ISBN: 978-625-401-451-2

Türkiye Klinikleri

PSİKİYATRİ
PSYCHIATRY
ÖZEL KONULAR/SPECIAL TOPICS

NÖROPSİKİYATRİK AÇIDAN SEREBELLUM

CEREBELLUM FROM A NEUROPSYCHIATRIC POINT OF VIEW
Editör/Editor: Prof. Dr. Behcet COŞAR

1 Serebellum Anatomisi ve Fizyolojisi Taylan ALTIPARMAK

7 Serebellar Bozukluklarda Klinik Belirtiler Rumeysa ÇETİNKAYA BULUTOĞLU
11 Serebellumun Fonksiyonları Serhat AKIN
13 Serebellar Patolojilerde Non-Motor Belirtiler Bijen NAZLIEL
18 Klinik Pratikte Non-Motor Semptomların Ölçülmesi Hale Zeynep BATUR ÇAĞLAYAN
24 Serebellar Kognitif Afektif Sendrom Çağatay Haşim YURTSEVEN, Behcet COŞAR
29 Şizofreni ve Serebellum Muhammed Hakan AKSU, Fatih YIĞMAN
35 Duygudurum Bozuklukları ve Serebellum Esra YANCAR DEMİR
40 Serebellum ve Kognisyon Aslı AKYOL GÜRSES
48 Otizm Spektrum Bozukluğu ve Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda Serebellum Şefika Nurhüda KARACA CENGİZ, Elvan İŞERİ
55 Korku-Anksiyete ile İlişkili Bozukluklar ve Serebellum Ali ERDOĞAN, Çiçek HOCAOĞLU
61 Serebellum ve Duygular Hale YAPICI ESER
65 İmpulsivite ve Kompulsivitede Serebellumun Yeri Erman ŞENTÜRK
71 Bağımlılıklar ve Madde Aşermesinde Serebellumun Rolü Bahadır GENİŞ
77 Uyku Bozuklukları ve Serebellum Meltem ÇINAR BOZDAĞ, İrem EKMEKÇİ ERTEK
83 Anormal Sosyal Davranışlar ve Serebellum Aruz BOZKURT

2021

Sanovel İlaç'ın hekimlerimize koşulsuz desteğidir...

 ISBN: 978-625-401-451-2

Türkiye Klinikleri

PSİKİYATRİ
PSYCHIATRY
ÖZEL KONULAR/SPECIAL TOPICS

NÖROPSİKİYATRİK AÇIDAN SEREBELLUM

CEREBELLUM FROM A NEUROPSYCHIATRIC POINT OF VIEW
Editör/Editor: Prof. Dr. Behcet COŞAR

1 Serebellum Anatomisi ve Fizyolojisi Taylan ALTIPARMAK

7 Serebellar Bozukluklarda Klinik Belirtiler Rumeysa ÇETİNKAYA BULUTOĞLU
11 Serebellumun Fonksiyonları Serhat AKIN
13 Serebellar Patolojilerde Non-Motor Belirtiler Bijen NAZLIEL
18 Klinik Pratikte Non-Motor Semptomların Ölçülmesi Hale Zeynep BATUR ÇAĞLAYAN
24 Serebellar Kognitif Afektif Sendrom Çağatay Haşim YURTSEVEN, Behcet COŞAR
29 Şizofreni ve Serebellum Muhammed Hakan AKSU, Fatih YIĞMAN
35 Duygudurum Bozuklukları ve Serebellum Esra YANCAR DEMİR
40 Serebellum ve Kognisyon Aslı AKYOL GÜRSES
48 Otizm Spektrum Bozukluğu ve Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda Serebellum Şefika Nurhüda KARACA CENGİZ, Elvan İŞERİ
55 Korku-Anksiyete ile İlişkili Bozukluklar ve Serebellum Ali ERDOĞAN, Çiçek HOCAOĞLU
61 Serebellum ve Duygular Hale YAPICI ESER
65 İmpulsivite ve Kompulsivitede Serebellumun Yeri Erman ŞENTÜRK
71 Bağımlılıklar ve Madde Aşermesinde Serebellumun Rolü Bahadır GENİŞ
77 Uyku Bozuklukları ve Serebellum Meltem ÇINAR BOZDAĞ, İrem EKMEKÇİ ERTEK
83 Anormal Sosyal Davranışlar ve Serebellum Aruz BOZKURT

2021

Sanovel İlaç'ın hekimlerimize koşulsuz desteğidir...

 Her șey bir adımla bașlar. Elinden tutup
yașama katmaya uğraș verdiklerimiz için
bir adım atmak çok değerli, biliyoruz.

SANOVEL İLAÇ SAN. ve TİC. A.Ș. İstinye Mahallesi Balabandere Caddesi www.sanovel.com.tr
No:14 34460 Sarıyer / İstanbul Tel: (0212) 362 18 00 • Faks: (0212) 362 18 08 Daha geniș bilgi için firmamıza bașvurunuz.
 Türkiye Klinikleri

PSİKİYATRİ
ÖZEL KONULAR

Psychiatry
SPECIAL TOPICS

NÖROPSİKİYATRİK AÇIDAN SEREBELLUM

CEREBELLUM FROM A NEUROPSYCHIATRIC POINT OF VIEW

Editör - Editor:

Prof. Dr. Behcet COŞAR

Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD, Ankara, Türkiye
Gazi University Faculty of Medicine, Department of Psychiatry, Ankara, Turkey

Bu yayına www.dijitalakademi.org adresinden ücretsiz erişebilirsiniz.

You can access this publication for free on www.dijitalakademi.org
 Türkiye Klinikleri

PSİKİYATRİ
ÖZEL KONULAR

Psychiatry
SPECIAL TOPICS

EDİTÖR - EDITOR
Prof. Dr. Behcet COŞAR (Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD, ANKARA)

YAZARLAR - AUTHORS

Uzm. Dr. Taylan ALTIPARMAK (Çankırı Devlet Hastanesi, Nöroloji Kliniği, ÇANKIRI)

Uzm. Dr. Serhat AKIN (Bitlis Devlet Hastanesi, Nöroloji Kliniği, BİTLİS)

Uzm. Dr. Muhammed Hakan AKSU (Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD, ANKARA)

Uzm. Dr. Aslı AKYOL GÜRSES (Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Klinik Nörofizyoloji BD, ANKARA)

Doç. Dr. Hale Zeynep BATUR ÇAĞLAYAN (Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Nöroloji ABD, ANKARA)

Uzm. Dr. Aruz BOZKURT (Ağrı Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kliniği, AĞRI)

Prof. Dr. Behcet COŞAR (Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD, ANKARA)

Uzm. Dr. Rumeysa ÇETİNKAYA BULUTOĞLU (Sağlık Bilimleri Üniversitesi Gazi Yaşargil Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Nöroloji Kliniği, DİYARBAKIR)

Dr. Meltem ÇINAR BOZDAĞ (Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD, ANKARA)

Dr. Öğr. Üyesi İrem EKMEKÇİ ERTEK (Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD, ANKARA)

Uzm. Dr. Ali ERDOĞAN (Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD, ANTALYA)

Dr. Öğr. Üyesi Bahadır GENİŞ (Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD, KOCAELİ)

Prof. Dr. Çiçek HOCAOĞLU (Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD, RİZE)

Prof. Dr. Elvan İŞERİ (Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD, ANKARA)

Dr. Şefika Nurhüda KARACA CENGİZ (Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD, ANKARA)

Prof. Dr. Bijen NAZLIEL (Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Nöroloji ABD, ANKARA)

Uzm. Dr. Erman ŞENTÜRK (Sağlık Bilimleri Üniversitesi Bağcılar Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kliniği, İSTANBUL)

Doç. Dr. Esra YANCAR DEMİR (Serbest Hekim, ORDU)

Doç. Dr. Hale YAPICI ESER (Koç Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD, İSTANBUL)

Dr. Öğr. Üyesi Fatih YIĞMAN (Ufuk Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD, ANKARA)

Dr. Çağatay Haşim YURTSEVEN, (Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD, ANKARA)

Bu çalışmada yayımlanan bölümlerin yazar kurum bilgilerinde olabilecek değişiklikler nedeniyle oluşabilecek her türlü sorumluluk yazar(lar)ın kendisine ait olup,
yayınevi herhangi bir sorumluluk kabul etmemektedir.

.
 Türkiye Klinikleri

PSİKİYATRİ
ÖZEL KONULAR

Psychiatry
SPECIAL TOPICS

Türkiye Klinikleri Yayınlarına abone olmak ve yayımlanmış diğer çalışmalara To subscribe to the Türkiye Klinikleri Publications and to reach other pub-
ulaşmak için; www.turkiyeklinikleri.com adresindeki “Online Alışveriş” linkini lished studies; click the "Online Subscription" link from the
tıklayınız. www.turkiyeklinikleri.com address.
Abone işlemleriyle ilgili görüşmek için; To discuss the subscription procedures;
Abone ve Halkla İlişkiler Servisi Subscription and Public Relations Service
Tel: +90 312 286 56 56 / 118 Phone: +90 312 286 56 56 / 118
e-posta: abone@turkiyeklinikleri.com e-mail: abone@turkiyeklinikleri.com

Türkiye Klinikleri yayınlarına reklam vermek için; To advertise the Türkiye Klinikleri publications;
Pazarlama Satış-Proje Servisi Marketing Sales-Project Service
Tel: +90 312 286 56 56 / 142 Phone: +90 312 286 56 56 / 142
e-posta: pazarlama@turkiyeklinikleri.com e-mail: pazarlama@turkiyeklinikleri.com

Çalışmanın her türlü yayın hakkı Ortadoğu Reklam Tanıtım Yayıncılık Turizm Eği-
tim İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş.’ye aittir. Kitaptaki soru, yazı, resim, tablo, grafik ve
şekiller kısmen de olsa yayıncının yazılı izni alınmadan, elektronik veya mekanik
yöntemlerle basılamaz, çoğaltılamaz. Yalnızca bilimsel amaçlarla (kaynak göster-
mek kaydıyla) özetleme ve alıntı yapılabilir.
Ürünle ilgili sorumsuzluk, ihmal veya başka bir nedenden ötürü veya burada yer
alan herhangi bir yöntem, ürün, kullanım talimatı veya görüşün herhangi bir şekilde
kullanılmasından veya uygulanmasından dolayı herhangi bir yaralanma ve/veya
kişi veya mülke verilen zararlar için Yayımcı tarafından herhangi bir sorumluluk
kabul edilmez. Özellikle tıp bilimlerindeki hızlı gelişmeler nedeniyle, tanıların ve ilaç
dozlarının bağımsız olarak doğrulanması yapılmalıdır.
Tüm reklam materyallerinin etik (medikal) standartlara uygun olması beklenmekle
birlikte, bu yayına dahil edilmek, ilgili ürünün veya üreticisinin iddialarının kalitesi-
nin veya değerinin garantisi veya onayı anlamına gelmez.
All rights are reserved by Ortadoğu Reklam Tanıtım Yayıncılık Turizm Eğitim
İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş. The questions, writings, pictures, tables, graphics,
and figures published in this book cannot be printed or reproduced in whole or in
part by electronic or mechanic ways without the written consent of the publisher.
Summarizing and citation for scientific purposes (by specifying the reference) is
allowed.
No liability is accepted by the Publisher for any injury and/or damage to person
or property due to irresponsibility, negligence or any other reason or any use or
application of any method, product, instruction manual or opinion contained
herein.
Although all advertising materials are expected to comply with ethical (medical)
standards, inclusion in this publication does not constitute a guarantee
or endorsement of the quality or value of the product or manufacturer's
claims.

Türkiye Klinikleri yayınları halka açık yerlerde satılmaz. Sağlıkla ilgili kişi ve ku- Türkiye Klinikleri publications cannot be sold in public places. It is sent to health-
rumlara abonelik usulü gönderilir. related persons and institutions as a subscription procedure.

E-ISBN: 978-625-401-451-2 E-ISBN: 978-625-401-451-2

© 2021 Türkiye Klinikleri © 2021 Türkiye Klinikleri

Türkiye Klinikleri Yayın Seri No: 943 Türkiye Klinikleri Publication Serial Number: 943

Yayınevi/Matbaa Sertifika No: 48768 Publisher/Printing House Certificate No: 48768

1. Baskı, Ağustos 2021, Ankara-Türkiye 1st Edition, August 2021, Ankara-Turkey

BASILDIĞI YER-BASIMCI-YAYIMCI - ADMINISTRATION ADDRESS-PUBLISHER

Ortadoğu Reklam Tanıtım Yayıncılık Turizm Eğitim İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş.
Türkocağı Cad. No:30 06520 Balgat/Ankara/Türkiye
Tel/Phone : +90 312 286 56 56
Türkiye Klinikleri Faks/Fax : +90 312 220 04 70
e-posta/e-mail : info@turkiyeklinikleri.com
web : www.turkiyeklinikleri.com
 Türkiye Klinikleri

PSİKİYATRİ
ÖZEL KONULAR

Psychiatry
SPECIAL TOPICS

NÖROPSİKİYATRİK AÇIDAN SEREBELLUM

CEREBELLUM FROM A NEUROPSYCHIATRIC POINT OF VIEW

İÇİNDEKİLER CONTENTS

Ön Söz - Preface
Behcet COŞAR

1 Serebellum Anatomisi ve Fizyolojisi

Anatomy and Physiology of Cerebellum
Taylan ALTIPARMAK

7 Serebellar Bozukluklarda Klinik Belirtiler

Clinical Symptoms in Serebellar Disorders
Rumeysa ÇETİNKAYA BULUTOĞLU

11 Serebellumun Fonksiyonları
The Functions of Cerebellum
Serhat AKIN

13 Serebellar Patolojilerde Non-Motor Belirtiler

Non-Motor Signs in Cerebellar Pathologies
Bijen NAZLIEL

18 Klinik Pratikte Non-Motor Semptomların Ölçülmesi

Measurement of Non-Motor Symptoms in Clinical Practice
Hale Zeynep BATUR ÇAĞLAYAN

24 Serebellar Kognitif Afektif Sendrom

Cerebellar Cognitive Affective Syndrome
Çağatay Haşim YURTSEVEN, Behcet COŞAR
29 Şizofreni ve Serebellum
Schizophrenia and Cerebellum
Muhammed Hakan AKSU, Fatih YIĞMAN

35 Duygudurum Bozuklukları ve Serebellum

Mood Disorders and Cerebellum
Esra YANCAR DEMİR

40 Serebellum ve Kognisyon
Cerebellum and Cognition
Aslı AKYOL GÜRSES

48 Otizm Spektrum Bozukluğu ve Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda Serebellum

Cerebellum in Autism Spectrum Disorder and Attention Deficiency Hyperactivity Disorder
Şefika Nurhüda KARACA CENGİZ, Elvan İŞERİ

55 Korku-Anksiyete ile İlişkili Bozukluklar ve Serebellum

Fear-Anxiety Related Disorders and Cerebellum
Ali ERDOĞAN, Çiçek HOCAOĞLU

61 Serebellum ve Duygular
Cerebellum and Emotions
Hale YAPICI ESER

65 İmpulsivite ve Kompulsivitede Serebellumun Yeri

The Role of the Cerebellum in Impulsivity and Compulsivity
Erman ŞENTÜRK

71 Bağımlılıklar ve Madde Aşermesinde Serebellumun Rolü

The Role of the Cerebellum in Addictions and Substance Craving
Bahadır GENİŞ

77 Uyku Bozuklukları ve Serebellum

Sleep Disorders and Cerebellum
Meltem ÇINAR BOZDAĞ, İrem EKMEKÇİ ERTEK

83 Anormal Sosyal Davranışlar ve Serebellum

Abnormal Social Behaviours and Cerebellum
Aruz BOZKURT

Bu çalışmada yayımlanan şekil/resimlerin renkli hâli için:

http://www.turkiyeklinikleri.com
ÖN SÖZ PREFACE

Türkiye Klinikleri Psikiyatri - Özel Konular

NÖROPSİKİYATRİK AÇIDAN SEREBELLUM

Serebellum; bayinin istemli hareketleri kontrol etmekten sorumlu bölgesi olup, motor
yetiler, düşünme, dil, duygu durumu ve dikkat üzerinde de etkilidir.
Ek olarak serebellum; şizofreni, affektif bozukluklar, impulsivite çocuk ve adolesan-
larda görülen psikiyatrik durumlar, anksiyete bozuklukları gibi birçok psikiyatrik du-
rumda da rol oynamaktadır.
Bu kitapta serebellum, nöropsikiyatrik açıdan ele alınmıştır.

Prof. Dr. Behcet COŞAR

Editör
 PREFACE ÖN SÖZ

Turkiye Klinikleri Psychiatry - Special Topics

CEREBELLUM FROM A NEUROPSYCHIATRIC POINT OF VIEW

The cerebellum the part of the brain that is responsible for coordinating voluntary
movements. It is also responsible for a number of functions including motor skills,
thinking, language, mood, attention.
In addition, studies have also shown that the cerebellum is a brain part that is im-
plicated in many psychiatric disorders such as schizophrenia, affective disorders,
impulsivity, child and adolescent psychiatric disorders, anxiety disorders etc.
In this book, cerebellum was discussed in a neuropsychiatric point of view.

Prof. Dr. Behcet COŞAR

Editor

.
 Türkiye Klinikleri

PSİKİYATRİ
ÖZEL KONULAR

Psychiatry
SPECIAL TOPICS

YAYIMLANMIŞ ÖZEL KONULAR - PAST SPECIAL TOPICS

ELEKTROKONVÜLZİF TERAPİ (2018 ) Editör: Prof. Dr. Alaattin DURAN (İstanbul Ü. Cerrahpaşa T.F.)

STRES VE BEDENSEL HASTALIKLAR: GÜNÜMÜZDE PSİKOSOMATİK TIP (2018) Editör: Prof. Dr. Vedat ŞAR (Koç Ü.T.F)

DSM-5'İN YENİ TANILARI (2018) Editör: Prof. Dr. Çiçek HOCAOĞLU (Recep Tayip Edoğan Ü.T.F.)

RUH SAĞLIĞININ SOSYAL BOYUTU (2018) Editör: Prof. Dr. DURU KUZUGÜDENLİOĞLU ULUSOY
(Süleyman Demirel Ü.T.F.)

KİŞİLERARASI İLİŞKİLER PSİKOTERAPİSİ (2019) Editör: Prof. Dr. Nazan AYDIN (Üküdar Ü. İnsan ve Toplum Bilimleri F.)
Öğr. Üy. Dr. Oğuz OMAY
(Üküdar Ü. İnsan ve Toplum Bilimleri F)

FARKLI TANI GRUPLARINDA BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI TERAPİLER (2019) Editör: Prof. Dr. Güler BAHADIR (İstanbul Ü. İstanbul T.F.)

Doç. Dr. Erhan ERTEKİN (İstanbul Ü. İstanbul T.F.)

ASKERLİK HİZMETİNDE PSİKİYATRİ (2019) Editör: Prof. Dr. Servet EBRİNÇ (Sağlık Bilimleri Ü. Hamidiye T.F.)
Prof. Dr. Kamil Nahit ÖZMENLER
(Sağlık Bilimleri Ü. Gülhane T.F.)

BİPOLAR BOZUKLUK (2019) Editör: Prof. Dr. K. Oğuz KARAMUSTAFALIOĞLU

(İstanbul Ü.-Cerrahpaşa Adli Tıp ve Adli Bilimler Enst.)

MİKROBİYATA VE PSİKİYATRİK HASTALIKLAR (2020) Editör: Prof. Dr. Süheyla ÜNAL (İnönü Ü.T.F.)

PSİKİYATRİ VE LABORATUVAR (2020) Editör: Prof. Dr. Bayram Mert SAVRUN

(İstanbul Ün.-Cerrahpaşa Cerrahpaşa Tp F)

TEKNOLOJİ BAĞIMLILIĞI (2021) Editör: Prof. Dr. Adnan ÖZÇETİN (Düzce Ü.T.F.)

PSİKOONKOLOJİ - KANSERLİ HASTAYA PSİKOSOSYAL BAKIŞ (2021) Editör: Prof. Dr. Ali ÇAYKÖYLÜ(Ankara Yıldırım Beyazıt Ü.T.F)
Editör Yardımcısı: Doç. Dr. HAYRİYE DİLEK HAMURCU
(Sağlık Bilimleri Ü. Dr. Abdurrahman Yurtaslan
Ankara Onkoloji E.A.H)

YARATICILIK, PSİKİYATRİ VE SANATIN İYİLEŞMEYE KATKISI (2021) Editör: Prof. Dr. Aytül GÜRSU HARİRİ (Serbest Hekim, İstanbul)

SOMATİK BELİRTİ VE İLİŞKİLİ BOZUKLUKLAR (2021) Editör: Prof. Dr. Behcet COŞAR (Gazi Ü.T.F.)

NÖROPSİKİYATRİK AÇIDAN SEREBELLUM (2021) Editör: Prof. Dr. Behcet COŞAR (Gazi Ü.T.F.)

YAYIMLANACAK ÖZEL KONULAR - FORTHCOMING SPECIAL TOPICS

DEPRESYON (2021) Editör: Prof. Dr. Halise DEVRİMCİ ÖZGÜVEN (Ankara Ü.T.F.)

PSİKİYATRİ UYGULAMALARININ KORUYUCU VE Editör: Prof. Dr. Güliz ÖZGEN HERGÜL (Giresun Ü.T.F.)
TOPLUM TEMELLİ BOYUTLARI (2022)

STRES, TIP VE PSİKİYATRİ (2021) Editör: Prof. Dr. Selçuk ASLAN (Gazi Ü.T.F.)

PSİKİYATRİDE GÖRÜLEN NADİR SENDROMLAR VE Editör: Prof. Dr. Behcet COŞAR (Gazi Ü.T.F.)
KÜLTÜRE BAĞLI SENDROMLAR (2022)

OBSESİF KOMPÜLSİF BOZUKLUK (2022) Editör: Prof. Dr. Halise DEVRİMCİ ÖZGÜVEN (Ankara Ü.T.F.)

Özel konuları temin etmek için:

abone.turkiyeklinikleri.com
 Serebellum Anatomisi ve Fizyolojisi
Anatomy and Physiology of Cerebellum

Taylan ALTIPARMAKa ÖZET Serebellum keşfedildiği dönemden bu yana, eşsiz mikromimarisi, keşfedilmeye hala devam eden
yoğun nöronal bağlantılarıyla ilgi çeken bir yapı olmuştur. Histolojik olarak, serebellum sıkıca katlan-
mış kortikal tabakalar altında beyaz cevher ve 4 çift derin çekirdekten oluşur. Korteks ise aynı işleyişte
Çankırı Devlet Hastanesi,
a
olan nöronal kümelerin ileri stereotipik bir geometride düzenlenmesinden oluşmuştur. Serebellum ve il-
Nöroloji Kliniği,
gili bağlantıları, birbirinden bağımsız mikrozon/mikrokompartman denilen binlerce fonksiyonel mo-
Çankırı, TÜRKİYE
dülden meydana gelmektedir. Motor fonksiyonlar, özellikle de koordinasyon ve denge açısından bu
bağlantılar ayrıntılı olarak günümüze dek tanımlanmış olsa da non-motor fonksiyonları açısından bilgi-
Yazışma Adresi/Correspondence: ler yenilenmeye devam etmektedir. Non-motor fonksiyonları da benzer düzende, fonksiyonel mikrozo-
Taylan ALTIPARMAK nal modüllerden çıkan projeksiyonların vermis bölgesi ve fastigial nükleus başta olmak üzere derin
Çankırı Devlet Hastanesi, çekirdeklerden ventral tegmental alana, oradan da limbik ve paralimbik bölgelere yayılmasıyla oluş-
Nöroloji Kliniği, maktadır. Bu döngü çok sayıda nöropsikiyatrik durumun daha iyi anlaşılmasını sağlayan bilgiler ortaya
Çankırı, TÜRKİYE çıkarmış ve sürekli güncellenmektedir.
tayalt@hotmail.com
Anahtar Kelimeler: Serebellum; limbik sistem; serebellar çekirdekler; nöropsikiyatri; nöroanatomi

ABSTRACT Since its discovery, the cerebellum has been a fascinating structure with its unique mi-
croarchitecture. Histologically, the cerebellum consists of white matter and 4 pairs of deep nuclei under
tightly folded cortical layers. The cortex consists of neuronal clusters with the same function in an ad-
vanced stereotypical geometry. The cerebellum and its related connections consist of thousands of func-
tional modules called microcompartments, independent of each other. Although these connections have
been defined in detail to date in terms of motor functions, especially coordination and balance, infor-
mation on non-motor functions continues to be renewed. Non-motor functions are also formed by the
spread of projections originating from functional modules from, vermis region and deep nuclei espe-
cially from fastigial nucleus, to the ventral tegmental area, and from there to the limbic and paralimbic
regions. This cycle has disclosed some information that provides a better understanding of many neu-
ropsychiatric conditions and is constantly updated.

Keywords: Cerebellum; limbic system; cerebellar nuclei; neuropsychiatry; neuroanatomy

SEREBELLuMuN TANIMI vE TARİHÇESİ

KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Altıparmak T. Serebellum anatomisi ve fizyo-
lojisi. Coşar B, editör. Nöropsikiyatrik Açıdan
Serebellum . 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinik-
leri; 2021. p.1-6.
S
erebellum (küçük beyin) keşfedildiği dönemden bu yana, eşsiz mikromimarisi,
nörobilimin ilerlemesiyle keşfedilen yoğun nöronal bağlantılarıyla ilgi çeken bir
yapı olmuştur. Posterior kraniyal fossada lokalize olup dördüncü ventrikül, pons
ve medulla oblongata arkasında yer alır. Serebral hemisferlerden, superior yüzeyindeki
dural bir kalınlaşma olan tentoryum serebelli ile ayrılır.1 Histolojik olarak, serebellum
sıkıca katlanmış kortikal tabakalar altında beyaz cevher ve 4 çift derin çekirdekten olu-
şur. Korteks aynı işleyişte olan nöronal kümelerin ileri stereotipik bir geometride dü-
zenlenmesinden oluşmuştur.2 Serebellum ve ilgili bağlantıları birbirinden bağımsız
mikrozon/ mikrokompartman denilen binlerce fonksiyonel modülden oluşur.3 Serebral
kortekste olduğu gibi, serebellum da iki hemisferik yapıdan ve ortasında vermis adı ve-

1
 • Yetişkinlerde Şizofreni
• Majör Depresif Epizodlarda (Antidepresanlara İlave Tedavide)
• Bipolar Mani
Pediyatrik hastalarda otistik bozukluk ile ilgili irritabilitenin tedavisinde.

İgnis kısa ürün bilgisinden alınmıștır. Detaylı bilgi için www.sanovel.com.tr

SANOVEL İLAÇ SAN. ve TİC. A.Ș. İstinye Mahallesi Balabandere Caddesi www.sanovel.com.tr
No:14 34460 Sarıyer / İstanbul Tel: (0212) 362 18 00 • Faks: (0212) 362 18 08 Daha geniș bilgi için firmamıza bașvurunuz.
Taylan Altıparmak
rilen bir ara bağlantıdan meydana gelir.4 Serebellum, se-
rebrumun toplamından daha fazla nöron içerir; fakat sa-
dece total beyin hacminin %10’unu oluşturmaktadır.3
Serebellum farklı yapısı nedeniyle ilk anatomistlerin
bile ilgisini çekmiştir. Aristotle ve Herophilus (Galen) bu
yapıya parencephalis demiştir. Bu tanımı, serebrumun
tersi bir yapı olarak tanımlanması nedeniyle konulduğu
düşünülmektedir. Bu dönemde serebellum motor nöron-
ların ana kaynağı olduğu iddia edilmekteymiş.5 Rönesans
dönemine kadar bu konuda herhangi farklı bir gelişme
kaydedilmemiştir. Rönesans döneminde ilk olarak Vesa-
lius tarafından üzerinde çalışılmış olup, anatomik disek-
siyon çalışmaları 1573 yılında Costanzo Varolio
tarafından yürütülmüştür. Varolio, insan diseksiyonlarında
pons arkasında geniş bir anatomik yapının varlığına işa-
ret etmiş ve bu yapıya Varolio’ nun ponsu denilmiştir.
Daha sonraki yüzyılda Thomas Willis tarafından da bir
takım diseksiyon çalışmaları devam ettirilmiş, Marcello
Malpighi serebellumu yaprak benzeri dallı, girintili çıkın-
tılı bir yapı şeklinde tanımlamıştır. Raymond de Vieus-
sens ise dentat nukleusu derin beyaz cevher içinde
tanımlayan, bunu çizimleri ile gösteren ilk kişi olmuştur.
Daha ayrıntılı anatomik çalışmalar ise 18. yüzyılda sür-
dürülmüştür. Bu çalışmalar, serebellumun fonsiyonel ya-
pısına ait ilk bilgilerin temelini oluşturmaktadır.6 Vicq
dAzyr derin beyaz cevher içerisinde globoz, emboliform
ve fastigial nükleusları ilk olarak çizimlerinde göstermiş-
tir. Vincenzo Malacarne ise lingula, uvula gibi ek yapıları
tanımlamış ve birtakım klinik çalışmalarında serebellar
yapının normalinden daha atrofik olabileceğini vurgula-
mıştır. Luigi Rolando 1809 yılında serebellar hasarın
motor bozukluklara sebebiyet verdiğini ilk olarak belirt-
miş olan kişidir. Rolando 19. yüzyılın başlarında serebel-
lumun motor fonksiyonları olduğunu vurgulamış fakat
motor koordinasyonla olan ilişki net olarak açıklanama-
mıştır.7 Jean Pierre Flourens 19. yüzyılın ilk yarısında hay-
vanlar üzerinde yaptığı ayrıntılı ablatif çalışmalarda
serebellar hasarın koordinasyon bozukluğuna neden oldu-
ğunu göstermiştir. Serebellumun histolojik yapısı ve bu
yapının fonksiyonlarına yönelik olarak ilk hipotezler, Jan
Evangelista Purkinje, Schwann, Valentin, Golgi, Cajal ve
Jelgersma tarafından ortaya atılmıştır.6,7 Yirminci yüzyıla
gelindiğinde, Gordon Holmes 1. Dünya Savaşı’nda yaralı
askerler ve serebellar tümörlü hastalarda yaptığı klinik ta-
kiplerde ataksinin modern konseptinin temellerini bu has-
talarda gördüğü diskinezi ve tremor aktivitelerinin
değerlendirmesi sonucunda oluşturmuştur.7 Aynı dönemde
Pierre Flourens ve Joseph Babinski serebellar hasarın asi-
nerji, disdiadokokinezi, serebellar katalepsi şeklinde ta-
nımladıkları kliniklere yol açacağını vurgulamıştır.
2
Serebellum Anatomisi ve Fizyolojisi
Adrian, Slider, Strowell, Larsell tarafından makroskopik
olarak serebellar yapılar detaylandırılmış ve vermis, para-
vermian yapılar, hemisferlerin sınırları net olarak göste-
rilmiştir.1 Larsell’in serebellar hemisferleri 10 lobüle
ayırdığı sistem günümüzde de hala kullanılmaktadır. Daha
sonrasında bu yapılar boyutsal yönden, foliaların ve lo-
büllerin oranlarının matematiksel olarak diğer memelilerle
karşılaştırmalarına ilişkin çalışmaları Sultan ve Braiten-
berg 1993 yılında yayınlamışlardır.5,7 Zonal yapılanma
hakkındaki ile veriler ise Scott, Hawkes, Leclers tarafın-
dan 20. ve 21. yüzyılda yapılmış olup Zagrebelsky ve So-
telo tarafından ise bu yapılanmanın rejeneratif
süreçlerdeki rolünü, tırmanıcı liflerdeki rejenerasyonunu
göstererek vurgulamışlardır.7 Yine 20.yüzyılda Brindley,
Marr, Albus, Thompson ve Steinmetz gibi bilim insanları
tarafından da günümüzde de popüler bir konu olan sere-
bellar motor öğrenme süreci ilk olarak değerlendirilmiştir.
Ivry ve Baldo 1992 yılında, Bowe ise 1997’de motor ko-
ordinasyon dışında serebellumun emosyonel kontrol ve vi-
seral fonksiyonları olduğunu, bu farklı fonksiyonların ise
2010 Cermina ve Apps tarafından serebellumun farklı böl-
gelerinden yönetildiği ortaya konmuştur.7
SEREBELLAR ANAToMİ, HİSToLojİ vE
fİzYoLojİSİ
Serebellumun sıradışı yüzey görünümü, hacminin çoğunun
çok sıkı katlanmış serebellar korteks olarak adlandırılan gri
madde tabakasından oluşması nedenlidir.3 Bu tabakadaki
her çıkıntı ya da gyrus bir folium olarak adlandırılır. İnsan
serebellar korteksinin tamamen açılmış olması durumunda,
yaklaşık 1 metre uzunluğunda ve ortalama 5 santimetre ge-
nişliğinde bir nöral doku tabakasına dönüşeceği ve bunun
bir hacim içinde paketlenmiş yaklaşık 500 metrekarelik bir
toplam yüzey alanı yaratacağı tahmin edilmektedir. Sere-
bellum ortalama olarak, yetişkin bir insanda 6 cm x 5 cm
x 10 cm boyutlarındadır.8 Serebellum posterior kraniyal
fossada pons ve medulla oblongata dorsalinde yer alır. Ten-
torium serebelli ile oksipital loblardan ayrılır. Aksiyel ve
koronal planda bir orta hat parçası olan vermis ve iki late-
ral parça olan hemisferlerden oluşmaktadır (Şekil 1). Du-
ranın bir parçası olan falks serebelli ile iki hemisfer
birbirinden kısmen ayrılmaktadır.9
Serebellum anterior, posterior ve flokkulonodüler
loblardan oluşmaktadır. Bu loblar ise kendi içlerinde lo-
büllere ayrılmaktadır. Anterior lob Larsell sistemine göre
I-V. lobüllerinden (Lingula, Lobulus centralis, Culmen),
posterior lob VI-IX. lobüllerinden (Declive, Folium, Tuber,
Pyramis, Uvula), flokkulonodüler lob ise X. (Nodulus) lo-
bülden oluşmaktadır (Şekil 2).10,11
Taylan Altıparmak
ŞEKİL 1-2: Serebellar hemisfer, vermis, lobar ve lobüler organizasyonu.10
Serebellum nöral tüpün alar tabakasından gelişen,
metensefalonun bir parçasıdır.3 Tüm hücreleri germinal
matriks bölgesinden gelişmiştir. Serebellum SSS pek çok
bölgesinin aksine daha karmaşık bir yapıya sahiptir ve tek
bir germinal zondan değil en az 2 farklı germinal zondan
oluşmaktadır.12 İlk germinal matriks anteriorda istmus ile
posteriorda ise koroid pleksus ile sınırlandırılmıştır. Bu
matriks nöroepitelyal ventriküler zon ve daha kaudalindeki
germinal trigon bölgeden (rombik dudak) oluşur. Ventri-
küler zondan ilk ayrılan nöronlar; nükleer nöronlar (Em-
briyolojik dönem 10-12. gün) serebellar korteksin derin
tabakasına yerleşir. İlk nükleer nöronların oluşumundan
sonra Purkinje hücreleri oluşur (Embriyolojik dönem 11-
13.gün) ve geçici olarak tabaka benzeri bir yapı oluşturur-
lar.13 Bütün bunların sonucunda serebellum en dışta
moleküler hücre tabakası, ortada tek sıralı dizilmiş Purkinje
hücre tabakası, en içte ise granüler tabaka ile kortikal olu-
şumunu tamamlamış olur (Şekil 3).
Ortalama 85 milyar nörondan oluştuğu bilenen sere-
bellum derin beyaz cevher ve 4 çift derin nükleusu çevre-
leyen, folialardan oluşmuş yüzeyel bir kortikal tabakadan
oluşur.3 Bu sayı memelilerde gibi daha gelişmiş türlerle ko-
rele olarak artmaktadır. En yüksek sayı insan türünde bu-
lunmaktadır. Bu durumun nedeninin insanlarda frontal
bölgenin daha gelişmiş olması ile yakından ilişkili olduğu
düşünülmektedir.14 Serebellar nöron sayısı neokorteksteki
nöron sayısı ile korele bir orana sahiptir. Neokorteksin
nöron sayısının ortalama 3,6 katı kadar nöron serebellumda
bulunması pek çok memeli türünde tanımlanmış bir oran-
dır.15
Serebellum beyaz cevheri afferent, efferent ve intrin-
sik bağlantılardan oluşmaktadır. Afferent lifler bu bağlan-
tıların çoğunluğunu oluşturmaktadır. Bu bağlantılar
serebelluma girerken 3 lif sistemine ayrılır. Bunlar; tırma-
nıcı, yosunsu ve çok tabakalı liflerdir.3 Tırmanıcı lifler oli-
voserebellar yolağın uç lifleridir. Tek bir Purkinje
3
Serebellum Anatomisi ve Fizyolojisi
hücresiyle, çok sayıda (1000-2000) tırmanıcı lif bağlantısı
vardır. Çok tabakalı lif sistemi serebelluma hipotalamus,
raphe nükleus ve locus ceruleustan gelen afferentleri içerir.
Serebellar kortekse ve derin serebellar çekirdeklere pro-
jekte olur. Yosunsu lif sistemi ise bu iki lif sistemi dışın-
dakileri oluşturur. Tırmanıcı lif sistemi aksine yosunsu lif
sistemi diffüzdür ve çok sayıda dalları vardır.16 Bu nedenle
tek bir yosunsu lif, granül hücreler aracılığıyla binlerce
Purkinje hücresini uyarabilir.17
Serebellar döngüde özellikle Purkinje ve granül hüc-
releri önemli rol oynamaktadır. Bu döngüde 3 ayrı aksonal
sistem kritik öneme sahiptir.11 Bunlar; tırmanıcı, yosunsu
lifler ve granül hücre aksonlarının oluşturduğu paralel lif-
lerdir.8 Bu döngü, her biri spesifik bilgiler taşıyan tırma-
nıcı ve yosunsu liflerin girdileriyle başlayarak derin
serebellar nükleuslarda sonlanan devrelerden oluşmakta-
dır. Yosunsu lifler direkt derin serebellar nükleuslara pro-
jekte olmanın yanısıra, sırasıyla granül hücre, paralel lifler,
Purkinje hücreleri ve sonuç olarak derin serbellar çekirdek
şeklinde sonlanan bir döngü oluşturmaktadır.3 Tırmanıcı
lifler Purkinje hücreleri aracılığıyla derin serebellar çekir-
deklere projekte olur, az sayıda kollateral ise direkt olarak
derin serebellar nükleuslarla bağlantılıdır. Ayrıca bunlar
dışında serebellum dopaminerjik, seratonerjik, noradre-
nerjik ve kolinerjik girdiler almaktadır.10,11
Serebellar derin nükleuslar, beyaz cevherin merke-
zinde gri madde kümeleridir. Nükleuslar serebellumun ana
çıktı merkezleridir. Bu nükleuslar yosunsu ve tırmanıcı lif-
lerden kollateral uyarılar ve Purkinje hücrelerinden inhibi-
tör girdiler alır.11,12,18 Derin beyaz cevher nöronlarının büyük
hücre gövdeleri, sferik dendritik yapıları mevcuttur ve glu-
tamat kullanır.8 Tırmanıcı lif uyarılarının sonucu olarak çok
az sayıda GABAerjik küçük boyutlu hücrelerde bulunmak-
tadır. Bunlar inferior oliver nükleusa projekte edilir.11 İnfe-
rior oliver nükleusa giden inhibitör efferentleri hariç tüm
çıktılar eksitatördür. Bu nükleuslar medialden laterale
Taylan Altıparmak
ŞEKİL 3-4: Serebellar kortikal katmanların histolojik görünümü ve serebellar derin beyaz cevher ve nükleusların görünümü.10,20
doğru, fastigial nükleus, interpoze nükleus (emboliform ve
globoz nükleus), dentat nükleus şeklindedir (Şekil 4).19
Bu nükleusların bağlantıları, serebellumda vertikal
olarak alt bölümlere ayrılabilir. Zonal organizasyon olarak
adlandırılan bu ayrım şöyledir:
 Fastigial nükleusa projekte olan serebellar nöronlar
içeren bir orta hat (vermal) zon
 İnterpoze nükleusa projekte olan serebellar nöron-
lar içeren bir ara (paravermal) zon
 Dentat nükleusa projekte olan serebellar nöronlar
içeren bir lateral (hemisfer) zon
Tüm bu serebellar nükleuslarda; orta hatlarında eks-
tremiteler, laterallerinde gövde, kaudal bölümlerinde ante-
rior son olarakta rostral bölümlerinde ise posterior yapıların
temsili olan somatotopik bir organizasyon bulunur.11,21
Makroskopik olarak serebellum birbirine benzer mik-
roanatomik yapılanmaya sahiptir. Bu yapılanmadaki büyük
kompartmanlara zon denirken, bu yapının içindeki mik-
roskobik düzeyde görülen organizasyon mikrozon adı ve-
rilen alanlara ayrılmaktadır (Şekil 5).8,10,11
ŞEKİL 5: Serebellumun zonal ve mikrozonal organizasyonu modeli.10
4
Serebellum Anatomisi ve Fizyolojisi
Mikrozonlar, uzun ve ince, serebellar kortekse dik
yerleşimli kompartmanlar olup benzer somatotopik özel-
likteki Purkinje hücre gruplarını içerir.22-24 Bu mikrozomal
somatotopiyi hem girdilerin nükleustaki projeksiyon loka-
lizasyonları hem de inferior oliver nükleustan gelen tırma-
nıcı lif grupları oluşturur. Mikrozonlar arası hem Purkinje
uzantılarıyla hem de basket hücrelerinin dendritleri ile ile-
tişim mevcuttur.10,25
SEREBELLAR BAĞLANTILAR
Serebellum üç büyük serebellar pedinkül çifti ile beyin
sapına bağlanmaktadır. Kaudal inferior serebellar pedin-
kül (restiform cisim), orta serebellar pedinkül (brakium
pontis) ve rostral superior serebellar pedinkül (brakium
konjunktivum) olarak adlandırılırlar. Kaudal ve rostral
pedinküller afferent ve efferent yolları, orta pedinkül ise
afferent yolları içerir (Şekil 6).8,21,26 Serebellumun pedin-
küler organizasyonu afferent, efferent yolaklar ve bağ-
lantıda olduğu beyin sapı bölümü daha akılda kalıcı
olması açısından aşağıdaki tabloda özetlenmektedir
(Tablo 1).
Serebellumun son yıllarda dikkat çeken bir diğer özel-
liği ise non-motor fonksiyonlarda da, aynı motor fonksi-
yonlarda olduğu gibi aldığı girdileri benzer şekilde
işlemleyerek, çıktı olarak limbik sistem ve ilişkili kortikal
yapılara projekte etmesidir. Bu döngü çok sayıda nöropsi-
kiyatrik durumun daha iyi anlaşılmasını sağlayan bilgiler
vermektedir.21,27 Bu döngüde özelikle vermis yapısı ve için-
deki fastigial nükleuslar üzerinde durulmaktadır. Fastigial
nükleustan çıktılar, ventral tegmental alana (VTA) projekte
olur ve oradan da direkt ve indirekt olarak limbik yapılara
yayılır. Direkt olarak hipotalamik döngüye, indirekt olarak
ise nucleus accumbens, mezolimbik dopaminerjik yolak-
lara ulaşır. Sonuç olarak singulat korteks, amigdala, hipo-
Taylan Altıparmak Serebellum Anatomisi ve Fizyolojisi

TABLO 1: Serebellar pedinküler afferent ve efferent liflerin tablo halinde özet görünümü.8

Pedinkül Beyin Sapı Bağlantısı Afferent yollar Efferent yollar

Superior Serebellar Mezensefalon ventral spinoserebellar Dentatotalamik
Pedinkül (brakium konjunktivum) Tektoserebellar Dentatorubral
Trigeminoserebellar
Seruloserebellar
orta Serebellar Pons Kortikopontoserebellar
Pedinkül (brakium pontis)
İnferior Serebellar Medulla oblongata Dorsal spinoserebellar Serebellovestibüler
Pedinkül (restiform cisim) Kuneoserebellar Serebelloretiküler
olivoserebellar
vestibüloserebellar
Retiküloserebellar
Trigeminoserebellar

kampus, prefrontal korteks, posterior parietal ve superior
temporal bölgere projekte olmaktadır.28,29
SEREBELLAR vASKÜLER YAPILAR vE
SuLAMA ALANLARI
Serebellumun kan dolaşımı; posterior inferior serebellar ar-
terler, anterior inferior serebellar arterler ve süperior sere-
bellar arterlerden sağlanır (Şekil 7).30
Posterior inferior serebellar arterler (PICA) intrakra-
niyal vertebral arterden çıkar ve lateral meduller tegmen-
tum, inferior serebellar pedinkül, inferior vermisin
ipsilateral bölümü ve serebellar hemisferin inferior yüze-
yini kapsayan büyük horizontal fissür düzleminin altındaki
serebellumun yarısını besler. PICA’nın vermiyan veya me-
dial dalı medial serebellum ve dorsolateral medulla oblon-
gatayı beslerken, tonsiller- hemisferik veya lateral dalı
serebellumun inferoposterolateral yanını besler, ancak me-
dullayı beslenmez.11,31
Sıklıkla baziller arter orijininin 1cm distalinden
tek bir damar olarak kaynaklanan anterior inferior sere-
bellar arter (AICA) serebellar hemisferin anterior petro-
zal yüzeyine, flokkulusa, orta serebellar pedinkülün
alt bölümüne ve lateral pontomedüller tegmentuma
kan akımı sağlar. Tipik olarak AICA internal akustik
meatus girişinde iç kulak arter orijinini verir. PICA ek-
sikliği olduğu zaman, AICA alanları PICA alanlarını
kapsar.11,30
Superior serebellar arter (SCA), baziller arterin dis-
tal segmenti yakınından, bir çift posterior serebral artere
ayrıldığı terminal bifurkasyonun hemen altında oluşur ve
serebellar hemisferlerin üst yüzeylerini, superior vermisin
ipsilateral bölümü, orta serebellar pedinkülün üst bölü-
münü, superior serebellar pedinkülü ve lateral pontin teg-
mentumu besler. Okülomotor sinir ve troklear sinir
süperior serebellar arter ve posterior serebral arter arasında
seyrederler.32,33

ŞEKİL 6-7: Serebellar pedinküler organizasyonun ve serebellar vasküler anatomik yapıların görünümü.10

5
Taylan Altıparmak
1. voogd j, Glickstein M. The anatomy of the
cerebellum. Trends in Cognitive Sciences.
1998;2(9):307-13.
2. Roostaei T, et al. The human cerebellum: a re-
view of physiologic neuroanatomy. Neurologic
Clinics. 2014;32(4):859-69.
3. Wright M, Skaggs W, Nielsen fA, et al. The
cerebellum. Wikijournal of Medicine.
2016;3(1):1.
4. Gray H, Standring S. Gray's anatomy: the
anatomical basis of clinical practice. Living-
stone: Churchill; 2008.
5. Clarke E, o'Malley CD. The human brain and
spinal cord: A historical study illustrated by
writings from antiquity to the twentieth century.
Norman Publishing; 1996.
6. Ito M. Historical review of the significance of
the cerebellum and the role of Purkinje cells
in motor learning. Ann N Y Acad Sci.
2002;978:273-88.
7. Glickstein M, Strata P, voogd jjN. Cerebel-
lum: History. 2009;162(3):549-59.
8. Daroff RB, et al. Bradley's Neurology in Clini-
cal Practice E-Book. Elsevier Health Sciences;
2015.
9. voogd j, Glickstein M. The anatomy of the cere-
bellum. Trends Cogn Sci. 1998;2(9):307-13.
10. Wright M, Skaggs W, Nielsen fA. The cere-
bellum. Wikijournal of Medicine. 2016;3(1):1.
11. Brazis PW, Masdeu jC, Biller j. Localization in
clinical neurology. Lippincott Williams &
Wilkins; 2012.
12. Tuna I, et al. The pediatric cerebellum: a pic-
torial review of normal anatomy using MRI and
diffusion tensor imaging. Neurographics.
2014;4(4):158-67.
13. Goldowitz D, Hamre K. The cells and mole-
cules that make a cerebellum. Trends in Neu-
rosciences. 1998;21(9):375-82.
KAYNAKLAR
14. Simpson j, Wylie D, De zeeuw C. on climbing
fiber signals and their consequence (s). Be-
havioral and Brain Sciences. 1996;19(3):384-
98.
15. Herculano-Houzel S. Coordinated scaling of
cortical and cerebellar numbers of neurons.
frontiers in Neuroanatomy. 2010;4:12.
16. Heck D, Sultan f. Cerebellar structure and
function: making sense of parallel fibers.
Human Movement Science. 2002;21(3):99-
109.
17. Afifi AK, Bergman RA. functional neu-
roanatomy. New York: McGraw-Hill; 1998.
18. Balaei MR, Ashtari N, Bergen H. The embry-
ology and anatomy of the cerebellum. In: De-
velopment of the Cerebellum from Molecular
Aspects to Diseases. Springer; 2017. p.33-43.
19. Allen G, et al. Magnetic resonance imaging of
cerebellar-prefrontal and cerebellar-parietal
functional connectivity. Neuroimage.
2005;28(1):39-48.
20. Sobotta j, McMurrich jP, Thomas WH. Atlas
and Text-Book of Human Anatomy. vol. 3. WB
Saunders Company; 1909.
21. Grimaldi G, Manto M. Topography of cerebel-
lar deficits in humans. The Cerebellum.
2012;11(2):336-51.
22. Apps R, Garwicz M. Anatomical and physio-
logical foundations of cerebellar information
processing. Nature Reviews Neuroscience.
2005;6(4):297.
23. Manni E, Petrosini L. A century of cerebellar
somatotopy: a debated representation. Nature
Reviews Neuroscience. 2004;5(3):241.
24. oscarsson o. functional units of the cerebel-
lum-sagittal zones and microzones. Trends in
Neurosciences. 1979;2:143-5.
25. Bodranghien f, et al. Consensus paper: re-
visiting the symptoms and signs of cerebellar
6
Serebellum Anatomisi ve Fizyolojisi
syndrome. The Cerebellum. 2016;15(3):369-
91.
26. Salamon N, et al. White matter fiber tractog-
raphy and color mapping of the normal
human cerebellum with diffusion tensor im-
aging. journal of Neuroradiology. 2007;
34(2):115-28.
27. Hopyan T, Laughlin S, Dennis M. Emotions
and their cognitive control in children with
cerebellar tumors. journal of the International
Neuropsychological Society: jINS.
2010;16(6):1027.
28. Blatt Gj, oblak AL, Schmahmann jD. Cere-
bellar connections with limbic circuits:
anatomy and functional implications. Hand-
book of the Cerebellum and Cerebellar Disor-
ders. 2013;479-96.
29. Guell X, Schmahmann j. Cerebellar
functional anatomy: a didactic summary
based on human fMRI evidence. Springer;
2020.
30. Tatu L, et al. Arterial territories of the human
brain, in Manifestations of Stroke. Karger Pub-
lishers; 2012. p.99-110.
31. Duvernoy HM. The human brain stem and
cerebellum: surface, structure, vasculariza-
tion, and three-dimensional sectional anatomy,
with MRI. Springer Science & Business Media;
2012.
32. Barth A, Bogousslavsky j, Regli f. The clinical
and topographic spectrum of cerebellar in-
farcts: a clinical--magnetic resonance imaging
correlation study. Annals of Neurology: official
journal of the American Neurological Associ-
ation and the Child Neurology Society.
1993;33(5):451-6.
33. Savoiardo M, et al. The vascular territories in
the cerebellum and brainstem: CT and MR
study. American journal of Neuroradiology.
1987;8(2):199-209.
 Serebellar Bozukluklarda Klinik Belirtiler
Clinical Symptoms in Serebellar Disorders

Rumeysa ÇETİNKAYA BULUTOĞLUa ÖZET Serebellum istemli hareketlerin koordinasyonundan sorumludur. İstemli hareketin amaca
uygun şekilde gerçekleşmesi için hareketlerin hız, mesafe ve gücünü ayarlar. Serebellumun em-
briyogenetik, filogenetik ve fonksiyonel olarak ayrılan bölümlerine göre farklı klinik bozukluklar
a
Sağlık Bilimleri Üniversitesi
izlenir. Serebellar hastalıkların ana belirtisi ataksi olup ekstremite, gövde ve yürüyüşü etkileyebi-
Gazi Yaşargil Eğitim ve Araştırma Hastanesi,
lir. Bunun dışında sık görülen bulgular; kas tonus bozuklukları, tremor, okulomotor bulgular, di-
Nöroloji Kliniği,
zartri, vertigo ve dizziness olarak özetlenebilir.
Diyarbakır, TÜRKİYE
Anahtar Kelimeler: Serebellar hastalıklar; ataksi
Yazışma Adresi/Correspondence:
Rumeysa ÇETİNKAYA BULUTOĞLU
Sağlık Bilimleri Üniversitesi ABSTRACT The cerebellum is responsible for the coordination of voluntary movements. It ad-
Gazi Yaşargil Eğitim ve Araştırma Hastanesi, justs the speed, distance and strength of the movements so that the voluntary movement can be
Nöroloji Kliniği, done in accordance with the purpose. Different clinical disorders are observed according to the
Diyarbakır, TÜRKİYE embryogenetic, phylogenetic and functional parts of the cerebellum. Ataxia is the main symptom
rumecetinkaya@gmail.com of cerebellar diseases and it can affect the extremity, trunk and gait. Other common findings are
muscle tone disturbances, tremor, oculomotor findings, dysarthria, vertigo and dizziness.

Keywords: Cerebellar diseases; ataxia

S
erebellum beynin sadece %10 ağırlığını oluşturduğu halde tüm nöronların
%60-80’ini içerir.1,2 Serebellar bozukluklarla ilgili ilk tanımlamalar sadece
motor defisitleri içerirken, Gordon Holmes’ın çalışmaları klinik semptom
ve belirtilerin anlaşılmasında yapı taşı olmuştur.3 Serebelluma ait başlıca fonksi-
yonlar kas tonus ayarı, ekstremite hareketlerinin motor kontrolü ve yürüme koor-
dinasyonu, motor ve nonmotor linguistik fonksiyonlar ile göz hareketleri ile ilgili
okulomotor kontroldür. Serebellar fonksiyonların temel muayenesi tipik olarak okü-
lomotor bozukluklar, konuşma disfonksiyonları, ekstremite ataksisi, tremor, postür
ve yürüme değerlendirmesinin klinik tespitine dayanır.4 Bu bölümde temel motor
serebellar fonksiyon bozukluklarından bahsedilecektir.

KAS TONUSU BOZUKLUKLARI

KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Çetinkaya Bulutoğlu R. Serebellar bozukluklarda klinik
belirtiler. Coşar B, editör. Nöropsikiyatrik Açıdan Sere-
bellum . 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2021. p.7-
10.
Hipotoni akut hemisferik (lateral) lezyonlarda görülür ve kas tonusunda azalmaya
bağlı pasif harekete karşı olan azalmış direnci ifade eder. Özellikle dentat nükleus
hasarlarında olmak üzere azalan fusiform aktivite, kas iğcik afferentlerindeki ge-
rilme yanıtının inhibe olmasına yol açarak tonusu azaltır. Tonus azalması serebel-
lar lezyonla ipsilateral olup üst ekstreminin proksimal kaslarında daha belirgindir;
ayrıca lezyonun şiddetine bağlı olarak zamanla normale dönme eğilimindedir.5,6
Hipotoniye sekonder refleks ve postür anormallikleri de izlenebilir. Hipotonik alt
ekstremitelerde salınım, amplitüd ve süresi artmış patellar refleks görülebilir (pan-
düler refleks). Beyin sapına bası veya kortikospinal traktusu tutan ek beyin sapı tu-

7
SANOVEL İLAÇ SAN. ve TİC. A.Ș. İstinye Mahallesi Balabandere Caddesi www.sanovel.com.tr
No:14 34460 Sarıyer / İstanbul Tel: (0212) 362 18 00 • Faks: (0212) 362 18 08 Daha geniș bilgi için firmamıza bașvurunuz.
Rumeysa Çetinkaya Bulutoğlu
tulumu olmaması durumunda refleksler genellikle hipoak-
tiftir. Yine yürüyüş esnasında etkilenen taraftaki kol salı-
nımının daha düşük frekanslı olduğu farkedilir.
ATAKSİ
Ataksi istemli motor hareketlerin düzgün şekilde yapılma-
sındaki bozukluğu ifade eder. Serebellar düzenleyici inhi-
bitör girdilerin yokluğunda hareketlerin hız, güç ve
zamanlamasında oluşan inkoordinasyon sonucu gelişir.
Ataksi gövde, yürüyüş ve ekstremiteleri etkileyebilir. Orta
hat (vermis) lezyonlarında daha ziyade gövde ve yürüyüş
ataksisi izlenirken, ekstremite ataksileri lateral (hemisfe-
rik) serebellar bozukluklarda görülür.6 Trunkal atakside
hasta ayakta durduğunda ve oturduğunda dik postürü ko-
ruyamaz. Ciddi atakside denge bozukluğu nedeniyle başta
titubasyon denilen 3-4 Hz frekansında öne arkaya salınım
şeklinde olan hareketler izlenir. Yürüme ataksisi ise nor-
malden geniş adımlarla düzensiz, güvensiz ve orta hattan
sapma şeklinde olan yürüme bozukluklarını içerir. Hafif
yürüyüş bozuklukları Tandem yürüyüşü olarak da adlan-
dırılan düz çizgide parmak ucu-topuk adımlama ile ortaya
konulabilir. Hastalar bu muayene esnasında geniş tabanlı
yürür ve lezyon tarafına düşme eğilimleri olur. Serebellar
ataksi, gözler açık ve kapalı durumdayken vardır; gözler
kapalıyken bir miktar artış gösterebilse de bu hiçbir zaman
duyusal ataksilerdeki gibi belirgin olmaz. Ataksili hasta-
larda yürüme dışında durma ve dönüşlerde de beceriksiz-
lik mevcuttur. Durma eylemi normalden daha büyük
amplitüdlü hareketlere ihtiyaç gösterirken, dönüşler esna-
sında bozulan denge düşmeye meyil yaratır.7
Ekstremite ataksisi dismetri, disdiadokinezi ve rebo-
und fenomeni kombinasyonundan oluşur. Dismetride hedef
ile olan mesafe tahmin edilemediğinden hareketin hızı,
gücü ve yönü düzgün şekilde ayarlanamaz. Hasta iki nokta
arasındaki düz bir çizgide hareketi gerçekleştiremez. Üst
ekstremitelerde parmak-burun, parmak-parmak testleriyle
dismetri test edilebilir.8 Parmak hedefe yaklaştığı zaman
hedefi aşabilir (hipometri) ya da hedefe varmadan daha
kısa sürede durabilir.9 Parmak burun testini hafif bir dirence
karşı yaptırmak ataksinin belirginleşmesini veya latent
ataksinin ortaya çıkmasını sağlayabilir. Alt ekstremitelerde
ise yatar pozisyonda olan hastanın bir ayağının topuğunu
diğer dize koyarak baldırdan aşağı düzgün bir şekilde kay-
dırması istenir, dismetri varlığında hareketin hedeften sa-
parak yapıldığı izlenir. Serebellar tutulumda hastalar
ayakları daha çok yukarı kaldırmaya, dizi daha fazla flek-
siyona getirmeye ve topuğu hedeften yukarı yerleştirmeye
eğilimlidir. Benzer şekilde hastadan ayağı ile zeminde
veya havada bir daire veya sekiz çizmesi istenebilir.10
8
Serebellar Bozukluklarda Klinik Belirtiler
Disdiadokinezi hızlı ardı sıra hareketlerin yapıla-
mamasını ifade eder. Bir hareketin hemen ardından tam
tersi yapılamaz. Üst ekstremitelerde ardı sıra yapılan su-
pinasyon pronasyon hareketiyle (bir elinin üzerinde diğer
elin avuç içi ve sırtını ardışık olarak değiştirme) mua-
yene edilir. Hareketler ardışık biçimde ve olabilecek en
hızlı şekilde yapılmalıdır. Alt ekstremite değerlendiril-
mesi için zeminde ritim tutma, dil için hızla çıkarıp ge-
riye sokma veya sağa sola hareket yaptırılabilir.10 Ataksi
varlığında hareketler yavaş ve duraksayarak, düzensiz ve
bozuk bir ritimde yapılır. Başlangıçta hereketler normal-
ken birkaç deneme sonrası disdiadokinezi ortaya çıkabi-
lir. İki ekstremite birbiriyle ve kontrol kişisiyle
kıyaslanmalıdır.11
Rebound fenomeni normalde sağlıklı kişilerde görü-
lür, anormal olan rebaund yanıtının serebellar hastalık-
larda etkilenen uzuvlarda kaybolmasıdır. Rebound
fenomeninin kaybı direncin aniden ortadan kalktığında za-
manlarda olan denetimsizlik nedenli oluşur. Bu fenomen
hastanın uzvunu dirence karşı hareket ettirmesiyle ortaya
çıkar. Normalde hareketin denetlenmesi ile frenleme sağ-
layabilme için agonist kaslar hemen gevşerken antago-
nistler hemen kasılmalıdır. Muayene esnasında hastanın
kolları bitişik, ön kol supinasyonda, dirsek fleksiyonda
iken yumruğu sıkılıdır. Fleksiyondaki ekstremiteye karşı
uygulanan gücün aniden ortaya kalkmasıyla normal kişi-
ler bu beklenmedik hareketi kontrol edebilir. Serebellar
hasarlarda ise kişi bu denetimi sağlayamaz ve yumruk
güçlü bir şekilde göğüse çarpar.
DİZARTRİ
Serebellum konuşmanın motor kontrolünde rol oynar.12
Serebellar hasar sonrası fonasyon ve artikülasyonda olan
patolojik değişiklikler ataksik dizartri olarak da isimlen-
dirilir. Hastaların konuşmaları yavaş, kesik kesik, patla-
yıcı ve monoton özelliktedir. Anlama korunmuştur.
Dizartriye eşlik eden orofasial ve lingual kas koordinas-
yon bozukluğu neticesinde belirgin yutma disfonksiyonu
olmaksızın mikroaspirasyonlar gelişebilir.13 Dizartri daha
ziyade serebellar hemisferik (özellikle sol serebellar he-
misfer superior segment) lezyonlarda izlenir. Yine sere-
bellumun dil ile ilgili nonmotor fonksiyonları da
bulunmaktadır, bu sebeple serebellar hasarlarda artikü-
lasyon ve grafomotor planlama, verbal akıcılık, ekspressif
ve reseptif sintaks, fonolojik ve semantik geri çağırma,
okuma ve yazma ile patolojiler de izlenebilir. Serebellar
hemisferik lezyonlar vermal lezyonlara göre daha belirgin
dizartriye yol açmaktadır.11
Rumeysa Çetinkaya Bulutoğlu
TREMOR
En sık görülen serebellar tremor tipi intansiyonel tremordur.
Intansiyonel tremor istirahat halinde ortaya çıkmaz ancak
hedefe yaklaşırken genliği artar ve hedefe dokunulduğunda
tremor durur.14 Ataksi gibi, burun parmak ve diz topuk testi
ile muayene edilebilir. Bu esnada proksimal kaslarda belir-
gin olmak üzere ileri geri salınım hareketlerinin olduğu iz-
lenir. Daha nadir olarak postural tremor ile aksiyon tremoru
da görülebilir. Serebellar hasarlarda görülen tremorun pato-
fizyolosi açık olmamakla birlikte temelde postural fiksas-
yon defisiti ile serebellotalamik yolak hasarı rol alır.
OKÜLER BOZUKLUKLAR
Nistagmus, göz kürelerinin primer pozisyon veya devias-
yondayken izlenen istemsiz osilatuar hareketidir. Gerçekte
esas nistagmus yavaş faz hareketi olmakla birlikte, nistag-
muslar düzeltici faz olan hızlı faza göre isimlendirilirler. Se-
rebellar bozukluklarda farklı nistagmus çeşitleri izlenebilir;
orta hat lezyonları ile en sık ilişkili olanlar bakış yönü ile
uyarılan nistagmus, rebound nistagmus, yukarı vurulu ve op-
tokinetik nistagmustur.15 Bakış yönü ile uyarılan nistagmus
santral nistagmuslar (serebellum ve diğer santral sebepler)
arasında en sık izlenendir. Hasta sağa baktığında sağa, sola
baktığında ise hızlı fazı sola vuran nistagmus izlenir. Peri-
ferik hadiselerde ise santral lezyonların aksine nistagmus
bakış ile yön değiştirmez. Rebound nistagmus aslında bakış
yönü ile uyarılan nistagmusun laterale bakış veya primer po-
zisyona tekrar fikse olduktan sonra yön değiştiren tipidir, se-
rebellar tutulumlarda nadiren izlenmesine rağmen lezyonu
serebelluma lokalize ettirici değeri yüksektir. Optokinetik
nistagmus ise görsel fiksasyon esnasında hareketi takiple or-
taya çıkan nistagmustur. Bu nistagmus normalde fizyolojik
olup serebellar hastalık varlığında yavaş ve hızlı faza ait am-
plitüdler alışılmamış şekilde büyür.
Serebellar hastalıklarda nistagmus dışında görülen
diğer göz hareket bozuklukları; oküler dismetri, göz küre-
lerinde vertikal deviasyon, konjuge bakış parezisi, opsok-
lonus, oküler tilt reaksiyonu ve sakkadik intruzyonlardır.16
Nistagmus genelde vestibuloserebellar yolların tutulumunu
gösterirken, oküler anormallikler serebellumun diğer mer-
kezlerle olan bağlantılarının etkilenimine bağlıdır.
VERTİGO VE SERSEMLİK HİSSİ
Dizziness sersemlik hissi olarak tanımlanabilir. Vertigo ise
hastanın kendini veya etrafını dönüyor olarak algıladığı pa-
tolojik bir illüzyondur.17 Serebellum kaynaklı vertigolarda
ciddi ataksi (gövde, yürüyüş ve ekstremite ataksisi) ile pür
9
Serebellar Bozukluklarda Klinik Belirtilersmi
vertikal ve torsiyonel nistagmus da izlenebilir. Serebellar
hastalıklarda izlenen vertigo ve dizziness akut başlangıçlı,
rekürren ataklar şeklinde veya kronik/kalıcı olabilir. Özel-
likle akut başlangıçlı vertigolarda serebellar infarkt ve ka-
namaları dışlamak hayati önem taşır. Vertigolu hastada
kırmızı bayraklar; eşlikçi nörolojik defisit olması, tek ta-
raflı total işitme kaybının olması (anterior inferior serebel-
lar arter infarktlarında izlenir), yürürken desteğe ihtiyaç
duyulması ve bakışla yön değiştiren nistagmustur.18
SEREBELLAR KRİZ
Akut gelişen geniş mezensefalon ve serebellar lezyonlarda
bilinçte ani bozulma, deserebrasyon rijiditesi ile ekstansör
postür gelişebilir. Nadir görülen bu durum mortalitesi ol-
dukça yüksek bir tablodur.6
DUYUSAL DİSFONKSİYON
Serebellumun somatosensoriyel sistem fonksiyonu üzerine
etkileri mevcuttur. Pek çok çalışma propriosepsiyon ile kuv-
vetin algılanması üzerine olan etkilerden bahsetmektedir. Se-
rebellar hasarlı hastalar pasif olarak test edildiğinde normal
proprioseptif özellikler göstermelerine rağmen yine de sere-
bellum somatosensoriyel işlem esnasında aktiftir.19,20 Sere-
bellum özellikle aktif hareket esnasında duyusal hassasiyeti
arttırmada rol oynar. Aktif ardışık dirsek hareketleri esna-
sında hareketin genliğinin ayırt edilmesi etkilenmiş olup bo-
zulmuş hareket tahminiyle tutarlı olarak aktif proprioseptif
defisit gelişebilir.21 Yine de pasif hareketlerde de birtakım ek-
siklikler olduğu birtakım çalışmalarda gösterilmiş olup, bazı
spesifik pasif proprioseptif ayrım testlerinde etkilenim sapta-
nabilir; hareketin süresi ve hızına ait değerlendirmeler bozul-
muşken hareket genliğinin ayrımı normal olarak izlenebilir.22
Bu bulgular serebellar hasarın hareketin aktif veya pasif ol-
masına bakılmaksızın bazı zamansal işlemler gerektiren so-
matosensoriyel yargıları bozduğunu desteklemektedir.
YÜRÜYÜŞ VE POSTÜR ANORMALLİKLERİ
Serebellar bozukluklarda geniş tabanlı, beceriksiz hareket-
lerle karakterize bir yürüyüş paterni izlenir. Hastalar ka-
rarlı durumda doğrusal bir düzlemde yürümede zorluk
yaşarlar, ancak aynı zamanda yürüyüşü başlatma, sonlan-
dırma ve dönüşlerde de güçlük ve beceriksizlik izlenir.23,24
Yürüyüş parametrelerine bakıldığında adım genişliğinde
artış, azalmış adım uzunluğu ve yürüyüş hızı ile duruş ve
çift destek aşamalarında artan süreler olduğu görülür.25 Bu
parametrelerdeki değişiklikler primer serebellar hasardan
ziyade kompansatuar mekanizmalar nedenli ortaya çıkar.
Postural değişiklikler ise duruş ve yürüyüş esnasında izle-
Rumeysa Çetinkaya Bulutoğlu Serebellar Bozukluklarda Klinik Belirtiler

nebilir. Baş ve gövdenin hareket açıklığında anormal artış
fleksiyon- ekstansiyon, lateropulsiyon ve rotasyon hare-
ketleri esnasında görülebilir.26
SONUÇ
Vertigo ve dizziness vestibuloserebellar, vestibulospinal
veya serebellar okuler motor sistem lezyonlarından kay-
naklanır.27,28 Serebellum bu sistemlerin kalibrasyonu kont-
rol eder ve oküler motor sistemin instabilitesini azaltır.
Serebellar yürüyüş geniş tabanlı olup tandem gait sık-
lıkla bozuktur. Hareket analizi yapıldığında global ve seg-
mental kinetik yürüyüş parametrelerinin, eklem ve uzuv içi
koordinasyonun bozulduğu buna karşılık kompansatuar an-
tagonist kas kasılmasının izlendiği görülür. Yürüyüş ve
postür anormallikleri aktif hareket esnasında izlenebileceği
gibi duruş esnasında da gözlenebilir. İleri nörogörüntüleme
çalışmaları komplike serebellar bozuklukların anlaşılma-
sında anahtar rol oynayacaktır.32,33

Ataksik dizartri serebellar lezyonlar için tipiktir, ko- Serebellar hasarın aktif hareketler esnasında kuvvet
nuşmanın kontrolü üst paravermal bölge, orta ve lateral se- algısı ve proprioseptif duyuyu bozduğuna dair net kanıtlar
rebellar korteks tarafından sağlanır.29-31 vardır. Pek çok çalışma serebellar hasarın genlik ayrımı ge-
rektiren testler sırasında pasif proprioseptif duyuyu boz-
Serebellar hasarlarda değişen derecelerde disdiadoki-
madığını gösterirken, bu hastalarda süre ve hız
nezi, dismetri, kavrama kusurları, asinerji ile çeşitli tremor
parametrelerini içeren pasif proprioseptif değerlendirme-
tipleri görülebilir. Hipotoniyi değerlendirmek zor olsa da
lerin bozulduğunu gösteren çalışmalar da mevcuttur.
serebellumun geniş ve akut hasar durumlarında muayenede
saptanabilir.

