNAKLI BİRLEŞİMLER
Günümüzde çelik yapılarda en çok kullanılan birleşim aracıdır. Aynı veya benzer alaşımlı
metallerin ısı tesiriyle birbirlerine ilave bir malzeme (kaynak alaşımı) katılarak ve ya katılmaksızın
birleştirilmesi işlemine “kaynak” adı verilir.
Başlıca iki tür kaynak vardır:
a) Basınç kaynağı
b) Ergitme kaynağı
3.1.1. Basınç Kaynağı
Birleştirilecek parçaların kızıl dereceye kadar ısıtılıp birbiri üzerine bastırılması sonucu
birleştirilmesi şeklinde tanımlanabilir.
Basınç kaynaklarının modern çelik yapılarda yegane kullanımı elektrik direnç kaynağı şeklindedir.
Elektrik direnç kaynağında elektrik akımına kısa devre yaptırılarak kaynak için gerekli ısı sağlanır.
Çelik yapıların çatı ve döşeme sistemlerindeki çelik ankraj (çelik stud) uygulamaları, hafif çelik
yapılarda ince levhaların nokta kaynak ile birleştirilmesi ve kompozit yapılarda başlıklı
saplamaların elektrik arkı saplama kaynağı ile profillere kaynaklanması elektrik direnç kaynağı
yönteminin çelik yapılardaki uygulamalarıdır.

Ders Notu_2020
Metale basınç kaynağıyla kaynaklanmış ankraj stud çivileri ve kaynak işlemi
Stud çivilerinin metale basınç kaynağıyla kaynaklanma aşamaları
Kat Kirişlerinde Stud Çivisi Montajı

Ders Notu_2020
3.1.2. Ergitme Kaynağı
İlave bir plastik malzeme (kaynak alaşımı) kullanılarak yapılan kaynak tekniğine “ergitme
kaynağı” adı verilir. Birleştirilecek metallerin kaynaklanacak kısımları uç uca veya yan yana
getirilip ergitme sıcaklığına kadar (3000C5000C) kadar ısıtılarak ergitilir. Bu durumda esas
metaller ile birlikte kaynak elektrotu ergiyerek birbirine karışır ve parçalar arasındaki boşluk veya
köşe dolar. Soğuma sonucunda birleşme sağlanmış olur.
3.1.2.1. Elektrot Kaynağı
Elektrik arkından istifade ederek bugünkü anlamda kaynağı ilk tatbik eden Slavianoff olmuştur.
Daha sonra İsveç'li Oskar Kjellberg örtülü elektrotu bularak metodu geliştirmiştir.
Elektrot kaynağı uygulaması
Slavianoff metodunda elektrod adı verilen ilave metal kaynak maşası ile (-) kutba, iş parçası da
(+) kutba bağlıdır. Elektrot iş parçasına yaklaştırıldığı zaman elektrik arkı meydana gelir ve
yaklaşık 4000 °C sıcaklıkla metaller ergimeye başlar. Elektrottan düşen damlalar yerçekimi,

Ders Notu_2020
elektron akımı sayesinde birleşim derzini doldurur. Metal soğuduğu zaman kaynak gerçekleşmiş
olur.
Kaynak için hem doğru akım, hem de alternatif akım kullanılabilir. Ancak 10-60 volt gerilim ve
60-600 amper akım şiddetinde bir elektrik akımı gereklidir. Akım şiddeti kaynatılacak parçaların
kalınlığına göre ayarlanır. Çelik yapıların birleşimlerinde kullanılan elektrik arkı kaynağıdır.
Kullanılan kaynak makineleri doğru akım ve alternatif akım vermesine göre iki gruba ayrılır:
1. Doğru akım veren kaynak makineleri
2. Alternatif akım veren kaynak makineleri
1- Doğru akım veren kaynak makineleri
Kaynak jeneratörleri: Bir motor ve bir dinamo grubundan meydana gelir. Motor genellikle
trifaze şebeke akımı ile beslenir. Şebeke akımından istifade edilemeyen yerler için dizel veya
benzin motoru ile çalışan tipleri de vardır.
Kaynak redresörleri: Kaynak transformatörü ile bir redresörden ibarettir. Trifaze şebeke akımı
ile beslenir.
2- Alternatif akım veren kaynak makineleri
Bunlar sadece bir alternatif akım transformatöründen ibarettir. Kaynak transformatörü ismi
verilir.

Ders Notu_2020
Elektrot
Elektrodlar kaynatılacak parçalara uygun alaşımda 2-8 mm çapında, Manganez (Mn), Silisyum
(Si), Nikel (Ni) ilave edilmiş çubuklardır. Çelik yapılarda “sıvalı elektrotlar” kullanılır. Sıva,
elektrot kalınlığının % 25 - 75'i kadardır.
Ergitme kaynağında kullanılan elektrotları üç kısma ayırabiliriz.
a) Çıplak elektrotlar; kaynaklanacak parçaların malzemesine uygun alaşımdan bir teldir.
b) İnce sıvalı elektrotlar; çıplak elektrotların bir sıva tabakası ile kaplanması sonucu elde
edilen elektrotlardır. Sıva malzemesinin içinde, kaynak kalitesi artırıcı maddeler
bulunur. Sıva kalınlığı, elektrot çapının 20’si kadardır.
c) Kalın sıvalı elektrotlar; sıva tabakası kalınlığı elektrot çapının 2070’i olan
elektrotlardır. En çok bu elektrotlar kullanılmaktadır.
Sıva tabakasının faydalan şunlardır:
a) Koruyucu gaz ortamı meydana getirerek, kaynak dikişi ile havadaki oksijen ve azotun temasını
önler. Böylece kaynak dikişinin mekanik özellikleri iyileştirilmiş olur.
b) Kaynağı müteakip dikişin üzeri cürufla kaplanır ve böylece yavaş soğuma sağlanır.
c) Arkın teşekkülünü kolaylaştırır, kararlı bir ark oluşmasını sağlar, hem alternatif hem de doğru
akımla kaynak yapılmasına imkan verirler.
d) Ergimiş haldeki kaynak malzemesi ile cüruf arasındaki kimyasal reaksiyonlarla mekanik
özellikler iyileşir.

Ders Notu_2020
3.1.2.2. Tozaltı Kaynağı
Toz altı kaynak yöntemi ilk defa 1933 yılında Amerika Birleşik Devletlerinde, devamında 1937
yılında Avrupa'da kullanılmaya başlamış ve bugünkü şeklini ise 1946 yılında Rusya'da almıştır.
Yöntemin Türkiye'ye girişi 1960'lı yıllara rastlar. Bugün ülkemizde kaynaklı imalat yapan büyük
kuruluşların tümünde toz altı kaynağı yapılmaktadır.
Yöntemin Genel Özellikleri

Toz altı kaynak yönteminde kaynak parametreleri (kaynak akımı, ark voltajı, tel ilerleme hızı,
kaynak hızı) iyi seçildiği takdirde hatasız ve çok güzel görünümlü dikişler elde edilir.
Normal örtülü elektrotla yapılan kaynağa göre bu yöntemde kullanılan aynı çaplı elektrot daha
yüksek kaynak akımı ile yüklendiğinden, daha büyük kaynak banyosu ve daha derin nüfuziyet
elde edilir.
Yöntem, yarı otomatik ve tam otomatik kaynak uygulamalarına da müsait olduğu için, modern
kaynak uygulaması olarak sanayileşmiş ülkelerde yaygın kullanım sahası bulmuştur. Netice olarak
toz altı kaynak yöntemi için özetle sürekli kaynakta hızlı üretim, malzeme ve işçilikten ekonomi,
güvenilir ve güzel görünümlü kaynak dikişi elde edilen bir kaynak yöntemidir.
Yöntemin Prensibi ve Kaynak Donanımı
Toz altı kaynak yönetiminde de ark, otomatik olarak kaynak yerine sürülen çıplak elektrot ile iş
parçası arasında meydana gelir ve ayrı bir kanaldan kaynak yerine dökülen toz yığını altında
işlevine devam eder. Kaynak arkının toz yığını altında teşekkül etmesinden dolayı bu yönteme
“Tozaltı Kaynak Yöntemi” denmiştir.
Kaynak donanımının prensip şeması aşağıda görüldüğü gibidir.

Ders Notu_2020
Avantajları
Yüksek kaynak hızı, kaynak parametreleri uygun seçildiğinde hatasız ve güzel görünümlü kaynak
dikişleri elde edilir. Kaynak arkı, kaynak tozu tarafından örtüldüğünden ark ışınlarından korunmak
için maske kullanmaya gerek yoktur.

Ders Notu_2020
3.1.2.3. Gazaltı Kaynağı (Koruyucu Gaz Kaynağı)
Ergiyen elektrotla gazaltı kaynağı fikri 1920’lerde ortaya atılmış olmakla birlikte, ticari anlamda
ancak 1948’den itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Yöntem önceleri soy gaz koruması altında
yüksek akım yoğunluklarında ince elektrotlarla gerçekleştirilen bir kaynak yöntemi olarak
benimsenmiş ve temelde alüminyumun kaynağına kullanılmıştır. Ergiyen metal elektrot ve soy
gaz kullanılması nedeniyle yönteme MIG (Metal Inert Gas) kaynağı adı verilmiştir. Yöntemde
daha sonra düşük akım yoğunluklarıyla ve darbeli akımla çalışma, daha değişik metallere
uygulama ve koruyucu gaz olarak aktif gazların (CO2) ve gaz karışımlarının kullanılması gibi
gelişmeler meydana gelmiştir. Bu gelişmeler, aktif koruyucu gazın kullanıldığı yönteme MAG
(Metal Active Gas) kayna- ğı adının verilmesine neden olmuştur. Bu ad ayırımı sadece yöntemin
adını belirtmek isteyenlerde sıkıntı yaratmış ve bu nedenle çeşitli ülkeler yöntemi belirtmek
amacıyla değişik adlar kullanmaya başlamıştır.
Amerika'da bu yönteme "GMAW - Gaz Metal Ark Kaynağı ", İngiltere'de ve Almanya'da ise
"MIG/MAG Kaynağı" adı verilmektedir. Ülkemizde de, "Ergiyen Elektrotla Gazaltı veya
MIG/MAG Kaynağı" adları kullanılmaktadır.
Bu yöntemde kaynak için gerekli ısı, sürekli beslenen ve ergiyen bir tel elektrotla kaynak banyosu
arasında oluşturulan ark yoluyla ve elektrottan geçen kaynak akımının elektrotta oluşturduğu
direnç ısıtması aracılığı ile üretilir.
Elektrot çıplak bir tel olup, elektrod besleme tertibatıyla kaynak bölgesine sabit bir hızla sevk
edilir.
Çıplak elektrot, kaynak banyosu, ark ve esas metalin kaynak bölgesine komşu bölgeleri, atmosfer
kirlenmesine karşı dışarıdan sağlanan ve bölgeye bir gaz memesinden iletilen uygun bir gaz veya
gaz karışımı tarafından korunur.
Bu yöntemde dışarıdan sağlanan gazla korunan ve otomatik olarak sürekli beslenen ve ergiyen
elektrod kullanılır.

Ders Notu_2020
Kaynakçı tarafından ilk ayarlar yapıldıktan sonra arkın elektriksel karakteristiğinin kendi kendine
ayarını otomatik olarak kaynak makinası sağlar. Bu nedenle yarı otomatik kaynakta kaynakçının
gerçekleştirdiği elle kontroller; kaynak hızı, doğrultusu ve torcun pozisyonundan ibarettir. Uygun
donanım seçilip, uygun ayarlar yapıldığında ark boyu ve akım şiddeti (elektrod besleme hızı)
kaynak makinası tarafından otomatik olarak sabit değerde tutulur. Gazaltı kaynağı için gerekli
donanım aşağıdaki şekilde gösterilmektedir.

Ders Notu_2020
3.1.3. Kaynak Dikişleri
İnşaatlarda en çok ergitme kaynağı kullanılmaktadır. Ergitme kaynakları yönetmelikte üç grupta

incelenmektedir. Bunlar
 Küt Kaynaklar
 Köşe Kaynaklar
 Dairesel ve Oval Dolgu Kaynaklar
3.1.3.1. Küt Kaynak

Parçaların kaynaklanacak kenarlarının yan yana (uç uca) getirilip kaynaklanması suretiyle elde
edilen dikişlere “küt kaynak” adı verilmektedir. Küt kaynaklar dikiş ağzı şekline göre
isimlendirilir.

Ders Notu_2020
Daha ayrıntılı kaynak gösterimleri için İMO-1/2005 3. Bölüm sayfa8-14’e bakınız
Bazı kaynaklarda seçilmesi gereken uygun dikiş çeşidi için levha kalınlıklarının dikkate alınması
gerekmektedir. Bu sebeple 2-2,5 mm kalınlık için I dikişi, 14-20 mm için x dikişi, 6-20 mm
arasında V dikişi, 20-30 mm arasında U veya J dikişi, 30 mm büyük levhaların küt kaynakla
birleştirilmesi içim cift U dikişi kullanılması önerilmektedir.
Küt kaynak ile birleştirilecek elemanların kalınlığına bağlı olarak kaynak çekme adetleri artış
gösterebilir. Kaynak yapılacak boşluğun tamamen doldurulmasına esasına göre paso adı verilen
kaynak çekme adetleri artış gösterebilir.
Küt kaynak uygulama sırası şematik gösterimi
Gerçek küt kaynak dikişleri içerisindeki pasolar

Ders Notu_2020
Etkin Alan
Küt kaynakların etkin alanı, kaynak uzunluğu (L) ile etkin kaynak kalınlığının (a) çarpımı
olarak dikkate alınır.
Ak    L  a 
Etkin Kaynak Uzunluğu (Boyu)
Küt kaynakta kaynak uzunluğu (L) uygulandığı boya eşittir. Hesaplamalarda bu uzunluk dikkate
alınır ve herhangi bir düzeltme yapılması istenmemektedir.
Etkin Kaynak Kalınlığı
Etkin kaynak kalınlığında kaynağın tam nüfuziyetli (penetrasyonlu) veya kısmi nüfuziyetli
(penetrasyonlu) olması durumunda etkili alan değişkenlik göstermektedir.
Tam Nüfuziyetli (Penetrasyonlu) Küt Kaynak (TNK veya TPK): Kaynak metalinin birleşim
enkesitinin tüm kalınlığı boyunca uygulandığı küt kaynaktır.
Kısmi Nüfuziyetli (Penetrasyonlu) Küt Kaynak (KNK veya KPK): Kaynak metalinin birleşen
elemanın tüm kalınlığı boyunca uygulanmadığı küt kaynaktır.
 Tam penetrasyonlu küt kaynakların etkin kalınlığı, birleşen parçalardan ince olanının
kalınlığına eşit alınacaktır. (a=tmin)
Tipik Tam Penetrasyonlu Küt Kaynak Uygulamaları

Ders Notu_2020
İMO-01-/2005’te birleşim elemanlarının şekline ve kaynak dikişi türüne göre tam penetrasyonlu
küt kaynak için kaynak dikişi hesap kalınlığı aşağıdaki tabloda verilmektedir.
Tablo 3.1. Tam Nüfuziyetli Küt Kaynak Etkin Kalınlıklar (Hesap Kalınlıkları)
Kaynak Dikişi
Kaynak Dikişi Türü Görünüş
Hesap Kalınlığı a
1 Küt Kaynak Dikişi a=t1

Tam Nüfuziyetli veya karşı pasolu (kök kaynaklı) küt kaynak
2 Çift Yarım V Dikişi

TNK
Kök Karşı
Taraftan a=t1
3
Kaynak (paso)
yapılmış
Yarım V
Dikişi
Kök tam
nüfuziyetli
4
kaynak
Yapılmış
 Kısmi penetrasyonlu küt kaynakların etkin kalınlıkları, kaynak konumuna ve kaynak

ağzının tipine göre ÇYY-2016’da Tablo 13.1 de ve devamı tabloda verilmektedir.
Buna göre, Etkin kaynak kalınlığı = kaynak ağzı derinliği

veya kaynağın çift taraflı yapıldığı durumda
Etkin kaynak kalınlığı = kaynak ağzı derinliği – 3mm
olmak üzere iki şekilde belirlenmektedir.
Tipik Kısmi Penetrasyonlu Küt Kaynak Uygulamaları

Ders Notu_2020
Enkesiti eğrisel kenarlı küt kaynakların etkin kalınlıkları, deneysel yöntemlerle farklı etkin
kalınlıkların geçerliliği gösterilmedikçe, kaynak metalinin eğik yüzey (dairesel enkesitli çubuk
yüzeyi, 90° bükülerek şekil verilmiş yüzey, boru enkesitli elemanların yüzeyleri ve kutu enkesitli
elemanların köşe yüzeyleri) hizasına kadar doldurulması halinde ÇYY-2016’da Tablo 13.2 de
verilmiştir.
Kaynak metalinin eğik yüzey hizasına kadar doldurulmadığı enkesiti eğrisel kenarlı küt
kaynakların etkin kalınlıkları, Tablo 13.2 de verilen değerler, esas metal yüzeyinden itibaren
kaynak yüzeyine kadar ölçülen en büyük kaynaklanmayan yükseklik (derinlik) kadar azaltılarak
belirlenecektir.
Enkesiti eğrisel kenarlı küt kaynaklar

Ders Notu_2020
Tablo 3.2. Kısmı Nüfuziyetli Küt Kaynak Etkin Kalınlıklar (Hesap Kalınlıkları)
Kaynak Dikişi Hesap
Kaynak Dikişi Türü Görünüş
Kalınlığı a
1 Yarım Y Dikişi
Teorik kök noktasından

Kısmi Nüfuziyetli küt kaynak
2 Yarım Y Dikişi dikiş üst yüzeyine olan

uzaklığa eşittir.
KNK
Çift Yarım Y
3
Dikişi
Teorik kök noktasından

Çift Yarım Y
4 dikiş yüzeyine olan
Dikişi
uzaklığa eşittir.
Ağız hazırlığı Prosedür testiyle

olmadan (ağız doğrulanmalıdır.
5 açılmadan) çift I
Aralık b, yönteme bağlıdır.
dikişi (tam
mekanize kaynak) Toz altı kaynağında b=0’dır

Ders Notu_2020
Küt Kaynak Kalınlıkları İle İlgili Sınırlamalar
Kısmi nüfuziyetli küt kaynağın minimum etkin kalınlığı, hesaplanan kuvvetin güvenle
aktarılmasını sağlayacak kaynak kalınlığından ve Tablo 13.3 te verilen minimum kalınlıklardan az
olamaz. Minimum kaynak kalınlığı, birleşen iki parçanın ince olanı esas alınarak belirlenecektir.
Minimum kaynak kalınlığı, birleşen iki parçanın ince olanı esas alınarak belirlenecektir.
3.1.3.2. Köşe Kaynak
Birbiri üzerine getirilen parçaların teşkil ettiği köşede kaynak oyuğu açılmaksızın yapılan kaynağa
“köşe kaynağı“ denir. Birleştirdiği elemanlar arasındaki açı 60° ile 120° arasında olan kaynaklar,
köşe kaynak olarak dikkate alınacaktır. Bu açının 60° den küçük olması halinde bu kaynaklar,
kısmi penetrasyonlu küt kaynak olarak değerlendirilecektir.

Ders Notu_2020
Tipik köşe kaynağı uygulamaları
Etkin Alan
Bir köşe kaynağın etkin alanı, etkin kaynak uzunluğu (Le) ile etkin kalınlığı (a) çarpılarak elde
edilecektir.
Ak   Le  a 
Etkin Kaynak Kalınlığı
Köşe kaynağın etkin kalınlığı, a, kaynak kökünden kaynak yüzeyine olan en kısa uzunluk (kaynak
enkesiti içine çizilebilen üçgenin yüksekliği) olarak dikkate alınacaktır.
Farklı köşe kaynak dikişlerinde etkin kalınlık “a”

Ders Notu_2020
Köşe Kaynak Kalınlığı İle ilgili Sınırlamalar
Köşe kaynakların minimum etkin kalınlığı, hesaplanan kuvvetin güvenle aktarılmasını sağlayacak
kaynak kalınlığından ve ÇYY-2016’da Tablo 13.4 te verilen minimum kalınlıklardan az olamaz.
Bu koşullar, kısmi ve tam penetrasyonlu küt kaynakların takviye edilmesi amacıyla kullanılan köşe
kaynaklar için geçerli değildir.
Köşe kaynakların minimum etkin kalınlığı, hesaplanan kuvvetlerin güvenle aktarılmasını

sağlayacak kaynak kalınlığından ve 3mm den az olamaz. Bu koşullar, kısmi ve tam nüfuziyetli küt
kaynakların takviye edilmesi amacıyla kullanılan köşe kaynaklar için geçerli değildir.
Kaynaklanan elemanlardan ince olanının et kalınlığı t olmak üzere, köşe kaynakların maksimum
kalınlığı için aşağıdaki koşullar göz önüne alınacaktır.
(a) Kaynaklanan elemanın kenar kalınlığı 6mm den ince ise 0.7t kalınlığından büyük olamaz.
(b) Kaynaklanan elemanın kenar kalınlığı 6mm veya daha kalın ise, öngörülen kaynak kalınlığının
sağlanabilmesi amacıyla, 0.7(t – 2mm) şeklinde belirlenecektir.

Ders Notu_2020
TABLO 3.3. Köşe kaynakların minimum ve maksimum kalınlıkları

Birleşen İnce Eleman Minimum Köşe Kaynak Maksimum Köşe
Kalınlığı, Kalınlığı, Kaynak Kalınlığı,
tmin (mm) amin (mm) amax (mm)
6t 3,0 0, 7  t
13  t  6 3,5 0, 7  ( t  2 m m )
19  t  13 4,0 0, 7  ( t  2 m m )
38  t  19 5,5 0, 7  ( t  2 m m )
Etkin Kaynak Uzunluğu (Boyu)
Dairesel ve oval delikler içinde teşkil edilen köşe kaynakların etkin uzunluğu, kaynak kalınlığı
doğrultusundaki düzlemin merkezi boyunca uzanan kaynak ekseni uzunluğu (L) şeklinde
belirlenecektir.
Köşe kaynakların girişim yapması (üst üste binmesi) halinde, birleşim yüzeyinin düzlemi içindeki
etkin kaynak alanı, dairesel veya oval deliklerin karakteristik enkesit alanını aşamaz.
Köşe kaynak uzunluğu, uygulanan kaynak uzunluğundan kaynak başlangıç ve bitiş noktalarının
her biri için kaynak kalınlığı “a” kadar uzunlukta krater kaybı çıkarılarak hesaplanabilir.
L  L veya L  L  a veya L  L  2a
L’: Kaynak boyu (üretim yapılan boy)

L:Etkn kaynak boyu (kaynak hesap boyu)
A: kaynak kalınlığı
Krater: Kaynak uygulamasının başlangıç ve bitiş kısımlarında genellikle daha ince ve dayanım
bakımından daha düşük kısım
Kraterli (süreksiz) ve kratersiz (sürekli) durum

Ders Notu_2020
Köşe Kaynak Uzunluğu İle İlgili Sınırlamalar
 Köşe kaynakların minimum etkin uzunluğu, kaynak kalınlığının 6 katından veya 40mm
den az olamaz.
6  a
Lmin  
40 mm
Bu koşulun sağlanamadığı durumda, kaynağın etkin kalınlığı, kaynak uzunluğunun 1/6 sı olarak
göz önüne alınacaktır.
 Lamadan teşkil edilen bir çelik çekme elemanın uç birleşiminde sadece boyuna doğrultuda
köşe kaynaklar kullanılması halinde, bu kaynakların her birinin uzunluğu kaynaklar arası dik
uzaklıktan daha küçük olamaz. Yani levha eninden küçük olamaz.
 Elemanların kaynaklı uç birleşimlerinde etkin kaynak uzunluğu aşağıdaki koşullar dikkate

alınarak hesaplanacaktır.
L  150a için Le  L
150a  L  400a için Le   L   1, 2  0, 0014( L / a)  1, 0
400a  L için Le  250a
L: Kaynak Uzunluğu
L e: Etkin kaynak Uzunluğu
a: Etkin kaynak kalınlığı (kaynak enkesiti içine çizilebilen üçgenin yüksekliği)
β: Azaltma katsayısı

Ders Notu_2020
 Düğüm noktalarında birleşen yüzeyler boyunca ve levhalar kullanılarak oluşturulan yapma

elemanların enkesit parçalarının birleşimlerinde, belirli aralıklarla düzenlenen süreksiz köşe
kaynakların (metot kaynağı) kullanılmasına izin verilebilir. Bu durumda her bir köşe kaynak
parçasının uzunluğu, Lm, kaynak kalınlığının 6 katından ve 40mm den az olamaz.
Belirli aralıklarla düzenlenen süreksiz köşe kaynakların uygulama sınırları
 Bindirmeli birleşimlerde, bindirme uzunluğu, birleşen elemanların ince olanının

kalınlığının 5 katından ve 25 mm den küçük olamaz. Sadece enine doğrultuda (kuvvet eksenine
dik) köşe kaynakların kullanılacağı eksenel çekme kuvveti etkisindeki levhaların ve lamaların
bindirmeli birleşimlerinde her iki bindirme ucu da enine doğrultuda köşe kaynakla bağlanacaktır.
Minimum bindirme uzunluğu

Ders Notu_2020
 Köşe kaynağın,
- kaynaklanan kenarın uç noktasından önce sonlandırılmasına,
- diğer kenar boyunca uzatılmasına veya
- çepeçevre uygulanmasına,
aşağıda tanımlanan hususlar göz önünde tutularak izin verilebilir.
a) Çekme kuvveti etkisindeki bir eleman üzerine bağlanan başka bir elemanın uç birleşimi için
kullanılacak köşe kaynaklar, çekme etkisindeki eleman kenarından kaynak kalınlığının en az
1,5 katı kadar geride sonlandırılacaktır.
(b) Mafsallı bağlantıların teşkilinde kullanılan elemanların, uç dönüşleri yapılarak uygulanan

köşe kaynaklarının dönüş uzunlukları, kaynak kalınlığının 5 katını ve kenar uzunluğun yarısını
aşamaz.
Kiriş ucu ile birleşim elemanı arasındaki dönme uyumunun sağlanabilmesi için kaynak
uygulaması

Ders Notu_2020
(c) Rijitlik levhalarının kiriş başlıklarına bağlandığı durumlar hariç olmak üzere, enine rijitlik
levhalarını 20mm ve daha ince kalınlıkta gövde levhasına bağlayan köşe kaynakların
sonlandırıldığı noktanın, gövde – başlık kaynağına uzaklığı, gövde kalınlığının 4 katından az,
6 katından fazla olamaz.
(d) Aynı düzlemin farklı yüzeylerine uygulanan köşe kaynaklar birbirleriyle birleştirilmeyecek
şekilde eleman köşe bölgelerinde sonlandırılmalıdır.
Bir düzlemin farklı yüzeylerindeki köşe kaynaklar için uygulama detayı
 Köşe kaynakta etkili hesap boyu kaynağın durumuna kaynak boyundan her bir kaynak ucu
için bir kaynak kalınlığı (1 veya 2 adet krater (a)) çıkarılarak elde edilmelidir.

Ders Notu_2020
3.1.3. Kaynak Dikişlerinde Gerilmeler
Küt kaynak dikişlerinde gerilmeler birleşim noktasında etkiyen kuvvetin yönüne ve kaynak
dikişinin formuna göre asal çekme ve kayma gerilmeleri şeklinde oluşmaktadır.
Küt kaynak dikişlerinde kaynak dikişi gerilmeleri

Ders Notu_2020
a) Kaynak dikişinin aktardığı P kuvveti, ya dikişe dik doğrultuda normal kuvvet (çekme,
basınç) ya da dikiş doğrultusunda kayma kuvveti alabilir.
Buna göre kaynak dikişinde gerilme:
 k  P

 k   ( a  L)
şeklinde yapılır. Burada (aL) kaynak dikişinin bulunduğu birleşimdeki toplam kaynak
alanıdır. Kaynak malzemesinin taşıyacağı emniyet gerilmesine göre tahkik yapılır.
b) Kaynak dikişi, yalnız eğilmeye maruz bir birleşimde bulunuyor ise, tarafsız eksenden c
uzaklığında ki kaynak dikişindeki
M
Normal gerilme   c
I
M
Kenar lifte ise 
W
ifadeleri ile hesaplanmaktadır.  ve W, tahkiki yapılan kesitin atalet ve mukavemet momentleri
göstermektedir.
c) Küt ve köşe kaynaklarının birlikte kuvvet aktarması durumu
Eğer iki ve daha fazla kaynak tipi (küt, köşe, dairesel ve oval) tek bir düğüm noktasında birlikte
kullanılıyorsa, kaynak grubunun dayanımı her birinin dayanımı ayrı ayrı hesaplanarak
değerlendirilecektir.

Ders Notu_2020
d) Moment ve kayma kuvvetinin birlikte aktarılması durumu:

Bu durumda iki gerilme tahkikinin yapılması söz konusudur.
d.1) Kayma gerilmesi tahkiki
 k   em.k
d.2.) Asal gerilme tahkiki
Kaynak dikişinden hayali koparılmış
küçük parçaya normal ve kayma
gerilmesi etkisi söz konusu olduğunda;
h 
1
2
 
 k   k2  4 k2   em , k
Kaynak dikişinden hayali

koparılmış küçük parçaya iki
eksenli gerilme etkisi söz
konusu olduğunda;
 
1
 
2
h   x   y  x  y  4 2  (Mukayese Gerilmesi)
2  
e) Moment ve normal kuvvetin birlikte aktarılması durumu

Bu durumda;
M N
k     em , k kontrolü yapılmaktadır.
W   a.l 

Ders Notu_2020
Esas metalin kayma etkisindeki kırılma durumları
Kaynaklı birleşimlerde kaynak metalinden meydana gelebilecek göçmenim yanısıra birleşim

elemanlarının kayma (kesme) kuvveti etkisinde göçme durumları birleşimin nihai dayanımında
etkili olabilmektedir. Bu sebeple birleşimi oluşturan parçaların (esas metallerin) kalınlıklarına
bağlı olarak kayma etkisindeki alanları dikkate alınarak tahkik yapılması gerekmektedir. Aşağıda
kaynak yerine ve esas metallerin birbirine bağlanma şekillerine göre birleşim parçalarındaki olası
kırılma (kopma) şekilleri görülmektedir.
Esas metaldeki olası kırılma şekilleri

(taralı alanlar kopması muhtemel malzeme bölümleridir)

Ders Notu_2020
Kaynakların Birlikte Kullanımı
Eğer iki ve daha fazla kaynak tipi (küt, köşe, dairesel ve oval) tek bir düğüm noktasında birlikte
kullanılıyorsa, kaynak grubunun dayanımı her birinin dayanımı ayrı ayrı hesaplanarak
değerlendirilecektir.
Esas Metal ve Kaynak Metali İçin Koşullar
Yönetmelik 2.1.1 de tanımlanan farklı çelik sınıflarından oluşan elemanların birbirleriyle kaynaklı
olarak birleştirilmesine izin verilir. Kaynak metalinin akma gerilmesi, çekme dayanımı, kopma
uzaması ve minimum çentik tokluğu (CVN, Charpy-V-Notch) değeri daima birleştirdiği
elemanlarınkinden büyük veya en az elemanlarınkine eşit olacaktır.
Ayrıca, kaynak dikişine nüfuz edebilecek hidrojen miktarının düşük olması (örneğin, hidrojen
içerikli örtüye sahip elektrotların kullanılması) sağlanacaktır.

Ders Notu_2020
3.1.4. Kaynaklı Birleşimlerin Dayanımı ve Hesaplanması
Kaynaklı birleşimlerde iki farklı malzeme söz konusudur. Bunlardan biri kaynak vasıtası ile
birleştirilen esas metal, diğeri ise kaynaklama için kullanılan kaynak metalidir (ilave metal). Bu
sebeple dayanım hesaplamalarında iki farklı metal için hesaplama yapılmaktadır. Kaynaklı
birleşimlerin tasarım dayanımı, Rn (YDKT) veya güvenli dayanımı, Rn  (GKT) esas metalin
çekme ve kayma etkisinde kırılma sınır durumları ile kaynak metalinin kırılma sınır durumuna
göre hesaplanan değerlerin küçüğü olarak belirlenmektedir.
Esas metal karakteristik dayanımı, RnBM, ve kaynak metali karakteristik dayanımı Rnw, sırasıyla
aşağıda verilen denklemler kullanılarak hesaplanacaktır.
Esas Metalin Karakteristik Dayanımı
RnBM  FnBM  ABM

Kaynak Metalinin Karakteristik Dayanımı
Rnw  Fnw  Awe
FnBM :Esas metal karakteristik gerilmesi

Fnw : Kaynak metali karakteristik gerilmesi
ABM : Esas metal etkin enkesit alan
Awe : Etkin kaynak alanı
(İndis açıklamaları BM: base metal w: weld e: effective)
Genel olarak kaynaklı birleşimleri taşıma güçleri, anma dayanımlarının ÇYY-2016 Tablo 13.5’te
verilen ϕ dayanım katsayısı ile çarpılması veya Ω güvenlik katsayısına bölünmesi ile
hesaplanmaktadır.
Köşe kaynakların karakteristik gerilmesi, Fnw , köşe kaynakların boyuna eksenlerinin kuvvet
doğrultusuyla yaptığı açı gözönüne alınmaksızın, Tablo 13.5 ten alınabilir. Köşe kaynakların
boyuna eksenlerinin kuvvet doğrultusuyla yaptığı açı göz önüne alındığında ise kaynakların
mevcut dayanımları (tasarım dayanımı,  Rnw veya güvenli dayanımı, Rnw /  ),

Ders Notu_2020
alınarak aşağıda verildiği şekilde hesaplanabilir.
(a) Ağırlık merkezinden geçen eksenel yük etkisindeki, birbirine paralel veya aynı eksen
üzerindeki üniform kalınlığa sahip köşe kaynak grubunun karakteristik dayanımı aşağıda verilen
denklemler kullanılarak hesaplanabilir.
Rnw  Fnw  Awe

Fnw  0, 60  FE  1, 0  0,5sin1,5 θ 
Bir başka deyişle kaynak metalinin anma dayanımı, kaynak işlemi için kullanılan elektrotun anma
dayanımını (FE) ve kaynak ağırlık merkezinden geçerek kaynağa etki eden yükün kaynak ile yaptığı
açıya (θ) bağlı hesap edilmektedir.
(b) Ağırlık merkezinden geçen eksenel yük etkisindeki, eksenine paralel ve eksenine dik yük
etkisindeki köşe kaynaklardan oluşan üniform kalınlıklı kaynak grubunun karakteristik dayanımı,
aşağıda verilen denklemler ile hesaplanan değerlerin büyüğüne eşit alınacaktır.
Rnw  Rnwl  Rnwt

Rnw  0,85 Rnwl  1, 5 Rnwt

Ders Notu_2020

Ders Notu_2020
Yük Ve Dayanım Katsayıları İle Tasarım
YDKT
ϕ Dayanım katsayıları ile esas metal ve kaynak metali anma gerilmeleri
Küt Kaynak (Tam Nüfuziyetli)

Tüm levha kalınlığında olan küt kaynaklarda ilave metal için kontrole gerek yoktur.
Kontrollerin esas metale göre yapılması yeterlidir.
Küt Kaynak (Kısmi Nüfuziyetli)

Yük Tipi ve Kaynak Karakteristik Gerilme Etkin Alan
İlgili Metal ϕ
Eksenine Göre Doğrultusu (FnBM veya Fnw) (ABM veya Awe)
Esas Metal   0, 75 Fu
Kaynak Eksenine Dik Çekme
Kaynak Metali   0, 80 0,60FE
Kaynak Eksenine Dik Esas Metal   0, 90 Fy
Basınç* 0,60FE
Kaynak Metali   0, 80
0,90FE**
Kaynak eksenine paralel çekme ve basınç etkilerinin düğüm
Kaynak Eksenine Paralel noktası tasarımında göz önüne alınmasına gerek yoktur.
Çekme ve Basınç Kontrollerin esas metalde genel kurallara göre yapılması
yeterlidir
Esas Metal   0, 75 Genel Kurallar geçerlidir
Kesme
* kolonlar hariç mesnetlere oturan basınç birleşimleri
** mesnetler dışında düzenlenen basınç birleşimleri
Köşe Kaynak
İlgili Metal ϕ
Esas Metal Genel Kurallar geçerlidir
Kesme
yeterlidir
RnBM  FnBM  ABM Rnw  Fnw  Awe

Rnw  Fnw  Awe Fnw  0, 60  FE  1, 0  0, 5 sin 1,5 θ 
RnBM : Esas metal karakteristik dayanımı ABM : Esas metal etkin enkesit alan
Rnw : Kaynak metali karakteristik dayanımı Awe : Etkin kaynak alanı

FE : Elektrodun anma dayanımını

Ders Notu_2020
Güvenlik Katsayıları İle Tasarım
GKT
Ω Güvenlik katsayıları ile esas metal ve kaynak metali anma gerilmeleri
Küt Kaynak (Tam Nüfuziyetli)

Tüm levha kalınlığında olan küt kaynaklarda ilave metal için kontrole gerek yoktur.
Kontrollerin esas metale göre yapılması yeterlidir.
Küt Kaynak (Kısmi Nüfuziyetli)

İlgili Metal Ω
Esas Metal   2, 00 Fu
Kaynak Eksenine Dik Çekme
Kaynak Metali   1, 8 8 0,60FE
Kaynak Eksenine Dik Esas Metal   1, 6 7 Fy
Basınç* 0,60FE
Kaynak Metali   1, 8 8
0,90FE**
yeterlidir
Esas Metal   2, 00 Genel Kurallar geçerlidir
Kesme
Kaynak Metali   1, 8 8 0,60FE
* kolonlar hariç mesnetlere oturan basınç birleşimleri
** mesnetler dışında düzenlenen basınç birleşimleri
Köşe Kaynak
İlgili Metal Ω
Esas Metal Genel Kurallar geçerlidir
Kesme
Kaynak Metali   2, 00 0,60FE
yeterlidir
RnBM  FnBM  ABM Rnw  Fnw  Awe

Rnw  Fnw  Awe Fnw  0,60  FE  1, 0  0,5sin1,5 θ 
RnBM : Esas metal karakteristik dayanımı ABM : Esas metal etkin enkesit alan
Rnw : Kaynak metali karakteristik dayanımı Awe : Etkin kaynak alanı

FE : Elektrodun anma dayanımını

Ders Notu_2020
Kaynak malzemesi ve kaynak ile ilgili standartlar
Kaynaklı birlşim hesaplamaları ve uygulamalarında kullanılan malzeme ve kaynak teknikleri ile

ilgili standartlar aşağıda listelenmiştir. Projelendirme ve üregtim aşamasnda bu standartlara ihtiyaç
duyulabilmektedir.

