4.

ESPAZIO KONTZEPTUAREN
GARAPENA HAUR HEZKUNTZAN

1
4.1. ESPAZIO KONTZEPTUA ETA
HAURRAREN OHARMENA

2
4.1. ESPAZIO KONTZEPTUA ETA HAURRAREN OHARMENA

DEF: Espazioa: ekintzen-mugimenduen bidez pixkanaka garatzen doan kontzeptua

(objektuen manipulazioa eta kokapena).

PIAGET eta bere teoría klasikoak (1947 y 1948):

– Espazioa ez da gizakiaren berezko kualitate bat. Aitzitik, ikasi egin behar da.
– Egozentrismotik abiatzen den prozesua da, gorputza eta kanpo-munduko
ekintzak bereiztean datzan garapenaren bidez.
– Espazioa apurka eraikitzen den nozia da.
– Behaketa, prentsioa eta lokomozioaren (mugimenduaren) bidez ezagutzen da.

Espazioa ikastea identitatearen garapenaren parte bat da.

3
 4.1. ESPAZIO KONTZEPTUA ETA HAURRAREN OHARMENA

KONTUTAN IZAN BEHARREKOA:

Bere oharmenean ondorio zuzena daukalako

• Egozentrismoak ez dio espazio objektiboa ulertzen uzten: ez du bereziten

bera eta munduaren artean.
• Sinkretismoaren ondorioz osotasunean ulertzen du mundua. Adib.: aita
eta betaurrekoak bat dira.
EGOCENTRISMO

SINCRETISMO
4
 4.1. ESPAZIO KONTZEPTUA ETA HAURRAREN OHARMENA

KONTUTAN IZAN BEHARREKOA:

Bere oharmenean ondorio zuzena daukalako

Sinkretismo eta egozentrismoaren eraginez:

• Espazioa bere neurrira egokitu (txabolak, txokoak…). Ez daki
espazio zabaletan mugitzen.
• Espazioa bere nahien arabera antolatu (txokoa garaje
bihurtu) eta toki jakin batzuei esanahi berezia eman.
• Espazioaren bereizketa nagusiak gorputz ardatzean
oinarritu: aurrea-atzea, goia-behea, eskuina-ezkerrarekin
zailtasunak.
• Espazioaren eta objektuaren arteko bereizketarik ez:
Objektuak eta beren gehigarriak ez bereizi.

5
 4.1. ESPAZIO KONTZEPTUA ETA HAURRAREN OHARMENA

LABUR ESANDA:
Ikasleekin landu beharreko alorrak, konszientzia hartzen joateko

– Bere gorputzak hartzen duen espazioa: gorputz ardatza

landuko dugu.
– Espazioaren orientazioa (lateralitatea, sakontasuna…)
– Objektu batek mugatutako espazioa
– Objektuen kokapen erlatiboak espazioan.
– Distantziak, interbaloak…
– Espazioaren neurriak
– Espazioaren eskematizazioa

Emilia María Tonda (2011)

6
4.2 HAURRAREN GARAPEN
ESPAZIALA

7
 4.2 HAURRAREN GARAPEN ESPAZIALA

Orain matematika pixka bat…

Kontzeptuak ez nahazteko

Geometria
§ Euklidiarra
§ Proiektiboa

8
 4.2 HAURRAREN GARAPEN ESPAZIALA

• Egunerokotasunean • Errenazimenduko
Geometria euklidiarra

Espazio proiektiboa
egindako perspektiba lineala
behaketaren • Objektu errealaren
ondorioz antzekoena izatea
• Aldatzen ez diren bilatzen da
formen irudikapena: • Behaketa honako
aldagaitza hauen araberakoa
da: behaketa-
distantzia eta ikus-
angelua. Hau da,
itxura aldatu daiteke

9
 4.2 HAURRAREN GARAPEN ESPAZIALA

Hiru oharmen espazialak

1. Espazioaren oharmen topologikoa

2. Espazioaren oharmen proiektiboa

3. Espazioaren oharmen euklidiarra

Desberdintasun
garrantzitsuenak objektuak
elkarren artean
erlazionatzeko moduan datza 10
 4.2 HAURRAREN GARAPEN ESPAZIALA

1. Espazioaren oharmen topologikoa

ØHaurrak erlazio topologikoen bidez ulertzen du espazioa:

ikuspegi bat bakarrik dago
ØManipulazioarekin hautematen eta ezagutzen du mundua
ØEkintzak: taldekatzea, pilatzea
ØObjektu zehatzen espazioari egiten diote aipamen eta
erlazio espazialak aldagaitzak dira.