1. Houzel HS. Coordinated scaling of cortical and cere-
bellar numbers of neurons. Frontiers in Neuroanatomy.
2010;10(4):12.
2. Grimaldi G, Manto M. Topography of cerebellar deficits
in humans. Cerebellum. 2012;11(2):336-51.
3. Holmes G. The Croonian Lectures on the clinical symp-
toms of cerebellar disease and their interpretation. Lec-
ture I. 1922. Cerebellum. 2007;6(2):142-7.
4. Trouillas P, Takayanagi T, Hallett M, Currier RD, Sub-
ramony SH, Wessel K, et al. International Cooperative
Ataxia Rating Scale for pharmacological assessment
of the cerebellar syndrome. The Ataxia Neuropharma-
cology Committee of the World Federation of Neurol-
ogy. Journal of the Neurological Sciences.
1997;145(2):205-11.
5. Brazis PW, Masdeu JC, Biller J. Serebellum. Emre M,
editör. Nörolojide Klinik Lokalizasyonlar. 5. Baskı.
Ankara: Güneş Tıp Kitabevleri; 2009. p.371.
6. Javalkar V, Khan M, Davis DE. Clinical manifestations
of cerebellar disease. Neurologic Clinics.
2014;32(4):871-9.
7. Serrao M, Conte C, Casali C, Ranavolo A, Mari S, Di
Fabio R, et al. Sudden stopping in patients with cere-
ballar ataxia. Cerebellum. 2013;12(5):607-16.
8. Roostaei T, Nazeri A, Sahraian M, Minagar A. The
human cerebelllum: a review of physiologic neu-
roanatomy. Neurologic Clinics. 2014;32(4):859-69.
9. Bastian AJ, Martin TA, Keating JG, Thach WT. Cere-
bellar ataxia: abnormal control of interaction torques
across multiple joints. Journal of Neurophysiology.
1996;76(1):492-509.
10. Campbell WW. Serebellum fonksiyonu. İnan LE, ed-
itör. DeJong Nörolojik Muayene. 7. Baskı. Ankara:
Güneş Tıp Kitabevleri; 2018. p.623-6.
11. Bodranghien F, Bastian A, Casali C, Hallett M, Louis
ED, Manto M, et al. Consensus paper: revisiting the
symptoms and signs of cerebellar syndrome. Cerebel-
lum. 2016;15(3):369-91.
12. Holmes G. The symptoms of acute cerebellar injuries
due to gunshot injuries. Brain. 1917;40(4):461-535.
KAYNAKLAR
13. Ross ED, Mesulam MM. Dominant language functions
of the right hemisphere?: Prosody and emotional ges-
turing. Archives of Neurology. 1979;36(3):144-8.
14. Deuschl G, P Bain, M Brin. Consensus statement of
the movement disorder society on tremor. Movement
Disorders. 1998;13(S3):2-23.
15. Ellenberger C, Keltner JL, Stroud MH. Ocular dyski-
nesia in cerebellar disease. Evidence for the similarity
of opsoclonus, ocular dysmetria and flutter-like oscilla-
tions. Brain. 1972;95(4):685-92.
16. Strupp M, Hüfner K, Sandmann R, Zwergal A, Dieterich
M, Jahn K, et al. Central oculomotor disturbances and
nystagmus: a window into the brainstem and cerebel-
lum. Deutsches Ärzteblatt International.
2011;108(12):197-204.
17. Pearce JMS. Benign paroxysmal vertigo, and Barany’s
caloric reactions. European Neurology.
2007;57(4):246-8.
18. Nelson JA, Viirre E. The clinical differentiation of cere-
bellar infarction from common vertigo syndromes.
Western Journal of Emergeny Medicine.
2009;10(4):273-7.
19. Maschke M, Gomez CM, Tuite PJ, Konczak J. Dys-
function of the basal ganglia, but not the cerebellum,
impairs kinaesthesia. Brain. 2003;126:2312-22.
20. Hartmann MJ, Bower JM. Tactile responses in the gran-
ule cell layer of cerebellar folium crus IIa of freely be-
having rats. The Journal of Neuroscience.
2001;21(10):3549-63.
21. Bhanpuri NH, Okamura AM, Bastian AJ. Predictive
modeling by the cerebellum improves proprioception.
The Journal of Neuroscience. 2013;33(36):14301-6.
22. Grill SE, Hallett M, Marcus C, McShane L. Distur-
bances of kinaesthesia in patients with cerebellar dis-
orders. Brain. 1994;117(Pt 6):1433-47.
23. Serrao M, Conte C, Casali C, Ranavolo A, Mari S, Di
Fabio R, et al. Reply to comment “Why do patients with
cerebellar ataxia not use environmental cues for re-
ducing unpredictability of sudden gait stopping?” on
“Sudden stopping in patients with cerebellar ataxia”.
Cerebellum. 2013;12(6):958-9.
24. Mari S, Serrao M, Casali C, Conte C, Ranavolo A,
Padua L, et al. Turning strategies in patients with cere-
bellar ataxia. Experimental Brain Research.
2012;222(1-2):65-75.
25. Stolze H, Klebe S, Petersen G, Raethjen J, Wenzel-
burger R, Witt K, et al. Typical features of cerebellar
ataxic gait. Journal of Neurology, Neurosurgery and
Psychiatry. 2002;73(3):310-2.
26. Conte C, Pierelli F, Casali C, Ranavolo A, Draicchio F,
Martino G, et al. Upper body kinematics in patients with
cerebellar ataxia. Cerebellum. 2014;13(6):689-97.
27. Choi KD, Lee H, Kim JS. Vertigo in
brainstem and cerebellar strokes.
Current Opinion in Neurology. 2013;26(1):90-5.
28. Kim JS, Lee H. Vertigo due to posterior circulation
stroke. Seminars in Neurology. 2013;33(3):179-84.
29. Ackermann H, Mathiak K, Riecker A. The contribution
of the cerebellum to speech production and speech
perception: clinical and functional imaging data. Cere-
bellum. 2007;6(3):202-13.
30. Ackermann H, Vogel M, Petersen D, Poremba M.
Speech deficits in ischaemic cerebellar lesions. Journal
of Neurology. 1992;239(4):223-7.
31. Urban PP, Marx J, Hunsche S, Gawehn
J, Vucurevic G, Wicht S, et al. Cerebellar speech rep-
resentation: lesion topography in dysarthria as derived
from cerebellar ischemia and functional magnetic res-
onance imaging. Archives of Neurology. 2003;60(7):
9 6 5 -
72.
32. Palliyath S, Hallett M, Thomas SL, Lebiedowska MK.
Gait in patients with cerebellar ataxia. Movement Dis-
orders. 1998;13(6):958-64.
33. Mitoma H, Hayashi R, Yanagisawa N, Tsukagoshi H.
Characteristics of parkinsonian and ataxic gaits: a study
using surface electromyograms, angular displacements
and floor reaction forces. Journal of Neurological Sci-
ences. 2000;174(1):22-39.

10
 Serebellumun Fonksiyonları
The Functions of Cerebellum

Serhat AKINa ÖZET Serebellum, anatomik yapısıyla olduğu kadar fonksiyonlarıyla da çok önemli ve ilgi çekici olup
nöronal bağlantı ağının geniş olması fonksiyonların çeşitliliğini sağlamaktadır. Bu fonksiyonlar motor
ve motor olmayan fonksiyonlar olarak kabaca ikiye ayrılabilir. Motor fonksiyonlar, basitçe istemli ha-
a
Bitlis Devlet Hastanesi,
reketin hızını, gücünü, yönünü, aralığını, hedefe ulaşılmasını ve uzaydaki konumun ayarlanması; motor
Nöroloji Kliniği,
olmayan fonksiyomlar ise dil, hafıza, öğrenme, bilişsel fonksiyon ve duygulanımla ilişkilidir. Tüm bu
Bitlis, TÜRKİYE
fonksiyonlarıyla, serebellum, nöropsikiyatrik açıdan vazgeçilmez öneme sahiptir.
Yazışma Adresi/Correspondence: Anahtar Kelimeler: Serebellum; nöronal ağ bağlantıları; motor fonksiyon; motor olmayan fonksiyon
Serhat AKIN
Bitlis Devlet Hastanesi,
Nöroloji Kliniği, ABSTRACT Cerebellum is very important and interesting with its anatomical structure as well as its
Bitlis, TÜRKİYE functions, whose variety is formed by large neuronal network. The functions of cerebellum can be di-
sSaA87@gmail.com vided into two groups as motor and non-motor functions. Motor functions simply consists of the ad-
justment of the velocity, power, direction of voluntary movements, proprioception and reaching the
target; whereas, non-motor funcitons are related to language, memory, cognitive function and emotions.
Cerebellum is unexceptionably important by means of all these functions in neuropsychiatric perspec-
tive.

Keywords: Cerebellum; neuronal network; motor function; non-motor function

S
erebellum, Latince küçük beyin anlamına gelmekte olup posterior kraniyal fossada lo-
kalize olup dördüncü ventrikül, pons ve medulla oblongata arkasında yer alır. Adın-
dan da anlaşılacağı üzere, anatomik yapısı ile serebrum ile benzerlik göstermektedir.1
Aristo döneminden bu yana ilgiyle araştırılmış olup Rönesans dönemiyle beraber daha bi-
limsel veriler elde edilmiştir. Yapılan çalışmalarla, serebellumun direkt ya da indirekt olarak,
beyin sapı, spinal kord ve daha birçok kortikal ya da subkortikal bölgeyle bağlantılı olduğu
ve karmaşık sayılabilecek mikrodevreler ve çok sayıda nöronal bağlantılar içerdiği gösteril-
miştir.2 Nöronal bağlantıları sıkı ve çok sayıda olması, fonksiyonlarının da geniş yelpazede
olmasında önemli bir faktör olup bu fonksiyonlar, kabaca motor ve motor olmayan fonksi-
yonlar olarak ikiye ayrılabilir. Bu bölümde, daha çok motor ve motor olmayan fonksiyon-
lar, bu fonksiyonlarla ilişkili nöronal bağlantılar ve anatomik yapılar üzerinde durulacaktır.

KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Akın S. Serebellumun fonksiyonları. Coşar B,
editör. Nöropsikiyatrik Açıdan Serebellum . 1.
Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2021. p.11-2.
MoToR foNKSİYoNlAR
Serebellumun anatomisiyle fizyolojisini birbirinden ayırmak çok mümkün değildir, ka-
baca anatomisine ve nöronal bağlantılarına değinilmesi, fonksiyonlarının anlaşılmasını
kolaylaştıracaktır. Serebellum, kabaca üç majör anatomik yapıya ayrılabilir: Flokkulo-
nodüler lobdan oluşan vestibuloserebellum, medial lob (vermis) ve intermediate lobdan
oluşan spinoserebellum, lateral zondan oluşan neoserebellum.
Vestibuloserebellum, vestibüler sinirden ve 3 vestibüler çekirdekten (superior, medial,
inferior) vestibüler; ayrıca vizüel korteks ve mezensefalondaki pretektal alandan görsel gir-
diler almaktadır. Direkt olarak vestibüler çekirdeklere girdi göndermesi ile de istisna olma
özelliğini taşımaktadır. (Diğer serebellar girdiler derin nükleusa uğrayıp oradan ilgili ana-

11
Serhat Akın Serebellumun Fonksiyonları

tomik yapılara iletilir) Medial bölümüyle aksiyel kas siste-
mini düzenlerken lateral bölümüyle ise baş-göz hareketlerinin
koordinasyonunu sağlamaktadır. Ayrıca, vestibulooküler ref-
lekse uyum sağlanmasında rol oynayan yine bu kısımdır.2
Spinoserebellum, spinal korddan gövde ve ekstremite-
lerin somatosensöriyel girdilerini, trigeminal nükleus aracılı-
ğıyla ise kafa ve yüzden; ayrıca görsel ve işitsel sistemden
de girdiler almaktadır. Üst ve alt ekstremitelerden gelen prop-
rioseptif girdileri, posterior spinotalamik ve kuneoserebellar
yolaklar; motor deşarjlarla ilgili girdileri ise anterior ve ros-
tral spinotalamik yolaklar aracılığıyla alan spinoserebel-
lumda, vermis gövde ve ekstremitelerin proksimalinden
gelen girdileri almaktadır. Paravermise ulaşan girdiler, eks-
tremitelerin distalindendir. Vermiste, Purkinje Hücreleri, ves-
tibulo ve retikülospinal aktiviteyi fastigial nukleus aracılığıyla
ayarlar. Bu şekilde proksimal kas sisteminin kontrolüyle
denge ve postür kontrolü sağlanır.
Neoserebellum ise serebellumun en geniş kısmını oluş-
turmaktadır, karşılıklı olarak serebral korteks ile bağlantılıdır.
Özellikle, parietal lobdan kortikopontoserebellar yolaklar ara-
cılığıyla girdiler almakta olup serebellar hemisferlerin dentat
nukleus aracılığıyla talamusa ve oradan frontal lobda pre-
motor ile primer motor alana bağlantı kurmasıyla istemli ha-
rekete başlama, hareketin zamanlamasını doğru ayarlama ve
motor planlama sağlanmış olur.2,3
Serebellum, motor fonksiyonları açısından bakılacak
olursa, özetle sensörimotor sinyalleri işleyerek hareketlerin
düzenlenmesi, hatalı yapılmasını düzeltilmesi, kaslarda siner-
jinin sağlanmasında önemli rol oynar. İstemli hareketlerin hı-
zını, gücünün, yönünü kontrol etmiş olur.3-5 Çoklu eklem
hareketlerinin koordinasyonu ve uzayda konumunu düzenler.
MoToR olMAYAN foNKSİYoNlAR
Serebellum, üzerinde durulduğu gibi klasik anlamda motor
fonksiyonlarıyla bilinse de, araştırmalar çok daha farklı fonk-
siyonları ortaya koymuştur. Bu araştırmalara nispeten yeni
olmasına karşın varılan sonuçlarla serebellumun hafıza, öğ-
renme, bilişsel ve duygulanım ile ilişkili fonksiyonlarla yakın
ilişki içinde olduğu belirtilmiştir.2,4 Özellikle prefrontal kor-
teks ile serebellum arasındaki bağlantılar, bilişsel fonksiyona
katkısını kuvvetle destekler niteliktedir. Frontal, singulat ve
posterior parietal korteksten aldığı girdiler, motor olmayan
fonksiyonlarını gerçekleştirmesinde önemlidir. Fonksiyonel
görüntülemeler de dil, hafıza, duyguların işlenmesinde sere-
bellumun rolü olduğunu göstermektedir.4,6
Kognisyon ile ilişkili fonksiyonlara bakıldığında, vizü-
ospasiyal kognisyon, zamanın algılanması, yürütücü işlevler
gibi birbirinden farklı fonksiyonlar göze çarpmaktadır. Edin-
sel serebellar hasarlarda görülen ve ayrı bir bölümde bahse-
dilecek olan “serebellar kognitif afektif sendrom” da
serebellumun kognisyon ve duygulanımda önemli görev al-
dığını kanıtlamaktadır.4,6
Duygulanımla ile serebellum ilişkisi, maymunlar ve ke-
dilerle yapılan elektrofizyolojik çalışmalarla gösterilmiş olup
hipokampus ve amigdala ile olan nöronal bağlantıların varlığı
kanıtlanmıştır.7 Hipotalamus ve mamiller cisimcik ile resip-
rokal serebellar bağlantıların ortaya konması da bu ilişkiyi
desteklemektedir. Dentat nükleus ve superior serebellar pe-
dinkül, subdural elektrodlarla elektrofizyolojik olarak uyarıl-
dığında hoş olmayan duyguların, vermisin uyarımıyla
agresyonun kötüleştiği, Heath tarafınfan yapılan başka bir ça-
lışmada ortaya koyulmuştur. Tüm bu veriler değerlendirildi-
ğinde ise serebellumun duygulanımın pace-maker ı olduğu
öne sürülmüştür.8
Tüm bunların yanı sıra, serebellumun ayrıca otonomik
ve vazomotor fonksiyonlarda epileptik nöbetlerin elektriksel
aktivitelerinin yayılımında önemli görevler aldığı bilinmek-
tedir. Serebelluımun beyin kan akımını, kalp hızın, vagal sinir
deşarjını düzenlenmesinde rol aldığı, özellikle nukleus fasti-
giinin beyin kan akımının düzenlenmesindeki rolü üzerinde
durulmuştur; ancak mekanizmalar konusundaki bilgilerin ye-
tersizliği vurgulanmıştır.9
Sonuç olarak, serebellum, motor ve motor olmayan
birçok fonksiyonuyla santral sinir sistemi için vazgeçil-
mezdir. Serebellumun hasarlanmasında ortaya çıkan nöro-
lojik ve psikiyatrik semptomlar da kuşkusuz bu durumun
önemli göstergesidir.

1. D’Angelo E. Physiology of the cerebellum. Handbook
of Clinical Neurology. 2018;85-108.
2. Roostaei T, Nazeri A, Sahraian MA, Minagar A. The
human cerebellum: a review of physiologic neu-
roanatomy. Neurol Clin. 2014;32(4):859-69.
3. Ebner TJ. A role for the cerebellum in the control of
limb movement velocity. Current opinion in neurobiol-
ogy. 1998;8(6):762-9.
4. Buckner Rl. The cerebellum and cognitive function:
KAYNAKlAR
25 years of insight from anatomy and neuroimaging.
Neuron. 2013;80(3):807-15.
5. Grimaldi G, Manto M. Topography of cerebellar deficits
in humans. The Cerebellum. 2012;11(2):336-51.
6. Middleton fA, Strick Pl. The cerebellum: an overview.
Trends in Neurosciences. 1998;21(9):367-9.
7. Heath RG,Harper JW. Ascending projections of the
cerebellar fastigial nucleus to the hippocampus, amyg-
dala, and other temporal lobe sites: evoked potential
and histological studies in monkeys and cats. Experi-
mental Neurology. 1974;45(2):268-87.
8. Heath RG. Modulation of emotion with a brain pace-
maker: Treatment for intractable psychiatric illness.
Journal of Nervous and Mental Disease.
1977;165(5):300-17.
9. Reis D, Golanov EV. Autonomic ve vasomotor regula-
tion. In: Schachmann DJ, ed. The cerebellum and cog-
nition. Academic Press; 1997. p.121-49.

12
SANOVEL İLAÇ SAN. ve TİC. A.Ș. İstinye Mahallesi Balabandere Caddesi www.sanovel.com.tr
No:14 34460 Sarıyer / İstanbul Tel: (0212) 362 18 00 • Faks: (0212) 362 18 08 Daha geniș bilgi için firmamıza bașvurunuz.
 Serebellar Patolojilerde
Non-Motor Belirtiler
Non-Motor Signs in Cerebellar Pathologies

Bijen NAZLIELa ÖZET Serebellumun geleneksel olarak rolünün istemli hareketler, yürüme, postür, konuşma ve motor
fonksiyonlarla ilişkili olduğu düşünülür. Beyin kütlesinin %10’unu oluşturan serebellumun merkezi sinir
sistemini (MSS) oluşturan nöronlarının %50’sini içerdiği bildirilmektedir. Son yıllara kadar serebellu-
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi,
a
mun bilişsel ve duygusal fonksiyonlar ve hafıza üzerindeki etkisinin yeterince araştırılmadığı ve ihmal
Nöroloji ABD,
edildiğine dikkat çekilmiştir. Serebellar patolojilerin başta şizofeni olmak üzere psikiatrik hastalıklar ve
Ankara, TÜRKİYE yürütücü fonksiyonlar, lisan becerisi, uzaysal-görsel hafıza, duygu-durum, bellek bozukluğu, kişilik de-
ğişikliği, sığ ya da künt duygulanım, uygunsuz ve kontrolsüz davranışlar, konuşma akıcılığının azalması
Yazışma Adresi/Correspondence: tarzında patolojilere de yol açabildiği göz ardı edilmemelidir. Serebellar patolojisi olan hastalarda kog-
Bijen NAZLIEL nisyon, affect, davranış değişikliklerinin saptanması ve rehabilitasyonu açısından uyanık olunması ge-
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, rekmektedir. Bu tarz davranış değişikliği gelişen hastalarda serebellar bir patolojinin mevcut olup
Nöroloji ABD, olmadığını da belirlemek akılcı olur. Serebellumun hem normal bireylerde hem hasta popülasyondaki ro-
Ankara, TÜRKİYE lünü (duygu durum, davranış, kognisyon) belirliyebilmek için çok sayıda araştırma, görüntüleme tek-
bnazliel@gazi.edu.tr niği, elektrofizyolojik metod ve çalışmalara ihtiyaç bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Serebellum; non-motor belirti; şizofreni; kognitif bozukluk; demans

ABSTRACT The role of the cerebellum is traditionally thought to be related to voluntary movements,
walking, posture, speech and motor functions. It has been pointed out that until recent years, the effect
of the cerebellum on cognitive and emotional functions and memory has not been sufficiently investi-
gated and neglected. It should not be ignored that it may lead to pathologies such as shallow or blunt af-
fect, inappropriate and uncontrolled behavior, and decreased speech fluency. Studies continue to
determine its relationship with schizophrenia. On following patients with cerebellar pathology physi-
cians need to be alert in terms of cognition, affect, detection of behavioral changes in order to diagnose
the pathology and perform rehabilitation. It is also rational to determine whether a cerebellar pathology
is present in patients who develop such behavioral changes. Numerous research, imaging techniques,
electrophysiological methods and studies are needed to determine the role (mood, behavior, cognition)
of the cerebellum in both normal individuals and in the patient populations.

Keywords: Cerebellum; non-motor signs; schizophrenia; cognitive dysfunction; dementia

S e rebellumun geleneksel rolünün istemli hareketler,yürüme,postür, konuşma ve

KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Nazlıel B. Serebellar patolojilerde non-motor
belirtiler. Coşar B, editör. Nöropsikiyatrik Açı-
dan Serebellum . 1. Baskı. Ankara: Türkiye Kli-
nikleri; 2021. p.13-7.
motor fonksiyonlarla ilişkili olduğu düşünülür.1
Beyin kütlesinin %10’unu oluşturan serebellumun merkezi sinir sistemini (MSS)
oluşturan nöronlarının %50’sini içerdiği bildirilmektedir. Serebellumun motor davra-
nışlar, koordinasyon, denge üzerindeki etkisi yürütülmüş olan deneysel ve klinik çalış-
malar nedeniyle uzun yıllardan beri bilinmektedir. Hipotoni, karmaşık hareketleri
bütünleştirememe, dismetri, yürüme bozuklukları ve dizartri gibi belirtiler ile serebellum
lezyonları arasında tanımlanmış bir sebep sonuç ilişkisi bulunduğu ifade edilmektedir.
Son yıllara kadar serebellumun bilişsel ve duygusal fonksiyonlar ve hafıza üzerindeki et-
kisinin yeterince araştırılmadığı ve ihmal edildiğine dikkat çekilmiştir. İskemi, hemoroji
,tümör gibi serebellar patolojilerde bilişsel ve duygusal belirtilerin de sık olarak görül-
mesi ile serebellumun yalnızca motor davranışlar üzerinde etkili bir yapı olduğu görüşü
de değişmeye başlamıştır.2

13
Bijen Nazlıel
Geleneksel morfolojik tanımlar serebellumu lob,
lobul ve zonlara ayırır. Filogenetik tanımlama serebellumu
vestibuloserebellum (archioserebellum),spinoserebellum
(paleoserebellum) ve serebroserebellum (neoserebellum)
olarak sınıflandırır. En eski bölümü olan vestibuloserebel-
lum primer olarak vestibuler sistemden girdiler alırken, spi-
noserenellum spinal kordan, en yeni bölümü olan
serebroserebellum serebral korteksin bir çok değişik alan-
larından girdiler alır.3
Serebellumun fonksionel haritalanması detaylı bir or-
ganizasyonun mevcudiyetini ortaya koyar. Örneğin aya-
ğın, elin, yüzün somotoform dağılımının ağırlıklı olarak
serebellumun anterior lobunun medialinde yer aldığı görü-
lürken aynı somototropik ilişkinin ayna görüntüsünün pos-
terior loba yansıdığı görülür.3
Nöroradyologların ortaya koyduğu önemli bir nokta
serebellumun kognitif ve emosyonel fonksionları olduğu
görüşüdür. Klinik bulgular serebellar patolojilerin kognitif
ve psikiatrik hastalıklarla ilişkili olduğunu ve normal kog-
nitif gelişimin beyin ve serebellum arasındaki aktif ilişki
aracılığı ile sağlandığını ortaya koymaktadır.3,4
SEREBELLum VE KoGNİSYoN
Schmahmann “düşünce dismetrisi- dysmetry of thought”
konseptinin serebeller disfonksiona bağlı olarak geliştiğini
ifade etmiştir. Bu görüş serebellumun duyusal, kognitif ve
affectin algılanma ve işlenmesinde rolü olduğu görüşünü
destekler.3,5
Anatomik bakış açışından değerlendirildiğinde sere-
bellumun nonmotor beyin fonksionları üzerinde etkili olması
şaşırtıcı değildir. Her ne kadar serebellum total beyin ağırlı-
ğının %10’unu oluştursa da beyindeki nöronların yarısına
sahiptir.1 Serebellum beyne 3 serebral pedinkul aracılığı ile
bağlanır. Bu bağlantılar büyük çoğunlukla thalamus, dorso-
lateral prefrontal korteks, medial frontal korteks, parietal ve
superior temporal alanlar ,anterior cingulat ve posterior hi-
potalamus gibi davranış ve kognüsyon dan sorumlu alanlar
üzerinden olur. Serebelluma beyin sapı nukleuslarından no-
radrenerjik, seratonerjik ve dopaminerjik girdiler de gelir.1
Posterior serebellar lob (kognitif serebellum) lezyonla-
rının duygu ve düşüncede dismetriye ve Cerebellar
Cognitive Affectiv sendroma (CCAS)/Schmahmann sendro-
muna yol açtığı bilinir.6 Schmahmann sendromu yürütücü
fonksiyonlar, lisan becerisi, uzaysal-görsel hafıza, duygu-
durum bozukluklarıyla kendini gösteren bir tablodur.7 Sere-
bellumun posterior lob (lobul VI ve VII’nin krus I ve krus II
kısmı) ve vermis hasarını takiben kognitif ve affectif bozuk-
lukların ortaya çıkmasına zemin bu tablo Schmahmann ve
14
Serebellar Patolojilerde Non-Motor Belirtiler
Sherman tarafından 1998 yılında kognitif effectif serebellar
sendrom (Serebellar Bilişsel Duygulanımsal Sendrom) olarak
tanımlanmıştır. Bu sendrom primer olarak yürütücü ,dil, gör-
sel uzaysal boyutlandırma işlevlerini kapsayan kognitif fonk-
siyon bozukluklarının yanı sıra emosyonel küntleşme, pasif
kişilik değişiklikleri gibi affectif semptomlar, davranış deği-
şiklikleri planlama, organize etme ve soyut düşünce gibi yö-
netici işlevlerde bozulma, bellek bozukluğu, kişilik değişikliği,
sığ ya da künt duygulanım, uygunsuz ve kontrolsüz davranış-
lar, konuşma akıcılığının azalması, agrammatizm veya hafif
anomi gibi belirti ve bulguları içermektedir.2,7-9 Bu tablonun
proksimal efferent serebellar yolaklardaki (dentate nukleus,
superior serebellar pedinkulun) serebello-serebral diaşizis ve
supratentorial alanlarda ki hipofonksionuna bağlı olarak
geliştiği düşünülmektedir. Bu revers-diaşizis single-photon-
emission computed tomography (SPECT) ve perfuzyon MRI
çalışmalarıyla da gösterilmiştir.9
Schmahmannn ve Sherman yirmi izole serebellar tutu-
lumu olan hastada yatak başı kognitiv ve nöropsikiatrik test-
ler kullanarak yaptıkları değerlendirmede bozulmuş görsel
hafıza, disprosodi, anomi, planlama, algılama, soyutlama, ha-
fıza, sosyal iletişim bozukluklarının mevcut olduğunu görmüş
ve özellikle bilateral posterior serebellar anormalliklerin bu
kognitif yetmezliklerden sorumlu olabileceğini belirtmişler-
dir.5 Posterior serebellar lob lezyonları kognitif bir sendroma
yol açarak yürütücü fonksiyonlar, görsel-uzaysal boyutlan-
dırma ve duygu durumun regulasyonunda bozulmalara neden
olur.10 Mantıklı düşünme ve lisan algılama kapasitesinin sağ,
görsel uzaysal boyutlandırma ve dikkat becerilerinin de sere-
bellumun sol tarafında yer aldığı düşünülür.4
Orta ve şiddetli derecede yürütücü fonksiyon bozuk-
lukları Storey tarafından spinoserebellar ataksili hastalarda
gösterilmiştir. Serebellar patolojileri olan hastalarda gör-
sel uzaysal boyutlandırma, hafıza, ve lisan fonksiyonlarını
etkileyen “frontal like kognitif bozukluk” geliştiği belirtil-
miştir.11,12 Serebellumun serebellar patolojisi olmayan nor-
mal bireylerde de kognüsyon üzerine etkili olabileceği
düşünülür. Serebellumun boyutunun hafıza ile zayıf, genel
IQ ile ise daha yakın bir korelasyon gösterdiği bildirilmiş-
tir.13 Normal bireylerin fonksiyonel nöro-görüntülemelerin
de de serebellumun öğrenme ve kelime üretme gibi görev-
lerle aktive olduğu gösterilmiştir.1
Hareket ve kognitif fonksiyonlar üzerindeki potansiyel
koordinatör rolünün yanı sıra serebellumun duygusal ve dav-
ranış kontrolü üzerinde de etkili olduğu düşünülür. Schmah-
mann ve Sherman izole serebellar patoloji ve özelliklede orta
hat vermian patolojileri olan hastalarda duygu küntleşmesi,
disinhibe kişilik, uygunsuz davranışların mevcut olduğunu
ortaya koymuştur.5 Bu kişilerde bu davranış değişiklikleri-
Bijen Nazlıel
nin standart ölçütlerle ortaya konulamamış oluşu ve kontrol
grubunun bulunmamasının bu çıkarımları belirsiz kıldığı da
ifade edilmektedir. Kish ve ark. ise kontrollü bir çalışmada
olivopontoserebellar atrofili hastalarda kontrol grubuna
oranla depresyon skorlarının yüksek olduğunu ve depresyo-
nun mevcudiyeti ile kognitif testler arasında zayıf bir kore-
lasyon olduğunu bildirmiştir.14 Health ve ark. ise anterior
serebellar bölgenin elektrodlarla stimulasyonunun refrakter
depresyon, şizofreni, davranışsal problemler, epilepsi ve or-
ganik beyin sendromu tanılarıyla takip edilen hastalarda
semptomlarda düzelmeye yol açtığını ifade etmiştir.15
Serebellar patolojilerle ilişkilendirilen diğer psikiat-
rik bozukluklar bipolar bozukluk, post travmatik stres bo-
zukluğu,dikkat eksikliği, otizm spektrum bozuklukları ve
şizofreni olarak sıralanabilir.3
SEREBELLum VE ŞİZoFRENİ
Serebellum ile şizofreni arasındaki ilişki uzun yıllardır üze-
rinde araştırmalar yapılan bir konudur.1 Yirmi yıl önce Nancy
Anderson ve ark. şizofrenik spektrumda izlenen davranışsal
değişiklikleri “Kognitif Dismetri” adı altında tanımladılar ve
şizofrenide izlenen temel nörobiyolojik değişikliklerin sere-
bello-thalamo-kortikal devrelerdeki disfonksiyona bağlı ola-
rak geliştiğini ifade ettiler.16-18 Bu değişikliklerin anlamlı ve
tutarlı davranışların gelişmesi aşamasında ortaya çıkan sen-
kronizasyon bozukluğuna bağlı oluşabileceğini belirttiler.
Üçbin-yediyüz bireyin dahil edildiği 2 büyük bağımsız data
setinde sizofrenlerde normal bireylere oranla serebellar vo-
lümün küçüldüğü bununda psikiatrik semptomlarla korelas-
yon gösterdiği ifade edilmiştir.19,20 Yüksek riskli kişilerde
yürütülen çalışmalarda serebellar-thalamo-kortikal disko-
neksiyonun psikoz gelişiminde bir faktör olabileceğini düşü-
nülmüştür.21
Brady ve ark. negatif semptomların kognitif bozuklukla
ilişkili olduğundan yola çıkarak 44 şizofreni spektrum bo-
zukluğu tanısı ile takip edilen hastayı fonksiyonel MRI, ve
beyin network analizleri ile değerlendirdi ;takibende bu has-
talara beyin stimulasyonu uygulayarak tedaviye verdikleri
yanıtı değerlendirdi.21 Dorsolateral prefrontal korteks ve orta
hat-posterior serebellar bölge arasındaki bağlantıların nega-
tif semptomlarla korelasyon gösterdiği ortaya konuldu. Özel-
likle negatif semptomları fazla olan hastalarda
serebellar-frontal bağlantı miktarının düşük olduğunu, sere-
bellar prefrontal devrelerde bozulmuş senkronizasyonun ne-
gatif semptomlar ve muhtemelen de kognitif disfonksiyona
yol açabileceğini ifade ettiler.18,21 Çalışmanın ikinci bölü-
münde Brady ve ark. serebellum ve dorso-lateral prefrontal
korteksteki (DLPFC) bozulmuş bağlantıların önemini araş-
tırdılar. Onbir hastaya posterior serebellumu hedef alarak re-
15
Serebellar Patolojilerde Non-Motor Belirtiler
petetif transkranial magnetik stimulasyon (rTMS) uygulayıp
rTMS nin cerebellar-prefrontal devreler arasındaki bağlantı-
ları arttırarak klinik semptomları düzeltip düzeltmediğini be-
lirlemeye çalıştılar.21 Teorileri serebellar-prefrontal
diskoneksiyonun negatif semptomlara yol açtığı ve bağlantı-
ların restore edilmesinin semptom şiddetini azaltabileceği yö-
nündeydi. Beş gün boyunca günde iki kez 4 saat olacak
şekilde rTMS uygulanan hastalarda serebello-prefrontal bağ-
lantılarda bir artışla karşılaşıldığı ve bu artışın negatif semp-
tom şiddetindeki düzelme ile de korelasyon gösterdiği
belirtildi.18,21 Ayrıca serebellum ve sağ dorsolateral prefrontal
korteks arasındaki bağlantıların bozulmasının negatif semp-
tomların temel nedeni olduğu ve yıkımın engellenmesinin
negatif semptomları da iyileştirdiği ifade edildi.18,21
Kontrolsüz bir çalışmada alkol kullanmayan ama ilaç
tedavisi uygulanan genç erkek şizofren hastalarda alt eks-
tremitede hafif serebellar bulgularla karşılaşılmış ve nöro-
leptik kullanmayan şizofrenlerde de kontrol grubunda
görülmeyen anormal göz hareketleri izlenmiştir.22 Anormal
göz hareketleri serebellar patoloji ile ilişkilendirilmiş olsa
da bu belirtiler frontal görme alanlarını da içine alacak şe-
kilde alternatif kortikal sistemlerinde etkilenmiş olabilece-
ğini düşündürmüştür. Görüntüleme çalışmaları şizofren-
lerde serebellar atrofinin mevcudiyetini göstermiş olsa da
yürütülen başka çalışmalarda bu gösterilememiş olup , bir
çalışmada ise vermiste hiperplazi gösterilmiştir.23-29 Çalış-
maya dahil etme kriterleri ve görüntülemedeki metodoloji-
nin ortak olmamasının bu farklı sonuçlara zemin hazırla-
yabilmiş olduğu düşünülür.1
Şizofrenlerde başka psikiatrik hastalığı olan yada hiçbir
psikiatrik hastalığı olmayan bireylere oranla küçük vermian
alan, daha küçük Purkinje hücre boyutu, Purkinje hücrelerinde
aynı yaştaki kontrollere oranla azalmış lineer densite ve artmış
yüzey densitesi ile karşılaşıldığı ifade edilmiştir.30-32 Sınırlı sa-
yıdaki vaka ile yürütülen bu çalışmada kronik tedavinin etkisi
ortaya konulamadığı gibi bu sonuçlar başka çalışmalarla da
desteklenememiştir. O nedenle de şizofrenlerde serebellar ya-
pısal değişikliklerin mevcudiyeti ile ilgili net bir görüşün ortaya
konabilmesinin mümkün olmadığı ifade edilmiştir.1 Volkow
ve ark. yürüttükleri bir çalışmada kontrol grubuna oranla şi-
zofrenlerde daha düşük serebellar metabolizma ile karşılaştık-
larını yayınladılar.33 Bu çalışmada şizofrenler nöroleptik
ajanlarla tedavi edilirken kontrol grubundaki bireylerin her
hangi bir tedavi almadıkları ifade edilmekteydi. Bu nedenle de
serebellar hipometabolizmanın kullanılan ilaçlara mı yoksa Şi-
zofreniyemi bağlı olarak geliştiğini söyleyebilmek mümkün
değildi.33.Crespo-Facorro ve ark. ise bellek muayenesi esna-
sında şizofrenlerde serebellar kan akımının kontrollere oranla
daha düşük olduğunu bildirdi.34
Bijen Nazlıel
DİğER PSİKİATRİK HASTALIKLARDA
SEREBELLum
Bipolar bozukluk ve mani tanılarıyla ile takip edilen has-
talarda serebeller atrofi ile karşılaşıldığı bir çalışmada ise
bu eğilimin 50 yaş üstü hastalarda belirgin olduğu ifade
edilmişti. Alkol kullanımının bulguları etkilemiş olabile-
ceği düşünülmüştür.24,28 Başka bir çalışmada ise bipolar
bozukluk tanısıyla takip edilen ve alkol kullanan hasta-
larda normal kontrollere oranla daha küçük serebellum
yada vermis boyutlarıyla karşılaşıldığı bildirilmiştir.24
Otizmin serebeller vermisin lobulus VI ve VII böl-
gelerinin hipoplazisi ile ilişkili olduğu ifade edilse de bu
görüşün netlik kazanmadığı bilinmektedir.35 Courhesne
ve ark. yürüttükleri çalışmalarında otizmde hipoplazi ve
hiperplazi tarzında 2 tip serebellar patoloji ile karşılaş-
mıştır.36 Bir diğer çalışmada ise dikkat eksikliği-hiperak-
tivite tanısı ile takip edilen çocuklar da yaş- uyumlu
kontrollerine oranla serebellumun posterior inferior lob
volümünün daha küçük olduğu dikkati çekmiştir.37
Vermis ve fastigial nukleusu içeren akut serebellar
enfarktlı bir erişkinde ani gelişen 6 ay süreyle günlük ak-
tivitelerini yerine getiremeyecek kadar yoğun anksieteye
yol açan panik bozukluk gelişmiştir Patolojik gülme ve
ağlamalar ise pons bazali ve serebellumu içine alan pon-
toserebellar devreleri etkileyen inmelerden sonra gö-
rülmüştür.10
Çocuklarda serebellar tümör rezeksiyonunu takiben
disinhibisyon, impulsivite ve irritabilite, anksiete, agres-
yon, steriotipik hareketler gözlenmiştir.10
İmmun kökenli opsoklonus-myoklonus sendromu
çocuklarda postenfekiyoz süreçler yada neuroblastom
mevcudiyetinde paraneoplastik bir tablo olarak ortaya
çıkar. Çocuklarda opsoklonus-myoklonus sendromu
duygu durum değişiklikleri-irritabilite, labilite, agresyon,
disfori ,öfke nöbetleri ve gece terörlerine yol açar. Bu
davranış değişikliklerinin özellikle vermis ve paraver-
mian bölgelerin etkilenmesi onucu ortaya çıktığı düşünü-
lür.10
Spinoserebellar ataksi (SCA) tanısıyla takip edilen
hastalarda depresyon prevelansının %23’ler civarında ol-
duğu bildirilmektedir. Bu hastalarda duygu durum, kişi-
lik değişiklikleri, psikotik düşünce ile karşılaşılır ve bu
davranışların dikkat eksikliği, obsesive bozukluk, dep-
resyon, bipolar bozukluk, otistik spektrum, atipik psikoz,
anksiete, ve panik bozukluklara yol açtığı bilinir. Bu dav-
ranışların iç ya da dış cevreden gelen artmış yada azal-
mış uyaranlara bağlı olarak geliştiği düşünülür.10
16
Serebellar Patolojilerde Non-Motor Belirtiler
YAŞLANmA VE DEmANSTA SEREBELLum
Serebellumun yaşlanma ve demans mekanizmalarıyla da iliş-
kili olduğu bilinmektedir. Yaşlanmayla birlikte Purkinje
hücre tabakasında %10-40 ve dorsomedial vermiste alan
azalmasıyla karşılaşılması yaşlanma sürecinde serebellum
üzerinden motor ve non motor fonksionların etkilendiğini dü-
şündürür. Alkolik demanslar serebellar atrofiyle giden kla-
sik demanslardan birisidir. Alkolik demanslar sistemik
komplikasyonlarla birliktelik gösterse de bu hastalarda ağır-
lıklı olarak ataksi ve steriotipik davranış değişiklikleri izlen-
diği, Alzheimer Hastalığıyla (AH) karşılaştırıldığında ise
anomiyle daha düşük oranda karşılaşıldığı ve kognitif fonk-
siyonların AH daki kadar bozulmadığı ifade edilir.1
Alzheimer Hastalığında serebellumun primer fokuslar-
dan biri olduğu düşünülse amiloid plak ve artmış mikroglia-
ların (nörofibriler yumak yokluğunda) serebellumda AH nin
ileri evrelerinde görüldüğü ifade edilir.1 Purkinje hücre yo-
ğunluğu özellikle ailesel AH azalmıştır. İshii ve ark. ileri evre
AH hastalarında serebellar metabolizmanın azaldığını ve bu-
nunda mini-mental test skorlarıyla korelasyon gösterdiğini
bildirmiştir. Bu tablonun temporal ve parietal metabolizma-
ların bir artefaktı olabileceği çünkü bu korelasyonun kortikal
hipometabolizmayla desteklenmediği de ifade edilmiştir.38
Serebellum demansın davranışsal boyutlarındada yer
alır. Demanstaki emosyanol labilite ve emosyonel inkonti-
nansın serebellar atrofi, 3 .ventrikul ve interhemisferik fissur
genişliği ile ilişkili olup kortikal atrofinin diğer bileşenleriyle
ilişkili olmadığı belirtilmiştir.39
Meguro ve ark. vaskuler demanstaki başı boş dolaşma-
larda serebellumun yanı sıra frontal, sol parietal temporopa-
rietooksipital ve korteksin sol oksipital alanlarında metabolik
yanıtın korunduğunu bildirmiştir.40 Ciddi AH da serebel-
lumda görülen hipometabolizmanın aksine Dolan ve ark.
depresyonda olup kognitif kayıpları olan hastalarda vermiste
serebellar kan akımında artış ve kognitif fonksiyon bozuk-
luğu olmayan depresif hastalarda sol medial frontal kortekste
düşük kan akımı ile karşılaşmıştır. Bu etkinin özellikle kog-
nitif disfonksiyona bağlı olduğunu düşündüklerini çünkü
araştırmacıların depresyon şiddetini kontrol altında tuttukla-
rını ifade etmişlerdir.38,41
Kish olivopontoserebellar atrofi (OPCA) tanısıyla takip
edilen hastalarda entelektüel fonksiyonlar, hafiza, dikkat,
lisan, görsel uzaysal boyutlandırma ve yürütücü fonksionlar
da kontrol grubuna kıyasla multiple patolojilerle karşılaşıldı-
ğını bildirilmiştir.14
Serebellumun ruh - akıl ve hafıza bozuklukları hastala-
rındaki semptom ve sendromlardan tek başına sorumlu oldu-
Bijen Nazlıel Serebellar Patolojilerde Non-Motor Belirtiler

ğunu söyleyebilmek güçtür çünkü bu bulguların farklı beyin
alalarındaki değişikliklere bağlı olarak da ortaya çıkması pek
hala da mümkündür.1 Bir çok araştırmacının serebellar lez-
yonlara bağlı gelişen kognitif bozukluklara şüphe ile yaklaş-
tıkları bilinmektedir. Bu şüphenin temel nedeni serebellar
fonksionları değerlendiren bir çok testin yeteri kadar hassas
olmamasından kaynaklanır. Bu testlerin ağırlıklı olarak motor
anormallikleri belirlemek için tasarlanmış olduğu da bilin-
mektedir.3
Serebellar patolojisi olan hastalarda kognisyon, af-
fect, davranış değişikliklerinin saptanması ve rehabili-
tasyonu açısından uyanık olmak gerekir. Bu tarz davranış
değişikliği gelişen hastalarda serebellar bir patolojinin
mevcut olup olmadığını da belirlemek akılcı olur. Sere-
bellumun hem normal bireylerde hem hasta popülasyon-
daki rolünü (duygu durum, davranış, kognisyon)
belirliyebilmek için çok sayıda araştırma, görüntüleme
tekniği, metod ve çalışmalara ihtiyaç bulunmaktadır.1

KAYNAKLAR

1. Rapoport m, van Reekum R, Helen mayberg H. The
role of the cerebellum in cognition and behavior: a se-
lective review. The Journal of Neuropsychiatry and Clin-
ical Neurosciences. 2000;12:193-8.
2. Beşiroglu L, Güleç m, Kıran SG, Polat N. Serebellar
bilişsel duygulanımsal sendrom: bir olgu sunumu. Klinik
Psikofarmakoloji Bülteni. 2008;18:50-4.
3. Klein AP, ulmer JL, Quinet SA, mathews
m, mark LP. Nonmotor functions of the cerebellum: an
introduction. AJNR. 2016;1005-9.
4. Steinlin m, Wingeier K. Cerebellum and cognition. In:
manto m, Schmahmann JD, Rossi F, Gruol DL,
Koibuchi N, eds. Handbook of the Cerebellum and
Cerebellar Disorders. Dordrecht: Springer; 2013.
5. Schmahman JD, Sherman JC. The cerebellar cogni-
tive affective syndrome. Brain. 1998;121:561-79.
6. Schmahmann JD, Guell X, Stoodley CJ, Halko mA.
The Theory and neuroscience of cerebellar cognition.
annu. Rev Neurosci. 2019;42:337-64.
7. Hocke F, Guell X, Vangel mG, Sherman JC, Schmah-
mann JD. The cerebellar cognitive affective/Schmah-
mann Syndrome Scale. Brain. 2018;141:248-70.
8. Tatlıdede A, Hanağası A, Çabalar m, Yayla V. Kognitif
affectif serebellar sendrom ve psikoz bulgularıyla or-
taya çıkan bir multisistem olgusu. TND.
2013;19(3):107-10.
9. Ahmadian N, van Baarsen K, van Zandvoort m, Robe
PA. The cerebellar cognitive affective syndrome-a
meta-analysis. The Cerebellum. 2019;18:941-50.
10. Schmahmann JD. The cerebellum and cognition. Neu-
roscience Letters. 2019;688:62-75.
K, Ponto LL, et al. Schizophrenia and cognitive dys-
metria: a positron-emission tomography study of dys-
functional prefrontal-thalamic-cerebellar circuitry. Proc
Natl Acad Sci uSA. 1996;93:9985-90.
17. Andreasen NC, Paradiso S, o’Leary DS. “Cognitive
dysmetria” as an integrative theory of schizophrenia: a
dysfunction in cortical subcortical- cerebellar circuitry?
Schizophr Bull. 1998;24:203-18.
18. Cao H, Tyrone D, Cannon TD. Cerebellar Dysfunction
and schizophrenia: from “cognitive dysmetria” to a po-
tential therapeutic target. Am J Psychiatry.
2019;176(7):498-500.
19. moberget T, Doan NT, Alnæs D, Kauffmann T, Cor-
dova-Palomera A, Lagerberg TV, et al. Cerebellar vol-
ume and cerebellocerebral structural covariance in
schizophrenia: a multisitem mega-analysis of 983 pa-
tients and 1349 healthy controls. mol Psychiatry.
2018;23:1512-20.
20. moberget T, Alnæs D, Kaufmann T, Doan NT, Cordova-
Palomera A, Norbom LB, et al. Cerebellar gray matter
volume is associated with cognitive function and psy-
chopathology in adolescence. Biol Psychiatry.
2019;86(1):65-75.
21. Brady Ro, Gonsalvez I, Lee I, Öngür D, Seidman LJ,
Jeremy D, et al. Cerebellar-prefrontal network connec-
tivity and negative symptoms in schizophrenia. Am J
Psychiatry. 2019;176:512-20.
22. Sweeney JA, Luna B, Srinivasagam Nm, Keshavan
mS, Schooler NR, Haas GL, Carl JR. Eye tracking ab-
normalities in Schizophrenia: evidence for dysfunction
in the frontal eye fields. Biol Psychiatry. 1998;44:698-
708.
rophy in schizophrenia and affective disorder. Am J
Psychiatry. 1987;144:465-7.
29. Nasrallah HA, Schwarzkopf SB, olson SC, Coffman
JA. Perinatal brain injury and cerebellar vermal lobules
I-X in schizophrenia. Biol Psychiatry. 1991;29:567-74.
30. Weinberger DR, Kleinman JE, Luchins DJ, Bigelow LB,
Wyatt RJ. Cerebellar pathology in schizophrenia: a
controlled postmortem study. Am J Psychiatry.
1980;137:359-61.
31. Tran KD, Smutzer GS, Doty RL, Arnold SE. Reduced
Purkinje cell size in the cerebellar vermis of elderly pa-
tients with schizophrenia. Am J Psychiatry.
1998;155:1288-90.
32. Reyes mG, Gordon A. Cerebellar vermis
in schizophrenia. Lancet. 1981;2(8248):700-1.
33. Volkow ND, Levy A, Brodie JD, Wolf AP, Cancro R, Van
Gelder P, Henn F. Low cerebellar metabolism in med-
icated patients with chronic schizophrenia. Am J Psy-
chiatry. 1992;149(5): 686-8.
34. Crespo-Facorro B, Paradiso S, Andreasen NC,
o’Leary DS, Watkins GL, Boles Ponto LL, et al. Re-
calling word lists reveals “cognitive dysmetria” in schiz-
ophrenia: a positron emission tomography study. Am J
Psychiatry. 1999;156:386-92.
35. Courchesne E, Yeung-Courchesne R, Press GA, Hes-
selink JR, Jernigan TL. Hypoplasia of cerebellar ver-
mal lobules VI and VII in autism. N Engl J med.
1988;318:1349-54.
36. Courchesne E, Townsend J, Saitoh o. The brain in in-
fantile autism: posterior fossa structures are abnormal.
Neurology. 1994;44:214-23.

11. Storey E, Forrest Sm, Shaw JH, mitchell P, Gardner
RJ. Spinocerebellar ataxia type 2: clinical features of a
pedigree displaying prominent frontal executive dys-
function. Arch Neurol. 1999;56:43-50.
12. Daum I, Ackermann H. Cerebellar contributions to cog-
nition. Behav Brain Res. 1995;67:201-10.
13. Paradiso S, Andreasen NC, o’Leary DS, Arndt S,
Robinson RG. Cerebellar size and cognition: correla-
tions with IQ, verbal memory and motor dexterity. Neu-
ropsychiatry Neuropsychol Behav Neurol. 1997;10:1-8.
14. Kish SJ, El-Awar m, Schut L, Leach l, oscar-Berman
m, Freedman m. Cognitive deficits in olivopontocere-
bellar atrophy: implications for the cholinergic hypoth-
esis of Alzheimer’s dementia. Ann Neurol.
1988;24:200-6.
15. Heath RG, Lewellyn RC, Rouchell Am. The cerebellar
pacemaker for intractable behavioral disorders and
epilepsy: follow up report. Biol Psychiatry. 1980;15:243-
56.
16. Andreasen NC, o’Leary DS, Cizadlo T, Arndt S, Rezai
23. Heath RG, Franklin DE, Walker CF, Keating JW. Cere-
bellar vermal atrophy in psychiatric patients. Biol Psy-
chiatry. 1982;17:569-83.
24. Lippmann S, manshadi m, Baldwin H, Drasin G, Rice
J, Alrajeh S. Cerebellar vermis dimensions on comput-
erized tomographic scans ofschizophrenic and bipolar
patients. Am J Psychiatry. 1982;139:667-8.
25. Nasrallah HA, Jacoby CG, Chapman S, mcCalley-
Whitters m. Third ventricular enlargement on CT scans
in schizophrenia: associations with cerebellar atrophy.
Biol Psychiatry. 1985;20:443-50.
26. -Coffman JA, mefferd J, Golden CJ, Bloch S, Graber B.
Cerebellar atrophy in chronic schizophrenia (letter).
Lancet. 1981;1(8221):666.
27. mathew RJ, Partain CL. midsagittal sections of the
cerebellar vermis and fourth ventricle obtained with
magnetic resonance imaging of schizophr enic pa-
tients. Am J Psychiatry. 1985;142:970-1.
28. Yates WR, Jacoby CG, Andreasen NC. Cerebellar at-
37. Berquin PC, Giedd JN, Jacobsen LK, Hamburger SD,
Krain AL, Rapoport JL, et al. Cerebellum in attention
deficit hyperactivity disorder: a morphometric mRI
study. Neurology. 1998;50:1087-93.
38. Ishii K, masahiro S, Kitagaki H, Yamaji S, Sakamoto S,
matsuda K, et al. Reduction of cerebellar glucose me-
tabolism in Advanced Alzheimer’s disease. J Nucl med.
1997;38:925-8.
39. Gutzmann H, Kuhl KP. Emotion control and cerebellar
atrophy in senile dementia. Arch Gerontol Geriatr.
1987;6:61-71.
40. meguro K, Yamaguchi S, Yamazaki H, Itoh m, Yam-
aguchi T, matsui H, et al. Cortical glucose metabolism
in psychiatric wandering patients with vascular de-
mentia. Psychiatry Res: Neuroimaging. 1996;67:71-80.
41. Dolan RJ, Bench CJ, Brown RG, Scott LC, Friston KJ,
Frackowiak RS. Regional cerebral blood flow abnor-
malities in depressed patients with cognitive impair-
ment. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 1992;55:768-73.

17
 Klinik Pratikte
Non-Motor Semptomların Ölçülmesi
Measurement of Non-Motor Symptoms in
Clinical Practice

Hale Zeynep BATUR ÇAĞLAYANa ÖZET Serebellumun bellek, dikkat, yürütücü işlevler, görsel-uzamsal işlevler, lisan, kişilik ve dav-
ranışla ilgili kognitif fonksiyonlarının etkilendiği non-motor semptomlarının ortaya konması, çeşitli
nöropsikolojik testler ile sağlanır. Bellek ve dikkat, Revize Wechsler Bellek Ölçeği (WMS-R), Ca-
a
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi,
lifornia Sözel Öğrenme Testi (CSÖT), bölünmüş dikkat testi (TAP) ile değerlendirilir. Yürütücü iş-
Nöroloji ABD,
levlerin incelenmesinde, Wechsler Yetişkinler İçin Zeka Ölçeğinin (WAIS) değişik versiyonları
Ankara, TÜRKİYE
başta olmak üzere, Delis ve kaplan yürütücü işlev sistemi bataryası (D-KEFS), Yap/Yapma
(Go/NoGo) testi, Stroop Testi kullanılır. Görsel-Uzamsal fonksiyonlar, çizgi yönünü belirleme testi,
Yazışma Adresi/Correspondence: saat çizme, küpü kopyalama, Rey Kompleks Figür Test (Rey CFT), WAIS-R Blok Dizayn subtesti
Hale Zeynep BATUR ÇAĞLAYAN ile test edilir. Lisan fonksiyonları için Sözel Cümle Üretme Testi (OSPT) ve Genişletilmiş Lisan
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Yeterlik Testi (TLC-E), affekt bozuklukları için, Frontal Sistem Davranış Ölçeği (FrSBe), Duygu-
Nöroloji ABD, durum profili (POMS) kullanılır. Etkilenen kognitif fonksiyonlara yönelik ayrıntılı nöropsikolojik
Ankara, TÜRKİYE testler kullanılabileceği gibi Serebellar Kognitif Affektif Sendromu tarama amaçlı geliştirilmiş olan
halezeynep@gazi.edu.tr Serebellar Kognitif Affektif Sendrom ölçeği kullanılabilir.

Anahtar Kelimeler: Serebellum; serebellar disfonksiyon; kognisyon; nöropsikolojik testler

ABSTRACT The demonstration of non-motor symptoms affecting the cognitive functions of the
cerebellum related to memory, attention, executive functions, visuospatial functions, language, per-
sonality and behavior is provided by various neuropsychological tests. Memory and attention are as-
sessed with the Revised Wechsler Memory Scale (WMS-R), California Verbal Learning Test
(CVLT), and divided attention test (TAP). In the examination of executive functions, Delis-Kaplan
Executive Function System Battery(D-KEFS), Go/NoGo Test, Stroop Test and especially different
versions of the Wechsler Adult Intelligence Scale (WAIS) are applied. Visual-Spatial functions are
tested with Judgement of line orientation (JLO), Clock drawing test, cube copying, Rey Complex
Figure Test (Rey CFT), WAIS-R Block Design subtest. oral sentence production test (OSPT) and
The test of language competence-expanded (TLC-E) are used for language functions, Frontal Sys-
tem Behavior Scale (FrSBe) and Profile of Mood States (POMS) are used for affective disorders. De-
tailed neuropsychological tests for the affected cognitive functions can be used, as well as the
Cerebellar Cognitive Affective Syndrome Scale developed for screening Cerebellar Cognitive Af-
fective Syndrome.

Keywords: Cerebellum; cerebellar dysfunction; cognition; neuropsychological tests

KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Batur Çağlayan HZ. Klinik pratikte non-motor
semptomların ölçülmesi. Coşar B, editör. Nöropsi-
kiyatrik Açıdan Serebellum . 1. Baskı. Ankara: Tür-
kiye Klinikleri; 2021. p.18-23.
S
erebellumun non-motor fonksiyonlarının varlığı geçmişte vurgulanmakla bir-
likte, son yıllarda nörobilimde oldukça dikkat çekici bir konu olarak öne çık-
maktadır. Serebellumun motor fonksiyonları güçlü anatomik ve klinik
kanıtlarla desteklenirken, serebellar patolojilerdeki davranışsal ve entellektüel dis-
fonksiyon daha nadir bildirilmiştir.1 Literatürde, 1950’li yıllardan itibaren serebel-
lumun non-motor fonksiyonlarının üzerine çalışmalar artmıştır.2-5 Bu bulgular yeni
bir klinik sendrom olarak Schmahmann ve Sherman tarafından “Serebellar Kogni-
tif Affektif Sendrom” olarak tanımlanmıştır.6 Serebellar Kognitif Affektif Sendrom
(SKAS), dört ayrı kognitif fonksiyonu (yürütücü işlevler, görsel-uzamsal fonksi-
yonlar, kişilik ve lisan) etkileyen klinik bir antite olarak ortaya konmuştur.6,7 Bunla-