Ders Notu_2020
KAYNAKLI BİREŞİM UYGULAMALARI
UYGULAMA 3.1 (Tahkik)
Şekilde 18×200 ve 20×200 enkesitlerine sahip elemanlar küt kaynaklı ek birleşimi 350 kN’luk
sabit yükü (PG) altında eksenel çekme kuvveti etkisindedir. Örtülü elektrot kullanılarak yapılan
kaynak uygulamasında başlatma ve sonlandırma levhası kullanılmıştır. Buna göre birleşimlerin
karakteristik dayanımlarını aşağıda verilen kaynak durumları için hesaplayınız. Tasarım (YDKT)
ve güvenli dayanımlarını kontrol ediniz.
a) birleşimin V-60° tam nüfuziyetli küt kaynakla birleştirilmesi
b) kaynak ağzı V-60° ve derinliği 10 mm olan kısmi penetrasyonlu küt kaynakla birleştirilmesi
durumunda (F-düz pozisyonda)
Malzeme S275 Fy  275 N/mm2 Fu  430 N/mm2

Kaynak metali FE  480N/mm2

Ders Notu_2020
Çözüm
a. Tam nüfuziyetli küt kaynak kullanılması durumu
Etkin kaynak kalınlığı ve boyunun belirlenmesi (Tam nüfuziyetli küt kaynakta)
 Etkin kaynak kalınlığı (TNK) (Tablo3.1.)
a  tmin  18mm En küçük levha kalınlığına eşit alınır
Etkin kaynak boyu (kaynak dikiş uzunluğu) (TNK)

L  200 mm Başlatma ve sonlandırma levhası kullanıldığı için krater düşülmez
 TNK Birleşiminde karakteristik dayanım

Kesitte oluşan gerilme kaynak eksenine dik çekme
şeklindedir. Birleşimin dayanımının belirlenmesinde esas
metal belirleyicidir. (Tablo 3.5.a. ve 3.6.a.)
Esas Metalin Karakteristik Çekme Kuvveti Dayanımı, RnBM

Akma Sınır Durumu için
RnBM  Fy  Ag
RnBM  (275)  (18  200)  10 3  990.0 kN
Kırılma (kopma) Sınır Durumu için
RnBM  Fu  Ae (U  1)
RnBM  (430)  (18  200) 10 3  1548, 0 kN
YDKT GKT
Gerekli çekme kuvveti dayanımı Gerekli çekme kuvveti dayanımı
Pu  1, 4 PG Pa  PG
Pu  1, 4(350)  490 kN Pa  350 kN
Tasarım dayanımı Güvenli dayanım
(Tablo 3.5.a) (Tablo 3.6.a)
A.S.D. Ω=1,67
A.S.D. ϕ=0,90
R d   R n B M  0 , 9 0  (9 9 0 , 0 )  8 9 1, 0 k N Rg  RnBM /   (990,0) /1,67  592,0kN
K.S.D. ϕ=0,75 K.S.D. Ω =2,00
R d   R n B M  0 , 7 5  (1 5 4 8, 0 )  1 1 6 1, 0 k N
***En küçük Rd değeri belirleyicidir.
Rg  RnBM /   (1548,0) / 2,00  774,0kN
***En küçük Rg değeri belirleyicidir.
Pu 490 Pa 350
  0, 55  1, 0   0, 59  1, 0
Rd 891 R g 592

Ders Notu_2020
b. Kısmi nüfuziyetli küt kaynak kullanılması durumu

 Etkin kaynak kalınlığı (KNK) a  10 mm
Örtülü elektrot ile elektrik arkı kaynağı, V-60° düz kaynak (F) durumunda kaynak ağzı
derinliği alınır. (Tablo 3.2.b)
 Minimum kaynak kalınlığı kontrolü
19 mm  t 18mm 13 mm amin  6mm 10mm (Tablo 3.3.)
 Etkin kaynak boyu (kaynak dikiş uzunluğu) (KNK) L  200 mm
Başlatma ve sonlandırma levhası kullanıldığı için krater düşülmez

 KNK Birleşiminde karakteristik dayanım
Kesitte oluşan gerilme kaynak eksenine dik çekme şeklindedir.
Birleşimin dayanımının belirlenmesinde kaynak metali (ilave
metal) ile esas metalin dayanımları ayrı ayrı belirleyicidir. (Tablo
3.5.b. ve 3.6.b.)
Kaynak Metalin Karakteristik Çekme Kuvveti Dayanımı, Rnw
Rnw  Fnw  Aw Fnw  0, 60 FE  0, 60 (480)  288 N/mm 2

Awe  a  L  10  200  2000 mm 2
Rnw  (288)  (2000) 10 3  576 kN

Kırılma (kopma) Sınır Durumu için

FnBM  Fu  430 N/mm 2
ABM  Ae  a  L  10  200  2000 mm2
RnBM  Fu  Ae (U  1)
RnBM  (430)  (2000) 103  860, 0 kN

Ders Notu_2020
YDKT GKT
Pu  1, 4 PG Pa  PG
Pu  1, 4(350)  490 kN Pa  350 kN
Tasarım dayanımı (Tablo 3.5.b) Güvenli dayanım (Tablo 3.6.b)
Kaynak metali için Kaynak metali için
Rd   Rnw  (0, 80)  (576)  460, 8 kN Rg  Rnw /   (576) / 1,88  306, 4 kN
Esas metal için Esas metal için
Rd   RnBM  (0, 75)  (860)  645 kN Rg  RnBM /   (860) / 2, 00  430 kN
Küçük olan değer seçilir Küçük olan değer seçilir
Pu 490 Pa 350
  1, 06  1, 0    1,14  1, 0 
Rd 460, 8 R g 306, 4
 Birleşimin tasarım ve gğvenli dayanım değerlerinin sağlaması için ne kadar kaynak

kalınlığına ihtiyaç duyulmaktadır?
Kaynak metali için

Rd  490 kN olmalı
Rd 490
Rnw    612, 5 kN
 0, 80
R nw  Fnw  Aw Fnw  0, 60 FE  0, 60 (480)  288 N/mm 2

Aw e  a  L  a  200  200a
R nw 612, 5  10 3
Aw  200a    2126, 7 mm
Fnw 288
 a  10, 6 mm olmalıdır .

Ders Notu_2020
UYGULAMA 3.2. (Tahkik)
Şekilde 16×200 ve 14×200 enkesitlerine sahip elemanlar küt kaynaklı ek birleşimi sabit yükü (PG)
altında eksenel çekme kuvveti etkisindedir. Örtülü elektrot kullanılarak yapılan V-60° F-düz
pozisyonda tam nüfuziyetli küt kaynaklı birleşimde kesitin taşıyabileceği (PG) kuvvetini
a) krater kayıplarını olması durumunda
b) başlatma ve sonlandırma levhası kullanılması durumunda hesaplayınız.
(Güvenlik oranını 0.99 alınız)
Malzeme S235 Fy  235N/mm2 Fu 360N/mm2

Ders Notu_2020
Çözüm
a) krater kayıplarını olması durumunda

L  (200  2  14)  172mm Krater kayıpları her iki uçtan kaynak kalınlığı kadar düşülmelidir.

metal belirleyicidir. (Tablo 3.5.a.(YDKT) ve 3.6.a (GKT))

Akma Sınır Durumu için Kırılma (kopma) Sınır Durumu için
RnBM  FnBM  ABM RnBM  FnBM  ABM

RnBM  Fy  Ag RnBM  Fu  Ae (U  1)
RnBM  (235)  (14  172) 10 3  565, 9 kN RnBM  (360)  (14  172) 10 3  866,9 kN
YDKT GKT
Pu  1,4PG Pa  PG
Tasarım dayanımı (Tablo 3.5.a) Güvenli dayanımı (Tablo 3.6.a)
Rd  RnBM  0,90  (565,9)  509,3kN Rg  RnBM /   (565,9) /1,67  338,8kN
Rd  RnBM  0,75 (866,9)  650,1kN Rg  RnBM /   (866,9) / 2,00  433,5kN
Pu Pa
 0, 99 kabulü ile  0, 99 kabulü ile
Rd Rg
Pu 1, 4 PG Pa P
  0, 99  G  0, 99
Rd 509, 3 Rg 338,8
 1, 4 PG  0, 99  509, 3  PG  0, 99  338,8
PG  360,1kN PG  335,5 kN

Ders Notu_2020
b) başlatma ve sonlandırma levhası kullanılması durumunda


L  200 mm Krater kaybı yoktur

metal belirleyicidir. (Tablo 3.5.a. ve 3.6.a)
Akma Sınır Durumu için Kırılma (kopma) Sınır Durumu için
RnBM  FnBM  ABM RnBM  FnBM  ABM

RnBM  Fy  Ag RnBM  Fu  Ae (U  1)
RnBM  (235)  (14  200)  10 3  658 kN RnBM  (360)  (14  200) 103  1008, 0 kN
YDKT GKT
Pu  1,4PG Pa  PG
Tasarım dayanımı (Tablo 3.5.a) Güvenli dayanımı (Tablo 3.6.a)
Rd  RnBM  0,90  (658)  592, 2 kN Rg  RnBM /   (658) /1,67  394,0kN
Rd  RnBM  0,75  (1008,0)  756,0kN Rg  RnBM /  (1008) / 2,00  504,0kN
Pu Pu
 0, 99 kabulü ile  0, 99 kabulü ile
Rd Rd
Pu 1, 4 PG Pu P
  0, 99  G  0, 99
Rd 592, 2 Rd 394, 0
 1, 4 PG  0, 99  592, 2  PG  0, 99  394, 0
PG  418,8 kN PG  390 kN

Ders Notu_2020
UYGULAMA 3.3.(Tahkik)
Aşağıda köşe kaynaklı uç birleşim detayı verilen 14×200 enkesit boyutlarına sahip eleman,
PG=100 kN sabit yük ve PQ=250 kN hareketli eksenel çekme kuvveti etkisindedir.
a) Birleşimin karakteristik dayanımını belirleyiniz.
b) Birleşimin tasarım dayanımı kontrolünü yapınız (YDKT)
c) Birleşimin güvenli dayanım kontrolünü yapınız (GKT)
Kaynak metali FE  550 N/mm2

Ders Notu_2020
Köşe kaynaklı birleşimin karakteristik dayanımı

Kaynak metalinin karakteristik dayanım Rnw
(kesme) Tablo 3.5.c. ve 3.6.c
Rnw  Fnw  Awe
Rnw  0, 60  FE  ( 2  a  Le )
a det
Fnw
Aw
Rnw  0, 60  (550)(2  6  238) 103  942, 48 kN

Ders Notu_2020
Esas metal karakteristik dayanım RnBM

Birleşim elemanlarının kayma etkisinde dayanım şartları geçerlidir (Hesap tabloları sayfa 20)
 Kayma etkisinde akma sınır durum için

RnBM  FnBM  AnBM AnBM  Ag
RnBM  0, 60  Fy  ( 2  t  Le )
a det
FnBM
AnBM
RnBM  0, 60  (355)(2  14  238) 10 3

RnBM  1419, 43 kN
 Kayma etkisinde kırılma (kopma) sınır durum için

RnBM  FnBM  AnBM AnBM  Ae
RnBM  0, 60  Fu  ( 2  t  Le )
a det
FnBM
AnBM
RnBM  0, 60  (510)(2  14  238) 10 3  2039,18 kN

Birleşimin karakteristik dayanımının belirlenmesinde kaynak metali dayanımı belirleyicidir.
 Rnw  942, 48 kN

R n  min  RnBM  1419, 43 kN
R
 nBM  2039,18 kN
Ancak, tasarım ve güvenli dayanım değerlerinin hesaplanmasında her üç durum için hesaplama
yapılması gerekmektedir. Çünkü her bir sınırı durumunda katsayılar farklıdır.

Ders Notu_2020
UYGULAMA 3.4. (Tahkik)
Aşağıda köşe kaynaklı uç birleşim detayı verilen UPE 240 enkesitli profil, PG=130 kN sabit yük
ve PQ=300 kN hareketli eksenel çekme kuvveti etkisindedir.
a) Birleşimin karakteristik dayanımını belirleyiniz.
b) Birleşimin tasarım dayanımı kontrolünü yapınız (YDKT)
c) Birleşimin güvenli dayanım kontrolünü yapınız (GKT)
Malzeme S275 Fy  275 N/mm 2 Fu  430 N/mm2
Kaynak metali FE  550 N/mm2
UPE 240 h  240 cm tf  12,5 mm tw  7 mm

Ders Notu_2020
Çözüm
a) Birleşimin karakteristik dayanımının belirlenmesi,
Birleşen eleman kenarı ile birleşilen yüzey arasındaki 90° lik açının uygunluğu,
(Özel Not: Birleşim yerinde profil başlığı olmasından dolayı bu bölge gövde kalınlığından %20 fazla
kalınlıkta düşünülebilir.)
Köşe Kaynak Etkin Uzunluğu Le

Kuvvete paralel köşe kaynaklar için
L  240  a  240  3,5  236, 5 mm
6  3,5  21 mm
Kontrol L  236, 5 mm  
 40 mm
L  236, 5 mm  150  3, 5  525 mm
Le  236, 5 mm
Kuvvete dik köşe kaynaklar için

L  240 mm köşede kaynaklar sürekli varsayılmıştır
6  3,5  21mm
Kontrol L  240 mm  
40 mm
L  240 mm  150  3,5  525 mm
Le  240 mm
Köşe Kaynaklı Birleşimin Karakteristik Dayanım

Ağırlık merkezinden geçen eksenel yük etkisindeki, eksenine paralel ve eksenine dik yük etkisindeki köşe
kaynaklardan oluşan üniform kalınlıklı kaynak grubunun karakteristik dayanımı,
Kaynak metalinin karakteristik dayanımı
 Rnw  Rnwl  Rnwt

Rnw  maks 
 Rnw  0, 85 Rnwl  1, 5 Rnwt

Ders Notu_2020
Dayanım, aşağıda kaynak alanları dikkate alınarak şu şekilde hesaplanır.
Paralel Rnwl  Fnw  Awe  (0, 60 FE )(2  3,5  236,5) 103  546,32 kN
Dik Rnwt  Fnw  Awe  (0, 60 FE )(3,5  240) 103  277, 20 kN
Üniform kalınlıklı kaynak grubunun karakteristik dayanımı hesaplanacak iki değerin büyüğü
olacağından
 Rnw  546,32  277, 20  823,52 kN

Rnw  maks 
 Rnw  0,85(546,32)  1,5(277, 20)  880,17 kN
 Rnw  880,17 kN
Esas metalin karakteristik dayanımı

Kaynakların hepsi kayma etkisinde düşünülerek hesap yapılması daha kolay olacaktır. Çünkü
birleşimdeki profilin kopma hattı tam olarak belli değildir. Bu şekilde Fy %60 azaltılarak hesap
yapılacağından güvenli tarafta kalınacaktır.
 Kayma etkisinde akma sınır durumu için

R nBM  FnBM  ABM FnBM  0, 60 F y
ABM  t  Le
R nBM  0, 60  (275)  (7, 0) (2  236, 5  240)  10  3  823, 52 kN
 Kayma etkisinde kırılma sınır durumu için

R nBM  FnBM  ABM FnBM  0, 60 Fu
ABM  t  Le
R nBM  0, 60  (430)  (7, 0) (2  236, 5  240)  10  3  1287, 68 kN

Ders Notu_2020
UYGULAMA 3.5. (Boyutlandırma ve Tahkik)
Aşağıda eşit kollu 2L110.12 korniyer 14 mm kalınlığında bağ levhasına köşe kaynaklı uç
birleşimle bağlandığı detay verilmektedir. Korniyerler PG=350 kN’luk sabit yük ve PQ=400 kN
hareketli eksenel çekme kuvveti etkisindedir. (1) kaynağında dikiş uzunluğu 220 mm olduğuna
göre;
a) (1) ve (2) kaynaklarının dikiş kalınlıklarını tayin ediniz.

b) (2) dikişinin kaynak uzunluğunu kaynaklarda eksantrik gerilmelere yol açmayacak şekilde
belirleyiniz.
c) Birleşimin karakteristik çekme dayanımını belirleyiniz
d) Birleşimin tasarım dayanımı (YDKT) ve güvenli dayanım kontrolünü yapınız (GKT)

L110.110.12

Ders Notu_2020
Çözüm
a) Etkin Kaynak Kalınlıkları (a)
Kaynaklar köşe kaynağıdır.
(1) Nolu kaynak kalınlığı (Tablo 3.4’den)
tmin  12 mm 13  t  12 mm  6 olduğu için amin  3,5 mm
amak  0,7  (12  2)  7 mm
 a1  4 mm seçelim
amak  0,7  (12  2)  7 mm
(Özel Not: Birleşim yerinde korniyer gövdesi olması durumunda kol kalınlığı %20 fazla düşünülebilir. Bu
durumda tmin=1,2×12=14.4 mm olur)
b) (2) nolu kaynak dikişinin Etkin Boyu (Le)

(2) nolu kaynak dikişinin boyunu, kaynaklardaki kayma gerilmesi eşit olacak şekilde seçelim. Bu
durumda kaynaklarının ağırlık merkezi kuvvet ekseni ile çakışmaktadır. O halde kaynak
dikişlerinin, çubuk ağırlık merkezine göre statik momentleri birbirine eşit olmalıdır.
2a1  L1 78,5  2a2  L2 31,5

2  4   220  2  4  78,5  2  4  L2  31,5
78, 5
L2  (212)  528 mm
3,15
L2  528  2  4  536 mm (kaynak boyu)
Kontroller
6a=6  4=24mm
(1) kaynağı L1  212 mm  
40 mm
L1  212 mm  150a=150  4=600mm
6a=6  4=24mm
(2) kaynağı L2  528 mm  
40 mm
L2  528 mm  150a=150  4=600mm

Ders Notu_2020
c) Birleşimin karakteristik çekme dayanımı

Korniyer ekseninde etkiyen P kuvveti köşe kaynaklarda kayma (kesme) gerilmesine sebep
olmaktadır. Tablo 3.5.c veya f’ye bakıldığında kaynak metali ile esas metalin ayrı ayrı belirleyici
olduğu görülmektedir.
Kaynak metalinin karakteristik dayanımı (Rnw)

Rnw  Fnw  Awe Fnw  0, 60  FE  0, 60  480  288 N/mm 2
Awe  2   ( a1  Le1 )  ( a2  Le 2 ) 
a det
 2   (4  212)  (4  528)   5920 mm 2

Rnw  (288)(5920) 10 3  1704, 9 kN
Esas metalin karakteristik dayanımı (RnBM)
 Kayma etkisinde akma sınır durumu için
RnBM  FnBM  ABM FnBM  0, 60  Fy  0, 60  235  141 N/mm 2
ABM  Ag  2  t min   Le
a det
 2  12  (212  528)  17760 mm 2

RnBM  (141)(17760) 10 3  2504, 2 kN
 Kayma etkisinde kırılma (kopma) sınır durumu için

R nBM  FnBM  ABM FnBM  0, 60  Fu  0, 60  360  216 N/mm 2
ABM  Ag  2  t min   Le
a det
 2  12  (212  528)  17760 mm 2

R nBM  (216)(17760)  10  3  3836, 2 kN
3 farklı sınır durumunda değerler
 Rnw  1704, 9 kN

Rn  min  RnBM  2504, 2 kN
R
 nBM  3836, 2 kN
olduğu için birleşimin karakteristik dayanımını belirlemede kaynak metali belirleyicidir. Ancak ϕ
ve Ω katsayılarındaki farklılıklar göz önünde bulundurularak tasarım ve güvenli dayanım
hesaplarında her üç değer için hesap yapılmalıdır.

Ders Notu_2020
YDKT GKT
Pu  1, 2 PG  1, 6 PQ Pa  PG  PQ
Pu  1, 2(350)  1, 6(400)  1060 kN Pa  350  400  750 kN
Tasarım dayanımı (Tablo 3.5.c) Güvenli dayanım (Tablo 3.5.f)
Rd  Rnw  (0, 75)  (1704, 9)  1278, 6 kN R g  Rnw /   (1704, 2) / 2, 00  852, 5 kN
Esas metal için akma Esas metal için akma
Rd  RnBM  (1, 00)  (2504, 2)  2504, 2 kN R g  RnBM /   (2504, 2) / 1, 5  1669, 4 kN
Esas metal için kırılma Esas metal için kırılma
Rd  RnBM  (0, 75)  (3836, 2)  2877,1kN R g  RnBM /   (3836, 2) / 2, 00  1918,1kN
Pu 1060 Pa 750
  0, 83  1, 0   0, 88  1, 0
Rd 1278, 6 R g 852, 5

İNŞ 315 Çelik Yapılar I BÖLÜM 3.2
Ders Notu_2020
BÖLÜM 3.2.
BULONLU (CİVATALI ) BİRLEŞİMLER

Ders Notu_2020
3.2.1. BULON VE ÇEŞİTLERİ
Bulon (Cıvata): Silindirik gövdeli, altı köşeli başlıklı, ucunda spiral diş açılmış kısmı bulunan bir
birleşim aracıdır.
Silindirik gövdenin bir kısmı düz, uç kısmı da somun takılmasına uygun şekilde dişlidir. Önceden
açılmış yuvaya bulon takılır. Uç kısmına önce rondela (pul) konduktan sonra somunu takılarak
saat yönünde döndürmek suretiyle anahtarla sıkılır.
 Şantiyede yapılacak montajlarda montajın kolay olması sebebiyle şantiye birleşimlerinde

kullanılır.
 Pahalı bir birleştirme vasıtası olduğu için atölye birleşimlerinde tercih edilmez.
Bulonlar genel olarak üçe ayrılır.
1) Normal Bulonlar (4.6-6.8 arası bulonları)
2) Yüksek Mukavemetli Bulonlar
a) SL ve SLP Birleşimleri (8.8, 10.9, 12.9 vb. bulonlar)
b) GV ve GVP Birleşimleri (öngerilmeli birleşimler)
3) Ankraj Bulonları (özel üretim bulonlar)
DIN Normuna Göre Bulon Şekil ve Boyutları

Ders Notu_2020
Çapraz Elamanlarda Bulonlu Birleşim Düğüm Noktasında Bulonlu Birleşim
Kolon Kiriş Bulonlu Birleşim
3.2.1.1. Normal Bulonlar (4.6, 4.8, 5.6, 5,.8, 6,8)
Normal bulonlar delik çevresinde ezilme ve gövdede makaslamaya göre kuvvet taşırlar.
Bulonlarda diş açılmamış gövde uzunluğunun (L-b), birleştirilecek levhaların toplam kalınlığı (S)
den 2-3 mm büyük olması gerekir. Böylece taşıma gücünde bir eksilmeye meydan verilmemiş
olur.
ÇYY-2016 gereği bu tür bulonlar basit sıkma yönteminin uygulandığı ezilme etkili birleşimlerde
kullanılmalıdır ve montajları sırasında öngerme kuvveti uygulanmamalıdır.

Ders Notu_2020
Bulon parçaları ve bölümleri
a) Kaba Bulonlar: Preslenmek suretiyle imâl edilirler, dişli kısmı hariç gövdede herhangi bir
işleme tabi tutulmazlar. Bu sebeple gövde siyah ve düzgün olmayan bir görünümdedir. Bundan
dolayı birleştirilecek elemanda açılmış yuva ile kaba bulon çapı arasında yaklaşık 1 mm 'lik bir
boşluk vardır.
d1 = d + 1 mm
Bu boşluk sebebiyle birleşimde kalıcı deformasyonlar meydana gelebilir ve özellikle hiperstatik
sistemlerde kuvvet ve gerilme yayılışı büyük ölçüde değişebilir. Bunun için kaba bulonlar geçici
inşaatta, perçinleme bitinceye kadar parçaları istenilen şekilde tutmak için ve moment tesiri
bulunmayan küçük kuvvetlerin tesirinde olan birleşimlerde kullanılır. Köprülerde ve moment tesiri
olan birleşimlerde kullanılamazlar. Hesaplarda bulon çapı dikkate alınır. Kaba bulonlar
genellikle 4.6. çeliği kullanılarak üretilir.
b)Uygun Bulonlar: Gövdenin düz dişsiz kısmı tornalamak suretiyle işlenmiştir. Düzgün bir yapıya
sahip ve parlak görünümdedir. Uygun bulonlarda birleştirilecek elemandaki delik çapı arasında
fark yönetmeliklerde belirtilmektedir. Uygun bulon yuvasına tam uyum sağlar ve kalıcı
deformasyonlara sebep olmaz. Birleşen parçaların arasında rölatif hareketin istenmediği moment
ve büyük kuvvet aktaran eklerde ve köprülerde uygun bulonlar kullanılır. Bu durumda birleşen
parçalarda açılan delik çapı dh =(1~1.15)d şeklinde olmalıdır. Hesaplarda bulon çapı dikkate alınır.

Ders Notu_2020
3.2.1.2. Yüksek Mukavemetli Bulonlar
Yüksek mukavemetli çelikten TS EN 14399-1 ve DIN 6914-16 standartlarına uygun olarak üretilir.
Somunlar özel bir anahtarla yüksek kuvvet uygulanarak sıkılır. Bu şekilde birleştirilen levhalar
veya eleman kısımları arasında sürtünme kuvveti meydana gelir.
Başka bir deyişle bulonlara belirli oranda (maksimum öngerme kuvvetinin en az yarısı kadar)
öngerme kuvveti uygulanarak sürtünme kuvveti ile de kuvvet aktarımı sağlanabilir. Ancak bu
artım sırasında bulonun boyu doğrultusunda birleşen parçalara ait ezilme emniyet gerilmeleri göz
önünde bulundurulmalıdır.
Öngermesiz ve öngermeli durumda bulon birleşim kesitinde gerilme oluşumları
İki çeşit birleşim bulunmaktadır. Bunlar SL ve SLP birleşimleri ve GV ve GVP birleşimleridir. SL ve

SLP birleşimleri normal cıvatalarla aynı şekilde kesme (kayma veya makaslama) ve ezilmeye göre
hesaplanan birleşimlerdir. GV ve GVP birleşimleri ise cıvataya belirli bir öngerme kuvveti verilerek
birleşen levhalar arası sürtünme kuvvetinin oluşturulduğu birleşimlerdir. GV birleşimlerinde
yükün sadece sürtünme ile aktarıldığı, GVP birleşiminde (uygun cıvalı) ise sürtünme + makaslama
+ ezilme ile aktarıldığı kabul edilir.
SL ve SLP birleşimleri arasındaki farklar:
1) dh-d ≤ 1 mm ise SL birleşimi adı verilir. (d: bulon gövde çapı, dh: delik çapı)
dh-d ≤ 0.3 mm ise SLP birleşimi adı verilir.
2) SL birleşimleri hareketsiz yüklerin etkisindeki yapılarda (Konut,ofis vb. yüksek yapılar), SLP
birleşimleri hareketli yüklerin hakim olduğu yapılarda (Köprü, kren vb.) kullanılır.
GV ve GVP birleşimleri arasındaki farklar:
1) dh-d ≤ 1 mm ise GV birleşimi adı verilir (d: bulon gövde çapı, dh: delik çapı)
dh-d ≤ 0.3 mm ise GVP birleşimi adı verilir.

Ders Notu_2020
2) i) GV birleşimlerinde kuvvet aktarımı, sürtünme kuvveti ve delik çevresinde ezilme

gerilmesinin karşılanması yoluyla gerçekleşir.
ii) GVP birleşimlerinde kuvvet aktarımı sürtünme kuvveti ile birlikte bulon gövdesinde
makaslama gerilmesinin ve ayrıca delik çevresinde ezilme gerilmesinin karşılanması yoluyla
gerçekleşir.
N Slem  d2 N
SL ve SLP tipi bulonlarda   
 sem  1 
N SLPem  4 (min  t ).d

GV tipi bulonlarda  NGVem  Pv
v
GVP tipi bulonlarda  N GVPem  0, 5 N SLPem  N G '
Pv: Bulon öngerilme kuvveti, μ: Temas yüzeylerindeki sürtünme katsayısı, ν: Kaymaya karşı emniyet
katsayısı
Montaj sırasında tüm düğüm noktası yüzeyleri, yüzey pullarından temizlenmelidir. Bu tür
bulonlar basit sıkma yönteminin uygulandığı ezilme etkili birleşimlerde de kullanılabilir. Bulonlara
uygulanacak sıkma yöntemi proje çizimleri üzerinde açık olarak tanımlanmalıdır.
Önçekme verilerek kullanılacak tüm yüksek dayanımlı bulonlara, aşağıdaki tabloda verilen (ÇYY-
2016 Tablo 13.6 ve TS EN 1090-2 Tablo 15) verilen çekme kuvvetlerinden az olmayacak şekilde
önçekme uygulanmalıdır.
Tablo 4.1. Minimum Bulon Önçekme Kuvveti,(kN)* (ÇYY-2016 Tablo 13.6)

Bulon 8.8 10.9
M16 88 110
M20 137 172
M22 170 212
M24 198 247
M27 257 321
M30 314 393
M36 458 572
*:Minimum önçekme kuvveti, bulonların minimum çekme kuvveti dayanımının %70 i
olarak belirlenmektedir.
Önçekme kuvveti uygulamasında, somun döndürme, çekme kuvvetini doğrudan belirten

göstergeç, çekme kontrollü bulon, göstergeli sıkma anahtarı yöntemlerinden biri kullanılabilir.

Ders Notu_2020
3.2.1.3. Ankraj Bulonları
Özellikle temel birleşimlerinde ve çok büyük kesit tesirlerine maruz kalan mesnet birleşim
bölgelerinde standart üretim bulonların yetersiz kaldığı çaplar söz konusu olduğunda kullanılan
bulon çeşididir. İstenilen çapta ve istenilen diş boylarında üretilir.
Bu tür bulonlarda projede öngörülen tasarım değerlerinin sağlayıp sağlamadığının kontrolü,

bulon üretimi sonunda kullanılan çelik malzemesinin deneye tabi tutulmasıyla doğrulanmalıdır.
3.2.1.4. Bulon Sınıflarının Gösterimi
Bulon sınıfları bulonların üzerine aşağıda gösterildiği şekilde yazılıdır.

Ders Notu_2020
3.2.1.5. Bulon Çapları ve Gösterimi
Bulon Ma şeklinde gösterilir. a mm cinsinden bulon çapıdır.
Tablo 4.2 Bulonlar için çap değerleri ve gösterim

Bulon M10 M12 M14 M16 M18 M20 M22 M24 M27 M30 M33 M36
Gövde Çapı
10 12 14 16 18 20 22 24 27 30 33 36
d (mm)
Gövde Alanı
78,5 113,1 153,9 201,1 254,5 314,2 380,1 452,4 572,6 706,9 855,3 1018
Ab (mm2)
Diş Dibi Alanı
50,9 74,3 102 141 171 220 276 317 419 509 636 745
As (mm2)
Bulon Çapına Göre Gösterme İşaretleri

M10 M12 M14 M16 M18 M20 M22 M24 M27 M30 M33 M36
Gösterme işaretlerine ilave olarak DIN ISO 5845’e göre proje çizimlerinde bulon gösterimleri
aşağıdaki tabloda verilmektedir. Bu tabloda bulonun takılma yeri veya deliğin açılma yeri göz
önünde bulundurularak faklı gösterim şekilleri kullanılmaktadır.
Bulonlarda Kesit Alanında Kayıplar

Bulonlarda açılan dişlerin aralığına diş
adımı adı verilir diş açılmış alan bu diş
adımına göre hesaplanmaktadır. Bir bulon
için diş adımı p’ye bağlı çaplar aşağıdaki
şekilde olmaktadır.

Ders Notu_2020
3.2.2 BULONLARIN MUKAVEMET ÖZELLİKLERİ
Bulonlar ilgili TS EN standartlarına uygun olacak şekilde üretilmelidir. Bu standartlar ÇYY-2016’da

verilmektedir. Çelik yapı üretiminde kullanılacak bulonların ilgili dayanıma sahip olup olmadığı
çekme deneyleri sonucunda belirlenmelidir.
ÇYY-2016’da uygulamada kullanılacak bulonların sınıflarına göre dayanımları aşağıdaki tabloda

verilmektedir.
Tablo 4.3 Bulonlar için sınır gerilme değerleri (N/mm2) (ÇYY-Tablo 2.2)
Yüksek Dayanımlı
Normal Bulonlar
Bulon Sınıfı Bulonlar
4.6 4.8 5.6 5.8 6.8 8.8 10.9
Fyb 240 320 300 400 480 640 900
Fub 400 400 500 500 600 800 1000

Fub : karakteristik akma dayanımı Fyb : karakteristik çekme dayanımı
3.2.2.1.Bulon Dayanım Değerleri

Bulon sınıflarındaki rakamlar o bulonun üretildiği çelik malzemesine ait karakteristik değerlerin
hesaplanmasını gösterecek şekildedir.
Örneğin 6.8. bulonu için

Fub’nin hesaplanmasında 6 değeri 100 N/mm2 ile çarpım katsayısını
Fyb’nin hesaplanmasında 0,8 değeri hesaplanan Fub ile çarpım katsayısını
göstermektedir.
Fub  6  100  600 N/mm 2
Fyb  0.8  600  480 N/mm 2
Akma Dayanımı sınıf sayılarının çarpımı ile elde edilebilir.
Fyb  6  8  10  480 N/mm 2

Ders Notu_2020
3.2.2.2. Bulonların Karakteristik Çekme ve Kayma Gerilmesi Dayanımları
Bulonların karakteristik çekme gerilmesi dayanımı, Fnt , Tablo 4.3. de verilen bulon malzemesi
karakteristik çekme dayanımı, Fub ye bağlı olarak, aşağıda verilen denklem ile hesaplanır.
Fnt  0.75 Fub

Bulonların karakteristik kayma gerilmesi dayanımı, Fnv, aşağıdaki iki durum dikkate alınarak elde
edilir.
(a) Bulonun diş açılmış gövde bölümü kayma düzlemi içinde ise;
Fnv  0.450 Fub

(b) Bulonun diş açılmış gövde bölümü kayma düzlemi dışında ise;
Fnv  0.563Fub
Her bir bulon sınıfı için karakteristik çekme ve kayma dayanımları Tablo 4.4 de verilmiştir. Normal
bulonların (4.6, 4.8, 5.6, 5.8 ve 6.8) karakteristik kayma dayanımları, diş açılmış gövde bölümünün
konumundan bağımsız olarak sadece Fnv  0.450Fub ile hesaplanacaktır.
Tablo 4.4. – Bulonların Karakteristik Gerilme Dayanımları (ÇYY-2016 Tablo 13.7)

Karakteristik Ezilme Etkili Birleşimlerde
Çekme Gerilmesi Karakteristik Kayma Gerilmesi
Diş Açılmış Gövde
Bulon Sınıfı Dayanımı, Dayanımı,
Bölümünün Konumu
Fnt Fnv
(MPa)a (MPa)b
4.6c - 300 180
4.8c - 300 180
5.6c - 375 225
5.8c - 375 225
6.8c - 450 270
Kayma Düzlemi İçinde 360
8.8 600
Kayma Düzlemi Dışında 450
Kayma Düzlemi İçinde 450
10.9 750
Kayma Düzlemi Dışında 563
a
:Yorulma yüklemesi altında çekme etkisindeki yüksek dayanımlı bulonlar için EK 2 ye bakınız.
b
:Doğrudan eksenel (çekme ve basınç) yük etkisindeki bir birleşim uzunluğunun 950 mm yi aşması halinde,
tablodaki Fnv değerleri %15 oranında azaltılacaktır.
c
:Birleşimin kalınlığı bulon çapının 5 katını aştığında, aşan her 2 mm için normal bulonların tabloda verilen
değerleri %1 oranında azaltılmalıdır.

Ders Notu_2020
Yüksek mukavemetli bulonlarda (8.8 ve 10.9) diş açılmış gövde bölümünün kayma düzlemi
içinde olup olmadığı durumu ezilme etkisi altında farklılık göstermektedir. Bu durum aşağıdaki
şekilde verildiği gibi bulonlardaki diş açılma boyuna ve/veya birleşen elemanların kalınlıklarına
bağlı olarak iki tipte oluşmaktadır. Diş açılmış bölgenin kayma düzlemi içerisinde bulunması
ezilme etkili birleşimlerde kayma emniyet gerilmesinin daha düşük bir değerde alınmasını
gerektirmektedir (Tablo 4.4.).
3.2.2.3.Bulonlu Birleşimlerde Gerilmeler
Bulonlu birleşimlerde gerilmeler perçinli birleşimlerdekine benzer şekildedir. Bulonlarda da

kesme (kayma) etkisinin yanı sıra ezilme etkisi de oluşmaktadır. Bu sebeple bulonun taşıma
kapasitesinde, bulonun kayma etkisinde taşıyabileceği yük ile ezilme etkisinde taşıyabileceği
yükün en küçüğü belirleyici olmaktadır.

