You are on page 1of 37

www.lawcommission.gov.

np

hUuf k|flKt ;DaGwL sfg"gnfO{ ;+zf]wg / Plss/0f ug{ jg]sf] ljw]os

k|:tfjgf M ;fj{hlgs lxtsf] nflu cfjZos hUuf k|fKt ug{] sfo{nfO{ ;xh / ;/n agfpg /
hUuf k|fKt ubf{ ;DalGwt JolQmnfO{ lbOg] Ifltk"lt{, k'g:yf{kgf jf k'gjf{;sf] cfwf/, dfkb08 /
sfo{ljlw lgwf{/0f u/L ;j{;fwf/0fsf] lxt / ;'ljwf sfod /fVg hUuf k|flKt ;DaGwL sfg"gsf]
;+zf]wg / Plss/0f ug{ jf~5gLo ePsf]n],
;+3Lo ;+;bn] of] P]g agfPsf] 5 .

kl/R5]b – !
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/De M -!_ o; P]gsf] gfd “hUuf k|flKt P]g, @)&^” /x]sf] 5 .
-@_ of] P]g k|df0fLs/0f ePsf] ldltn] Ps jif{ k"/f ePsf] ldltaf6 k|f/De x'g]5 .
@= kl/efiff M ljifo jf k|;+un] csf]{ cy{ gnfu]df o; P]gdf,–
-s_ “cfof]hgf” eGgfn] ;j{;fwf/0fn] k|of]u ug{] jf nfe lng ;Sg] u/L
sfof{Gjog x'g] s'g} ;fj{hlgs lxtsf] sfd jf sfo{qmd ;Demg' k5{ .
-v_ “cfof]hgf sfof{no” eGgfn] cfof]hgf th"{df, Joj:yfkg jf sfof{Gjog
ug]{ lhDd]jf/L ePsf] s'g} ;/sf/L jf u}/;/sf/L sfof{no ;Demg' k5{ / ;f]
zAbn] cfof]hgf k|d'vsf] sfof{no ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-u_ “cfof]hgf k|d'v” eGgfn] cfof]hgf th{'df, Joj:yfkg jf sfof{Gjogsf]
lhDd]jf/Lsf] nflu lgo'Qm ePsf] jf tf]lsPsf] JolQm ;Demg' k5{ / ;f] zJbn]
u}/ ;/sf/L If]q eP cfof]hgf th"{df, Joj:yfkg jf sfof{Gjog ug{
lhDd]jf/L ePsf] ;+u7Lt ;+:yfsf] k|d'v, k|jGw lgb]{zs, k|d'v sfo{sf/L
clws[t ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-3_ “cfof]hgf k|efljt kl/jf/” eGgfn] cfof]hgfsf] lgdf{0f, ;~rfng jf
sfof{Gjogsf] sf/0fn] cfkm\gf] a;f]af; /x]sf] 3/ hUuf, v]tLof]Uo hUuf jf
cGo ;DklQ jf hLljsf]kfh{gsf] ;fwg ;|f]t k"0f{ jf cf+lzs ?kdf u'dfpg]
kl/jf/ ;Demg' k5{ .
-ª_ “cfof]hgf k|efljt If]q” eGgfn] cfof]hgf lgdf{0f, ;~rfng jf
sfof{Gjogsf] l;nl;nfdf cfof]hgfsf] sfd sf/afxLaf6 k|efljt ePsf] jf
k|efljt x'g ;Sg] If]q ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] hUuf k|flKt ul/Psf] If]q
;d]tnfO{ hgfpF5 .

1
www.lawcommission.gov.np

-r_ “v]tLof]Uo hUuf” eGgfn] s'g} JolQmsf] xs, ef]u / :jfdLTjdf /x]sf]
b]xfosf] k|of]hgsf] nflu pkof]u ePsf] jf x'g ;Sg] ;/sf/L hUuf,
;fj{hlgs hUuf jf jg If]q afx]ssf] cGo hUuf ;Demg' k5{,–
-!_ s[lif jf jfujfgL,
-@_ b'Uw ljsf;, kz'kfng, k+IfLkfng, df5fkfng jf hl8a'6L pTkfbg,
-#_ cGgafnL, gub]afnL, 3fF;, lrof aufg, v/ afnL, lghL jg jf
au}Frfsf] nflu k|of]u ePsf] hUuf,
-$_ kz' r/0fsf] nflu k|of]u u/]sf] hUuf .
-5_ “u+eL/ ?kdf cfof]hgf k|efljt kl/jf/” eGgfn] cfof]hgfsf] lgdf{0f jf
sfof{Gjogsf] sf/0fn] lj:yflkt eO{ cfkm\gf] s'n crn ;DklQ dWo]
cfof]hgf k|efljt If]qdf krf; k|ltzt eGbf a9L v]tLof]Uo hUuf, cGo
;DklQ / hLljsf]kfh{gsf] ;|f]t u'dfpg] kl/jf/ ;+emg' k5{ .
-h_ æhUufÆ eGgfn] s;}sf] xsef]udf /x]sf] h'g;'s} crn ;Dklt / To;df
:yfoL ¿kn] /x]sf] 3/, kvf{n, ?v ;d]t ;Demg'k5{ / ;f] zAbn] To:tf]
hUufdf :yfoL ¿kn] h8fg ePsf] cGo h'g;'s} j:t'nfO{ ;d]t hgfpF5 .
-em_ “hUuf k|flKt” eGgfn] g]kfn ;/sf/n] o; P]g adf]lhd s'g} JolQmsf] hUuf
:yfoL, c:yfoL jf cGo s'g} tl/sfn] k|fKt ug]{ jf clwu|x0f jf To:tf]
hUufdf cGo s'g} t/Lsfn] lgoGq0f ug]{ jf s'g} clwsf/ l;h{gf ug]{ sfd
;Demg' k5{ .
-`_ “hUuf k|flKt of]hgf” eGgfn] cfof]hgfaf6 s'g} JolQm, kl/jf/ jf ;d'bfodf
kg]{ ;fdflhs, cfly{s tyf ;f+:s[lts k|efj Go"gLs/0f jf ;Daf]wg ug{sf]
nflu cfof]hgfåf/f tof/ kfl/Psf] hUuf k|flKt, Ifltk"lt{ ljt/0f, k'g{:yfkgf
jf k'gaf{; of]hgf ;Demg' k5{ .
-6_ “k"jf{wf/ ;+/rgf” eGgfn] ljB't pTkfbg, ljB't k|;f/0f tyf ljt/0f, ;8s,
/fhdfu{, k'n, ;'?ªdfu{, /]ndfu{, hndfu{, /Hh'dfu{, b"/;~rf/ 6fj/ tyf
nfOg, aGb/ufx, ljdfg:yn, a; kfs{, s]a'nsf/ dfu{, 6«lnj; ;+/rgf,
kl/jxg lj;f}gL :yn, ;fj{hlgs vfg]kfgL ;+/rgf, ljt/0f tyf k|zf]wg,
c:ktfn, ljBfno jf ljZj ljBfno, ;fj{hlgs gx/, kfs{, v'nf If]q, afFw,
9n lgsf;, ;/;kmfO{, ;fj{hlgs l;+rfO{, Nof08 lkmN8 ;fO6, phf{ pTkfbg
tyf k|;f/0f, ;fj{hlgs z}lIfs ;+:yf, /+uzfnf, ;fj{hlgs ;efxn, ;/sf/L
;+/rgf, ;fj{hlgs k':tsfno, ;fj{hlgs uf]bfd 3/ / o:t} k|s[ltsf cGo
ef}lts ;+/rgf ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] To:tf ;+/rgfsf] ;~rfng jf

2
www.lawcommission.gov.np

Joj:yfkgsf nflu ;+nUg dfgj ;|f]tsf] sfof{no, ejg, cfjf;u[x,


5fqjf;sf nflu cfjZos cGo ;+/rgf ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-7_ “dGqfno” eGgfn] cfof]hgf;Fu ;DalGwt g]kfn ;/sf/sf] ;DalGwt
dGqfno ;Demg' k5{ .
-8_ “tf]lsPsf]” jf “tf]lsP adf]lhdæ eGgfn] o; P]g cGtu{t ag]sf] lgoddf
tf]lsPsf] jf tf]lsP adf]lhd ;Demg' k5{ .
-9_ “;ldlt” eGgfn] bkmf %) adf]lhd u7g x'g] Ifltk"lt{ lgwf{/0f ;ldlt
;Demg' k5{ .
-0f_ “;/f]sf/jfnf JolQm” eGgfn] b]xfosf] JolQm ;Demg' k5{ M–
-!_ ;DalGwt hUufwgL,
-@_ o; P]g cGtu{t lbOg] Ifltk"lt{df sfg"g adf]lhd xs bfjL ug{ ;Sg]
clwsf/ ePsf] JolQm,
-#_ df]xL ePsf] hUuf eP sfg"g adf]lhd df]xLofgL xs k|fKt u/]sf]
JolQm,
-$_ sfg"g adf]lhd hUufsf] hUuf wgL k|df0f k'hf{ k|fKt gu/]sf] jf
:jfdLTj sfod gePsf] eP tfklg cGo s'g} k|df0fsf cfwf/df
k/Dk/f b]lv s'g} ;/sf/L hUufdf ;fj{hlgs ?kdf g} a;f]af; ub}{
jf ef]urng ul//x]sf] jf cGo s'g} Joxf]/fn] hUuf ef]u rng ug{]
JolQm,
-%_ b]xfosf JolQm afx]s o; P]g adf]lhd ul/Psf] k|f/lDes sf/afxL
jf hUuf k|fKt ul/Psf] sf/0faf6 k|efljt JolQm M
-s_ hUufdf cfly{s, ljQLo, Jofkfl/s jf o:t} k|s[ltsf] cGo s'g}
nufgL gu/L ;fdfGotM a;f]af; k|of]hgsf] nflu jf cGo
;fdfGo Jofkf/ jf Joj;fosf nflu axfn lt/L a;f]af;
ul//x]sf] JolQm,
-v_ o; P]g adf]lhd hUuf k|flKt ;DaGwdf bkmf !* sf] pkbkmf -
!_ adf]lhd ;"rgf k|sfzg jf 6fF; ePkl5 ;f] hUufdf xs
k|fKt ug]{ jf ef]u rng ug]{ JolQm,
-u_ h'g;'s} ta/af6 ;/sf/L, ;fj{hlgs, ;fd'bflos jf ;fj{hlgs
u'7L hUuf sAhf cgflws[t ?kdf u/L ef]u rng ug]{ JolQm .
-t_ “;fj{hlgs ;+:yf” eGGffn] g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo txsf]
Psn jf ;+o'Qm ?kdf :jfdLTj /x]sf] ;fj{hlgs ;+:yf ;Demg' k5{ / ;f]
zAbn] g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo txsf] Psn jf ;+o'Qm ?kdf

3
www.lawcommission.gov.np

k"0f{ jf clwsf+z :jfdLTj jf lgoGq0f /x]sf] s'g} klg ;+u7Lt;+:yfsf] k"0f{


jf clwsf+z :jfdLTj /x]sf] ;fj{hlgs ;+:yf ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-y_ “;fj{hlgs lxt” eGgfn] ;j{;fwf/0fsf] lxt, sNof0f, ;'ljwf, enfO{, nfe,
cfjZostf, pkof]usf] nflu x'g] s'g} sfd ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] b]xfosf
sfdnfO{ ;d]t hgfpF5,–
-s_ g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/, :yfgLo tx jf ;fj{hlgs ;+:yfn] cfˆgf]
jf cGo s;}sf] k"0f{ jf cf+lzs nfut jf Joj:yfkgdf cfof]hgf
lgdf{0f, sfof{Gjog jf ;~rfng ug]{ sfd,
-v_ v08 -s_ df n]lvP afx]s ;fj{hlgs k|s[ltsf] cGo s'g} cfof]hgf
lgdf{0f, sfof{Gjog jf ;~rfng ug]{ sfd,
-u_ s'g} k"jf{wf/ ;+/rgf jf cfof]hgfsf] nflu hUuf k|flKt ul/Psf]df
To;sf] sf/0fn] lj:yflkt eO{ cfˆgf] ;a} ;DklQ, cfo–cfh{gsf] ;|f]t
jf hLljsf]kfh{gsf] ;fwg k"0f{ jf cf+lzs ?kdf u'dfPsf kl/jf/ jf
uDeL/?kdf cfof]hgf k|efljt kl/jf/nfO{ a;f]af; u/fpgsf lgldQ
hUuf k|flKt ug]{ sfd,
-3_ k"jf{wf/ ;+/rgfsf] lgdf{0f, ljsf;, dd{t, lj:tf/ jf k'g{lgdf{0fsf]
lgldQ hUuf k|fKt ug]{ sfd,
-ª_ ljkbsf] sf/0faf6 k|efljt eO{ cfˆgf] ;Dk"0f{ 3/, hUuf u'dfPsf
tf]lsP adf]lhd cfly{s ?kn] ljkGg kl/jf/nfO{ a;f]af; u/fpg jf
ljkb\ Joj:yfkg ug{ hUuf k|flKt ug]{ sfd,
-r_ tf]lsP adf]lhdsf u/La / e"ldxLgnfO{ a;f]af; u/fpgsf lgldQ
hUuf k|flKt ug]{ sfd,
-5_ /fHon] cfkm\gf] sfo{ ;Dkfbg ug{ cfjZostf cg';f/ sfg"gåf/f
:yflkt s'g} ;'/Iff lgsfo jf cGo s'g} ;/sf/L jf ;fj{hlgs ;+:yfsf]
lgldQ cfjZos hUuf k|fKt ug]{ sfd .
-b_ “:yfgLo tx” eGgfn] cfof]hgf k|efljt If]qsf ;DalGwt ufpFkflnsf jf
gu/kflnsf ;Demg' k5{ .
-w_ “Ifltk"lt{” eGgfn] ;/f]sf/jfnf JolQmnfO{ o; P]g adf]lhd lbOg] b]xfo
adf]lhd /sd jf ;§f hUufnfO{ ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] k'g:yf{kgf jf
k'gjf{; sfo{qmd ;d]tnfO{ hgfpF5 M–
-!_ hUuf k|flKt ;DaGwL k|f/lDes sf/afxL ubf{ ePsf] jf:tljs xfgL
gf]S;fgL jfktsf] Ifltk"lt{,
-@_ hUuf k|fKt ul/Psf] sf/0fn] ;/f]sf/jfnf JolQmn] u'dfpg' k/]sf]
;DklQ, ;|f]t jf cfo jfktsf] Ifltk"lt{,

4
www.lawcommission.gov.np

-#_ hUuf k|fKt ul/Psf] sf/0fn] lbOg] Ifltk"lt{ jf ;§f hUuf .

kl/R5]b–@
hUuf k|flKtsf] k"j{ ;+efJotf tyf ;fdflhs k|efj d"Nof+sg cWoog
#= k"j{ ;+efJotf cWoog ug'{kg]{ M -!_ ;fj{hlgs lxtsf] nflu o; P]g adf]lhd hUuf k|flKt
;DaGwL sf/afxL rnfpg' cl3 h'g k|of]hg jf cfof]hgfsf nflu hUuf k|fKt ug{ nfluPsf]
xf] To:tf] k|of]hg jf cfof]hgf lgdf{0f jf sfof{Gjog, ef}ule{s, jftfj/0fLo / ;fdflhs
b[li6sf]0faf6 pko'Qm 5 jf 5}g ;f] ;DaGwdf bkmf !) adf]lhdsf] sfo{ljlw k"/f u/L
;DalGwt cfof]hgf, sfof{no jf ;+u7Lt;+:yfn] To;sf] k"j{ ;DefJotf cWoog ug'{ kg]{5
.
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cWoogdf cfof]hgfsf] lgdf{0f jf sfof{Gjogaf6
cfof]hgf k|efljt If]qsf kl/jf/, ;d'bfo tyf ;+j]bgzLn ;d"xdf kg{ hfg] k|efj d"Nof+sg
ug{ ;DalGwt ;fdflhs k|efj d'Nof+sg cWoog ;d]t ug{'kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] k"j{ ;+efJotf cWoog jf ;fdflhs k|efj d"Nof+sg
cWoog ubf{ :yfgLo txsf kbflwsf/L, cfof]hgf k|efljt kl/jf/, ;/f]sf/jfnf kIf tyf
cGo ;Da4 lgsfox?;+u k/fdz{ ug{' kg]{5 .
-$_ ;DalGwt cfof]hgf, lgsfo jf ;+u7Lt ;+:yfn] pkbkmf -!_ / -@_ adf]lhdsf]
;fdflhs k|efj d"Nof+sg cWoog k"/f u/L b]xfosf] ljj/0f v'nfO{ To;sf] k|ltj]bg tof/
ug{k' g]{5 M–
-s_ cfof]hgfn] k|fKt ug{'kg]{ hUuf /x]sf] k|b]z, lhNnf, ufpFkflnsf jf
gu/kflnsf / j8f gDa/, To:tf] hUufsf] gS;f / l;6 g+Dj/, lsQf
g+Dj/ / If]qkmn, hUufsf] k|sf/ -u'7L, /}s/, ;fj{hlgs jf ;/sf/L_,
jf :jfdLTj, pkof]usf] cj:yf, hUufdf lgld{t ;+/rgfx? -:yfoL jf
c:yfoL_ sf] ;+Vof / ;f]sf] ljj/0f,
-v_ cfof]hgfsf] nflu hUuf k|fKt ug{ k|:tfljt If]qsf] gfkL gS;f, nut
tyf cGo k|dfl0ft sfuhft,
-u_ ;+efljt cfof]hgf k|efljt kl/jf/ jf uDeL/ ?kdf cfof]hgf k|efljt
kl/jf/sf] ;dli6ut ljj/0f / cfof]hgfaf6 ef}lts tyf cfly{s b'j}
?kdf lj:yflkt x'g] kl/jf/sf] nut,
-3_ cfof]hgfsf nflu hUuf k|flKt ug{ k|:tfj ul/Psf] 3/ hUufsf]
kl/df0f,
-ª_ hUuf k|flKtsf] s'g} ljsNk eP To:tf] ljsNksf] klxrfg, cf+sng /
;fGble{stf tyf To;sf] ljZn]if0f,