18
Hale Zeynep Batur Çağlayan
rın arasında serebellumun yürütücü işlevlerle ilişkisi en iyi
bilinmektedir. Çalışma belleği, çoklu görev (multitasking),
yanıt inhibisyonu, kavram formasyonu, sözel ve sözel ol-
mayan akıcılıkta serebellumun rolü tanımlanmıştır.8
Serebellum lezyonlarında, non-motor semptomlar be-
lirgin engellilik nedeni olmasa da günlük hayatta hem hasta
hem bakım veren kişi için büyük zorluklara yolaçabilir.7
Bu nedenle, serebellar hasarı olan hastalarda motor belir-
tilerin yanında non-motor disfonksiyonun ortaya konması
önemlidir. Bu derlemede, klinik pratikte serebellumun non-
motor fonksiyonlarının değerlendirilmesi için kullanılmış
olan nöropsikolojik testler irdelenecektir.
BELLEK vE DİKKAT
Serebellum ilişkili bellek bozuklukları, çalışma belleği ve
önceden öğrenilmiş bilginin geri çağırılmasını içerir ve
esas olarak serebellum, belleğin yürütücü kontrolü ile iliş-
kili bulunmuştur.9 Serebellar lezyonu olan hastaların Mini
Mental Durum testi (MMSE) ve Montreal Bilişsel Değer-
lendirme Ölçeği (MoCA) testlerinde yayınlanmış normal
aralıklarda sonuçlar göstermeleri bu testlerin ilgili kısım-
larının serebelllar hastalarda duyarsız olması ile ilişkili ola-
rak düşünülmüştür.9-11 Revize Wechsler Bellek Ölçeği
(WMS-R) ile değerlendirmede, genel bellekte, gecikmeli
hatırlamada, görsel bellekte bozukluk saptanmıştır.8 Kan-
demir ve ark., 19 infratentoriyel inmeli hasta ile yaptıkları
çalışmada bellek, öğrenme ve dikkat için, MMSE, Cali-
fornia Sözel Öğrenme Testi (CVLT) ve Sternberg Paradig-
ması kullanmışlardır.12 CVLT ile infratentoriyal inmeli
hastaların bir denemede ve toplamda öğrendiği en fazla ke-
lime sayısı kontrollerden anlamlı düşük bulunmuştur.12
Sternberg paradigmasında, hem sözel hem görsel dikkat
testlerinde bozukluk saptanmamıştır.12 Gottwald ve ark.,
çeşitli serebellar lezyonları olan 21 hastayı 21 kontrol ile
karşılaştırdıkları çalışmada, aynı anda gelen görsel ve akus-
tik uyarılara cevabın ve reaksiyon zamanının ölçüldüğü
Dikkat Performans Testi (TAP) alttesti Bölünmüş Dikkat
Testinde de bozulma göstermişlerdir.8
YÜRÜTÜCÜ İşLEvLER
Yürütücü işlevler, özel bir amaca yönelik farklı bilişsel
görevleri yönetebilme becerisini ifade eder. Uzun yıllar
frontal lob fonksiyonları ile eş anlamlı olarak kullanıl-
mıştır.13 Ancak nöropsikolojik ve nörogörüntüleme çalış-
maları, yürütücü işlevlerin ana merkezinin belli bir beyin
bölgesi ya da nöron grubu olduğu düşüncesini destekle-
memektedir.14 Yeni görüşler, yürütücü kontrolün farklı nö-
ronal yapıların farklı alt bileşenlerini oluşturduğu bir
heterojen bir kavram olduğuna işaret etmektedir.13,15 Pref-
19
Klinik Pratikte Non-Motor Semptomların Ölçülmesi
rontal korteks yürütücü işlevleri yönetmede anahtar rolü
oynayan, beynin diğer bölgeleriyle çok fazla ara bağlantı-
ları olan filogenetik olarak yeni bir yapıdır.16,17 Prefrontal
korteksten köken alan lifler, pons aracılığıyla serebelluma
gelir ve serebellum kortiko-serebellar devreler aracılığıyla
kortikal bilgiyi işler.13,17 Schmahmann ve Sherman, sere-
bellar bozukluğu olan hastalardaki yürütücü işlev bozuk-
luğunu, planlama, set değiştirme, soyut akıl yürütme,
çalışma belleğinde yetersizlik ve azalmış sözel akıcılık
olarak tanımlamışlardır.6
Standart nöropsikolojik testlerden Wechsler Yetiş-
kinler İçin Zeka Ölçeği [Wechsler Adult Intelligence Scale
(WAIS)]’nin farklı versiyonları serebellumun non-motor
fonksiyonlarını değerlendirmede kullanılmıştır. Schmah-
mann ve Sherman’ın SKAS tanımını yaptıkları çalışmada,
WAIS-R uygulanmıştır.18 Hoche ve ark., WAIS-IV versi-
yonu ile, iz sürme testleri A ve B kısımlarında bozukluk
göstermişlerdir.9,19 İz sürme testi B kısmında, A kısmına
göre daha belirgin bozukluk saptanmış olup, kognitif set
değiştirmede zorluklara işaret etmektedir.9 Kandemir ve
ark., kendi çalışmalarında benzer şekilde, İz sürme testi B
kısmında hem süre hem hata puanlarında etkilenme gös-
termişlerdir.12 Harf sayı dizisi testi, verbal çalışma belle-
ğini test eder. Verbal çalışma belleğinde bozuklukluklar,
WAIS-IV içinde dikkati ölçen ileri sayı dizisi, daha fazla et-
kilenmiş olan verbal çalışma belleğini ölçen geri sayı dizisi
ile gösterilmiştir.9,19
SKAS olan hastalarda, Delis-Kaplan Yürütücü İşlev
Sistemi Bataryası [Delis-Kaplan Executive Function
System (D-KEFS)] ile ölçülen verbal kognitif set değiştir-
mede bozukluk gösterilmiştir.9 D-KEFS, 2001 yılında
Delis ve ark. tarafından düşünme esnekliği, inhibisyon,
problem çözme, planlama, dürtü kontrolü, konsept oluş-
turma, soyut düşünme ve yaratıcılık gibi yürütücü işlevleri
değerlendirmek üzere geliştirilmiştir.20 Serebellum lezyon-
larında D-KEFS alttestlerinden meyve mobilya adlandırma
testi ile kategori değiştirme, verbal kognitif set değiştirme
bozukluğunu ortaya koymuştur.9
Yap/Yapma (Go/NoGo) testi, bilgisayar ekranında
belli görüntülere yanıt verme, belli görüntülere de yanıt
vermeme komutlarını uygulamayı ve verilen yanıtların re-
aksiyon zamanını değerlendirir.21 Yap/Yapma testi sere-
bellum hasarında, dikkat sürdürme defisitleri ile dürtü
kontrolü ve disinhbisyon göstergesi olan atama hataları ne-
deniyle bozulmuştur.9
İlk hali 1935 yılında Stroop tarafından geliştirilen
Stroop testi, renk-kelime interferans etkisi üzerinden dik-
kat ölçümlerinde kullanılan bir testtir.22-24 Gottwald ve ark.,
çeşitli fokal serebellar lezyonları olan 21 hastada Stroop
SANOVEL İLAÇ SAN. ve TİC. A.Ș. İstinye Mahallesi Balabandere Caddesi www.sanovel.com.tr
No:14 34460 Sarıyer / İstanbul Tel: (0212) 362 18 00 • Faks: (0212) 362 18 08 Daha geniș bilgi için firmamıza bașvurunuz.
Hale Zeynep Batur Çağlayan
testi ile sözel hız yeteneklerinde, yanıt inhibisyonu ve se-
çici dikkatte etkilenme göstermişlerdir.8
GöRSEL-UZAmSAL FoNKSİYoNLAR
Schmahman ve Sherman’ın orjinal serisinde; hastaların bir
diagramı çizmeleri yahut kopyalamaları istendiğinde
uzamsal kognisyon defisitleri ortaya çıkmıştır. Çizime
yaklaşım sırasının düzenli olmadığı, şekillerin kavramsal-
laştırmasının ise dezorganize olduğu görülmüştür. Bazı ol-
gularda simultanagnozi dikkat çekmiştir.6 Ayrıca kompleks
şekil kopyalamada belirgin fragmantasyon biçimindeki vi-
züospasyal defisitler tümör rezeksiyonu sonrası çocuklarda
ve ataksi teleknjiektazi olgularında da bildirilmiştir.25,26
Hoche ve ark.nın serebellar patolojili olgularda Schmah-
mann Sendromu’nu tanımlayabilmek için yatakbaşı bir sis-
tematik kognitif tarama oluşturmayı amaçladıkları 2017
tarihli çalışmalarında ise değerlendirmeler 77 olguluk bir
tanımlayıcı ve 39 olguluk bir validasyon kohortu üzeride
gerçekleştirilmiştir.9 Burada hastaların çizgi yönünü belir-
leme testinde [Judgement of line orientation (JLO)], saat
çizme testinde ve bir küpü kopyalama görevinde kusurlar
sergiledikleri izlenmiştir.27-29 Buna karşın standardize mi-
nimental testteki kesişen beşgenleri ve bir üçgeni kopya-
lama becerilerinde sağlıklı kontrollere kıyasla fark
gözlenmemiştir. İki boyutlu görevlerdeki intakt peforman-
sla üç boyutlu kopyalama ve JLO testindeki bozukluk kar-
şılaştırıldığında ise, patolojinin serebellar posteror lob
hasarı ile açıklanabileceği düşünülmüşür. Zira serebellar
posterior lob, uzaysal haritaların internal temsili ile ilişkili
posterior paryetal asosiasyon korteksiyle ve motor imge-
lemle ilişkili dorsal premotor kortekslerle bağlantı halin-
dedir.30-34 Bu serebral kortikal alanların ikisi de uzaysal
transformasyon ve zihinsel rotasyon (nesnelerin zihinsel
temsillerini döndürme) görevlerinde rol alırlar.35,36
Özetlenecek olursa görsel-uzamsal kognisyon defi-
sitleri; görsel-uzamsal disintegrasyon (çizilmiş resimleri
kopyalama veya canlandırma/kavramsallaştırma defekti)
şeklinde karşımıza çıkabilir. Bu amaçla sık kullanılan test-
lerden Rey Kompleks Figür Test (Rey CFT) görsel-uzam-
sal konstrüksiyonel yeteneği ve vizüel hafızayı
değerlendirir. Olgudan bir şekli kopya etmesi ve 3 dakika
sonra karta bakmaksızın tekrar aynı şekli çizmesi (bir de-
neme kopyası ve 3 dakika sonra geri çağrılması) istenir.37
WAIS-R Blok Dizayn subtesti ise, spasyal vizüalizasyonu
ve motor becerileri değerlendiren bir başka testtir.18 İske-
mik inme, tümör veya hemoraji şeklinde izole serebellar
lezyonu bulunan 212 hasta ile yaş ve eğitim açısından eş-
leştirilmiş 209 sağlıklı gönüllünün değerlendirildiği yakın
döneme ait bir metaanalizin havuzlanmış sonuçları; sere-
20
Klinik Pratikte Non-Motor Semptomların Ölçülmesi
bellar hastaların Blok dizayn testinde sağlıklı kontrollere
kıyasla belirgin kötü sonuçlar sergilediğini göstermiştir.38
Bununla birlikte Hokkanen ve ark.nın izole serebellar lez-
yonlu 26 hastanın akut faz ve üçüncü ay nöropsikolojik de-
ğerlendirmelerini ele aldığı çalışmalarında, hasta gurubun
Rey CFT kopyalama zamanı performansını sağlıklı kont-
rollere kıyasla hafifçe daha iyi geliştirdiği kaydedilmiştir.
Yazarların burada dikkat çektiği bir diğer nokta, sol sere-
bellar lezyonlu olguların vizüospasyal görevlerde yavaşlık
sergilediği; sağ taraf lezyonlularınsa verbal hafıza güçlü-
ğünün belirgin olduğu gözlemidir.39
LİSAN FoNKSİYoNLARı
SKAS’ın verbal akıcılık, verbal çalışma belleği, gramer ve
konuşma persepsiyonu gibi linguistik işlemleme paramet-
relerinde bozulma ile gittiği bilinmektedir. Guell ve ark.;
serebellar lezyonlu olgularda linguistik yetenekleri değer-
lendirmek ve korunan/bozulan alanları araştırmak üzere 44
hasta ve 40 kontrole Sözel Cümle Üretme Testi [Oral Sen-
tence Production Test (OSPT)] ve Genişletilmiş Lisan Ye-
terlik Testi [The Test of Language Competence-expanded
(TLC-E)] uygulamışlardır.40 Sözel cümle üretme testi,
doğru sentaktik yapıda ve semantik kalitede cümle üretme
yeteneğini değerlendirir. Katılımcılar için uyaran, kişileri
veya objeleri içeren çizimlerdir. Olgulardan, çizimde okla
işaretli her bir maddeden bahsetmesi; cümleye yanında
nokta ile işaretlenen kelimeyi kullarak başlaması; her bir
uyaran için verilmiş fiili kullanması ve “ve” sözcüğünü sarf
etmemesi istenir. Spesifik sentaktik yapıda (aktif, edilgen
ve yönelme halinde) cümlelerle açıklanmak üzere üç resim
sunulur ve Caplan-Hanna skorlama sistemine göre her
cümle, görevde desteklenmeyen kelimelerin varlığına,
doğru tematik rollerin atanmasına ve doğru cümle yapısı-
nın kullanılmasına göre skorlanır.41 Araştırmacılar bahse-
dilen serilerinde, Sözel Cümle Üretme Testi skorlarında
hasta ve kontroller arasında anlamlı farklılık gözlemleme-
mişlerdir. Bir sonraki aşamada ise, hem hasta hem de kont-
rol gurubundan 25’er kişiye Genişletilmiş Lisan Yeterlik
Testi [The test of Language Competence-expanded (TLC-
E)] uygulamışlardır. Genişletilmiş Lisan Yeterlik Testi [The
test of language competence-expanded (TLC-E)],
OSPT’de incelenin ötesinde bireyin metalinguistik kabili-
yetini değerlendiren bir testtir.42 Dört alt testten oluşur. Bi-
rincisi ‘muğlak cümleler’dir. Kişinin sözlüksel ve yapısal
belirsizlik durumunda alternatif anlamları açıklama ve ta-
nımlama kabiliyetini değerlendirir. Muğlak cümle katılım-
cıya sesli olarak okunur ve gösterilir, kişinin tam puanı
alabilmesi için TLC-E rehberindeki iki farklı yorumu da
getirebilmesi istenir. İkinci alt test, kısa paragraflarda man-
Hale Zeynep Batur Çağlayan
tıksal çıkarsamayı değerlendiren ‘çıkarsama testi’dir. Ka-
tılımcıya iki cümle okunarak gösterilir ve bu iki cümle de
görünür durumda iken bunları bağlayan dört olası opsiyon
sunulur. İki doğru cevabı seçmesi halinde kişi tam puan
alır. Üçüncü alt test ‘cümle yaratma testi’dir. Kişinin ta-
nımlanan bir durumda ve üç kelimeyi zorunlu kullanması
şartıyla doğru gramatik ve pragmatik kalitede cümle oluş-
turma yetisini ölçer. Tanımlanan durumun resmi olguya
gösterilir ve durum katılımcıya sesli olarak okunur; üç
hedef kelime okunarak görünür halde bırakılır. Daha sonra
katılımcıdan herhangi bir kişinin bu durumda makul olarak
söyleyebileceği bir cümleyi üç hedef kelimeyi kullanarak
oluşturması istenir. İlk aşama üç hedef kelimeyi kullan-
mayı değerlendirirken, ikinci aşama cümlenin semantik,
sentaktik, pragmatik kalitesini ölçer. Dördüncü alt test ‘fi-
güratif lisan’dır ki; olgunun metaforik ifadeleri anlama ve
açıklama yeteneğini ölçer. Olgu, ilk olarak bir kişi tarafın-
dan sarfedilen durum cümlesi için bilgilendirilir; bunu okur
ve cümlenin sarfedildiği durum gösterilir. Daha sonra ol-
guya ilk olarak kişinin bu cümle ile ne anlatmaya çalıştığı
sorulur. Takibinde, durum ve cümle görünür olmaya
devam ederken olgudan 4 olası yorumdan birisini seçmesi
istenir. Bu dört seçenek muayene eden tarafından olguya
hem sesli olarak okunur, hem de gösterilir. Kişi geçerli bir
açıklama ile beraberinde doğru yorumu seçerse tam puan
alır. Katılımcının dört alttestteki skorları, iki bağımsız ve
kör değerlendirici tarafından skorlanır. Guell ve ark. ta-
nımlanan serilerinde, kontrollere kıyasla serebellar lez-
yonlu olgularda OSPT’nin aksine TLC-E’nin dört alt
kategorisinde de bozulma olduğunu tespit etmişlerdir.40
Lisan değerlendirmesi için sık kullanılan testlerden
bir diğeri de verbal akıcılık testleridir.43 Bu testte katılım-
cılardan (genellikle 60 saniye gibi) belli bir sürede bir ka-
tegoriden olduğunca çok kelime türetmesi istenir. Bu
kategori hayvanlar, nesneler gibi semantik veya herhangi
bir harfle başlayan fonemik akıcılık testleri şeklinde olabi-
lir. Bu testler hem sözel yeteneği hem de yürütücü fonksi-
yonu değerlendirir. Katılımcı, mental sözlüğünü kullanarak
kendi lisanından kelimeleri bulup çağırır; göreve odaklanır;
belli kısıtları taşıyan kelimeleri seçerek tekrarı önler ve ni-
hayetinde yürütücü kontrol işlevini muhakkak devreye
sokar.44
Schmahmann tarama skalasında, hastaların kontrol-
lere kıyasla fonemik ve semantik akıcılık testlerinde daha
kötü performans sergilediği gözlenmiştir. Fonemik akıcılı-
ğın semantiğe kıyasla daha belirgin bozulduğu dikkati çek-
miş (p<0.001), kontrol olguların ortalama 4.3 daha fazla
doğru fonemik akıcılıkta cevaplar verdiği görülmüştür. Se-
rebellar hastaların aynı zamanda yalancı kelime çözüm-
21
Klinik Pratikte Non-Motor Semptomların Ölçülmesi
leme (pseudo-word decoding; Weschler Individual Achie-
vement Test/WIAT-II) ve isim/fiil üretme (verb for noun
generation) görevlerinde bozulma sergilediği izlenmiştir.9
Yalancı kelime çözümleme testleri, kelime tanıma
amacıyla kullanılan testlerdir. Bataryalar, düzenli ve dü-
zensiz heceleme paternleri ile hem gerçek, hem de anlam-
sız kelimeleri içerir.45 Anlamsız kelimeler İngilizce
heceleme paterni içerir ancak anlam taşımaz ve kişinin
hakim fonetik becerileri olup olmadığını ve nasıl otoma-
tik çözümleme yapabildiğini değerlendirir.45-47 Kelime ta-
nıma akıcılığını ölçmek için, gerçek ve anlamsız
kelimelerin listesi spesifik bir zaman aralığında sesli oku-
nur ve bu zaman aralığında doğru okunan kelime sayısı
hesaplanır. Elde edilen skor, standardize değerlendirme
için standart bir skora, persentil oranına ve yaş veya evre
ekivalanlarına çevrilir.46 İsim/fiil üretme görevinde ise ka-
tılımcının bir uyarıyla (sıklıkla bir isim) ilişkili ve sentak-
tik bir kategoriye ait (isim veya fiil) kelime üretmesi
istenir.48 Fiil üretme performansına ait iki ana alternatif hi-
potez mevcuttur ki; bunlardan birisi çoklu görev ilişkili
cevapların yarışmasını; diğeri asosiyatif bulup getirme et-
kisini vurgulamaktadır.48-52
Taşkıran ve ark.nın 14 izole serebellar inme ve yaşça
eşleşmiş 13 sağlıklı kontrolü birinci haftada ve dördüncü
ayda değerlendirerek prospektif izledikleri serilerinde, has-
talara benzer şekilde verbal akıcılık testleri uygulanmış; ve
hastaların hem fonemik, hem semantik akıcılıkta kontrol-
lere kıyasla belirgin kötü performans sergiledikleri kayde-
dilmiştir (fonemik akıcılık; hasta vs kontrol 9±1 vs 17±1
(p<0.001); semantik akıcılık hasta vs. kontrol 14±1 vs
24±1 (p<0.001)) Yazarlar, takip değerlendrimesinde bu pa-
rametrelerde iyileşme olmadığına da dikkat çekmişlerdir.53
AFFEKTİF FoNKSİYoNLAR
Serebellum lezyonlarında ortaya konan emosyonel disre-
gulasyon, davranış ve kişilik değişikliklerini kapsamakta-
dır.6,54 Affektin küntleşmesi, dürtüsel, uygunsuz
davranışlar, regresif ve çocukça davranışlarla birlikte ob-
sesif kompulsif özellikler gösterilmiştir.54 Yürütücü davra-
nışsal disfonksiyonun değerlendirildiği Frontal Sistem
Davranış Ölçeği [Frontal System Behavior Scale (FrSBe)]
ile hastaların apati, eksekütif disfonksiyon, disinhibisyon
skorları kontrollerden daha yüksek bulunmuştur.55 Sere-
bellar nöropsikiyatrik değerlendirme ölçeği, birinci derece
yakınlar tarafından tamamlanmış olup, duygu kontrolü,
otizm spektrum davranışları, psikoz spektrum davranışları
ve sosyal becerilerde bozukluklar ortaya koymuştur.54
Hoche ve ark., sosyal ve iletişim bozuklukları kontrol lis-
tesi kullanarak sosyal becerilerde ve iletişimde bozulmayı
Hale Zeynep Batur Çağlayan Klinik Pratikte Non-Motor Semptomların Ölçülmesi

göstermiştir.9,56 Gottwald ve ark. tarafından Duygudurum
profili [Profile of Mood States (POMS)], kısa süreli duygu
durumu değerlendirmek için kullanılmış olup, serebellar
lezyonlu hastalar kontrollerle karşılaştırıldığında daha çok
keyifsizlik, yorgunluk ve insiyatif almada azalma tespit
edilmiştir.8,57
Serebellum hasarında etkilenen başlıca kognitif fonk-
siyonlar yürütücü işlevler, linguistik işleme ve görsel
uzamsal fonksiyonlar, kişilik ve emosyonel özellikleridir.
Bu fonksiyonları klinik pratikte değerlendirmek için lite-
ratürde çeşitli yatakbaşı mental testler ve standardize nö-
ropsikolojik testlerin kullanıldığı çalışmalar mevcuttur.
Ayrıca Schmachman ve ark. tarafından geliştirilmiş olan
SKAS (Schmahmann sendromu) ölçeği de serebellar kog-
nitif affektif sendromu yatakbaşı daha pratik şekilde de-
ğerlendirmeye imkan vermektedir.

1. Klein AP, Ulmer JL, Quinet SA, mathews v,
mark LP. Nonmotor functions of the cerebel-
lum: an introduction. AJNR Am J Neuroradiol.
2016;37(6):1005-9.
2. Dow RS, moruzzi G. The physiology and
pathology of the cerebellum: U of minnesota
Press; 1958.
3. Watson P. Nonmotor functions of the cerebel-
lum. Psychological Bulletin. 1978;85(5):944.
4. Schmahmann JD. An emerging concept. The
cerebellar contribution to higher function. Arch
Neurol. 1991;48(11):1178-87.
5. Leiner HC, Leiner AL, Dow RS. Does the cere-
bellum contribute to mental skills? Behavioral
Neuroscience. 1986;100(4):443.
6. Schmahmann JD, Sherman JC. The cerebel-
lar cognitive affective syndrome. Brain.
1998;121( Pt 4):561-79.
7. Bolcekova E, mojzes m, van Tran Q, Kukal J,
ostry S, Kulistak P, et al. Cognitive impairment
in cerebellar lesions: a logit model based on
neuropsychological testing. Cerebellum Atax-
ias. 2017;4:13.
8. Gottwald B, Wilde B, mihajlovic Z, mehdorn H.
Evidence for distinct cognitive deficits after
focal cerebellar lesions. Journal of Neurology,
Neurosurgery & Psychiatry. 2004;75(11):1524-
31.
9. Hoche F, Guell X, vangel mG, Sherman JC,
Schmahmann JD. The cerebellar cognitive af-
fective/Schmahmann syndrome scale. Brain.
2018;141(1):248-70.
10. Folstein mF, Folstein SE, mcHugh PR. "mini-
mental state". A practical method for grading
the cognitive state of patients for the clinician.
J Psychiatr Res. 1975;12(3):189-98.
11. Nasreddine ZS, Phillips NA, Bedirian v, Char-
bonneau S, Whitehead v, Collin ı, et al. The
montreal cognitive assessment, moCA: a brief
screening tool for mild cognitive impairment. J
Am Geriatr Soc. 2005;53(4):695-9.
12. Kandemir m, örnek İ, Kırbaş D. İnfratentöriyal
inmelerde kognitif etkilenme. Turk Noroloji
Dergisi. 2009;15(4).
KAYNAKLAR
13. Bellebaum C, Daum ı. Cerebellar involvement
in executive control. Cerebellum. 2007;6(3):
184-92.
14. Parkin AJ. The central executive does not
exist. Journal of the ınternational Neuropsy-
chological Society. 1998;4(5):518-22.
15. Logan GD. Executive control of thought and
action. Acta psychologica. 1985;60(2-3):193-
210.
16. Heyder K, Suchan B, Daum ı. Cortico-s
ubcortical contributions to executive
control. Acta Psychologica. 2004;115(2-3):
271-89.
17. Royall DR, Lauterbach EC, Cummings JL,
Reeve A, Rummans TA, Kaufer Dı, et al. Ex-
ecutive control function: a review of its prom-
ise and challenges for clinical research. A
report from the Committee on Research of the
American Neuropsychiatric Association. J
Neuropsychiatry Clin Neurosci. 2002;14(4):
377-405.
18. Wechsler D. Wechsler adult intelligence scale-
revised (WAıS-R). Psychological Corporation;
1981.
19. Wechsler D. Wechsler adult intelligence
scale–Fourth Edition (WAıS–ıv). San Antonio,
TX: NCS Pearson. 2008;22(498):1.
20. Homack S, Lee D, Riccio CA. Test review:
Delis-Kaplan executive function system.
J Clin Exp Neuropsychol. 2005;27(5):599-
609.
21. Lapierre D, Braun Cm, Hodgins S. ventral
frontal deficits in psychopathy: neuropsycho-
logical test findings. Neuropsychologia.
1995;33(2):139-51.
22. Stroop JR. Studies of interference in serial ver-
bal reactions. Journal of Experimental Psy-
chology. 1935;18(6):643.
23. macLeod Cm. Half a century of research on
the Stroop effect: an integrative review. Psy-
chol Bull. 1991;109(2):163-203.
24. Karakaş S, Erdoğan E, Sak L, Soysal Aş, Ulu-
soy T, Ulusoy İY, et al. Stroop testi TBAG
formu: Türk kültürüne standardizasyon
çalışmaları, güvenirlik ve geçerlik. Klinik
Psikiyatri. 1999;2(2):75-88.
25. Levisohn L, Cronin-Golomb A, Schmahmann
JD. Neuropsychological consequences of
cerebellar tumour resection in children: cere-
bellar cognitive affective syndrome in a pae-
diatric population. Brain. 2000;123 ( Pt
5):1041-50.
26. Hoche F, Frankenberg E, Rambow J, Theis m,
Harding JA, Qirshi m, et al. Cognitive pheno-
type in ataxia-telangiectasia. Pediatr Neurol.
2014;51(3):297-310.
27. Benton A, Hamsher K, varney N, Spreen.
Contributions to neuropsychological assess-
ment. New York: oxford University Press;
1983.
28. Freedman m, Leach L, Kaplan E, Shulman K,
Delis DC. Clock drawing: a neuropsychologi-
cal analysis: oxford University Press, USA;
1994.
29. Kokmen E, Naessens Jm, offord KP. A short
test of mental status: description and prelimi-
nary results. mayo Clin Proc. 1987;62(4):281-
8.
30. middleton FA, Strick PL. Anatomical evidence
for cerebellar and basal ganglia involvement
in higher cognitive function. Science.
1994;266(5184):458-61.
31. Schmahmann JD, Pandya DN. Prefrontal cor-
tex projections to the basilar pons in rhesus
monkey: implications for the cerebellar contri-
bution to higher function. Neurosci Lett.
1995;199(3):175-8.
32. Schmahmann JD, Pandya DN. Anatomic or-
ganization of the basilar pontine projections
from prefrontal cortices in rhesus monkey. J
Neurosci. 1997;17(1):438-58.
33. Schmahmann JD, Pandya DN. Anatomical in-
vestigation of projections to the basis pontis
from posterior parietal association cortices in
rhesus monkey. J Comp Neurol.
1989;289(1):53-73.
34. Guillot A, Collet C. The neurophysiological
foundations of mental and motor imagery. ox-
ford University Press; 2010.

22
Hale Zeynep Batur Çağlayan
35. Gerardin E, Sirigu A, Lehericy S, Poline JB,
Gaymard B, marsault C, et al. Partially over-
lapping neural networks for real and imagined
hand movements. Cereb Cortex. 2000;
10(11):1093-104.
36. Cengiz B, Boran HE. The role of the cerebel-
lum in motor imagery. Neurosci Lett.
2016;617:156-9.
37. Spreen o, Strauss E. A Compendium of Neu-
ropsychological Tests. New York: oxford Uni-
versity Press; 1998. p.213-8.
38. Ahmadian N, van Baarsen K, van Zandvoort
m, Robe PA. The cerebellar cognitive affective
syndrome-a meta-analysis. Cerebellum.
2019;18(5):941-50.
39. Hokkanen LS, Kauranen v, Roine Ro, Salo-
nen o, Kotila m. Subtle cognitive deficits after
cerebellar infarcts. Eur J Neurol.
2006;13(2):161-70.
40. Guell X, Hoche F, Schmahmann JD. metalin-
guistic deficits in patients with cerebellar dys-
function: empirical support for the dysmetria
of thought theory. Cerebellum. 2015;14(1):50-
8.
41. Caplan D, Hanna JE. Sentence production by
aphasic patients in a constrained task. Brain
Lang. 1998;63(2):184-218.
42. Wiig E, Secord W. TLC-Expanded: Test of
Language Competence-Expanded Edition.
San Antonio, TX, USA: Pearson; 1989.
43. Lezak mD, Howieson DB, Loring DW, Fischer
JS. Neuropsychological Assessment. USA:
oxford University Press; 2004.
44. Fisk JE, Sharp CA. Age-related impairment in
executive functioning: updating, inhibition,
shifting, and access. J Clin Exp Neuropsychol.
2004;26(7):874-90.
45. mather N, Wendling BJ. Essentials of Dyslexia
Assessment and ıntervention. John Wiley &
Sons; 2011.
46. Lowell SC, Felton RH, Hook PE. Basic facts
about assessment of dyslexia: testing for
teaching. ınternational Dyslexia Association,
ıncorporated; 2014.
47. Christo C, Davis Jm, Brock SE. ıdentifying, as-
sessing, and treating dyslexia at school.
Springer Science & Business media; 2009.
48. Del missier F, Crescentini C. Executive con-
trol of retrieval in noun and verb generation.
Cognitive Systems Research. 2011;12(1):45-
55.
49. Thompson-Schill SL, Botvinick mm. Resolving
conflict: a response to martin and Cheng
(2006). Psychon Bull Rev. 2006;13(3):402-8;
discussion 9-11.
50. Thompson-Schill SL, D'Esposito m, Aguirre
GK, Farah mJ. Role of left inferior prefrontal
cortex in retrieval of semantic knowledge: a
reevaluation. Proc Natl Acad Sci U S A.
1997;94(26):14792-7.
23
Klinik Pratikte Non-Motor Semptomların Ölçülmesi
51. martin RC, Byrne mD. Why opening a door is
as easy as eating an apple: a reply to Thomp-
son-Schill and Botvinick (2006). Psychonomic
Bulletin & Review. 2006;13(3):409-11.
52. martin RC, Cheng Y. Selection demands ver-
sus association strength in the verb genera-
tion task. Psychon Bull Rev. 2006;13(3):
396-401.
53. Taskiran-Sag A, Uzuncakmak Uyanik H,
Uyanik SA, oztekin N. Prospective investiga-
tion of cerebellar cognitive affective syndrome
in a previously non-demented population of
acute cerebellar stroke. J Stroke Cerebrovasc
Dis. 2020;29(8):104923.
54. Schmahmann JD, Weilburg JB, Sherman JC.
The neuropsychiatry of the cerebellum - in-
sights from the clinic. Cerebellum.
2007;6(3):254-67.
55. Grace J, Stout JC, malloy PF. Assessing
frontal lobe behavioral syndromes with the
frontal lobe personality scale. Assessment.
1999;6(3):269-84.
56. Skuse DH, James RS, Bishop Dv, Coppin B,
Dalton P, Aamodt-Leeper G, et al. Evidence
from Turner's syndrome of an imprinted X-
linked locus affecting cognitive function. Na-
ture. 1997;387(6634):705-8.
57. mc Nair D, Lorr m, Droppleman L. PomS Pro-
file of mood States-Deutsche Bearbeitung von
Biehl, Dangel & Reiser. Weinheim: Beltz; 1981.

Çağatay Haşim YURTSEVENa,
Behcet COŞARa
a
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi,
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD,
Ankara, TÜRKİYE
Yazışma Adresi/Correspondence:
Çağatay Haşim YURTSEVEN
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi,
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD,
Ankara, TÜRKİYE
cgtyrtsvn@gmail.com
KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Yurtseven ÇH, Coşar B. Serebellar kognitif
afektif sendrom. Coşar B, editör. Nöropsiki-
yatrik Açıdan Serebellum . 1. Baskı. Ankara:
Türkiye Klinikleri; 2021. p.24-8.
Serebellar Kognitif Afektif Sendrom
Cerebellar Cognitive Affective Syndrome
ÖZET Serebellumun hareket koordinasyonundaki işlevleri uzun zamandır bilinmekle birlikte son
dönemde bilişsel ve afektif süreçlerdeki rolü de ortaya konmuş durumdadır. Bu bağlamda Serebellar
Kognitif Afektif Sendrom (Cerebellar Cognitive Affective Syndrome-CCAS) ilk olarak 1998’de
Schmahmann ve Sherman tarafından tanımlanmıştır. Sendrom yürütücü işlevlerde, görsel uzamsal
alanda, dil becerilerinde ve affektte ortaya çıkan bozukluklarla karakterizedir. Sendromun varlığı ve
özellikleri ortaya konmuş olmasına rağmen klinik pratikte kendine henüz yeterince yer bulmuş değildir.
Bu yazıda CCAS hakkında bilgi verilecektir.
Anahtar Kelimeler: Serebellum; serebellar hastalıklar; affekt; kognisyon
ABSTRACT Although the functions of the cerebellum in movement coordination have been known for
a long time, its role in cognitive and affective processes has also been demonstrated recently. In this
context, Cerebellar Cognitive Affective Syndrome (CCAS) was first described by Schmahmann and
Sherman in 1998. The syndrome is characterized by impairments in executive functions, visual spatial
domain, language skills, and affect. Although the presence and characteristics of the syndrome have
been revealed, it is not sufficiently involved in clinical practice. Information on CCAS will be presented
in this article.
Keywords: Cerebellum; cerebellar diseases; affect; cognition
K
linik nöroloji ve nörobilim, geçmişten beri serebellumun hareket koordinasyo-
nundaki başat rolünü ortaya koymuş durumdadır. Bunun yanında literatürde
serebellar bozukluklarla ilişkili davranışsal anomaliler de bildirilmiş olmasına
karşın bu gözlemlere dair ilgi uzun dönem boyunca sınırlı kalmıştır.1 Son zamanlarda se-
rebellar hasarı olan hastalarda, hasarla ilişkili bilişsel işlev bozukluklarının oluştuğunu
gösteren kanıtlar artmaya başlamış ve Schmahmann ve Sherman (1998) serebellar pa-
tolojiler sonucu yürütücü işlevlerde, görsel uzamsal işlemede, dil becerilerinde, ve af-
fektte ortaya çıkan bozukluklarla karakterize Serebellar Kognitif Afektif Sendrom-
Cerebellar Cognitive Affective Syndrome (CCAS) tablosunu tanımlamışlardır.2 Bu durum
sonucunda entelektüel işlevlerde genel bir gerileme meydana gelir. CCAS serebellar ha-
sarlardaki klinik triadın (Motor, vestibüler, CCAS) sacayaklarından biri olarak kabul edi-
lir.3 Üniversal transform teorisi serebellumun hareket, biliş ve emosyon
modülasyonundaki işlevini belirtir. Düşünce dismetrisi, üniversal transform teorisine da-
yanır ve üniversal serebellar disfonksiyon sonucu gelişen bilişsel ve emosyonel bozulmayı
ifade eder.4 CCAS kliniği düşünce dismetrisi teorisinin klinikteki yansıması olarak kabul
edilir. Üniversal transform ve düşünce dismetrisi teorisi Şekil 1’de gösterilmiştir. Sen-
dromun özelliklerinin farklı patolojilerde ve farklı yaş gruplarında değişim sergilemediği
gösterilmiştir.3 Serebellar hemoraji ilişkili bilişsel bozulma prevalansı %83,3 oranında
bildirilmektedir.5 Literatürde CCAS insidansını bildiren veri bulunmamaktadır.
24
Çağatay Haşim Yurtseven ve ark.
ŞEKİL 1: Üniversal serebellar transformasyon ve düşünce dismetrisi teorilerinin di-
yagramı
SEREBEllUmUN NON-mOTOR ANATOmİSİ VE
CCAS İlE İlİŞKİSİ
Serebellumu serebral kortekse bağlayan anatomik devre-
ler, iki adet ileri besleme döngüsü (kortikopontin-pontose-
rebellar projeksiyon) ve iki adet geri besleme döngüsü
(serebellotalamik-talamokortikal projeksiyon) şeklinde dü-
zenlenir. Serebellar vermis ve fastigial nukleus, limbik ve
paralimbik kortikal ve subkortikal bölgelerle bağlantılı
beyin sapı nükleuslarıyla bağlantılar kurar. Vermis ve fas-
tigial nükleus limbik serebellum olarak adlandırılmaktadır.
lobül 6’nın bir kısmı ve lobül 7 (vermisteki lobül 7A, he-
misferlerdeki krus I ve II, lobül 7B ve lobül 9’un çoğu) se-
rebral korteksin yüksek dereceli davranışla ilgili
asosiyasyon alanlarıyla, yani prefrontal korteks, posterior
parietal korteks, superior temporal polimodal bölgeler, sin-
gulat girus ve posterior parahipokampal alanla resiprokal
bir ileri ve geri besleme bağlantıları kurarlar. Serebellu-
mun dentat nukleusu, serebellar posterior lob efferentlerini
serebral korteksin bu yüksek dereceli bölgelerine taşır.3,6,7
Dentat nükleusun ventral kısmı frontal, temporal ve parie-
tal kortikal bölgelerin motor olmayan kısımlarıyla bağlan-
tılıdır. Bu bölgelerden çıkan afferent yollark pontin
nükleuslar iüzerinden serebellar korteks ile bağlantı kurar
ve serebello-serebral devre tamamlanmış olur.8 Dorsal dik-
kat, ventral dikkat, frontoparietal, default mod ve dikkat
çekerlik (salience) ağları serebellumun posterior lobuyla
ilişkilidir. FMRI çalışmalarında lobül 6 ve krus I dil ve
sözlü çalışma belleği (verbal working memory) ile, lobül 6
uzamsal görevlerle, lobül 6, krus I ve lobül 7B çalışma bel-
leği, planlama, organizasyon ve strateji oluşturma gibi yü-
rütücü işlevlerle ve lobül 6 ve 7’nin vermal bölümleri
25
Serebellar Kognitif Afektif Sendrom
duygusal işleme ile ilişkili bulunmuştur.3 Lobül 6’nın
Lobül 7B’nin ve krus I’in hemisferik bölümleri aversif ya-
nıtta rol oynuyor gibi görünmektedir.9 Mevcut kanıtlar bi-
lişsel ve limbik işlevlerde görev alan serebellum
bölgelerinin lobül 6, 7A ve 7B’yi içerecek şekilde posterior
lobda bulunduğunu işaret etmektedir. Ayrıca 9. lobülün
de bu networke dahil olabileceği düşünülmektedir. Biliş-
sel alanlar bu lobüllerin lateralinde, Limbik serebellum
posterior vermiste temsil edilir.6,7 Posterior lobdaki biliş-
sel ve limbik serebellumu içeren fokal hasarlar, eğer ante-
rior lob korunmuşsa motor sendrom olmaksızın bilişsel ve
emosyonel bozuklukların meydana gelmesine yol açabilir.2
Bilişsel ve limbik serebellum alanlarındaki ve ilgili nükleus-
lardaki lezyonlar CCAS tablosuna sebep olur.1 CCAS sere-
bellumun karşılıklı serebral asosiyasyon alanları ile ve
paralimbik korteks ile kurduğu bağlantılarda bozulmayı ifade
etmektedir.10 CCAS patofizyolojisi açısından kabul edilmiş
bir hipotez proksimal efferent serebellar yollarda meydana
gelen hasarın serebello-serebral diaşizise ve supratentoryal
kortikal alanların hipofonksiyonuna yol açmasıdır. Bu durum
diaşizis olarak adlandırılır ve tek foton emisyonlu bilgisayarlı
tomografi (SPECT) ve perfüzyon MRI çalışmalarında gös-
terilmiştir.8 Serebello-serebral projeksiyonlardaki kolinerjik
disfonksiyon da suçlanmıştır.5 CCAS tablosuna yol açan pa-
tolojilerin bir kısmı serebellumla sınırlıdır. Ancak bilişsel ve
davranışsal kliniğin sadece serebellar hasara atfedilemediği
daha karmaşık patofizyolojik süreçler de gözlenmiştir.11 Ör-
neğin bilateral kaudal paramedian orta beyin enfarktüsü son-
rası gelişen Wernekink komissür sendromunda CCAS
bildirilmiştir.12 Kabaca serebellumun posterior lobunun pref-
rontal korteksle bağlantılarındaki hasarın yürütücü işlevler-
deki bozulmayı, parietal korteksle bağlantılarındaki hasarın
görsel-uzamsal bozulmayı ve frontotemporal korteksle bağ-
lantılarındaki hasarın dilsel işlevlerdeki bozulmayı ortaya çı-
kardığı söylenebilir. Limbik serebellum ile beyin sapındaki
retiküler nükleuslar, intralaminer ve anterior talamik nükle-
uslar, hipotalamus, hipokampus, septum, amigdala, ventral
tegmental alan, periakueduktal gri cevher, mamiller cisim,
singulat girus ve pregenual, retrosplenial ve paralimbik neo-
kortikal bölgeler arasındaki bağlantıların hasarında da affek-
tif kliniğin ortaya çıkardığı düşünülmektedir.1,2,13
KlİNİK
CCAS kliniği primer ve sekonder serebellar bozukluklara
bağlı olarak gelişebilir. Akut veya subakut lezyonlar, nöro-
gelişimsel hastalıklar, postoperatif süreçler veya hastalıklar
CCAS’a neden olabilir.12 Multisistem atrofiye eşlik edebi-
lir. İnme, hemoraji ve enfeksiyöz veya post-enfeksiyöz se-
rebellit gibi akut lezyonların ardından belirginleşebilir.2 İnme
Çağatay Haşim Yurtseven ve ark.
hastalarında yapılan çalışmaların, serebellar yaralanmanın
nörodavranışsal sonuçlarını belirlemede özellikle etkili ol-
duğu kanıtlanmıştır.3 Bir prospektif incelemenin sonuçlarına
göre serebellokortikal projeksiyonlardaki akut denervasyon
sonrası hafif düzeyde affektif-davranışsal anormallikler or-
taya çıkmakta ve tam CCAS kliniği nadir görülmektedir.
Ancak önceden sağlıklı, demansı olmayan popülasyonda
bile akut serebellar enfarkt sonrası bilişsel işlevler belirgin
biçimde etkilenmektedir.12 Nörodejeneratif ataksilerde kli-
nik sinsi seyreder. İnfantil başlangıçlı olan gelişimsel CCAS
tablosunda daha yaygın bir klinik görülür.2,14 Yetişkinlerde
cerrahi sonrası CCAS gelişimi nadirdir.8 Topiramat tedavisi
altında CCAS kliniği geliştiği bildirilmiştir.15
YÜRÜTÜCÜ İŞlEVlER
Yürütücü işlevlerdeki bozukluklar sendromun en erken bul-
gusu ve en dikkat çekici özelliğidir. Primer (somut) düşünce,
problem çözme stratejilerinde eksiklik ve çoklu görev bece-
rilerinde bozulmalar ortaya çıkabilir. Hastalar faaliyetlerini
planlamakta, sıraya koymakta ve organize etmekte güçlük
çekebilirler. Bilişsel testlerde çalışma belleğindeki ve zihin-
sel esneklikteki bozukluklar ve perseveratif davranışlar gös-
terilebilir.1,2,16 Uzun dönem bellek nispeten korunur. Bununla
birlikte hatırlamanın yürütücü kontrolü etkilenmiş olduğun-
dan bellekteki içeriğe erişim engellenmiş durumdadır.3 Kısa
dönem bellek işlevlerindeki bozulma kendini öğrenmede ve
yeni bilgilerin spontan hatırlanmasında güçlüklerle gösterir.
Bu bulgular, zihnin kodlama işlemi için sözel veya görsel-
uzamsal materyalin organize edilmesindeki yetersiz strateji-
leri ve bellekte depolanmış bilgilerin bulunmasındaki
zorluğu yansıtır.2,13 Dikkatin etkilendiğini bildiren çalışma-
lar bulunmakla birlikte yakın zamanlı bir metaanalizde se-
rebellar hasarlı olguların, kontrol gruplarıyla benzer sayı
uzamı test (digit span test) performansı gösterdiği ve dikka-
tin etkilenmediği bildirilmiştir.8
GöRSEl-UzAmSAl İŞlEmE
Görsel uzamsal bozulma görüntülerin hatırlanmasında, tek-
rar edilmesinde ve mesafe değerlendirilmesinde belirgin-
leşir.2,17 Sıralı çizme görevlerinde başarısızlık ve figürlerin
kavramsallaştırılmasında bozulma görülür. Simultanagnozi
(çoklu objelerin, kompleks resimlerin algılanmasında bo-
zulma) görülebilir.3
Dİl
Dilin ifade edici işlevleri etkilenebilir. Uzamış cevap la-
tansı, kısa yanıtlar, konuşmaya isteksizlik, kelime bulmada
26
Serebellar Kognitif Afektif Sendrom
güçlük, sözel akıcılıkta bozulma görülebilir. Sözel akıcı-
lıktaki bozulma fonetik biçimde semantik biçimden daha
belirgindir. Anormal söz dizimi ve agrammatizm dil bece-
rilerindeki bozulmanın diğer bir yönüdür. Söylem bozuk-
luğu, metaforların, belirsizliğin ve çıkarımsal düşüncenin
idrak edilmesinde eksiklikler ve düşüncelerin sözlü bi-
çimde ifade edilmesinde zorluklar şeklinde görülür.1,2,10,18
Düşünce dismetrisini yansıtır biçimde cümle üretiminde ve
cümle yorumlamada bağlama uyarlama güçlükleri ve sıralı
akıl yürütme gibi dil becerileri için gerekli olan bilişsel sü-
reçlerin bozulması da dilsel işlevlerdeki bozukluğa katkıda
bulunur.19 Mutizm özellikle pediatrik grupta olmak üzere
yetişkinlerde de ortaya çıkabilir. Volüm, perde ve ton kont-
rolündeki yetersizlikler sonucu tiz ve hipofonik bir ko-
nuşma ortaya çıkabilir.2 Disprozodi görülebilir.3
AFFEKT
Emosyonel işlevlerdeki rolü, serebellumun emosyonel pace-
maker olarak görev aldığı fikrine yol açmıştır.3 Posterior ver-
mis ve fastigial nükleusu içeren limbik serebellum
lezyonlarında affektif bozulmalar meydana gelir.2,13 Emos-
yonel disregülasyon bazen CCAS kliniğinin en belirgin yönü
olabilmektedir.3 Dikkat, davranış ve kişilik tarzının modü-
lasyonu güçleşir. Künt duygulanım görülebilir. Disinihbisi-
yonla ilişkili olarak gösterişli ya da dürtüsel eylemler ortaya
çıkabilir. Davranış regresif ve çocuksu bir hale bürünebilir.
Labil duygulanım ve irritabilite görülebilir. Orta hat serebel-
lar lezyonlardan sonra panik bozukluğu gelişebilir.1,2,20 Edi-
nilmiş panik atağının emosyon kontrolünde bozulma sonucu
gelişen beklenti korkusunda aşırı yükselmeyi yansıttığı dü-
şünülmüştür. Obsesif kompulsif bozukluk bildirilmiştir. Se-
rebellar tip multisistem atrofide olduğu gibi bazı ataksilerde
ve pontoserebellar devrelerdeki hasar sonrası patolojik gülme
ve/veya ağlama meydana gelebilir.2,3,21,22 Bu bulgular sere-
bellumun emosyonel ifadenin istemli kontrolünde görev al-
dığını düşündürmektedir. CCAS’ın affektif komonentinin
sosyal davranışı anlama, üretme ve kontrol etme becerisini
etkilediğini gösteren veriler mevcuttur.23,24 Dolayısıyla CCAS
kliniği içinde sosyal bilişin bozulduğu söylenebilir.2
Serebellar hasarın kabaca beş nöropsiyikiyatrik alanda
düzensizliğe neden olduğu söylenebilir. Bunlar dikkat kont-
rolü, duygusal kontrol, otizm spektrumu, psikoz spektrumu
ve sosyal becerilerdir. Bu alanların her birinde
hipometrik/azalmış ve hipermetrik/abartılı bulgular mevcut-
tur.2,20,25 Bu bulgular Tablo 1’de gösterilmiştir.
PEDİATRİK YAŞ GRUBUNDA CCAS
CCAS yetişkinlerde olduğu gibi pediatrik yaş grubunda da
meydana gelebilir. Serebellar tümör rezeksiyonu sonrası ço-
Çağatay Haşim Yurtseven ve ark. Serebellar Kognitif Afektif Sendrom

TABLO 1: CCAS kliniğinde gözlenen nöropsikiyatrik bulgular.

Hipermetrik semptomlar Hipometrik semptomlar

Dikkat kontrolü Dikkatsizlik Ruminasyonlar
Distraktibilite Perseverasyon
Hiperaktivite Dikkat odağını kaydırmada güçlük
Kompülsif ve ritüel benzeri davranışlar Obsesif düşünceler
Emosyonel kontrol İmpulsivite, disinhibisyon Anerji, anhedoni
labilite, tahmin edilemezlik mutsuzluık, umutsuzluk
Uygunsuz duygulanım, patolojik ağlama/gülme Disfori
Anksiyete, ajitasyon, panik semptomları Depresyon
Otizm spektrumu Stereotipik davranışlar Kaçıngan davranış, taktil savunma
Kendini uyarıcı davranışlar Uyaranlara duyarlılık
Psikoz spektrumu mantıksız düşünceler Empati eksikliği
Paranoya Affektte sessizleşme, emosyonel küntlük
Varsanılar Apati
Sosyal beceriler öfke, agresyon Pasiflik, immatürite, çocuksuluk
İrritabilite Sosyal etkileşimlerde güçlük
Karşı gelme davranışı Sınır aşımları
Safça tutum, aşırı güven

cuklarda disinhibisyon, dürtüsellik, irritabilite, disfori, dik-
katsizlik ve sinirlilik bildirilmiştir. Otizm kliniğini taklit ede-
cek şekilde anksiyete, agresyon, stereotipler ve kişiler arası
ilişkilerde anormallik görülebilir. Çocuklarda CCAS’ın
tümör sonrası bilişsel bulguları kalıcı hale gelebilir. İfade
edici dil eksiklikleri, kelime bulma zorlukları, ve vermis ha-
sarı durumunda mutizm meydana gelebilir.26-28 Pediatrik po-
stoperatif Serebellar Mutizm Sendromu (ppCMS), yüksek
insidansı ve yıkıcı klinik tablosu nedeniyle iyi bilinmektedir.
PpCMS, emosyonel değişkenlik ve davranış değişiklikleri ile
birlikte mutizm veya konuşmada ciddi bir azalma ile karak-
terizedir ve bu nedenle CCAS’nin daha ciddi bir karşılığı gibi
görünmektedir.8 Ataksi Telenjiektazi hastalarıyla yapılan bir
çalışmanın bulgularına göre erken yaşlarda bilişsel bozulma
hafif ve görsel-uzamsal işlevlerle sınırlı kalmakta, yaş ve has-
talık progresyonu ile yürütücü işlevleri, affekti ve sosyal bi-
lişi içine alacak şekilde daha yaygın bir hal almaktadır. Dilsel
işlevlerdeki etkilenme hafif kalmaya devam etmektedir.29
Akut postinfeksiyöz serebellar ataksi hastalarında sendromun
şiddetinin motor semptom şiddeti ile korele olduğu, iyileş-
menin daha yavaş olduğu bildirilmiştir.30
GElİŞİmSEl CCAS
Çeşitli yapısal ve genetik problemler sonucu serebral mal-
formasyonlar ve gelişimsel CCAS tablosu meydana gelebi-
lir. Serebellar hasarı veya gelişme geriliği bulunan preterm
infantlarda serebellar gelişimdeki erken bozuklukların uzun
vadeli motor, bilişsel, davranışsal ve sosyal bozukluklarda
kritik bir rol oynadığı gösterilmiştir. Joubert sendromu olan
3 kardeşte CCAS kliniğini andırır biçimde yürütücü işlev-
lerde, dil işlemede ve görsel-uzamsal alanlarda bilişsel za-
yıflıklar gözlenmiştir.14,31,32 Vermis hipoplazisinin, CCAS ile
ilişkili pozitif psikiyatrik semptomlarla negatif psikiyatrik
semptomlara göre daha ilişkili olabileceği bildirilmiştir.14 Fri-
edreich Ataksisi’nde sözel akıcılık, çalışma belleği ve sosyal
bilişte bozulmalar gösterilmiştir.3 Spinoserebellar ataksilerin
tüm tiplerinde bilişsel bozukluklara rastlanmakta ve bu bo-
zukluklar hastalık seyri ile derinleşmektedir.31 Serebellar age-
nezide de CCAS kliniği görülebilir. Serebellar
malformasyonların çeşitli bilişsel alanların gelişimi üzerin-
deki uzun vadeli sonuçlarına dair mekanizmalar henüz ay-
dınlatılmış değildir. Serebellum ile serebral kortikal ve
subkortikal bölgeler arasındaki projeksiyonların düzenlen-
mesinde eksiklikler olabileceği ileri sürülmüştür.3
TANı VE DEğERlENDİRmE ARAÇlARı
Mini-Mental Durum muayenesi (MMSE), Montreal Bi-
lişsel Değerlendirme (MoCA) veya Wechsler Yetişkin
Zeka Ölçeği (WAIS) dahil olmak üzere mevcut standart
bilişsel ve nörodavranışsal test bataryaları, serebellar
kaynaklı bilişsel bozulmaları taramak için kullanılmak-
tadır.8 Hoche ve ark. tarafından 2018 yılında CCAS öl-
çeği geliştirilmiştir. Bu ölçeğin serebellar hasta
popülasyonunda, kapsamlı nöropsikolojik testlerle belir-
lenen bozuklukların tespiti açısından Mini Mental Test
veya Montreal Bilişsel Değerlendirme testinden daha du-
yarlı olduğu gösterilmiştir. Serebellar patolojisi olan ki-
şilerde CCAS varlığının tespitinde yardımcı olacağı,
klinik ilerleme veya gerileme ile tedavi yanıtının takibini
mümkün kılacağı beklenmektedir.3,33 Henüz çocuklar

27
Çağatay Haşim Yurtseven ve ark. Serebellar Kognitif Afektif Sendrom

için uyarlanmamıştır. Türkçe geçerlilik güvenilirlik ça-

lışması yapılmamıştır.
TEDAVİ
CCAS için kanıtlanmış spesifik bir tedavi bulunmamaktadır.
Literatürde bilişsel rehabilitasyona değinen sınırlı sayıda vaka
bildirimi mevcuttur. Hastanın “eksternal serebellum” gibi
davranmasını teşvik eden farkındalık odaklı rehabilitasyon
yaklaşımı etkili görünmektedir. Ayrıca serebellumun motor
öğrenme egzersizleriyle “eğitildiği” müdahalelerin bilişsel
işlevlerde de iyileşmeyi sağladığı ileri sürülmüştür.34 Koli-
nesteraz inhibitörü olan donepezil tedavisi ile semptomlarda
gerileme gözlenen bir vaka bildirimi mevcuttur. Donepezi-
lin bölgesel kan akımında düzenleme ile terapötik etki yap-
tığı ileri sürülmüştür.5
SONUÇ
Tanımlanalı 20 yıldan uzun süre geçmesine rağmen CCAS
rutin klinik pratikte kendine yeterince yer bulmuş değildir.
Bu durum sendroma dair kesin bir tanım ve tanısal model
eksikliğinin olması, tanının CCAS ölçeği geliştirilene
kadar klinik olarak konması, mevcut CCAS literatürünün
genellikle az sayıda hasta serilerinden oluşması ve sere-
bellar bozukluğu olan hastalarda nöropsikolojik değerlen-
dirmenin rutin olarak yapılmaması gibi sebeplerle
ilişkilendirilmiştir.8 CCAS’ın tanınması, hastaların ve ai-
lelerinin eğitimi için büyük önem taşımaktadır. Hastalar et-
kilenen işlevlere özel rehabilitasyon programlarından fayda
görebilirler. Özelleştirilmiş tedavi programları serebellar
yaralanmadan sonra daha iyi yaşam kalitesi sağlayabilir.

1. Schmahmann JD, Sherman JC. The cerebellar cogni-
tive affective syndrome. Brain: a Journal of Neurology.
1998;121(4):561-79.
2. Bodranghien F, Bastian A, Casali C, Hallett m, louis
ED, manto m, et al. Consensus paper: revisiting the
symptoms and signs of cerebellar syndrome. The
Cerebellum. 2016;15(3):369-91.
3. Schmahmann JD. The cerebellum and cognition. Neu-
roscience letters. 2019;688:62-75.
4. Guell X, Gabrieli JD, Schmahmann JD. Embodied cog-
nition and the cerebellum: perspectives from the dys-
metria of thought and the universal cerebellar transform
theories. Cortex. 2018;100:140-8.
5. Nishida Y, Hizume m, Fumimura Y, ıchikawa T. Cere-
bellar cognitive affective syndrome improved by
donepezil. ınternal medicine. 2019;1206-18.
6. Schmahmann JD. From movement to thought:
anatomic substrates of the cerebellar contribution to
cognitive processing. Human Brain mapping.
1996;4(3):174-98.
7. Schmahmann JD, Pandya DN. The cerebrocerebellar
system. ınternational Review of Neurobiology.
1997;41:31-60.
8. Ahmadian N, van Baarsen K, van zandvoort m, Robe
PA. The cerebellar cognitive affective syndrome-a
meta-analysis. The Cerebellum. 2019;18(5):941-50.
9. lange ı, Kasanova z, Goossens l, leibold N, De
zeeuw Cı, van Amelsvoort, et al. The anatomy of fear
learning in the cerebellum: A systematic meta-analy-
sis. Neuroscience & Biobehavioral Reviews.
2015;59:83-91.
10. Schmahmann JD. Disorders of the cerebellum: ataxia,
dysmetria of thought, and the cerebellar cognitive af-
fective syndrome. The Journal of Neuropsychiatry and
Clinical Neurosciences. 2004;16(3):367-78.
11. Taskiran-Sag A, Uyanik HU, Uyanik SA, Oztekin N.
Prospective investigation of cerebellar cognitive affec-
tive syndrome in a previously non-demented popula-
tion of acute cerebellar stroke. Journal of Stroke and
Cerebrovascular Diseases. 2020;29(8): 104923.
12. Chen K, Wu l, Chen W. Cerebellar cognitive affective
syndrome after bilateral caudal paramedian midbrain
infarction. Acta Neurologica Belgica. 2020;120(4):939-
KAYNAKlAR
40.
13. Argyropoulos GP, Van Dun K, Adamaszek m, leggio
m, manto m, masciullo m, et al. The cerebellar cogni-
tive affective/Schmahmann syndrome: a task force
paper. The Cerebellum. 2020;19(1):102-25.
14. Hickey Cl, Sherman JC, Goldenberg P, Kritzer A,
Caruso P, Schmahmann JD, et al. Cerebellar cognitive
affective syndrome: insights from Joubert syndrome.
Cerebellum & Ataxias. 2018;5(1):1-8.
15. Baillieux H, Verslegers W, Paquier P, De Deyn PP, mar-
iën P. Cerebellar cognitive affective syndrome associ-
ated with topiramate. Clinical Neurology and
Neurosurgery. 2008;110(5): 496-9.
16. Seçkin HY, Nalçacı ETD. Serebellum lezyonlu olgu-
larda bilişsel işlev değişikliklerinin incelenmesi [Doktora
tezi]. Ankara: Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri En-
stitüsü.
17. Stoodley CJ, Schmahmann JD. Functional topography
in the human cerebellum: a meta-analysis of neu-
roimaging studies. Neuroimage. 2009;44(2):489-501.
18. mariën P, Borgatti R. language and the cerebellum.
Handbook of Clinical Neurology. 2018;154:181-202.
19. Guell X, Hoche F, Schmahmann JD. metalinguistic
deficits in patients with cerebellar dysfunction: empiri-
cal support for the dysmetria of thought theory. The
Cerebellum. 2015;14(1):50-8.
20. Schmahmann JD, Weilburg JB, Sherman JC. The neu-
ropsychiatry of the cerebellum-insights from the clinic.
The Cerebellum. 2007;6(3):254-67.
21. Parvizi J, Anderson SW, martin CO, Damasio H,
Damasio AR. Pathological laughter and crying: a link
to the cerebellum. Brain. 2001;124(9):1708-19.
22. Ni mF, zhang BW, Chang Y, Huang XF, Wang Xm. Al-
tered resting-state network connectivity in panic disor-
der: an independent ComponentAnalysis. Brain
ımaging and Behavior. 2020;1-10.
23. Van Overwalle F, ma Q, Heleven E. The posterior crus
ıı cerebellum is specialized for
social mentalizing and emotional self-experiences: a
meta-analysis. Social Cognitive
and Affective Neuroscience. 2020;15(9):905-28.
24. Van Overwalle F, manto m, leggio m, Delgado-García
Jm. The sequencing process generated by the cere-
bellum crucially contributes to social interactions. med-
ical Hypotheses. 2019;128:33-42.
25. Phillips JR, Hewedi DH, Eissa Am, moustafa AA. The
cerebellum and psychiatric disorders. Frontiers in Pub-
lic Health. 2015;3:66.
26. maryniak A, Roszkowski m. Cognitive and affective dis-
turbances in children after surgical treatment of cere-
bellar tumors. Neurologia i Neurochirurgia Polska.
2005;39(3):202-6.
27. Turkel SB, Shu Chen l, Nelson mD, Hyder D, Gilles
FH, Woodall l, et al. (2004). Case series: acute mood
symptoms associated with posterior fossa lesions in
children. The Journal of Neuropsychiatry and Clinical
Neurosciences. 2004;16(4):443-5.
28. Baillieux H, De Smet HJ, lesage G, Paquier P, De
Deyn PP, mariën P. Neurobehavioral alterations in an
adolescent following posterior fossa tumor resection.
The Cerebellum. 2006;5(4):289-95.
29. Hoche F, Daly mP, Chutake YK, Valera E, Sherman JC,
Schmahmann JD. The cerebellar cognitive affective
syndrome in ataxia-telangiectasia. The Cerebellum.
2019;18(2): 225-44.
30. Evald l, Evald J, Hansen D, Bonne Nl, Hansen JK.
Cerebellar cognitive affective syndrome in children with
acute postinfectious cerebellar ataxia. Pediatric Neu-
rology. 2020;110:71-9.
31. Schmitz‐Hübsch T, lux S, Bauer P, Brandt AU, Schla-
pakow E, Greschus S, et al. Spinocerebellar ataxia type
14: refining clinicogenetic
diagnosis in a rare adult‐onset disorder.
Annals of Clinical and Translational Neurology. 2021.
32. manto m, Huisman TA. The cerebellum from the fetus
to the elderly: history, advances, and future challenges.
Handbook of Clinical Neurology. 2018;155:407-13.
33. Hoche F, Guell X, Vangel mG, Sherman JC, Schmah-
mann JD. The cerebellar cognitive affective/Schmah-
mann syndrome scale. Brain. 2018;141(1):248-70.
34. van Dun K, Overwalle FV, manto m, marien P. Cogni-
tive impact of cerebellar damage: is
there a future for cognitive rehabilitation?
CNS & Neurological Disorders-Drug Targets (Formerly
Current Drug Targets-CNS &
Neurological Disorders). 2018;17(3):199-
206.

28
 Şizofreni ve Serebellum
Schizophrenia and Cerebellum

Muhammed Hakan AKSUa, ÖZET Uzun yıllar boyunca serebellumun yalnızca motor işlevinin olduğu düşünülmüştür. Fakat sere-
bellum hasarını araştıran çalışmalardan elde edilen kanıtlar ile bilişsel işlevler üzerinde bir rolü olduğu
Fatih YIĞMANb
saptanmıştır. Şizofrenide serebellumun rolünün keşfi "Bilişsel dismetri" hipotezi ile ivme kazanmıştır.
Bu hipoteze göre serebello-talamo-frontal devrenin şizofreninin pozitif, negatif ve bilişsel belirtilerinin
a
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, gelişimine katkıda bulunduğu öne sürülmektedir. Serebellumun yapısal ve fonksiyonel anormallikleri ilk
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD, nörogörüntüleme çalışmalarından bu yana şizofrenide gözlemlenmektedir. Şizofrenide serebellumdaki
Ankara, TÜRKİYE bozulmalara dair kanıtların artıması ile serebellumu hedef Transkranial Manyetik Uyarımın araştırma-
b
Ufuk Üniversitesi Tıp Fakültesi, ları hız kazanmıştır. Henüz sınırlı sayıda yapılan araştırmalar şizofrenide serebellar modülasyonun et-
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD, kilerini incelemiş ve umut verici sonuçlar gözlemlenmiştir.
Ankara, TÜRKİYE
Anahtar Kelimeler: Serebellum; şizofreni
Yazışma Adresi/Correspondence:
Muhammed Hakan AKSU
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, ABSTRACT For many years, the cerebellum was thought to have only motor function. However, with
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD, the evidence obtained from studies investigating cerebellum damage, it has been found that it has a role
Ankara, TÜRKİYE on cognitive functions. The discovery of the role of the cerebellum in schizophrenia has been acceler-
mhknks@gmail.com ated by the "cognitive dysmetry" hypothesis. According to this hypothesis, it is suggested that the cere-
bello-thalamo-frontal circuit contributes to the development of positive, negative and cognitive symptoms
of schizophrenia.Structural and functional abnormalities of the cerebellum have been observed in
schizophrenia since the first neuroimaging studies. With the increasing evidence of deterioration in the
cerebellum in schizophrenia, research on Transcranial Magnetic Stimulation to target the cerebellum
has gained momentum. Limited number of studies have examined the effects of cerebellar modulation
in schizophrenia and promising results have been observed.

Keywords: Cerebellum; schizophrenia

Ş izofreni, genetik, çevresel ve nörogelişimsel faktörlerle ilişkili bir psikiyatrik bo-

KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Aksu MH, Yığman F. Şizofreni ve serebellum.
Coşar B, editör. Nöropsikiyatrik Açıdan Sere-
bellum . 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri;
2021. p.29-34.
zukluktur. Belirtiler genellikle geç çocukluk ve erken ergenlik döneminde ortaya
çıkmaktadır. Sanrılar gibi düşünce bozuklukları, varsanılar gibi algı bozukluk-
ları, dezorganize konuşma, anormal veya katatonik davranış ve anhedoni, künt affekt
gibi negatif belirtileri gözlemlenebilmektedir. Şizofreni tanısının yaşam boyu yaygınlı-
ğının genel popülasyonun yaklaşık%1’i olduğu tahmin edilmektedir. Ayrıca bellek bo-
zukluğu, öğrenme güçlüğü, yürütücü işlevlerde bozulma gibi bilişsel eksiklikler de
mevcuttur. İlginç bir şekilde, şizofrenide bulunan belirtilerin çoğu, serebellar korteksi
hasar görmüş hastalarda görülen belirtilere benzemektedir.1
Bleuler’in “parçalanmış phrene” kavramı ve Stransky’nin “intrapsişik ataksi” kav-
ramından bu yana, çeşitli yazarlar şizofreninin patogenezinin patolojik bir kopukluğa
veya farklı beyin alanları veya zihinsel işlevler arasındaki koordinasyon eksikliğine bağlı
olabileceğini varsaymışlardır.2 Yaygın sinaptik disfonksiyon veya beyaz madde bozul-
ması gibi şizofreninin nörobiyolojisine ilişkin birkaç köklü bulgunun bu örtük neo-Bleu-