Ders Notu_2020
Öngerme elemanlarında kesme ve ezilme etkilerinin yanı sıra birleştirilen levhalar arasında
oluşan sürtünme kuvvetinin de gerilme hesaplamalarında dikkate alınması gerekmektedir.
Bulonda kesmeye bağlı olarak zorlanan kesit bulonun dairesel gövde kesitidir. Bulon kayma
dayanımı hesabında bu alan dikkate alınır. Bu alan birleştirilen parça sayısına bağlı olarak tek veya
çok tesirli oluşabilir. Birleşimdeki kayma düzlemi adedi bulon enkesitinde kayma kuvvetinden
etkilenen enkesit adedine eşittir.
Ezilmeye çalışan birleşimlerde (ezilme etkili birleşimler) ezilmeye zorlanan kesit

1- silindir gövde merkezindeki dikdörtgen kesitli alan
2- bulon gövdesinin levhaya yaslandığı alandır.
Bu alanlar bulon karakterisitik çapı “d” ile birleşen levha kalınlığı “t” nin oluşturduğu dikdörtgen
alanını temsil etmektedir.
Bu alanda oluşan gerilmeler düzgün yayılı değildir. Gerçekte parabolik bir eğri şeklindedir. Ancak
hesaplamalarda bu gerilme dağılışı üniform olarak dikkate alınmaktadır.
Bu alanlardaki hasar oluşumları için yapılan deneysel araştırmaların sonuçları, ezilme göçmesinin
bulon gövdesinde değil, birleştirilen levhalarda oluştuğunu göstermektedir. Bu durum bulon
dayanımı ile levha dayanımı arasındaki farklılıktan ileri gelmektedir. Dayanımı düşük bulonlu
birleşimlerde delik ezilmesiyle birlikte bulon gövdesindeki ezilmenin de tahkikinin yapılması
gerekebilir.
Bulonlu birleşimlerde oluşan gerçek ve kabul edilen gerilme dağılımları

Ders Notu_2020
Birleştirilen levha adedine bağlı olarak bulonun kesme etkisinde kalan alanlarının bir veya birden
fazla bulunması durumuna göre tek tesirli ve çift tesirli olarak ikiye ayrılmaktadır.
Tek tesirli bulonlu birleşimlerde kaymaya ve ezilmeye çalışan kesitler

Ders Notu_2020
Çift tesirli bulonlu birleşimlerde kaymaya ve ezilmeye çalışan kesitler
Bulonlu birleşimlerde çekmeye çalışan kesitler

Ders Notu_2020
3.2.3. BULON DELİĞİ BOYUTLARI VE UYGULAMASI
Çelik yapı elemanlarında bulonla birleştirilecek elemanlar ve eleman parçalarında açılacak bulon
delikleri şekil ve boyut itibariyle standart dairesel delik, büyük dairesel delik, kısa oval delik ve
uzun oval delik olmak üzere 4 farklı şekilde yapılmaktadır. Açılacak deliklerin çapları aşağıdaki
tabloda verilmektedir.
Tablo 4.5 – Karakteristik Delik Boyutları,(mm) (ÇYY 2016-Tablo 13.8)

Delik Boyutları
Bulon Standart Dairesel Büyük Dairesel Kısa Oval Delik Uzun Oval Delik
Delik Çapları Delik Çapları (Genişlik × Uzunluk) (Genişlik ×Uzunluk)
M16 18 20 18 × 22 18 × 40
M20 22 24 22 × 26 22 × 50
M22 24 28 24 × 30 24 × 55
M24 26 30 26 × 32 26 × 60
M27 30 35 30 × 37 30 × 67
M30 33 38 33 × 40 33 × 75
≥ M36 d+3 d+8 (d + 3) × (d + 10) (d + 3) × 2.5d
1. Minimum Bulon Aralığı
Standart dairesel, büyük dairesel ve oval deliklerin merkezleri arasındaki uzaklık, s, karakteristik
bulon çapı d nin 3 katından az olamaz.
smin  3d
2. Eleman Kenarına Minimum Uzaklık
Standart dairesel delik çapı merkezinden itibaren parça kenarına uzaklık, herhangi bir doğrultuda
olmak üzere, Tablo 4.6 da verilen değerden az olmaz. Büyük dairesel delik veya oval delik
merkezinden itibaren parça kenarına uzaklık, standart dairesel delik çapının gerektirdiği değere,
ÇYY-2016 Tablo 13.10 da verilen uygulanabilir C değeri ilave edilerek hesaplanan uzaklıktan az
olamaz.

Ders Notu_2020
Tablo 4.6. Standart Dairesel Delik Çapıa Merkezinden Parça Kenarına Olan Minimum
Uzaklık,(mm) (ÇYY-2016 Tablo 13.9)
Bulon Çapı Kenara Olan Minimum Uzaklık
16 22
20 26
22 29
24 32
27 36
30 40
36 48
>36 1.30d
a
:Büyük dairesel delik çapı veya oval delik çapları için Bkz. Tablo 13.8

Ders Notu_2020
3. Maksimum Bulon Aralığı ve Kenara Uzaklık
1. Herhangi bir bulonun merkezinin en yakın kenara olan maksimum uzaklığı, bağladığı
parçanın kalınlığının 12 katını ve 150mm yi aşamaz.
2. Boyalı veya korozyon etkisinde olmayan boyasız elemanlarda, bir profil ile levhayı veya iki
levhayı sürekli olarak birbirine bağlayan bulonların kuvvet doğrultusundaki aralıkları,
birleşen ince parçanın kalınlığının 14 katını ve 200mm yi aşamaz.
3. Bu boyutlar, temas halindeki iki profilin birbirine sürekli olarak bağlantısını sağlayan
bulonlu birleşimler için geçerli değildir.
3.2.4. BULONLU BİRLEŞİMLERDE OLUŞAN HASARLAR
Bulonlu birleşimlerde etkiyen kuvvete bağlı olarak farklı hasar türleri oluşabilir. Hasar oluşumu
 Etkiyen kuvvetin çeşidine
 Etkiyen kuvvetin büyüklüğüne
 Birleşimde kullanılan bulon kalitesine
 Birleşim yapılan levha ve profillerin kalitesine
bağlı olarak farklılık göstermektedir.

Ders Notu_2020

Ders Notu_2020
3.2.5. BULONLU BİRLEŞİMLERDE TAHKİKLER
Bulunlu birleşimlerde tahkikler iki ana başlık altında incelenebilir.

1- Ezilme Etkili Birleşimler
2- Sürtünme Etkili Birleşimler
3.2.5.1. Ezilme Etkili Birleşimler
Ezilme etkili birleşimin karakteristik dayanımı, kayma etkisinde bulon gövdesi kırılma sınır durumu
için Rn  Rnv  Fnv nsp Ab kullanılarak hesaplanan karakteristik kesme kuvveti dayanımı ile
bulon deliğinin karakteristik ezilme kuvveti dayanımlarının küçüğü olarak alınır.
Birden çok sayıda bulonun kullanıldığı birleşimde karakteristik dayanım ise, birleşimdeki her bir
bulonun dayanımlarının toplamı alınarak hesaplanacaktır. Hesaplamalar bulon yerleşiminin
simetrik oluşturulduğu (yükleme doğrultusunun bulon ağırlık merkezinden geçtiği birleşimlerde)
kayma dayanımı için tek bir bulonda hesap yapılabilir ancak ezilme durumu için bulon deliklerinin
birleşim elemanı kenarına ve birbirleriyle olan konumları dikkate alınmalıdır.
Levhada (bulon deliklerinde) ezilme durumu
Bulon gövdesi ile levha kenarı temas ettiğinde, bu iki yüzey arasında basınç gerilmeleri
oluşmasıyla, bulon gövdesinde ve/veya levhada ezilme, başka bir deyişle, plastik şekil
değiştirmeler meydana gelecektir. Deneyler ezilme göçmesi sınır durumunu bulonların değil,
birleştirilen levhaların ezilme dayanımlarının belirlediğini göstermiştir.

Ders Notu_2020
Bulon gövdesi ve delik kenarında ezilme gerilmelerinin gerçek dağılımı bilinmediğinden, basınç
etkisindeki bu yüzeyde gerilmelerin düzgün dağıldığı varsayımı ile silindirik ezilme yüzeyi yerine
(d×t) dikdörtgen düzlem alanı gözönüne alınır. Burada, d ve t sırasıyla bulon gövdesi karakteristik
çapı ile birleştirilen eleman kalınlığını göstermektedir.
Böyle bir durumda bulon delik yerleşimine, delik çapına ve birleşim elemanı çelik sınıfına bağlı
olarak iki tip hasar gerçekleşir. Bunlarda birincisi deliklerin ovalleşmesi, diğeri ise birleşim

Ders Notu_2020
parçasında kesme kırılmasını gerçekleşmesidir. Ezilme dayanımı için bu durumlar için hesaplanan
dayanımların en küçüğü dikkate alınarak birleşimin ezilme dayanımı belirlenmiş olur.
Birden çok sayıda bulonun kullanıldığı bir birleşimde, ezilme sınır durumu için karakteristik
dayanım, kenar bulonlar ve ara bulonlar için ayrı ayrı net uzaklıklar ile belirlenen levha ezilme
dayanımlarının toplamı olacaktır.

Ders Notu_2020
3.2.5.1.1. Bulonların Çekme ve Kesme Kuvveti Dayanımları
Öngermeli yüksek dayanımlı bulonların, basit sıkılan bulonların ve diş açılan çubukların
karakteristik çekme kuvveti veya kesme kuvveti dayanımı, çekme etkisinde kopma veya kayma
etkisinde kırılma sınır durumları esas alınarak hesaplanır.
Çekme kuvveti dayanımı Rn  Rnt  Fnt Ab
Kesme kuvveti dayanımı Rn  Rnv  Fnv nsp Ab
Hesaplanacak olan bu değer bir adet bulon içindir. Birleşimdeki bulon sayısı düşünüldüğünde
Çekme Rn  Rnt  Fnt Ab n
Kesme Rn  Rnv  Fnv nsp Ab n

Tasarım çekme kuvveti veya kesme kuvveti dayanımı, ɸRn (YDKT) veya güvenli çekme kuvveti
veya kesme kuvveti dayanımı, Rn/Ω (GKT)
ϕ = 0.75 (YDKT) veya Ω = 2.00 (GKT)
katsayılarıyla hesaplanır.
Ab : Diş açılmamış bulon gövdesi karakteristik enkesit alanı.
Fnt : Tablo 4.4 de verilen karakteristik çekme gerilmesi dayanımı.
Fnv : Tablo 4.4 de verilen karakteristik kayma gerilmesi dayanımı.
Rnt : Karakteristik çekme kuvveti dayanımı.
Rnv : Karakteristik kesme kuvveti dayanımı.
nsp : Kayma düzlemi sayısı.
n : Birleşimdeki bulon sayısı

Ders Notu_2020
Gerekli çekme kuvveti dayanımı, birleşim parçasının şekil değiştirmesi nedeniyle meydana gelen
bulon boyuna eksenine paralel ilave kaldırma kuvvetini de kapsamalıdır.
3.2.5.1.2. Bulon Deliği Ezilme Kuvveti Dayanımı
Bir bulon deliğinin karakteristik ezilme kuvveti dayanımı, Rn , kayma etkisinde ezilme sınır durumu
esas alınarak, aşağıda açıklandığı şekilde belirnir.
(a) Yükün doğrultusundan bağımsız olarak, standart dairesel, büyük dairesel delikler ve kısa
oval deliklerde veya oval boyuna ekseni yük doğrultusuna paralel olan uzun oval
deliklerden teşkil edilen birleşimler için aşağıdaki denklem ile hesap yapılır.
R n  1, 2  L c  t  Fu  2, 4  d  t  Fu
Burada birinci durum levhada kesme kırılması durumu için hesaplana ezilme dayanımı değeri,
diğeri ise deliklerin ovalleşmesi durumu için hesaplanan ezilme dayanımı değeridir.
Rn  1, 2  Lc  t  Fu Levhada kesme kırılması

Rn  2, 4  d  t  Fu Bulon deliği ovalleşmesi

Ders Notu_2020
(b) Oval boyuna ekseni yük doğrultusuna dik uzun oval deliklerden teşkil edilen birleşimler
için aşağıdaki denklem ile hesap yapılır.
R n  1, 0  L c  t  F u  2 , 0  d  t  F u
Tasarım ezilme kuvveti dayanımı, ɸRn (YDKT) veya güvenli ezilme kuvveti dayanımı, Rn/Ω (GKT),
ϕ= 0.75 (YDKT) veya Ω = 2.00 (GKT)
alınarak hesaplanır.
Fu : Bağlanan eleman malzemesinin karakteristik çekme dayanımı.

d : Bulonun karakteristik gövde çapı (bulonun diş açılmamış gövdesinin çapı).
Lc : Kuvvet doğrultusundaki delik kenarı ile en yakın diğer delik kenarı arasındaki veya delik
kenarı ile eleman kenarı arasındaki net uzaklık.
t : Bağlanan elemanın kalınlığı.
(c) Bulonların rijitleştirilmemiş boru ve kutu enkesitli elemanların tüm enkesiti boyunca
geçirilmesiyle teşkil edilen birleşimlerde, yönetmelikteki madde 13.6’daki mesnette
ezilme dayanımı için verilen şartlar ve aşağıda verilen denklem gözönüne alınır.
 Birleşimler için ezilme kuvveti dayanımı, her bir bulon deliği için hesaplanan ezilme
kuvveti dayanımlarının toplamı alınarak elde edilir.

 Ezilme kuvveti dayanımı, ezilme ve sürtünme etkili birleşimlerin her ikisi için kontrol
edilecektir.
Sürtünme etkili birleşimlerde, büyük dairesel delikler ile oval boyuna ekseni kuvvet doğrultusuna
paralel kısa ve uzun oval deliklerin kullanımı sınırlandırılmıştır.

Ders Notu_2020
3.2.5.1.3. Çekme ve Kesme Kuvvetinin Ortak Etkisindeki Ezilme Etkili Birleşimler
Çekme ve kesme kuvvetinin ortak etkisindeki bir bulonun karakteristik çekme kuvveti dayanımı
kopma sınır durumu için aşağıdaki denklem kullanılarak hesap yapılır.
Rn  Fnt Ab
Tasarım çekme kuvveti dayanımı ,ɸRn (YDKT) veya güvenli çekme kuvveti dayanımı, Rn/Ω (GKT),
ϕ = 0.75 (YDKT) veya Ω = 2.00 (GKT)
alınarak belirnecektir.
Fnt
Fnt'  1.3Fnt  f rv  Fnt (YDKT)
Fnv
 Fnt
Fnt'  1.3 Fnt  f rv  Fnt (GKT)
Fnv
Fnt' : Kesme kuvveti etkisi dikkate alınarak elde edilen azaltılmış karakteristik çekme
gerilmesi dayanımı.
Fnt : Tablo 4.4. de verilen karakteristik çekme gerilmesi dayanımı.
Fnv : Tablo 4.4. de verilene karakteristik kayma gerilmesi dayanımı.
frv : YDKT veya GKT yük birleşimleri altında bulonun karakteristik gövde alanındaki en büyük
kayma gerilmesi

Ders Notu_2020
Bulondaki kayma gerilmesi, fv, kayma tasarım veya güvenlik gerilmesinin %30’una eşit veya daha
küçük ( fv 0.30 Fv) ise, etkilerin birlikte dikkate alınmasına gerek yoktur.
Birleşimdeki her bir bulon için karakteristik gövde alanı göz önüne alınarak hesaplanan en büyük
kayma gerilmesi, frv, değeri,
YDKT için tasarım kayma gerilmesi   Fnv veya
GKT için güvenli kayma gerilmesi  Fnv / 
değerine eşit veya daha küçük olmalıdır.

Ders Notu_2020
3.2.5.2. Sürtünme Etkili Birleşimler
Sürtünme etkili (kayma kontrollü) birleşimler, birleşen parçaların temas yüzeyleri arasında
kaymayı önleyecek şekilde ve ezilme etkili birleşimlerin sınır durumları dikkate alınarak
boyutlandırılacaktır. Bu birleşimlerde mutlaka yüksek dayanımlı bulon sınıfı kullanılmalıdır.
Sürtünme etkili birleşimlerin bulonlarının besleme levhasını da bağladığı durumlarda, kayma

etkisindeki tüm yüzeyler mevcut kayma dayanımını sağlayacak şekilde hazırlanmalıdır.
3.2.5.2.1. Kesme Kuvveti Etkisindeki Sürtünme Etkili Birleşimin Dayanımı
Bir bulon için sürtünme etkili karakteristik kayma kuvveti dayanımı, sürtünme etkili kayma sınır
durumu esas alınarak aşağıdaki denklem ile hesaplanır.
Rn    Du  h f  Tb  n s
Sürtünme etkili tasarım kayma kuvveti dayanımı, ɸRn (YDKT) veya sürtünme etkili güvenli kayma
kuvveti dayanımı, Rn/Ω (GKT), aşağıda tanımlanan durumlara göre,
(a) Standart dairesel delikler ve boyuna ekseni yük doğrultusuna dik oval delikler için
ϕ = 1.00 (YDKT) veya Ω = 1.50 (GKT)
(b) Büyük dairesel delikler ve boyuna ekseni yük doğrultusuna paralel kısa oval delikler için
ϕ = 0.85 (YDKT) veya Ω = 1.76 (GKT)
(c) Uzun oval delikler için
ϕ = 0.70 (YDKT) veya Ω = 2.14 (GKT)
alınarak belirlenecektir.
Du :Bulon montajı sırasında uygulanan ortalama önçekme kuvvetinin karakteristik minimum

önçekme kuvvetine oranını gösteren bir katsayı olarak tanımlanır ve 1.0 değerine eşit
alınacaktır. Uygunluğu gösterilmek koşuluyla Du ≤ 1.13 olmak üzere, farklı değerlerde
kullanılabilir.
ns : Sürtünme etkili kayma düzlemi sayısı.
Tb : Tablo 4.1. de verilen minimum bulon önçekme kuvveti.
µ : Tablo 4.7 de A, B, C ve D Sınıfı yüzeyler için verilen veya deneysel olarak belirlenen
ortalama sürtünme katsayısı (0,20~0,50)
hf : Aşağıda tanımlandığı şekilde belirlenen besleme levhası katsayısı (1.0 veya 0.85)
(a) Besleme levhalarının kullanılmadığı veya besleme levhalarının bulonlarla bağlandığı
durumlarda, hf = 1.0 olarak alınacaktır.

Ders Notu_2020
(b) Besleme levhalarının bulonlarla bağlanmadığı durumlarda, (1) Birleşen parçalar arasında bir
adet besleme levhası kullanılması halinde, hf = 1.0, (2) Birleşen parçalar arasında iki veya daha
fazla besleme levhası kullanılması halinde ise, hf = 0.85 olarak alınacaktır.
Tablo 4.7. Sürtünme Katsayısı, μ (ÇYY-2016 Tablo 13.11)
3.2.5.2.2. Çekme ve Kesme Kuvvetinin Ortak Etkisindeki Sürtünme Etkili Birleşimlerin

Dayanımı
Bir sürtünme etkili birleşime ayrıca bir dış çekme kuvveti etkimesi halinde, her bir bulon 3.2.5.2.1.
de hesaplanan sürtünme etkili mevcut kayma kuvveti dayanımı (YDKT için sürtünme etkili tasarım
kayma kuvveti dayanımı veya GKT için sürtünme etkili kayma kuvveti dayanımı ) aşağıdaki şekilde
elde edilebilecek ksc katsayısı ile çarpılarak azaltılmaldıır.
Tu 1.5Ta
k sc  1  (YDKT) k sc  1  (GKT)
Du Tb nb Du Tb nb

Ders Notu_2020
3.2.6. ÖZEL YÖNETMELİK KOŞULLARI VE SINIRLAMALAR
Bulonların Yerleşimi
Dış merkezlik etkisi dikkate alınmadığı sürece, eksenel kuvvet aktarmak amacıyla
boyutlandırılacak uç birleşimlerde, kaynak veya bulon grubu ağırlık merkezlerinin birleşen
eleman ağırlık merkezi ile üst üste düşmesi sağlanacaktır. Bu durum, tek ve çift korniyerler ile
benzer elemanların uç birleşimleri için geçerli değildir.
Bulonların Kaynaklarla Birlikte Kullanımı

Bulon ve kaynakların, aynı kuvveti veya bir kuvvetin aynı bileşenini ortak olarak aktaracak şekilde
boyutlandırılmasına izin verilmez.
Yüksek Dayanımlı Bulonların Perçinlerle Birlikte Kullanımı

Mevcut yapıların yenileme ve revizyon çalışmalarında, ÇYY-2016 Madde 13.3.11 e göre
boyutlandırılan sürtünme etkili (kayma kontrollü) birleşimlerin kullanılması koşuluyla, yüksek
dayanımlı bulonların mevcut perçinlerle birlikte göz önüne alınmasına izin verilir.
Bulonlu ve Kaynaklı Birleşimlerde Sınırlamalar
Aksi belirtilmedikçe, birleşimlerin normal bulonlar ve basit sıkılan yüksek dayanımlı bulonlar
kullanılarak teşkil edilmesine izin verilebilir. Aşağıdaki birleşimler, önçekme verilen yüksek
dayanımlı bulonlar veya kaynak kullanılarak teşkil edilecektir.
(a) Yüksekliği 40m yi aşan tüm çok katlı yapıların kolon ekleri.
(b) Yüksekliği 40m yi aşan yapılarda tüm kirişlerin kolona bağlantıları ve kolonların
yanal doğrultuda desteklenmesini sağlayan diğer kirişlerin bağlantıları.
(c) Kapasitesi 5 ton (50 kN) u aşan krenlerin bulunduğu tüm yapılarda, kafes kiriş ekleri, kafes
kirişin kolonlara bağlantıları, kolon ekleri, stabilite elemanı birleşimleri ve kren mesnetleri.
(d) Makinelerin mesnetleri ve tekrarlı veya darbe etkili yüklerin aktarıldığı birleşimler.

Ders Notu_2020
BULONLU BİRLEŞİM UYGULAMALARI
UYGULAMA 3.6.
Aşağıda ezilme etkili bulonlu birleşim detayı verilen 14×200 enkesit boyutlarına sahip çekme
elemanı, sabit ve hareketli yükler altında, sırasıyla, PG = 80 kN ve PQ = 200 kN eksenel çekme
kuvvetleri etkisindedir.
a. Birleşimin karakteristik dayanımının belirlenmesi

b. Birleşimin tasarım dayanımın kontrolü (YDKT)
c. Birleşimin güvenli dayanımının kontrolü (GKT)
Malzeme (Tablo 2.1A) S 235 Fy  235N / mm 2

Fu  360 N / mm 2
Bulonlar (Tablo 4.3, 4.4, 4.5)
 M20 – 8.8
 Standart dairesel delik çapı
 diş açılmış bulon gövdesi bölümünün kayma düzlemi içinde

Ders Notu_2020
Çözüm
a) Birleşimin karakteristik dayanımının belirlenmesi.
Kesmeye Göre:
Bulon gövdesinde kesme kırılması sınır durumu
Bulon malzemesinin (8.8) karakteristik çekme dayanımı, Fub (Tablo 4.3)

Fub  800 N / mm 2
Bulonun karakteristik kayma gerilmesi dayanımı, Fnv (Tablo 4.4)

Fnv  0.450 Fub  0.450(800)  360 N / mm 2
M20 – 8.8 bulon grubunun karakteristik kesme kuvveti dayanımı, Rnv (Tablo 4.4 çap değeri)
 (20)2
veya Ab   314.2 mm2
4
n  5 bulon sayısı
Rnv  n  Fnv  nsp  Ab  (5)(360)(1)(314,2) 103  565,56 kN
Ezilmeye Göre
Bulon deliklerinde ezilme sınır durumu (syf 20)
Ezilme dayanımı için bulon delik çapı, dh (Tablo 4.5)
dh  20  2.0  22 mm
Ezilme etkisi altındaki kalınlık, t
t = 12 mm ( 12 mm ˂ 14 mm )
Bulon deliği grubunun karakteristik ezilme kuvveti dayanımı, Rn
Her bir kenar bulon deliği için
Lc ,1  Le  0.5d h  35  0.5(22)  24 mm
Rne ,1  1.2 Lc tFu  1.2(24)(12)(360)10 3  124.42 kN
Rne ,1  124.kN  2.4(20)(12)(360)10 3  207.36kN

Ders Notu_2020
Lc ,2  Le  0.5d h  (35  50)  0.5(22)  74 mm

Rne ,2  1.2 Lc tFu  1.2(74)(12)(360)10 3  383.62 kN
Rne ,2  363.62 kN  2.4(20)(12)(360)10 3  207.36kN
Rne ,2  207.36kN
İç bulon deliği için
Lc  s  d h  100  22  78 mm
Rn  1.2 Lc tFu  1.2(78)(12)(360)10 3  404.35 kN
Rn  404.35 kN  2.4(20)(12)(360)10 3  207.36 kN
Rn  207.36 kN
Bulon deliği grubunun tamamının karakteristik ezilme dayanımı:
Rn  ne,1Rne,1  ne,2 Rne,2  ni Rni

Rn  2(124.42)  1(207.36)  2(207.36)  870.92kN
Ezilme etkili birleşimin karakteristik dayanımı, kayma etkisinde bulon gövdesi kırılma sınır
durumu için hesaplanan karakteristik kesme kuvveti dayanımı ile bulon deliği ezilme sınır
durumu için hesaplanan, karakteristik ezilme kuvveti dayanımlarının küçüğü olarak
alınacaktır.
Rn = Min.(565.49 kN;870.92 kN) =565.49 kN
b ve c)
YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)

Gerekli çekme kuvveti dayanımı (5.3.1) Gerekli çekme kuvveti dayanımı (5.3.2)
Pu = 1.2PG + 1.6PQ Pu = PG + PQ
= 1,2(80) + 1,6(200) = 416 kN = 80 + 200 = 280 kN
Birleşimin tasarım dayanımı (13.3.9) Birleşimin tasarım dayanımı (13.3.9)
Rd  Rn  0.75 565.49  424.12 kN Rd  Rn /   565.49 / 2.00  282.75 kN
Pu 416 Pa 280
  0.98  1.0 GÜVENLİ   0.99  1.0 GÜVENLİ
Rd 424.12 Rg 282.75

Ders Notu_2020
UYGULAMA 3.7.
Aşağıda verilen birleşimde P kuvveti PG=120 kN, PQ=180 kN kuvvetlerden oluşmaktadır. A-

A kesitinde ve B-B kesitinde gerekli yaklaşık bulon çapını belirleyerek bulonlu birleşimleri teşkil
ediniz. Her iki birleşim için tasarım dayanımı kontrolünü (YDKT) ve güvenli dayanım (GKT)
kontrolünü yapınız.
Malzeme (Tablo 2.1A) S 235 Fy  235N / mm2 Fu  360 N / mm 2

Sol taraf Sağ taraf
 Bulon sınıfı 4.8.  Bulon sınıfı 5.8.

 Bulon deliği standart dairesel delik  Bulon deliği standart dairesel delik

Ders Notu_2020
Çözüm:
P1 ve P2 kuvvetlerini hesabı
3 1
X 0 P1.sin60=P2.sin30
2
P1  P 2  0
2
3 1
Y 0 P1.cos60+P2.cos30=P
2
P2  P1  P
2
1
P1  P P2  3P1
2
PG1=60 kN PG2=104 kN
PQ1=90 kN PQ2=156 kN
a) Sol tarafın hesabı: (A-A kesiti_ Tek Tesirli Birleşim)
Yaklaşık Bulon Çapı
d  5t min  0, 2  5  2, 0  0, 2  2, 96 cm seçilen bulon M27
4.8 sınıfı M27 için d=572,6 mm2 dh=30 mm Tablo 4.5.
çekme Fnt  300 N/mm 2
Tablo 4.4.
kayma Fnv  180 N/mm 2
YDKT için Çözüm
Gerekli çekme kuvveti dayanımı
Pu  1.2 PG  1.6 PQ  1, 2  60   1, 6  90   216 kN

Birleşimin Tasarım dayanımı
Pu 216
  0, 95  1.0
Rd Rd
 Rd  227, 3 kN
Birleşimin karakteristik dayanımı ϕ=0,75 alınması gerekliliği ile
Rd 227, 3
Rn    303, 0 kN
 0, 75
Bulon için kayma dayanımı hesabı

Ezilme etkili birleşimde kayma gerilmesi bulon gövde alanına etkimektedir ve karakteristik kayma
gerilmesi dayanımı dikkate alınarak bir adet bulonun taşıyabileceği kuvvet;
Rnv  nFnv .nsp . Ab  (1)(180)(1)(572, 6)  10 3  103, 0 kN

Buna göre gerekli bulon adedi

Ders Notu_2020
Rn 303, 0
n   2, 94  3 bulon gerekir
Rnv 103, 0
Kenara ve bulonlar arası minumum mesafeler düşünülerek (Tablo4.5.a ya göre) birleşim aşağıdaki
şekilde teşkil edilebilir.
Bu teşkile göre levhada ezilme tahkiki yapılmalıdır.

Levhada ezilme dayanımı hesabı
Kenar bulon deliği için
Lc ,1  Le  0.5d h  36  0.5(30)  21 mm
Rne ,1  1.2 Lc tFu  1.2(21)(20)(360)10 3  181, 44 kN
Rne ,1  181, 44 kN  2.4(27)(20)(360)10 3  466, 56 kN
Lc  s  d h  81  30  51 mm
Rn  1.2 Lc tFu  1.2(51)(20)(360)10 3  440, 64 kN
Rn  440.64 kN  2.4(27)(20)(360)10 3  466, 56 kN
Bütün bulon delikleri için
Rne  ne,1Rne,1  ni Rni

Rne  (181, 44)  2(440,64)  1062,72 kN
Sonuç Değerlendirme
Kesmeye göre ve ezilmeye göre hesap edilen dayanım değerleri birleşimin sağlaması gereken ve
en başta hesap edilen karakteristik dayanım kuvveti değeri ile karşılaştırıldığında;
 Kesme dayanımı Rnv  309, 0 kN

Karaktersitik Dayanım Rn  303, 0 kN 
 Ezilme dayanımı Rne  1062,72 kN
Birleşimde kesme ve ezilme dayanımı karakteristik dayanım kuvvetinden büyük olduğu için
birleşim uygundur.

Ders Notu_2020
GKT için Çözüm
Gerekli çekme kuvveti dayanımları
Pa  PG  PQ   60    90   150 kN
Birleşimin güvenli dayanımı
Pa 150
  0,95  1.0
Rg Rg
 Rg  157, 9 kN
Birleşimin karakteristik dayanımı Ω=2,00 alınması gerekliliği ile
Rn   Rg  2, 0  157, 9  315, 8 kN
Rnv  nFnv .nsp . Ab  (1)(180)(1)(572, 6)  10 3  103, 0 kN

Rn 315,8
Rnv 103, 0
Kenara ve bulonlar arası minumum mesafeler düşünülerek (Tablo 4.5.a ya göre) birleşim aşağıdaki
Bu teşkile göre levhada ezilme tahkiki yapılmalıdır.

Ders Notu_2020
Levhada ezilme tahkiki

Lc ,1  Le  0.5d h  36  0.5(30)  21 mm
Rne ,1  1.2 Lc tFu  1.2(21)(20)(360)10 3  181, 44 kN
Rne ,1  181, 44 kN  2.4(27)(20)(360)10 3  466, 56 kN
Lc  s  d h  81  30  51 mm
Rn  1.2 Lc tFu  1.2(51)(20)(360)10 3  440, 64 kN
Rn  440.64 kN  2.4(27)(20)(360)10 3  466, 56 kN
Rn  ne,1Rne,1  ni Rni
Rn  (181, 44)  3(440,64)  1503,36 kN

Karakteristik Dayanım Rn  315,8 kN 
 Ezilme dayanımı Rne  1503,36 kN
b) Sağ tarafın hesabı: (B-B kesiti Çift Tesirli)

Yaklaşık Bulon Çapı
d  5  t min  0, 2  5  1,8  0, 2  2,8 cm seçilen bulon M27
5.8 sınıfı M27 için d=572,6 mm2 dh=30 mm Tablo 4.5.

çekme Fnt  375 N/mm 2
Tablo 4.4.
kayma Fnv  225 N/mm 2

Ders Notu_2020
YDKT için Çözüm
Pu  1.2 PG  1.6 PQ  1, 2 104   1, 6 156   374, 4 kN

Birleşimin tasarım dayanım
Pu 374, 4
  0, 95  1.0
Rd Rd
 Rd  394,1 kN
Birleşimin karakteristik dayanımı ϕ=0,75 alınması gerekliliği ile
Rd 394,1
Rn    525, 46 kN
 0, 75
Rnv  nFnv .nsp .Ab  (1)(225)( 2 )(572,6) 103  257,67 kN

çift tesirli
şeklinde hesaplanır. Buna göre gerekli bulon adedi

Rn 525, 46
Rnv 257, 67

Ders Notu_2020

Birleşim çift tesirlidir. Ezilme etkili kalınlık tayininde
tmin  min(t1  t3 ; t2 ) şeklinde seçim yapılmalıdır.

tmin  min(18  18; 22)
olduğu için t=22 mm ezilmede etkin levha kalınlığı olarak seçilir.
Lc ,1  Le  0.5d h  36  0.5(30)  21 mm
Rne ,1  1.2 Lc tFu  1.2(21)(22)(360)10 3  199, 6 kN
Rne ,1  199, 6 kN  2.4(27)(22)(360)10 3  513, 2 kN
Lc  s  d h  81  30  51 mm
Rn  1, 2 Lc t Fu  1, 2(51)(22)(360)10 3  484, 70 kN
Rn  484, 70 kN  2, 4(27)(22)(360)10 3  513, 2 kN

Rne  (1)(199,6)  (2)(484,7)  1169 kN
Rnv  (3)(257, 67)  773, 0 kN


Karakteristik Dayanım Rn  525, 46 kN 
 Ezilme dayanımı Rne  1169, 0 kN

Ders Notu_2020
Kontrol: Birleşimde ezilme dayanımı bulon kesilmesinden büyük olduğu için bulonun kesilmesi
belirleyici niteliktedir.
YDKT
Pu  1.2PG  1.6PQ  1,2 104  1,6 156  374,4 kN
Birleşimin tasarım dayanımı
Rd  Rn  0.75  773,0  579,75 kN
Pu 374, 7
  0, 64  1.0 birleşim güvenlidir.
Rd 578, 75
GKT için Çözüm
Gerekli çekme kuvveti dayanımları
Pa  PG  PQ  104  156  260 kN

Birleşimin güvenli dayanımı
Pa 260
  0,95  1.0
Rg Rg
 Rg  273, 68 kN
Birleşimin karakteristik dayanımı Ω=2,00 alınması gerekliliği ile
Rn   Rg  2, 0  273, 68  547, 36 kN
Rnv  nFnv .nsp .Ab  (1)(225)( 2 )(572,6) 103  257,67 kN

çift tesirli
Rn 547, 36
n   2,12  3 bulon gerekir
Rnv 257, 67

Ders Notu_2020

Birleşim çift tesirlidir. Ezilme etkili kalınlık tayininde
tmin  min(t1  t3 ; t2 ) şeklinde seçim yapılmalıdır.

tmin  min(18  18; 22)
olduğu için t=22 mm ezilmede etkin levha kalınlığı olarak seçilir.
Lc ,1  Le  0.5d h  36  0.5(30)  21 mm
Rne ,1  1.2 Lc tFu  1.2(21)(22)(360)10 3  199, 6 kN
Rne ,1  199, 6 kN  2.4(27)(22)(360)10 3  513, 2 kN
Lc  s  d h  81  30  51 mm
Rn  1, 2 Lc t Fu  1, 2(51)(22)(360)10 3  484, 70 kN
Rn  484, 70 kN  2, 4(27)(22)(360)10 3  513, 2 kN

Rne  (1)(199,6)  (2)(484,7)  1169 kN
Rnv  (3)(257, 67)  773, 0 kN


Ders Notu_2020

Karakteristik Dayanım Rn  525, 46 kN 
 Ezilme dayanımı Rne  1169, 0 kN
Kontrol: Birleşimde ezilme dayanımı bulon kesilmesinden büyük olduğu için bulonun kesilmesi
belirleyici niteliktedir.
GKT
Pa  PG  PQ  104  156  260 kN

Birleşimin tasarım dayanımı
Rd  Rn /   773, 0 / 2.00  386,5 kN
Pa 260
  0, 67  1.0 birleşim güvenlidir.
Rg 386, 5

Ders Notu_2020
UYGULAMA 3.8.
Aşağıda detayı verilen ezilme etkili bulonlu birleşim, sabit ve hareketli yükler altında, sırasıyla,
PG = 200kN ve PQ = 480kN eğik merkezi kuvvetlerin etkisindedir.
a. Bulon grubunun tasarım dayanımının kontrolü (YDKT)

b. Bulon grubunun güvenli dayanımının kontrolü (GKT)
Malzeme (Tablo 2.1A) S 235 Fy = 235 N/mm2 Fu =360 N/mm2

Bağlanan elemanların kalınlıkları tf = 18.0 mm t = 20.0 mm
Bulonlar ((Tablo 4.3, 4.4, 4.5)
 M24 – 8.8
Not: Birleşim parçasının şekil değiştirmesi nedeniyle meydana gelen bulon boyuna eksenine
paralel ilave kaldırma kuvvetinin oluşmadığı varsayılacaktır.

