‫‪1‬‬

‫د امتیاز خاوند ‪ .................................. :‬د افغانستان اسالمي امارت‬

‫د کتاب نوم ‪ ............................................................ :‬د قضاء اصولنامې‬

‫هش‬ ‫هق‬ ‫د چاپ کال ‪.................................................... :‬‬

‫ټوکه‬ ‫د چاپ شمېر ‪.................................................................... :‬‬

‫خپرونکی‪ .............................................................. :‬د تمیز عالي ریاست‬

‫چاپ چارې‪ ................................ :‬د فرهنګي کمیسیون د تالیف او ترجمې څانګه‬

‫دخپرونو لړ‪............................................................................................. :‬‬

2
 ‫‪3‬‬
‫‪F‬‬
‫مقدمه‬
‫ّلِل اله َذي أَ حكمل بَنَبَيَ َه ُُمَ هم ٍد صلهى ه َ ه َ‬ ‫ا حْلم ُد َهَ‬
‫هر َعلَى‬ ‫س َش حر َعهُ ال ُحمَََّ َ‬ ‫اّلِلُ َعلَحيه َو َسل َم دينَهُ الح َق َوميَ ‪َ ،‬وأَ هس َ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫َح‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َح َك َم الح َق َواعد َو َشيه َدهُ َِبلته حق َوى َوال َحع حد َل َو َجل َ‬ ‫َ‬
‫صال َح َو َد حرء ال َحم َفاسد ‪َ ،‬وأَيه َدهُ‬ ‫حب ال َحم َ‬ ‫س َن الَهَرائ َق َوأ ح‬ ‫َح َ‬
‫أح‬
‫لسيَا َس َةا حْلَا َريََة َعلَى َسنَ َن‬ ‫ال ا حْل َق َْلَرِببَ َه‪ ،‬و ََحَاهُ َِب َ‬ ‫ضح َة لَلحح َق وأ َ َ َ‬ ‫ََ‬
‫َ حَ َ‬
‫إيص َ‬
‫َسبَابَه ال ُحم حرش َدة َإَل َ‬ ‫َِب حْلَدلهة ال ُحم َو َ َ َ َ ح‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ا حْل َق و َ‬
‫ات هللا َعلَحي ََّ حم اَ حجع ح َ‬
‫ْي‬ ‫ْي الَهاه َري َن َ‬
‫صلَ ٰو ُ‬ ‫اب َر ُس حوله َوآله الَهيَبَ ح َ‬ ‫ص َح َ‬ ‫ص َوابَه ‪َ .‬وا حختَ َار لنَ حش َره اَ ح‬ ‫َ َ َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َج َل ال ُحعلُوم قَ حد ًرا َوأ َ‬
‫َع هزَها َم َك ًاًن‬ ‫ضاء م حن أ َ‬ ‫ص َحابه َهلُ هم َج ًّرا ال ي حوم الديح َن َو َكا َن عل ُ‬
‫حم الح َق َ‬ ‫اب اَ ح‬‫ص َح َ‬ ‫َواَ ح‬
‫ي وَكا َن َاِل حعتَناء بَت حق َري َر أُصولَ َه وََتح َري َر فُ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫وأَ حشرفَ َّا َذ حكرا ؛ َْلَنهه م َق َ‬
‫َج َل‬‫صوله م حن أ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫َُ َ‬ ‫ب نَبَ َو ٌّ َ‬‫ام َعل ٌّي َوَم حنص ٌ‬ ‫َُ ٌ‬ ‫َ َ َ ً‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ت عُ حقبَاهُ َِف الحب َدايَة َوالن ََّايَة ‪.‬ولذالک امر به نبينا وسائراِلنبياء صلواة‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ت لَهُ الحعنَايَةُ َو َُح َد ح‬‫ص َرفَ ح‬
‫َما ُ‬
‫هللا وسالمه عليه وعليَّم اجعْي وبعد‬
‫د لوي خداي جل جالله ثنا او ستاینه ده چي د افغانستان اسالمي امارت اړوند ټولي چاري‬
‫دسپېڅلي شریعت او حنفي فقهي له اصولو سره سم د پیاوړو او درنو عالمانو په سر پرستۍ‬
‫کي تنظیمېږي ‪ ،‬قضائي محاکم یوازیني هغه ارګان دي چي دعدلي چارو دجریان داصلي‬
‫محور په توګه د هیواد او خلکو د مسائلو اړوند د حق او باطل د جالوالي ‪ ،‬په امن‬
‫اوسوکالۍ د باور پیدا کولو او د ولس د حقوقو د خوندي کېدو د ضمانت سرچېنه ده ‪.‬‬
‫دعدلي محکمو د اداري اوحقوقي اجراآتو دواړه اصولنامې له پخوا څخه دافغانستان د‬
‫ستري محکمې د مسلکي عالمانو په طویل المدة زیار باندي ترتیب اوتنظیم شوې وي‬
‫لمریز کال راهیسې دافغانستان دشرعي محکموقاضیان دهغوپه اجرآء‬ ‫چي له‬
‫اوتعمیل مکلف وو ‪.‬‬
‫دافغانستان د اسالمي امارت مشرتابه له نامساعده شرائطواوپېچلوحاالتو سره سره قصد‬
‫وکړ چې دهیوادپه محکموکي دقضیو دقضاوت اودڅېړنوڅرنګوالي اواړوندي چاري په‬
‫اصولي اوشرعي طریقه سره ال ښې تنظیم شي‪،‬دهمدې لپاره یي دیادو شویو قضایي‬
‫میاشتي په دوهمه نېټه یو پرتمین‬ ‫قمري کال د‬ ‫اصولنامو دکتنې په موخه د‬
‫علمي اوڅیړنیز سیمنار ترتیب کړ‪ ،‬په دې سیمنارکې د تمیز عالي مقام علمي کدرونو ‪ ،‬د‬
‫والیاتو دمرافعه محاکمو محترمو قاضیانو او همدا راز د هیواد په کچه یو شمېر برجسته‬
‫تنو ته رسېده ګډون وکړ ‪ ،‬چې په نتېجه کې یې د‬ ‫علمي شخصیتونو چي دټولو شمېر‬
‫اضطراري حاالتو دغوښتني له کبله په دواړو اصولناموکې یو لړ اصالحات رامنځ ته کړل ‪.‬‬
 ‫‪4‬‬
‫نېټو د افغانستان د اسالمي‬ ‫هـق کال د ربیع الثانی دمیاشتي په‬ ‫د‬
‫امارت رهبري شوری ځینوغړو د تمیز د عالي مقام درنوعلماء کرامو او یو شمېر متخصصو‬
‫علمي شخصیتونوپه ګډ مجلس کې دواړه اصولنامې د مسلسلو تودو بحثونوپه ترڅ کې‬
‫وڅیړلې‪ ،‬همدارنګه د اسالمي امارت مرکزي داراالفتاء هم دغه اصولنامې تر نظر تېري‬
‫اوتائیدکړي ‪.‬‬
‫له هغه وروسته د اسالمي امارت د مشرتابه له خوا د تمیز عالي مقام د یو نامتوغړي تر سر‬
‫پرستي الندي د وتلو جیدو علماء کرامو متخصصواو مسلکي څېرو یوهیئت وټاکل شو ‪،‬‬
‫ترڅو د دواړو اصولنامو د مادو شرعي فقهي جزئیات او ماخذونه ولټوي‪ ،‬او له هري مادي‬
‫سره یي په لمن لیک کې ونښلوي ‪،‬نوموړي هیئت د ورسپارل شوې درنې دندي د سرته‬
‫هجري قمري کال د رجب المرجب د میاشتي له درویشتمي څخه بیا‬ ‫رسولو لپاره د‬
‫د ذوالقعدة الحرام تر لومړۍ نېټې پوري دواړه اصولنامې دڅه باندي دریومیاشتو په‬
‫موده کې ماده په ماده په ډېر دقت اوغور سره د حنفي فقهې په معتبرو او معتمدو کتابونو‬
‫باندي عرض کړې ؛ د اهلل تعالی جل جالله په نصرت نوموړی هیئت دیادو مادو د مطلق‬
‫اکثریت د صریح مراجعواوماخذونوپه را ایستلو بر السی شو ‪ ،‬د زیاترو مادو حوالې یي په‬
‫ګڼ شمېرفقهي کتابونوکې وموندلې خو داختصار له امله یې په یوه یادوه کتابونو بسنه وکړه ‪.‬‬
‫دقضائي چارواواداري مقرراتوپه تقیید‪،‬تخصیص اواستثناآتوکې دمجلة االحکام العدلیة‬
‫مادې خورا ځالنده او اغیز منه ونډه لرله ‪ ،‬له همدې امله یي په مناسبو‬
‫موضوعاتوکې کله یوازي اوکله دنورو جزئیاتو په ملتیا پرې اکتفا کړې ده ‪ ،‬دټولو مادو‬
‫حوالې یي دمذهبي فقهي مستندو کتابونو څخه دهري صفحې په پای کې د هیواد د‬
‫محترمو قاضیانو اونورو علماء کرامو د اسانتیا اواستفادې لپاره ځای پرځای کړلې‪،‬‬
‫مادو‪،‬‬ ‫دعدلي محکمو اداري اصولنامه په دوولس عنوانونو‪ ،‬شپږو فصلونو‬
‫تبصرو او دریو ضمیمو باندي مشتمله ‪.‬او دعدلي حقوقي اجراآتو اصولنامه په دوولس‬
‫تبصرو مشتمله ‪ ،‬ترتیب شوې ‪.‬‬ ‫مادو‪،‬‬ ‫عنوانونو‬
‫تر یادو مراحلو وروسته یوځل بیا د الښه غور د پاره ترسره شوی کار د اسالمي امارت د‬
‫مرکزي داراالفتاء علماء کرامو‪ ،‬د تمیز دعالی مقام درنو غړو‪ ،‬او نورو مشهورو علماؤ ‪،‬‬
‫استاذانو او شیوخوکراموته وړاندي شو ‪ .‬هغوی نژدې آته میاشتي کره څېړنه ورباندي وکړه‬
‫هجري‬ ‫‪ ،‬وروسته بیا د هیواد دنومیالیو عالمانواو شیوخ کرامو یو ګډ مجلس د‬
‫نېټه را وغوښتل شو او د یوې اونۍ اوږدې‬ ‫قمري کال د رجب المرجب د میاشتي په‬
 ‫‪5‬‬
‫څېړني او تحقیق وروسته د ټو لو مادو ماخذونه ددغه مجلس د رایو په‬
‫اتفاق تثبیت شول له هغه وروسته دواړي اصولنامې د افغانستان‬
‫اسالمي امارت محترم مقام ته د منظورۍ لپاره وړاندي شوې ‪،‬‬
‫ترڅو بیا چاپ او دخلکو د عامه استفادي وړ وګرځي ‪،‬‬
‫له اهلل تعالی څخه هیله لرو چې دغه اصولنامې‬
‫لکه چې تمه یې لرو د اسالمي شریعت‬
‫د نفاذ په الره کې ګټوري وګرځوي‬
‫او د عدالت حقیقي اثار پرې‬
‫مرتب کړي‬
‫والسالم ‪.‬‬
 ‫‪6‬‬

‫‪F‬‬
‫د افغانستان اسالمي امارت‬
‫نېټه ‪:‬‬

‫د عدلي محکمو د اداري او حقوقي اجراآتو د اصولنامو په باب‬

‫د مشر تابه فرمان‬
‫دافغانستان اسالمي امارت د لوړو اهدافوله جملې څخه مهم او اساسي هدف د اسالم‬
‫دسپېڅلي دین د اساساتو ساتنه او داسالمي شریعت تنفیذ دی ‪.‬‬
‫د اسالم تاریخ او دبشري ژوند تجربو دا حقیقت ډېرښه ثابت کړی چې سپېڅلی شریعت د‬
‫یو د اسي کامل تهذیب او تمدن بنیاددی چې مثل یي د نړۍ په نورونظامونو اوادیانوکې‬
‫نشي موندل کېدای ‪ ،‬د محمدي غراء شریعت اصول د بشر د دنیوي او اخروي ښېګړو‬
‫دساتني او سعادت د تضمین په بنیاد والړدي ‪ ،‬په تطبیق کې یي د لوی خدای جل جالله‬
‫رضا او د بشر نجات نغښتی دی او له دغه الرې څخه سرغړونه د انسان په بدبختۍ‬
‫تمامېږي ‪.‬‬
‫څرنګه چې قضاء داسالم د سپېڅلي دین داحکامو دپیروي په حیث د اسالمي نظام یوه‬
‫لویه ستن بلل کیږي‪ ،‬دافغانستان اسالمي امارت خپلواکه او بې پرې قضاء د انفرادي‬
‫اواجتماعي حقوقو د تنظیم اوخوندیتوب محوربولي‪ ،‬دقضائي عدالت تطبیق د اسالمي‬
‫نظام ترټولو عالي رکن دی ‪.‬‬
‫د قضایي چارو د تنظیم لپاره دعدلي محکمواداري اصولنامه په دوولس عنوانونو ‪ ،‬شپږو‬
‫تبصرو او دریو ضمیمو باندي مشتمله ده ‪ ،‬دغه راز د عدلي‬ ‫مادو‬ ‫فصلونو‬
‫تبصرو مشتمله‬ ‫مادو او‬ ‫حقوقي اجراآتو اصولنامه چي په دوولس عنوانونو‬
‫ده‪ ،‬د هیواد په دواړو رسمي ژبو پښتو اوفارسي ترتیب شوي دي د افـغانستان اسالمي‬
‫امارت د مشرتابه له خوا منظوري دي ‪ ،‬د هیواد ټول عدلي محاکم د توشیح له نېټې څخه د‬
‫پورتنیو دواړو اصولنامو په اجراء او تعمیل مکلف دي ‪.‬‬
‫د افغانستان د اسالمي امارت مشرتابه د ټولو هغه علماءکرامو چي داسالم دسپېڅلي دین‬
‫د نفاذ لپاره یي په دې کړکېچنوشرایطوکې محنتونه کړي اوهم یي کوي‪،‬خصوصا هغه‬
‫شیوخ کرام او جیدعلماء چي د مشرتابه د مقام له خوا د دغو اصولنامو د شرعي موازنې او‬
‫تحقیق له پاره ټاکل شوي وه ‪ ،‬د دوئ د نه ستړي کېدونکو هڅو او هاند ته د قدر په نظر‬
‫ګوري او داهلل تعالی له دربار څخه ورته ډېر ډېر اجرونه غواړي ‪ ،‬والسالم ‪.‬‬

‫دافغانستان اسالمی امارت د مشرتابه مقام‬

7
 ‫‪8‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬
‫تمام دعاوی در مرتبۀ اول در محکمۀ‬ ‫ټولـــي دعوی په لومړي ځل په ابتدائیه‬

‫ابتدائیه فیصله میشود ‪)۱( .‬‬ ‫محکمه کې فیصله کیږي ‪)۱( .‬‬

‫په حقوقي دعووکې چې مدعا به تر شل در دعاوی حقوقی که مدعا بِهِ تا بیست‬

‫زره افـــغانــیو پـــوري وي او پـــه جــــزائي هزار افغاني باشد و درمعامالت جزائی‬
‫معامالتوکــې تـریوې میاشتــي حبس نه تا یک ماه حـــبس ( که از انواع جـــرائم‬
‫( چې دسپکوجرائمو له ډوله بلل کیږي ) خفیفه شناخته میشود زیاده نباشد حکم‬
‫زیات نه وي د ابتدائـــې محکمـــې حکــم محکمۀ ابتدائیه قطعی است‬
‫قطعي دی اونوري دعوی ګاني په داسي وسایر دعاوی درحال عدم مرافعه طلبی‬
‫حال کــې چـــې دواړه خواوي مرافعه ونه طرفین در معرض اجراء گذارده مي شود‬
‫غواړي تـر اجرآء الندي نـــیول کـــیږي ‪ ،‬باســـــتثنای دعاوی صغــــیر واعـــــدام‬
‫پرته د صغیر له دعوی ‪ ،‬اعدام ‪ ،‬قصاص ‪ ،‬وقصاص ‪ ،‬حدود‪ ،‬وحبس دوام که بعد‬
‫حدود او عمـــــري بــند څخه چــې د دریـــو از طــــی محاکم ثالثه تـطبیق میگردد ‪.‬‬
‫واړو محکمو له طی کولو نه وروسته تطبیق (‪)۲‬‬
‫کیږي ‪)2( .‬‬

‫احکام محاکم ابتدائیه در صورتیکه‬ ‫د ابتدائي محکمو احکام په دې صورت‬

‫از طرف خودهمان محکمه یامماثل آن =‬ ‫چې پخپله دهغې محکمې له خوا او یا =‬

‫( ) هذا َمبح َ ٌّ‬

‫ِن َعلَى ال َحما هديت ( ‪ ) 1801 1800‬جملة اِلحكام‪.‬‬
‫ال َحما هدة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪ .‬وشرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )692 691‬‬
 ‫‪9‬‬
‫= دهغــې په شـــان ( د اعادې په ډول ) د = ( بـــطور اعاده) از طرف محکمۀ باالتر‬
‫لوړي محکمې له خوا دمرافعي په صورت بصورت مرافعه فسخ ویا نــقض نـــشده‬
‫فسخ یامات شوي نه وي مرعیُ االجرآء دي (‪ )۱‬باشد مرعی االجراء ست ‪)۱( .‬‬

‫دغیرقضائي مجلسونوفیصلې په حقوقي فـــیصله هــای مجــالس غـــیر قضائی در‬

‫موضوعات حقوقی قابل اعتبارنیست (‪)۲‬‬ ‫موضوعاتو کې د اعتبار وړنه دي ‪. )۲( .‬‬

‫عدلیي محکمې هغه دعوی چې دوی محاکم عدلیه دعاوی را که بحضور شان‬
‫ته رسیږي د صالحیت لرلو په شرط حل میرسدبشرط وجود صالحیت حل وفصل‬
‫مینماید‪)۳( .‬‬ ‫او فصل کوي ‪)۳( .‬‬

‫عدلي محکمې به دهغو دعووپه انفصال محاکم عدلــــیه به انــــفصال دعاوی ای‬
‫اقـــدام کـــوي چـــې په حقوقـي اوجزائي اقدام مینمایندکه درموضوعات حقوقی‬
‫موضوعاتو کې د دعوو دخاوندانو یا له وجزائی ازجانب صاحبان دعوی وشعبات‬
‫مربوطو څانګو څخه دوی ته وړاندي او مربوطه تقدیم و حل و فصل آنها تقاضا‬
‫دهغو د حــل او فصــل تقــاضاء ورڅخـــه شده باشد‪)۴( .‬‬
‫شوي وي ‪)4(.‬‬

‫دعاوی وارده که بکثرت وارد شود از‬ ‫که محکمې ته دعوی زیاتــــي راشـــي نو‬
‫دمحکمې دقاضي له خوا ترتیب کــــیږي طرف قاضی محکمه تفریق گردیده برای‬
‫هر یوه مدعي او مدعي علیه ته ددعوو هر یک از مدعي و مدعي علیه به ترتیب‬
‫د رارسیدو په ترتیب ټکټ ورکول کیږي ورود تکت داده میشود که بهمان تاریخ‬
‫متعینه جهة اقامۀ دعوی‬ ‫چې په هغه ټاکلې نېټه د خپلو دعوو =‬

‫( ) ال َحما هدة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬

‫( ) ال َحما هدة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هديت (‪ )1801 1800‬جملة اِلحكام‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪ .‬ال َحما هدة (‪ . )1816‬جملة اِلحكام ‪ .‬بدائع الصنائع ج (‪ )7‬ص (‪ . )8‬بريوت‬
 ‫‪10‬‬
‫اقامه کولودپاره محکمې ته حاضر شي ‪ )۱( .‬خود ها حاضر محکمه شوند ‪)۱( .‬‬

‫محاکم عدلیه مکلف اند که به دعاوي وارده‬ ‫عدلیه محکمې مکلفي دي چې په راغلیودعوو‬
‫کې له شرعي مقرراتو سره سم غور وکړي ‪ )۲( .‬مطابق مقررات شرعـــي رسیدگي نمایند ‪)۲( .‬‬

‫از طرف قاضــــی ابــــتدائیه ومــرافعه‬ ‫د ابتدائیې‪ ،‬مرافعې او تمیز دقاضي له‬
‫خوا به د دواړو خـــواؤ په حــضورکــــې د وتـــمیز در هر روز بحضور طرفین تکت‬
‫تـــرخیص ټکټ د لمبــــر او نــــېټې په قید ترخیص با قید شماره و تاریخ داده خواهد‬
‫شد ‪)۳( .‬‬ ‫ورکول کیږي ‪)۳( .‬‬
‫حاالت اضطــــراري ازحکم ماده‬ ‫له پورتنۍمادې څخه اضطراري‬
‫فوق مستثنی است ‪.‬‬ ‫حاالت مستثنی دي ‪.‬‬

‫عدلیه لوړي محکمې ترهغه وخته پوري محاکم عدلیه با التر تا وقتیکه محاکم‬
‫چې ټیټو محکموکوم حکم صادر کړی نه پائن تر حکمی را صادر نکرده باشند رسیدگی‬
‫و فیصله دعاوی را کرده نمیتوانند ‪)۴( .‬‬ ‫وي د دعوو فیصله نشي کوالی ‪)۴(.‬‬

‫دعاوی جزائی در محل وقوع واقعه ‪ ،‬و‬ ‫جزائي دعوی د واقعې د پیښي په محل او‬
‫دعاوی حقوقی در محل مسکونه مدعی علیه‬ ‫حقوقي د مدعي علیه د استوګني په محل‬
‫حل و فصل مـــیگـــردد‪ ،‬اگـــــر زن شوهردار‬ ‫کې حل اوفصل کیږي ‪ ،‬که میړوښه ښځه‬
‫سکونت‬ ‫شود محل‬ ‫مدعی علیها واقع شي ددې د میړه د استوګني مدعی علیها واقع‬
‫شوهرش معتبر است هکذا اگر صغیر یا‬ ‫ځای معتبر دی همدا راز که صغیر ‪ ،‬مجنون‬
‫مدعي علیه وي ددوی د واکدارانو او وصیانو مجنون مدعی علیه باشد محل سکونت‬
‫اولیاء و اوصیای شان اعتبار دارد ‪)۵( .‬‬ ‫د اســـتوګنــي ځای اعتبار لري ‪. )۵( .‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1810‬جملة اِلحكام ‪.‬ودرراْلکام ج (‪ )۴‬ص (‪ . )۶۱۷‬اِلاتسي ج (‪ )6‬ص (‪. )84‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ )۱۶۱۸ ۱۶۱۷ 1616‬جملة اِلحكام وشرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1816‬درراْلکام ج (‪ )۴‬ص (‪. )۶۲۶‬‬
‫( ) ال َحمادهة (‪ . )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1801‬و (‪ )1803‬و (‪ . )1616‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪11‬‬

‫)‪:‬‬ ‫ازدیادسه فقره تبصره ذیل به ماده (‬ ‫) ماده دتبصرو دریوفقروزیاتونه ‪:‬‬ ‫په (‬
‫دعاوی حقوقـــی وجزائــــی تــــبعه‬ ‫ــ د خارجي تبعي حقوقي او جزائي‬
‫دعوی په افغاني تبعه باندي که څه هم خارجی بر علیه تبعه افغانی اگرچه وقوع‬
‫واقعه په د باندي خاوره کې وي دمدعي واقعه در خارج باشد ‪ ،‬بمحکمه مربوط‬
‫د مراجعې په وخت کې د مدعي علیه په مدعی علیه عند المراجعة مدعی فیصله‬
‫شده میتواند ‪)۱( .‬‬ ‫مربوطه محکمه کې فیصله کیدالی شي ‪)۱( .‬‬
‫دونـــفر مدعـــي ومدعـــي علیه اگر‬ ‫دوه تنه مدعي او مدعي علیه که د‬
‫غریب ( مـــسافر ) په ډول پــه حقوقـــي بطور مـــسافر (غریب) در مسائل حقوقی‬
‫مسئلوکې یوې عدلي محکمې ته نا څاپه به یک محکمه عدلــــی تصادفاً حاضـــر‬
‫حاضریږي محکمه کوالی شي چې ددوی میشود محکمه میتواند در حل و فصل‬
‫دحقوقي دعوی د حل اوفصل دپاره شرعا دعوی حقوقی شان شرعاً و اصوالً اقدام‬
‫نماید ‪)۲( .‬‬ ‫او اصوال اقدام وکړي ‪)۲( .‬‬
‫اگــر مدعـــی علیه در محل مسکونه‬ ‫که مدعي علیه د مدعي په مربوطه‬
‫استوګنځی کې دیوه کال په اندازه حاضر مربوط مدعي ‪ ،‬باندازه یک سال حضور‬
‫وي که څه هم اصلي استوګنځی هلته د داشت ‪ ،‬ولو که اقامت گاه اصلـــي بطور‬
‫ملکیت په ډول ونلري د مدعي دځای ملکیت درآنجا نداشته باشد‪ ،‬محکمه‬
‫عدلي محکمه کوالی شي چې د مدعي عدلـــي اقامت مدعي مـــیتوانـــد دعوی‬
‫دعوی له مدعي علیه سره د مراجعې په مدعي را عندالمراجعه با مدعي علیه‬
‫وخت کې واوري او دمقرراتو له مخي یې استماع نــموده حسب مقررات فـــیصله‬
‫نماید ‪)۳( .‬‬ ‫فیصله کړي ‪)۳( .‬‬
‫حاالت اضطــــراري ازحکم ماده‬ ‫له پورتنۍمادې څخه اضطراري‬
‫فوق مستثنی است ‪)۴( .‬‬ ‫حاالت مستثنی دي ‪)۴( .‬‬

‫( ) شرح املادة (‪ )۱۸۰۷‬درراْلکام ج (‪ )۴‬ص (‪. )۶۱۳‬‬

‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1810‬درراْلکام ج (‪ )۴‬ص (‪. )۶۱۸‬‬
‫( ) شرح املادة (‪ )۱۸۰۷‬درراْلکام ج (‪ )۴‬ص (‪. )۶۱۴‬‬
‫( ) ‪ :‬املادة (‪ )۱۸۰1‬جملة اِلحکام ‪.‬‬
 ‫‪12‬‬

‫هیڅ امارتي او رسمي اداره نشي کوالی چې هیچ ادارۀ امارتي و رسمی نمیتواند که‬
‫حکم صادرۀ محکمه را تغیر دهد ‪)۱( .‬‬ ‫دمحکمې صادرشوي حکم ته تغیر ورکړي (‪)1‬‬

‫متخاصمین د خصومت په وخت کې د خـــصمین در اثـــنای مخاصـــمه بـــرضای‬

‫دواړ و خواؤ په رضا کوالی شي چې خپله جانبین میتوانـــندکه دعوی ذات البیني‬
‫ذات البیني دعوی تر یوې ټاکلي مودې خود را تا مدت معـــیني متارکه نمایند ‪،‬‬
‫پوري پریږدي دمتخاصمینووکیالن ددې وکالی متخاصمیــن از حقوق ایـــن ماده‬
‫مادې له حقوقوڅخه استفاده نشي کوالی (‪ )۲‬استفاده کرده نمیتوانند ‪)۲( .‬‬

‫د ابتدایې محکمو په هغو فیصلوکې چې درفیصله های محاکم ابتدائیه که باساس‬

‫دمدعي یامدعي علیه داقرار یا د حکم اقرار مدعي یا مدعی علیه یا وثیقۀ مدار‬
‫مدار وثیقې او شرعـــي ابــــرآء په اساس حکم یا ابرای شرعی مبنی باشد مرافعه‬
‫مبني وي د مرافعې او تمیز غوښتنه یې طلبی و تمیز خواهی اش مسموع نیست‬
‫نه اوریدله کیږي مشبوهه وثیقې ددې ‪،‬وثائق مشبوه از حکم این ماده مستثنی‬
‫است ‪)۳( .‬‬ ‫مادې له حکم څخه مستثنی دي ‪)۳( .‬‬

‫‪:‬‬ ‫ازدیاد دوفقره تبصره ذیل به ماده‬ ‫ماده دتبصرې دوه فقرې زیاتونه ‪:‬‬ ‫په‬
‫قضایاي حقوقي که نظر بمشبوهیت‬ ‫‪ :‬هغه حقوقي قضیې چې د ابرآء ‪،‬‬
‫صلح د وثیقواو دغه راز د اقرار د فیصلو وثائق ابرآء وصلح وهکذافیصله هاي اقرار‬
‫د مشبوهیت له حیثه دعدلي محکمو د که ازحیث مشبوهیت نظر به ماده‬
‫مادې لمخي مرافعه اصول اداري مرافعه وتمیز دارد الزم است‬ ‫اداري اصولود‬
‫اوتمیز لري الزمه ده چې دمشبوهیت له از تاریخ مشبوهیت درنظر گرفته شود نه‬
‫از تاریخ اصل وثیقه یافیصله ‪)۴( .‬‬ ‫نیټې څخه په نظرکي ونیولی شي (‪)۴‬‬
‫( ) ‪.‬ال َحما هدةُ (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪َ.‬تفة القضات واملفتْي ص (‪ )94‬الفقه اِلسالمي ج (‪ )6‬ص (‪.)755‬‬
‫( ) اِلشباه والنظائر كتاب الصلح ص (‪ )222‬وغمزعيون البصائر ج (‪ )2‬ص (‪ )330‬ماده (‪. )1573‬‬
‫( ) املادة (‪ )۱۷۳۶‬و (‪ )۱۷۳۷‬و (‪ )۱۷۳۸‬و (‪ )۱۷۳۹‬جملة اِلحكام ‪ .‬املادة (‪ )۱۰۰‬جملة اِلحکام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪13‬‬
‫‪...........................................................................‬‬ ‫نه داصلي وثیقې یا پورته فیصلې له مخي ‪.‬‬
‫محکمه مرافعه یا تمیز چنین وثائق‬ ‫دمرافعې یا تمیز محکمه به دغسي‬
‫یا فیصلها را تـــنها ازحــیث مشبوهیت‬ ‫وثیقې یا فیصلې یوازي دهغو دمشبوهیت‬
‫و دالئــل آن در نظر خواهد گرفت و اگر‬ ‫دالئـــلو له مخــي په نظر کـې نیسي اوکه‬
‫مشبوهیت موجود نبود حکم بتائید آن‬ ‫مشبوهیت موجود نه وو نوحکم به دهغو‬
‫مینمایند ‪)۱( .‬‬ ‫په تائید باندي کوي ‪)۱( .‬‬

‫تنظیم مراتب هر دعوی از طرف محکمه‬ ‫دهري دعوی د مراتـــبو تنظیم دمربوطي‬
‫مربوطه در ظرف پانزده روزحتمي است‬ ‫محکمې له خوا په پـــنځلسو ورځو کې‬
‫مسئولیت تاخیر آن بدون عذر معقول‬ ‫حتمي دی ‪ ،‬بې له عـــذره دهغه د تاخیر‬
‫بذمۀ کســي است که ســـبب تعطیل آن‬ ‫مسؤلیت د هغه چا په ذمـــه دی چــــې د‬
‫گردیده است ‪)۲( .‬‬ ‫هغه د تعطیل سبب ګرځیدلی وي ‪)۲( .‬‬

‫حـــاالت اضطراری از حکم ماده فـــوق‬ ‫له پورتنۍمادې څخه اضطراري حاالت‬
‫مستثنی است ‪.‬‬ ‫مستثنی دي ‪.‬‬

‫صدور فیصله بعد از طی مراتب واعالم‬ ‫د فیصلې صدور باید دمراتبو له طی او‬
‫آن بایـــد در ظــرف یک هــفته صــورت‬ ‫دهغـې له اعـــالم څخه وروســته په یوه‬
‫گـــیرد ‪)۳( .‬‬ ‫هفته کې وشي ‪)۳( .‬‬

‫حاالت اضطراري ازحکم ماده فوق‬ ‫له پورتنۍمادې څخه اضطراري حاالت‬
‫مستثنی است ‪)۴( .‬‬ ‫مستثنی دي ‪)۴( .‬‬

‫( ) املادة (‪ )۱۷۳۶‬و (‪ )۱۷۳۸‬جملة اِلحكام ‪.‬وشرح اِلاتسی ج (‪ )۵‬ص (‪. )۳۸۷‬‬

‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪14‬‬
‫هرگاه در اثر تاخیر فیصله ضرری عاید‬
‫شده بــاشــد شـخص متضرر میتواند که‬
‫دعوی ضرر خود را بـــاالی شـــخصیکه‬
‫سبب تاخیر وضرر گردیده است اقامـــه‬
‫نــمایـــد ‪)۱( .‬‬
‫حاالت اضطــراري ازحکم مــاده‬
‫فــوق مستثنی است ‪)۲( .‬‬
‫استیضاح مطالب از مدعي یا مدعي‬
‫علیه ویا شهود تزکیه تنها از صالحیت‬
‫های قضات محاکم شـــناخته مـیشود ‪،‬‬
‫یعني مفتي ها وغیره مشاهدین قضیه‬
‫از مدعي علیه یا مدعي یا شهود چیزي‬
‫ایضاحات خواسته نمیتواند ‪)۳( .‬‬
‫بعد از اخــتتام مراتب محاکمه موضوع‬
‫و اخذ ســـوال وجواب طــــرفین قاضــــی‬
‫مـــتخاصمین ومشـــاهدیــن قضیه را از‬
‫محکمه خارج میکند ودر اطراف حل‬
‫موضـــوع بــا اعضای مــحکمه داخــل‬
‫مفاهمه مـــیشود مـــتعاقباً هرگاه هیئت‬
‫محکمه دراصدارحکم مشکلی نمیدید=‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪ .‬والفتاوي الكاملية ص (‪. )110‬‬
‫که چیري دفیصلې د ځنډېدو په اثر کوم‬
‫ضــرر پــــیښ شوی وي متضرر شخص‬
‫کوالی شـي چـــې دخپل ضرر دعوی په‬
‫هغه چا باندي چې دځنډېدو اوضرر سبب‬
‫ګرځیدلی دی اقامه کړي ‪)1( .‬‬
‫له پورتنۍمادې څخه اضطراري‬
‫حاالت مستثنی دي ‪)۲( .‬‬
‫له مدعي یا مدعي علیه یا د تزکیې له‬
‫شاهدانوڅخه دمطالبو استیضاح یوازي‬
‫د محکمې د قاضیانو په واک کې دی ‪.‬‬
‫یعني مفتیان او نور دقضیې کتونکي‬
‫له مدعي یامدعي علیه یاشاهدانوڅخه‬
‫څه ایضاحات نشي غوښتالی ‪)۳( .‬‬
‫وروسته له هغه چې د موضوع محاکمه‬
‫تـــمامه اود طرفــینو ســـوال او ځــــواب‬
‫واخیستل شوقاضي دقضیې متخاصمین‬
‫او مشاهـــدین له محکمې څخه باســي‬
‫اودموضوع دحل په شاوخواکېدمحکمې‬
‫له غړیو سره په مفاهمه کې داخلــــیږي‬
‫وروسته له هغه که چیري د محکمــې =‬
‫( ) شرح املادة ( ‪ )19‬درراْلكام ج (‪ )1‬ص (‪. )37‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪15‬‬
‫= فورًا قاضــی اخذ فــتوا نموده به حل‬ ‫= هیئت دحکم په صادرولوکې کوم‬
‫وفصل موضوع می پردازد هرگاه قضیه‬ ‫مشکل نه لیده نو فورًا قاضي فتوی‬
‫قابل غور مزید ومذاکره دیده شد هیئت‬ ‫اخلي او موضوع حل او فصل کوي ‪.‬‬
‫محکمه بطورخصوصی در اطاق مذاکره‬ ‫که چیري قضیه دزیات غوراو خبرواترو وړ‬
‫جمع شــده با هم تبادله آراء ومفاهمه و‬ ‫ولیدله شوه نو دمحکمې هیئت په خصوصي‬
‫اقامه نظریه می نمایند ‪)۱( .‬‬ ‫ډول د خبرواتروپه اطاق کــې سره ټولـــیږي‬
‫اویود بله مفاهمه اونظریې سره اخلي ‪)1( .‬‬