29
Muhammed Hakan Aksu ve ark.
ler bağlantı kopukluğu paradigmasına kadar uzanabileceği
iddia edilmiştir.2 Dünden bugüne, nöral veya mental koor-
dinason bozukluğu kavramı serebellumun işlev bozuklu-
ğuyla ilişkilendirilmiştir.2 Şizofreni patofizyolojisine
serebellumun rolü Kraepelin dönemine kadar uzanmakta-
dır.3 Ancak görünüşe göre ilk dönemlerde unutulmuş ve
psikiyatri tarihinde birkaç kez yeniden keşfedilmiştir.
Beyin hasarı olan insanlarla yapılan lezyon çalış-
maları, bölgesel ve fokal nöral fonksiyonları incelemek
için klasik bir yöntemdir. Ayrıca serebellumun şiforeni-
deki rolünde de önemli bilgilerin elde edilmesine yol aç-
mıştır.4 Serebellum lezyonu olan insanların izlendiği
çalışmalarda bu bireylerde zaman algısının bozulduğunu
gösterilmiştir. Ve bu gelişmeler serebellumun daha saf bi-
lişsel bir rolünün tanımlanmasına yardımcı olmuştur. Se-
rebellumun zaman bağlamında zihinsel olayları takip
ederek bilişi kolaylaştırabileceğini düşüncesini geliştir-
miştir 4. Bazı çalışmalar serebellumun ilişkisel öğrenmede
önemli bir rol oynadığını da göstermiştir.5 Diğer çalış-
malar serebellar lezyonların mutizm gibi psikiyatrik bo-
zukluklara benzer belirtiler üretebileceğini göstermiştir.6
Bununla birlikte, serebellar lezyonlar normalde psikotik
belirtilerin ortaya çıkmasına neden olmamaktadır. Bu ne-
denle, serebellumun şizofrenide hiçbir rolü olmadığı dü-
şünülmüştür.4 Fakat bilişteki bozuklukların şizofreninin
birincil belirtileri olduğu ve psikotik belirtilerin sadece
ikincil olduğunu ortaya koyan klasik Bleulerian görüşü
yeniden öne çıkmaktadır.2 Bakış açısındaki bu değişiklik,
serebellumun zamanlama ve ilişkisel öğrenme gibi temel
bilişsel işlevlerdeki rolünün artan kabulüyle birlikte, şi-
zofrenide serebellumun rolüne yönelik artan bir ilgiye yol
açmıştır.4 İn vivo nörogörüntüleme araçlarını kullanarak
son yıllarda yapılan kapsamlı çalışmalar, serebellumun
sağlıklı insan beyninde biliş üzerine önemli bir rol oyna-
dığını göstermektedir.
Serebellumun şizofreni patofizyolojisindeki rolünü
anlamak için bu yapının sensorimotor işlevinin ötesinde
birçok işlevi olduğunu dikkate almak gerekmektedir.2 Bu
yaklaşım nispeten yenidir ve serebellar lezyonları olan bi-
reyler arasında bilişsel bozukluk gözlemleri de dahil olmak
üzere çeşitli araştırmalardan kaynaklanmaktadır.7 İlk olarak
serebellumun frontal korteks de dahil olmak üzere serebral
alanlarla doğrudan bağlantılı olabileceğini öne sürülmüş-
tür.8,9 Tutarlı olarak, yüksek bilişsel işlevlerde serebellu-
mun işlevi birçok nörogörüntüleme çalışmasında
araştırmacılar tarafından doğrulanmıştır.10,11
Serebellum, kendine özgü bir hücre mimarisi ile ka-
rakterizedir. Prefrontal ve singulat korteks ile talamus ve
ventral tegmental alan, dahil olmak üzere çok sayıda kor-
30
Şizofreni ve Serebellum
tikal ve subkortikal yapıya sahip geniş bir topografik bağ-
lantı kümesine sahiptir.12-14 Bu bağlantılar yoluyla serebel-
lum, nöral aktivitenin zamansal dinamiklerini farklı beyin
bölgelerinde modüle eder ve nihayetinde bilişsel, duygu-
sal ve sensörimotor fonksiyonları düzenler.15 Daha ayrıntılı
olarak, serebellumun farklı modalitelerde iç ve dış uyaran
modellerini algılayan ve sürekli olarak örtük, bilinçsiz tah-
min modelleri üreten “evrensel bir dönüştürücü” olarak ça-
lıştığı varsayılmaktadır.16,17 Bu hipoteze uygun olarak,
serebellar disfonksiyonun yalnızca motor koordinasyona
değil, aynı zamanda daha önceden beri kullanılan adıyla
“bilişsel dismetri” olarak adlandırılan şiddetli, heterojen
bilişsel ve afektif bozukluklara da neden olduğu gösteril-
miştir.16
NöRAl BAĞlANTIlAR vE BİlİŞSEl DİSMETRİ
Şizofrenide nörotransmiter hipotezleri, dopaminerjik ve
glutamaterjik sistemler üzerine odaklanmaktadır.18 Yapı-
sal, fonksiyonel ve spektroskopik manyetik rezonans gö-
rüntüleme (MRI) ve difüzyon görüntüleme çalışmaları,
heteromodal korteks (Heteromodal korteks, çoklu duyusal
veya çok modlu alanlardan girdi alan bir bölgeyi ifade
eder) ve hipokampus dahil olmak üzere fronto-temporal-
talamik-serebellar bağlantılarda makro ve mikro bozuk-
luklarla sonuçlanan değişiklikleri ortaya koymuştur.19
Hücresel ve moleküler düzeyde, oligodendrositlerin ve mi-
yelin bileşenlerinin sayısında ve işlevinde ve ayrıca sinap-
tik proteinlerde eksiklikler gözlenmiştir.20-22 Şizofreninin,
tanımlanmış beyin bölgelerinde veya fonksiyonel nöronal
devrelerdeki değişikliklerden kaynaklanan belirtiler ve nö-
ropsikolojik kusurlarla birlikte beynin nörogelişimsel nö-
ropatolojisinden kaynaklandığı varsayılmıştır.23 Talamus,
periferik duyusal girdileri kortekse aktaran ve serebellum-
dan bağlantılar alan merkezi bir röle istasyonu görevi
görür. Duyusal bilgileri filtrelemede, kortekse bilişsel gir-
diyi düzenlemede ve frontal ve temporal bölgeler gibi özel-
likle şizofrenide yer alan alanlar arasındaki kortikokortikal
bağlantılara aracılık etmede kritik bir rol oynar. Şizofreni
hastalarında, pozitron emisyon tomografisi (PET) çalış-
maları, kortiko-serebellar-talamik-kortikal nöronal devre-
nin işlev bozukluğunu, yani “bilişsel dismetri” olarak
adlandırılagelen bozuk biliş ve hastalığın diğer belirtilerine
katkıda bulunduğunu göstermektedir.24 Bilişsel dismetri
kavramı bilgiyi hızlı bir şekilde alma ve işleme, ilgili iliş-
kili yapılara geri gönderme ve iyi modüle edilmiş ve ince
ayarlanmış bir yanıt üretememe anlamlarına karşılık gel-
mektedir. Bu nedenle, şizofreni hastalarında postür, yü-
rüme, duygusal tepki ve ifade ve bilişsel performans
anormallikleri olduğu bildirilmektedir.19 Ayrıca bu kavram,
Muhammed Hakan Aksu ve ark.
işlem belleğinde bozulmalar, anıların geri çağırılmasında
zorluklar gibi frontal işlevler ile birlikte serebellar işlev-
lerden olan sıralamada ve zamanlamada bozulma, zihinsel
aktivitenin akışında kesintilerin olduğuna işaret etmekte-
dir. Zamansal sırası yanlış şekilde bütünleştirilen bilgiler
iç ve dış algılamaların yanlış şekilde yorumlanmasına ve
sonuçta varsanı ve sanrı gibi pozitif veya duygusal istek-
sizlik veya küntleşme gibi negatif psikotik belirtilerin or-
taya çıkmasında rol oynamaktadır.25
SEREBEllUMUN BİlİŞSEl İŞlEvlERİ vE
ŞİzoFRENİ
Serebellar korteks, beş farklı tipte glutamaterjik ve gama
amino bütirik asit (GABA) ergik nöronları içeren üç farklı
hücresel katmana bölünmüştür. Serebelluma girdiler, alt
zeytinden gelen uyarıcı tırmanan liflerden ve beyin sapı ve
serebral korteksi pons aracılığıyla serebelluma bağlayan
glutamaterjik yosunlu liflerden gelir.26 Talamus yoluyla
bağlanarak serebellumun sadece korteksin motor alanlarını
değil, aynı zamanda bilişle ilgili prefrontal ve parietal he-
teromodal asosiasyon kortekslerini de innerve ettiği göste-
rilmiştir.27 Ayrıca lateral serebellum lezyonlarında
konuşma bozulabilir, mutizm ve amnestik afazi gözlemle-
nebilir. Sağ serebellum, dorsolateral prefrontal korteks ile
bağlantılı olarak, yürütme ve işlem belleği işlevlerinde rol
oynar. Ek olarak, PET ve fonksiyonel manyetik rezonans
(fMRI) çalışmaları serebellumun farklı bilişsel görevlerde
rol oynadığını gösterilmiştir. Duyu ayrımı, dikkat, veya
daha yakın zamanda, işleyen bellek taleplerinin dikkat
kısmı, semantik ilişki, sözel öğrenme ve bellek, görsel-
uzamsal işlev ve karmaşık problem çözme gibi işlevlerde
rolü vardır.19 Serebellum, aynı zamanda yürütücü işlevler
olarak adlandırılan üst düzey bilişsel kontrol süreçleriyle
de bağlantılıdır.28 Serebellar hasardan sonra, nörokognitif
belirtiler ve körelmiş duygulanım ve uygunsuz davranış
içeren bir bilişsel afektif sendrom gösterilmiştir.29 Yuka-
rıda bahsi geçen, serebellumun non-motor işlevi ile ilişkili
alanların birçoğu şizofreni hastalarında olumsuz etkilenen
işlevlerle örtüştüğü gözlenmektedir.4
BEYİN GöRÜTÜlEME çAlIŞMAlARI
Özellikle, şizofreni hastalarının serebellumlarında yapısal
anormallikler, ilk nörogörüntüleme çalışmalarından bu
yana tespit edilmektedir, hatta serebellum, klinik iyileş-
meye yeni bir ufuk açarak beyin uyarımında hedef olarak
kullanılmıştır.2 Şizofreni hastalarında serebellar işlevlerin
bozulmasını destekleyen bazı eksiklikler ortaya konmuş-
tur. Görüntüleme çalışmaları silik nörolojik belirtiler, ko-
ordinasyon bozukluğu, anormal duruş, bozulmuş göz
31
Şizofreni ve Serebellum
kırpma koşullandırması, prosedürel öğrenme eksiklikleri
ve zayıf bilişsel performans durumlarına odaklanmıştır.
Şizforenide bir bulgu olarak değerlendirilen nörolojik silik
belirtilerin serebellum ve ilgili ağlarda azalmış gri madde
hacimleri ile korelasyon gösterdiği saptanmıştır.30
Şizofreni hastalarında serebellumun yapısal olarak in-
celendiği ilk çalışmalarda şizofreni tanılı hastaların %
17’sinde serebellar vermiste belirgin atrofi saptandığı be-
lirtilmiş fakat sonraki birkaç çalışmada sağlıklı kontroller
ve şizofreni tanılı hastalar arasında fark saptanmamıştır.31-
33
Son 10 yılda yapılan çalışmalar incelendiğinde ise bila-
teral anterior serebellumda gri madde hacminde azalma,
sol serebellar krus I ve II hacminde azalma, total serebel-
lum hacminde azalma, serebellar gri madde hacminde artış
veya azalma, bilateral serebellumun VII, VI ve krus I böl-
gelerinin hacminde azalma, bilateral serebellumun VII, VI
ve krus I bölgelerinin hacminde azalma, serebellumun bi-
lişsel fonksiyon ile ilişkili alanlarının hacminde azalma,
hastaların küçük bir alt grubunda serebellumda belirgin
hacim azalması şeklinde bulgular saptanmıştır.31,34-41
Fonksiyonel görüntüleme araçlarını kullanan şizof-
reni çalışmaları, serebellumu içeren dağınık beyin bölge-
lerinde nispeten tutarlı nitelikte bir anormallik modeli
ortaya koymuştur. Serebellumda uygun göreve bağlı kor-
tikal bölgeler aktive edilerek, kortiko-serebellar-talamik-
kortikal devrenin dağınık bir beyin devresi olarak önemi
belirlenmiştir. İyi öğrenilmiş bir hikayenin sözlü olarak
hatırlanması, sözcük listesi için uzun süreli bellek, empa-
tik bir anlatı yaratmak (zihin teorisi görevi), yeni öğrenilen
bir kelime listesinin sözlü olarak hatırlanması, yüz resim-
lerini hatırlama, dışarıdan tempolu parmakla vurma, göz
kırpma koşullandırmasının edinilmesi gibi birtakım gö-
revlerin ilişkili olduğu serebellum bölgeleri anatomik ola-
rak belirlenmeye çalışılmıştır. Bu modeli temel alan
çalışmalarda görevle ilişkili alanlarda hem vermiste hem
de serebral hemisferlerde anormallikler görülmüştür. Şi-
zofreni hastaları, bellek, dikkat, sosyal biliş ve duygu dahil
olmak üzere beynin çeşitli işlevsel sistemlerini yansıtan
geniş bir görev yelpazesinde serebellumda azalmış kan
akımı gözlemiştir.4
Dinlenme durumunu veya çalışma belleğini ve peri-
yodik sıralı öğrenme görevlerini araştıran PET ve fMRI
çalışmalarından elde edilen kanıtlar ise serebellumun bazı
bölgelerin aktivasyonunda azalma göstermektedir.42,43
Serebellumun işlevsel bağlantılarındaki değişimleri ince-
leyen çalışmalarda ise talamus ve serebellum arasındaki
işlevsel bağlantılarda azalma, serebral korteksin ve pos-
terior serebellumun (krus I/II) birleştirici bölgeleri ara-
sında azalmış işlevsel bağlantı, serebral korteksin
Muhammed Hakan Aksu ve ark.
sensorimotor bölgeleri ile serebellar bölgeler arasında
artan fonksiyonel bağlantı, talamus ve posterior serebel-
lar bölgeler arasında azaltılmış fonksiyonel bağlantı (crus
I / II) (sanrılar ve tuhaf davranışlarla ilişkili), artmış se-
rebello-talamo-kortikal ağ bağlantıları saptanmıştır.31,44-
47
Sonuç olarak yapısal nörogörüntüleme bulguları şi-
zofrenide serebellar tutulum için ikna edici kanıtlar sağ-
larken, fonksiyonel MRI (fMRI) çalışmalarından elde
edilen kanıtlarda belirsizlikler gözlenmektedir.31
ŞİzoFRENİDE SEREBEllUM
oDAKlI TEDAvİlER
90’lı yılların ikinci yarısında ortay atılan “bilişsel dismetri”
teorisi ile birlikte şizofreni tedavisinde serebellum daha
fazla gündeme gelmeye başlamıştır.25,48 Bu teori, şizofre-
nideki klinik tablolar ile ilişkili olarak serebelluma ait ano-
maliler ve “serebello-talamo-kortikal devre”
disfonksiyonuna atıfta bulunur. Bununla ilgili olarak daha
önce yapılan çalışmalarda, serebellum ilişkili olası patolo-
jilere atıfta bulunulmuştur.2 Serebellar disfonksiyonun şi-
zofreni patofizyolojisinde rol oynaması, serebellar
devrelerin modülasyonunun terapötik potansiyele sahip
olabileceğini gösterir.13 Serebelluma bağlı lezyonları olan
hastalar değerlendirildiğinde; planlama, soyutlama, görsel
ve uzamsal bellek sorunları, duygulanım sorunları ve sos-
yal davranışlarda uygunsuzluk saptanmıştır.49 Bu klinik
tablonun şizofreni hastalarındaki belirtilerle örtüştüğü sap-
tanmıştır. Ancak serebellar disfonksiyon ile bilişsel dis-
metri arasındaki ilişkinin yönü belirsizdir. Diğer bir
ifadeyle, serebellar disfonksiyonun sebep mi, sonuç mu ol-
duğu konusunda çalışmalar sürmektedir. Bir takım çalış-
maların ön kanıtları, serebellar aktivite uyarılmasının,
terapötik etkileri olabileceğini bildirmiştir.12,50
Posterior serebellumu hedefleyen bir Tekrarlayan
Transkraniyal Manyetik Uyarım (rTMS), 11 kişilik bir
hasta grubuna 5 gün süre ile günde 4 saat olarak uygulan-
mıştır.12 Bu hastalarda serebellar-prefrontal bağlantıda bir
artış olduğu saptanmış ve bu artışın negatif belirtilerdeki
iyileşme ile önemli derecede korelasyon gösterdiği sap-
tanmıştır. Bu çalışma sonuçlarına göre serebellum ve sağ
dorsolateral prefrontal korteks arasındaki bir bağlantı bo-
zukluğunun negatif belirti şiddeti ile ilişkili olabileceği, bu
bozukluğun düzelmesinin negatif belirtilerde iyileşme sağ-
layabileceği bildirilmiş ve ayrıca ilaca dirençli negatif
32
Şizofreni ve Serebellum
semtpomlar için yeni bir tedavi seçeneği olabileceği bildi-
rilmiştir.
Başka bir çalışmada, medial frontal korteks (MFC)
ve lateral cerebellar nukleus (LCN) arasındaki delta dalga
aralığında çift yönlü bağlantının, performans üzerinde et-
kili olduğu gösterilmiştir.51 MFC’de D1 inhibisyonuyla
elde edilen şizofreni modeli, delfa MFC aktivitesini azalt-
mış ve LCN’nin optogenetik uyarılması ile eski haline
dönmüştür. Tedaviye dirençli 8 şizofreni hastasına 5 gün,
günde 2 defa serebellar vermal theta Burst
stimulation(TBS) uygulanmış, Pozitif ve Negatif Sendrom
Ölçeği (PANNS)’nin negatif belirtileri ve ve bazı bilişsel
belirtiler üzerinde etkili bulunmuştur.52 Randomize kont-
rollü olarak gerçekleştirilen ve 10 seanslık rTMS uygula-
nan bir çalışmada ise; serebellar stimülasyonun, PANNS
negatif belirtiler alt ölçeğinde ve Şizofreni için Calgary
Depresyon Ölçeği puanlarında azalmayı sağladığı göste-
rilmiştir.53
Klinik olmayan psikoz ve sağlıklı kontrollerle yapılan
ve transkraniyal doğru akım uyarımı (tDCS) uygulanan bir
çalışmada ise öğrenme üzerine olumlu etkiler tespit edil-
miştir.54 Dokuz sağlıklı kontrol ve dokuz şizofreni hastası-
nın dahil edildiği ve serebellum orta hattına tek seanslık
transkraniyal vurulu akım uyarımı (tPCS) uygulamasının
incelendiği çalışmada ise, MFC’deki teta aktivitesi üze-
rinde etki saptanırken, performans ve bilişsel işlevlerdeki
iyileşme ile ilişki saptanmamıştır.55
Klinik çalışmalarda serebellar aktiviteyi modüle
etmek için TMS, tDCS veya tPCS uygulamaları görül-
mektedir, ancak daha az invaziv yöntemlerin de serebel-
lumu aktive edebileceği bildirilmektedir.56 Örneğin, uzun
süreli fiziksel egzersizin, serebellumdaki plastisiteyi geliş-
tirebileceği ve serebello-talamo-kortikal yolların modülas-
yonunda rol oynayabileceği bildirilmiştir.57 Bu durumda
aerobik egzersiz gibi yöntemlerin tek başına veya diğer te-
davilerle kombine olarak kullanılabileceği ihtimalini or-
taya çıkarmaktadır.58
Sonuç olarak, özellikle serebellar vermis üzerinde
TMS, tDCS veya tPCS gibi uygulamaların serebellar yo-
lakların modülasyonunda etkili olabileceği, klinik olarak
da özellikle şizofreni için negatif, depresif ve bilişsel be-
lirtiler gibi sosyal işlevsellikte önemli rolü olan belirtilerin
tedavisinde etkili olabileceği söylenebilir. Tedavi amacıyla
uygulanan serebellar devrelerin modülasyonu, şizofrenide
negatif, depresif veya bilişsel belirtilerde önemli iyileşme-
ler sağlayabilir.2
Muhammed Hakan Aksu ve ark.
1. Phillips JR, Hewedi DH, Eissa AM, Moustafa
AA. The cerebellum and psychiatric disorders.
Frontiers in Public Health. 2015;3:66.
2. Escelsior A, Murri MB, Calcagno P, Cervetti A,
Caruso R, Croce E, et al. Effectiveness of
cerebellar circuitry modulation in schizophre-
nia: a systematic review. J Nerv Ment Dis.
2019;207(11):977-86.
3. Escelsior A, Murri MB. Modulation of cerebel-
lar activity in schizophrenia: is it the time for
clinical Trials? Schizophr Bull. 2019;45(5):947.
4. Andreasen NC, Pierson R. The role of the
cerebellum in schizophrenia. Biol Psychiatry.
2008;64(2):81-8.
5. Attwell PJ, Ivarsson M, Millar l, Yeo CH. Cere-
bellar mechanisms in eyeblink conditioning.
Ann N Y Acad Sci. 2002;978(1):79-92.
6. Rekate Hl, Grubb Rl, Aram DM, Hahn JF,
Ratcheson RA. Muteness of cerebellar origin.
Arch Neurol. 1985;42(7):697-8.
7. Buckner Rl. The cerebellum and cognitive
function: 25 years of insight from anatomy and
neuroimaging. Neuron. 2013;80(3):807-15.
8. leiner HC, leiner Al, Dow RS. Does the cere-
bellum contribute to mental skills? Behav Neu-
rosci. 1986;100(4):443.
9. leiner HC, leiner Al, Dow RS. Reappraising
the cerebellum: what does the hindbrain con-
tribute to the forebrain? Behav Neurosci.
1989;103(5):998.
10. Desmond JE, Chen SA, Shieh PB. Cerebellar
transcranial magnetic stimulation impairs ver-
bal working memory. Annals of Neurology.
2005;58(4):553-60.
11. Keren‐Happuch E, Chen SHA, Ho MHR,
Desmond JE. A meta‐analysis of cerebellar
contributions to higher cognition from PET and
fMRI studies. Hum Brain Mapp.
2014;35(2):593.
12. Brady Jr Ro, Gonsalvez I, lee I, öngür D,
Seidman lJ, Schmahmann JD, et al. Cere-
bellar-prefrontal network connectivity and neg-
ative symptoms in schizophrenia. Am J
Psychiatry. 2019;176(7):512-20.
13. Parker Kl, Narayanan NS, Andreasen NC.
The therapeutic potential of the cerebellum in
schizophrenia. Front Syst Neurosci.
2014;8:163.
14. Carta I, Chen CH, Schott Al, Dorizan S, Kho-
dakhah K. Cerebellar modulation of the re-
ward circuitry and social behavior. Science.
2019;363(6424).
15. Halko MA, Farzan F, Eldaief MC, Schmah-
mann JD, Pascual-leone A. Intermittent theta-
burst stimulation of the lateral cerebellum
increases functional connectivity of the default
network. J Neurosci. 2014;34(36):12049-56.
16. Guell X, Gabrieli JD, Schmahmann JD. Em-
KAYNAKlAR
bodied cognition and the cerebellum: per-
spectives from the dysmetria of thought and
the universal cerebellar transform theories.
Cortex. 2018;100:140-8.
17. Schmahmann JD. The cerebellum and cogni-
tion. Neurosci lett. 2019;688:62-75.
18. Howes o, McCutcheon R, Stone J. Glutamate
and dopamine in schizophrenia: an update for
the 21st century. J Psychopharmacol.
2015;29(2):97-115.
19. Yeganeh-Doost P, Gruber o, Falkai P, Schmitt
A. The role of the cerebellum in schizophre-
nia: from cognition to molecular pathways.
Clinics. 2011;66:71-7.
20. Glantz lA, lewis DA. Reduction of synapto-
physin immunoreactivity in the prefrontal cor-
tex of subjects with schizophrenia: regional
and diagnostic specificity. Arch Gen Psychia-
try. 1997;54(10):943-52.
21. Eastwood S, Harrison P. Hippocampal synap-
tic pathology in schizophrenia, bipolar disor-
der and major depression: a study of
complexin mRNAs. Mol Psychiatry.
2000;5(4):425-32.
22. Honer WG, Falkai P, Bayer TA, Xie J, Hu l, li
HY, et al. Abnormalities of SNARE mechanism
proteins in anterior frontal cortex in severe
mental illness. Cereb Cortex. 2002;12(4):349-
56.
23. Weinberger DR. on the plausibility of “the neu-
rodevelopmental hypothesis” of schizophre-
nia. Neuropsychopharmacology.
1996;14(1):1-11.
24. Andreasen NC, Nopoulos P, o’leary DS,
Miller DD, Wassink T, Flaum M. Defining the
phenotype of schizophrenia: cognitive dys-
metria and its neural mechanisms. Biol Psy-
chiatry. 1999;46(7):908-20.
25. Andreasen NC, Paradiso S, o'leary DS. “Cog-
nitive dysmetria” as an integrative theory of
schizophrenia: a dysfunction in cortical-sub-
cortical-cerebellar circuitry? Schizophr Bull.
1998;24(2):203-18.
26. Thach W. on the mechanism of cerebellar
contributions to cognition. Cerebellum.
2007;6(3):163-7.
27. Middleton FA, Strick Pl. Anatomical evidence
for cerebellar and basal ganglia involvement
in higher cognitive function. Science.
1994;266(5184):458-61.
28. Bellebaum C, Daum I. Cerebellar involvement
in executive control. Cerebellum.
2007;6(3):184-92.
29. Baillieux H, verslegers W, Paquier P, De Deyn
PP, Mariën P. Cerebellar cognitive affective
syndrome associated with topiramate. Clin
Neurol Neurosurg. 2008;110(5):496-9.
30. venkatasubramanian G, Jayakumar PN, Gan-
33
Şizofreni ve Serebellum
gadhar BN, Keshavan MS. Neuroanatomical
correlates of neurological soft signs in an-
tipsychotic-naive schizophrenia. Psychiatry
Res Neuroimaging. 2008;164(3):215-22.
31. Moberget T, Ivry RB. Prediction, psychosis,
and the cerebellum. Biol Psychiatry: Cognitive
Neuroscience and Neuroimaging.
2019;4(9):820-31.
32. Aylward EH, Reiss Al, Barta PE, Tien A, Han
W, lee J, et al. Magnetic resonance imaging
measurement of posterior fossa structures in
schizophrenia. Am J Psychiatry. 1994.
33. Andreasen NC, Flashman l, Flaum M, Arndt
S, Swayze v, o'leary DS, et al. Regional brain
abnormalities in schizophrenia measured with
magnetic resonance imaging. Jama.
1994;272(22):1763-9.
34. Tanskanen P, Ridler K, Murray GK, Haapea
M, veijola JM, Jääskeläinen E, et al. Morpho-
metric brain abnormalities in schizophrenia in
a population-based sample: relationship to du-
ration of illness. Schizophr Bull.
2010;36(4):766-77.
35. Kühn S, Romanowski A, Schubert F, Gallinat
J. Reduction of cerebellar grey matter in Crus
I and II in schizophrenia. Brain Struct Funct.
2012;217(2):523-9.
36. laidi C, d'Albis MA, Wessa M, linke J, Phillips
M, Delavest M, et al. Cerebellar volume in
schizophrenia and bipolar I disorder with and
without psychotic features. Acta Psychiatr
Scand. 2015;131(3):223-33.
37. Gupta CN, Calhoun vD, Rachakonda S, Chen
J, Patel v, liu J, et al. Patterns of gray matter
abnormalities in schizophrenia based on an
international mega-analysis. Schizophr Bull.
2015;41(5):1133-42.
38. Quinn M, McHugo M, Armstrong K, Woodward
N, Blackford J, Heckers S. Impact of sub-
stance use disorder on gray matter volume in
schizophrenia. Psychiatry Res Neuroimaging.
2018;280:9-14.
39. Ding Y, ou Y, Pan P, Shan X, Chen J, liu F, et
al. Cerebellar structural and functional abnor-
malities in first-episode and drug-naive pa-
tients with schizophrenia: a meta-analysis.
Psychiatry Res Neuroimaging. 2019;283:24-
33.
40. Moberget T, Doan N, Alnæs D, Kaufmann T,
Córdova-Palomera A, lagerberg T, et al. Cere-
bellar volume and cerebellocerebral structural
covariance in schizophrenia: a multisite mega-
analysis of 983 patients and 1349 healthy con-
trols. Mol Psychiatry. 2018;23(6):1512-20.
41. Wolfers T, Doan NT, Kaufmann T, Alnæs D,
Moberget T, Agartz I, et al. Mapping the het-
erogeneous phenotype of schizophrenia and
bipolar disorder using normative models.
JAMA Psychiatry. 2018;75(11):1146-55.
Muhammed Hakan Aksu ve ark.
42. Konarski Jz, McIntyre RS, Grupp lA,
Kennedy SH. Is the cerebellum relevant in the
circuitry of neuropsychiatric disorders? J Psy-
chiatry Neurosci. 2005;30(3):178.
43. Andreasen NC, Calage CA, o'leary DS. The-
ory of mind and schizophrenia: a positron
emission tomography study of medication-free
patients. Schizophr Bull. 2008;34(4):708-19.
44. Anticevic A, Yang G, Savic A, Murray JD, Cole
MW, Repovs G, et al. Mediodorsal and visual
thalamic connectivity differ in schizophrenia
and bipolar disorder with and without psy-
chosis history. Schizophr Bull.
2014;40(6):1227-43.
45. Shinn AK, Baker JT, lewandowski KE, öngür
D, Cohen BM. Aberrant cerebellar connectiv-
ity in motor and association networks in schiz-
ophrenia. Front Hum Neurosci. 2015;9:134.
46. Ferri J, Ford J, Roach B, Turner J, van Erp T,
voyvodic J, et al. Resting-state thalamic
dysconnectivity in schizophrenia and relation-
ships with symptoms. Psychol Med.
2018;48(15):2492-9.
47. Cao H, Chén oY, Chung Y, Forsyth JK,
McEwen SC, Gee DG, et al. Cerebello-thal-
amo-cortical hyperconnectivity as a state-in-
dependent functional neural signature for
psychosis prediction and characterization. Nat
Commun. 2018;9(1):1-9.
48. Andreasen NC, o'leary DS, Cizadlo T, Arndt
S, Rezai K, Ponto l, et al. Schizophrenia and
cognitive dysmetria: a positron-emission to-
mography study of dysfunctional prefrontal-
thalamic-cerebellar circuitry. Proc Natl Acad
Sci U S A. 1996;93(18):9985-90.
49. Schmahmann JD, Sherman JC. The cerebel-
lar cognitive affective syndrome. Brain: A Jour-
nal of Neurology. 1998;121(4):561-79.
50. Farzan F, Pascual-leone A, Schmahmann JD,
Halko M. Enhancing the temporal complexity
of distributed brain networks with patterned
cerebellar stimulation. Sci Rep. 2016;6(1):1-
9.
51. Parker K, Kim Y, Kelley R, Nessler A, Chen K,
Muller-Ewald v, et al. Delta-frequency stimu-
lation of cerebellar projections can compen-
sate for schizophrenia-related medial frontal
dysfunction. Mol psychiatry. 2017;22(5):647-
55.
52. Demirtas-Tatlidede A, Freitas C, Cromer JR,
Safar l, ongur D, Stone WS, et al. Safety and
proof of principle study of cerebellar vermal
theta burst stimulation in refractory schizo-
phrenia. Schizophr Res. 2010;124(1-3):91-
100.
53. Garg S, Sinha vK, Tikka SK, Mishra P, Goyal
N. The efficacy of cerebellar vermal deep high
frequency (theta range) repetitive transcranial
34
Şizofreni ve Serebellum
magnetic stimulation (rTMS) in schizophrenia:
a randomized rater blind-sham controlled
study. Psychiatry Res. 2016;243:413-20.
54. Gupta T, Dean DJ, Kelley NJ, Bernard JA, Ris-
tanovic I, Mittal vA. Cerebellar transcranial di-
rect current stimulation improves procedural
learning in nonclinical psychosis: a double-
blind crossover study. Schizophr Bull.
2018;44(6):1373-80.
55. Singh A, Trapp NT, De Corte B, Cao S,
Kingyon J, Boes AD, et al. Cerebellar theta fre-
quency transcranial pulsed stimulation in-
creases frontal theta oscillations in patients
with schizophrenia. Cerebellum. 2019;18(3):
489-99.
56. Grimaldi G, Argyropoulos G, Boehringer A,
Celnik P, Edwards M, Ferrucci R, et al. Non-in-
vasive cerebellar stimulation—a consensus
paper. Cerebellum. 2014;13(1):121-38.
57. Gutierrez R, Ricci N, oliveira D, Pires R.
The effects of acrobatic exercise on brain
plasticity: a systematic review of animal
studies. Brain Struct Funct. 2018;223(5):2
055-71.
58. Hendrikse J, Kandola A, Coxon J, Rogasch N,
Yücel M. Combining aerobic exercise and
repetitive transcranial magnetic stimulation to
improve brain function in health and disease.
Neurosci Biobehav Rev. 2017;83:11-20.
 Duygudurum Bozuklukları ve Serebellum
Mood Disorders and Cerebellum

Esra YANCAR DEMİRa ÖZET Uzun yıllar boyunca serebellumla sadece hareket, yürüme, duruş ve denge ile ilgili işlevler iliş-
kilendirilmiştir. Bununla birlikte, son yıllardaki bazı çalışmalar, serebellumun biliş, duygu işleme ve
davranışta da olası bir rol oynadığını öne sürmektedir. Serebellar fonksiyonel ve yapısal anormallikler
Serbest Hekim,
a
ile psikiyatrik hastalıklar arasındaki nedensel ilişkiyi gösteren kanıtlar, daha çok şizofreni ve otizmi işa-
Ordu, TÜRKİYE
ret etmekte, duygudurum bozuklukları ile serebellum arasındaki ilişkiye ait daha az şey bilinmektedir.
Serebellumun beyin sapı ve limbik sistemle yakın afferent ve efferent bağlantıların keşfi ruh hali ve duy-
Yazışma Adresi/Correspondence: guların deneyimlenmesi ve düzenlenmesinde serebellumun rolüne nöroanatomik zemini sağlamıştır. Son
Esra YANCAR DEMİR klinik bulgular, bilişsel ve afektif süreçlerin serebellumunda bölgesel fonksiyonel spesifikleşmeyi des-
Serbest Hekim, teklemekte ve bu açıdan kritik olarak ön lobu değil arka lobu işaret etmektedir. Bu makalede Duygudu-
Ordu, TÜRKİYE rum Bozuklukları ve Serebellumun ilişkisi, makale sayfa sınırı nedeniyle hücresel ve moleküler bulgulara
edyancar@yahoo.com değinilmeden sadece Bipolar Bozukluk ve Unipolar Bozukluktaki yapısal ve fonksiyonel nörogörüntü-
leme bulguları çerçevesinde ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler: Serebellum; depresif bozukluk; nörogörüntüleme; bipolar bozukluk

ABSTRACT For many years, only functions related to movement, walking, posture, and balance have
been associated with the cerebellum. However, some studies in recent years suggest that the cerebellum
also plays a possible role in cognition, emotion processing, and behavior. Evidence showing a causal re-
lationship between cerebellar functional and structural abnormalities and psychiatric diseases points
more to schizophrenia and autism, and less is known about the relationship between mood disorders and
cerebellum. The discovery of the close afferent and efferent connections of the cerebellum with the
brainstem and limbic system provided the neuroanatomical basis for the role of the cerebellum in expe-
riencing and regulating mood and emotions. Recent clinical findings support regional functional speci-
fication in the cerebellum of cognitive and affective processes, and in this respect critically point to the
posterior lobe, not the anterior lobe. In this article, the relationship between Mood Disorders and Cere-
bellum will be discussed only within the framework of structural and functional neuroimaging findings
in Bipolar Disorder and Unipolar Disorder, without mentioning cellular and molecular findings due to
the article page limit.

Keywords: Cerebellum; depressive disorder; neuroimaging; bipolar disorder

KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Yancar Demir E. Duygudurum bozuklukları ve
serebellum. Coşar B, editör. Nöropsikiyatrik
Açıdan Serebellum . 1. Baskı. Ankara: Türkiye
Klinikleri; 2021. p.35-9.
U
zun yıllar boyunca serebellumla sadece hareket, yürüme, duruş ve denge ile il-
gili işlevler ilişkilendirilmiştir. Bununla birlikte, son yıllardaki bazı çalışmalar,
serebellumun biliş, duygu işleme ve davranışta da olası bir rol oynadığını öne
sürmektedir. Aslında, duygu işlemede serebellumun yer aldığının keşfi, İsviçre freno-
lojinin kurucusu Gall’in serebellumdan “birincil anatomik aşk odağı” olarak bahsettiği
on sekizinci yüzyıla kadar uzanıyor. Bu perspektiften bakıldığında, serebellumun, doğ-
rudan ve dolaylı devreler boyunca diğer beyin işlevlerini geliştirecek ve tamamlayacak
düzenleyici bir işleve sahip olduğu düşünülmektedir.1-5 Ayrıca, farklı kanıt kaynakları,
şizofreni, bipolar bozukluk, unipolar depresyon, anksiyete ve dikkat eksikliği hiperak-
tivite bozukluğu gibi birçok psikiyatrik bozuklukta serebellumda değişiklikler olduğunu

35
Esra Yancar Demir
ileri sürmüştür.1,4 Serebellar fonksiyonel ve yapısal anor-
mallikler ile psikiyatrik hastalıklar arasındaki nedensel iliş-
kiyi gösteren kanıtlar, daha çok şizofreni ve otizmi işaret
etmekte, duygudurum bozuklukları ile serebellum arasın-
daki ilişkiye ait daha az şey bilinmektedir.6-8
Bununla birlikte son yıllarda serebellumun, bipolar
bozukluk gibi duygudurum bozukluklarının patofizyoloji-
sinde yer alan kortikal alanlarla bağlantılı olduğuna dair
artan kanıtlar vardır.4 Ancak, literatürde serebellar hasarın
bir sonucu olarak ikincil mani durumu gibi duygudurum
değişiklikleri tanımlanmış olsa bile, duygudurum bozuk-
luklarında serebellar kazaların nedensel rolüyle ilgili hiçbir
hipotez ileri sürülememiştir.9-12 1970 yılında, serebellumun
kronik uyarılmasının sadece nöbet kontrolünü iyileştir-
mekle kalmayıp, aynı zamanda etkilenen hastalarda sal-
dırganlık, anksiyete ve depresyon gibi duygusal semptom-
ları da iyileştirdiği gösterilmiştir. 1998’de Schmahmann ve
Sherman, konuyla ilgili ilk sistematik çalışmayı yayınla-
yarak, duygulara ve davranışlara serebellar bir katkı olası-
lığını tartışmışlardır. Serebellar lezyonları olan 20 hastayı
inceleyip bu hastaların var olan psikiyatrik semptomlarını
tanımlamışlardır. Yeni tanımlanan bu klinik sendroma se-
rebellar bilişsel afektif sendrom (CCAS) adı verilmiştir.13
Duygudurumu geçişlerinin altındaki mekanizma hala
büyük ölçüde anlaşılmamış olmakla birlikte, görüntüleme
teknolojilerini kullanan çoğu in vivo çalışma, duygusal iş-
lemenin merkezi olan frontal ve limbik bölgeleri kapsa-
maktadır.14,15 Spesifik olarak, duygudurum bozukluklarının
patofizyolojisine ilişkin güncel teoriler temel olarak üç kor-
tikal-striatal-limbik devreye odaklanır: (1) orbital-frontal
ağ, (2) ventromedial duygu ağı ve (3) dorsal bilişsel ağ
(dorsolateral ve dorsomedial frontal korteks).16 Serebellu-
mun beyin sapı ve limbik sistemle yakın afferent ve effe-
rent bağlantıların keşfi ruh hali ve duyguların deneyim-
lenmesi ve düzenlenmesinde serebellumun rolüne nöroa-
natomik zemini sağlamıştır. Son klinik bulgular, bilişsel ve
afektif süreçlerin serebellumunda bölgesel fonksiyonel
spesifikleşmeyi desteklemekte ve bu açıdan kritik olarak
ön lobu değil arka lobu işaret etmektedir.17
Bu makalede Duygudurum Bozuklukları ve Serebel-
lumun ilişkisi, makale sayfa sınırı nedeniyle hücresel ve
moleküler bulgulara değinilmeden sadece Bipolar Bozuk-
luk ve Unipolar Bozukluktaki yapısal ve fonksiyonel nö-
rogörüntüleme bulguları çerçevesinde ele alınacaktır.
SEREBELLUM VE BİPOLAR BOZUKLUK
BB (Bipolar Bozukluk), genel popülasyonda yaşam boyu
yaklaşık %3’lük bir prevalans ile tipik olarak ergenlik dö-
neminde başlayan, yaygın, yaşam boyu ilerleyen bir has-
36
Duygudurum Bozuklukları ve Serebellum
talıktır.18,19 Ruh hali, enerji seviyesi ve davranıştaki ola-
ğandışı değişimlerle karakterizedir. Bu dramatik dalgalan-
malar depresyon, normal ruh hali ve sevinç ve/veya
sinirlilik arasında değişebilir.4 Yaygın ve önemli bir psiki-
yatrik hastalık olmasına rağmen, BB’nin spesifik nörobi-
yolojik temeli ve patofizyolojisi hala net değildir. Bozuk-
luk, davranışsal işlevleri kapsayan ön limbik ağlarda bir
işlev bozukluğunu düşündüren, afektif dengesizlik, nöro-
vejetatif anormallikler, uyku bozuklukları, dürtüsellik ve
psikotik özellikler gibi geniş bir semptom yelpazesi ile ka-
rakterizedir.18-22 Bu nedenle nöroanatomik çalışmalar, bu
ağların prefrontal-striatal-talamik devreleri içeren ve amig-
dala ve orta hat serebellum gibi alanları bağlayan bileşen-
lerine odaklanmıştır.23
YAPıSAL NöROgöRÜNTÜLEME ÇALışMALARı
Eski literatürde bilgisayarlı tomografi çalışmaları, yetiş-
kin BB hastalarında şizofren hastalarına ve sağlıklı kont-
rollere kıyasla daha küçük toplam serebellar boyut
varlığını ortaya koymuştur.24 Vermal hacim anormallikleri
ile tekrarlayan BB hastalık epizotları arasında bir ilişki de
bildirilmiştir. Serebellar alanların hacim azalmasının has-
talığın ilerlemesi veya semptom şiddeti ile ilişkisi halen
net değildir. Bir çalışmada serebellumun V3 vermal alt
bölgesinin hacmi, çok ataklı bipolar bozukluk hastalarında
sağlıklı kontrollere kıyasla önemli ölçüde azalmış bulu-
nurken, V2 vermal alt bölgesi hacmi, çok ataklı hastalarda
ilk atak hastalarına göre daha küçük bulunmuştur. Birlikte
ele alındığında, bu sonuçlar, çok epizodlu bipolar bozuk-
luğu olan hastalarda posterior-inferior serebellar vermal
anormalliklerin mevcut olduğunu göstermektedir. Mills ve
ark’nın bu çalışmasının sonuçları, bipolar semptomların
ciddiyetinin artmış vermal hasar ile ilişkili olduğunu gös-
termektedir.25 Daha yakın zamanda yapılmış başka bir ça-
lışmada ise bipolar bozukluklu hastaların sereberral
volümleri ile sağlıklı kontrollerin serebellar volümleri ara-
sında anlamlı bir farklılık saptanmamıştır, ancak bu sonu-
cun çalışmanın örneklem seçim kriterinden kaynaklanıyor
olabileceği düşünülmüştür.26,27 1983 tarihli eski bir çalış-
mada bipolar bozukluk, şizofreni ve şizoaffektif bozuk-
luğu olan hastalar arasında serebellar boyutta bir fark
bulunamamıştır.28 Yine başka bir çalışmada antimanik te-
davi alan hastalarla, almayanlar karşılaştırılmış ve alma-
yan grubun serebellar volümlerinin alan gruba göre çok
daha düşük olduğu saptanmıştır.29 Soares ve Mann, Bipo-
lar bozukluğu veya majör depresif bozukluğu (MDB) olan
hastalarda serebellar hacmi sağlıklı kontrollerle karşılaş-
tıran çalışmaları gözden geçirirken, her iki hasta popülas-
yonunda da daha küçük serebellar bölgelerin mevcut
olduğunu bulmuşlardır.30 Yates ve ark. serebellar atrofi açı-
Esra Yancar Demir
sından sağlıklı gönüllülerle 50 yaşın altındaki ve üzerin-
deki bipolar hastaları karşılaştırmışlar, 50 yaşın üzerindeki
bipolar bozukluğu olan hastalarda daha yüksek bir sere-
bellar atrofi oranı saptamışlardır.31 Lippmann ve ark. bir-
likte alkol kötüye kullanımı olan bipolar hastalarda
sağlıklı gönüllülere kıyasla hem vermal atrofi hem de se-
rebellar hemisfer atrofisinin artmış oranlarını tespit et-
mişlerdir, bu da alkol kötüye kullanımının bipolar
hastalarda anormal serebellar anatomiye katkıda buluna-
bileceğini düşündürmektedir.32 Daha ileri analizler, çok
ataklı hastalar arasında, önceki depresif atakların sayısı-
nın, madde kötüye kullanımı veya lityuma maruz kalma
süresinin herhangi bir etkisi olmamasına rağmen, V3 hac-
mindeki azalmaya katkıda bulunduğunu ortaya koymuş-
tur.33
FONKSİYONEL NöROgöRÜNTÜLEME
ÇALışMALARı
Dinamik duyarlı kontrast MRI kullanılarak yapılan öl-
çümlerde ,bipolar bozukluğu olan hastaların hacim farklı-
lıkları kontrol edildikten sonra bile, sağlıklı kontrollere ve
şizofreni hastalarına göre daha düşük serebellar beyin böl-
gesel kan akımına (rCBF) sahip olduğu saptanmıştır.33 BB
hastalarında nörogörüntüleme çalışmalarında en sık sere-
bellar bölge olarak vermise vurgu yapılıp, bu alanda azal-
mış kan akımı bildirilmesine rağmen, antipsikotik ilaçlarla
tedavi sonrası kan akımı azalmasının görece ortadan kalk-
tığı bildirilmiştir.6 Tedaviye dirençli BB hastalarda fonksi-
yonel MR kullanılarak yapılan bir başka çalışmada ise
serebellumda artmış glukoz metabolizması saptanmıştır.
Ancak tüm serebral kan akımında ve metabolizmasında
olan bu değişikliklerin BB’un nedeni mi sonucu mu olduğu
hala netleşememiştir.34
Ketter ve ark. 2001 yılında, 43 ilaçsız, tedaviye di-
rençli, ağırlıklı olarak hızlı döngülü BB hastası ve 43 sağ-
lıklı kontrol deneği PET kullanılarak serebral glukoz
metabolizması açısından değerlendirmişlerdir. Hasta ör-
neği çalışmacılar tarafından 3 klinik parametre kullanılarak
alt tiplere ayrılmıştır; duygudurum durumu (depresif, hafif
depresif, ötimik), bipolar alt tip (bipolar I, bipolar II) ve
hızlı döngü durumu (şu anda hızlı döngüde olan ve hızlı
döngüde olmayan). Çalışmanın sonucunda duygudurum
durumu, bozukluk alt tipi veya siklus sıklığından bağım-
sız olarak, tüm hasta alt gruplarında kontrol deneklerine kı-
yasla artmış serebello-posterior kortikal metabolizma
saptanmıştır. Tüm bipolar alt gruplarda (ötimik dahil) gö-
rülen serebello-posterior kortikal hipermetabolizma, olası
bir doğuştan veya edinilmiş anormal bir özelliği düşün-
dürdü.35
37
Duygudurum Bozuklukları ve Serebellum
SEREBELLUM VE DEPRESİF BOZUKLUK
Depresyon, psişik, fiziksel, bilişsel, fizyolojik ve davra-
nışsal değişikliklerle karakterize edilen bir duygudurum
bozukluğudur. Bu bozukluğu açıklamak için, çeşitli pato-
fizyolojik mekanizmalar önerilmiştir.6 Major Depresif Bo-
zukluk (MDB)’la ilgili çalışmalar patolojinin sıklıkla
prefrontal korteks ve limbik sistemle bağlantısını göster-
mektedir.36 Bu beyin bölgelerine ek olarak, MDB’lu has-
talar da serebellumda da çeşitli anormallikler olduğu
gösterilmiştir.
YAPıSAL NöROgöRÜNTÜLEME ÇALışMALARı
Yapılan bir çalışmada. MDB hastalarında sağlıklı kontrol-
lere kıyasla duygu ve bilişin düzenlenmesinden sorumlu
bir alan olan vermis önemli ölçüde daha küçük bulunmuş-
tur. Bipolar Bozuklukta yapılan çalışmalara benzer şekilde
MDB hastalarında da sağlıklı kontrollere kıyasla daha
küçük serebellum bildirilmiştir.3,37 Yakın zamanda Lee ve
ark.nın yaptığı bir çalışmada talamusta, akümbens çekir-
değinde, fusiform girusta, lingual girusta ve serebellumun
merkezi lobunda depresif hastalar arasında önemli ölçüde
azalmış gri madde yoğunluğu (GMY) göstermişlerdir.38
Peng ve ark. 22 ilk atak MDB hastası ve 30 sağlıklı kont-
rol arasındaki bölgesel GMY’deki yapısal farkı, Manyetik
Rezonans Görüntüleme (MRG)’ye dayalı optimize edilmiş
Voxel based morphometry (VBM ) ile incelemişlerdir. On-
ların VBM bulguları, sol serebellum için daha küçük bir
gri madde ortaya çıkarmış ve sol serebellar hemisferin
MDB patofizyolojisine dahil olabileceğini düşündürmüş-
tür. Sol serebellumda ve sağ dorsolateral prefrontal kor-
tekste (DLPFC) eş zamanlı gri cevher azalması bulguları,
yazarların prefronto-serebellar devre yapısal anormallikle-
rinin MDB’de karşılaşılan duygusal ve bilişsel işlev bo-
zukluklarına yardımcı olabileceğini önermelerine yol
açmıştır.39
FONKSİYONEL NöROgöRÜNTÜLEME
ÇALışMALARı
Serebellumun vermal bölgelerindeki kan akışı da MDB
semptomlarıyla ilişkilendirilmiştir. Dolan ve ark. depres-
yon ve bilişsel bozukluğu olan hastaların bir alt grubunda
başlangıç serebellar vermal kan akışında bir artış bildiren
ilk çalışmacılardı.40 Çeşitli antidepresan ilaçları kullanan
akut depresif hastalar, iyileşen veya sağlıklı deneklerle kar-
şılaştırıldığında vermiste artmış bir serebellar aktivite ve
kan akışı gösterilmiştir. Bu bulgular, depresif dönemlerin
şiddeti, bilişsel eksikliklerin şiddeti ve antidepresan ilaç-
lara direnç ile pozitif korelasyon gösterdi.41-43 Reiman ve
Esra Yancar Demir Duygudurum Bozuklukları ve Serebellum

ark.nın harici olarak üretilen duyguların yarattığı bölgesel
kan akımı değişikliklerini PET kullanarak araştırdıkları ça-
lışmada sağlıklı gönüllülerde mutluluk, üzüntü ve tiksinti
gibi duygular uyandıran filimler izletilmiştir. Bu sırada
limbik ve paralimbik aktivasyon yanında serebellar he-
misfer aktivasyonuda gözlemlenmiştir.44 Benzer bir para-
digma kullanılarak yapılan başka bir çalışmada mutluluğun
değil ama üzüntünün anterior serebellar vermiste aktiviteyi
arttırdığı gösterilmiştir.45 Daha yeni veriler, serebellar ak-
tivitedeki bu tonik artışın, duygudurum durumu veya ilaç
maruziyetine bakılmaksızın, majör depresyonun özelliği
olduğunu göstermektedir.6
Daha önce ilaç almamış hastalarla ilgili daha ileri ça-
lışmalar, duygulanımı, sosyal işlevsellik motor kontrolünü
ve motivasyonu etkilediği bilinen bir alan olan anterior sin-
gulat korteks ile anormal serebellar bağlantı olduğunu gös-
termektedir.46 Serebellum ile frontal lob arasında anormal
bağlantılar, şiddetli depresyonu olan ve aynı zamanda te-
daviye dirençli olan hastalarda da bulunmuştur ve ayrıca
geriatrik depresyonda bildirilmiştir.1,47
Bir fMRI çalışması, MDB’den kurtulmuş kadınlarda
zararlı uyaran beklentisi sırasında lateral serebellumda ak-
tivasyonun azaldığını göstermiştir, bu da depresyonun se-
rebellar fonksiyonda kalıcı ve geri döndürülemez bir
değişiklik sağlayabileceğini düşündürmektedir.48 Liu ve
ark. depresif hastaların ve birinci derece akrabalarının,
kontrollere kıyasla sağ insula ve sol serebellumda önemli
ölçüde azalmış bölgesel homojenlik sergilediğini bulmuş-
lardır. Onların sonuçları MDB’de serebellar disfonksiyo-
nun rol oynadığını gösteren yukarıdaki bulgularla
uyumludur.49 Bir SPECT çalışması, psikotik özellikleri
olan MDB hastalarının, psikotik özellikleri olmayan MDB
hastalarına göre sol parietal kortekste ve sol serebellumda
rCBF perfüzyon oranlarının anlamlı derecede daha düşük
olduğunu göstermiştir. Her iki grup da benzer psikometrik
puanlara sahip olduğundan, bu farklılıklar depresif belirti-
lerin şiddeti ile açıklanamayacağı ve daha kötü bilişsel per-
formansla ilişkili olabileceği belirtilmiştir. Bu hastalar, “Bi-
lişsel Dismetri” modelinde olduğu gibi benzer işlevsiz
alanlar göstermiştir. Bu nedenle bilişsel dismetri modeli-
nin majör depresyonda psikotik belirti oluşumu için geçerli
olabileceği düşünülebilir denmekle birlikte bu konuda dik-
katli olunması gerektiği, bu bağlantıyı destekleyecek daha
ayrıntılı çalışmalara ihtiyaç olduğu özellikle belirtilmiş-
tir.17,50
Özetlenecek olursa, serebellum ve MDB arasındaki
ilişkiyi araştıran çalışmalarda azalmış serebellar volüm,
artmış serebellar kan akımı ve bozulmuş kortikal bağlantı-
lar gösterimiştir. Serebellum da volüm azalması Dikkat Ek-
sikliği Hiperaktivite Bozukluğunda da saptanan bir
bulgudur, MDB’da saptanan volüm azalması vermis’in
dikkatle ilişkilendirilen bir bölüm olması dolayısıyla dik-
katleri bu konuya çekmiştir.4,12 Tüm bu verileri destekler
şekilde dikkat eksikliği gösteren Bipolar Bozukluk hasta-
larında da vermişte volüm azalması saptanmıştır.51
SONUÇ
Nöropsikiyatrik araştırmalardan elde edilen birçok sonuç
serebellar fonksiyon ve yapısındaki anormallikleri belge-
lese de, serebellumdaki bu değişikliklerin duygudurum bo-
zukluğu geliştirmek için bir risk faktörü olup olmadığını
veya hastalığın başlangıcından önce mevcut olup olma-
dıklarını veya hatta hastalığın bir sonucu olup olmadığını
gösteren veriler sınırlıdır. Serebellumun bazı çalışmalarda
tanımlandığı gibi “duygusal kalp pili” olup olmadığının an-
laşılması için daha fazla sayıda çalışmaya ihtiyaç vardır.52
Psikiyatrik bozukluğu olan hastalar için geleneksel farma-
kolojik ve psikolojik terapötik müdahaleler sırasında sere-
bellar işlevdeki değişiklikler ve ayrıca semptomlarının
serebellar stimülasyon yoluyla başarılı bir şekilde yönetil-
diğine dair anekdot raporları, bizi yeni terapötik müdaha-
lelere götürebilir.16

1. Schmahmann JD, Weilburg JB, Sherman JC.
The neuropsychiatry of the cerebellum - in-
sights from the clinic. Cerebellum (London,
England). 2007;6(3):254-67.
2. Timmann D, Dimitrova A, Hein-Kropp C, Wil-
helm H, Dorfler A. Cerebellar agenesis: clinical,
neuropsychological and MR findings. Neuro-
case. 2003;9(5):402-13.
3. Schmahmann JD. Disorders of the cerebellum:
ataxia, dysmetria of thought, and the cerebellar
cognitive affective syndrome. J Neuropsychia-
KAYNAKLAR
try Clin Neurosci. 2004;16(3):367-78.
4. Baldaçara L, Borgio Jg, Lacerda AL, Jack-
owski AP. Cerebellum and psy- chiatric
disorders. Rev. Bras. Psìquìatr. 2008;30(3):
281-9.
5. Macklis RM, Macklis JD. Historical and phreno-
logic reflections on the nonmotor functions of
the cerebellum: love under the tent? Neurology.
1992;42(4):928-32.
6. Konarski JZ, Mcıntyre RS, grupp LA, Kennedy
SH. ıs the cerebellum relevant in the circuitry
of neuropsychiatric disorders? J Psychiatry
Neurosci. 2005;30:178-86.
7. Nayate A, Bradshaw JL, Rinehart NJ. Autism
and Asperger's disorder: are they movement
disorders involving the cerebellum and/or basal
ganglia? Brain Res Bull. 2005;67:327-34.
8. Picard H, Amado ı, Mouchet-Mages S, Olié JP,
Krebs MO. The role of the cer-ebellum in schiz-
ophrenia: an update of clinical, cognitive, and
functional evi- dences. Schizophr Bull.
2008;34:155-72.

38
Esra Yancar Demir
9. Jagadesan V, Thiruvengadam KR, Muralidha-
ran R. Cerebellar stroke-mani- festing as mania.
ındian J. Psychol. Med. 2014;36(3):338-40.
10. Eudo C, Beaufils E, Desmidt T, Constans T,
Hommet C, Mondon K, et al. First manic
episode revealing cerebellar stroke. J. Am.
geriatr. Soc. 2012;60(3):588-9.
11. Wang Y, Zhong S, Jia Y, Sun Y, Wang B, Liu T,
et al. Disrupted resting-state functional con-
nectivity in nonmedicated bipolar disorder. Ra-
diology. 2016;280:529-36.
12. Townsend J, Westerfield M, Leaver E, Makeig
S, Jung T, Pierce K, et al. Event-related brain
response abnormalities in autism: evidence for
impaired cerebello-frontal spatial attention net-
works. Brain Res. Cogn. Brain Res.
2001;11:127-45.
13. Schmahmann JD, Sherman JC. The cerebellar
cognitive affective syndrome. Brain.
1998;121(Pt 4):561-79.
14. Phillips ML, Swartz HA. A critical appraisal of
neuroimaging studies of bipolar disorder: to-
ward a new conceptualization of underlying
neural circuitry and a road map for future re-
search. Am. J. Psychiatry. 2014;171:829-43.
15. Strakowski SM, Adler CM, Almeida J, Altshuler
LL, Blumberg HP, Chang KD, et al. The func-
tional neuroanatomy of bipolar disorder: a con-
sensus model. Bipolar Disord.
2012;14(4):313-25.
16. Shakiba A. The role of the cerebellum in neu-
robiology of psychiatric disorders. Neurol. Clin.
2014;32(4):1105-15.
17. Minichino A, Bersani FS, Trabucchi g, Albano
g, Primavera M, Delle Chiaie R, Biondi M. The
role of cerebellum in unipolar and bipolar de-
pression: a review of the main neurobiological
findings. Riv Psichiatr. 2014;49(3):124-31.
18. Lewinsohn P, Klein D, Seeley J. Bipolar disor-
ders in a commu-nity sample of older adoles-
cents: prevalence, phenomenology,
comorbidity, and course. J Am Acad Child Ado-
lesc Psychiatry. 1995;34:454-63.
19. Pini S, Preve M. Approach to bipolar spectrum
and subthresh-old mood disorders. Riv Psichi-
atr. 2011;46:233-41.
20. Strakowski SM, Adler CM, Almeida J, et al. The
functional neu-roanatomy of bipolar disorder: a
consensus model. Bipolar Dis-ord.
2012;14:313-25.
21. Bersani FS, ıannitelli A, Pacitti F, Bersani g.
Sleep and bio-rhythm disturbances in schizo-
phrenia, mood and anxiety disor-ders: a review.
Riv Psichiatr. 2012;47:365-75.
22. Salviati M, Bersani FS, Macrì F, et al. Capgras-
like syndrome in a patient with an acute urinary
tract infection. Neuropsychiatr Dis Treat.
2013;9:139-42.
23. Lauterbach EC. Bipolar disorders, dystonia,
and compulsion af-ter dysfunction of the cere-
bellum, dentatorubrothalamic tract, and sub-
stantia nigra. Biol Psychiatry. 1996;40:726-30.
24. Nasrallah HA, Jacoby Cg, McCalley-Whitters
M. Cerebellar atrophy in schizophrenia and
mania. Lancet. 1981;1(8229):1102
25. Mills NP, Delbello MP, Adler CM, Strakowski
SM. MRı analysis of cere- bellar vermal abnor-
malities in bipolar disorder. Am J Psychiatry.
2005;162(8):1530-2.
26. Laidi C, d’Albis MA, Wessa M, Linke J, Phillips
ML, Delavest M, et al. Cerebellar volume in
schizophrenia and bipolar ı disorder with and
without psychotic features. Acta Psychiatr
Scand. 2015;131(3):223-33.
27. Phillips JR, Hewedi DH, Eissa AM, Moustafa
AA. The cerebellum and psychiatric disorders.
Front. Public Health. 2015;3:66.
28. Rieder RO, Mann LS, Weinberger DR,
vanKammen DP, Post RM. Computed tomo-
graphic scans in patients with schizophrenia,
schizoaffective, and bipolar affec- tive disorder.
Arch gen Psychiatry. 1983;40:735-9.
29. Kim D, Cho HB, Dager SR, Yurgelun-Todd DA,
Yoon S, Lee JH, et al. Pos- terior cerebellar ver-
mal deficits in bipolar disorder. J Affect Disord.
2013;150(2):499-506.
30. Soares JC, Mann JJ. The anatomy of mood dis-
orders-review of struc-tural neuroimaging stud-
ies. Biol Psychiatry. 1997;41(1):86-106.
31. Yates WR, Jacoby Cg, Andreasen NC. Cere-
bellar atrophy in schizophrenia and affective
disorder. Am J Psychiatry. 1987;144(4):465-7.
32. Lippmann S, Manshadi M, Baldwin H, Drasin
g, Rice J, Alrajeh S. Cerebellar vermis dimen-
sions on computerized tomographic scans of
schizophrenic and bipolar patients. Am J Psy-
chiatry. 1982;139(5):667-8.
33. Loeber RT, Sherwood AR, Renshaw PF, Cohen
BM, Yurgelun-Todd DA. Differences in cerebel-
lar blood volume in schizophrenia and bipolar
disorder. Schizophr Res. 1999;37(1):81-9.
34. Hamada M, Strigaro g, Murase N, Sadnicka A,
galea JM, Edwards MJ, et al. Cerebellar mod-
ulation of human associative plasticity. J Phys-
iol. 2012;590(Pt 10):2365-74.
35. Ketter TA, Kimbrell TA, george MS, et al. Ef-
fects of mood and subtype on cerebral glucose
metabolism in treatment-resistant bipolar dis-
order. Biol Psychiatry. 2001;49:97-109.
36. Drevets WC. Functional anatomical abnormal-
ities in limbic and prefrontal cortical structures
in major depression. Prog Brain Res.
2000;126:413-31.
37. Yucel K, Nazarov A, Taylor VH, Macdonald K,
Hall gB, Macqueen gM. Cerebellar vermis vol-
ume in major depressive disorder. Brain Struct
Funct. 2013;218(4):851-8.
38. Lee HY, Tae WS, Yoon HK, et al. Demonstration
of decreased gray matter concentration in the
midbrain encompassing the dorsal raphe nu-
cleus and the limbic subcortical regions in ma-
jor depressive disorder: an optimized voxel-
based morphome- try study. J Affect Disord.
2011;133:128-36.
39
Duygudurum Bozuklukları ve Serebellum
39. Peng J, Liu J, Nie B, et al. Cerebral and cere-
bellar gray matter reduction in first-episode pa-
tients with major depressive disor- der: a
voxel-based morphometry study. Eur J Radiol.
2011;80:395-9.
40. Dolan RJ. A cognitive affective role for the cere-
bellum. Brain. 1998;121(Pt 4):545-6
41. guo W, Liu F, Xue Z, gao K, Liu Z, Xiao C, et
al. Abnormal resting-state cerebellar-cerebral
functional connectivity in treatment-resistant de-
pression and treatment sensitive depression.
Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychia-try.
2013;44:51-7.
42. guo WB, Liu F, Chen JD, gao K, Xue ZM, Xu
XJ, et al. Abnormal neu- ral activity of brain re-
gions in treatment-resistant and treatment-sen-
sitive major depressive disorder: a resting-state
fMRı study. J Psychiatr Res. 2012;46(10):1366-
73.
43. Liotti M, Mayberg HS, Mcginnis S, Brannan SL,
Jerabek P. Unmasking disease-specific cere-
bral blood flow abnormalities: mood challenge
in patients with remitted unipolar depression.
Am J Psychiatry. 2002;159(11):1830-40.
44. Reiman EM, Lane RD, Ahern gL, Schwartz
gE, Davidson RJ, Friston KJ. Neuroanatomical
correlates of externally and internally generated
human emotion. Am J Psychiatry.
1997;154(7):918-25.
45. Lane RD, Reiman EM, Ahern gL, Schwartz
gE, Davidson RJ. Neuroanatomical correlates
of happiness, sadness, and disgust. Am J Psy-
chiatry. 1997;154(7):926-33.
46. Ma Q, Zeng LL, Shen H, Liu L, Hu D. Altered
cerebellar-cerebral resting-state functional con-
nectivity reliably identifies major depressive dis-
order. Brain Res. 2013;1495:86-94.
47. Alalade E, Denny K, Potter g, Steffens D,
Wang L. Altered cerebellar-cerebral functional
connectivity in geriatric depression. PLoS One.
2011;6(5):e20035.
48. Smith KA, Ploghaus A, Cowen PJ, et al. Cere-
bellar responses during anticipation of noxious
stimuli in subjects recovered from depression.
Functional magnetic resonance imaging study.
Br J Psychiatry. 2002;181:411-5.
49. Liu Z, Xu C, Xu Y, et al. Decreased regional ho-
mogeneity in in- sula and cerebellum: a resting-
state fMRı study in patients with major
depression and subjects at high risk for major
depression. Psychiatry Res. 2010;182:211-5.
50. gonul AS, Kula M, Bilgin Ag, Tutus A, Oguz A.
The regional cerebral blood flow changes in
major depressive disorder with and without psy-
chotic features. Prog Neuropsychopharmacol
Biol Psychiatry. 2004;28:1015-21.
51. Torres ıJ, Boudreau Vg, Yatham LN. Neu-
ropsychological functioning in euthymic bipolar
disorder: a meta-analysis. Acta Psychiatr
Scand Suppl. 2007;434:17-26.
52. Heath Rg. Modulation of emotion with a brain
pacemaker: treatment for intractable psychiatric
illness. J Nerv Ment Dis. 1977;165:300-17.
 Serebellum ve Kognisyon
Cerebellum and Cognition

Aslı AKYOL GÜRSESa ÖZET Serebellumun yalnızca motor kontrolde düzenleyici işlevden sorumlu olduğu yönündeki kısıtlı
algı, nörobilim ve nörogörüntülemedeki hızlı gelişmelerin de etkisiyle son birkaç dekadda köklü bir de-
ğişime uğramıştır. Schmachman tarafından öne sürülen düşüncenin dismetrisi teorisi ve üniversal sere-
a
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi,
bellar transform hipotezi, bu yeni kavrayışın önemli kilometre taşlarını oluşturmuştur. Buna göre
Klinik Nörofizyoloji BD,
serebellum, sensorimotor ve vestibüler sistem üzerie yaptığı kontrolü, kognisyona ve emosyona da yap-
Ankara, TÜRKİYE
maktadır. Sensorimotor işlemleme ile bağlantılı anterior serebellumun aksine; posterior serebellum fron-
tal ve paryetal asosiasyon korteksleri ile ilişkilidir. Yapısal görüntüleme çalışmaları posterior serebellar
Yazışma Adresi/Correspondence: gri madde hacminin kognitif performansla ilişkisine işaret ederken; fonksiyonel görüntüleme çalışma-
Aslı AKYOL GÜRSES ları lisan, çalışma belleği, planlama ve organizasyon gibi yürütücü işlevlerde farklı posterior serebellar
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, bölgelerin aktivasyonunu göstermektedir. Bu bölgelerin ya da fonksiyonel konnektivite gösterdikleri
Klinik Nörofizyoloji BD, bağlantı yolaklarının hasarı; serebellar kognitif affektif sendromdan serebellar mutizme kadar farklı kli-
Ankara, TÜRKİYE nik tablolarla karşımıza çıkabilir.
akyol1984@yahoo.com
Anahtar Kelimeler: Serebellum; kognisyon; serebellar kognitif affektif sendrom

ABSTRACT The limited notion that cerebellum solely plays role in sensorimotor control has changed
remarkably in the recent decades in parallel to the rapid advances in neuroscience and neuroimaging.
Dysmetria of thought theory and universal cerebellar transform hypothesis suggested by Schmahmann
have been the critical milestones throughout this change. According to this theory, cerebellum regulates
cognition and emotion as it regulates sensorimotor and vestibular system. Distinct from the anterior cere-
bellum, which is associated with sensorimotor processing, posterior cerebellum has functional connec-
tivities with frontal and parietal association cortices. Structural neuroimaging studies indicate a
relationship between posterior cerebellar gray matter volume and cognitive performance whereas func-
tional neuroimaging studies demonstrate activation of different posterior cerebellar regions during tasks
related to language, working memory and executive functions. Damage to these regions or linking path-
ways may result in a series of clinical presentations such as cerebellar cognitive affective syndrome or
cerebellar mutism.

