4.2.1.

Respektovanje specificnosti konkretnog preduzeca

Glavna pretpostavka za izbor adekvatnih racuna mesta tro�kova i nosilaca tro�kova

jeste poznavanje poslovanja konkretnog preduzeca. Izbor ce biti adekvatan ako
racuni pogonskog knjigovodstva verno odra�avaju ukupno poslovanje
preduzeca, a posebno njegov proces proizvodnje. Jedan od osnovnih faktora
jeste vrsta preduzeca odnosno njegova unutrasnja struktura i organizacija
poslovanja, uop�te. Kako je osnovni zadatak proizvodnih preduzeca proizvodnja
odredenih proizvoda i usluga, u prvi plan se stavlja izbor racuna preko kojih ce se
pratiti tro�kovi i vr�iti obracun proizvodnje.

Poljoprivredna preduzeca trebaju otvoriti racune za pracenje stocarske i ratarske

proizvodnje, koja se po tehnologiji znacajno razlikuje u odnosu na
industrijsku proizvodnju. Ako se posmatraju dva ista preduzeca, mo�e se desiti da
se ona i te kako razlikuju po svojoj unutra�njoj strukturi i organizaciji
poslovanja, uop�te. Uzmimo dve secerane, u svakoj od njih proces proizvodnje mo�e
biti organizovan na sasvim razlicite nacine. Mo�e se desiti da kod jedne secerane,
osim osnovne, ne bude prisutna ni jedna druga delatnost, dok kod dnige mo�e
postojati nekoliko raznih sporednih i pomocnih deiatnosti.

U nekim proizvodnim preduzecima istra�ivacko - razvojna funkcija nece biti

organizaciono institucionalizovana, ukoliko za tim nema potrebe. Ukoliko preduzeca
nemaju znacajne aktivnosti bazicnih istra�ivanja, istra�ivanja i razvoja novih
proizvoda, tehnologija itd. nece se ni pojaviti posebna mesta tro�kova istra�ivanja
i razvoja. I obratno.

Pri razgranicenju na osnovu, sporednu i pomocnu delatnost, ima se u vidu uloga

odnosnih
deiatnosti u ostvarenju cilja radi kojeg je konkretno preduzece i osnovano. Osnovna
delatnost je ona zbog koje je preduzece i osnovano; pomocna delatnost moze imati
produ�ni ili dopunski karakter u odnosu na osnovnu; pomocna delatnost ima zadatak
da obezbedi normalne uslove za funkciomsanje svih deiatnosti u preduzecu - naravno,
pre svega, osnovne i sporedne proizvodne delatnosti.

Svakako ce imati za posledicu i razticito oblikovanje odnosno razudenost kontnih

planova pogonskog knjigovodstva pomenutih preduzeca. Potrebno je naglasiti da
podela preduzeca na ona sa masovnom i ona sa pojedinacnom proizvodnjom, ne znaci da
prva preduzeca imaju samo proizvodnju koja ima masovni karakter, a da druga imaju
samo proizvodnju pojedinacnog karaktera. U jednom istom preduzecu mo�e biti
zastupljen i jedan i drugi tip proizvodnje. Odnosna podela izvr�ena je sa aspekta
osnovnih pogona konkretnih preduzeca.

Konkretnom tipu proizvodnje odgovara konkretna metoda kalkulacije a to, svakako, ne

predstavlja samo racunski vec i izuzetno znacajan organizacioni problem. Za masovnu
proizvodnju karakteristicno je da se svi prolzvodi u okviru mase izraduju
istovremeno, u istom � jedinstvenom prizvodnom procesu odnosno karakteri�e ih
proizvodno - tehnicka uslovljenost. U preduzecima masovne proizvodnje, najce�ce se
proizvodi za lager i kolicina ostvarene proizvodnje.

Imajuci u vidu cinjenicu, da ne postoji mogucnost da se u procesu proizvodnje

odnosni proizvodi podvoje i njihovi tro�kovi posebno prate, tro�kovi ukupne mase
proizvoda obuhvataju se preko jedinstvenog konta nosilaca tro�kova, dok se do cene
ko�tanja konkretnih proizvoda u okviru odnosne mase, dolazi primenom jedne od
metoda divizione kalkulacije. Najce�ci slucaj, kada je masovna proizvodnja u
pitanju jeste proizvodnja koja ima fazni karakter. Kada se radi o proizvodnji mase
jednog proizvoda, problem izbora racuna mesta tro�kova ne postavlja se uvek isto.