5
www.lawcommission.gov.np

-r_ ;+efljt cfof]hgf k|efljt If]q leqsf] ;d'bfosf] ;+/rgf tyf


;fdflhs, cfly{s, ;fF:s[lts tyf hg;f+lVos 9fFrfsf] ljj/0f,
-h_ ;fdflhs k|efj d"Nof+sg cWoog k|ltjbgdf cf}NofOPsf ljifox?
;Daf]wg ug{ cfjZos nfutsf] lj:t[t ljj/0f, To;n] ;du|
cfof]hgfsf] nfutdf kfg{ ;Sg] c;/sf] ljZn]if0f / k|fKt x'g] nfesf]
n]vfhf]vf,
-em_ k|:tfljt hUuf k|fKt ubf{ ;fj{hlgs lxtsf] k|of]hg k"/f x'g] jf gx'g]
To;sf] cf+sng,
-`_ To:tf] hUuf k|fKt ug{ pko'Qm 5 jf 5}g olsg ug{sf] nflu hUufdf
/x]sf] df6f], 9'+uf, afn'jf, r§fg cflbsf] gd"gf ;+sng, vf8n vGg]
jf jf]l/ª\ ug]{ sfd / To;sf] k/LIf0faf6 k|fKt kl/0ffdsf] ljj/0f .
-%_ ;DalGwt cfof]hgf, sfof{no jf ;+u7Lt;+:yfn] pkbkmf -#_ adf]lhd tof/
ePsf] k"j{ ;+efJotf tyf ;fdflhs k|efj d"Nof+sg cWoog k|ltj]bg hfgsf/Lsf nflu
;DalGwt dGqfno jf ;+u7Lt ;+:yf eP sfo{sf/L lgsfo ;dIf k]z ug{'kg]{5 / To;sf]
Ps k|lt ;DalGwt lhNnf k|zf;g sfof{no / :yfgLo txdf ;d]t pknAw u/fpg' kg]{5 .
-^_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg k|rlnt sfg"g adf]lhd
jftfj/0fLo k|efj d"Nof+sg k|ltj]bg jf k|f/lDes jftfj/0fLo k/LIf0f k|ltj]bg tof/ ubf{
pkbkmf -$_ adf]lhdsf] ljj/0f ;Djf]wg ePsf] /x]5 / To:tf] k|ltj]bg ;DalGwt
dGqfnoaf6 :jLs[t ePsf] /x]5 eg] ;fdflhs k|efj d"Nof+sg cWoog k|ltj]bg tof/ u/L
:jLs[t ul//xg cfjZos x'g] 5}g .
$= hUuf k|flKtsf] of]hgf agfpg' kg]{ M -!_ hUuf k|flKt ug'{kbf{ cfof]hgf sfof{non] cfof]hgf
k|efljt 3/kl/jf/nfO{ nlIft u/L hUuf k|flKt jfkt lbg'kg]{ Ifltk"lt{sf] ljj/0f, ;§f hUuf
lbg ;lsg] eP To;sf] ljj/0f jf k'gjf{; jf k'g:yf{kgf ug'{ kg]{ ePdf To;sf] of]hgf -
:sLd_ th{'df ug'{ kg]{5 / To:tf] of]hgf sfof{Gjog ug{ cfjZos ah]6 Joj:yf u/L
cfof]hgfsf] cleGg c+usf] ?kdf /xg] Joj:yf ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd th{'df ePsf] of]hgf bkmf % adf]lhd ;fdflhs k|efj
d"Nof+sg cWoog k|ltj]bgsf] ;'gjfO{ ubf{ ;fj{hlgs ug{' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] ;'g'jfO{df k|fKt ul/g] 3/, hUuf / cGo ;DklQsf]
Ifltk"lt{ /sd lgwf{/0fsf nflu cg'dflgt k|lt OsfO{ -lsQf, 3/ jf cGo crn ;Dklt_ sf]
d"No ;d]t k|:tfj ug{' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] ;'g'jfO{ ubf{ g]kfnL efiff / cfjZos ePdf cGo /fli6«o
efiffdf n]lvPsf] of]hgfsf] ;f/ ;+If]k / Ifltk"lt{sf] ljj/0f / k'g:yf{kgf jf k'gjf{; sfo{qmd
l8hfog ul/Psf] eP To;sf] ljj/0f ;+lIfKt ?kdf cfof]hgf k|efljt kl/jf/nfO{ pknJw
u/fpg' kg]{5 .

6
www.lawcommission.gov.np

-%_ hUuf k|flKt, k'gjf{; jf k'g:yf{kgf of]hgfsf] th{"df tyf :jLs[lt ;DaGwL cGo
Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
-^_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;'g'jfO{af6 hUuf k|flKt, k'g{jf; jf k'g{:yfkgf of]hgfsf]
;DaGwdf k|fKt ;'emfj / k|ltlqmof ;d]t ;Djf]wg x'g] u/L cfjZos eP cfof]hgf sfof{non]
kl/dflh{t of]hgf tof/ ug{' kg]{5 / To:tf] of]hgf :jLs[tLsf nflu dGqfnodf k]z ug{'
kg]{5 .

%= ;fj{hlgs ;'g'jfO{ ug'{kg]{ M -!_ bkmf # sf] pkbkmf -!_ / pkbkmf -@_ adf]lhd tof/ ePsf]
k"j{ ;DefJotf cWoog / ;fdflhs k|efj d"Nof+sg cWoog k|ltj]bg ;DalGwt :yfgLo tx
/ lhNnf k|zf;g sfof{nodf pknAw u/fPsf] k}tfnL; lbg leq ;fj{hlgs u/L cfof]hgf
sfof{non] To;sf] ;fj{hlgs ;'g'jfO{ u/fpg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;fj{hlgs ;'g'jfO{ ubf{ ;DalGwt :yfgLo txsf k|ltlglw,
cfof]hgf k|efljt kl/jf/sf ;b:o jf k|ltlglw, gful/s ;dfhsf k|ltlglw, ;/f]sf/jfnf /
;Dej eP ;Dd ;DalGwt If]qsf ljz]if1nfO{ cfdGq0f ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;'g'jfO{sf] nflu slDtdf tLg lbgsf] ;"rgf ;fj{hlgs
?kdf lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] ;'g'jfO{ h'g 7fpFsf] hUuf k|fKt ug{ k|:tfj ul/Psf] xf]
;Dej eP;Dd ;f]xL 7fpFdf / ;f] ;Dej geP ;f]xL j8fsf] cGo pko'Qm 7fpFdf ug'{ kg]{5
.
-%_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;'g'jfO{ ubf{ k|fKt ePsf dgfl;a tyf pko'Qm l6Kk0fL,
;'emfj jf l;kmfl/; tyf ljz]if1sf ;'emfjnfO{ ;fdflhs k|efj d"Nof+sg cWoog
k|ltj]bgdf ;dfj]z ug{ ;lsg] 5 .
-^_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg k|rlnt sfg"g adf]lhd
tof/ x'g] jftfj/0fLo k|efj d"Nof+sg k|ltj]bgdf pkbkmf -!_ adf]lhd ljifo klg ;dfj]z
ePsf] /x]5 eg] ;f]xL k|ltj]bgdf k|:tfj ul/Psf] of]hgfnfO{ o; bkmf adf]lhdsf] of]hgf
dflgg]5 .
-&_ ;fdflhs k|efj d"Nof+sg cWoog k|ltj]bgsf] ;'g'jfO{ ;DaGwL cGo Joj:yf
tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
^= ;fdflhs k|efj d"Nof+sg cWoog k|ltj]bg :jLs[t ug]{ M -!_ bkmf # sf] pkbkmf -$_
jdf]lhd tof/ ePsf] k|ltj]bgsf ;DaGwdf bkmf % adf]lhd ;fj{hlgs ;'g'jfO{ k"/f ePkl5
To:tf] ;'g'jfO{af6 l6Kk0fL, ;'emfj jf l;kmfl/; ;d]t ljrf/ u/L ;DalGwt dGqfno jf
sfo{sf/L lgsfon] To:tf] of]hgf k|fKt ePsf] k}tfnL; lbg leq :jLs[t ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;DalGwt dGqfno jf sfo{sf/L
lgsfon] cfjZos 7fg]df cfof]hgfsf] k|fljlws lj1, :jtGq ;dfhzf:qL / k'gjf{; tyf

7
www.lawcommission.gov.np

k'g{:yfkgf lj1x? ;dfj]z ePsf] Ps lj1 ;d"xsf] ;xof]udf k|ltj]bgsf] ;dLIff u/L
;dLIffaf6 k|fKt ;'emfjx? ljrf/ u/L :jLs[t ug{ ;Sg]5 .
&= k"j{ ;DefjJotf cWoog jf ;fdflhs k|efj d"Nof+sg k|ltj]bg cfjZos gx'g] M -!_ o;
kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg tf]lsP adf]lhdsf] If]qkmn eGbf sd
If]qkmn ePsf] hUuf k|fKt ubf{ o; P]g adf]lhd k"j{ ;efJotf cWoog jf ;fdflhs k|efj
d"Nof+sg k|ltj]bg tof/ ug{ cfjZos kg]{ 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;'/Iff lgsfo jf ljkb\
Joj:yfkgsf] k|of]hgsf nflu hUuf k|fKt ubf{ hlt;'s} If]qkmn ePklg To:tf] k|ltj]bg
cfjZos kg]{ 5}g .
*= hUuf k|flKt ;DaGwL sf/afxL k|f/De ug'{ kg]{ M -!_ bkmf ^ adf]lhd ;fdflhs k|efj d"Nof+sg
cWoog k|ltj]bg :jLs[lt ePsf] ldltn] 5 dlxgfleq bkmf !* adf]lhd hUuf k|flKtsf]
k|f/lDes sf/afxL k|f/De ul/;Sg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cjlwleq To:tf] k|f/lDes sf/afxL k|f/De x'g g;s]df
bkmf # sf] pkbkmf -$_ adf]lhd tof/ ul/Psf] ;fdflhs k|efj d"Nof+sg cWoog k|ltj]bg
:jtM lgis[o ePsf] dflgg]5 .

kl/R5]b– #
hUuf k|fKt ug]{ g]kfn ;/sf/sf] clwsf/
(= g]kfn ;/sf/nfO{ hUuf k|fKt ug{] clwsf/ x'g] M -!_ g]kfn ;/sf/nfO{ ;fj{hlgs lxtsf]
nflu cfjZos kg{] hxfF;'s}sf] / hlt;'s} If]qkmn ePsf] hUuf o; P]g jdf]lhd k|fKt ug]{
/ To; ;DaGwL o; P]g adf]lhd sf/afxL ug],{ Ifltk"lt{ lgwf{/0f ug]{ k'g:yf{kgf jf k'gjf{;
of]hgf :jLs[t ug]{ tyf cGo cfjZos lg0f{o ug]{ clwsf/ x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg Ifltk"lt{ glbO{ s'g} JolQmsf]
hUuf g]kfn ;/sf/n] k|fKt ug{ jf To;df s'g} lsl;dsf] xs jf lgoGq0f l;h{gf ug{ ;Sg]
5}g .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd Ifltk"lt{ lbg] u/L hUuf k|fKt ug]{ g]kfn ;/sf/sf]
clwsf/nfO{ ;Ddfg ug'{ ;DalGwt hUufwgLsf] st{Jo x'g]5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd g]kfn ;/sf/n] hUuf k|flKt ubf{ o; P]g adf]lhd lgwf{/0f
x'g] Ifltk"lt{ ;DalGwt hUufwgL / To:tf] hUufdf df]xL eP df]xLnfO{ lbg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg g]kfn ;/sf/n] cfjZos
b]v]df ;fj{hlgs lxtsf nflu cfjZos hUuf jft{fåf/f klg k|fKt u/L vl/b ug{ ;Sg]5 .
!)= :jLs[lt glnO{ hUufk|flKt ;DaGwL sf/afxL ug{ gx'g] M -!_ g]kfn ;/sf/sf] k"j{ :jLs[lt
glnO{ s;}n] klg hUuf k|flKt ug{, hUuf k|flKt ;DaGwL k|f/lDes sf/afxL ug{ jf k"j{

8
www.lawcommission.gov.np

;DefJotf jf ;fdflhs k|efj d"Nof+sg cWoog jf jftfj/0fLo k|efj d"Nof+sg cWoog


ug{ jf u/fpg x'Fb}g .
t/ ;DalGwt k|d'v lhNnf clwsf/Lsf] k"j{ :jLs[lt lnO{ bkmf # adf]lhd k"j{
;DefJotf cWoog jf ;fdflhs k|efj d"Nof+sg cWoog ug{ ;lsg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ sf] k|of]hgsf nflu hUuf k|fKt ug'{kg]{ sf/0f v'nfO{ ;DalGwt
lhNnf k|zf;g sfof{no dfkm{t g]kfn ;/sf/ ;dIf cg'/f]w ug'{ kg]{5 .
!!= hUuf k|flKtsf] nflu cg'/f]w ug'{ kg]{ M ;fj{hlgs lxtsf] nflu o; kl/R5]b adf]lhd hUuf
k|fKt ug{' k/]df hUuf k|fKt ug{'kg]{ cfof]hgf sfof{no, ;+u7Lt ;+:yf jf lgsfon] b]xfo
adf]lhdsf] ljj/0fx? v'nfO{ ;DalGwt lhNnf k|zf;g sfof{nodf cg'/f]w ug'{kg]{5 M–
-s_ hUuf /x]sf] k|b]z, lhNnf, :yfgLo txsf] gfd / j8f gDa/,
-v_ hUuf k|fKt ug{' kgf{sf] sf/0f,
-u_ k|fKt ug'{kg]{ hUuf gfkL eO{;s]sf] eP lsQf gDa/,
-3_ k|fKt ug'{kg]{ hUuf gfkL e}g;s]sf] eP hUufsf] rf/ lsNnf / hUuf
lrgfpg ;xfos x'g] cfjZos ljj/0fx?,
-ª_ k|fKt ul/g] hUufsf] If]qkmn / rf/ lsNnf,
-r_ hUufsf] lsl;d,
-5_ ;DalGwt hUufwgLsf] gfd,
-h_ hUufsf] gS;f gDj/, l;6 gDj/,
-em_ df]xL eP ;DalGwt df]xLsf] gfd,
-`_ /lhi6«]zg k|of]hgsf nflu ;DalGwt dfnkf]t sfof{non] lgwf{/0f
u/]sf] Go"gtd d"Nof+sg b/,
-6_ bkmf # adf]lhd k"j{ ;DefJotf jf ;fdflhs k|efj d"Nof+sg cWoog
tof/ eO;s]sf] eP To;sf] k|ltj]bg,
-7_ tf]lsP jdf]lhdsf cGo cfjZos ljj/0f .
!@= k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo txnfO{ hUuf k|fKt ul/lbg] M -!_ s'g} k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo tx
jf k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo txsf] k"0f{ jf cf+lzs :jfdLTj jf lgoGq0f ePsf] ;+u7Lt
;+:yfn] lgdf{0f, sfof{Gjog jf ;~rfng ug]{ s'g} cfof]hgfsf] nflu cfjZos x'g] hUuf
k|flKt ug{ To:tf] k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo txn] g]kfn ;/sf/;Fu cg'/f]w ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cg'/f]w ePdf g]kfn ;/sf/n] o; P]gsf] sfo{ljlw k"/f
u/L hUuf k|flKt ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd k|fKt ug]{ hUufsf] Ifltk"lt{, k'g:yf{kgf jf k'gjf{;sf]
Joj:yf To:tf] cg'/f]w ug]{ cfof]hgf, sfof{no jf ;+u7Lt ;+:yf / To:tf] cfof]hgf sfof{no
jf ;+:yf geP ;DalGwt k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo txn] Joxf]g'{ kg]{5 .

9
www.lawcommission.gov.np

!#= hUuf k|fKt ug{ g;lsg] M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg jif{df
b'O{ afnL eGbf a9L kmzn pTkfbg x'g] / jif{el/ g} l;+rfO{ ;'ljwf pknAw eO;s]sf]
v]tLof]Uo hUuf ;fdfGotof k|fKt ug{ ;lsg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg /fli6«o dxTjsf /fhdfu{,
/]ndfu{, ljB't pTkfbg jf k|;f/0f, ;'?ª dfu{ jf gx/ lgdf{0f h:tf cTofjZos k"jf{wf/
;+/rgf lgdf{0f jf ljsf; To:tf] hUufdf g} ug'{kg]{ / To;sf] j}slNks Joj:yf ubf{ cfly{s,
jftfj/0fLo jf ;fdflhs ?kdf bLuf] gx'g] ePdf To:tf] hUuf k|fKt ug{ ;lsg] 5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd hUuf k|fKt ug'{ g} k/]df cfof]hgf sfof{non] hlt
If]qkmnsf] hUuf k|fKt ul/Psf] xf] ;f]xL If]qkmn eGbf sd gx'g] u/L l;+rfO{ ;'ljwf gePsf]
hUufdf l;+rfO{ ;'ljwfsf] lgdf{0f / Joj:yf x'g] ;'lglZrt ug'{ kg]{5 .
!$= :yfgLo tx;Fu k/fdz{ ug'{ kg]{ M -!_ g]kfn ;/sf/n] o; P]g adf]lhd hUuf k|fKt ug'{ cl3
k|fKt ug'{ kg]{ hUuf /x]s]f :yfgLo tx;Fu hUuf k|fKtLsf ;DaGwdf k/fdz{ ug'{ kg]{5 .
t/ kl/R5]b – % adf]lhd hUuf k|fKtL ubf{ :yfgLo tx;Fu k/fdz{ ug{ cfjZos
x'g] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ sf] k|of]hgsf] nflu g]kfn ;/sf/n] hUuf k|fKt ubf{ s'g} ;'emfj
eP tL; lbg leq pknAw u/fpg ;DalGwt :yfgLo txaf6 To;sf] dfu ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd dfu ePdf ;DalGwt :yfgLo txsf] s'g} ;'emfj eP To:tf]
;'emfj lgwf{l/t cjlwleq g]kfn ;/sf/ ;dIf pknAw u/fpg' kg]{5 .
-$_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;DalGwt :yfgLo txn]
;'emfj pknAw gu/fPsf] jf u/fPsf] eP tfklg cfof]hgf k|efljt hUuf k|fKt ug{ c;xdlt
hgfPsf] sf/0fn] dfq hUuf k|fKt ug]{ sf/afxL /f]lsg] 5}g .
!%= hUuf k|flKt ;DaGwL lg0f{o M -!_ bkmf !! jf !@ adf]lhdsf] cg'/f]w k|fKt ePdf cfof]hgf;Fu
;DalGwt cfjZos ljj/0f cWoog ubf{ cg'/f]w adf]lhd hUuf k|fKt ug{ pko'Qm b]lvPdf
tf]lsP adf]lhdsf] k|lqmof k"/f u/L dGqfnon] ;fj{hlgs lxtsf] nflu hUuf k|fKt ug{ o;
P]g adf]lhd sf/afxL rnfpg ;}åflGts :jLs[lt lbg ;Sg]5 / To:tf] :jLs[ltsf] hfgsf/L
cfjZostf cg';f/ k|b]z ;/sf/, :yfgLo tx, k|d'v lhNnf clwsf/L, ;DalGwt cfof]hgf
k|d'v, jf ;+u7Lt ;+:yfnfO{ u/fpg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;}åflGts :jLs[lt ePsf] ;"rgf k|fKt ePkl5 ;DalGwt
hUuf k|fKt ug]{ ;"rgf ;fj{hlgs ug{' kg]{5 .
!^= ;/sf/L jf ;fj{hlgs hUuf k|of]u ubf{ k'j{ :jLs[lt lng'kg]{ M -!_ o; P]gdf cGoq h'g;'s}
s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;/sf/L jf ;fj{hlgs hUuf k|fKt ug{ ;lsg] 5}g / To:tf] hUufsf]
:jfdLTj kl/jt{g x'g ;Sg] 5}g .
-@_ s'g} cfof]hgfsf] lgdf{0f, ;~rfng jf sfof{Gjogsf] nflu ;/sf/L jf ;fj{hlgs
hUuf k|of]u ubf{ g]kfn ;/sf/sf] :jLs[lt lng' kg]{5 .