Keywords: Cerebellum, cognition, cerebellar cognitive affective syndrome

KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Akyol Gürses A. Serebellum ve kognisyon.
Coşar B, editör. Nöropsikiyatrik Açıdan Sere-
bellum . 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri;
2021. p.40-7.
S
erebellum yaklaşık 200 yıldır sadece motor kontrolle ilişkili bir kavşak gibi dü-
şünülmüş ve serebellar sendrom; içinde yalnızca ataksi, dismetri, dizartri ve oku-
lomotor anormallikleri barındıran bir klinik tablo ile eşdeğer tutulmuştur. Ancak
serebellumun nonmotor rolüne işaret eden temel literatürün yeniden incelenmesi,yeni
kuramların geliştirilmesi, anatomik çalışmalar ve nörobilim ile fonksiyonel nörogörün-
tülemedeki hızlı gelişmeler sayesinde son 30 yılda bu kavrama şekli köklü bir değişik-
liğe uğramıştır.1 Schmanhman’ın öne sürdüğü düşüncenin dismetrisi teorisi (dysmetria
of thought -DoT-) ve altında yatan universal serebellar transform (UCT) hipotezi bu
yeni kavrayışın önemli aşamalarını oluşturmuştur. Düşüncenin dismetrisi teorisine göre
serebellum, davranışı homeostatik bir zeminde duruma uygun olarak module eder. Ha-
reketin hızı, gücü, ritmi ve doğruluğunu düzenlediği biçimde; mental ve kognitif işlem-

40
Aslı Akyol Gürses
lerin hızı, kapasitesi, tutarlılığı ve uygunluğunu da regüle
eder.2-5 Hareket için geçerli olan dismetri kavramı, dü-
şünce için de geçerlidir ki; düşüncenin dismetrisi öngörü-
lemez ve mantıksız sosyal-toplumsal etkileşimle
sonuçlanır. Motor sistemin hareketi kontrolündeki yeter-
sizlik ve hedefi aşma durumu; kognitif dünya açısından al-
gılanan gerçeklikle reel gerçeklik arasında uyumsuzluğa
ve davranış ya da düşüncedeki hataları düzeltmek üzere tu-
tarsız girişimlere tekabül eder. Universal serebellar trans-
form hipotezine göre; temelde değişmez kortikal hücresel
yapısından ötürü serebelluma özgü benzersiz bir hesaplama
biçimi vardır6,7 ve serebellumun ulaştığı her türlü bilgi akı-
şında UCT’e başvurulur.8-11 UCT’nin doğal sonucu ise uni-
versal serebellar bozulma nosyonudur; yani serebellar
hasarı takip eden disfonksiyon “dismetri” olarak kendini
gösterir. Hareketin dismetrisi serebellar motor sendroma yol
açarken, serebellar vestibüler bölgenin dismetrisi serebellar-
vestibüler sendroma; düşünce ve emosyonun dismetrisi ise
serebellar kognitif affektif sendroma (CCAS) yol açar.5,12 Bu
son antite, klinik ataksiolojini üçüncü köşe taşıdır.13 Düşün-
cenin dismetrisi teorisi, iki zıt fakat birbirini tamamlayan ana-
tomik gerçekliğe dayanır: hücre yapısındaki değişmezlik
(UCT teorisinin temeli) ve farklı serebellar bölgelerle sereb-
ral hemisferlerdeki farklı sensorimotor, asosiasyon, paralim-
bik alanları bağlayan oldukça iyi düzenlenmiş bağlantısal
topografi.14-17 Heterojen serebellar-ekstraserebellar konnekti-
vite ile homojen serebellar kortikal mimari şeklindeki bu zıt
ancak birbirini tamamlayan gerçeklerin anlaşılması; hem
motor ve nonmotor serebellar fonksiyonel alt bölgelerdeki
düzenlenmenin kavranması, hem de sağlıklı kimselerde ve
hastalık durumunda serebroserebellar etkileşimlerin rolünün
ortaya konması açısından önemlidir.18
Bu yazıda serebellumun dağılmış nöral ağlar arasında
pek çok farklı fonksiyonu module etmesine olanak sağla-
yan fonksiyonel topografisine; nonmotor serebellumun iş-
levsel kanıtlarını ortaya koyan hayvan ve insan
çalışmalarına ve son olarak da klinik yansımalarına deği-
nilecektir.
HAYVAN ÇALIŞMALARI VE
FONKSİYONEL NÖROANATOMİ
Serebellum orta hattaki vermisin yanında uzanan kortikal
kaplı 2 hemisferden oluşur ve üç çift serebellar pedinkül
sayesinde beyinsapı ile bağlantılıdır. Serebral kortekse
giden efferentler süperior serebellar pedinkül yolu ile taşı-
nırken; serebral kortikal projeksiyonlar sırası ile pontin
nukleuslar ve orta serebellar pedinkülü geçen afferentleri
oluştururlar. İnferior serebellar pedinkül; hem inferior oliv,
vestibüler sistem ve spinal korddan afferetler taşır; hem de
41
Serebellum ve Kognisyon
serebellumdan spinal korda efferentler götürür. Serebellar
kortekste bulunan 10 lobülden I-V. lobüller serebellumun
anterior lobunu; VI-IX. lobüller posterior lobunu; X. lobül
ise flokulonodüler lobu oluşturur. Serebellar beyaz cevhere
gömülü ve korteksten girdi alan dört çift derin serebellar
nukleus medialden laterale sırayla; fastigial, interpositus
(globosus ve emboliformis) ve dentat nukleustur.19
Serebellumu serebral korteksle bağlayan anatomik
devreler, 2 aşamalı ileri bildirim (kortikopontin ve ponto-
serebellar) ve 2 aşamalı geribildirim (serebellotalamik ve
talamokortikal) içeren döngüler şeklinde düzenlenmiştir.
Bu döngüler; serebral korteksin farklı alanları ile serebel-
lumda topografik olarak belli bölgeleri bağlayan pek çok
paralel ve kısmen de örtüşme gösteren alt devrelerden oluş-
maktadır.1
Serebellar anterior lobüller (I-V), lobül VI’nın bir
kısmı ve beraberinde lobül VIII, spinoserebellar yollar üze-
rinden spinal afferentler alırlar.20 Bu bölgeler aynı zamanda
motor kortekslerle de ileri yönlü [motor kortikopontin pro-
jeksiyonlar] ve geri yönlü [serebellar nukleuslardan tala-
mus yolu ile motor alanlara] olarak resiprokal
bağlantıdadır.21-25 Ek olarak spinal korddan afferentler alan
inferior olivar kompeksle de resiprokal bağlantıları var-
dır.26,27 Bu serebellar kortikal alanlarla ilişkili derin sere-
bellar nukleuslar, maymunlarda anterior ve posterior nuclei
interpositus (insanlarda karşılığı n. globosus ve n. emboli-
formis) ile dentat nukleusun dorsal kısmıdır. Serebellar
vermis ile fastigial nukleuslar ise, vestibüler nukleuslar ve
orta hat vücut kontrolü ile yürüyüş-dengede görev alan
diğer beyin sapı nukluslarıyla; aynı zamanda da limbik ve
paralimbik kortikal-subkortikal yapılarla ilişkili beyinsapı
nukleuslarıyla bağlantıdadır.9
Anterior lob ve lobül VIII’in aksine; serebellumun
büyük bölümü [lobül VI’nın kalan kısmı, Lobül VII’nin
tamamı (vermisteki lobül VIIA ve hemisferlerdeki krus I-
II; lobül VIIB) ve lobül IX’un büyük kısmı] serebral kor-
tikal sensorimotor alanlarla bir bağlantı göstermez ve
spinoserebellar traktuslardan girdi almaz.26,27 Bunun ye-
rine prefrontal korteks, posterior paryetal korteks, supe-
rior temporal polimodal alanlar, singulat girus ve posterior
parahipokampal bölgeler gibi serebral korteksin yüksek
düzey davranışla ilişkili asosiasyon alanları ile, ileri ve
geri yönlü resiprokal bağlantıdadır.2,3,14,15,25,28-31 Posterior
paryetal korteksten kaynaklanan kortikal projeksiyonlar
uzaysal farkındalık; süperior temporal girusun supramo-
dal alanlarından köken alanlar lisan; posterior parahipo-
kampal alandan çıkanlar uzaysal hafıza; parastriat
korteksteki vizüel asosiasyon alanlarından gelenler yük-
sek düzey vizüel işlemleme ve prefrontal korteksteki mul-
Aslı Akyol Gürses
tipl alanlardan çıkan kortikal projeksiyonlar, muhakeme,
yargılama, dikkat ve çalışma belleği gibi yüksek kortikal
fonksiyonlarla ilişkilidir.14,28-33,Dentat nukleus, serebellar
posterior lobun efferentlerini serebral korteksin bu yüksek
düzey bölgelerine iletir.34 Dentat nukleusun büyük ölçüde
bu projeksiyonlarla alakalı ventral ve lateral kısmı, sere-
bellar posterior lob, serebral kortikal asosiasyon alanları
ve bunları bağlayan yolaklarla birlikte evrimleşerek ge-
nişlemiştir.16,35-38
Tanımlanan anatomik ilişkiler, serebellumun sereb-
ral korteks, beyin sapı ve spinal kordla bağlantısında bir
dikotomi kurar ve kompleks bir bağlantısal - fonksiyonel
heterojenite çizer. Büyük ölçüde anterior lob, komşu lobül
VI ve lobül VIII’de yerleşik sensorimotor serebellum,
motor sisteme hizmet eden dağılmış nöral devrelerin ay-
rılmaz bir parçası gibi görünmektedir. Posterior lobdaki
kognitif serebellum ve muhtemelen esas temsili vermiste
olan limbik serebellum ise, kognisyon ve emosyon için ge-
rekli dağılmış nöral devrelerin bir elemanıdır.1
NÖROGÖRÜNTÜLEME ÇALIŞMALARI
YApISAL NÖROGÖRÜNTÜLEME ÇALIŞMALARI
Serebellar gri maddenin, fonksiyonel topografiyle uyumlu
biçimde motor ve kognitif performansla ilişkili olduğu pek
çok çalışmada gösterilmiştir. Hız miktarını işlemleme IV-
V-VI. lobüller gibi sensorimotor devrelerle ilişkili bölge-
lerdeki gri maddeyle korelasyon gösterirken;39-41 kognitif
beceriler posterior serebellumdaki artmış gri madde mik-
tarıyla ilişkili bulunmuştur.42
İleri yaş sağlıklı kimselerde motor beceriler anterior
lob, lobul VI ve krus I’in hacimleriyle orantılıyken; kog-
nitif performans-krus II, VIIb, VIII ve IX’u içerecek şe-
kilde posterior lob hacimleriyle ilişkili görünmektedir.43
Hem özgün, hem de örtüşme gösteren posterior serebellar
bölgelerin bir seri kognitif görevle korelasyon gösterdiği
bulunmuştur. Bu bağlamda lobül VIIB ve VIIIA’da daha
fazla gri maddenin lisan belirteçlerinde daha yüksek skorla,
bilateral krus I’in okuma, sol lobül VI ve krus I’in çalışma
belleği, medial ve sağ posterior serebellumun yürütücü
fonksiyon ölçütlerinde daha yüksek skorlarla ilişkili olduğu
bulunmuştur.44-50
Çocuklarda ise serebellar gri madde ve kognitif öl-
çütler arasındaki ilişkinin yönü gelişimsel evreye bağlı-
dır. Küçük yaşlarda posterior serebellar gri madde ile
kognitif skorlar arasında negatif yönü bir ilişki varken;
adolesansın daha geç dönemlerinde ilişkinin yönü yetiş-
kin popülasyondakine benzer şekilde pozitif tarafa dön-
42
Serebellum ve Kognisyon
mektedir. Bu da, posterior serebellar bölgedeki daha
matür gri madde profilinin, çocuklarda daha iyi kognitif
skorla ilişkili olduğunun bir göstergesi olarak kabul edi-
lebilir.51
İSTİRAHAT DuRuM FONKSİYONEL KONNEKTİVİTE
ÇALIŞMALARI
İstirahat durum fonksiyonel konnektivite çalışmaları; ben-
zer şekilde serebellar bölgeye göre değişen fonksiyonel
devrelerin varlığına işaret etmektedir.19 Bucknell ve ark.nın
serebroserebellar devrelerin organizasyonunu tanımlamak
üzere dizayn ederek 1000 olgunun istirahat durum fonksi-
yonel manyetik rezonans görüntüleme (fMRG) haritalarını
incelediği çalışmalarında; vücudun hem anterior serebel-
lar lobda ters çevrilmiş , hem posterior lobda dik duran so-
matomotor topografide çift motor temsil gösterdiği
görülmüştür. Bu çalışmanın bir diğer aşamasında, 500 ta-
nımlayıcı olgu için her bir noktanın asıl serebral hedefi he-
saplanarak komplet serebellar topografi haritalanmış ve
500 bağımsız olguda replike edilmiş; insanda serebellumun
büyük ölçüde asosiasyon alanları ile eşleştiği saptanmıştır.
17 farklı serebral ağın kantitatif analizi -serebellumda tem-
sil edilmeyen primer vizüel korteks gibi birkaç istisna dı-
şında- her bir ağa adanmış serebellar boyutun, ağın
serebrumdaki boyutuyla orantılı olduğunu ortaya koymuş-
tur. Somatomotor temsilde olduğu gibi gibi asosiasyon kor-
teksiyle bağlantılı serebellar bölgelerin de ayrı ayrı anterior
ve posterior temsillerinin bulunduğu ve bunların birbirinin
ayna görüntüsü şeklinde oryante olduğu görülmüştür. Tem-
sillerin düzenli topografisi, serebellumda en az 2 adet
büyük ve neredeyse komplet serebral homatotopik harita-
nın ve muhtemelen de küçük bir üçüncüsünün varlığını
desteklemiştir.52
Sonuç olarak anterior lob ve lobül VIII sensorimotor
kortekslerle fonksiyonel bağlantı gösterirken; posterior he-
misferler frontal ve paryetal asosiasyon korteksleri ile ilişki-
lidir.52-55 Fonksiyonel olarak tanımlanan bu ağlar, benzer
şekilde anterior-posterior konnektivite paternleri sergiler ki;
sensorimotor ağlar anterior lob ve lobül VIII ile kuvvetli fonk-
siyonel bağlantı gösterirken, posterior serebellar bölgeler-
özellikle krus I ve II- frontoparyetal yürütücü kontrol ağ,
dorsal ve ventral dikkat ağları ile varsayılan mod ağı (default
mode network) gibi bir dizi kortikal devre ile fonksiyonel
konnektivite gösterir.56,52
Dentat nukleus da, yapısal konnektivite paternine ben-
zer şekilde fonksiyonel konnektivite farklılıkları gösterir
ki; dorsal dentat anterior serebellum ve primer motor kor-
teksle fonksiyonel ilişki gösterirken; ventral dentat sere-
bellar krus I ve prefrontal korteksle bağlantı sergiler.57
Aslı Akyol Gürses
GÖREVE DAYALI FONKSİYONEL MANYETİK REzONANS
GÖRÜNTÜLEME (FMRG) ÇALIŞMALARI
Bireysel ve grup düzeyinde gerçekleştirilen göreve dayalı
fMRG çalışmaları, bağımsız serebellar-sensorimotor diko-
tomi varlığını göstermektedir.58-60 Kol veya bacağın hare-
ket ettirildiği görevler, serebellum anterior lobu ve lobül
6’nın komşu kesimleri gibi primer sensorimotor serebel-
lumda aktivasyona yol açarken; aynı zamanda lobül VI-
II’de sekonder sensorimotor alanı da aktive etmektedir.
Dorsal dentat nukleusun sensorimotor, ventral dentat nuk-
leusunsa serebral asosiasyon alanlarına yönlendiğini gös-
teren anatomik çalışmalarla uyumlu olarak; artikülasyon
sırasındaki aktivasyon paternleri de, ventralden ziyade ros-
tral ve dorsal dentat nukleusu içermektedir.61
Kognitif paradigmalarsa; serebellar posterior lob
içinde topografik olarak farklı bölgeleri aktive etmektedir.
Lobül VI ve krus I lisan ve verbal çalışma belleğinde iş-
levselken; lobül VI uzaysal görevlerde; lobül VI, krus I ve
VIIB çalışma belleği, planlama, organizasyon ve strateji
formasyonu gibi yürütücü fonksiyonlarda; vermal lobül VI
ve VII ise emosyonel işlemleme sırasında aktive olmakta-
dır. Çaprazlaşma gösteren serebroserebellar projeksiyon-
ların da bir yansıması olarak, lisan sağ; uzaysal
fonksiyonlarsa sol tarafa ağırlıklı lateralizasyon göster-
mektedir. Hemisferik lobül VI, krus I ve VIIB, jeneralize
caydırıcı işlemlemenin kodlamasında görev almaktadır
Zarar veren ısı maruziyeti veya hoş olmayan resimlere
bakma gibi tehdit uyaranları; anterior hipotalamus, subge-
nual anterior singulat korteks ve parahipokampal girus gibi
limbik sistem yapıları ile birlikte bu serebellar bölgelerde
de ativasyona yol açmaktadır.62
İnsan Konnektom Projesi’nin (Human Connectom
Project) 787 olguluk geniş veritabanını kullanan ve yakın
dönemde yayınlanan istirahat durum ve göreve dayalı
fonksiyonel MRG çalışmaları; anterior lob ve lobül VIII’de
çift motor temsil varlığını konfirme etmektedir.18 Bu data
aynı zamanda Buckner ve ark.nın daha önce yayımladığı52
bulgularını genişleterek konfirme etmiş; birincisi lobül VI-
krus I, ikicisi krus II-VIIB ve üçüncüsü lobül IX olmak
üzere kognitif bölümün posterior lobda üç temsil alanı ol-
duğunu göstermiştir.18
KLİNİK SENDROMLAR
SEREBELLAR KOGNİTİF AFFEKTİF SENDROM
(SCHMAHMANN SENDROMu)
Schmahmann’ın serebellar kognitif affektif sendromu
(CCAS) tanımladığı orjinal çalışmasında;63,5 13’ü serebellar
43
Serebellum ve Kognisyon
infarkt, üçü postenfeksiyöz serebellit, üçü serebellar kortikal
atrofi ve biri orta hat paravermian serebellar gangliogliom
rezeksiyonu şeklinde serebelluma lokalize lezyonu bulunan
20 hasta incelenmiştir. Nörodavranışsal testlerde bu olgula-
rın 18’inde çalışma belleği, motor veya ideasyonel set
shifting sorunları ve hareketlerin ya da çizimlerin perseve-
rasyonu gibi ‘yürütücü fonksiyon bozukluğu; 18’inde tele-
grafik konuşma, hatta mutizme kadar varabilen verbal
akıcılık defisitleri; 19’unda vizüospasyal disintegrasyon;
13’ünde adlandırma bozukluğu; 8’inde tiz, ağlak, çocuksu
ve hipofonik nitelikli ses tonu ile karakterize prozodi anor-
malliği; 14’ünde mental aritmetik kusurları, 11’inde verbal
öğrenme ve geri çağırma, 4’ünde vizüel öğrenme ve geri ça-
ğırma bozukluğu; 2’sinde ise ideasyonel apraksi saptanmış-
tır. Yatakbaşı mental durum muayenesinde 15 hastada
davranış modülasyonunda güçlük gözlenmiş, afekt künklüğü
veya disinhibisyon; aşırı samimiyet, abartılı ve dürtüsel ha-
reketler, uygunsuz ve taşkın mizahi yorumlar şeklinde ken-
dini göstermiştir. Regresif-çocuksu davranış biçimi ve zaman
zaman obsesif-kompulsif özellikler de dikkati çekmiştir. Fas-
tigial nucleus ve paravermian korteksi içeren infarktlı bir ol-
guda otonomik değişiklikler belirgin olup; hıçkırık ve
öksürük nöbetlerinin bradikardi ve senkoba yol açabildiği iz-
lenmiştir. Nöropsikolojik testlerin yatakbaşı değerlendirmeyi
desteklediği; posterior lob lezyonlarının CCAS gelişiminde
özellikle önemli olduğu ve afektif prezentasyonu belirgin va-
kalarda vermisin tutarlı bir şekilde etkilendiği görülmüştür.
İnme hastaları zaman içinde iyileşme gösterseler de, yürü-
tücü fonksiyonlarda anormallik devam etmiştir.
Özetlenecek olursa serebellar kognitif affektif sen-
drom; 1) Yürütücü işlevlerde bozulma 2) Vizüospasyal or-
ganizasyon bozukluğu ya da vizüospasyal bellek kusurları
3) Künt afekt ya da uygunsuz-disinhibe davranışlar gibi ki-
şilik değişikliği ve 4) disprozodi, hafif anomi ya da gramer
hataları gibi dil kusurlarının bütününden oluşan bir klinik
tablodur.5 Tablonun tipik bulguları, değişik etyolojilerde
ve farklı yaştaki hastalarda çok kez replike edilmiştir.64,12,65
Lobül VI, VII ve muhtemelen IX’u içeren posterior sere-
bellar lobdaki kognitif serebellumun hasarından kaynakla-
nır ve düşüncenin dismetrisini yansıttığı düşünülmektedir.
Serebellar motor ve vestibüler sendromla birlikte veya ba-
ğımsız olarak ortaya çıkabilir.1
pOSTERİOR FOSSA SENDROMu VE
SEREBELLAR MuTİzM
Santral sinir sistemi (SSS) tümörlerinin çocuklarda poste-
rior fossa yapılarını erişkinlere kıyasla daha sık etkilediği
bilinmektedir. Çocuklardaki SSS tümörlerinin yaklaşık
%20’sini oluşturan medullolastom en sık olmak üzere
Aslı Akyol Gürses
ependimomlar, pilositik astrositomlar ve beyin sapı gli-
omları posterior fossa yerleşimli başlıca tümörler olup; re-
zeksiyonları sonrası mutizm, ataksi/hipotoni ve emosyonel
labilite şeklindeki semptomlar topluluğu %25’e kadar bil-
dirilmiştir.66 Kimi yazarlarca farklı antiteler oldukları söy-
lense de, bu tablo günümüze dek posterior fossa sendromu
(PFS) ya da serebellar mutizm şeklinde anılmıştır. Cerra-
hiden sonraki 1-4 günü günü içeren normal davranış pa-
terninden sonra hastalar hipotoni, bukkal ve lingual apraksi
ile birlikte mutizm geliştirirler.1,67-71 Vermis ya da beyin
sapı tutulumu, postoperatif bilateral serebellar pedinkül-
lerde ödem, serebelluma agresif cerrahi, dentat nukleusun
afferent ve efferent yolaklarının (örn. dentatotalamokorti-
kal yol) geçici tutulumu, orta hat tümör yerleşimi, fokal va-
zospazm, nörotransmitter disfonksiyonu ve hidrosefali PFS
gelişimi için risk faktörleri arasında sayılmıştır.66,68,71-74 Mu-
tizm; konuşmanın tamamen kaybı, konuşma üretiminde
azalma, dizartri veya prozodi ya da konuşma başlatmanın
kusuru gibi konuşma kalitesini içeren unsurlarda bozulma
şeklinde olabilir. Hastalarda aynı zamanda regrese kişilik
değişiklikleri, huzursuzluk, ajitasyon, istemli hareketlerde
azalma, içe kapanma gibi davranışsal semptomlar; disfori,
apati, üzüntü, ağlama, gülme, distraktibilite ve irritabilite
şeklinde emosyonel labilite; ataksi ve hipotoni gözlenebi-
lir.66 Robertson ve ark., semptomların süresine göre hasta-
lık şiddetini sınıflamış; 1 haftadan kısa süreli semptom
varlığjnı hafif, 1-4 hafta süreli olanı orta şiddette ve 4 haf-
tadan uzun süren semptomları ciddi hastalık olarak sınıf-
lamışlardır.73 Mutizm hemen her zaman geçicidir; bununla
birlikte iyileşme süreci uzundur ve kognitif, afektif, motor
fonksiyonda defisitler sıklıkla kalıcıdır.1
Serebellar motor sendrom, uzun traktus bulguları ve
kranial nöropatiler gibi beyinsapı disfonksiyonu ve sere-
bellar kognitif afektif sendrom (CCAS) sıklıkla tabloya
eşlik eder. Ancak serebellar mutizmde merkezi semptom
olan mutizm, CCAS için şart değildir.1
OTİzM SpEKTRuM BOzuKLuKLuğu
Otizm spektrum bozukluğu (OSB), iletişim ve sosyal etki-
leşimde yetersizlik, tekrarlayıcı ve sınırlı davranışlarla ka-
rakterize nörogelişimsel hastalıklar topluluğudur
(Amerikan Psikiyatri Birliği-2013). Etyolojisi karmaşık
olup genetik ve çevresel faktörlerin birlikte rol oynadığı
düşünülmektedir; ancak bugün serebellumun otizmde et-
kilenen anahtar beyin bögelerinden olduğu bilinmektedir.
Otizmde serebellar bulgular, nöral yapı ve fonksiyonun
çeştli evrelerinde gelişimsel farklılıklara işaret etmekte
olup; otizmin altında yatan kompleks temellerinde sere-
bellumun önemli rol oynadığını göstermektedir. 75
44
Serebellum ve Kognisyon
Histopatolojik değişiklikler pek çok postmortem ça-
lışmada konfirme edilmiş olup; en tutarlı bulgu vermiste
ve özellikle de serebellar hemisferlerde purkinje hücre kay-
bıdır.76,77 Buna azalmış purkinje yoğunluğu ve boyutu da
eşlik eder.77,78 Granül hücrelerinde azalma, serebellar nuk-
leuslarda hipertrofi ve atrofi de bildirilmiştir.76,79,80 Yapısal
nörogörüntüleme çalışmalarına bakıldığında, azalmış bila-
teral serebellar korteks yetişkin OSB’li bireyleri sınıflan-
dırmada en önemli işaretlerden biridir.81 Erken çocukluk
döneminde bildirilen serebellar büyüme; genellikle total
beyin hacmi ile orantılıdır ve muhtemelen serebellar beyaz
cevherle ilişkilidir.76,82-85 Zira yetişkinlikte daha küçük se-
rebellar volüm bildirilmiştir.86 Otizmde serebellar hipo-
plazi; özellikle de vermal lobül VI ve VII’de küçülme pek
çok çalışmada kaydedilmiştir;76,87,85 ve azalmış ilgi, artmış
stereotipi ve tekrarlayıcı hareketlerle ilişkili bulunmuştur.88
Serebellar beyaz cevher traktlarında değişiklikler kay-
dedilen diğer bulgular arasındadır; superior serebellar pe-
dinküllerde artmış yayılma, serebellum ve rostral
bağlantıları arasında anormal konnektivite varlığına işaret
etmektedir.89 Catani ve ark., superior serebellar pedinkü-
lün bütünlüğü ile sosyal tutulumun derecesi arasında kore-
lasyon bulmuşlardır.90 OSB’li çocuklarda beyaz cevher
anormalliklerinin, repetetif davranışlarla ilişkili olduğu
gösterilmiştir.91
Voxel tabanlı morfometri çalışmalarında, orta hat IX
ve krus I’de serebellar gri cevherde azalma; lobül VI’da
ise gri cevherde artma bildirilmiştir.92,75 Lobül IX ve sağ
krus I’de istirahat durum aktivitesi, varsayılan mod ağı ile
güçlü korelasyon göstermektedir ve sağlıklı erkeklerin
zihin kuramı ve empati görevleri esnasında bilateral krus I’i
aktive ettiği bilinmektedir.52,93,75 Bilateral krus II ve vermal
lobül VIII-IX’daki gri madde azalması iletişim skorları ile
korele olup;94 krus I’de azalmış gri madde ise artmış repe-
tetif ve stereotipik hareketlerle birliktedir.95 Lobül VI’daki
gri madde artışı, daha kötü sosyal ve iletişimsel skorlarla
koreledir.95 Topluca bakıldığında sonuçlar, serebellumdaki
yapısal anormalliklerin çekirdek otizm spektrum bozuk-
luğu defisitlerinin farklı yönleri ile ilişkili olduğunu gös-
termektedir.
SONuÇ
Sonuç olarak serebellum, yüzyıllardır sanıldığının aksine
yalnızca motor kontrolden sorumlu bir merkez olmayıp;
kognisyon ve emosyonun regülasyonunda da görev alan
önemli bir kavşaktır. Sensorimotor kontrolü sağlayan an-
terior serebellum ve bağlantılarının aksine; serebellumun
büyük bölümünü oluşturan posterior serebellum, serebral
asosiasyon alanları ile yapısal ve fonksiyonel ilişki içinde-
Aslı Akyol Gürses
dir. Schmahmann’ın düşüncenin dismetrisi teorisinin ve
universal serebellar transform hipotezinin doğal bir sonucu
olan universal serebellar bozulma nosyonuna göre; sere-
bellar hasarı takip eden disfonksiyon, ilişkili her alanda
“dismetri” olarak kendini gösterir. Hareketin dismetrisi se-
rebellar motor sendroma yol açarken, serebellar vestibüler
bölgenin dismetrisi serebellar-vestibüler sendroma; dü-
1. Schmahmann JD. The cerebellum and cogni-
tion. Neurosci Lett. 2019;1;688:62-75.
2. Schmahmann JD. An emerging concept: The
cerebellar contribution to higher function.
Arch Neurol. 1991;48:1178-87.
3. Schmahmann JD. From movement to
thought: anatomic substrates of the cerebel-
lar contribution to cognitive processing. Hum
Brain Mapp. 1996;4(3):174-98.
4. Schmahmann JD. The role of the cerebel-
lum in cognition and emotion: personal re-
flections since 1982 on the dysmetria of
thought hypothesis, and its historical evolu-
tion from theory to therapy. Neuropsychol
Rev. 2010;20(3):236-60.
5. Schmahmann JD, Sherman JC. The cere-
bellar cognitive affective syndrome. Brain.
1998;121:561-79.
6. Voogd J, Glickstein M. The anatomy of the
cerebellum. Trends Neurosci. 1998;21(9):
370-5.
7. Ito M. Movement and thought: identical con-
trol mechanisms by the cerebellum. Trends
Neurosci. 1993;16(11):448-50.
8. Schmahmann JD. The role of the cerebel-
lum in affect and psychosis. Journal of Neu-
rolinguistics. 2000;13:189-214.
9. Schmahmann JD. The cerebrocerebellar
system: anatomic substrates of the cerebel-
lar contribution to cognition and emotion. Int
Rev psychiatry. 2001;13(4):247-60.
10. Schmahmann JD. Disorders of the cerebel-
lum: ataxia, dysmetria of thought, and the
cerebellar cognitive affective syndrome. J
Neuropsychiatry Clin Neurosci. 2004;16(3):
367-78.
11. Guell X, Gabrieli JDE, Schmahmann JD.
Embodied cognition and the cerebellum:
perspectives from the dysmetria of thought
and the universal cerebellar transform theo-
ries. Cortex. 2018;100:140-8.
12. Levisohn L, Cronin-Golomb A, Schmahmann
JD. Neuropsychological consequences of
cerebellar tumour resection in children: cere-
bellar cognitive affective syndrome in a pae-
diatric population. Brain. 2000;123:1041-50.
şünce ve emosyonun dismetrisi ise serebellar kognitif af-
fektif sendroma yol açar. Bugün Schmahman Sendromu,
posterior fossa sendromu ve otizm spektrum bozuklukları
gibi pek çok klinik antitenin altında, aslında büyük ölçüde
posterior serebellar bölgelerin ve fonksiyonel bağlantı yo-
laklarının akkiz hasarı yahut gelişimsel disorganizasyonu-
nun yattığı bilinmektedir.
KAYNAKLAR
13. Manto M, Mariën p. Schmahmann’s syn-
drome - identification of the third cornerstone
of clinical ataxiology. Cerebellum Ataxias.
2015;2:2.
14. Schmahmann JD, pandya DN. Anatomic or-
ganization of the basilar pontine projections
from prefrontal cortices in rhesus monkey. J
Neurosci. 1997;17:438-58.
15. Schmahmann JD, pandya DN. The cerebro-
cerebellar system. The Cerebellum and
Cognition. Int Rev Neurobiol. Vol. 41. San
Diego: Academic press; 1997. p.31-60.
16. Dum Rp, Strick pL. An unfolded map of the
cerebellar dentate nucleus and its projec-
tions to the cerebral cortex. J Neurophysiol.
2003;89(1):634-9.
17. Schmahmann JD, pandya DN. Disconnec-
tion syndromes of basal ganglia, thalamus,
and cerebrocerebellar systems. Cortex.
2008;44(8):1037-66.
18. Guell X, Gabrieli JDE, Schmahmann JD.
Triple representation of language, working
memory, social and emotion processing in
the cerebellum: Convergent evidence from
task and seed-based resting-state fMRI
analyses in a single large cohort. Neuroim-
age. 2018;172:437-49.
19. Stoodley CJ, Schmahmann JD. Functional
topography of the human cerebellum. Handb
Clin Neurol. 2018;154:59-70.
20. Oscarsson O. Functional organization of the
spino- and cuneocerebellar tracts. physiol.
Rev. 1965;45:495-522.
21. Brodal p. The corticopontine projection in the
rhesus monkey: origin and principles of or-
ganization. Brain. 1978;101:251-83.
22. Hartmann-von Monakow K, Akert K, Kunzle
H. projection of precentral, premotor and
prefrontal cortex to the basilar pontine grey
and to nucleus reticularis tegmenti pontis in
the monkey (Macaca fascicularis) Schweiz,
Arch. Neurol. Neurochir psychiatr. 1981;129:
189-208.
23. Schmahmann JD, Ko R, MacMore J. The
human basis pontis: motor syndromes and
topographic organization. Brain. 2004;127:
1269-91.
45
Serebellum ve Kognisyon
24. Thach WT. Cerebellar inputs to motor
cortex. Ciba Found Symp. 1987;132:201-
20.
25. Kelly RM, Strick pL. Cerebellar loops with
motor cortex and prefrontal cortex of a non-
human primate. J Neurosci. 2003;23:8432-
44.
26. Brodal A. Neurological anatomy in relation
to clinical medicine. New York: Oxford uni-
versity press; 1981.
27. Voogd J. Cerebellum and precerebellar nu-
clei. In: paxinos G, Mai JK, eds. The Human
Nervous System. Amsterdam: Elsevier, Aca-
demic press; 2004. p.321-92.
28. Schmahmann JD, pandya DN. Anatomical
investigation of projections to the basis pon-
tis from posterior parietal association cor-
tices in rhesus monkey. J Comp Neurol.
1989;289:53-73.
29. Schmahmann JD, pandya DN. projections
to the basis pontis from the superior tempo-
ral sulcus and superior temporal region in
the rhesus monkey. J Comp Neurol.
1991;308:224-48.
30. Schmahmann JD, pandya DN. Course of
the fiber pathways to pons from parasensory
association areas in the rhesus monkey. J
Comp Neurol. 1992;326:159-79.
31. Schmahmann JD, pandya DN. prelunate,
occipitotemporal, and parahippocampal
projections to the basis pontis in rhesus
monkey. J Comp Neurol. 1993;337:94-
112.
32. Schmahmann JD, pandya DN. prefrontal
cortex projections to the basilar pons in rhe-
sus monkey: implications for the cerebellar
contribution to higher function. Neurosci
Lett. 1995;199:175-8.
33. Schmahmann JD, Rosene DL, pandya DN.
Motor projections to the basis pontis in rhe-
sus monkey. J Comp Neurol. 2004;478:248-
68.
34. Middleton FA, Strick pL. Anatomical evidence
for cerebellar and basal ganglia involvement
in higher cognitive function. Science.
1994;266:458-61.
Aslı Akyol Gürses
35. Leiner HC, Leiner AL, Dow RS. Does the cere-
bellum contribute to mental skills? Behav Neu-
rosci. 1986;100:443-54.
36. Dow RS. Some novel concepts of cerebellar
physiology. Mt. Sinai J Med. 1974;41:103-19.
37. Whiting BA, Barton RA. The evolution of the
cortico-cerebellar complex in primates:
anatomical connections predict patterns of
correlated evolution. J Hum Evol. 2003;44:3-
10.
38. Ramnani N, Behrens T, Johansen-Berg H,
Richter M, pinsk M, Andersson J, et al. The
evolution of prefrontal inputs to the cortico-
pontine system: diffusion imaging evidence
from macaque monkeys and humans. Cereb
Cortex. 2006;16:811-8.
39. Genova HM, Hillary FG, Wylie G, Rypma B,
Deluca J. Examination of processing speed
deficits in multiple sclerosis using functional
magnetic resonance imaging. J Int Neuropsy-
chol Soc. 2009;15(3):383-93.
40. Eckert MA, Keren NI, Roberts DR, Calhoun
VD, Harris KC. Age-related changes in pro-
cessing speed: unique contributions of cere-
bellar and prefrontal cortex. Front Hum
Neurosci. 2010;4:10.
41. Bernard JA, Leopold DR, Calhoun VD, Mittal
VA. Regional cerebellar volume and cognitive
function from adolescence to late middle age.
Hum Brain Mapp. 2015;36:1102-20.
42. Hogan MJ, Staff RT, Bunting Bp, Murray AD,
Ahearn TS, Deary IJ, et al. Cerebellar brain
volume accounts for variance in cognitive per-
formance in older adults. Cortex. 2011;47(4):
441-50.
43. Koppelmans V, Hoogendam YY, Hirsiger S,
Merillat S, Jancke L, Seidler RD. Regional
cerebellar volumetric correlates of manual
motor and cognitive function. Brain Struct
Funct. 2017;222:1929-44.
44. Grogan A, Green DW, Ali N, Crinion JT, price
CJ. Structural correlates of semantic and
phonemic fluency ability in first and second
languages. Cereb Cortex. 2009;19(11): 2690-
8.
45. Richardson FM, price CJ. Structural MRI stud-
ies of language function in the undamaged
brain. Brain Struct Funct. 2009;213(6):511-23.
46. Kronbichler M, Wimmer H, Staffen W, Hutzler
F, Mair A, Ladurner G. Developmental
dyslexia: gray matter abnormalities in the oc-
cipitotemporal cortex. Hum Brain Mapp.
2008;29(5):613-25.
47. He Q, Xue G, Chen C, Chen C, Lu z, Dong Q.
Decoding the neuroanatomical basis of read-
ing ability: a multivoxel morphometric study. J
Neurosci. 2013;33(31):12835-43.
48. Ding H, Qin W, Jiang T, zhang Y, Yu C. Volu-
metric variation in subregions of the cerebel-
lum correlates with working memory
performance. Neurosci Lett. 2012;508(1):47-
51.
49. Bernard JA, Seidler RD. Cerebellar contribu-
tions to visuomotor adaptation and motor se-
quence learning: an ALE meta-analysis. Front
Hum Neurosci. 2013;7:27.
50. Ridler K, Veijola JM, Tanskanen p, Miettunen
J, Chitnis X, Suckling J, et al. Frontocerebel-
lar systems are associated with infant motor
and adult executive functions in healthy adults
but not in schizophrenia. proc Natl Acad Sci
uSA. 2006;103(42):15651-6.
51. Moore DM, D’Mello AM, McGrath LM, Stood-
ley CJ. The developmental relationship be-
tween specific cognitive domains and grey
matter in the cerebellum. Dev Cogn Neurosci.
2017;24:1-11.
52. Buckner RL, Krienen FM, Castellanos A, Diaz
JC, Yeo BT. The organization of the human
cerebellum estimated by intrinsic functional
connectivity. J Neurophysiol. 2011;106:2322-
45.
53. Krienen FM, Buckner RL. Segregated fronto-
cerebellar circuits revealed by intrinsic func-
tional connectivity. Cereb Cortex. 2009;19:
2485-97.
54. O’Reilly JX, Beckmann CF, Tomassini V, Ram-
nani N, Johansen-Berg H. Distinct and over-
lapping functional zones in the cerebellum
defined by resting state functional connectivity.
Cereb Cortex. 2010;20:953-65.
55. Bernard JA, Seidler RD, Hassevoort KM, Ben-
son BL, Welsch RC, Wiggings JL, et al. Rest-
ing state cortico-cerebellar functional
connectivity networks: a comparison of
anatomical and self-organizing map ap-
proaches. Front Neuroanat. 2012;6:31.
56. Habas C, Kamdar N, Nguyen D, prater K,
Beckmann CF, Menon V, et al. Distinct cere-
bellar contributions to intrinsic connectivity net-
works. J Neurosci. 2009;29:8586-94.
57. Bernard JA, peltier SJ, Benson BL, Wiggings
JL, Jaeggi SM, Buschkuehl M, et al. Disso-
ciable functional networks of the human den-
tate nucleus. Cereb Cortex. 2014;24:2151-9.
58. Stoodley CJ, Schmahmann JD. The cerebel-
lum and language: evidence from patients with
cerebellar degeneration, Brain Lang.
2009;110:149-53.
59. Stoodley CJ, Schmahmann JD. Functional to-
pography in the human cerebellum: a meta-
analysis of neuroimaging studies.
Neuroimage. 2009;44:489-501.
60. Stoodley CJ, Valera EM, Schmahmann JD. An
fMRI case study of functional topography in
the human cerebellum. Behav Neurol.
2010;23:65-79.
61. Thurling M, Kuper M, Stefanescu R, Mader-
wald D, Gizewski ER, Ladd ME, et al. Activa-
tion of the dentate nucleus in a verb
46
Serebellum ve Kognisyon
generating task: a 7T MRI study. Neuroimage.
2011;57:1184-91.
62. Moulton EA, Elman I, pendse G, Schmah-
mann JD, Becerra L, Borsook D. A version-re-
lated circuitry in the cerebellum: responses to
noxious heat and unpleasant images. J Neu-
rosci. 2011;31:3795-3804.
63. Schmahmann JD, Sherman JC. Cerebellar cog-
nitive affective syndrome, Int. Rev. Neurobiol.
1997;41:433-40.
64. Malm J, Kristensen B, Karlsson T, Carlberg B,
Fagerlund M, Olsson T. Cognitive impairment in
young adults with infratentorial infarcts. Neurol-
ogy. 1998;51:433-40.
65. Hoche F, Frankenberg E, Rambow J, Theis M,
Harding JA, Qirshi M, et al. Cognitive pheno-
type in ataxia-telangiectasia. pediatr Neurol.
2014;51:297-310.
66. Lanier JC, Abrams AN. posterior fossa syn-
drome: review of the behavioral and emotional
aspects in pediatric cancer patients. Cancer.
2017;123(4):551-9.
67. zyrianova Y, Alexander L, Faruqui R. Neu-
ropsychiatric presentations and outcomes in
children and adolescents with primary brain tu-
mours: systematic review. Brain Inj. 2016;30:1-
9.
68. pollack IF. posterior fossa syndrome. Int Rev
Neurobiol. 1997;41:411-32.
69. Sadeh M, Cohen I. Transient loss of speech
after removal of posterior fossa tumors—one
aspect of a larger neuropsychological entity: the
cerebellar cognitive affective syndrome. pediatr
Hematol Oncol. 2001;18:423-26.
70. Dietze DD Jr, Mickle Jp. Cerebellar mutism after
posterior fossa surgery. pediatr Neurosurg.
1990;16:25-31.
71. Korah Mp, Esiashvili N, Mazewski CM, Hudkins
RJ, Tighiouart M, Janss AJ, et al. Incidence,
risks, and sequelae of posterior fossa syndrome
in pediatric medulloblastoma. Int J Radiat Oncol
Biol phys. 2010;77:106-12.
72. Wells EM, Khademian zp, Walsh KS, Vezina G,
Sposto R, Keating RF, et al. postoperative cere-
bellar mutism syndrome following treatment of
medulloblastoma: neuroradiographic features
and origin. J Neurosurg pediatr. 2010;5:329-
34.
73. Robertson pL, Muraszko KM, Holmes EJ,
Sposto R, packer RJ, Gajjar A, et al. Incidence
and severity of postoperative cerebellar mutism
syndrome in children with medulloblastoma: a
prospective study by the children’s oncology
group. J Neurosurg. 2006;105(6 suppl):444-51.
74. Rekate HL, Grubb RL, Aram DM, Hahn JF,
Ratcheson RA. Muteness of cerebellar origin.
Arch Neurol. 1985;42:697-98.
75. Becker EB, Stoodley CJ. Autism spectrum dis-
order and the cerebellum. Int Rev Neurobiol.
2013;113:1-34.
Aslı Akyol Gürses
76. Allen G. The cerebellum in autism. Clinical
Neuropsychiatry. 2005;2(6):321-37.
77. palmen SJMC. Neuropathological findings in
autism. Brain. 2004;127(12):2572-83.
78. Fatemi SH. Cerebellum and autism. Cerebel-
lum. 2013;12(5):778-9.
79. Bauman ML, Kemper TL. Neuroanatomic
observations of the brain in autism: a review
and future directions. International Journal of De-
velopmental Neuroscience. 2005;23(2-3):83-
187.
80. Kemper TL, Bauman M. Neuropathology of in-
fantile autism. Journal of Neuropathology and
Experimental Neurology. 1998;57(7):645-52.
81. Ecker C, Rocha-Rego V, Johnston p, Mourao-
Miranda J, Marquand A, Daly EM, et al. Investi-
gating the predictive value of whole-brain
structural MR scans in autism: a pattern classi-
fication approach. Neuro Image. 2010;49(1):44-
56.
82. Courchesne E, Karns CM, Davis HR, ziccardi
R, Carper RA, Tigue zD, et al. unusual brain
growth patterns in early life in patients with autis-
tic disorder. Neurology. 2001;57(2):245-54.
83. Stanfield AC, McIntosh AM, Spencer MD, philip
R, Gaur S, Lawrie SM. Towards a neu-
roanatomy of autism: a systematic review and
meta-analysis of structural magnetic reso-
nance imaging studies. European psychiatry.
2008;23(4):289-99.
84. Amaral DG, Schumann CM, Nordahl CW.
Neuroanatomy of autism. Trends in Neuro-
sciences. 2008;31(3):137-45.
85. Courchesne E, Webb SJ, Schumann CM. From
toddlers to adults: the changing landscape of
the brain in autism. In: Amaral D, Geschwind D,
Dawson G, eds. Autism Spectrum Disorders.
Oxford: Oxford university press; 2012.
86. Hallahan B, Daly EM, McAlonan G, Loth E,
Toal F, O’Brien F, et al. Brain morphometry vol-
ume in autistic spectrum disorder: a magnetic
resonance imaging study of adults. psycho-
logical Medicine. 2009;39(2):337-46.
87. Courchesne E, Campbell K, Solso S. Brain
growth across the life span in autism: age-spe-
cific changes in anatomical pathology. Brain
Research. 2011;1380:138-45.
88. pierce K, Courchesne E. Evidence for a cere-
bellar role in reduced exploration and stereo-
typed behavior in autism. Biological
psychiatry. 2001;49(8):655-64.
89. Sivaswamy L, Kumar A, Rajan D, Behen M,
Muzik O, Chugani D, et al. A diffusion tensor
imaging study of the cerebellar pathways in
children with autism spectrum disorder. Jour-
nal of Child Neurology. 2010;25(10):1223-31.
90. Catani M, Jones DK, Daly E, Embiricos N,
Deeley Q, pugliese L, et al. Altered cerebellar
feedback projections in Asperger syndrome.
Neuro Image. 2008;41:1184-91.
47
Serebellum ve Kognisyon
91. Cheung C, Chua SE, Cheung V, Khong pL,
Tai KS, Wong TK, et al. White matter fractional
anisotrophy differences and correlates of di-
agnostic symptoms in autism. Journal of Child
psychology and psychiatry. 2009;50(9):1102-
12.
92. Cauda F, Geda E, Sacco K, D’Agata F, Duca
S, Geminiani G, et al. Grey matter abnormal-
ity in autism spectrum disorder: an activation
likelihood estimation meta-analysis study.
Journal of Neurology, Neurosurgery and psy-
chiatry. 2011;82(12):1304-13.
93. Vollm BA, Taylor AN, Richardson p, Corcoran
R, Stirling J, McKie S, et al. Neuronal corre-
lates of theory of mind and empathy: a func-
tional magnetic resonance imaging study in a
nonverbal task. Neuro Image. 2006;29(1):90-
8.
94. Riva D, Annunziata S, Contarino V, Erbetta A,
Aquino D, Bulgheroni S. Gray matter reduc-
tion in the VERMIS and CRuS-II is associated
with social and interaction deficits in low-func-
tioning children with autistic spectrum disor-
ders: a VBMDARTEL study. Cerebellum.
2013;12(5):676-85.
95. Rojas DC, peterson E, Winterrowd E, Reite
ML, Rogers SJ, Tregellas JR. Regional gray
matter volumetric changes in autism associ-
ated with social and repetitive behavior symp-
toms. BMC psychiatry. 2006;6:56.

Şefika Nurhüda KARACA CENGİZa,
Elvan İŞERİa
a
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi,
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve
Hastalıkları ABD,
Ankara, TÜRKİYE
Yazışma Adresi/Correspondence:
Şefika Nurhüda KARACA CENGİZ
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi,
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve
Hastalıkları ABD,
Ankara, TÜRKİYE
nurhudakaraca@gmail.com
KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Karaca Cengiz ŞN, İşeri E. Otizm spektrum bozuk-
luğu ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda
serebellum. Coşar B, editör. Nöropsikiyatrik Açıdan
Serebellum . 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri;
2021. p.48-54.
Otizm Spektrum Bozukluğu ve
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite
Bozukluğunda Serebellum
Cerebellum in Autism Spectrum Disorder and
Attention Deficiency Hyperactivity Disorder
ÖZET Serebellumun motor işlev ve hareket koordinasyonundaki rolü uzun yıllardır bilinse de, son
yıllarda çalışma belleği, duygu düzenleme, tepki zamanlaması, eylem planlama ve dikkat kontro-
lünü sağlamakta da görevli olduğu gösterilmiştir. Serebellum, beynin ilk farklılaşan yapılarından bi-
ridir, prenatal dönemden yetişkinliğe kadar büyümeye ve gelişmeye devam etmektedir. Bu uzun
gelişimsel evre, serebellumu özellikle nörogelişimsel bozukluklara karşı savunmasız hale getirir. Nö-
rogelişimsel bozukluklardan olan otizm spektrum bozukluğu (OSB) ve dikkat eksikliği hiperaktivite
bozukluğunun (DEHB) farklı klinik yansımaları ve bu yansımalar ile ilişkili serebellar değişiklikleri
olduğu bildirilmiştir. Bu yazıda yazındaki güncel çalışmalar gözden geçirilerek OSB ve DEHB ta-
nılı hastaların serebellar değişimleri ve bu değişikliklerle ilişkili klinik bulguların tartışılması amaç-
lanmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Otizm spektrum bozukluğu; dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu; serebellum
ABSTRACT Although the role of the cerebellum in motor function and movement coordination has
been known for many years, it has been shown that it is also responsible for working memory, emo-
tion regulation, reaction timing, action planning, and attention control. The cerebellum is one of the
brain's first differentiating structures, continuing to grow and develop from prenatal to adulthood. This
long developmental stage makes the cerebellum particularly vulnerable to neurodevelopmental dis-
orders. It has been reported that autism spectrum disorder (ASD) and attention deficit hyperactivity
disorder (ADHD), which are neurodevelopmental disorders, have different clinical reflections and
cerebellar changes associated with these reflections. In this text; It is aimed to discuss the cerebellar
changes and clinical findings associated with these changes in patients with ASD and ADHD by re-
viewing the current studies in the literature.
Keywords: Autism spectrum disorder; attention-deficit hyperactivity disorder; cerebellum
S
erebellumun motor işlev ve hareket koordinasyonundaki rolü uzun yıllardır
bilinse de, son yıllarda çalışma belleği, duygu düzenleme, tepki zamanlaması,
eylem planlama ve dikkat kontrolünü sağlamakta da görevli olduğu gösteril-
miştir.1,2 Serebellum, toplam beyin hacminin %10’unu oluşturur ancak beynin geri
kalanından daha fazla nöron içermektedir.3
Serebellum vebazal gangliyonların bebeklik döneminde motor beceri edinimi ile
birlikte geliştiği düşünülmektedir. Serebellum ponsun arkasında yer alır ve beyin sa-
pına üç çift pedinkül ile bağlanır. Yapısal olarak serebellum, beyaz cevheri (BC) çev-
releyen üç çift gömülü derin çekirdek (medialden yana, fastigial, interpoze ve dentat
çekirdekler) ve bir gri cevherden (GC) oluşur. Morfolojik olarak serebellum, iki yarım
küre ile çevrili santral bir vermise bölünmüştür. Serebellum 3 lop, 10 lobülden oluşur.
İnsanlarda lobül VII, Crus I, Crus II ve VIIB’ye, lobül VIII ise VIIIA ve VIIIB’ye bö-
lünmüştür. Ön lob (lobül I-V) ve lobül VIII, ağırlıklı olarak sensörimotordur, göv-
48
Şefika Nurhüda Karaca Cengiz ve ark. Otizm Spektrum Bozukluğu ve Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda Serebellum
denin ön lobda baş aşağı ve lobül VIII’de ikincil temsilleri
vardır. Lobül VI ve VII (Crus I, Crus II ve lobül VIIB
dahil), prefrontal ve parietal kortekslerle bağlantılar yo-
luyla daha yüksek seviyeli işlemlere katkıda bulunmakta-
dır. Lobül IX’un, hareketin görsel rehberliği için önemli
olduğu düşünülmektedir. Vestibüloserebellum olan Lobül
X ise vestibüler çekirdeklerle bağlantılıdır. Posterior sere-
bellar vermis duygusal modülasyonda rol oynar.4 Serebel-
lumun prefrontal kortekslerin düzenlenmesi yoluyla
eylemleri başlatmada ya da sonlandırmada düzenleyici bir
işlevi vardır.5
Serebellum öğrenmenin ilk aşamalarında yer almak-
tadır. Öğrenilen davranışların korunmasına ise daha az
dahil olduğu düşünülmektedir. Serebrokortikal ağlar yaşa-
mın ilk döneminde kurulmaktadır. Özellikle bu dönemde
serebellumun etkisi daha fazla olur. Serebellum, beynin ilk
farklılaşan yapılarından biridir, prenatal dönemden yetiş-
kinliğe kadar büyümeye ve gelişmeye devam etmektedir.
Bu uzun gelişimsel evre, serebellumu özellikle nörogeli-
şimsel bozukluklara karşı savunmasız hale getirir.4 Hem
otizm spektrum bozukluğu (OSB) hem de dikkat eksikliği
hiperaktivite bozukluğu (DEHB) nörogelişimsel bozuk-
luklardır. Bu bozukluklar prenatal dönemden başlayan ve
erken çocukluk döneminde hızla devam eden nörogelişim-
sel süreçlerde serebellum da dahil olmak üzere pek çok
beyin bölgesindeki disfonksiyon ile ilişkilendirilmektedir.6
Her iki bozukluğun da farklı klinik yansımaları ve bu yan-
sımalar ile ilişkili serebellar değişiklikleri olduğu bildiril-
miştir.2 Bu yazıda yazındaki güncel çalışmalar gözden
geçirilerek OSB ve DEHB tanılı hastaların serebellar de-
ğişimleri ve bu değişikliklerle ilişkili klinik bulguların tar-
tışılması amaçlanmaktadır.
OSB’DE SEREBELLUM DEĞİŞİKLİKLERİ VE
İLİŞKİLİ KLİNİK BULGULAR
Otizm spektrum bozukluğu, sosyal iletişim ve etkileşim-
deki yetersizlik, tekrarlayıcı ve basmakalıp davranışlar ile
tanımlanan bir nörogelişimsel bozukluktur.7 Hastalığın
erken tanısı, erken müdahale ve tedavisi prognozu olumlu
yönde etkiler.
Otizmin etiyopatogenezi henüz tam olarak aydınlatı-
lamamış olup genetik ve epigenetik çalışmalar ön planda-
dır. Otizm, beynin farklı bölgeleri arasındaki bağlantı
bozukluğu olarak da tanımlanmaktadır.4 Otizmli hastalarda
serebellum dahil bazı beyin bölgelerinin işlevinde bozuk-
luk olabileceği gösterilmiştir.8 OSB’de serebellumun etki-
lendiği ve serebellar disfonsiyonun otizm kliniği ile
bağlantısı olduğuna ilişkin araştırmalar mevcuttur.4,9 Sere-
bellum hareket, dil ve sosyal işlemenin temelini oluşturan
49
serebral kortikal bölgelerle çoklu-kapalı döngüler oluştu-
rur.5 İnsanlarda serebellar büyüme piki üçüncü trimesterde
gerçekleşir. Prenatal serebellar gelişimin bozulması duru-
munda serebellar yapılar ve ilişkili serebral bölgelerin ol-
gunlaşması etkilenebilir.5 Prematüre bebeklerde serebellar
hasar; kontralateral serebral korteksin büyümesinde
bozulma, ifade edici dilde bozulma, gecikmiş alıcı dil, bi-
lişsel problemler ve motor bozukluklar ile ilişkilendiril-
miştir.10,11
Serebellar disfonksiyonun, OSB’nin çekirdek semp-
tomları olan sosyal etkileşimde ve iletişimde bozulmalara,
tekrarlayan ve basmakalıp davranışlara yol açabileceği dü-
şünülmektedir.9 OSB’de serebellar değişiklikler, genetik ve
çevresel faktörlerden etkilenir ve karmaşık serebrosere-
bellar etkileşimlerin sonucu ortaya çıkar. Otizm tanılı ço-
cuklarda serebellar vermis hipoplazisi saptanmıştır.12
Serebellar malformasyonların OSB klinik bulguları ile iliş-
kisini ele alan araştırmalar yapılmıştır. 22q13.3 delesyonu
(Phelan-McDermid) sendromu olan hastalarda vermis hi-
poplazisi ve otizm bulguları olduğu bildirilmiştir.13 Joubert
sendromu (JS) da serebellar vermisin hipoplazisi ile ilişki-
lidir ve JS olan çocukların da OSB semptomlarının olduğu
görülmüştür.14 Frajil X sendromunda daha küçük posterior
vermal hacim ile bilişsel bozukluk ve daha zayıf sosyal
biliş ilişkilendirilmiştir.15 Tüberoskleroz kompleksi (TSC)
olan bazı hastaların serebellar hacimlerinde azalma olduğu
ve bunun özellikleTSC2 gen mutasyonu ile ilişkili olduğu
bildirilmiştir.16 TSC hastalarında, otizm şiddeti daha fazla
serebellar tüber ile ilişkili bulunmuştur. Bu hastalarda daha
düşük adaptif davranışlar, daha zayıf iletişim ve sosyal-
leşme olmaktadır.17 Bazı OSB’li bireylerde saptanan
SHANK3,EN2, RORA gibi genlerin bozukluklarının sere-
bellar anormalliklerde etkili olabileceği düşünülmektedir.8
Çocuklukta oluşan serebellar hasar, yetişkinlikteki se-
rebellar hasara göre sıklıkla daha kötü sonuçlara neden
olur. Erken serebellar hasarın, serebellumun projeksiyon
yaptığı serebral kortikal bölgelerin gelişimini “gelişimsel
diaşizis” yoluyla etkilemektedir. Bu nedenle, OSB’deki se-
rebellar gelişimsel farklılıkların sadece serebellar işlevi
bozmakla kalmadığı aynı zamanda serebellumun projeksi-
yon yaptığı serebral korteksin birçok bölgesinin yapısını
ve işlevini olumsuz yönde etkilediği düşünülmektedir.5
Otizmli çocuklardaki serebellumun erken dönemde aşırı
büyümesi toplam beyin hacmi ile orantılıdır.18 Yetişkinlik
döneminde ise daha küçük serebellar hacim olduğu bildi-
rilmiştir.19 Otizmli çocukların %80’i motor koordinasyon
bozuklukları gösterir. Bunlar sıklıkla diğer bulgularla kar-
şılaştırıldığında daha erken ortaya çıkan ve tanımlanabilen
klinik özellikler olup otizm şiddeti ve IQ ile ilişkilidir.4,20
Şefika Nurhüda Karaca Cengiz ve ark.
OSB’de serebellar disfonksiyon ile oluşan motor bozuk-
luklar; göz hareket anormallikleri, ince ve kaba motor bo-
zulmalar, yürüme problemleri, denge ve koordinasyon
bozuklukları, postüral instabilite ve motor öğrenmede ge-
riliktir.21 Erken motor gecikmeler OSB riski taşıyan be-
beklerde yaygındır ve ilerleyen dönemlerde görülebilecek
iletişim gecikmeleri ile ilişkilidir.22 OSB’li çocuklarda tak-
lit yeteneğinde bozulma görülür ve bu durum zayıf ortak
dikkat ve artmış OSB semptomları ile bağlantılıdır. Sere-
bellar fonksiyonlarda bozulmanın OSB’de sosyal iletişim
semptomlarını etkileyerek jest ve taklit eksikliğine yol aç-
tığı ve bu eksikliğin motor işlev bozulması ile ilişkili ol-
duğu düşünülmektedir.4,8 OSB’li çocukların basınç
merkezinin (CoP) sağlıklı çocuklardan daha fazla yer de-
ğiştirdiği ve hızının da daha yüksek olduğu gösterilmiştir.
OSB çocuklarında bulunan postüral bozukluğun serebellar
etkilenmeye bağlı olabileceği düşünülmektedir .4,23
OSB’de serebro-serebellar devrelerin hem giriş hem
de çıkış yollarındaki serebellar pedinküllerde yapısal fark-
lılıklar mevcuttur. Asperger sendromlu yetişkinlerde sosyal
bozukluk ile üst serebellar pedinkülün bütünlüğü arasında
ilişki gösterilmiştir.24 Pedinküllerdeki azalmış aktivite ile
motor becerilerdeki zayıflık bağlantılı bulunmuştur.25 Genu
ve serebellar yolakların tekrarlayan davranışlar ve duyusal
duyarlılıkla ilişkili olduğu ancak sosyal kısıtlılık ile ilişkili
olmadığı bildirilmiştir. 2 yaş civarındaki anormal duyusal
yanıt ile genu ve serebellar pedinküllerdeki beyaz cevher
bütünlüğü arasında ilişki vardır.26 OSB’de serebellar akti-
vitede azalmayla beraber prefrontal kortikal bölgelerde ak-
tivasyon artışı olmaktadır. Manyetik rezonans görüntüleme
(MRI) çalışmaları ile serebellar anormalliklerin OSB geli-
şimine katkıda bulunduğu desteklenmiştir.2 Bir vaka kont-
rol fMRG çalışmasında, OSB’li bireylerde serebellar
aktivasyonun motor işlev sırasında arttığı, dikkati değer-
lendiren test sırasında ise azaldığı gösterilmiştir.27
Postmortem çalışmalarda OSB olan hastaların büyük
çoğunluğunun serebellumlarında histopatolojik değişiklik-
ler olduğu görülmüştür.4 Serebellar folia boyunca, lateral
hemisferlerde ve vermiste purkinje hücrelerinin azaldığı
gösterilmiştir.18 OSB’li hastalarda üç ana serebellar anor-
mallik olduğu düşünülmektedir. Bunlar, azalmış Purkinje
hücreleri, azalmış serebellar hacim ve serebellar ve sereb-
ral alanlar arasında kesintili geribildirim yollarıdır. Pur-
kinje hücrelerinin azalması sonucu diğer serebellar
etkilenmelerin olabileceği ve bozukluğun temel nedeninin
Purkinje hücrelerinin azalması olabileceği üzerinde durul-
maktadır. Purkinje hücreleri GABAerjik olması nedeni ile
bu hücrelerin eksikliği, serebellumun kortikal ve subkorti-
kal alanlara yansıttığı inhibisyonu azaltarak, çoğu OSB’li
Otizm Spektrum Bozukluğu ve Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda Serebellum
bireyde bu beyin bölgelerinin aşırı duyarlılığına yol açar.28
OSB’li bireylerin serebellumunda glial hiperplazinin ol-
maması ve çoğunda yaygın displazi gözlenmesi, purkinje
hücrelerinin kaybının gelişimin erken döneminde ortaya
çıktığını düşündürmektedir.18,29 Prefrontal korteks ile bağ-
lantılı serebellar alanlardan olan crus I ve II’de purkinje
hücre yoğunluğunun hem erkek hem kadınlarda azaldığı
bildirilmiştir. Vestibüler düzenleme ve bakış koordinasyo-
nundan sorumlu lobül X’un ise erkeklerde kadınlara göre
daha fazla etkilendiği bildirilmiş ve lobül X’daki purkinje
hücre yoğunluğundaki düşüklük ile sosyal göz temasındaki
bozukluk bağlantılı bulunmuştur.30 Bahsedilen tüm bul-
gular OSB kliniğinin purkinje hücrelerinin patolojileriyle
ilişkili olduğunu göstermektedir.2 Serebellumdaki değişik-
likler purkinje hücre azalması ile sınırlı değildir. Serebel-
lar çekirdeklerdeki granül hücre sayısında azalma ve glial
reaktivite dahil olmak üzere diğer serebellar patolojiler de
tanımlanmıştır.2,18,31 OSB tanılı hastaların serebellum he-
misferlerinde ve vermiste (özellikle posterior orta hat ver-
misinde) yapısal anormallikler olduğu gösterilmiştir.32,33
Vermal lobül VI-VII’deki anormalliklerin, OSB’li birey-
lerde sıklıkla görülen artan tekrarlayan davranışlar ve aza-
lan keşif davranışları ile ilişkili olduğu gösterilmiştir.9
OSB’de gelişim aşamaları boyunca sağ krus I ve sol VIIIb
hacmi azalır.34 Prognoz ve semptom şiddeti karşılaştırıldı-
ğında, sağ krus I / II hacminin azalmasının, otizmli çocuk-
larda OSB semptom şiddeti arttıkça daha belirgin olduğu
gösterilmiştir.9 OSB’de vermal lobül VI-VII için yaşla dü-
zenleyici etki bildirilmiştir.2,35
OSB’li hastalarda serebellar gri ve beyaz cevherde
farklılıklar bildirilmiş olup önce beyaz cevher piki ardından
gri cevher artışı olduğundan söz edilmiştir.12 Farklı sere-
bellar bölgelerdeki bölgesel gri cevher azalmalarının dere-
cesi, sosyal etkileşim, iletişim ve tekrarlayan
davranışlardaki semptomların şiddeti ile ilişkili bulunmuş-
tur.9 OSB’li çocuklarda, serebellar beyaz cevher anormal-
likleri de tekrarlayan davranışlarla ilişkilendirilmiştir.36
Serebellar bölgelerden sağ crus I, sol lobül VIII ve medial
IX gri cevher azalmaları ve lobül VI’da artmış gri cevher
bildirilmiştir.4,34,37 Lobül VI’da artmış gri cevher daha kötü
sosyal ve iletişim puanları ile, crus ‘de gri cevher azalması
tekrarlayan ve basmakalıp davranışlarla, posterior vermis
ve bilateral crus II’de gri cevherin azalması ise daha kötü
iletişim puanlarıyla ilişkilendirilmiştir.37,38 OSB’de sağ den-
tat nükleusta ve lobül VIIB’de gri cevher bilateral artmak-
tadır. OSB tanılı dil bozukluğu olan çocuklarda sağ crus I
ve sol hemisfer dil bölgeleri arasında fonksiyonel bağlan-
tının azaldığı gösterilmiştir.34 Ayrıca vermis ve ön lobun
hacmindeki farklılıklar ve lobül VIIIA’daki anormal sol la-
50
Şefika Nurhüda Karaca Cengiz ve ark. Otizm Spektrum Bozukluğu ve Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda Serebellum
teralizasyon da OSB’deki dil bozukluğu ile ilişkili bulun-
muştur.39 Sensörimotor işlevlerde serebellar lobül VIII’in
rolü olduğu düşünülmektedir. OSB’li çocuklarda, bilateral
VIIIB’nin hacminin azalması stereotipik davranışlar ve kı-
sıtlı ilgi alanı ile ilişkilendirilmiştir. Lobül VIII’deki gri
cevher azalmasının sosyal etkileşim ve iletişim puanların-
daki bozulma ile bağlantılı olduğu düşünülmüştür.9 Sağ-
lıklı bireylerde sosyal normlardan kopma durumlarında
oluşan çatışmada aktive olan lobul IX’dur. Bu bölgedeki
gri cevher azalması OSB’de yaşanan sosyal ve iletişimsel
sorunlarla ilişkili bulunmuştur.40
DEHB’DE SEREBELLUM DEĞİŞİKLİKLERİ VE
İLİŞKİLİ KLİNİK BULGULAR
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB);
dikkat eksikliği, yaş ile uyumlu olmayan aktivite ve dür-
tüsellik ile tanımlanmaktadır. Dikkat eksikliği, görev ba-
şında aklının başka şeylere gitmesi, dikkat sürdürmede
zorlanma olarak görülmektedir. Hiperaktivite, uygun ol-
mayan zamanlarda aşırı motor aktivite, kıpır kıpır olma,
konuşkanlık olarak kendini gösterir. Dürtüsellik, plan-
lama yapmadan harekete geçmeyi ifade eder. Sonuçla-
rını öngörmeden önemli kararlar alma olarak görülebilir.
Bu davranış kalıpları karşıt gelmeye ya daanlama eksik-
liğine bağlı olmamalıdır.7 DEHB, gelişimsel bir nitelik
taşıdığı için, çocukluk ve ergenlik döneminden sonra ye-
tişkinlikte de devam etmektedir. DEHB üç alt tipte gö-
rülebilmektedir bunlar; dikkat eksikliği baskın tip,
hiperaktiflik/dürtüsellik baskın tip ve birleşik tiptir.
Dünya genelinde yapılmış olan DEHB prevalansı çalış-
masında %5, Türkiye’de yapılan bir çalışmada ise
%13.38 bulunmuştur.41,42 Çocukların yine %5’inde de
eşik altı dikkatsizlik, aktivite ve dürtüsellik şikayetleri
olduğu düşünülmektedir. DEHB tanısı alan çocuklarda
komorbid olarak özgül öğrenme güçlüğü, karşıt gelme
karşıt olma bozukluğu ve davranım bozukluğu gibi psi-
kiyatrik tanılar da görülmektedir.
DEHB tanısı olan hastalarda serebellar değişiklikler
bildirilmiştir.DEHB’li bireylerde serebellar hacmin azal-
dığı gösterilmiştir Serebellar hasarı olan çocuklarda da dik-
kat eksiklikleri görülmektedir.6,43,44 Serebellumun total
hacmi ve vermis hacmindeki azalma DEHB gelişimi bo-
yunca devam etmektedir.45 DEHB tanısı olan kadınların er-
keklere oranla serebellar hacminin daha küçük olduğunu
bildirilmiştir.46 DEHB ebeveyn ve/veya öğretmen tarafın-
dan bildirilen dikkat seviyeleri ve hareketlilik düzeyleri se-
rebellar vermisin ve total serebellar hacmin azalması ile
ilişkilendirilmektedir.47,48
51
Serebellumun görevlerinden motor beceri ve denge
düzenlenmesinin DEHB tanılı hastalardaki değişimleri ile
ilgili çok sayıda araştırma mevcuttur.2,49,50 DEHB tanılı ço-
cukların hem ince hem de kaba motor becerilerinde zayıf-
lık olduğu bildirilmiştir.49 DEHB olan çocuklarda denge
bozuklukları ve postürel salınımda zayıflık görülmektedir.2
Dengenin dinamik kısmının hareket halinde faaliyetlerin
yapılmasını sağlaması nedeni ile günlük hayatta önemli bir
rolü olmaktadır ve bozukluğu halinde kişilerde yaralanma
riski artabilmektedir. DEHB tanısı olan çocukların hem
dikkat hem de aktivite kontrolünü sağlamakta zorlanması-
nın yanı sıra dengenin dinamik kısmının bozulmasının da
yaralanma riskinin artırdığı düşünülmektedir.50 Serebellum
daha önceleri daha çok motor kontrolü sağlayan bir beyin
bölgesi olarak görülse de spasyal dikkatin oryantasyonu,
sözel çalışma belleği, dil işleme, duygusal düzenleme ve
temporal kontrol gibi kognitif ve afektif görevleri de ol-
duğu gösterilmiştir.51-54 Serebellum temporal bilgi işleme,
motor sıralama ve planlama, çalışma belleği, dikkatin de-
ğiştirilmesi, örtük öğrenme, duygusal düzenleme ve yü-
rütme işlevleri ile ilişkili bulunmuştur.55 OSB tanılı
çocuklarda fronto-striato-serebellar disregülasyon olduğu
bildirilmiştir.56 DEHB tanısı olan çocukların olayların olu-
şumunu öngörme ve uygun yanıt vermede zorlanma gö-
rülmektedir.Yıkıcı davranışları engellemede ve dürtü
kontrolünde zorlanmanın, çevredeki değişiklikleri öngöre-
meme zamansal ve bağlamsal ipuçlarını değerlendirme ye-
teneğinde bozulmayla ilişkili olduğu düşünülmektedir. Bu
durum fronto-serebellar ve fronto-striatal devrenin etkin
çalışması ile düzenlenmektedir.57
Sağ serebellum, posterior vermis, crus I ve lobül IX
ile posterior serebellar lobüller DEHB’de etkilenmiş diğer
serebellar alanlardandır.2,34 Lobül IX’da bileteral gri cev-
her azalması gösterilmiştir bu OSB’deki alandan farklı ola-
rak istemli dikkat dağılımını düzenleyen dorsal dikkat ağı
ile ilişkilidir.58 DEHB tanısı olan hastalarda dikkat görev-
leri sırasında frontal lobun yetersiz aktivasyonunu poste-
rior serebellar aktivasyon artışı kompanse etmeye çalışır.44
DEHB’de çalışma belleği görevlerinde rol oynayan sağ
crus I ve sol lobül VI’da serebellar aktivasyonun azaldığı
gösterilmiştir.59,60 DEHB olan çocuklarda yapılan takip ça-
lışmasında superior serebellar vermiste ilerlemeyen bir
hacim kaybı olduğu, bu durumun prognoz ilişkili olmadığı,
giderek azalan inferior-posterior serebellar lob hacminin
ise daha ciddi DEHB kliniği ile ilişkili olduğu bildirilmiş-
tir. Serebellar hemisferlerin klinik müdahale için bir belir-
teç olarak kullanabileceği düşünülmektedir.45
DEHB tanılı hastalar motor zamanlamada, algısal
zamanlamada ve zamansal öngörüde eksiklikler gösterir.
Şefika Nurhüda Karaca Cengiz ve ark. Otizm Spektrum Bozukluğu ve Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda Serebellum

Bu zamansal anormalliklerin DEHB’in temel klinik özel-
liklerinden dikkatsizlik ve dürtüsellikle ilişkili olduğu bil-
dirilmiştir. DEHB olan bireylerde serebellumun yetersiz
aktivasyonu zaman aralığını tahmin etmede zayıflık ve
daha kötü görev performansına yol açmaktadır.61 DEHB ta-
nısı olan hastalarda sol dorsolateral prefrontal korteks
(DLPFC) aktivasyonunda azalma görülmektedir ve bu du-
rumun bozulan sürekli performans ölçümleriyle ilişkili ol-
duğu düşünülmektedir.56
DEHB’in semptomlarının tedavisi mümkündür ve te-
davi edilmediğinde hastanın hem sosyal ilişkilerini ve okul
başarısını etkiler hem de sonraki yıllarda depresyon ve
madde kullanım bozukluğu gibi psikiyatrik bozukluklar
açısından risk oluşturur. Meta-analiz çalışmaları davranış-
sal müdahalelerin ebeveyn tutumunu ve sorunlu davranış-
ları iyileştirebildiğini ancak DEHB semptomlarında
azalmaya etkisi olmadığını gösterir.62 Birinci basamak te-
davide 6-18 yaş arası çocuklar için metilfenidat en sık ter-
cih edilen ilaçtır.63 Metilfenidat tedavisi başlandığında
davranışsal müdahalelerde de bulunulması tedavinin et-
kinliğini ve sürdürülebilirliğini artırır. DEHB tedavisinde
tek doz metilfenidat ile serebellar aktivasyonda değişiklik-
ler görülmüştür.63,64 Uzun etkili metilfenidat tedavisinin
DEHB tanılı hastaların posterior vermis gelişimini nor-
malleştirebildiği, DEHB tanısı olmayan kontrol grubu ile
benzer vermal volümlere sahip oldukları bildirilmiştir. Bu
nedenle uzun etkili metilfenidat kullanımının nöroprotek-
tif etkisi olacağı düşünülmektedir.48,65 Metilfenidat tedavisi
DEHB tanılı hastalarda altta yatan fronto-striato-serebel-
lar ağların katılımını normalleştirerek zamanlama anor-
malliklerini azaltır.62 Metilfenidat tedavisi ile yürüme,
denge ve adımlama bozukluklarının azaldığı ve motor per-
formansın arttığı gösterilmiştir.66-68 Metilfenidatın ayrıca
dikkat görevini yerine getirirken bile postüral yeteneği ge-
liştirdiği bildirilmiştir.69 Metilfenidat tedavisinden sonra
DEHB olan çocuklarda serebellar işlemedeki düzelmenin
klinik iyileşmenin temeli olabileceği ve bunun da postüral
stabiliteyi artırabileceği üzerinde durulmaktadır.64
SONUÇ
Son yıllarda serebellar farklılıkların nörogelişimsel bo-
zukluklarla ilişkisine yönelik araştırmalarda artış dikkati
çekmektedir. Prenatal dönemden başlayarak süregiden se-
rebellar gelişim sürecinde yaşanan sorunlar önemli klinik
bulgulara yol açabilir. OSB ve DEHB gibi nörogelişimsel
bozukluklar da bu klinik tablolar içinde önemli bir yer tut-
maktadır. Yapılan araştırmalar OSB ve DEHB olan hasta-
lardaki serebellar değişikliklerin klinik bulgulara etkisi
ortaya koymaktadır. Ortak serebellar alanların yanı sıra her
iki nörogelişimsel bozukluğun etkilediği özel serebellar
bölgelerin olması dikkat çekicidir. OSB ve DEHB tanı aşa-
malarında rutin görüntüleme işlemleri yapılmamaktadır.
Görüntüleme işlemleri daha çok araştırmalar sırasında kul-
lanılmaktadır. Bununla birlikte yazındaki görüntüleme tek-
nikleri tanı aşaması ve sonrasını değerlendiren
araştırmalarla ilgili olduğu için, serebellar değişikliklerin
doğumdan itibaren var olup olmadığı ya da tanı öncesi dö-
nemde bulunup bulunmadığı net değildir.Ancak bahsedilen
serebellar etkilenmeler ve semptomatik ilişkileri ışığında
nörogörüntüleme çalışmalarının klinik şiddet ve hastalık
sınıflamasında yardımcı olabileceği öngörülmektedir. Bu
konuda yapılacak ileri çalışmaların erken tanı ve daha et-
kili klinik müdahaleler için yol gösterici olacağı düşünül-
mektedir.