Primera radi, kada je rec o masovnoj proizvodnji jednog proizvoda, nema ili su
nepromenljive zalihe gotovih proizvoda, nema ili su nepromenljive zalihe nedovr�ene
proizvodnje, nije neophodno postojanje pogonskog obracuna. Ako je rec o proizvodnji
mase jednog proizvoda: nema ili su nepromenljive zalihe nedovr�ene proizvodnje,
zalihe gotovih proizvoda su promenljive, u cilju utvrdivanja cene ko�tanja bice
neophodno organizovanje i funkcionisanje pogonskog obracuna i to sa najmanje tri
mesta tro�kova.

U jo� slo�enijim uslovima masovne proizvodnje jednog proizvoda, koji podrazumevaju

da su, pored zaliha gotovih proizvoda promenljive jo� i zalihe nedovrsene
proizvodnje, iSlo bi se na jo� razudeniji kontni plan. U uslovima diskontinuelne
masovne proizvodnje jednog proizvoda u kojima su medufazne zalihe nedovr�ene
proizvodnje promenljive, u kontnom planu treba predvideti �iru lepezu racuna mesta
tro�kova, ali i onoliki broj racuna nosilaca tro�kova, koliko ima proizvodnih faza
koje karakteri�e pojava promenljivih zaiiha nedovr�ene proizvodnje, kao i jedan
racun nosilaca tro�kova za zavr�nu preradu odnosnog proizvoda.

U pojedinacnoj odnosno serijskoj proizvodnji, radi se o proizvodnji koja se odvija

na osnovu individualnih porud�bina. Odnosne porud�bine mogu biti ispostavljene od
strane kupaca ill od strane sopstvene prodaje. Svaka individuaina porud�bina
predstavlja poseban nalog za proizvodnju. Konkretni nalog za proizvodnju - u praksi
poznat kao radni nalog - mo�e se odnositi na veci broj istovrsnih proizvoda ali i
na samo jedan jedini proizvod. Konkretni radni nalog moze se odnositi i na
proizvode koji se medusobno razlikuju. Pojedinacna proizvodnja zastupljena je u
fabrikama ma�ina, gradevinarstvu, industriji name�taja itd. U pitanju je
proizvodnja razhcitih proizvoda, najce�ce u vi�efaznom proizvodnom postupku,
razlicitim tro�kovima koje po tim fazama izazivaju odnosni proizvodi, i
promenljivim zalihama.

Za razliku od masovne proizvodnje gde je kolicina ostvarene proizvodnje poznata tek

na kraju obracunskog perioda, u slucaju pojedinacne odnosno serijske proizvodnje,
ona je unapred poznata. Ovo s toga sto svaki radni nalog, pored ostalog sadr�i i
kolicinu koja je porucena odnosno koju treba proizvesti. Proizvodnju po radnim
nalozima karakteri�e i proizvodno - tehnicka samostalnost, koja omogucava da se za
svaki radni nalog ponaosob prate tro�kovi. Ovo, s obzirom na to da je svaki radni
nalog karakteristican potpuno samostalan proces proizvodnje.

S obzirom na to da sa aspekta obracuna tro�kova, svaki radni nalog figurira kao

poseban nosilac tro�kova, preduzeca koja odlikuje proizvodnja po radnim nalozima
imace onoliko
nosiiaca tro�kova koliko ima individualnih porud�bina odnosno radnih naloga.
Nezavisno od toga �to svaki radni nalog figurira kao poseban nosilac tro�kova, nece
biti celishodno da se za svaki od njih otvori i poseban racun nosilaca tro�kova.
Svaki radni nalog iz okvira odredene delatnosti figurira kao analiticki konto u
odnosu na svoj predstavnicki - sinteticki racun nosiiaca tro�kova, �to podrazumeva
da ukupan iznos tro�kova unet u sve radne naloge u okviru konkretne delatnosti mora
da se sla�e sa ukupnim iznosom tro�kova unetih u njihov predstavnicki racun
nosilaca tro�kova.

U postupku kompletiranja tro�kova pojedinih radnih naloga, od fundamentalnog

znacaja je podela tro�kova na direktne i indirektne tro�kove. Kao �to je poznato,
problem vezivanja direktnih tro�kova za nosioce troskova odnosno njihove raspodele
na radne naloge, nije se nikada ozbiljmje postavljao, ili bar ne u meri kao problem
raspodele op�tih tro�kova. Ovo, s obzirom na to da se radi o tro�kovima koje je, u
momentu nastanka, moguce neposredno vezati za odnosni radni nalog (tro�kovi
materijala za izradu, tro�kovi zarada izrade itd.).