‫مفتی ها وغیره مشاهدین قضا حقوقی‬
‫باشد یا جزائی عالوه از آنکه صالحیت‬
‫استفسار ندارند در بین خود هم مذاکرۀ‬
‫علنی داخل موضوع ویا خارج موضوع‬
‫کرده نمیتوانند ‪)۲( .‬‬
‫مفتیان اودقضا نور کــتونکي حقوقـــي وي‬
‫که جزائـــي سر بــیره په هغه چــې د‬
‫پوښــتني صالحیت نلري په خپل مــنځ کې‬
‫هم په دغه موضوع کې د ننه او یا دباندي‬
‫ښکاره خبري اتري نشي سره کوالی ‪)۲( .‬‬

‫که دمذاکروپه اثر دمحکمې د هیئت د‬

‫هرگاه در اثر مذاکره موافقت نظر هیئت‬
‫محکمه بـــدست نــیامد ‪ ،‬روز دیگــریرا‬
‫بغرض مذاکره تعین می نماید البته به‬
‫متخاصمین تعیین روز ابالغ مینمایند‬
‫وتار سیدن روز مذکور مذاکره را در‬
‫اطراف موضوع دوام میدهند ‪)۳( .‬‬
‫نظرموافقت په الس رانغی نو بله ورځ به‬
‫دخبرو اترو په غرض ټاکي البته دورځي‬
‫دټاکلو خــبر به متخاصمینو ته ورکــوي‬
‫او دهغــې ورځي تر را رسېدو پوري به‬
‫دموضوع په شــا وخواکې خــبرو اترو ته‬
‫دوام ورکوي ‪)۳( .‬‬

‫هـــرگاه یکـــی از خـــصمین در اثــنای =‬ ‫که یو له متخاصمینو څخه د محاکمې =‬

‫( ) شرح املادة (‪ )1815‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )624‬‬

‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ )1815‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ )594‬و (‪ ) 624‬و (‪. )587‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪16‬‬
‫=محــاکمه ازمذا کـرات محاکمه خـــارج‬ ‫= په ترڅ کې د محاکمې له خبرو اترو نه‬
‫شـــــده بمذا کـــرات موضوع الــــتفات‬ ‫ووزي اودموضوع خبروته یي التفات نه‬
‫نمیکرد ویا سواالت محکمه را جواب‬ ‫کاوه او یایي د محکمې پوښتنو ته ځواب‬
‫نمیداد دو ‪ ،‬سه دفعه اورا تذکر وتنبیه‬ ‫نه ورکاوه‪ ،‬دوه درې کرته له هغه سره خبري‬
‫نموده اگر اعتنا نکرد متمرد شمرده می‬ ‫کوي او پوهـ کوي به یې که اعتنا ئي ونه‬
‫شــود احکام ماده مـــمتنع براو اجـــرآء‬ ‫کړه نو متمرد بلل کیږي او دممتنع مادې‬
‫می شود ‪)۱( .‬‬ ‫احکام به ورباندي اجراء کیږي ‪)۱( .‬‬

‫یکــــی از اعـــضای محکمه در اثنای‬ ‫دمحکمې له غړیو څخه هـــیڅ یو تـــن‬

‫مـــحکمه حق تــکلم یا یکی از طرفــــین‬
‫اظـــهار رای وفکری که مـــتعلق دعوی‬
‫باشد و ایراد اسباب و دالئلي که تائید‬
‫و یا جرح دعوی یا دفــــــــع دعوی از آن‬
‫فهمیده شود ندارد ‪ ،‬البته بعد از‬
‫توضیحات طرفـــین واتـــمام مــوضوع‬
‫متعلق به محاکــمه اعــضای مـــحکمه‬
‫بـــاذن قــاضـــی مـــیتوانــد یــکـــــــی از‬
‫طرفین و یا از هردو‪ ،‬سوال واستیضاح‬
‫نـــمایــد ‪)۲( .‬‬
‫دمحکمې په ترڅ کې له محاکمې یوله‬
‫طرفینو سره دداسي خبرو اترو او د رایه‬
‫اوفکر ښکاره کولوچې په دعوی پوري‬
‫اړه لري او دهغو اسبابو‪ ،‬دالئلو‪ ،‬د ایراد‬
‫چې ددعووتائید یاجرحه‪ ،‬یا ددعوی دفع‬
‫ورڅخه وفهمول شــي حق نـلري ‪ ،‬الـــبته‬
‫وروســـته د طــرفـــینو له تـوضـــیحاتو او‬
‫دمحکمې دمتعلقي موضوع له تمامېدو‬
‫دمحکمې غړئ دقاضي په اجازه کوالی‬
‫شي چې یو له طرفینو او یا دواړو څخه‬
‫پوښتنه او استیضاح وکړي ‪)۲( .‬‬

‫محکمه نمیتواند که اضافه از ده روز‬ ‫محکمه نشي کوالی چې له لسو ورځو‬

‫وقت مذاکره را امتداد دهد ‪)3( .‬‬ ‫نه زیات دخبرواترو وخت اوږدکړي (‪)3‬‬

‫( ) املادة (‪ )1834‬جملة اِلحكام ‪.‬شرح املادة (‪ )1817‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )640‬‬

‫( ) شرح املادة (‪ )1798‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ )594‬املادة (‪ )1806‬ص (‪ . )612‬اِلاتسي ج (‪ )6‬ص (‪)47 46‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪17‬‬
‫حاالت اضطراری از حکم ماده‬ ‫له پورتنۍمادې څخه اضطراري‬
‫فوق مستثنی است ‪.‬‬ ‫حاالت مستثنی دي ‪.‬‬

‫حضور تــمام هــیئت مـــحکمه در وقــت‬
‫مذاکرات وجلسات ضروری است در‬
‫غیاب یکی از اعضای محکمه بدون‬
‫عذر اصولی حکم شده نمیتواند ‪)۱( .‬‬
‫حاالت اضطراری ازحکم ماده‬
‫فوق مستثنی است ‪.‬‬
‫دخبرو اترو اوغونډو په وخت کې د محکمې‬
‫دټول هیئت حاضریدل ضروري دي‪ ،‬بې له‬
‫اصولــي عذرڅخــه دمحکمې دیوه غړي‬
‫په غیاب کې حکم نشي کیدای ‪)۱( .‬‬
‫له پورتنۍمادې څخه اضطراري‬
‫حاالت مستثنی دي ‪.‬‬

‫مـذاکرات شفاهی که رکن حل وفصل‬ ‫د خولې خبري اتري چې د قضیې د حل‬

‫قــضیه شناخته نــمیشود داخل فـیصله‬ ‫اوفصل رکــن ونه بللــي شي په فیصله‬
‫شده نمیتواند بلکه در قید تحریر آورده‬ ‫کې نشي داخلیدای بلکي لیکلي کیږي‬
‫در جـــمله دیگـــر اوراق مربوطه ضــبط‬ ‫اوپه نورو مربوطوپاڼوکې په دوسیه کې‬
‫دوسیه میشود ‪)۲( .‬‬ ‫ساتلي کیږي ‪)۲( .‬‬

‫بعد از انکه قضیه خاتمه یافت قاضی یا‬
‫یکــــــی از اعضاء محکمه آنــــرا تحـــریر‬
‫واسباب رد‪ ،‬وقبول مدعیات ومدافعات‬
‫طرفیـــــن راتـــوضیحات میـدهد ومواد‬
‫ومسائل اتکاء دارد واضح میسازد وهیئت‬
‫محکمـــــه جمعـــا در آن امضاء ومهــــر‬
‫می نمایند ‪)۳( .‬‬
‫وروسته له هغه چې قضیه پای ته ورسیده نو‬
‫قاضـــي یا دمحکمــې یو غړئ دهغــې قضیې‬
‫حکم لیکي اودطرفینودمدعیاتو اومدافعاتو‬
‫د رد او قبول اسباب توضیح کوي شرعي‬
‫مسائل ‪ ،‬موادچې حکم اتکاء ورباندي لري‬
‫واضح کوي اودمحکمې هیئت به یې په ګډه‬
‫السلیک اومهر ورباندي لګوي (‪)۳‬‬

‫( ) ‪ :‬ال َحما هدةُ (‪ )1801‬و(‪ )1802‬جملة اِلحكام ‪ .‬اِلاتسي ج (‪ )6‬ص (‪ . )66‬معْي القضات واملفتيْي ماده (‪)368‬‬
‫ص (‪ . )65‬جواهرالرواايت مَلب ِف الشيئ املفوض ال اثنْي ص (‪. )41‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1827‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ . )663‬وشرح ال َحما هدةُ (‪ )1827‬اِلاتسي ج (‪ )6‬ص (‪)130‬‬
‫( ) الح َما هدةُ (‪ )1801‬من جملة اِلحكام ‪ .‬و شرح املادة (‪ )1814‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )621‬‬
 ‫‪18‬‬

‫محکمه نمیتواند که حکم مصوبه را‬ ‫محکمه نشي کوالی چې تصویب شوی‬
‫قبل از امضاء به متخاصمین ویا به یک‬ ‫حکم پخوا دالسلیک څخه متخاصمینو‬
‫جانب شان بدهد وتفهیم نماید ‪)1( .‬‬ ‫یا د دوی یوې خواتــــه ورکــــړي اوویې‬
‫پوهوي (‪)1‬‬
‫د تمیـــز د محکمـــې څخــه‬
‫احکام صادرۀ محکمۀ تمیز باکثریت‬ ‫صادره احکام په مطلقه اکثریت ســــره‬
‫مطلقه صورت میگیرد ‪)۲( .‬‬ ‫کیږي ‪)۲( .‬‬

‫هرگاه اعضای هئیت محکمه تمیز در بین‬
‫خود مساویانه اختــالف داشتنـــــد بــــــه‬
‫هرجانبی که رئـــیس محکمه یا نائب او‬
‫همفکرگردیدجنبه مذکور غلبه می یابد ‪.‬‬
‫(‪)۳‬‬
‫که د تمیز د محکمې د هیئت غړیو په‬
‫خپل منځ کې مساویانه اختالف درلود‬
‫‪ ،‬هري خوا سره چې دمحکمې د رئیس‬
‫او یا دهغه نائب همفکر ملګرئ شو‬
‫هغه خوا غلبه مومي ‪)۳( .‬‬

‫هرگاه قــــضیه بــصورت قسم فیصله‬
‫شده باشد در فیصله نوع قسم واضــح‬
‫ذکر باید شد که ایا قسم بتات است یا‬
‫قـــسم عــلم و یا قــسم ســـبب ویا قــسم‬
‫حاصل ‪) ( .‬‬
‫که قضیه دقسم په صورت فیصله شوې‬
‫وي بایدپه فیصله کې دقسم ډول واضح‬
‫ذکر شي چې آیا دبتات قسم دی یا دعلم‬
‫قسم دی او آیا دســــــبب قـــسم دی ‪ ،‬یا‬
‫دحاصل قسم دی ‪) ( .‬‬

‫( ) شرح املادة (‪ )1799‬ج (‪ )4‬ص (‪ . )595‬شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1815‬درراْلكام ‪ .‬ج (‪ )4‬ص (‪. )624‬‬
‫( ) جامع الفصولْي ج (‪ )۱‬ص (‪ )۱۲‬و معْي اْلکام ص (‪ )۳۰‬رداحملتار مَلب رسم املفيت ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1827‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ )663‬واِلاتسي ج (‪ )6‬ص (‪ . )130‬جامع الفصولْي ‪ ،‬الفصل‬
‫اخلامس عشر ِف التحليف ‪ ،‬ج (‪ )1‬ص (‪. )194‬‬
 ‫‪19‬‬

‫هرگاه محکمه نوع وطور قسم را تعیین‬ ‫که محکمې دقسم نوع او ډول ونه ټاکه‬
‫ننمود ویا قسم با دعای مدعي ومدافعۀ‬ ‫یاقسم دمدعي په ادعا اومدعي علیه په‬
‫مدعي علیه موافقت نداشت حکم مذکور از‬ ‫مـــدافعه مــوافقت نه درلــود نو دا حکم‬
‫طرف محکمه باال ترقابل نقض است ‪)۱( .‬‬ ‫دلوړي محکمې له خوادماتیدو وړدی ‪)1( .‬‬

‫تنظیم و صدور فیصله باید برحسب آتی‬
‫باشد ‪:‬‬
‫خالصهء استدعا و اوراقی که به‬
‫محکمه تقدیم شده است و هکذامحکمه‬
‫استیناف و تمیز خالصۀ آنرا در صورت‬
‫فسخ یا نقض حکم دائر میکنند ‪.‬‬
‫فیصلهء محکمه (باستثنای اینکه‬
‫جریانات در فیصله بطور اختصار ذکر‬
‫میشود) با صورت دعوی مطابق می‬
‫باشد تقدیم و تاخــیر درکلمات باکــــی‬
‫ندارد ودالئــــل جانـــبین بــطور خالصه‬
‫گرفته میشود ‪)۲( .‬‬
‫عنوان محکمه ونوع فیصله ‪)۳( .‬‬
‫تعرفه متخاصمین یا وکالی شان با‬
‫شهرت و پیشه جانبین ‪)۴( .‬‬
‫د فیصلې تنظیم او صدور باید په الندي‬
‫ډول وي ‪:‬‬
‫داستدعا اودهغو پاڼو لنډیز چې‬
‫محکمې ته وړاندي شوې دي همدا راز‬
‫محکمه دهغو د لنډیز استیناف او تمیز‬
‫د فـــسخ یا نــقض په صورت حکم دائره‬
‫وي ‪.‬‬
‫ــ دمحکمې فیصله ( پرته له دې چې‬
‫جریانات په فیصله کې په لنډ ډول سره‬
‫ذکر کیږي) د صورت دعوی سره مطابق‬
‫وي دکلمو وړاندي والی وروسته والی‬
‫باک نلري ‪ ،‬او د دواړو خواؤ دالئل په‬
‫لنډ ډول اخیستل کیږي ‪)۲( .‬‬
‫دمحکمې عنوان اودفیصلې ډول ‪)۳( .‬‬
‫‪ :‬ـــ د متخاصمینو یا د دوی د وکیالنو‬
‫تعرفه دجانبینو دشهرت اوکسب سره (‪)۴‬‬

‫( ) خالصة الفتاوى ج (‪ )4‬ص (‪ . )41‬معْي القضات واملفتيْي ااملادة (‪ )۳۰۰‬ص (‪. )۵۵‬‬
‫( ) شرح املادة (‪ )1816‬ج (‪ )6‬ص (‪ )93‬لالاتسي ‪ .‬شرح ال َحما هدةُ (‪ )1827‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )662‬‬
‫شرح املادة (‪ )1827‬ج (‪ )4‬ص (‪)663‬‬ ‫( )‬
‫( ) الفتاوى اهلندية ج (‪ )3‬ص (‪. )324‬شرح املادة (‪ )1817‬ج (‪ )4‬ص (‪. )629‬‬
 ‫‪20‬‬
‫صورت انـــکار یا اقــــرار وکــیفیت‬
‫قسم وشهادت شهود ‪)۱( .‬‬
‫درفیصله نـــباید چــنین نوشته شود‬
‫که شهود طبق دعوی شهادت داده اند‪،‬‬
‫بلکه عینًا الفاظ آنـــــرا ذکر نماید ‪)۲( .‬‬
‫درفیصله حکم بایدصریح باشد ‪)۳(.‬‬
‫بر علل و اسباب حکم احتوا داشته‬
‫باشد ‪)۴( .‬‬
‫اگر محکمه شهادت شهود را رد‬
‫نموده ومخالف دعوی دانست وجه‬
‫مخالفت وتـــردید را تـــوضیح میدهد ‪،‬‬
‫وهکذااگراستدعای اعتراض معترض‬
‫از سبب انقضای میعاد تردید می شد‬
‫تعین ابتدای مــدت وانــتهای آن ذکـر‬
‫میگردد ‪)۵( .‬‬
‫اگر محکمه مرافعه تائید فـــیصله‬
‫ابـــتدائیه را درنظر داشت اعــتراضات‬
‫معترض را تردید می نمود الزم اســت‬
‫اعـــتراضات مـــعتـــرض را مـــوضــوع‬
‫بموضوع تردید نماید ‪)۶( .‬‬
‫‪ :‬ـــ د انکار یا داقرار صورت ‪ ،‬د قسم‬
‫یا د شاهدانو د شهادت کیفیت ‪)۱( .‬‬
‫‪ :‬په فیصله کې بایدداسي ونه لیکل شي چې‬
‫شاهدانوله دعوی سره سمه شاهدي اداکړې‬
‫ده بلکي کټمټ دهغوالفاظ دي ذکر شي ‪)۲( .‬‬
‫‪ :‬په فیصله کې حکم بایدصریح وي ‪)۳(.‬‬
‫‪ :‬ـــ حکم دي په عللواواسبابو احتوی‬
‫ولري ‪)۴( .‬‬
‫‪ :‬ـــ که محکمې د شاهدانو شهادت‬
‫رد کړ او له دعوی نه یــي مخالف وګاڼه‬
‫نو دمخالفت او تردید وجه دي توضیح‬
‫کړي ‪ ،‬همدا راز که دمعترض داعتراض‬
‫کولو دعوی دمودې د تـــیریدو له کــبله‬
‫تردید کیدله‪ ،‬نو دمودې ابتداء اوانتهاء‬
‫ټاکل ذکر کیږي ‪)5( .‬‬
‫ـــ که دمرافعې محکمې د ابتدائې‬
‫دفیصلې تایید په نظرکې درلود ‪ ،‬او د‬
‫معترض اعتراضونه یي تردیدول ‪ ،‬نو‬
‫الزم دی چې دمعترض اعتراض موضوع‬
‫په موضوع تردید کړي ‪)۶( .‬‬

‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1817‬و( ‪ ) 1818‬و( ‪ ) 1819‬جملة اِلحكام ‪ .‬الفتاوى اهلندية ج (‪ )3‬ص (‪. )324‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1827‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )663‬‬
‫( ) ‪:‬شرح ال َحما هدةُ (‪ )1827‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )663‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ (‪ )1827‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )662‬‬
‫( ) شرح املادة (‪ )1838‬ج (‪ )4‬ص (‪ )690‬و ص (‪. )691‬‬
‫( ) مبِن علي ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪21‬‬
‫بـــمواد‬ ‫فـــیصله ای کــه‬ ‫‪ :‬ـــ هغه فیصله چې په شرعي مسائلو‬
‫ومسائـــل شرعــی اتکاء داشته باشد‬ ‫او موادو اتکاء ولري الزم دی چې هغه‬
‫الزم است که مواد ومسائل شرعـــی آن‬ ‫شرعـــي مسائـــل اومــواد په واضـح ډول‬
‫واضحًا ذکـــر گــــردد ‪)۱( .‬‬ ‫ولیکل شي ‪)۱( .‬‬
‫واضح‬ ‫باید‬ ‫درفیصله‬ ‫‪ :‬ـــ په فیصله کې باید واضح ولیکل‬
‫تحریرگـــردد که بحضور طرفـــین حکم‬ ‫شـــي چـــې دطرفینو په حضورکـــې حـکم‬
‫شده است یا چــــطور ‪)۲( .‬‬ ‫شوی دی یا څرنګه ‪)۲( .‬‬

‫تـــوافق محتویات دعوی با عــــرائض‬ ‫دعریضوسره ددعوی دمحتویاتو توافق‬

‫ومراعات مراتب آتی حتمی است ‪)۳( :‬‬
‫تاریخ عریضه به تفصیل ‪ ،‬روز‬
‫‪ ،‬ماه ‪ ،‬سال ‪.‬‬
‫اسم مدعی ومدعی علیه شـــــهرت‬
‫وپیشه‪ ،‬تابعیت ‪ ،‬محل اقامت ومسکن‬
‫اصلی شان ‪.‬‬
‫اوالندنیومراتبومراعات حتمي دی ‪)۳( .‬‬
‫ــ دعریضې نېټه دورځي‪،‬میاشتي‬
‫‪،‬کال په تفصیل ‪.‬‬
‫ــ دمدعي اومدعي علیه نوم شهرت‬
‫اوکسب ‪ ،‬تابعیت او د دوی د استوګني‬
‫اصلي ځای او اقامت محل ‪.‬‬

‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1827‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )6۶۲‬‬

‫( ) الفتاواى اهلندية الباب السابع ج (‪ )۶‬ص (‪ )337‬جامع الفصولْي ج (‪ )۱‬ص (‪)۸۶‬‬
‫( ) الفتاواى اهلندية الباب السابع ج (‪ )3‬ص (‪ . )325 324‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )625‬‬
 ‫‪22‬‬
‫خـــالصۀ مـــقصد دعوی بــا تـــاریخ‬
‫وقوع حادثه ‪)۱( .‬‬
‫امـــضاء ویا مهر نمودن عـــریضه از‬
‫جانب عارض وارائه نمرۀ تذکره ‪)۲( .‬‬
‫در حالیکه عارض وکیل ویا وصی‬
‫باشــــد ارائه ســـند وکالــت ووصــایت‬
‫واندراج نمره آن در عریضه وتوضیح‬
‫محکمه که سند مذکور درآن تر تیب‬
‫شده باشد ‪)۳( .‬‬
‫ـــ د دعـــوی د مــقصد لـــنډیز ســره‬
‫دپېښي دوقوع له نیټې ‪. )۱( .‬‬
‫ـــ دعارض لخوا دعریضې السلیک‬
‫یا مهرکول اودتذکرې دلمبرښکاره کول ‪)۲( .‬‬
‫ـــ په داســـــي حــال کې چې عارض‬
‫وکیل یا وصي وي نودوکالت یا وصایت‬
‫سند ښکاره کول اوپه عریضه کـــې دهغو‬
‫لمبر داخلول او دهغې محکمې توضیح کول‬
‫چې دا سندپه هغې کې ترتیب شوی وي ‪)۳( .‬‬

‫عریضه حقوقی بصورت مستقیم به‬ ‫حقوقي عریضه په مستقیم ډول ابتدائیې‬
‫محکمه ابتدائیه تقدیم شده میتواند ‪)۴( .‬‬ ‫محکمې ته وړاندي کیدای شي ‪)4( .‬‬

‫تمام عرائضیکه به محکمه تــــقدیم‬
‫میشود مطابق توضیحات ماده (‪ )33‬در‬
‫دفتر مخصوص آن قید ودر آن تــاریــخ‬
‫ونمرهء دفــتر توضیح گردیده به رئـــیس‬
‫(قاضی) محکمه تقدیم میشود ‪)5( .‬‬
‫ټولي هغه عریضې چـــې محکمــــې ته‬
‫وړاندي کیږي ( ‪ )۳۳‬مادې له توضیحاتو‬
‫سره ســـم دهغوپه مخصوص دفـــترکـــې‬
‫قـــیداوپه هغوکـــې ددفـــتر لمبــراونــېټه‬
‫توضیح شوې دمحکمې رئیس (قاضي)‬
‫ته وړاندي کیږي ‪)5( .‬‬

‫وقتیکه رئیس محکمه در مورد عریضۀ‬ ‫څه وخت چې دمحکمــې رئـــیس ددې‬
‫مذکوره هدایت میدهد صورت =‬ ‫عریضې په خصوص کې هدایت ورکوي =‬

‫( ) الفتاوى اهلندية ج (‪ )3‬ص (‪. )324‬‬

‫( ) شرح املادة (‪ )1816‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ . )۶۲۴‬رهنمايي واثئق ماده (‪)392‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ (‪ )1516‬درراْلكام ج (‪ )3‬ص (‪ . )۶۳۴‬واِلاتسي ج (‪ )6‬ص (‪ . )91‬الفتاوي اهلندية ج (‪ )6‬ص (‪. )140‬‬
‫درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )624‬‬
‫( ) مبِن علي املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) شرح املادة (‪ )1814‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )621‬‬
 ‫‪23‬‬
‫هــــدایتش در دفــــتر قـــید و بــموجب آن‬ ‫دهدایت صورت یي په دفترکې قید او‬
‫اجراأت میشود ‪)۱( .‬‬ ‫دهغه په موجب اجرا آت کیږي ‪)۱( .‬‬

‫مدعی صورت ادعای مفصل خود را با‬ ‫مدعي د خپلي مفصلي ادعا صورت د د‬
‫تــــوضیح دالئـــل اســـناد مربوطه بداخل‬ ‫الئلواودمربوطواسنادودتوضیح سره په‬
‫دو نسخه بمحکمه تقدیم میدارد‪)۲( .‬‬ ‫دوونسخوکې محکمې ته وړاندي کوي (‪)۲‬‬

‫در صورت صحت دعوی محکمه یک‬
‫نسخۀ آنرا قید و نسخۀ دیگر را با تعین‬
‫وقت بمدعـــی علیه ابالغ میکــــند ودر‬
‫صورت عدم صحت دعوی ‪ ،‬مدعـــی به‬
‫تصحیح دعوی مکلف میشود ‪)۳( .‬‬
‫د دعوی دصحت په صورت کې محکمه‬
‫دهغویوه نسخه قید او بله نسخه یې دوخت‬
‫په ټاکلو سره مدعي علیه ته ابالغوي‬
‫اوددعوی دنه صحت په صورت کې مدعي‬
‫د دعوی په تصحیح کولو مکلف کیږي ‪)۳( .‬‬

‫مدعی علیه مجبور است در ظرف وقت‬ ‫مدعي علیه مجبوردی چې په ټاکلي وخت‬
‫معینه جوابات خود را تحریرا بمحکمه‬ ‫کې خپل ځوابونه ولیکي اومحکمې ته یې‬
‫ارسال دارد ‪)۴( .‬‬ ‫ولیږي ‪)4( .‬‬

‫در حالیکه مدعی علیه در ظرف مدت‬
‫مذکور جوابات تحریری خود را بمحکمه‬
‫نفرستد در روز محاکمه بموجب جوابات‬
‫شفاهی او دعوی دائر میشود ‪)۵( .‬‬
‫په داسي حال کې چې مدعي علیه په‬
‫نوموړي موده کې خپل لیکل شوي ځوا‬
‫بونه محکمې ته ونه لیږي نو دمحاکمې‬
‫پـــه ورځ دده دخولـــې دځوابو له مخي‬
‫دعوی دائریږي ‪)۵( .‬‬

‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪ .‬ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1814‬جملة اِلحكام ‪.‬‬

‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1816‬جملة اِلحكام ‪.‬ودرراْلکام ج (‪ )۴‬ص (‪. )۶۲۵‬املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1816‬درراْلکام ج (‪ )۴‬ص (‪ . )۶۲۶‬مبِن علي املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1816‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪24‬‬
‫عند الزوم مدت تبلیغات محکمه از‬
‫اندازۀ معینه ( سه روز ) تمدید شـــده‬
‫میتوانداما توضیح اسباب علل درظهر‬
‫(عقب) ورق تبلیغ ضروری است ‪)۱( .‬‬
‫در دعاوی بسیطه (جزئی) بشرط رضای‬
‫متخاصمین تبلیغات تحریری ضرورت‬
‫ندارد ‪)۲( .‬‬
‫بعد از اکمال مراتب استدعا محکمه‬
‫میتواند که به اثر خواهش شفاهی یکی‬
‫از خصمین طرفین را به محکمه احضار‬
‫ودعوی شانرا تحت دوران گرفته فیصله‬
‫نماید ‪)۳( .‬‬
‫در حالیکه یکی از طرفین در مدتیکه‬
‫از جانب محکمه برایش تعین میگردد‪،‬‬
‫ورق جواب خود را تقدیم ننماید محکمه‬
‫باثر درخواست جانب دیگر آنرا تــحت‬
‫جلب قرار میدهد ‪)۴( .‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1618‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ . )158‬الفتاوى الكاملية ص ( ‪. )۱۱۳( )117‬‬
‫د لزوم له مخي دمحکمې دتبلیغاتوموده‬
‫له ټاکلې اندازې څخه درې ورځي اوږدیدای‬
‫شي ‪ ،‬مګر د علتونو د اسبابو توضیح د‬
‫تبلیغ د پاڼي په شا ضروري دی ‪)1( .‬‬
‫په بسیطو ( جزئـــي ) دعووکې د جګړه‬
‫کـــــوونکو د رضـــا په شـــرط تحـــریري‬
‫تبلیغات ضرورت نه لري ‪)۲( .‬‬
‫د استدعاء دمراتبوله اکمال نه وروسته‬
‫محکمه کوالی شي چې د یوه خصم د‬
‫شفاهي غوښتني په اثر د واړه خواوي‬
‫محکمې ته راحاضرکړي اوددوی دعوی‬
‫تردوران الندي ونیسي اوفیصله یې کړي (‪)۳‬‬
‫په دې حال کـــې چـــې یوطرف په هغـــې‬
‫مودې کـــې چــې دمحکمـې له خوا ورته‬
‫ټاکله کیږي د خپل ځواب پاڼه وړاندي‬
‫نکــړي محکمه د بل جانب د غوښتنـــي‬
‫په اثر هغه راجلبوي ‪)4( .‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1833‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪25‬‬

‫وقتیکه مدعی علیه به جواب دعوی‬
‫می پردازد کاتب محکمه مکلف است‬
‫جواب اورابحضور یکی از هیئت حاکمه‬
‫تثبیت نماید وموضوع را به محکمه‬
‫تقدیم دارد‪)۱( .‬‬
‫کله چې مدعي علیه ددعوی ځواب ور‬
‫کوي د محکمې کاتب مکلف دی د هغه‬
‫ځواب د محکمې له حاکمه هیئت څخه‬
‫دیوه تن په حضور کې تثبیت کړي او‬
‫موضوع محکمې ته وړاندي کړي ‪)1( .‬‬

‫مدعی میتواندنظربه اعذارمقبوله تاخیر‬ ‫مدعي کوالی شي چې دمقبولوعذرونولمخي‬

‫محاکمه را بروز دیگر مطالبه نماید‪)۲( .‬‬ ‫بلي ورځي ته دمحاکمې ځنډول وغواړي ‪)۲( .‬‬

‫ابالغ اوراقی را که هریک از خصمین‬ ‫دهغو پاڼو ابالغ چې هریو خصم یې د‬

‫بغرض جواب بجانب دیگر مطالبه مینماید‬
‫اشتمال آن برمطالب آتی ضروری است ‪:‬‬
‫تعهدات واحوال که سبب ادعا یا‬
‫مدافعه باشد ‪.‬‬
‫صورتهای اثباتیکه اساس دعوی یا‬
‫مدافعه باشد‪.‬‬
‫مطالب اصل دعوی و فروع آن و‬
‫اعتراضات مدعی علیه ‪.‬‬
‫سایر مطالب و مدافعات اصلی و‬
‫فرعی مدعی علیه ‪.‬‬
‫تفصیل علل و اسباب‪ ،‬مواد و وسائل‬
‫شرعی که هر یک از طرفین دارد ‪)۳( .‬‬
‫ځواب په غرض بل جانب ته غواړي دهغو‬
‫اشتمال په الندنیومطالبو ضروري دی ‪:‬‬
‫‪ :‬ـــ تعهدات او احوال چې د ادعا‬
‫یا مدافعې سبب وي ‪.‬‬
‫دهغه اثبات صورتونه چې ددعوی‬
‫یا مدافعې اساس وي ‪.‬‬
‫د اصلي دعوی او دهغې د فروعو‬
‫او دمدعي علیه د اعتراضاتو مطالب ‪.‬‬
‫نور مطالب او د مدعي علیه اصلي‬
‫او فروعي مدافعات ‪.‬‬
‫‪ :‬دشرعي وسائلو‪ ،‬عللو‪ ،‬اسبابو اوموادو‬
‫تفصیل چې هریو طرف یې لري ‪)3( .‬‬

‫( ) ال َحما هدةُ (‪)1801‬جملة‪ .‬شرح املادة (‪ )1816‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪.)۶۲۶‬املوسوعة الكويتية ج (‪ )33‬ص (‪.)309‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1828‬درراْلكام ‪ ،‬ج (‪ )4‬ص (‪. )664‬‬
‫( ) الفتاوى الكاملية ص (‪. )111‬‬
 ‫‪26‬‬

‫در جلب واحــضار طرفـــــین بــمحکـمه‬ ‫محکمې ته دطرفینوپه جلب او احضار کې‬
‫مراعات ترتیب عرایض ضروراست ‪)۱(.‬‬ ‫دعریضو د ترتیب مراعات ضروري دی ‪)1( .‬‬

‫اوراق جلب عموماً دو نقله بوده رعایت‬
‫مطالب آتي در آن ضروری است ‪:‬‬
‫تعین تاریخ به تفصیل روز‪ ،‬ماه و‬
‫سال ‪.‬‬
‫اسم‪ ،‬شهرت‪ ،‬محل اقامت و تابیعت‬
‫مجلوب ‪.‬‬
‫تعین روزیکه درآن طرفین بمحکمه‬
‫حاضر میشود ‪.‬‬
‫تعین موضوع ‪)۲( .‬‬
‫دجلب پاڼي عموما دوه نقله وي په هغوکـې‬
‫د النــدنیو مطالبو مراعات ضروري دی ‪:‬‬
‫ـــ دنیټې ټاکنه ‪ ،‬دورځې‪ ،‬میاشت‬
‫او کال ‪.‬‬
‫دمجلوب نوم ‪ ،‬شهرت ‪ ،‬د استوګني‬
‫ځای او تابعیت ‪.‬‬
‫ـــ دهغي ورځي ټاکل چې د واړي‬
‫خواوي محکمې ته حاضریږي ‪.‬‬
‫ــــ د موضوع ټاکل ‪)2( .‬‬