1. Itō M. The Cerebellum as a Neuronal Ma-
chine. The cerebellum: brain for an implicit
self. FT Press; 2012. p.29-45.
2. Bruchhage MM, Bucci MP, Becker EB. Cere-
bellar involvement in autism and ADHD. In:
Manto M, Huisman TAGM, eds. The Cere-
bellum: Disoeders and Treatment. Hand-
book of Clinical Neurology. Vol.155. 2018.
p.61-72.
3. Herculano-Houzel S. Coordinated scaling of
cortical and cerebellar numbers of neurons.
Frontiers in Neuroanatomy. 2010;4:12.
4. Becker EBE, Stoodley CJ. Autism spectrum
disorder and the cerebellum. Int Rev Neuro-
biol. 2013;113:1-34.
KAYNAKLAR
5. Wang SS, Kloth AD, Badura A. The cerebel-
lum, sensitive periods, and autism. Neuron.
2014;83(3):518-32.
6. Stoodley CJ. The cerebellum and neurode-
velopmental disorders. Cerebellum. 2016;
15(1):34-7.
7. APA. Diagnostic and Statistical Manual of Men-
tal Disorders. 5th ed. (DSM 5). Washington,
DC, American Psychiatric Association; 2013.
8. Rogers TD, McKimm E, Dickson PE,
Goldowitz D, Blaha CD, Mittleman G, et al. Is
autism a disease of the cerebellum? An inte-
gration of clinical and pre-clinical research.
Frontiers in Systems Neuroscience. 2013;
7:15.
9. D’Mello AM, Crocetti D, Mostofsky SH, Stood-
ley CJ. Cerebellar gray matter and lobular vol-
umes correlate with core autism symptoms.
NeuroImage Clin. 2015;7:631-9.
10. Limperopoulos C, Bassan H, Gauvreau K,
Robertson RL Jr, Sullivan NR, Benson CB,
et al. Does cerebellar injury in premature in-
fants contribute to the high prevalence of
long-term cognitive, learning, and behavioral
disability in survivors? Pediatrics.
2007;120:584-93.
11. Limperopoulos C, Chilingaryan G, Guizard N,
Robertson RL, Du Plessis AJ. Cerebellar in-
jury in the premature infant is associated with
impaired growth of specific cerebral regions.
Pediatr Res. 2010;68(2):145-50.

52
Şefika Nurhüda Karaca Cengiz ve ark.
12. Courchesne E, Campbell K, Solso S. “Brain
growth across the life span in autism: age-spe-
cific changes in anatomical pathology.” Brain
Research. 2011;1380:138-45.
13. Aldinger KA, Kogan J, Kimonis V, Fernandez
B, Horn D, Klopocki E, et al. Cerebellar and
posterior fossa malformations in patients with
autism-associated chromosome 22q13 termi-
nal deletion. American Journal of Medical Ge-
netics A. 2013;161A(1):131-6.
14. Ozonoff S, Williams BJ, Gale S, Miller JN.
Autism and autistic behavior in Joubert syn-
drome. Journal of Child Neurology.
1999;14(10):636-41.
15. Cornish K, Kogan C, Turk J, Manly T, James
N, Mills A, et al. The emerging fragile X pre-
mutation phenotype: Evidence from the do-
main of social cognition. Brain and Cognition.
2005;57(1):53-60.
16. Weisenfeld NI, Peters JM, Tsai PT, Prabhu SP,
Dies KA, Sahin M, et al. A magnetic resonance
imaging study of cerebellar volume in tuber-
ous sclerosis complex. Pediatric Neurology.
2013;48(2):105-10.
17. Eluvathingal TJ, Behen ME, Chugani HT,
Janisse J, Bernardi B, Chakraborty P, et al.
Cerebellar lesions in tuberous sclerosis com-
plex. Journal of Child Neurology.
2006;21(10):846-51.
18. Allen G. The cerebellum in autism. Clinical
Neuropsychiatry. 2005;2:321-37.
19. Hallahan B, Daly EM, McAlonan G, Loth E,
Toal F, O’Brien F, et al. Brain morphometry vol-
ume in autistic spectrum disorder: A magnetic
resonance imaging study of adults. Psycho-
logical Medicine. 2009;39(2):337-46.
20. Hilton CL, Zhang Y, Whilte MR, Klohr CL, Con-
stantino J. Motor impairment in sibling pairs
concordant and discordant for autism spec-
trum disorders. Autism. 2012;16(4):430-41.
21. Gowen E, Hamilton A. Motor abilities in
autism: a review using a computational con-
text. Journal of Autism and Developmental
Disorders. 2013;43:323-44.
22. Bhat AN, Galloway JC, Landa RJ. Relation be-
tween early motor delay and later communi-
cation delay in infants at risk for autism. Infant
Behavior and Development. 2012;35(4):838-
46.
23. Radonovich KJ, Fournier KA, Hass CJ. Rela-
tionship between postural control and re-
stricted, repetitive behaviors in autism
spectrum disorders. Frontiers in Integrative
Neuroscience. 2013;7:28.
24. Catani M, Jones DK, Daly E, et al. Altered
cerebellar feedback projections in Asperger
syndrome. NeuroImage. 2008;41:1184-91.
25. Hanaie R, Mohri I, Kagitani-Shimono K,
Tachibana M, Azuma J, Matsuzaki J, et al. Al-
tered microstructural connectivity of the supe-
rior cerebellar peduncle is related to motor
Otizm Spektrum Bozukluğu ve Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda Serebellum
dysfunction in children with autistic spectrum
disorders. Cerebellum. 2013;12(5):645-56.
26. Wolff JJ, Swanson MR, Elison JT, Gerig G,
Pruett JR Jr, Styner MA, et al. IBIS Network.
Neural circuitry at age 6 months associated with
later repetitive behavior and sensory respon-
siveness in autism. Mol Autism. 2017;4;8:8.
27. Allen G, Courchesne E. Differential effects of
developmental cerebellar abnormality on cog-
nitive and motor functions in the cerebellum:
an fMRI study of autism. Am J Psychiatry.
2003;160(2):262-73.
28. Phillips JR, Hewedi DH, Eissa AM, Moustafa
AA. The cerebellum and psychiatric disorders.
Frontiers in Public Health. 2015;3:66.
29. Wegiel J, Kuchna I, Nowicki K, Imaki H,
Wegiel J, Marchi E, et al. The neuropathology
of autism: defects of neurogenesis and neu-
ronal migration, and dysplastic changes. Acta
Neuropathologica. 2010;119(6):755-70.
30. Skefos J, Cummings C, Enzer K, et al. Re-
gional alterations in Purkinje cell density in pa-
tients with autism. PLoS One.
2014;24;9(2):e81255.
31. Hampson DR, Blatt GJ. Autism spectrum dis-
orders and neuropathology of the cerebellum.
Front Neurosci. 2015;6;9:420.
32. Kaufmann WE, Cooper KL, Mostofsky SH,
Capone GT, Kates WR, Newschaffer CJ, et al.
Specificity of cerebellar vermian abnormalities
in autism: A quantitative magnetic resonance
imaging study. Journal of Child Neurology.
2003;18(7):463-70.
33. McAlonan GM, Cheung V, Cheung C, Suck-
ling J, Lam GY, Tai KS, et al. Mapping the
brain in autism. A voxel-based MRI study of
volumetric differences and intercorrelations in
autism. Brain. 2005;128(2):268-76.
34. Stoodley CJ. Distinct regions of the cerebel-
lum show gray matter decreases in autism,
ADHD, and developmental dyslexia. Frontiers
in Systems Neuroscience. 2014;8:92.
35. Sacco R, Gabriele S, Persico AM. Head cir-
cumference and brain size in autism spectrum
disorder: a systematic review and meta-analy-
sis. Psychiatry Res. 2015;234(2):239-51.
36. Cheung C, Chua SE, Cheung V, Khong PL,
Tai KS, Wong TKW, et al. White matter frac-
tional anisotrophy differences and correlates
of diagnostic symptoms in autism. Journal of
Child Psychology and Psychiatr.
2009;50(9):1102-12.
37. Rojas DC, Peterson E, Winterrowd E, Reite
ML, Rogers SJ, Tregellas JR. Regional gray
matter volumetric changes in autism associ-
ated with social and repetitive behavior symp-
toms. BMC Psychiatry. 2006;6(1):1-13.
38. Riva D, Annunziata S, Contarino V, Erbetta A,
Aquino D, Bulgheroni S. Gray matter reduc-
tion in the vermis and CRUS-II is associated
with social and interaction deficits in low-func-
53
tioning children with autistic spectrum disor-
ders: a VBM-DARTEL Study. The Cerebellum.
2013;12(5):676-85.
39. Hodge SM, Makris N, Kennedy DN, Caviness
VS Jr, Howard J, McGrath L, et al. Cerebel-
lum, language, and cognition in autism and
specific language impairment. Journal of
Autism and Developmental Disorders.
2010;40(3):300-16.
40. Klucharev V, Hytönen K, Rijpkema M, Smidts
A, Fernández G. Reinforcement learning sig-
nal predicts social conformity. Neuron.
2009;61(1):140-51.
41. Polanczyk G, de Lima M, Horta B, Biederman
J, Rohde L. The worldwide prevalence of
ADHD: a systematic review and metaregres-
sion analysis. Am J Psychiatry. 2007;164:942-
8.
42. Ercan ES. Dikkat eksikliği hiperaktivite
bozukluğunda epidemiyolojik veriler. Turkiye
Klinikleri Pediatrik Bilimler Dergisi.
2010;6(2):1-5.
43. Mostofsky SH, Cooper KL, Kates WR,
Denckla MB, Kaufmann WE. Smaller pre-
frontal and premotor volumes in boys with at-
tention-deficit/hyperactivity disorder. Biol
Psychiatry. 2002;52:785-94.
44. Berquin PC, Giedd JN, Jacobsen LK, Ham-
burger SD, Krain AL, Rapoport JL, et al. Cere-
bellum in attention-deficit hyperactivity
disorder. Neurology. 1998;50:1087-93.
45. Mackie S, Shaw P, Lenroot R, Pierson R,
Greenstein DK, Nugent III. Cerebellar devel-
opment and clinical outcome in attention
deficit hyperactivity disorder. American Jour-
nal of Psychiatry. 2007;164(4):647-55.
46. Wyciszkiewicz A, Pawlak MA, Krawiec K.
Cerebellar volume in children with attention-
deficit hyperactivity disorder (ADHD) replica-
tion study. Journal of Child Neurology.
2017;32(2):215-21.
47. Castellanos FX, Lee PP, Sharp W, Jeffries
NO, Greenstein DK, Clasen LS. Develop-
mental trajectories of brain volume abnormal-
ities in children and adolescents with
attention-deficit/hyperactivity disorder. JAMA.
2002;288:1740-8.
48. Bledsoe J, Semrud-Clikeman M, Pliszka SR. A
magnetic resonance imaging study of the
cerebellar vermis in chronically treated and
treatment-naive children with attention-
deficit/hyperactivity disorder combined type.
Biological Psychiatry. 2009;65(7):620-4.
49. Goulardins JB, Marques JCB, De Oliveira JA.
Attention deficit hyperactivity disorder and
motor impairment. Percept Mot Skills.
2017;124:425-40.
50. Shilon Y, Pollak Y, Aran A, Shaked S, Gross-
Tsur V. Accidental injuries are more common in
children with attention deficit hyperactivity dis-
order compared with their non-affected siblings.
Child Care Health Dev. 2012;38(3):366-70.
Şefika Nurhüda Karaca Cengiz ve ark.
51. Golla H, Thier P, Haarmeier T. Disturbed
overt but normal covert shifts of attention in
adult cerebellar patients. Brain. 2005;128:
1525-35.
52. Townsend J, Courchesne E, Covington J,
Westerfield M, Harris NS, Lyden P, et al. Spa-
tial attention deficits in patients with acquired
or developmental cerebellar abnormality. J
Neurosci. 1999;19:5632643.
53. Desmond JE, Gabrieli JD, Wagner AD, Ginier
BL, Glover GH. Lobular patterns of cerebellar
activation in verbal working-memory band fin-
ger-tapping tasks as revealed by functional
MRI. J Neurosci. 1997;17:9675-85
54. Riva D, Giorgi C. The cerebellum contributes
to higher functions during development: evi-
dence from a series of children surgically
treated for posterior fossa tumours. Brain.
2000;123:1051-61.
55. Cherkasova M, Hechtman L Neuroimaging in
attention-deficit hyperactivity disorder: beyond
the frontostriatal circuitry. Canadian Journal of
Psychiatry. 2009;54:10:651-64.
56. Christakou A, Murphy CM, Chantiluke K, Cu-
billo AI, Smith AB, Giampietro V, et al. Disor-
der-specific functional abnormalities during
sustained attention in youth with attention
deficit hyperactivity disorder (ADHD) and with
autism. Molecular Psychiatry. 2013;18(2):236-
44.
57. Durston S, Davidson MC, Mulder MJ, Spicer
JA, Galvan A, Tottenham N. Neural and be-
havioral correlates of expectancy violations in
attention-deficit/hyperactivity disorder. J Child
Psychol Psychiatry. 2007;48(9):881-9.
Otizm Spektrum Bozukluğu ve Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda Serebellum
58. Buckner RL, Krienen FM, Castellanos A, Diaz
JC, Yeo BT. The organization of the human
cerebellum estimated by intrinsic functional
connectivity. J Neurophysiol. 2011;106(5):
2322-45.
59. Wolf RC, Plichta MM, Sambataro F, Fallgatter
AJ, Jacob C, Lesch KP. Regional brain acti-
vation changes and abnormal functional con-
nectivity of the ventrolateral prefrontal cortex
during working memory processing in adults
with attention-deficit/ hyperactivity disorder.
Hum Brain Mapp. 2009;30:2252-66.
60. Valera EM, Faraone SV, Murray KE, Seidman
LJ. Metaanalysis of structural imaging findings
in attention-deficit/ hyperactivity disorder. Biol
Psychiatry. 2007;61:1361-9.
61. Noreika V, Falter CM, Rubia K. Timing deficits
in attention-deficit/hyperactivity disorder
(ADHD): evidence from neurocognitive and
neuroimaging studies. Neuropsychologia.
2013;51(2):235-66.
62. Daley D, Van der Oord S, Ferrin M, Danck-
aerts M, Doepfner M, Cortese S, et al. Be-
havioral interventions in attention-deficit/
hyperactivity disorder: a meta-analysis of ran-
domized controlled trials across multiple out-
come domains. Journal of the American
Academy of Child & Adolescent Psychiatry.
2014;53(8):835-47.
63. Rubia K, Halari R, Cubillo A, Mohammad M,
Brammer Mick, Taylor E. Methylphenidate nor-
malises activation and functional connectivity
deficits in attention and motivation networks in
medication-naive children with ADHD during
a Rewarded Continuous Performance Task.
54
Neuropharmacology. 2009;57:640-52.
64. Czerniak SM, Sikoglu EM, King JA, Kennedy
DN, Mick E, Frazier J, et al. Areas of the brain
modulated by single-dose methylphenidate
treatment in youth with ADHD during task-
based fMRI: a systematic review. Harvard Re-
view of Psychiatry. 2013;21(3):151.
65. Bledsoe JC, Semrud-Clikeman M, Pliszka SR.
Neuroanatomical and neuropsychological cor-
relates of the cerebellum in children with at-
tention-deficit/hyperactivity disorder-combined
type. Journal of the American Academy of
Child & Adolescent Psychiatry.
2011;50(6):593-601.
66. Leitner Y, Barak R, Giladi N, Peretz C, Eshel
R, Gruendlinger L, et al. Gait in attention deficit
hyperactivity disorder. Journal of Neurology.
2007;254(10):1330-8.
67. Flapper BC, Houwen S, Schoemaker MM.
Fine motor skills and effects of
methylphenidate in children with attention-
deficit-hyperactivity disorder and develop-
mental coordination disorder. Dev Med Child
Neurol. 2016;48:165-9.
68. Buderath P, Gärtner K, Frings M, Christiansen
H, Schoch B, Konczak J. Postural and gait
performance in children with attentiond-
eficit/hyperactivity disorder. Gait Posture.
2009;29:249-54.
69. Jacobi-Polishook T, Shorer Z, Melzer I. The ef-
fect of methylphenidate on postural stability
under single and dual task conditions in chil-
dren with attention deficit hyperactivity disor-
der-a double blind randomized control trial. J
Neurol Sci. 2009;280:15-21.

Ali ERDOĞANa,
Çiçek HOCAOĞLUb
a
Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi,
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD,
Antalya, TÜRKİYE
b
Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi
Tıp Fakültesi,
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD,
Rize, TÜRKİYE
Yazışma Adresi/Correspondence:
Ali ERDOĞAN
Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi,
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD,
Antalya, TÜRKİYE
erdoganali006@hotmail.com
KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Erdoğan A, Hocaoğlu Ç. Korku-anksiyete ile
ilişkili bozukluklar ve serebellum. Coşar B,
editör. Nöropsikiyatrik Açıdan Serebellum . 1.
Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2021. p.55-
60.
Korku-Anksiyete ile İlişkili Bozukluklar ve
Serebellum
Fear-Anxiety Related Disorders and Cerebellum
ÖZET Korku ve anksiyete ile ilişkili bozukluklar sık görülen psikiyatrik hastalıklardır. Korku ve ank-
siyete ile ilişkili davranışların, amigdala ve hipokampus gibi limbik yapılar, prefrontal kortikal alanlar,
periakuaduktal gri madde ve raphe çekirdekleri gibi orta beyin yapıları ve dopaminerjik alanlar gibi bir-
çok kortikal ve subkortikal beyin alanları ile ilişkili olduğu bildirilmektedir. Serebellum bu beyin böl-
geleri ile ilişki içerisindedir. Serebellumun korku ve anksiyete ile ilişkisi beyin görüntüleme çalışmalarına
ve hayvan deneylerine dayanarak gösterilmiştir. Serebellumun korku, özgül fobi, sosyal fobi, yaygın
anksiyete bozukluğu, travma sonrası stres bozukluğu gibi anksiyete bozukluklarında önemli yer tuttuğu
bildirilmektedir. Serebellumun emosyonel durumlarla ilişkisini göstermek için geniş örneklemli pros-
pektif çalışmalara ihtiyaç vardır.
Anahtar Kelimeler: Serebellum; korku; anksiyete
ABSTRACT Fear and anxiety-related disorders are common psychiatric disorders. Fear and anxiety-re-
lated behaviors are reported to be associated with many cortical and subcortical brain areas such as lim-
bic structures such as the amygdala and hippocampus, prefrontal cortical areas, midbrain structures such
as periaquaductal gray matter and raphe nuclei, and dopaminergic areas. The cerebellum is in contact with
these brain regions. The relationship of the cerebellum with fear and anxiety has been demonstrated
based on neuroimaging studies and animal experiments. It has been reported that the cerebellum plays
an important role in anxiety disorders such as fear, specific phobia, social phobia, generalized anxiety
disorder, and post-traumatic stress disorder. Prospective studies with large samples are needed to show
the relationship between the cerebellum and emotional situations.
Keywords: Cerebellum; fear; anxiety
K
orku ve anksiyete ile ilişkili bozukluklar, gerçek bir tehdit olmadığı halde abar-
tılı duygusal tepkilerle karakterize edilmektedir. Bu bozukluklar, en yaygın
psikiyatrik hastalıklardır.1 Korkunun dışsal, kesin veya gerçeklere dayalı teh-
dit edici uyaranlara yönelik bir yanıt olduğu ve anksiyetenin genellikle içsel ve belir-
siz uyaranlara yönelik bir yanıt olduğu belirtilmektedir.2 Korku ve anksiyete ile ilişkili
davranışların, amigdala ve hipokampus gibi limbik yapılar, prefrontal kortikal alanlar,
periakuaduktal gri veya raphe çekirdekleri gibi orta beyin yapıları ve dopaminerjik
alanlar gibi birçok kortikal ve subkortikal beyin alanları ile ilişkili olduğu bildirilmek-
tedir.3
Serebellum geleneksel olarak motor fonksiyonlarla ilişkili olmasına rağmen, motor
fonksiyonlar harici bazı durumların serebellumla ilişkili olduğu bildirilmektedir. Hafıza
ve öngörü gibi anksiyete bozukluklarında yer alan bazı beyin işlevlerinin serebellumla
ilişkili olduğu bildirilmiştir.4,5 Farelerde serebellumun korku ve kaygı ile ilişkili davra-
nışlara katkısını inceleyen çalışmalarda, serebellumun korku ve anksiyete için önemli bir
yeri olduğu vurgulanmıştır.6,7
55
Ali Erdoğan ve ark.
Serebellum, insan beynindeki tüm nöronların
%80’inden fazlasını içerir ve serebellumun emosyonel dav-
ranışlarla ilişkisini gösteren önemli miktarda kanıt vardır.
Bu kanıtlar, ağrılı veya tehdit edici uyaranlara yanıt olarak
serebellumdaki kan oksijen düzeyindeki değişiklikler veya
metabolik aktivitedeki artışlara ilişkin insan görüntüleme
çalışmalarından elde edilen bulgulardır.8 Korku ve anksi-
yete devresine serebellar katılımı gösteren bir başka durum,
medial prefrontal korteks (MPFK) ve serebellum arasın-
daki bağlantı seviyelerinin davranışsal tedaviye yanıtı ön-
görmüş olmasıdır.9
Serebellum, anksiyete ve korku ile ilgili sayısız beyin
bölgesi ile karşılıklı bağlantı gösterir.10 Anksiyete ile ilişkili
beyin bölgelerinin temel bileşenlerinden biri amigdaladır.
Plastisite ilişkili caydırıcı öğrenme için kritik bir alan olan bu
limbik çekirdek grubu, anksiyeteli hastalarda anormal akti-
vasyon ve bağlantı modelleri gösterir.11 Prefrontal korteks
ve alt bölümleri olan ventromedial kısım ve ön singulat kor-
teks de korku ile ilgili davranış ve bozukluklarda önemli yer
tutuyor gibi gözükmektedir.12 İçsel algılamadan ve çok
modlu duyusal işlemeden sorumlu olan insula gibi başka bir
kortikal bölge, bu devrenin bir başka önemli parçası olarak
gözükmektedir.13 Uzamsal bellek ve navigasyonla ilgili ol-
duğu düşünülen bir beyin yapısı olan hipokampusun da ank-
siyete devresine katılımı olduğu desteklenmektedir. Periferik
sinir sistemine caydırıcı uyaranlarla ilgili nöral sinyalleri geri
iletmekten sorumlu bir orta beyin yapısı olan periakuaduk-
tal gri madde de korku ve kaygı ile ilgili devrelere de katı-
lır.14,15 Beyindeki serotonerjik nöronların ana kaynağı olan
raphe çekirdekleri de, korku ve kaygı ile ilişkili tepkilere ara-
cılık eden yapıların bir bileşeni gibi görünmektedir.16 Ödül
işleme ve değerlendirme alanı olarak kabul edilen, dopami-
nerjik hücre gövdelerinin bulunduğu bölge olan ventral teg-
mental alan da bu devrenin bir parçası olarak düşünülebilir.17
Striatum da anksiyete devresine dahil edilebilir.18
Tüm bu beyin bölgelerinin serebellum ile bağlantılı
olduğu bilinmektedir. Kemirgenlerde korku ve kaygı ben-
zeri davranışları incelerken, korku davranışlarını ölçmek
için zararlı bir uyaran uygulanmakta veya anksiyete ben-
zeri tepkileri ölçmek için hayvanın kaçınabileceği ılımlı
derecede caydırıcı bir çevre sağlanmaktadır.3
Serebellum motor öğrenmeye, duygusal davranışa ve
korku belleğine katılır. Korku güçlendirmesinde serebel-
lar katılımın nöral korelasyonu, paralel lifler ve bir pur-
kinje hücresi arasında davranışsal olarak indüklenen uzun
vadeli sinaptik etkinlik artışı ile sağlanır. Serebellum korku
öğrenmesinde önemli katkı sağlamaktadır.19
Korku ile ilişkili davranışlarda serebellumun yer al-
dığını gösteren ilk çalışma Moruzzi tarafından yapılmıştır.
56
Korku-Anksiyete ile İlişkili Bozukluklar ve Serebellum
Korteksi devre dışı bırakma ile ortaya çıkan sahte öfkenin,
serebellar stimülasyonla geçici olarak bloke edilebilece-
ğini, ancak bu serebellar manipülasyonun, stimülasyon ke-
sildikten sonra öfke benzeri semptomların artmasına neden
olacağını bildirmiştir.20 Fish ve ark. 1979’da yaptıkları ça-
lışma ile sıçanlarda medial serebellar çekirdeklere yönelik
lezyonların aktif bir kaçınma davranışını bozduğunu gös-
termişlerdir.21 Sıçanlarla yapılan başka bir çalışma, sere-
bellumun kaçınma koşullandırmasını sürdüren hafıza
süreçlerinde yer aldığını kuvvetle göstermektedir.22 Başka
bir çalışmada medial serebellumu yaralanan sıçanlar bir
avcı ile karşılaştığında korku tepkilerinin azaldığı gösteril-
miştir.23 Yine serebellar ablasyonun koşullu kalp tepkisi-
nin edinimini bozduğu gösterilmiştir.24 Lurcher mutant
farelerinin heterozigot formunda Purkinje hücrelerinin
ölümü görülmektedir ve mutant fareler bir yırtıcı ile karşı-
laştıklarında değişen korku tepkileri göstermişlerdir.25
Histamin-2 reseptörleri yoluyla iletim, kaçınma ile il-
gili bir koşullandırma modelinde medial serebellumda, kor-
kuyla ilişkili uyaranları işleyen serebellar devreyi modüle
edebilir.26 Başlangıçta nötr bir uyaranı zararlı bir uyarıyla
eşleştirmek, nötr uyaranın hayvanda korku tepkilerini or-
taya çıkarmasını sağlar. İşitsel bir korku koşullandırma mo-
delinin kullanıldığı bir çalışmada, elektriksel olarak
indüklenen uzun süreli potansiyalizasyonu önleyen sere-
bellar lobüller V-VI’da paralel lif-purkinje hücre sinapsla-
rında AMPA’ya bağlı korku öğrenmesi ile indüklenen uzun
süreli potansiyalizasyonun varlığı gösterilmiştir. Yapılan
bir meta-analizde, sağlıklı deneklerde korku koşullandır-
masına serebellar katkıların lokusları incelenmiş ve sere-
bellumda koşullu uyaranın sunumuna yanıt olarak aktive
olan birkaç farklı bölge belirlenmiştir. Bu bölgeler sere-
bellar tonsiller, lobüller HIV-VI ve kulmendir. Bu bölgeler
ayrı ayrı korku edinme, korku anılarının pekiştirilmesi ve
koşullu korku tepkilerinin ifade edilmesiyle ilişkilendiril-
miştir. Meta-analiz, genel olarak insan bilişinde ve duygu-
sunda serebellumun potansiyel rolünü vurgulamakta ve
ilişkisel serebellar öğrenmedeki eksikliklerin anksiyete bo-
zukluklarının patogenezinde nasıl bir rol oynayabileceğini
ele almaktadır.27 Yapılan bir çalışmada, korku koşullan-
dırmasını takiben 10 dakika ve 24 saatte serebellar dilim-
lerde, paralel lifler ve V-VI vermal lobüllerde purkinje
hücreleri arasındaki sinapsın uzun süreli kuvvetlenmesi bu-
lunmuştur.4
Serebellumun oldukça lokalize bir bölümü (lateral
vermal lobül VIII, piramis), korku uyandıran donma dav-
ranışını ortaya çıkarmak için periakuaduktal gri maddeyi
omuriliğe bağlayan bir bağlantı zinciri içinde anahtar bir
supraspinal düğüm olarak tanımlanmıştır. Hem şartlandı-
Ali Erdoğan ve ark.
rılmış hem de doğuştan gelen korku uyandıran donma dav-
ranışının ifadesinin, serebellar piramisin nöral girdi-çıktı
yollarına bağlı olduğu bildirilmiştir.28 Serebellumunun
emosyonel rolünü araştırmak için yapılan bir çalışmada,
Japon balıklarında geri döndürülemez etkilerin etkisini in-
celemek için korpus serebelliye tamamen ablasyon ve se-
rebellar fonksiyonun geri dönüşümlü inaktivasyonu için
korpus serebelliye lokalize soğutma uygulanmıştır. Sere-
bellar fonksiyonun inaktivasyonu, korku ile ilgili şartlan-
dırmada koşullu bir kardiyak tepkinin edinimini ciddi
şekilde bozmuştur. Ek olarak, korpus serebellinin lokalize
soğutulması, yerleşik koşullu yanıtın ifadesini tersine çev-
rilebilir şekilde bastırmıştır.29
Paralel lif-purkinje hücresi sinapsının yapısının ko-
runmasında rol alan bir protein olan Serebellin 1 bulun-
mayan farelerin, korku anılarını zayıf bir şekilde edindiği
bildirilmiştir.7
SOSYAL ANKSİYETE BOzUKLUĞU vE
SEREBELLUm
Sosyal anksiyete bozukluğunda yapılan bir pozitron emis-
yon tomografi (PET) çalışmasında, toplum içinde konuş-
mak zorunda olduklarını düşünen hastalarda değişmiş
serebellar aktivasyon gözlenmiştir.30 Sosyal anksiyete bo-
zukluğunda serebellumda ayrıca volüm değişiklikleri de
bildirilmiştir. Farklı serotonin geri alım inhibitörleri
(SGAİ) ile bu hastalarda serebellar gri cevherde artış bil-
dirilmiştir.31,32 Sosyal anksiyete bozukluğunda kişiler farklı
sosyal görevlere maruz kaldıktan sonra artmış serebellar
aktivite bildirilmiştir.33
TRAvmA SONRASı STRES BOzUKLUĞU vE
SEREBELLUm
Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) tanısı alan hasta-
larda, dinlenme koşullarında serebellar aktivitede bir artış
gösterilmiştir.34 Bir çalışmada TSSB yaşayan 11 kişi trav-
madan 6 ay sonra dinlenme durumunda PET ve manyetik
rezonans görüntülemeye tabi tutulmuştur. Serebellumdaki
bölgesel beyin kan akışı, TSSB’de kontrol grubuna göre
daha yüksek saptanmış ve serebellar ve ekstrastriat bölge-
sel serebral kan akımı, sürekli depresyon ölçümleri ve
TSSB ile pozitif korelasyon göstermiştir. TSSB’de özel-
likle serebellumda, yüksek bölgesel beyin kan akımı sap-
tanmıştır.35
286 TSSB, 203 travmaya maruz kalmış kontrol ve
155 travmaya maruz kalmamış kontrolü karşılaştıran on
beş işlevsel beyin görüntüleme çalışmasının metaanali-
zinde travmaya maruz kalmamış kontroller ile karşılaştı-
57
Korku-Anksiyete ile İlişkili Bozukluklar ve Serebellum
rıldığında, TSSB hastaları sağ ön insula ve bilateral sere-
bellumda hiperaktivite ve dorsal medial prefrontal kor-
tekste (mPFC) hipoaktivite göstermiştir. Travmaya maruz
kalmış kontroller ile karşılaştırıldığında, TSSB ventral
mPFC’de hiperaktivite göstermiştir. Meta-regresyon ana-
lizlerinde ortalama hastalık süresi, sağ serebellumdaki ak-
tivite ile pozitif olarak ilişkiliydi.36
Bir çalışmada, 6’sı TSSB olan ve 6’sı TSSB olmayan
travma yaşamış 12 kadın borderline kişilik bozukluğu has-
tası fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme (fMRG)
ile incelenmiştir. Hastalarla anahtar kelimeler içeren gö-
rüşmeler yapılmış ve serebellumda aktivasyon gözlenmiş-
tir. TSSB olan hastalarda, serebellar hacimlerde bir azalma
eşlik ediyor gibi görünmektedir.37
Bir çalışmada maden kazası geçiren 19 akut TSSB ta-
nılı hasta ve 9 TSSB olmayan katılımcı, travma ile ilgili ve
nötr resimleri görüntülerken fMRG taramasından geçiril-
miştir. Kazadan iki yıl sonra, 17 hastadan oluşan bir alt
grup ikinci bir klinik değerlendirmeyi tamamlamış ve bun-
lardan 13’üne aynı takip taraması yapılmıştır. TSSB has-
taları takipte semptom azalması ve serebellumda azalmış
aktivasyon göstermiştir. Bu durum serebellumun azalmış
aktivasyonunun semptomların iyileşmesini yansıtabilece-
ğini göstermiştir.38
TSSB hastalarında kortikal kalınlık ve düşük frekan-
slı dalgalanmanın genliğindeki değişiklikleri araştırmak için
yapılan bir çalışmada toplam 20 TSSB hastası ve 20 sağ-
lıklı kontrol alınmıştır. TSSB hastalarında sol medial pref-
rontal korteks, ön singula, frontal trianguler bölgede ve sağ
üst temporal girusta kortikal kalınlıkta anlamlı azalma gös-
terilmiştir. TSSB hastalarında düşük frekanslı dalgalanma-
nın değeri sağ beyincikte anlamlı olarak artmıştır.34
ÖzgÜL FOBİ vE SEREBELLUm
Yılan veya örümcek fobisi gibi özgül fobisi olan 16 ka-
dında bölgesel beyin kan akımının değerlendirildiği bir ça-
lışmada, deneklere yılanların ve örümceklerin resimleri
gösterilmiştir. Fobik olmayan ipuçlarına kıyasla fobik ipuç-
ları sağ amigdala, serebellum, görsel korteks ve sınırlı ön
alanların artan aktivasyonu ile ilişkili bildirilmiştir.39
fMRG kullanarak yapılan, 26 özgül fobi hastası ve 14
sağlıklı kontrolün karşılaştırıldığı bir çalışmada, fobi ile
ilgili görüntülerin neden olduğu anksiyete ve tiksinme de-
recesi, fobi grubunda talamus, serebellum ve oksipito-tem-
poral bölgelerin aktivasyonuyla güçlü bir şekilde ilişkili
bildirilmiştir.40 Nötr fotoğraflar fobik uyaranları gösteren
fotoğraflara koşullandırıldığında bile serebellar aktivasyon
görülmüştür.41
Ali Erdoğan ve ark.
40 panik bozukluk hastası ile 40 sağlıklı kontrolün
bölgesel beyaz cevher hacmindeki farklılıklar açısından de-
ğerlendirildiği bir çalışmada, panik bozukluk hastalarında
fronto-limbik, talamo kortikal ve serebellar yollar dahil
olmak üzere yaygın beyaz cevher bölgelerinde önemli ha-
cimsel düşüşler gösterilmiştir.42
YAYgıN ANKSİYETE BOzUKLUĞU vE
SEREBELLUm
Yaygın anksiyete bozukluğu olan 15 ergen ve 20 sağlıklı
kontrolün fMRG ile karşılaştırıldığı bir çalışmada, yaygın
anksiyete bozukluğu olan ergenlerde, medial prefrontal
korteks, insula ve serebellumdaki bölgeleri içeren amig-
dala tabanlı intrinsik fonksiyonel bağlantı ağlarında bozul-
malar gösterilmiştir.43
Başka bir çalışmada, ilk atak yaygın anksiyete bo-
zukluğu olan toplam 26 ergen ve 20 sağlıklı gönüllü din-
lenme durumunda fMRG ile karşılaştırılmıştır. Sol
amigdala ile sol dorsolateral prefrontal korteks arasında
azalmış fonksiyonel bağlantı, serebellumun sağ posterior
ve anterior lobları, insula, superior temporal girus, puta-
men ile sağ amigdala arasında artmış fonksiyonel bağlantı
saptanmıştır. Yaygın anksiyete bozukluğu skorları ile sağ
amigdala ve serebellum arasındaki fonksiyonel bağlantı
arasında negatif korelasyonlar da gözlenmiştir.44
Bir çalışmada tedavi edilen yaygın anksiyete bozuk-
luğu hastalarında, bilateral olarak artmış serebellar perfüz-
yon saptanmıştır.45
Bir veya daha fazla anksiyete bozukluğu olan kırk
bir ergen ile yapılan bir çalışmada, anksiyete bozukluğu
olan ergenler, kontrollere kıyasla belirgin motor dentat
nükleus işlevsel bölgeler ve serebral kortikal belirgin
motor bölgeler arasında anlamlı hiperbağlantılar gösteril-
miştir.46
Lurcher mutant fareler, olivoserebellar dejenerasyo-
nun sıklıkla kullanılan fare modellerinden birini temsil
eder. Serebellar Lurcher mutant fareleri, davranışsal disin-
hibisyon denilen anksiyete ile ilişkili davranışlarda bir de-
ğişiklik gösterir. Bu durum, deneysel koşullara maruz
kalmanın neden olduğu dramatik bir kan kortikosteron se-
viyesi artışı ile paradoksal olarak birleştirilen yükseltilmiş
artı labirent cihazının açık kollarına karşı düşük bir ka-
çınma ile karakterize edilir. Lorivel ve ark. çalışmasında,
mutantların disinhibisyonunun, stresle indüklenen yüksek
kortikosteron oranlarından kaynaklanıp kaynaklanmaya-
cağı test edilmiştir. Bu amaçla, bir kortikosteron sentez in-
hibitörü olan 2 metil-1,2-di-3-piridil-1-propanonun
(metirapon 75 mg/kg) enjeksiyonundan sonra yükseltilmiş
58
Korku-Anksiyete ile İlişkili Bozukluklar ve Serebellum
artı labirent testinde Lurcher mutantları ve kontrol farele-
rinin davranışlarını karşılaştırmışlardır. Sonuç olarak me-
tiraponun, kan kortikosteron oranlarını etkili bir şekilde
düşürmesine rağmen, her iki grup farede anksiyete ile ilgili
davranışlarda sadece ılımlı değişiklikleri tetiklediği göste-
rilmiştir. Bu nedenle, mutantların davranışsal disinhibis-
yonunun sadece bir kısmının stresle tetiklenen yüksek
kortikosteron seviyesinden kaynaklandığı, Lurcher farele-
rinde gözlemlenen davranış bozukluklarının, serebellum
ile duyguların düzenlenmesinde oldukça rol oynadığı bili-
nen bazı limbik yapıları birbirine bağlayan sinir yolların-
daki işlev bozukluklarından da kaynaklanabileceğini ileri
sürmüşlerdir.25
TANı vE TEDAvİDEKİ YERİ
Serebellumun korku ve anksiyete ile ilişkili bozukluklar-
daki rolü, ilerleyen dönemlerde serebellumun bu hastalık-
ların tedavisi için bir hedef haline gelmesine sebep olabilir.
Nitekim serebellum üzerine uygulanan transkraniyal man-
yetik stimülasyonun (TMS), emosyonel vücut duruşlarını
ayırt etme yeteneğini etkilediği bulunmuştur. Bu bulgu ile,
invaziv olmayan serebellar stimülasyonun motor, bilişsel
ve affektif kusurların tedavisi için umut verici bir araç ola-
bileceği sonucuna varılmıştır.47 Ayrıca TMS, serebellumun
nöropsikiyatrik bozukluklara olan katkılarını daha da ay-
dınlatmak için bir araç olarak hizmet edebilir.48 Bazı beyin
bölgelerinde anormal işlevsel bağlantıların yaygın anksi-
yete bozukluğu patofizyolojisine katkıda bulunabileceği ve
bu anormal beyin özelliklerinin yaygın anksiyete bozuk-
luğu için bir biyobelirteç olarak hizmet edebileceği bildi-
rilmiştir.49 Serebellumun anksiyete ve korku ile ilgili
hastalıklardaki işlevsel ve yapısal özellikleri, ilerleyen yıl-
larda tanısal biyobelirteç belirleme çalışmaları için umut
vaat etmektedir.
SONUÇ vE ÖNERİLER
Toplumda çok sık görülmesine rağmen, hâlâ anksiyete ve
ilişkili bozuklukların etiyolojisi net olarak aydınlatılama-
mıştır. Bu açıdan serebellum ile ilgili şu ana kadarki lite-
ratür bilgileri dikkat çekicidir. Korku ve anksiyete üzerine
yapılan çalışmalar serebellar tutulumu göstermektedir.
Korku ve anksiyete ile ilgili diğer beyin alanları da sere-
bellumla bağlantı içindedir. Bu konuda yapılacak çalışma-
lar ilerleyen yıllarda korku ve anksiyete ile ilişkili
bozuklukların etiyolojisini anlamımıza katkı sağlayacak-
tır. Ayrıca serebellumun patogenezdeki yerini anlamak te-
davi için yol gösterici olacaktır. Geniş örneklem
büyüklüğüne sahip, randomize kontrollü çalışmaların ya-
pılması bu konudaki bilgimizi arttıracaktır.
Ali Erdoğan ve ark.
1. Ravindran LN, Stein mB. The pharmacologic
treatment of anxiety disorders: a review of
progress. J Clin Psychiatry. 2010;71(7):839-
54.
2. Perusini JN, Fanselow mS. Neurobehavioral
perspectives on the distinction between fear
and anxiety. Learn mem. 2015;22(9):417-
25.
3. moreno-Rius J. The cerebellum in fear and
anxiety-related disorders. Prog Neuropsy-
chopharmacol Biol Psychiatry. 2018;85:23-
32.
4. Sacchetti B, Scelfo B, Tempia F, Strata P.
Long-term synaptic changes induced in the
cerebellar cortex by fear conditioning. Neuron.
2004;42(6):973-82.
5. Blakemore SJ, Sirigu A. Action prediction in
the cerebellum and in the parietal lobe. Exp
Brain Res. 2003;153(2):239-45.
6. Sacchetti B, Sacco T, Strata P. Reversible in-
activation of amygdala and cerebellum but not
perirhinal cortex impairs reactivated fear mem-
ories. Eur J Neurosci. 2007;25(9):2875-84.
7. Otsuka S, Konno K, Abe m, motohashi J,
Kohda K, Sakimura K, et al. Roles of Cbln1 in
non-motor functions of mice. J Neurosci.
2016;36(46):11801-16.
8. Apps R, Strata P. Neuronal circuits for fear and
anxiety-the missing link. Nat Rev Neurosci.
2015;16(10):642.
9. Yuan m, zhu H, Qiu C, meng Y, zhang Y,
Shang J, et al. group cognitive behavioral
therapy modulates the resting-state functional
connectivity of amygdala-related network in
patients with generalized social anxiety disor-
der. BmC Psychiatry. 2016;16:198.
10. Hilber P, Cendelin J, Le gall A, machado mL,
Tuma J, Besnard S. Cooperation of the
vestibular and cerebellar networks in anxiety
disorders and depression. Prog Neuropsy-
chopharmacol Biol Psychiatry. 2019;89:310-
21.
11. Wolff SB, gründemann J, Tovote P, Krabbe S,
Jacobson gA, müller C, et al. Amygdala in-
terneuron subtypes control fear learning
through disinhibition. Nature. 2014;509(7501):
453-8.
12. Carrion vg, Weems CF, Watson C, Eliez S,
menon v, Reiss AL. Converging evidence for
abnormalities of the prefrontal cortex and eval-
uation of midsagittal structures in pediatric
posttraumatic stress disorder: an mRı study.
Psychiatry Res. 2009;172(3):226-34.
13. Alves FH, gomes Fv, Reis Dg, Crestani CC,
Corrêa Fm, guimarães FS, et al. ınvolvement
of the insular cortex in the consolidation and
expression of contextual fear conditioning. Eur
J Neurosci. 2013;38(2):2300-7.
Korku-Anksiyete ile İlişkili Bozukluklar ve Serebellum
KAYNAKLAR
14. Jatzko A, Rothenhöfer S, Schmitt A, gaser C,
Demirakca T, Weber-Fahr W, et al. Hip-
pocampal volume in chronic posttraumatic
stress disorder (PTSD): mRı study using two
different evaluation methods. J Affect Disord.
2006;94(1-3):121-6.
15. Watson TC, Cerminara NL, Lumb Bm, Apps
R. Neural correlates of fear in the periaque-
ductal gray. J Neurosci. 2016;36(50):12707-
19.
16. An Y, Chen C, ınoue T, Nakagawa S, Kitaichi
Y, Wang C, et al. mirtazapine exerts an anxi-
olytic-like effect through activation of the me-
dian raphe nucleus-dorsal hippocampal 5-HT
pathway in contextual fear conditioning in rats.
Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry.
2016;70:17-23.
17. Pignatelli m, Umanah gKE, Ribeiro SP, Chen
R, Karuppagounder SS, Yau HJ, et al. Synap-
tic plasticity onto dopamine neurons shapes
fear learning. Neuron. 2017;93(2):425-40.
18. Norris C, Loureiro m, Kramar C, zunder J, Re-
nard J, Rushlow W, et al. Cannabidiol modu-
lates fear memory formation through
interactions with serotonergic transmission in
the mesolimbic system. Neuropsychophar-
macology. 2016;41(12):2839-50.
19. Sacchetti B, Scelfo B, Strata P. The cerebel-
lum: synaptic changes and fear conditioning.
Neuroscientist. 2005;11(3):217-27.
20. moruzzi g. Sham rage and localized auto-
nomic responses elicited by cerebellar stimu-
lation in the acute thalamic cat. Proc. Xvıı
ınternat. Congress Physiol. Oxford; 1947.
p.114-5.
21. Fish BS, Baisden RH, Woodruff mL. Cerebel-
lar nuclear lesions in rats: subsequent avoid-
ance behavior and ascending anatomical
connections. Brain Res. 1979;166(1):27-38.
22. Dahhaoui m, Caston J, Auvray N, Reber A.
Role of the cerebellum in an avoidance con-
ditioning task in the rat. Physiol Behav.
1990;47(6):1175-80.
23. Supple WF Jr, Leaton RN, Fanselow mS. Ef-
fects of cerebellar vermal lesions on species-
specific fear responses, neophobia, and
taste-aversion learning in rats. Physiol Behav.
1987;39(5):579-86.
24. Supple WF Jr, Leaton RN. Cerebellar vermis:
essential for classically conditioned bradycar-
dia in the rat. Brain Res. 1990;509(1):17-23.
25. Lorivel T, gras m, Hilber P. Effects of corti-
costerone synthesis inhibitor metyrapone on
anxiety-related behaviors in Lurcher mutant
mice. Physiol Behav. 2010;101(2):309-14.
26. gianlorenço AC, Canto-de-Souza A, mattioli
R. ıntra-cerebellar microinjection of histamine
enhances memory consolidation of inhibitory
59
avoidance learning in mice via H2 receptors.
Neurosci Lett. 2013;557 Pt B:159-64.
27. Lange ı, Kasanova z, goossens L, Leibold N,
De zeeuw Cı, van Amelsvoort T, et al. The
anatomy of fear learning in the cerebellum: A
systematic meta-analysis. Neurosci Biobehav
Rev. 2015;59:83-91.
28. Koutsikou S, Crook JJ, Earl Ev, Leith JL, Wat-
son TC, Lumb Bm, et al. Neural substrates un-
derlying fear-evoked freezing: the
periaqueductal grey-cerebellar link. J Physiol.
2014;592(10):2197-213.
29. Yoshida m, Okamura ı, Uematsu K. ınvolve-
ment of the cerebellum in classical fear con-
ditioning in goldfish. Behav Brain Res.
2004;153(1):143-8.
30. Tillfors m, Furmark T, marteinsdottir ı, Fredrik-
son m. Cerebral blood flow during anticipation
of public speaking in social phobia: a PET
study. Biol Psychiatry. 2002; 52(11):1113-9.
31. Talati A, Pantazatos SP, Schneier FR, Weiss-
man mm, Hirsch J. gray matter abnormalities
in social anxiety disorder: primary, replication,
and specificity studies. Biol Psychiatry.
2013;73(1):75-84.
32. Talati A, Pantazatos SP, Hirsch J, Schneier F.
A pilot study of gray matter volume changes
associated with paroxetine treatment and re-
sponse in social anxiety disorder. Psychiatry
Res. 2015;231(3):279-85.
33. Heeren A, Dricot L, Billieux J, Philippot P,
grynberg D, de Timary P, et al. Correlates of
social exclusion in social anxiety disorder: an
fmRı study. Sci Rep. 2017;7(1):260.
34. Bing X, ming-guo Q, Ye z, Jing-Na z, min L,
Han C, et al. Alterations in the cortical thick-
ness and the amplitude of low-frequency fluc-
tuation in patients with post-traumatic stress
disorder. Brain Res. 2013;1490:225-32.
35. Bonne O, gilboa A, Louzoun Y, Brandes D,
Yona ı, Lester H, et al. Resting regional cere-
bral perfusion in recent posttraumatic stress
disorder. Biol Psychiatry. 2003;54(10):1077-
86.
36. Wang T, Liu J, zhang J, zhan W, Li L, Wu m,
et al. Altered resting-state functional activity in
posttraumatic stress disorder: A quantitative
meta-analysis. Sci Rep. 2016;6:27131.
37. Driessen m, Beblo T, mertens m, Piefke m,
Rullkoetter N, Silva-Saavedra A, et al. Post-
traumatic stress disorder and fmRı activation
patterns of traumatic memory in patients with
borderline personality disorder. Biol Psychia-
try. 2004;55(6):603-11.
38. Ke J, zhang L, Qi R, Li W, Hou C, zhong Y, et
al. A longitudinal fmRı investigation in acute
post-traumatic stress disorder (PTSD). Acta
Radiol. 2016;57(11):1387-95.
Ali Erdoğan ve ark.
39. Ahs F, Pissiota A, michelgård A, Frans O, Fur-
mark T, Appel L, et al. Disentangling the web
of fear: amygdala reactivity and functional con-
nectivity in spider and snake phobia. Psychia-
try Res. 2009;172(2):103-8.
40. Caseras X, giampietro v, Lamas A, Brammer
m, vilarroya O, Carmona S, et al. The func-
tional neuroanatomy of blood-injection-injury
phobia: a comparison with spider phobics and
healthy controls. Psychol med. 2010;40(1):
125-34.
41. Schweckendiek J, Klucken T, merz CJ, Tab-
bert K, Walter B, Ambach W, et al. Weaving
the (neuronal) web: fear learning in spider
phobia. Neuroimage. 2011;54(1):681-8.
42. Konishi J, Asami T, Hayano F, Yoshimi A,
Hayasaka S, Fukushima H, et al. multiple
white matter volume reductions in patients
with panic disorder: relationships between or-
Korku-Anksiyete ile İlişkili Bozukluklar ve Serebellum
bitofrontal gyrus volume and symptom sever-
ity and social dysfunction. PLoS One.
2014;9(3):e92862.
43. Roy AK, Fudge JL, Kelly C, Perry JS, Daniele
T, Carlisi C, et al. ıntrinsic functional connec-
tivity of amygdala-based networks in adoles-
cent generalized anxiety disorder. J Am Acad
Child Adolesc Psychiatry. 2013;52(3):290-
9.e2.
44. Liu WJ, Yin Dz, Cheng WH, Fan mX, You mN,
men WW, et al. Abnormal functional connec-
tivity of the amygdala-based network in rest-
ing-state FmRı in adolescents with
generalized anxiety disorder. med Sci monit.
2015;21:459-67.
45. Kalk NJ, melichar J, Holmes RB, Taylor Lg,
Daglish mR, Hood S, et al. Central noradren-
ergic responsiveness to a clonidine challenge
in generalized Anxiety Disorder: a Single Pho-
60
ton Emission Computed Tomography study. J
Psychopharmacol. 2012;26(4):452-60.
46. Lee YJ, guell X, Hubbard NA, Siless v, Frosch
ıR, goncalves m, et al. Functional alterations
in cerebellar functional connectivity in anxiety
disorders. Cerebellum. 2020.
47. Ferrari C, Ciricugno A, Urgesi C, Cattaneo z.
Cerebellar contribution to emotional body lan-
guage perception: a TmS study. Soc Cogn Af-
fect Neurosci. 2019:nsz074.
48. Hoppenbrouwers SS, Schutter DJ, Fitzgerald
PB, Chen R, Daskalakis zJ. The role of the
cerebellum in the pathophysiology and treat-
ment of neuropsychiatric disorders: a review.
Brain Res Rev. 2008;59(1):185-200.
49. Qiao J, Li A, Cao C, Wang z, Sun J, Xu g.
Aberrant functional network connectivity as a
biomarker of generalized anxiety disorder.
Front Hum Neurosci. 2017;11:626.

Hale YAPICI ESERa
a
Koç Üniversitesi Tıp Fakültesi,
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD,
İstanbul, TÜRKİYE
Yazışma Adresi/Correspondence:
Hale YAPICI ESER
Koç Üniversitesi Tıp Fakültesi,
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD,
İstanbul, TÜRKİYE
hyapici@ku.edu.tr
KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Yapıcı Eser H. Serebellum ve duygular. Coşar
B, editör. Nöropsikiyatrik Açıdan Serebellum.
1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2021.
p.61-4.
Serebellum ve Duygular
Cerebellum and Emotions
ÖZET Tarihsel bilgi aktarımı olarak “denge” den sorumlu ana beyin bölgesi olarak adlandırılan sere-
bellumun, son yıllarda giderek artan çalışmalar ile, duygu tanıma ve duygu düzenleme ile ilişkisi daha
fazla aydınlatılmaya başlanmıştır. Bu bölümde mevcut literatür ışığında serebellumun, duygu işleme ve
duygu tanıma işlevlerinin doğrudan araştırıldığı çalışmalar üzerinden, serebellumun duygular ile ilişkisi
özetlenmiştir. Serebellumun duygular ile ilişkisini inceleyen günümüz çalışmalarını, küçük örneklem
büyüklükleri, farklı deney desenleri ve farklı analiz yöntemleri içermeleri ile farklı hasta grupları içer-
meleri nedeni ile bir bütün olarak yorumlayabilmek zordur. Bu alanda, daha geniş örneklem sayısına
sahip olan, duygu tanıma ve duygu okuma konusunda ekolojik ölçümleri translasyonel yöntemlerle bir-
leştiren araştırmalara hala ihtiyaç vardır. Bu alandaki mevcut literatür, serebellumun beyin içindeki çe-
şitli bağlantıları sayesinde özellikle negatif duyguların tanınması ve düzenlenmesi konusunda bir aracı
olduğunu göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Serebellum; mutluluk; üzüntü; tiksinti; stres bozuklukları, post-travmatik
ABSTRACT The relationship between the cerebellum,which is named as the main center responsible
for “balance” in the historical information transfer, with emotion recognition and emotion regulation, is
recently being more elucidated with increasing studies in recent years. In this section, the relationship
between cerebellum and emotions is summarized in the light of the current literature that directly in-
vestigate, emotion processing and emotion recognition functions of the cerebellum. It is difficult to in-
terpret today's studies, which examine the relationship of the cerebellum with emotions, as a whole, due
to their small sample size, different experimental designs and different analysis methods, as they include
different patient groups. In this area, there is still a need for studies with larger sample sizes and com-
bining ecological measurements with translational methods on emotion recognition and emotion pro-
cessing. Current literature in this area shows that the cerebellum is a mediator for especially the
recognition and regulation of negative emotions, thanks to its various connections within the brain.
Keywords: Cerebellum; happiness, sadness; disgust; stress disorders, post-traumatic
T
arihsel bilgi aktarımı olarak ‘denge’den sorumlu ana beyin bölgesi olarak ad-
landırılan serebellumun, son yıllarda giderek artan çalışmalar ile, duygu tanıma
ve duygu düzenleme ile ilişkisi daha fazla aydınlatılmaya başlanmıştır. Bu kita-
bın önceki bölümlerinde, serebellumun anatomisi, bilişsel fonksiyonlar, duygudurum
bozuklukları, otizm spektrum bozuklukları ve anksiyete bozukluklarındaki rolleri özet-
lenmiştir. Bu bölümde ise serebellumun, duygu tanıma, duygu işleme ve duygu tanıma
işlevlerinin doğrudan araştırıldığı çalışmalar üzerinden, serebellumun duygular ile iliş-
kisi özetlenecektir.
Serebellum, hipotalamus, hipokampus, amigdala, prefrontal korteks, periakuaduk-
tal gri cevher, rafe çekirdeği, ventral tegmental alan ve nukleus akumbens gibi duygu
oluşumu ve regülasyonu ile ilişkili birçok beyin bölgesi ile yapısal bağlantı içerisinde-
dir.1 Serebellum ayrıca talamik bağlantılardan etkilenir.2 Bu yapısal bağlantılar, sere-
61
Hale Yapıcı Eser
bellumun duygu oluşumunu kontrol, duygu regülasyonu
ve duygu tanıma üzerine etkili olabileceğini düşündür-
müştür. Bu alandaki ilk çalışmalar 1930’lu yıllarda Mo-
ruzzi ve ark. tarafından gerçekleştirilmiştir. Moruzzi, sere-
bellar vermis uyarımının hiperventilasyon ve kan basıncı
dalgalanmaları ile ilişkisini gösterdiği çalışması ile sere-
bellumun duyguların otonomik bileşenlerinin oluşumunda
rol alabileceğini öne sürmüştür.3,4
1970-1990 arasında deney hayvanları üzerinde yapı-
lan çalışmalar, özellikler vermis üzerinde oluşturulan ha-
sarların, motor bir disfonksiyona sebep olmadan,
hayvanların korkulu uyaranlarla ilişkili ‘asosiyatif’ öğ-
renme yanıtlarını bozduğunu, bağlamsal öğrenme basama-
ğının gelişemediğini, korku ilişkili otonomik
değişikliklerin etkilendiğini bildirmiştir.5 Korku duygusu-
nun gelişimi ve tanınmasında rol alan ana bölgeler olan
amigdala, prefrontal korteks, insula ve hipokampus gibi
bölgelerin serebellum ile yapısal bağlantıları günümüzde
bilinmekte ve serebellum ile korku ilişkisinin bu bağlantı-
lar nedeni ile sağlanabildiği düşünülmektedir.6 Ayrıca stres
uygulaması ile yürütülen çalışmalar, deney hayvanlarında
akut stres sonrasında serebellumda serotonerjik ve norad-
renerjik öncüllerin seviyelerinde artış olduğunu, muskari-
nik kolinerjik ve NMDA reseptör bağlanmasının arttığını,
GABAa reseptör bağlanmasının ise azaldığını göstermiş-
tir1. Bu bulgular serebellumun özellikle korku ve olumsuz
duyguların gelişimi konusunda çift yönlü bir etkileşim
içinde olduğunu göstermektedir.
Her ne kadar serebellum yanıtları öncelikle korku ya-
nıtları ile ilişkilendirilmiş olsa da, 1990-2008 yılları ara-
sında yayınlanmış 105 fonksiyonel manyetik rezonans
görüntüleme çalışmasını derleyen ve her duyguyu nötral
uyaran ile kontrastlayan bir meta-analiz çalışmasına göre,
duygusal yüz işleme ile ilişkili beyin ağları incelendiğinde,
serebellum; limbik, prefrontal alan ve prekuneusun yanında
öne çıkan bir alan olmuştur. Serebellumun özellikle dekliv
bölgesi, zemindeki aktiviteye göre emosyonel yada nötral
yüz ifadelerinin işlenmesi sırasında aktivasyon göster-
mektedir. Nötral yüz ifadelerinin zemine karşılaştırılması
durumunda bilateral dekliv, mutlu ve öfkeli yüz ifadeleri
durumunda sol serebellum, korkulu yüz ifadelerinin ze-
mine karşılaştırılması durumunda sağ serebellumda akti-
vasyon olduğu ve bu aktivasyonun daha yaşlı bireylerde
daha belirgin olduğu saptanmıştır. Ancak farklı duygula-
rın serebellum içerisinde farklı aktivasyon paternleri oluş-
turmadığı vurgulanmıştır.7 Sonraki yıllarda yayınlanan
çalışmalar ise serebellumun farklı bölgelerinin farklı duy-
gular ile ilişkisi konusunda yeni kanıtlar getirebilmiştir.
2012 yılında pozitif, nötral ve negatif duyguları deneyim-
62
Serebellum ve Duygular
letmeyi amaçlayan bir çalışmada, pozitif yüzlerin geomet-
rik şekillere göre kontrastlandığı bir çalışmada, çok küçük
bir alanda (6 voksel) sol krus 2 dışında serebellar bir akti-
vasyonun belirgin olmadığı, negatif yüzler geometrik şe-
killerle kontrastlandığında ise altıncı ve dokuzunca lobul
yanında krus 1 ve krus 2 alanları ile vermisteki lobul 8 ve
9 alanlarında bilateral aktivasyon gözlenmiştir. Bu bulgu-
lar, serebellumun daha çok negatif uyaranların regulasyo-
nunda görev alıyor olabileceği yönünde yorumlanmıştır.8
30 sağlıklı katılımcının alındığı bir diğer çalışmada da, beş
duyguyu da uyarabilecek resimler gösterilerek yürütülen
bir FMRI çalışmasında, nötral durum ile kontrastlandı-
ğında, tiksinti dışındaki tüm duyguların yoğunlukla poste-
rior serebellum aktivasyonu sağladığı ve yine tüm beş
duyguda da serebellar vermis ve serebellar hemisferlerin
ara bölgelerinde aktivite uyarılabildiği gösterilmiştir. İliş-
kili MNI koordinatları açısından bakıldığında da her duy-
gunun farklı bölgelerde farklı ağırlıkta etki gösterebildiği
ve bu yönü ile ayrışabildiği gösterilmiştir.9 2013 yılında
yayınlanan ve 34 sağlıklı kadın üzerinde tiksinti ve mutlu-
luk deneyimleri oluşturmayı hedefleyen resimler gösteri-
lerek yürütülen ve serebellar aktiviteyi inceleyen bir
çalışmada ise, bağlantısallık analizlerine göre, tiksinti- nöt-
ral uyaran ile kontrastlandığında vermis ile sağ serebellar
hemisfer; mutluluk-nötral uyaran ile kontrastlandığında sol
serebellar hemisfer ile superior oksipital girus arasında art-
mış bağlantısallık; mutluluk ile tiksinti kontrastlandığında,
sol serebellar hemisfer ile sol orbitofrontal korteks, palli-
dum ve putamen ve sağ serebellar hemisfer ile amigdala
ve pallidum; tersi kontrastta ise sol serebellar hemisfer ve
vermisin sol amigdala ile artmış bağlantısallığı gösteril-
miştir.10 30 sağlıklı kadın katılımcı üzerinde üzüntü ve mut-
luluk içeren resimler kullanılarak pozitif ve negatif
duyguların uyarıldığı bir diğer çalışmada, gösterilen re-
simdeki duygudan ziyade kişinin resmi pozitif yada nega-
tif değerlilik açısından skorlamasına dayalı olarak tüm
beyin aktivasyon haritaları 2x2 ANOVA ile incelendi-
ğinde, bilateral serebellum aktivitesinin negatif durumlara
göre pozitif değerlilik durumlarında daha yüksek aktivite
gösterdiği bulunmuştur.11
Tiksinti uyarıcı fotoğraflar gösterildikten bir süre
sonra da, aktivasyon paterni değişen önemli alanlardan biri
serebellumdur.12 Serebellumun insula ile olan bağlantısı da
tiksinti gibi duyguların oluşumu ve tanınmasında rol alı-
yor olabilir görünmektedir.13 Moulton ve ark.nın 11 sağ-
lıklı birey üzerinde yürüttüğü çalışmada, katılımcılara
rahatsızlık verici bir sıcak uyaran kullandıkları fonksiyonel
manyetik rezonans görüntüleme analizine göre krus I ve
VIIB ile lobul VI baskın olmak üzere özellikle sol sere-
bellar hemisferin, hoş olmayan yada nötr resimlerin göste-
Hale Yapıcı Eser
rildiği fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme anali-
zine göre, nötr uyaranlara kontrastlandığında bilateral se-
rebellar hemisferin lobul VI ve krus I alanlarında
aktivasyonun anlamlı olarak değiştiği gözlenmiştir. Lobul
VI ve krus I her iki itici durumda da aktivasyonu değişen
bölgeler olmuştur.14
Serebellumun ayrıca kötü kokulara yanıt ve koku iliş-
kili duygusal düzenleme ile de ilişkili olabileceği hipotez
edilmiştir, 15 sağlıklı kontrolün fonksiyonel manyetik re-
zonans görüntüleme altında kötü koku ve doğal bir kokuya
maruz bırakıldıkları bir çalışmada, koku etkisini azaltma
yada sürdürme şeklindeki görev sırasındaki aktivasyon
örüntülerine bakıldığında, sol posterior serebellumun
duygu dengeleme aşamasında değil de duyguyu sürdürme
aşamasında ön planda etkinliğinin olduğu gösterilmiştir.15
Serebellumun duygular ile ilişkisini inceleyen çalış-
malar, sağlıklı kontroller yerine psikiyatrik bozukluk grup-
ları üzerinde yapıldığında, elde edilen bulgularda
farklılıklar gözlenebilir. İntihar girişiminden bağımsız ola-
rak major depresif bozukluk tanısı almış olan hastalar, sağ-
lıklı kontroller ile karşılaştırıldığında, nötral yüz ifadelerine
yanıt olarak sağlıklı grupta daha yüksek serebellar aktivi-
teye rastlanmıştır. Hafif öfkeli yüzler nötral yüz ifadeleri ile
kontrastlandığında ise grup etkisi sağ serebellum üzerinde
anlamlı bulunmuştur.16 Serebellumun nötral uyaranlarla
azalmış aktivite paterni, agarofobisi olan panik bozukluk
hastalarında da sağlıklı kontrollere göre sol serebelluma ait
koordinatlarda gözlenmiştir.17 Sosyal biliş güçlükleri olan
şizofreni tanısı almış hastalar ile sağlıklı kontroller karşı-
laştırıldığında, duygu işleme sırasında aktivasyonu araştı-
ran 6 fonksiyonel MRG çalışmanın bulgusuna göre,
şizofreni hastalarında sağlıklı kontrollere göre azalmış se-
rebellar aktivite , duygu çalışan 7 çalışmanın ALE meta-
analizine göre de sol kulmende ve zihin kuramı üzerine
araştıran iki çalışmaya göre de sol vermiste aktivasyon
farklılıkları gözlenmiştir.18 Bu gözlenen aktivasyon farklı-
lıklarının, hastalarda gözlenen apati gibi belirtilerle de iliş-
kili olabileceği yordanmıştır. Sosyal biliş bozuklukları ile
karakterize otizm spektrum bozukluklarında da Purkinje
hücre sayılarında azlık, serebellar vermis gelişiminde bo-
zukluk ve istirahat halinde serebellumun fonksiyonel bağ-
lantısallığında farklılık gösterilmiştir. Ayrıca deney
hayvanlarda otistik davranış örüntüleri gösterebilen gene-
tik modeller kullanıldığında yine Purkinje hücrelerinde ge-
lişimsel olarak sayıda azalma ve serebellar hipoplazi
gözlenebilmektedir.19 Sosyal anksiyete bozukluğu, travma
sonrası stres bozukluğu gibi korku koşullaması ilişkili bo-
zukluklarda ise istirahatte artmış serebellar aktivite bulgusu
birden çok çalışmada gösterilmiş ve uygulanan tedaviler
63
Serebellum ve Duygular
ile bu aktivitenin azaltılmasının klinik iyileşme ile de ko-
rele olabildiği gösterilmiştir.6 Yaygın anksiyete bozuklu-
ğunda da artmış serebellum-amigdala bağlantısallığı
bildirilmektedir.6
Serebellumun duygular ile ilişkisini incelemenin bir
diğer yöntemi de serebellar lezyonu olan hastaların ince-
lenmesi olmuştur. Serebellar inme geçirmiş hastalar ile
sağlıklı kontrolleri karşılaştıran ve serebellar lezyonların
emosyonel prozodi üzerine etkilerini araştıran bir çalış-
mada, serebellar inmesi olan hastalar, korkulu uyaranlarla
uyarıldıklarında sürpriz ölçeğinde yanlış atıflarda buluna-
bildiklerini gösterilmiştir.20 Yüzlere bakarak duygu atfında
bulunmayı, hem izole serebellar lezyonu olan hastalarda
hem de diğer beyin bölgelerini de serebellumla birlikte et-
kileyen kompleks serebellar bozukları olan hastalarda sağ-
lıklı kontroller ile karşılaştıran bir çalışmaya göre,
serebellar lezyonu olan hastalarda hem izole hem de kom-
pleks grupta, duygu atıf testlerinde bozulma olduğu, bu et-
kinin nötral uyaranlardan ziyade, pozitif ve negatif
uyaranlarda belirgin olduğu, bu bozulmaların ayrıca sos-
yal beceri bozuklukları ve otizm spektrum belirtilerine ben-
zerlik ile de korele olduğu gösterilmiştir. Gözlenen
davranışsal değişiklik-serebellar bozukluk ilişkisi, limbik
devrelerdeki bozuklukların oluşturduğu davranışsal deği-
şiklikler ile de benzer olarak yorumlanmış ve bu benzerli-
ğin serebellumun limbik devrelerle olan bağlantıları ile
açıklanabileceği iddia edilmiştir.21 Serebellar dejeneras-
yonla ilişkilendirilebilen Huntington hastalığı tanısı almış
hastalarla sağlıklı kontrolleri serebellar gri cevher hacmi
ve duygu tanıma açısından inceleyen bir diğer çalışmada
da, öfke tanımada serebellumun hemisferik lobulleri ve
vermal lobullerinin anlamlı ilişkisi gösterilmiştir.22 Trav-
matik serebellar hasarı olan hastaların, sağlıklı kontroller
ile karşılaştırıldığı bir çalışmada ise, gruplar arasında yü-
rütücü fonksiyon testleri açısından fark yokken, bir duygu
işleme testi olan FEEST açısından gruplar arasında anlamlı
farklılık saptanmıştır, vokal duygu görevi ve Mayer-Salo-
vey-Caruso- duygusal zeka testi açısındansa gruplar ara-
sında fark saptanmamıştır.23
Lezyon çalışmaları dışında serebellum aktivitesini
kısa sürelerle değiştirmeyi ve davranışsal etkilerini ölçmeyi
amaçlayan transkranial manyetik stimulasyon çalışmaları
da negatif duyguların işlenmesi konusunda önemli bulgu-
lara işaret etmiştir. Sol serebelluma transkranial manyetik
stimulasyon ile uyarımda bulunduktan sonra katılımcıları
yüzden mutluluk ve öfke duygularını ayrıştırma ile duygu
tanıma açısından incelediklerinde, görsel korteks ve ver-
teks uyarımla ile karşılaştırıldığında, hem kişilerin reaksi-
yon zamanlarının uzadığı hem de ayrıştırma doğruluğunun
Hale Yapıcı Eser Serebellum ve Duygular

anlamlı olarak azaldığı görülmüştür.24 Serebellumda ver-
misi hedefleyen rTMS uygulaması sonrasında, yalancı
(sham) uygulama ve oksipital uygulamaya göre, negatif
duygudurumun arttığı gözlenmiştir.25 Sol posterior sere-
bellum rTMS ile inhibe edildiğinde ise, negatif duygular
ile kontralateral motor kortekste gelişmesi beklenen motor
uyarılmış potansiyellerin amplitüdünün azaldığı gösteril-
miştir. Bu etki, nötral uyaranlarda gözlenmemiştir.26 Me-
dial serebellum transkranial manyetik stimulasyon ile
uyarıldığında ise, kişilerin pozitif ve negatif duyguları de-
ğerlendirme puanları değişmemiş, ancak kısa süre gösteri-
len bir duygu ifadesinden hemen sonra gördükleri
maskelerin renklerini söylemelerinin istendiği bir görevde,
mutlu yüzlerden sonra maskelerin renklerinin söylenmesi
istendiğinde bu uyaranlara olan yanıtlarında anlamlı bir iyi-
leşme gösterilmiştir.27
Serebellumun duygular ile ilişkisini inceleyen günü-
müz çalışmalarını, küçük örneklem büyüklükleri, farklı
deney desenleri ve farklı analiz yöntemleri içermeleri ile
farklı hasta grupları içermeleri nedeni ile bir bütün olarak
yorumlayabilmek zordur. Bu alanda, daha geniş örneklem
sayısına sahip olan, duygu tanıma ve duygu okuma konu-
sunda ekolojik ölçümleri translasyonel yöntemlerle birleş-
tiren araştırmalara hala ihtiyaç vardır. Bu alandaki mevcut
literatür, serebellumun beyin içindeki çeşitli bağlantıları
sayesinde özellikle negatif duyguların tanınması ve dü-
zenlenmesi konusunda bir aracı olduğunu göstermektedir.
Ancak bu konudaki araştırma sayısı hayli azdır. Fonksiyo-
nel manyetik rezonans görüntülemeyi transkranial manye-
tik stimulasyon ile birleştirerek serebellar aktivite
bağlantısallığını davranışsal ölçümlerle birlikte değerlen-
diren çalışmalar, gelecekte yön gösterici olacaktır.
Teşekkür
Dr. Hale Yapıcı Eser’in çalışmaları, Bilim Akademisi Genç Bilim
İnsanları Ödül Programı (BAGEP) 2020 ödülü ile desteklenmiştir.

