8.

haftanın konuları
- Demir karbon denge diyagramı ve faz dönüşümleri
- Demir-Karbon alaşımlarında mikroyapı oluşumu
- Alaşım elementlerinin etkisi
 Demir-Karbon Sistemi
• Tüm ikili alaşım sistemleri içinde en önemli yeri demir-karbon alaşım
sistemi tutmaktadır. Teknolojik açıdan önemli yere sahip olan tüm
toplumlar, esas olarak demir-karbon alaşımı olan dökme demir ve
çelikleri ana yapısal malzeme olarak kullanılmışlardır.
Demir-Sementit (Fe-Fe3C) Faz Diyagramı
Saf demir ısıtılması sırasında ergimeden önce iki defa
kristal yapı değişikliğine uğrar. Oda sıcaklıklarında
demir, α-demiri veya ferrit adını almakta olup hacim
merkezli kübik (HMK) kristal yapıya sahiptir.
Ferrit 912oC’nin üzerine çıkıldığında yüzey merkezli
kübik (YMK) yapıya sahip γ-demirine veya ostenit fazına
dönüşür.
Demir-Karbon Alaşımlarında Mikroyapı Oluşumu

Perlitik çeliğe ait mikroyapı fotoğrafı

Şekilde gösterildiği gibi, ötektoid
noktanın solunda kalan ve ağırlıkça
% 0,022 ile % 0,76 arasında olmak
üzere karbon bileşimine sahip
alaşımlar ötektoid altı alaşımlar
olarak nitelendirilir.
• Reaksiyon neticesinde oluşan ferrit fazına ötektoid ferrit,
daha önce oluşmuş bulunan ferrit fazına da ötektoid
öncesi (veya primer) ferrit denilir.
• Ostenit bölgesinden yavaşça soğutulan ve
bileşiminde ağırlıkça % 0,76 ile % 2,14 C bulunan
ötektoidüstü alaşımlar için de benzer dönüşümler
ve mikroyapılar söz konusudur.
• Şekil 9.29’daki d noktasında α’nın başlamasına benzer
şekilde Fe3C fazının önceki ostenit tane sınırları
boyunca oluşmaya başladığı görülür. Ötektoid
reaksiyondan önce oluşan bu sementite ötektoid
öncesi sementit (veya primer sementit) denilir ve
sıcaklık değişse bile bileşimindeki ağırlıkça % 6,67 C
oranı değişmez.
• Pratikteki uygulamalar açısından denge dışı soğuma
şu sonuçlara neden olmaktadır: (1) Faz dönüşümleri
ve değişiklikleri faz diyagramlarındaki faz sınırlarını
belirleyen çizgilerin öngördüğü sıcaklıkların dışında
gerçekleşmekte ve (2) denge dışı şartlarda oluşan
fazlar, faz diyagramları üzerinde yer almamaktadır.
Alaşım elementi oranının ötektoid dönüşüm
sıcaklığı ve ötektoid bileşime etkisi
8. haftaya ait sorular
1) Fe-Fe3C faz diyagramını, faz bölgelerinin sınırlarını belirten karbon
konsantrasyonu, sıcaklık değerlerini de belirterek çiziniz. Bu diyagramdaki faz
dönüşüm reaksiyonlarını belirtiniz. Bu faz diyagramında, varsa üç fazın bir arada
bulunduğu yerleri de belirtiniz.
2) Toplam ferrit oranı 0,86 olan bir demir karbon alaşımının karbon oranı nedir?
3) Ağırlıkça %0,60 C içeren demir karbon alşımı 727 C nin altına soğutulduğunda;
a) Ötektoid öncesi faz nedir
b) Toplam ferrit ve sementit miktarını hesaplayınız
c) Elde edilem mikroyapıyı şematik olarak çiziniz ve fazları gösteriniz
4) Bir demir karbon alaşımının mikroyapısı ötektoid öncesi ferrit ve perlitten ibaret
olduğu, bu iki mikroyapı bileşeninin apırlık oranları sırasıyla 0,3 ve 0,7’dir. Bu
alaşımın karbon oranını bulunuz.
5. Ağırlıkça %99,5 Fe - %0,5 C içeren bir demir karbon alaşımında ötektoid sıcaklığın hemen
altında:
a) α ve Fe3C fazlarının ağırlıkça bileşimlerini ve oranını
b) Perlitin ve ötektoid dışı fazın ağırlıkça oranını hesaplayınız.
c) Oluşan mikroyapıyı şematik olarak çiziniz.
6. Ağırlıkça %98,9 Fe - %1,1 C içeren bir demir karbon alaşımında ötektoid sıcaklığın hemen
altında:
a) α ve Fe3C fazlarının ağırlıkça bileşimlerini ve oranını
b) Perlitin ve ötektoid dışı fazın ağırlıkça oranını hesaplayınız.
c) Oluşan mikroyapıyı şematik olarak çiziniz.
7. 720oC’ de denge durumunda bulunan bir demir-karbon alaşımının ağırlıkça %76’sı ötektoid
dışı α fazından oluştuğuna göre, ötektoid α’nın ağırlıkça yüzdesini hesaplayınız.
8. 720oC’ de denge durumunda bulunan bir demir-karbon alaşımının ağırlıkça %6,7’si
ötektoid dışı Fe3C fazından oluştuğuna göre, ötektoid Fe3C ’nin ağırlıkça yüzdesini
hesaplayınız.