Ders Notu_2020
Çözüm
Eğik ve merkezi olarak etkiyen çekme kuvveti nedeniyle bulonlar çekme ve kesme kuvvetinin
ortak etkisi altındadır. Bu nedenle bulonlar, bu iki kuvvetin etkisi altında değerlendirilmelidir.
YDKT Çözümü
 Gerekli çekme kuvveti dayanımı

Pu  1.2PG  1.6PQ  1.2 200  1.6 480  1008 kN
 Merkezi olarak etkiyen gerekli çekme kuvvetinin yatay (H) ve düşey (V) birleşenleri
H  1008 cos30  872.95 kN V  1008 sin30  504.00 kN
Kesme dayanım kuvvetinin belirlenmesi
M24 – 8.8 bulon karakteristik kesme kuvveti dayanımı, Rnv
Ab  452.4 mm 2 (Tablo 4.2)
Fnv  360 N/mm 2 (Tablo 4.4)
10 adet bulon için
Rnv  n  Fnv  nsp  Ab  (10)(0.450  800)(1)(452.4)103
Rnv  1628,6 kN
Kesme kuvveti oranının belirlenmesi

Bulonların tasarım kesme kuvveti dayanımı
Rd   Rnv  0.75 1628, 6   1221,5 kN
Tüm bulonlara etkiyen düşey (V1) bileşeni V1 = 504.00 kN
Çekme ve kesme kuvveti (yatay ve düşey kuvvet) bileşenlerinin etkileşimi
V1 504, 0
  0.41  0.30
Rd 1221,5
Bu durumda çekme ve kesme kuvveti etkileşimi dikkate alınmalıdır. Yani çekme kuvvetinde
azaltmaya gidilebilir.
Azaltılmış çekme kuvveti dayanımının belirlenmesi

Fnt  600 N/mm 2 Fnv  360 N/mm 2 Tablo 4.4
f rv  (10)(50.40  103 ) / (10)(452, 39)  111.4 N/mm 2
f rv  111.4 N/mm 2   Fnv  0.75(360)  270 N/mm 2
Fnt
Fnt'  1.3Fnt  f F
 Fnv rv nt

Ders Notu_2020
(600)
Fnt'  1,3  (600)  (111, 41)  600 N/mm2
0.75  (360)
Fnt'  532.42 N/mm2  600 N/mm2
O halde bulon grubunun karakteristik çekme kuvveti dayanımı
Rn  nFnt' Ab  (10)(532.42)(452.39)10 3
Rn  2408.6 kN

Birleşen parçaların ezilme dayanımı kontrolü, sadece kesme kuvveti (düşey bileşen) dikkate
alınarak yapılmalıdır.
HE-B 280 kolonu flanşı 18 mm, bağ levhası 20 mm kalınlığında olduğu için flanş kalınlığına göre
ezilme tahkiki yapılmalıdır. Etkiyen kesme kuvveti kolon flanşını yukarı yönde ezmeye çalışacaktır.
Bağlantı bitiminin kolon ucu olduğu varsayımı ile (aksi takdirde 20 mm kalınlıklı levhada tahkik
yapılacaktır)
Kenar bulon deliği için M24 için dh=26 mm
Lc ,1  Le  0.5d h  60  0.5(26)  47 mm
Rne ,1  1.2  Lc  t  Fu  1.2(47)(18)(360)10 3  365, 47 kN
Rne ,1  365, 47 kN  2.4(24)(18)(360)10 3  373, 24 kN
Lc  s  d h  150  26  124 mm
Rn  1, 2 Lc t Fu  1, 2(124)(18)(360)10 3  964, 2 kN
Rn  964, 2 kN  2, 4(24)(18)(360)10 3  373, 25 kN
Rn  (2)(365, 47)  (8)(373, 25)  3716,94 kN
kesme Rnv  1628,6 kN 


çekme Rnt  2408,6kN 
ezilme Rne  3716,95 kN 
H ve V kuvvetlerine göre kesmede Rnv için çekmede ise Rnt için kontrol yapılmalıdır.
YDKT

Ders Notu_2020
Bulon grubunun karakteristik çekme ve ezilme kuvveti

dayanımları
kesme Rnv  1628,6 kN
çekme Rnt  2408,6kN
Bulon grubunun tasarım çekme kuvveti dayanımı
Rd   Rnt  0.75 2408.6  1806.46 kN

H 872.95
  0.48  1.0 güvenlidir
Rd 1806.46
Bulon grubunun tasarım kesme kuvveti dayanımı
Rd   Rnv  0.751628,6  1221,45 kN

V 504,0
Rd 1221, 45
GKT Çözümü
 Gerekli çekme kuvveti dayanımı
Pu  PG  PQ   200   480  680 kN

 Merkezi olarak etkiyen gerekli çekme kuvvetinin yatay (H) ve düşey (V) birleşenleri
H   680 cos30  588,9 kN V   680 sin30  340,0 kN

Kesme dayanım kuvvetinin belirlenmesi
M24 – 8.8 bulon karakteristik kesme kuvveti dayanımı, Rnv
Ab  452.4 mm 2 (Tablo 4.2)
Fnv  360 N/mm 2 (Tablo 4.4)
10 adet bulon için
Rnv  n  Fnv  nsp  Ab  (10)(0.450  800)(1)(452.4)103
Rnv  1628,6 kN
Kesme kuvveti oranının belirlenmesi

Bulonların tasarım kesme kuvveti dayanımı
R g  Rnv /   1628, 6 / 2.00  814, 3 kN
Tüm bulonlara etkiyen düşey (V1) bileşeni V1 = 340.0 kN
Çekme ve kesme kuvveti (yatay ve düşey kuvvet) bileşenlerinin etkileşimi

Ders Notu_2020
V1 340
  0.41  0.30
Rd 814,3
Bu durumda çekme ve kesme kuvveti etkileşimi dikkate alınmalıdır. Yani çekme kuvvetinde
azaltmaya gidilebilir.
Azaltılmış çekme kuvveti dayanımının belirlenmesi

Fnt  600 N/mm 2 Fnv  360 N/mm 2 Tablo 4.4
f rv  (10)(34, 00  103 ) / (10)(452, 39)  75,16 N / mm 2
Fnv 360
f rv  75,16 N / mm 2    180 N / mm 2
 2, 00
Fnt
Fnt'  1.3 Fnt  f rv  Fnt
Fnv
2.00(600)
Fnt'  1.3(600)  (75.16)  600 N/mm2
(360)
Fnt'  529.47 N / mm2  600 N / mm2
O halde bulon grubunun karakteristik çekme kuvveti dayanımı
Rnt  nFnt' Ab  (10)(529.47)(452.39)103

Rnt  2395.27 kN

Birleşen parçaların ezilme dayanımı kontrolü, sadece kesme kuvveti (düşey bileşen) dikkate
alınarak yapılmalıdır.
HE-B 280 kolonu flanşı 18 mm, bağ levhası 20 mm kalınlığında olduğu için flanş kalınlığına göre
ezilme tahkiki yapılmalıdır. Etkiyen kesme kuvveti kolon flanşını yukarı yönde ezmeye çalışacaktır.
Bağlantı bitiminin kolon ucu olduğu varsayımı ile (aksi takdirde 20 mm kalınlıklı levhada tahkik
yapılacaktır)
Kenar bulon deliği için M24 için dh=26 mm
Lc ,1  Le  0.5d h  60  0.5(26)  47 mm
Rne ,1  1.2  Lc  t  Fu  1.2(47)(18)(360)10 3  365, 47 kN
Rne ,1  365, 47 kN  2.4(24)(18)(360)10 3  373, 24 kN

Ders Notu_2020
Lc  s  d h  150  26  124 mm
Rn  1, 2 Lc t Fu  1, 2(124)(18)(360)10 3  964, 2 kN
Rn  964, 2 kN  2, 4(24)(18)(360)10 3  373, 25 kN
Rn  (2)(365, 47)  (8)(373, 25)  3716,94 kN
kesme Rnv  1628,6 kN 


çekme Rnt  2395, 27 kN
ezilme Rne  3716,94kN
H ve V kuvvetlerine göre kesmede Rnv için çekmede ise Rnt için kontrol yapılmalıdır.
GKT
Bulon grubunun karakteristik çekme ve ezilme kuvveti
dayanımları
kesme Rnv  1628,6 kN
çekme Rnt  2395, 27kN
Bulon grubunun tasarım çekme kuvveti dayanımı
Rnt 2395.27
Rd    1197.64 kN
 2.00
H 588.90
Rg 1197.64
Bulon grubunun tasarım kesme kuvveti dayanımı
Rnv 1628, 6
Rd    814,3 kN
 2.00
V 340,0
Rd 814,3

Ders Notu_2020
UYGULAMA 3.9.
Aşağıda sürtünme etkili bulonlu birleşim detayı verilen 14×200 enkesit boyutlarına sahip çekme
elemanı, sabit ve hareketli yükler altında, sırasıyla PG = 80 kN ve PQ = 200 kN eksenel çekme
kuvveti etkisindedir.
a. Birleşimin karakteristik dayanımının belirlenmesi

b. Birleşimin tasarım dayanımının kontrolü (YDKT)
c. Birleşimin güvenli dayanımının kontrolü (GKT)
Malzeme (Tablo 2.1A) S 235 Fy  235N / mm Fu  360 N / mm 2
2
Sürtünme katsayısı (Tablo 4.7.) B sürtünme yüzeyi sınıfı için µ = 0.40
Minimum önçekme kuvveti (Tablo 4.1.) Tb  137 kN
Bulonlar M20 – 8.8 (Standart dairesel delik çapı

kullanılacaktır ve diş açılmış bulon gövdesi
bölümünün kayma düzlemi içinde olduğu
varsayılacaktır.)

Ders Notu_2020
Çözüm
a. Birleşimin karakteristik dayanımının belirlenmesi,

Bir bulon için sürtünme etkili karakteristik kayma kuvveti dayanımı
R n   D u h f Tb n s
R n  (0.40)(1.00)(1.00)(137)(1)
R n  54.80 kN
M20 – 8.8 grubunun karakteristik kayma kuvveti dayanımı
Rn  (5)  54.80  274.00kN
YDKT GKT
Pu = 1.2PG + 1.6PQ Pu = PG + PQ
= 1.2(80) + 1.6(200) = 416 kN = 80 + 200 = 280 kN
Birleşimin tasarım dayanımı Birleşimin güvenli dayanımı
Rd  Rn  1.00  274  274.00 kN Rd  Rn /   274.00 /1.50  182.67 kN
Pu 416 Pu 280
  1.52  1.0    1.53  1.0 
Rd 274.00 Rg 182.67
Birleşen parçaların ezilme dayanımı kontrolü, UYGULAMA 1 de açıklandığı şekilde yapılmalıdır.

Ders Notu_2020
ÖDEV
Aşağıdaki şekilde verilen bulonlu birleşimde UPN160 profili 12 mm kalınlığında bağ levhası,
bağlanmaktadır. Etkiyen yük değerleri PG=230 kN ve PQ=150 kN olduğuna göre aynı bulon çapı
kullanarak YDKT için
a) Birleşimi 5.6 bulon sınıfında teşkil ederek minimum l messafesini bulunuz ve tasarım
dayanımı kontrolünü yapınız.
b) Birleşimi 8.8 bulon sınıfında teşkil ederek minimum l messafesini bulunuz ve tasarım
dayanımı kontrolünü yapınız.
Malzeme (Tablo 2.1A) S 235

Bağlanan elemanların kalınlıkları tw= 7.5 mm t = 12 mm
 Bulon çapı seçilecek

Ders Notu_2020
BÖLÜM 4
ÇEKME ÇUBUKLARI

Ders Notu_2020
4. ÇEKME ÇUBUKLARI
Tanım: Eksenel doğrultuda çekme kuvveti aktaran çubuklara veya başka bir deyişle boyuna
doğrultuda çekme kuvvetine maruz olan çubuklara çekme çubuğu denir.
Çelik yapılarda salt eksenel çekme kuvveti genellikle kafes kirişlerde ve rijitlik bağlantılarındaki
elemanlarda bulunur.
Çeşitli şekillerdeki rijitlik bağlantıları (deprem perdeleri)

Ders Notu_2020
Çeşitli kafes kiriş sistemleri

Ders Notu_2020

Ders Notu_2020
Çekme çubuklarını standart üretim tek profillerden veya bunların birden fazlasının kullanılmasıyla
farklı geometrilerde çoklu profillerden teşkil edilebilir.
Çekme çubuk enkesitleri

Ders Notu_2020
4.1. Sınır Durumlar İçin Enkesit Alanları
Çekme çubuklarında hesaplara yansıtılacak enkesit alanları yönetmelikte belirtilen şekilde

yapılmalıdır. Burada üç farklı enkesit alanı söz konusudur. Bunlar;
 Kayıpsız enkesit alanı, Ag

 Net (kayıplı) enkesit alanı, An
 Etkin net enkesit alanı, Ae
şeklindedir. Bu alanların nasıl belirleneceği aşağıda ayrı ayrı açıklanmaktadır.
4.1.1. Kayıpsız Enkesit Alanı, Ag
Birleşimi sağlanan çekme çubuğunda kayıpların göz önüne alınmadığı toplam enkesit alanıdır.
Herhangi bir yapısal çelik eleman enkesiti için verilen profil tabloları yardımıyla elde edinilir.

Ders Notu_2020
4.1.2. Net (kayıplı) enkesit alanı, An
Birleşim bölgelerinde açılan bulon deliklerinden veya birleşim için yapılması gerekli kesim
işlemleri sonrasında enkesitte zayıf kesitlerin oluşmaktadır. Enkesit üzerinde oluşan bu zayıf hat
kırılma çizgisi olarak adlandırılır ve bulon deliği yerleşimine bağlı olarak değişkenlik
göstermektedir. Bu durumda zayıflatılmış enkesit alanının hesaplanması gerekir.
Bu alan kırılma çizgisi üzerinde yer alan bulon delikleri nedeniyle veya konstrüktif nedenlerden
dolayı oluşan kayıp enkesit alanlarının çıkarılması ile elde edilir.
Şekildeki bulonlu birleşim dikkate alındığında, net enkesit alanı (taralı alan), An
An  Ag  Akayıp
şeklinde hesaplanır. Bu ifadede yer alan kayıp enkesit alanı, Akayıp etkin delik çapı, de, kullanılarak
hesaplanmalıdır.

Ders Notu_2020
Buna göre yukarıdaki birleşimde A-A kesiti doğrultusundaki kırılma çizgisi için net alan aşağıdaki
şekilde hesaplanır.
de  dh  2.0 mm Akayıp  2  d e  t An  b  t  2  d e  t
4.1.3. Etkin Net enkesit alanı, Ae
Çekmeye çalışan elemanların birleşimlerinde bazı durumlarda çekme elemanının enkesit

parçalarının tamamı (başlık veya gövde) birleşime dahil edilmemektedir. Bu tip birleşimlerde
çekme elemanında gerilme yayılışlarında düzensizlikler meydana gelir. Bu sebeple bu tip
birleşimin söz konusu olduğu durumlarda etkin net enkesit alanının hesaplanması gerekir.
Enkin net enkesit alanı, net enkesit alanının yönetmelikte Tablo 7.1’de verilen gerilme düzensizliği
etki katsayısı “U” ile çarpımıyla hesaplanır.
Gerilme düzensizliğinin şekilsel gösterimi

Ders Notu_2020
4.1.4. Gerilme Düzensizliği Etki Katsayısı, U
Bu katsayı, çekme elemanı enkesit parçalarının bağlantı teşkiline bağlı olarak Tablo 7.1 ile
belirlenir. Bu tabloya göre Durum 2 dikkate alındığında, bu katsayı aşağıdaki şekilde
hesaplanmaktadır.
x
U  1 U  1.0
l
x : Birleşim etki alanı ağırlık merkezinin birleşim düzlemine dik uzaklığı (dışmerkezlik etkisi).
l : Yük doğrultusundaki etkin birleşim uzunluğu (bulonlu birleşimlerde en uzun bulon sırasındaki
en dış bulon merkezleri arasındaki uzunluk).
x mesafesinin belirlenmesi
l mesafesinin belirlenmesi

Ders Notu_2020
Net enkesit alanı hesabında bulon deliklerinin yerleşiminin gözönüne alınması,
Enkesitte kırılmanın izlediği çizgi (göçmenin ortaya çıktığı enkesit) kırılma çizgisi olarak tanımlanır.
Birleşim alanının sınırlı olması veya birleşimin geometrisi nedeniyle, bulonlar birbirine paralel
olan birden fazla bulon çizgisine şaşırtmalı olarak yerleştirilebilir.
Bu yerleşimde bulonlar arasındaki uzaklığa ve bulonların yerleşimine bağlı olarak aşağıdaki

şekilde de gösterildiği gibi birden fazla kırılma, diğer bir deyişle, göçme enkesiti olasılığı ortaya
çıkabilir.
Bulonlu birleşimlerde olası kırılma çizgileri
Şaşırtmalı delikler için net enkesit alanı hesabında birkaç yöntem önerilmiştir. En yaygın yöntem,
şaşırtmalı olarak yerleştirilen iki delik arasındaki göçme çizgisi için azaltılmış çap, d  ’nün
kullanılmasıdır.

Ders Notu_2020
Birleşimde bulonlar kuvvet doğrultusunda aynı enkesitte iki çizgi boyunca yerleştirilmiş (şaşırtma
yapılmamış veya s = 0) ise, bu durumda, d   d olacağı kolaylıkla görülebilir. (Buradaki s ifadesi
bulon delikleri arasında yatayla yapılan mesafe olarak verilmektedir. Daha önce tanımlanan
bulon delikleri arası mesafe ile karıştırılmamalıdır.)
Bulonların şaşırtmalı olarak yerleştirilmesi durumunda net enkesit alanı, An aşağıdaki denklem
kullanılarak hesaplanacaktır.
s2
An  Ag  de  t    t
4g
g=bulon delikleri arası düşey mesafe s=bulon delikleri arası yatay mesafe
a). Aynı sırada düzenlenmiş bulon boşlukları, b). Şaşırtmalı sırada düzenlenmiş bulon boşlukları
c) Çift delikli korniyerden g uzaklığı
4.1.5. Kaynaklı Birleşimlerde Kesit Kayıpları
Kaynaklı birleşimlerde kesit kayıpları genel itibariyle söz konusu değildir. Ancak bazı özel I, yarım
I ve korniyerli birleşimleri için birleşimin sağlanabilmesi amacıyla profil gövdesinde bağlantı

Ders Notu_2020
levhası veya parçasına uygun kesmeler yapılması gerekmektedir. Kesim sonrası levhaların
kaynaklanması söz konusu olsa da kaynak yapılamayan bazı alanlar oluşur. Bu durumlarda profil
kesitinde zayıflama söz konusu olduğu için bulonlu birleşimlerde olduğu gibi zayıflayan en kesit
alanı hesaplanmalıdır.
Zayıf kesitli özel kaynaklı birleşim tipleri

Ders Notu_2020
4.2. Çekme Çubuklarının Ekleri
Standart boylarda üretilen çelik profil ürünler 6 m veya 12 m uzunluğunda olmaktadır. Fakat
projelerdeki gereksinime bağlı olarak bu boyların arasındaki veya bu boyları aşan mesafelerde
çubukları birbirine eklenmesi gerekebilir. Böyle durumlarda eğer eleman çekme çubuğu ise
çekme çubuğu eki adını alan birleşimler teşkil edilmelidir.
Bu ekler oluşturulurken aşağıda sıralanan konstrüktif esaslara dikkat edilmelidir.
a. Çekme çubuklarının eki, çubukta mevcut kuvvet için hesaplanır.

b. Ek yerinde çubuğun fazladan zorlanmasını önlemek için, kesit her parçasının eklenilmiş
olmasına dikkat edilmelidir.
c. Çekme veya eğilme çekmesini zorlanan çubukların küt dikişle eklenilmesinden
kaçınılmalıdır.
d. Küt kaynaklı ek yerine enine levhalı veya laşeli ek yapılmalıdır.

Ders Notu_2020
e. Lamalı (laşeli) ekte (bulonlu veya kaynaklı), kesit parçalarının her birinin ayrı ayrı
eklenilmesi gerekir.
f. Ek elemanlarının faydalı alanı, en az çubuğun faydalı alanı kadar olmalıdır.
4.2.1. Levhalı (Lamalı veya Laşeli) Ekler
Lamalı ekler birleştirilen profilin gövde ve başlıklarının ek lama (ek levha) ile bulonlu veya kaynaklı
şekilde birleştirilmesi şeklinde teşkil edilmektedir.
 Bulonlu birleşim olması durumunda hem ek levhalarda hemde esas çubuğun enkesitinde
oluşacak kayıplara dikkat edilmelidir. Kaynaklı birleşimlerde ise kaynak yapılabilmesi için
levha en kesitinde uygun gerekli mesafelerin bırakılması önemlidir.

Ders Notu_2020
 Çekme çubuğu kesitini oluşturan kısımların ayrı ayrı eklenmesi gerekmektedir. Sadece
başlık veya sadece gövdenin birleştirilmesi uyun değildir.
 Ek elemanlarının ağırlık merkezi, olanaklar ölçüsünde çekme çubuğunun ağırlık merkezi

ile üst üste düşmelidir. Eğer ek elemanları ile çubuğun ağırlık merkezleri ± 5 mm tolerans
ile çakışıyor ise çubuk kuvveti ek elemanlarına alanları ile orantılı olarak dağıtılır. (Eğer
çekme çubuğu enkesiti, yukarıdaki örneklerde olduğu gibi her iki asal eksenine göre
simetrikse, ek elemanları da simetrik seçildiğinden ağırlık merkezleri üst üste düşer.)

Ders Notu_2020
 Ek elemanlarının ağırlık merkezi ile çubuk ağırlık merkezi çakışmıyor ise kuvvet ek
elemanlarına moment dengesi ile dağıtılır.
Her bir ek elemanının hissesine düşen kuvvet bulunduktan sonra, o elemanda kullanılacak
birleşim araçları en az bu kuvveti aktarabilecek nitelikte teşkil edilmelidir. Perçinli veya bulonlu
eklerde gerekli perçin ya da bulon sayısı, gövde ve başlık için ayrı ayrı hesaplanır.
ng gövde ek elemanındaki bulon veya perçin sayısı

nb başlık ek elemanındaki bulon veya perçin sayısı
 Kaynaklı ek uygulamalarında ise başlık ek elemanlarını ve gövde ek elemanlarını bağlamak

için gerekli kaynak alanları ayrı ayrı hesaplanır
Ak,g gövde ek elemanındaki kaynak alanı

Ak,b başlık ek elemanındaki kaynak alanı
Gövde levhaları gövdenin düz kısmı uzunluğunca eklenmelidir. Bunun için h-2c mesafesi kadar
veya daha kısa levha kullanılması uygundur. Bu şekilde yapılmadığı takdirde dairesel veya kavisli
yüzeylere denk gelen levhalar gövdeye tamamen yaslanmadığı için birleşimden istenilen
performans sağlanamamış olur. Başlıklarda ise başlığın bittiği sınıra kadar uygun genişlikte levha
kullanılmalıdır.

Ders Notu_2020
 Kaynaklı eklerde eklenen laşelerin kenarlarında uygun nitelikte köşe kaynağının

yapılabilmesi için 3a kadar çıkıntı veya girinti bırakılması gerekmektedir.

Ders Notu_2020
4.2.2. Enleme Levhalı Ek
Uç uca eklenecek çekme çubuklarının aralarına konan enleme levhaya köşe kaynak dikişleriyle
bağlanmaları sonucunda oluşturulan ek çeşididir. Profili enleme levhasına bağlayan toplam köşe
dikiş alanı mevcut kuvvete bölünmek suretiyle kaynak dikişlerinin kontrolü yapılır. Enine levha
kalınlığı en az profil başlık kalınlığı kadar alınır. Köşe kaynak dikiş kalınlıkları maksimum
seçilmelidir.
4.2.3. Küt Ek (Üniversal Ek)
Çekme çubuklarının doğrudan doğruya uç uca küt kaynakla bağlanması ile elde edilir. Genellikle
böyle bir ek yapmaktan mümkün olduğunca kaçınmak gereklidir. Zorunlu olması durumunda
kesitin emniyet gerilmesi değeri %50 azaltılarak hesaplama yapılır.

Ders Notu_2020
4.3. Eksenel Çekme Etkisindeki Elemanların Davranışı
Eksenel çekme kuvveti etkisindeki bir elemanın davranışı, kayıpsız alan ve etkin net enkesit alanı
davranışları ile birleşim bölgesinde eleman davranışı olmak üzere, üç farklı karakteristik durum
dikkate alınarak incelenmektedir.
Bu durumda bir çekme elemanının dayanımı, aşağıdaki üç davranış biçimi dikkate alınarak
belirlenmektedir.
1- Kayıpsız enkesit alanının davranışı: Kayıpsız enkesitteki gerilmelerin akma gerilmesine

ulaşması sınır durumudur.
2- Etkin net enkesit alanının davranışı: Etkin net enkesitteki gerilmelerin çekme dayanımına
(kopma gerilmesine) ulaşması sınır durumudur.
3- Birleşim bölgesinde eleman davranışı: Birleşim bölgesinde blok kırılma sınır durumuna
ulaşılması sınır durumudur.

Ders Notu_2020
4.3.1. Kayıpsız Enkesit Alanının Davranışı
Kayıpsız enkesit alanının eksenel çekme kuvveti etkisindeki davranışı, 1000 mm uzunluğundaki
bir eleman ve çeliğin (S235) gerilme-şekil değiştirme ilişkisi dikkate alınarak incelenebilir.
L0  1000 mm olan çekme elemanı için,
 akma  0.00117 1000   1.17 mm

 pekleşmebaşlangıcı  0.02(1000)  20 mm
 çekme dayanımı  0.15(1000)  150 mm
Büyük uzama miktarına ulaşılması göçme sınır durumu olarak tanımlanır ve bu duruma karşı
gelen çekme kuvveti dayanımı, akma gerilmesi ile kayıpsız enkesit alanının çarpımı (Fy  Ag ) ile
sınırlandırılmaktadır.

Ders Notu_2020
4.3.2. Etkin Net Kesit Alanının Davranışı
Etkin net enkesit alanının eksenel çekme kuvveti etkisindeki davranışı, aşağıdaki birleşim ve
çeliğin (S235) gerilme-şekildeğiştirme ilişkisi dikkate alınarak incelenebilir.
L0 ( de )  20mm olan bir etkin delik çapı için,
akma  0.00117  20  0.023 mm

 pekleşmebaşlangıcı  0.02  20  0.4 mm
çekmedayanımı  0.15  20  3 mm  150
Kayıpsız enkesit alanında meydana gelen uzama miktarına göre oldukça küçük bir uzama değerine
ulaşılması nedeniyle, göçme sınır durumu, çekme dayanımına ulaşılması olarak tanımlanır ve bu
duruma karşı gelen çekme kuvveti dayanımı, çekme dayanımı ile etkin net enkesit alanının
çarpımı (FuAe) ile sınırlandırılır.

Ders Notu_2020
4.3.3. Birleşim Bölgesinde Eleman Davranışı
Birleşimi oluşturan çekme elemanının veya birleşim levhasının bir parçasının blok halinde kırılarak
esas elemandan (çekme elemanı veya birleşim levhası) ayrılması durumu olarak karşılaşılan
davranış biçimidir. Bu sınır durum çekme elemanı ve birleşim levhası için ayrı ayrı olmak üzere,
bir korniyerin bulonlu ve kaynaklı birleşimleri esas alınarak açıklanabilir.

Ders Notu_2020
Korniyerin Kaynaklı Birleşimi
Yönetmelik uyarınca, çekme elemanlarının uç birleşimlerinde blok kırılma sınır durumunun

değerlendirilmesinde,
 kesme yüzeyi veya yüzeyleri boyunca akma ve kırılma sınır durumları ile
 çekme yüzeyi boyunca kopma sınır durumları
esas alınacaktır.
4.3.4. Narinlik Oranı Sınırı
Çekme kuvveti etkisindeki elemanlarda stabilite bir tasarım kriteri olmamasına karşın, bu tür
elemanlarda narinlik oranı, L/i≤300 olmalıdır. Ancak, bu sınır çelik kablolar ve miller için geçerli
değildir.

Ders Notu_2020
4.3.5. Çekme Kuvveti Dayanımı
Tasarım çekme kuvveti dayanımı, ɸtTn (YDKT) veya güvenli çekme kuvveti dayanımı, Tn/Ωt (GKT),
eksenel çekme kuvveti etkisindeki elemanın,
 akma sınır durumu,

 kırılma sınır durumu ve
 blok kırılma sınır durumlarına göre
hesaplanacak dayanımların en küçüğü olarak alınacaktır.
a) Akma Sınır Durumu
Çekme elemanlarında akma sınır durumu için karakteristik çekme kuvveti dayanımı, Tn, kayıpsız
enkesit alanı kullanılarak aşağıdaki denklem ile hesaplanacaktır.
Tn  Fy Ag
Tasarım çekme kuvveti dayanımı, tTn (YDKT) veya güvenli çekme kuvveti dayanımı, Tn / t
(GKT),
t  0.90 (YDKT) veya t  1.67 (GKT)

b) Kırılma Sınır Durumu
Çekme elemanlarında kırılma sınır durumu için karakteristik çekme kuvveti dayanımı, Tn, etkin
net enkesit alanı kullanılarak aşağıdaki denklem ile hesaplanacaktır.
Tn  Fu Ae
Tasarım çekme kuvveti dayanımı, tTn (YDKT) veya güvenli çekme kuvveti dayanımı Tn / t (GKT),
t  0.75 (YKDT) veya t  2.0 (GKT)

Ae : Etkin net kesit alanı.
Ag : Kayıpsız enkesit alanı.
Fy : Yapısal çelik karakteristik akma gerilmesi.
Fu : Yapısal çelik karakteristik çekme dayanımı.

Ders Notu_2020
c- Blok Kırılma Dayanımı
Karakteristik blok kırılma dayanımı, Rn, kesme yüzeyi veya yüzeyleri boyunca akma ve kırılma sınır
durumları ile çekme yüzeyi boyunca kopma sınır durumları esas alınarak aşağıdaki denklem ile
hesaplanacaktır.
R n  0.60 Fu Anv  U bs Fu Ant  0.60 F y Agv  U bs Fu Ant
Tasarım blok kırılma dayanımı, ϕRn (YKDT) veya güvenli blok kırılma dayanımı, Rn/Ω (GKT),
alınarak belirlenecektir. Buradaki terimler aşağıda açıklanmıştır.
Agv: Kayma gerilmesi etkisindeki kayıpsız alan.

Anv: Kayma gerilmesi etkisindeki net alan.
Ant: Çekme gerilmesi etkisindeki net alan.
Ubs: Çekme gerilmeleri yayılışını gözönüne alan bir katsayı.
4.3.6. Yapma Enkesitli Çekme Elemanları
Çekme kuvveti aktaran elemanların iki veya daha çok sayıda profil ve/veya levhanın birbirlerine
bulonlu veya kaynaklı olarak birleştirilmesiyle oluşmasına izin verilir. Uç noktalar arasında en az
iki adet ara bağlantı teşkil edilecektir.
Ayrıca bu tür elemanların 7.3 te verilen uygulama koşullarına uyulacaktır. Ara bağlantılar için
verilen örnek bazı uygulama koşulları aşağıda gösterilmiştir.

Ders Notu_2020
4.4. Çekme Elemanlarının Mil Birleşimleri
Çekme Dayanımı
Çekme elemanlarının mil birleşimlerinde tasarım
çekme kuvveti dayanımı, ɸtTn (YDKT) veya güvenli
çekme kuvveti dayanımı, Tn/Ωt (GKT) çekme
kırılması sınır durumu, kesme kırılması sınır
durumu, ezilme ve akma sınır durumları esas
alınarak hesaplanacak mevcut dayanımların en
küçüğü ile belirlenecektir.
(a) Çekme kırılması sınır durumunda karakteristik çekme kuvveti dayanımı, Tn , aşağıdaki
şekilde hesaplanacaktır.
Tasarım çekme kuvveti dayanımı, ɸtTn (YDKT) veya güvenli çekme kuvveti dayanımı, Tn/Ωt
(GKT),
0.75 (YDKT) veya   2.00 (GKT)

Ders Notu_2020
(a) Kesme kırılması sınır durumunda karakteristik kesme kuvveti dayanımı, Tn , aşağıdaki
şekilde ile hesaplanacaktır.
Tn  0.60 Fu Asf
Tasarım çekme kuvveti dayanımı, ɸtTn (YDKT) veya güvenli çekme kuvveti dayanımı, Tn/Ωt (GKT),
0.75(YDKT) veya   2.00 (GKT)

Kırılma çizgisi alanı, Asf, aşağıdaki şekilde hesaplanır.
Asf  2t (a  d / 2)
Fu : Yapısal çelik karakteristik çekme dayanımı
t : Levha kalınlığı
be : Etkin genişlik = 2t  16mm  b
b : Delik kenarından eleman kenarına olan,kuvvete dik doğrultudaki uzaklık
Asf : Kesme kırılması yüzeyi etkili alanı
a : Delik kenarından eleman kenarına olan,kuvvet doğrultusundaki uzaklık
(b) Ezilme sınır durumu için yönetmelikte 13.6 (a) da verilen koşullar uygulanacaktır.
(c) Kayıpsız alanda akma sınır durumu için 7.2.1 de verilen koşullar esas alınacaktır.
Geometrik Koşullar
Mil deliğinin açılacağı birleşim elemanının boyutları için aşağıdaki koşullar uygulanmalıdır.
(a) Mil deliği, delik açılacak birleşim elemanının çekme kuvveti doğrultusuna dik boyutunun iki
kenarına göre eşit uzaklıkta açılmalıdır.
(b) Çekme elemanının mil birleşiminde, maksimum yük etkisi altında birleşen parçaların birbirine
göre hareketinin önlenmesi için, mil deliğinin çapı mil çapından en fazla 1mm büyük olmalıdır.
(c) Mil birleşim elemanın geometrisi aşağıdaki şekilde verilen boyutlara uygun olmalıdır.

Ders Notu_2020
UYGULAMA 4.1.
Şekildeki birleşimde 12 mm kalınlığındaki levha 10 mm kalınlığındaki levhaya köşe kaynağı ile

birleştirilmiştir. Sisteme etkiyen çekme kuvveti Pu=525 kN (veya Pa, G+Q birleşimi) olduğuna göre
a) Minimum kaynak kalınlığına göre kaynak boylarını hesaplayınız.

b) Minimum b genişliğini tayin ediniz.
c) Çekme çubuğu ve birleşim için karakteristik çekme kuvveti dayanımını belirleyiniz.
d) Tasarım dayanımı kontrolünü (YDKT) ve güvenli dayanım kontrolünü (GKT) yapınız

Ders Notu_2020
a) Minimum kaynak kalınlığına göre kaynak boyları
Köşe kaynak t min  10 mm
6 mm  10 mm  13 mm  amin  3.5 mm
Kaynak metalinin olması gereken karakteristik basınç kuvveti dayanımı
Pu
 1  Rd  525 kN
Rd
525
Rd  .Rnw   0, 75 Rnw   700 kN
0, 75
Kaynak metalinin karakteristik kayma dayanımı
Rnw  0, 6 FE . Aw
700  0, 6(480)(2  3.5  L )  10 3  L  347, 2 mm
Kaynak Kontrolleri
1) L  347, 2 mm  150 a  525 mm

L  347, 2 mm  6a  21 mm
2)
 40mm
3) L  347, 2 m m  b  ?
L  L  2a  347, 2  2  3,5  354, 2 mm Seçilen 355 mm
b) Minimum b genişliğini tayini
Çubuk genişliği ‘b’ çekme çubuğundaki karakteristik dayanım kuvvetlerine göre hesaplanabilir.
YDKT için çözüm:
A.S .D    0, 90 K .S .D    0, 75 B .KSD    0, 75
Pu
A.S .D. 1 Td  525 kN
Td
525
Td   .Tn  Tn   583,3 kN
0,90
Tn  Fy . Ag  Fy .(b  t )
583,3  (275)(b 12) 103  b  176, 7 mm olmalı

Ders Notu_2020
Pu
K .S .D 1 Td  525 kN
Td
525
Td   .Tn  Tn   700 kN
0, 75
Tn  Fu . Ae  Fu .U . An  Fu .U .(b  t )
700  (430)(1)(b 12) 103  b  135, 6 mm olmalı
Pu
B.K .S .D 1 Td  525 kN
Rd
525
Td   .Rn  Tn   700 kN Not : t  10 mm bağ levhası kopacaktır.
0, 75
Rn1  0, 60.Fu . Anv  U bs .Fu . Ant
700   0, 60(430)(10  355  2)  (1)(430)(10  b)  103
1831,8 kN   4,3  b   700 kN
Rn 2  0, 60.Fy . Agv  U bs .Fu . Ant
700   0, 60(275)(10  355  2)  (1)(430)(10  b)  103
1171,5 kN   4,3  b   700 kN
olduğu için ‘b’ hesaplanmasına gerek yoktur. Başka bir deyişle kaynak uzunluğu boyunca blok
kırılma için kaymaya çalışan alan, gerekli kuvvetten fazladır. ‘b’ her değer için sağlar.
 Olması gereken minimum ‘b’ genişliği A.S.D için hesaplanan 176,7 mm değerinden büyük
olmalıdır.
Seçilen b = 180 mm

Ders Notu_2020
c) Çekme Çubuğunda ve Birleşimde karakteristik dayanımlar

Çekme çubuğunda
A.S .D Tn  Fy . Ag  (275)(12  180)  103  594 kN   0,90

K .S .D Tn  Fu . Ae  Fu .U . An  (430)(12 180) 103  928,8 kN   0, 75
B.K .S .D Rn1  0, 60.Fu . Anv  U bs .Fu . Ant
Rn1   0, 60(430)(10  355  2)  (1)(430)(10 180) 103  2605,8 kN   0, 75
Rn 2  0, 60.Fy . Agv  U bs .Fu . Ant
Rn 2   0, 60(275)(10  355  2)  (1)(430)(10 180) 103  1945,5 kN
 Rn  1945, 5 kN Belirleyici Blok Kırılma Dayanımı kuvveti
Birleşimde
Kaynak Rnw  0, 60.Fe . Aw  0, 6(480)(2  3,5  (355  2  3,5)) 103   0, 75

Rnw  701, 6 kN
A.S .D RnBM  0, 6 Fy . Agv  0, 6(275)(12  355  2)  10 3   1, 0

RnBM  1405, 9 kN
K .S .D RnBM  0, 6 Fu . Anv  (430)(12  355  2)  10 3   0, 75
RnBM  2198, 2 kN
YDKT
Pu  525 kN
Tasarım çekme kuvveti dayanımı
Çekme çubuğu için
Td   .Tn  0,90  594  534, 6 kN
Td   .Tn  0, 75  928,8  696, 6 kN
Rd   .Rn  0, 75  1945,5  1459,1 kN
Birleşim için
Rd   .RnBM  1, 0  1405,8  1405,8 kN
Rd   .RnBM  0, 75  2198, 2  1648, 6 kN
Rd   .Rnw  0, 75  701,5  526,1 kN
en küçüğü seçilir.
Pu 525
  0, 99  1 güvenlidir.
Rd 526,1

Ders Notu_2020
UYGULAMA 4.2.
Aşağıda bulonlu birleşim detayı verilen 14×200 enkesit boyutlarına sahip çekme elemanı sabit ve
hareketli yükler altında, sırasıyla PG = 80 kN ve PQ = 200 kN eksenel çekme kuvveti etkisindedir.
a. Elemanın karakteristik çekme kuvveti dayanımının belirlenmesi

b. Elemanın tasarım çekme kuvveti dayanımının kontrolü (YKDT)
c. Elemanın güvenli çekme kuvveti dayanımının kontrolü (GKT)
Malzeme S235 Fy  235 N / mm2 Fu  360 N / mm2
Bulonlar M20 – 8.8 (Standart dairesel delik çapı kullanılacaktır.)