‫وقتیکه ورق جلب بـــشخص مجلوب‬
‫سپرده میشود گرفتن استحضاریت در‬
‫ورق کنده جلب او ضروری است ‪)۳( .‬‬
‫حاالت اضطراری از حکم ماده‬
‫فوق مستثنی است ‪.‬‬
‫کله چې دجلب پاڼه پخپله مجلوب ته سپارله‬
‫کیږي دده دجلب دکُندې په پاڼه کې دهغه‬
‫د استحضاریت اخیستل ضروري دي ‪)۳( .‬‬
‫له پورتنۍمادې څخه اضطراري‬
‫حاالت مستثنی دي ‪.‬‬

‫هرگاه شخص طرف جلب از استحضاریت‬ ‫که چــیري طلب شوی سړئ ددې عـــذر‬
‫به عذر نداشتن مهر و یا ندانستن سواد‬ ‫له مخــي چــې مهر یا امضائې نه لرله د‬
‫دلیل آورد کیفیت آن در ورق دوم‬ ‫استحضاریت له ورکولو نه ئي ځان =‬

‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1810‬جملة اِلحكام ‪.‬‬

‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬وشرح ال َحما هدةُ (‪ )1834‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )۶۷۷‬‬
‫( ) شرح املادة (‪ )1833‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )۶۷۶‬‬
 ‫‪27‬‬
‫= تحریر گرددامضای یکی از اشخاص‬
‫آتی بر آن حتمی است ‪.‬‬
‫امضای ملک و موی سفید قریه ‪.‬‬
‫درصورت نـــبودن ملک وموی‬
‫سفید امضای دو یا سه نفر از روشناس‬
‫قریه ‪.‬‬
‫در صورتـــیکه شـــخص مجلوب‬
‫مستخدم باشد امضای آمر اداره آن ‪.‬‬
‫امضای وکیل گذر دراشخاص شهری‬
‫و یا دو نفر همسایه ‪.‬‬
‫در صورتیکه یکی از این اشخاص‬
‫موجود نشود خود شخص مجلوب را‬
‫بمحکمه احضار نماید ‪)۱( .‬‬
‫در جلب نامه که مراتب فوق مراعات‬
‫نشده باشد به آن ترتیب اثر داده نمی‬
‫شود ‪)۲( .‬‬
‫در صورت فرو گذاشت هدایت فوق‬
‫اشخاص مؤظف جلب مسؤل اند ‪.‬‬
‫(‪)۳‬‬
‫( ) شرح املادة (‪ )1833‬ج (‪ )4‬ص (‪ )676‬درراْلكام ‪.‬‬
‫= وغړاوه ‪ ،‬نوکیفیت ئې په دویمه پاڼه کې‬
‫لیکل کیږي او له الندنیو کسانو څخه دیوه‬
‫السلیک ورباندي حتمي دی ‪.‬‬
‫‪ :‬دکلي دملک یا سپین ږیري السلیک ‪.‬‬
‫که ملک اوسپین ږیرئ یې نه درلود‬
‫نو د کلي د دوه یا درې تنو مخورو‬
‫السلیک ‪.‬‬
‫په دې صورت چې مجلوب شخص‬
‫مستخدم وي دهغه دادارې دآمرالسلیک‬
‫په ښاري کسانوکې دکوڅې د وکیل‬
‫یا د دوو تنو همسایه ګانو السلیک ‪.‬‬
‫په دې صورت چې له دې کسانو‬
‫څخه یوهم پیدانشي په خپله مجلوب‬
‫شخص دي محکمې ته احضارکړي ‪)1( .‬‬
‫په کومه جلب نامه کې چې دا پورتني‬
‫مراتب مراعات شوي نه وي د اعتبار‬
‫وړنه بلل کیږي ‪)۲( .‬‬
‫دپورتني هدایت د نه اجراء کولوپه‬
‫صورت کې دجلب موظف کسان مسؤل‬
‫دي ‪)۳( .‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪28‬‬
‫)‬ ‫از حکم مواد فوق (‬ ‫) موادو‬ ‫له پورتنیو (‬
‫حاالت اضطراری مستثنی است ‪)۱( .‬‬ ‫څخه اضطراري حاالت مستثنی دي ‪)۱( .‬‬

‫په داسي حال کې چې دمجلوب داقامت‬

‫در حالیکه محل اقامت مجلوب در‬
‫محل دمحکمې په محل کې وي محکمې‬
‫محل محکمه باشد‪،‬اقل مدت حضور آن‬
‫ته دهغه دحضور لږه موده له درې ورځو‬
‫بمحکمه از سه روز کم نمی باشد و در‬
‫څخه کمه نه ده ‪ ،‬او په دې صورت چې‬
‫صورتیکه محل اقامت مجلوب بعید‬
‫د مجلوب دا ستوګني ځای لیري وي‬
‫باشد عالوه بمدت فوق مراعات بعد‬
‫برسیره په پورتنۍمودې دمسافې دلیري‬
‫مسافه ضروری است ‪)۲( .‬‬
‫والي واټن رعایت ضروري ده ‪)۲( .‬‬

‫تلواري دعوی له پورتنیو موا دو څخه‬

‫دعاوی مـســتعجله از مواد فــــوق‬
‫مستثنی ده او د تلوار په صورت کې‬
‫مستثنی است‪ ،‬و در صورت استعجال‬
‫محکمه کوالی شي چې د استدعا د‬
‫محکمه مـــیتوانــد که اشخاص طـــرف‬
‫وړاندي کیدو په لومړۍ یا دویمه ورځ‬
‫جلب را بروز اول یا دوم استدعا احضار‬
‫ترجلب الندي کسان را حاضرکړي ‪.‬‬
‫نماید ‪.‬‬ ‫‪:‬‬
‫تلواري دعوی هغه دعوی ده چې ژر تر‬
‫دعــــاوی مستعجله دعاوی است که‬
‫ژره غــور پکښــې پــه کاردی او د وخت‬
‫رسیدگی فوری را در آن ایجاب میکند‬
‫په تیریدو اصل مدعی به له منځه ځـــي‬
‫و بگذشتن وقت اصل مدعی به از بین‬
‫او په هغې کې ځنډ د کُلــــي ضرر سبب‬
‫میرود و یا تأخیر در آن سبب ضرر کلی‬
‫ګرځي ‪)۳( .‬‬
‫میگردد ‪)۳( .‬‬

‫املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬ ‫( )‬

‫( ) شرح املادة (‪ )1834‬لالاتسي ج (‪ )6‬ص (‪ )154‬واملادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) الفتاوى اهلندية ج (‪ )3‬ص (‪ . )321‬شرح املادة (‪ )1810‬درراْلكام ‪ )4( .‬ص (‪. )۶۱۸‬‬
 ‫‪29‬‬
‫در صورت وجود قرائن قوی و اسناد‬
‫رسمـــی در اثــر مطالبه مدعـــی محکمه‬
‫میتواند لزوماً از مدعی علیه تضمینی‬
‫مبنی بر عدم ایراد خساره در مدعی به ‪،‬‬
‫بگـــیرد ‪.‬‬
‫چون ادعای مدعی نظر به قرائن واسناد‬
‫به طرف اثبات غالب میشود برای آنکه‬
‫مدعـــی علیه از وقت اســـتفاده نکرده و‬
‫مدعی به را تازمان اثبات قطعی وصدور‬
‫فــــیصله محکمه از بـــین بـــرده نــتواند‬
‫مدعی علیه به تضمین مکلف میگردد ‪.‬‬
‫(‪)1‬‬
‫*****‬
‫***‬
‫*‬
‫د قوي قرینو او رسمي اسنادو د وجود په‬
‫صورت کې دمدعي دغوښتنــــي په اثـــر‬
‫محکمه کوالی شي لزومًا له مدعي علیه‬
‫څخه داسي ضمانت واخلي چې په مدعی‬
‫به کې کومه خساره پیښه نه شي ‪.‬‬
‫‪:‬‬
‫څرنګه چې دمدعي ادعا نظر قرائنو او‬
‫اسنادوته د اثبات پلوته غالبه شي ‪ ،‬نو‬
‫ددې لـــپاره چـــې مدعــي علیه له وخت‬
‫څخه استفاده ونکــړي او دمدعـــی به د‬
‫قطعي اثبات او دمحکمې د فیصلې د‬
‫صدور تر وخته پوري له منځه ونشـــي‬
‫ایــــستالی مدعـــي علیه پــه ضـــمانت‬
‫ورکولو مکلف کیږي ‪)1( .‬‬
‫*****‬
‫***‬
‫*‬
‫(‪ )1‬مبِن علي املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪30‬‬

‫تمام دعاوی در محاکم عدلیه بصورت‬ ‫ټولــــي دعوې په عدلیه محکموکې په‬
‫علنی حل وفصل میگردد‪.‬‬ ‫ښکاره صورت حل او فصل کیږي ‪.‬‬
‫‪:‬‬
‫علنی بودن فیصله به ترتیب آتی صورت‬ ‫د فیصلې ښــکاره والی په النــدي ډول‬
‫میگیرد ‪:‬‬ ‫صورت مومي ‪:‬‬
‫انعقاد مجالس قــضائـــی در ایام‬ ‫ـــ په غیر تعطیل ورځوکې قضائې‬
‫غیر تعطیل ‪.‬‬ ‫مجلسونه کول ‪.‬‬
‫انعقاد مجالس قـــضائـــی در جای‬ ‫ـــ دقضایې مجلسونو کول دهغو په‬
‫معین آن ‪.‬‬ ‫معین ( ټاکلي ) ځای کې ‪.‬‬
‫دادن اجازه حضور بمحکمه‬ ‫‪ :‬ـــ د ټولوخلقو دپاره محکمې ته د‬
‫بــرای عامه مردم ‪)۱( .‬‬ ‫حاضریدو اجازه ورکول ‪)۱( .‬‬

‫حاالت اضطراری از حکم ماده‬ ‫له پورتنۍمادې څخه اضطراري‬

‫فوق مستثنی است ‪.‬‬ ‫حاالت مستثنی دي ‪.‬‬

‫انتظام وانـــضباط در اثـــــنای جــــریان‬ ‫د محاکمې دجریان په ترځ کې انتظام‬

‫محاکمه برئیس محکمه مربوط است ‪.‬‬ ‫او انضباط دمحکمې په رئیس پوري‬
‫(‪)۲‬‬ ‫اړه لري ‪)2( .‬‬

‫(‪ )1‬املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪ .‬وال َحما هدةُ ( ‪.) 1815‬جملة اِلحكام ‪.‬ودرراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )623‬‬
‫(‪ ) 1824 ( )2‬جملة اِلحكام ‪ .‬ودرراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ )587‬وص (‪. )656‬‬
 ‫‪31‬‬
‫هــــرگاه یکی از خصمین در اثــــنای‬
‫اظهارات طرف دیگر قبل از اتمام کالم‬
‫او بمقاطعه و یا جرح و یا تکذیب کالم‬
‫او اقدام نمایدیا بوسیله استعمال الفاظ‬
‫رکیکه به تحقیر او مبادرت کند از جانب‬
‫قاضــــی یا رئــــیس محکمه جلـــوگــیری‬
‫میشود ‪)۱( .‬‬
‫اشخاصیکه برای استماع جریانات‬
‫محـــاکمه بمحکمه حـــاضر می شوند‬
‫مراعات مراتب آتی بر آنها حتمی است ‪.‬‬
‫الزم است خاموشانه جریانات‬
‫محکمه را بشنود ‪.‬‬
‫اوامر انضباطی رئیس محکمه را‬
‫اطاعت نمایند ‪.‬‬
‫هر یک از سامعین در صورت‬
‫های آتی از محکمه اخراج میشود ‪.‬‬
‫ــ عدم اطاعت بضوابط اداری محکمه‬
‫ـــ اقدم باشاره وحرکتیکه بر تحسین‬
‫ویا تقبیح یا تلقین یکی از طرفین یا‬
‫رئیس محکمه یا اعضای محکمه ویا‬
‫حـــکم وقـــرار محکمه داللــت داشــــته‬
‫باشد ‪= .‬‬
‫ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1824‬جملة اِلحکام ‪ .‬ودرراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ )587‬وص (‪. )656‬‬
‫که یوخصم د بل طرف داظهاراتوپه ترځ‬
‫کې پخوا دهغه دخبرو له تمامیدو څخه‬
‫په مقاطعه یا جرحه یا دهغه د خبرو په‬
‫درواغولوباندي اقدام وکړي یا د رکیکو‬
‫( ناوړه) الفاظوداستعمال په وسېله چې‬
‫دهغه تحقیر ( سپکاوی) ورباندي وکړي‬
‫د محکمې د قاضي یا رئیس له خوا به‬
‫دهغه مخنیوی کیږي ‪)1( .‬‬
‫هغه کسان چې دمحاکمې د جریاناتو د‬
‫اوریدودپاره محکمې ته حاضریږي پرده‬
‫باندي دراتلونکومراتبو مراعات حتمي دی ‪:‬‬
‫‪ :‬الزم دی چې پټه خوله دمحکمې‬
‫جریانات واوري ‪.‬‬
‫دمحکمې د رئیس انضباط او امر‬
‫دي اطاعت کړي ‪.‬‬
‫‪ :‬هریو سامع په الندي صورتونوکې‬
‫له محکمې څخه ایستل کیږي ‪:‬‬
‫ـ دمحکمې داداري ضوابطواطاعت نه کول‬
‫ــ داسي اشارې او حرکت ته اقدام‬
‫چې دیوه طرف یا دمحکمې د رئیس یا‬
‫دمحکمې د غـــړیو په افـــاداتوکـــــې په‬
‫تحسین یا تقبیح یا تلقین یا دمحکمې‬
‫په حکم یا قرار داللت ولري ‪= .‬‬
 ‫‪32‬‬
‫= ‪ 3‬ـــ در محکمه سبب غوغا گردیدن ‪.‬‬ ‫= ‪ 3‬ــ په محکمه کې دشورماشورسبب‬
‫(‪. )۱‬‬ ‫ګرځي ‪. )۱( .‬‬

‫هرګاه سبب غوغا یا اختالل شئونات‬
‫محکمه ‪ ،‬یکــــی از مـــــنسوبــــین خـــود‬
‫محکمه باشد عالوه از تطبیق بند ( ج )‬
‫ماده ( ) به تعـــزیر شرعــــي محکوم‬
‫میشود ‪)۲( .‬‬
‫که چیري د غوغا یا دمحکمې دشؤناتو‬
‫( کارو) داختالل ( ګډوډی) سبب پخپله‬
‫)‬ ‫د محکمې کوم غړئ وي برسیره د (‬
‫مادې د ( جـ ) دبند په تطبیق په شرعي‬
‫تعزیر هم محکو میږي ‪)2( .‬‬

‫اشخاصیکه در محکمه بحرکتی اقدام‬ ‫هغه کسان چې په محکمه کې داسي‬

‫نمایند که به شئونات اعضاء و مامورین‬
‫محکمه مــــصادم باشــــد و یا مرتـــکب‬
‫تخویف و تهدید اوشان گردد‪ ،‬چون خود‬
‫اهالی محکمه در ین مورد مدعی واقع‬
‫شـــــده انـــــد‪ ،‬صورت واقعه بغرض باز‬
‫خواست قـــــانونـــي به حکومات و دوائر‬
‫مربوطه اطالع و شخص مرتکب بآنجا‬
‫ســـپرده میشود‪ ،‬بمحکمه قریبۀ غـــــیر‬
‫حاکمه فیصله میشود ‪)۳( .‬‬
‫***‬
‫حرکت ته اقدام وکړي چې دمحکمې‬
‫دغړیومامورینوپه شؤناتو مصادم وي‬
‫یا هغوته ډار او سترګتورنه ورښکاره‬
‫کړي ( تهدید ورکړي ) نو څرنګه چې‬
‫په دې ځای کې پخپله دمحکمې اهالي‬
‫مدعي واقع شوي دي نودواقعي صورت‬
‫دقانوني بازخواست په غرض حکومتونو‬
‫اومربوطو دائرو ته اطالع او پخپله مرتکب‬
‫شخص هملته سپارل کیږي‪،‬په نژدې بله‬
‫محکمه کې فیصله کیږي ‪)3( .‬‬

‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1795‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ . )587‬شرح املادة (‪ )1798‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ . )594‬اِلاتسي‬
‫ج (‪ ) 6‬ص ( ‪. )9‬‬
‫( ) املوسوعة الفقَّيه الكويتية ج (‪ )12‬ص (‪. )283‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1809‬جملة اِلحكام ‪ .‬ودرراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )616‬‬
 ‫‪33‬‬

‫‪:‬‬
‫مدعـــی و مدعی علیه مکلف اند که‬
‫شخصًا یا وکالء اوصیا واولیای قانونی‬
‫آنها با اســــناد مربوطه دعوی بمحکمه‬
‫حاضر شوند‪)۱( .‬‬
‫مدعـــي اومدعــي علیه دواړه مکلف دي‬
‫چې دوی پخپله یا ددوی قانوني وکیالن‬
‫یاوصیان اوواکداران ددعوی له مربوطو‬
‫اسنادوسره محکمې ته حاضر شي ‪)1( .‬‬

‫وکالت درهر محکمه تا زمان صـــدور‬
‫فیصلۀ هـــمان محکمه اعــــــتبار دارد‬
‫باستثنای موارد آتی ‪)۲( :‬‬
‫در وکالت تصریح شده باشد که این‬
‫شخص در استدعا و اعتراض بر حکم و‬
‫استیناف واعاده محکمه وتمیز نــــــیز‬
‫وکیل من است ‪.‬‬
‫در وکالت تصریح شده باشد این‬
‫شـــخص دردعوی مرافعه تا درجه اخــیر‬
‫وکیل من است ‪.‬‬
‫در وکالت تـصـــریح شده باشد این‬
‫شـــخص من کل الـــوجوه وکــیل مــرخص‬
‫ومفوض من است ‪)3( .‬‬
‫وکالت په هره محکمه کې دهغې محکمې‬
‫د فیصلې د صدور تر وخته پوري اعتبار‬
‫لري پرته له الندي مواردو ‪)2( :‬‬
‫‪ :‬ـــ په وکالت کې تصریح شوې وي‬
‫چې دا شخص په استدعا او پــــر حکم د‬
‫اعتراض اودمحکمې په استئناف اعاده‬
‫اوتمیز کې هم ځما وکیل دی ‪.‬‬
‫ــ په وکالت کـــې تصریح شوې وي‬
‫چــې داشخص ددعوی په مرافعه کــې تر‬
‫اخیري درجې ځما وکیل دی ‪.‬‬
‫په وکالت کې تصریح شوې وي چې دا‬
‫شخص من کل الوجوه ځما مرخص اومفوض‬
‫( واک سپارلی ) وکیل دی ‪)3( .‬‬

‫( ) شرح املادة (‪ )1836‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )682‬شرح املادة (‪ )1830‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )667‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1526‬جملة اِلحكام ‪ .‬شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1521‬درراْلكام ج (‪ )3‬ص (‪ . )658‬اِلاتسي ج (‪ )6‬ص (‪)91‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1516‬درراْلكام ج (‪ )3‬ص (‪. )635‬‬
 ‫‪34‬‬

‫مامورین محاکم وکالت کرده نمیتوانند ‪)۱( .‬‬ ‫دمحکمو مامورین وکالت نشي کوالی ‪)۱( .‬‬

‫مامورین محاکم در دعوی زوجۀ خود‬ ‫دمحکمومامورین دخپلي ښځي ‪ ،‬پالر‬

‫یا یکی از آبا و اجداد و اوالد و احفادش‬ ‫نیکه ‪،‬اوالد‪ ،‬اونمسیانوپه دعوی کې له‬
‫از ماده فوق (‪ )۶۵‬مستثنی است ‪)۲( .‬‬ ‫پورتنۍ مادې څخه مستثنی دي ‪)2( .‬‬

‫مامورین محاکم در دعوی خود شـــان‬ ‫د محکمو مامورین په خپلو دعوو کې‬
‫اصــــالتاً ودر دعوی اشخاص مــندرجه‬ ‫) مادې داخلو‬ ‫اصالتًا او دپورتنۍ (‬
‫ماده فوق ( ) وکالتًا‪ ،‬وصایتًا و والیتًا‬ ‫کسانو په دعوی کې وکالتًا او وصایتًا‬
‫اقدام کرده میتواند ‪)۳( .‬‬ ‫او والیتًا اقدام کوالی شي ‪)3( .‬‬

‫متخاصمی که بـــروز معیــن بمحکمه‬ ‫هغه متخاصمین چې په ټاکلې ورځ‬

‫حاضر میشوند از طرف اشخاص مؤظف‬
‫بــرعـــایت تــرتیب باطاق محکمه بـــرده‬
‫مـــیشود وبه ترتیب آتی فقرات شان از‬
‫طرف اشخاص وظیفه دار تحت رسید‬
‫گی قرار میگیرد ‪)۴( .‬‬
‫محکمه تحقیق مینماید که کدام‬
‫یکی از ایــشان اصل است و کدام یکی‬
‫از ایشان وکالتًا‪،‬وصایــتًا و یا والیـــتًا‬
‫بمحکمه آمده است ‪)۵( .‬‬
‫محکمې ته حاضریږي دمؤظفوکسانوله‬
‫خوا په رَوَنْ ( ترتیب) ســـره د محکمـــې‬
‫کوټې ته بیول کیږي اوپه الندي ترتیب‬
‫سره ددوی فقرې دوظیفه لرونکوکسانو‬
‫تر غور الندي نیولي کیږي ‪)۴( :‬‬
‫ـ محکمه تحقیق کوي چــې کوم‬
‫یو له دوی نه اصل دی اوکوم یو له دوی‬
‫نه وکالتًا ‪ ،‬وصایتًا ‪ ،‬او والیتًا محکمې‬
‫ته راغلی دی ‪)۵( .‬‬

‫( ) الفتاوى اهلندية ج (‪ )3‬ص (‪.)321‬ال َحما هدةُ (‪)1810‬‬
‫جملة اِلحكام ‪ .‬وشرحَّا درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ )617‬معْي‬
‫اْلكام ص (‪. )23‬‬
‫( ) شرح املادة (‪ )1816‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )624‬‬
‫َح َك َام ‪.‬وشرح ال َحما هدةُ (‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪َ ) 1801‬جمَلهةُ حاْل ح‬
‫‪ ) 1808‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪.)615‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1516‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1809‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪35‬‬
‫اشخاصیکه وکالتًا بمحکمه‬
‫حاضر میشوند مؤظفین محکمه وکالت‬
‫خط (سند صالحیت) اوشان را گرفته‬
‫داخل دوسیه میگذارد ‪)۱( .‬‬
‫بعد از مالحظات بند الف وب ماده‬
‫( ) اجــــراأت ذیل صورت مـــیگیرد ‪:‬‬
‫‪ ۱‬ــ استدعای مدعی با الئحه وکلیه‬
‫اوراق او قرائت میشود ‪.‬‬
‫ــ اوراق مدعی علیه قرائت میشود ‪.‬‬
‫ــ افادات مدعـــی ومدعـــی علیه به‬
‫ترتیب ګوش گرفته میشود ‪)۲( .‬‬
‫ــ هغه کســان چې وکالتًا محکمـــې‬
‫ته حاضریږي د محکمــــې مؤظـفـــین د‬
‫دوی وکالت خــــــط ( د صالحیت سند)‬
‫اخلي او په دوسیه کې یې ږدي ‪)1( .‬‬
‫) مادې د الف او‬ ‫ـــ وروسته د (‬
‫ب دبند له کتلوڅخه الندني اجرا آت کیږي ‪:‬‬
‫‪ ۱‬ـــ د مدعي استدعا سره دهغې الئحې‬
‫او ټولو پاڼو لوستلي کیږ ي ‪.‬‬
‫‪ ۲‬ـــ دمدعي علیه پاڼي لوستلي کیږي ‪.‬‬
‫‪ 3‬ـــ د مدعي او مدعي علیه افاداتوته‬
‫په ترتیب غوږ نیول کیږي ‪)2( .‬‬

‫بـعد از ایــنکه محکمه دوســـیه مرتب‬ ‫وروسته له هغه چې محکمې د پاڼو‬

‫اوراق را مالحظه مینماید مراتب آتی را‬
‫زیر اجراء میگیرد ‪.‬‬
‫متخاصمین را بروز معین محکمه‬
‫جلب میدارد ‪.‬‬
‫اوراق مـــذکور را دوباره بحضــور‬
‫متخاصمین قرائت میکند ‪)۳( .‬‬
‫در صورتیکه به قرائت دوباره اوراق‬
‫ضرورت نباشد و یا بعد از قرائت اوراق‬
‫اوالًبه مدعی موقع داده میشودکه دعوی‬
‫خود رابامطالب اصلی وفرعی آن بیا ن =‬
‫مرتبه دوسیه وکتله ال ندي مراتب تر‬
‫اجرآء الندي نیسي ‪.‬‬
‫متخاصمین د محاکمې په ټاکلې‬
‫ورځ راغواړي ‪.‬‬
‫داپاڼي بیا د متخاصمینو په حضور‬
‫کې لولي ‪)3( .‬‬
‫په دې صورت چې دپاڼوبیا لوستلو‬
‫ته ضرورت نه وي او یا وروسته دپاڼو‬
‫له لوستلونه لومړی مدعي ته موقع ور‬
‫کوله کیږي چې ترڅوخپله دعوی سره =‬

‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1814‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )621‬‬

‫( ) شرح املادة (‪ )1816‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )625‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪36‬‬
‫= وتوضیح نموده محتویات آنرا ارائه‬ ‫= دهغې له اصلي او فرعي مطالبو بیان او‬
‫نـــمایـــد ‪)۱( .‬‬ ‫توضیح او محتویات یې څرګند کړي ‪)1( .‬‬

‫بعد از اتمام توضیحات مدعـــی ‪،‬‬
‫بــه مدعـــی علیه موقع داده مـــیشــود‬
‫تـــا مـــدافــعات واعـــتراضات خــود را‬
‫بامشتمالت آن بیان نماید ‪)۲( .‬‬
‫مراتب بند ( جـ ) و ( ب ) بر حسب‬
‫اجاب تکرار میشود ‪.‬‬
‫ـــ وروسته د مدعي د توضیحاتو له‬
‫تـــمامــیدو څخه مدعـــي علیه ته موقــع‬
‫ورکول کیږي چې ترڅوخپلي مدافعې او‬
‫اعتراضات سره دهغو له مشتمالتوبیان‬
‫کړي ‪)2( .‬‬
‫د( ب) (ج) ‪ ،‬بند د ضرورت له مخي‬
‫تکراریږي ‪.‬‬

‫رئــیس محکمه یا یکی از اعضائی‬ ‫ـــ رئیس یا یوغړئ درئیس په اجازه‬

‫باجازه رئیس میتواند در موارد ابـــهام‬ ‫کوالی شي د ابـــهام په مواردوکـــې له‬
‫از طرفین استیضاح نماید ‪)۳( .‬‬ ‫دواړوخواؤڅخه وضاحت وغواړي ‪)3( .‬‬

‫محرر محکمه مکلف است به امر‬
‫رئیس محکمه بیانات خارج لوائح و‬
‫اوراق را که در حکم مؤثر باشد‪ ،‬مانــند‬
‫اقرار و ابرآء ضبط ویاد داشت نموده و‬
‫در وقت اختتام محکمه بعد از قرائت‬
‫بامضاء خصمین و رئیس محکمه برساند‬
‫‪)۴( .‬‬
‫***‬
‫ــــ د محکمې محرر مکلف دی چې‬
‫د محکمې د رئیس په امر له الئحو یا‬
‫پاڼو څخه دباندي هغه بیانات چې په‬
‫حکم کې مؤثروي لکه اقرار ابرآء ضبط‬
‫یاد داشـــت کړي ‪ ،‬د محاکمې دخــتم په‬
‫وخت کې وروسته له لوستلو دخصمینو‬
‫او دمحکمې د رئیس په السلیک یې‬
‫ورسوي ‪)4( .‬‬

‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1816‬جملة اِلحكام ‪ .‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )624‬‬

‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1816‬جملة اِلحكام ‪ .‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )626‬‬
‫( ) املادة (‪ )1813‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )621‬‬
‫( ) شرح املادة (‪ )1816‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )625‬املادة (‪ )1738‬اِلاتسي ج (‪ )5‬ص (‪)388 387‬‬
 ‫‪37‬‬
‫هرگاه یکی از طرفین در اثنای جریان‬
‫دعوی اوراق اثباتیه را ظاهــر نمود که‬
‫در جملۀ اوراقی که محکمه آنرا در ظرف‬
‫مدت معین بخصم او فرستاده بودشامل‬
‫نـــبود‪ ،‬محکمه اوراق مذکور را بدون‬
‫موجبات آتی قبول کرده نمیتواند ‪)۱( :‬‬
‫اقناع محکمه به اینکه اظهار‬
‫اوراق مذکور در آن وقت ممکن نبود ‪.‬‬
‫موقع ارائه اوراق مذکور نیامده‬
‫بود‪.‬‬
‫اظهار عذر معقول دیگری ازندادن‬
‫اوراق مذکور ‪.‬‬
‫در صورتهای بند (الف) ( باء) و ( جیم )‬
‫) محکمه به گـــــرفـــتن اوراق‬ ‫ماده (‬
‫مـــــذکور مکلف اســــت ومحاکمه را به‬
‫مالحـــظه ابالغ اوراق مــــذکور به وقت‬
‫دیگری موکول میدارد ‪)۲( .‬‬
‫که یوه طرف د دعوی د جریان په ترځ‬
‫کې هغه اثباتي پاڼي ښکاره کړي چې‬
‫دهغو پاڼو په جمله کې چې محکمې‬
‫هغه په ټاکلي موده کې دده خصم ته‬
‫لیږلې وې شاملي نه دي نو محکمه دا‬
‫پاڼي بې له الندنیو موجباتو قبلوالی‬
‫نشي ‪)1( :‬‬
‫ـــ د محکمې قانع کول په دې چې‬
‫ددې پاڼو څرګندول په هغه وخت کـــې‬
‫ممکن نه وو ‪.‬‬
‫ـــ ددې پاڼو د څرګندولو موقع نه‬
‫وه راغلي ‪.‬‬
‫ــــ د یوه بل معقول عذر څرګندول‬
‫ددې پاڼو دنه ورکولو په خصوص کې ‪.‬‬
‫) مادې د ( الف ) ‪ ( ،‬باء) او جیم ‪،‬‬ ‫د(‬
‫په صورتونو کې محکمه ددې پاڼو په‬
‫اخیستلو مکلفه ده او ددې پاڼو د ابالغ‬
‫په کـــــــــتنه سره محاکمه بل وخت تـــه‬
‫ټـــالوي ‪)۲( .‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪38‬‬
‫متخاصمین میتوانند دعاوی و مدافعه‬
‫خودها را که بداخل لوائح جهت ابالغ‬
‫بجانب دیگر بمحکمه تقدیم نموده اند‬
‫‪،‬اصالح و تعدیل نمایند اما مشروط بر‬
‫اینکه اصالح مذکور از حیث زیادت و یا‬
‫نقصان در ماهیت دعوی و دفاع تغییری‬
‫وارد ننماید ‪)۱( .‬‬
‫زیادت و نقصان در دعوی که از منافع و‬
‫خساره ناشی باشد از مادۀ ( ) مستثنی‬
‫است ومدعی میتواندآنرادرضمن دعوی‬
‫اصلی ادعا نماید ‪)۲( .‬‬
‫شرط است که متخا صمین تـــمام‬
‫مدعیات ومدافعات خود را که در جملۀ‬
‫آن اعتراضات ابتدائیه نیز شامل است ‪،‬‬
‫جمعًا یکبار تسلیم نمایند ‪)۳( .‬‬
‫بمتخاصمین اجاز نیست که در مقابل‬
‫هرجزء مدعیات‪ ،‬مدافعات واعتراضات‬
‫شان که دریک صورت دعوی آمده است‬
‫فیصله از محکمه مطالبه نمایند ‪)۴( .‬‬
‫متخاصمین کوالی شي خپلي هغه دعوی‬
‫اومدافعې چې الئحوکې د بل جانب د‬
‫ابالغ دپاره محکمې ته وړاندي کړې دي‬
‫اصالح او تعدیل کړي په دې شرط چې‬
‫داصالح ددعوی اودفاع په ماهیت کې‬
‫دزیاتوالي اویا نقصان له حیثه کوم تغیر‬
‫پېښ نکړي ‪)۱( .‬‬
‫په دعوی کې زیاتوالی اونقصان چې له ګټي‬
‫) مادې څخه‬ ‫اوخسارې څخه پیداوي له (‬
‫مستثنی دي اومدعي کوالی شي چې داصلي‬
‫دعوی په ترڅ کې دهغه ادعا وکړي ‪)2( .‬‬
‫شـــرط دی چــې متخاصمین ټــول خپل‬
‫مدعیات اومدافعات چې دهغو په جمله‬
‫کې ابتدائي اعتراضات هم شامل دي‬
‫غونډ یو ځلي تسلیم کړي ‪)۳( .‬‬
‫متخاصمینو ته اجازه نشته چې د دوی‬
‫دمدعیاتو‪،‬مدافعاتواواعتراضاتودهرجزء په‬
‫مقابل کې چې په یوه صورت دعوی کې راغلي‬
‫دي له محکمې څخه فیصله وغواړي (‪)4‬‬
‫( ) شرح ل َحما هدةُ ( ‪ ) 1816‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )625‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص ( ‪. )691‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪39‬‬
‫محکمه درمقابل مجموع اجزاء مدعیات‬
‫‪ ،‬مدافعات واعتراضات متخاصمین‬
‫فیصله واحدی اصدار مینماید ‪)۱( .‬‬
‫در موردیکه تقدیم صورت حساب یا‬
‫بحث اهل خبرت وفن ضرورت افــــتد‬
‫محکمه درین موارد اوالً به اصدار قرار‬
‫ابتدائی اقدام می نمایند و بعدًا باساس‬
‫دعوی حکم مینمایند ‪)۲( .‬‬
‫هرگاه هویت مدعی یا مدعی علیه نزد‬
‫محکمه مشتبه باشدودرموردادعائیکه‬
‫در محکمه مینماید سندی که باساس آن‬
‫اثبات شود که از خودش میباشد نزدش‬
‫نباشد در آن صورت محکمه میتواند که‬
‫راجع به او از موی سفیدان قریه‪ ،‬وکیل‬
‫صنفی وآمرادارۀ اودرمورد اسم‪ ،‬شهرت‬
‫‪ ،‬صنعت ومحل اقامت او اســـتیضاح‬
‫نماید‪)۳( .‬‬
‫***‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪ .‬ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1717‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫محکمه د مـــتخا صمینو د مـــدعیاتـــو‪،‬‬
‫مدافعاتو‪ ،‬اعــــتراضاتو ټولو اجــزاؤ په‬
‫مقابل کــــې یوه فیصله صادر وي ‪)1( .‬‬
‫په هغو مواردوکې چې دصورت حساب‬
‫وړاندي کېدو یا د پوهـ اوفني کـــسانو‬
‫بحث ته ضرورت پېښ شي محکمه په‬
‫دې مواردوکې لومړی د ابتدائي قـــرار‬
‫په صادر ولو اقدام کوي ‪ ،‬وروسته له‬
‫هغه د دعوی په اساس حکم کوي ‪)2( .‬‬
‫که چیري دمدعي یا مدعي علیه هویت‬
‫محکمې ته مشتبه وي او دهغې ادعا‬
‫په خصوص کې چې په محکمه کې یې‬
‫کوي نو هغه سند چې دهغه په اساس‬
‫اثبات شي چې دعوی یې خپله ده له ده‬
‫څخه نه وي په دې صورت کې محکمه‬
‫کوالی شي چې دده په خصوص کې د‬
‫کلي له سپین ږیري ‪،‬صنفي وکیل او دده‬
‫دادارې آمر څخه دهغه دنوم ‪ ،‬شهرت ‪ ،‬کسب‬
‫‪ ،‬د اوسېدو ځای استیضاح وکړي ‪)3( .‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪40‬‬
‫انــــتقال دعوی از یـــک محکـــمه‬
‫بمحکمه دیگر بعد از جریان دعوی شده‬
‫نمیتواند ‪)۱( .‬‬
‫هـــرگاه محکمه در دعوی یکـــی از طرفین‬
‫ابهامی مشاهده نمود تفصیل و استیضاح‬
‫الزمه آنراشفاهًاوتحــــریرًا مطالبه نماید ‪)۲( .‬‬
‫هــــرگاه تمام دعوی واصدار حکم در‬
‫جلسۀ اول ممکن نشد در حالیکه مدعی‬
‫علیه محل اقامت معین نداشته باشد‪،‬‬
‫محکمه ذیالً اقدام مینماید ‪:‬‬
‫محل اقامت او را معین کرده در‬
‫دفتر ضبط قیدمیکند ‪.‬‬
‫هـــرگاه از تعــــین محل اقـــامت‬
‫استنکاف ورزد در حالیکه خوف فرار او‬
‫باشد بنأ بر طلب مدعی از نزدش ضامن‬
‫حضور که او را عندالزوم بمحکمه حاضر‬
‫نماید گرفته میشود ‪.‬‬
‫هرگاه از تقدیم ضامن امتناع‬
‫آورد‪ ،‬محکمه او را توقیف نموده دعوی‬
‫او را بروز معـــین آن تحت رســــیدگی‬
‫قــــرار‬
‫میدهد ‪)3( .‬‬
‫ددعوی انتقال له یوې محکمې بلي محکمې‬
‫ته وروسته ددعوی له جریان څخه کېدای‬
‫نشي ‪)۱( .‬‬
‫که محکمه دیوه طرف په دعوی کې کوم ابهام‬
‫ولید‪ ،‬نو دهغې الزم تفصیل اواستیضاح‬
‫دي په خوله او لیکنه سره وغواړي ‪)۲( .‬‬
‫که ټولي دعوی او دحکم صادرول په لومړۍ‬
‫جلسه کې ممکن نشو‪ ،‬په داسي حال کې‬
‫چې مدعي علیه د استوګني ټاکلی ځای‬
‫ونه لري محکمه په الندي ډول اقدام کوي ‪:‬‬
‫ــــ دهغه داستوګني ځای ټاکي‬
‫او د ضبط په دفترکې یې قیدوي ‪.‬‬
‫که یې د استوګني د ځای له ښودلو ځان‬
‫وغړاوه په دې حال کې چې دده دتېښتي ویره‬
‫وي نو دمدعي دغوښتني له مخي له هغه‬
‫څخه دحاضرېدو ضامن اخلي چې د ضرورت‬
‫په وخت کې یـــې محکمې ته حاضر کړي ‪.‬‬
‫ــــ که د ضامن له ورکولو څخه ئي‬
‫منع راوړه نو محکمه هغه بندي کوي‬
‫اودعوی یې په ټـاکلي وخت ترغورالندي‬
‫نیسي ‪)3( .‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1839‬درراْلکام ج (‪ )۴‬ص (‪. )692‬‬
‫( ) معْي اْلكام ص (‪. )23‬‬
‫( ) املادة (‪ )۱۸۰۱‬جملة اِلحکام ‪.‬‬
 ‫‪41‬‬
‫درفقره (ج) بندي کردن مصلحتًا‬ ‫پورته دجیم په فقره کې بندي کېدل‬
‫به رأیي قاضي مفوض است ‪)1( .‬‬ ‫مصلحتًا د قاضی رایي ته مفوض دی ‪)1( .‬‬