10
www.lawcommission.gov.np

-#_ pkbkmf -@_ sf] k|of]hgsf] nflu cfjZos eO{ s'g} cfof]hgf lgdf{0f jf ;~rfng
ubf{ ;/sf/L jf ;fj{hlgs hUufdf kg]{ /x]5 / cfof]hgf ;~rfngsf nflu To:tf] hUuf
geO{ gx'g] /x]5 / To;sf] j}slNks Joj:yf Jofjxfl/s x'g] /x]g5 eg] cfof]hgf k|d'vn]
g]kfn ;/sf/, e"ld Joj:yfkg tyf ;xsf/L dGqfno ;dIf ;DalGwt k|d'v lhNnf clwsf/L
dfkm{t lgj]bg lbg'kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] lgj]bg k/]df To:tf] lglZrt cjlw;Ddsf nflu
cfof]hgf lgdf{0f, ;~rfng jf sfof{Gjog ug{ hUuf pknAw u/fpg pko'Qm b]lvPdf
lnhdf lbg ;lsg]5 / To:tf] hUuf k|of]u u/]jfkt cfof]hgfn] g]kfn ;/sf/nfO{ lnh jxfn
pknJw u/fpg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhdsf] hUufsf] nflu lnh /sd / lnh cjlw g]kfn ;/sf/n]
lgwf{/0f u/] jdf]lhd x'g]5 .
-^_ pkbkmf -$_ adf]hdsf] hUuf lnhdf lb+bf lnh /sd, lnh cjlw / lnhsf
cGo zt{x? g]kfn ;/sf/;Fu x'g] lnh s/f/df pNn]v ug'{ kg{5 ] .

kl/R5]b –$
hUuf k|flKt ;DaGwL k|f/lDes sf/afxL
!&= k|f/lDes sf/afxL ug]{ clwsf/L M -!_ bkmf !% adf]lhd dGqfnoaf6 hUuf k|flKtsf] ;}åflGts
:jLs[lt k|fKt eP kl5 ;DalGwt lgsfon] tf]s]sf] clws[t:t/sf] s'g} sd{rf/L jf To:tf]
sd{rf/L gePdf sfof{no k|d'vn], s'g} cfof]hgfsf] nflu hUuf k|fKt ug{ nfluPsf] eP
;DalGwt cfof]hgf k|d'vn], ;+u7Lt;+:yfsf] nflu eP To:tf] ;+:yfsf] sfo{sf/L k|d'v jf
lghn] tf]s]sf] s'g} sd{rf/Ln] / k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo txsf] nflu hUuf k|fKt ug{
nfluPsf] eP k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo txn] tf]s]sf] clws[tn] k|f/lDes sf/afxL rnfpg
;Sg]5 .
:kli6s/0f M lghL If]qsf] xsdf æcfof]hgf k|d'vÆ eGgfn] ;DalGwt ;+u7Lt ;+:yfsf]]
cg'/f]wdf ;DalGwt k|d'v lhNnf clwsf/Ln] tf]s]sf] JolQm ;+emg' k5{ .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd sf/afxL rnfpg' cl3 ;DalGwt cfof]hgf, ;+:yf, k|b]z
;/sf/ jf :yfgLo txn] k|f/lDes sf/afxL rnfpg] clwsf/Lsf] ljj/0f ;lxt k|f/lDes
sf/afxL ug{ k|f/De ug]{ lbg v'nfO{ To;sf] ;"rgf ;DalGwt k|d'v lhNnf clwsf/Lsf]
sfof{nodf lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ df pNn]v ePsf] cj:yfdf afx]s cGo cj:yfdf To:tf] sf/afxL
ug'{ kbf{ ;DalGwt lhNnf k|zf;g sfof{nosf] clws[tn] ug'{ kg]{5 .
!*= k|f/lDes sf/afxL M -!_ bkmf !& adf]lhdsf] k|f/lDes sf/afxL ug]{ clwsf/Ln] hUuf k|flKt
ug]{ ;DaGwdf k|f/lDes sf/afxL x'g nfu]sf] s'/f ;/f]sf/jfnfsf] hfgsf/Lsf] nflu

11
www.lawcommission.gov.np

/fli6«o:t/sf b}lgs klqsfdf ;"rgf k|sfzg u/L b]xfosf] sfof{no tyf :yfgdf Ps Ps
k|lt ;"rgf 6fF; ug{' kg]{5,–
-s_ ;j{;fwf/0fn] b]Vg];Sg] u/L cfof]hgf k|efljt If]q jf To;sf]
cf;kf;df /x]sf] ;fj{hlgs 7fpFdf,
-v_ ;DalGwt :yfgLo txn] ;DalGwt j8f sfof{nodf,
-u_ pknAw eP;Dd glhssf] s'g} ;/sf/L sfof{no jf To:tf] sfof{no
gePdf ;xsf/L sfof{nodf .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;"rgf k|f/lDes sf/afxL ug]{ clwsf/Ln] lghsf]
sfof{nosf] j]e;fO6df klg /fVg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;fj{hlgs ul/Psf] ;"rgfsf] hfgsf/L ;DalGwt :yfgLo
txnfO{ klg lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;"rgf 6fF; ePsf] ldltn] ;ft lbgkl5 k|f/lDes sf/afxL
ug]{ clwsf/Ln] b]xfosf] s'g} sfd sf/afxLsf] nflu cfjZos ;+Vofdf sd{rf/L jf sfdbf/
lnO{ ;DalGwt hUuf jf 3/ sDkfp08leq k|j]z ug{ ;Sg]5,–
-s_ To:tf] hUufsf] gfk gS;f lng], ;e]{ ug]{ jf hUufsf] If]qkmn olsg
ug],{
-v_ k|fKt ug{ cfjZos hUuf 5'6\ofpg, ;fFw, lsNnf v8f ug{ jf c?
s'g} k|sf/n] lgzfgf nufpg],
-u_ hUufdf /x]sf 3/, dtfg, uf]7, 6x/f, au}Frf, ?v, afF;, km'naf/L
cflbsf] ljj/0f tof/ ug]{,
-3_ v08 -s_ jf -v_ ;DaGwL s'g} sf/afxLsf] nflu cfjZos kg]{ s'g}
pks/0f h8fg ug]{ jf v8f ug]{ .
-%_ pkbkmf -@_ sf] v08 -s_, -v_, -u_ jf -3_ adf]lhdsf] s'g} sf/afxL ubf{ To:tf]
hUufdf nufPsf] s'g} jfnL jf gx's]{sf] ?v sf6\g jf pv]Ng k/]df jf s'g} 5]sjf/ jf
kvf{n x6fpg' jf eTsfpg' k/]df ;Dej eP;Dd ;DalGwt hUufwgL / lgh pknAw gePdf
;/f]sf/jfnf JolQmsf] cg'dlt lnO{ / cg'dlt lng ;Dej gePdf jf lghn] cg'dlt glbPdf
:yfgLo hg k|ltlglw / ;f] klg ;Dej x'g g;s] slDtdf b'O{ hgf :yfgLo :t/sf JolQm
k|ltlglwsf] ?kdf pkl:ylt ePsf] Joxf]/f clen]v u/L k|f/lDes sf/afxL rnfpg]
clwsf/Ln] To:tf] v08 adf]lhdsf] s'g} sfd, sf/afxL ug{ ;Sg]5 .
!(= k|f/lDes sf/afxLjf6 ePsf] gf]S;fgL jfkt Ifltk"'lt{ lbg] M -!_ bkmf !* adf]lhd eP jf
u/]sf] s'g} sfd, sf/afxLjf6 ;/f]sf/jfnfnfO{ s'g} lsl;dsf] xfgL gf]S;fgL ePdf To;
jfkt cfof]hgf sfof{non] ;DalGwt hUufwgLnfO{ oyflz3| Ifltk"lt{ ljt/0f ug'{ kg]{5 .

12
www.lawcommission.gov.np

-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ljt/0f ePsf] Ifltk"lt{ /sddf lrQ ga'em]df
;/f]sf/jfnfn] hfgsf/L kfPsf] ldltn] ;ft lbgleq ;DalGwt k|d'v lhNnf clwsf/L ;dIf
ph'/ ug{ ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd ph'/L k/]sf]df ph"/ k/]sf] ldltn] ;ft lbgleq k|d'v
lhNnf clwsf/Ln] To; jfktsf] Iltk"lt{ lgwf{/0f ug{' kg]{5 / To;/L Ifltk"lt{ lgwf{/0f
ePsf]df k|f/lDes sf/afxLaf6 ePsf] xflg gf]S;fgLsf] xsdf clGtd ?kdf Ifltk"lt{ lgwf{/0f
ePsf] dflgg]5 .
-%_ o; bkmf adf]lhd k|fKt u/]sf] Ifltk"lt{ /sd bkmf $* adf]lhd k|fKt x'g]
Ifltk"lt{ /sddf u0fgf ul/g] 5}g .
@)= /f]Ssf /fVg' kg]{ M -!_ bkmf !* adf]lhdsf] ;"rgf k|sfzg jf 6fF; ePkl5 k|f/lDes sf/afxL
rnfpg] clwsf/Ln] tLg lbgleq To:tf] hUufsf] s'g} lsl;dn] xs x:tfGt/0f x'g g;Sg]
jf lwtf] aGws lbg g;Sg] u/L oyfl:yltdf hUuf /f]Ssf /fVg ;DalGwt lhNnf k|zf;g
sfof{nodf cg'/f]w ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cg'/f]w ePdf lhNnf k|zf;g sfof{non] cg'/f]w eP
adf]lhd ;DalGwt dfnkf]t sfof{nodf n]lv k7fpg' kg]{5 / To;/L n]lv cfPdf To:tf]
sfof{non] n]vL cfP adf]lhd To:tf] hUufsf] xs x:tfGt/0f jf lwtf] aGws ;DaGwL
/lhi6«]zg kfl/t /f]Ssf /fVg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg sfg"g adf]lhd c+lzof/x?
aLr c+zj08f ug{ jf To:tf] hUufsf] lsQfsf6 gx'g] u/L ;d'Rrf s'g} lsQf bfg js; ug{
jf hUufwgL / df]xLaLr afF8kmfF8 ug{ afwf kg]{ 5}g .
@!= k|ltj]bg lbg'kg]{ M -!_ k|f/lDes sf/afxL rnfpg] clwsf/Ln] k|f/lDes sf/afxL rnfPsf]
Ps dlxgfleq To:tf] sf/afxL k"/f u/L To:tf] hUuf k|fKt ug{ pko'Qm 5 jf 5}g osLg
u/L k|ltj]bg k]z ug'{ kg{]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] k|ltj]bgaf6 To:tf] hUuf k|fKt ug{ cfly{s, k|fljlws
jf jftfj/0fLo b[li6sf]0faf6 pko'Qm gb]lvPdf To:tf] hUufsf] /f]Ssf km's'jf u/L To;
;DaGwL cGo cfjZos ljj/0f ;lxt oyflz3| lhNnf k|zf;g sfof{no dfkm{t dGqfno
;dIf k|ltj]bg k7fpg' kg]{5 .

kl/R5]b – %
aftf{åf/f hUuf k|flKt
@@= jftf{åf/f hUuf lng ;lsg] M -!_ b]xfosf] cj:yfdf cfof]hgfsf] nflu ;DalGwt hUufwgL;Fu
k|ToIf jftf{ u/L To:tf] jftf{åf/f hUuf lng ;lsg] 5 M–
-s_ g]kfn ;/sf/n] jftf{åf/f hUuf k|fKt ug{ k|d'v lhNnf clwsf/L
dfkm{t ;DalGwt cfof]hgf sfof{nonfO{ lgb]{zg lbPdf,

13
www.lawcommission.gov.np

-v_ ;DalGwt :yfgLo txn] jftf{åf/f hUuf k|fKt ug{ ;DalGwt k|d'v
lhNnf clwsf/L dfkm{t g]kfn ;/sf/nfO{ cg'/f]w u/L lgj]bg lbPdf,
-u_ ;DalGwt cfof]hgf sfof{non] jftf{åf/f hUuf k|fKt ug{ ;DalGwt
k|d'v lhNnf clwsf/L dfkm{t g]kfn ;/sf/ ;dIf lgj]bg lbPdf .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|fKt ul/g] hUufsf] d"Nofs+g, Ifltk"lt{ lgwf{/0f, k'gjf{;
jf k'g:yf{kgf / cGo ljifosf] lgwf{/0f cfof]hgf sfof{no / hUufwgLjLr ePsf] jftf{
jdf]lhd x'g]5 .
-#_ pkbkmf -@_ sf] k|of]hgsf nflu Ifltk"lt{ lgwf{/0f ubf{ cfof]hgf sfof{non]
cfjZostf cg';f/ bkmf %! / %@ sf] ljlw tyf cfwf/nfO{ cfwf/ lng ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd hUuf k|fKt ubf{ b]xfosf zt{x? k'/f ePsf] x'g' kg]{5 M–
-s_ cfof]hgf k|efljt kl/jf/ jf lghsf k|ltlglwnfO{ bkmf @# adf]lhd
;f] ;DaGwdf clu|d ;"rgf lbO{ k|ToIf jftf{sf nflu cfdGq0f u/]sf],
-v_ jftf{, Ifltk"lt{ lgwf{/0f jf ;Demf}tf k|lqmof s;}sf] 8/, qf;, bjfj
jf k|efj ljgf :jtGq ?kdf / kf/bzL{ ePsf],
-u_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf ljifodf cfof]hgf sfof{no / ;DalGwt
hUufwgL aLr ;xdlt ePsf] .
@#= jftf{sf] ;"rgf M -!_ bkmf @@ adf]lhd jftf{åf/f hUuf k|fKt ug'{ kg]{ ePdf ;DalGwt
cfof]hgf sfof{no jf lgsfon] ;DalGwt ;/f]sf/jfnfnfO{ lnlvt jf lnlvt clen]v /xg
;Sg] cGo dfWodåf/f slDtdf ;ft lbgsf] ;"rgf lbg'kg{]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;"rgfdf b]xfosf ljifox? pNn]v u/]sf] x'g' kg]{5 M–
-s_ s'g cfof]hgf jf k|of]hg jf sfo{sf] nflu hUuf k|fKt ul/g] xf] ;f]
ljifo,
-v_ hUuf dfq k|fKt ul/g] xf] jf To;df /x]sf] 3/, kvf{n cflb ;+/rgf
;d]t k|fKt ug]{ xf] ;f] ljifo,
-u_ hUuf /x]sf] :yfgLo txsf] gfd / j8f gDa/,
-3_ gfkL eO{;s]sf] hUuf eP k|fKt ug]{ hUufsf] lsQf gDa/,
-ª_ gfkL eO g;s]sf] hUuf eP hUufsf] rf/ lsNnf / hUufsf] klxrfg
u/fpg d2t x'g] cGo cfjZos ljj/0fx?,
-r_ k|fKt ul/g] hUufsf] If]qkmn,
-5_ ;DalGwt hUuf wgLsf] gfd,
-h_ ;f] hUufdf k|rlnt sfg"g adf]lhdsf] btf{jfnf df]xL eP To;sf]
ljj/0f,
-em_ cGo cfjZos ljj/0f .

