Α Φ Ι Έ Ρ ΩΜΑ Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Κ Ύ Π Ρ Ο Υ Κ Ο Ι Ν Ό Τ Η ΤΑ # 66 - Δεκέμβριος 2021

17

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

30 Χρόνια Έρευνας
από την Ερευνητική Μονάδα Αρχαιολογίας
του Πανεπιστημίου Κύπρου
Ο ΕΞΈΧΩΝ ΡΌΛΟΣ ΤΗΣ ΣΤΗ ΜΕΛΈΤΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΊΑΣ ΤΗΣ ΚΎΠΡΟΥ, ΕΛΛΆΔΑΣ,
ΑΝΑΤΟΛΙΚΉΣ ΜΕΣΟΓΕΊΟΥ ΚΑΙ ΕΥΡΏΠΗΣ

της Φωτεινής Παναγή

Λειτουργού Δημοσίων Σχέσεων,
Γραφείο Τύπου και Δημοσίων Σχέσεων,
Πρυτανεία

Σ ταθμό στην ιστορία της κυπριακής αρχαιολογίας, του αρχαίου πολιτισμού

της Κύπρου, καθώς και των γειτονικών πολιτισμών της Μεσογείου αποτέλεσε
η ίδρυση και λειτουργία -εδώ και 30 χρόνια- της Ερευνητικής Μονάδας Αρχαιολογίας
(ΕΜΑ) του Πανεπιστημίου Κύπρου. Ιδρύθηκε το 1991 και αποτέλεσε
την πρώτη Ερευνητική Μονάδα του Ιδρύματος.
— Τ ο φρούριο κάτω
από τον τύμβο της Λαόνας
στην Παλαίπαφο
Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Κ Ύ Π Ρ Ο Υ Κ Ο Ι Ν Ό Τ Η ΤΑ # 66 - Δεκέμβριος 2021 ΑΦΙΈ Ρ Ω ΜΑ Α ΦΙΈΡΩ ΜΑ Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Κ Ύ Π Ρ Ο Υ Κ Ο Ι Ν Ό Τ Η ΤΑ # 66 - Δεκέμβριος 2021
18 19