‫هرگاه یکی از خصمین در اثنای جریان‬ ‫که یو له خصمینو څخه د محاکمـــې د‬

‫محاکمه فوت نمود‪ ،‬بنأ بر طلب خصم‬ ‫جریان په ترڅ کې مړ شو نو د بل خصم‬
‫دیــــگر ورثه متوفای مذکــور بمحکمه‬ ‫په غوښتنه سره دهغه مړه ورثه محکمې‬
‫جلب ومحاکمه از نقطه توقف شروع و‬ ‫ته جلبوي او محاکمه د توقف له نقطې‬
‫باتمام میرساند ‪)2( .‬‬ ‫څخه شروع او تمامیږي ‪)2( .‬‬

‫جریان دعوی وملحقات آن مطابق کتاب‬ ‫ددعوی اودهغې دملحقاتوجریان دمجلة‬

‫( ) دعوی و( ) بیانات مجلة االحکام‬ ‫االحکام ددعوی ( ) کتاب اودبینات‬
‫صورت میگیرد ‪.‬‬ ‫( ) کتاب په مطابق صورت نیسي ‪.‬‬

‫هرگاه مدعی برای اثبات مدعای خود‬ ‫که مدعي د خپلي مدعا د اثبات دپاره‬
‫مهلت بخواهد محکمه باندازهء الزمــه‬ ‫مهلت وغواړي محکمه په الزم اندازه‬
‫برایش مهلت میدهد ‪)3( .‬‬ ‫مهلت ورکوي ‪)3( .‬‬

‫هرگاه متعلق به دعوی مدعی یامدافعات‬
‫مدعــــی علیه در دوائــر رسمی اوراق و‬
‫اسنادی موجود باشد که مراجعه به آن‬
‫الزم باشد بغرض اســـتحصال آن مهلت‬
‫داده میشود ‪)4( .‬‬
‫که دمدعــي ددعوی یا دمدعـــي علیه د‬
‫مدافعاتو په متعلق په رسمي دائروکې‬
‫داســي پاڼــي اواسنادموجودوي چې هغه‬
‫ته مراجعــــه الزمــــه وي د هغو د په الس‬
‫راوړو دپاره مهلت ورکاوه کیږي ‪)4( .‬‬

‫( ) املادة (‪ )۵۸‬جملة اِلحکام ‪.‬‬

‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1831‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪.)۶۷۳‬والفتاوى اهلندية ج (‪ )3‬ص (‪. )439‬‬
‫( ) مَلب ِف فعل القاضي رداحملتار رشيدية ج (‪ )۴‬ص (‪ . )۳۸۳‬و درراْلکام شرح املادة (‪ )۱۸۲۸‬ج (‪ )۴‬ص (‪. )۶64‬‬
‫( ) رداحملتار مَلب ِف فعل القاضي ‪ ،‬ج (‪ )۴‬ص (‪ . )۳۸۳‬و درراْلکام شرح املادة (‪ )۱۸۲۸‬ج (‪ )۴‬ص (‪)۶64‬‬
 ‫‪42‬‬
‫در حالیکه استحصال اوراق متذکره‬
‫در قدرت خصمین نباشد در‬ ‫ماده‬
‫آن صورت محکمه آنــــــها را رســــــــــمًا‬
‫میخواهد ‪)۱( .‬‬
‫اوراق واســـــنادی که بغـــرض اثبات‬
‫دعوی بمحکمه تقدیم میشود درحالیکه‬
‫طرف مقابــــل از آن منکر باشد موضوع‬
‫اقــــرار‬ ‫برحسب باب چهارم کتاب‬
‫مجلة االحکام وباب (دوم) کتاب‬
‫بینات مجلة االحکام فیصله میشود ‪.‬‬
‫هرگاه اسنادیکه در جریان محاکمه به‬
‫محکمه تقدیم میشود جعلی ظاهرشود‪،‬‬
‫برعالوه از آن که سندمذکور مداراعتبار‬
‫قــــــرار داده نـــــمیشود محکمه موضوع‬
‫جعلی بودن سند را به مقام مــربوطۀ آن‬
‫ابالغ میدارد ‪)۲( .‬‬
‫( ) شرح املادة (‪ )۱۷۳۸‬اِلاتسي ج (‪ )۵‬ص (‪ .)۳۸۷‬املوسوعة الفقيَّة الکويتية ج (‪ )۱۱‬ص (‪. )۲۶۳‬‬
‫مادې د ذکر‬ ‫په دې حال کې چې د‬
‫شوي پاڼوپه الس راوړل دجګړه کونکو‬
‫په قدرت کې نه وي په دې صورت کې‬
‫محکمه هغه رسما را غواړي ‪)۱( .‬‬
‫هغه پاڼي اواسنادچې ددعوی داثبات په‬
‫غرض محکمې ته وړاندي کیږي په داسي‬
‫حال کې چې مقابل طرف له هغونه منکر‬
‫وي نوموضوع د مجلة االحکام د اقرار‬
‫کتاب ( څلورم ) باب او دمجلة‬ ‫د‬
‫کتاب د( دوهم )‬ ‫االحکام دبینات د‬
‫باب له مخي فیصله کیږي ‪.‬‬
‫که هغه اسناد چې د محاکمې په جریان‬
‫کې محکمې ته وړاندي کیږي جعلـــــي‬
‫څرګندشي برسیره په هغه چې دې ســــند‬
‫ته اعتبار نه ورکول کیږي ‪ :‬محکمه د‬
‫سند جعلي والی دهغه مربوط مقام ته‬
‫ابالغوي ‪)۲( .‬‬
‫( ) املادة (‪ )۱۸۰۱‬جملة اِلحکام ‪.‬‬
 ‫‪43‬‬

‫دعوی حادثه که در اثنای جریان دعوی‬ ‫د پیښي دعواوي چې د دعوی د جریان‬

‫از طرف مدعـــی یا مدعــــی علیه تقدیم‬ ‫په ترڅ کې د مدعي یا مدعي علیه له‬
‫مـــــیشود محکمه آنـــرا در خالل دعوی‬ ‫خوا وړاندي کیږي محکمه هغه داصلي‬
‫اصلی فیصله میدارد ‪)۱( .‬‬ ‫دعوی په منځ کې فیصله کوي ‪)۱( .‬‬

‫مراتب مقدماتی دعوی اصلیه مانند‬ ‫داصلو دعوو مقدماتـي مراتب لکه نوی‬
‫عرض حال جــــدیـــد وتـــــبلیغ خصم در‬ ‫عرض حال او دخـــــصم تبلیغ دپېښــــــي‬
‫دعاوی حادثه ضرورت ندارد ‪)۲( .‬‬ ‫په دعوو کې ضرورت نه لري ‪)۲( .‬‬

‫دردعاوی پیچیده که برویت محاسبه ومعاینه‬ ‫په کړکېچنودعووکې چې محاسبې او ددفترو‬

‫دفاتر واوراق ارتباط داشــــته باشد و یا از‬
‫ناحیه دیگری در آن اشکال موجود باشد که‬
‫موجب تحقیق گــردد‪ ،‬محکمه میتواند یک‬
‫هیئت یا یک عضو ویا اهل خبره را به آن‬
‫موضوع مؤظف نماید که نتیجه مالحظات‬
‫خود را به محکمه تقدیم نمایند ‪)۳( .‬‬
‫دپاڼوپه کتلوپوري اړه ولري اویاله بلي الرې‬
‫په هغوکې اشکال موجود وي‪ ،‬چـــې دتحقیق‬
‫موجب شــي محکمه کوالی شي چــې یوهیئت‬
‫یا دمحکمې یوغړئ یا پوهـ کسان هغــې‬
‫موضوع ته مؤظف کړي چـــې دخپلوکتنو‬
‫نتیجه محکمې ته وړاندي کړي ‪)3( .‬‬

‫محکمه نتیجۀ مالحظات اشخاص مادۀ‬ ‫محکمه د ( ) مادې د کسانو دکتنــي‬

‫( ) را بحضور طرفین قــــــرائت نموده‬ ‫نتیجه دطرفــــینو په حضورکـــې لولـــي‬
‫موضوع را بعد از اســــــتماع وتـــدقیق‬ ‫موضوع وروسته دطرفینو له اوریدو او‬
‫اظهارات طرفین حسب ایجاب فیصله‬ ‫د اظهاراتو له تدقیق د ا یجاب له مخي‬
‫مینماید ‪)۴( .‬‬ ‫فیصله کوي ‪)۴( .‬‬

‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬

‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1610‬جملة اِلحكام ‪ .‬املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1610‬جملة اِلحكام ‪ .‬املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪44‬‬
‫محکمه په هغومعامالتوکې‬
‫محکمه در معامالتی که رغبت طرفین‬ ‫چې ددواړوخواؤ رغبت اصالح ته احساس‬
‫را با صالح احساس نماید طبق مقررات‬ ‫کتـــاب او دمجلة االحکام‬ ‫کړي د صلح‬
‫قضاء و‬ ‫صلح وکتاب‬ ‫کتاب‬ ‫کتاب له مقرراتوسره‬ ‫د قضا او بینات د‬
‫بینات مجلۀ االحکام طرفین رابه تعین‬ ‫سم دواړي خواوي د مصلحینـــو په ټاکلو‬
‫مصلحین توصیه میدارد ‪)۱( .‬‬ ‫توصیه کوي ‪)۱( .‬‬

‫در صورتیکه طرفین باصالح موافقت‬ ‫په دې صورت کې چې طرفین په اصالح‬

‫نکنند محکمه موضوع را تحت دوران‬ ‫موافقت ونکـــړي محکمه موضوع تــر‬
‫گرفته فیصله میکند ‪)۲( .‬‬ ‫دوران الندي نیسي فیصله کولی شي‪)۲(.‬‬

‫وقتیکه طرفین به اصالح راضی گشته‬ ‫څه وخت چـــې طرفین اصالح ته راضي‬
‫در بین خودشان اصالح نمودند‪ ،‬اصالح‬ ‫شول پخپلومنځوکې یې اصالح وکړه نو‬
‫خط شرعی در بین شان تحریر و موضوع‬ ‫د دوی په منځ کې شرعي اصالح خط‬
‫شان انجام میگردد‪)۳( .‬‬ ‫لیکل کیږي اوموضوع خاتمه مومي ‪)۳( .‬‬

‫مدعی و یا مدعی علیه میتواند در حال‬
‫وجود یکی از اسباب آتی عدم حضور‬
‫یکی از اعضای محکمه را خواهش‬
‫نماید ‪.‬‬
‫اینکه منافع مالی دعوی واقعه‬
‫بهمان عضو عائد باشد ‪.‬‬
‫ان عضوی محکمه که ازاقارب یکی‬
‫مدعي یا مدعي علیه کوالی شي د یوه‬
‫له راتلونکو اسبابو د وجود په حال کې‬
‫د محکمې له غړیو څخه د یوه غړي ‪،‬‬
‫عدم حضور وغواړي ‪.‬‬
‫ـــ دا چــــې دپیښــي ددعوی مالي‬
‫منافع همغه غړي ته عایدوي ‪.‬‬
‫ــــ هغه غړئ چې د یوه طرف له =‬

‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1826‬جملة اِلحكام ‪.‬‬

‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1826‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )658‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1826‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )658‬‬
 ‫‪45‬‬
‫از خصمین باشد ‪)۱( .‬‬
‫پدر و پدرکالن اوالد‪ ،‬احفاد‪،‬‬
‫خاله ‪ ،‬خال (ماما)‪،‬عمه ‪ ،‬عم‪ ،‬خسر در‬
‫جمله اقارب محسوب است ‪)۲( .‬‬
‫دربین عضومحکمه ویکی ازطرفین‬
‫عداوت شخصی موجود باشد ‪)۳( .‬‬
‫در بین عضو محکمه و یکی ازطرفین‬
‫دعوی موجود باشد ‪)۴( .‬‬
‫خواهش مدعی یا مدعی علیه مبنی بر‬
‫عدم حضور عضو محکمه تحت تحقیق‬
‫گرفته مــیشود ودرحـــال صحت بــــا آن‬
‫ترتیب اثــر داده مـــــیشود ودر صورت‬
‫عدم صحت خود خواهش کــــننده تحت‬
‫مجازات می آید ‪)۵( .‬‬
‫هرگاه در رویت دعوی در یک محکمه‬
‫غلبه واحــتمال اخــــتالل موجود باشـــد‬
‫انـــتقال دعوی مذکور بــدیگر محکمه‬
‫شده میتواند ‪)۶( .‬‬
‫انتقال دعوی به محکمه دیگر‬
‫دراختیار مقام عالی تمیز است ‪)۷( .‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1809‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫خپلوانو څخه وي ‪)۱( .‬‬
‫پالر‪ ،‬نیکه ‪ ،‬اوالد‪ ،‬احفاد‪،‬خاله‬
‫‪ ،‬ماما‪ ،‬ترور‪ ،‬تره ‪ ،‬خسر او دخسرپالر‬
‫دخپلوانوپه جمله کې محسوب دي (‪)۲‬‬
‫دمحکمې دغړي اویوه طرف په منځ‬
‫کې شخصي عداوت موجود وي ‪)3( .‬‬
‫ــ د محکمې د غړي او یوه طرف په‬
‫منځ کې دعوی موجوده وي ‪)۴( .‬‬
‫دمحکمې دغړي په خصوص کې دمدعي‬
‫یامدعي علیه دهغه دعدم حضورغوښتنه‬
‫ترتحقیق الندي نیوله کیږي ‪ .‬دصحت په‬
‫حال کې هغه ته اعتبار ورکول کیږي اوکه‬
‫صحت یې نه درلود نوپخپله غوښتونکی‬
‫تر مجازات الندي راځي ‪)۵( .‬‬
‫که په یوه محکمه کې دیوې دعوی په‬
‫دائــــرولو کــې غلبه او د اخـتالل احتمال‬
‫موجودوي دهغې دعوی انتقال بلي محکمې‬
‫ته کیدای شي ‪)۶( .‬‬
‫بلي محکمې ته د دعوی انتقال‬
‫د تمیز عالي مقام په واک کې دی ‪)۷( .‬‬
‫( ) شرح املادة (‪ )۱۸۰۸‬اِلاتسي ج (‪ )۶‬ص (‪.)۷۹‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ‪ ) 1700 ( -‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1794‬درراْلكام ج (‪)۴‬‬
‫ص (‪ )۵۸۴‬الفتاوي الکاملية ص (‪. )106‬‬
 ‫‪46‬‬

‫کاتــب ضبط مکلف است در جــــریان‬ ‫د ضبط کاتب مکلف دی چې دمحکمې‬

‫محاکمه مـــراتب آتی را در نظر گـــرفته‬ ‫په جریان کې الندني مراتب په نظر کې‬
‫تعمیل نماید ‪:‬‬ ‫ولري او تعمیل یې کړي ‪:‬‬
‫اسم رئیس واعضای محکمه در‬ ‫ـــ دمحکمې د رئیس او دغړیو‬
‫حالیکه ترجــــمان باشـــد نام ترجمان و‬ ‫نومونه په دې حال کې چې ترجمان وي‬
‫تقاریر متداعین ‪.‬‬ ‫د ترجمان نوم او دمتداعیینو تقریرونه ‪.‬‬
‫اسمای شهود و شهرت مکمله شان ‪.‬‬ ‫‪ :‬دشاهدانونومونه او دهغوشهرت مکمله ‪.‬‬
‫خالصهء اسنادی را که طرفین ارائه‬ ‫ـــ دهغو اسنادو لنډیز چې طرفین‬
‫میدارند ‪.‬‬ ‫یې ښکاره کوي ‪.‬‬
‫توقیفاتی که از طرف محکمه اجراء‬ ‫ـــ توقیفونه چې د محکمې له خوا‬
‫میشود ‪.‬‬ ‫اجراء کیږي ‪.‬‬
‫قراری که از طرف محکمه گرفته‬ ‫‪ :‬ــــ هغه قرارونه چې د محکمې له‬
‫میشود ‪)۱( .‬‬ ‫خوا نیول کیږي ‪)۱( .‬‬

‫هرگاه محاکمه باتمام نرسیده وبروز‬
‫دیـــگر معطل شود معامالت روز های‬
‫دیگر نیز به ترتیب مادۀ (‪ )۹۹‬گـــرفته‬
‫شده به حیث اساس حکم از آن کارگرفته‬
‫میشود ‪)۲( .‬‬
‫که محاکمه پای ته ونه رسیږي بلي ورځي‬
‫ته ټال شي د نورو ورځو معامالت دي‬
‫هم د ( ‪ )۹۹‬مادې په ترتیب ونیول شي‬
‫دحکم د اساس په حیث دي له هغوڅخه‬
‫کار واخیستل شي ‪)۲( .‬‬

‫اوراق مادۀ (‪ )۹۹‬و مادۀ (‪ )۱۰۰‬مانـــند‬ ‫د ( ‪)۹۹‬مادې اود ( ‪ )۱۰۰‬مادې پاڼي دي‬
‫سائر اوراق ضبط در اخیر هر دو ماه =‬ ‫لکه نوري پاڼـي ضبطي اود هرو دوو =‬

‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1814‬جملة اِلحکام ‪.‬شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1814‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )621‬شرح ال َحما هدةُ ( ‪) 1816‬‬
‫درراْلکام ج (‪ )۴‬ص (‪. )626‬املادة (‪ )۱۸۰۱‬جملة اِلحکام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) ۱۸۰۱‬و (‪ )1814‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪47‬‬
‫= بصورت دفتر مجلد بحفظیه ســــپر ده‬ ‫= میاشتو پای کې دي د دفترپه صورت‬
‫مــــیشود ‪)۱( .‬‬ ‫مجلدي اوحفظې ته وسپارلي شي ‪)۱( .‬‬

‫حاالت اضطراری از حکم ماده فوق‬ ‫له پورتنۍمادې څخه اضطراري حاالت‬
‫مستثنی است ‪.‬‬ ‫مستثنی دي ‪.‬‬

‫هرګاه تحقیق وتدقیق دعوی به درجۀ‬
‫کفایت رسید رئیس محکمه مراتب آتی‬
‫را اجرأ میدارد ‪:‬‬
‫از طرفـــین می پرسد که دیگر‬
‫چــیز‬
‫گفتنی دارند یا نه ؟‬
‫بعد ازینکه طرفین جواب دادند که‬
‫چیزی دیگر برای گفتن ندارند در آن‬
‫وقت محکمه اختتام محاکمه را باوشان‬
‫تفهیم میدارد ‪.‬‬
‫بعد از افهام اختتام محاکمه طرفین‬
‫حق ندارند چیزی بگویند ‪)۲( .‬‬
‫در صورتیکه طرفین اعتراضاتی داشته‬
‫باشند آنرا بداخل ورق علیحده به رئیس‬
‫محکمه تقدیم میدارند ‪)۳( .‬‬
‫***‬
‫کله چـــې ددعوی تحقیــــق اوتــدقیق د‬
‫کفایت درجې ته ورسیده نو د محکمې‬
‫رئیس دا الندي مراتب اجرآء کوي ‪:‬‬
‫‪ :‬له دواړوخواووڅخه پوښتنـي کوی‬
‫چې نور کوم شی لرئ کنه ؟ ‪.‬‬
‫وروسته له هغه چې طرفینو ځواب‬
‫ورکړ چې د ویلو دپاره کوم نور شی‬
‫نلري ‪ ،‬نو هغه وخت دوی پوهـ کوي چې‬
‫محاکمه پای ته ورسیده ‪.‬‬
‫‪ :‬وروسته له هغه چې دمحاکمې په‬
‫ختم پوهـ شول نو دواړه طرفه حق نلري‬
‫چې څه ووایې ‪)۲( .‬‬
‫‪.‬‬
‫په دې صورت کې چې دواړه طرفــــه‬
‫اعتراضونه ولري هغه په ځانګړي پاڼه کې‬
‫دمحکمې رئیس ته وړاندي کوي ‪)۳( .‬‬
‫***‬

‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) ۱۸۰۱‬و (‪ )1814‬جملة اِلحكام ‪.‬‬

‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1827‬جملة اِلحکام ‪.‬ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1816‬جملة اِلحکام ‪.‬ال َحما هدةُ ( ‪ ) ۱۸۰۱‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ (‪ )1839‬درراْلکام ج (‪ )4‬ص (‪.)691‬‬
 ‫‪48‬‬
‫مــــذاکره اعتراض در اثنای جــــریان‬
‫مذاکره قرائت شده در حــــال احـــساس‬
‫لـــزوم تعمق در تحقیق رئــــیس محکمه‬
‫بافتتاح محاکمه پرداخــــته تحقیقات‬
‫وتدقیقات الزمه رابه پایان میرسانــد‬
‫وبعد ازاتمام تحقیقات الزمه اخــتتام‬
‫محاکمه را اعالم میدارد ‪)۱( .‬‬
‫ادارۀ هر محکمه مطابق تشریحات آتی‬
‫دارای دفاتر ذیل میباشد ‪:‬‬
‫دفتراستدعا حاوی مراتب ذیل میباشد ‪:‬‬
‫‪ -‬شماره ‪.‬‬
‫‪ -‬تاریخ عریضه ‪.‬‬
‫‪ -‬اسم متخاصمین ‪.‬‬
‫‪ -‬شهرت وتابیعت ومحل‬
‫اقامت متخاصمین ‪.‬‬
‫‪ -‬ماهیت دعوی ‪.‬‬
‫‪ -‬تاریخ ورود عریضه ‪.‬‬
‫دفتر جلب محاکم عدلی حاوی مطالب‬
‫آتی است ‪:‬‬
‫(‪ )1‬ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1838‬جملة اِلحکام ‪.‬ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1827‬جملة اِلحکام ‪.‬‬
‫د اعتراض خبري اتري دخبرواترودجریان په‬
‫ترځ کې لوستلی کیږي په تحقیق کې د ژوري‬
‫کتني داحساس په حال کې د محکمې ر ئیس‬
‫محاکمه افــــــتتاح کـوي الزمـــه تحـــقیقات‬
‫اوتدقیقات پای ته رسوي وروسته د الزمو‬
‫تحقیقاتو له تمامیدو څخه دمحاکمې پای ته‬
‫رسیدل اعالموي ‪)۱( .‬‬
‫دهري محکمې اداره له الندنیوتشریحاتو‬
‫سره سم دا راتلونکي دفترونه لري ‪:‬‬
‫د استدعا دفتر دا الندي مراتب لري ‪:‬‬
‫‪ :‬ــ ګڼه ‪.‬‬
‫‪ :‬ـــ د عریضې نیټه ‪.‬‬
‫‪ :‬ـــ د جګړه کونکو نومونه ‪.‬‬
‫‪ :‬ـــ د جګړه کونکوشهرت‬
‫اوتابعیت او د استوګني محل ‪.‬‬
‫‪ :‬ـــ د دعوی ماهیت ‪.‬‬
‫‪ :‬ــــ د عریضې د راتګ نیټه ‪.‬‬
‫د عدلیې محکمو دجلب دفــــتر الندنــي‬
‫مطلبونه لري ‪:‬‬
 ‫‪49‬‬
‫‪ -‬تاریخ ورقۀ جلب ‪.‬‬
‫‪ -‬اسم تسلیم شوندۀ ورقه جلب ‪.‬‬
‫‪ -‬تعین روز احضار متخاصمین ‪.‬‬
‫‪ -‬خالصۀ دعوی ‪.‬‬
‫دفتر اسناد متخاصمین که بمحاکم‬
‫عدلیه وجود میداشته باشد مشتمل‬
‫توضیحات ذیل است ‪:‬‬
‫‪ -‬نوعیت اسناد متخاصمین ‪.‬‬
‫‪ -‬خالصۀ مندرجات اسناد ‪.‬‬
‫‪ -‬تعداد اوراق اسناد ‪.‬‬
‫در تفصیل مندرجات دفتر اسناد هر‬
‫موضوع مهر و امضای رئیس محکمه‬
‫ضروری است ‪.‬‬
‫دفاتروثایق وفیصله جات محکمه حاوی‬
‫ثبت فیصله است که با امضای رئیس‬
‫واعضای محکمه رسانیده میشود ‪.‬‬
‫در دفتر ثبت اعالمت تمام فیصله‬
‫هائیکه ازمحکمه صادروبه متخاصمین‬
‫سپرده میشود ثبت میگردند ‪.‬‬
‫‪ :‬ـــ د جلب د پاڼي نیټه ‪.‬‬
‫‪ :‬ــ دجلب دپاڼي دتسلمېدونکي نوم ‪.‬‬
‫‪ :‬دجګړه کوونکودحاضرولوورځ ټاکل ‪.‬‬
‫‪ :‬ـــ د دعوی لنډیز ‪.‬‬
‫د متخاصمینودفترچې په عدلیه‬
‫محکموکې پراته وي الندني تو‬
‫ضیحات لري ‪:‬‬
‫‪ :‬ـــ د متخاصمینو د اسنادو ډول ‪.‬‬
‫‪ :‬ـــ د اسنادو دمندرجاتو لنډیز ‪.‬‬
‫‪ :‬ــــ د اسنادو د پاڼو شمیر ‪.‬‬
‫دهري موضوع داسنادوددفتردمندرجاتو‬
‫په تفصیل کې دمحکمې د رئــیس مهــــر‬
‫او السلیک ضروري دی ‪.‬‬
‫دمحکمې دوثائقواوفیصله جاتو دفتر‬
‫دهغو فیصلو ثبت دی چې د محکمې او‬
‫غړیو په السلیک رسولی کیږي ‪.‬‬
‫د اعـــــالناتودثبت په دفترکې ټولـــي هغه‬
‫فیصلې چې له محکمې څخه صادري‬
‫اومتخاصمینوته سپارلي کیږي ثبتیږي ‪.‬‬
 ‫‪50‬‬
‫دفتردار‪،‬اعالمات مکلف است که یک نقل‬
‫فیصله محکمه را به متخاصمین بسپارد ‪،‬‬
‫این دفتر مشتمل به توضیحات آتی است ‪:‬‬
‫‪ -‬اسم مدعی ومدعی علیه ‪.‬‬
‫‪ -‬خالصه دعوی ‪.‬‬
‫‪ -‬صورت جریان محکمه ‪.‬‬
‫‪ -‬نتیجه محکمه ‪.‬‬
‫هر گاه نقل فیصله محکمه از نزد یکی‬
‫از متخا صمین مفقود شـــود دفــــتردار‬
‫اعالمات مکلف است که نقل آنرا در‬
‫صورت مطالبه مجددًا به او بدهد ‪.‬‬
‫تمــام دفــاتر محکمــه بصــورت مجلــد کــه‬
‫اول و آخرآن بقید صـفحه بامضـاء ومهـر‬
‫رئـــــیس محکمـــــه رســــــــــیده باشـــــــــد‬
‫تـرتــــیب داده میشود ‪.‬‬
‫رئـــیس محکمـــه مؤظـــف اســـت کـــه در‬
‫هرمـــاه تمـــام دفـــاتر محکمـــه مربوطـــه‬
‫را مالحظــــــــه وتفتــــــــیش خصوصــــــــی‬
‫کنـــدتا تخطـــی ونقصـــی از نزدمـــوظفین‬
‫اموردفترمحکمه بوقوع نـــرســـــد ‪.‬‬
‫داعــــالماتودفترلرونکی مکلف دی چـې‬
‫دمحکمې دفـــــیصلې یونقل متخاصمینو ته‬
‫وسپاري دا دفترالندني توضیحات لري ‪:‬‬
‫‪ :‬د مدعي اومدعي علیه نوم ‪.‬‬
‫‪ :‬ـ ددعوی لنډیز ‪.‬‬
‫‪ :‬د محکمې د جریان صورت ‪.‬‬
‫‪ :‬ـــ د حکم نتیجه ‪.‬‬
‫که چیري د محکمې د فیصلې نقل له‬
‫یوه خصم څخه ورک شي د اعالماتو د‬
‫دفتر لرونکی مکلف دی چې دهغه نوی‬
‫نقل د غوښتني له مخي ورکړي ‪.‬‬
‫د محکمې ټول دفــــترونه په مجلدي‬
‫صورت چې اول او آخیر دصفحې په قید‬
‫دمحکمې د رئیس په مهر رسیدلی وي‬
‫ترتیب ورکول کیږي ‪.‬‬
‫دمحکمې رئیس مؤظف دی چې په هره‬
‫میاشت کې د خپلـــي مربوطي محکمې‬
‫ټول دفترونه وګوري اوخصوصي تفتیش‬
‫یې وکړي ترڅودمحکمې ددفتري چارو‬
‫له مؤظفینوڅخه کوم نقص اوخطا پېښه‬
‫نشي ‪.‬‬
 ‫‪51‬‬

‫تغیر و خدشه در مندرجات دفاتر محاکم‬ ‫د عدلیه محکمو ددفترو په مندرجـــاتو‬

‫عدلیه صورت گرفته نمیتواند‪ .‬هرگاه‬
‫به کشیدگی وایزاد یا اخراج کدام کلمه‬
‫ضرورت محسوس شود بصورت واضح‬
‫کـــشیده وایــن کـــشیدگــی بامضاء آمر‬
‫دفتر محکمه ورئیس محکمه رسانیده‬
‫میشود ‪)۱( .‬‬
‫حاالت اضطراري ازحکم ماد های (‬
‫) فوق مستثنی است ‪.‬‬ ‫) تا (‬
‫کې کومه خدشه اوتغیر کیدای نشي که‬
‫د کومي کلمې زیاتولویا کمولو یا بېخې‬
‫ایستلو ته کوم ضرورت پــــیښ شي په‬
‫واضح ډول ئي باسي دا ایستل د محکمې‬
‫ددفتردآمراومحکمې درئیس په السلیک‬
‫رسول کیږي ‪)۱( .‬‬
‫)پورتنیوموادو‬ ‫تر‬ ‫له (‬
‫څخه اضطراري حاالت مستثنی دي ‪.‬‬