1. Moreno-Rius J. The cerebellum under stress.
Front Neuroendocrinol. 2019;54:100774.
2. Flace P, et al. The neglected cerebello-limbic
pathways and neuropsychological features of
the cerebellum in emotion. Cerebellum.
2018;17(2):243-6.
3. Strata P, Scelfo B, Sacchetti B. Involvement of
cerebellum in emotional behavior. Physiol
Res. 2011;60 (Suppl 1):S39-48.
4. Adamaszek M, et al. Consensus paper: cere-
bellum and emotion. Cerebellum.
2017;16(2):552-76.
5. Sacchetti B, Scelfo B, Strata P. The cerebel-
lum: synaptic changes and fear conditioning.
Neuroscientist. 2005;11(3):217-27.
6. Moreno-Rius J. The cerebellum in fear and
anxiety-related disorders. Prog Neuropsy-
chopharmacol Biol Psychiatry. 2018;85:23-32.
7. Fusar-Poli P, et al. Functional atlas of emo-
tional faces processing: a voxel-based meta-
analysis of 105 functional magnetic resonance
imaging studies. J Psychiatry Neurosci.
2009;34(6):418-32.
8. Schraa-Tam CK, et al. fMRI activities in the
emotional cerebellum: a preference for nega-
tive stimuli and goal-directed behavior. Cere-
bellum. 2012;11(1):233-45.
9. Baumann O, Mattingley JB. Functional topog-
raphy of primary emotion processing in the
human cerebellum. Neuroimage.
2012;61(4):805-11.
10. Schienle A, Scharmuller W. Cerebellar activity
and connectivity during the experience of dis-
KAYNAKLAR
gust and happiness. Neuroscience.
2013;246:375-81.
11. An S, et al. Neural activation in response to
the two sides of emotion. Neurosci Lett.
2018;684:140-4.
12. Pujol J, et al. Mapping the sequence of brain
events in response to disgusting food. Hum
Brain Mapp. 2018;39(1):369-80.
13. Bai L, et al. The role of insula-cerebellum con-
nection underlying aversive regulation with
acupuncture. Mol Pain.
2018;14:1744806918783457.
14. Moulton EA, et al. Aversion-related circuitry in
the cerebellum: responses to noxious heat
and unpleasant images. J Neurosci.
2011;31(10):3795-804.
15. Billot PE, et al. Cerebral bases of emotion reg-
ulation toward odours: A first approach. Behav
Brain Res. 2017;317:37-45.
16. Jollant F, et al. Orbitofrontal cortex response to
angry faces in men with histories of suicide at-
tempts. Am J Psychiatry. 2008;165(6):740-8.
17. Petrowski K, et al. The neural representation
of emotionally neutral faces and places in pa-
tients with panic disorder with agoraphobia. J
Affect Disord. 2014;152-154:454-61.
18. Mothersill O, Knee-Zaska C, Donohoe G.
Emotion and theory of mind in schizophrenia-
investigating the role of the cerebellum. Cere-
bellum. 2016;15(3):357-68.
19. Su LD, et al. Cerebellar dysfunction, cerebro-
cerebellar connectivity and autism spectrum
disorders. Neuroscience. 2020.
20. Thomasson M, et al. Cerebellar contribution
to vocal emotion decoding: Insights from
stroke and neuroimaging. Neuropsychologia.
2019;132:107141.
21. Hoche F, et al. Cerebellar contribution to social
cognition. Cerebellum. 2016;15(6):732-43.
22. Scharmuller W, Ille R, Schienle A. Cerebellar
contribution to anger recognition deficits in
Huntington's disease. Cerebellum.
2013;12(6):819-25.
23. Beuriat PA, et al. A new insight on the role of
the cerebellum for executive functions and
emotion processing in adults. Front Neurol.
2020;11:593490.
24. Ferrari C, et al. The role of the cerebellum in
explicit and incidental processing of facial
emotional expressions: A study with transcra-
nial magnetic stimulation. Neuroimage.
2018;169:256-64.
25. Schutter DJ, van Honk J. The cerebellum in
emotion regulation: a repetitive transcranial
magnetic stimulation study. Cerebellum.
2009;8(1):28-34.
26. Ferrari C, et al. TMS over the posterior cere-
bellum modulates motor cortical excitability in
response to facial emotional expressions. Eur
J Neurosci. 2021;53(4):1029-39.
27. Schutter DJ, Enter D, Hoppenbrouwers SS.
High-frequency repetitive transcranial mag-
netic stimulation to the cerebellum and im-
plicit processing of happy facial
expressions. J Psychiatry Neurosci. 2009;
34(1):60-5.

64

Erman ŞENTÜRKa
a
Sağlık Bilimleri Üniversitesi
Bağcılar Eğitim ve Araştırma Hastanesi,
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kliniği,
İstanbul, TÜRKİYE
Yazışma Adresi/Correspondence:
Erman ŞENTÜRK
Sağlık Bilimleri Üniversitesi
Bağcılar Eğitim ve Araştırma Hastanesi,
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kliniği,
İstanbul, TÜRKİYE
erman.senturk@hotmail.com
KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Şentürk E. İmpulsivite ve kompulsivitede
serebellumun yeri. Coşar B, editör. Nöropsiki-
yatrik Açıdan Serebellum . 1. Baskı. Ankara:
Türkiye Klinikleri; 2021. p.65-70.
İmpulsivite ve Kompulsivitede
Serebellumun Yeri
The Role of the Cerebellum in
Impulsivity and Compulsivity
ÖZET Motor davranışların kontrol edilmesiyle ilişkilendirilen serebellumun, bilişsel, emosyonel, öğ-
renme, ödül sistemi gibi motor olmayan fonksiyonlarla da bağlantılı olduğu son dönemde yapılan çalış-
malar ile ortaya konmuştur. Klinik verilerle desteklenen bir diğer önemli husus, impulsivite ve
kompulsivitenin önemli bir parçası oldukları çeşitli nöropsikiyatrik bozuklukların serebellar hastalıklar
ile ilişkili olduğudur. Otizm, bağımlılık, obsesif kompulsif bozukluk (OKB), dikkat eksikliği hiperakti-
vite bozukluğu (DEHB) gibi nöropsikiyatrik bozuklukların impulsif ve kompulsif belirti kümesinde, se-
rebellumun prefrontal korteks, striatum ve ventral tegmental alan (VTA) üzerindeki düzenleyici rolünün
etkili olduğu düşünülmektedir. Serebellum, yeni iç ve dış uyaranlara göre prefrontal aktiviteyi ayarla-
yarak devam etmekte olan eylemlerin sonlandırılmasında önemli bir rol oynamaktadır.
Anahtar Kelimeler: Serebellum; dürtücü davranış; zorlayıcı davranış;
endofenotipler; serebellar hastalıklar
ABSTRACT Recent studies have revealed that the cerebellum is associated with non-motor functions
such as cognitive, affective, learning, and reward system, as well as its association with the control of
motor behaviors. Another important issue supported by clinical reports is that various neuropsychiatric
disorders, of which impulsivity and compulsivity are a substantial part, associate with cerebellar dis-
eases. The modulatory role of the cerebellum on the prefrontal cortex, striatum, and ventral tegmental
area (VTA) has been considered effective for the impulsive and compulsive symptomatology of autism,
addiction, obsessive-compulsive disorder (OCD), attention deficit hyperactivity disorder (ADHD). The
cerebellum plays an important role in terminating ongoing actions by regulating prefrontal activity ac-
cording to new internal and external stimuli.
Keywords: Cerebellum; impulsive behavior; compulsive behavior;
endophenotypes; cerebellar diseases
İ
mpulsivite ve kompulsivite, bağımlılık, yeme bozuklukları, dikkat eksikliği hipe-
raktivite bozukluğu (DEHB), obsesif kompulsif bozukluk (OKB), otizm gibi çeşitli
nöropsikiyatrik bozukluklarda nörobilişsel endofenotipler olarak ön plana çıkmakta-
dır. Endofenotipler, hastalığa özgü olmakla birlikte premorbid dönemde de var olan, du-
rumdan bağımsız olarak süreklilik gösteren, hastalığın genetik etiyolojisi ile ilişkili, hastalık
ve genotip arasındaki yolakta çıplak gözle görülemeyen ancak ölçülebilen kalıtımsal bile-
şenlerdir.1 İmpulsivite ve kompulsivite endofenotipleri, tepkinin yukarıdan aşağıya kortikal
kontrolünün ve yanıt engellenmesinin yetersizliği ile ilişkilidir.2,3 İmpulsivite, bir eylemin
olası sonuçlarını değerlendirmeden harekete geçerek ortama uygun olmayan riskli davra-
nışlarda bulunma ile kendisini gösterir. Haz duygusunu ertelemede yetersizlik, heyecan
arama, sabırsızlık, risk alma, dışa dönüklük gibi özellikler ile karakterizedir.4 Kompulsivite,
yüksek bilişsel ya da basit motor davranışlar ile kendisini gösterir. Olumsuz sonuçlarına
rağmen davranışsal veya bilişsel faaliyetlere tekrarlayıcı ve ısrarcı katılım ile karakterizedir.3
Kompulsif bireyler, çevrelerini tehdit dolu ve riskli algılayarak anksiyetelerini azaltmak
amacıyla yineleyici davranışlar sergilerlerken, impulsif bireyler çevrelerindeki tehditleri
65
Erman Şentürk
azımsayarak haz ve ödül için riskli davranışlarda bulunmak-
tan kaçınmazlar. İmpulsif davranışlar, tek bir hareket ya da
belirli bir kalıptan ziyade bir davranış örüntüsü olarak karşı-
mıza çıkarken kompulsif davranışların genellikle planlanmış
ve organize olduğu görülmektedir.4 Kompulsivite benliğe ya-
bancı yani egodistonik iken impulsivite benliğe uyumlu yani
egosintoniktir. Kompulsivite obsesyonlarla bir arada buluna-
bilirken impulsiviteye obsesyonlar eşlik etmez.5 İmpulsif ve
kompulsif bozukluklar birlikte görülebilirler ve bu bozuk-
lukların birlikteliğinde kliniğin daha şiddetli olduğu bilin-
mektedir.6
SEREBELLUMUN ÖTEKİ YÜZÜ
Serebellum, 60 milyar nöron içerir ve bu rakam toplam
nöron sayısının yaklaşık olarak %80’ine karşılık gelmek-
tedir.7 Serebellumun yoğun nöral ağ içeriği beynin en
büyük gizemlerinden biri olarak varlığını sürdürmektedir.
Serebellum ile ilgili geleneksel görüş motor davranışların
kontrol edilmesiyle ilişkiliyken son zamanlarda yapılan ça-
lışmalar, serbellumun bilişsel, emosyonel ve öğrenme gibi
motor olmayan fonksiyonlarla da bağlantılı olduğunu ortaya
koymuştur.8 Serebellum ile kortiko-serebellar ağın, karmaşık
dizilerin tahmin edilmesi, düzenlenmesi, modellenmesi ve an-
laşılmasını sağlayan bütünleştirici sistemin temel bileşenleri
olduğu varsayılmaktadır.9 Bu hipotez, serebellumun impul-
sif/kompulsif bozukluklarda bazı önemli fonksiyonların de-
ğişimine katkıda bulunmasıyla desteklenmektedir. Bunlar
arasında klasik koşullanma, sıralı öğrenme, dil gelişimi, plan-
lama ve öngörme, sosyal etkileşimde rol oynayan bilgiyi iş-
leme, kodlama, depolama yer almaktadır.10
Zihinsel bozuklukların çoğunun merkezi sinir sistemi
gelişimindeki düzensizlikten kaynaklandığı öne sürülürken
bu durum serebellum için farklıdır. Serebellumun yapısı ve
işlevselliği postnatal dönemde gelişmektedir. Bu durum içsel
ve dışsal faktörler karşısında serebellumun değişime açık hale
gelmesine neden olmaktadır.11 İnsanlarda serebellum, ye-
tişkin ağırlığının %50’sine 1 yaşında, büyüme limitine ise
yaklaşık 4 yaş civarında ulaşır.12 Serebellumun prenatal ve
neonatal lezyonları, çocukluk çağında motor işlev bozuk-
luğunun yanı sıra yüksek anksiyete düzeyi ve saldırgan
davranışlar gibi bilişsel ve emosyonel problemlere, dil ge-
lişiminde aksaklıklara ve sosyal iletişimde kısıtlılıklara
neden olmaktadır.13
İMPULSİVİTE VE KOMPULSİVİTENİN
TEORİK MODELLERİ
İmpulsivite ve kompulsivite, çok boyutlu yapılar olup dik-
kat, algı, motor veya bilişsel yanıtların koordinasyonunun
66
İmpulsivite ve Kompulsivitede Serebellumun Yeri
yer aldığı çeşitli nöral süreçlerde bozulmaya yol açmakta-
lardır. Bu süreçlerin, farklı nörotransmiterler tarafından
modüle edildiği, birbirleriyle ilişkili impulsif ve kompulsif
kortiko-striatal nöral devrelerle desteklendiği düşünül-
mektedir.14 Mevcut nöroanatomik modellere göre, biri im-
pulsif, diğeri de kompulsif davranışlar için olmak üzere
iki farklı striatal alan bu davranışları harekete geçirirken,
bunlara karşılık gelen iki farklı prefrontal alan da bu dav-
ranışları inhibe etmektedir. İmpulsif devre, dürtüsel davra-
nışları harekete geçiren ventral striatum/nükleus
akkumbens ve bu davranışları inhibe eden anterior singu-
lat/ventromedial prefrontal korteksten oluşmaktadır. Kom-
pulsif devre ise kompulsif davranışları harekete geçiren
kaudat çekirdek/putamen ve bu davranışları inhibe eden
orbitofrontal korteksten oluşmaktadır. Kortikal kontrol için
bir diğer önemli alan dorsolateral prefrontal kortekstir.
Davranışın yukarıdan aşağıya kontrolü ile ilişkili olarak
striatal alandaki hiperaktivite veya prefrontal alandaki hi-
poaktivite, etkilenen alt bileşene bağlı olarak dürtüsel veya
kompulsif davranışların ortaya çıkma olasılığında artışa
neden olabilir.15
SEREBELLUMUN İMPULSİVİTE VE
KOMPULSİVİTEDEKİ DÜZENLEYİCİ ROLÜ
Son zamanlarda impulsivite ve kompulsiviteyle ilişkili nö-
roanatomik modellerde serebellumun daha fazla yer aldığı
görülmektedir. Tarama teknikleri, elektrostimülatif ve op-
togenetik yöntemler ile yapılan çalışmalarda, serebellumun
impulsif ve kompulsif davranışı sürdüren fonksiyonel dön-
gülerle yakından ilişkili olduğu görülmüştür.16 Bu nedenle,
mediodorsal talamik çekirdeklerin derin beyin stimülas-
yonu ile uyarılması, ratlarda derin serebellar çekirdeklerde
ve prefrontal kortekste cFos ekspresyonunu artırmaktadır.
Ek olarak, striatal aktivitenin kortikal düzenlenmesi sere-
bellum tarafından değiştirilebilmektedir.17 Ayrıca, vermisin
arka lobüllerinde, sağ ve sol hemisferlerde, fastigial, inter-
positus ve dentat çekirdeklerde saptanabilir düzeyde dopa-
min ile doğrudan dopaminerjik vental tegmental alan
(VTA)-serebellum projeksiyonu da gösterilmiştir.18 Daha
da önemlisi, serebellar korteksin birkaç bağımsız yolakla
dopamin salınımını düzenleyebildiği gösterilmiştir. İlk ola-
rak, serebellum, retikülotegmental ve pedünkülopontin çe-
kirdekler yoluyla VTA’ya bağlanır. İkinci olarak,
serebellum, mediodorsal ve ventrolateral talamus yoluyla
VTA’ya uzanır. Son olarak, derin serebellar çekirdekler
doğrudan VTA’ya yansıtılır.16 Serebellumun temel nöron-
ları olan Purkinje hücrelerinin aktiviteleri tırmanıcı lifler
ve paralel lifler olmak üzere iki uyarıcı girdi tarafından dü-
zenlenir. Fare çalışmalarında, tırmanıcı lif aktivitesi, ödül
Erman Şentürk
zamanlaması ve tahmini ile paralel lif aktivitesi ise ödül
beklentisi ile ilişkili bulunmuştur. Serebellumun VTA,
ventral striatum ve prefrontal kortekste dopaminerjik sis-
tem tarafından kontrol edildiği düşünülen karmaşık ödül
sürecini modüle etmede önemli bir role sahip olduğu dü-
şünülmektedir.19
Serebellum ile impulsivite/kompülsivite ilişkisi üze-
rine yapılan araştırmalardan, doğum öncesi ve sonrasın-
daki gelişimsel olayların, bazal gangliya-serebellum
bağlantısını güçlendirirken prefrontal-serebellum bağlantısını
zayıflatarak serebellar disfonksiyonu indükleyebildiğine veya
serebellar bağlantı modellerini değiştirebildiğine dair veriler
gün yüzüne çıkmaya başlamıştır. Genel olarak bulgular, se-
rebellumun eylemleri başlatmada veya sonlandırmada, pref-
rontal korteks üzerinde düzenleyici bir işlev gördüğüne işaret
etmektedir. Serebellum, yeni iç ve dış uyaranlara yanıt olarak
prefrontal aktiviteyi ayarlamakta ve böylece çevresel koşul-
lar değiştiğinde devam etmekte olan eylemin sonlandırılma-
sında önemli bir rol oynamaktadır. Serebellar aktivitenin hem
elektriksel hem de invazif olmayan uyarımı, serebellumun
kortikal aktivite üzerindeki düzenleyici etkisini desteklemek-
tedir.20 Serebellar modülasyonun, “serebellar beyin inhibi-
törü” olarak adlandırılmış olan serebellumun motor korteks
üzerine uyguladığı inhibitör etkiden oluştuğu varsayılmıştır.21
Bu varsayıma göre prefrontal işlevselliği geliştirmek ve im-
pulsif/kompulsif davranışları azaltmak için serebellar aktivi-
tenin uyarılması beklenmelidir. Buna karşın, serebellar
stimülasyon, kortikal aktiviteyi stimülasyon protokolüne ve
hedeflenen kortikal hücre popülasyonuna göre azaltabilir
veya artırabilir.20,22 Ayrıca fonksiyonel bütünlüğünün ol-
maması nedeniyle serebellumun farklı bölgelerine verilen
uyarıların, davranış veya hücresel aktivite üzerinde homo-
jen etkiler yaratması beklenmemelidir. Örneğin, serebellar
korteksin purkinje hücreleri aracılığıyla tonik inhibe edici
GABAerjik uyarılar alması, derin serebellar çekirdeklerin
uyarılmasına zıt etkilerle sonuçlanmaktadır.23
SEREBELLUM VE KOMPULSİVİTE
Kompulsivite, kognitif kontrol sistemindeki yukarıdan aşa-
ğıya yetersizliğin davranışsal disinhibisyona neden olma-
sıyla açıklanmaktadır. Buna ek olarak, ortaya çıkan
davranışsal problemler, bazal gangliyondaki aşırı aktivite-
nin otomatik ve basmakalıp davranış tekrarlarına neden
olmasından kaynaklanabilir.15 OKB hastalarında serebel-
lumun bazal gangliyonlar ile güçlü, prefrontal korteks ile
zayıf fonksiyonel bağlantı sergilediği ortaya konmuştur.24
Kompulsif bozukluğu olan hastaların serebellumundaki en
yaygın yapısal bulgu, serebellumun çeşitli bölgelerinde gri
madde hacminin azalmasıdır.25
67
İmpulsivite ve Kompulsivitede Serebellumun Yeri
Serebellumun kompulsif davranışlardaki ana işlevle-
rinden biri içsel modelleri uygulamaktır.26 Prefrontal kor-
teks, değişen çevre koşullarına ve gelen bilgilere göre
gerçeğe ait zihinsel temsilleri yaratarak ya da değiştirerek
sensorimotor korteks boyunca kısa süreli belleği ve anlık
davranışı yönlendirmektedir. Serebellar içsel model, dün-
yanın bu zihinsel sensorimotor temsilinin örtük bir şablonu
olarak çalışır. Serebellum, mevcut fonksiyonel durumu du-
yusal, algılayıcı ve propriyoseptif bilgileri kullanarak işler.
Öğrenilmiş davranışlarda olduğu gibi zihinsel model ile
aşağıdan yukarıya bilgi arasında bir eşleşme varsa sonraki
olay tahmin edilebilir.27 Yapmak istenilen (prefrontal kor-
teks) ile yapılmakta olan (duyusal motor yanıtlar) arasında
bir tutarsızlık olması durumunda, serebellum, içsel modeli
günceller ve davranışsal düzenlemeleri yapmak için gerekli
olan hata sinyalini üretir.28 Serebellar hata sinyallemesi se-
rebellar hasar veya işlev bozukluğu nedeniyle yapılamazsa,
içsel modellerin güncellenememesi ve bu nedenle davra-
nışsal düzenlemelerin yapılamaması söz konusu olur. Bu
durumla bağlantılı olarak serebellum hasarı hastanın ön-
görü kapasitesini etkilemektedir. Böylelikle serebellar lez-
yonu olan hastalar, yaklaşmakta olan eylemler hakkında
öngörüde bulunurken gelen görsel bilgiyi motor hareketle
bütünleştirmede güçlük yaşarlar ve gerekli düzenlemeleri
yapamazlar.29 Bu bağlamda kompulsivite açısından sere-
bellar hasarın, planlı ve koordineli hareket değiştiğinde
devam etmekte olan davranışın sona erdirilmesini etkile-
yebileceği düşünülmektedir.16 Serebellar lezyonu olan has-
taların kliniğinde, kompulsif olarak kol sallama, kontrol
etme, yıkama davranışları ile basmakalıp motor aktivitele-
rin ortaya çıktığı gösterilmiştir.30 Uyuşturucu madde ba-
ğımlılığında, uyuşturucu maddeye ilişkin uyaranların
varlığı durumunda aşerme ve madde arayışında serebellar
aktivasyonun arttığı gösterilmiştir.31
SEREBELLUM VE İMPULSİVİTE
İmpulsivite, nükleus akkumbens, bazolateral amigdala ve
orbitofrontal korteksten gelen uyarılarla tetiklenir. İmpul-
sif eylemi durdurma devresi ise sağ alt frontal girus, ön sin-
gulat korteks, tamamlayıcı motor korteks, dorsal striatum
(kaudat/putamen) ve subtalamik nükleustan oluşur. Sere-
bellumun, özellikle de serebellar vermisin düzensiz çalış-
masının, DEHB etiyolojisinde potansiyel bir faktör olduğu
kabul edilmiştir.32 DEHB olan çocuklar ve yetişkinlerle ya-
pılan nörogörüntüleme çalışmalarında, serebellar hacimin
azaldığı ortaya konmuştur.33 DEHB olanlara benzer şe-
kilde, dürtüsel belirtileri ve erken doğum öyküsü olan ço-
cuklarda serebellar hacimin daha küçük olduğu ve gri
madde haciminin azaldığı gözlenmiştir.34 Daha yeni çalış-
Erman Şentürk
malarda spesifik yapısal serebellar anormalliklerle ilgili
olarak dürtüselliğin farklı boyutları tanımlanmaktadır. Ör-
neğin, sağ serebellumda gri madde hacminin daha fazla
oluşunun, artmış dürtüsellik ile ilişkili olduğu ifade edil-
miştir.35 DEHB olanlarda anormal serebellar bağlantı mo-
delleri tanımlanmıştır. Bu hastalarda serebellum ile
prefrontal korteks arasındaki bağlantının zayıf olduğu göz-
lenmiştir.36 Hiperaktivite, dürtüsellik ve dikkat eksikli-
ğinde, posterior putamenin, serebellum ve oksipital korteks
ile daha güçlü bağlantıları olduğu bulunmuştur.37
DEHB olanlarda yürütücü işlevlerin yerine getiril-
mesi sırasında serebellar aktivitenin azaldığı gösterilmiş-
tir.38 DEHB’nin nörofonksiyonel modellerinde beyin
yolakları ve bunlarla ilişkili fonksiyonel eksiklikler, yürü-
tücü işlev bozuklukları ve ödülle ilişkili süreçlerde bozuk-
luklar olarak iki alt tipe ayrılmıştır. İlk alt tipte hastalarda
davranışsal inhibisyon sisteminde bir bozulma gözlenirken
ikinci alt tipte sorun primer olarak duygusal/motivasyo-
neldir.39 Yanıt engellenme testleri sırasında (yap/yapma ve
dur işareti tepki süresi) serebellumun yanı sıra prefrontal
ve parietal korteksin devreye girememesinin, yürütücü
işlev bozuklukları olan alt grup için ayırt edici özellik ol-
duğu belirtilmektedir. Duygusal/motivasyonel eksiklikleri
olan hastalarda ödüllendirici görevler sırasında prefrontal-
serebellar ağda hiçbir değişiklik olmazken amigdala ve
ventral striatumda aktivite artışı dikkat çekmektedir.40
Bipolar duygulanım bozukluğunda, yürütücü işlev
bozukluğu ve duygusal/motivasyon eksikliklerini bir arada
içeren impulsivite mevcuttur. Bipolar bozukluğu olan has-
talarda DEHB olanların aksine, kuvvetli motor yanıtı in-
hibe etmedeki zorluğa orbitofrontal korteks, amigdala ve
serebellum aktivasyonunda artış ile birlikte striatal aktivi-
tede azalma eşlik etmektedir.41
DEHB’nin yeni bir fare modelinde, yüksek hızlı ro-
tarod görevinin gerçekleştirilmesi sırasında prefrontal kor-
teksin azaltıcı düzenlemesine, serebellar vermisin granül
hücre tabakasındaki aktivite artışı eşlik etmiştir.42 Düşük
dozda amfetamin ile dürtüsellik normale dönerken pref-
rontal korteksin azaltıcı düzenlemesinin değişmediği, yal-
nızca serebellar aktivite artışının azaldığı gözlenmiştir. Bu
bulgu, DEHB’li çocukların tedavisinde serebellumun tera-
pötik bir hedef olabileceğine işaret etmektedir.43
Uyuşturucu maddenin kötüye kullanımında dürtüsel-
lik, uyuşturucu arama davranışına karşı bir savunmasızlık
68
İmpulsivite ve Kompulsivitede Serebellumun Yeri
faktörü ya da tekrarlanan uyuşturucu kullanımının bir so-
nucu olabilir. Serebellar disfonksiyon, uyuşturucu bağım-
lılığı ve diğer dürtüsel bozukluklar arasındaki
komorbiditeyi açıklayan ana faktörlerden biri olarak öne
sürülmüştür.31 Remisyonun farklı aşamalarındaki alkol ba-
ğımlılarında, frontoserebellar disfonksiyon, dürtüsel kont-
rol eksikliklerini öngörmek için anahtar bir faktör olarak
görülmektedir. Fonksiyonel bağlantı araştırması, alkol ba-
ğımlılarında yanıt engellenmesi testinde anterior singulat-
serebellum senkronizasyonun bozulduğunu göstermiştir.44
Kannabis kullanıcılarında, alkol bağımlılarından farklı ola-
rak yap/yapma testinde, zayıf inhibitör davranış kontrolü
ile frontal-parietal-serebellar ağın aktivitesi arasında bir
ilişki olduğu gösterilmiştir.45
SEREBELLAR LEZYONLARIN İMPULSİVİTE VE
KOMPULSİVİTE ÜZERİNE ETKİLERİ
Serebellar hastalıklarla ilgili klinik veriler, çeşitli motor,
affektif ve bilişsel alanların modüle edilmesinde, serebel-
lumun önemli bir rolü olduğunu işaret etmektedir. Motor
işlev bozukluğunun ötesinde, posterior serebellumun etki-
lendiği lezyonlarda hastalar, davranışlarını ve duygularını
kontrol etmekte zorluk, dil ve konuşma bozuklukları ve
odaklanma güçlüğü yaşamaktadırlar.46,47 Serebellar Biliş-
sel Duygulanımsal Bozukluk, dizinhibe ve uygunsuz dav-
ranışlar, kişilik değişiklikleri, dil problemleri ile birlikte
yürütücü işlevlerdeki bozukluklarla karakterizedir.48 Hay-
vanlar üzerinde yapılan çalışmalarda, klinik gözlemlere
uygun olarak, serebellar lezyonlarda perseveratif davra-
nışlar ve davranışsal dizinhibisyon gözlenmiştir.49 Sere-
bellar ataksili bireylerin impulsif ve kompulsif davranışlar
sergiledikleri vaka serileri bulunmaktadır.19 Posterior ver-
mis lezyonları, davranışın azalması veya kaybolması ile
sonuçlanan koşullu tepkinin kademeli olarak zayıflaması
sırasında davranışsal inhibisyonda gecikmeye neden ol-
maktadır.50
Sonuç olarak, impulsivite ve kompulsivitenin nöro-
biyolojik alt yapısı karmaşık olmakla birlikte son dönemde
özellikle DEHB ve bağımlılık alanında yapılan çalışma-
larda, serebellumun diğer kortikal alanlar üzerindeki dü-
zenleyici rolünün üzerinde durulmaktadır. Klinik
verilerden elde edilen sonuçlar, serebellumun eylemlerin
başlatılmasında inhibitör mekanizmaları kontrol eden yo-
lakların çok önemli bir bileşeni olduğunu göstermektedir.
Erman Şentürk
1. Gottesman II, Gould TD. The endophenotype
concept in psychiatry: etymology and strate-
gic intentions. Am J Psychiatry.
2003;160(4):636-45.
2. Dalley JW, Everitt BJ, Robbins TW. Impulsiv-
ity, compulsivity, and top-down cognitive con-
trol. Neuron. 2011;69(4):680-94.
3. Robbins TW, Gillan CM, Smith DG, de Wit S,
Ersche KD. Neurocognitive endophenotypes
of impulsivity and compulsivity: towards di-
mensional psychiatry. Trends Cogn Sci.
2012;16(1):81-91.
4. Moeller FG, Barratt ES, Dougherty DM,
Schmitz JM, Swann AC. Psychiatric aspects
of impulsivity. Am J Psychiatry.
2001;158(11):1783-93.
5. Hollander E, Stein DJ. Clinical Manual of Im-
pulse-Control Disorders. American Psychiatric
Association Publishing; 2005.
6. Kashyap H, Fontenelle LF, Miguel EC, Ferrão
YA, Torres AR, Shavitt RG. Impulsive compul-
sivity’in obsessive-compulsive disorder: A phe-
notypic marker of patients with poor clinical
outcome. Journal of Psychiatric Research.
2012;46(9):1146-52.
7. Lent R, Azevedo FAC, Andrade-Moraes CH,
Pinto AVO. How many neurons do you have?
Some dogmas of quantitative neuroscience
under revision: Neuroscience dogmas and
brain cell numbers. Eur J Neurosci.
2012;35(1):1-9.
8. Van Overwalle F, Manto M, Cattaneo Z, Clausi
S, Ferrari C, Gabrieli JD, et al. Consensus
Paper: Cerebellum and Social Cognition. The
Cerebellum. 2020.
9. Barton RA. Embodied cognitive evolution and
the cerebellum. Philos Trans R Soc Lond B
Biol Sci. 2012;367(1599):2097-107.
10. Heffley W, Hull C. Classical conditioning drives
learned reward prediction signals in climbing
fibers across the lateral cerebellum. Elife.
2019;8.
11. Koziol LF, Budding D, Andreasen N, D’Arrigo
S, Bulgheroni S, Imamizu H, et al. Consensus
paper: the cerebellum’s role in movement and
cognition. Cerebellum. 2014;13(1):151-77.
12. Dobbing J, Sands J. Quantitative growth and
development of human brain. Arch Dis Child.
1973;48(10):757-67.
13. Schmahmann JD, Weilburg JB, Sherman JC.
The neuropsychiatry of the cerebellum--in-
sights from the clinic. The Cerebellum.
2007;6(3):254-67.
14. Robbins TW. Shifting and stopping: fronto-stri-
atal substrates, neurochemical modulation
and clinical implications. Philos Trans R Soc
Lond B Biol Sci. 2007;362(1481):917-32.
15. Fineberg NA, Potenza MN, Chamberlain SR,
KAYNAKLAR
Berlin HA, Menzies L, Bechara A, et al. Prob-
ing compulsive and impulsive behaviors, from
animal models to endophenotypes: a narra-
tive review. Neuropsychopharmacology.
2010;35(3):591-604.
16. Miquel M, Nicola SM, Gil-Miravet I, Guarque-
Chabrera J, Sanchez-Hernandez A. A working
hypothesis for the role of the cerebellum in im-
pulsivity and compulsivity. Front Behav Neu-
rosci. 2019;13:99.
17. Moers-Hornikx VMP, Sesia T, Basar K, Lim
LW, Hoogland G, Steinbusch HWM, et al.
Cerebellar nuclei are involved in impulsive be-
haviour. Behav Brain Res. 2009;203(2):256-
63.
18. Glaser PEA, Surgener SP, Grondin R, Gash
CR, Palmer M, Castellanos FX, et al. Cere-
bellar neurotransmission in attention-
deficit/hyperactivity disorder: does dopamine
neurotransmission occur in the cerebellar ver-
mis? J Neurosci Methods. 2006;151(1):62-7.
19. Amokrane N, Lin CYR, Desai NA, Kuo S-H.
The impact of compulsivity and impulsivity in
cerebellar ataxia: A case series. Tremor Other
Hyperkinet Mov (N Y). 2020;10(0):43.
20. Watson TC, Becker N, Apps R, Jones MW.
Back to front: cerebellar connections and in-
teractions with the prefrontal cortex. Front Syst
Neurosci. 2014;8:4.
21. Darch HT, Cerminara NL, Gilchrist ID, Apps R.
Non-invasive stimulation of the cerebellum in
health and disease. In: Ustohal L, ed. Inte-
chOpen; 2018. p.23-40.
22. Casula EP, Pellicciari MC, Ponzo V, Bassi MS,
Veniero D, Caltagirone C. Cerebellar theta
burst stimulation modulates the neural activ-
ity of interconnected parietal and motor areas.
Scientific Reports. 2016;6(1):1-10.
23. Gauck V, Jaeger D. The control of rate and
timing of spikes in the deep cerebellar nuclei
by inhibition. J Neurosci. 2000;20(8):3006-16.
24. Vaghi MM, Vértes PE, Kitzbichler MG, Aper-
gis-Schoute AM, van der Flier FE, Fineberg
NA, et al. Specific frontostriatal circuits for im-
paired cognitive flexibility and goal-directed
planning in obsessive-compulsive disorder:
Evidence from resting-state functional con-
nectivity. Biol Psychiatry. 2017;81(8):708-17.
25. Ersche KD, Barnes A, Jones PS, Morein-
Zamir S, Robbins TW, Bullmore ET. Abnormal
structure of frontostriatal brain systems is as-
sociated with aspects of impulsivity and com-
pulsivity in cocaine dependence. Brain.
2011;134(7):2013-24.
26. Ito M. Control of mental activities by internal
models in the cerebellum. Nat Rev Neurosci.
2008;9(4):304-13.
27. Leggio M, Molinari M. Cerebellar sequencing:
69
İmpulsivite ve Kompulsivitede Serebellumun Yeri
a trick for predicting the future. Cerebellum.
2015;14(1):35-8.
28. Fautrelle L, Pichat C, Ricolfi F, Peyrin C, Bon-
netblanc F. Catching falling objects: the role of
the cerebellum in processing sensory-motor
errors that may influence updating of feedfor-
ward commands. An fMRI study. Neuro-
science. 2011;190:135-44.
29. Bares M, Lungu O, Liu T, Waechter T, Gomez
CM, Ashe J. Impaired predictive motor timing
in patients with cerebellar disorders. Exp Brain
Res. 2007;180(2):355-65.
30. Gonzalez A, Philpot MP. Late-onset startle
syndrome and obsessive compulsive disorder.
Behav Neurol. 1998;11(2):113-6.
31. Miquel M, Vazquez-Sanroman D, Carbo-Gas
M, Gil-Miravet I, Sanchis-Segura C, Carulli D,
et al. Have we been ignoring the elephant in
the room? Seven arguments for considering
the cerebellum as part of addiction circuitry.
Neurosci Biobehav Rev. 2016;60:1-11.
32. de Zeeuw P, van Belle J, van Dijk S, Weusten
J, Koeleman B, Janson E, et al. Imaging gene
and environmental effects on cerebellum in At-
tention-Deficit/Hyperactivity Disorder and typ-
ical development. NeuroImage Clin.
2012;2:103-10.
33. Mostofsky SH, Reiss AL, Lockhart P, Denckla
MB. Evaluation of cerebellar size in attention-
deficit hyperactivity disorder. J Child Neurol.
1998;13(9):434-9.
34. Matthews LG, Inder TE, Pascoe L, Kapur K,
Lee KJ, Monson BB, et al. Longitudinal
preterm cerebellar volume: Perinatal and neu-
rodevelopmental outcome associations. Cere-
bellum. 2018;17(5):610-27.
35. Lee AKW, Jerram M, Fulwiler C, Gansler DA.
Neural correlates of impulsivity factors in psy-
chiatric patients and healthy volunteers: a
voxel-based morphometry study. Brain Imag-
ing Behav. 2011;5(1):52-64.
36. Wolf RC, Plichta MM, Sambataro F, Fallgatter
AJ, Jacob C, Lesch KP, et al. Regional brain
activation changes and abnormal functional
connectivity of the ventrolateral prefrontal cor-
tex during working memory processing in
adults with attention-deficit/hyperactivity dis-
order. Hum Brain Mapp. 2009;30(7):2252-66.
37. Oldehinkel M, Beckmann CF, Pruim RHR, van
Oort ESB, Franke B, Hartman CA, et al. At-
tention-Deficit/Hyperactivity Disorder symp-
toms coincide with altered striatal connectivity.
Biol Psychiatry Cogn Neurosci Neuroimaging.
2016;1(4):353-63.
38. Valera EM, Faraone SV, Biederman J, Pol-
drack RA, Seidman LJ. Functional neu-
roanatomy of working memory in adults with
attention-deficit/hyperactivity disorder. Biol
Psychiatry. 2005;57(5):439-47.
Erman Şentürk
39. Sonuga-Barke EJS, Sergeant JA, Nigg J, Will-
cutt E. Executive dysfunction and delay aver-
sion in attention deficit hyperactivity disorder:
nosologic and diagnostic implications. Child
Adolesc Psychiatr Clin N Am. 2008;17(2):367-
84.
40. Stevens MC, Pearlson GD, Calhoun VD, Bes-
sette KL. Functional neuroimaging evidence
for distinct neurobiological pathways in atten-
tion-deficit/hyperactivity disorder. Biol Psychi-
atry Cogn Neurosci Neuroimaging. 2018;3(8):
675-85.
41. Fleck DE, Kotwal R, Eliassen JC, Lamy M,
Delbello MP, Adler CM, et al. Preliminary evi-
dence for increased frontosubcortical activa-
tion on a motor impulsivity task in mixed
episode bipolar disorder. J Affect Disord.
2011;133(1-2):333-9.
42. Majdak P, Ossyra JR, Ossyra JM, Cobert AJ,
Hofmann GC, Tse S, et al. A new mouse
model of ADHD for medication development.
Sci Rep. 2016;6(1):1-18.
43. Hoekzema E, Carmona S, Tremols V, Gispert
JD, Guitart M, Fauquet J, et al. Enhanced neu-
ral activity in frontal and cerebellar circuits
after cognitive training in children with atten-
tion-deficit/hyperactivity disorder. Hum Brain
Mapp. 2010;31(12):1942-50.
44. Jung YC, Schulte T, Müller-Oehring EM,
Namkoong K, Pfefferbaum A, Sullivan EV.
Compromised frontocerebellar circuitry con-
tributes to nonplanning impulsivity in recover-
ing alcoholics. Psychopharmacology. 2014;
231(23):4443-53.
45. Behan B, Connolly CG, Datwani S, Doucet M,
Ivanovic J, Morioka R, et al. Response inhibi-
tion and elevated parietal-cerebellar correla-
tions in chronic adolescent cannabis users.
Neuropharmacology. 2014;84:131-7.
46. Tessier A, Cosin C, Mayo W, Pfeuty M, Mis-
70
İmpulsivite ve Kompulsivitede Serebellumun Yeri
drahi D, Sibon I. Impulsive aggressive obses-
sions following cerebellar strokes: a case
study. J Neurol. 2015;262(7):1775-6.
47. Kim JH, Kim TH, Choi YC, Chung SC, Moon
SW. Impulsive behavior and recurrent major
depression associated with dandy-walker vari-
ant. Psychiatry Investig. 2013;10(3):303-5.
48. Schmahmann JD, Sherman JC. The cerebel-
lar cognitive affective syndrome. Brain: A Jour-
nal of neurology. 1998;121(4):561-79.
49. Bobée S, Mariette E, Tremblay-Leveau H,
Caston J. Effects of early midline cerebellar
lesion on cognitive and emotional functions in
the rat. Behav Brain Res. 2000;112(1-2):107-
17.
50. Callu D, Puget S, Faure A, Guegan M, El Mas-
sioui N. Habit learning dissociation in rats with
lesions to the vermis and the interpositus of
the cerebellum. Neurobiol Dis. 2007;27(2):
228-37.

Bahadır GENİŞa
Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi,
a
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD,
Kocaeli, TÜRKİYE
Yazışma Adresi/Correspondence:
Bahadır GENİŞ
Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi,
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD,
Kocaeli, TÜRKİYE
bahadirgenis06@gmail.com
KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Geniş B. Bağımlılıklar ve madde aşermesinde
serebellumun rolü. Coşar B, editör. Nöropsi-
kiyatrik Açıdan Serebellum . 1. Baskı. Ankara:
Türkiye Klinikleri; 2021. p.71-6.
Bağımlılıklar ve Madde Aşermesinde
Serebellumun Rolü
The Role of the Cerebellum
in Addictions and Substance Craving
ÖZET İnsan beyninin arkasındaki küçük bir organ olan beyincik, literatürdeki diğer nöronal yapılara
göre arka planda kalmış ve küçük bir literatür alanı oluşturmuştur. Beyincik, bazı beyin fonksiyonları üze-
rinde düzenleyici bir etkiye sahiptir. Bu etki hem bağımlılıklar hem de diğer psikiyatrik bozukluklar için
çok önemlidir. Beyinciğin bağımlılık ve aşerme üzerindeki rolü son zamanlarda tartışılmış ve ilişkili
beyin yapıları tanımlanmıştır. Beyincik, bağımlılığın temel sorunlarından biri olan aşermenin düzen-
lenmesindeki rolü ve nöroplastisite yeteneği düşünüldüğünde, bağımlılık ve diğer psikiyatrik bozuk-
luklar üzerine araştırmayı hak eden nöronal bir yapıdır. Bu çalışmada beyinciğin yapısı ve işlevi,
bağımlılıkla ilişkili beyincik yapıları ve bağımlılık yapan maddelerin beyincik üzerindeki etkileri tartı-
şılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Serebellum; alkolizm; madde kullanımına bağlı bozukluklar; aşerme;
alkol-bağlantılı rahatsızlıklar
ABSTRACT The cerebellum, which is a small organ at the back of the human brain, has remained in
the background compared to other neuronal structures in the literature and has formed a small field of
literature. The cerebellum has a regulating effect on some of the brain functions. This effect is very im-
portant for both addictions and other psychiatric disorders. The role of the cerebellum on addiction and
craving has recently been discussed and associated brain structures have been identified. Considering its
role in the regulation of craving, which is one of the fundamental problems of addiction, and its neuro-
plasticity ability, the cerebellum is a neuronal structure that deserves research on addiction and other
psychiatric disorders. In this study, the structure and function of the cerebellum, the cerebellum struc-
tures associated with addiction, and the effects of addictive substances on the cerebellum are discussed.
Keywords: Cerebellum; alcoholism; substance-related disorders; craving;
alcohol-related disorders
BEYİNCİK vE BAğımlılıK
H
ayvan çalışmalarıyla daha iyi anlaşılmaya başlayan bağımlılık modelleri, son
dekatlarda beyincik ile ilgili bilgilerinde eklenmesiyle yeni bir bakış açısı ka-
zanmıştır. Bağımlılığın nörobiyolojisi oldukça karmaşık bir yapıdadır. Gün geç-
tikçe daha iyi anlaşılmaya başlayan bu konuda beyincik diğer sinirsel yapılara göre
kendine son zamanlarda yer bulmaya başlamıştır. Yapılan çalışmalar beyinciğin motor
fonksiyonlarla ilişkili olan kontrolünün çok ötesinde işlev üstlendiğini göstermiştir.1 Be-
yinciğin koşullu şartlanma, işlemsel öğrenme, istemli hareketlerin kazanılması ve motor
becerilerin öğrenilmesi gibi görevlerinin olduğu eskiden beri bilinmektedir.1 Ancak, gün-
cel çalışmalar beyinciğe yeni roller yüklemiştir. Duygusal bellek, seks, orgazm, dil, plan-
lama, tahmin etme ve algısal yetenekler bunlardan bazılarıdır.2 İnsan beyninin arkasında
küçük bir organ olan beyincik, alanyazında da diğer sinirsel yapılara göre arka planda
kalmış ve küçük bir yazın alanı oluşturmuştur. Bu çalışmada, beyinciğin anatomisi ve
71
Bahadır Geniş Bağımlılıklar ve Madde Aşermesinde Serebellumun Rolü

fizyolojisi kısa bir şekilde özetlenecek olup, bağımlılık mo- teks, amigdala, hipokampus ve ventral tegmental alan ile
dellerindeki yeri üzerinde durulacaktır. önemli bağlantıları olduğu gösterilmiştir.6 Sağlıklı birey-
lerde yapılan bir çalışmada serebellar vermis üzerinde oluş-
BEYİNCİğİN YApıSı vE İŞlEYİŞİ turulan bir uyarının prefontal kortekste teta dalgalarını
aktive ettiği gösterilmiştir.6 Teta aktivitesi ise biliş ve duygu
Beyincik, ortada vermis adı verilen bir yapı ile iki hemis-
için önemli bir beyin yapısı olan septo-hipokampal kom-
ferin birbirine bağlanmasıyla oluşur. Bu hemisferler birin-
pleks ile ilişkilendirilmiştir. Yine benzer şekilde vermisten
cil ve yatay fissür tarafından bölünür. Birincil fissür
köken alan uyarıların amigdala ve hipokampustaki nöro-
beyinciği ön ve arka lob olarak ikiye böler. Beyincik şa-
nal aktiviteyi arttırdığı gözlenmiştir.7 Bu durumun klinik
şırtıcı bir şekilde tüm beyin hacminin %10’unu kaplama-
yorumlaması kompulsif davranış bozukluklarında beyin-
sına rağmen serebral nöronların %80’ini oluşturmaktadır
ciğin önemli bir rolünün olabileceği şeklindedir. Beyincik
(yaklaşık olarak 16 milyar nörona 60 milyar nöron).3 Se-
ve VTA arasında birçok nörotransmitter ağı olmakla bir-
rebellar korteks hücresel özellikler açısından üç katman-
likte bunların en önemlilerinden birisi bu iki nöronal yapı
dan oluşur; moleküler, purkinje ve granüler katman.
arasındaki dopaminerjik yolaktır.8
Beyincik, temel olarak tırmanan lifler ve yosunsu lifler
Yapılan araştırmalar sonucunda beyinciğin beynin
aracılığıyla girdi alır. Tırmanıcı lifler olive çekirdeklerden,
birçok bölgesinden girdi aldığını ve bu girdiler üzerinde
yosunsu lifler ise pontin çekirdeklerden köken alır. Yosunsu
düzenleyici rolünün olduğu ortaya konmuştur. Nörogö-
lifler granüler tabakada glomerülus denilen yapıda granüler
rüntüleme çalışmalarından da temelini alan Bozulmuş
hücreler ile sinaps yaparlar. Yosunsu liften gelen uyarılar
Tepki Engelleme ve Belirginlik Atfı (RISA-Impaired Res-
granüler hücreler üzerine eksitatör etki oluştururken, golgi
ponse Inhibition and Salience Attribution) modelinde; ha-
cisimciğinden glomerulusa gelen ara nöronlar ise granüler
fıza, ödül/belirginlik, yönetici kontrol ve güdüleyici
hücreler üzerine inhibitör etki oluştururlar. Eksitatör etkide
(motivasyonel) dürtüden oluşur.9 Bu model üzerinden be-
gluatamat ana nörotransmitter iken, inhibitör etkide GABA
yinciğin biliş, duygulanım ve tiksintinin (aversiyon) çok
ana nörotransmitterdir.4 Granüler hücrelerin dentritik uzan-
odaklı bir düzenleyici görevi özetlenmektedir. Şekil 1’de
tıları moleküler tabaka içinde birbirine paralel olacak şekilde
gösterilen beyin bölgeleri beyincikten girdi almaktadır. Se-
ayrılır. Granüler hücreler ve purkinje hücreleri arasındaki nö-
rebellar korteksin lateral hemisferinden dentat çekirdeklere
rotranmisyonda glutamaterjik AMPA ve mGluR1 reseptör-
ulaşan nöronlar, dentat çekirdekten bilişsel (dorsolateral
leri etkin rol oynar. AMPA reseptörlerinin uyarımı ile hızlı
prefrontal korteks), iskeletomotor (motor ve premotor kor-
uyarıcı postsinaptik potansiyeller (UPSP) oluşurken,
teks) ve okülomotor fonksiyonlarla (frontal göz alanları)
mGluR1 reseptörlerinin uyarımı sonrasında yavaş UPSP olu-
ilişkili alanlara çıktı (efferent) verirler.10 Serebellar kortek-
şur. Bu yavaş oluşan UPSP etkisine de GABAB reseptörleri
sin vermisinden köken alan bir başka nöron ağı fastigial
aracılı kolaylaştırıcı etki sağlanır.2 Moleküler tabakada yer
çekirdeklere ulaşır. Fastigial çekirdekler ise hipokampus,
alan Yılsız ve Sepet hücreler purkinje hücresi üzerine inhibi-
amigdala ve singulat kortekse çıktı verir. Beyinciğin bu iş-
tör etki oluştururlar. Bu etkinlikte GABAA reseptörleri ana
levleri Şekil 1’de gösterildi. Bununla birlikte beyinciğin
etkinin altında yatan reseptörlerdir. Yıldız ve sepet hücreler
ilişkili olduğu beyin bölgeleri ve bu beyin bölgelerinin iş-
görev bakımından birbirine benzer olmakla birlikte, yıldız
levleri Tablo 1’de gösterildi.
hücreler purkinje hücresinin dentritlerine, sepet hücreler ise
purkinje hücresinin gövdelerine sinaps yaparlar. Tırmanıcı
lifler, tek bir purkinje hücresi ile birden çok sinaptik bağlantı
BEYİNCİK vE BAğımlılıK YApıCı mADDElER
yapabilirler. Tırmanıcı lifler purkinje hücreleri üzerine uyarıcı Beyincik fonksiyonlarında bozulması olan bir bireyde dis-
etki oluştururlar. Glutamaterjik AMPA reseptörleri bu uya- metri ve duyusal-motor koordinasyon zorlanması gibi ne-
rımda rol oynarken, purkinjede oluşan uyarı kompleks diken denlerden dolayı amaçlanan motor görevler yerine
adı verilen patlayıcı bir etki oluşturur.5 getirilemez. Beyinciğin bu görevini klasik koşullanma du-
rumunda düşünürsek, koşullanılmış öğrenme ve motivas-
yonel davranışın oluşumunda görev aldığını öngörmek
BEYİNCİK vE DİğER BEYİN BölGElERİ mümkündür. Yapılan araştırmalar, beyinciğin beynin farklı
ARASıNDAKİ AğlAR bölümlerinden girdiler aldığını ve bu girdiler üzerinde dü-
Beyinciğin birçok beyin bölgesiyle farklı düzeyde iletişimi zenleyici bir etkisinin olduğunu göstermektedir.11 Bazal
vardır. Ancak bu kısımda bağımlılık açısından önemli olan gangliyonlardaki dopaminerjik sistemlerle karşılıklı olan
bağlantıları değerlendirdiğimizde, beyinciğin frontal kor- nöral bağlantılar ödül ve yönlendirici güdüde de beyinciğin

72
Bahadır Geniş Bağımlılıklar ve Madde Aşermesinde Serebellumun Rolü

ŞEKİL 1: Beyinciğin bağımlılıkla ilişkili olduğu beyin bölgeleri ve bu bölgelerin bağımlılıktaki işlevleri.

TABLO 1: Beyinciğin bağımlılıkla ilişkili olduğu beyin bölgeleri ve bu bölgelerin bağımlılıktaki işlevleri.

İşlev Beyin Bölgesi İlişkili beyincik yapıları

Vermis Lobül VI Lobül VIIb Crus I Crus II
Yürütücü işlevler Dorsolateral prefrontal korteks + + + +
Birincil motor korteks + +
Güdüleyici (motivasyonel) dürtü
Subgenuel anterior singulat korteks + + +
Bellek parahipokampal girus + + +
Stres/İç duyu (İntrosepsiyon) Hipotalamus + + +
Birincil somatosensoriyel korteks + +
Somatik Duyular
(Somatosensasyon) posterior insula + +
İkincil somatosensöryel korteks + + + +
Anterior singulat korteks + + + +
ödül/Belirginlik (Salience)
Anterior insula + + + +

düzenleyici bir rolü olabileceğini düşündürmektedir.12 Se-
rebellar alanlar ile yürütücü işlevler, madde aşermesi, yanıt
seçimi ve belirginlik arasındaki saptanmış fonksiyonel iliş-
kiler beyinciğin bağımlılıkta oldukça önemli olduğunu gös-
termektedir.10 Maulton ve ark.nın yaptığı bir fMRI
çalışmasında, bağımlılık ve beyincik ilişkisi için önemli
sonuçlar elde edilmiştir.13 Limbik sistem, bağımlılık mo-
dellerinde önemli beyin yapılarından birisidir. Yapılan ça-
lışmada sağlıklı bireylerde ağrı ve hoş olmayan resimler
gösterildiğinde beyincikte (lobül VI, lobül VIIb ve Crus I)
oluşan fMRI aktivasyonu ile limbik sistem yapıları (ön hi-
potalamus[stres-introsepsiyon], subgenual anterior singulat
korteks [motivasyonel dürtü] ve parahipokampal girus
[bellek]) arasında önemli bir negatif yönlü korelasyon ol-
duğu saptanmıştır. Bu sonuçlar limbik sistem ile beyincik
arasında ciddi bir ilişki olduğunu göstermiştir. Klinik açı-
dan sonuçlar yorumlandığında, beyinciğin caydırıcı etki
oluşumunda oldukça önemli bir yeri olduğu söylenebilir.13
Bağımlılık yapıcı maddelerin beyinde neden olduğu
değişikliklerle ilgili çalışmaların çoğu bazal gangliyonlar
ve dopamin etkileri üzerinde durmuştur. Son zamanlarda
yapılan çalışmalar ise glumataterjik nörotransmisyonun
hem ödül sisteminin kontrolünde hem de madde arama
davranışının düzenlenmesinde oldukça önemli olduğunu
ortaya koymuştur.14 Beyinciğin özellikle kısa süreli ve
uzun süreli plastisiteye glumatamat ve endokannabinoid-
lerle aracılık ettiği düşünülmektedir. Kannabinoid 1 (CB1)
reseptörlerinin mazolimbik ve mezokortikal dopaminer-
jik yolaklardaki nöroplastisiteyi düzenlemede önemli gö-
revleri olduğu belirlenmiştir.15 Tablo 2’de bağımlılık
yapıcı maddelerin beyincik üzerindeki etkileri özetlen-
miştir.16-33

73
Bahadır Geniş Bağımlılıklar ve Madde Aşermesinde Serebellumun Rolü

TABLO 2: Bağımlılık yapıcı maddelerin beyincik üzerindeki etkileri.

Bağımlılık yapıcı Beyincik üzerindeki etkiler

madde
GABA nörotransmisyonu üzerindeki etkileri
Glomeruldeki granüler hücrelerdeki GABA iletimini arttırır. Böylece yosunsu lif aracılı uyarım sistemini inhibe eder. GABA’nın purkinje hücreleri
üzerindeki inhibitör etkisini arttırır. Böylece spontan hücre deşarjını baskılar.31
Etanol Golgi cisimciği üzerindeki spontan hücre deşarjını arttırır. Böylece GABA iletimi artar.32
GABAA reseptörünün fonksiyonu ve ekspresyonunu etkiler.31
Akut etanol alımı kortikal serebellar devrelerin uyarılabilirliğini azaltırken, kronik etanol varlığının ise serebellar nöronların aşırı uyarılmasına
neden olur.
lutamat nörotransmisyonu üzerindeki etkileri
Yüksek doz akut alkol alımı purkinje hücrelerindeki AmpA/Kainat reseptörlerinin aktivasyonuna bağlı olan Ca+2 sinyalizasyonunu bastırır.33
Kronik alkol maruziyeti ise AmpA reseptörleri tarafından tetiklenen Ca+2 akımlarını artırır.25
Hücre içi etkiler
Serin / teorin kinazın hücre içi sinyal iletim yolunu (mAp-Kinaz, ERK) aktive eder. Transkripsiyonel aktivite ve protein sentezi artar.
Bu değişimler nöronal plastisitede önemlidir. Uzun süreli etanol maruziyeti beyincik, amigdala, hipokampus ve beyin korteksinde
ERK aktivasyon seviyelerini azaltır.20 Aralıklı olarak etanole maruziyet ise amigdala ve beyincikteki çekilme dönemlerinde mApK-ERK
yolunu aktive eder.28
CREB bağlı transkripsiyon artar. Bu durum uzun vadeli plastisite genlerini aktive eder.20
Aktin hücre iskeletinin dinamik modülasyonunu etkiler.26 Bu da etanolün uzun vadeli nöronal plastisiteye neden olduğunu gösteren bir başka
destekleyicisidir.
Kannabis Uzun süre kannabisin aktif bileşeni olan delta 9-tetrahidrokannabinol (THC) kullanan sıçanlarda beyincikte 2-araşidonil-gliserol (2-AG)
artışı gözlenmiştir.18
Akut delta-9-THC verilmesi sonrasında ERK yolağında artış görülür. Kullanım süresinin uzaması bu ERK yolağında düşüşe neden olur. Geri
çekilme sonrasında adenilat siklaz aktivitesi yukarı düzenlenir ve siklik Amp (cAmp)- protein Kinaz A (pKA) yolağı aşağı düzenlenir.27
Kronik THC maruziyeti olan sıçanlarda, akut delta-9-THC verilmesi CREB'de önemli bir azalmaya neden olur.16
Endokannabinoid sistem, beyincikteki diğer kötüye kullanım ilaçlarının neden olduğu eylemlere ve plastisiteye aracılık eder. örneğin, kronik
etanol veya morfine maruz kalma durumunda serebellar granül hücrelerinde, 2-AG ve araşidonil-etanolamid birikimi oluşturur. Ayrıca, etanol
ve morfin kullanımı sonrasında CB1 reseptörlerinin yoğunluğunun azaldığı gösterilmiştir.30
Uyarıcılar Kokain ve amfetamin, sıçanlarda vermisin granüler tabakasında ve bazen purkinje hücrelerinde Fos benzeri immünoreaktiviteyi arttırır.
Bu etki D1 reseptörleri ile ilişkilidir.23
İnsan olmayan primatlarda amfetamin alımı sonrası beyinciğin dentat çekirdeğindeki bağıl beyin kan hacminde artış olduğu gösterilmiştir.21
Kokain purkinje hücrelerinin spontan ateşlenmesini ve glutamatla indüklenen aktivasyonunu alfa (2) -adrenoseptör aktivasyonu aracılığı ile
baskılar.22 Bu durum lokus coeruleus çıkan noradrenerjik liflerin purkinje hücresi üzerindeki etkisi ile ilişkilidir.
Kokain alımıdan sonra purkinje hücresinin soma ve dendritlerinde sinaptik yeniden modellemede görev alan Homer 1b/c ve 3a/b'nin
ekspresyonu artar.17

Madde arama davranışının tetikleyicilerini belirle-

BEYİNCİK vE AŞERmE
Aşerme, bağımlılarda madde arama ve nüksün altında
yatan önemli durumlardan biridir. Madde kullanımı sıra-
sında oluşan koşullu uyaranların aşermeye neden olduğu
ve nüksü tetikleyebildiği bilinmektedir. Aşerme sıklıkla
prefrontal kortikal, striatum, ventral pallidum, ventral teg-
mental alan, amigdala veya hipokampus gibi nöronal ya-
pılarla ilişkilendirilmiştir.24 Aşermede bu yapılarla
yakından ilişkisi bulunan beyincik yakın zamana kadar bu
konuda çok ilgi görmemiştir. Oysaki yapılan çalışmalar,
bellek, öngörü ve yürütücü işlevlerle beyinciğin yakından
ilişkili olduğunu göstermiştir.
mede koşullanılmış ipuçlarının hatıraları önemli bir yer tut-
maktadır. Koşullu ipuçları eşliğinde yapılan bir PET
görüntüleme çalışmada, beyinciğin aktifleştiği gözlenmiş-
tir.19 Bonson ve ark., kokain bağımlılarına kokainle ilgili
uyaranlar veya ilgisi olmayan nötr uyaranlar sonrasında
aşerme halini PET görüntüleme ile değerlendirilmiştir. Ko-
kainle ilgili ipuçlarının gösterilmesi lateral amigdala, late-
ral orbitofrontal korteks, dorsolateral prefrontal korteks ve
beyinciğin sağ hemisferik aktivasyonuna neden olmuştur.
Ancak, bu çalışmada beyincik aşermeyle ilişkilendirilme-
miştir.34 Tomasi ve ark., kokain kullanım bozukluğu olan-
larda kokainle ilgili bir video seyretmenin, posterior

74
Bahadır Geniş
beyincikte bir aktivasyon oluşturduğunu ve bu aktivasyo-
nun D2 ve D3 reseptörleri ile yakından ilişkili olduğunu
saptamışlardır. Bununla birlikte kronik kullanımı olan ki-
şilerde aktivasyonun daha az olduğu bununda D2 ve D3
reseptörlerindeki azalmayla ilişkili olabileceğini belirtmiş-
lerdir.35
Serebellar aktivasyon kokainde olduğu gibi alkol ile
ilgili yapılan çalışmalarda da gözlenmiştir. Schneider ve
ark.nın yaptığı çalışmada, alkol kullanım bozukluğu olan
ve detoksifikasyon tedavisini olmuş on hasta ile hasta ol-
mayan on sağlıklı kontrolün etanol kokusu sonrasında olu-
şan serebellar yanıtları fMRI ile karşılaştırılmıştır.36 Alkol
kullanım bozukluğu (AKB) olan hastalarda beyincikte ak-
tivasyon olduğu saptanmıştır. Sağlıklı kontrollerde ise
böyle bir aktivasyon gözlenmemiştir. Bu çalışmada ikinci
bir aşama olarak AKB olan hastalar psikofarmakolojik mü-
dahale ile standart davranış terapisine alınmış ve sonra-
sında yeniden fMRI ile izlenmiştir. Tedavi sonrasında
serebellar aktivasyonun artık olmadığı ortaya konmuştur.
Sonuç olarak aşerme ile var olan serebellar aktivasyonun
tedavi sonrasında azalabileceği saptanmıştır.36 Olbrich ve
ark. da AKB olan hastalarda PET ile yaptıkları nörogörün-
tüleme araştırmasında, etanol kokusu ile uyarılan hastala-
rın hem vermislerinde hem de sol serebellar
hemisferlerinde önemli ölçüde daha yüksek serebellar kan
akımı olduğu gösterilmiştir.37
Nikotin ve opioidler ilgili çalışmalarda da benzer so-
nuçlar elde edilmiştir. Sigara içen bireylerde, sigara ile il-
gili ipuçları gösterildiğinde serebellar aktivasyonun kontrol
grubuna göre arttığı ve aşerme durumunun vermiste loka-
lize bir alanla daha fazla ilişkili olduğu saptanmıştır.38 Ben-
zer şekilde, eroin ile ilgili ipuçları bağımlılara
gösterildiğinde, serebellar vermiste aktivite artışı olduğu
gözlenmiştir. Kısa süreli eroin yoksunluğunda, eroin ile il-
gili ipuçları gösterildiğinde oluşan serebellar aktivasyon
nötr ipuçlarıyla oluşan aktiviteye göre anlamlı bir şekilde
daha fazladır.39 Uzun süreli eroin yoksunluğunda ise ero-
inle ilgili ipuçları bilateral deaktivasyon oluşturmuştur.
75
Bağımlılıklar ve Madde Aşermesinde Serebellumun Rolü
Çalışmadan elde edilen bu bulgular doğrultusunda yazar-
lar, uzun süreli yoksunluğun koşullu ipuçlarının oluştur-
duğu aşermenin azaltabileceğini ve böylece tekrarlama
riskini azaltabileceğini öne sürmüşlerdir.39 Eroinle ilgili
aşermenin tedavisinde kullanılan yoksunluğa bağlı terapi
ve metadon idame tedavisindeki nöral farklılıklar araştırıl-
mış ve araştırmaya sağlıklı bireylerde dahil edilmiştir.29
Eroinle ilgili ipuçlarının gösterilmesi sonrasında gruplar
arasında serebellar sinyalizasyonda anlamlı farklılıklar ol-
duğu gözlenmiştir. Sereballar sinyalizasyon sağlıklı grupta
azalırken metadon idame tedavisi alanlarda artış gözlen-
miştir. Bu iki grup arasındaki fark ise anlamlı olarak sap-
tanmıştır. Araştırmacılar, bu değişikliğin beyincikte
maddeyle ilişkili uzun süreli sinaptik değişikliklerin mey-
dana geldiğine dair bir kanıt olarak yorumlamıştırlar.29 Be-
yinciğin maddelerle ilgili uzun süreli anı oluşumu, madde
duyarlılığı ve madde kullanma davranışının oluşumundaki
rolü düşünüldüğünde bu yorum oldukça yerindedir.2
SoNUç
Beyinciğin, beyindeki işlevler üzerine düzenleyici bir et-
kisi vardır. Bu etki hem bağımlılıklar hem de diğer psiki-
yatrik bozukluklar için oldukça önemlidir. Beyinciğin
bağımlılık ve aşerme üzerine etkileri yakın zamanda tartı-
şılmaya başlanmış ve öne sürülen modeller olmuştur. Bu
modellerin zaman içinde doğrulanıp doğrulanmayacağı
netlik kazanacaktır. Ancak, başta aşerme olmak üzere ba-
ğımlılık alanında yapılan çalışmalar beyinciğin rolünü daha
iyi ortaya koyacaktır. Bağımlılığın en temel sorunlarından
birisi olan aşerme durumunun düzenlenmesindeki rolü ve
öğrenmeyle ilgili uzun süreli nöroplastisite yeteneği düşü-
nüldüğünde, beyincik bağımlılık ve diğer psikiyatrik bo-
zukluklar konusunda araştırılmayı oldukça hak eden bir
nöronal yapıdır.
Teşekkürler
Bu çalışmada yer alan görselin çiziminde https://biorender.com/
internet adresinden yararlanılmıştır.
Bahadır Geniş
1. ıto m. Cerebellar circuitry as a neuronal ma-
chine. prog Neurobiol. 2006;78(3-5):272-303.
2. miquel m, Toledo R, García lı, Coria-Avila GA,
manzo J. Why should we keep the cerebellum
in mind when thinking about addiction? Curr
Drug Abuse Rev. 2009;2(1):26-40.
3. Azevedo FA, Carvalho lR, Grinberg lT, Farfel
Jm, Ferretti RE, leite RE, et al. Equal numbers
of neuronal and nonneuronal cells make the
human brain an isometrically scaled-up primate
brain. J Comp Neurol. 2009;513(5):532-41.
4. Delgado-García Jm. Structure and function of
the cerebellum. Rev Neurol. 2001;33(7):635-42.
5. Strick pl, Dum Rp, Fiez JA. Cerebellum and
nonmotor function. Annu Rev Neurosci.
2009;32:413-34.
6. Schutter DJ, van Honk J. An electrophysio-
logical link between the cerebellum, cognition
and emotion: frontal theta EEG activity to sin-
gle-pulse cerebellar TmS. Neuroımage.
2006;33(4):1227-31.
7. Heath RG, Dempesy CW, Fontana CJ, myers
WA. Cerebellar stimulation: effects on septal
region, hippocampus, and amygdala of cats
and rats. Biol psychiatry. 1978;13(5):501-29.
8. Schweighofer N, Doya K, Kuroda S. Cerebel-
lar aminergic neuromodulation: towards a
functional understanding. Brain Res Brain Res
Rev. 2004;44(2-3):103-16.
9. volkow ND, Wang GJ, Fowler JS, Tomasi D,
Telang F, Baler R. Addiction: decreased re-
ward sensitivity and increased expectation
sensitivity conspire to overwhelm the brain's
control circuit. Bioessays. 2010;32(9):748-55.
10. moulton EA, Elman ı, Becerra lR, Goldstein
RZ, Borsook D. The cerebellum and addiction:
insights gained from neuroimaging research.
Addict Biol. 2014;19(3):317-31.
11. Swain RA, Kerr Al, Thompson RF. The cere-
bellum: a neural system for the study of rein-
forcement learning. Front Behav Neurosci.
2011;5:8.
12. Bostan AC, Strick pl. The cerebellum and
basal ganglia are interconnected. Neuropsy-
chol Rev. 2010;20(3):261-70.
13. moulton EA, Elman ı, pendse G, Schmah-
mann J, Becerra l, Borsook D. Aversion-re-
lated circuitry in the cerebellum: responses to
noxious heat and unpleasant images. J Neu-
rosci. 2011;31(10):3795-804.
14. vanderschuren lJ, Kalivas pW. Alterations in
dopaminergic and glutamatergic transmission
in the induction and expression of behavioral
sensitization: a critical review of preclinical
studies. psychopharmacology (Berl).
2000;151(2-3):99-120.
15. melis m, pistis m, perra S, muntoni Al, pillolla
G, Gessa Gl. Endocannabinoids mediate
presynaptic inhibition of glutamatergic trans-
Bağımlılıklar ve Madde Aşermesinde Serebellumun Rolü
KAYNAKlAR
mission in rat ventral tegmental area
dopamine neurons through activation of CB1
receptors. J Neurosci. 2004;24(1):53-62.
16. Casu mA, pisu C, Sanna A, Tambaro S, Spada
Gp, mongeau R, et al. Effect of delta9-tetrahy-
drocannabinol on phosphorylated CREB in rat
cerebellum: an immunohistochemical study.
Brain res. 2005;1048(1-2):41-7.
17. Dietrich JB, Arpin-Bott mp, Kao D, Dirrig-
Grosch S, Aunis D, Zwiller J. Cocaine induces
the expression of homer 1b/c, homer 3a/b,
and hsp 27 proteins in rat cerebellum.
Synapse. 2007;61(8):587-94.
18. González S, Fernández-Ruiz J, Di marzo v,
Hernández m, Arévalo C, Nicanor C, et al. Be-
havioral and molecular changes elicited by
acute administration of SR141716 to Delta9-
tetrahydrocannabinol-tolerant rats: an experi-
mental model of cannabinoid abstinence.
Drug Alcohol Depend. 2004;74(2):159-70.
19. Grant S, london ED, Newlin DB, villemagne
vl, liu X, Contoreggi C, et al. Activation of
memory circuits during cue-elicited cocaine
craving. proc Natl Acad Sci U S A.
1996;93(21):12040-5.
20. Hyman SE, malenka RC, Nestler EJ. Neural
mechanisms of addiction: the role of reward-
related learning and memory. Annu Rev Neu-
rosci. 2006;29:565-98.
21. Jenkins BG, Sanchez-pernaute R, Brownell
Al, Chen YC, ısacson o. mapping dopamine
function in primates using pharmacologic
magnetic resonance imaging. J Neurosci.
2004;24(43):9553-60.
22. Jiménez-Rivera CA, Segarra o, Jiménez Z,
Waterhouse BD. Effects of intravenous cocaine
administration on cerebellar purkinje cell activ-
ity. Eur J pharmacol. 2000;407(1-2):91-100.
23. Klitenick mA, Tham CS, Fibiger HC. Cocaine and
d-amphetamine increase c-fos expression in the
rat cerebellum. Synapse. 1995;19(1):29-36.
24. moreno-Rius J, miquel m. The cerebellum in
drug craving. Drug Alcohol Depend.
2017;173:151-8.
25. Netzeband JG, Trotter C, Caguioa JN, Gruol
Dl. Chronic ethanol exposure enhances
AmpA-elicited Ca2+ signals in the somatic
and dendritic regions of cerebellar purkinje
neurons. Neurochem ınt. 1999;35(2):163-74.
26. okamoto K, Nagai T, miyawaki A, Hayashi Y.
Rapid and persistent modulation of actin dy-
namics regulates postsynaptic reorganization
underlying bidirectional plasticity. Nat Neu-
rosci. 2004;7(10):1104-12.
27. Rubino T, Forlani G, viganò D, Zippel R, paro-
laro D. modulation of extracellular signal-reg-
ulated kinases cascade by chronic delta
9-tetrahydrocannabinol treatment. mol Cell
Neurosci. 2004;25(3):355-62.
76
28. Sanna pp, Simpson C, lutjens R, Koob G.
ERK regulation in chronic ethanol exposure
and withdrawal. Brain Res. 2002;948(1-
2):186-91.
29. Tabatabaei-Jafari H, Ekhtiari H, Ganjgahi H,
Hassani-Abharian p, oghabian mA, moradi A,
et al. patterns of brain activation during crav-
ing in heroin dependents successfully treated
by methadone maintenance and abstinence-
based treatments. J Addict med. 2014;8(2):
123-9.
30. vinod KY, Yalamanchili R, Xie S, Cooper TB,
Hungund Bl. Effect of chronic ethanol expo-
sure and its withdrawal on the endocannabi-
noid system. Neurochem ınt. 2006;49(6):
619-25.
31. Botta p, Radcliffe RA, Carta m, mameli m,
Daly E, Floyd Kl, et al. modulation of GABAA
receptors in cerebellar granule neurons by
ethanol: a review of genetic and electrophys-
iological studies. Alcohol. 2007;41(3):187-99.
32. Carta m, mameli m, valenzuela CF. Alcohol
enhances GABAergic transmission to cere-
bellar granule cells via an increase in Golgi
cell excitability. J Neurosci. 2004;24(15):3746-
51.
33. Tabakoff B, Hoffman p. Alcohol addiction: an
enigma among us. Neuron. 1996;16:909-
12.
34. Bonson KR, Grant SJ, Contoreggi CS, links
Jm, metcalfe J, Weyl Hl, et al. Neural systems
and cue-induced cocaine craving. Neuropsy-
chopharmacology. 2002;26(3):376-86.
35. Tomasi D, Wang GJ, Wang R, Caparelli EC,
logan J, volkow ND. overlapping patterns of
brain activation to food and cocaine cues in
cocaine abusers: association to striatal D2/D3
receptors. Hum Brain mapp. 2015;36(1):120-
36.
36. Schneider F, Habel U, Wagner m, Franke p,
Salloum JB, Shah NJ, et al. Subcortical
correlates of craving in recently abstinent
alcoholic patients. Am J psychiatry.
2001;158(7):1075-83.
37. olbrich Hm, valerius G, paris C, Hagenbuch
F, Ebert D, Juengling FD. Brain activation dur-
ing craving for alcohol measured by positron
emission tomography. Aust N Z J psychiatry.
2006;40(2):171-8.
38. Smolka mN, Bühler m, Klein S, Zimmermann
U, mann K, Heinz A, et al. Severity of nicotine
dependence modulates cue-induced brain
activity in regions involved in motor prepara-
tion and imagery. psychopharmacology.
2006;184(3-4):577-88.
39. lou m, Wang E, Shen Y, Wang J. Cue-elicited
craving in heroin addicts at different abstinent
time: an fmRı pilot study. Subst Use misuse.
2012;47(6):631-9.