Τα τελευταία 30 χρόνια τα μέλη της ΕΜΑ, τα οποία αποτελούν επίσης μέλη Κυπριακός χαλκός
του ακαδημαϊκού προσωπικού του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας, μέσα από και αρχαία μεταλλεία
την πολυσχιδή και ενεργή αρχαιολογική έρευνά τους αλλά και μέσω της διδασκαλίας H μελέτη και προβολή της σημαντικής
αυτής πτυχής της πολιτιστικής κληρονομιάς
και της εκπαίδευσης φοιτητών τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο, της Κύπρου
με αγάπη για το αντικείμενο έχουν συμβάλει τα μέγιστα στη μελέτη και προώθηση
της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου. A πό τη γένεσή του, το Πανεπιστήμιο Κύπρου έδωσε ιδιαίτερη
σημασία στην εδραίωση, όχι μόνο της αρχαιολογίας αλλά
και της αρχαιομετρίας, της εφαρμογής δηλαδή των θετικών
επιστημών στη μελέτη του αρχαίου κόσμου. Αυτό αποδεικνύεται
έργων. Μεταξύ αυτών, από τη δημιουργία του Κέντρου Περιβαλλοντικής Αρχαιολογίας
ερευνητικό πρόγραμμα του και του Εργαστηρίου Μελέτης Αρχαίων Υλικών, με Επιστημονική
Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Υπεύθυνη την Καθηγήτρια Βασιλική Κασσιανίδου. Η Καθ.
Έρευνας με συντονίστρια Κασσιανίδου έχει συντονίσει σωρεία ερευνητικών προγραμμάτων
τη Δρα Άρτεμη Γεωργίου, που χρηματοδοτήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ίδρυμα
αποτελεί το πρώτο στην Προώθησης Έρευνας, με συνολική χρηματοδότηση προς το
Αρχαιολογία ERC που Πανεπιστήμιο Κύπρου ύψους 1,5 εκατομ. ευρώ.
διαχειρίζεται το Πανεπιστήμιο βάσεις για την ανάπτυξη της — Υ
 ποβρύχια αρχαιολογική έρευνα Ιδιαίτερη έμφαση έχει δοθεί στη μελέτη της παραγωγής και
Κύπρου. ενάλιας αρχαιολογίας στο στο ναυάγιο Μαζωτού εξαγωγής Κυπριακού χαλκού και στην καταγραφή των αρχαίων
νησί. Πρόκειται, ταυτόχρονα, μεταλλείων και εργαστηρίων εκκαμίνευσης χαλκού. Στο πλαίσιο
για μια έρευνα με διεθνή Δεμέστιχα σημειώνει ότι αυτό, διεξήχθη και το ερευνητικό πρόγραμμα “Skouriotissa:
Ενάλια κιβωτός απήχηση. Στις 12 συνολικά «παρά τις αβεβαιότητες Interdisciplinary study of the archaeology and environment of
ερευνητικές αποστολές που αυτές, η αρχαιολογική Cyprus’ last operating copper mine”, το οποίο χρηματοδοτήθηκε
της ιστορίας: έχουν διενεργηθεί, έχουν σημασία της έρευνας -η από το Ίδρυμα Αναστάσιος Γ. Λεβέντης και το οποίο ολοκληρώθηκε
Υποβρύχια λάβει μέρος πάνω από οποία συνεχίζεται- είναι πρόσφατα, ενώ μόλις άρχισε και το ερευνητικό πρόγραμμα
αρχαιολογική έρευνα 150 δύτες, επιστήμονες μεγάλη, για πολλούς λόγους. «ΜΕΤΑΛΛΩΝ ΤΟΠΟΙ-Σταυροδρόμια πολιτισμού στην Ανατολική
στο ναυάγιο από διάφορους κλάδους, Πρώτον, διότι ελάχιστα πλοία Μεσόγειο». Το εν λόγω πρόγραμμα υλοποιείται στο πλαίσιο του
του Μαζωτού φοιτητές και εθελοντές, από της εποχής αυτής έχουν Προγράμματος Συνεργασίας INTERREG V-A Ελλάδα – Κύπρος
18 διαφορετικές χώρες. ανασκαφεί σε ολόκληρη 2014-2020 και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση
Ιδρυτής και πρώτος Διεθνής Μέσα από τον συντονισμό Ο βυθός των κυπριακών Το ναυάγιο εμπορικού τη Μεσόγειο και ακόμη (Ε.Τ.Π.Α.) και από Εθνικούς πόρους της Ελλάδας και της Κύπρου.
Διευθυντής της ΕΜΑ υπήρξε
ο διεθνώς αναγνωρισμένος,
αναγνώριση καινοτόμων ερευνητικών
έργων, που χρηματοδοτούνται
θαλασσών αποτελεί ενάλια
κιβωτό της ιστορίας μας.
πλοίου που εντοπίστηκε στη
θαλάσσια περιοχή ανοιχτά του
λιγότερα έχουν διατηρήσει
τμήματα του φορτίου και