‫دعوی واحده در یک وقت بدومحکمه‬ ‫یوه دعوی په یوه وخت کــــــې په دوو‬
‫دائر شده نمیتواند ‪)۲( .‬‬ ‫محکمو کې دائرېدای نشي ‪)۲( .‬‬

‫هرگاه دراثنای دوران اساسی دعوی در‬ ‫که په محکمه کې ددعوی داساسي دوران‬
‫محکمه ‪ ،‬یکی از مخاصمین دآئر بودن‬ ‫په ترڅ کې یوله متخاصمینوڅخه داصل‬
‫اصل دعوی رادرمحکمه دیگری وانمود‬ ‫دعوی دائریدل په بله محکمه کې ښکاره‬
‫ساخته یا ارتباط دعوی رابدعوی دیگری‬ ‫کړي یا ددعوی ارتباط په بلي هغسي =‬

‫) مادې پوري دجملة اِلحکام پر (‪ )1801( )۱۸۰۰‬او (‪)1814‬‬ ‫) مادې څخه بیاتر (‬ ‫( ) د(‬
‫اوشرح درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ )621‬مادې باندي مبني دي ‪ .‬املوسوعة الکويتية ج (‪ )۳۳‬ص (‪. )۳۰۳‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) ۱۸۰۱‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪52‬‬
‫= که در محکمه دیگــــری دوران دارد‬
‫بیان کرده انتقال دعوی را بهمان محکمه‬
‫مطــــالبه نـــماید در این صورت بــشرط‬
‫صالحیت قانونـــی با انــــتقال وحوالــۀ‬
‫دعوی بــــهمان محکمه اول امــــر داده‬
‫میشود ‪)۱( .‬‬
‫اعتراضاتیکه یکـــی از متخاصمین‬
‫راجع به اسناد واوراق طرفین داشــته‬
‫باشند باید قبل از ختم محاکمه بمحکمه‬
‫تذکر بدهند البته اعتراضات مطلوبه‬
‫بعد از فیصله در همان محکمه قابل‬
‫سمع گفته نیست ‪)۲( .‬‬
‫بعد از طــی مراتب دعوی ورســـیدن‬
‫بدرجۀ اصدار حکم محکمه تبدیل ذات‬
‫یا تبدیل صفات طرفین مانع صدور و‬
‫تبلیغ حکم محکمه نمیشود ‪.‬‬
‫مقصد از تبدیل ذات فوت ومراد‬
‫از تبدیل صفات حدوث جنون وافالس‬
‫است ‪)۳( .‬‬
‫( ) الفتاوي القاضي خان علي هامش اهلندية ج (‪ )2‬ص (‪. )367‬‬
‫= دع وی پوري چې هغه په بله محکمه‬
‫کې دوران لري بیان کړي ‪،‬نوددې دعوی‬
‫انتقال هغې محکمې ته وغواړي په دې‬
‫صورت کې د قانوني صالحیت په شرط‬
‫همغې لومړۍ محکمې ته د دعوی په‬
‫انتقال امر ورکول کیږي ‪)۱( .‬‬
‫هغه اعتراضونه چې یو له متخاصمینو‬
‫څخه یـــې دطرفـــینو داسنادواوپاڼــوپه‬
‫خصوص کې ولري بایدپخوا دمحاکمې‬
‫له ختم څخه له محکمې سره و غږیږي‬
‫البته مطلوبه اعتراضات وروسته له‬
‫فـــیصلې څخه په همغه محکمه کـــې د‬
‫اورېدو وړ نه بلل کیږي ‪)۲( .‬‬
‫وروسته ددعوی دمراتبو له طی کولو او‬
‫دمحکمې د حکم د اصدار درجې ته له‬
‫رسیدو دطرفینو د ذات تبدل یا دصفاتو‬
‫تبدل د محکمې دحکم د صدور او تبلیغ‬
‫مانع نه ګرځي ‪.‬‬
‫‪ :‬مقصد دذات له تبدیل څخه فوت‬
‫دی او مراد د صفاتو له تبــــدیل څخـــــه د‬
‫لیونتوب اوافالس پېښېدل دي ‪)3( .‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) ۱۸۰۱‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) ۱۸۰۱‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪53‬‬

‫در اثنای دوران دعوی بین متخاصمین‬ ‫د متخا صمینو په مــــنځ کـــې د دعوی‬
‫د دوران په ترڅ کې که کوم بل شخص‬
‫هرگاه شخص دیگری عرضی مبنی به‬
‫داسي عرض چې محکمې ته راجع شوې‬
‫حق وصالحیت مداخله خود در دعوی‬
‫دعوی کــــې دده د مداخلـــــې په حق او‬
‫راجعه بمحکمه تقدیم سند حضور خود‬ ‫صالحیت مبنـــي وي وړانــــدي کړي او‬
‫را بغرض محکمه مطالبه نماید مطالبه‬ ‫دمحکمــــې په غرض خــــــپل حـــــضور‬
‫او پذیرفته می شود اما در صورتـــیـکه‬ ‫وغواړي دده غوښتنه منله کیږي مګر‬
‫مراحل اصولی حکم بــــپایان رســیده‬ ‫په دې صورت کې چې د حکم اصولي‬

‫باشــــد اعالم حکم محکمه با ثـــر ایـــن‬ ‫مراحل پای ته رسیدلي وي دمحکمې‬
‫د حکم اعالم ددې غوښتنــــــــي په اثــر‬
‫مطالبه به تعویق افگنده نمیشود ‪)۱(.‬‬
‫ټالیدای نشي ‪)۱( .‬‬

‫اشخاصیکه بمحکمه استدعائی تقدیم‬ ‫هغه کسان چې محکمې ته یې استدعا‬

‫کرده تا مدت دوماه بمحکمه راجع به‬
‫استدعای تقدیم داشـــته خود حاضــــر‬
‫نشوند استدعای شان باطل پـــنداشته‬
‫می شود ودعوی شان بدون تـــــــــــقدیم‬
‫اســـــتدعای جــــدیــــد قابــــل سمع گفته‬
‫نمیشود ‪)۲( .‬‬
‫***‬
‫*‬
‫وړاندي کړې وي او تر دوو میاشتو‬
‫پوري دخپلي وړاندي کړي دعوی په‬
‫خصوص کې محکمې ته حاضر نشي نو‬
‫دا استدعا یې باطله ګڼله کیږي او د‬
‫دوی دعوی بې له نوي دعوی وړاندي‬
‫کولو د اوریدو وړ نه بلله کیږي ‪)۲( .‬‬
‫***‬
‫*‬

‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1828‬جملة اِلحکام ‪.‬‬

‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1801‬جملة اِلحکام ‪.‬‬
 ‫‪54‬‬

‫اسباب حکم چهار چیز است ‪:‬‬ ‫د حکم اسباب څلور شیان دي ‪:‬‬
‫اقرار ‪.‬‬ ‫‪ :‬اقرار ‪.‬‬
‫شاهدان ( بینه )‬ ‫‪ :‬شاهدان ( بینه ) ‪.‬‬
‫حلف ‪.‬‬ ‫‪ :‬حلف ‪.‬‬
‫نکول ‪)۱( .‬‬ ‫‪ :‬نکول ‪)1( .‬‬

‫حَ‬
‫اْلقح َرا َر‬
‫مباحث اقرار واحکام آن مطابق مادهء‬
‫َح َك َام‬
‫(‪ )۱۵۷۲‬الی (‪َ )۱۶۱۲‬جمَلهةُ حاْل ح‬
‫َح َك َام‬
‫ال َحع حدلَيه َة مرعی االجراء است اسباب چهار‬
‫گانه حکم وقت دوران دعوی چـــــــنین‬
‫اثبات وجود می نماید ‪:‬‬
‫حَ‬
‫اْلقح َرا َر‬
‫داقرارمباحث اودهغواحکام د َجمَلهةُ حاْل ح‬
‫ال َحع حدلَيه َة له (‪ )۱۵۷۲‬مادې بیا تر (‪)۱۶۱۲‬‬
‫مادې پوري د اجراء وړدي ‪ ،‬دحکم څلور‬
‫واړه اسباب د دعوی د دوران په وخت‬
‫کې دا ډول اثباتیږي ‪:‬‬

‫بعد از اقامه دعوی صحیحه محکمه‬
‫بمراتب آتی می پردازد ‪:‬‬
‫از مدعـــــــی علیه جواب دعوای‬
‫مدعی را میخواهد ‪)۲( .‬‬
‫د صحیحه دعوی له اقامــه کولو څخه‬
‫وروســـته محکمه دا الندي مراتب په‬
‫ځای کوي ‪:‬‬
‫‪ :‬ـــ له مدعي علیه څخه د مدعي د‬
‫دعوی ځواب غواړي ‪)۲( .‬‬

‫( ) شرح املادة (‪ )۱۸۲۷‬اِلاتسی ج (‪ )۶‬ص (‪ )۱۲۹‬ودرراْلکام ج (‪ )۴‬ص (‪. )۶۶۲‬‬

‫( ) شرح املادة (‪ )1816‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )۶۲۶‬‬
 ‫‪55‬‬
‫در صورت اقرارمدعی علیه محکوم‬ ‫د اقرار په صورت کې مدعي علیه‬
‫علیه شناخته میشود ‪)۱( .‬‬ ‫محکوم بلل کیږي ‪)۱( .‬‬
‫در صورت انکار مدعی علیه وظیفه‬ ‫د مدعــــي علیه د انکار په صورت‬
‫مدعي است که به اثبات دعوای خود‬ ‫کې د مدعي وظیفه ده چې خپله دعوی‬
‫بپردازد ‪)۲( .‬‬ ‫ثابته کړي ‪)2( .‬‬
‫درحالیکه مدعی از اثبات دعوی خود‬ ‫په داسي حال کې چې مدعي د خپلي‬
‫اظهارعجز نمایدحق تحلیف مدعی علیه‬ ‫دعوی په اثبات کې عجز ښکاره کړي‬
‫را داشته بمطالبۀ مدعی‪،‬محکمه مدعی‬ ‫نو مدعي علیه ته دتحلیف حق لري د‬
‫علیه را سوگند میدهد ‪)۳( .‬‬ ‫مدعي په غوښتنه محکمه مدعي علیه‬
‫ته قسم ورکوي ‪)۳( .‬‬
‫هرگاه مدعــی علیه ســــــوگند نمود‬ ‫ـــ که چیري مدعي علیه قسم وکړ‬
‫دعوی او رد گردیده فعال بقطع دعوای‬ ‫‪ ،‬نو دده دعوی ردیږي فعالً د مدعي د‬
‫مدعی اصدار حکم میشود ‪)۴( .‬‬ ‫دعوی په قطع حکم صادریږي ‪)۴( .‬‬
‫در صورت نـــــــکول مدعـــــــی علیه‬ ‫دمدعي علیه دنکول په صورت کې‬
‫باستثنای قصاص با آن چیزیکه باالی‬ ‫پرته له قصاص څخه په هغه شي چې‬
‫آن دعوی شــــــــــده است محکوم علیه‬ ‫دعوی ورباندي شوې ده محکوم علیه‬
‫میگردد ‪)۵( .‬‬ ‫ګرځي ‪)۵( .‬‬

‫مدعــــــی علیه مـــــیتوانـــد در مقابل‬ ‫مدعــــي علیه کوالی شـــــــــي د مدعــــي‬

‫دعوای مدعــــی دفع صحیح را اقامه‬ ‫د دعوی په مقابل کــــــــې صحیح دفع‬

‫نمایـــــــــد ‪)۶( .‬‬ ‫ووایې ‪)۶( .‬‬

‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1817‬جملة اِلحكام ‪.‬‬

‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1817‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1818‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1819‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1820‬جملة اِلحكام ‪.‬اِلختيار لتعليل املختار ‪ .‬ج (‪ )2‬ص (‪. )113‬تكملة رداحملتار ج (‪ )۱‬ص (‪. )۳۴۹‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1631‬جملة اِلحکام ‪.‬‬
 ‫‪56‬‬

‫هر گاه مدعی علیه بدفع صحیح مدعی‬ ‫که مدعي علیه د مدعــــي صحیح دفع‬
‫پرداخته گفت مثالً ‪:‬‬ ‫وکړه د مثال په توګه وئې ویل ‪:‬‬
‫مدعی از دعوی خود ابرآء نموده‬ ‫ــ مدعــــي له خپلي دعوی څخه‬
‫است ‪.‬‬ ‫ابرآء کړې ده ‪.‬‬
‫ـ بمدعی حق مطلوبه را تسلیم کرده‬ ‫مدعي ته یې مطلوبه حق ورتسلیم‬
‫است مسموع شده میتواند ‪)۱( .‬‬ ‫کړی دی اورېدل کېدای شي ‪)۱( .‬‬

‫در صورتیکه مدعی علیه از اثبات دفع‬ ‫که مدعي علیه د خـــپلي دفع له اثبات‬
‫خودعاجز شد حق دارد که سوگند مدعی‬ ‫څخه عاجز شو حق لري چې دمدعي سوګند‬
‫را مطالبه نماید ‪)۲( .‬‬ ‫وغواړي ‪)۲( .‬‬

‫در حالیکه مدعی در مقابل دعوی دفع‬ ‫په دې حال کې چې مدعي دمدعي علیه‬
‫مدعی علیه از تسلیم مدعی به وغیره‬ ‫ددفع ددعوی په مقابل کې د مدعی به ‪،‬‬
‫ســـــوگــــندکـــند مدعي علیه ملزم قرار‬ ‫او نورو له تسلیم څخه قسم وکړي نو‬
‫میگیرد ‪)۳( .‬‬ ‫مدعي علیه ملزم کیږي ‪)۳( .‬‬

‫در صــــــورتیکه مدعی علیه در دعاوی‬ ‫په دې صورت چــــې مدعـــــــي علیه په‬
‫مجهوله از قسم نکول نمایند مجبور به‬ ‫مجهولو دعوو کې له قسم څخه نکول‬
‫اقرار میگردد ‪)۴( .‬‬ ‫وکړي په اقرار ( بیان) مجبوریږي ‪)۴( .‬‬

‫در دعاوی مــستعجله بعد از تقــــــــدیم‬ ‫په تلیواري دعووکې وروسته دمدعي‬
‫استدعای مدعی‪ ،‬مدعی علیه را جلب‬ ‫د استدعا له وړاندي کېدو څخه مدعي علیه‬
‫وبه دعوای مدعی رسیدگی می شود =‬ ‫جلبیږي اودمدعي په دعوی رسیدګي =‬

‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1632‬جملة اِلحکام ‪.‬‬ ‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1631‬جملة اِلحکام ‪.‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ (‪ )1621‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )۱۹۴‬‬ ‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1632‬جملة اِلحکام ‪.‬‬
 ‫‪57‬‬
‫= شــــــود وبه طی نمودن سلسله مانند‬ ‫= کـــــــــــیږي لکه د نورو دعوو غوندي‬
‫دعاوی دیگر ضرورتی ندارد ‪)۱( .‬‬ ‫سلسلې طی کولوته ضرورت نلري ‪)۱( .‬‬

‫هکذا دردوران دعاوی بسیط بمناقشات‬ ‫همدا ډول د بسیطو دعوو په دوران کې‬
‫ومحاکمه مانند دیگر دعاوی ضرورتی‬ ‫لکه د نــــورو دعوو په شــــان مـــناقشو‬
‫ندارد ‪)۲( .‬‬ ‫اومحاکموته ضرورت نشته ‪)2( .‬‬

‫دعوای دین داخل وثــــیقه محکمه که‬ ‫د محکمې په وثیقه کــې د داخل پور دعوی‬
‫تصادیق شرعی رسمی ازمراجع مربوطه‬ ‫چې له مربوطومراجعوڅخه یې رسمي شرعي‬
‫انجام یافته باشد از جمله دعاوی بسیطه‬ ‫تصدیقونه پای ته رسیدلی وي دبسیطودعوو‬
‫محسوب است ‪)۳( .‬‬ ‫له ډلـــــي څخه بــلل کیږي ‪)3( .‬‬

‫هرگاه شخصی بر علیه دیگری دعوای‬ ‫که یو شخص په بل باندي د پور دعوی‬
‫دین نمود واظهار داشت که شهود مثبته‬ ‫وکړي او ویې ویل ‪ :‬مثبته شاهدان نه‬
‫ندارم تنها حلف مدعی علیه را مطالبه‬ ‫لرم یوازي دمدعي علیه قسم یې غوښت‬
‫می نمود اینگونه تحلیف از دعاوی‬ ‫دا ډول قسم ورکول له بـــــسیطو د عوو‬
‫بسیطه است ‪)۴( .‬‬ ‫څخه دی ‪)4( .‬‬

‫در دعاوی مستعجله وبسیطه محکمه‬
‫بتبلیغ استدعا و اوراق اثـــــبات کفایت‬
‫میکند بتقدیم الئحه وتبلیغ آن مانــــند‬
‫دعاوی دیگر بمدعــــــــی علیه ضرورتی‬
‫نیست ‪)۵( .‬‬
‫په بسیطو مستعجلو دعووکې محکمه‬
‫داستدعا اواثبات دپاڼوپه تبلیغ باندي‬
‫بسنه کوي د نورو دعوو په شان مدعي‬
‫علیه ته د الئحې د وړاندي کېدواودهغو‬
‫د تبلیغ ضرورت نشته ‪)۵( .‬‬

‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1737‬جملة اِلحكام ودرراْلكام ج (‪ )۴‬ص (‪)۴۸۰‬‬ ‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1810‬جملة ‪.‬وشرحَّا درراْلکام ج (‪ )۴‬ص‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1742‬جملة اِلحكام درراْلکام ج (‪ )۴‬ص (‪)۴۹۰‬‬ ‫(‪. )۶۱۷‬ال َحما هدةُ ( ‪ ) 18۰۱‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 18۰۱‬جملة اِلحكام ‪.‬‬ ‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 18۰۱‬جملة اِلحكام ‪.‬‬

‫در دعاوی چیزهائیکه در مجلس قضاء‬
‫حضور نداشت ویا حاضر شـــده نــــتواند‬
‫تعریف و قیمت آن حتمی است ‪)۱( .‬‬
‫موضوع دعاوی طبق فصل چهارم‬
‫دعوی مجــــلة االحکام‬
‫تحت نظر گرفته و فیصله شود ‪.‬‬
‫بینه سه قسم است ‪:‬‬
‫(‪)۲‬‬
‫(‪)۳‬‬
‫(‪)۴‬‬
‫شهادت از قوی ترین دالئل قطعی بعد‬
‫از اقرار بحساب میرود وآن عبارت از‬
‫اخبار حق بلفظ ( اشهد) است ‪ .‬و در آن‬
‫شــرائط شرعـــی شهادت در نظر گـرفـته‬
‫میشود ‪)۵( .‬‬
‫َح َك َام ‪.‬ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1684‬جملة اِلحکام ‪.‬ال َحما هدةُ ‪ ) 1700 ( -‬جملة اِلحکام ‪.‬‬
‫‪58‬‬
‫دهغو شیانو په دعوی کې چې د قضا په‬
‫مجلس کې حاضر نه وي اوحاضرېدلی‬
‫نشي دهغه تعریف اوقیمت حتمي دی ‪)1( .‬‬
‫ددعووموضوع دي دمجلة االحکام د‬
‫وکــــتاب‬ ‫کتاب اوڅلورم فصل سره‬ ‫دعوی د‬
‫سم په نظر کې نیولې او فیصله شي ‪.‬‬
‫بینه په درې ډوله دي ‪:‬‬
‫ـــــ‬ ‫(‪)۲‬‬ ‫ـــــ‬
‫ـــــ‬ ‫(‪) ۳‬‬ ‫ـــــ‬
‫ـــــ‬ ‫(‪)۴‬‬ ‫ـــــ‬
‫شهادت وروسته له اقرار ه خورا پیاوړئ‬
‫قطعي دلیل بلل کیږي اوهغه دحق اخبار‬
‫دی د( اشهد) په لفظ سره او په هغه کې‬
‫دشهادت شرعي شرائط په نظرکې نیول‬
‫کیږي ‪)۵( .‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1621‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫َح َك َام ‪.‬غمزعيون البصائر ج (‪ )۲‬ص (‪. )۲۷۵‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪َ ) 1684‬جمَلهةُ حاْل ح‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1821‬جملة اِلحکام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1740‬جملة اِلحکام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪َ )1 676‬جمَلهةُ حاْل ح‬
 ‫‪59‬‬

‫شهادت شهود بصورت انفرادی بحضور‬ ‫د شــاهدانو شهادت په انــفرادي صورت‬

‫هئیت محکمه و متخاصمین شــــنیده‬ ‫د محکمــې دهـــیئت اودمتخاصمینو په‬
‫می شود ‪)۱( .‬‬ ‫حضورکې اورېده کیږي ‪)۱( .‬‬

‫محکمه باید پیش از شنیدن شهادت‬ ‫محکمه بایـــد دشـــاهدانو دشــهادت له‬
‫شهود هویت شانرا معلوم کند ‪)۲( .‬‬ ‫اوریدلوڅخه پخوا ددوی هویت معلوم‬
‫کړي ‪)2( .‬‬

‫هرگاه مدعی در جواب پرســــش محکمه‬
‫بحضور خــصم اســــمای شــــهود ومحل‬
‫اقامت شانرا قبل از احضار تعین نموده‬
‫ودرحین احضار شهود دیگری را حاضر‬
‫کرد‪ ،‬در آن صورت محکمه چنان شهود‬
‫مدعی را موقع قبول نمیدهد ‪)۳( .‬‬
‫که مدعي دمحکمې دپوښتني په ځواب‬
‫کې دخصم په حضورکې دخپلو شاهدانو‬
‫نومونه اوداستوګني ځای پخوا له احضار‬
‫څخه وټاکي او داحضار په وخت کې نور‬
‫شاهدان حاضر کړي په دې صورت کې‬
‫محکمې دمدعي دې ډول شاهدانو ته‬
‫د قبلېدو موقع نه ورکوي ‪)۳( .‬‬

‫اگرمدعی گفت اصالً وقطعًا شاهدندارم‬ ‫که مدعي ووایې چې اصالً اوقطعًاشاهد‬
‫وبعد از آن شهودی را حاضرکند شـــهود‬ ‫نه لرم اوپس له هغه شاهدان حاضرکړي‬
‫مذکور پذیرفته نمیشود ‪)۴( .‬‬ ‫دا شاهدان نه قبلیږي ‪. )۴( .‬‬

‫ازدیادپنج فقره تبصره ذیل بماده (‪)۱۴۲‬‬ ‫په ( ‪ )۱۴۲‬مادې باندي د تبصرو پنځه‬
‫اصول محاکمات اداری عدلی ‪:‬‬ ‫فقرې زیاتونه ‪:‬‬
‫( ) اِلشباه والنظائرص (‪. )۱۹۳‬ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1684‬جملة اِلحكام ‪.‬شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1685‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )351‬‬
‫( ) معْي اْلكام ص (‪. )99‬‬
‫( ) درراْلکام ج (‪ )۴‬ص (‪ )۵۰۸‬اتاترخانيه ‪،‬کتاب الشَّادت ج (‪ )۱۱‬ص (‪. )۴۵۴‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1753‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪60‬‬
‫اگرمدعي جمله ( اصال وقطعا شهود‬
‫ندارم) و یا کلماتی که همان مفاد را در بر‬
‫میگرفت مانند اینکه ‪ :‬اگر هر قدرمهلت داده‬
‫شودشهود را حاضرکرده نمیتوانم استعمال‬
‫نموددرآنصورت بعدازفیصله ابتدائیه شهود‬
‫آورده شده اش پــــذیرفته نـــمیشود وفـــیصله‬
‫ابتدائیه دارای قطعیت است ‪)۱( .‬‬
‫در صورتیکه فیصله قطعیت پیدا‬
‫کند اگر مدعی اموال مدعی بها را در‬
‫دست مدعی علیه می یابد ‪ ،‬ویا بعد از‬
‫فیصله فوق مدعی علیه باموال مدعی‬
‫بها برای مدعی اقرار می نماید دعوی‬
‫فوق ازمال و یا اقرار مذکور در محاکم‬
‫عدلی حسب مقررات شنیده میشود (‪.)۲‬‬
‫اگر مدعی بگوید شهود من در شهر‬
‫( منطقه مربوط محکمه) حضور ندارند‬
‫وخودرا از احضار شهود عاجز نمی نمود‬
‫‪ ،‬محکمه ابـــتدائیه طبق ماده ( ‪ )۸۴‬و (‬
‫‪ )۱۴۵‬باندازه الزمه مهلتی خواهد داد‬
‫وبعد از آن فیصله خود را شرعًا بصورت‬
‫قسم صادر می نماید ‪)۳( .‬‬
‫که مدعي ( اصال اوقطعا شاهدان‬
‫نلرم ) جمله یا داسي کلمې چې همغه مفاد‬
‫پکښې نغښتـــی ؤ لکه دا که هرڅومره مهلت‬
‫راکړشي شاهدان نشم حاضرولی استعمال‬
‫کړي په دې صورت کې دابتدائیې له فیصلې‬
‫نه وروسته دده راوستلي شاهدان نه قبلیږي‬
‫او د ابتدائې فیصله قطعیت لري ‪)1( .‬‬
‫په دې صورت چــــې قطعیت هم ومومي‬
‫که مدعي‪ ،‬مدعی بها مالونه دمدعي علیه په‬
‫الس کې پیدا کوي ‪ ،‬یا وروسته له پورتنۍ‬
‫فیصلې مدعي علیه په مدعی بها مالونو‬
‫مدعــــي ته اقـــرار کوي دا پورتنۍ دعوی‬
‫دهغه له مال یا اقراره په عدلي محکموکې‬
‫د مقرراتو له مخي اورېدله کیږي ‪)2( .‬‬
‫که مدعي ووائې ځما شاهدان په‬
‫ښارکې ( دمحکمې مربوطه منطقه کې )‬
‫حاضر نه دي اوځان یې د شاهدانو له‬
‫حاضرولوڅخه عاجزه نه باله نو ابتدائیه‬
‫محکمه به له ( ‪ ۸۴‬او ‪ ) ۱۴۵‬مادې سره‬
‫سم په الزمه اندازه مهلت ورکړي او‬
‫پس له هغه خپله فیصله شرعا دقسم په‬
‫صورت صادروي ‪)3( .‬‬

‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1753‬جملة اِلحكام ‪.‬شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1753‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )509‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪.)79‬جملة اِلحكام ‪ .‬فقه اِلسالمي ‪.‬ج (‪ )6‬ص (‪. )616‬‬
‫( ) شرح املادة (‪ )1828‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ .)664‬و رداحملتار ج (‪ )4‬ص (‪. )383‬ال َحما هدةُ (‪ )1742‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪61‬‬
‫اگـــر مدعــی بعد از انـــجام فـــیصله‬
‫حلفــــی‪ ،‬اقامه شــهود را ادعا می نمود‪،‬‬
‫در ظرف مــــیعاد مرافعه طلبی ‪ ،‬شهود‬
‫مثبته دعوی خودرا اقامه کرده میتواند‪،‬‬
‫ولی فـــیصله متذکره فـــیصله مـــرافعه‬
‫شــــناخته نمی شود و ابــتدائیه حیثیت‬
‫مرافعه را حایز شده نمیتواند ‪)۱( .‬‬
‫چون رویت ثــــانوی محکمه‬
‫ابتدائیه نظر به اقامه شهود ‪ ،‬صورت‬
‫اکمال فیصله اولی را بخود میگیرد ‪،‬‬
‫اگر مدعی اقامه شهود نمود و محکوم‬
‫علیه قناعت نداشت مرافعه و تمیز خود‬
‫را طی می نـــماید ‪ ،‬و اال که مدعـــی تا‬
‫مجلس ثانوی وثالث قضاء ‪ ،‬شهود خود‬
‫را حاضر کرده نـــتوانست فیصله اولی‬
‫قطعیت می یابد ‪)۲( .‬‬
‫که مدعي د حلفي فیصلې له پای نه‬
‫وروسته دشاهدانو تــــیرولو ادعاکوله د‬
‫مرافعه غوښتني په مېعاد کې دخـپلــــي‬
‫دعوی مثبته شاهدان تېروالی شي‪،‬مګر‬
‫دا فیصله مرافعه فیصله نه بلل کـــــیږي‬
‫او ابـــــتدائیه د مرافعـــې حیثیت نشــــي‬
‫موندلی ‪)1( .‬‬
‫ـــ څرنګه چــــې دابتدائې محکمې‬
‫دوهم رویت نظر د شــــاهدانو تــېرولوته‬
‫لومړنۍ فیصله اکمالوي ‪ ،‬نوکه مدعي‬
‫شاهدان تېرکړل اومحکوم علیه قناعت‬
‫نه درلــــود خـــپله مـــرافعه او تــمیز طی‬
‫کوي او کنه مدعي د قضا تر دوهم او‬
‫دریم مجلس پوري خپل شاهدان حاضر‬
‫نشوای کړای لومړنۍ فیصله قطعیت‬
‫مومي ‪)2( .‬‬

‫بعد از معلوم شدن اینکه شهود حاضره‬ ‫وروسته له دې چې معلوم شي چې حاضر‬

‫همان اشخاصی میباشندکه قبالً معرفی‬ ‫شوي شاهدان هغه اشخاص دي چې پخوا‬
‫شده بودند محکمه باستماع شهادت‬ ‫معرفي شوي وونومحکمه ددوی شهادت‬
‫شان موقع میدهد ‪)۳( .‬‬ ‫قبلوي ‪)3( .‬‬

‫( ) َش حر َح ال َحمادهةَ ال َحما هدةُ (‪ )1819‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )647‬واِلاتسي ج (‪ )6‬ص (‪. )111‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1838‬جملة اِلحكام ‪ .‬شرح املادة (‪ )1819‬درراْلكام ‪ .‬ج (‪ )4‬ص (‪. )647‬‬
‫( ) الفتاوى اهلندية ج (‪ )3‬ص (‪. )325‬‬
 ‫‪62‬‬

‫هرگاه در معامالت حقوقـــــی یکــی‬ ‫که چیري په حقوقي معامالتوکې یو تن‬

‫از شـــــهود بـــروز معین جلسه بمحکمه‬
‫حاضـــر شـــد ومحقق گردیـــد که شــاهد‬
‫دیگر بموجب اعذار شرعی حاضر شده‬
‫نتوانسته است در آن صورت (باستثنای‬
‫حدود) محکمه اظهارات شاهد حاضر‬
‫را میشنود و برای احضار غائب مهلتی‬
‫میدهد ‪)۱( .‬‬
‫له شاهدانو څخه د محکمې د جلسې په‬
‫ټاکلې ورځ حاضر شو او ثابته شوه چې‬
‫نورو کیدای شي د کوم شرعي عذر له‬
‫مخي ونشوکوالی چې حاضر شي‪ ،‬په‬
‫دې صورت کې ( پرته له حدودو څخه )‬
‫محکمه د حاضر شاهد اظهارات اوري او د‬
‫غائبو شاهدانو د پاره مهلت ورکوي ‪)۱( .‬‬

‫مهلتـــی که از طرف محکمه بـــرای‬ ‫هغه مهلت چې دمحکمې لخوا د شاهدانو‬

‫احضار شهود داده میشود باندازه لزوم‬ ‫د احضار دپاره ورکول کیږي ‪ ،‬دلزوم‬
‫بادرنظر داشــــت بعد از مسافه تـــعین‬ ‫په اندازه سره د مسافې لیري والی په‬
‫میگردد ‪)۲( .‬‬ ‫نظرکې نیولو ټاکل کیږي ‪)2( .‬‬

‫هرگاه مدعی در اثر مریضی یا غیره‬ ‫که مدعي دشاهدانو د ناروغۍ یا د نورو‬
‫اعذارشرعی شاهد سماع شهادت شاهد‬ ‫شرعي عذرونو په اثر دشاهد دشهادت‬
‫وتحریر آنــــرا درمحل اقامت شـــــاهد از‬ ‫اوریدل اویا دهغه لیکل دشاهدد استوګني‬
‫محکمه مطالبه کـــند محکمه یکـــی از‬ ‫په ځای کې له محکمې څخه وغواړي‬
‫اعضای خود را که صالحیت قضائی‬ ‫نو محکمه یو تن له خپلو اعضاؤ څخه‬
‫داشته باشد بغرض اخذ اظهارات شاهد‬ ‫چې قضایي صالحیت ولري د معذور‬
‫معذور بمحل اقامت آن می فرستد تا‬ ‫شاهد داظهاراتواخیستلوپه غرض دهغه‬
‫شهادت شاهد را بحضور طرفین شنیده‬ ‫داستوګني ځای ته ورلیږي ترڅو د شاهد‬
‫تحریر وضبط وامضاء ومهرنماید =‬ ‫شهادت د طرفینو په حضورکې =‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1831‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )673‬شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1828‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ . )664‬بدائع‬
‫الصنائع ج (‪ )5‬ص (‪. )510‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬من اجمللة ‪ .‬شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1828‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )664‬‬
 ‫‪63‬‬
‫= وآنــــرا طبق احکام شرعی در شهادت‬ ‫= واوري ‪ ،‬تحریر‪ ،‬ضبط ‪ ،‬السلیک او‬
‫اجراء میکند ‪)۱( .‬‬ ‫مهرئي کړي‪،‬هغه دشرعي له احکاموسره‬
‫سم په شهادت کې اجراء کوي ‪)۱( .‬‬

‫شـــهادت شـــهود از طــــرف محکمه‬ ‫دشاهدانوشهادت دمحکمې لخوا په‬

‫بصورت مفصل ضـــبط شـــده بحضور‬ ‫مفصل صورت ضبط شوی ‪ ،‬د شاهدانو‬
‫شــــهود قـــرائت وبـــامضاء ومهــر شان‬ ‫په حضورکـــې لولـــي او د دوی په مهر‬
‫رسانیده میشود ‪)۲( .‬‬ ‫اوالسلیک رسول کیږي ‪)2( .‬‬