Meltem ÇINAR BOZDAĞa,
İrem EKMEKÇİ ERTEKa
a
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi,
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD,
Ankara, TÜRKİYE
Yazışma Adresi/Correspondence:
Meltem ÇINAR BOZDAĞ
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi,
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD,
Ankara, TÜRKİYE
meltemcinar@gazi.edu.tr
KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Çınar Bozdağ M, Ekmekçi Ertek İ. Uyku bo-
zuklukları ve serebellum. Coşar B, editör. Nö-
ropsikiyatrik Açıdan Serebellum . 1. Baskı.
Ankara: Türkiye Klinikleri; 2021. p.77-82.
Uyku Bozuklukları ve Serebellum
Sleep Disorders and Cerebellum
ÖZET Uyku bozuklukları ile beynin yapısal ve işlevsel bölgeleri arasındaki ilişkiyi ele alan araştırma-
lar daha çok kortikal ve subkortikal alanlara odaklanmışken; serebellumun bu alandaki rolü genelde daha
geri planda kalmıştır. Literatür incelendiğinde çeşitli yöntemleri kullanan araştırmalara rastlanmaktadır.
Bu yöntemlerden biri olan fonksiyonel görüntüleme çalışmaları incelendiğinde, uyku evrelerinde sere-
bellar aktivitede değişimler olduğu görülmektedir. Bazı serebellar hastalıklarla birlikte uyku bozukluk-
larının görülebildiği, bazı uyku bozukluklarında ise serebellar bulguların olabildiği çeşitli çalışmalarda
gösterilmiştir. Serebellumun uyku bozukluklarındaki rolü; insomni, narkolepsi, obstrüktif uyku apne
sendromu, REM uykusu davranış bozukluğu, huzursuz bacaklar sendromu gibi hastalıklarda çalışılmış-
tır. Ayrıca serebellar hastalıklarda, özellikle spinoserebellar ataksi türlerinde, REM uykusu davranış bo-
zuklukları, huzursuz bacaklar sendromu ve uykuda periyodik hareket bozukluğu, gündüz aşırı
uykululuğu, insomni, obstruktif uyku apnesi ve NREM parasomniler görülebildiği bildirilmektedir. Bu
konudaki çalışmalar artış gösterse de, serebellumun uyku üzerindeki rolünün anlaşılması için daha ileri
çalışmalara ihtiyaç vardır.
Anahtar Kelimeler: Uyku; uyku evreleri; narkolepsi; uyku, REM; serebellum
ABSTRACT It is observed that, while there are numerous data on the role of cortical and subcortical
structures in studies on sleep disorders, the role of the cerebellum is mostly ignored. Studies using var-
ious methods can be encountered when the literature is examined. When functional imaging studies are
examined, which is one of these methods, it is seen that there are changes in cerebellar activity during
sleep stages. It has been shown in various studies that sleep disorders can be seen with some cerebellar
diseases, and cerebellar findings can be seen in some sleep disorders. The role of the cerebellum in sleep
disorders has been studied in insomnia, narcolepsy, obstructive sleep apnea syndrome, REM sleep be-
havior disorder, restless legs syndrome. Besides, in cerebellar diseases, especially in spinocerebellar
ataxia types, REM sleep behavior disorders, restless legs syndrome and periodic limb movement disor-
der, excessive daytime sleepiness, insomnia, obstructive sleep apnea, and NREM parasomnias were re-
ported. Although studies on this subject are increasing, further studies are needed to understand the role
of the cerebellum in sleep.
Keywords: Sleep; sleep stages; narcolepsy; sleep, REM; cerebellum
U
yku bozuklukları üzerinde yapılan araştırmalarda, kortikal ve subkortikal ya-
pıların ilişkisine yönelik sayısız veri mevcutken, serebellumun rolünün çoğun-
lukla göz ardı edildiği gözlenmektedir.1 Bunun yanında, serebellumun uyku
uyanıklık döngüsünde düzenleyici rolünün olduğu, NREM uyku regülasyonunda ve mo-
dülasyonunda rol oynadığı, bazı uyku bozuklukları ile ilişkili olabildiği bilinmektedir.2-
4
Fonksiyonel görüntüleme çalışmalarında uyku evrelerinde serebellum aktivitesinde
değişimler olabildiği gösterilmiştir.5 Ayrıca serebellar nöronların sirkadyen ritmin kont-
rolünde rol oynayan clock genlerini eksprese ettikleri bulunmuştur.1 2019 yılında yapı-
lan genom tabanlı ilişki analizleri çalışmaları, sirkadyen ritim ve uyku süresi ile ilişkili
77
Meltem Çınar Bozdağ ve ark.
genler açısından serebellumun önemli bir merkez olduğunu
göstermişlerdir.6 Nöbet usulü çalışan çalışanlarda, gündüz
çalışanlarla kıyaslandığında sağ serebellum serebral per-
füzyonunda azalma saptandığı, bunun depresyon ve in-
somni şiddeti ile korele olduğu bulunmuştur.7
Bu konu ile ilgili literatür incelendiğinde çok çeşitli
yöntemleri kullanan araştırmalara rastlamak mümkündür. Ke-
diler üzerinde yapılan çalışmalarda serebellar korteksin ile-
tim yollarında yer alan climbing ve mossy liflerinin REM ve
NREM evrelerinde aktivite değişimleri gösterdiği saptan-
mıştır.8 1970’li yıllardan itibaren çeşitli çalışmalarda insan-
larda NREM uyku sırasında, serebellumda lokal alan
potansiyellerinin kaydedildiği gözlenmektedir.1 Pozitron
Emisyon Tomografi (PET) ve Fonksiyonel Magnetik Rezo-
nans Görüntüleme (fMRG) gibi tekniklerin Elektroensefalo-
grafi (EEG) ile bir arada kullanıldığı uyku çalışmalarında
NREM uyku evrelerinde serebellumun IV, V, VI ve VII. lo-
büllerinde aktivasyon değişimleri olduğu saptanmıştır.1 Ya-
pılan fMRG çalışmalarında REM evresinde hem serebellum
hemisferinde, hem vermiste aktivite artışı saptanmıştır, bu ça-
lışmalar 1970’lerde yapılan hayvan çalışmalarının sonuçları
ile uyumludur.1,9 Sonuç olarak çeşitli çalışmalar, hem NREM
evrelerinde, hem REM evresinde serebellar aktivitede çeşitli
değişimler olduğuna işaret etmektedir.1
Son yıllarda gerçekleştirilen bağlantısallık çalışmaları
kortiko-serebellar ağlardaki fonksiyonel bağlantısallığın uyku
sırasında korunduğu, ancak NREM uyku evrelerine göre de-
ğişkenlik gösterdiğine işaret etmektedir.1 Bir bağlantısallık
çalışması, serebellum ve serebrum arasındaki fonksiyonel
bağlantısallığın NREM2 evresinde artıp azalabildiğini,
NREM3 sırasında genellikle azaldığını göstermektedir.10
REM uykusu sırasında ise sol serebellum lobül VI’nın poste-
rior singulat korteks ile negatif korelasyon gösterdiği, sağ
lobül IV ve V’in talamusla pozitif korelasyon gösterdiği;
sonuç olarak kortiko-serebellar bağlantısallığın uyku sırasında
fonksiyonelliğini koruduğu, ancak beyin bölgesine ve uyku
evresine bağlı olarak ilişkisinin değişkenlik gösterdiği sap-
tanmıştır.1,11
2014 yılında ötimik bipolar bozukluk hastaları üzerinde
yapılan prefronto-serebellar transkranial direkt akım stimü-
lasyon uygulamasının, uyku kalitesi skorlarında düzelme ile
ilişkili olduğu saptanmış, bu sonucun prefronto-talamik-se-
rebellar devrelerin modülasyonu sonucu gerçekleştiği düşü-
nülmüştür.12
Bazı serebellar hastalıklarla birlikte uyku bozuklukları-
nın görülebildiği, bazı uyku bozukluklarında ise serebellar
bulguların olabildiği çeşitli çalışmalarda gösterilmiştir ve
bunlar arasında yeterli çalışma bulunan hastalıklar, alt baş-
lıklar halinde incelenecektir.1,4
78
Uyku Bozuklukları ve Serebellum
SEREBEllUM vE İNSOMNİ
İnsomni, uyku miktarından veya kalitesinden memnuni-
yetsizlikle karakterize; uykuya dalmakta ya da uykuyu sür-
dürmekte güçlük veya sabahları istenen saatten daha erken
uyanmak ile seyredebilen ve hayatın pek çok alanında iş-
levselliği önemli ölçüde etkileyebilen bir uyku bozukluğu-
dur.13 İnsomnia patofizyolojisinde, genetik yatkınlık;
kortikal GABA miktarının azalması, anormal beyin mor-
fometrisi, uyanıklık ve uykuya dalmayı düzenleyen bölge-
lerin aynı anda çalışması gibi nörobiyolojik süreçlerle ilgili
anormallikler; yaş, cinsiyet, komorbid hastalıklar ve ilaçlar
gibi kolaylaştırıcı olabilecek sebeplerin varlığı; stresör ya
da tetikleyici bir durumun olması gibi pek çok süreç rol oy-
namaktadır.14
İnsomnia hastalarında yapılan yapısal ve fonksiyonel
beyin görüntüleme çalışmalarında pek çok beyin bölge-
sinde değişimler saptanmaktadır.14 Serebellum ile ilgili bul-
gular olan çalışmalardan birinde, insomni hastalarına
yapısal görüntüleme uygulanmış, insomninin serebellumda
artmış gri cevher volümü ile ilişkili olduğu bulunmuştur.15
Son yıllarda insomni hastalarında dinlenim durumu fonk-
siyonel manyetik rezonans görüntüleme (fMRG) çalışma-
larının arttığı dikkat çekmektedir. Kronik insomni
hastalarında ya da primer insomni hastalarında yapılan din-
lenim durumu fMRG çalışmalarında, bu hastalarda sere-
bellumu da içeren bazı bölgeler ve ağlar arasında
fonksiyonel bağlantısallıkta anormallikler saptanmakta-
dır.16,17 Primer insomni hastalarında yaş ve cinsiyetle iliş-
kili farkları araştırmayı amaçlayan bir dinlenim durumu
fMRG çalışmasında, serebellumun çeşitli alt bölgelerinde
dinlenim durumu beyin aktivitesinde yaş ve cinsiyetle iliş-
kili fark olduğu gösterilmiştir.18 Kronik primer insomni
hastalarında cinsiyet farkını araştıran başka bir çalışmada
bu hastalığa sahip olan kadınların bilateral serebellum pos-
terior lobunda düşük frekanslı fluktuasyon amplitüdlerinin
daha az olduğu saptanmıştır.19 İnsomni ile ilişkili olabile-
cek anatomik ve fonksiyonel serebellum değişikliklerini
gösteren çalışmalar son yıllarda artmakla birlikte, serebel-
lumun insomni patofizyolojisindeki rolünün anlaşılması
için daha fazla çalışmaya ihtiyaç bulunduğu düşünülmek-
tedir.
SEREBEllUM vE NARKOlEpSİ
Narkolepsi, baskılanamayan uyku gereksinimi, uykuya ani
dalma veya gün içinde kısa gündüz uykusunun tekrarlayıcı
periyotlar halinde seyrettiği; katapleksi dönemleri, hipo-
kretin eksikliği veya polisomnografide belirlenmiş bulgu-
lardan (REM uyku latansında kısalma ya da ortalama uyku
Meltem Çınar Bozdağ ve ark.
latansının çoklu testlerde 8 dakika ve altında saptanması
ve 2 veya daha fazla uykuya dalarken ortaya çıkan REM
uykusunun saptanması) en az birinin varlığı ile seyreden
bir uyku bozukluğudur.13 Narkolepsinin tip 1 (NT1) ve tip
2 (NT2) olarak adlandırılan iki farklı klinik görünümü
mevcuttur.20 Narkolepsinin çeşitli genetik ve çevresel fak-
törlerin etkileşimi ile ortaya çıktığı ve lateral hipotalamus-
taki oreksin nöronlarının immün aracılıklı kaybı ya da
disfonksiyonu ile ilişkili olduğu bilinmektedir.20 Narko-
lepsi ile ilgili yapısal nörogörüntüleme çalışmalarında
ancak ileri teknikler kullanıldığında bazı bulgular edinile-
bildiği, spektroskopik ve morfolojik incelemelerinin kısıtlı
olduğu ve son yıllarda yapılan fMRG çalışmaları ile has-
talıkla ilişkili beyin ağlarında çeşitli bulgular saptanabil-
diği bildirilmiştir.20 Serebellum ile ilgili bulgular ise
kısıtlıdır. NT1 hastalarında yapılan bir yapısal görüntüleme
çalışmasında serebellum gri cevher hacminde azalma sap-
tanmıştır.21 Bir PET çalışmasında narkolepsi-katapleksi
hastalarının serebellumlarında hipermetabolizma saptan-
mıştır.22 Bir başka PET çalışmasında, serebellum bölge-
sinde NT2 hastalarının NT1 hastalarına göre daha az
hipermetabolizma gösterdiği bulunmuştur.23
SEREBEllUM vE SOlUNUMlA İlİşKİlİ
UYKU BOZUKlUKlARI
Serebellum ve solunumla ilişkili uyku bozukluğu çalışma-
ları, literatüre bakıldığında genellikle obstrüktif uyku ap-
nesi (OUA) üzerinde yoğunlaşmaktadır. OUA’nde
nokturnal faringeal obstrüksiyon epizodlarının aralıklı hi-
poksiye ve uykunun bölünmesine neden olduğu, bu iki du-
rumun beyin hasarına yol açabildiği ve bazı beyin
bölgelerinde hipotrofik değişikliklere neden olduğu, bu
bulguların da OUA hastalarında görülen bilişsel ve emos-
yonel değişiklerle ilişkili olabileceği düşünülmektedir.24
OUA’nin patofizyolojisinde son yıllarda gri ve beyaz cev-
her yapısındaki değişimler için bifazik bir model öne sü-
rülmektedir; nörogörüntüleme bulgularının farklılıklarına
göre bir grupta intrasellüler ödem, reaktif gliozis ve enfla-
matuar hücrelerin toplanması ile birlikte olan hücresel hi-
perplazi veya hücrelerin kendilerinde gerçekleşen yapısal
değişimler olduğu düşünülürken, diğer grupta nöral ve glial
kayıp, sinaptik dansitede azalma, aksonal küçülme ve en-
flamasyonla giden kronik hücresel cevapla ilişkili olduğu
düşünülmektedir.25 OUA’nde etkilenen beyin bölgeleri içe-
risinde serebellumun da önemli ölçüde etkilendiği saptan-
maktadır.26 15 adet voksel bazlı beyin morfometri
çalışmasının değerlendirildiği bir metaanalizde OUA has-
talarının sol serebellum (IV, V ve VIII hemisferik lobül-
ler) gri cevher hacminde azalma saptanmıştır.27 Bu
79
Uyku Bozuklukları ve Serebellum
sonuçların, serebellumdaki değişikliklerin tekrarlayan ara-
lıklı hipoksi veya gece uykusunun bozulması ile ilişkili ola-
bileceği düşünülmüştür.27 Ayrıca OUA hastalarında
serebelluma gelen ve serebellumdan çıkan projeksiyonla-
rın, yani beyaz cevherin de önemli ölçüde etkilendiği sap-
tanmıştır.28 OUA hastalarında yapılan cerrahi sonrasında
serebellumda vazojenik ödemde gerilemeye bağlı olarak
serebellum gri cevher hacminde azalma saptanmıştır.29 Son
yıllarda dinlenim durumu fMRI çalışmaları yapılmaya baş-
lanmış, bu çalışmaların birinde OUA hastalarında sağlıklı
kontrollere göre serebellum anterior lobu ile sol dorsal
amigdala arasında dinlenim durumu fonksiyonel bağlantı-
sallıkta artış saptanmış, bu artışın hipoksemiye ikincil bir
kompanzasyon mekanizması olabileceği ve emosyonel dis-
fonksiyon ile bağlantılı olabileceği düşünülmüştür.30
REM UYKUSU DAvRANIş BOZUKlUĞU (RDB)
REM uykusu davranış bozukluğu, REM uykusu sırasında
konuşma ve/veya kompleks motor davranışların olduğu
tekrarlayan uyanma ataklarıyla karakterize bir uyku bo-
zukluğudur.13
İdiyopatik RDB hastalarında yapısal beyin değişik-
liklerinin incelendiği bir çalışmada, bu hastalarda kontrol-
lere göre serebellumun bilateral anterior loblarında gri
cevher hacminde anlamlı derecede azalma saptanmıştır.31
Bir başka çalışmada ise serebellum posterior lob gri cevher
hacminde kontrollere göre artış saptanmıştır.32 2020 yılında
RDB hastaları, Parkinson hastaları ve sağlıklı kontrollerde
yapılan diffüzyon tensor görüntülemeyi de içeren bir yapı-
sal görüntüleme çalışmasında RDB hastalarının hem Par-
kinson hastaları hem de kontrollere göre serebellar
volümlerinde artış gösterdiği bulunmuştur.33 Fonksiyonel
görüntüleme yapılan bir başka çalışmada RDB tanısı olan
hastalara ve sağlıklı kontrollere FDG-PET görüntüleme ya-
pılmış, bu hastalarda posterior serebellum bölgesini de içe-
ren RDB ilişkili artmış metabolik ağ saptanmıştır.34 Bir
başka FDG-PET çalışmasında idiyopatik RDB hastalarında
serebellumda hipermetabolizma gösterilmiştir.35 Sonuç ola-
rak literatürde RDB hastalarında serebellar volümle ilişkili
çelişkili sonuçlar bildirilmekte ve serebellumda görülen hi-
permetabolizmanın RDB hastalarında bir çeşit kompan-
zasyon mekanizması ile ilgili olabileceği düşünülmektedir,
ancak serebellumun RDB üzerindeki rolünü açıklamak için
daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.33
HUZURSUZ BACAKlAR SENDROMU
Huzursuz bacaklar sendromu, bacaklarda rahatsızlık ve hoş
olmayan duyumlarla birlikte ya da buna cevap olarak or-
Meltem Çınar Bozdağ ve ark.
taya çıkan bacakları hareket ettirme itkisi ile giden bir uyku
bozukluğudur.13 Huzursuz bacaklar sendromunda hem ya-
pısal hem fonksiyonel nörogörüntüleme yöntemleri kulla-
nılarak serebellumla ilgili bazı bulgular edinilmiştir.
Huzursuz bacaklar sendromu olan hastalarda yapılan bir
morfometri çalışmasında serebellumda gri cevher hac-
minde azalma saptanmıştır.36 Ayrıca diffüzyon tensor gö-
rüntüleme çalışmasında bu hastalarda sağ serebellumda
fraksiyonel anizotropi değişimleri saptanmıştır.37 fMRI ça-
lışmalarında ise bacaklarda rahatsızlık hissi sırasında ve bu
his periyodik bacak hareketleri ile birlikte olduğunda sere-
bellumda bilateral aktivasyon olduğu gözlenmektedir.38
Proton magnetik rezonans spektroskopi ile GABA, gluta-
mat ve N-asetil aspartat miktarlarının anterior singulat kor-
teks, talamus ve serebellumda incelendiği bir çalışmada
serebellumdaki GABA seviyelerinin periyodik bacak ha-
reketi endeksleri ve huzursuz bacaklar sendromu ciddiyeti
ile negatif korele olduğu saptanmıştır.39 Araştırmacılar ta-
rafından, GABA aktivitesinde azalmayla ilişkili olarak se-
rebellumdaki aktivite artışının talamik yapılar aracılığı ile
striatum üzerine etki ederek huzursuz bacaklar sendromu
semptomlarına katkısı olabileceği düşünülmüştür.39 Bazı
çalışmalar santral sinir sisteminde yaygın olarak eksprese
edilen bir gen olan BTBD9’u knockout edilmiş hayvan ça-
lışmalarında, hayvanların huzursuz bacak sendromuna ben-
zer şekilde uyku fragmantasyonu ve motor huzursuzluk
gösterdiği gösterilmiştir.40,41 Bununla bağlantılı olarak
başka bir çalışmada, serebellar purkinje hücrelerine spesi-
fik Btbd9 knockout farelerde, dinlenme fazında farelerde
anlamlı derecede motor huzursuzluk olduğu gösterilmiş,
aynı bulgular farelerin aktif olduğu dönemlerde saptanma-
mıştır.42
SEREBEllUM İlE İlİşKİlİ HASTAlIKlARDA
UYKU BOZUKlUKlARI
Serebellar hastalıklarda uyku şikayetleri aşırı uykululuk,
huzursuz bacaklar sendromu, obstrüktif apne, santral apne
ve REM davranış bozukluğu olarak ortaya çıkabilir[4]. Ka-
lıtsal serebellar hastalıklar topumda oldukça nadir görüldü-
ğünden, uyku bozuklukları ile ilişkisini inceleyen çalışmalar
da kısıtlı sayıdadır.
 Spinoserebellar Ataksi
Spinoserebellar ataksiler (SCA), progresif seyirli oto-
zomal dominant kalıtılan, klinik açıdan çok çeşitli görünüm-
ler alabilen nörodejeneratif hastalıklardır ve 42 tane alt tipi
tanımlanmıştır.43,44 Spinoserebellar ataksi alt gruplarında se-
rebellum dışında serebral korteks, bazal ganglia, thalamus,
orta beyin, pons, medulla oblangata gibi çok çeşitli bölgeler
etkilenebilmektedir ve bu hastalarda uyku bozuklukları da
80
Uyku Bozuklukları ve Serebellum
dahil olmak üzere pek çok non-motor semptomlar eşlik ede-
bilse de hastalığın patofizyolojisi ve uyku bozuklukları ile iliş-
kisi tam olarak anlaşılamamıştır.45,46
Örneğin, SCA3 ya da diğer adıyla Machado-Joseph has-
talığında eşlik eden uyku bozuklukları ve sıklıkları; REM uy-
kusu davranış bozuklukları %15-59, huzursuz bacaklar
sendromu ve uykuda periyodik hareket bozukluğu %20.7-55,
gündüz aşırı uykululuğu %29.2-40.9, insomni %37.7, obs-
truktif uyku apnesi %22.6, Non-REM parasomniler %40 ola-
rak bildirilmiştir.44,47 Yapılan bir polisomnografi
çalışmasında, SCA3 hastalarında yavaş dalga uykusundan
uyanma sıklığında ve NREM evre 1 ve evre 3 uyku yüzde-
sinde artma saptanmıştır.48
Literatürde SCA1 hastalarında gündüz aşırı uykululuğu
görülebildiğine dair vaka bildirimleri; SCA10 hastalığında ise
gündüz aşırı uykululuğunun kontrollere göre daha fazla ol-
duğunu gösteren bir çalışma mevcuttur.49,50
SCA2 hastalarında insomni, REM davranış bozukluğu,
huzursuz bacaklar sendromu gibi uyku bozukluklarının gö-
rülebildiği, video polisomnografi çalışmalarında toplam uyku
zamanı ve uyku verimliliğinin kontrollere göre azaldığı gös-
terilmiştir.51 Bir çalışmada SCA2 hastalarının %18.18’inde
huzursuz bacaklar sendromu olduğu saptanmıştır.52
176 serebellar ataksi hastasında yapılan bir survey ça-
lışması sonuçlarına göre ise, katılımcıların %73’ü 2 veya daha
fazla huzursuz bacaklar sendromu semptomu, %88’i ise 2
veya daha fazla REM davranış bozukluğu semptomu yaşa-
maktadır.53
Görülebildiği üzere spinoserebellar ataksi hastaları uyku
bozuklukları açısından çok çeşitli semptomlar yaşayabil-
mektedir.
 Friedreich Ataksi (FA)
58 FA tanılı hastada yapılan bir çalışmada Epworth Uy-
kululuk Ölçeği’nden 8’in üstünde puan alan 21 hastaya poli-
somnografi yapılmış, 17 hastaya, yani hastaların %21’ine
obstrüktif uyku apnesi tanısı konmuştur.54 Bir başka çalış-
mada ise 16 FA hastasına yapılan polisomnografi çalışması
sonucu hastaların %50’sinde huzursuz bacaklar sendromu
tanısı olduğu saptanmıştır.55
 Ataksi Telenjiektazi (A-T)
A-T hastalığına sahip 12 adolesanda gerçekleştirilen
bir polisomnografi çalışmasında azalmış uyku verimliliği
not edilmiştir.56
SONUÇ
Sonuç olarak serebellumun uykuya olan etkisi daha önce
göz ardı edilmiş olsa da serebellum ve uyku ilişkisini araş-
Meltem Çınar Bozdağ ve ark.
tıran çalışmalar artış göstermektedir. Uyku bozukluklarında
yapılan çeşitli çalışmalar, özellikle nörogörüntüleme çalış-
maları serebellar değişikliklere işaret etmektedir. Serebellar
1. Canto CB, et al. The sleeping cerebellum.
Trends in Neurosciences. 2017;40(5):309-23.
2. Cunchillos J, De Andrés I. participation of the
cerebellum in the regulation of the sleep-wake-
fulness cycle. Results in cerebellectomized cats.
Electroencephalography and Clinical Neuro-
physiology. 1982;53(5):549-58.
3. De Andrés IT, Garzón M, Reinoso-Suárez F.
Functional anatomy of non-REM sleep. Frontiers
in Neurology. 2011;2:70.
4. DelRosso lM, Hoque R. The cerebellum and
sleep. Neurologic Clinics. 2014;32(4):893-900.
5. Dang-vu TT, et al. Spontaneous neural activity
during human slow wave sleep. proceedings of
the National Academy of Sciences.
2008;105(39):15160-5.
6. Jones SE, et al. Genome-wide association
analyses of chronotype in 697,828 individu-
als provides insights into circadian rhythms.
Nature Communications. 2019;10(1):1-11.
7. park YK, et al. Altered regional cerebral
blood flow associated with mood and sleep
in shift workers: cerebral perfusion magnetic
resonance imaging study. Journal of Clinical
Neurology (Seoul, Korea), 2019;15(4):438.
8. Marchesi GF, Strata p. Climbing fibers of cat
cerebellum: modulation of activity during
sleep. Brain Research. 1970;17(1):145-8.
9. Hong CCH, et al. fMRI evidence for multi-
sensory recruitment associated with rapid
eye movements during sleep. Human Brain
Mapping. 2009;30(5):1705-22.
10. Tagliazucchi E, laufs H. Decoding wakeful-
ness levels from typical fMRI resting-state
data reveals reliable drifts between wakeful-
ness and sleep. Neuron. 2014;82(3):695-
708.
11. Chow HM, et al. Rhythmic alternating pat-
terns of brain activity distinguish rapid eye
movement sleep from other states of con-
sciousness. proceedings of the National
Academy of Sciences. 2013;110(25):10300-
5.
12. Minichino A, et al. prefronto-cerebellar tran-
scranial direct current stimulation improves
sleep quality in euthymic bipolar patients: a
brief report. Behavioural Neurology.
2014;2014.
13. Edition F. Diagnostic and statistical manual
of mental disorders. Am psychiatric Assoc.
2013;21.
hastalıklarda ise uyku bozukluklarını araştıran çalışmalar kı-
sıtlı sayıdadır. Serebellumun uyku üzerindeki rolünün tam
olarak anlaşılması için daha ileri çalışmalara ihtiyaç vardır.
KAYNAKlAR
14. levenson JC, Kay DB, Buysse DJ. The
pathophysiology of insomnia. Chest.
2015;147(4): 1179-92.
15. Dai XJ, et al. plasticity and susceptibility of
brain morphometry alterations to insufficient
sleep. Frontiers in psychiatry. 2018;9:266.
16. pang R, et al. Aberrant functional connec-
tivity architecture in participants with chronic
insomnia disorder accompanying cognitive
dysfunction: a whole-brain, data-driven
analysis. Frontiers in Neuroscience.
2017;11:259.
17. Huang S, et al. Regional impairment of in-
trinsic functional connectivity strength in pa-
tients with chronic primary insomnia.
Neuropsychiatric Disease and Treatment.
2017;13:1449.
18. Wang YK, et al. Evaluation of the age-re-
lated and gender-related differences in pa-
tients with primary insomnia by fractional
amplitude of low-frequency fluctuation: A
resting-state functional magnetic resonance
imaging study. Medicine. 2020;99(3).
19. Dai XJ, et al. Gender differences in regional
brain activity in patients with chronic primary
insomnia: evidence from a resting-state
fMRI study. Journal of Clinical Sleep Medi-
cine. 2016;12(3):363-74.
20. Bassetti Cl, et al. Narcolepsy--clinical spec-
trum, aetiopathophysiology, diagnosis and
treatment. Nature Reviews Neurology.
2019;15(9):519-39.
21. Tondelli M, et al. Cortical and subcortical
brain changes in children and adolescents
with narcolepsy type 1. Sleep.
2018;41(2):zsx192.
22. Dauvilliers Y, et al. A brain pET study in pa-
tients with narcolepsy-cataplexy. Journal of
Neurology, Neurosurgery & psychiatry.
2010;81(3):344-8.
23. Huang YS, et al. Neurocognition, sleep, and
pET findings in type 2 vs type 1 narcolepsy.
Neurology. 2018;90(17):e1478-87.
24. Rosenzweig I, et al. Sleep apnoea and the
brain: a complex relationship. The lancet
Respiratory Medicine. 2015;3(5):404-14.
25. Baril AA, et al. Obstructive sleep apnea and
the brain: a focus on gray and white matter
structure. Current Neurology and Neuro-
science Reports. 2021;21(3):1-10.
26. Harper RM, et al. Sleep-disordered breath-
81
Uyku Bozuklukları ve Serebellum
ing: effects on brain structure and function.
Respiratory physiology & Neurobiology.
2013;188(3): 383-91.
27. Shi Y, et al. A meta-analysis of voxel-based
brain morphometry studies in obstructive
sleep apnea. Scientific Reports. 2017;7(1):1-
13.
28. Macey pM, et al. Brain structural changes in
obstructive sleep apnea. Sleep.
2008;31(7):967-77.
29. lin WC, et al. longitudinal brain structural
alterations and systemic inflammation in ob-
structive sleep apnea before and after sur-
gical treatment. Journal of Translational
Medicine. 2016;14(1):1-11.
30. Yu H, et al. Abnormal resting-state functional
connectivity of amygdala subregions in pa-
tients with obstructive sleep apnea. Neu-
ropsychiatric Disease and Treatment.
2019;15:977.
31. Hanyu H, et al. voxel-based magnetic reso-
nance imaging study of structural brain
changes in patients with idiopathic REM
sleep behavior disorder. parkinsonism & Re-
lated Disorders. 2012;18(2):136-9.
32. Chen M, et al. Structural and functional brain
alterations in patients with idiopathic rapid
eye movement sleep behavior disorder.
Journal of Neuroradiology. 2020.
33. Holtbernd F, et al. Convergent patterns of
structural brain changes in rapid-eye-move-
ment sleep behavior disorder and parkin-
son's disease. Sleep. 2020.
34. Wu p, et al. Consistent abnormalities in
metabolic network activity in idiopathic rapid
eye movement sleep behaviour disorder.
Brain. 2014;137(12):3122-8.
35. Meles SK, et al. The metabolic pattern of id-
iopathic REM sleep behavior disorder re-
flects early-stage parkinson disease.
Journal of Nuclear Medicine.
2018;59(9):1437-44.
36. Chang Y, et al. Gray matter alteration in pa-
tients with restless legs syndrome: a voxel-
based morphometry study. Clinical Imaging.
2015;39(1):20-5.
37. Belke M, et al. DTI and vBM reveal white
matter changes without associated gray
matter changes in patients with idiopathic
restless legs syndrome. Brain and Behavior.
2015;5(9) :e00327.
Meltem Çınar Bozdağ ve ark.
38. Margariti p, et al. Investigation of unmed-
icated early onset restless legs syndrome by
voxel-based morphometry, T2 relaxometry,
and functional MR imaging during the night-
time hours. American Journal of Neuroradi-
ology. 2012;33(4): 667-72.
39. Winkelman JW, et al. Restless legs syn-
drome and central nervous system gamma-
aminobutyric acid: preliminary associations
with periodic limb movements in sleep and
restless leg syndrome symptom severity.
Sleep Medicine. 2014;15(10):1225-30.
40. Freeman A, et al. Sleep fragmentation and
motor restlessness in a Drosophila model of
Restless legs Syndrome. Current Biology.
2012;22(12):1142-8.
41. DeAndrade Mp, et al. Motor restlessness,
sleep disturbances, thermal sensory alter-
ations and elevated serum iron levels in Btbd9
mutant mice. Human Molecular Genetics.
2012;21(18):3984-92.
42. lyu S, et al. The role of BTBD9 in the cere-
bellum, sleep-like behaviors and the restless
legs syndrome. Neuroscience. 2020;440:85-
96.
43. Bradley WG. Bradley's neurology in clinical
practice. Elsevier; 2016.
44. pedroso Jl, et al. Sleep disorders in
Machado-Joseph disease. Current Opinion in
psychiatry. 2016;29(6):402-8.
45. pedroso Jl, et al. Nonmotor and extracere-
bellar features in Machado‐Joseph disease: a
review. Movement Disorders. 2013;28(9):
1200-8.
46. Huebra l, et al. Sleep disorders in hereditary
ataxias. Current Neurology and Neuroscience
Reports. 2019;19(8):1-10.
47. pedroso Jl, et al. Sleep disorders in
machado–joseph disease: Frequency, dis-
criminative thresholds, predictive values, and
correlation with ataxia-related motor and non-
motor features. The Cerebellum. 2011;10(2):
291-5.
48. Silva GMF, et al. NREM‐related parasomnias
in Machado-Joseph disease: clinical and
polysomnographic evaluation. Journal of
Sleep Research. 2016;25(1):11-5.
49. Dang D, Cunnington D. Excessive daytime
somnolence in spinocerebellar ataxia type 1.
82
Uyku Bozuklukları ve Serebellum
Journal of the Neurological Sciences.
2010;290(1-2):146-7.
50. Moro A, et al. Nonmotor symptoms in patients
with spinocerebellar ataxia type 10. The Cere-
bellum. 2017;16(5):938-44.
51. velázquez-pérez l, et al. Sleep disorders in
spinocerebellar ataxia type 2 patients. Neu-
rodegenerative Diseases. 2011;8(6):447-54.
52. pedroso Jl, et al. Non-motor and extracere-
bellar features in spinocerebellar ataxia type
2. The Cerebellum. 2017;16(1):34-9.
53. Sonni A, et al. The effects of sleep dysfunction
on cognition, affect, and quality of life in indi-
viduals with cerebellar ataxia. Journal of Clin-
ical Sleep Medicine. 2014;10(5):535-43.
54. Corben lA, et al. Increased prevalence of
sleep-disordered breathing in Friedreich
ataxia. Neurology. 2013;81(1):46-51.
55. Frauscher B, et al. Restless legs syndrome in
Friedreich ataxia: a polysomnographic study.
Movement Disorders. 2011;26(2):302-6.
56. McGrath‐Morrow SA, et al. polysomnographic
values in adolescents with ataxia telangiecta-
sia. pediatric pulmonology. 2008;43(7):674-9.

Aruz BOZKURTa
a
Ağrı Eğitim ve Araştırma Hastanesi,
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kliniği,
Ağrı, TÜRKİYE
Yazışma Adresi/Correspondence:
Aruz BOZKURT
Ağrı Eğitim ve Araştırma Hastanesi,
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kliniği,
Ağrı, TÜRKİYE
bozkurtaruz@gmail.com
KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Bozkurt A. Anormal sosyal davranışlar ve se-
rebellum. Coşar B, editör. Nöropsikiyatrik Açı-
dan Serebellum . 1. Baskı. Ankara: Türkiye
Klinikleri; 2021. p.83-6.
Anormal Sosyal Davranışlar ve Serebellum
Abnormal Social Behaviours and Cerebellum
ÖZET Serebellar patolojilerin entelektüel bozukluğa ve anormal davranışlara yol açabileceği çok erken
farkedilmiş olsa da, uzunca bir süre serebellumun işlevinin sadece koordinasyon ile ilgili olduğu düşü-
nülmüştür. Sosyal davranış alanlarında anormallikler ile giden psikiyatrik bozukluklarda yapılan çalış-
malarda serebellumda yapısal değişiklikler görüldüğü bildirilse de son yirmi yıla kadar serebellum ve
bilişsel işlevler ilişkisi geri planda kalmıştır. Günümüzde ise serebellumun sadece motor koordinasyon
ile ilgili olmadığına yönelik çok sayıda kanıt toplanmıştır. Serebellumun; Ventral Tegmental Alan, pref-
rontal kortkes gibi bölgeler ile önceden bilinenden çok daha fazla ilişki içinde olduğu, anormal sosyal
davranışlara yol açan bir çok psikiyatrik bozuklukta yeri olduğu düşünülmektedir. Serebellumdaki bazı
değişikliklerin, motor hareketlerde herhangi bir bozukluğa yol açmadan sosyal davranışlarda bozukluğa
yol açtığı kemirgenler üzerinde gösterilmiştir. Bunun sonucunda ödül devresi ile ilişkili olduğu bilinen
Ventral Tegmental Alan’ın, doğrudan serebellum ile bağlantılı olduğu keşfedilmiştir. Antisosyal Kişi-
lik Bozukluğu, Sosyal Anksiyete Bozukluğu tanılı kişilerde yapılan fonksiyonel görüntüleme çalışma-
ları da serebellumun önemli bir ol üstlendiğini göstermiştir.
Anahtar Kelimeler: Serebellum; sosyal davranış; otizm spektrum bozukluğu; şizofreni
ABSTRACT Although it is known that cerebellar pathologies can lead to intellectual impairment and
abnormal behavior, it has long been assumed that cerebellar function is related only to coordination.
Structural changes in the cerebellum have been reported in studies of psychiatric disorders with abnor-
malities in social behavior, but the relationship between the cerebellum and cognitive function has re-
mained in the background until the last two decades. Today there is much evidence that the cerebellum
is involved in more than just motor coordination. The cerebellum is thought to have a much greater con-
nection with regions such as the Ventral Tegmental Area and the Prefrontal Cortex, and plays a role in
many psychiatric disorders that lead to abnormal social behavior In rodents it has been shown that cer-
tain changes in the cerebellum result in deterioration of social behavior without causing impairment of
motor function. Subsequently, it was discovered that the Ventral Tegmental Area, known to be associ-
ated with the reward circuit, is directly connected to the cerebellum. Functional imaging studies per-
formed on individuals diagnosed with Antisocial Personality Disorder and Social Anxiety Disorder have
also shown that the cerebellum plays an important role.
Keywords: Cerebellum; social behavior; autism spectrum disorder; schizophrenia
S
erebellumun rolü geleneksel olarak hareket, yürüyüş, duruş, konuşma ve motor
fonksiyonların koordinasyonu ile sınırlı olarak görülmüştür. Aslında sadece ana-
tomik açıdan bakıldığında bile, serebellumun motor olmayan beyin fonksiyonla-
rında rol oynayabilmesi şaşırtıcı değildir. Serebellum, toplam beyin ağırlığının sadece
%10’unu oluşturmasına rağmen, beyindeki tüm nöronların yarısından fazlasını içerir.1
Serebellar hastalığı olan hastalarda entelektüel bozukluk ve anormal davranışlar
1831 gibi erken bir tarihte tanımlanmıştır.2 20.yüzyılın ikinci yarısında ise serebellumun
biliş ve davranıştaki potansiyel rolüne ilişkin incelemeler yapılmıştır. Bununla birlikte,
serebellumun bu önemli rolü, nispeten yakın zamana kadar bilim dünyasında büyük öl-
çüde göz ardı edilmiştir.3
83
Aruz Bozkurt
Hareket ve bilişi “koordine etme” konusundaki rolü-
nün yanı sıra, serebellum aynı zamanda duygusal ve davra-
nışsal kontrolde de rol oynadığı bilinmekteydi. Schmahman
ve Sherman , izole serebellar hastalığı olan vakalarda, duy-
gulanımda düzleşmenin ya da dishinbisyonun ve uygunsuz
davranışların yaygın olduğunu iddia etmişleridir.4 Öte yan-
dan, Kish ve ark.nın kontrollü bir çalışmasında, olivopon-
toserebellar atrofisi olan 20 hasta, kontrol deneklerinden
anlamlı derecede daha yüksek depresyon puanlarına sahip
olduğunu ancak bu depresyonun, bilişsel testlerdeki başa-
rıszlık ile beklenenden az bir korelasyon bulundu.5 Günü-
müzde ise serebellumun; ödül sistemi, bağımlılık, anormal
sosyal davranışların gözlenebildiği birçok psikiyatrik bo-
zukluk ile “doğrudan” ilişkili olduğu düşünülmektedir.
ÖDÜL SİSTEMİ VE SEREBELLUM
Serebellar lezyonlar veya rezeksiyonlar çeşitli bilişsel bo-
zukluk biçimlerine ve anormal sosyal davranışlara yol aça-
bilir.4 Serebellar anormalliklerin otizm spektrum
bozuklukları (OSB) ve şizofreni ile bağlantılı olabileceği
eski çalışmalarda da gösterilmişti.6-8 Fonksiyonel görüntü-
leme çalışmaları, şizofreni veya OSB’den muzdarip birey-
lerde ödül sistemindeki bir bozulmanın altını çizmiştir.
Destekleyici şekilde, kemirgenlerde, onlarca yıllık veriler
serebellar çekirdeklerin uyarılmasının ödüllendirici oldu-
ğunu ve serebellar granül hücrelerin ödül beklentisini kod-
ladığını göstermiştir.9,10 Ödül yolağı ile olan bu ilişki,
bağımlılık ve bağımlılıkta görülen beklenmedik davranış-
lar ile serebellumun ilişkili olabileceği hipotezinin ortaya
atılmasına neden olmuştur.
Ventral Tegmental alan (VTA) beynin birçok bölge-
sine dopaminerjik projeksiyonları olan, beynin ödül yolağı
ile sosyal davranışları kontrol ettiği düşünülen ana yollar-
dan biridir.11 Gerçekten de, bağımlılıkta VTA’nın rolü iyi
bilinmektedir.12 VTA ayrıca prefrontal kortekse yönelik
güçlü projeksiyonlar barındırır; prefrontal korteks ile olan
bu ilişkisi nedeni ile üst düzey işlevlerin çoğuna aracılık
ettiği düşünülür.13 Bununla birlikte yakın zamana kadar se-
rebellumun VTA ile dolaylı yoldan bağlantısının olduğu,
direkt ilişkisinin bulunmadığı düşünülüyordu. Bu da ba-
ğımlılık hastalığı ve ödül devreleri ile serebellumun ilişki-
sine yönelik önemli bir açıklanamazlık doğruyordu.
Prefrontal kortekste dopaminerjik sinyalde değişik-
likler dahil olmak üzere, bozulmuş dopaminerjik fonksi-
yon, şizofreni ve OSB tanılı bazı bireylerde
kaydedilmiştir.14,15 Serebellumun tekrar tekrar uyarılması
ise fare medial prefrontal korteksindeki dopamini artırır.16
Üstelik, serebellumun bunu yapma yeteneği, OSB’nin çe-
şitli fare modellerinde azalmıştır.17 Bu nedenle, serebellu-
84
Anormal Sosyal Davranışlar ve Serebellum
mun VTA’yı modüle ederek, prefrontal kortekste dopamin
projeksiyonları üzerinde etkisi olduğu öne sürülmüş-
tür. Ancak yukarıda da değinildiği gibi uzunca bir süre be-
yincik ile VTA bağlantısının dolaylı olduğu düşünülüyordu
ve doğrudan bağlantılı bir yolun varlığı bilinmiyordu.16
2019 yılında ise; bir grup araştırmacı tarafından, serebel-
lum ile VTA arasında doğrudan bağlantı olup olmadığı
araştırıldı. Bir dizi işlem sonrasında farelerde; hem anato-
mik hem de fonksiyonel olarak gösterilebilen doğrudan bir
yol olduğu, hem dopaminerjik hem hem nondopaminerjik
nöronlar ile doğrudan bağlantı olduğu gösterildi.18
SOSYAL BİLİŞ VE SEREBELLUM
Sosyal biliş, aynı türden bireylerin birbirleriyle etkileşime
girmesine izin veren süreçlerin toplamıdır. Birey açısından
önemli olduğu kadar toplumun da hayatta kalmasını sağlar.
Temel olarak, canlılar arasındaki sinyallerin algılanması
ve yorumlanabilmesi üzerine kuruludur. Konuşma, insan-
larda sosyal iletişimi simgeleyen en açık sinyal olsa da, in-
sanların diğer sosyal hayvanlarla paylaştığı daha birçok
temel sinyal vardır. İnsan sosyal bilişinin, diğer sosyal hay-
vanlar tarafından kullanılan tüm süreçleri içerdiği varsayı-
lır. Dilin gelişmesine, kurumsallaşmış öğretime ve kültüre
yol açan da bu süreçlerdir.19 Otizm Spektrum Bozukluğu
(OSB)’nda ise bu alan ile ilgili sorunlar olduğu bilindiğin-
den; ayrıca bazı vakalara serebellar patolojilerin eşlik et-
mesi nedeni ile serebellum ve sosyal biliş arasında da bir
bağlantı olduğu düşünülmeye başlanmıştır.
OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU,
ŞİZOFRENİ VE SEREBELLUM
Serebellar anormallikler otizm ilişkili çalışmalarda on yıl-
lar önce tanımlanmış ve o zamandan beri kapsamlı bir şe-
kilde çalışılmıştır. Bununla birlikte sinirbilim kapsamında
araştırılan sosyal davranışların bir bileşeni olarak serebel-
lum 21.yüzyılda incelenmeye başlandı.20,21 2000 yılında ke-
mirgenlerde serebellumun sosyal davranışlardaki rolünü
açıklayan bir çalışma yayımlandı. Postnatal 10.günde sere-
bellar orta hatta lezyon oluşturulan sıçanların; lezyonsuz sı-
çanlara göre, spontan hareketlerinin daha fazla olduğu, bu
hareketlerin daha perseveratif eğilimler içerdiği, çevresel
çeldiricilere daha az dikkat ettikleri ve disinhibisyon eği-
limlerinin daha fazla olduğu görüldü. Bazı otizm tanılı bi-
reylerde olduğu önceden de bilinen serebeller vermiş
hipoplazisi ile birleştirildiğinde, serebellumun bir şekilde
otizm ve sosyal davranış ile ilişkili olduğu düşüncesi kuv-
vetlenmeye başladı.22 Gelişen genetik çalışmalar da otizm
sosyal davranış serebellum ilişkisini destekledi. Nöron kül-
türlerinde nöron farklılaşmasını desteklediği bilinen CD 47
Aruz Bozkurt
geninin, farelerde işlevsizleştirilmesi ile, postnatal 21.günde
artan sosyal iletişim ve 10 hafta sonra depresif belirtiler göz-
lendi. Ayıca CD47’nin gelişen serebellumun granül hücre-
lerinde güçlü bir şekilde işlevsel olduğu görüldü.23
Ön beyindeki inhibitör nöronların ve ağların, davra-
nışları düzenlediği biliniyordu. Bununla birlikte serebel-
lumdaki inhibitör ağlar ile ilgili son zamanlara kadar pek
bir bilgi yoktu. OSB ile Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite
Bozukluğu (DEHB)’nda çalışılan bir gen olan Cadherin
13’ün serebellar golgi hücrelerinde yoğun olarak eksprese
edildiği 2018 yılında yayımlandı. Ayrıca Cadherin13 ek-
siltilmiş farelerde sosyal etkileşimlerinin azaldığı gözlendi.
Üstelik serebellumdaki bu değişime rağmen, bu farelerin
büyük motor hareketlerinde ya da lokomotor aktivitele-
rinde herhangi bir bozukluk gözlenmiyordu.24
Granül hücreleri ile golgi hücrelerine işaret eden bu
çalışmalara rağmen günümüzde; sosyal alandaki bozuk-
luklar ile en ilgili serebellar hücrenin Purkinje hücreleri ol-
duğu düşünülmektedir. Purkinje hücreleri GABAerjik
nöronlar içerirler. Yine TSC1 geninin farelerde silinmesi
sonrasında, otizm ilişkili davranışlar gözlenmiştir. Purkinje
hücrelerinde ise gövde yoğunluğunun artması gibi deği-
şiklikler görülmüştür.25 Ayrıca TSC geni mutasyonunun,
dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ile komorbidi-
tesi olduğu bilinen Tuberoskleroz hastalığına yol açtığı bi-
linmektedir.
Şizofreni’de ise; işlem belleği uygulamaları(26) ve
parmak vuru uygulaması sırasında serebellar aktivitenin
azaldığı, dinlenim sırasında serebellar metabolizmanın
daha yavaş olduğu, prefrontal korteks ile bağlantının daha
zayıf olduğu gözlenmiştir.27-29 Postmortem çalışmalarda ise
serebellar vermişteki purkinje hücre boyutlarında %8.3
azalma bildirilmiştir.30 Bütün bu durumların Şizofrenide
duygu işlemleme ve zihin teorisi ile ilgili patolojilerden
kaynaklanabileceği tartışılmaktadır.31
ANORMAL SOSYAL DAVRANIŞ GÖRÜLEBİLEN
DİĞER BOZUKLUKLAR VE SEREBELLUM
Sadece OSB ile değil, sosyal davranış problemine yol açan
çok sayıda bozuklukta da serebelluma dikkat gün geçtikçe
85
Anormal Sosyal Davranışlar ve Serebellum
artmaktadır. Bunlardan biri Sosyal Ankisyete Bozukluğu
(SAB)’dur. 2002 yılında yapılan bir PET çalışmasında
SAB olan bireylerde posterior serebellar hemisfer akti-
vasyonunda azalma gösterilmiştir.32 Fonkisyonel görüntü-
leme çalışmalarında ise amigdala ile serebellum arasında
artmış bağlantı bulunmuştur.33 Gri madde volümü deği-
şikliklerini içeren yapısal görüntüleme çalışmaları da mev-
cuttur.34
Bir diğer durum ise Antisosyal Kişilik Bozukluğu
(ASKB)’dur. Yine serebellumun gri madde volümünde de-
ğişikliklere dair bulgular bulunmaktadır.35 Fonkisyonel gö-
rüntüleme çalışmalarında ise; dinlenim durumunda
posterior serebellar hemisferde aktivite azlığı, duygu içeren
resimler gösterilmesi sırasında anterior serebellar hemis-
fer aktivasyonunda artış görülmüştür.36,37 Bu tür çalışma-
ların önemli bir kısmının ASKB olan ama aynı zamanda
tekrarlayan şiddet suçu işleyen kişilerde yapılmış olması,
normalin dışında davranışlar ile serebellum arasındaki ilin-
tiyi daha da güçlendiriyor olabilir.
Yukarıda bahsedilenlerden çıkarılabileceği gibi, pos-
terior serebellum sosyal davranış problemlerinde nispeten
daha önemli olabileceği düşünülmektedir. Bu durum pos-
terior serebellar hemisferin, bilişsel işlemleme ile ilişki-
sinden de kaynaklanıyor olabilir. Yapılan bir fMRI
çalışmasında işlem belleği, n-geri testi kullanılarak ölçül-
müş ve serebellumun merkezi yürütücü işlevler ile ilişkili
nöronal ağa tahmin edilenden daha fazla katkı sağladığı so-
nucuna ulaşılmıştır.38
SONUÇ
Özellikle son on yılda serebellumun sosyal iletişimde, bi-
lişsel işlevlerde, bağımlılık ve OSB gibi psikiyatrik bo-
zukluklarda etkisine yönelik önemli çalışmalar ortaya
çıkmıştır. Bu çalışmalar; fonksiyonel ve yapısal görüntü-
leme, genetik, hayvan deneyleri gibi birçok alanda yürü-
tülmüştür. Literatür açısından daha eskiye dayanan, sosyal
davranışların açıklandığı prefrontal korteks ile ilgili bilim-
sel bilgiye entegre edilmiş ve yeni araştırma alanları ortaya
çıkmıştır. Yeni yolakların ve nöronal ağların keşfine neden
olmuştur.
Aruz Bozkurt
1. Ghez C, Fahn S. The cerebellum. İn E. R.
Kandel ER, Schwartz JH, eds. Newyork: El-
sevier; 1985.
2. Schmahmann JD. Rediscovery of an early
concept. 1997;41:3-27.
3. Rapoport M, van Reekum R, Mayberg
HJTJon, neurosciences c. The role of the
cerebellum in cognition and behavior: a se-
lective review. 2000;12(2):193-8.
4. Schmahmann JD, Sherman JCJ. The cere-
bellar cognitive affective syndrome.
1998;121(4):561-79.
5. Kish SJ, El‐Awar M, Schut L, Leach L,
Oscar‐Berman M, Freedman M, et al. Cogni-
tive deficits in olivopontocerebellar atrophy:
implications for the cholinergic hypothesis of
Alzheimer's dementia. 1988;24(2):200-6.
6. Courchesne E, Yeung-Courchesne R, Hes-
selink J, Jernigan TL. Hypoplasia of cerebellar
vermal lobules VI and VII in autism.
1988;318(21):1349-54.
7. Wang SS-H, Kloth AD, Badura A. The cere-
bellum, sensitive periods, and autism.
2014;83(3):518-32.
8. Andreasen NC, Pierson RJBp. The role of the
cerebellum in schizophrenia. 2008;64(2):81-8.
9. Ball GG, Micco Jr DJ, Berntson GGJP, Be-
havior. Cerebellar stimulation in the rat: com-
plex stimulation-bound oral behaviors and
self-stimulation. 1974;13(1):123-7.
10. Wagner MJ, Kim TH, Savall J, Schnitzer MJ,
Luo L. Cerebellar granule cells encode the ex-
pectation of reward. 2017;544(7648):96-100.
11. Gunaydin LA, Grosenick L, Finkelstein JC,
Kauvar IV, Fenno LE, Adhikari A, et al. Natu-
ral neural projection dynamics underlying so-
cial behavior. 2014;157(7):1535-51.
12. Nestler EJ. Is there a common molecular path-
way for addiction? 2005;8(11):1445-9.
13. Björklund A, Dunnett SB. Dopamine neuron
systems in the brain: an update.
2007;30(5):194-202.
14. Howes OD, Kapur S. The dopamine hypothe-
sis of schizophrenia: version III-the final com-
mon pathway. 2009;35(3):549-62.
15. Nakamura K, Sekine Y, Ouchi Y, Tsujii M,
Yoshikawa E, Futatsubashi M, et al. Brain
serotonin and dopamine transporter bindings
in adults with high-functioning autism.
2010;67(1):59-68.
KAYNAKLAR
16. Rogers TD, Dickson PE, Heck DH, Goldowitz
D, Mittleman G, Blaha CD. Connecting the
dots of the cerebro‐cerebellar role in cognitive
function: Neuronal pathways for cerebellar
modulation of dopamine release in the pre-
frontal cortex. 2011;65(11):1204-12.
17. Rogers TD, Dickson PE, McKimm E, Heck
DH, Goldowitz D, Blaha CD, et al. Reorgani-
zation of circuits underlying cerebellar modu-
lation of prefrontal cortical dopamine in mouse
models of autism spectrum disorder.
2013;12(4):547-56.
18. Carta I, Chen CH, Schott AL, Dorizan S, Kho-
dakhah K. Cerebellar modulation of the re-
ward circuitry and social behavior.
2019;363(6424).
19. Frith CD, Frith U. Social cognition in humans.
2007;17(16):R724-R32.
20. Bauman M, Kemper TL. Histoanatomic ob-
servations of the brain in early infantile autism.
1985;35(6):866.
21. Tsai PT, ed. Autism and cerebellar dysfunc-
tion: Evidence from animal models. Seminars
in Fetal and Neonatal Medicine; 2016: Else-
vier.
22. Bobee S, Mariette E, Tremblay-Leveau H,
Caston J. Effects of early midline cerebellar
lesion on cognitive and emotional functions in
the rat. 2000;112(1-2):107-17.
23. Hsieh CP, Chang WT, Lee YC, Huang AM.
Deficits in cerebellar granule cell development
and social interactions in CD47 knockout
mice. 2015;75(5):463-84.
24. Tantra M, Guo L, Kim J, Zainolabidin N, Eu-
lenburg V, Augustine GJ, et al. Conditional
deletion of Cadherin 13 perturbs Golgi cells
and disrupts social and cognitive behaviors.
2018;17(6):e12466.
25. Tsai PT, Hull C, Chu Y, Greene-Colozzi E,
Sadowski AR, Leech JM, et al. Autistic-like be-
haviour and cerebellar dysfunction in Purkinje
cell Tsc1 mutant mice. 2012;488(7413):647-
51.
26. Walter H, Vasic N, Höse A, Spitzer M, Wolf
RC. Working memory dysfunction in schizo-
phrenia compared to healthy controls and pa-
tients with depression: evidence from
event-related fMRI. 2007;35(4):1551-61.
27. Müller JL, Röder C, Schuierer G, Klein HE.
neurosciences c. Subcortical overactivation in
untreated schizophrenic patients: a functional
86
Anormal Sosyal Davranışlar ve Serebellum
magnetic resonance image finger‐tapping
study. 2002;56(1):77-84.
28. Volkow ND, Levy A, Brodie JD, Wolf AP, Can-
cro R, Van Gelder P, et al. Low cerebellar me-
tabolism in medicated patients with chronic
schizophrenia. 1992.
29. Liu H, Fan G, Xu K, Wang F. Changes in cere-
bellar functional connectivity and anatomical
connectivity in schizophrenia: a combined
resting‐state functional MRI and diffusion ten-
sor imaging study. 2011;34(6):1430-8.
30. Tran KD, Smutzer GS, Doty RL, Arnold SE-
JAJoP. Reduced Purkinje cell size in the cere-
bellar vermis of elderly patients with
schizophrenia. 1998;155(9):1288-90.
31. Mothersill O, Knee-Zaska C, Donohoe G.
Emotion and theory of mind in schizophreni-
ainvestigating the role of the cerebellum.
2016;15(3):357-68.
32. Tillfors M, Furmark T, Marteinsdottir I, Fredrik-
son M. Cerebral blood flow during anticipation
of public speaking in social phobia: a PET
study. 2002;52(11):1113-9.
33. Doruyter A, Lochner C, Jordaan GP, Stein DJ,
Dupont P, Warwick JM. Resting functional
connectivity in social anxiety disorder and the
effect of pharmacotherapy. 2016;251:34-44.
34. Talati A, Pantazatos SP, Schneier FR, Weiss-
man MM, Hirsch J. Gray matter abnormalities
in social anxiety disorder: primary, replication,
and specificity studies. 2013;73(1):75-84.
35. Tiihonen J, Rossi R, Laakso MP, Hodgins S,
Testa C, Perez J, et al. Brain anatomy of per-
sistent violent offenders: more rather than
less. 2008;163(3):201-12.
36. Liu H, Liao J, Jiang W, Wang WJPO. Changes
in low-frequency fluctuations in patients with
antisocial personality disorder revealed by
resting-state functional MRI. 2014;9(3):
e89790.
37. Müller JL, Sommer M, Wagner V, Lange K,
Taschler H, Röder CH, et al. Abnormalities in
emotion processing within cortical and sub-
cortical regions in criminal psychopaths: evi-
dence from a functional magnetic resonance
imaging study using pictures with emotional
content. 2003;54(2):152-62.
38. Küper M, Kaschani P, Thürling M, Stefanescu
M, Burciu R, Göricke S, et al. Cerebellar fMRI
activation increases with increasing working
memory demands. 2016;15(3):322-35.
 Her șey bir adımla bașlar. Elinden tutup
yașama katmaya uğraș verdiklerimiz için
bir adım atmak çok değerli, biliyoruz.

SANOVEL İLAÇ SAN. ve TİC. A.Ș. İstinye Mahallesi Balabandere Caddesi www.sanovel.com.tr
No:14 34460 Sarıyer / İstanbul Tel: (0212) 362 18 00 • Faks: (0212) 362 18 08 Daha geniș bilgi için firmamıza bașvurunuz.
SANOVEL İLAÇ SAN. ve TİC. A.Ș. İstinye Mahallesi Balabandere Caddesi www.sanovel.com.tr
No:14 34460 Sarıyer / İstanbul Tel: (0212) 362 18 00 • Faks: (0212) 362 18 08 Daha geniș bilgi için firmamıza bașvurunuz.