14
www.lawcommission.gov.np

-#_ cfof]hgf sfof{no jf ;DalGwt lgsfon] pkbkmf -@_ jdf]lhd ;"rgfsf]


hfgsf/L ;DalGwt lhNnf k|zf;g sfof{nodf ;d]t lbg' kg]{5 .
-$_ o; bkmf adf]lhd lbPsf] ;"rgf adf]lhd cfof]hgf sfof{no jf ;DalGwt
lgsfon] tf]s]sf] 7fpF jf ;DalGwt j8f sfof{nodf ;DalGwt ;/f]sf/jfnf;Fu jftf{ ug'{
kg]{5 .
-%_ jftf{ ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP jdf]lhd x'g]5 .
@$= jftf{åf/f hUuf k|fKt ug]{ cjlw M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd hUuf k|fKt ubf{ bkmf @# sf]
pkbkmf -!_ adf]lhd ;"rgf k|sfzg ePsf] ldltn] ;fdfGotof 5 dlxgfleq jftf{ k|lqmof
k"/f ul/ ;Sg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cjlwleq hUuf k|fKt ug]{ sfd k"/f gePdf jf hUuf
k|fKt ug{ g;lsPdf kl/R5]b–^ adf]lhd hUuf k|fKt ug'{ kg]{5 .
@%= lnlvt ;Demf}tf ug{'kg]{ M -!_ bkmf @@ adf]lhd ePsf] jftf{af6 hUuf laqmL ug{ hUUffwgL
jf ;/f]sf/jfnf ;xdt ePdf jftf{df ;DalGwt JolQmn] ljqmL, xs x:tfGt/0f jf cGo s'g}
dfWodaf6 hUuf ;DalGwt cfof]hgf jf lgsfonfO{ lbg / ;f] jfkt lng' kg]{ k|ltkmnsf
ljifodf ;xdlt ePdf ;xdltsf j'Fbfx? :ki6 pNn]v u/L lnlvt ;Demf}tf ug{'kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;Demf}tf ePdf ;Demf}tf ePsf] hfgsf/L ;DalGwt k|d'v
lhNnf clwsf/LnfO{ lbg' kg]{5 .
@^= hUuf lbP jfkt z]o/ k|fKt ug{ ;Sg] M -!_ :yfgLo ;|f]t kl/rfng u/L s'g} cfof]hgf
sfof{Gjog x'g] ePdf cfof]hgf k|efljt JolQm jf kl/jf/n] rfx]df To:tf] cfof]hgfsf] z]o/
lng ;lsg] eP hUufsf] d"No jfkt cf+lzs ?kdf z]o/ kfpg] u/L cfof]hgf sfof{no jf
cfof]hgf sfof{Gjog ug]{ ;+u7Lt ;+:yfnfO{ hUuf lbg lnlvt ?kdf ;xdt x'g ;Sg] 5g\ .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;xdlt ePdf cfof]hgf sfof{no jf To:tf] sDkgLn]
;xdltsf zt{ adf]lhd cfof]hgf k|efljt kl/jf/sf ;b:onfO{ c+lst d"Nodf z]o/ ljt/0f
ug'{ kg]{5 .
@&= lgb]{zg lbg ;Sg] M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd jftf{åf/f hUuf k|fKt ubf{ g]kfn ;/sf/n]
k|d'v lhNnf clwsf/L dfkm{t cfof]hgfnfO{ cfjZos lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] lgb]{zgsf] kfngf ug'{ ;DalGwt cfof]hgf sfof{no jf
;+u7Lt ;+:yfsf] st{Jo x'g]5 .
@*= ;DalGwt lgsfosf] clwsf/ :yflkt ePsf] dflgg] M bkmf @% adf]lhd ;Demf}tf ePdf
k|rlnt sfg"gdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg To:tf] ;Demf}tfsf] Joj:yf adf]lhd
To:tf] hUuf dfly ;DalGwt cfof]hgf sfof{no, ;+u7Lt ;+:yf jf lgsfosf] clwsf/ :yflkt
ePsf] dflgg]5 .
@(= cfof]hgf jf ;+u7Lt;+:yfsf] nflu hUuf k|fKt u/fO{lbg ;lsg] M -!_ bkmf @@ sf] pkbkmf
-!_ adf]lhdsf] cj:yf gePdf jf s'g} cfof]hgf jf ;+u7Lt;+:yfn] cfof]hgf lgdf{0f,

15
www.lawcommission.gov.np

;~rfng jf sfof{Gjogsf o; kl/R5]b adf]lhd jftf{åf/f hUuf k|fKt ug{ g;s]sf] jf bkmf
@$ adf]lhdsf] cjlwleq jftf{åf/f hUuf k|fKt ug{ s'g} sf/0fn] pko'Qm gePsf] jf ;Dej
gePsf] dgfl;j sf/0f b]vfO{ kl/R5]b – ^ adf]lhd hUuf k|fKt u/fO{ lbg g]kfn ;/sf/
;dIf cg'/f]w u/]df g]kfn ;/sf/n] ;fj{hlgs lxtsf] sfdsf] nflu To:tf] cfof]hgf
sfof{no jf ;+:yfnfO{ hUuf k|fKt u/fO{ lbg] u/L lg0f{o ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd hUuf k|flKtsf] nflu cg'/f]w ug]{ sfof{no jf ;+:yfn]
Ifltk"lt{, k'g:yf{kgf jf k'gjf{;sf ljifox?df d~h'/Lsf] lnvt u/L g]kfn ;/sf/nfO{
ga'emfP;Dd o; P]g adf]lhd hUuf k|flKtsf] sf/afxL rnfOg] 5}g .
#)= hUuf k|flKt ;DaGwL lg0f{o ug{ ;lsg] M bkmf @( df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg g]kfn
;/sf/n] kl/R5]b – % adf]lhdsf] sfo{ljlw cjnDag ubf{ s'g} cfof]hgf sfof{Gjog ug{
cgfjZos l9nf x'g ;Sg] b]lvPdf To:tf] sfo{ljlw cjnDag gu/L ;f]em} kl/R5]b – ^
adf]lhd hUuf k|fKt ug]{ u/L lg0fo{ ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b – ^
hUuf k|flKtsf] sfo{ljlw
#!= hUuf k|fKt ug{ ;"rgf hf/L ug]{ M -!_ bkmf @! adf]lhd k|f/lDes sf/afxLsf] k|ltj]bg
k|fKt ePkl5 bkmf @$ sf] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cjlwleq jftf{åf/f hUuf k|fKt ug{
g;lsPdf jf bkmf @( adf]lhd ;+u7Lt;+:yf jf cfof]hgf sfof{non] hUuf k|fKt ul/lbg
;DalGwt k|d'v lhNnf clwsf/L dfkm{t g]kfn ;/sf/ ;dIf cg'/f]w u/]sf]df g]kfn ;/sf/n]
bkmf #) adf]lhd hUuf k|fKt ug]{ lg0f{o u/]df kG„ lbgleq k|d'v lhNnf clwsf/Ln] k|fKt
ug'{kg]{ hUufsf] ;DaGwdf b]xfosf ljj/0fx? pNn]v u/L ;"rgf hf/L ug]{5 M–
-s_ s'g cfof]hgf jf k|of]hgsf nflu hUuf k|fKt ul/g] xf] ;f]sf] ;+lIfKt
ljj/0f,
-v_ :yfoL jf c:yfoL s'g t/Lsfaf6 hUuf k|flKt ug{ vf]lhPsf] xf],
-u_ hUuf /x]sf] lhNnf, :yfgLo txsf] gfd / To;sf] j8f gDa/,
-3_ gfkL eO{;s]sf] hUuf eP lsQf gDa/,
-ª_ gfkL e} g;s]sf] eP hUuf klxrfg u/fpg ;xfos x'g] cGo
cfjZos ljj/0f,
-r_ ;+efljt cfof]hgf k|efljt If]qsf] hUufsf] If]qkmn / rf/lsNnf,
-5_ ;DalGwt hUuf wgLsf] gfd,
-h_ df]xL eP ;DalGwt df]xLsf] gfd,
-em_ hUuf dfq k|fKt ul/g] xf] jf To;df /x]sf] ;+/rgf jf h8fg j:t'
;d]t k|fKt ug]{ xf] ;f] s'/f,

16
www.lawcommission.gov.np

-`_ hUuf k|fKt u/]sf] sf/0fn] ;/f]sf/jfnf JolQmnfO{ lbOg] Ifltk"lt{


/sddf jf k'g:yf{kgf jf k'gjf{; dfkm{t s] pknAw u/fpg]
xf] ;f] s'/f,
-6_ k'g:yf{kgf jf k'gjf{;sf] Joj:yf ePdf Ifltk"lt{ /sd dfq k|fKt ug]{
jf Ifltk"lt{ /sd glnO{ k'gjf{; jf k'g:yf{kgfsf] ;'ljwf k|fKt ug]{
b]f;|f] ;DaGwdf ;/f]sf/jfnfn] tf]lsP adf]lhd /f]Hg ;Sg] s'/f,
-7_ cGo cfjZos ljj/0f .
-@_ pkbkmf -!_ jdf]lhd hf/L x'g] ;"rgf /fli6«o :t/sf] b}lgs klqsfdf k|sfzg
u/L b]xfosf] sfof{no jf :yfgdf 6fF:g' kg]{5 M
-s_ ;j{;fwf/0fn] b]Vg ;Sg] u/L ;+efljt cfof]hgf k|efljt If]q jf
To;sf] cf;kf;df /x]sf] s'g} ;fj{hlgs :yfg,
-v_ ;DalGwt lhNnf k|zf;g sfof{no,
-u_ h'g cfof]hgf jf ;+u7Lt;+:yfsf] nflu hUuf k|fKt ul/g] xf] ;f]xL
cfof]hgf jf ;+u7Lt;+:yfsf] :ynut sfof{no,
-3_ ;DalGwt :yfgLo txsf] j8f sfof{no .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;"rgf ;DalGwt lhNnf k|zf;g sfof{nosf] j]j;fO{6df
klg k|sfzg ug{' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ jdf]lhd hf/L x'g] ;"rgfdf ;/f]sf/jfnf JolQmsf] hfgsf/Lsf] nflu
;/f]sf/jfnf JolQmn] Ifltk"lt{df bfaL ug{ gful/stfsf] k|df0fkq, hUufwgL btf{ k|df0fk"hf{,
cfˆgf] xsb}of jf ef]urng ;DaGwL cGo s'g} lg:;f k|df0f ;lxt lgj]bg ug{sf] nflu
slDtdf PSsfO; lbgsf] cjlw lbg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;"rgfdf ;/f]sf/jfnf JolQmn] To:tf] hUufdf nufPsf]
jfnL jf ?v sf6\g tyf To;df /x]sf 3/, kvf{n cflb ;+/rgf eTsfO{ n}hfg kfpg] eP
To:tf] jfnL ;+sng ug{, ?v sf6g jf 3/, kvf{n, cflb ;+/rgf eTsfO{ n}hfg kfpg] cjlw
;d]t pNn]v ug{' kg]{5 .
#@= hUufdf k|j]z ug]{ / lgoGq0fdf lng] clwsf/ M -!_ bkmf #! sf] pkbkmf -$_ adf]lhdsf]
cjlw ;dfKt ePkl5 h'g;'s} jvt ;DalGwt cfof]hgf, sfof{no jf lgsfon] To:tf]
hUufdf k|j]z ug{ / hUuf k|flKt;Fu ;DalGwt cGo cfjZos sfo{ u/L To:tf] hUuf
pkof]udf Nofpg ;Sg]5 / To;/L pkof]udf NofPkl5 To:tf] hUuf lgoGq0fdf lnPsf]
dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg s'g} hUufdf 3/ ePdf ;DalGwt
3/ wgLsf] ;f]xL 3/df jf;:yfg /x]5 jf To:tf] hUufdf s'g} Joj;fo jf sf/f]jf/ ;~rfng
ul//x]sf] /x]5 eg] To:tf] jf;:yfg jf Joj;fo jf sf/f]jf/ cGoq ;fg{sf] lgldQ lgwf{l/t

17
www.lawcommission.gov.np

Ifltk"lt{sf] /sdsf] krf; k|ltzt /sd glbO{ To:tf] 3/ hUufdf k|j]z u/L cfof]hgfsf]
k|of]hgsf nlfu To:tf] hUufdf s'g} sfd ug{ jf To;nfO{ k|of]udf Nofpg ;lsg] 5}g .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd hUufdf k|j]z u/]sf] / lgoGq0fdf lnPsf] ;"rgf oyflz3|
;DalGwt lhNnf k|zf;g sfof{nonfO{ lbg' kg]{5 .
##= hUufsf] ef]uflwsf/ ;g]{ M -!_ bkmf #@ adf]lhd s'g} hUuf lgoGq0fdf lnPsf]df To;/L
lgoGq0fdf lnPkl5 To:tf] hUufsf] ef]uflwsf/ g]kfn ;/sf/sf] nflu k|fKt ul/Psf] eP
g]kfn ;/sf/df, k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo txsf] nflu k|fKt ul/Psf] eP ;DalGwt k|b]z
;/sf/ jf :yfgLo txsf] gfddf / s'g} cfof]hgf jf ;+u7Lt ;+:yfsf] nflu hUuf k|fKt
ul/Psf] eP To:tf] cfof]hgf sfof{no jf ;+u7Lt ;+:yfdf :jtM x:tfGt/0f ePsf] dflgg]5
.
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd hUufsf] ef]uflwsf/ g]kfn ;/sf/ , k|b]z ;/sf/, :yfgLo
tx jf ;DalGwt cfof]hgf sfof{no jf ;+:yfdf x:tfGt/0f ePkl5 g]kfn ;/sf/, k|b]z
;/sf/, :yfgLo tx jf ;DalGwt ;+:yfsf] :jLs[lt ljgf s;}n] s'g} k|sf/sf] 3/, 6x/f,
kvf{n jf s'g} ;+/rgf jgfpg jf To:tf] hUuf cfjfb ug{ jf jfnL nufpg] ;Sg] 5}g .
-#_ pkbkmf -@_ k|lts"n x'g] u/L s;}n] 3/, 6x/f, kvf{n jf s'g} ;+/rgf jgfPdf
jf hUuf cfjfb u/]df jf jfnL nufPdf To;/L jgfPsf] 3/, 6x/f, kvf{n, ;+/rgf jf To:tf]
hUufdf nufPsf jfnLsf] s'g} Ifltk"lt{ lbg' kg]{ 5}g .
t/ :jLs[lt k|fKt u/L nufOPsf] afnL, kmnkm"n, t/sf/L ;+sng ug{ jf 3/, 6x/f,
kvf{n jf ;+/rgf ;DalGwt hUufwgLn] k|of]u ug{ afwf kg]{ 5}g .
-$_ pbkmf -!_ adf]lhd ef]uflwsf/ x:tfGt/0f ePsf] hUufsf] o; P]g adf]lhd k"/f
Ifltk"lt{ k|bfg u/]kl5 To:tf] hUufdf ;DalGwt hUufwgLsf] :jfdLTjtyf xs :jtM
x:tfGt/0f ePsf] dflgg]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd :jfdLTj tyf xs x:tfGt/0f ePsf] hUufsf] ;+/If0f ug'{
;DalGwt cfof]hgf sfof{nosf] st{Jo x'g]5 .
-^_ pkbkmf -$_ adf]lhdsf] hUuf sAhf ug]{, lvrf]nf ug]{ jf cglws[t ?kdf ef]u
rng ug]{ sfd b08gLo x'g]5 .
#$= gfd;f/L tyf nut s§f ug]{ M -!_ bkmf ## adf]lhd g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/, :yfgLo
tx cfof]hgf, ;/sf/L lgsfo jf ;DalGwt ;+u7Lt ;+:yfsf] :jfdLTjdf cfPsf hUuf g]kfn
;/sf/, k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo txsf] nflu k|fKt ul/Psf] eP dfnkf]tsf] nut s§f u/L
;DalGwt ;/sf/sf] gfddf gfd;f/L ug{ / cfof]hgf jf ;+u7Lt;+:yfsf nflu k|fKt
ul/Psf]df To:tf] cfof]hgf sfof{Gjog jf ;+u7Lt;+:yfsf gfddf gfd;f/L / bflvn vf/]h
ug{ hUuf lgoGq0fdf lnPsf] kG„ lbgleq ;DalGwt lgsfo jf cfof]hgf sfof{non] To:tf
hUufsf] btf{sf] ljj/0f ;DalGwt dfnkf]t sfof{nonfO{ n]vL k7fpg' kg]{5 .