Kontuz izan

ØEspazioaren oharmen egozentrikoa. “-Urruti zegoen

baloia? –Bai, zeren korrika etorri naiz bila eta nekatu naiz”.

11
 4.2 HAURRAREN GARAPEN ESPAZIALA

Labur esanda

Ez du elementuen arteko loturarik sortzen

ØEz da erabat jabetzen neurri
zehatz/objektiboez
ØEspazioa ez dago koordinatuta
ØErlazio espazial errazak:
• Gertu-urrun
• Limiteak edo mugak: barruan, kanpoan
(ez dira aldatzen)
• Jarraiak direnak, ez direnak aldatzen:
irekita, itxita…
12
 4.2 HAURRAREN GARAPEN ESPAZIALA

2. Espazioaren oharmen proiektiboa

Definizioa

• Ikuspuntu jakin batetik begiratzean eta objektuen arteko

harremanak zehaztean hautematen diren erlazio espazialak:
eskuina, ezkerra, aurrea, atzea, goia, behea. Ikuspuntua
aldatuz, erlazio espazialak aldatzen dira.
• Gorputz ardatza oinarri eta lateralitatearen garrantzia.

LAUKIA-
BOROBILA
NON DAGO?
KOKAPENA
HAUTEMAN

13
 4.2 HAURRAREN GARAPEN ESPAZIALA

2. Espazioaren oharmen proiektiboa

Labur esanda:

• Perspektiba hasten da (gure ikuspuntutik ikustea)

• Objektuak beste batzuk kontutan izanda koka ditzake
• Irudikapenetan, irudiak alda daitezkeela bereizten da
• Erlazio espazial (proiektibo) sinpleak: aurrean, atzean, goian/behean,
ezk./esk.

14
 4.2 HAURRAREN GARAPEN ESPAZIALA

3. Espazioaren oharmen euklidearra

Espazioa errealitate OBJEKTIBO bezala ulertzen

da (ikuspuntuak ez du eraginik)

Kontutan izateko

• Dimentsioak eta proportzioak ulertzen dira.

• 3D uler dezake
• Irudi abstraktuak sortzen ditu: neurriak eta
distantziak mantenduz
• Mapa kartografikoak ulertzeko gai izando da.

15
 4.2 HAURRAREN GARAPEN ESPAZIALA

Erlazio Erlazio Erlazio

topologikoak proiektiboak euklidearra

Zein erlazio mota ditugu?

16
4.2 HAURRAREN GARAPEN ESPAZIALA

17
 4.2 HAURRAREN GARAPEN ESPAZIALA

Hannounen etapak
Bizitutako espazioa

• Espazioa esperientzia-bizipenen bidez ulertzen du

(ibiliz, korrika eginez…)

Antzemandako espazioa

• Espazioa behaketaren bidez hautematen du (ez dago

kontaktu fisikorik)

Pentsatutako espazioa

• Abstrakzioaren bidez espazioa ordenatu eta ulertu

dezake

18
 4.2 HAURRAREN GARAPEN ESPAZIALA

Hannounen etapak Piageten etapak

Bizitutako espazioa
sensoriomotorea (2 urte arte)
• Espazioa esperientzia-bizipenen bidez
ulertzen du (ibiliz, korrika eginez…) • ikuspegi TOPOLOGIKOA

Antzemandako espazioa Preoperatorioa (2-6)

• Espazioa behaketaren bidez • ikuspegi TOPOLOGIKOA

hautematen du (ez dago kontaktu
fisikorik)
Operacional konkretua (6-11)
Pentsatutako espazioa • ikuspegi PROIEKTIBOA
• Abstrakzioaren bidez espazioa ordenatu
eta ulertu dezake Operazio formalak (+11)

• ikuspegi EUKLIDIARRA

19
 4.2 HAURRAREN GARAPEN ESPAZIALA

Laburbilduz...