‫نصاب شهادت وکیفیت ادای شهادت‬
‫وشروط اساسی آن و موافقت شهادت‬
‫با دعوی واختالف شهود وتزکیه شان‬
‫ورجوع شهود از شهادت وترجیح شهود‬
‫دردعوی دونفر ویک چیز مطابق کتاب‬
‫بـــــینات مجلة االحکام العدلیه‬
‫مرعی االجراء میباشد ‪.‬‬
‫د شهادت نصاب ‪ ،‬دشهادت اداء کولو‬
‫کیفیت او دهغه اساسي شروط له مدعی‬
‫سره د شهادت موافقت ‪ ،‬او د شاهدانو‬
‫اختالف ددوی تزکیه ‪ ،‬له شهادت څخه‬
‫د شاهدانو رجوع ‪ ،‬او د شاهدانو ترجیح د‬
‫دوو تنو په دعوی او یوه شي کې د مجلة‬
‫کتاب سره‬ ‫االحکام العدلیه د بــــینات‬
‫سم مرعی االجراء دي ‪.‬‬

‫اسنادبه دونوع تعهدات ‪ ،‬عقود مشتمل‬ ‫اسناد پر دوو نوعو‪ ،‬تعهداتو او عقودو‬
‫است اسنادیکه مدارحکم شرعی باشد‬ ‫مشتمل دي هغه اسنادچې دشرعي حکم‬
‫عبارت است از اسنادیکه رسماً‬ ‫مدار وي عبارت دي له هغو اسنادو =‬

‫ال َحما هدةُ (‪ )1806‬جملة اِلحكام ‪.‬واِلاتسي ج (‪ )6‬ص (‪ )75‬ودرراْلكام ج (‪)4‬ص (‪ )612‬واملادة (‪)1830‬جملة اِلحكام‪.‬‬
‫الفتاوى اهلندية ج (‪ )6‬ص (‪ )161‬و ج (‪ )3‬ص (‪ . )383‬شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1827‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪)663‬‬
‫‪.‬واملادة (‪ )1814‬وشرحَّا درراْلكام ‪.‬‬
 ‫‪64‬‬
‫= به تـــــصدیق وامـــــضای مؤظفـــین‬ ‫= څخه چې رسما د هغو د مخصوصو‬
‫مخصوص آن رســــیده وانـــجام یافته‬ ‫موظفینوپه تصدیق اوالسلیک رسیدلي‬
‫باشد ‪)۱( .‬‬ ‫او خاتمې یې موندلې وي ‪)۱( .‬‬

‫تصدیق وثبت اسناد رسمـــی از طرف‬ ‫درسمي اسنادوتصدیق اوثبت دمحکمې‬

‫محکمه صـــورت مـــیگـــیـرد ‪ ،‬عـــقود‬ ‫لخوا کیږي او دهغو مندرجه عقدونه او‬
‫وتــعهدات مندرجۀ آن بــــحضور هئیت‬ ‫تعهدات د محکمې د هیئت په حضور‬
‫محکمه انـــجام وعـــقد وتــعهد مذکور‬ ‫کې تمامیږي اودا عقد او تعهد غوټه‬
‫انعقاد می یابد ‪)۲( .‬‬ ‫کیږي ‪)2( .‬‬

‫اسناد رسمی مادۀ ( ‪ )۱۵۱‬باید بشرایط‬
‫قانونی از طرف محکمه تحریروبه حضور‬
‫مـــتعاقدان وشــــهود معرفت که اهلیت‬
‫شهادت داشته باشند انجام یافته وبعد‬
‫از آن قرائت نموده بامضای متعاقدان‬
‫وشهود معرفت رسانیده ازطرف محکمه‬
‫مهر وامضاء میشود ‪)۳( .‬‬
‫د ( ‪ )۱۵۱‬مادې رسمي اسناد باید په‬
‫قانوني شرائطو دمحکمې لخوا ولیکل‬
‫شي ‪ ،‬د متعاقدینو او دمعرفت دشهودو‬
‫چې دشهادت اهلیت ولري په حضورکې‬
‫لوستل کیږي له هغه وروسته دمتعاقدینو‬
‫اوشهودوپه امضاء رسیږي اودمحکمې‬
‫لخوا مهر او السلیک کیږي ‪)3( .‬‬

‫اسنادی که بامضاء و مهر هیئت محکمه‬
‫مــــیرسند بعد از تصادیق الزمه بـــدفتر‬
‫محکمه ثـــبت مــیگردد وثبت آن نــــیز‬
‫بامضای هیئت ومتعاقدان رسانیده‬
‫میشود ‪)۴( .‬‬
‫هغه اسناد چې دمحکمې دهیئت په مهر‬
‫او السلیک رسیږي وروسته له الزمو‬
‫تصدیقونو دمحکمې په دفترکې ثبتیږي‬
‫اوثبت یې هم د هیئت اومتعاقدینو په‬
‫السلیک رسولی کیږي ‪)4( .‬‬

‫ال َحما هدةُ (‪َ )1739 1738 1737‬جمَلهةُ حاْل ح‬

‫َح َك َام ‪ .‬ومعْي القضات املادة (‪ )307‬للشمس اْلق اِلفغاين ص (‪. )57‬‬
‫َح َك َام ‪.‬‬
‫ال َحما هدةُ ( ‪َ ) 1738‬جمَلهةُ حاْل ح‬
‫شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1738‬اِلاتسي ج (‪ )6‬ص (‪ . )388‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )481‬‬
‫شرح املادة (‪ )1737‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ . )481‬درراْلکام ج (‪ )۴‬ص (‪. )۶۲۲ ۶۲۱‬‬
 ‫‪65‬‬
‫هرگاه در تحریر برســـند مـــتذکــر ماده‬
‫( ‪ )۱۵۲‬کدام ســـهو بوقوع برســـد بایــد‬
‫طوری خط کشیده شود که اصل وسهو‬
‫نیز خوانا باشد ‪ ،‬وتصحیح آن در پایان‬
‫وثیقه بامضاء متعاقدان وشهود واهالی‬
‫محکمه صورت میگیرد ‪)۱( .‬‬
‫در تمام وثایق محاکم دو نفر شــاهد‬
‫معرفت که اهلیت شهادت را داشــــته‬
‫باشند حتمی است ‪)۲( .‬‬
‫هرگاه متعاقدان یا شهود معرفت شان‬
‫شخصیت حکمی داشــته باشـــند مثال‬
‫بــــنام مؤســسه یا شـــعبه ودائــره یا د‬
‫مــیشدند درآنصورت حضور نماینده‬
‫قانونی شــان بمحکمه که رسمًا معرفی‬
‫شود کفایت میکند ‪)۳( .‬‬
‫معرفی نماینده وصالحیت آن از طرف‬
‫دوائر منسوبۀ مؤسسات برای انـــجام‬
‫معامله توســــط ورق رســـمی باثـــــبات‬
‫میرسد ‪)۴( .‬‬
‫َح َك َام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪َ ) 1801‬جمَلهةُ حاْل ح‬
‫َح َك َام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪َ ) 1801‬جمَلهةُ حاْل ح‬
‫په ( ‪ ) ۱۵۲‬ماده کې د ذکر شوي سندپه لیکلو‬
‫کې که کومه سهوه پیښه شي باید داسي‬
‫ډول خط ورباندي وایستل شي چې اصل او‬
‫سهوه دواړه د لوستلو وړوي او تصحیح یې‬
‫د وثیقې په پای کې دمتعاقدانو‪،‬شاهدانو او‬
‫دمحکمې داهالیووپه السلیک سره کیږي(‪)1‬‬
‫د محکمو په ټولو وثیقوکې دوه تنه د‬
‫معرفت شاهدان چې د شهادت اهلیت‬
‫ولري حتمي دي ‪)۲( .‬‬
‫که چیري متعاقدان یا د دوی د معرفت‬
‫شاهدان حکمي شخصیت ولري د مثال‬
‫په ډول دمؤسیسې یا څانګي یا ددائرې‬
‫په نامه یادیدل په دې صورت ددوی د‬
‫قانوني نمائنده حضور محکمې ته چې‬
‫رسما معرفي شي کفایت کوي ‪)3( .‬‬
‫دمؤسساتو د دوائرو له خوا دنمائـــنده‬
‫معرفي اودهغه صالحیت دمعاملې دپای‬
‫ته رسولو دپاره د رسمي پاڼي په ذریعه‬
‫په اثبات رسیږي ‪)4( .‬‬
‫َح َك َام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪َ ) 1801‬جمَلهةُ حاْل ح‬
‫َح َك َام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪َ ) 1801‬جمَلهةُ حاْل ح‬
 ‫‪66‬‬

‫اوراقی که هویت نمایندۀ قانونی را با ثبات‬ ‫هغه پاڼي چې دقانوني نمائنده هویت اثباتوي‬
‫میرساند بدفتر محکمه حفظ میشود ‪)۱( .‬‬ ‫د محکمې په دفترکې ساتلي کیږي ‪)1( .‬‬

‫در اثبات هویت اشخاصیکه به نزد‬ ‫دهغه کسانو دهویت په اثبات کې چې‬
‫محکمه معروف باشند وسایل معرفت‬ ‫د محکمې په نزد معروف وي د هویت‬
‫هویت بکار برده نمیشود ‪)۲( .‬‬ ‫د معرفت وسائل نه پکاریږي ‪)2( .‬‬

‫هرگاه متعاقدان یا شهود معرفت شان‬ ‫که متعاقدان یا ددوی دمعرفت شاهدان‬
‫بی سواد باشند ومهر هم نداشته باشند‬ ‫بې سواده وي اومهر هم ونه لري په دې‬
‫درآنصورت به نشانی انگشت شهادت‬ ‫صورت ددوی بټي ګوتي په نښاني او‬
‫وتصدیق مصدقین شان محکمه اکتفا‬ ‫دمصدیقینو په تصدیق محکمه اکتفاء‬
‫نموده کیفیت بی سوادی شانرا در وثیقه‬ ‫کوي او د دوی د بې سوادۍ کیفیت په‬
‫تذکر میدهد ‪)۳( .‬‬ ‫وثیقه کې ذکر کوي ‪)۳( .‬‬
‫‪:‬‬
‫اسناد رسمی در حق خود مقر وورثه‬ ‫رسمي اسنادپخپله دمقراود دوی دقائم‬
‫وقائم مقام شان قابل اعتباراست ‪)۴( .‬‬ ‫مقام ورثې په حق کې داعتباروړدي ‪)4( .‬‬
‫‪:‬‬
‫اشخاصیکه در اسناد رسمی شهود‬ ‫هغه کسان چې په رسمي اسنادوکې د‬
‫معرفت شــــده وباالخره همان چـــیز یرا‬ ‫معرفت شاهدان شوي او بل وخت دهغه‬
‫برای خود ادعای ملکیت مـــینمایـــند‬ ‫شي د خپل ځان لپاره د ملکیت دعوی‬
‫وثیقه یا ســــند رسمــــی مـــذکور بــــرای‬ ‫وکړي ‪ ،‬نو دا رسمي سند یا وثیقه دده‬
‫الزامیت اوکفایت میکند ‪)۵( .‬‬ ‫د الزامیت دپاره کفایت کوي ‪)5( .‬‬

‫َح َك َام ‪.‬معْي‬

‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1610‬و (‪َ )1611‬جمَلهةُ حاْل ح‬ ‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1814‬و(‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫القضاة املادة (‪ )244‬ص (‪. )49‬‬ ‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) الفتاوى الكاملية ص (‪)147‬ال َحما هدةُ (‪ )100‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪67‬‬
‫‪:‬‬
‫موافقه های خصوصی وعقود مخفی‬
‫کـه در اثــــنای تـــنظیم وثــایق رســمــی‬
‫( شرعی) یا بعد از آن از طرف بعضی از‬
‫شاملین مبنی بر فسخ تمام مندرجات‬
‫اسناد شرعی یا بعضی آن صورت گرفته‬
‫باشــد در حق خود شـــان قابل مــراعات‬
‫بوده دربارۀ سائر شاملین عقد تاثیری‬
‫ندارد ‪)۱( .‬‬
‫‪:‬‬
‫اسناد ووثائقیکه در ترتیب وتنظیم‬
‫آنها شروط و لوازم آن مراعات نشده‬
‫باشد حیثیت اسناد عادی را دارند ‪)۲( .‬‬
‫‪:‬‬
‫دعاوی مبنی بر ضد اسناد شرعی نیز‬
‫موقوف بـــسند شرعی و یا اقرار مدعی‬
‫علیه آن می باشد ‪)۳( .‬‬
‫‪:‬‬
‫قاضی محکمه نمیتواندبرای پدر وپدر‬
‫کالن واوالد و برادر وهمشیره و زوجه‬
‫وخدمــــتگار خود درمــحکمۀ مــربوطه‬
‫وثـــیقه ترتیب بــدهد یا ایشانرا بحیث‬
‫شهود معرفت‬
‫خصوصي موافقې او پټ عقدونه چې‬
‫رسمي ( شرعي ) وثائقو د تنظیم په ترڅ‬
‫کې یا وروسته له هغه د ځینو شاملینو‬
‫لخوا دشرعي اسنادو دټولومندرجاتو یا‬
‫له هغه دځینو دفسخ په خصوص کې شوي‬
‫وي پخپله د دوی په حق کې دمراعات‬
‫وړدي او دعقد د نورو شاملینو په باره‬
‫کې کوم تاثیر نلري ‪)1( .‬‬
‫هغه اسناداووثیقې چې په ترتیب اوتنظیم‬
‫کې دهغوشرائط اولوازم مراعات شوي‬
‫نه وي دعادي اسنادوحیثیت لري ‪)2( .‬‬
‫دشرعي اســـنادو پرضد مبني دعوی هم‬
‫په شرعي سند او یا دهغه دمدعي علیه‬
‫په اقرار پوري موقوفي دي ‪)3( .‬‬
‫د محکمې قاضي نشي کوالی چې د‬
‫خپل پالر ‪ ،‬نیکه ‪ ،‬اوالد ‪ ،‬ورور ‪ ،‬خور‬
‫‪ ،‬ښځي او خذمت ګار دپاره په مربوطه‬
‫محکمه کې وثیقه ترتیب کړي یا هغوی‬
‫دمعرفت په شهودو یا دپوهـ کسانو =‬

‫َح َك َام ‪.‬‬

‫دراملختارعلي هامش رداحملتار ج (‪ )5‬ص (‪ .)403‬وال َحما هدةُ ( ‪َ )1642‬جمَلهةُ حاْل ح‬
‫( ) شرح املادة (‪ )1738‬اِلاتسي ج (‪ )5‬ص (‪. ) 388 387‬‬
‫َح َك َام ‪.‬‬
‫( ) الفتاوي اهلندية كتاب احملاضر ج (‪ )6‬ص (‪ )187‬و وال َحما هدةُ (‪َ ) 79‬جمَلهةُ حاْل ح‬
 ‫‪68‬‬
‫یا اهل خبرت یا شاهد واقعه یا مترجم‬ ‫= یا دواقعې دشاهدانویا مترجم په حیث‬
‫بپذیرد ‪)۱( .‬‬ ‫قبول کړي ‪)1( .‬‬
‫‪:‬‬
‫وثیقۀ اقارب قاضی در محکمه مجاور‬ ‫د قاضي دخپلوانووثیقه په نژدې محکمه‬
‫ترتیب می یابد ‪)۲( .‬‬ ‫کې تر تیبیږي ‪)2( .‬‬
‫‪:‬‬
‫اســـناد تحریری از قــبیل حواله جات‬ ‫لیکلـــي اســــناد لکه رســمي حوالې او‬
‫رسمی وفرامین امارتي که دارای ثبت‬ ‫حکومتي فرمانونه چې محفوظ ثــــبت‬
‫محفوظ باشد واعالمات وفیصله جات‬ ‫ولري او دمحکمو اعالمات او فیصلـــې‬
‫محاکم که خالی از تزویر وساخته کاری‬ ‫چې له تزویر اوساخت کاري څخه خالي‬
‫بوده ثبت محفوظ بدیوان قضا داشته‬ ‫اودقضا په دفترکې محفوظ ثبت ولري‬
‫باشد واز طرف محکمه یا دوائر امارتي‬ ‫اودمحکمې یا امارتي دائروڅخه ورکړی‬
‫داده شـــده باشــــد از جملۀ اسناد مثبته‬ ‫شوي وي دمثبته اسنادو له جملې څخه‬
‫محسوب اســـت بـــرای اثـــبات مدعــی‬ ‫ګڼل کیږي د مدعی د اثبات د پاره‬
‫کفایت میکند ‪)۳( .‬‬ ‫کفایت کوي ‪)3( .‬‬
‫‪:‬‬
‫اســــناد عرفــی که بین طرفین تحریر‬ ‫عرفي ســــندونه چې دطرفینو تر مـــنځ‬
‫وبامــــضأ و مهر شــان رســیده باشد در‬ ‫لیکل شوي وي او په مهر او السلیک‬
‫صورتیکه طرفین مهر وامضای خود را‬ ‫رسیدلي وي په دې صورت چې طرفین‬
‫تصدیق کنند بمثل اسناد شرعی قابل‬ ‫خپل مهراو السلیک تصدیق کړي لکه‬
‫اعتبار میباشد ‪.)۴( .‬‬ ‫شرعي اسناد د اعتبار وړدي ‪)4( .‬‬

‫اشخاصی که اسنادعرفی به مهر وامضای =‬ ‫هغه کسان چې عرفي اسناد د دوی په =‬

‫َح َك َام ‪ .‬واِلاتسي ج (‪ )6‬ص (‪. )79‬‬ ‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪َ ) 1808‬جمَلهةُ حاْل ح‬
‫َح َك َام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1809‬و ( ‪َ . ) 1808‬جمَلهةُ حاْل ح‬
‫َح َك َام ‪ .‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )622‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1736‬و ( ‪ ) 1738‬و ( ‪َ ) 1814‬جمَلهةُ حاْل ح‬
‫ال َحما هدةُ ( ‪ ) 79 ( ) 1609 ( ) 1606‬جملة اِلحكام ‪.‬شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1736‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )479‬‬

‫= شان ارائه میگردد مکلفند که یا مهر‬
‫وامضای خود را تصدیق کنند ویا از آن‬
‫سکوت‬ ‫انکار نمایند در صورت‬
‫مانـــــند دعاوی دیگر مـــنکر قرار داده‬
‫میشود ‪)۱( .‬‬
‫‪:‬‬
‫ورثۀ اشخاص فوق به تصدیق ویاانکار‬
‫مهر وامضای مورث شان مجبورگردانیده‬
‫نمیشوند بلکه حق اقرار و انکار وعدم‬
‫علم را دارا می باشند ‪)۲( .‬‬
‫اګرخط ومهر متوفی مشهور‬
‫بود بآن عمل میشود ‪)۳( .‬‬
‫‪69‬‬
‫مهر او السلیک ښکارول کیږي دوی‬
‫مکلف دي چې دوی خپل مهر یا السلیک‬
‫تصدیق کړي او یا له هغه څخه انکار‬
‫وکړي د سکوت په صورت کې د نورو‬
‫منکرانوددعوی په شان بلل کیږي ‪)۱( .‬‬
‫د پورتني کسانو ورثه د دوی د مورث د‬
‫مهر او السلیک په تصدیق او یا انکار‬
‫نه مجبوریږي بلکه د اقرار او انکار او‬
‫دنه علم لرلو حق لري ‪)2( .‬‬
‫‪:‬‬ ‫مګر که د متوفي خط او مهر‬
‫مشهور وو عمل پرې کیږي ‪)3( .‬‬

‫قرینه قاطعه چیزی است که از نمونۀ آن‬
‫استفادۀ اصل موضوع شده مـیتوانــد‬
‫وبصورت قاطع بودن بحدیقین میرسد‬
‫و یک امر مجهول را معلوم میگر داند‬
‫‪)4( .‬‬
‫قاطعه قریـــــنه هغه شی دی چې له‬
‫الرښــــودنـي څخه ئــي د اصل موضوع‬
‫استفاده کیدای شي او دقاطع والي په‬
‫صورت کې دیقین حدته رسیږي اومجهول‬
‫کار معلوموي ‪)4( .‬‬

‫( ) شرح ال َحما هدةُ (‪ )1736‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ . )479‬تنقيح اْلامدية ج (‪ )2‬ص (‪ )33‬ال َحما هدةُ (‪َ )1822‬جمَلهةُ حاْل ح‬
‫َح َك َام‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ ) 1611‬جملة اِلحكام منت ‪.‬اِلاتسي ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ ) 1611‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1741 1740‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪70‬‬

‫اگر کســـی از خانه برآمـــد واحوالش‬
‫پریشان وهراسان بوده ودردستش کارد‬
‫خون آلود موجود بود ودر خانه شخص‬
‫دیگری هم وجود نداشت اگر در آنجا‬
‫بعد از برآمدن شخص مذکور مقتولی‬
‫بکارد کشته شده ظاهر گردد وضعیت‬
‫موجودۀ قریـنۀ قاطـــعه برقاتـــل بودن‬
‫شخص مذکور است ‪)1( .‬‬
‫اگر شخص در خانۀ خود شخص‬
‫دیگری را بقتل رساند واظهار نمود که‬
‫مقتول شخص فاسق یا سارق یا زانی‬
‫بود از آن سبب درحالت مباشرت آنرا‬
‫کشته ام و یا درخانۀ من به قصد قتلم‬
‫آمده بود دیده شود اگر مقتول به جرائم‬
‫وفسق وسرقه حقیقتًا شهرتی داشت‬
‫شهرت مذکور قرینه قاطعه است ‪)۲( .‬‬
‫که څوک له کوره راووت او احوال یې‬
‫پریشان اوهراسان ووپه الس کې یې په‬
‫وینوککړه چاړه وي په کورکي بل شخص‬
‫هم نه وو نوکه په دغه ځای کې وروسته‬
‫ددې شخص له راوتلو نه په چاړه وژل‬
‫شوی کوم مقتول څرګند شي نو موجوده‬
‫وضعیت ددې شخص په قاتلوالي قاطعه‬
‫قرینه ده ‪)1( .‬‬
‫‪:‬‬
‫که کوم شخص په خپل کورکې بل سړئ‬
‫را ونیسي وئې وژني اواظهار وکړي چې‬
‫مقتول شخص فاسق یا غل یا زاني وو‬
‫له دې سببه مي د مباشرت په حال کې‬
‫هغه وواژه ‪ ،‬یا ځما کورته ځما د وژلو‬
‫دپاره راغلی وو‪ ،‬نو دي ولیدل شي که‬
‫مقتول په ریښتیا سره په جرائمو‪،‬فسق‬
‫‪ ،‬غال‪ ،‬شهرت درلود نو دا شهرت قاطعه‬
‫قرینه ده ‪)2( .‬‬

‫اگر شخصی تصرف مالکانۀ شخص‬ ‫که یوشخص دبل شخص څه موده مالکانه‬
‫دیگری را مدتی میدید سکوت کرده‬ ‫تصرف لیده سکوت یی وکړ اودعوی‬
‫ودعوی نمیکرد واعذار شرعــی مانـــند‬ ‫یې نه کوله شرعي عذرونه لکه صغارت‬
‫جنون ‪ ،‬صغارت وامثال آن را نداشت =‬ ‫لیونتوب اوددې په شان ‪ ،‬نه درلودل =‬

‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1741‬جملة اِلحكام ‪ .‬معْي القضاة ‪ ،‬املادة (‪ )309‬ص (‪. )57‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1741‬درراْلكام ‪ .‬ج (‪ )4‬ص (‪. )485‬‬
 ‫‪71‬‬
‫= پس ترا گردعوی همان چیز متصرف‬ ‫= نو که وروســـته له هغې یې د همغه‬
‫فیه راکه دیده بود مینماید از روی قرینه‬ ‫متصرف فیه چې لیدلی ؤ دعوی کوله‬
‫قــــاطعه بـــرعـــدم ملکیت آن پذیرفته‬ ‫دهغه پر نه ملکیت د قاطعه قرینې له‬
‫نمیشود ‪)۱( .‬‬ ‫مخي څخه اوریدله کیږي ‪)1( .‬‬

‫ثبوت به قرآئن قاطعه طبق مقررات‬ ‫پرقاطعه قرائنو ثبوت دمجلة االحکام‬
‫مجلة االحکام مرعی االجراء است ‪.‬‬ ‫له مقرراتو سره مرعی االجراء دی ‪.‬‬

‫حلف ونکول ازقسم طبق مقررات مجلة‬ ‫حلف او له هغه څخه نکول دمجلة االحکام‬
‫االحکام العدلیه مرعی االجراء است ‪.‬‬ ‫له مقرراتو ســره سم مرعی االجراء دی ‪.‬‬

‫در صورت نکول مدعی از دعوی دفع‬ ‫دمدعي علیه ددفع له دعوی څخه دمدعي‬
‫مدعی علیه دعوای مدعی رد ومحکوم‬ ‫دنکول په صورت کې دمدعي دعوی‬
‫علیه شناخته میشود ‪)۲(.‬‬ ‫رده اومحکوم علیه پیژندل کیږي ‪)۲( .‬‬

‫هر گاه مدعــــی در دعوی دفع خود‬ ‫که چیري مدعي دخپلي دفع په دعوی‬
‫سوگــــند مدعی علیه را مطالبه نکــند‬ ‫کې د مدعي علیه سوګند ونه غواړي‬
‫محکوم علیه میگردد ‪)۳( .‬‬ ‫محکوم علیه ګرځي ‪)3( .‬‬

‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1659‬جملة اِلحكام ‪ .‬وشرح درراْلكام ‪.‬رداحملتار مَلب لو ترك دعواه املدة ج (‪ )5‬ص (‪ . )524‬وتنقيح‬
‫اْلامدية ‪ .‬ج (‪ )2‬ص (‪. )3‬‬
‫ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1632‬جملة اِلحكام ‪.‬‬ ‫( )‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1819‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪72‬‬

‫قسم دادن یا نکول نمودن از قسم در‬ ‫په محکمه کې قسم ورکول یا له قسم‬
‫محکمه بحضورخصم اعتبار دارد ‪)۱( .‬‬ ‫څخه نکول کول د خصم په حضور کې‬
‫اعتبار لري ‪)1( .‬‬

‫قبول قسم ونکول از آن بخود مدعی‬ ‫قسم قبلول اوله هغه څخه نکول پخپله‬
‫علـــیه مربوط اســــت وامـــــتناع وکیل‬ ‫په مدعي علیه پوري اړه لري او د وکیل‬
‫اعتباری ندارد ‪)۲( .‬‬ ‫امتناع اعتبار نلري ‪)2( .‬‬

‫هــرگاه بسبب عذری از اعذار شرعی‬
‫از قـــبیل مریضی یا مــستوره بودن به‬
‫قـــسم دادن در غـــــیر محکمه ضرورت‬
‫موجود شودقاضی میتواندنائب یایکی‬
‫از اعـــضای قضائی محکمه را نـــیابتًا‬
‫تعـــیین نموده تـــا بحضور خصم مدعی‬
‫علیه رادرمحل اقامتش قسم بدهدولی‬
‫حضور خصم ضروری است ‪)۳( .‬‬
‫*****‬
‫***‬
‫*‬
‫که له شرعي عذرونوڅخه دیوه عذر په‬
‫سبب لکه ناروغي یا مستوره والی په‬
‫غیر محکمه کې قسم ورکولوته ضرورت‬
‫پـــېښ شي قاضـــي کوالی شــــي نائب یا‬
‫دمحکمې له قضایې غړیو څخه یو تن‬
‫نیابتا وټاکي تر څو د خصم په مخ کې‬
‫مدعي علیه ته دهغه داستوګني په ځای‬
‫کــــې قسم ورکــــړي مګر دخصم حضور‬
‫ضروري دی ‪)۳( .‬‬
‫***‬
‫*‬

‫( ) ‪.‬معْي اْلكام ص (‪. )24‬ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1618‬جملة اِلحكام ‪.‬شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1830‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )667‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1745‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) معْي اْلكام ص (‪ . )24‬شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1744‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )496‬‬
 ‫‪73‬‬
‫اعتراضاتی که بعد از حکم محکمۀ‬
‫ابتدائیه باالی فیصلۀ ابتدائیه صورت‬
‫گرفــــته مـــیتوانـــد در محکمۀ مرافــعه‬
‫مربوطه حل وفصل میگردد ‪)۱( .‬‬
‫اعـــتراضات معترض باالی فیصلۀ‬
‫محکمۀ ابــــتدائیه ضمن تـــقدیم ورقۀ‬
‫عرض حال صورت میگیرد ‪)۲( .‬‬
‫ورقـــۀ عرض حالیکه از جانب غـــیر‬
‫قانع تــرتیب داده میشود باید مشتمل‬
‫به بــــیان اصل موضوع وحکم محکمۀ‬
‫ابتدائیه وعلل موجبات مرافعه خواهی‬
‫باشــــد ‪)۳( .‬‬
‫ورقۀ عـــرض حال مـــسقیمًا بمحکمه‬
‫مرافعه تقدیم شود ‪)۴( .‬‬
‫( ) شرح املادة (‪ )1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )692 691‬‬
‫هغه اعتراضات چې دابتدائیې محکمې‬
‫له حکم څخه وروســــــته دابــتدائیې پر‬
‫فیصله باندي کــېدای شـي په مربوطه‬
‫مرافعه محکمه کې حل اوفصل کیږي (‪)1‬‬
‫‪:‬‬
‫دابـــتدائیې محکمې پــر فیصله باندي‬
‫دمعترض اعتراضونه دعرض حال دپاڼي‬
‫دوړاندي کیدوپه ضمن کې کیږي ‪)2( .‬‬
‫د عرض حال پاڼه چې له غیر قانع خوا‬
‫څخه ترتـــیبــیږي بایــد د اصل موضوع‬
‫بــــیان او د ابــتدائیه محکمــې حکم او‬
‫دمرافعې غوښتني د موجباتو علتونه‬
‫ولــــري ‪)3( .‬‬
‫دعرض حال پاڼه دي په مــــستقیم ډول‬
‫مرافعه محکمې ته وړاندي شي ‪)4( .‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1838‬و ( ‪ ) 1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) شرح املادة (‪ )1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )691‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪74‬‬

‫هرگاه در ذیل ابالغ حکم که از طرف‬
‫محکمۀ ابتدائیه بطرفین سپرده میشود‬
‫و طرف غــیر قانع در ظرف مـــیعادی که‬
‫اصوالً بــرای مرافعه طلبـــی وضع شــده‬
‫اســـت مرافعه خواهــی وصورت عـــدم‬
‫قناعت خود را شرح داده باشـــد مرافعه‬
‫طلبی او پذیرفته میشود ‪)۱( .‬‬
‫‪:‬‬
‫باستدعای مرافعه طلبی بعد ازانقضای میعاد‬
‫معینه ترتیب اثری داده نمیشود بلکه حکم‬
‫محکمه ابتدائیه مرعی االجراء قرارمیگیرد (‪)۲‬‬
‫که دحکم دابالغ په پای کې چې ابتدائیه‬
‫محکمې له خوا طرفینوته سپارل کیږي‬
‫اوغیر قانع طرف په هغې مودې کې چې‬
‫اصوال د مرافعې غوښتني د پاره وضع‬
‫شـــوې ده خپله مرافعه غوښــتنه او دنه‬
‫قــــناعت شــــرح ورکړې وي ددمــرافعه‬
‫غوښتنه منله کیږي ‪)1( .‬‬
‫د ټاکلي مودې له تېرېدو وروسته د مرافعې‬
‫غوښتني استدعا نه منل کیږي بلکه د ابتدائیه‬
‫محکمې حکم داجراء وړ بلل کـــیږي ‪)۲( .‬‬

‫دفترمحکمۀ مرافعه اعتراضات معترض‬ ‫دمرافعې محکمـــې دفتر د معترض‬

‫واسناد او را گرفــته بجانب مقابل بعد‬ ‫اعتراضونه اواسناد اخلي اومقابل جانب‬
‫ته وروسته دقاضي له غوراوکتني څخه‬
‫غورومالحظۀ قاضی تحریرًاابالغ میکند‬
‫په لیکنه سره ابالغ کوي اوله هغه څخه‬
‫وازنزدش جواب تحریری میگیرد ‪)۳( .‬‬
‫په لیکنه سره ځواب اخلي ‪)3( .‬‬

‫بعد از اکمال دوسیۀ اعتراضات وسوال‬ ‫له سوال ‪،‬ځواب اواعتراضاتو ددوسیې‬
‫له تکمیل څخه وروسته دواړه خواوي‬
‫وجواب طرفین بروز معین مطابق نوبت‬
‫په ټاکلي ورځ له نوبت سره سم مرافعې‬
‫بمحکمۀ مرافعه خواسته میشوند ‪)۴(.‬‬
‫محکمې ته غوښتل کیږي ‪)4( .‬‬

‫محکمۀ مرافعه قبل از مالحظۀ مفصل =‬

‫مرافعه محکمه ددوسیې له مفصل کتلو=‬

‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1801‬جملة ‪.‬‬ ‫( ) شرح املادة (‪ )1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )691‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1810 1801‬جملة‪ .‬اهلندية ج (‪ )3‬ص (‪)321‬‬ ‫( ) شرح املادة (‪ )1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )691‬‬
 ‫‪75‬‬
‫دوسیه اولتر از همه تاریخ استدعای‬
‫مرافعه طلبی رامالحظه میکندکه مطابق‬
‫مقـــررات اصولی بوقت معینه تـــقدیم‬
‫شده است یا نه ‪)۱( .‬‬
‫در صورتیکه اعــتراضات‬
‫معترض مطابق مقررات وبتاریخ معینه‬
‫دیده شد‪ ،‬محکمه مرافعه دوســــیۀ ســوال‬
‫و جواب طرفین واوراق دوسیۀ موضوع‬
‫را بـــهمان روز یا روز دیــــــــــگر تحت غور‬
‫ومطالعه قرار میــــــدهد تا معلوم شود که‬
‫اعتــــراضات وجوابات متقـــابــله مطابق‬
‫اصول وقواعد معینۀ آن صورت گرفته‬
‫است یا نه ‪)۲( .‬‬
‫= څخه پخوا له هرڅه نه لومړی دمرافعې‬
‫غوښتنه د استدعا نیټه ګوري چې له‬
‫اصولي مقرراتو سره سم پخپل ټاکلي‬
‫وخت وړاندي شوې ده کنه ‪)1( .‬‬
‫په دې صورت چې دمعترض‬
‫اعتراضونه له مقرراتو اوټاکلي نیټې سره‬
‫سم ولیدل شول نو مرافعه محکمه د دواړو‬
‫خواوودسوال اوځواب دوسیه او دموضوع‬
‫د دوسیې پاڼي په همغه ورځ یا په بله ورځ‬
‫تر غور او ژوري کتني الندي نیسي تر څو‬
‫چې معلوم شي چې اعتراضونه اومتقابله‬
‫ځوابونه دهغوله ټاکلي اصولو اوقواعدو‬
‫سره سم شوې دي کنه ‪)2( .‬‬