18
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd n]lv cfPsf]df To:tf] sfof{non] ;f] adf]lhdsf gfd;f/L
bflvn vf/]h / nut s§f oyflz3| u/L To;sf] hfgsf/L ;DalGwt lgsfo, cfof]hgf
sfof{no jf ;+u7Lt ;+:yf / ;fljs hUufjfnfnfO{ lbg' kg]{5 .
-#_ ;DalGwt dfnkf]t sfof{non] tf]lsPsf] ldltleq nut s§f gu/]df nut s§f
ug]{ lhDd]jf/L ePsf] ;DalGwt sd{rf/LnfO{ k|rlnt sfg"g adf]lhd ljefuLo sf/afxL ug{
cfof]hgf sfof{non] clVtof/jfnfnfO{ n]lv k7fpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] nut s§f ug{ jf gfd;f/L ug]{ sfo{ h'g;'s} ldltdf
;DkGg eP tfklg To:tf] hUufsf] :jfdLTjx:tfGt/0f ePsf] ldltb]lv g} To:tf] hUufsf]
nut s§f ePsf] jf gfd;f/L ePsf] dflgg]5 .
#%= x:tfGt/0f x'g'eGbf cl3sf] cj:yfnfO{ c;/ gkfg]{ M -!_ o; P]g adf]lhd g]kfn ;/sf/,
k|b]z ;/sf/, :yfgLo tx, cfof]hgf sfof{no jf ;+u7Lt;+:yfsf gfddf s'g} hUufsf]
x:tfGt/0f x'g'eGbf cl3Nnf] lbg;Dd ;fljs hUuf wgLn] To:tf] hUufdf k|rlnt sfg"g
adf]lhd dfnkf]t tyf s/ jfkt s'g} /sd e'QmfgL ug{ jfFsL /x]sf] eP To;/L hUufsf]
:jfdLTjx:tfGt/0f ePsf] sf/0fn] dfq ;fljs hUuf wgLsf] bfloTj 5"6 ePsf] dflgg] 5}g
/ lghaf6 jfFsL /x]sf] /sd c;"n pk/ ug{ jf To; ;DaGwL sf/afxL rnfpg afwf
k'/\ofPsf] dflgg] 5}g .
-@_ o; P]g adf]lhd k|fKt ul/Psf hUufsf] Ifltk"lt{ ljt/0f ubf{ ;/f]sf/jfnf
JolQmaf6 sfg"g adf]lhd dfnkf]t, s/ jf cGo s'g} ;/sf/L /sd c;'n ug{ jfFsL /x]5
eg] ;DalGwt clwsf/Ln] To;/L c;"n ug{ jfFsL /x]sf] /sd Ifltk"lt{af6 s§f ug{ lgj]bg
ug{ ;Sg]5 / To;/L lgj]bg u/]df To:tf] /sdaf6 s§f ug{ ;lsg]5 .
-#_ df]xLofgL nfu]sf] s'g} hUuf k|fKt ul/Psf]df ;fljs hUufjfnfn] tTsflng
df]xLjf6 To;/L hUuf k|fKt ug{'eGbf cl3sf jSof}tf s"t c;"n ug]{ sf/afxL rnfpg o;
P]gn] afwf k'KofPsf] dflgg] 5}g .
#^= hUuf k|fKt ug{ ;Sg] ljz]if clwsf/ M -!_ s'g} gbL jf vf]nfn] PSsf;L cfˆgf] k|jfxsf] wf/
kl/jt{g u/]sf] jf af9L, klx/f], e"sDk jf Hjfnfd'vL h:tf ljkb\ k/]sf] cGo To:t} s'g}
c;fwf/0f cj:yf pTkGg ePsf] sf/0fn] oftfoft, ;+rf/sf ;fwg jf ljB't k|;f/0fnfO{
tTsfn ;~rfng ug{, wghgsf] Jofks Iflt x'gaf6 /f]Sg s'g} ;fj{hlgs ;Dkltsf] ;+/If0f
ug{ g]kfn ;/sf/n] tTsfn s'g} hUuf k|fKt ug{' k/]df o; P]gdf cGoq h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg g]kfn ;/sf/n] o; P]g adf]lhd lgwf{/0f x'g] Ifltk"lt{ lbO{ To:tf] hUuf
k|fKt ug{sf] nflu cfjZos sf/afxL rnfpg ;DalGwt k|d'v lhNnf clwsf/LnfO{ cfb]z
lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cfb]z lbPsf]df ;DalGwt k|d'v lhNnf clwsf/Ln] pkbkmf
-!_ adf]lhdsf sfo{sf] nflu k|fKt ug{'kg]{ hUufsf ;DaGwdf bkmf #! df plNnlvt ljifodWo]
pknJw eP;Ddsf ljj/0fx? v'nfO{ ;/f]sf/jfnf JolQmx?sf] hfgsf/Lsf nflu ;"rgf hf/L

19
www.lawcommission.gov.np

ug]{5 / To:tf] ;"rgf hf/L ubf{ ;/f]sf/jfnf JolQmn] lz3| hfgsf/L kfpg ;Sg] u/L lghn]
pko'Qm 7xKofPsf] tl/sfjf6 hf/L ug{ ;lsg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] ;"rgf hf/L ePsf]df h'g;'s} jvt k|d'v lhNnf
clwsf/Ln] To:tf] hUuf lgoGq0fdf lnO{ k|of]u ug{ jf u/fpg ;Sg]5 / To;/L k|of]udf
lnPsf]df o; P]g adf]lhd g]kfn ;/sf/n] To:tf] hUuf k|fKt u/]sf] dflgg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd hUuf k|fKt ePdf To:tf] hUufdf g]kfn ;/sf/sf]
:jfdLTj:jtM sfod x'g]5 .
-%_ o; bkmf adf]lhd hUuf k|fKt ubf{ To:tf] hUufsf] cltl/Qm hUufdf nfu]sf]
afnL, kmnkm"n tyf ?v / To;df ag]sf 3/, kvf{n, cflb ;+/rgf ;d]t k|fKt ug'{kg]{ ePdf
To; jfkt ;d]t ;DalGwt ;/f]sf/jfnf JolQmn] o; P]g adf]lhd lgwf{/0f x'g] Ifltk"lt{
/sd kfpFg]5 .
-^_ pkbkmf -!_ jf -%_ adf]lhdsf] Ifltk"lt{ /sddf lrQ gj'‰g] JolQmn] Ifltk"lt{
lgwf{/0f ePsf] ;"rgf hf/L ePsf] ldltn] kG„ lbgleq g]kfn ;/sf/, u[x dGqfnodf lgj]bg
ug{ ;Sg]5 .
-&_ pkbkmf -&_ adf]lhdsf] lgj]bg adf]lhd g]kfn ;/sf/, u[x dGqfnon] u/]sf]
lg0f{o clGtd x'g]5 .
-*_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg pkbkmf -!_ adf]lhdsf]
ljkb\ jf c;fwf/0f kl/l:ylt cGTo jf To;sf] ;dfwfg eO{ To:tf] hUufsf] pkof]u
;fj{hlgs lxtsf] nflu cfjZos gePdf g]kfn ;/sf/n] To:tf] hUuf ;DjlGwt
hUufwgLnfO{ lkmtf{ ug{ ;Sg]5 .
t/ To;/L hUuf k|fKt u/L pkof]u u/]sf] sf/0faf6 kg{ uPsf] xfgL gf]S;fgL jfkt
g]kfn ;/sf/n] Ifltk"lt{ pknAw u/fpg' kg]{5 .
#&= hUufwgLsf] d~h'/L ePdf /Lt k'u]sf] dflgg] M g]kfn ;/sf/n] ;DalGwt hUufwgLsf]
dGh'/Ln] s'g} hUuf ;fj{hlgs lxtsf] s'g} sfo{df nufO{ ;s]sf]df To:tf] hUuf o; P]g
adf]lhdsf] sfo{ljlw cjnDag gu/L k|fKt ul/Psf] eP tfklg ;DalGwt hUufwgL, df]xL
jf ;/f]sf/jfnf cGo s'g} JolQmn] cfklQ u/]sf] cj:yfdf afx]s To:tf] hUufsf] Ifltk"lt{
/sd o; P]g adf]lhd ljt/0f ug'{ kg]{5 / To;/L Ifltk"lt{ ljt/0f ul/Pkl5 To:tf] hUuf
o; P]g adf]lhd g} k|fKt ul/Psf] dflgg]5 .
#*= pkof]u gx'g] hUuf klg k|fKt ug]{ M o; P]g adf]lhd hUuf k|fKt ubf{ hUufsf] s]xL efu
dfq k|fKt ug{ nfu]sf]df afFsL /x]sf] hUufdf sfg"g adf]lhd 3/ lgdf{0f ug{ jf lsQfsf6
ug{ g;lsg] ePdf afFsL /x]sf] ;Dk"0f{ hUuf k|fKt ug]{ u/L sf/afxL x'g ;DalGwt hUufwgLn]
;DalGwt lhNnf k|zf;g sfof{nodf Ifltk"lt{ ljt/0f x'g' cl3 lgj]bg lbg ;Sg]5 / lgj]bg
Joxf]/f dgfl;j b]lvPdf afFsL /x]sf] To:tf] hUuf ;d]t k|fKt ug]{ u/L sf/afxL rnfpg'
kg]{5 / To:tf] hUufsf] ;d]t Ifltk"lt{ ljt/0f ug'{ kg]{5 .

20
www.lawcommission.gov.np

#(= g]kfn ;/sf/n] hUuf k|fKt gug{ lg0f{o ug{ ;Sg] M o; P]g jdf]lhd hUuf k|fKt ug]{ u/L
sf/afxL rnfPsf]df s'g} sf/0fj; hUuf k|fKt ug{ jfG5gLo jf cjfZos gePdf g]kfn
;/sf/n] s'g} klg avt hUuf k|fKt gug]{ u/L lg0f{o ug{ ;Sg]5 / To;/L lg0f{o ePsf]df
;/f]sf/jfnf JolQmsf] hfgsf/Lsf nflu k|d'v lhNnf clwsf/Ln] bkmf #! sf] pkbkmf -@_
adf]lhd ;"rgf 6fF:g' kg]{5 .
$)= Ifltk"lt{ lbg'kg]{ M bkmf #( adf]lhd g]kfn ;/sf/n] hUuf k|fKt gug]{ lg0f{o u/]sf] eP
tfklg bkmf !* adf]lhd k|f/lDes sf/afxL ubf{ eO{;s]sf] xflg–gf]S;fgL jfkt k|f/lDes
sf/afxL rnfpg] clwsf/Ln] Ifltk"lt{ lbO{ g;s]sf] eP o; P]g jdf]lhd Ifltk"lt{ lgwf{/0f
u/L ljt/0f ug'{ kg]{5 .
$!= dfn;fdfg lgoGq0fdf lng] M -!_ o; P]g adf]lhd s'g} hUufdf nufPsf jfnL, ¿v,
kmnkm"n tyf To;df jg]sf 3/, kvf{n cflb ;+/rgf p7fO{ n}hfg kfpg]df ;DalGwt hUuf
wgL jf ;/f]sf/jfnf JolQmn] tf]lsPsf] cjlwleq To:tf] ;+/rgf, jfnL, dfnj:t' cflb
;+sng u/L jf p7fO{ n}hfg OGsf/ u/]df k|d'v lhNnf clwsf/Ln] To:tf] jfnL, ?v,
kmnkm"n, dfnj:t' cfˆgf] lgoGq0fdf lng ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgoGq0fdf lnPsf dfnj:t' dWo] oyflz3| Joj:yfkg
gu/]df ;9\g], uNg], s'xg] jf d"No 36\g] j:t' eP ljqmL x'g ;Sg] eP oyflz3| ljqmL u/L
To;af6 k|fKt /sd ;DalGwt hUufwgLsf] gfddf lhNnf k|zf;g sfof{nosf] w/f}6L vftfdf
hDdf ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd dfnj:t' afx]s cGo j:t' ;DalGwt cfof]hgf sfof{no
jf j8f sfof{nosf] lhDdf /fVg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -@_ adf]lhd /sd jf pkbkmf -#_ adf]lhdsf dfnj:t' ;DalGwt
hUufwgL jf ;/f]sf/jfnfn] bkmf ^% adf]lhd Ifltk"lt{ k|fKt ubf{sf avt jf kfFrjif{leq
h'g;'s} avt lkmtf{ lng ;Sg]5 .
-%_ pkbkmf -$_ jdf]lhdsf] cjlw Joltt ePkl5 ;DalGwt hUufwgL jf
;/f]sf/jfnfsf] s'g} bfjL nfUg] 5}g .
$@= :jLs[lt glnO{ jgfO{Psf ;+/rgf jf nufPsf jfnL hkmt x'g] M -!_ o; P]g jdf]lhd k|fKt
u/]sf hUufsf] bkmf ## adf]lhd ef]uflwsf/ cfof]hgf sfof{no jf ;DalGwt lgsfodf
x:tfGt/0f ePkl5 ;DalGwt cfof]hgf sfof{no jf lgsfosf] lnlvt :jLs[lt k|fKt gu/L
s;}n] s'g} k|sf/sf] 3/, 6x/f, kvf{n jf s'g} ;+/rgf jgfpg jf To:tf] hUuf s'g} lsl;dsf]
cfjfb ug{ jf jfnL nufpg ;lsg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ sf] k|lts"n x'g] u/L s;}n] 3/, 6x/f, kvf{n jf s'g} ;+/rgf jgfPdf
jf hUuf cfjfb u/]df jf jfnL nufPdf To;/L jgfPsf 3/, 6x/f, kvf{n, ;+/rgf jf
nufPsf jfnL s'g} Ifltk"lt{ glbO{ ;DalGwt cfof]hgf sfof{no jf lgsfon] x6fpg jf vfln
ug{ ;Sg]5 .

21
www.lawcommission.gov.np

$#= hUuf k|of]u ul/;Sg'kg]{ cjlw M -!_ o; P]g jdf]lhd g]kfn ;/sf/ jf k|b]z ;/sf/sf]
k|of]hgsf nflu k|fKt ul/Psf] hUuf h'g cfof]hgf jf k|of]hgsf] nflu k|fKt ul/Psf] xf]
To:tf] cfof]hgf jf k|of]hg k"/f ul/;Sg' kg]{ ldltn] b'O{ jif{ leq sfof{Gjogdf NofO{ k|of]u
u/L ;Sg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} cfof]hgf jf
;+u7Lt;+:yfsf] nflu o; P]g jdf]lhd hUuf k|fKt ul/Psf]df cfof]hgf sfof{Gjog ul/
;Sg'kg]{ cjlw jf To:tf] hUuf k|fKt ul/Psf] ldltn] ;ft jif{dWo] h'g a9L x'G5 To:tf]
cjlw leq sfof{Gjogdf NofO{ k|of]u u/L ;Sg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cjlwleq k|of]u ug{ g;lsPsf] jf cfjZos gePsf]
hUuf lkmtf{ ug{ g]kfn ;/sf/n] ;DalGwt k|d'v lhNnf clwsf/L dfkm{t tf]lsP adf]lhd
;DalGwt :yfgLo txdf ;fj{hlgs ;"rgf k|sfzg ug'{kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] ;"rgf k|sfzg ePdf ;DalGwt hUufwgLn] To:tf] hUuf
lkmtf{ lng rfx]df lkmtf{ lng ;Sg]5 .
-%_ pkbkmf -#_ adf]lhd hUuf lkmtf{ lng rfxg] JolQmn] tf]lsP adf]lhd ;DalGwt
lhNnf k|zf;g sfof{no dfkm{t g]kfn ;/sf/ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd lgj]bg u/]sf]df g]kfn ;/sf/n] ;DalGwt hUuf wgLnfO{
lkmtf{ ug]{ lg0f{o u/]df g]kfn ;/sf/n] lgwf{/0f u/]sf] d"Nodf lkmtf{ ug'{ kg]{5 .
-&_ pkbkmf -%_ jf -^_ df h'g;'s} s/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf] cj:yfdf
g]kfn ;/sf/n] hUuf lkmtf{ ug]{ u/L lg0f{o ug]{ 5}g M–
-s_ pkbkmf -%_ jdf]lhd lgj]bg gk/]df,
-v_ hUuf k|fKt ubf{ lbPsf] Ifltk"lt{ afkt lnPsf] /sd ;fljs
hUufjfnfn] lkmtf{ gj'emfPdf,
-u_ ;fj{hlgs Joj:yf -klAns c8{/_ jf /fli6«o ;'/Iffsf] sf/0fn] To:tf]
hUuf lkmtf{ ug{ pko'Qm gb]lvPdf .
-*_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg pkbkmf -@_ adf]lhdsf]
cjlw leq k|of]u gePsf] hUuf lkmtf{ lng ;DalGwt hUufwgLn] tf]lsP adf]lhd ;DalGwt
k|d'v lhNnf clwsf/L ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 / To:tf] lgj]bgsf] Joxf]/f dgfl;j b]lvPdf
;DalGwt k|d'v lhNnf clwsf/Ln] pkbkmf -^_ adf]lhdsf] /sd e'QmfgL u/]sf] cj:yfdf
To:tf] hUuf ;DalGwt hUufwgLnfO{ lkmtf{ ug{ cfb]z lbg ;Sg]5 .
$$= csf]{ cfof]hgf jf k|of]hgsf] nflu hUuf k|of]u x'g g;Sg] M -!_ o; P]g adf]lhd s'g}
cfof]hgf jf k|of]hgsf] nflu k|fKt ul/Psf] hUuf h'g cfof]hgf jf k|of]hgsf nflu k|fKt
ul/Psf] xf] ;f]xL cfof]hgf jf k|of]hgsf] nflu k|of]u gu/]df jf k|of]u x'g g;s]df jf
To:tf] cfof]hgf sfof{no jf ;+u7Lt ;+:yfn] lgot a; k|of]u gu/]df jf g]kfn ;/sf/sf]

22
www.lawcommission.gov.np

k"j{ :jLs[lt ljgf csf]{ cfof]hgf jf k|of]hgsf nflu k|of]u u/]df jf cGo s;}nfO{ xs
x:tfGt/0f u/]df To:tf] hUuf g]kfn ;/sf/n] hkmt ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd hkmt ePsf hUufsf] Ifltk"lt{ bfjL ug{ ;lsg] 5}g .
-#_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;DalGwt cfof]hgf sfof{non]
csf]{ cfof]hgf sfof{Gjog ug{ jf cfof]hgfsf] lj:tf/ ug{ afwf kg]{ 5}g .
$%= lkmtf{ gePsf hUuf ljqmL ug{ ;lsg] M -!_ bkmf $# sf] pkbkmf -#_ adf]lhd lkmtf{ ul/g]
hUuf ;fljs hUufjfnfn] lkmtf{ lng grfx]df jf lgh km]nf gk/]df c? s;}nfO{ ljqmL ug{
;lsg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ jdf]lhd hUuf ljqmL ubf{ k|rlnt sfg"g jdf]lhd lnnfd ljqmL ug{'
kg]{5 .
$^= ljB't dfu{sf] clwsf/M -!_ s'g} cfof]hgf sfof{Gjog ubf{ ljB't k|;f/0f ug'{kg]{ ePdf To:tf]
cfof]hgfnfO{ ;/sf/L, ;fj{hlgs, u'7L, ;fd'bflos jf s'g} klg JolQmsf] hUufaf6 ljB't
k|;f/0f nfOg lj:tf/ ug]{ ljB't dfu{sf] clwsf/ -/fO6 ckm Onf]lS6«l;6L j]_ x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] clwsf/ k|of]u ubf{ cfof]hgf sfof{non] ;+ej eP;Dd
;/sf/L, ;fj{hlgs jf ;fd'bflos hUufaf6 ljB't k|;f/0f nfOg lj:tf/ ug]{ u/L
cfof]hgfsf] l8hfog tyf sfof{Gjog ug{' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] clwsf/ k|of]u ubf{ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] hUufaf6
ljB't k|;f/0f nfOg lj:tf/ ug{ cfly{s, jftfj/0fLo jf ef}ule{s sf/0faf6 ;+ej geO{
s'g} u'7L jf s'g} JolQmsf] hUufaf6 g} lj:tf/ ug{' kg]{ afWotf ePdf ;+ej eP;Dd sfg"g
adf]lhd 3/, 38]/L jf zx/L ljsf;df k|of]u x'g g;Sg] jf afnL, jg, kmnkm"n, pTkfbg
ug{ jf kz'r/0fdf k|of]u x'g] hUufaf6 ljB't k|;f/0f nfOg lj:tf/ ug{' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_, -@_ / -#_ adf]lhd ljB't k|;f/0f nfOg k|;f/0f lj:tf/ ubf{ k|of]u
ePsf], tflgPsf]¸ h8fg ul/Psf] ljB'tLo vDaf jf tf/af6 ;DalGwt hUuf wgLnfO{ To:tf]
hUufdf s'g} lsl;dsf] afnL nufpg, dfgj jf kz'sf] cjfudg ug{ jf s'g} oflGqs jf
;jf/L ;fwg rnfpg, afnL nufpg, To;sf] x]/rfx ug{ / To;af6 k|fKt k|ltkmn ;+sng
ug{ afwf gk'Ug] u/L cfof]hgf sfof{non] cfjZos kof{Kt ;'/Iffsf pkfox?sf] Joj:yf ug{'
kg]{5 .
-%_ cfof]hgf sfof{non] pkbkmf -#_ adf]lhd ljB't k|;f/0f nfOg lj:tf/ u/]sf]df
To; k|of]hgsf nflu /fv]sf] jf p7fOPsf] vDaf jf 6fj/sf] nflu k|of]u ePsf] hUuf afx]s
cGo hUuf k|fKt ug{' kg]{ 5}g .
-^_ cfof]hgf sfof{non] To:tf] hUufdf ljB't dfu{sf] clwsf/ k|of]u u/] jfkt
tf]lsP adf]lhd Psd'i6 Ifltk"lt{ jf ljB't k|;f/0f k|f/De ePkl5 tf]lsP adf]lhdsf]
cjlwsf nflu k|To]s jif{ tf]lsP adf]lhdsf] /f]oN6L k|fKt ug]{ clwsf/ ;DalGwt hUuf
wgLnfO{ x'g]5 .

