ESKİŞEHİR TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

Dersin Adı : Elektrik Makineleri

Laboratuvar Adı : Elektroteknik Laboratuvarı
Deney Türü : Uygulama
Uygulama Adı : Üniversal Motor Testi
Uygulama Süresi : 2 ders saati/grup
Başlangıç Tarihi : …/…/20..
Bitiş Tarihi : …/…/20..

1. DENEY İLE İLGİLİ TEMEL BİLGİLER

• Teorik Ön Bilgi*

• Deney Seti/Malzeme Listesi

Güç Kaynağı Modülü (0-220Vac, 0-220Vdc) EMS 8829

AC Ölçüm Modülü (250V) EMS 8419
Üniversal Motor Modülü EMS 8281
DC Ölçüm Modülü (400V, 1,5/3A) EMS 8419
Bağlantı Kabloları EMS 8941
El Takometresi EMS 8920
AC Ölçüm Modülü (1,5/5A) EMS 8428
Elektrodinamometre Modülü EMS 8919
Tek Faz Vatmetre Modülü (600W) EMS 8439
Bağlantı Kayışı EMS 8942

• Kaynaklar
• Lab-Volt, Investigations In Electric Power Technology, Canada, First Edition,
1975
• Chapman, Stephen J., Electric Machinery Fundamentals, McGRAW-
HILL , Fourth Edition, 2005

*
Konuya ilişkin detaylı bilgiler ders esnasında verilecektir. Öğrenciler deney föyünde yer alan ve ders sırasında
verilen bilgilerden sorumludur.

1
2. DENEYDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR:

• Bu laboratuvar deneyinde yüksek voltaj bulunduğundan güç kaynağının

şalteri açıkken kesinlikle deney bağlantıları sökülüp takılmaz.
• Sol el mümkün olduğunca kullanılmaz.
• İlgili öğretim elemanından habersiz işlem yapılmaz.
• İlgili öğretim elemanının her türlü uyarılarına uyulur.

3. DENEY İÇİN ÖN GEREKLİLİKLER:

• Üniversal motorun yapısı ve çalışma prensipleri bilinmelidir.

• Göstergelerin hangi değerleri ölçtüğü bilinmelidir.
• Deneyde hangi tür göstergelerin kullanılması gerektiği bilinmelidir.

4. UYGULAMANIN AMACI:

Uygulama sonunda öğrenci;

4.1. Üniversal motorun yapısı ve çalışma prensibini tanımlayabilecektir.

• Üniversal motorun yapısını ve çalışma prensibini anlatır

• Bağlantıların nasıl yapılacağını gösterir.
• Bağlantıları yaparak motoru çalıştırır.

4.2. Üniversal motorun karakteristiklerini bulabilecektir.

• AC’de boş çalışma deneyi yapar

• AC’de yüklü çalışma deneyi yapar
• DC’de boş çalışma deneyi yapar
• DC’de yüklü çalışma deneyi yapar
• Motorun manyetik nötr fırça pozisyonunu tespit eder.
• Üniversal motorun AC ve DC çalışma karakteristiklerini karşılaştırır ve aradaki
temel farkları sıralar.

4.3. Üniversal motorun deney verilerini kullanarak ilgili hesaplamaları yapabilecektir.

• Aktif çıkış gücünü hesaplar.
• Reaktif gücü hesaplar
• Güç faktörünü hesaplar
• Motor verimini hesaplar
• Motor kayıplarını hesaplar

2
5. UYGULAMANIN YAPILIŞI:

5.1. Üniversal motor modülünün yapısını özellikle motora, fırçalara, bağlantı

terminallerine ve kablolamasına dikkat ederek inceleyin.

5.2. Motora modülün arka tarafından bakarak aşağıdaki tanımlamaları yapın.

a. Armatür sargısını tespit edin.

b. Statoru tespit edin.
c. Ana seri sargıyı tespit edin.
d. Kompanzasyon sargısını tespit edin.

5.3. Motora modülün ön tarafından bakarak aşağıdaki tanımlamaları yapın ve soruları

cevaplayın.

a. Komütatörü tespit edin.

b. Fırçaları tespit edin.
c. Motor gövdesinde kırmızı çizgi ile işaretlenmiş yer fırçaların nötr
pozisyonudur.
d. Kol, kırmızı çizginin sağına veya soluna hareket ettirilerek fırçalar komütatöre
göre konumlandırılabilir. Kolu her iki yöne hareket ettirin ve sonra nötr
pozisyona geri getirin.

5.4. Motora modülün ön yüzünden bakarak aşağıdaki tespitleri yapın ve soruları

cevaplayın.

a. Ana seri sargı terminal …… ve ……’e bağlıdır.

b. Kompanzasyon sargısı terminal …… ve ……’ya bağlıdır.
c. Fırçalar (komütatör ve armatür sargısı) terminal …… ve …… bağlıdır.

NÖTR KONUMUNU BULMAK

5.5. Şimdi alternatif akım kullanarak motorun nötr fırça pozisyonunu bulacaksınız.
Motoru, güç kaynağını ve AC ölçüm Modüllerini kullanarak Şekil 1’deki devreyi
kurun. Güç kaynağındaki terminal 4 ve N voltaj çıkış kontrolü yardımıyla değişken
220Vac sağlayacaktır.

3
 BU AŞAMADA DEVREYE ENERJİ VERMEYİNİZ!

Şekil 1

5.6. Üniversal motor modülünün kilidini açın ve yaklaşık 10 cm kendinize doğru çekin.
Modülün ön yüzünün arka tarafına ulaşın ve fırça pozisyon kolunu tamamen saat
yönüne kaydırın. Modülü tekrar eski haline getirmeyin (Daha sonra fırçaları eski
yerine getireceksiniz).