Στόχος του προγράμματος, το οποίο υλοποιείται στα ελληνικά νησιά
Σίφνο, Σέριφο και Κύθνο, και στην Κοινότητα Ασγάτας της Κύπρου,
Ομότιμος Καθηγητής από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Φέτος, συμπληρώνονται χωριού Μαζωτός, σε βάθος του ίδιου του πλοίου, όπως είναι να μελετήσει και να αναδείξει αυτές τις περιοχές εξέχουσας,
Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Στη διάρκεια των 30 ετών την Κυπριακή Δημοκρατία και 14 χρόνια από την έναρξη 44 μέτρων, χρονολογείται είναι η περίπτωση του αρχαίας, μεταλλευτικής κληρονομίας. Η Καθ. Κασσιανίδου
Βάσος Καραγιώργης και από την ίδρυση της ΕΜΑ, το Πανεπιστήμιο Κύπρου, η της ενάλιας αρχαιολογικής στην Κλασσική περίοδο και Μαζωτού. Από τη μέχρι σημείωσε ότι «απώτερος στόχος είναι η τουριστική ανάπτυξη των
διατελέσας Διευθυντής του το Τμήμα Ιστορίας και ΕΜΑ συνεχίζει να συμβάλλει έρευνας στο ναυάγιο του συγκεκριμένα στο πρώτο μισό στιγμής μελέτη σκαριού επιλεγμένων περιοχών
Τμήματος Αρχαιοτήτων της Αρχαιολογίας κατέκτησε στη μελέτη του Μεσογειακού Μαζωτού, τον Νοέμβριο του του 4ου αιώνα (400 – 350 προκύπτουν νέα στοιχεία, και ο εμπλουτισμός
Κυπριακής Δημοκρατίας. Στα ανταγωνιστική κατάταξη στη χώρου, συμμετέχει ενεργά 2007, υπό τη διεύθυνση της π.Χ.). Το πλοίο προερχόταν τα οποία συμπληρώνουν του τουριστικού
χρόνια που ακολούθησαν διεθνή αξιολόγηση της QS σε σχετικές συζητήσεις με την Αναπληρώτριας Καθηγήτριας από το Αιγαίο, φορτωμένο την πολύ αποσπασματική προϊόντος μέσω του
και υπό τη διεύθυνση των World University Rankings και αρχαιολογική κοινότητα και Ενάλιας Αρχαιολογίας, με αμφορείς κρασιού από εικόνα που έχουμε για τη τρίπτυχου “πολιτισμός-
Καθηγητών Δημήτριου βρέθηκε μεταξύ των 101-150 επιδιώκει τη διεθνή δικτύωση». Στέλλας Δεμέστιχα, τη Χίο. Βυθίστηκε ανοιχτά ναυπηγική της Κλασσικής τουρισμός-ανάπτυξη”,
Μιχαηλίδη (1996-2014), κορυφαίων πανεπιστημίων Η ΕΜΑ διαχειρίζεται -επί του Επιστημονικής Υπεύθυνης του Μαζωτού, πριν φτάσει περιόδου στο Αιγαίο». Η προσβλέποντας στη
Βασιλικής Κασσιανίδου στην Αρχαιολογία για το 2019 παρόντος- 16 ερευνητικά του Εργαστήριου Εναλίων στον τελικό του προορισμό, σύνθεση, η ποσότητα και η βιώσιμη ανάπτυξη και
(2015-2019) και Αθανάσιου και το 2020. Ο Διευθυντής της προγράμματα, μέσω των Αρχαιολογικών Ερευνών (ΕΡ. ο οποίος δεν γνωρίζουμε προέλευση του φορτίου είναι αειφορία τους».
Βιώνη (2020 ως σήμερα), ΕΜΑ, Καθηγητής Αθανάσιος οποίων εργοδοτούνται 19 ΕΝ.Α.Ε.). Αποτελεί την πρώτη αν ήταν η Κύπρος ή κάποιο επίσης αποκαλυπτική για τους
η ΕΜΑ ενδυναμώθηκε και Βιώνης δήλωσε ότι «τα ερευνητές, ενώ αναμένεται υποβρύχια, αρχαιολογική άλλο λιμάνι της Ανατολικής μηχανισμούς του θαλάσσιου
συνέχισε να λειτουργεί ως τελευταία 10 χρόνια, η ΕΜΑ να εργοδοτηθούν ακόμη 10 έρευνα στην Κύπρο που Μεσογείου. Η Αναπληρώτρια εμπορίου και για το ρόλο της
— Ε
 πίσκεψη στο μεταλλείο
ένα διεθνώς αναγνωρισμένο έχει μπει σε μια εξαιρετικά ως τις αρχές του 2022 με την διενεργείται από τοπικούς Καθηγήτρια Ενάλιας Κύπρου στα εμπορικά δίκτυα Πλαθκιές στο πλαίσιο
Ερευνητικό Κέντρο. δυναμική τροχιά ανάπτυξης. έναρξη νέων ερευνητικών φορείς και που έθεσε τις Αρχαιολογίας, Στέλλα της Ανατολικής Μεσογείου. του προγράμματος
«Μετάλλων Τόποι»
Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Κ Ύ Π Ρ Ο Υ Κ Ο Ι Ν Ό Τ Η ΤΑ # 66 - Δεκέμβριος 2021 ΑΦΙΈ Ρ Ω ΜΑ Α ΦΙΈΡΩ ΜΑ
20