Ders Notu_2020
Çözüm
a. Elemanın karakteristik çekme kuvveti dayanımının belirlenmesi.

1- Akma sınır durumunda karakteristik çekme kuvveti dayanımı, Tn
Tn  Fy Ag  235(14  200)(10) 3  658 kN
2- Kırılma sınır durumunda karakteristik çekme kuvveti dayanımı, Tn
Tn  Fu  Ae
Standart dairesel delik çapı dh  20  2  22 mm
Etkin delik çapı, de  22  2  24 mm
Net kesit alanı, An
Birleşim detayı incelendiğinde, minimum net enkesit alanının olası 2 kırılma çizgisi formu dikkate
alınarak değerlendirilmesi gerektiği anlaşılmaktadır. Bu iki olası durum aşağıdaki şekilde
gösterilmiştir.
s 2t
An  Ag   det  
4g
An,1  (14)(200)  2(24)(14)  2128mm2
(50)2 (14)
An,2  (14)(200)  3(24)(14)  2  2083.67mm2
4(60)
An  Min( An,1 ; An )  An,2  2083.67mm2
Etkin net enkesit alanı, Ae
Ae  UAn
U  1.0
Ae  1.0(2083.67)  2083.67mm2
Tn  (360)(2083.67)(10)3  750.12kN
3- Blok kırılma sınır durumunda çekme kuvveti dayanımı, Rn
Blok kırılma sınır durumunun değerlendirilmesinde aşağıdaki şekilde gösterilen olası göçme
durumu öngörülebilir.
Daha önce tespit edilen 2 numaralı kırılma çizgisi zayıf enkesit olduğu için aşağıdaki blok kırılma
hattı belirlenmiştir. Ayrıca levha kalınlıkları ve bulon deliklerinin kenara olan mesafeleri eşit
olduğu için birleşen levhalardan biri için hesap yapılabilir.
(*** Bulon deliği ve levha kalınlıkları belirleyici olduğu için farklı olması durumunda dikkate
alınacaktır.)

Ders Notu_2020

Ders Notu_2020
Karakteristik blok kırılma dayanımı, Rn,
Rn  0.60 Fu Anv  U bs Fu Ant  0.60 Fy Agv  U bs Fu Ant

Agv  2(35  100)(14)  3780 mm2
Anv  3780  2(24  24 / 2)(14)  2772 mm2
Ant  An,2  2(28)(14)  1299.67 mm2 An,2  2083,67 mm2
Çekme gerilmelerinin yayılışı yaklaşık olarak üniform olduğundan
U bs  1, 0
Rn  0, 60(360)(2772)103  (1, 0)(360)(1299.67)103  1066, 63 kN
0.60(235)(3780)103  (1.0)(360)(1299.67)103  1000,86 kN
Rn  1066.63 kN  1000.86 kN olduğundan
Rn  1000.86 kN
YDKT GKT
Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  PG  PQ
 1.2  80   1.6  200   416 kN  80  200  280 kN
Tasarım çekme kuvveti dayanımı Güvenli çekme kuvveti dayanımı
Td  t Tn  0.90(658)  592.20 kN Tg  Tn /  t  658 / 1.67  394.00 kN
Td  t Tn  0.75(750.12)  562.59 kN Tg  Tn /  t  750.12 / 2.00  375.06 kN
Rd   Rn  0.75(1000.86)  750.65 kN R g  Rm /   1000.86 / 2.00  500.43 kN
Pu 416 Pa 280
  0.74  1.0   0.75  1.0
Td 562.59 Tg 375.06

Ders Notu_2020
UYGULAMA 4.3.
Şekildeki birleşimde Lev. 200×14 mm kesitindeki çekme çubuğu 12 mm kalınlığındaki bağ
levhasına bulon ile bağlanacaktır. Sisteme etkiyen çekme kuvveti Pu=530 kN (G+Q birleşimi)
olduğuna göre
a) Birleşim için bulon çapını belirleyerek birleşimi teşkil ediniz.
b) Teşkil edilen birleşimde gerekli çekme çubuğu tahkiklerini yapınız..
c) Birleşimin tasarım dayanımı kontrolünü (YDKT) yapınız.
Malzeme S275 , Bulon Sınıfı 6.8 , Büyük Dairesel Delik Çapı , (Güvenlik oranı 0,90)
UYGULAMA 4.3.A
Uygulama 4.3’de verilen birleşimde aynı hesaplamaları Pa=450 kN olması durumunda GKT
çözümüyle yapınız.

Ders Notu_2020
Çözüm 4.3
a) Yaklaşık bulon çapı d  51,2  0,2  2,24cm  22,4mm M20 Bulon seçilsin
Bir bulonun taşıyabileceği kayma kuvveti dayanımı

6.8  Fnv  270N / mm2 M20  Ab  314,2mm2 dh  24mm
Rnv  ( Fnv )( Ab )( nsp )( n )
Rnv  (270)(314, 2)(1)(1)  10 3  84,8 kN
YDKT
Pu 530
 0,90  Rd  Rd  588kN
Rd 0,90
Bulon kayma kuvveti dayanımı için   0, 75
588 7 84
Rd  .Rn  Rn   784kN n b u lon   9.24  10 b ulon
0,75 8 4.8
Birleşimde bulonların karakteristik kayma dayanımı

Rnv  (270)(314,2)(1)(10) 103  848.34kN
Bulon Yerleşimi
Birleşimde levhanın ezilmeye karşı karakteristik dayanımı

dh 24
Lc ,1  Le   29   17mm Lc,2  s  dh  60  24  36mm
2 2
Rn  (1,2)(Lc,1)(t)(Fu )  (2,4)(d )(t)(Fu )
Rn,1  (1, 2)(17)(12)(430) 103  105, 26 kN Rn,2  (1, 2)(36)(12)(430) 103  222,91kN
(2, 4)(20)(12)(430) 103  247,68kN (2, 4)(20)(12)(430) 103  247,68kN
Ezilmeye göre sonuç Rne  (2)(105, 26)  (8)(222,91)  1993,8 kN
Kesmeye göre sonuç Rnv  848.34 kN
Belirleyici olan Rnv  848.34kN değeridir.

Ders Notu_2020
YDKT Kontrolü
YDKT
Pu  530 kN
Birleşimin tasarım çekme kuvveti dayanımı
Rd  .Rn  (0,75)(848,34)  636,25kN
Pu 530
  0,83  1 Güvenlidir
Rd 636,25
b) Elemanın karakteristik çekme kuvveti dayanımının belirlenmesi.

1-Akma sınır durumunda karakteristik çekme kuvveti dayanımı, Tn
Tn  Fy Ag  275(14  200)(10)3  770kN
2-Kırılma sınır durumunda karakteristik çekme kuvveti dayanımı, Tn
Tn  Fu Ae
Büyük dairesel delik çapı dh  24 mm Etkin delik çapı, de  24  2  26 mm
alınarak değerlendirilmesi gerektiği anlaşılmaktadır. Bu iki olası durum aşağıdaki şekilde
gösterilmiştir.
s 2t
An  Ag   d e t  
4g
An ,1  (14)(200)  2(26)(14)  2072 mm 2
(60) 2 (14)
An ,2  (14)(200)  2(26)(14)  1
4(70)
 2252 mm 2
An  Min ( An ,1 ; An ,2 )  An ,1  2072 mm 2
Ae  UAn U  1.0
Ae  1.0(2072)  2072 mm 2
**Kırılma çekme levhası düşünüldüğünde düşeydeki ilk bulon hattında (şekilde verildiği gibi) gerçekleşir.
***1 hattı en zayıf hattır. Bu hat blok kırılma hesabında da dikkate alınacaktır.
Tn  (430)(2072)(10) 3  890, 96 kN

Ders Notu_2020
3-Blok kırılma sınır durumunda çekme kuvveti dayanımı, Rn

Karakteristik blok kırılma dayanımı, kenara olan delik mesafeleri eşit olduğundan t min  12 mm (bağ levhası
için hesap yapılır. Yani bağ levhasından parça kopacaktır.
Kopma mekanizması belirlenirken bir önceki hesapta bulunan en zayıf kırılma çizgisi dikkate alınmalıdır.
Bu hat çekmeye çalışacak levha alanları hesabı için gereklidir. Kaymaya çalışacak kesitler ise en sondaki ve
dış hattaki bulon deliği esas alınarak etkiyen kuvvete paralel çizilecek çizgi ile belirlenir.

Agv  (((2  29)  (8  60))  12)  6456 mm 2
Anv  6456   2(26 / 2)  8(26)  (12)  3648 mm 2
Ant  (70  2  26 / 2)(12)  528 mm 2
Çekme gerilmelerinin yayılışı yaklaşık olarak üniform olduğundan Ubs=1,0
Rn  0.60(430)(3648)10 3  (1.0)(430)(528)10 3  1168, 0 kN

0.60(275)(6456)10 3  (1.0)(430)(528)10 3  1292, 3 kN En düşük Rn  1168 kN
YDKT
Gerekli çekme kuvveti dayanımı Pu  530kN
Akma S .D . Td  t Tn  0.90(770)  693 kN
Kopma S .D . Td  t Tn  0.75(890.96)  668.22 kN
Blok Kır . S .D . Rd   Rn  0.75(1168)  876 kN
Pu 530
  0.79  1.0
Td 668.22

Ders Notu_2020
UYGULAMA 4.4.
Aşağıda kaynaklı birleşim detayı verilne UPE 240 enkesitli eleman sabit ve hareketli yükler altında,
sırasıyla PG = 130 kN ve PQ = 300 kN eksenel çekme kuvveti etkisindedir.
a. Elemanın çekme kuvveti dayanımının belirlenmesi.
b. Elemanın tasarım çekme kuvveti dayanımının kontrolü (YDKT)
c. Elemanın güvenli çekme kuvveti dayanımının kontrolü (GKT)
Malzeme S275, köşe kaynak, kaynak metali FE  480N/mm

2

Ders Notu_2020
Çözüm
Elemanın karakteristik çekme kuvveti dayanımının belirlenmesi.
1- Akma sınır durumunda karakteristik çekme kuvveti dayanımı,
Tn  Fy Ag  275(3852)(10)3  1059,3 kN
2- Kırılma sınır durumunda karakteristik çekme kuvveti dayanımı,

Tn  Fu Ae
Ae  UAn x  27,90 mm
x
Etkin net enkesit alanı, Ae U  1 l  240 mm
l
27,90
U  1  0.884
240
Ae  0.884(3852)  3405, 2 mm2

Tn  (430)(3405.2)103  1464.2 kN
3- Blok kırılma sınır durumunda karakteristik çekme kuvveti dayanımı, Rn
Blok kırılma sınır durumuna aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi ulaşılacağı öngörülmüştür.

Agv  2(240)(10)  4800 mm 2
Anv  Agv  4800 mm 2
Ant  (240)(10)  2400 mm 2
Çekme gerilmelerinin yayılışı üniform olduğundan Ubs 1.0

Ders Notu_2020
Rn  0.60(430)(4800)103  (1.0)(430)(2400)103  2270.40 kN

0.60(275)(4800)103  (1.0)(430)(2400)103  1824.00 kN
Rn  2270.40 kN  1824.00 kN olduğundan
Rn  1824.00 kN
YDKT GKT
Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  PG  PQ
 1.2 130   1.6  300   636 kN  130  300  430 kN
Td  tTn  0.90(1059.3)  953, 37 kN Tg  Tn /  t  1059,3 /1.67  634.3 kN

Td  tTn  0.75(1464, 2)  1098, 2 kN Tg  Tn /  t  1464, 2 / 2.00  732,1 kN
Rd   Rn  0.75(1824, 0)  1368.0 kN Rg  Rm /   1824.00 / 2.00  912, 0 kN
Pu 636 Pa 430
  0.67  1.0   0.68  1.0
Td 953,37 Tg 634,3

Ders Notu_2020
UYGULAMA 4.5.
Şekildeki kaynaklı düğüm noktası teşkilinde 2UPN100 (Normal U) profili 12 mm kalınlığında bağ
levhasına bağlanmıştır. Çekme çubuğu PG=210 kN ve PG=200 kN yük etkisi altındadır.
a) Yan kaynak uzunluğu 145 mm ve tüm kaynak kalınlıkları 3 mm dir. Gerekli boy ve kalınlık
kontrollerini yaparak birleşimin karakteristik dayanımını hesaplayınız.
b) Çekme çubuğunun karakteristik dayanımlarını hesaplayınız.
c) Birleşim ve çekme karakteristik dayanımların hepsini dikkate alarak tasarım dayanımı
(YDKT) kontrolünü yapınız.
Kaynak metali FE  550N/mm

2
Malzeme S355

Ders Notu_2020
Çözüm
Kaynak Kalınlığı Kontrolü

tmin  6 mm 6  t  6 mm amin  3, 0 mm amak  0, 7  (6)  4, 2 mm
 a1,2,3  3 mm uygundur
Köşe Kaynak Etkin Uzunluğu Le
Kuvvete paralel köşe kaynaklar Kuvvete dik köşe kaynaklar için
L  145  a  145  3  142 mm L  100 mm köşede kaynaklar sürekli varsayılmıştır

 6  3  18 mm 6  3  18 mm
Kontrol L  142 mm   Kontrol L  100 mm  
 40 mm  40 mm
L  142 mm  150  3  450 mm L  100 mm  150  3  450 mm
Le  142 mm Le  100 mm
Köşe Kaynaklı Birleşimde Karakteristik Dayanım
 Kaynak metali karakteristik dayanım
Paralel Rnwl  Fnw  Awe  (0,60  550)(4  3 142) 103  562,32 kN

Dik Rnwt  Fnw  Awe  (0,60  550)(2  3 100) 103  198,0 kN
 Rnw  562,32  198, 0  760,32 kN

Rnw  maks   Rnw  774,97 kN
R
 nw  0,85(562,32)  1,5(198, 0)  774,97 kN
Çekme Çubuğu karakteristik çekme kuvveti dayanımının
Tn  Fy Ag  355(2  1350)(10 ) 3  958, 5 k N
Tn  Fu Ae
x 145  145
Ae  UAn U  1 x  15,5 mm l   145 mm
l 2
15,5
U  1  0.893
145
Tn  (510)  (0, 893)(2  1 350)  10  3  1229, 6 kN

Ders Notu_2020
Rn  0.60Fu Anv  Ubs Fu Ant  0.60Fy Agv  Ubs Fu Ant

Agv  2(145)(12)  3480 mm2 Anv  Agv  3480 mm2 Ant  (100)(12)  1200 mm2
Rn  0.60(510)(3480)103  (1.0)(510)(1200)103  1676,8 kN

0.60(355)(3480)103  (1.0)(510)(1200)103  1353, 2 kN Rn  1353, 2 kN
YDKT
Pu  1.2PG  1.6PQ =1.2  210  1.6  200  572 kN
Rd  Rnw  0.75  774,97   581, 22 kN
Td  t Tn  0.90(958, 5)  862, 6 kN
Td  t Tn  0.75(1229, 6)  922, 2 kN
R d   R n  0.75(1353, 2)  1014, 9 kN
Pu 572
  0, 98  1.0  GÜVENLİDİR
Rd 581, 22

Ders Notu_2020
UYGULAMA 4.6.
Aşağıda eşit kollu 2L110.12 korniyer 14 mm kalınlığında bağ levhasına köşe kaynaklı uç birleşimle
bağlandığı detay verilmektedir. Korniyerler PG=350 kN’luk sabit yük ve PQ=400 kN hareketli
eksenel çekme kuvveti etkisindedir. (1) kaynağında dikiş uzunluğu 220 mm olduğuna göre;
e) (1) ve (2) kaynaklarının dikiş kalınlıklarını tayin ediniz.
f) (2) dikişinin kaynak uzunluğunu kaynaklarda eksantrik gerilmelere yol açmayacak şekilde
belirleyiniz.
g) Birleşimin karakteristik çekme dayanımını belirleyiniz.
h) Çekme çubuğunun karakteristik dayanımını belirleyiniz.
i) Birleşimin ve çekme çubuğunun tasarım dayanımı (YDKT) ve güvenli dayanım kontrolünü
yapınız (GKT)
Korniyer 2 L110.110.12 bağ levhası t  14 mm

Ders Notu_2020
Çözüm
a) Etkin Kaynak Kalınlıkları (a)
Kaynaklar köşe kaynağıdır.
amak  0, 7  (12  2)  7 mm
amak  0, 7  (12  2)  7 mm
durumda tmin=1,2×12=14.4 mm olur)
b) (2) nolu kaynak dikişinin Etkin Boyu (Le)

(2) nolu kaynak dikişinin boyunu, kaynaklardaki kayma gerilmesi eşit olacak şekilde seçelim. Bu
durumda kaynaklarının ağırlık merkezi kuvvet ekseni ile çakışmaktadır. O halde kaynak
dikişlerinin, çubuk ağırlık merkezine göre statik momentleri birbirine eşit olmalıdır.
2a1  L1 78,5  2a2  L2 31,5

2  4   220  2  4  78,5  2  4  L2  31,5
78, 5
L2  (212)  528 mm
3,15
L2  528  2  4  536 mm (kaynak boyu)
Kontroller
6a=6  4=24mm
(1) kaynağı L1  212 mm  
40 mm
L1  212 mm  150a=150  4=600mm
6a=6  4=24mm
(2) kaynağı L2  528 mm  
40 mm
L2  528 mm  150a=150  4=600mm

Ders Notu_2020
c) Birleşimin karakteristik çekme dayanımı

Korniyer ekseninde etkiyen P kuvveti köşe kaynaklarda kayma (kesme) gerilmesine sebep olmaktadır.
Tablo 3.5.c veya 3.6.c’ye bakıldığında kaynak metali ile esas metalin ayrı ayrı belirleyici olduğu
görülmektedir.

Awe  2   ( a1  Le1 )  ( a2  Le 2 ) 
a det
 2   (4  212)  (4  528)   5920 mm 2

Rnw  (288)(5920) 10 3  1704, 9 kN
birleşimin karakteristik dayanımını belirlemede kaynak metali belirleyicidir.

Köşe kaynak ile bağlanan elaman profil olduğu için esas metal için hesaplama yapılmasına
gerek yoktur. Ancak hesap yapılması durumu aşağıdaki gibidir.
RnBM  FnBM  ABM FnBM  0, 60  Fy  0, 60  235  141N/mm 2
tmin  min(12  12;14)
ABM  Ag  2  tmin   Le  2  14  (212  528)  20720 mm 2
a det
3
RnBM  (141)(20720) 10  2921,5 kN
RnBM  FnBM  ABM FnBM  0, 60  Fu  0, 60  360  216 N/mm 2
ABM  Ag  2  tmin   Le  2  14  (212  528)  20720 mm 2
a det
3
RnBM  (216)(20720) 10  4475, 5 kN
3 farklı sınır durumunda değerler
 Rnw  1704,9 kN

Rn  min  RnBM  2921,5kN
 R  4475,5kN
 nBM

Ders Notu_2020
d) Çekme Çubuğunun Karakteristik Çekme Kuvveti Dayanımın Belirlenmesi
Tn  Fy Ag  (235)(2  2510)(10)3  1179,7 kN

Tn  Fu Ae
220  536
Ae  UAn x  31,5 mm l
 378mm
2
3l 2  x  3  3782  x
U 2 2 
1    2 
1 
3l  b  l  3  378  110  l 
2
U  0,891
Tn  (360)(0,891)(2  2510)103  1610, 2 kN

Agv  (220  536)(14)  10584 mm 2
Anv  Agv  10584 mm 2
Ant  (110)(14)  1540 mm 2

Ders Notu_2020
Rn1  0.60(360)(10584)103  (1.0)(360)(1540)103  2840,5 kN

Rn 2  0.60(235)(10584)103  (1.0)(360)(1540)103  2046,7 kN
Rn  2840,5 kN  2046,7 kN olduğundan
Rn  2046,7 kN
e) YDKT ve GKT kontrolleri
YDKT GKT
Pu  1, 2 PG  1, 6 PQ Pa  PG  PQ
Pu  1, 2(350)  1, 6(400)  1060 kN Pa  350  400  750 kN
Rd  Rnw  (0, 75)  (1704, 9)  1278, 6 kN Rg  Rnw /   (1704, 2) / 2, 00  852, 5 kN
A.S .D.da çekme A.S .D .da çekme
Td  Tn  (0, 90)  (1179, 7)  1061, 7 kN Tg  Tn /   (1179, 7) / 1, 67  706, 4 kN
K .S .D.da çekme K .S .D .da çekme
Td  Tn  (0, 75)  (1610, 2)  1207, 65 kN Tg  Tn /   (1610, 2) / 2, 0  805,1 kN
Blok K .S .D.da çekme Blok K .S .D .da çekme
Rd  Rn  (0, 75)  (2046, 7)  1535, 0 kN R g  Rn /   (2046, 7) / 2, 0  1023, 4 kN
Pu 1060 Pa 750
  0, 99  1, 0   1, 06  1, 0 
Rd 1061, 7 R g 706, 4

Ders Notu_2020
UYGULAMA 4.7.
Şekilde verilen düzlem kafes çatı makası çekme çubuğu köşe dikişlerle 16 mm kalınlığındaki bir
düğüm levhasına birleştirilmesi istenmektedir. 2L150.75.9 korniyerler PG=250 kN’luk sabit yük ve
PQ=180 kN hareketli eksenel çekme kuvveti etkisindedir.
a) (1) ve (2) kaynaklarında kaynak boyları eşit olacak şekilde dikiş kalınlıklarını tayin ediniz.
b) Birleşimin karakteristik çekme dayanımını belirleyiniz.
c) Çekme çubuğunun karakteristik çekme dayanımını belirleyiniz.
d) Birleşimin tasarım dayanımı (YDKT) ve güvenli dayanım (GKT) kontrolünü yapınız.
Malzeme S275 Kaynak metali FE  480 N/mm 2

Ders Notu_2020
Çözüm
a) Etkin Kaynak Kalınlıkları (a) Kaynaklar köşe kaynağıdır.
Birleşim için istenen durum eşit kaynak boyları olduğu için kaynaklardan herhangi biri için kaynak kalınlığı
belirlemek suretiyle kuvvetler dengesinden diğer kaynak kalınlığı hesap edilebilir.

tmin  9 mm 13 mm  t  9 mm  6 mm olduğu için
amin  3,5 mm
amak  0,7  (9  2)  4,9 mm  a1  3,5 mm seçelim

tmin  9 mm 13 mm  t  9 mm  6 mm olduğu için
amin  3,5 mm
amak  0,7  (10,8  2)  6,16 mm aralığında olmalıdır. a2 dengedenkleminegöre belirlenir.
durumda tmin=1,2×9=10,8 mm olur.)
Kaynaklardaki kayma gerilmesi eşit olacak şekilde seçildiği takdirde 2 kaynağı kalınlığı
hesaplanabilir.
2  a1  L  97, 2  2  a2  L  52,8  2  3,5  L  97, 2  2  a2  L  52,8

 a2  6, 44 mm  amaks
Kuvvetlerin ilave moment oluşturmadığı duruma göre kaynak boyları eşit alınarak 2 nolu kaynak
teşkil edilememektedir. Bu durumda kaynak boyları eşit alınarak teşkil mümkün değildir. Bu
durumda 2 nolu kaynak için maksimum kaynak kalınlığını alarak kayna boylarının birbirine en
yakın şekilde teşkiline gidilebilir.
2  a1  L  97, 2  2  a2  L  52,8  2  3,5  L1  97, 2  2  6,1 L2  52,8

 L1  0,94L2

Ders Notu_2020
YDKT GKT
Pu  1,2PG 1,6PQ Pa  PG  PQ
Pu  1,2(250) 1,6(180)  588kN Pa  250  180  430 kN
Gerekli Tasarım dayanımı Gerekli Güvenli dayanım

Pu 588 Pa 430
 0,90  Rd   653,3kN  0,90  Rg   477, 7 kN
Rd 0,9 Rg 0,9
Kaynak metali      Kaynak metali     
 
Esas metal akma      min     Esas metal akma      max    
Esas metal kırılma    
 Esas metal kırılma     

R 653,3 Rn  Rg  2,0  477,7  955,55kN
Rnw  d   871,1kN
 0,75
değerini sağlayacak şekilde kaynak boyu değerini sağlayacak şekilde kaynak boyu
seçilmelidir. seçilmelidir.

Awe  2   ( a1  0, 94 L2 )  ( a2  L2 ) 
a det
 2   (3,5  0,94 L2 )  (6,1  L2 )   18, 78 L2

Rnw  (288)(18, 78 L2 ) 10 3  871,1kN
Le2  161mm Uyg. Boyu L  161 2  6,1  173,2 mm  175 mm

Le1  151mm Uyg. Boyu L  151 2  3,5  159 mm  160 mm
Uygulama boyu tam sayılı bir değere yuvarlanmıştır. Devam eden hesaplamalarda krater kaybı
bu değerlerden düşülerek yapılmalıdır.
Le2  175  2  6,1  162,8 mm

Le1  160  2  3,5  153 mm
Kontroller
6a=6  3,5=21mm
(1) kaynağı L1  153 mm  
40 mm
L1  153 mm  150a=150  3,5=525 mm
6a=6  6,1=36,6mm
(2) kaynağı L2  162,8 mm  
40 mm
L2  162,8 mm  150a=150  6,1=915mm

Ders Notu_2020
b) Birleşimin karakteristik çekme dayanımı

Korniyer ekseninde etkiyen P kuvveti köşe kaynaklarda kayma (kesme) gerilmesine sebep olmaktadır.
Tablo 3.5.c veya 3.6.c’ye bakıldığında kaynak metali ile esas metalin ayrı ayrı belirleyici olduğu
görülmektedir. Ancak profil birleşimlerinde esas metal için hesaplama yapılmamaktadır.

Awe  2   ( a1  Le1 )  ( a2  Le 2 ) 
a det
 2   (3, 5  153)  (6,1  162,8)   3057 mm 2

Rnw  (288)(3057) 10 3  880, 4 kN
c) Çekme Çubuğunun Karakteristik Çekme Kuvveti Dayanımın Belirlenmesi
Tn  Fy Ag  (275)(2 1950)(10)3  1072,5 kN

Tn  Fu Ae
160  175
Ae  UAn x  15, 7 mm l   167,5 mm
2
3l 2  x 3  167,52  15, 7 
U 1    1
3l 2  b 2  l  3  167,5  150  167,5 
2 2 
U  0, 715
Ae  0,715  (2 1950)  2788,5 mm2
Tn  (430)(2788,5)103  1199, 05 kN

Ders Notu_2020

Agv  (175  175)(16)  5600 mm 2
Anv  Agv  5600 mm 2
Ant  (150)(16)  2400 mm 2
Rn1  0,60(430)(5600)103  (1,0)(430)(2400)103  2476,8 kN

Rn 2  0,60(275)(5600)103  (1,0)(430)(2400)103  1956,0 kN
Rn  2476,8 kN  1956,0 kN olduğundan
Rn  1956,0 kN

Ders Notu_2020
d) YDKT ve GKT kontrolleri
YDKT GKT
Pu  1, 2 PG  1, 6 PQ Pa  PG  PQ
Pu  1, 2(250)  1, 6(180)  588 kN Pa  250  180  430 kN
Rd  Rnw  (0, 75)  (880, 4)  660,3 kN R g  Rnw /   (880, 4) / 2, 00  440, 2 kN
A.S .D .da çekme A.S .D .da çekme
Td  Tn  (0, 90)  (1072, 5)  965, 3 kN Tg  Tn /   (1072, 5) / 1, 67  642, 2 kN
K .S .D .da çekme K .S .D .da çekme
Td  Tn  (0, 75)  (1199, 05)  899, 28 kN Tg  Tn /   (1199, 05) / 2, 0  599, 5 kN
Blok K .S .D .da çekme Blok K .S .D .da çekme
Rd  Rn  (0, 75)  (1956, 0)  1467, 0 kN R g  Rn /   (1956, 0) / 2, 0  978, 0 kN
Pu 588 Pa 430
  0, 89  1, 0   0, 97  1, 0
Rd 660, 3 R g 440, 2

Ders Notu_2020
UYGULAMA 4.8.
Şekilde verilen düzlem kafes çatı makası çekme çubuğu köşe dikişlerle 14 mm kalınlığındaki bir
düğüm levhasına birleştirilmesi istenmektedir. 2L150.75.9 korniyerler PG=350 kN’luk sabit yük ve
PQ=200 kN hareketli eksenel çekme kuvveti etkisindedir.
a) Kaynak kalınlıkları yönetmelik sınırları içerisinde olacak şekilde ve (1) ve (2) kaynaklarında
boylar eşit olacak şekilde dikiş kalınlıklarını tayin ediniz.
b) Birleşimin karakteristik çekme dayanımını belirleyiniz.
c) Çekme çubuğunun karakteristik çekme dayanımını belirleyiniz.
d) Birleşimin tasarım dayanımı (YDKT) ve güvenli dayanım (GKT) kontrolünü yapınız.
Kaynak metali FE  480N/mm

2
Malzeme S275
Çözüm (Ödev)

Ders Notu_2020
4.8 Çözüm (devamı)

Ders Notu_2020
UYGULAMA 4.9.
Aşağıdaki ezilme etkili birleşimde 5 adet 5.6 sınıfında M16 bulonu, 2 adet L120.80.8 farklı kollu
korniyerini 14 mm kalınlığında bağ levhasına birleştirmektedir. Bulon yerleşimi şekilde verilen
delik mesafelerinde ve uygun şekilde düzenlenmiştir.
a. Bulonlu birleşim tahkiklerini yapınız ve karakteristik dayanımları belirleyiniz.

b. Çekme çubuğu tahkiklerini yapınız ve karakteristik dayanımları belirleyiniz.
c. Hesaplanan bütün karakteristik dayanımlara göre taşınabilecek maksimum YDKT kuvvetini
(Pu) bulunuz.
Malzeme: S 235 Bulon: M16 – 5.6, Büyük dairesel delik çapı, Güvenlik oranı:1
Etkiyen kuvvetin bulon ağırlık merkezinden geçtiği kabulü ile çözüm yapınız.

Ders Notu_2020
Çözüm
Kontroller Bulon deliği aralıkları uygundur.

Kesmeye Göre: Bulon gövdesinde kesme kırılması sınır durumu
M16 (5.6) için Fnv  225N / mm2 Ab  201,1mm2

Çift Tesirli 5 adet bulonun taşıyacağı kuvvet
Rnv  n  Fnv  nsp  Ab  (5)(225)(2)(201,1) 103  452,47 kN
Ezilmeye Göre dh  20mm tmin = 14 mm ( 14 mm ˂ 8+8 mm )

Lc ,1  Le  0.5d h  30  0.5(20)  20 mm
1 deliği Rne ,1  1.2(20)(14)(360)10 3  2.4(16)(14)(360)10 3
Rne ,1  120, 96 kN  193, 53 kN
Lc ,1  Le  0.5d h  70  0.5(20)  60 mm
2 deliği Rne ,1  1.2(60)(14)(360)10 3  2.4(16)(14)(360)10 3
Rne ,1  362,88 kN  193, 53 kN
Lc  s  d h  80  20  60 mm
3 3
3 deliği Rne  1.2(60)(14)(360)10  2.4(16)(14)(360)10
Rne  362,88 kN  193, 53 kN
Rn  ne,1Rne,1  ni Rni  1(120,96)  1(193,53)  3(193,53)  895, 08 kN
Rnv  452,47 kN 
  Rn  452,47 kN
Rne  895,08kN 

Ders Notu_2020
b) Çekme çubuğunda tahkik istendiği için akma, kırılma ve blok kırılma için düğüm levhasındaki
tahkikler yapılmayacaktır. Aksi takdirde yapılması gerekmektedir.
1. Akma sınır durumu Tn
Tn  Fy Ag  235(2 1549)(10)3  728,00 kN
2. Kırılma sınır durumu Tn Tn  Fu Ae dh 20 mm de 20222 mm
s 2t
An  Ag   d e t  
4g
An ,1  3098  2  1 (22)(8)  2746 mm 2
(40) 2 (8)
An ,2  3098  2  2  (22)(8)  2  1  2607, 3 mm 2
4(30)
An  Min( An ,1 ; An )  An ,2  2607, 3 mm 2 (2 hattı)
Ae  UAn U  0,60 Ae  0,60(2607,3)  1564, 4 mm2

Tn  (360)(1564, 4)(10)3  563,18 kN

Ders Notu_2020
3. Blok kırılma sınır durumu Rn

Blok kırılma durumunda bağ levhası daha ince ve kenar bulon deliklerinin mesafesi daha fazla
olduğu için bağ levhasının kopacağı öngörülmektedir.
de  22mm
Agv  (70  80  30  80  80)(14)  4760 mm 2

Anv  4760  ((3  22)  (2  22 / 2))(14)  3528 mm 2
Ant  (50  22)(14)  392 mm 2
Rn  0.60Fu Anv  Ubs Fu Ant  0.60Fy Agv  Ubs Fu Ant Ubs  1.0
Rn  0.60(360)(3528)103  (1.0)(360)(392)103  903,17 kN
0.60(235)(4760)103  (1.0)(360)(392)103  812, 28 kN
YDKT
Rd  Rn  0, 75(452, 47)  339, 35 kN

Rd  Rn  0, 75(895, 08)  67 1, 31 kN
Td  t Tn  0.90(728, 0)  655, 2 kN
Td  t Tn  0.75(563,18)  422, 39 kN
Rd   Rn  0.75(812, 28)  609, 2 1 kN
Birleşimin taşıyabileceği en büyük kuvvet

Pu  1 Rd  1 339,35  339,35 kN

Ders Notu_2020
UYGULAMA 4.10.
Aşağıda bulonlu birleşim detayı verilen IPE 270 enkesitli eleman, sabit ve hareketli yükler altında,
sırasıyla PG = 150 kN ve PQ = 350 kN eksenel çekme kuvveti etkisindedir.
a. Elemanın karakteristik çekme kuvveti dayanımının belirleyiniz.
b. Elemanın tasarım çekme kuvveti dayanımının (YDKT) kontrolünü yapınız.
c. Elemanın güvenli çekme dayanımının (GKT) kontrolünü yapınız.
Malzeme S235, M16 – 10.9 Standart dairesel delik çapı kullanılacaktır.

Ders Notu_2020
Çözüm
a. Elemanın karakteristik çekme kuvveti dayanımının belirlenmesi.
1. Akma sınır durumunda karakteristik çekme kuvveti dayanımı, Tn

Tn  Fy Ag  235(4590)(10)3  1078.65 kN
2. Kırılma sınır durumunda karakteristik çekme kuvveti dayanımı, Tn

Tn  Fu Ae
Standart dairesel delik çapı, dh 18 mm Etkin delik çapı, de 18  2  20 mm

Net enkesit alanı, An
Birleşim detayı incelendiğinde, net enkesit alanının, alt ve üst başlıklarda olmak üzere toplam 4
adet bulon deliğini kapsayan düşey doğrultudaki kırılma çizgisi formu dikkate alınarak
değerlendirilmesinin yeterli olduğu anlaşılmaktadır.
s 2t
An  Ag   det  
4g
An  4590  4(20)(10.2)  3774 mm2
Ae  UAn x  29.66 mm
x
Etkin net enkesit alanı, U  1  l  3(70)  210 mm
l
29.66
U  1  0.859
210
Ae  0.859(3774)  3241.87 mm 2
 Tn  (360)(3241.87)10 3  1167.07 kN
3. Blok kırılma sınır durumunda karakteristik çekme kuvveti dayanımı, Rn
Blok kırılma sınır durumuna aşağıdaki verildiği gibi I profilinin üst ve alt başlılarında gerçekleşecek
şekilde ulaşılacağı öngörülmüştür.