‫محکمۀ مرافعه بعد از محالحظۀ تمام اوراق‬
‫دوسیه یا به تائید حکم محکمۀ ابتدائیه‬
‫حکم میکند یا به فسخ وابطال حکم اول وبه‬
‫دوران ثانـــی دعوی مــی پـــردازد ‪)۳( .‬‬
‫اګرحکم محکمه ابتدائیه از‬
‫طرف مرافعه نقض ګرددطبق ماده‬
‫مجلة االحکام ‪ ،‬بهمان ابتدائیه محول‬
‫نماید که حکم صادر کرده اګر درمرتبه‬
‫مرافعه محکمه ددوسیې د ټولو پاڼو له کتلو‬
‫وروسته یا دابتدائیه محکمې دحکم په تائید‬
‫حکم کوي یادلومړي حکم په فسخ اوابطال‬
‫اوددعوی په بیا دوران پیل کوي ‪)3( .‬‬
‫که د ابتدائیه محکمې حکم‬
‫دمرافعې له طرفه نقض شي د مجلة االحکام‬
‫) مادې له حکم سره سم دي همغې‬ ‫(‬
‫ابتدائیې ته محول شي چې حکم یې صادر‬

‫دویم نقض نمود خودمقام مرافعه بصدور‬ ‫کړی دی ‪ ،‬که دویم ځل نقض شي ‪ ،‬نو مرافعه‬

‫حکم اقدام نماید ‪)۴( .‬‬

‫دي په خپله دهغې موضوع اړوند د حکم‬
‫‪)۴( .‬‬ ‫دصدور اقدام وکړي‬

‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1838‬و (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬ ‫شرح ال َحما هدةُ (‪ )1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪)691‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬ ‫ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1838‬و (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪76‬‬
‫هرگاه معترض در مــیعاد معینه برای‬
‫حل وفصل اعـــتراضات خود بمحکمۀ‬
‫مرافعه حاضر نشد‪ ،‬درحالیکه اعـــــذار‬
‫قانونی نداشته باشد محکمه احکام خود‬
‫رامبنی براستدعای معترض صادرمیکند‬
‫واین حکم به کتاب دفتر محکمه ثبت‬
‫وبمراجع مربوطه ابالغ میگردد ‪ .‬درین‬
‫صورت حـــق مـــعترض ســـاقط میشود‬
‫وهیچ گونه حق اعتراضی راجع به اعالم‬
‫موضوع ندارد ‪)۱( .‬‬
‫در صورتیکه طرف مقابل معترض در‬
‫ظرف میعاد حاضر محکمه نشده باشد‬
‫حق اعتراض معترض همچنان باقی می‬
‫ماند ‪)۲( .‬‬
‫در صورت ســــقوط حـــق اعــــتراض‬
‫معــــترض باثــــر انــقضای میــعاد هرگاه‬
‫حکم محکمه ابــــتدائیه بــحق شـــخص‬
‫ثالثــــی ( غیر از طرفین ) تـــماس پیدا‬
‫میکرد وشــــخص مذکور غائب بوده از‬
‫طرف محکمه جلب نـــشده وخودش =‬
‫( ) شرح املادة (‪ )1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ . )691‬ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1838‬و( ‪ ) 1814‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫که چیري معترض په ټاکلي میعاد دخپلو‬
‫اعتراضاتودحل او فصل دپاره مرافعې‬
‫محکمې ته حاضر نشو په داسي حال کې‬
‫چې قانوني عذرونه ونه لري نومحکمه‬
‫د معترض پر استدعا مبني خپل احکام‬
‫صادره وي او دا حکم دمحکمې د دفتر‬
‫په کتاب کې ثبت اومربوطو مراجعوته‬
‫ابال غیږي په دې صورت کې دمعترض‬
‫داعتراض حق ساقطیږي او دموضوع‬
‫داعالم په خصوص کې دکوم اعتراض‬
‫هیڅ حق نه لري ‪)1( .‬‬
‫په دې صورت کې چې د معترض مقابل‬
‫طرف په ټاکلي میعاد کې محکمې ته‬
‫نه وي حاضر شـــوی دمعترض اعـتراض‬
‫همغسي باقي پاتي کیږ ي ‪)2( .‬‬
‫دمیعاد دتیریدوپه اثردمعترض داعتراض‬
‫د حق د سقوط په صورت کې که چیري‬
‫د ابتدائیه محکمې حکم غیر د طرفینو‬
‫څخه د دریم شخص په حق کې تماس‬
‫پیدا کاوه اودا شخص غائب ؤدمحکمې‬
‫له خواجلب شوی نه ؤ پخپله دئ =‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪77‬‬
‫= یا وکـــیلش حاضر محکمه نگــردیده‬ ‫یا یې وکیل محکمې ته نه ؤ حاضر‬ ‫=‬
‫واســـــتدعای نیز تقدیم نه نموده باشد‬ ‫شوی او استدعا یې هم نه وي وړاندي‬
‫دریـــن صورت حق اعـــــتراض بـــــــرای‬ ‫کړې ‪ ،‬په دې صورت کې داعتراض حق‬
‫شـــــخص ثالث مذکور باقـی مــی ماند‬ ‫ددې دریم شخص دپاره باقي پاتي کیږي‬
‫وانـــقضای مــــیعاد مـــــرافــــعه طلبــــی‬ ‫او دلومړنــــیو متخاصمینو د مرافعـــــې‬
‫متخاصمین اولی درباره این شـــــخص‬ ‫غوښـــتني د مودې تېرېدل ددې شخص‬
‫تاثـــیر نمی کند ‪)۱( .‬‬ ‫په خصوص کې تاثیر نه کوي ‪)1( .‬‬

‫شـــخص ثالـــث مـــتذکرۀ مادۀ (‪)۱۹۲‬‬ ‫د( ‪ )۱۹۲‬مادې ذکر شوی شـخص کوالی‬
‫میتوانـــد که به فــــیصله های محکمۀ‬ ‫شي چې دابتدائیه محکمې اویا مرافعې‬
‫ابتدائیه ویا مرافعه اعتراض کند ‪)۲( .‬‬ ‫په فیصلو باندي اعتراض وکړي ‪)2( .‬‬

‫حق اعــــتراض غــــیر از متخا صمین‬ ‫دابتدائیه محکمې پرفیصلوباندي غیر‬

‫(شخص ثالث) باالی فیصلۀ ابتدائیه تا‬
‫زمــان اجــــرای حکم محکمۀ ابــــتدائیه‬
‫و مرافعه سکوت آن بدون عذر شرعی‬
‫بعد از اصدار فیصلۀ مرافعه تأثیری‬
‫نــــدارد ‪)۳( .‬‬
‫له متخاصمینو ( دریم شخص) د اعتراض‬
‫حق دابتدائیې اومرافعې محکمې دحکم‬
‫داجراء تروخته پوري بې له شرعي عذر‬
‫څخه دهغه سکوت ‪ ،‬دمرافعې دفیصلې‬
‫له صادرولوڅخه وروسته تاثیر نه لري ‪)۳( .‬‬

‫احکامـــــی که از محاکم ابـتدائیه‬ ‫هغه احکام چې د ابتدائیې او مرافعې‬

‫ومرافعه صادر میگردد ‪ ،‬درحالــــــیکه‬ ‫له محکمو څخه صادر یږي په دې حال‬
‫اعــــتراض بـــران قــــبول نــــشود =‬ ‫کې چې اعتراض ورباندي قبول نشی =‬

‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1618‬جملة اِلحكام ودرراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ )182‬ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1839‬درراْلكام ‪ .‬ج (‪ )4‬ص (‪. )691‬‬
‫شرح املادة (‪ )1830‬اِلاتسي ج (‪ )6‬ص (‪. )136‬‬
‫( ) شرح املادة (‪ )1830‬اِلاتسي ج (‪ )6‬ص (‪. )136‬املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) شرح املادة (‪ )1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ . )691‬املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪78‬‬
‫= اعادۀ محاکمه دران بعلت وجودیکی‬
‫از اسباب آتی که بداخل عرض حال از‬
‫طرف یکی از خود خصمین یا قائم مقام‬
‫اوشـــان تقدیم گردد صورت میگــیرد ‪.‬‬
‫در حالیکه از محکمۀ ابـــتدائیه‬
‫یا مرافعه در یک مورد دو حکم مخالف‬
‫از همدیگر صادر گردیده باشد ‪)۱( .‬‬
‫در حالیکه از جانب مستدعی حیله‬
‫ودسیسه ترتیب گردیده باشد ‪)۲( .‬‬
‫در حالیکه محکوم له جعلی بودن‬
‫اسنادی که اساس حکم محکمه باشـــد‬
‫اعـــتراف نماید ویا جعلی بودن اســناد‬
‫مذکوربه نزدمحکمه به اثبات برسد ‪)۳( .‬‬
‫درحالیکه محکمه به بدست آوردن‬
‫سندی موفق شود که مدار حکم باشد و‬
‫از طرف خصم قبال بصورت مستقیم یا‬
‫غـــیر مســتقیم ویا بالذات یا بالواسطه‬
‫کتمان آن بعمل آمده باشد ‪)۴( .‬‬
‫هرگاه در نــتیجه غور وبررسی محکمۀ‬
‫مرافعه ظاهر گرددکه حکم محکمۀ ابتدائیه‬
‫بروفق قانون صورت گرفته است =‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ ) 79‬جملة اِلحکام ‪.‬شرح املادة (‪ )۱۷۳۸‬اِلاتسی ج (‪ )۵‬ص (‪. )۳۸۷‬‬
‫= په هغې کې دمحاکمې اعاده له راتلونکو‬
‫اسبابو څخه دیوه سبب دوجود په علت‬
‫چې په عرض حال کې دیوه خصم یاددوی‬
‫د قائم مقام له خوا وړاندي شي کـــیږي ‪.‬‬
‫په دې حال کــې چې له ابتدائیې یا‬
‫مرافعې محکمې څخه په یو مورد کې دوه یو‬
‫له بله مخالف حکمو نه صادر شوې وي ‪)۱( .‬‬
‫په دې حال کې چې دمستدعي له خوا‬
‫حیله اودسیــسه ترتیب شوې وي ‪)2( .‬‬
‫په دې حال کې چې محکوم له دهغو‬
‫اسنادوپه جعلي والي چې دمحکمې دحکم‬
‫اساس وي اعتراف وکړي یا ددې اسنادو‬
‫جعلي والی محکمې ته اثبات شي ‪)۳( .‬‬
‫ــ په دې حال کې چې محکمه دداسي‬
‫سندپه السته راوړوموفق ( الس برې) شي‬
‫چې دحکم مداروي اوپخوا دخصم له خوا‬
‫په مستقیم یاغیرمستقیم ډول یا پخپله‬
‫ده یا دبل چاپه واسطه پټ کړی وي ‪)۴( .‬‬
‫که دمرافعې محکمې دغورپه نتیجه کې‬
‫ښکاره شي چې دابتدائیه محکمې حکم‬
‫له قانون سره سم شوی دی نو وروسته =‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1838‬ج (‪ )165( )6‬اِلاتسي ‪.‬‬
‫شرح املادة (‪ )1829‬التاسي ج (‪ )6‬ص (‪. )133‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1737‬جملة اِلحکام ‪.‬‬
 ‫‪79‬‬
‫= له هغه چې مرافعه محکمه د مرافعې = بعدازینکه محکمۀ مرافعه علل موجبه‬
‫غوښتني داعتراضاتو د نه ورود موجبه عدم ورود اعـــتراضات مرافعه خواهی را‬
‫علتونه په مفصل ډول توضیح کوي د مفصال توضیح میدارد حکم محکمۀ‬
‫ابتدائیه را تائید میکند ‪)۱( .‬‬ ‫ابتدائیه محکمې حکم تائید وي ‪)۱( .‬‬

‫که دغورپه نتیجه کې ثابته شي چې دمرافعې هرگاه درنتیجۀ غور ثابت شودکه اعتراضات‬
‫غوښتني اعتراضات دابتدائیه محکمې په مرافعه خــواهــی در حکم محکمه ابــتدائیه‬
‫حکم کې موثر دي او یا د ابــتدائیه محکمې مؤثر اسـت ویا حکم محکمۀ ابتدائیه خالف‬
‫حکم دقانون پخالف شـــوی دی نو مرافعه قانون صورت گرفتــــه است محکمۀ مرافعه‬
‫محکمه د ابتــــدائیــه محکمې حکم ماتــوي حکم محکمۀ ابتـــدائیــــه را نقض نموده به‬
‫اصدار حکم قانونی اقدام می ورزد ‪)۲( .‬‬ ‫دقانوني حکم په صادرولو اقـدام کوي ‪)2( .‬‬

‫اساس استیناف عبارت از موقع دادن‬ ‫د استیناف اساس غیرقانع محکوم علیه‬
‫ته له موقع ورکولوڅخه عبارت دی‪،‬چې که به محکوم علیه غیر قانع است که هرگاه به‬
‫په لومړني حکم قناعت ونه لري نو حکم اولی قناعت نداشته باشد بمحکمۀ‬
‫مرافعه مراجعه کند ‪)۳( .‬‬ ‫مرافعې محکمې ته دي مراجعه وکړي ‪)3( .‬‬

‫حکمی که از محکمۀ‬ ‫مادې په اساس هغه حکم چې له باساس مادۀ‬ ‫د‬

‫ابتدائیه محکمې څخه صادرشوی وي ابتدائیه صادرشده باشدازطرف محکمۀ‬
‫دبلي داسي ابتدائیه محکمې له خوا چې ابتدائیه دیگریکه مماثل محکمه اولی‬
‫دلومړۍ محکمې په شان وي فسخ کېدای باشد فـــسخ شده نمیتواند بلکه فـــسخ‬
‫نــشي بلکه د هــغه حکم فــسخ د لــوړي حکم مـــذکور از طرف محکمۀ بــاالتــر‬
‫صورت میگیرد ‪)۴( .‬‬ ‫محکمې له خوا کیږي ‪)4( .‬‬
‫( ) شرح املادة (‪ )۱۷۳8‬اِلاتسي ج (‪ )6‬ص (‪. )165‬‬
‫( ) شرح املادة (‪ )۱۷۳8‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪( . )690‬يستأنف اي تعاد احملاكمة من اوهلا مرة اثنية ِف تلك احملكمة اليت اصدرت‬
‫اْلكم) شرح اِلاتسي ج (‪ )6‬ص (‪. )165‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1838‬جملة اِلحکام ‪.‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪80‬‬
‫محاکم مرافعه نمی توانند که بصورت‬
‫مســــتقیم بدون فیصلۀ قبلـــی محکمۀ‬
‫ابتدائیه مربوطه به حل وفصل دعاوی‬
‫بپر دازند ‪)۱( .‬‬
‫نظر به شرائط فعلي درپهلوئي‬
‫هرمرافعه یک محکمه ابتدائیه عام‬
‫الزم است ‪ ،‬که دروقت ضرورت بطور‬
‫اصولي مراحل ابتدائي رااجراء نماید ‪)۲( .‬‬
‫هرگاه محکمۀ مرافعه در اثر تقاضای‬
‫متخاصمین یا مستقیمًا ضرورت به احضار‬
‫اشخاص دیگری ‪،‬که دعوی شــــان بــا‬
‫مدعی درمحکمۀ ابتدائیه فیصله نشده‬
‫باشد و ( مرافعه اورا) مدعی علیه حس‬
‫کـــند به فســـخ حکم واعادۀ دعوی در‬
‫محکمۀ ابتدائیه امر میدهد ‪)۳( .‬‬
‫مدعی ومدعی علیه در صورتیکه‬
‫بمحکمۀ ابتدائیه که صالحیت حل فصل‬
‫قضیه را داشته است سند رسمی مبنی به‬
‫عدم مطالبــــه مرافعه داده باشنــــــد حق‬
‫استیناف شان ساقط گفته میشود ‪)۴( .‬‬
‫َح َك َام ‪.‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬و (‪َ )1838‬جمَلهةُ حاْل ح‬
‫)جمَلهةُ حاْل ح‬
‫َح َك َام ‪.‬‬ ‫( ) ال َحما هدةُ (‪َ 1607 1606 79‬‬
‫مرافعې محکمې نــــشي کوالی چــې په‬
‫مســـتقیم ډول بـــې دمربوطي ابـــتدا ئې‬
‫محکمې له ړومبۍ فیصلې دعوی حل‬
‫او فصل کړي ‪)1( .‬‬
‫په فعلي شرائطوکې دهري مرافعـــــې‬
‫په څنګ کې یوه عامه ابتدائیه الزمي ده‪ ،‬چې‬
‫د ضرورت په وخت کـــــې په اصولـــــي توګه‬
‫دابتدائیې مراحل تراجرآء الندي ونیسي ‪)2( .‬‬
‫که مرافعه محکمه دمتخاصمینو دتقاضا‬
‫په اثـــر یا مستقیما د نورو داسي کسانو‬
‫احضار ته چې دعوی یې له مدعي سره‬
‫په ابتدا ئیه محکمه کې فیصله شوې نه‬
‫وي ‪ ،‬ضرورت وویــني او ( مرافعه ئـې )‬
‫مدعــــي علیه حس کـــړي ‪ ،‬په ابــتدا ئیه‬
‫محکمه کې د دعوی د اعادې او د حکم‬
‫د فسخ امر ورکوي ‪)3( .‬‬
‫مدعي اومدعي علیه هغې ابتدا ئې‬
‫محکمې ته چې دقضیې دحل اوفصل‬
‫واک لري داسي رسمي سند ورکړی وي‬
‫چې مرافعه نه غواړي ددوی داستیناف‬
‫حق ساقط بلل کیږي ‪)4( .‬‬
‫( ) ‪ :‬املادة (‪ )1801‬جملة ‪.‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة ‪.‬‬
 ‫‪81‬‬
‫احــکام صــادرۀ محاکم ابـــتدائیه که‬
‫مقـــدار نقـــدی آن معـــین نــشده باشـــد‬
‫یا تــعیین قــیمت آن امکان نـــداشــــــته‬
‫یا متنازعین آنرا تعیین نه نموده باشند‬
‫قابل استیناف می باشند ‪)۱( .‬‬
‫دعوی هــائیکه مدعـــی به قــیمت معلوم‬
‫نمیداشـــته باشد از قبیل تعــــین حدود‬
‫اسـتیناف‬ ‫قــــابل‬ ‫دیگر‪،‬‬ ‫وفواصل‬
‫میباشند ‪)۲( .‬‬
‫هرگاه دعوی دارای جهات مختلفه باشد‬
‫جداساختن یک جهت آن برای استیناف‬
‫بــــدون حکم مرافعه باالی مجموع آنها‬
‫صورت گرفته نمیتواند ‪)۳( .‬‬
‫احکام وقرار هائیکه از طرف محکمۀ‬
‫ابتدائیه راجع به بودن یا نابودن دعوی‬
‫از صالحیت آن صادر شـــده باشـــد قابل‬
‫استیناف می باشند ‪)۴( .‬‬
‫د ابتدا ئـې محکمو صادره احکام چې د‬
‫مدعی بها نـــقدي اندازه یې ټاکل شوې‬
‫نه وي ‪ ،‬یا یـــې قیمت امکان ونه لري ‪،‬‬
‫یا جــګړه کوونکو هغه نه وي ټاکلــی د‬
‫استیناف وړده ‪)1( .‬‬
‫هغه دعوی ګاني چې مدعی به یې معلوم‬
‫قــیمت ونـــلري لکه دحـــدودو ټــاکل او‬
‫نور فواصل د استیناف وړوي ‪)2( .‬‬
‫که چیري دعوی مختلف جهتونه ولري‬
‫د اســـتیناف د پاره دهغې د یوه جـــهت‬
‫جـــال کول بـــې دمرافعې له حکم څخــه‬
‫پرهغو ټولوباندي کیدای نشي ‪)۳( .‬‬
‫هغه احکام اوقرارونه چې ددعوی دشته‬
‫والي یا نه شته والي په خصوص کې د‬
‫ابـــــتدا ئې محکمې له خوا دهغـــې له‬
‫صالحیته صادر شوې وي د اســـتیناف‬
‫وړدي ‪)۴( .‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )۱۸۰۱‬جملة اِلحکام ‪.‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪82‬‬

‫هــــرگاه فـــیصلۀ موضوعــی مطابق‬ ‫که دیـــوې موضوع فـــیصله د قانونـــي‬

‫صالحیت قانونی از یک محکمه ابتدائیه‬
‫به محکمۀ ابتدائیۀ دیگری انتقال داده‬
‫شده باشـــد اســتدعای مرافعه طلبی آن‬
‫بـــهمان محکمۀ مرافعۀ والیت مربوطه‬
‫پذیرفته میشود ‪)۱( .‬‬
‫صالحــیت له مخي له یــوې ابتدا ئــــې‬
‫محکمې څخه بلي ابتدا ئې محکمې ته‬
‫انتقال ورکړی شوی وي دهغې دمرافعې‬
‫د غوښتني استدعا دمربوط والیت په‬
‫هغه مرافعه کې قبلیږي ‪)۱( .‬‬

‫قرارهـائی که راجع بانقضای مـــیعاد‬ ‫هغه قرارونه چې ددعوی دمیعاد دتېرېدو‬

‫دعاوی و یا عدم انقضای آن داده میشود‬ ‫یا نه تېرېدوپه خصوص کې ورکول کیږي‬
‫قابل استیناف است ‪)۲( .‬‬ ‫د استیناف وړدي ‪)۲( .‬‬

‫در حال عدم قناعت استیناف دعوی‬
‫از طرف مدعی ومدعی علیه وقائم مقام‬
‫های حقوقی شان از قبیل ورثه ‪ ،‬وصی‬
‫ها‪ ،‬ووکالی ماذون باســتیناف ‪ ،‬مدیر‬
‫شـــرکت ‪ ،‬مامور ادارۀ امارت ‪ ،‬مدعــی‬
‫العموم ‪ ،‬صورت گرفته میتواند ‪)۳( .‬‬
‫د نه قناعت په حال کې ددعوی استیناف‬
‫دمدعي ‪ ،‬مدعي علیه اوددوی دحقوقي‬
‫قائم مقاماتو له خوا لکه ورثه ‪ ،‬وصیان ‪،‬‬
‫ماذون وکیالن په استیناف ‪ ،‬د شرکت‬
‫مدیر ‪ ،‬د امارت دادارې مامور‪ ،‬مدعي‬
‫العموم صورت نیولی شي ‪)۳( .‬‬

‫بعدازانقضای میعادمعینۀ استیناف حق‬ ‫د اســـتیناف د ټاکلي مودې له تېرېدو‬

‫استیناف طرفین ساقط میگردد (‪= )۴‬‬ ‫څخه وروسته ددواړو خواؤ داستیناف‬
‫حق ساقطیږي ‪= )۴( .‬‬

‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬

‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪ .‬شرح املادة (‪ )1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )691‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1618‬جملة اِلحکام ‪.‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ . )182‬شرح ال َحما هدةُ (‪ )1830‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪)668‬‬
‫‪.‬خالصة البابْي‪.‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )682‬شرح املادة (‪ )1816‬اِلاتسي ج (‪ )6‬ص (‪. )91‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )691‬‬
 ‫‪83‬‬
‫= اما درصورتی که درظرف میعاد معینه‬
‫ازطرف قائم مقام های خصمین استیناف‬
‫دعوی بعمل نیامده باشد اشخاصی که‬
‫به ایشان ضرری رسیده باشد حق اقامۀ‬
‫دعوی را درمحکمۀ ابتدائیه باالی قائم‬
‫مقام ها دارند ‪)۱( .‬‬
‫حق استیناف اگرچه بانقضای میعاد‬
‫ساقط میشود اما در صورتیکه یکی از‬
‫طرفین استیناف نموده باشدطرف دیگر‬
‫نیز تا زمان انقطاع وانفصال دعوی این‬
‫استیناف صالحیت مطالبۀ استیناف‬
‫را دارد اگرچه میعاد استیناف منقضی‬
‫گردیده باشد ‪)۲( .‬‬
‫استیناف دعوی بوســـیلۀ اســتدعای‬
‫صورت میگـــیرد که بمحکمۀ مرافعه‬
‫مستقیمًا تقدیم میشود ‪)۳( .‬‬
‫ابتدای تاریخ مرافعه طلبی از تقدیم‬
‫اســـتدعا وقـــید آن به محکمۀ مرافعه‬
‫حساب میشود ‪)۴( .‬‬
‫= مګر په دې صورت کې چې په ټاکلي‬
‫موده کې دخصمینو دقائم مقاماتوله خوا‬
‫ددعوی استیناف عملي شوی نه وي ‪.‬‬
‫هغه کسان چې دوی ته ضرر رسیدلی وي‬
‫په قائم مقاماتوباندي په ابتدائیه محکمه‬
‫کې ددعوی اقامه کولوحق لري ‪)۱( .‬‬
‫د استیناف حق که څه هم د میعاد په‬
‫تېرېدو ساقطیږي ‪ ،‬مګر په دې صورت‬
‫کې چې یوطرف استیناف کړی وي ‪ ،‬بل‬
‫طرف هم ددې استیناف ددعوی دانقطاع‬
‫اوانفصال تروخته پوري ددغه استیناف‬
‫دغوښتني صالحیت لري ‪،‬که څه هم د‬
‫استیناف میعاد تېرشوی وي ‪)2( .‬‬
‫ددعوی اســــتیناف دهغـــې استدعا په‬
‫وسیله کیږي چې مرافعې محکمې ته په‬
‫مستقیم ډول وړاندي کیږي ‪)3( .‬‬
‫د مرافعې غوښتني د نېټـې شروع د استدعا‬
‫له وړاندي کـــیدواو په مرافعه محکمه کې‬
‫دهغې له قید څخه حسابیږي (‪)4‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) ‪.‬املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪84‬‬
‫ورقۀ مرافعه طلبی که بمحکمۀ مرافعه‬
‫تقدیم میشود باید حاوی تفصیل آتی‬
‫باشد ‪:‬‬
‫اســـــم وشــــهرت مرافعه طلب‬
‫وپیشه ومحل اقامت او ‪.‬‬
‫اسم وشهرت طرف مقابل وپیشه‬
‫ومحل اقامت او ‪)۱( .‬‬
‫موضوع دعوی ‪)۲( .‬‬
‫احکام فــیصلۀ محکمۀ ابتدائیه‬
‫وقرار آن بانام محکمه ‪.‬‬
‫تاریـــــخ صـــدور حکـــم محکمۀ‬
‫ابــــتدائیه ‪.‬‬
‫تاریخ ابالغ حکم شخص مرافعه‬
‫طلــــب ‪.‬‬
‫علل واسباب مرافعه طلبی ‪.‬‬
‫مطالبۀ احضار جانب مقابل یا‬
‫وکیل آن در میعاد معینۀ قانونی ‪)۳( .‬‬
‫اوراقۀ مرافعه طلبی که شرائط متذکرۀ طبق‬
‫را نداشته باشد مسترد میگردد‬ ‫مادۀ‬
‫درین صورت هرگاه مدت قانونی =‬
‫ـــ‬
‫دمرافعې غوښـــتني پاڼه چې مرافعې‬
‫محکمې ته وړاندي کیږي باید دا الندي‬
‫تفصیل ولري ‪:‬‬
‫دمرافعې غوښتونکي نوم او‬
‫شهرت ‪ ،‬دده کسب او د استوګني ځای ‪.‬‬
‫د مقابل طرف نوم او شهرت ‪،‬‬
‫دهغه کسب او د استوګني ځای ‪)۱( .‬‬
‫د دعوی موضوع ‪)۲( .‬‬
‫ـــــ د ابتدا ئیه محکمې دفیصلې‬
‫احکام اودهغې قرار دمحکمې په نامه ‪.‬‬
‫ـــــ دابتدائیه محکمې دحکم د‬
‫صدور نیټه ‪.‬‬
‫ــــ مرافعه غوښتونکي شخص ته‬
‫دحکم د ابالغ نیټه ‪.‬‬
‫دمرافعې غوښتني علل اواسباب ‪.‬‬
‫د مقابل جانب یا دهغه د وکیل‬
‫د احضار غوښـــــتنه په قانونــي ټاکلــــي‬
‫میعاد کې ‪)۳( .‬‬
‫ـــ‬
‫مادې‬ ‫د مرافعې غوښتني پاڼي چې د‬
‫ذکر شوي شرائط ونه لري مستردیږي‪ ،‬په‬
‫دې صورت کې که دمرافعه غوښتني =‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1617‬جملة اِلحکام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) ۱۸۰۱‬جملة اِلحکام ‪.‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪85‬‬
‫مرافعه طلبی باقی بود ‪ .‬شخص مرافعه‬
‫طلب تجدید ورقۀ استدعای مرافعه‬
‫وتکمیل نواقص آنرا کرده میتواند ‪)۱( .‬‬
‫شخص مرافعه طلب مکلف است که در‬
‫ظرف (ده روز) بعداز تاریخ تقدیم ورقۀ‬
‫مرافعه طلبـــــی صورت دعوی مرافعه‬
‫طلبی خود رابروی ورقه نوشته بمحکمه‬
‫بسپارد درین ورقه اعتراضات شخص‬
‫مرافعه طلب وادعای اوبالتفصیل درج‬
‫میشود به انضمام ورقۀ اســـتدعائیۀ‬
‫مرافعه طلبــــی‬ ‫متـــــــذکرۀ مادۀ‬
‫بمحکمه مرافعه تقدیم میگردد درین‬
‫ورقه شخص مرافعه طلب تقاضا میکند‬
‫که بعدازتصدیق محکمه صورت مرافعه‬
‫طلبـــــی او بجانب مقابلش ابالغ گـــردد‬
‫وورقۀ مخصوص احضار جانب مقابل‬
‫که تاریخ روز معین محاکمۀ طرفین در‬
‫آن واضح باشد بجانب مقابل فرستاده‬
‫شود ‪)۲( .‬‬
‫***‬
‫*‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬و ( ‪ ) 1833‬جملة اِلحکام ‪ .‬شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )691‬‬
‫=غوښتني قانوني موده باقي وه نومرافعه‬
‫غوښتونکی شخص دمرافعې د استدعا‬
‫پاڼـــه نــوي کوالی او دهغــــې نواقـــص‬
‫تکمیلوال ی شي ‪)۱( .‬‬
‫ـــ‬
‫مرافعه غوښتونکی شخص مکلف دی چې‬
‫د مرافعې د غوښتني د پاڼي له وړاندي‬
‫کېدوڅخه وروسته په موده دلسو ورځو‬
‫کـــې دخپلي مرافعه غوښتني د دعوی‬
‫صورت دپاڼي پرمخ ولیکي او محکمې‬
‫ته یې وسپاري په دې پاڼه کې دمرافعه‬
‫غوښتونکي شخصي اعتراضات او دده‬
‫ادعا په تفصیل سره داخلیږي په‬
‫مادې کي د استدعا د پاڼي په انضمام‬
‫مرافعې محکمې ته وړاندي کیږي په دې‬
‫پاڼه کې پخپله مرافعه طلب تقاضا کوي‬
‫چې وروسته دمحکمې له تصدیق نه دده‬
‫د مرافعې غوښتني صورت دده مقابل‬
‫جانب ته ابالغ شي او دمقابل جانب د‬
‫احضار مخصوصه پاڼه چې دطرفینو د‬
‫محاکمې د ټاکلي ورځي نیټه پکښې‬
‫واضحه وي مقابل جانب ته ولیږله شي ‪)۲( .‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪86‬‬
‫حاالت اضطراري ازحکم ماده‬
‫فوق مستثنی است ‪.‬‬
‫وقتیکه صورت مرافعه طلبی به تفصیل‬
‫مادۀ (‪ )۲۱3‬با ورقۀ احضاربجانب مقابل‬
‫ابالغ گردید جانب مقابل مکلف است‬
‫که قــــبل از روز معینۀ محاکمه عرض‬
‫حال خود را مبنی بجوابهای اعتراضات‬
‫مــــرافعه طلب تـــرتــیب داده بــمحکمه‬
‫تقدیم کند ‪)۱( .‬‬
‫هر کدام از طرفین مکلف میباشند که‬
‫شخصًا بروز معین محاکمه بمحکمه حاضر‬
‫شوندیا وکیل خود را بمحکمه بفرستند ‪)۲( .‬‬
‫درموردی که محکمه طبق مقررات شرعی‬
‫« غیاباً » حکم صادر مینماید‪ ،‬شـــخص‬
‫محکوم علیه میتواند که مطابق شرایط‬
‫قانونـــی باالی حکم محکمه اعـــتراض‬
‫کرده‪ ،‬تمیز را مطالبه کند ‪)۳( .‬‬
‫له پورتنۍمادې څخه اضطراري‬
‫حا الت مستثنی دي ‪.‬‬
‫ــــ‬
‫هرکله چې د مرافعې غوښتني صورت‬
‫د ( ‪ )۲۱3‬مادې په تفصیل د احضار له‬
‫پاڼـــي سره مقابل جانب ته ابـــالغ شو‪،‬‬
‫مقابل جانب مکلف دی چې دمحاکمې‬
‫له ټاکلي ورځي نه پخوا خپل عرض حال‬
‫چې دمرافعه غوښــــتونکي پر ځـوابونو‬
‫مبني وي ترتیب کړي او محکمې ته یې‬
‫وړاندي کړي ‪)۱( .‬‬
‫ــ‬
‫هریوله طرفینوڅخه مکلف دی چې دمحاکمې‬
‫په ټاکلي ورځ پخپله محکمې ته حاضر شي‬
‫یا خپل وکیل محکمې ته ولیږي ‪)۲( .‬‬
‫ـــ‬
‫په دې مورد کې چې محکمه له شرعي‬
‫مقرراتوسره سم په غیاب کې حکم صادره‬
‫وي‪ ،‬نومحکوم علیه شخص کوالی شي‬
‫چې له قانوني شرائطوسره سم دمحکمې‬
‫پر حکم باندي اعتراض وکړي او تمیز‬
‫یې وغواړي ‪)۳( .‬‬

‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪ .‬ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1840‬جملة اِلحکام ‪ .‬وشرحَّا لالاتسی ج (‪ )۶‬ص (‪. )۱۶۷‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1618‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ . )182‬وشرح املادة (‪ )1816‬التاسي ج (‪ )۶‬ص (‪. )۹۱‬خالصة‬
‫البابْي درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )682‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ (‪ )1835‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ )681‬ال َحما هدةُ (‪ )1836‬جملة اِلحکام ‪ .‬ودرراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )681‬‬
 ‫‪87‬‬
‫ـــ‬