Piaget Hannoun Espazioarekiko Urteak

ikuspegia
Sensoriomotorea 2 urte arte

Preoperatorioa Bizitako espazioa Topologikoa 2-6

- sensoriomotriz (barruan/kanpoan,
- preoperacional gertu/urrun)
Operazio Antzemandako Proiektiboa 10 urte arte
konkretuak espazioa (goian/behean,
ezker/eskuin)
Operazio formalak Pentsatutako Euklidiarra 11/12 urtetik
espazioa (luzeeza, zabalera,
distantzia
“objektiboa”)

20
Bizitutako espazioa
7rarte
•Espazioaren ulermen egozentrikoa
•Esperientzia-bizipenen bidez ulertuko du mundua: ibili, korrika
egin… lokomozio
•Mugimenduaren bidez eta manipulazioaren (objektuak eskuratu)
bidez espazioa aztertzen da eta ingurua interpretatzen da
•Mapa ≠ ibilbidea
•IBILBIDE bat bezala ulertzen da espazioa. EZ MAPA
21
 4.2 HAURRAREN GARAPEN ESPAZIALA

Antzemandako espazioa
10 urte arte
• Ikustearekin bakarrik espazioa ulertzeko gai da
eta distantziak eta kokapenak uler ditzake,
zuzeneko esperientziarik eduki gabe.
Manipulazioa soilik utzi dugu.
• Dagoeneko umea ez da oinarrizko
erreferentzia bakarra.
• Abstrakzioaren hastapenak 22
Pentsatutako espazioa
11 +
Abstrakzio gaitasuna daukagu
•Nahiz eta mundu ez ikusi, bere irudikapena
uler dezake.
•Espazioaren dimentsio matematikoaz jabetzen
da.
•Elementu batzuk eta besteak egokiro
harremandu
23
 4.2 HAURRAREN GARAPEN ESPAZIALA

Laburbilduz...

24
Teoria klasikoekiko kritikak

25
VIGOTSKY ETA
KONSTRUKTIBISTAK

• Piaget-en faseak ezin zaizkie haur guztiei egotzi.

• Ingurunearen garrantzia haurraren garapenean:

etxeko giroa eta maila kulturalaren eragina (eta
maila kulturala ez da maila ekonomikoa)

• Ikasketaren garrantzia haurraren garapen hurbileko

eremua eskuratzeko. Zenbat eta gehiago jakin
zuhaitzei buruz… parkea hobeto ezagutuko dugu

• Haurraren garapena eta espazioa ulertzeko

ahalmena KANPOKO ERAGILEEZ BALDINTZATUTA
(ez bakarrik adin-etapa ebolutiboetan oinarritu)
• Ikasleei esperientzia aberatsak eskaini behar
• Ingurugiroan espazioa ulertzeko estimu
aberatsak

26
 Teoria klasikoekiko
kritikak: matizeak sartu
Teoriak ñabardurekin onartu behar dira,
faktore askok eragiten baitute espazioaren
ikaskuntzan
Gizarte berri bat gara

Ø Beharrezkoa da AURREZ-AURRE BIZI EZ

DEN ESPERIENTZIA sartzea: fisikoki
desplazatzeaz gain, komunikabideen
bidez ere mugitzen gara. Lekuak
ezagutzeko (bidaiatzeko) beste modu bat).
Ø Umeek espazioak ikas ditzakete bigarren
mailako iturrien bidez (interazio
bisualak).

Joy Palmer (1994), Geography in the early years. London: Routledge 27

Spencer, Blades and Morsley (1989). The Child in the Physical Environment. Chichester: John Wiley & Sons.
 Teoria klasikoekiko
kritikak: matizeak sartu

Ø Egozentrismoa birpentsatu: pentsatzeko

beste modu bat da, edo ingurumen-
informazioa eta trebetasun kognitiboak
eskuratzeko prozesu motel bat?
Ø Ez da biología, interakzioak eta hezkuntza
baizik: Egun, espazio kontzeptuen
barneraketa informazioa hautatzeko
estrategia efizienteak aplikatzeko
gaitasuna izateak baldintzatzen duela
pentsatzen da. Hala nola, behin bakarrik
bizi izan den espazioa jakin bat edo
ibilbide bat gogoratzeko gai izatea.