Ders Notu_2020

Agv  4(40  70  70  70)(10.2)  10200 mm2
Anv  10200  4(20  20  20  20 / 2)(10.2)  7344 mm2
Ant  4(31,5  20 / 2)(10, 2)  877, 20 mm2
Çekme gerilmelerinin yayılışı üniform olduğundan
U bs  1.0
Rn  0.60(360)(7334)103  (1.0)(360)(877.20)103  1899.94 kN
0.60(235)(10200)103  (1.0)(360)(877.20)103  1753.99 kN
Rn  1899,94 kN  1753.99 kN olduğundan
Rn  1753.99 kN
YDKT GKT
Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  PG  PQ
 1.2 150   1.6  350   740 kN  150  350  500 kN
Td  tTn  0.90(1078.65)  970.79 kN Tg  Tn / t  1078.65 / 1.67  645.90 kN

Td  tTn  0.75(1167.07)  875.30 kN Tg  Tn / t  1167.07 / 2.00  583.54 kN
Rd   Rn  0.75(1753.99)  1315.49 kN Rg  Rm /   1753.99 / 2.00  877.00 kN
Pu 740 Pa 500
  0.85  1.0   0.86  1.0
Td 875.30 Tg 583.54

Ders Notu_2020
ÇEKME ÇUBUK EKLERİ UYGULAMALARI
UYGULAMA 4.11.
2L 90.90.9 profilinden oluşan çekme çubuğu PG = 100 kN ve PQ=70 kN değerindeki çekme yükleri
etkisindedir. Bu profil aşağıda verildiği şekilde kaynaklı ek yapılmıştır. Kaynak kalınlıkları etekte
3,5 mm, tepede 5 mm’dir.
YDKT ve GKT için
a) Çekme çubuğunun karakteristik çekme kuvveti dayanımlarını belirleyerek dayanım

kontrollerini yapınız.
b) Ek birleşiminde gerekli kontrolleri yaparak kaynak boylarını belirleyiniz.
c) Ek birleşiminin karakteristik dayanımı belirleyiniz ve dayanım kontrollerini yapınız.
Malzeme S235, Kaynak metali FE=480 N/mm2

Ders Notu_2020
Perspektif Görünüşleri
Üst Görünüş Alt Görünüş

Ders Notu_2020
Çözüm:
a) Çekme Çubuğunun Karakteristik Çekme Kuvveti Dayanımın Belirlenmesi
Tn  Fy Ag  (235)(2  1550)(10) 3  728,5 kN

Tn  Fu Ae
Etkin net enkesit alanı, Ae Ae UAn U 1
Ae  1 (2 1550)  3100 mm 2
Tn  (360)(3100)103  1116, 0 kN
YDKT GKT
Pu  1, 2 PG  1, 6 PQ Pa  PG  PQ
Pu  1, 2(100)  1, 6(70)  232kN Pa  100  70  170 kN
A.S .D.da çekme A.S .D.da çekme

Td  Tn  (0, 90)  (728, 5)  655, 7 kN Tg  Tn /   (728, 5) / 1, 67  436, 2 kN
Td  Tn  (0, 75)  (1116, 0)  837 kN Tg  Tn /   (1116) / 2, 0  558 kN
Pu 232 Pa 170
  0, 35  1, 0   0, 39  1, 0
Rd 655, 7 R g 436, 2

Ders Notu_2020
b) Ek Birleşiminin Karakteristik Dayanımının Belirlenmesi
Ek Levha Kontrolleri
 Ek levhaların alanı çekme çubuğu alanına eşit veya büyük olmalıdır.
Aek  12012 16014  3680 mm2  A  21550 3100 cm2
 Ek levhaların ağırlık merkezi hesabı
120 12  120 15  60 160 14  7

yg   25,1 mm
3680
ey  yg  25,4  25,1  0,3 mm  5 mm
Kaynak Kalınlığı Kontrolleri
 Etekte
tmin  9 mm 13  t  9 mm  6 olduğu için amin  3,5 mm olmalıdır.
amak  0,7  (9  2)  4,9 mm
 etek kaynak kalınlığı ae  3,5 mm uygundur
 Tepede
tmin  9 mm 13  t  9 mm  6 olduğu için amin  3,5 mm olmalıdır.
amak  0,7  (9  2)  4,9 mm
 etek kaynak kalınlığı at  4,9 mm olarak düzeltilmeldir.
YDKT için
Birleşimin sahip olması gereken karakteristik dayanım kuvveti
Pu P 232
 u   1, 0  1.0
Rd  Rn 0, 75 Rn
 Rn  309, 33 kN
Ek Levhalarına gelen çekme kuvveti
Ag 12  1, 2
Pg  Rn   309, 33  Pg  121, 04 kN
A 36,8
Pb  309, 33  121, 04 Pb  188, 28 kN

Ders Notu_2020
Gövde Ek Levhasındaki Kaynaklar (Etekte)
 Gerekli kaynak boyu

Pg 121, 04  103
Lg    60 mm seçilen 65 mm
0, 6 FE  ag 0, 60(480)  2  3,5
Uygulama Boyu Lg  65  2  3,5  72 mm
 Kaynak Boyu Kontrolü
6a=6  3,5=21mm
etek kaynağı Le  65 mm  
40 mm
Le  65 mm  150a=150  3,5=525mm
Başlık Ek Levhasındaki Kaynaklar (Tepede)

Pb 188, 28  103
Lb    66, 7 mm seçilen 70 mm
0, 6 FE  ag 0, 60(480)  2  4, 9
Uygulama Boyu Lb  70  2  4,9  79,8 mm  80 mm
 Kaynak Boyu Kontrolü
6a=6  4,9=29,4 mm
Tepe kaynağı Le  70 mm  
40 mm
Le  70 mm  150a=150  4,9=735mm
Birleşimin Karakteristik Dayanımı

Rnw  Fnw  Aw
Rnw  0,60  FE  2   (ag  Lg )  (ab  Lb ) 
Rnw  0,60  (480)  2   (3,5  65)  (4, 9  70)    328,6 kN

Ders Notu_2020

RnBM  FnBM  ABM tmin  min(9  9;12)

Gövde birleşiminde
RnBM  (0, 60  235)(2  12  (65)) 103  220, 0 kN
RnBM  FnBM  ABM tmin  min(9;14)

Başlık birleşiminde
RnBM  (0, 60  235)(2  9  (70)) 103  177, 7 kN
A.S.D için Toplam RnBM  220, 0  177, 7  397, 7 kN

RnBM  FnBM  ABM tmin  min(9  9;12)

RnBM  (0, 60  360)(2 12  (65)) 103  337, 0 kN
RnBM  FnBM  ABM tmin  min(9;14)

RnBM  (0, 60  360)(2  9  (70)) 103  272, 2 kN
K.S.D için Toplam

RnBM  337, 0  272, 2  609, 2 kN
YDKT
Pu  232kN
Tasarım dayanımı
Kaynak metali için
Rd  Rnw  (0, 75)  (328, 6)  246, 45 kN
E .M . için akma
Rd  RnBM  (1, 00)  (397, 7)  397, 7 kN
E .M . için kırılma
Rd  RnBM  (0, 75)  (609, 2)  456, 9 kN
Pu 232
  0,94  1.0 Güvenlidir.
Rd 246,45

Ders Notu_2020
GKT için
Birleşimin sahip olması gereken karakteristik dayanım kuvveti
Pa P  170  2
 a   1, 0  1.0  Rn  340 kN
Rg Rn Rn
Ek Levhalarına gelen çekme kuvveti
Ag 120  12
Pg  Rn   340   133, 0 kN
A 3680
Pb  340  133  207, 0 kN
Gövde Ek Levhasındaki Kaynaklar (Etekte)

Pg 133  103
Lg    65, 9 mm seçilen 70 mm
0, 6 FE  ag 0, 60(480)  2  3, 5
Uygulama Boyu Lg  70  2  3, 5  77 mm
6a=6  3,5=21mm
etek kaynağı Le  70 mm  
 Kaynak Boyu Kontrolü 40 mm
Le  70 mm  150a=150  3,5=525mm
Başlık Ek Levhasındaki Kaynaklar (Tepede)

Pb 207 103
Lb    73, 3 mm seçilen 75 mm
0, 6 FE  ag 0, 60(480)  2  4, 9
Uygulama Boyu Lb  75  2  4,9  85,8 mm  86 mm
6a=6  4,9=29,4 mm
Tepe kaynağı Le  75 mm  
 Kaynak Boyu Kontrolü 40 mm
Le  75 mm  150a=150  4,9=735mm
Birleşimin Karakteristik Dayanımı

Rnw  Fnw  Aw Fnw  0, 60  FE  0, 60  480,  288 N / mm2

Aw  2   (ag  Lg )  (ab  Lb ) 
 2   (3,5  70)  (4,9  75)   1225mm 2
R nw  (288)(1225)  10  3  352, 8 kN

Ders Notu_2020

RnBM  FnBM  ABM t min  min(9  9;12)
RnBM  (0, 60  235)(2  12  70) 10 3  236, 9 kN
RnBM  FnBM  ABM t min  min(9;14)
RnBM  (0, 60  235)(2  9  75)  10 3  190, 4 kN
A.S.D için Toplam RnBM  236, 9  190, 4  427, 3 kN
Gövde birleşiminde RnBM  0, 60  Fu  2  t min   Le t min  min(9  9;12)
a det
RnBM  (0, 60  360)(2  12  70) 10 3  362, 9 kN

Başlık birleşiminde RnBM  0, 60  Fu  2  t min   Le t min  min(9;14)
a det
RnBM  (0, 60  360)(2  9  75) 10 3  291, 6 kN
K.S.D için Toplam

RnBM  362, 9  291, 6  654, 5 kN
GKT
Pa  170 kN
Güvenli dayanım
Kaynak metali için R g  Rnw /   (352, 8) / 2, 00  176, 4 kN
E .M . için akma R g  RnBM /   (427, 3) / 1, 5  284, 9 kN
E .M . için kırılma R g  RnBM /   (654, 5) / 2, 00  327, 3 kN
Pa 170
  0, 96  1, 0 Güvenlidir.
R g 176, 4

Ders Notu_2020
UYGULAMA 4.12.
2L 100.100.8 profilinden oluşan çekme çubuğu aşağıda gibi ekin bir tarafı için 3 sıralı ve başlık ve
gövdede aynı hizada olacak şekilde bulonlu ek ile birleştirilmiştir. Çekme çubuğundaki sabit yük
PG=210 kN ve hareketli yük PQ=150 kN’ dur. Gövde levhası 100.16, başlık levhası 200.8 enkesitinde
olup levha uzunlukları eşittir.
a) Ek birleşiminde gerekli kontrolleri (kesit alanı, ağırlık merkezi vb) yaparak bulonlu ek
birleşiminin karakteristik dayanım kuvvetini gövde ve başlık için belirleyiniz. Ek
birleşiminin karakteristik dayanımlarına göre YDKT kontrollerini yapınız.
b) Çekme çubuğunun karakteristik dayanım kuvvetini hesaplayarak kesite etkiyen

kuvvetlere göre YDKT kontrolünü yapınız.
Malzeme S235, Bulon M20- 6.8, Standart dairesel delik çapı

Çekme çubukları arası 5 mmdir. Gerekli olması durumunda güvenlik oranını 1 alınız.

Ders Notu_2020
Çözüm
a) Ek Birleşiminin Karakteristik Dayanımının Belirlenmesi
M20 (6.8) için Fnv  270 N / mm2 Ab  314,2 mm2
d  20 mm dh  22 mm de  22  2  24 mm
Bulonlar arası mesafe kontrolü
s  60mm s1  30 mm 26mm uygundur
Ek Levha Kontrolleri
 Ek levhaların alanı çekme çubuğu alanına eşit veya büyük olmalıdır.

Aek  10016  2008  3200 mm2  AL100.8  21550 3100 mm2
 Ek levhaların net alanı çekme çubuğu net alanına eşit veya büyük olmalıdır.
AL100.8,net   2 1550   4  24  8  2332 mm2
 Aek ,net  3200  1 24 16   2  24  8  2432 mm2  Aek ,net  AL100.8
 Ek levhaların ağırlık merkezi hesabı
50  100 16   4   200  8 

yg ,ek    23 mm
3200 uygundur
ey  yg  27, 4  23  4, 4 mm  5 mm
Levhalara Gelen Yük
Pu  1, 2 PG  1, 6 PQ  1, 2(210)  1, 6(150)  492 kN
Ag 1600
Pg  Pu   4 92   Pg  246 kN
A 3200
Pb  492  246  Pb  246 kN

Ders Notu_2020
Gövdede Kesme Ve Ezilme Tahkiki Başlıkta Kesme Ve Ezilme Tahkiki
Kesmeye Göre Kesmeye Göre

Rnv  Fnv  Ab  nsp  n Rnv  Fnv  Ab  nsp  n
 (270)(314,2)(2)(3) 103  509 kN  (270)(314,2)(1)(6) 103  509 kN
Ezilmeye Göre Ezilmeye Göre

tmin = 16 mm ( 16 mm ˂ 8+8 mm ) tmin = 8 mm ( 8 mm = 8 mm )
1 deliği 1 deliği
Lc ,1  Le  0.5d h  30  0.5(22)  19 mm Lc ,1  Le  0.5d h  30  0.5(22)  19 mm
Rne,1  1.2(19)(16)(360)103  131,33 kN Rne,1  1.2(19)(8)(360)103  65, 66 kN
 2.4(20)(16)(360)103  276, 48 kN  2.4(20)(8)(360)103  138, 24 kN
Rne,1  131,33 kN Rne,1  65, 66kN
2 deliği 2 deliği
Lc ,2  Le  d h  60  (22)  38 mm Lc ,2  Le  d h  60  (22)  38 mm
Rne,2  1.2(38)(16)(360)103  262, 65 kN Rne ,2  1.2(38)(8)(360)10 3  131, 32 kN
 2.4(20)(16)(360)10 3  276, 48 kN  2.4(20)(8)(360)10 3  138, 24 kN
Rne,2  262, 65 kN Rne ,2  131,32 kN
Rn  ne ,1 Rne ,1  ni Rni Rn  ne ,1 Rne ,1  ni Rni
 1(131, 33)  2(262, 65)  656, 63 kN  2(65, 66)  4(131, 32)  656, 63 kN
Rnv  509 kN  Rnv  509 kN 

  Rn,min  509 kN   Rn,min  509 kN
Rne  656, 63 kN  Rne  656, 63 kN 
YDKT
Pu  Pgövde  246 kN Pu  Pbaşlık  246 kN
Tasarım çekme kuvveti dayanımı Tasarım çekme kuvveti dayanımı
Rd   Rn  0,75(509)  381,75 kN Rd   Rn  0,75(509)  381,75 kN
Pu 246 Pu 246
  0, 64  1.0   0, 64  1.0
Rd 381, 75 Rd 381, 75
 Gövde Güvenlidir  Başlık Güvenlidir

Ders Notu_2020
b.Çekme Çubuğunda Tahkik

1. Akma sınır durumu Tn
Tn  Fy Ag  235(2 1550)(10)3  728,50 kN
2. Kırılma sınır durumu Tn

Kırılma sınır durumu için bulon deliklerine bağlı net alan daha önce 2332 mm2 hesaplanmıştır.
Ayrıca her parçadan bağlandığı için U=1 olacağından
Tn  (360)(1)(2332)(10)3  839,5 kN
YDKT
Pu  492 kN
Tasarım dayanımı
AS
. .D. Rd  Tn  (0,90)  (728,5)  655,65kN
K.S.D. Rd  T  (0,75)  (838,5)  629,62kN
Pu 492
  0,78  1.0 Güvenlidir.
Rd 629,62

Ders Notu_2020
UYGULAMA 4.13.
Şekildeki gibi bulon ve ek levha yerleşimi verilen ek birleşiminde çekme çubuğundaki sabit ve
hareketli yük değerleri Pg=300 kN, Pq=250 kN’dur.
a) Ek birleşiminde gerekli kontrolleri yaparak karakteristik çekme kuvveti dayanımını

belirleyiniz.
b) Ek birleşiminin tasarım dayanımı kontrolünü (YDKT) ve güvenli dayanım kontrolünü (GKT)
yapınız.
c) Çekme elemanının birleşim detaylarını dikkate alarak karakteristik çekme kuvveti
dayanımının belirleyiniz.
d) Elemanın tasarım çekme kuvveti dayanımının kontrolü (YKDT) ve güvenli çekme kuvveti
dayanımının kontrolü (GKT) yapınız.
Malzeme S235, Bulonlar M20 5.6 Standart delik çapı, diş açılmış kısım kayma düzlemi içinde
(Not: 80.80 lik ek parçanın 100.12 korniyerine köşe yaslanması için enkesit kaybı ihmal
edilecektir.)

Ders Notu_2020
Çözüm
a) ve b) Birleşimin Karakteristik dayanımları ve YDKT ve GKT Kontrolleri
Enkesit alanları açık şekilde aşağıda verilmiştir.
1- Alan Kontrolü
Ag (çekme çubuğu faydalı (net)enkesit alanı )  Aek (ek parçalarının faydalı (net)enkesit alanı)
Ek birleşiminde 3 farklı kırılma hattı söz konusudur. Bu 3 hat için hem çekme çubuğunun net alanı
hem de ek levha ve profillerin net alanları hesaplanarak karşılaştırılmalıdır.

Ders Notu_2020
Ag çekme çubuğu kesit alanı An,1  2   2270  24 12  3964 mm2
Ek parçaların kesit alanı Aek  2  1230  24  8  (14  90  24 14)  (200  8)  4600 mm

2
Aek ,n1  4600 mm2  An,1  3964 mm2
Ag çekme çubuğu kesit alanı An,2  2   2270  24 12  3964 mm2

Ek parçaların kesit alanı Aek  2  1230  24  8  (14  90)  (200  8  2  24  8)  4552 mm
2
Aek ,n2  4552 mm2  An,2  3964 mm2

Ders Notu_2020
Korniyerde g mesafesi
702
Ag çekme çubuğu kesit alanı An,3  2  2270  4  24 12  12  3516 mm2
4 114
70 2

Aek ,80.8  2 1230  4  24  8   8  1801 mm2 
4  90 
Ek parçaların kesit alanı Aek ,90.14  (14  90)  2  24 14  588 mm2  Aek  3605 mm2

Aek ,200.8  (200  8  2  24  8)  1216 mm2 

Aek ,n3  3605 mm2  An,3  3516 mm2
Her üç kırılma çizgisi durumu için ek levhaların net alanları çekme çubuğu net alanından büyük
olmaktadır. Bu durumda bu levhalar birleşimde kullanılabilir.

Ders Notu_2020
2- Ek levhaların Ağırlık Merkezi
Çubuk en kesitinin ağırlık merkezinin tüm kesitin alt eksenine mesafesi
yek1  Aek 1  yek 2  Aek 2  yek 3  Aek 3  yek 4  Aek 4

y g ek 
Aek1  Aek 2  Aek 3  Aek 4
(42, 6 1230)  (42, 6 1230)  (63  (90 14))  (4  (200  8))
  35,8 mm
1230  1230  (90 14)  (200  8)
yg , fark  37  35,8  1, 2 mm  5 mm uygundur.
Çekme çubuğundaki kuvvet ek levhalara alanları oranında dağıtılabilir.
3- Ek levhalara Gelen Yüklerin Tayini
 Çekme çubuğunun taşıyabileceği maksimum yük değeri

YDKT GKT
Pu=1,2×300+1,6×250=760 kN Pa=300+250=550 kN
Her bir ek parçasına gelen kuvvet: Her bir ek parçasına gelen kuvvet:
80.80.8 korniyerlerine gelen kuvvet : 80.80.8 korniyerlerine gelen kuvvet :

A80.80.8 2  1230 A80.80.8 2  1230
P1    760  351, 42 kN P1    550  254,31 kN
 Aek 5320  Aek 5320
90.14 lamasına gelen kuvvet 90.14 lamasına gelen kuvvet
A90.8 90 140 A90.8 90 140
P2    760  180 kN P2    550  130, 26 kN
 Aek 5320  Aek 5320
200.8 lamasına gelen kuvvet 200.8 lamasına gelen kuvvet

A200.8 8  200 A200.8 8  200
P3    760  228,57 kN P3    550  165, 41 kN
 Aek 5320  Aek 5320

Ders Notu_2020
 P1 yükü, tek tesirli bulonlara bağlı 2L80.80.8 korniyeri tarafından taşınıyor. Bir adet korniyer
için kuvvet
YDKT GKT
P1  351, 42 kN P1  254,31 kN
P1 / 2  351, 42 / 2  175,71 kN P1 / 2  254,31/ 2  127,15 kN
M20 – 5.6 bulon grubunun karakteristik kesme kuvveti dayanımı, Rnv

(Tablo 4.4 çap değeri) veya Ab  314.2 mm
2
Kesmeye Göre
Rnv  n  Fnv  nsp  Ab  (4)(225)(1)(314,2) 103  282,78 kN

Ders Notu_2020
Ezilmeye Göre
Ezilme dayanımı için bulon delik çapı, dh (Tablo 4.5) dh  22 mm
Ezilme etkisi altındaki kalınlık, t t = 8 mm
Lc ,1  Le  0.5d h  55  0.5(22)  44 mm
1 nolu kenar bulon deliği

Rne,1  1.2  Lc  t  Fu  2, 4  d  t  Fu
için Rne,1  1.2(44)(8)(360)10 3  2.4(20)(8)(360)103
Rne,1  152, 05 kN  138, 24 kN
Lc ,2  Le  0.5d h  125  0.5(22)  114 mm
2 nolu kenar bulon deliği

Rne,2  1.2  Lc  t  Fu  2, 4  d  t  Fu
için Rne,2  1.2(114)(8)(360)103  2.4(20)(8)(360)103
Rne,2  393,98 kN  138, 24 kN
Lc ,3  s  d h  140  22  118 mm
3. Nolu iç bulon deliği

Rne,2  1.2  Lc  t  Fu  2, 4  d  t  Fu
için Rne,2  1.2(118)(8)(360)103  2.4(20)(8)(360)103
Rne,2  407,80 kN  138, 24 kN
Rn  ne,1Rne,1  ne ,2 Rne,2  ni Rni

Rn  (1)(138, 24)  (1)(138, 24)  (2)(138, 24)  552,96kN
alınacaktır.
Rn  min  282,78 kN;552,96 kN   282,78 kN
L80.80.8 korniyeri tarafından taşınan kuvvet için kontrol

YDKT GKT
Pu = P1=175,71 kN Pa = 127,15 kN
Birleşimin tasarım dayanımı Birleşimin tasarım dayanımı
Rd  Rn  0.75 282,78  212,08 kN Rg  Rn /   282,78/ 2.00  141,39 kN
Pu  P1 175,71 Pa 127,15
  0.82  1.0 GÜVENLİ   0.90  1.0 GÜVENLİ
Rd 212,08 Rg 141,39

Ders Notu_2020
 P2 yükü, çift tesirli bulonlara bağlı 90.14 lama tarafından taşınıyor. Lamaya gelen kuvvet
YDKT GKT
P1 180 kN P1 130,26kN

 (20)2
(Tablo 4.4 çap değeri) veya Ab   314.2 mm2
4
Kesmeye Göre (2 adet bulon vardır)
Rnv  n  Fnv  nsp  Ab  (2)(225)(2)(314,2) 103  282,78 kN
Ezilmeye Göre
Ezilme dayanımı için bulon delik çapı, dh (Tablo 4.5) dh  22mm
Ezilme etkisi altındaki kalınlık, t t = 14 mm <12+12 mm
Lc ,1  Le  0.5d h  55  0.5(22)  44 mm
Rne ,1  1.2  Lc  t  Fu  2, 4  d  t  Fu
kenar bulon deliği için
Rne ,1  1.2(44)(14)(360)10 3  2.4(20)(14)(360)103
Rne ,1  260,11 kN  241, 92 kN
Lc ,3  s  d h  140  22  118 mm
Rne ,2  1.2  Lc  t  Fu  2, 4  d  t  Fu
iç bulon deliği için
Rne ,2  1.2(118)(14)(360)10 3  2.4(20)(14)(360)10 3
Rne ,2  713, 66 kN  241,92 kN
Rn  ne,1 Rne,1  ni Rni

Rn  (1)(241,92)  (1)(241,92)  483,84 kN

Ders Notu_2020
Ezilme etkili birleşimin karakteristik dayanımı, kayma etkisinde bulon gövdesi kırılma sınır durumu için
hesaplanan karakteristik kesme kuvveti dayanımı ile bulon deliği ezilme sınır durumu için hesaplanan,
karakteristik ezilme kuvveti dayanımlarının küçüğü olarak alınacaktır.
Rn  min  282, 78 kN ; 483,84 kN   282, 78 kN
90.14 lama tarafından taşınan kuvvet için kontrol
YDKT GKT
Pu = P2=180 kN Pa = 130,26 kN
Rd  Rn  0.75 282,78  212,08 kN Rg  Rn /   282,78/ 2.00  141,39 kN
Pu  P1 180 Pa 130, 26
  0.84  1.0 GÜVENLİ   0.92  1.0 GÜVENLİ
Rd 212,08 Rg 141,39
 P3 yükü, tek tesirli bulonlara bağlı 200.8 lama tarafından taşınıyor. Lamaya gelen kuvvet
YDKT GKT
P1 228,57 kN P1 165,41kN

 (20)2
(Tablo 4.4 çap değeri) veya Ab   314.2 mm2
4
Kesmeye Göre (2 adet bulon vardır)
Rnv  n  Fnv  nsp  Ab  (4)(225)(1)(314,2) 103  282,78 kN
Ezilmeye Göre
Ezilme dayanımı için bulon delik çapı, dh (Tablo 4.5) dh  22mm
Ezilme etkisi altındaki kalınlık, t t = 8 mm

Ders Notu_2020
Lc ,1  Le  0.5d h  70  0.5(22)  59 mm
Rne ,1  1.2  Lc  t  Fu  2, 4  d  t  Fu
kenar bulon deliği için
Rne ,1  1.2(59)(8)(360)10 3  2.4(20)(8)(360)10 3
Rne ,1  203, 90 kN  138, 24 kN
Lc ,3  s  d h  140  22  118 mm
Rne ,2  1.2  Lc  t  Fu  2, 4  d  t  Fu
iç bulon deliği için
Rne ,2  1.2(118)(8)(360)103  2.4(20)(8)(360)10 3
Rne ,2  407,80 kN  138, 24 kN
Rn  ne ,1 Rne ,1  ni Rni
Rn  (2)(138, 24)  (2)(138, 24)  552, 96 kN
alınacaktır.
Rn  min  282,78 kN;552,96 kN   282,78 kN
200.8 Lama korniyeri tarafından taşınan kuvvet için kontrol
YDKT GKT
Pu = P3=228,57 kN Pa = 165,41 kN
Rd  Rn  0.75 282,78  212,08 kN Rg  Rn /   282,78/ 2.00  141,39 kN

Pu  P1 228,57 Pa 165, 41
  1,07  1.0   1,17  1.0
Rd 212, 08 Rg 141,39
GÜVENLİ Değil GÜVENLİ Değil
Bulonun kesme etkisi belirleyici olduğu için Bulonun kesme etkisi belirleyici olduğu için
bulon sınıfının artırılması en ekonomik çözüm bulon sınıfının artırılması en ekonomik çözüm
olacaktır. olacaktır..

Ders Notu_2020
c) ve d) Çekme Çubuğunun Karakteristik Dayanımları ve YDKT ve GKT Kontrolleri

Tn  Fy Ag  (235)(2 2270)(10)3 1066,9 kN

Tn  Fu Ae
Etkin net enkesit alanı, Ae Ae UAn U 1

alınarak değerlendirilmesi gerektiği önceki hesaplamalarda görülmektedir. Bu üç durumdan tek
delikli 1 ve 2 durumda zayiat birbiri ile aynıdır. 3. Durumda ise eğik mesafe ile 4 delik
bulunmaktadır.
702
An  2  2270  4  24 12  12  3516 mm2
4 114
Tn  (360)(1)(3516)103  1265,8 kN
YDKT GKT
Pu=1,2×300+1,6×250=760 kN Pa=300+250=550 kN
A.S .D.da çekme A.S .D .da çekme
Td  Tn  (0, 90)  (1066, 9)  960, 2 kN Tg  Tn /   (1066, 9) / 1, 67  638, 9 kN
Td  Tn  (0, 75)  (1265,8)  949, 4 kN Tg  Tn /   (1265, 8) / 2, 0  632, 9 kN
Pu 760 Pa 550
  0, 80  1, 0   0, 87  1, 0
Rd 949, 4 R g 632, 9
Ek birleşimlerinde Blok kırılma durumu ihmal edilmektedir.

Ders Notu_2020
UYGULAMA 4.14.(ödev)
Şekilde ½ IPN 200 profilinden oluşan çekme çubuğuna ait köşe kaynaklı ek birleşimi kesiti verilmektedir.
Başlık ek levhası kalınlığı 14 mm ve kaynak kalınlığı 4 mm, gövde ek levhaları kalınlığı 8 mm ve kaynak
kalınlığı 3mm olup levha genişlikleri şekilde verildiği gibidir. Köşe kaynaklı birleşim için gerekli kontrolleri
yapınız.
a) Çekme çubuğunun karakteristik çekme kuvveti dayanımını belirleyiniz.

b) Çubuğun taşıyabileceği en büyük kuvvete göre kaynak boylarını ve ek levha boylarını belirleyiniz.
c) Sonuç birleşim için YDKT ve GKT kontrollerini yapınız.

Ders Notu_2020
4.14 Çözümü

Ders Notu_2020
4.14 Çözümü

Ders Notu_2020
UYGULAMA 4.15. .(ödev)
Şekilde 2UPN160 profilinden oluşan çekme çubuğuna ait köşe kaynaklı ek birleşimi kesiti
verilmektedir. Başlık ek levhası kalınlığı 12 mm, gövde ek levhası kalınlığı 14 mm olup levha
genişlikleri kaynaklanabilme için kenarlardan 3a içeride olacak şekildedir. Kaynak kalınlıkları
başlıkta 5 mm gövdede 3 mm’dir.
a) Köşe kaynaklı birleşim için gerekli kontrolleri yapınız.

b) Çekme çubuğunun karakteristik çekme kuvveti dayanımını belirleyiniz.
c) Çubuğun taşıyabileceği en büyük kuvvete göre kaynak boylarını ve ek levha boylarını
belirleyiniz.
d) Sonuç birleşim için YDKT ve GKT kontrollerini yapınız.
U160 için
A=24 cm2
b=65 mm
s=7,5 mm
t=10,5 mm
h−2c=115 mm

Ders Notu_2020
4.15 Çözümü

Ders Notu_2020
4.15 Çözümü

Ders Notu_2020
UYGULAMA 4.16. (ödev)

Şekilde 2UPN160 profilinden oluşan çekme çubuğuna ait ek birleşimi kesiti verilmektedir. Bu birleşim için
gövdede M16 başlıklarda ise M12 bulon kesitte gösterildiği sırada kullanılacaktır. Gövde ve başlık bulonları
aynı hizada olmayacak şekilde yerleştirilecektir. Başlık ek levhası kalınlığı 10 mm, gövde ek levhası kalınlığı
12 mm’dir.
a) Bulon yerleşimi dikkate alarak ek levhalar için gerekli tahkikleri yapınız.

b) Bulon yerleşimi dikkate alarak çekme çubuğunun karakteristik çekme kuvveti dayanımını
belirleyiniz.
c) Çekme Çubuğunun taşıyabileceği maksimum kuvvete göre başlık ve gövde bulonlarının sayısını
belirleyiniz.
d) Sonuç birleşim için (blok kırılma hariç) YDKT ve GKT kontrollerini yapınız.
Malzeme S275, Bulon sınıfı 5.6.
U160 için
A=24 cm2
b=65 mm
s=7,5 mm
t=10,5 mm
h−2c=115 mm
Bulon adetleri gösterimden farklı olabilir. Şaşırtmalı yerleşimi açıklamak için gösterilmiştir.

Ders Notu_2020
Bulon adetleri gösterimden farklı olabilir. Şaşırtmalı yerleşimi açıklamak için gösterilmiştir.

Ders Notu_2020
4.16 Çözümü

Ders Notu_2020
4.16 Çözümü

Ders Notu_2020
BÖLÜM 5
BASINÇ ÇUBUKLARI

Ders Notu_2020
BASINÇ ÇUBUKLARI
Eksenel doğrultuda basınç kuvveti aktaran veya eksenel basınç kuvveti etkisindeki yapısal çelik
elemanlara “basınç çubukları” denir.
Kolonlar, kafes kirişlerin basınca çalışan elemanları ile rüzgar ve deprem çaprazları basınç
çubukları olarak adlandırılır. Basınç çubuklarında “burkulma” problemi söz konusudur.
Teşkil Edilmelerine Göre Basınç Çubuklarının Çeşitleri
Basınç çubuklarını çelik yapılarda

1.Tek parçalı Basınç Çubukları
2. Çok parçalı Basınç Çubukları
olmak üzere genel olarak iki gruba ayrılmaktadırlar.
1. Tek Parçalı Basınç Çubukları
Tek profilden yapılan çubuklarla parçaları sürekli olarak birleştirilmiş birden fazla profilden teşkil
edilmiş basınç çubukları tek parçalı basınç çubukları olarak adlandırılır.

Ders Notu_2020
2. Çok Parçalı Basınç Çubukları
Bir veya birden fazla profilin birbirleri arasında aralık bırakılarak ve bağlantı profilleri ile
birbirlerine bağlanmasıyla teşkil edilen çubuklar çok parçalaı basın çubukları olarak adlandırılır.
Çok Parçalı Basınç Elemanları

Ders Notu_2020
En kesiti oluşturan profillerin birbirine daha büyük bir mesafede konumlandırıldığı çok parçalı
basınç elemanları ağır kren yükü veya vinç taşıyan uzun kolonlarda, televizyon ve radyo
antenlerinde kullanılmaktadır. Bu amaçla kullanılacak çok parçalı basınç elemanın enkesitini
oluşturan parçaların, eleman uzunluğu boyunca çeşitli şekilde teşkil edebilen kafes örgü sistemler
ile bağlanarak beraber çalışmaları sağlanır.
2.1 I. Grup ÇP Basınç Çubukları

Asal eksenlerinden biri malzemeli eksen (çubuğu meydana getiren parçalardan her birini kesen
eksen) diğeri ise malzemesiz eksen (çubuğu meydana getiren parçalardan hiç birini kesmeyen)
olan çubuklara “ I. Grup basınç Çubukları” denir.

Ders Notu_2020

Ders Notu_2020

Ders Notu_2020
2.2. II. Grup ÇP Basınç Çubukları
Köşeleme konulmuş iki korniyerden meydana gelen bu çubukların, yalnız malzemeli (x-x) eksene
dik burkulma bakımından tahkik edilmeleri yeterlidir.
2.3. III. Grup ÇP Basınç Çubukları
Malzemeli eksenli olmayan basınç çubuklarıdır. Her iki eksende dik burkulma açısından I. grup
çubukların y eksenine ( malzemesiz eksen ) dik burkulmasında anlatıldığı gibi hesaplanabilir.
III. grup basınç çubukları; ağır makas, kren ve köprü yapılarında ve esas olarak kule yapımında
kullanılırlar.

Ders Notu_2020
Burkulma: çubuğun basınç kuvveti altında düşey eksene dik yönde deplasman yapmasıdır. Bu
deplasman zayıf eksen yönünde gerçekleşmektedir.
Çekme elemanlarının tersine basınç elemanlarının dayanımı ve göçme şekli enkesit özellikleri ile
beraber basınç elemanın uzunluğuna ve mesnet koşullarına bağlıdır. Eksenel basınç kuvveti
etkisindeki elemanlarda göçme, genel olarak burkulma sınır durumu ile belirlenir.

Ders Notu_2020
BURKULMA SINIR DURUMLARI
Eksenel basınç kuvveti etkisindeki çelik kolonlarda yerel burkulma ve genel burkulma (eleman
burkulması) olmak üzere iki durum göz önüne alınır.
Yerel burkulma ve genel burkulma gösterimleri
Yerel Burkulma
Basınç elemanının eleman burkulması (genel burkulma) ile hesaplanan karakteristik burkulma
dayanımına ulaşabilmesi için yerel burkulma veya yerel buruşma olarak isimlendirilen sınır
durumun ortaya çıkmadığı kabul edilmektedir.
Başlık parçasında yerel burkulma ve Gövde parçasında yerel burkulma gösterimi

Ders Notu_2020
Yerel burkulmanın oluşmaması için yönetmeliklerde enkesiti oluşturan elemanların

genişlik / kalınlık oranlarına sınırlamalar getirilmiştir.
Bu sınırlamalar, kuvvetin doğrultusuna paralel kenarların mesnet koşulları esas alınarak

tanımlanan iki farklı enkesit parçası için verilmektedir.
 Rijitleştirilmemiş enkesit parçası (basınç kuvveti doğrultusuna paralel sadece bir kenarı
boyunca enkesitin diğer parçası ile bağlanan enkesit parçaları)
 Rijitleştirilmiş enkesit parçası (her iki kenarı boyunca enkesitin diğer parçaları ile
bağlanan enkesit parçaları)
Başlık parçası için yerel burulma narinliği
b bf / 2 bf
  
t tf 2t f
Gövde parçası için yerel burkulma narinliği
h

tw
Yerel burkulmanın önlenebilmesi için enkesitin tüm parçalarının λ , değerlerinin λr , sınır

değerinden küçük olması gerekmektedir.
  r
Bu elemanlar narin enkesit parçası bulunmayan elemanlar olarak tanımlanmaktadır.

Ders Notu_2020
Eleman Burkulması ( Genel Burkulma)
Eğilmeli burkulma : Kesitin asal eksenlerinden biri etrafında meydana gelen eğilme
deformasyonu şeklinde ortaya çıkar. Bu tür burkulma, çift simetri eksenli I-enkesitlerde, kutu
ve boru enkesitlerde kritik olan en basit burkulma sınır durumudur.
Eğilmeli burkulma gösterimi

Ders Notu_2020
Burulmalı burkulma: Elemanın boyuna ekseni etrafında meydana gelen dönme

deformasyonuyla ortaya çıkar. Burulmalı burkulma sınır durumu çok narin enkesit elemanlarına
sahip, çift simetri I-enkesitli, + enkesitli veya sırt sırta yerleştirilmiş dört korniyerden oluşan
açık enkesitli basınç elemanlarında görülebilmektedir.
+ enkesitli elemanın burulmalı burkulması gösterimi
Eğilmeli burulmalı burkulma: Enkesit kayma merkezi ile ağırlık merkezinin çakışmadığı
elemanlarda eğilme ve burulma deformasyonlarının kombinasyonu şeklinde ortaya çıkmaktadır.
U-profiller, T-profiller, çift korniyerler ve eşit kollu tek korniyer gibi tek simetri eksenine
sahip enkesitlerde ve simetri eksenine sahip olmayan farklı kollu korniyerlerde ortaya
çıkabilir.
Tek simetri eksenli enkesitler

Ders Notu_2020
U enkesitli bir elemanın eğilmeli-burulmalı burkulması
İncelenen bu burkulma durumları esas alınarak basınç çubuklarında boyutlandırma, çubuğun

basınç kuvvetini burkulma oluşmadan başka bir elemana aktarması şeklinde yapılmalıdır.
ELASTİK BURKULMA VE EULER BURKULMA TEORİSİ
Euler 1744’de doğru eksenli iki ucu mafsallı prizmatik bir kolonda aşağıda ki varsayımları
esas alarak elastik burkulma teorisini geliştirmiştir. Bu varsayımlar:
 Malzeme homojen ve Hooke Kanununa uygundur.