Op�ti tro�kovi se u momentu nastanka ne mogu neposredno vezati za konkretne nosioce

tro�kova odnosno radne naloge. Radi se o tro�kovima koji su zajednicki za vise
odnosno sve njih. S toga se op�ti tro�kovi obuhvataju na mestima njihovog nastanka:
nekada ce biti zbirno obuhvaceni za preduzece sa ovim tipom proizvodnje u malim
preduzecima, nekada ih je neophodno ra�claniti po glavnim funkcionalmm podrucjima
ih po u�im organizacionim delovima - mestima tro�kova, posebno u okviru podrucja
proizvodnje. Nakon toga, op�ti tro�kovi se uz ra�clanjavanje po karakteristicnim
izazivacima tro�kov.ma, dodaju pojedinim radnim nalozima uz kori�cenje
odgovarajucih uslovnih baza. Sve pomenuto, naravno, odra�ava se i na razlicito
oblikovanje kontnog plana pogonskog knjigovodstva odnosno njegovu manju ili vecu
razudenost.

Kada se razmatra uticaj velicine, potrebno je naglasiti, da u velikom broju

slucajeva mala preduzeca imaju jednostavnu i slabo razudenu unutra�nju
organizaeionu strukturu, proizvodnja se odvija u okviru jednog pogona, u pitanju je
relativno skroman obim i asortiman proizvodnje. Malo preduzece mo�e da proizvodi
veliki broj razlicitih proizvoda cija se proizvodnja odvija kroz relativno veliki
broj slozenih faza - �to ce svakako usloviti razgranatiji kontni plan.

Stepen tehnicke opremljenosti kao i strucni nivo kadrova koji ucestvuju u

sprovodenju celine internog obracuna spadaju u determinante koje se moraju
respektovati pri ustrojstvu kontnog plana konkretnog preduzeca. Moraju se imati u
vidu i kadrovi sa svojim - vi�im ili ni�im stepenom strucnog obrazovanja. Vi�i
stepen tehnicke opremljenosti, kao i vi�i strucni nivo kadrova u internom obracunu
dopu�ta i razudeniji kontni plan pogonskog knjigovodstva.

U uslovima relativno skromnije strucne osposobljenosti kadrova i relativno

skromnijih tehnickih sredstava razvijace se i relativno skromniji odnosno manje
razgranati kontni plan pogonskog knjigovodstva. Kada je u pitanju stepen tehnicke
opremljenosti knjigovodstva od fundamentalnog je znacaja da se ne gubi iz vida
cinjenica da razlicita tehnicka osnovica znaci samo razlicitu mogucnost koju pru�a
u pogledu obrade, prezentiranja pa i kvaliteta informacija koje se pru�aju. Radi
se o potencijalu koji mo�e bolje ili lo�ije da se koristi.

Prednosti kori�cenja racunarske tehnike su velike. Racunar mo�e da cuva veliki broj
informacija, da ih klasifikuje prema potrebi i da brzo obavlja potrebne obracune.
Odnosno tehnicko re�enje zahteva velika investiciona ulaganja. U pitanju su:
tro�kovi kupovine kompjutera i pomocne opreme; tro�kovi osposobljavanja kadrova
koji ocenjuju �ta odnosni uredaji mogu da urade i na koji nacin; tro�kovi
osposobljavanja programera koji izraduju programe koji omogucavaju rad
kompjutera. Da bi kori�cenje kompjuterske tehnike doprinelo podizanju
op�te ekonomicnosti, mora se obezbediti njena maksimalna iskori�cenost. Ovo se
odnosi i na radnike koji opslu�uju odnosnu tehniku.

U nekim preduzecima suceljavanje tro�kova i koristi knjigovodstva vodenog na

kompjuteru mo�e pokazati da ono, u odnosu na rucno vodeno knjigovodstvo, samo
poskupljuje knjigovodstvenu obradu i ne pokazuje prednosti kada je u pitanju broj,
kvalitet i a�urnost dobijenih podataka odnosno informacija. �to se ljudske
komponente tice, covek ce biti vise ili manje delotvoran u zavisnosti od toga
koliko je, pre svega, strucan, a zatim odgovoran odnosno disciplinovan.