Joy Palmer (1994), Geography in the early years. London: Routledge 28

Spencer, Blades and Morsley (1989). The Child in the Physical Environment. Chichester: John Wiley & Sons.
 Teoria klasikoekiko
kritikak: matizeak sartu

Piaget etapak zaharkituta daude:

- 5-6 urteko umeek airetik ateratako
argazkien bidez mapa ikas ditzakete.
- 3 urteetatik aurrera mapa sinpleak
erabil daitezke tokiak aurkitu edo
bilatzeko. Izan ere, errepresentazio
bidimentsionala uler dezakete.
- 4-6 urterekin tokiak aurki ditzakete
koordenatu sinpleen bidez.

Joy Palmer (1994), Geography in the early years. London: Routledge 29

Spencer, Blades and Morsley (1989). The Child in the Physical Environment. Chichester: John Wiley & Sons.
 4. 3.
ESPAZIOA
ULERTZEN
LAGUNDU
 4.3. ESPAZIOA ULERTZEN LAGUNDU

Teoria klasikoak jarraituz

Didaktika klasikoa:
1. Zehatzetik abstraktura:
Gorputza, espazioa, distantzia, neurria eta tarteez jabetu.

2. Hiru sakontasun maila:

Espazioa bizi, behatu eta pentsatu.

3. Ezagunetik ezezagunera:
Toki ezagunen garrantzia

31
 4.3. ESPAZIOA ULERTZEN LAGUNDU

Teoria klasikoak jarraituz

Abstrakziorako bidea:
• Espazioaren gaineko bizipen egoki eta aberasgarriak planifikatu (mugak
zabaldu esperimentazio-behaketarekin)
• Espazioaren subjektibitatetik objektibotasunera gidatu (deszentralizazio
prozesua)
• Gorputz eta mugimenduetan oinarritutako espazio ezagutzatik, zentzuen
bidez lortutako espazio ezagutzara eta azkenik eragiketa mentaletatik
lortutako espazio ezagutzara

Abstrakzioa
Gorputza

Zentzumenak

32
 4.3. ESPAZIOA ULERTZEN LAGUNDU

Kontutan izan beharrekoak:

A) SINKRETISMOAK: Espazioa eta objektua desberdintzeko

zailtasunak izango ditu

B) Espazioa bere neurrira, desioetara eta beharretara egokituko du

– Zailtasunak espazio handietan
– Esanahi berezia ematen dio

C) Ondokoak desberdintzeko zailtasunak: LATERALITATEAREN

GARRANTZIA
– Aurrean-atzean/ goian behean / ezker–eskuin

33
 4.3. ESPAZIOA ULERTZEN LAGUNDU

HANNOUN teoriak jarraituz

1. Gorputz espazioaz jabetu

2. Espazioaren egituraz jabetu
3. Distantziez, neurriz eta tarteez
jabetu

34
 4.3. ESPAZIOA ULERTZEN LAGUNDU

1. Gorputz espazioaz jabetu

• Albokotasuna:
Gorputzaren alderdi baten nagusitasuna (ezker/eskuin).
Haur Hezkuntza-ko ikasleak arazoak ditu (5-7 urterekin
menperatzen hasten da)
• Gorputz-eskema eta gorputz ardatza
Gorputz atalak bizitzea eta haietaz konsziente izatea, gorputzak
duen jarduera ahalmenaz jabetuz
Ø Gorputz esperimentaziorako ariketak eskainiko dizkiegu:
Psikomotrizitatearen garrantzia
Ø Lateralitatea esperimentatu, gorputz ardatza barneratuz
1. Bere gorputzean (alde batean, bestean).
2. Objektu eta lagunen kokapenaren bidez landuz (eskuina-ezkerra).
3. Paper gaineko kokapenak.
35
 4.3. ESPAZIOA ULERTZEN LAGUNDU