23
www.lawcommission.gov.np

-&_ cfof]hgf sfof{non] o; bkmf adf]lhd ljB't dfu{sf] clwsf/ k|of]u u/]sf]
sf/0fn] dfq To:tf] hUufdf /x]sf] ;DalGwt hUuf wgLsf] xs, ef]u / :jfdLTjdf s'g} c;/
kg]{ 5}g / To:tf] hUuf lwtf], aGws lbg jf s'g} lsl;dn] ljqmL ug{, c+zj08f ug{, ;§fk§f
ug{ jf To;sf] s'g} lsl;dsf] xs x:tfGt/0f ug{ afwf kg]{ 5}g .
t/ To;/L lwtf] aGws lbPsf] jf xs x:tfGt/0f u/]sf] sf/0fn] cfof]hgf sfof{nosf]
o; bkmf adf]lhdsf] clwsf/df c;/ kg]{ 5}g .

kl/R5]b– &
Ifltk"lt{ tyf Ifltk"lt{ lgwf{/0f / ljt/0f
$&= Ifltk"lt{ ljgf hUuf k|fKt ug{ gx'g] M -!_ o; P]g adf]lhd lgwf{/0f x'g] Ifltk"lt{ ;DalGwt
hUufwgL jf ;/f]sf/jfnfnfO{ ljt/0f gx'g] u/L s;}sf] hUuf k|fKt ug{ ;lsg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s;}n] :j]R5fn] s'g} cfof]hgf,
sfo{qmd jf lgsfonfO{ s'g} k|of]hgsf hUuf js;, pkxf/ jf ;fdflhs sfo{ jf Tofu
:j?k hUuf lbPsf] jf ;/sf/L jf ;fj{hlgs hUuf k|of]u u/]sf]df Ifltk"lt{ lbg cfjZos
x'g] 5}g .
$*= Ifltk"lt{ Joxf]g'{ kg]{ M -!_ o; P]g adf]lhd k|fKt ul/g] hUufsf] b]xfo adf]lhdsf] /sd
;DalGwt cfof]hgf sfof{no, ;+u7Lt ;+:yf jf lgsfon] Joxf]g'{ kg]{5 M–
-s_ kl/R5]b – $ adf]lhd k|f/lDes sf/afxL ubf{ jf k|f/lDes
sf/afxLaf6 ePsf] xflg gf]S;fgL jfktsf] Ifltk"lt{,
-v_ kl/R5]b – ^ adf]lhd hUuf k|fKt u/]sf] sf/0fn] ;DalGwt
hUufwgL jf ;/f]sf/jfnfnfO{ lbg' kg]{ Ifltk"lt{,
-u_ hUuf k|flKt u/]sf] sf/0faf6 lj:yflkt kl/jf/nfO{ k'gjf{; jf
k'g:yf{kgf ug]{ of]hgf eP To:tf] of]hgf sfof{Gjog ubf{ nfUg]
/sd .
-@_ cfof]hgf jf ;+u7Lt ;+:yf afx]s g]kfn ;/sf/, ;DalGwt k|b]z ;/sf/ jf
:yfgLo txsf] k|of]hgsf nflu hUuf k|fKt ul/Psf] eP pkbkmf -!_ adf]lhdsf] /sd
g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo txn] Joxf]g'{ kg]{5 .
$(= Ifltk"lt{ dgfl;a / Gofof]lrt x'g'kg]{ M -!_ hUuf k|flKt ubf{ hUufwgL jf ;/f]sf/jfnfnfO{
lbOg] Ifltk"lt{ dgfl;j, :jR5 / Gofof]lrt x'g' kg]{5 .
-@_ bkmf %) adf]lhd Ifltk"lt{ lgwf{/0f u/L bkmf #@ adf]lhd hUuf lgoGq0fdf lng'
eGbf cl3 g} ;DalGwt hUufwgL jf ;/f]sf/jfnfnfO{ Ifltk"lt{sf] Joj:yf ePdf jf kl/R5]b
– * adflhd k'g:yf{kgf jf k'gjf{; of]hgf sfof{Gjog ul/Pdf :jR5, dgfl;j / Gofof]lrt
Ifltk"lt{ lbOPsf] dflgg]5 .

24
www.lawcommission.gov.np

-#_ pkbkmf -@_ sf] k|of]hgsf nflu Psk6s To:tf] hUuf ;fj{hlgs k|of]hgsf
nflu k|of]u ePsf]df ;DalGwt hUufwgLn] ;dk{0f u/]sf] dflgg]5 / To;/L ;dk{0f u/]sf]df
hUuf lbg dGh'/L gePsf] jf Ifltk"lt{ gkfPsf] egL lgh jf lghsf] xsjfnfsf] s'g}
lsl;dsf] bfjL nfUg ;Sg] 5}g .
%)= Ifltk"lt{ lgwf{/0f ;ldlt M -!_ hUuf k|flKt ubf{ To; jfkt lbOg] Ifltk"lt{ /sd lgwf{/0f ug{
b]xfo adf]lhdsf] Ps Ifltk"lt{ lgwf{/0f ;ldlt u7g x'g]5 M
-s_ ;DalGwt k|d'v lhNnf clwsf/L – cWoIf
-v_ lhNnf ;dGjo ;ldltsf] k|d'v jf
lghn] tf]s]sf] ;ldltsf] ;b:o – ;b:o
-u_ ;DalGwt gu/kflnsfsf] k|d'v jf
lghn] tf]s]sf] ;b:o jf ufpFklfnsfsf]
cWoIf jf lghn] tf]s]sf] ;b:o – ;b:o
-3_ ;DalGwt k|d'v dfnkf]t clws[t jf
dfnkf]t clws[t – ;b:o
-ª_ cfof]hgf k|d'v – ;b:o
-@_ ;DalGwt k|d'v lhNnf clwsf/Ln] tf]s]sf] lhNnf k|zf;g sfof{nosf] clws[t
:t/sf] sd{rf/Ln] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;ldltsf] ;lrjsf] x}l;otdf sfo{ ;Dkfbg ug]{5
.
-#_ s'g} cfof]hgfsf] nflu hUuf k|fKt ul/Psf] eP ;DalGwt cfof]hgf sfof{nosf]
kl/;/df / cGo cj:yfdf ;DalGwt lhNnf k|zf;g sfof{nodf pkbkmf -!_ adf]lhdsf]
;ldltsf] ;lrjfno /xg]5 / To; k|of]hgsf nflu cfof]hgf sfof{non] cfjZos k|jGw
ug'{ kg]{5 .
-$_ cWoIf ;lxt slDtdf tLg hgf ;b:o pkl:yt ePdf ;ldltsf] a}7ssf]
u0fk"/s ;+Vof k'u]sf] dflgg]5 .
-%_ ;ldltn] ;Dej eP;Dd ;j{;Ddtsf] cfwf/df lg0f{o ug]{5 / ;j{;Ddt sfod
x'g g;s]df ax'dtsf] lg0f{o dfGo x'g]5 .
-^_ ;ldltn] Ifltk"lt{ /sd lgwf{/0f ug'{ cl3 Ifltk"lt{sf] cfwf/, hUufsf] juL{s/0f,
d"Nof+sg k4lt to u/L kf/blz{tf ;'lglZrt ug'{ kg]{5 .
-&_ Ifltk"lt{ ;ldltn] cfjZos 7fg]df 3/, hUuf d"Nof+sg ug{ 5f]6f] cjlwsf nflu
tf]lsP adf]lhdsf] of]Uotf k'u]sf] :jtGq d"Nof+sgstf{ lgo'Qm ug{ ;Sg]5 .
-*_ pkbkmf -&_ adf]lhd d"Nof+sgstf{ lgo'lQm u/]sf]df ;ldltn] lghn] u/]sf]
d"Nof+sgsf] l;kmfl/; / /fosf] cfwf/df hUufsf] d"Nof+sg u/L Ifltk"lt{ lgwf{/0f ug]{5 .
-(_ Ifltk"lt{ lgwf{/0f ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .

25
www.lawcommission.gov.np

%!= Ifltk"lt{ lgwf{/0f ug]{ ljlw M -!_ hUuf k|flKt ubf{ b]xfosf] j:t'sf] cnu–cnu d"Nof+sg
u/L Ifltk"lt{ lgwf{/0f ug'{ kg]{5 M
-s_ hUuf eP hUufsf] If]qkmnsf] cfwf/df sfod x'g] d"No,
-v_ kSsL 3/ eP k|lt ju{ ld6/sf] cfwf/df sfod x'g] d"No,
-u_ sRrL 3/ jf uf]7, 6x/f, 5fk|f] eP tf]lsP adf]lhdsf] cfwf/df sfod
x'g] d"No,
-3_ x'ls{ ;s]sf ?v eP k|To]s ?vsf] pkof]lutf, cfsf/ / ;+Vofsf]
cfwf/df sfod x'g] d"No,
-ª_ x'ls{ ;s]sf afF; eP k|lt uf]6fsf] cfwf/df sfod x'g] d"No,
-r_ afujfgL jf kmnkm"n au}rf eP kmnkm"n pTkfbg ug]{ x'ls{ ;s]sf]
kmnkm"nsf] af]6sf] ;+Vof tyf To:tf] kmnkm"nsf] nfe, d"No jf
pkof]lutfsf] cfwf/df sfod x'g] d"No,
-5_ df5f kf]v/L eP k|To]s kf]v/L lgdf{0fsf] cfwf/df sfod x'g] d"No,
-h_ nufOPsf] afnL ePdf To:tf] afnL hUufwgLn] ;+sng ug{ ;lsg]
cj:yf gePdf jfnLsf] d"No,
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgwf{/0f ePsf] Ifltk"lt{ /sd ;/f]sf/jfnfnfO{ o; P]g
adf]lhd ljt/0f ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ sf] v08 -3_, -ª_ / -r_ adf]lhdsf j:t' ;DalGwt ;/f]sf/jfnf
JolQm cfkm}n] n}hfg rfx]df To:tf j:t' ;+sng ug{ jf x6fpg nfUg] vr{ /sd dfq lbg'
kg]{5 .
%@ Ifltk"lt{ lgwf{/0f ug]{ cfwf/ M -!_ bkmf %) adf]lhd 3/ jf hUufsf] Ifltk"lt{ /sd lgwf{/0f
ubf{ b]xfosf] d"No dWo] h'g d"No ;aeGbf a9L x'G5 To:tf] d"Nosf] cfwf/df Ifltk"lt{ /sd
lgwf{/0f ug'{ kg]{5 M
-s_ g]kfn ;/sf/n] ;do ;dodf lgwf{/0f u/]sf] cfwf/ d"No,
-v_ /lhi6«]zgsf] k|of]hgsf] nflu lgwf{/0f ePsf] d"No,
-u_ kSsL 3/ eP 3/ lgdf{0fsf] nflu k|lt au{ lkm6 d"Nosf] cfwf/df
sfod x'g] d"No,
-3_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] C0f k|jfx ug]{ k|of]hgsf nflu lwtf] d"Nof+sg
ubf{ lgwf{/0f u/]sf] d"No,
-ª_ h'g 7fpFsf] hUuf k|fKt ug{ nfluPsf] xf] bkmf # adf]lhd ;DefJotf
cWoog k|f/De x'g'eGbf tLg jif{ cl3b]lv To; 7fpFsf] hUuf vl/b
ljqmL x'Fbf /lhi6«]zg kfl/t ePsf] lnvtdf plNnlvt cf};t d"No .
-@_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg Ifltk"lt{ /sd lgwf{/0f ubf{
hUuf k|fKt u/]sf] sf/0fn] ;DalGwt ;/f]sf/jfnfn] Joxf]g'{ kg]{ xflg gf]S;fgL / cfof]hgf

26
www.lawcommission.gov.np

sfof{Gjog u/]sf] sf/0fn] k|fKt u/]sf] jf ug{ ;Sg] nfenfO{ t'ngf u/L dgfl;a Ifltk"lt{
/sd lgwf{/0f ug'{ kg]{5 .
t/ hlt;'s} nfe k|fKt u/]sf] jf ug{ ;Sg] eP tfklg Ifltk"lt{ /sd lbg' kg]{5 .
%#= Ifltk"lt{ /sddf yk ug{ ;lsg] M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd lgwf{l/t Ifltk"lt{{ /sddf
b]xfosf] cj:yfdf j9Ldf kG„ k|ltzt;Dd yk /sd lbg ;lsg]5,–
-s_ hUufwgL jf ;/f]sf/jfnfsf] ;Dk"0f{ crn ;DklQ hUuf k|fKt ul/Psf]
sf/0fn] lgh e"ldxLg ePdf,
-v_ k|fKt ul/Psf] hUufdf ;/f]sf/jfnf jf lghsf] Psf3/sf] kl/jf/
j;f]jf; ul//x]sf] / ;f] jfx]s lghsf] j;f]jf; ug]{ cGoq 3/,
Joj;fo jf cfly{s pkf{hgsf] dfWod g/x]sf],
-u_ k|fKt ul/Psf] 3/ hUufaf6} ;/f]sf/jfnfn] cfˆgf] jf Psf3/sf]
kl/jf/sf] hLljsf rnfO{/x]sf],
-3_ hUuf k|fKt u/]sf] sf/0fn] tf]lsP adf]lhd nf]kf]Gd'v hfltsf]
k/Dk/fut k]zf Joj;fo u'Dg] eO{ lj:yflkt ePsf] .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd /sd yk ubf{ cfof]hgf k|efljt kl/jf/sf] d"nLn] ;f]xL
pkbkmfsf] v08 -s_, -v_ jf -u_ adf]lhdsf] cj:yf /x]sf] lnlvt pb\3f]if0f ug'{ kg]{5 .
%$= k"FhLnfe s/ 5|"6 x'g] M k|rlnt sfg"gdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg o; P]g adf]lhd
hUuf k|fKt ubf{ hUufwgL jf ;/f]sf/jfnfn] e'QmfgL ug'{kg]{ k"FhLnfe s/ -Soflk6n u]g
6\ofS;_ 5"6 x'g]5 .
%%= df]xLn] Ifltk"lt{{ kfpg] M s'g} hUuf k|fKt ubf{ To:tf] hUufdf df]xLofgL xs /x]sf] eP To:tf]
hUufsf] nflu lbO{g] Ifltk"lt{{sf] /sdsf] krf; k|ltzt df]xLn] kfpFg]5 .
t/, hUufjfnfsf] :jLs[lt lnO{ df]xLn] jgfPsf] 3/ ;d]t k|fKt ul/Psf]df To:tf] 3/
jfktsf] k'/} Ifltk"lt{{ lghn] kfpFg]5 .
%^= u'7L hUufsf] Ifltk"lt{{ M k|rlnt sfg"gdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg u'7L hUuf k|fKt
ubf{ o; P]gdf Joj:yf ul/P adf]lhd Ifltk"lt{ lgwf{/0f u/L ljt/0f ug'{ kg]{5 .
%&= xbaGbL eGbf j9L ePsf] hUufsf] Ifltk"lt{{ M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg s;}n] xbjGbL eGbf j9L /x]sf] jf xbjGbL eGbf a9L hUuf /fVg 5'6 kfPsf]
/x]5 eg] xbjGbLeGbf a9L hUuf ePsf] hUufsf] Ifltk"lt{{ lbOg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] hUufsf] nflu 5'6\ofPsf] Ifltk"lt{ /sd ;+3Lo ;+lrt
sf]ifdf hDdf ug'{ kg]{5 .
-#_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg g]kfn ;/sf/n] s'g} vf;
k|of]hgsf nflu xbaGbLdf 5"6 lbO{ xbaGbL eGbf a9L hUuf /x]sf] / To:tf] k|of]hg sfod
/x]s} avt To:tf] hUuf k|fKt ug'{ k/]df o; P]g adf]lhd cfof]hgf sfof{non] Ifltk"lt{
pknAw u/fpg' kg]{5 .