 Kolon enkesiti prizmatik ve çift simetri eksenlidir.
 Basınç kuvveti kolon enkesiti ağırlık merkezine etkimektedir.
 Kolona etkiyen enine yük yoktur.
 Kolon enkesiti doğrusaldır.
 Kolon üst ucu düşey doğrultuda kayıcı yatay doğrultuda sabit, alt ucu ise her iki doğrultuda
da sabit olarak mesnetlidir.
 Kesitte çarpılma veya burulma ortaya çıkmamaktadır.
 Kayma deformasyonlarının etkisi ihmal edilmektedir.

Ders Notu_2020
Burkulma ve Elastik model gösterimi
Bu teoriye göre, eleman eğilme rijitliği ve eleman boyunun bir fonksiyonu olan ve burkulmaya
sebep olan yük, kritik burkulma yükü olarak tanımlanır ve şu şekilde hesaplanır:
 2 EI
Pk  2
 Pcr
Lc
Pk: Çelik çubuğun orantılılık sınırları içerisinde burkulmadan

taşıyabileceği eksenel basınç kuvveti.
E: Malzemenin elastisite modülü.
I: Çubuğun zayıf eksenin etrafındaki kesit atalet momenti.
Lc: Çubuğun mesnet şartlarına göre değişen burkulma boyu.
( Lc=K×L) (K değeri burkulma boyu katsayısı olup tablodan alınır)
Bu formülün geçerli olduğu bölge orantılılık sınırıdır.

Ders Notu_2020
Burkulma kritik yükten oluşacak kritik gerilme değerine ulaştığı anda oluşur. Kesit ve boy
özelliklerine bağlı gerçekleşen bir durumdur.
Çeşitli mesnetlenme durumları için burkulma boyu katsayıları aşağıda verilmektedir.

Tablo 5.1. Basınç Çubukları Burkulma Boyu Katsayıları

Ders Notu_2020
Kritik Gerilme
Burkulma kritik yükten oluşacak kritik gerilme değeri için i (atalet yarıçapı) ve λ (narinlik
katsayısı) değerlerinin formül içine yazılması gerekmektedir. Bunun için burada
i atalet yarıçapı (kesit ataletinin alanına oranının karekökü olarak ifade edilir)
I
i
A
λ narinlik (burkulma boyunun atalet yarıçapına oranı)
Lc

i
olmak üzere bu formülasyon göz önünde bulundurularak Pk kritik yüküne göre yüklenen bir kesitte
gerilme değeri olduğuna göre kritik gerilme değeri λ ‘ya bağlı olarak aşağıdaki şekilde
hesaplanmaktadır.
 2 EI I Lc
Pk  i 
Lc 2 A i
Pk  2 EI  2E I  2 E  i2 i2
 cr   2  2    E 2
2
A Lc A Lc A Lc 2 Lc
 2E  2E
 cr  2 veya Fcr 
 ( Lc / i ) 2
I : Enkesit atalet momenti

E : Elastisite Modülü (200000 MPa)
A : Enkesit alanı
İ : Enkesit atalet yarıçapı
K : Burkulma boyu katsayısı
Lc : Eleman burkulma boyu (=KL)

Ders Notu_2020
Euler Hiperbolü
 2E
 cr  kritik gerilme ifadesiyle ilgili olarak λ çubuk narinliği ve σcr kritik (ideal) burkulma
2
gerilmesi arasındaki bağıntıyı gösteren denklemin (λ, σ) kartezyen eksen takımındaki eğrisi “Euler
Hiperbolü” olarak adlandırılır.
Basınç emniyet gerilmesi için teorik yaklaşımlarla kritik gerilme hesaplanır ve elde edilen değerler
emniyet katsayılarına bölünür. Hesaplamalarda dikkate alınan λ, çubuğun maksimum narinlik
oranıdır. Narinliği 20’den küçük olan çubuklar (kısa çubuklar) için burkulma hesabı
yapılmamaktadır. (bu durumda basınç emniyet gerilmesi çekme emniyet gerilmesi değerine eşit
alınmaktadır).
Narinliğin çok yüksek olduğu değerler burkulmanın elastik olduğu ve malzemenin Hooke
kanununa uyduğu durumu, düşük olduğu değerler ise elastik ötesi burkulmayı ifade eder.
Pk  2 .E.I  2 .E
 2   ki  2 ideal burkulma gerilmesi
A lk . A 
Orantı sınırı narinliği
 ki   p    p olur.
 2 .E  2 .E E
p    p2   p   .
 p2 p p
2000000
p    102,5  100
0,8  2350

Ders Notu_2020
Tipik bir I-enkesitli elastik eğilmeli burkulma durumu dikkate alındığında, Euler burkulma
yükünün, eleman boyuna ve eğilme eksenlerine göre değişimi aşağıdaki diyagramda
gösterilmiştir.

Ders Notu_2020
λ<λp olduğu durumlarda veya başka bir deyişle burkulma gerilmelerinin elastik olmayan bölgede
oluşması durumunda (elastik olmayan burkulmanın meydana gelmesi durumunda) Euler
Burkulma ifadesi güvenilir sonuçlar vermeyecektir. Bu bölgede çelik malzemesi elasto-plastik
davranış göstermektedir ve bu bölgede kritik gerilmelerin hesabı için Tetmayer, Egesler formülleri
kullanılabilir.
Bu durum, aşağıdaki grafikten de görüleceği gibi kritik burkulma gerilmesi hesabı için elastik
olmayan bölge de değişken elastisite modülü, ET’nin kullanılmasını gerektirmektedir.
 : Çubuğun narinlik derecesi olmak üzere enkesitin güçlü ve zayıf eksen olmasına bağlı iki farklı
narinlik olacağından büyük narinlik değerine sahip zayıf eksen hesaplamalarda dikkate alınır.
lkx lky Ix Iy
x  ve y  değerlerinden büyüğü alınır ix  , iy 
ix iy A A
lkx : Çubuğun x ekseni etrafındaki burkulma için burkulma boyu
lky : Çubuğun y ekseni etrafındaki burkulma için burkulma boyu
i x , i y : Çubuk enkesitinin x ve y eksenlerine göre atalet yarıçapları

Ders Notu_2020
EKSENEL BASINÇ KUVVETİ ETKİSİNDEKİ ELEMANLARIN DAVRANIŞI
Eksenel basınç kuvveti etkisi altındaki elemanların davranışının tanımlanmasında belirleyici

etkenler,
 Narinlik (L/i),
 Mesnet koşulları,
 Başlangıç kusuru,
 Dışmerkezlik etkisi,
 Artık gerilmeler,
Özellikle son üç tanesi her bir eleman için oldukça fazla değişiklik gösteren etkenlerdir.
Burkulma Boyu Katsayısı, K
Eksenel basınç kuvveti etkisindeki elemanlar için verilen ifadeler basınç elemanın her iki ucunda
mafsallı birleşim olduğu varsayımına dayanmasına karşın, pratikte uç birleşimleri, farklı uç
dönmelerine ve ötelenmelerine izin verecek şekilde tasarlanabilir. Mesnet şartlarına bağlı olarak
gerçek uzunluktan farklı olabilen eleman burkulma boylarının kullanılmasıyla, hesaplarda tüm
basınç elemanları iki ucu mafsallı elemanlar olarak gözönüne alınabilir.

Ders Notu_2020
Belirli mesnet koşulları için burkulma boyu katsayıları, K

Ders Notu_2020
Mesnetlenme Şartlarına Göre Çubuk Burkulma Modları
Örneğin bir sistem içerisinde I Profilinden oluşan bir kolonun mesnetlenme durumu ve olası
burkulma şekli aşağıda verilmektedir.

Ders Notu_2020
Yapı sistemlerinin yanal yerdeğiştirme durumları dikkate alındığında, K katsayılarının beklenen

değerleri;
Yanal yer değiştirmesi önlenmiş sistemlerde, 0.5  K  1.0
Yanal yer değiştirmesi önlenmiş sistemler ve kolonların burkulma durumu
Yanal yerdeğiştirmesi önlenmemiş sistemlerde, 1.0  K  
Yanal yer değiştirmesi önlenmemiş sistemler
Farklı mesnet koşulları halinde, örneğin bir çelik sistemin kolonlarına ait burkulma boyu
katsayıları, K nomogramlar (çizelgeler) kullanılarak elde edilebilir. Kolon uçlarına ait GA ve GB
(rölatif rijitlik) katsayıları kullanılır.

Ders Notu_2020
E: Elastisite modülü
E I 
  Lc c  I: Kolon ve kiriş atalet momentleri
G  c 
E I 
  Lg g  L: Kolon ve kirişlerin uzunluğu
 g 
Kolon temele ankastre bağlıysa, alt uçta G = 0 olur. G = 1 alınması önerilir.

Kolon temele mafsallı bağlıysa, alt uçta G = ∞ olur. G = 10 alınması önerilir.

Ders Notu_2020
Kolona birleşen kirişlerin diğer uçlarına ait mesnet koşulları farklılık gösteriyorsa, G katsayılarının
hesabında kirişlere ait terimler (α katsayıları) aşağıdaki gibi çarpılmalıdır.
 Yanal yer değiştirmesi önlenmiş bir çerçevede α katsayıları;

kirişin diğer ucu mafsallı ise 1.5, ankastre ise 2.0,
 Yanal yer değiştirmesi önlenmemiş çerçevede α katsayıları;
kirişin diğer ucu mafsallı ise 0.5, ankastre ise 0.67.
Burkulma boyu katsayısı, K için rölatif rijitlik katsayıları, GA ve GB’nin en genel durum için
hesabı
I c I c1

Lc Lc1
GA 
I g1 I
 g1  g2 g2
Lg 1 Lg 2
Ic I
 2
Lc Lc 2
GB 
I g3 I
 g3 g4 g4
Lg 3 Lg 4

Ders Notu_2020
BASINÇ ÇUBUKLARININ ÇYY-2016’YA GÖRE TASARIM VE HESAP KURALLARI
Eksenel (enkesit ağırlık merkezine uygulanan) basınç kuvveti etkisindeki elemanların tasarımı
ÇYY-2016’da Bölüm 8’de belirtilen kurallara göre yapılacaktır.
Narinlik Oranı Sınırı
Basınç elemanlarının burkulma boyu ( Lc=KL) kullanılarak hesaplanan narinlik oranı,
Lc
 200 olacaktır.
i
Lc : Eleman burkulma boyu (=KL)

i : Atalet yarıçapı.
K : Burkulma boyu katsayısı.
L : Desteklenen noktalar arasında kalan eleman uzunluğu.
Tasarım Esasları
Karakteristik eksenel basınç kuvveti dayanımı, Pn, eksenel basınç etkisindeki elemanın enkesit
asal eksenlerinden herhangi biri etrafında eğilmeli burkulma, burulmalı burkulma ve/veya
eğilmeli burulmalı burkulma sınır durumlarına göre hesaplanacak dayanımların en küçüğü
olarak alınacaktır.
Tüm basınç elemanlarında, tasarım basınç kuvveti dayanımı, ᶲcPn , (YDKT) veya güvenli
basınç kuvveti dayanımı, Pn Ωc, (GKT)
c  0.90 (YDKT) veya  c  1 .6 7 (G K T )
olmak üzere hesaplanacaktır.
Karakteristik Eksenel Basınç Kuvveti Dayanımı
Narin olmayan enkesitli (Tablo 5.1A ya göre narin enkesitli parçası içermeyen) elemanların
karakteristik eksenel basınç kuvveti dayanımı,
Pn  Fcr Ag

Ders Notu_2020
Lc E
 4.71 
i Fy 
  Fy

  Fcr   0.658 e  Fy
F
veya
1. durum
  
 Fy    
  2.25 
 Fe  
Lc E 
 4.71 
i Fy 

2. durum
veya   Fcr  0.877 Fe

 Fy  
  2.25  
 Fe  
Fe : Elastik burkulma gerilmesi

Ag : Kayıpsız enkesit alanı
Elastik burkulma gerilmesi, Fe
Eksenel basınç kuvveti etkisindeki elemanın enkesit asal eksenlerinden herhangi biri etrafında
eğilmeli burkulma, burulmalı ve/veya eğilmeli burulmalı burkulma sınır durumlarında,
yukarıdaki denklemler için elastik burkulma gerilmesi, Fe aşağıda verilen esaslara göre
belirlenecektir.

Ders Notu_2020
Eğilmeli Burkulma Sınır Durumu
Bu sınır durum, enkesit özelliklerinden bağımsız olarak, tüm basınç elemanlarında dikkate
alınacaktır. Eğilmeli burkulma sınır durumunda elastik burkulma gerilmesi, Fe,
 2E
Fe  2
 Lc 
 i 
 
Burulmalı ve Eğilmeli Burulmalı Burkulma
 Enkesit tek simetri eksenli basınç elemanlarının (sırt sırta yerleştirilmiş çift korniyer,
enkesitler, vb.),
 enkesiti çift simetri eksenlei bazı yapma basınç elemanlarının (+ şekilli yapma enkesitler),
 simetri ekseni bulunmayan basınç elemanlarınn,
 burulmaya karşı desteklenmeyen uzunluğu, yanal ötelenmeye karşı desteklenmeyen
uzunluğunu aşan enkesiti simetri eksenli tüm basınç elemanlarının,
 kol uzunluğunun kalınlığına oranı, b / t  0.71 E / F y olan tek korniyerden oluşan basınç
elemanlarının tasarımında, burulmalı ve eğilmeli burulmalı burkulma sınır durumunda

elastik burkulma gerilmesi, Fe,
bu bölümde verildiği gibi hesaplanabilir.
Kesitlerdeki burulma davranışı

Ders Notu_2020
Kesitlerdeki Eğilme Davranışı

Ders Notu_2020
Burulma veya eğilmeli burulma sınır durumunda elastik burkulma gerilmesi, Fe
 Çift simetri eksenli kesitler için;
  2 ECw  1
Fe    GJ 
 Ix  I y
2
 ( Lcz )
 ‘’y’’ ekseninin simetri ekseni olduğu tek simetri eksenli enkesitler için;
 Fey  Fez  4 Fey Fez H 

Fe    1  1  
 2H   ( F ey  F ez ) 2

 Simetri ekseni olmayan enkesitler için aşağıdaki formülden çekilen Fe değeri hesaplanır.
2
x  y 
( Fe  Fex )( Fe  Fey )( Fe  Fez )  Fe2 ( Fe  Fey )  0   Fe2 ( Fe  Fex )  0   0
 i0   i0 
i0 :Kayma merkezine göre hesaplanan polar atalet yarıçapı

x0,y0 : Kayma merkezinin ağırlık merkezine göre koordinatları
Cw : Çarpılma sabiti (Çarpılma Mukavemeti)
E : Elastisite Modülü (Çelik için 200000 MPa)
G : Kayma Modülü (Çelik için 77200 MPa)
J : Burulma Sabiti (Burulma Mukavemeti)
Kz : Burulmalı burkulma durumu için burkulma katsayısı
Ix : x-ekseni etrafında atalet momenti
Iy : y-ekseni etrafında atalet momenti
H : Eğilme sabiti
Fex : x-ekseni etrafında eğilmeli burkulma sınır durumunda elastik burkulma gerilmesi
Fey : y-ekseni etrafında eğilmeli burkulma sınır durumunda elastik burkulma gerilmesi
Fez : Burulmalı burkulma sınır durumunda elastik burkulma gerilmesi
İlgili denklemlerde yer alan büyüklükler aşağıdaki ifadeler kullanılarak hesaplanır.
 Eğilmeli burkulma için elastik burkulma gerilmesi (x ve y ekseni etrafında)
 2E  2E
Fex  2
Fey  2
 Lcx   Lcy 
   
 ix   iy 

Ders Notu_2020
 Tek Simetri Eksenli Elemanlarda  Çift Simetri Eksenli Elemanlarda
  2 EC w  1
Fez   2
 GJ  2
GJ  ( Lcz )  Ag i0
Fez 
Ag i0 2    2 EC w  1 
 Fez    GJ  
 ( Lcz )  Ix  Iy 
2

 Eğilme sabiti
x02  y02
H  1
i0 2
 Polar Atalet Yarıçapı

Ix  Iy
i0 2  x02  y02  veya i0 2  x02  y02  ix2  i y2
Ag
 Burulma Sabiti (Burulma Mukavemeti) (J)

EnKesit Geometrisi Burulma Sabiti (J veya I)
I xx 
1
3
 h  t w3  b  t 3f 
I xx 
1
3
 h  t w3  2  b  t 3f 

Ders Notu_2020
EnKesit Geometrisi Burulma Sabiti (J veya I)
I xx 
1
3
 h  t w3  2  b  t 3f 
I xx 
1
3
 h  t w3  b  t 3f 
I xx 
1
3
 h  tw3  b1  t 3f 1  b2  t 3f 2 
Tek korniyerler
Kol uzunluğunun kalınlığına oranı, b / t  0.71 E / F y olan tek korniyerden oluşan basınç
elemalarında, karakteristik basınç kuvveti dayanımı, Pn, eğilmeli burkulma sınır durumu esas
alınarak ve eğilmeli burulmalı burkulma sınır durumu esas alınarak hesaplanan değerlerin en
küçüğü alınacaktır.
Kol uzunluğunun kalınlığına oranı, b / t  0.71 E / F y olan tek korniyerden oluşan basınç
elemanlarında,
karakteristik basınç kuvveti dayanımı Pn, sadece eğilmeli burkulma sınır durumu esas alınarak
belirlenecektir.

Ders Notu_2020
Aşağıda verilen koşulları sağlayan tek korniyerden oluşan basınç elemanlarında, dışmerkezlik
etkisinin ihmal edilmesine ve etkin narinlik oranları (Lc/i) kullanılarak eksenel basınç kuvveti
dayanımının hesaplanmasına izin verilmektedir. Bunun için esas alınacak koşullar aşağıda
verilmiştir.
(a) Korniyer, her iki ucunda aynı kolundan basınç kuvveti etkisinde olmalıdır.
(b) Korniyer uçları, en az 2 bulon ile veya kaynakla bağlanmalıdır.
(c) Korniyerlerin boyuna eksenine dik yük bulunmamalıdır.
(d) Lc/i oranı 200 sınırını aşmamalıdır.
(e) Farklı kollu korniyerlerde, uzun kol boyunun kısa kol boyuna oranı 1.7 yi aşmamalıdır.
Ayrıca, korniyerler komşu örgü elemanıyla birlikte düğüm noktası levhasının veya başlık aynı
yüzüne (tarafına) bağlanmalıdır.
Tek korniyerler bölümünde tanımlanan koşulları sağlamayan, tek korniyerden oluşan basınç
elemanları, eğilme momenti ve eksenel basınç kuvvetinin ortak etkisi altında Bölüm 11 e göre
boyutlandırılır.
Eşit kollu korniyerlerin veya uzun kolları vasıtasıyla bağlanan farklı kollu korniyerlerin etkin
narinlik oranları¸ tek veya düzlem kafes sistemin örgü elemanı olarak veya uzay kafes sistemin
örgü elemanı olarak kullanılmaları durumları için verilmektedir.
Eşit kollu korniyerlerin veye uzun kolları vasıtasıyla bağlanan farklı kollu korniyerlerin tek veya
bir düzlem kafes örgü elemanı olarak kullanılmaları halinde, etkin narinlik oranları,
L L L
 80  c  72  0.75
ia i ia
L L L
 80  c  32  1.25
ia i ia
ia : Bağlanan kola paralel geometrik eksende atalet yarıçapı

iz : Zayıf eksende atalet yarıçapı
Kısa kolu ile bağlanan farklı kollu korniyerler için,

(Lc/i) narinlik oranları 4  ( b1 / b s ) 2  1  değeri ile arttırılır. Ancak, bu narinlik oranı korniyerin
zayıf asal ekseni etrafındaki narinliğinin 0.95 katından küçük olamaz:
Lc / i  0.95 Lc / i z

Ders Notu_2020
Narin Enkesitler İçin Azaltma Katsayıları

Basınca çalışan bir elemanın enkesit parçalarının da herhangi birisinin veya her ikisinin yerel
burkulma sınırı durumuna göre yapılan hesaplamaları sonucunda narin çıkmasına bağlı olarak
enkesit alanında azaltma yapılması gerekmektedir. Yapılan bu azaltma ile basınç elemanının
karakteristik basınç dayanımı kuvvetinde azaltma yapılmış olur.
1. Yöntem
Üniform basınç etkisindeki çubuklarda enkesitin narinliği olması durumunda o enkesitin enkesit
alanı parçasına göre Q  1 gibi bir azaltma katsayısı ile çarpılarak göz önüne alınır.
Narin olmayan kesitlerin tasarımı:

Q  1 olarak alınır
Narin elemanlı kesitlerin tasarımı:

Elemanlarından bir kısmı veya tümü narin elemanlardan meydana gelen enkesitlerde
Q  Q sQ a
gibi iki parametrenin çarpımından oluşur. Burada Qs uç elemanlara, Qa iç elemanlara ait
azaltmaların katkısını gösteren katsayılardır. Bir enkesitte uç elemanlar narin değilse Qs  1 ,iç
elemanlar narin değilse Qa  1 olarak alınır.
1- Narin uç elemanlara ait azaltma parametresi (Qs azaltma parametresinin hesabı)
a) Tablo 5.1A da birinci satırda gösterilen tipteki elemanların başlıkları

b E
 0.56 ise Qs  1.0
t fy
E b E b f
0.56   1.03 ise Qs  1.415  0.74   y
fy t fy t E
b E 0.69 E
 1.03 ise Qs  2
t fy b
fy  
t

Ders Notu_2020
b) Tablo 5.1A ikinci satırda gösterilen tipteki elemanların başlıkları

b Ekc
 0.64 ise Qs  1.0
t fy
Ekc b Ekc  b  fy
0.64   1.17 ise Qs  1.415  0.65  
fy t fy  t  Ekc
b Ekc 0.90Ekc
 1.17 ise Qs  2
t fy b
fy  
t
4
kc  0.35  kc  0.76
h tw
Burada
b= uç elemanının genişliği (Tablo 5.1A), t=kalınlıktır.
h= profillerde başlıklar arasındaki yuvarlatma yarıçapları dışındaki temiz açıklık, yapma kolonlarda
temiz açıklık (Tablo 5.1A),
c) Tablo 5.1A üçüncü satırda gösterilen tipteki elemanlar (korniyerler ve artı kesitler)
b E
 0.45 ise Qs  1.0
t fy
E b E b f
0.45   0.91 ise Qs  1.34  0.76   y
fy t fy t E
b E 0.53E
 0.91 ise Qs  2
t fy b
fy  
t
b= büyük kenar uzunluğu
d) Tablo 5.1A de dördüncü satırda gösterilen tipteki elemanlar (T kesitlerin gövdeleri)
d E
 0.75 ise Qs  1.0
t fy
E d E d  f
0.75   1.03 ise Qs  1.908  1.22   y
fy t fy t E
d E 0.69E
 1.03 ise Qs  2
t fy d 
fy  
t
d= T kesitin gövde derinliği

Ders Notu_2020
2- Narin iç elemanlara ait azaltma Katsayısı (Qa parametresinin hesabı)

Ae
Narin iç elemanlarda Qa azaltma parametresi Qa 
Ag
denklemi ile ifade edilir. Burada
Ag= brüt enkesit alanı
Ae= narin iç elemanlarda aşağıda açıklandığı tarzda elde edilen be etkili genişliği kullanılarak
hesaplanacak etkili net enkesit alanları toplamı
Ae  Ag    b  be  t
b E
a)  1.49 olan üniform basınç etkisi altındaki narin elemanlarda etkili genişlik
t fy
(eşit kalınlıklı kare ve dikdörtgen kutu kesitler hariç)
b E E  0.34 E 
 1.49 ise be  1.92t 1  b
t fy f y  bt f y 
Burada
b= iç elemanda eşit kalınlıklı olan(yuvarlatma yarıçapları düşürülmüş), boy veya (Tablo 5.1A’da
gösterilen basınç etkisindeki boy değeridir.
t= eleman parçasının et kalınlığı
b E
b)  1.40 olan kare ve dikdörtgen kutu kesitlerin başlıklarının eşit kalınlıklı bölgelerindeki
t fy
etkili genişlik
b E E  0.38 E 
 1.40 ise be  1.92t 1  b
t fy f y  bt f y 
Eksenel yüklü dairesel kesitler
E D E 0.038 E 2
0.11   0.45 ise Q  Qa  
fy t fy f y D / t 3
Burada D= dairesel kesitin dış çapı,

t= kalınlık.

Ders Notu_2020
2. Yöntem (ÇYY-2016)
Yukarıda verilen yöntem haricinda yönetmelikte verilen azaltma gereksinimi enkesit parçasının
narinlik değerine göre aşağıdaki şekilde hesaplanır.
Narin Enkesit Parçalarında Etkin Alan
Etkin alan, Ae , her bir narin enkesit parçası için (b-be)t alınarak, kayıpsız alanda yapılan azaltma
ile belirlenecektir. Narin enkesit parçalarında etkin genişlik, be , (gövde olması durumunda he
alınacaktır, Bu değerin h-2c ile kıyaslanması gerekir.)
Fy
  r için be  b
Fcr
Fy  Fel  Fel
  r için be  b  1  c1
 
Fcr  Fcr  Fcr
Ae : Enkesit parçalarının azaltılmış etkin genişliği ile hesaplanan etkin alanların toplamı.
b : Enkesit parçasının genişliği (T-enkesitlerde d, gövde elemanlarında h)
c1,c2 : Etkin genişlik hata düzeltme katsayısı.
λ :enkesit parçası genişlik / kalınlık oranı.
λr : Tablo 5.1A da verilen enkesit parçası genişlik / kalınlık oranı sınır değeri.
Fy : Yapısal çelik karakteristik akma gerilmesi.
Fel : Aşağıdaki denklem ile hesaplanan yerel elastik burkulma gerilmesi.
  
Fel   c2 r  Fy
 
Tablo 5.a Narin Enkesit Parçalarında c1 ve c2 katsayıları
Narin enkesit parçası c1 c2
Rijitleştirilmiş enkesit parçaları (Kutu enkesitlerin cidarları hariç) 0.18 1.31
Kutu enkesitlerin cidarları 0.20 1.38
Diğer tüm elemanlar 0.22 1.49
Bu değerlerin enkesit parçaları için ayrı ayrı düşünülmesi gerekir. Yani başlık için hesaplanan b
değerinin daha düşük çıkması halinde başlık alanındaki değişim oranı azaltma katsayısı olarak tüm
enkesit alanı da dikkate alınarak düşünülebilir.

Ders Notu_2020
 Başlık parçasının narin olması durumunda etkin alan
Ae  Ag   2  (b f  t f )  2  (be  t f ) 
 Gövde parçasının narin olması durumunda etkin alan
Ae  Ag   2  (hw  tw )  2  (he  tw )
 Her ikisinin narin olması durumunda
Ae  Ag  2   (b f  t f )  (hw  tw )    (be  t f )  (he  tw )  

şeklinde hesaplanarak sonuç karakteristik basınç dayanımı
Pn  Fcr  Ae
ifadesiyle belirlenmiş olur.
Boru Enkesitli Elemanlarda Etkin Alan
Eksenel basınç kuvveti etkisindeki narin enkesitli boru kesitlerde, etkin alan, Ae, aşağıda
tanımlanmaktadır.
D E
 0.11 için Ae  Ag
t F
E D E  0.038 E 2 
  0.45 için Ae   
 F ( D / t ) 3  g
0.11 A
Fy t Fy  y 
D : Boru enkesitin dış çapı

t : Boru enkesitin et (cidar) kalınlığı.
Ag : Kayıpsız alan.

Ders Notu_2020
YAPMA ENKESİTLİ BASINÇ ELEMANLARI (Çok Parçalı Basınç Çubukları)
Bu bölüm birbiriyle temasta olan veya belirli bir aralıkla konumlandırılan profillerin ve/veya
levhaların, birbirine aşağıdaki koşulları sağlayan bağlantı elemanları (bağ levhaları ve/veya kafes
örgü elemanları) ile birleştirildiği çok parçalı basınç elemanlarını kapsamaktadır.
Çok parçalı basınç elemanlarında uç noktalar arasında uç noktalar arasında en az iki adet ara
bağlantı teşkil edecek ve kayma şekil değiştirmelerinin karakteristik basınç kuvveti dayanımına
etkisi gözönüne alınacaktır. Bu etki, etkin narinlik oranı (değiştirlmiş narinlik oranı), (Lc/i)m ile
hesaba katılacaktır.
Yapma basınç elemanlarının narinliği
Elemanının karakteristik basınç kuvveti dayanımı, (Lc/i)0 yerine (Lc/i)m etkin narinlik oranı
kullanılarak, önceki bölümlerde belirtilen esaslara göre belirlenecektir. Elemanların etkin narinlik
oranları, bağ levhası ve kafes örgü elemanlarının birleşim araçlarının özelliklerine bağlı olarak
tanımlanmaktadır.
(Lc/i)0: Yapma elemanın tek parçalı basınç elemanı gibi davranması durumunda, göz önüne alınan
burkulma eksenine göre narinlik

Ders Notu_2020
(a) Ara bağlantılı araçlarının basit sıkılan bulonlar olması durumunda etkin narinlik oranı
2
 Lc   a 
2
 Lc 
 i    i    i 
 m  0  i 
(b) Ara bağlantı araçlarının kaynak ya da öngermeli bulonlar olması durumunda etkin narinlik oranı
a L  L 
 40   c    c 
ii  i m  i 
2 2
a L  L  Ka
 40   c    c    i 
ii  i m  i 0  ii 
Ki : 0.50 sırt sırta korniyer halinde

0.75 sırt sırta U-profil halinde
1.00 diğer durumlarda
A : Ara bağlantı elemanları arasındaki mesafe
ii : Bir parçanın minimum atalet yarıçapı
 Lc 
  : Yapma elemanın tek parçalı basınç elemanı gibi davranması durumunda, gözönüne
 i m
alınan burkulma eksenine göre narinlik
Ara bağlantı elemanlarının boyutlandırılması
Kafes örgü elemanları, bağ levhaları ve birleşim elemanları,
ϕcPn (YDKT) veya Pn/Ωc (GKT)
olmak üzere basınç elemanın mevcut eksenel kuvvet dayanımın %2’si ile hesaplanan, basınç
elemanı eksenine dik kesme kuvveti etkisi altında boyutlandırılacaktır.
Elemanın, yanal yüke veya eğilme momenti etkisinde olduğu durumda ise örgü elemanları ve
birleşim elemanlarının boyutlandırılmasında, ilave kesme kuvveti ve eğilme momenti etkisi de göz
önüne alınacaktır.
Çok parçalı bir enkesit ile oluşturulan bir basınç elemanının enkesiti oluşturulan tek bir elemanın,
bağlantı noktaları arasındaki narinliği, tüm basınç elemanı enkesiti narinliğinin 0.75 katından
küçük olmalıdır.

Ders Notu_2020
a 3  Lc 
  
ii 4  i maks
A : Bağ levhalarının aralığı

ii : Tek bir parçanın en küçük atalet yarıçapı
Lc/i : Çok parçalı basınç elemanı enkesitinin en büyük narinlik oranı
Narin enkesitli basınç elemanları
Eksenel basınç kuvveti altında, Tablo 5.1A ya göre narin enkesit parçalarına sahip basınç
elemanlarında karakteristik basınç kuvveti dayanımı, Pn,
Pn  Fcr Ae
Kritik burkulma gerilmesi, Fcr,
 eğilmeli burkulma sınır durumu,

 burulmalı burkulma sınır durumu
 eğilmeli-burkulmalı burkulma sınır durumlarına
göre belirlenecektir.
Tek korniyer enkesitlerde ise, kritik burkulma gerilmesi, Fcr sadece eğilmeli burkulma sınır
durumu ile hesaplanacaktır.

Ders Notu_2020
UYGULAMA 5.1.
Şekilde mesnetlenme şartları ile verilen 5m boyundaki IPE600 kesitindeki kolon sabit yük PG
= 300 kN ve hareketli yük PQ = 1000 kN eksenel basınç kuvveti etkisindedir. Gerekli kontrolleri
yaparak,
a. Kolonun karakteristik basınç kuvveti dayanımının belirleyiniz.

b. Kolonun tasarım basınç kuvveti dayanımının kontrolü (YDKT) ve güvenli basınç kuvveti
dayanımının kontrolü (GKT)
Malzeme S275 E=200000MPa
Kesit Özellikleri IPE600 A = 15600 mm2 b = 220 mm h = 600 mm

tf = 19 mm tw = 12 mm ix= 24,3 mm
iy = 46,6 mm h-2c = 514 mm
Ix = 9,208x108 mm4 Iy = 3,07x107 mm4
Çözüm
Yerel Burkulma Kontrolü
b 220 200000
Başlık parçası    5.79  r  0.56  15.1
2t f 2(19) 275
5.79  15.1 Başlıklar narin değildir
h 514 200000
Gövde parçası    42.83  r  1.49  40.2
tw 12 275
42.83  40.2 Gövde narindir

Ders Notu_2020
Başlık narin sınıfında değildir, başlık için Q b  1 ’dir. Gövde narin sınıfındadır. Bu durumda gövde
elemanı için azaltma katsayısı hesaplanmalıdır.
Gövde için azaltma katsayısı hesabı (1. Yaklaşım ile hesap)

Gövde için Q g  Ae Ag = brüt enkesit alanı
Ag
Ae = be ile hesaplanan etkin net enkesit alanı
h h  2c 514 200000
   42,83  r  1.49  40, 2 olduğu için
t tw 12 275
 
E  0,34 E 
he  1,92  tw 1    h  2c
Fy  h  2c Fy 
 tw 
200000  0,34 200000 

he  1,92(12) 1    514 mm he  488, 3 mm
275  514 275 
 12 
Ae  Ag   (( h  2c )  he ).t  (15600)   514  488, 3 12 

15291, 6
Ae  15291, 6 mm 2  Qg 
 0,98
15600
Bu hesaplama yöntemi kaynaklarda verilen bir yöntemdir. Hesaplamaların nasıl yapıldığına dair
örnek olarak verilmiştir. Azaltma katsayısı hesabi devamında verilen yönetmelik şartlarına göre
yapılacaktır.
Yönetmelik Şartları ile hesap

Fy
  r he  h burada h  h  2 c ' dir
Fcr
Fy  Fel  Fel
  r için he  h  1  c1 
Fcr  Fcr  Fcr
Yukarıda hesaplanan azaltma değeri yönetmelikte verilen şartlara göre yeniden tahkik
edilmelidir. Bunun için eğilme burkulma sınır durumu için Fcr değeri hesaplanarak azaltma
katsayısı yönetmelik şartlarına göre hesaplanacaktır.
Eğilmeli burkulma sınır durumu

Her iki eksen için kolon burkulma boyları
Lcx  Lcy  K . L  1.0(5000)  5000mm

Ders Notu_2020
Her iki yönde burkulma boyları eşit olduğu için küçük atalet yarıçapına sahip zayıf eksende
burkulmanın gerçekleşeceği öngörülür.
Lcy 5000
  107,29  200
iy 46,6
 Lc  E 200000
   107, 29  4.71  4.71  127
 i  Fy 275
Elastik burkulma gerilmesi,
 2E  2  200000 
Fe    171, 48 N / mm 2
107, 29 
2 2
 Lcy 
 
 iy 
Eğilmeli burkulma sınır durumunda kritik burkulma gerilmesi,

Fy
 275

Fcr  0.658 Fe Fy   0.658171,48  275  140,53N / mm 2
 
Fy 275
r  40, 2  56, 23
Fcr 140, 53
  42, 83  56, 23 olduğu için he  h alınabilir
Azaltma yapılmasına gerek yoktur. !!!
Karakteristik basınç kuvveti dayanımı,
Pn  Fcr . Ag .( Q b .Q g )  140, 53  15600  10  3  2192, 3 kN
YDKT GKT
Gerekli basınç kuvveti dayanımı Gerekli basınç kuvveti dayanımı
Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  1.0 PG  1.0 PQ
= 1.2  300   1.6 1000   1960kN = 1.0  300   1.0 1000   1300kN
Tasarım basınç kuvveti dayanımı Güvenli basınç kuvveti dayanımı
Pd   . Pn  0.90  2192, 3   1973, 7 kN P 2192,3
Pg  n   1312,8 kN
 1.67
Pu 1960 Pa 1300
  0, 99  1.0    0, 99  1.0 
Pd 1973, 7 Pg 1312, 8

Ders Notu_2020
UYGULAMA 5.2.
Sabit yüklerden PG = 850 kN ve hareketli yüklerden PQ = 2400 kN eksenel basınç kuvveti etkisinde
HE 450B enkesitli kolonun sistem bilgileri Şekil 1 de verilmiştir.
a. Kolonun karakteristik basınç kuvveti dayanımının belirlenmesi
b. Kolonun tasarım basınç kuvveti dayanımının kontrolü (YDKT) ve güvenli basınç kuvveti
dayanımının kontrolü (GKT)
Malzeme S355 Fy = 355 N/mm2 Fu = 490 N/mm2

Kesit HE 450B A = 21800 mm2 b = 300 mm h-2c = 344 mm
tf = 26 mm tw =14 mm ix = 191,0 mm iy = 73,30 mm
Çözüm
a) Yerel Burkulma Kontrolü

(Tablo 5.1A,Durum 1)
b 300 200000
Başlık parçası     5.76  r  0.56  13.29
2t f 2(26) 355
h 344 200000
Gövde parçası    24.57  r  1.49  35.36
tw 14 355
Kolon en kesitinin başlık ve gövde parçaları narin sınıfında değildir.

