A) Utviklinga av vokalsystemet

De norrøne vokalane er først og fremst preget av korte og lange monoftongar som

følgjer ein spesifikk grafem; diftongar og halvvokalar.
I norrønt kan ein vokal ha ulike variantar : for eksempel fonemet /ɔ:/ kan uttalast enten
/ɔ:/ eller /a:/. Frå eldre norrøn tid cirka 1300-tallet oppførte seg ein vokalsamanfall slik at disse
variantane ble reduserte til ein vokal. For eksempel utviklast /ɔ/ og /o/ til ein eine vokal /o/.

Ein betydeleg fellestrekk som skiljast frå norrønt er kvantitetsomlegginga. Den er ein
forkorting eller forlenging av vokalar ifølge dei følgjande konsonantane. Så ein vokal
forkortast over ein dobbelt konsonant og forlengast over ein konsonant.
Så no finnast ein kort [æ] som var kun langt i norrønt.

I tillegg til ein kvantitetsomlegginga oppførte seg kvalitativ skilnadar blant vokalane.
Hovudsakleg dei fremre lange vokalane bevarast. t.d. : ný ( /ny:/ ) - nýtt ( /nytt/ ).
Sama tilfelle med de korte som bevarast. t.d. : fiskr => fisk ; eller senkast : /spyrja/ => /spørja/
I Søraustlandsk talemåla fordelast [e(:)] ; [æ(:)] ; [e] og [æ] . t.d : hér => [hæ:r] ;
ǽsir => [e:ser] ; fǽrri => [færre] ; ǽtt => [ett]
Når det gjelder om dei lange bakre vokalane forskyvast dem. Så blir dei høge vokalane
til dømes /u:/ til /ᵾ:/ : hús [hu:s] => [hᵾ:s]. Ved heving blir mellomhøge vokalane /o:/ til /u:/.
t.d. : sól [so:l] til [su:l].
Dei låge vokalane forandrar frå /ɔ:/ til /o:/. t.d. : bátr [bɔ:tr] => båt [bo:t].
Så etter forskyvinga kan vokalane forkortast på grunn av kvantitetsomlegginga. t.d. :
vátr - vátt [vɔ:tt] => [vo:tt] => [vott].
Dei bakre korte vokalane kan enten bevarast eller skyvast. Her t.d. stokkr => [stokk] ;
/o/ bevarast mens i golf => [gөɽv] ; /o/ blir /ө/ og seinare /ø/ ved utviklinga av mellomhøge og
låge midtre vokalane til fremre.

Ein spesiell fellestrekk av dei norske dialektane er diftongering. Den er nettopp vanleg i
Vestlandet, Sørlandet og Setesdal. Først og fremst forskyvast de gamle lange diftongane. t.d.
frå [ei] til [ai]. Og deretter blir dei lange bakre vokalane [ɔ:] til [ao]; [o:] til [ou]; [u:] til [eu].
t.d. : rót => [rout].
I motsetning til dette oppførte seg ein monoftongering i noen norske dialekt først
framfor lange konsonantar eller framfor ståande eller bortfalt konsonantar.

Seinare skiljast norsk seg frå dansk og islandsk ved ein viss vokal reduksjon eller
apokope av norrøne trykksvake vokalar. Så blir dei fem hovudfonar i norrønt [i] ; [e] ; [u] ; [o]
og [a] reduserte til tre hovudfonem /i/ ; /u/ og /a/ ( meir sjelden ). Så har Sør-Noreg, Sør-
Trøndelag og Vestlandet eit e-mål siden reduksjonen av trykklett frå /a/ til /e/ oppførte seg
mens andre delar av Noreg har eit a-mål ; e-mål med jamvekt eller ein null-mål.

I tillegg blei oppførte eit progressiv j-omlyd av [jó] ; [jú] ; [ja] ; [jǫ] diftongane. t.d. :
blir «hjarta» til «hjerte» eller «krjúpa» til «krype» i moderne norsk. I fleire norske dialektar er
det deretter vanleg å seie : «å stele» i stede for «å stjele».

BLANCHARD Clément - NOR-1020-1. Norrønt og språkhistorie – Arbeidskrav 2 - 2019

B) “Utviklinga av substantivbøyinga”:

Ein av den første betydeleg endringen ein kan legge merke til om utviklinga av
substantivbøyinga er forenklinga av kasusbøyinga. Særleg akkusativ som forandrar til
namneform og dativ som forsvinner uansett få unntak mens -s ending i eiendomsgenitiv
bevarast i moderne norsk. Ein kan påpeke gamle rester av genitiv ved preposisjonen «til». t.d. :
Til skogs ; til fots. Gamle dativ resta finnast også i stedsnamna. t.d : Hauge ( frå norrønt
Haugi ) eller Flåm ( frå norrønt Flám, dativ av flá ). Denne finnast også i sjeldne formar : av
garde ; av dage ; i hende. Bruken av dativ er også vanleg i få dialektar som t.d. i
Gudbrandsdalen i dag.
I tillegg utviklast i moderne norsk dobbelt bestemming. t.d. : den(ne) dialekten. Også
utviklast ubestemt artikkel som ikkje eksisterte i norrønt. t.d. : i norrønt, armr => en arm i
moderne norsk.

BLANCHARD Clément - NOR-1020-1. Norrønt og språkhistorie – Arbeidskrav 2 - 2019