5.7. Güç kaynağı şalterini açın ve armatüre uygulanan voltaj yaklaşık 150 Vac olana
kadar ayarlayın. Kompanzasyon sargısında görülen AC voltaj armatür sargısından
geçen AC akım tarafından indüklenir.

5.8. Modülün ön yüzünün arka tarafına dikkatlice erişin (tercihen sol elinizi cebinizde
tutarak) ve fırçaları bir uç noktadan diğerine hareket ettirin. Bu hareket esnasında
kompanzasyon sargısı üzerinde indüklenen voltajın önce arttığını ve sonra saatin
tersi yönündeki uç noktaya yaklaştıkça tekrar düştüğünü fark edeceksiniz.

5.9. Fırçaları indüklenen voltajın maksimum olduğu yerde bırakın. Bu üniversal

motorun nötr noktasıdır. Üniversal motoru kullanacağınız her zaman fırçalar nötr
pozisyonda olmalıdır.

5.10. Voltajı sıfıra düşürün ve güç kaynağını kapatın. Üniversal motor modülünü tekrar
eski yerine yerleştirin.

4
5.11. Armatürü ve dengeleme sargısını seri olarak güç kaynağının 0-220 Vac çıkışına
Şekil 2’deki gibi bağlayın.

Şekil 2

5.12. Güç kaynağını açın ve 40 Vac ayarlayın.

5.13. Eğer hat akımı 40 Vac uygulandığında 0.25 Aac’den az ise kompanzasyon sargısı
armatürle aynı yönde bir manyetik akı üretiyor demektir. Bu da indüktansı (ve
reaktansı) artırır. Eğer bu olursa armatür ya da kompanzasyon sargısı bağlantılarını
değiştirin.

5.14. Hat akımını ölçün ve kaydedin

I = ……………Aac

Not: Eğer armatür dönerse fırçalar tam nötr pozisyonda değildir.

5.15. Voltajı sıfıra düşürün ve güç kaynağını kapatın.

5.16. Vatmetre ve elektrodinamometre modüllerini kullanarak Şekil 3’te yer alan

devreyi kurun. (Armatür ve kompanzasyon sargısı bağlantıları
prosedür 5.12 ve 5.13’teki gibi olmalıdır)

5
 Şekil 3

5.17. Elektrodinamometreyi bağlantı kayışı ile üniversal motora bağlayın.

5.18. Elektrodinamometreyi güç kaynağının sabit 220 Vac çıkışına (terminal 1 ve N)

bağlayın.

5.19. Elektrodinamometre üzerindeki kontrol düğmesini üniversal motor için minimum

direnç oluşturacak şekilde tamamen saat yönünün tersine çevirin.

5.20. Güç kaynağını açın ve 220 Vac’ye ayarlayın.

5.21. Hat akımını, gücü ve motor hızını ölçün ve Tablo 1’e kaydedin. Fırçalarda çok az
kıvılcım olduğuna dikkat edin.

5.22. 220 Vac giriş voltajını sabit tutarak tabloda yer alan her tork değeri için 5.21’i
tekrar edin.

5.23. Voltajı sıfıra düşürün ve güç kaynağını kapatın.

Tablo 1

6
5.24.Tabloda yer alan her tork değeri için motora verilen görünür gücü hesaplayın ve
tabloya kaydedin.

5.25. Tabloda yer alan her tork değeri için aşağıdaki formülü kullanarak Pout çıkış
gücünü hesaplayın ve tabloya kaydedin.

5.26. AC ampermetreyi ve voltmetreyi DC ampermetre ve voltmetreyle değiştirin.

Girişi güç kaynağını değişken DC çıkışına Şekil 4’te gösterildiği gibi bağlayın.

Şekil 4

5.27. AC yerine DC kullanarak 5.20’den 5.25’e kadar olan prosedürleri tekrarlayın.

Tablo 2’yi doldurun.

Tablo 2

7
6. DENEYLE İLGİLİ ÇALIŞMA SORULARI

6.1. Tablo 1’den AC yüksüz (0 N.m) çalışma durumuna göre aşağıdakileri hesaplayın.

a. görünür güç = …………… VA

b. gerçek giriş gücü = …………… W
c. reaktif güç = …………… var
d. güç faktörü = ……………
e. motor hızı = …………… r/min

6.2. Tablo 1’den AC tam yük (0.9 N.m) çalışma durumuna göre aşağıdakileri
hesaplayın.

a. görünür güç = …………… VA

b. gerçek giriş gücü = …………… W
c. reaktif güç = …………… var
d. güç faktörü = ……………
e. motor hızı = …………… r/min
f. verilen güç = …………… W
g. motorun verimi = …………… %
h. motor kayıpları = …………… W
6.3. Tablo 2’den DC yüksüz (0 N.m) çalışma durumuna göre aşağıdakileri hesaplayın.

a. güç = …………… W
b. motor hızı = …………… r/min

6.4. Tablo 2’den AC tam yük (0.9 N.m) çalışma durumuna göre aşağıdakileri
hesaplayın.

a. güç = …………… W
b. motor hızı = …………… r/min
c. verilen güç = …………… W
d. motorun verimi = …………… %
e. motor kayıpları = …………… W

6.5. Üniversal motorun AC ve DC çalışma karakteristiklerini karşılaştırın ve aradaki

temel farkları sıralayın.

………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………