27
www.lawcommission.gov.np

%*= Ifltk"lt{{ /sd j}+s dfkm{t e'QmfgL ug'{ kg]{ M -!_ hUuf k|flKt ubf{ ljt/0f x'g] Ifltk"lt{ /sd
;DjlGwt hUufwgL jf df]xLsf] gfddf vf]lnPsf] j}+s vftfdf r]såf/f jf j}+sdfkm{t
x:tfGt/0f x'g] u/L gubLdf e'QmfgL ul/g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg g]kfn ;/sf/n] ;/sf/L
k|of]hgsf nflu k|fKt u/]sf] hUufsf] Ifltk"lt{ /sdsf] cfwf /sd;Dd g]kfn ;/sf/n] lg0f{o
u/]df lwtf]kq ljt/0f u/L Ifltk"lt{{ lbg ;lsg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] lwtf]kqsf] e'QmfgL cjlw / Jofhsf] b/ tf]lsPadf]lhd
x'g]5 .
%(= Ifltk"lt{{jf6 ;/sf/L jfFsL s§f ug{ ;lsg] M -!_ ;/f]sf/jfnf JolQmn] Ifltk"lt{ lng' cl3
lgh;+u dfnkf]t, s/ jf cGo s'g} ;/sf/L /sd c;"n ug{ jfFsL /x]5 eg] c;"n x'g jfFsL
/x]sf] /sd pNn]v u/L pb\3f]if0f ug{' kg]{5 .
-@_ hUuf k|flKt ubf{ ljt/0f x'g] Ifltk"lt{ /sdaf6 pkbkmf -!_ adf]lhd c;"n ug{
afFsL /x]sf] /sd s§f ug{ ;lsg]5 .
^)= Ifltk"lt{{ lgwf{/0f ug'{kg]{ cjlw M -!_ bkmf #@ adf]lhd hUufdf k|j]z ug]{ clwsf/ k|fKt
ePsf] ldltn] b'O{ dlxgfleq ;ldltn] Ifltk"lt{ lgwf{/0f ul/;Sg' kg]{5 .
-@_ ;ldltn] pkbkmf -!_ adf]lhd Ifltk"lt{ lgwf{/0f ubf{ Ifltk"lt{ kfpg] JolQmx?sf]
gfdfjnL tof/ u/L k|To]]s JolQmsf] Ifltk"lt{ kfpg] :ki6 cfwf/ v'nfpg' kg]{5 .
^! Ifltk"lt{ /sd ljt/0f M -!_ ;ldltn] lgwf{/0f u/]sf] Ifltk"lt{ /sdsf] ljj/0f / k|fKt ug]{
;/f]sf/jfnfsf] gfd To:tf] /sd lgwf{/0f ePsf] rf}aL; 306fleq ;fj{hlgs ug'{kg]{5 /
bkmf !* sf] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] 7fpFdf 6fF; ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ljj/0f ;ldltn] cfof]hgf sfof{nosf] j]e;fO6df /fVg]
Joj:yf ldnfpg] 5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd ljj/0f ;fj{hlgs ePsf] rf}aL; 306f kl5 bkmf ^@
adf]lhd ph'/L k/]sf]df afx]s Ifltk"lt{ /sd cfof]hgf sfof{non] ;DalGwt ;/f]sf/jfnfnfO{
ljt/0f ug'{ kg]{5 .
^@= ph'/ ug{ ;lsg] M -!_ ;ldltn] lgwf{/0f u/]sf] Ifltk"lt{ /sddf lrQ ga'‰g] ;/f]sf/jfnfn]
Ifltk"lt{ /sd lgwf{/0f ePsf] kGw| lbgleq sf/0f v'nfO{ Ifltk"lt{ k'g/fjnf]sg ;ldltdf
tf]lsPsf] 9fFrfdf ph'/L ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ph'/L k/]sf]df Ifltk"lt{ k'g/fjnf]sg ;ldltn] ph'/L k/]sf]
PSsfO; lbgleq Ifltk"lt{ /sd k'g/fjnf]sg ug'{ kg]{ jf gkg]{ lg0f{o u/L To;sf] hfgsf/L
ph'/stf{nfO{ lbg' kg]{5 .
-#_ Ifltk"lt{ k'g/fjnf]sg ;ldltn] pkbkmf -@_ adf]lhd Ifltk"lt{ /sd k'g/fjnf]sg
ug'{ kg]{ lg0f{o u/]df To;sf] sf/0f v'nfO{ k'g lgwf{/0f ug{ ;ldltdf n]lv k7fpg' kg]{5 .

28
www.lawcommission.gov.np

-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd n]lv cfPsf]df ;ldltn] kGw| lbgleq k'g Ifltk"lt{ lgwf{/0f
ug'{ kg]{5 / lgwf{/0f eP adf]lhd cfof]hgf sfof{non] ljt/0f ug'{kg]{5 .
^#= Ifltk"lt{ k'g/fjnf]sg ;ldlt M -!_ ;ldltn] lgwf{/0f u/]sf] Ifltk"lt{ /sd k'g/fnf]sg ug{
b]xfo adf]lhdsf] Ps k'g/fjnf]sg ;ldlt /xg]5 M
-s_ ;xGofoflwjQmf, ;DalGwt pRr ;/sf/L jlsn sfof{no –
;+of]hs
-v_ ;DalGwt k|b]z sf]if lgoGqs –
;b:o
-u_ cfof]hgf;Fu ;DalGwt dGqfnosf] /f=k= k|yd
>]0fLsf] clws[t –
;b:o
-@_ k'g/fjnf]sg ;ldltn] cfˆgf] sfof{no /xg] 7fpF cfkm} lgwf{/0f ug]{5 .
^$= k'g/fjnf]sg ;ldltsf] sfo{ljlw M -!_ k'g/fjnf]sg ;ldltn] Ifltk"lt{ /sdsf] k'g/fjnf]sg
ubf{ ;Dej eP;Dd ;j{;Ddtaf6 lg0f{o ug'{ kg]{5 / To;/L ;Dej gePdf ax'dtaf6
lg0f{o ug'{ kg]{5 .
-@_ ;ldltn] lgwf{/0f u/]sf] Ifltk"lt{ /sd Ifltk"lt{ k'g/fjnf]sg ;ldltn]
k'g/fjnf]sg ug'{ kg]{ lg0f{o u/]df To;sf] sf/0f v'nfpg' kg]{5 .
-#_ k'g/fjnf]sg ;ldltn] o; bkmf adf]lhd u/]sf] Ifltk"lt{ /sdsf] k'g/fjnf]sg
clGtd x'g]5 .
-$_ Ifltk"lt{ /sdsf] k'g/fjnf]sg ;DaGwL cGo sfo{ljlw tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
^%= Ifltk"lt{ a'lemlng' kg]{ M -!_ bkmf ^! sf] pkbkmf -!_ adf]lhd Ifltk"lt{ lgwf{/0f ePsf] ;"rgf
k|sfzg ePsf] ;f7L lbgleq ;/f]sf/jfnfn] Ifltk"lt{ /sd a'lemlng' kg]{5 .
t/,–
-!_ ;f] cjlwleq Ifltk"lt{ /sd ga'em]sf] sf/0f hUuf k|flKt ug]{ sfd
sf/afxL /f]lsg] 5}g .
-@_ k'g/fjnf]sg ;ldltaf6 Ifltk"lt{ k'g/fjnf]sg ePsf]df
k'g/fjnf]sgsf] lg0f{o u/]sf] ldltaf6 To:tf] cjlw sfod x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cjlwleq ;/f]sf/jfnf JolQmn] Ifltk"lt{ a'lem glnPdf
jf a'lemlng OGsf/ u/]df cfof]hgf sfof{non] ;f]xL Joxf]/f pNn]v u/L Ifltk"lt{ /sd
ga'em]sf jf a'‰g OGsf/ u/]sf ;/f]sf/jfnfsf] gfdfjnL / lghn] kfpg] Ifltk"lt{ /sd
;DalGwt lhNnf k|zf;g sfof{nodf k7fpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd k|fKt ePsf] Ifltk"lt{ /sd ;DalGwt lhNnf k|zf;g
sfof{nosf] w/f}6L vftfdf hDdf ul/g]5 / ;/f]sf/jfnfn] kfFr jif{leq a'lemlng rfx]df
h'g;'s} avt a'lemlng ;Sg]5 .

29
www.lawcommission.gov.np

-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] cjlwleq lghn] ga'em]df jf a'lemlng OGsf/ u/]df
To:tf] /sd ;+3Lo ;+lrt sf]ifdf bflvnf ug'{ kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd ;+lrtsf]ifdf bflvnf ePsf] /sd a'lemlng rfx]df
;/f]sf/n] cfjZos k|df0f ;lxt ;DalGwt lhNnf k|zf;g sfof{no dfkm{t lgj]bg lbg'
kg]{5 / To:tf] /sd tf]lsP adf]lhd lghn] kfpg ;Sg]5 .
^^= Ifltk"lt{ /sd k'g/fjnf]sg x'g g;Sg] M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg bkmf ^$ adf]lhd k'g/fjnf]sg ;ldltn] u/]sf] lg0f{o adf]lhd lgwf{/0f ePsf]
Ifltk"lt{ /sd ;DalGwt ;/f]sf/jfnf / cfof]hgf sfof{nonfO{ dfGo x'g]5 / To:tf] /sd
bkmf ^% adf]lhdsf] cjlw cl3 jf kl5 k'g/fjnf]sg x'g ;Sg]5}g .
-@_ pkbkmf -!_ k|lts"n x'g] u/L Ifltk"lt{ /sd k'g/fjnf]sg ug]{, a[l4 ug]{ jf
36fpg] sfd :jtM cdfGo x'g]5 .
^&= Ifltk"lt{ /sd ljt/0f gx'g] M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
b]xfosf cj:yfdf Ifltk"lt{ ljt/0f ug'{ kg]{ 5}g M
-s_ kl/R5]b – % adf]lhd jftf{åf/f hUuf k|fKt u/]sf]df,
t/ Ifltk"lt{ ljt/0f ug]{ u/L bkmf @% adf]lhd ;Demf}tf
ePsf]df ;Demf}tf adf]lhd ljt/0f ug'{ kg]{5 .
-v_ bkmf &! adf]lhdsf] k'g:yf{kgf sfo{qmdaf6 nfe kfpg] ;/f]sf/jfnf,
-u_ bkmf &# adf]lhdsf] k'gjf{; sfo{qmdaf6 nfe k|fKt ug]{
;/sf/jfnf .
-@_ pkbkmf -!_ sf] v08 -v_ jf -u_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g}
;/f]sf/jfnfn] bkmf &! jf &# adf]lhd k'g:yf{kgf jf k'gjf{; sfo{qmdaf6 k|fKt ug]{ nfe
hUuf k|fKt u/]sf] sf/0faf6 lghn] Joxf]g]{ gf]S;fgLeGbf sd x'g] jf nfe / gf]S;fgLsf
cg'kft :ki6 ?kdf km/s x'g] /x]5 eg] km/s x'g] xb;Dd k'g:yf{kgf jf k'gjf{; sfo{qmdsf]
nfesf] cltl/Qm o; kl/R5]b adf]lhdsf] Ifltk"lt{ kfpg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ sf] k|of]hgsf nflu ;ldltn] tf]lsPsf] cfwf/df k'g:yf{kgf jf
k'gjf{; sfo{qmdaf6 k|fKt ug]{ nfesf] d"Nof+sg u/L /sd lgwf{/0f ug'{ kg]{5 .
^*= ;'?Ëdfu{sf] nflu ul/Psf] hUufsf] Ifltk"lt{ M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg ;'?Ë dfu{ lgdf{0fsf nflu hUuf k|fKt ubf{ To:tf] dfu{sf] e"ldut k|j]z ljGb' -
OlG6« kf]OG6_ / e"ldut txaf6 k|:yfg ljGb' -OlSh6 kf]OG6_ sf] lgdf{0fsf nflu cfjZos
hUuf / tf]lsP adf]lhd ulx/fO{ jf e"ldut nDafO{;Ddsf] hUufdfq k|fKt ug'{ kg]{5 / ;f]xL
adf]lhd Ifltk"lt{ lgwf{/0f u/L ljt/0f ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|j]z ljGb' jf k|:yfg ljGb'sf] lgdf{0fsf nflu k|fKt ul/Psf]
hUufaf6 e"ldut ?kdf hUufleq s'g} dfu{ vf]Nbf jf ;+/rgf lgdf{0f ubf{ hUuf jf To;sf]

30
www.lawcommission.gov.np

;txdf /x]sf jf lgdf{0f ePsf 3/, hUuf, 6x/f, kvf{n jf To:t} cGo ;+/rgf jf jfnL
?vdf s'g} lsl;dsf] xfgL gf]S;fgL jf Iflt gk'Ug] u/L ug'{ kg]{5 .
t/ To;/L lgdf{0f ubf{ hUufdf /x]sf 3/, hUuf jf To;df /x]sf s'g} klg crn
;DklQsf] xfgL jf gf]S;fgL ePdf To;sf] ;d]t Ifltk"lt{ cfof]hgf sfof{non] Joxf]g'{ kg]{5
.

kl/R5]b – *
k'g:yf{kgf jf k'gjf{; sfo{qmd
^(= k'g:yf{kgf sfo{qmd M -!_ b]xfosf cj:yfdf cfof]hgf sfof{non] k'g:yf{kgf sfo{qmd
sfof{Gjog ug'{ kg]{5 M
-s_ g]kfn ;/sf/n] k'g:yf{kgf sfo{qmd sfof{Gjog ug]{ u/L cfof]hgf
sfof{nonfO{ hUuf k|flKt ul/lbPdf,
-v_ cfof]hgf sfof{non] k'g:yf{kgf sfo{qmd sfof{Gjog ug]{ u/L hUuf
k|flKtsf] nflu g]kfn ;/sf/ ;dIf cg'/f]w u/]df .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] k'g:yf{kgf sfo{qmd cfof]hgfsf] cleGg c+usf] ?kdf
l8hfog u/L sfof{Gjog ug'{ kg]{5 / To; k|of]hgsf] nflu ;d]t cfjZos /sd Joj:yf
ug'{ kg]{5 .
-#_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg kl/R5]b – & adf]lhdsf]
Ifltk"lt{ k|fKt ug]{ jf k'g:yf{kgf sfo{qmdsf] ;§fdf Ifltk"lt{ g} lng Ifltk"lt{ lgwf{/0f
;ldltdf lgj]bg ug]{ ;/f]sf/jfnfsf] nflu k'g:yf{kgf sfo{qmd sfof{Gjog ug{ cfjZos
x'g] 5}g .
&)= k'g:yf{kgf sfo{qmd sfof{Gjog ug{] M -!_ bkmf ^( adf]lhd k'g:yf{kgf sfo{qmd ;~rfng
ug]{ u/L hUuf k|fKt u/]sf]df b]xfosf ;/f]sf/jfnfsf] nflu o; kl/R5]b adf]lhd k'g:yf{kgf
sfo{qmd sfof{Gjog ug{ ;lsg]5 M–
-s_ cfof]hgf k|efljt If]qdf /x]sf] ;Dk"0f{ crn ;DklQ k|fKt u/]sf]
sf/0faf6 lj:yflkt ePsf / g]kfnleq cGoq crn ;DklQ gePsf
;/f]sf/jfnf,
-v_ cfof]hgf k|efljt If]qdf /x]sf] cfˆgf] ;Dk"{0f crn ;DklQ dWo] tLg
rf}yfO{ crn ;DklQ k|fKt u/]sf] sf/0fn] 3/, af;, v]tL / Joj;fo
u'dfO{ lj:yflkt ePsf ;/f]sf/jfnf,
-u_ cfof]hgf k|efljt If]qdf hUuf k|fKt u/]sf] sf/0faf6 cfˆgf] 3/ af;,
v]tL / k/Dk/fut Joj;fo u'dfO{ lj:yflkt nf]kf]Gd'v hfltsf]
kl/jf/,

31
www.lawcommission.gov.np

-3_ h'g k|fs[lts ;|f]tdf lge{/ /xL cfˆgf] k/Dk/fut k]zf jf Joj;fo
;~rfng ub}{ hLjg lgjf{x u/]sf lyP To:tf] ;|f]t k|efljt ePsf]
sf/0fn] To:tf] k]zf jf Joj;fo ;~rfng ug{ g;Sg]] ;/f]sf/jfnf .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg k'g:yf{kgfsf] ;§fdf bkmf ^%
adf]lhdsf] Ifltk"lt{ a'lemlng ;ldltdf lgj]bg lbg] jf bkmf &# adf]lhd k'gjf{; sfo{qmddf
;xefuL x'g] ;/f]sf/jfnfsf] nflu k'g:yf{kgf sfo{qmd sfof{Gjog ug{ cfjZos x'g] 5}g .
&!= k'g:yf{kgf sfo{qmddf ;dfj]z x'g] ljifox? M -!_ bkmf &) adf]lhdsf ;/f]sf/jfnfsf] nflu
sfof{Gjog ug'{kg]{ k'g:yf{kgf sfo{qmd sfof{Gjog ug{ cfof]hgf sfof{non] ;Dej eP;Dd
cfof]hgf k|efljt If]qsf] cf;kf;df ;f]xL lhNnfdf jf To:tf] If]q;Fu ;Ldf hf]l8Psf] csf]{
lhNnfdf jf g]kfn ;/sf/n] lgwf{/0f u/]sf] 7fpFdf cfjZos / pko'Qm hUuf vl/b ug'{
kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd hUuf vl/b ug{ ;Dej gePdf k'g:yf{kgf sfo{qmd
;~rfngsf] nflu hUuf k|fKt ug{ ;DalGwt k|d'v lhNnf clwsf/L dfkm{t g]kfn ;/sf/;Fu
cg'/f]w ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd vl/b ePsf] jf k|fKt ul/Psf] hUufdf
;/f]sf/jfnfnfO{ k'g:yf{kgf u/fpgsf] nflu b]xfosf ;'ljwf / ;+/rgf pknAw u/fpg' kg]{5
M–
-s_ k|To]s ;/f]sf/jfnfnfO{ zf}rfno, vfg]kfgL ;'ljwf ;lxt tf]lsP
adf]lhdsf] If]qkmn ePsf] kl/jf/sf] nflu dfgjf]lrt 3/ tyf
To;sf] nflu tf]lsP adf]lhd cfjZos ;+/rgf / ;'ljwf,
-v_ slDtdf 5 dlxgfsf] nflu hLljsf]kfh{g ug{sf] nflu ;/f]sf/jfnf
kl/jf/sf] ;b:o ;+Vofsf] cg'kftdf cfjZos vr{,
-u_ cfof]hgfsf] k|s[ltaf6 ;Dej ePdf cfof]hgf lgdf{0f cjlwsf nflu
;/f]sf/jfnfsf] kl/jf/sf slDtdf Ps hgf ;b:onfO{ lghsf] of]Uotf
cg';f/sf] /f]huf/L,
-3_ lj:yflkt ;/f]sf/jfnfnfO{ lj:yflkt ePsf] 7fpFb]lv v08 -s_
adf]lhd pknAw x'g] 3/;Dd cfˆgf] lghL dfn;fdfg, kz'wg 9'jfgL
ug{sf] nflu tf]lsP adf]lhdsf] 9'jfgL vr{,
-ª_ s'g} Jofkf/, Joj;fo jf k]zf ;~rfng ul//x]sf ;/f]sf/jfnf eP
cfˆgf] Jofkf/, k]zf jf Joj;fo k'g:yf{kgf ug{ jf cf}hf/, pks/0f
vl/b u/L h8fg ug{ Ps k6ssf] nflu tf]lsP adf]lhdsf] /sd,
-r_ k/Dk/fut v]tL ug]{ ;/f]sf/jfnf kl/jf/ eP lghn] u'dfPsf]
v]tLof]Uo hdLgsf] cg'kftdf v]tL ug{ ;lsg] tf]lsP adf]lhdsf]
If]qkmn ePsf] v]tLof]Uo hdLg jf ;f] jfktsf] Ifltk"lt{ /sd,

