Stokiyometri: Demir’ in Bakır (II) Sülfat ile Tepkimesi

Gerekli Malzemeler

- Demir tozu
- Bakır sülfat, CuSO4
- Aseton
---------------------------

- Beher
- Cam çubuk
- Bunzen beki

Deneyin Amacı

Bu deneyde, demir metali ile bakır sülfat çözeltisi arasındaki reaksiyona ilişkin, en uygun
eşitliğin belirlenmesi için stokiyometrik prensiplerden yararlanılacaktır ve reaksiyonda
ulaşılan teorik ile yüzde verim hesaplanıp, karşılaştırılacaktır.

Teori

Stokiyometri, bir bileşiğin bileşenleri arasında ve bir reaksiyondaki reaktifler ile ürünler
arasındaki tüm sayısal ilişkilerin kurulmasıdır. Herhangi bir kimyasal tepkimede tüm
reaktifler her zaman stokiyometrik miktarlarda verilmeyebilir. Ancak reaktifler belirli bir
stokiyometrik oranda birleşerek ürün oluştururlar. Tepkimenin amacı başlangıç
maddelerinden en yüksek miktarda ve verimde bileşikler elde etmektir. Sanayide genellikle
daha pahalı olan reaktifin tamamen tepkimeye girmesini sağlamak için, ucuz olan çok
miktarda kullanılır. Bu olayın sonucunda, tepkimede fazla eklenen reaktif tamamen tükenmez
ve tepkime ortamında artar. Tepkimede tamamen tükenen maddeye sınırlayıcı reaktif denir.
Sınırlayıcı reaktif tamamen tükendiğinden, oluşan ürünlerin miktarını belirler. Bu reaktif
tükendiği zaman artık tepkime olmaz ve ürün oluşması durur. Aşırı reaktif sınırlayıcı reaktif
ile tepkime verebileceği nicel miktardan fazlasına sahip olan bileşendir.
Demir metali ile bakır sülfat arasındaki reaksiyon gerçekleştiğinde, kırmızımsı-turuncu toz
halindeki metalik bakır parçacıkları gözlemlenecektir. Tepkime tek yer değiştirme yani redoks
tepkimesidir. Diğer element ile yer değiştirme yatkınlığı fazla olan element, ‘daha aktif’ olan
elementtir. Bu deneyde, demir bakırdan daha aktif olan elementtir.

Demirin iki farklı iyonik hali bulunur; Fe2+ ve Fe3+. Demir ve bakır sülfat çözeltisi arasındaki
reaksiyonun incelenmesiyle, metalik demirin hangi yükseltgenme basamağında çözüneceği
belirlenecektir.

Eşitlik (1) Fe (s) + CuSO 4(aq) → FeSO4 (aq) + Cu (s) ,

Diğer gösterim;

Fe (s) + Cu 2+(aq) → Fe2+ (aq) + Cu (s)

Eşitlik (2) 2 Fe(s ) + 3 CuSO4(aq) → Fe2 ( SO 4 )3(aq) + 3 Cu(s) ,

Diğer gösterim;

2+ 3+
2 Fe (s ) + 3 Cu (aq) → 2 Fe (aq) + 3 Cu (s)

Eğer Fe2+ oluşuyorsa, 1. eşitlik dominanttır. Eğer Fe 3+ oluşuyorsa, 2. eşitlik dominanttır

diyebiliriz. Bu, oluşan bakırın mol sayısının eklenen demirin mol sayısına oranının
hesaplanması ile belirlenecektir. Eğer, bu oran 1 ise, reaksiyon 1. eşitlik üzerinden yürüyor,
oran 1.5 ise; reaksiyon 2. eşitlik üzerinden yürüyor demektir.

Deneyde, bilinen miktarda demir üzerine, aşırı bakır sülfat çözeltisi eklenecektir. Aşırı reaktif
kullanılmasının sebebi, demirin tamamının reaksiyona girmesinin sağlanmasıdır. Oluşan
metalik bakır, yıkama ve kurutma proseslerinden sonra tartılacaktır ve bu tartım ile kullanılan
demirin ve oluşan bakırın miktarları belirlenecektir.
Tepkime Verimi

Bir tepkimenin kuramsal verimini sınırlayıcı reaktif belirler. Kuramsal verim, sınırlayıcı
reaktifin tümüyle kullanılması halinde oluşabilecek ürün miktarıdır. Kuramsal verim, elde
edilebilecek en yüksek verim olup, denkleştirilmiş tepkimeden sayısal olarak hesaplanabilir.
Uygulamada ise gerçek verim kullanılır ve gerçek verim tepkime sonunda gerçekten oluşan
ürün miktarıdır. Bir tepkimenin yüzde verimi, gerçek verimin kuramsal verime
oranlanmasıyla belirlenir.

% Verim = (Gerçek Verim / Kuramsal Verim) x 100

Deneyin Yapılış

Demir’ in Bakır (II) Sülfat ile Tepkimesi

1. 100 veya 250 mL’lik kuru bir beher tartılıp, kaydedilir.

Daha sonra, 1.00 g demir tozu tartılarak, behere aktarılır.
(tartımda 1.01 gramı aşmayınız).

2. Ayrı bir behere, 30 mL of 1.0 M CuSO4 çözeltisi

aktarılır ve kaynamaya yakın ısıtılır.

3. Sıcak CuSO4 çözeltisi demir tozunun olduğu behere

yavaşça eklenir. Reaksiyon tamamlanıncaya kadar karışım
karıştırılır. Oluşan bakır gözlenebilmelidir. Reaksiyon
tamamlandığında, ürün soğuması için oda sıcaklığında
bırakılır.

4. Oluşan bakırın üzerindeki sıvı atık kabına dekante edilir.

Bakır kaybetmemeye dikkat ediniz.
5. Bakırı yıkamak için, yaklaşık 10 mL distile su eklenir.
Yıkama suyu dekante edilir. 10 mL distile su ile tekrar
yıkanır ve yıkama suyu dekante edilir. Son olarak, bakır
parçacıkları birkaç mL aseton ile yıkanır ve dekante edilir.
Aseton suyu çözer ve ortamdaki suyun uzaklaşmasını
sağlar.
(UYARI-Aseton çok yanıcıdır).

6. Beher düşük ısıdaki alev üzerinde tutularak, bakır

kurutulur (bir spatula ile bakır küçük parçalara ayrılırsa,
bakır daha kolay kuruyacaktır).

7. Kurutmadan sonra, beher ve içindeki bakır soğumaya

bırakılır ve tartılır.

Tartımdan, oluşan bakırın kütlesi hesaplanır ve kaydedilir.

Son olarak, kullanılan demirin ve oluşan bakırın mol sayısı
hesaplanır. Reaksiyonun hangi eşitlik (1 veya 2) üzerinden
gerçekleştiği belirlenir.
 Rapor

Öğrencinin İsmi-İmzası:
Tarih:

Deneyin Adı:

Veriler ve Hesaplamalar

Boş beherin kütlesi :

Demirin kütlesi :

Demirin mol sayısı :

Beher + CuSO4 kütlesi :

Oluşan bakırın kütlesi :

Oluşan bakırın mol sayısı :

Bakırın mol sayısının demirin mol sayısına oranı :

Reaksiyon eşitliği :

Sınırlayıcı reaktif :

Teorik ve yüzde verim :