Ανασκαφές Πανεπιστημίου Αρχαιολογική Μια από τις σημαντικότερες

Κύπρου στην Παλαίπαφο έρευνα πεδίου ερευνητικές δραστηριότητες
που βρίσκονται σε εξέλιξη είναι
Τα κρυμμένα μυστικά της Αρχαίας Πάφου με σημαντικά το αρχαιολογικό πρόγραμμα
αρχαιολογικά πεδίου «Οικισμένα και Ιερά

Ο ι ανασκαφές που διενεργεί η ΕΜΑ στην Παλαίπαφο από το

2006 αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του αρχαιολογικού
προγράμματος, The Palaepaphos Urban Landscape Project
πορίσματα
στην κοιλάδα
Τοπία της Κύπρου» (“Settled and
Sacred Landscapes of Cyprus”
(SeSaLaC). Το πρόγραμμα χωριών των ιστορικών — Π
 εριοχή έρευνας
(PULP), υπό τη διεύθυνση της Καθηγήτριας Προϊστορικής και του Ξερού διεξάγεται από το 2014 στην χρόνων, μικρών αγροτικών των προγραμμάτων
SeSaLac και
Πρωτοϊστορικής Αρχαιολογίας, Μαρίας Ιακώβου. Βασικοί στόχοι κοιλάδα του ποταμού Ξερού, στις εγκαταστάσεων και ενός
(Επαρχία Λάρνακας) UnSala- Cy στην κοιλάδα
του Ξερού και λίθινο
του PULP είναι η μελέτη της ίδρυσης και ανάπτυξης της πολιτείας σημερινές Κοινότητες Κοφίνου, μοναδικού εργαστηρίου
κυπρο-αρχαϊκό ειδώλιο
της Αρχαίας Πάφου (μετέπειτα Παλαιπάφου), η διερεύνηση Αλαμινού και Αγίου Θεοδώρου κεραμικής, της πρώιμης
του αστικού της ιστού και ο προσδιορισμός των οικονομικών Στο πλαίσιο της αρχαιολογικής στην Επαρχία Λάρνακας, και βυζαντινής περιόδου
πόρων, που την είχαν καταστήσει μια από τις μακροβιότερες και έρευνας της ΕΜΑ, ο Διευθυντής αποτελεί το πρώτο πρόγραμμα (6ος -7ος αι. μ.Χ.) -το οποίο πραγματοποιήθηκε σε
πλουσιότερες πολιτείες της αρχαίας Κύπρου. της και Επιστημονικός αρχαιολογικής έρευνας φαίνεται ότι προμήθευε συνεργασία με το
Μετά από 16 συνεχή χρόνια ερευνών πεδίου, η επιτυχία Υπεύθυνος του Εργαστηρίου επιφανείας, το οποίο συντονίζει τα νοικοκυριά της νότιας πρόγραμμα “Unlocking the
της μεθόδου ανάλυσης τοπίου και η αφοσίωση των φοιτητών ArtLandS Lab (Artefact η ΕΜΑ στην Κύπρο. περιφέρειας του νησιού, με Sacred Landscapes of Cyprus”
που εκπαιδεύονται στις πρακτικές της χερσαίας αρχαιολογίας and Landscape Studies Τα ευρήματα των επτά περιόδων όλα τα είδη της οικοσκευής- (UnSaLa-CY) -το οποίο επίσης
οδήγησαν στην ανέλπιστη ανακάλυψη δυο εκτεταμένων και καλά Laboratory), Αναπληρωτής έρευνας πεδίου στην κοιλάδα αποκαλύπτονται πολλά. συντονίζουμε- και χρηματοδοτείται
διατηρημένων δημόσιων μνημείων της Κυπρο-Κλασικής περιόδου. Καθηγητής Αθανάσιος Βιώνης του Ξερού αποκαλύπτουν μια Ο Καθηγητής Βιώνης από το Ίδρυμα Έρευνας και
— Η
 Ομάδα του Πανεπιστημίου Κύπρου
Στο οροπέδιο Χατζηαπτουλλάς εντοπίστηκε μεγάλο εργαστηριακό στο Μνημείο της Λαόνας. συντονίζει αρχαιολογικά μοναδική εικόνα απόλυτης ανέφερε ότι «πρόσφατα Καινοτομίας, συνεργάζεται με το
σύμπλεγμα το οποίο αναπτύσσεται δυτικά του ‘ανακτόρου’. προγράμματα πεδίου στην συνέχειας της ανθρώπινης ολοκληρώσαμε και θέσαμε σε CYENS Centre of Excellence, τη
Οι μακροσκοπικές και μικροσκοπικές αρχαιο-περιβαλλοντικές Κύπρο και στην Ελλάδα. Σ' δραστηριότητας, σε ένα αγροτικό λειτουργία εφαρμογή για κινητά SILVERSKY3D, το Τεχνολογικό
αναλύσεις, στις οποίες υποβάλλονται τα ευρήματα από την κάθε διαστάσεων, που αναγέρθηκε (μάλλον στο τέλος του 4ου αι. π.Χ.) αυτά συνδυάζει καινοτόμες περιβάλλον της Κύπρου από τη τηλέφωνα για την ξενάγηση Πανεπιστήμιο Κύπρου και
εργαστηριακή μονάδα, έδειξαν ότι ανάμεσα στα προϊόντα στα πάνω από αρχαιότερο φρούριο, το οποίο διατηρείται στο επιβλητικό μεθόδους, απασχολώντας Νεολιθική περίοδο ως σήμερα. σε αρχαιολογικές θέσεις και το Τμήμα Αρχαιοτήτων της
οποία είχε επενδύσει η βασιλική δυναστεία, ήταν το λάδι ύψος των 6 μέτρων στη βόρεια του πλευρά. μεταδιδακτορικούς Μέσα από τον εντοπισμό και τη μνημεία της κοιλάδας, σε μια Κυπριακής Δημοκρατίας».
και η παραγωγή της ακριβότερης χρωστικής ουσίας της ερευνητές και εκπαιδεύοντας μελέτη προϊστορικών οικισμών, περιοχή που χαρακτηρίζεται από
αρχαιότητας, της πορφύρας. Στο λόφο της Λαόνας, η αποστολή Πληροφορίες για το PULP στην ιστοσελίδα του προγράμματος: φοιτητές αρχαιολογίας του αρχαίων νεκροταφείων, εγκατάλειψη και αρνητική Ιστοσελίδα της ΕΜΑ:
αναγνώρισε την ύπαρξη ανθρωπογενούς τύμβου μεγάλων https://ucy.ac.cy/pulp/ Πανεπιστημίου Κύπρου. λατρευτικών χώρων-ιερών, συλλογική μνήμη. Η δράση https://www.ucy.ac.cy/aru/el/