Asal eksenler etrafında burkulma durumunda kolon burkulma boyları
Lcx  K x Lx  1.0(9000)  9000mm
Lcy   K y1Ly1  ;  K y 2 Ly 2    1.0  4500 ; 1.0  4500  maks  4500mm

maks

Ders Notu_2020
Lcx 9000 Lcy 4500

Narinlik oranları   47.1  200   61, 4  200
ix 191.00 iy 73.3
Narinliğin 200 den küçük olma şartı sağlamaktadır. 
 Lc 
    47,1;61,4maks  61,4
 i maks
Kolon dayanımını, y-ekseni etrafında oluşan eğilmeli burkulma durumu belirleyecektir. Çünkü o
eksendeki narinlik daha fazladır.
 Lc  E
   61, 4  4.71  4.71 23.74  111,8
 i maks Fy
Burkulma elastik bölge aşıldığında ortaya çıkacaktır.

Ders Notu_2020
Elastik burkulma gerilmesi
 2E  2  200000 
Fe    524 N / mm 2
 61.4 
2 2
 Lcy 
 
 iy 
Eğilmeli burkulma sınır durumunda kritik burkulma gerilmesi
Fy
 355

Fcr  0.658 Fy  0.658524  355  0.753  355  267, 40 N/mm2
Fe
 
Karakteristik basınç kuvveti dayanımı
Pn  Fcr Ag  267.40  21800 103  5829.40 kN
b)
YDKT GKT
Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  1.0 PG  1.0 PQ
= 1.2  850   1.6  2400   4860kN = 1.0  850   1.0  2400   3250kN
Pd  c Pn  0.90  5829.40   5246 kN P 5829.40
Pg  n   3491kN
c 1.67
Pu 4860 Pa 3250
  0.93  1.0    0.93  1.0 
Pd 5246 Pg 3491

Ders Notu_2020
UYGULAMA 5.3.
İki ucundan mafsallı ve PG = 180 kN ve PQ = 220 kN yükler etkisindeki basınç çubuğunu IPN
profili olarak GKT’ye göre boyutlandırınız.(Sadece eğilmeli burkulma için)
Malzeme S235 L=4000 mm Mesnetlenme şartı: Her ucu mafsallı
Çözüm
Pa
 1, 00 kabulü ile Pa  PG  PQ  180  220  400kN
Pg
Pn
Pa  Pg  olacağından Pa ve Pg = Gerekli basınç dayanımı kuvveti

Karakteristik basınç dayanımı kuvveti (Yani seçilecek kesitin taşıyabileceği en yüksek yük
değeri)
Pn
400   Pn  668kN
1,67
 2E
Pn  Fcr  Ag Fe  2
 Lc 
i 
 
Başlangıç narinlik değeri seçimi için
 Elastik narinlik sınırı
200000
4.71  137,40 ise
235
 Lc  değerini =130 seçerek (sınır narinlik değerinden küçük değerde seçerek)

 
 i 
burkulmanın elastik ötesi bölgede gerçekleşmesine göre seçim yapılır
Burkulma boyu Lc  L.K  4000  1, 0  4000 mm
Gerekli atalet yarıçapı
Lc 4000
 130  i   30,78mm ( i=minimum narinlik değeri )
i 130
Kritik narinlik değeri
 Fy
  2 200000
Fcr   0.658 Fe  Fy olacağından Fe   116,80N / mm2
  130
2
 

Ders Notu_2020
Kritik Gerilme
 235

Fcr   0.658116,80
 235  101, 24 N/mm2
 
 
Gerekli Profil Alanı
Pn  Fcr  A g  668  10 3  101, 24  A g
668  103
Ag   6598,2mm2  65,98cm2
101,24
Ag  65, 98 cm 2 
 değerinin her iksini sağlayacak en yakın değere sahip profil seçilir
i  3, 07 cm 
 Hesap farklılıkların anlaşılması için Sadece alan düşünülerek!!! alanı sağlayan profil
seçilerek hesap yapılırsa;
Seçilen profil: IPN 300  A  69, 0 cm 2 ix  11, 9 cm i y  2, 56 cm

Lc 4000 200000
  156, 25 156, 25  4.71  137, 40 olduğu için
iy 25, 6 235
 2 200000
Fe   80,85N / mm2
156,25
2
Fcr  0,877. Fe  0,877  80, 85  70, 90 N / mm 2

Pn  70, 90  6900  10 3  489, 21kN
Pn 489, 21
Pg    292, 94
 1, 67
Pa 400
  1, 36  1, 0 sağlamıyor, Profil büyütülmelidir.
Pg 292, 94
 Hem hesaplanan gerekli alan değeri ve hem de gerekli minimum atalet yarıçapı
değerine göre hesap yapıldığında:
IPN 400 profili seçilmiştir.
IPN 400  A  118, 0 cm 2 i x  15, 7 cm i y  3,13 cm

Ders Notu_2020
Kesit Yerel Burkulma Kontrolü

b 155 200000
Başlık parçası     3,59  r  0.56  16,33
2t f 2(21, 6) 355
h  2c 323 200000
Gövde parçası    22,43  r  1, 49  43,46
tw 14,4 355
IPN 400 En kesitinin başlık ve gövde parçaları narin sınıfında değildir.
Eğilmeli Burkulma sınır durumunda hesap
Lc 4000 200000
  127,80 127,80  4.71  137,40
i 31,3 235
 2 200000
Fe   120,85N / mm2
127,80
2
 Fy
  235

Fcr   0.658  Fy   0,658
Fe 120,85
 235  104,2 N / mm
2
  
   
Karakteristik basınç dayanımı kuvveti
Pn  Fcr  Ag
Pn  104, 2  11800  10  3  1229, 56 kN
GKT
Gerekli basınç kuvveti dayanımı
Pa  180  220  400 kN
Güvenli basınç kuvveti dayanımı
Pn 1229,56
Pg    736, 25
 1, 67
Pa 400
  0,54  1 
Pg 736,25

Ders Notu_2020
UYGULAMA 5.4.
Şekilde mesnet şartları görülen BC basınç çubuğunun A noktasının yatay hareketi şekil düzleminde
önlenmişken dik düzlemde serbest bırakılmıştır. Bu çubuk NPI 260 (IPN 260) profilinden teşkil edilirse,
a) NPI 260 (IPN 260) profilinin gövdesi hangi düzlemde olmalıdır?
b) Bu durumda çubuğun taşıyabileceği Pmak kuvveti nedir?
Malzeme S235
Kesit Özellikleri IPN 260 A  5330 mm 2 , ix  104 mm , i y  23, 2 mm
Çözüm:
Çubuğun taşıyabileceği maksimum kuvvet doğrudan narinlik ile ters orantılıdır. O halde çubuğun
pozisyonu tespit edilirken,  x v e  y den büyük olanını, en küçük yapacak konum araştırmalıdır.
 1. Yerleşim: Profil gövdesinin şekil düzleminde olduğunu kabulü ile;

Ders Notu_2020
Bu durumda L kX  2, 5 m , L kY  3, 5 m
LkX 250 
X    107,8
iy 2,32 
 max  107,8
1
ℓ kY 350
Y    33,7 
ix 10, 4 
 2. Yerleşim: Gövdenin dik düzlemde olması halinde;
L kX  2 , 5 m , L kY  3, 5 m
LkY 350 
Y    150,9
iy 2,32 
 max  150,9
2
L 250
X  kX   24,0 
ix 10, 4 
Bu iki durum için hesaplanan narinlik değerlerine göre her iki mesnetlenme düzlemine göre en az narinlik
değerini veren 1. Durumda yerleştirilmesi uygun olacaktır. Çünkü bu durumdaki en büyük narinlik değeri
diğer durumdaki en büyük narinlik değerinden küçüktür.

Ders Notu_2020
a) Çubuğun taşıyabileceği maksimum kuvvet profil gövdesinin şekil düzlemine dik düzlemde olduğu kabulü
ile;
Kolon dayanımını x asal ekseni etrafında oluşan eğilmeli

burkulma durumu belirleyeceğinden bu eksen için hesaplanan
narinlik değerine göre hesap yapılmalıdır. Başka bir deyişle
kolon kesiti eksenlere şekildeki gibi yerleştirilmiştir.
 Lc  2500
    107, 8  200
 i  maks 23, 2
 Lc  E 200000
   107,8  4.71  4.71  4.71 29,17   137, 4
 i  maks Fy 235
Burkulma elastik bölge aşıldığında ortaya çıkacaktır.
Elastik burkulma gerilmesi
 2E  2  200000 
Fe    169,9 N / mm 2
107,8
2 2
 Lcx 
 
 ix 
Eğilmeli burkulma sınır durumunda kritik burkulma gerilmesi

Fy
 235

Fcr  0.658 Fy   0.658
Fe 169,9
 235  131, 71 N / mm
2
 
Pn  Fcr Ag  131, 71  5330 10 3  702,1 kN
GKT
Gerekli basınç kuvveti dayanımı
Pa
 1.0 olacağından Pa  Pg olmalıdır
Pg
Güvenli basınç kuvveti dayanımı
Pn 702, 0
Pg    420, 3 kN
c 1.67
Not: Yük katsayıları ile artırma yapılmadığı için bu değer etkiyen
yükler toplamı olacaktır.

Ders Notu_2020
UYGULAMA 5.5.
L =4000mm uzunluğundaki iki ucu mafsallı ½ HE280B enkesitli basınç elemanı, sabit yüklerden
PG = 100 kN ve hareketli yüklerden PQ = 250 kN eksenel basınç kuvveti etkisindedir.
a. Kolonun karakteristik basınç kuvveti dayanımının belirlenmesi

b. Kolonun tasarım basınç kuvveti dayanımının kontrolü (YDKT)
c. Kolonun güvenli basınç kuvveti dayanımının kontrolü (GKT)
Malzeme S355 Fy = 355 N/mm2 Fu = 490 N/mm2

Enkesit Özellikleri ½ HE280B
A = 65.7x102 mm2 b = 280 mm d = 140 mm tw =10,5 mm
tf = 18 mm ix = 32 mm iy = 70,9 mm J=718500 mm4
Ix=673x104 mm4 Iy=3297x104 mm4 ey=22.31 mm
Çözüm
b 280 200000
Başlık parçası   7,78  0,56  13.29
2t f 2(18) 355
d 140 200000
Gövde parçası   13,33  0,75  17,80
tw 10.5 355
Basınç elemanı enkesitinin başlık ve gövde parçaları narin enkesit sınıfında değildir.
Basınç elemanı enkesiti tek simetri eksenine sahip olduğundan basınç dayanımını, x- veya y- asal
ekseninde eğilmeli burkulma ve simetri ekseni olan y- asal ekseninde eğilmeli-burulmalı
burkulma sınır durumu ile belirlenen dayanımların küçüğü belirleyecektir.
Lcx Kx L 1.0  4000 Lcy K y L 1.0  4000

   125  200    56.42  200
ix ix 32 iy iy 70.9
 Lc  E
   125; 56.42 maks  125 125  4.71  4.71  23.73  112
 i  maks Fy

Ders Notu_2020
Burkulma elastik bölgede ortaya çıkacaktır.
Elastik burkulma gerilmesi,
 2E  2  200000 
Fex    126.33 N / mm 2
125
2 2
 Lcx 
 
 ix 
Kritik burkulma gerilmesi,
Fcr  0.877 Fe  0.877 126   110.50 N / mm 2
y-asal ekseni etrafında eğilmeli-burulmalı burkulma sınır durumu
Lcy K y L 1.0  4000

   56.42  200
iy iy 70.90
 2E  2  200000
Fey    620N / mm2
 56.42
2 2
 Lcy 
 
 iy 
Burulma sabiti ve kayma merkezine göre polar atalet yarıçapı hesabı
d   d  t / 2  140  18 / 2  131mm
bt 3f  d tw3 280 18  13110.5

3 3
J   564869 mm4
3 3
673 10   3297 10 

4 4
Ix  I y
 0  13.31 
2
i x y 
2
o
2
o
2
o  6219mm2
Ag 6570
Burulmalı burkulma sınır durumunda elastik burkulma gerilmesi,
GJ 77200  594869 
Fez    1124 N / mm2
Ag io2  6570 6219
0  13.31
2
xo2  yo2
H  1 1  0.971
io2 6219

Ders Notu_2020
y-ekseninde simetrik kesitte eğilmeli-burulmalı burkulma için elastik burkulma gerilmesi,
 
 F  Fez  4 Fey Fez H

Fe   ey  1  1 
 Fey  Fez  
2
 2H 
 
 620  1124   4  6201124 0.971 

Fe    1  1    600N / mm2
 2  0.971    620  1124
2

Fy 355
  0.592  2.25
Fe 600
olduğundan, burkulma elastik bölge aşıldıktan sonra ortaya çıkacaktır.
Fy
 355

Fcr  0.658 Fe Fy  0.658 600  355  0.780  355  277.09 N / mm 2
 
Fcr  Min  Fcr   110.50 N / mm 2
Burkulma dayanımını, x-asal ekseninde eğilmeli burkulma sınır durumu belirleyecektir.

Karakteristik eksenel basınç kuvveti dayanımı,
Pn  Fcr A  110.50  10 3  6570   725.99 kN
YDKT GKT
Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  PG  PQ
= 1.2 100   1.6  250   520kN = 100    250   350kN
Pd  c Pn  0.90  725.99   653.39 kN Pn 725.99

Pg    434.72 kN
c 1.67
Pu 520 Pa 350
  0.795  1.0    0.805  1.0 
Pd 653.39 Pg 434.72

Ders Notu_2020
UYGULAMA 5.6.
Aşağıda kesiti verilen basınç çubuğu iki adet UPN160 profilinin, bir adet IPN260 profilinin
başlıklarına sürekli olarak kaynaklanmasıyla elde edilmiştir. Birleşik kesitli çubuğun burkulma
boyları Lcx  5000 mm , Lcy  3500 mm olduğuna göre sadece eğilme burkulma durumunu dikkate
alarak çubuğun taşıyabileceği maksimum kuvveti bulunuz. (Malzeme S235)
s2 y
A  53, 4 cm 2 s1  9, 4 mm
I x  5740 cm 4
t1  14,1 mm
t2 IPN260:
I y  288 cm 4
b  113 mm
h  2c  208 mm
x x
s1
A  24 cm 2 s2  7,5 mm
I x  925 cm 4
t2  10,5 mm
UPN160:
t1 I y  85,3 cm 4
e  1,84 cm
y h  2c  116 mm b  65mm
Çözüm
Başlık parçası için narinlik hesabı U profilinin başlığı için yapılabilir. Çünkü U profilinin
gövdesi I profilinin başlığını güçlendirmektedir. Dolayısıyla I için başlıkta tahkike gerek
yoktur.
Durum 2
b 65 200000
U başlık parçasında     6,19  r  0.56  16,33 NARİN DEĞİL
t f 10,5 235
Durum 5
h 208 200000
Gövde parçası    22,12  r  1.49  43, 46 NARİN DEĞİL
tw 9,4 235
 Oluşturulan kesitin x ve y eksenlerine göre atalet momentleri
x- ekseni etrafndaki atalet momenti
  hI  
2
I x  I x,I  2  I y ,U  AU   s2  e  
  2  
  26  
2
I x  5740  2 85,3  24   0,75  1,84    12719 cm4

  2  

Ders Notu_2020
y- ekseni etrafndaki atalet momenti
I y  I y , I  2 I x ,U
I y  288  2  925  2138 cm 4
 Kesit alanı
Ag  AI  2 AU  53, 4  2  24  101, 4 cm 2
 Atalet Yarıçapları
Ix 12719 Iy 2138
ix    11, 2 cm iy    4,59 cm
A 101, 4 A 101, 4
Burkulma boyları ve atalet yarıçaplarına bağlı narinlik oranları

L 500 
x  cx   44,6 
ix 11, 2  L 
 max   c   76,3
L 350  i max
y  cy   76,3
iy 4,59 
 Lc  E 200000
   76,3  4.71  4.71  137, 40
 i max Fy 235
Burkulma elastik böğe aşıldığında ortaya çıkacaktır.
 Elastik burkulma gerilmesi,
 2E  2  200000 
Fey    339, 06 N / mm 2
 76,3
2 2
 Lcy 
 
 iy 
Eğilmeli burkulma sınır durumunda kritik burkulma gerilmesi,
Fy
 235

Fcr  0.658 Fy  0.658
Fe 339,06
  235  175,82 N / mm
2
 
Karakteristik basınç kuvveti dayanımı (çubuğun taşıyabileceği maksimum kuvveti)
Pn  Fcr Ag  175,82 10140 103  1782,8 kN

Ders Notu_2020
UYGULAMA 5.7.
2 adet U 200 ile 1 adet I 200 profilleri sürekli kaynaklanarak tek parçalı bir kesit elde edilecektir. Birbirine
dik 1-2 ve 1-3 düzlemlerindeki sınır şartları verildiğine göre;
a) Basınç çubuğu kesiti olarak A ve B şekillerinden hangisi daha uygundur? Neden? Başka bir deyişle
bu çubuk nasıl konulmalıdır ki daha çok kuvvet taşısın?
b) Bu durumdaki kesitin taşıyabileceği basınç kuvveti nedir?
Çözüm:
a) A kesiti için:
I xA  2140  2  1910  5960 cm 4
  9 
2
I yA  117  2  148  32, 2   7,5  2,01     6840 cm4

  2  
AA  2  32,2  33,4  97,8 cm2

5960 6840
ixA   7,81cm iyA   8,36 cm
97,8 97,8
B kesiti için:
I xB  2140  2  148  32, 2  10  0,85  2, 01   7468, 6 cm 4

2
 
I yB  117  2 1910  3937 cm4
AA  2  32,2  33,4  97,8 cm2
7468,6 3937
ixB   8,74 cm iyB   6,34 cm
97,8 97,8

Ders Notu_2020
Çubuk yerleşiminde büyük burkulma boyunu büyük atalet yarıçapına denk gelecek şekilde
yerleşimi yapılmalıdır. Bu yaklaşım narinlik değerinin azaltılması, başka bir deyişle optimum
değerine yaklaştırılması bakımından gereklidir. Aksi takdirde bir yerleşim için narinliği çok
azaltılırsa diğer mesnetlenme şartlarında çok büyük bir narinlik değeri hesaplanmış olur. En büyük
narinlik değerine göre taşıma kapasitesi hesaplanacağı için her bir mesnetlenme şartına da küçük
narinlik değerini sağlayacak şekilde yerleşim yapılmalıdır.
Başka bir deyişle büyük burkulma boyuna sahip düzlemde kuvvetli eksen etrafında
burkulacak şekilde aşağıdaki gibi yerleştirilmelidir.
Lc2 (1)(4000) 
x    51, 2

ix 78,1  Lc 
A kesiti için    100, 4
Lc1 (2,1)(4000)  i 
y    100, 4 max, A
iy 83, 6 

Lc1(2,1)(4000) 
x    96,1 
ix 87, 4  Lc 
B kesiti için    96,1
Lc2 (1, 0)(4000)   i max, B
y    63, 0
iy 63, 4 


Ders Notu_2020
Diğer Durumda: Aradaki farkın anlaşılması adına bu hesaplama yapılmıştır.
A kesiti için B kesiti için

Lc (1)(4000)  Lc (2,1)(4000) 
x  2
  47, 8 x   1
 132, 5 
ix 83, 6   Lc  ix 63, 4   Lc 
   107, 5    132, 5
Lc   i  max, A Lc  i  max, B
 45, 7 
(2,1)(4000) (1, 0)(4000)
y   1
 107, 5 y   2
iy 78,1  iy 87, 4 
A ve B kesitleri için en büyük narinliklerine göre en uygun kesitin küçük narinliğe sahip kesit en
uygun kesit olacaktır. Bu iki durumda minimum  m a x (96,1) B halinde olduğu için bu kesit
daha uygundur. Bu kesit y ekseni 1-2 düzlemi içinde olacak şekilde (2 ekseniyle aynı )
konulmalıdır.
 Lc 
Sonuç narinlik değeri    96,1( B kesiti )
 i  max
b) Çubuğun Taşıyabileceği maksimum basınç kuvveti
 Lc  E 200000
   96,1 4, 71  4, 71  137, 4
 i max Fy 235
burkulma elastik bölgede oluşacaktır.
 2E  2 200000
Fe  2
  213,7 N / mm2
 Lc  (96,1)2
 
 i max
Eğilmeli burkulma sınır durumu için kritik burkulma gerilmesi
 Fy
  235

Fcr   0, 658 Fe  . Fy   0, 658 213,7
 .235  148, 3 N / mm 2
   
   
Pn  Fcr . Ag  (148,3)(9780) 103  1463,7 kN
YDKT GKT
Pu Pa
1 Pd   . Pn 1 Pg  Pn 
Pd Pg
Pa  1463, 7 /1, 67  876, 4 kN
Pu  0, 9(1463, 7)  1317, 3 kN
Katsayılarla artırılmamış yük değeridir.
Katsayılarla artırılmış yük değeridir.
Kesite etkiyen direk yük değeri
olduğundan bu değer alınmalıdır.

Ders Notu_2020
UYGULAMA 5.8.
2 adet U-260 ile 1 adet I-260 profilleri sürekli kaynaklanarak tek parçalı bir kesit elde edilecektir.
Buna göre;
a) Basınç çubuğu kesiti olarak A ve B şekillerinden hangisi daha uygundur? Neden? Başka
bir deyişle bu çubuk nasıl konulmalıdır ki daha çok yük taşısın?
b) Bu durumdaki kesitin taşıyabileceği basınç kuvveti nedir ?
Çözüm:
a) A kesiti için:
I xA  5740  2  4820  15380 cm4
I yA  288  2 x(317  48,3 x(8, 01) 2 )  7119,9cm4
AA  2  48,3  53,3  149,9 cm2
15380 7119, 9
ixA   10,13 cm i yA   6,89 cm
149, 9 149,9
b) B kesiti için:
I xB  288  2  4820  9928 cm4
I yB  5740  2  (317  48,3  (15,36) 2 )  29164,8 cm4
9928 29164,8
ixB   8,14 cm i yB   13, 05 cm
149,9 149, 9
 Çubuk yerleşiminde büyük burkulma boyunu büyük atalet yarıçapına denk gelecek şekilde
yerleşimi yapılmalıdır. Bu yaklaşım narinlik değerinin azaltılması, başka bir deyişle
optimum değerine yaklaştırılması bakımından gereklidir. Aksi takdirde bir yerleşim için
narinliği çok azaltılırsa diğer mesnetlenme şartlarında çok büyük bir narinlik değeri
hesaplanmış olur büyük narinlik değerine göre taşıma kapasitesi hesaplanacağı için her bir
mesnetlenme şartınada küçük narinlik değerini sağlayacak şekilde yerleşim yapılmalıdır.

Ders Notu_2020
A kesiti için
İlk durum Diğer durum
Lc1 (1)  (6400) Lc 2 (1)  (8000)

x    63,18 x    78,97
ix 101,3 ix 101,3
Lc 2 (1)  (8000) Lc1 (1)  (6400)

y    116,11 y    92,89
iy 68,9 iy 68,9
B kesiti için
İlk durum Diğer durum
Lc1 (1)  (6400) Lc 2 (1)  (8000)

x    78, 64 x    98,3
ix 81,38 ix 81,38
Lc 2 (1)  (8000) Lc1 (1)  (6400)

y    57,3 y    45,88
iy 139,5 iy 139,5
 A ve B kesitleri için en büyük narinliklerine göre en uygun kesitin küçük narinliğe sahip
kesit en uygun olacaktır. Bu iki durumda minimum λmax(78,64) B halinde olduğu için bu
kesit daha uygundur.

Ders Notu_2020
 LC 
Sonuç narinlik değeri    78, 64
 i  max
b)Çubuğun taşıyabileceği maksimum basınç kuvveti
 LC  E 200000
 i   78, 64  4, 71 F  4, 71  127, 02
  max Y 275
Burkulma elastik bölgede oluşacaktır.
2E  2  200000
Fe    319, 2 N / mm2
 78, 64 
2 2
 Lc 
 
 i  max
Eğilmeli burkulma sınır durumu için kritik burkulma gerilmesi
 Fy
  275

Fcr   0, 658 Fe   Fy   0, 658 319,2   275  191, 75 N / mm 2
   
   
Pn  Fcr  Ag  (191, 75)  (14990) 103  2874,33 kN
YDKT GKT
Pu Pa Pn
1 Pd    Pn 1 Pd 
Pd Pd 
Pu  0, 9  (2874, 33)  2586, 9 kN 2874,33

Pu   1721,15 kN
1, 67
Katsayılarla artırılmış yük değeridir.
Katsayılarla artırılmamış yük değeridir.
Kesite etkiyen direk yük değeri olduğundan
bu değer alınmalıdır.

Ders Notu_2020
UYGULAMA 5.9.
PG  470 kN (sabit yük) eksenel basınç kuvveti etkisinde sırt sırta konumlandırılan 2L.110.10
profilden teşkil edilen yapma enkesitli çok parçalı basınç elemanının boyu L=2700 mm dir. Her
iki asal ekseninde uçlarında mafsallı mesnet teşkil edilmiştir.
a) Basınç elemanının karakteristik basın kuvveti dayanımının belirlenmesi

b) Basınç elemanının basınç kuvveti dayanımının kontrolü (YDKT)
c) Basınç elemanının güvenli basınç kuvveti dayanımının kontrolü (GKT)
Birleşim ve ara bağ levha mesafeli kesit ve görünümü
Malzeme S275 Fy  275 N mm2
E=200000 MPa G=77200 MPa
Kesit Özellikleri
L110.10.10 A  2120 mm 2 I x  I y  238  (10) 4 mm 4 J  7  (10) 4 mm 4

iz  21,5 mm ix  i y  33,5 mm ex  ey  30, 6 mm

Ders Notu_2020
Çözüm
 Yerel burkulma kontrolü
b 110 E 200000
  11  r  0.45  0.45 12.13
t 10 Fy 275
Basınç elemanı enkesitinin parçaları narin değildir.
 Çok parçalı basınç elemanının 10 mm bağ levhası aralığı ile teşkil edilmesi durumu için,
y-ekseni etrafında atalet momenti ve atalet yarıçapı,
I y  2  238(10) 4  2120(30.6  5) 2   1013.36(10) 4 mm 4
1013(10) 4
iy   48.89 mm
2(2120)
Gerekli ara bağlantı aralığı kontrolü
 Lcx K x L 1.0(2700) 
 i  i  33.5  80.60 
 x x  a 3  Lc   kesitin en küçük 
L     ii   
K L
 cy  y  1.0(2700)  55.23 ii 4  i  maks  atalet yarıçapı 
 i y iy 48.89 
maks
a  900 mm  0.75(21.5)(80.60)  1300 mm
 x-ekseninde eğilmeli burkulma sınır durumu
Lcx E
 80.60  4.71  4.71(26.97)  127.02
ix Fy
 2E  2 (200000)
Fex  2
  303.85 N / mm 2
 Lcx  80.60
 
 ix 
Fy
 275

Fcr  0.658 Fe Fy   0.658 303.85  275  188.29 N / mm 2
 

Ders Notu_2020
 y-ekseninde eğilmeli burkulma sınır durumu
a 900
  41.86  40 için değiştirilmiş narinlik değeri aşağıdaki şekilde hesaplanır.
ii 21.5
2 2
 Lc   Lc   K i a  Lcx  Lc 
         K i  0,5 (korniyer için)
 i m  i o  ii  ix  i  o
2
 Lc 
 55.23o  
2 0.5(900) 
 i     59.06
 m  21.5 
 Lc  E
 i   59.06  4.71 F  4.71(26,97)  127, 02
 m y
Fy
 Lc 
 i   59.06  127, 02 olduğu için Fcr  0.658 Fe Fy
 m
 2E  2 (200000)
Fey  2
 2
 566.0 N / mm 2
 Lcy  (59.06)
 
 iy  m
Fy
 275

Fcr  0.658 Fe Fy  0.658 566  275  224.40 N / mm 2
 
 y-ekseninde eğilmeli-burulmalı burkulma sınır durumu
Çift korniyer kesitte kayma merkezi mesafeleri
tf
yo  e   30.6  5  26.6 mm
2
xo  0
 Polar atalet yarıçapı

2
i 0  x02  y02  ix2  iy2  0  (25.60)2  (33.50)2  (48.89)2  4168 mm2
Korniyer kesit için Burulma Momenti
h  t w3  b  t 3f
J
3
Çift korniyerde 2 ile

çarpılır

Ders Notu_2020
 Tek simetri eksenli enkesitler için Eğilmeli burulma sınır durumunda elastik burkulma
gerilmesi
1 77200(2  70000)
Fez  GJ   611,6 N / mm2
Ag i0
2
(2  2120)(4168)
 Eğilme Sabiti
x02  y02 0  (25.6)2

H  1 2
 1  0.843
i0 4168
 Elastik burkulma gerilmesi

Fe    1  1  
 2H   ( Fey  Fez ) 2 
 566  611, 6   4(566)(611)0.843 

Fe    1  1    420.41 N / mm
2
 2  0.843  (566  611, 6) 
 Burkulmanın hangi bölgede gerçekleştiğinin kontrolü
Fy 275
  0.654  2.25
Fe 420.41
Burkulma elastik bölge aşıldıktan sonra ortaya çıkacaktır.

Fy
 275

Fcr  0.658 Fy   0.658
Fe 420.41
 27 5  209 .14 N / mm
2
 
Fcr  Min ( Fcr )  1 8 8.29 N / mm 2
Basınç dayanımını x-ekseninde eğilmeli burkulma sınır durumu belirler.
Karakteristik basınç dayanımı kuvveti

Pn  Fcr Ag  (188, 29)  (2  2120) 10 3  798,35 kN
YDKT GKT
Pu  1.4 G  1.4(470)  658 kN Pa  1.0G  1.0(470)  470 kN
Pd   c Pn  0.90(798.35)  718.51 kN Pg  Pn /  c  798.35 / 1.67  478.05 kN
Pu 658 Pa 470
  0.915  1.0    0.983  1.0 
Pd 718.51 Pg 478.05

Ders Notu_2020
UYGULAMA 5.10. (Boyutlandırma)
Basınca çalışan düzlem kafes kiriş elemanlarından birine gelen toplam basınç kuvveti
Pu=……. kN olup çubuğun hesap boyu ……. mm dir. Bu çubuğu ….. mm kalınlığındaki bağ
levhalarına bağlanacağına göre çubuğu boyutlandırınız.
Malzeme S….., Kaynaklı birleşim
Boyutlandırma Adımları
 Başlangıç narinlik değerinin belirlenmesi
Yük değeri P < 1500 kN  =100

1500 kN <P < 2500 kN  =10070
2500 kN <P < 4000 kN  =7050
4000 kN <P  =50 aralıklarına göre seçilir.
 Kesitin taşıması gereken yük belirlenmesi

Pu P
ve a  1, 00 kabulü ile karakteristik basınç dayanımı kuvveti (Yani seçilecek
Pd Pg
kesitin taşıyabileceği en yüksek yük değeri)
Pn
Pu  Pd    Pn Pa  Pg  ile hesaplanır.

 Kesit seçilmesi
Hesaplanan yük değerine bağlı gerekli minimum atalet yarıçapı hesaplanır ve tablodan profil
seçilir. Profil için gerekli değerler tablodan alınır.
Lc
   seçilen değere göre imin minimum atalet yarıçapı seçilir.
i
Lc E
  4.71 narinlik sınır kontrolü yapılır
imin Fy
 imin değerine göre kesit seçilir. Seçilen kesite göre

L ......... Ag  ix  

Ix  iy   değerleri profil tablosundan alınır

Iy  e
 Seçilen kesitte yerel burkulma kontrolü
b E
 r  0.45 Eğer kesit narin çıkarsa azaltma katsayısı hesaplanır.
t Fy
Bu Notadan Sonra Profil Belirlendiği İçin Tahkik Yapılır…

Ders Notu_2020
 Seçilen Profile Göre Tahkik

 Seçilen profile görre çift profilli kesit oluşturulur.
Burada “a” levhalar arası mesafe kullanılması öngörülen bağ

levhası kalınlığı seçilir.
 Çift profilli kesite ait değerler hesaplanır
I x _ 2L  2  I x _ L
I y _ 2 L  2  I y _ L  Ag _ L  (e  t / 2) 2 
I y _ 2L
i x _ 2 L  ix _ L iy _ 2 L 
2 Ag _ L
 Eğilmeli Burkulma Sınır durumlarına göre elastik gerilmeler ve devamında kritik

gerilme hesaplanır
x-x ekseni eğilmeli burkulma y-y ekseni eğilmeli burkulma

2
a   Lc   K i a 
2
Lcx E  Lc 
 4.71 40 kontrolüne göre       
ix Fy ii   m
i  i o  ii 
 Lcy  E
   4.71
  iy m Fy

 E 2
 2E
Fex  2
Fex  2
 Lcx   Lcy 
   
 ix   iy 
Fy
Fcr  0.658 Fe Fy veya Fcr  0,877 Fe
 Kesitin eğilmeli-burulmalı burkulma sınır durumu için elastik gerilmeler ve

devamında kritik gerilme hesaplanır.
 y-ekseninde eğilmeli-burulmalı burkulma sınır durumu
 Çift korniyer kesitte kayma merkezi mesafeleri

tf
yo  e  xo  0
2

Ders Notu_2020
2
 Polar atalet yarıçapı i 0  x02  y02  ix2  iy2
 Tek simetri eksenli enkesitler için z ekseni elastik

gerilme
1
Fez  GJ 2
Ag i0
x02  y02
 Eğilme Sabiti H  1 2
i0

 Elastik burkulma gerilmesi
Fe     1  1  
 2H   ( F ey  F ez ) 2

Fy
 Burkulmanın hangi bölgede gerçekleştiğinin kontrolü  2.25
Fe
Buna göre kritik gerilme formülü seçilir
Fy
Fcr  0.658 Fe Fy veya Fcr  0,877 Fe
 Karakteristik basınç dayanımı kuvveti

x ekseninde eğilmeli burkulma, y ekseninde eğilmeli burkulma ve y ekseninde eğilmeli
burulmalı burkulma sınır durumları için hesaplanan kritik gerilme değerine göre
karakteristik basınç kuvveti dayanımı hesaplanır.
Pn  Fcr Ag
 Seçilen kesit uygun ise ara levhalar arası mesafeler hesaplanır.
a 3  Lc   kesitin en küçük 
 ii   
ii 4  i maks  atalet yarıçapı 


Çelik 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Çelik 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

İNŞ 315 ÇELİK YAPILAR I

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 1 / 338

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 2 / 338

UYGULAMA 3.1 (Tahkik) ........................................................................................................................100

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 3 / 338

4.1.5. Kaynaklı Birleşimlerde Kesit Kayıpları ...................................................................................... 178

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 4 / 338

Narin Enkesitler İçin Azaltma Katsayıları .............................................................................................299

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 5 / 338

ÇELİK YAPILARA GİRİŞ

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 6 / 338

1.1. Gelişimi ve Tarihçe

Şekil 1. Yüksek Sıcaklık Fırınlarında Çelik Üretimi Şeması

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 7 / 338

Şekil 2. Çelik Üretim Tesislerinden Görünümler

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 8 / 338

Şekil 3. Severn nehri üzerindeki Coalbrookdale Köprüsü (Font malzemeden), 1778

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 9 / 338

Böylelikle çelik yapı taşıyıcı sistemlerinin hesaplama yöntemlerinin ve tasarım esaslarının

Günümüzde çelik konstrüksiyon elemanları şantiyelerde yapılabildiği gibi, taşıma imkanlarına

Sonuç olarak tarihsel gelişimde,

Şekil 4. 20. yy. Yüksek Çelik Yapı İnşaatlarından Görünümler

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 10 / 338

1.2. Çelik Taşıyıcı Sistemlerinin Kullanım Alanları

Çelik taşıyıcı sistemin en çok tercih edildiği yapı türleri;

 Çok Katlı Yapıların Çelik Karkasları

 Elektrik Üretim Tesisleri (Rüzgar Türbünleri, Güneş Enerji Santralleri)

 Taşıma ve Kaldırma Konstrüksiyonları (krenler, kule vinçler)

(Bu maddelerle ilgili görseller devam eden 11-17 sayfalar verilmiştir.)

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 11 / 338

Çok Katlı Yapıların Çelik Karkasları

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 12 / 338

Çelik Levha Konstrüksiyonları (Silolar, bunkerler,

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 13 / 338

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 14 / 338

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 15 / 338

Büyük Açıklıklı Sosyal

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 16 / 338

Elektrik Üretim Tesisleri (Rüzgar Türbünleri, Güneş Enerji Santralleri)

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 17 / 338

Taşıma ve Kaldırma Konstrüksiyonları

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 18 / 338

1.3. Çelik Yapıların Üstünlükleri ve Sakıncaları

Çelik Yapıların Üstünlükleri

 Çelik malzeme bakımından bütün kesiti ve ekseni doğrultusunda aynı davranışı

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 19 / 338

Çelik Yapıların Sakıncaları

 Pahalı bir malzemedir.

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 20 / 338

1.4. Çelik Yapı Tasarımı ve Tasarım Prensipleri

Çelik konstrüksiyonlarının tasarım aşamalarında aşağıda belirtilenlerin esas alınması

 Yapı kullanım amacına uygun olarak projelendirilmelidir.

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 21 / 338

1.5. Şartname ve Yönetmelikler

1.5.1. Çelik Yapıların Tasarım, Hesap ve Yapım Esasları Yönetmeliği’nin Kapsamı

Bu yönetmelik (ÇYY-2016), yapısal çelik ve çelik-betonarme kompozit yapı elemanlarının ve yapı

Bu yönetmelikte verilen kurallar esas olarak

 bina türü çelik yapı sistemleri ile birlikte

Dr. Öğr. Üyesi Oğuz DÜĞENCİ 22 / 338

 Deprem bölgelerindeki yapılacak çelik ve kompozit yapı sistemlerinin depreme

 Yapısal çelik ve çelik–betonarme kompozit yapı elemanlarının tasarımına ilişkin bu

 Bu Yönetmeliğin uygulanmasında gerekli olabilecek özel yapı bileşenlerinin ve