Τα φωνήεντα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

Τα φωνήεντα
Τα επτά φωνήεντα της αρχαίας ελληνικής χωρίζονται σε
δύο κατηγορίες:
Βραχέα ή βραχύχρονα. Είναι τα: ε, ο. Προφέρονταν σε βραχύ(σύντομο) χρόνο.
Μακρά ή μακρόχρονα. Είναι τα: η, ω. Προφέρονταν σε μακρύτερο χρόνο.
Δίχρονα. Είναι τα φωνήεντα:α, ι, υ προφέρονταν με δύο χρόνους, άλλοτε ως
βραχύχρονα κι άλλοτε ως μακρόχρονα
Καταλήγουμε έτσι στον εξής πίνακα
Βραχέα Μακρά Δίχρονα
ε, ο η, ω α, ι, υ

Οι δίφθογγοι

Οι δίφθογγοι είναι συνολικά έντεκα:

• οκτώ κύριοι:αι, ει, οι, υι, αυ, ευ, ου, ηυ

• τρεις καταχρηστικοί: ᾳ, ῃ, ῳ
β) Υπάρχει βέβαια και η εξαίρεση!
Οι δίφθογγοι αι και οι όταν βρίσκονται στο τέλος της λέξης θεωρούνται ως
βραχύχρονοι.
γ) Υπάρχει όμως κι η εξαίρεση της εξαίρεσης!
Όταν οι δίφθογγοι αι και οι είναι καταλήξεις της ευκτικής ή βρίσκονται στο τέλος των
επιρρημάτων και των επιφωνημάτων είναι και πάλι μακρόχρονοι.

Βραχέα Μακρά Δίχρονα

ε, ο
αι, οι * η, ω
(*στο τέλος κλιτής λέξης,εκτός αι, ει, οι, υι, αυ, ευ, α, ι, υ
από τα επιρρήματα και τα ου, ηυ, ᾳ, ῃ, ῳ
επιφωνήματα.)

Οι γνώσεις για τα μακρόχρονα και τα βραχύχρονα είναι απαραίτητες στον τονισμό.

Βραχύχρονες, φύσει μακρόχρονες και θέσει μακρόχρονες συλλαβές

Μια συλλαβή, από το χρόνο του φωνήεντος που έχει λέγεται:

• βραχύχρονη: αν έχει βραχύχρονο φωνήεν,

π.χ. νέ-ος, λό-γος, κῆ-ποι
• φύσει μακρόχρονη: αν έχει μακρόχρονο φωνήεν,
π.χ. θή-κη, τρώ-γω, κοί-τη,, κῆ-ποι
• θέσει μακρόχρονη: αν έχει βραχύχρονο φωνήεν, αλλά ύστερα απ' αυτό
ακολουθούν στην ίδια λέξη δύο ή περισσότερα σύμφωνα ή ένα διπλό (ζ, ξ,
ψ), π.χ. άλ-λος, θερ-μός, τό-ξον
Παραδείγματα για τις βραχύχρονες, φύσει μακρόχρονες και θέσει μακρόχρονες
συλλαβές.
• Πλοῖ-ον, λέ-γω, λέ-γοι, ἐ-πει-δή, ἐ-χθρός, ὄ-ζω,
ἄλ-λο-τε, ἄν-θρω-πος, ἄν-θρω-ποι, ἔ-σκεμ-μαι
Σημείωση: Οι θέσει μακρόχρονες συλλαβές στον τονισμό λογαριάζονται ως
βραχύχρονες.

Τόνοι και πνεύματα

Η οξεία είναι ένας τόνος που μπορεί να χρησιμοποιήσουμε στις τρεις τελευταίες
συλλαβές μίας λέξης(Προπαραλήγουσα, Παραλήγουσα, Λήγουσα).

H βαρεία είναι ένας τόνος που μπορεί να χρησιμοποιήσουμε μόνο στη τελευταία
συλλαβή μίας λέξης(Λήγουσα).

H περισπωμένη είναι ένας τόνος που μπορεί να χρησιμοποιήσουμε στις δύο

τελευταίες συλλαβές μίας λέξης(Παραλήγουσα, Λήγουσα).

H δασεία είναι ένα πνεύμα που μπορεί να χρησιμοποιήσουμε στην αρχή μίας
λέξης που αρχίζει από φωνήεν. Η δασεία στο φωνήεν από το οποίο αρχίζει μία
λέξη επιφέρει αλλαγή στον ήχο που παράγεται όταν διαβάζουμε αυτό το φωνήεν.
Πιο συγκεκριμένα είναι σαν κατά την ανάγνωση να έχει προστεθεί το γράμμα 'χ'
πριν από το φωνήεν.

H ψιλή είναι ένα πνεύμα που μπορεί να χρησιμοποιήσουμε στην αρχή μίας λέξης
που αρχίζει από φωνήεν, όπως και το προηγούμενο πνεύμα. Ωστόσο, η ψιλή δεν
επιφέρει κάποια αλλαγή στον ήχο ακούσματος του αρχικού φωνήεντος.
Βασικοί κανόνες τονισμού

Σε ποια θέση μπαίνουν οι τόνοι;

Οι τόνοι μπαίνουν στη λήγουσα (Λ), στην παραλήγουσα (ΠΛ) και στην
προπαραλήγουσα (ΠΠΛ)

Μια λέξη, ανάλογα με τη συλλαβή στην οποία τονίζεται, λέγεται:

οξύτονη, αν έχει οξεία στη λήγουσα, π.χ. πα-τήρ·
περισπώμενη, αν έχει περισπωμένη στη λήγουσα, π.χ. τι-μῶ
παροξύτονη, αν έχει οξεία στην παραλήγουσα, π.χ. λό-γος
προπερισπώμενη, αν έχει περισπωμένη στην παραλήγουσα, π.χ. δῶ-ρον
προπαροξύτονη, αν έχει οξεία στην προπαραλήγουσα, ἄν-θρω-πος

1. Καμιά λέξη δεν τονίζεται πιο πάνω από την προπαραλήγουσα, π.χ.

ΠΠΛ ΠΛ Λ
λέ γο μεν
ἐ λέ γο μεν
ἐ λε γό με θα

ΠΠΛ = προπαραλήγουσα, ΠΛ = παραλήγουσα, Λ = λήγουσα

Πότε βάζουμε οξεία;

2. Οξεία παίρνει πάντα η προπαραλήγουσα, π.χ. ἄν-θρω-πος

3. Οξεία παίρνουν πάντα τα φωνήεντα ό και έ, π.χ. λόγος, νέος (δε μας ενδιαφέρει

αν βρίσκονται στη Λ στην ΠΛ ή στην ΠΠΛ)
4. Οξεία παίρνει η παραλήγουσα όταν:
η παραλήγουσα είναι μακρά (Μ)
και η λήγουσα  είναι  μακρά (Μ), π.χ.,

ΠΛ Λ
Μ Μ

Παραδείγματα:
κή πων
θή κη
δώ ρων
κώ μη
ἀν θρώ πων
 ἀν θρώ ποις

Πότε βάζουμε περισπωμένη;

5. Περισπωμένη βάζουμε στην παραλήγουσα όταν:

η παραλήγουσα είναι μακρά   (Μ)
και η λήγουσα  είναι  βραχεία (Β), π.χ.