Albokotasuna eta gorputz eskema

Gainean

.....kaldean

Ardatz
horizontala
Ezkerrean Eskuinean

....kaldean
Azpian
Ardatz
bertikala
Albokotasuna lantzeko ariketak:
• https://www.youtube.com/watch?v=8h9jL2UwnTc
• https://www.youtube.com/watch?v=mylz_dNKhN4
36
 4.3. ESPAZIOA ULERTZEN LAGUNDU

2. Espazioaren egituraz jabetu: deszentralizazioa

Kontutan izango duguna: ERREFERENTZIA PUNTUA ALDATU

• Norberak hartzen duen espaziotik abiatuta, objektuek

hartzen duten espazioaz jabetzera.
• Objektuak norberaren ikuspuntutik ikustetik, objektuen
arteko kokapenak analizatzera (-en eskuinean, ezkerrean,
gainean…)

37
 4.3. ESPAZIOA ULERTZEN LAGUNDU

2. Espazioaren egituraz jabetu: deszentralizazioa

1. Objektua espazioan (sinkretismoa gainditu eta objektua eta bere
testuingurua bereizi -leihoa eta horma gauza ezberdinak-): marrazkien
elementu ezberdinak koloreatuz –mugatze lana- (barrua, kanpoa…)

38
 4.3. ESPAZIOA ULERTZEN LAGUNDU

2. Espazioaren egituraz jabetu: deszentralizazioa

2. Objektuen kokapen erlatiboa: haurra objektuen artean dauden erlazio

espazialez ohartarazi (oharmen proiektiboa)

1. Amaia Anderren
atzean dago baina
Mariaren aurrean
Maria 2. Amaia Edurneren
ezkerrean dago baina
Mikelen
eskuinaldean…
Amaia Edurne 3. Nora begira ari dira?
Mikel

Ander

39
 4.3. ESPAZIOA ULERTZEN LAGUNDU

2. Espazioaren egituraz jabetu: deszentralizazioa

2. Objektuen kokapen erlatiboa: haurra objektuen artean dauden erlazio

espazialez ohartarazi (oharmen proiektiboa)

Irudiak eta ipuinak

40
 4.3. ESPAZIOA ULERTZEN LAGUNDU

3. Distantzia, neurri eta tarteez jabetu

Kokapen erlazio espazialek inplizituki DISTANTZIA ideia daramate

1. Distantzietan haurrak norberaren erreferentzia utziko du

pixkanaka-pixkanaka, objektibizaziora igaro:
Gorputza eta haurra bera distantzia erreferentetzat hartu (egozentrismoa) –
niregandik gertu-; geroago deszentralizatu –Mikel leihotik urrun-.

2. Neurri subjektibo-biologikoetatik objektiboetara pasa: pausua,

eskua, oina…; metro, kilometro…

41
4. 4. NOZIO
GEOGRAFIKOAK

42
 4.4. NOZIO GEOGRAFIKOAK

Geografiaren ekarpena:
• Ezagutza abstraktua eta eguneroko bizipenak lotzen laguntzea haurrari. TOKI
EZAGUNAK izango dira giltzarri.
Haurraren esperientziarekin lotutako objektuak, usainak, zaratak, pertsonak...
Erabili ditzakegu.

• HAURREN ESPERIENTZIATIK ABIATU ETA ESPAZIOAK, PERTSONAK ETA

JARDUERAK ELKARREKIN HARREMANETAN JARRI (Testuinguruan sartu)

• Espazioak daukan alderdi ekonomiko, fisiko, kulturala… ezagutu beharko du.

Espazio erreal ezagunen eraikuntza eta irudikapena egiten lagundu beharko
diogu
• BEREIZTEN (itsasoa, lautada, mendia; herriak, hiriak…)
• BERTAN EGITEN DIREN JARDUERAK EZAGUTZEN (arrantza, nekazaritza,
abeltzantza, industria, zerbitzuak)
• OSATZEN DITUZTEN ELEMENTUAK BARNERATZEN (itsasontzia, traktorea,
lantegiak, errota, garia…)
• OBJEKTU HAUEN ERABILERA ULERTZEN (lana errazteko, irina egiteko…)
43
44