Πρώτη ανασκαφή στο εξωτερικό από το Πανεπιστήμιο Κύπρου
στο Ηραίον της Σάμου (2009-2021)
Η ανασκαφή στο Ηραίον της
Σάμου συνιστά την πρώτη
ανασκαφή του Πανεπιστημίου
Κύπρου στο εξωτερικό.
Πραγματοποιήθηκε βόρεια
της Ιεράς Οδού του Ηραίου,
υπό την αιγίδα του Γερμανικού
Αρχαιολογικού Ινστιτούτου
Αθηνών και τη διεύθυνση της
Αναπληρώτριας Καθηγήτριας,
Ουρανίας Κουκά. Οι ανασκαφές
αποκάλυψαν για πρώτη φορά
αλλεπάλληλες αρχιτεκτονικές
φάσεις της Χαλκολιθικής
— Η
 ραίον Σάμου:
Κάτοψη του προϊστορικού οικισμού και της Πρώιμης Εποχής του
Αρχαιολογική Επισκόπηση Σάμου
Χαλκού (ΠΕΧ Ι-ΙΙ/πρώιμης), το Το 2021 η Αναπλ. Καθ. Ουρανία Κουκά εγκαινίασε -σε συνεργασία
ανατολικό όριο του οικισμού της με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Σάμου και Ικαρίας- ένα νέο,
ΠΕΧ ΙΙ-ΙΙΙ, και πλούσια στρώματα μακρόπνοο, ερευνητικό πρόγραμμα πεδίου, την «Αρχαιολογική
της Μέσης Εποχής του Χαλκού, Επισκόπηση Σάμου». Πρόκειται για την πρώτη συστηματική
που συνθέτουν την οικιστική αρχαιολογική-τοπογραφική έρευνα στο νησί, με στόχο τον
ιστορία του Ηραίου από το εντοπισμό και την προστασία αρχαιολογικών θέσεων και τη μελέτη
4500 ως το 1750 π.Χ.. Ήταν του οικιστικού τοπίου της Σάμου, από την Εποχή του Λίθου έως
το εκτενέστερο πρωτοαστικό και την Οθωμανική περίοδο. Όπως ανέφερε η Αναπληρώτρια
κέντρο του νησιωτικού Καθ. Ουρανία Κουκά «στη Σάμο είχα τη =χαρά να εκπαιδεύσω
ανατολικού Αιγαίου, κατά την τουλάχιστον 160 φοιτητές του Πανεπιστημίου Κύπρου και ξένων
Πρώιμη και τη Μέση Εποχή πανεπιστημίων τόσο στην ανασκαφική μεθοδολογία (2009-2013)
του Χαλκού, και ένας από τους και την τοπογραφική έρευνα (2014 - 2021) όσο και στη μελέτη
πρώτους εμπορικούς σταθμούς των ευρημάτων, που εκπονείται από το 2014, για την τελική
των Παλαιών Μινωικών δημοσίευση των ανασκαφών στη σειρά SAMOS, του Γερμανικού
ανακτόρων (1900-1750 π.Χ.). — Αρχαιολογική Επισκόπηση Σάμου Αρχαιολογικού Ινστιτούτου».