32
www.lawcommission.gov.np

-5_ kz' kfng ug]{ ;/f]sf/jfnf kl/jf/ eP kz'wg vl/b ug{ rfx]df
tf]lsP adf]lhdsf] ;+Vofdf kz'wg vl/b ug{ cfjZos C0f ;'ljwf,
-h_ tf]lsP adf]lhdsf] k'g:yf{kgf /sd .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd ;'ljwf / ;+/rgfsf] cltl/Qm k'g:yf{kgf If]qdf b]xfosf]
;'ljwf pknAw u/fpg' kg]{5 M–
-s_ ljB't ;'ljwf,
-v_ lghL jf ;fd'lxs k|of]hgsf vfg]kfgL ;'ljwf,
-u_ k'g:yf{kgf If]qdf cfjfudgsf nflu pko'Qm ;8s jf af6f],
-3_ k'g:yf{lkt If]qdf /x]sf kl/jf/sf] ;+Vof ljrf/ u/L ljBfno, :jf:Yo
rf}sL / ;fd'bflos :yn jf ;fd'bflos ejg .
-%_ pkbkmf -#_ sf] v08 -s_ / -r_ adf]lhdsf] crn ;DklQ lj:yflkt kl/jf/sf]
d'nLsf] gfddf /xg] u/L hUufwgL k|df0fk"hf{ lbg' kg]{5 / To:tf] 3/ jf hUuf vl/b ubf{
sfg"g adf]lhd nfUg] /lhi6«]zg b:t"/ cfof]hgf sfof{non] Joxf]g'{ kg]{5 .
&@= k'gjf{; sfo{qmd M -!_ g]kfn ;/sf/n] b]xfosf] cj:yfdf hUuf k|flKtsf] sf/0faf6 k|efljt
ePsf kl/jf/sf] nflu ;+ej eP;Dd Plss[t k'gaf{; sfo{qmd sfof{Gjog ug{ cfb]z lbg
;Sg]5 M–
-s_ hUuf k|flKtsf] sf/0faf6 cfof]hgf k|efljt If]qdf b'O{ ;o eGbf a9L
;+Vofsf] kl/jf/n] :jjf;L, 3/ u'dfO{ lj:yflkt ePdf,
-v_ cfof]hgf k|efljt If]qdf /x]sf slDtdf Ps ;o kl/jf/n] cfˆgf]
:jjf;L 3/ nufot ;Dk"0f{ crn ;DklQ u'dfO{ lj:yflkt ePdf,
-u_ s'g} l;+rfO{ jf hnljB't cfof]hgf sfof{Gjog u/]sf] sf/0fn] s'g}
ufpF, j:tLsf] ;d'Rrf If]q 8'jfgdf k/]sf] jf kg]{ ;Defjgf /x]sf]df,
-3_ cfof]hgf k|efljt If]qdf /x]sf slDtdf krf; nf]kf]Gd'v hfltsf
kl/jf/n] cfˆgf] :jjf;L 3/, crn ;DklQ tyf cfˆgf] k/Dk/fut
k]zf, Joj;fo u'dfO{ lj:yflkt ePdf,
-ª_ g]kfn ;/sf/n] cGo pko'Qm sf/0faf6 k'gjf{; sfo{qmd sfof{Gjog
ug{ cfof]hgf sfof{nonfO{ cfb]z lbPdf .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cfb]z ePdf cfof]hgf sfof{non] k'gjf{; sfo{qmd
sfof{Gjog ug'{ kg]{5 .
&#= k'gjf{; sfo{qmd sfof{Gjog ug]{ M -!_ bkmf &@ adf]lhd k'gjf{; sfo{qmd sfof{Gjog ug{
cfof]hgf sfof{non] g]kfn ;/sf/sf] :jLs[lt lnO{ pko'Qm 7fpFdf cfjZos hUufsf] Joj:yf
ug'{ kg]{5 .

33
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd Joj:yf ePsf] hUufdf cfof]hgf sfof{non] o; kl/R5]b
adf]lhd k'gjf{;sf] u'?of]hgf tof/ u/L :jLs[ltsf] nflu g]kfn ;/sf/ ;dIf k]z ug'{
kg]{5 .
&$= k'gjf{; sfo{qmddf /xg'kg]{ ;+/rgf / ;'ljwf M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd k'gjf{; of]hgfsf]
u'?of]hgf th'{df ubf{ k'gjf{; sfo{qmd sfof{Gjog ug'{kg]{ If]qdf b]xfosf] Go"gtd cfwf/e"t
k"jf{wf/ ;+/rgf / ;'ljwf x'g] u/L th'{df ug'{ kg]{5 M–
-s_ afx|} dlxgf oftfoft ;~rfng x'g] glhssf] ;8s ;+hfn;Fu hf]l8Psf]
pko'Qm ;8sdfu{df k|j]z,
-v_ pko'Qm 9n lgsf; / kmf]xf]/ d}nf lj;h{g :yn,
-u_ k|To]s kl/jf/nfO{ :jR5 vfg]kfgLdf kx'Fr x'g] u/L vfg]kfgLsf] k|jGw,
-3_ kz'wgsf nflu pko'Qm vfg]kfgL ;'ljwf,
-ª_ x'nfs ;'ljwf tyf jfrgfno,
-r_ u|fdL0f jf ahf/:t/sf ;xsf/L ;+:yf jf ;fj{hlgs k;n ;~rfng x'g]
ef}lts ;+/rgf,
-5_ afnL pTkfbg ug]{ hUuf pknAw u/fPsf] ePdf To:tf] hUufsf] nflu
cfjZos l;+rfO{sf] k|jGw,
-h_ k'gjf{; sfo{qmd cGt/ut Joj:yfkg ul/Psf kl/jf/sf] ;+Vofsf cfwf/df
pko'Qm x'g]u/L k"j{k|fylds cfwf/e"t tx jf dfWolds tx ;Ddsf] ljBfno
ejg / ljBfnosf cGo ;+/rgf,
-em_ ljB't k|;f/0f x'g ;Sg] cj:yf eP cfjZostf cg';f/ pko'Qm 7fp+df /xg]
;fj{hlgs jf ;8s jQL ;lxt k|To]s 3/df ljB't ;'ljwf,
-`_ kl/jf/ ;+Vof sf] cfwf/df cfjZos x]Nykf]i6 jf ;fd'bflos c:ktfnsf]
ef}lts tyf cGo ;'ljwf,
-6_ kl/jf/ ;+Vosf] cg'kftdf jfnjflnsfsf] nflu cfjZos lqmof:yn,
-7_ k|To]s ;o kl/jf/sf nflu Ps pko'Qm ;fd'bflos ejg,
-8_ kl/jf/sf] ;+Vofsf] cg'kftdf pko'Qm 7fp+df k|x/L rf}sL jf k|x/L la6sf]
Joj:yf,
-9_ kl/jf/sf] ;fd'bflos ;+/rgf cg';f/ zj bfxg jf zj lj;h{g :yn .

kl/R5]b–(
s;"/, ;hfo tyf d'2fsf] sf/afxL / lsgf/f
&%= s;"/ tyf ;hfo M -!_ s;}n] b]xfosf] s'g} sfd u/]df o; P]g adf]lhdsf] s;"/ u/]sf]
dflgg]5 M–

34
www.lawcommission.gov.np

-s_ bkmf !) ljkl/t g]kfn ;/sf/sf] :jLs[lt glnO{ hUuf k|flKt ;DaGwL
sf/afxL ug]{, k|f/lDes sf/afxL ug]{, k"j{ ;DefJotf jf ;fdflhs
k|efj d"Nof+sg ug]{,
-v_ bkmf !^ ljkl/t ;fj{hlgs jf ;/sf/L hUuf k|of]u ug]{,
-u_ bkmf !* sf] pkbkmf -!_ adf]lhd ;"rgf 6fF; gu/L jf ;"rgfsf]
cjlw k"/f geO{ ;DalGwt JolQmsf] 3/ jf hUufdf k|j]z ug]{,
-3_ bkmf #! sf] pkbkmf -%_ adf]lhdsf] cjlw k"/f geO{ afnL, ?v
sf6\g], kvf{n jf ;+/rgf x6fpg],
-ª_ bkmf #@ k|lts"n x'g] u/L hUufdf k|j]z ug]{ / lgoGq0fdf lng],
-r_ hUuf k|fKt ug]{ sfddf x'n x'Hht u/L afwf Jojwfg ug]{, k"j{
;DefJotf, ;fdflhs k|efj d"Nof+sg cWoog jf k|f/lDes sf/afxL
jf ;fj{hlgs ;'g'jfO{df xftkft ug]{ jf x'n x'Hht u/L afwf Jojwfg
ug]{,
-5_ k"j{ ;DefJotf, ;fdflhs k|efj d"Nof+sg cWoog jf k|f/lDes
sf/afxLsf] l;nl;nfdf h8fg jf v8f ul/Psf lrGx, ;+s]t jf h8fg
ul/Psf] s'g} pks/0f jf oGq tf]8kmf]8 ug]{,
-h_ bkmf !* sf] pkbkmf -!_ adf]lhd jf bkmf #! sf] pkbkmf -@_
adf]lhd ;"rgf 6fF:g afwf, cj/f]w ug]{ jf 6fFl;Psf] ;"rgf pKsfpg],
RofTg] jf tf]8df]8 ug]{,
-em_ bkmf #@ adf]lhd hUuf lgoGq0fdf lng afwf Jojwfg jf x'n x'Hht
ug],{
-`_ bkmf ## sf] pkbkmf -^_ adf]lhd cglws[t sAhf jf ef]urng ug]{,
-6_ o; P]g adf]lhd ug{ gx'g] cGo s'g} sfd ug]{ .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sfd ug]{ jf u/fpg] JolQmnfO{ b]xfo adf]lhd ;hfo
x'g]5 M
-s_ v08 -s_, -v_, -u_, -h_, -em_ jf -`_ adf]lhdsf] s;"/ ePdf krf;
xhf/ ?k}oFf;Dd hl/jfgf jf 5 dlxgf;Dd s}b jf b'j} ;hfo,
-v_ v08 -3_, -ª_, -r_ jf -5_ adf]lhdsf] s;"/ ePdf tL; xhf/
?k}ofF;Dd hl/jfgf jf tLg dlxgf;Dd s}b jf b'j} ;hfo .
&^= g]kfn ;/sf/ jfbL x'g] M bkmf &% adf]lhdsf] s;"/ ;DaGwL d'2fdf g]kfn ;/sf/ afbL
x'g]5 .
&&= d'2f bfo/ ug]{ xbDofb M -!_ o; P]g cGtu{tsf] s'g} s;"/sf] jf/bft ePsf] ldltn] kGw|lbg
leq ;DalGwt k|x/L sfof{nodf ph'/ ug'{ kg]{5 .

35
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ph'/L k/]df jf k|x/Ln] bkmf &( adf]lhd s'g} JolQmnfO{
kqmfp u/]df ph'/L k/]sf] jf kqmfp k/]sf] kGw| lbg leq d'2f x]g]{ clwsf/L ;dIf ;DalGwt
;/sf/L jlsnn] d'2f bfo/ ug'{ kg]{5 .
&*= d'2f x]g]{ clwsf/L M -!_ o; P]g cGtu{tsf] d'2fsf] sf/afxL / lsgf/f ug]{ clwsf/ ;DalGwt
k|d'v lhNnf clwsf/LnfO{ x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd d'2fsf] sf/afxL lsgf/f ubf{ ;+lIfKt sfo{ljlw P]g, @)@*
adf]lhdsf] sfo{ljlw ckgfpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|d'v lhNnf clwsf/Ln] u/]sf] lg0f{odf lrQ ga'‰g] JolQmn]
;DalGwt pRr cbfntdf k'g/fj]bg ug{ ;Sg]5 .
&(= kqmfp ug]{ clwsf/ M s'g} JolQmn] bkmf &% sf] v08 -r_ jf -5_ adf]lhsf] s;"/ ug{ nfu]df
36gf:yndf k|x/L pkl:yt ePsf] /x]5 eg] ;DemfO{ a'emfO{ s;"/ x'g glbg /f]syfd ug'{
kg]{5 / To;/L ;DemfO{ a'emfO{ ubf{ s;"/ x'gaf6 /f]Sg g;lsPdf lghn] s;"/ ug]{ JolQmnfO{
d'2f x]g{ clwsf/Lsf] k"j{ :jLs[lt lnO{ jf To:tf] :jLs[lt lng ;Dej / Jofjxfl/s gePdf
tTsfp kqmfp ug{ ;Sg]5 .
t/ :jLs[lt glnO{ kqmfp ul/Psf] eP kqmfp u/]sf] JolQmnfO{ oyflz3| d'2f x]g]{
clwsf/L ;dIf pkl:yt u/fpg' kg]{5 / lghsf] cg'dlt ljgf k|x/Ln] lx/f;tdf lgoGq0fdf
/fVg ;Sg] 5}g .

kl/R5]b–!)
ljljw
*)= u'gf;f] Joj:yfkg M -!_ o; P]g adf]lhd hUuf k|flKt ;DaGwL sfd, sf/afxLsf] l;nl;nfdf
s'g} ;/sf/L lgsfo jf cfof]hgf sfof{non] ;Dkfbg u/]sf] sfd sf/afxLsf] k|efjsfl/tf
tyf To;df x'g ;Sg] clgoldttf jf ;j{;fwf/0f jf ;/f]sf/jfnfnfO{ ;dodf g} cfjZos
;]jf gk'¥ofPsf] jf x}/fgL lbPsf] ;DaGwdf u'gf;f] ;'Gg ;a}n] b]Vg] 7fpFdf To:tf] lgsfo
jf sfof{nodf Ps u'gf;f] k]l6sf /fVg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd /flvPsf] u'gf;f] k]l6sfdf hf];'s}n] u'gf;f] k]z ug{ ;Sg]5
.
-#_ pkbkmf -@_ adflhd k|fKt ePsf u'gf;f] Joj:yfkg ug{sf nflu ;DalGwt
;/sf/L lgsfo jf sfof{nosf k|d'vn] k|To]s tLg lbgdf Psk6s cGo sd{rf/Lsf] /f]xj/df
u'gf;f] k]l6sf vf]Ng' kg]{5 / ;f] k]l6sfdf k|fKt ePsf u'gf;f] tyf ;'emfj dgfl;a /x]sf]
kfOPdf To;sf] ;d'lrt Joj:yfkg ug{ tf]lsP adf]lhd sf/afxL ug'{ kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd ul/Psf] sf/afxLsf] hfgsf/L ;DalGwt ;"rgf kf6Ldf
6fF:g' kg]{5 .
-%_ u'gf;f] Joj:yfkg ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .

36
www.lawcommission.gov.np

*!= g]kfn ;/sf/df x:tfGt/0f x'g] M -!_ s'g} cg'dltkq adf]lhd s'g} cfof]hgf sfof{Gjog
ePsf] lglZrt cjlw kl5 k|rlnt sfg"g adf]lhd To:tf] cfof]hgf g]kfn ;/sf/nfO{
x:tfGt/0f x'g] Joj:yf ePsf]df To:tf] cfof]hgfsf] nflu k|fKt ul/Psf] hUuf cfof]hgfsf]
cleGg c+u x'g]5 / ;f]xL adf]lhd To:tf] hUuf ;d]t g]kfn ;/sf/nfO{ x:tfGt/0f ug'{
kg]{5 .
*@= nut s§f ePsf] dflgg] M k|rlnt sfg"gdf h'g;'s} s/f n]lvPsf] eP tfklg of] P]g k|f/De
x'g'eGbf cufj} tTsfn k|rlnt sfg"g adf]lhd k|fKt ul/Psf hUufsf] nut s§f ePsf]
/x]g5 eg] of] P]g k|f/De ePkl5 To:tf hUufsf nut :jtM s§f ePsf] dflgg]5 .
*#= ;xof]u ug'{ kg]{ M -!_ hUuf k|flKt ;DaGwL sfd sf/afxL ubf{ cfof]hgf sfof{non] ;'/Iff
sfod ug{ s'g} lsl;dsf] ;xof]u cfjZos ePsf] dx;'; u/]df ;DalGwt lhNnf k|zf;g
sfof{nodf cg'/f]w ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;xof]usf] cg'/f]w u/]df k|d'v lhNnf clwsf/Ln] ;fj{hlgs
zflGt jf sfg"g / Joj:yf sfod ug{ cfjZos ;xof]u x'g plrt b]v]df cfjZos Joj:yf
ug]{5 .
*$= lgod agfpg] clwsf/ M g]kfn ;/sf/n] o; P]gsf] p2]Zo sfof{Gjog ug{ cfjZos lgod
jgfpg ;Sg]5 .
*%= lgb]{lzsf agfpg] clwsf/ M cfof]hgf;+u ;DalGwt dGqfnon] cfof]hgfsf] k|s[lt /
cfjZostf cg';f/ o; P]g / o; P]g cGtu{t ag]sf] lgodsf] clwgdf /xL cfjZos
lgb]{lzsf agfO{ nfu" ug{ ;Sg]5 .
*^= vf/]hL / arfp M -!_ hUuf k|flKt P]g, @)#$ vf/]h ul/Psf] 5 .
-@_ hUuf k|flKt P]g, @)#$ adf]lhd eP u/]sf sfd sf/afxL o;} P]g adf]lhd eP
u/]sf] dflgg]5 .

37

You might also like