‫هرگاه شخص مرافعه طلب درظرف میعاد‬ ‫که مرافعه غوښتونکي شخص دمرافعې‬

‫معینۀ مرافعه طلبی انصراف از دعوی‬ ‫غوښتني په ټاکلي میعادکې له خپلي‬

‫دعوی څخه آوښتل په رسمي سندکې‬
‫خود را بداخل سند رسمی به محکمه‬
‫محکمې ته وړاندي کړي مرافعه محکمه‬
‫تقدیم کند محکمۀ مرافعه قراری مبنی‬
‫دده مرافعه غوښتني دحق د سقوط په‬
‫بسقوط حق مرافعه طلبی او صادر می‬ ‫خصوص کې یوحکم صادروي په دې‬
‫کند دراین صورت حکم محکمۀ ابتدائیه‬ ‫صورت کې د ابتدا ئې محکمې حکم‬
‫قطعی قرار می گیرد ‪)۱( .‬‬ ‫قطعي ګرځي ‪)۱( .‬‬
‫ــــ‬

‫تمام اصول و قوانین محاکماتی که در‬ ‫ټول محاکماتي اصول اوقوانین چې په‬
‫محکمۀ ابتدائیه مرعی االجراء است در‬ ‫ابتدائیه محکمه کې مرعی االجراء دي په‬
‫محکمۀ مرافعه نیز مرعی میبا شند ‪)۲( .‬‬ ‫مرافعه محکمه کې هم مرعی االجراء دي ‪)۲( .‬‬

‫تمیز همان صالحیت نهانی است که‬
‫بنا براســـتدعای مستدعـــی تمــیز و یا‬
‫صالحیت قانون (نقض و ابرام) صحت و‬
‫سقم فیصله های ابـــتدائیه ومرافعه را‬
‫ایضاح مینماید ‪)۳( .‬‬
‫ـــ‬
‫تمیز هغه نهائي صالحیت دی چې دتمیز‬
‫غوښـــتونکـــي دغوښـــتنــي یا دقـــانون‬
‫د صالحیت له مخي دابتدائیې اومرافعې‬
‫د فیصلو ( نقض اوابرام ) صحت او سقم‬
‫څرګندوي ‪)3( .‬‬

‫( ) ‪ :‬ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1606‬و (‪ ) 79‬جملة اِلحکام ‪.‬‬

‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫َح َك َام ‪.‬شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1838‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )690‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ(‪َ )1839‬جمَلهةُ ا حْل ح‬
 ‫‪88‬‬
‫تـــمیز درحوزۀ صالحیت اصولی خود‬
‫عموم احکام محاکم ابتدائیه ومرافعه‬
‫را مالحظه وتدقیق میکند ‪)۱( .‬‬
‫هـــرگاه در اثــر مالحظه وتـــدقیق تمیز‬
‫ظاهر میگردد که حکم محاکم ابتدائیه‬
‫ومرافعه یا یکی از آنها مطابق مقررات‬
‫صورت گرفـــته اســـت از طرف محکمۀ‬
‫تمیز تائید میشود ‪)۲( .‬‬
‫اعـــتراضات خـــارج موضوع فـــیصله‬
‫درمحاکم فوقانی قابل سمع نمی باشد‬
‫بلکه دعوی جدید پنداشته میشود ‪)۳(.‬‬
‫احکامیکه در دعاوی حادثه در ضمن‬
‫دعوی اصلــــی صـــادر میــگــردد قبل از‬
‫انــفصال دعوی اصلـــی قـــابل مــرافعه‬
‫وتمیز نیست ‪)۴( .‬‬
‫مدت استدعای تمیز از تاریخ ابالغ‬
‫حکم مرافعه محسوب میشود ‪)۵( .‬‬
‫َح َك َام ‪ .‬وشرحَّا درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )691‬‬
‫تمیز دخپلي اصولي صالحیت په حوزه‬
‫کې دابــتدائیې اومرافعــــې ټول احکام‬
‫ګوري اوتدقیق کوي ‪)1( .‬‬
‫که دتمیز دکتني او تدقیق په اثرڅرګنده‬
‫شي چې د ابتدا ئیې اومرافعې محکمو‬
‫یا ددوی دیوې حکم له مقــــرراتو ســـره‬
‫سم شوی دی‪ ،‬د تمیز دمحکمو له خوا‬
‫تائیدیږي ‪)2( .‬‬
‫په پورتنیومحکموکې دفیصلې له موضوع‬
‫څخه خارج اعتراضونه داوریدلو وړ نه‬
‫دي ‪ ،‬بلکي نوې دعوی بلله کیږي ‪)3( .‬‬
‫هغه احکام چې داصلي دعوی په ضمن‬
‫کې په پیښو شوو دعووکې صادریږي‬
‫پـــخوا داصلي دعوی له انــفصال څخه‬
‫دمرافعې اوتمیز وړ نه دي ‪)۴( .‬‬
‫د تمیز غوښتني موده دمرافعې دحکم‬
‫دابالغ له نیټې څخه حسابیږي ‪)۵( .‬‬
‫َح َك َام ‪.‬‬‫( ) ‪ :‬ال َحما هدةُ(‪َ )1839‬جمَلهةُ حاْل ح‬
‫( ) ال َحما هدةُ(‪َ )1839‬جمَلهةُ حاْل ح‬
‫َح َك َام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪َ ) 1801‬جمَلهةُ حاْل ح‬
‫َح َك َام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪َ ) 1801‬جمَلهةُ حاْل ح‬
‫( ) ‪ :‬املادة (‪ )1839‬درراْلکام ج (‪ )۴‬ص (‪. )۶۹۱‬‬
 ‫‪89‬‬
‫هرگاه یکی از طرفین قبل از استدعای‬
‫تمیز فوت نمود تا زمانیکه حکم محکمه‬
‫بورثۀ متوفا یا وصی صغارمتوفی ابالغ‬
‫نشده باشد درحالیکه دربین ورثه صغار‬
‫باشـــد حق تمیز طلبی اوشــــان محفوظ‬
‫میماند ‪)۱( .‬‬
‫هرگاه استدعای تمیز درخارج میعاد‬
‫صورت گـــرفت ‪ ،‬اســـتدعای مذکور از‬
‫طرف تمیز مسترد میگردد ‪)۲( .‬‬
‫در صورت تمیز طلبی یکی ازخصمین‬
‫خصم دیگر نـــیز میتواند قبل از اصدار‬
‫فیصلۀ تمیز‪ ،‬تمیز طلب شود ‪)۳( .‬‬
‫انـقضای مدت تمیز خواهش یکی از‬
‫مـــتخاصمیــن در اثـــنای دوران دعوی‬
‫درحق تــمیز خواهی جانب مقابل تاثیــر‬
‫ندارد ‪)۴( .‬‬
‫که کوم یوطرف له تــمیز غوښــتني څخه‬
‫پخوا فوت شي نوترهغه وخته پوري چې‬
‫دمحکمې حکم د مړه ورثې یا د مړي د‬
‫صغیـــرانو وصي ته ابالغ شوی نه وي ‪،‬‬
‫په دې حال کې چې د ورثه ؤ په منځ کې‬
‫صغیران وي ددوی دتمیز غوښتني حق‬
‫محفوظ ساتل کیږي ‪)1( .‬‬
‫که دتمیز غوښتنه له میعاد څخه خارجه‬
‫وشــــوه نو دا غوښــــتنه د تــمیــز له خوا‬
‫مستردیږي ‪)2( .‬‬
‫د یوه خصم دتمیز دغوښتني په صورت‬
‫کې بل خصم کوالی شـــي چـــې پخوا د‬
‫تمیز د فیصلې له صادریدلو څخه تمیز‬
‫وغواړي ‪)3( .‬‬
‫د تمیز دمودې تیریدل ددعوی د دوران‬
‫په ترڅ کـــې دیوطرف خصم غوښتنه د‬
‫مقابل جانب په تــمیــز غوښـــتني تا ثیر‬
‫نلري ‪)4( .‬‬
‫( ) املادة (‪ )1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )691‬‬
‫( ) املادة (‪ )1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪.)691‬‬
‫َح َك َام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪َ ) 1801‬جمَلهةُ حاْل ح‬
‫َح َك َام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪َ ) 1801‬جمَلهةُ حاْل ح‬
 ‫‪90‬‬

‫تمیز خواهی فقط به تقدیم استدعا‬ ‫تمیزغوښتنه فقط داستدعا په وړاندي‬

‫یا به تقدیم الئحه جوابیه که بنا برجواب‬ ‫کیدو یا دهغې ځوابیې الئحې په وړاندي‬
‫الئحه مدعی ‪ ،‬تقدیم مینماید صورت‬ ‫کیدو چې دمدعي د الئحې پځواب کې‬
‫میگیرد ‪)۱( .‬‬ ‫یې وړاندي کوي صورت نیسي ‪)1( .‬‬

‫استدعای تمیز در ریاست تمیز بوسیلۀ‬ ‫د تمیزغوښتنه دتمیز په ریاست کې د عرض‬

‫تقدیم عرض حال صورت میگیرد ‪)۲( .‬‬ ‫حال دوړاندي کیدوپه وسیله سره کیږي ‪)2( .‬‬

‫عرض حال مبنـــی براســـتدعای تمیز‬ ‫د تمیز غوښتني پخصوص کې دحال عرض د‬
‫بریاست عالی تمیز نیز شده میتواند ‪)۳( .‬‬ ‫تمیز مرکزي لوړ ریاست ته هم کیدای شي (‪)3‬‬

‫مرجع تمیز طلبی والیات‪ ،‬والی والیت‬ ‫دوالیاتودتمیز غوښتني مرجع والیان او‬
‫وسرپرست کمیسیون والیتی میباشد ‪)۴( .‬‬ ‫والیتي کمیسیونو لوړ مشران دي ‪)4( .‬‬

‫در عرض حال تمیز خواهی که بریاست‬
‫تمیز تقدیم میشود مراعات مراتب آتی‬
‫حتمی است ‪:‬‬
‫تصریح عرض حال تمیزخواهی ‪.‬‬
‫اسمای طرفین وشهرت مکملۀ‬
‫شان ‪.‬‬
‫تعیین محکمۀ که حکم وفیصله از‬
‫آن صادر شده است ‪.‬‬
‫دتمیز غوښتني په عرض حال کې چې د‬
‫تمیز ریاست ته وړاندي کیږي دالندنیو‬
‫مراتبو مراعات حتمي دی ‪ :‬ــ‬
‫دتمیزغوښتني دعرض حال تصریح ‪.‬‬
‫ددواړوخواؤ نومونه اودهغومکمله‬
‫شهرت ‪.‬‬
‫ــــ د هغې محکمې ټاکل چې حکم‬
‫او فیصله ورڅخه صادره شوې وي ‪.‬‬

‫( ) املادة (‪ )1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪.... . )691‬‬

‫( ) املادة (‪ )1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )691‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪َ )1801‬جمَلهةُ‪..... .‬‬
‫َح َك َام ‪.‬‬
‫( ) املادة (‪ )1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪.)691‬ال َحما هدةُ (‪َ )1801‬جمَلهةُ حاْل ح‬
 ‫‪91‬‬
‫ـــ تاریخ ابالغ حکم محکمه ووجه‬
‫تمیز طلبی ‪)۱( .‬‬
‫توام با استدعا تقدیم اوراق آتی از طرف‬
‫مستدعی بریاست تمیز حتمی است ‪:‬‬
‫صورت فیصله که دارای تصدیق‬
‫محکمه باشد ‪.‬‬
‫الئحه ادعای مستدعی بااعتراضات‬
‫و دالئل آن ‪)۲( .‬‬
‫هر کدام از الئحه استدعا واعتراضات‬
‫ودالئل دو نقله میباشد ‪)۳( .‬‬
‫اســـتدعای کـــه حـــاوی مراتـــب مـــواد‬
‫نباشــدبغرض اکمـــال‬
‫ازطرف ریاست تمیزمستردمیگردد ‪)۴( .‬‬
‫در ظرف میعاد تمیز‪،‬تمیز طلب میتواند‬
‫به تنظیم استدعای خود بر وفق شروط‬
‫الزمۀ آن پر داخته مجددًا آنرا تــــقدیم‬
‫دارد ‪)۵( .‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪ .‬شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )691‬‬
‫ــــ دمحکمې د حکم دابالغ نیټه او‬
‫دتمیز غوښتني وجه ‪)1( .‬‬
‫دمـــستدعي له خوا له اســتدعا سره سم‬
‫دالندنیومراتبو وړاندي کول حتمي دي ‪:‬‬
‫ـــ دفیصلې صورت چې دمحکمې‬
‫تصدیق ولري ‪.‬‬
‫ـــ د مــستدعي دادعا الئــــحه سره‬
‫دهغه له اعتراضاتو او دالئلو ‪)2( .‬‬
‫د استدعا اواعتراضاتواودالئلوهره یوه‬
‫الئحه دوه نقله وي ‪)3( .‬‬
‫هغه استدعاچې د‬
‫موادومراتب ونلري داکمال په غرض‬
‫دتمیزد ریاست له خوا مستردیږي ‪)4(.‬‬
‫دتمیز په میعادکې تمیز غوښـــتونکي‬
‫کوالی شي چې خپله استدعا دهغې له‬
‫الزمو شرطو ســره سم تنظیم اوهغه نوي‬
‫وړاندي کړي ‪)5( .‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحکام ‪.‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحکام ‪.‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪92‬‬

‫بعد از انقضای میعاد تمیز طلبی حق‬ ‫دتمیزغوښتني دمودې له تیریدو وروسته‬
‫تمیز خواهی ساقط میگردد ‪)۱( .‬‬ ‫د تمیز غوښتني حق ساقطیږي ‪)1( .‬‬

‫استدعای تمــیز اجرای احکام متعلق به‬ ‫دتمیـــزغوښتنه دابتدائیې اومرافعې په‬
‫فــیصلۀ ابـــتدائیه ومرافعه را متوقف‬ ‫فـــیصلو پوري مــتعلقو احـــکامو اجراء‬
‫میسازد ‪)۲( .‬‬ ‫متوقف کوي ‪)2( .‬‬

‫تمــــیز مکلف است ورق اعـــتراض و‬
‫اسناد ضمانت مربوط باستدعای تمیز‬
‫را درظرف یکهفته بعد از تاریخ تقدیم‬
‫استدعای تمیز تصدیق نموده بمدعی‬
‫علیه ابالغ کند ‪)۳( .‬‬
‫حاالت اضطراري ازحکم ماده‬
‫فوق مستثنی است ‪.‬‬
‫تمیز مکلف دی چې داعتراض پاڼه او د تمیز‬
‫په استدعاپوري مربوطه ضمانت اسناددتمیز‬
‫داستدعا د وړاندي کـــیدو له نېـــټې څخـــه‬
‫وروسته په موده دیوې هفتې کې تصدیق‬
‫کړي اومدعــي علیه ته یې ابالغ کړي ‪)3( .‬‬
‫له پورتنۍمادې څخه اضطراري‬
‫حا الت مستثنی دي ‪.‬‬

‫محکوم علیه مکلف است اعتراضات‬
‫افــادات ‪ ،‬مدافعات ودالئلـــی را که بر‬
‫اعتراضات مستدعی تمیز درنظر دارد‬
‫ضمن ورق تنظیم وبعد از تاریخ تبلیغ‬
‫استدعا در ظرف یکهفته به تمیز تقدیم‬
‫دارد ‪)۴( .‬‬
‫محکوم علیه مکلف دی هغه اعتراضات‬
‫‪ ،‬افادات ‪ ،‬مدافعات اودالئل چې دتمیز‬
‫غوښتني پراعتراضاتو یې په نظرکې‬
‫لري دتنظیمي پاڼي په ترڅ کې داستدعا‬
‫د تبلیغ له نیټې څخه وروسته په موده‬
‫دیوې هفتې کې تمیزته وړاندي کړي (‪)۴‬‬

‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪ .‬املادة (‪ )1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )691‬‬

‫( ) املادة (‪ )1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )692‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪ .‬شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )691‬‬
 ‫‪93‬‬
‫حـــاالت اضطراري ازحکم ماده‬
‫فوق مستثنی است ‪.‬‬
‫مرجع اســـتدعای تمیز در والیات‬
‫مکلف اند صورت الئحه و سند ضمانت‬
‫مربــوط باســـتدعای تمـــیز را بعـــد از‬
‫تبلیغات الزمه تصدیق نموده ‪ ،‬پس از‬
‫اخذ جواب آن از طرف مقابل در ظرف‬
‫یکـــهفته اوراق طرفین را مرتـــبًا ضــم‬
‫مکتوب توسط پـــسته به تمیز ارسال‬
‫نـــمایــد ‪)۱( .‬‬
‫حـــاالت اضــطراري ازحــکم ماده‬
‫فوق مستثنی است ‪.‬‬
‫مســـتدعی تمـــیز بـــه تــرتــیب مادۀ‬
‫باکمال مقررات اســـتیناف از‬
‫تمیز طلبی مکلف میباشد ‪)۲( .‬‬
‫مراجــعیکه بعلت عدم رعـایت مراتب‬
‫ســـبب تــاخـــیر ارســـال‬ ‫مـــادۀ‬
‫اســـتدعای تـــمیز وموجب ضـــرر احد‬
‫خصمین گردیده باشدمسؤل آن اند ‪)۳(.‬‬
‫***‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪ .‬شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )691‬‬
‫له پورتنۍمادې څخه اضطراري‬
‫حا الت مستثنی دي ‪.‬‬
‫دتمیزداستدعا مرجع په والیاتوکې مکلف‬
‫دي چې د تمیزپه استدعاپوري مربوطه‬
‫د ضمانت سند او د الئحې صورت وروسته‬
‫له الزموتبلیغاتو تصدیق کړي وروسته‬
‫دهغه له ځواب اخیستلو له مقابل طرف‬
‫نه په موده دیوې هفتې کې دطرفینوپاڼي‬
‫په مرتب صورت دمکتوب په ملتیا په‬
‫لومړی پوسته کې تمیز ته ولیږي ‪)1( .‬‬
‫له پورتنۍمادې څخه اضطراري‬
‫حا الت مستثنی دي ‪.‬‬
‫مادې په‬ ‫د تمیــز غوښـــتونکود‬
‫ترتیب له تمیز غوښتني څخه داستیناف‬
‫د مقرراتوپه اکمال مکلف دي ‪)۲( .‬‬
‫مادې دمراتبو‬ ‫هغه مراجع چې د‬
‫درعایت نه کولوپه علت د تمیزداستدعا‬
‫دلیږلو دتاخیر سبب او دخصمینو دیــوه‬
‫جانب د ضرر موجب وګرځي مســئولي‬
‫دي ‪)۳( .‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) املادة (‪ )19‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪94‬‬

‫محکمۀ تـــمیز‪ ،‬فقط فــــیصله های‬ ‫د تمیزمحکمه فقط د ټیټو محکموفیصلې‬

‫محاکم تــــحتانی را تـــدقیق ومالحظه‬ ‫ګوري اوتدقیقوي ئې دضرورت په وخت‬
‫میکــــند وبجلب واحــــضار طرفـــین نیز‬ ‫کې دطرفینوجلب اواحضار ته هم اقدام‬
‫عنداللزوم اقدام مـــیتواند ‪)۱( .‬‬ ‫کوالی شي ‪)۱( .‬‬

‫اســـــباب موجبۀ نقض احکام محاکم‬ ‫د ټـــیټو محکمو دحکم دماتــولو موجبه‬
‫تحتانی بر چهار قسم است ‪:‬‬ ‫اسباب په څلور ډوله دي ‪:‬‬
‫انــــفصال موضوع درمحکمه ای‬ ‫ـــ دموضوع انفصال په داسي‬
‫صورت گرفـــته باشــــد که محکمه حق‬ ‫محکمه کې شوی وي چې محکمه دهغې‬
‫انفصال آنرا نداشته باشد ‪)2( .‬‬ ‫د انفصال حق ونه لري ‪)۲( .‬‬
‫حکم محکمه خالف مقررات باشد‬ ‫د محکمې حـــکم له مقــــرراتو‬
‫‪)3( .‬‬ ‫څخه خالف وي ‪)3( .‬‬
‫جــــریانات دعوی بـــرخالف اصول‬ ‫ددعوی جریانات دمحکموداصولو‬
‫محاکمات وشرایط الزمه عملی گردیده‬ ‫او د الزمو شرائطو پخالف عملي شوی‬
‫باشد ‪)۴( .‬‬ ‫وي ‪)4( .‬‬
‫فــــیصله جات صادره در موضوع‬ ‫په یوه موضوع کې صادرشوي‬
‫واحدکه از همدیگر مخالف باشد ‪)۵( .‬‬ ‫فیصلې چې یوه له بلي څخه مخالفه‬
‫وي ‪)5( .‬‬

‫هـــرگاه دعوی در محکمه ای رویــت‬ ‫که دعوی داســــي محکمې ته وړاندي‬

‫گردید که اساسًا انفصال آن از وظائف‬ ‫شوه چې اســـاسا دهغې انفصال دهغې‬
‫همان محکمه نبود نقض میشود ‪)۶( .‬‬ ‫محکمې وظیفه نه وه ماتیږي ‪)6( .‬‬

‫اب حاْلَ هو ُل درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )179‬‬

‫( ) الحبَ ُ‬ ‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1839‬و (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1838‬جملة ودرراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪)179‬‬ ‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحكام ‪.‬‬ ‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1838‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪95‬‬

‫نواقص فیصله هائیکه به تمیز میرسد‬ ‫دهغو فیصلونواقص چې تمیز ته رسیږي‬

‫در موارد قابل نـــقض تــــنها باعـــتراض‬ ‫دماتېدو وړ مواردوکې یواځي دمعترض‬
‫معترض توقف نداشته از طرف تمیز در‬ ‫په اعتراض پوري توقف نه لري ‪ ،‬د تمیز‬
‫صورت عدم اعتراض نیز اصوال صورت‬ ‫له خوا هم داعتراض دنه وجودپه صورت‬
‫گرفته میتواند ‪)۱( .‬‬ ‫کې اصوال کیدای شي ‪)1( .‬‬

‫مخالفت فــــیصله از مقــرراتی اعتبار‬ ‫دفیصلې مخالفت له هغومقرراتوڅخه‬

‫دارد که در وقت صدور فــــیصله مرعی‬ ‫اعتبارلري چې دفیصلې دصدورپه وخت‬
‫االجراء باشد ‪)۲( .‬‬ ‫کې مرعی االجراء وي ‪)۲( .‬‬

‫احکام متضادیکه از دو محکمه در‬ ‫هغه متضاد احکام چې له دوومحکمو‬

‫یک موضوع صادر شده وهیچ کدام‬ ‫څخه په یوه موضوع کې صادرشوي وي‬
‫قابل تائید نباشد نقض میگردد ‪)۳( .‬‬ ‫اوهیڅ یوددوی دتاییدوړ نه وي ماتیږي ‪)۳( .‬‬

‫در دعاوی که از مقاوالت نشئت کرده‬ ‫په هغودعووکې چې له مقاولوڅخه پیدا‬

‫باشدهرگاه مفادسند مخالف تفسیر شده‬ ‫شوې وي که دسند مفاد مخالف تفسیر‬
‫باشدحکم متعلق به آن نقض میشود (‪)۴‬‬ ‫شوی وي دهغوپه متعلق حکم ماتیږي(‪)۴‬‬

‫دعاوی که در محاکم مخالف اصول‬ ‫هغه دعوی چې په محکموکې دمحاکمې‬

‫محاکمه فیصله شده باشد =‬ ‫له اصولوڅخه مخالفي فیصلې شوې وي =‬

‫( ) ‪ :‬املادة (‪ )1801‬جملة اِلحکام ‪.‬شرح املادة (‪ )1838‬اِلاتسي ج (‪ )6‬ص (‪ . )165‬شرح ال َحما هدةُ (‪ ) 1839‬درراْلكام‬
‫ج (‪ )4‬ص (‪. )690‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1830‬و (‪ )1839‬جملة اِلحكام ‪ .‬الح َما هدةُ ( ‪ ) 1618‬جملة اِلحكام ‪.‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )181‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1839‬جملة اِلحكام ‪ .‬وشرحَّا درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )691‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحکام ‪ .‬ال َحما هدةُ (‪ )1839‬جملة اِلحكام ‪ .‬وشرحَّا درراْلكام ‪.‬شرح جملة اِلحكام لالاتسي ‪ ،‬جزء‬
‫(‪ )6‬ص (‪. )93‬شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1816‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )626‬‬
 ‫‪96‬‬
‫=نقض آنها درمحکمۀ تمیز یکی از اسباب‬
‫آتی صورت گرفته میتواند ‪:‬‬
‫عـــدم مراعـــات اصول محــــاکم‬
‫عدلی ‪.‬‬
‫تقصیر وخطا در رعایت اصول به‬
‫درجه ئی که ســـبب تغییر حکم گردیده‬
‫باشد ‪.‬‬
‫وجود اعــتراض مدعی یا مدعی‬
‫علیه به اســـباب تغــــیر وخلل در اصول‬
‫محاکمه درحالیکه درمورد اعــــتراض‬
‫مذکور از طرف محکمه تدقیق نـــشده‬
‫باشــــد ‪)۱( .‬‬
‫= دهغوماتیدل دتمیزپه محکمه کې له‬
‫الندنیواسبابوڅخه په یوه سره کېدای شي ‪:‬‬
‫دعدلي محکمو داصولومراعات‬
‫نه کول ‪.‬‬
‫د اصول په رعایت کې تقصیر او‬
‫خطا په دې درجه چې دحکم د تغیر سبب‬
‫ګرځېدلی وي ‪.‬‬
‫دمدعي یا مدعي علیه د اعتراض‬
‫وجود دمحاکمې په اصول کې دتغیر او‬
‫خلل له اسبابوسره په داسي حال کې چې‬
‫ددې اعتراض په خصوص کې دمحکمې‬
‫له خوا تدقیق نه وي شوی ‪)۱( .‬‬

‫احکام محاکم ابـــتدائیه ومرافعه که‬ ‫د ابـــتدائې او مرافعـــې محکمو احکام‬

‫از مقررات مخالفت داشته باشنداگرچه‬ ‫چې له مقرراتو څخه مخالفت ولري که‬
‫درچنان مورد اعتراض معترض کافـــی‬ ‫څه هم په دې ډول مورد کې د معترض‬
‫هم نباشد نقض میشود ‪)۲( .‬‬ ‫اعتراض کافي نه وي ماتیږي ‪)۲( .‬‬

‫فیصله هائیکه از طرف محاکم فیصله‬ ‫هغه فـیصلې چې دداسي محکمو له خوا‬
‫شده باشدکه فاقد صالحیت انفصال آن‬ ‫فیصله شوې وي چې دانفصال صالحیت‬
‫باشدازطرف تمیز نقض گردیده بمحکمۀ‬ ‫یې نه لري دتمیز له خوا ماتیږي مربوطه‬
‫مربوطه ارجاع میشود ‪)۳( .‬‬ ‫محکمې ته بیرته لیږلی کیږي ‪)۳( .‬‬

‫( ) ‪ :‬املادة (‪ )1801‬جملة اِلحکام ‪ .‬ال َحما هدةُ (‪ )1839‬جملة اِلحكام ‪ .‬ودرراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )691‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحکام ‪.‬شرح ال َحما هدةُ (‪ )1838‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ . )690‬واِلاتسي ج (‪ )6‬ص (‪. )165‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحکام ‪ .‬ال َحما هدةُ (‪ )1839‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪97‬‬

‫در محکمه مرجوع الـــیها به تــــقدیم‬ ‫هغې محکمې ته چې رجوع ورته شوي ده‬
‫اســـتدعای جدید ضرورت ندارد بلکه‬ ‫دنوي استدعا وړاندي کولوته ضرورت‬
‫هــــمان استدعای تقدیم شده به تمیز‬ ‫نشته بلکي همغه وړاندي شوي استدعا‬
‫کافی است ‪)۱( .‬‬ ‫تمیز ته کافي ده ‪)۱( .‬‬

‫هـــرگاه فـــیصله درتمیز بنا بر وجود‬
‫عللی نـــقض گـــردید وبمحکمۀ دیگـــر‬
‫جــهت تدقیق ارجاع شده در صورتیکه‬
‫حکم محکـــمۀ ثانـــی به اســــباب حکم‬
‫محکمۀ اول بناگردیده باشد ومدعی یا‬
‫مدعی علیه نقض دوبارۀ آنرا خواهــــش‬
‫نمود تــــدقیقات ثـــانوی بحضور هیئت‬
‫عمومی تمیز اجراء میشود ‪)۲( .‬‬
‫که فیصله په تمیزکې دکوم علت د وجود‬
‫له مخــــي ماته شـــي او بلي محکمې ته‬
‫دتدقیق دپاره ولیږله شي په دې صورت‬
‫کـــې ددوهمــي محکمې حکم د لومړۍ‬
‫محکمې دحکم په اسبابوباندي بنا شوی‬
‫وي او مدعي یا مدعي علیه د هغې د‬
‫بیا ماتولو خواهش وکړي بیا تدقیقات‬
‫یې د تمیز دعمومي هیئت په حضورکې‬
‫اجراء کیږي ‪)2( .‬‬

‫*****‬ ‫*****‬
‫***‬ ‫***‬
‫*‬ ‫*‬

‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1801‬درراْلكام ‪.‬‬

‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1801‬درراْلكام ‪.‬شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1838‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )690‬‬
 ‫‪98‬‬

‫تمیز به فیصلۀ اصل دعوی که حکم آن‬ ‫تمیز داصلي دعوی په فیصله چې حکم‬
‫را نقض میکند رسیدگی نه نموده بلکه‬ ‫یې ماتوي رسیده ګي نه کوي بلکي دهغې‬
‫دوران آن را بمحکمۀ که حسب مقررات‬ ‫دوران هغې محکمې ته چې د مقرراتو‬
‫تعین شود محول میسازد ‪)۱( .‬‬ ‫له مخي وټاکله شي محولوي ‪)۱( .‬‬

‫تمیز مکلف است که هر نوع فیصلۀ‬
‫محاکم تحتانی ( ابتدائیه‪ ،‬مرافعه) را‬
‫به دقت مالحظه کرده هرگاه در صورت‬
‫لزوم نقض شود فیصله وبه ارجاع قضیه‬
‫حکم مینماید تا بعد از رسیدگی حکم‬
‫مجدداً صادر گردد ‪)۲( .‬‬
‫تــمیــز مکلف دی چـــې دټــیټو محکمو‬
‫(د ابتدائې اومرافعې ) هر ډول فیصلې‬
‫په دقت ســره وګوري که چـــیري د لزوم‬
‫له مخي ماتي شي نوفـــیصله اودقضیې‬
‫په ارجاع حکم کـــوي تر څو وروسته له‬
‫رسیدګي نوی حکم صادر کړي ‪)۲( .‬‬

‫برای تصحیح حکم منقوض یا تجدید‬
‫رسیدگی از طرف محکمۀ دیگر بدعوی‬
‫‪ ،‬عریضۀ جدید لزومی ندارد بلکه تنها‬
‫ارائـــه حکم تـــمیز ‪ ،‬کـــــفایت خواهــــد‬
‫کــــرد ‪)۳( .‬‬
‫د بلي محکمې له خوا د مات شوي حکم‬
‫د تـــصحیح یا دبیا رســـیدګي دپاره نوې‬
‫دعوی اوعریضې ته حاجت نشته بلکي‬
‫یواځي دتمیز دحکم ښکاره کول به کفایت‬
‫وکـــــړي ‪)۳( .‬‬

‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحکام ‪ .‬شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1838‬درراْلكام ‪ ،‬ج (‪ )4‬ص (‪. )690‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحکام ‪ .‬شرح ال َحما هدةُ (‪ )1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )693 690‬‬
‫( ) املادة (‪ )1801‬جملة اِلحکام ‪ .‬ال َحما هدةُ (‪ )1839‬جملة اِلحكام ‪.‬‬
 ‫‪99‬‬

‫اگـــــر حکم بواسطۀ عدم صـــالحیت‬
‫محکمه نقض نـــشده باشد بلکه بنا بر‬
‫دیگر موجبات ونواقص‪ ،‬قابل نـــقض‬
‫دیـــده شـــود ریاست تــمیز مـــــیتواند‬
‫بمحکمۀ مرافعه که حکم نموده دعوی‬
‫را محول نموده ورسیدگی مجدد را‬
‫امر دهند ‪ ،‬واگر محکمۀ مرافعه کما فی‬
‫الســـابق فیصله را نـــاقص صادر نـمود‬
‫بمحکمۀ مماثل آن ارجاع میشود واگر‬
‫باز هم فیصله ناقص دیده شد ریاست‬
‫تـــمیز در آن موضوع حـــق قـضاوت را‬
‫خواهـــد داشـــت ‪)۱( .‬‬
‫که حکم د محکمې د نه صــــالحیت په‬
‫واسطه مات شوی نه وي بلکي د نورو‬
‫موجباتو او نــــواقصو له مخي د ماتــېدو‬
‫وړ ولیدل شي دتمیز ریاست کوالی شي‬
‫چې هغې مرافعې محکمې ته چې حکم‬
‫یې کړی دی دعوی محول کړي او د سر‬
‫له سره درسیدګي امر ورکړي که مرافعې‬
‫محکمې دپخوا غوندي بیا فیصله ناقصه‬
‫صادره کړه نو د هغـــې مما ثلي محکمې‬
‫ته لېږله کیږي اوکه بیا هم فیصله ناقصه‬
‫ولیدله شـــوه نو هلته به د تـمیز ریاست‬
‫په هغې موضوع کې دقضاوت حق ولري‬
‫‪)۱( .‬‬

‫تــــمیز اگر چــــنان حکم مرافعه را که‬
‫بر اســــتدعای ( اســـــتیناف) از حــــیث‬
‫انقضای میعاد مرافعه کرده باشد چون‬
‫محکمۀ متذکره علل حکم واسباب آن‬
‫را در نـــظر نگـــرفته حکم مـــذکور اگر‬
‫منقوض میشود واپس بمرافعه مذکور‬
‫اعاده و سر از نو دوران خواهد یافت ‪.‬‬
‫(‪)۲‬‬
‫که تـــمیز ته د مرافعــې دا ډول حکم‬
‫چې دمرافعې د مودې د تېرېدو له حیثه‬
‫یې د ( اســـتیناف ) پــرغوښــــــتنه کـــړی‬
‫وي راشي څرنګه چې دې محکمې د‬
‫حکم علتونه اودهغه اسباب په نظرکې‬
‫نه دي نیولي نو دا حکــــم که ماتــــیږي‬
‫نو بــیرته هغې مرافعې ته اعـــاده او سر‬
‫له سره به دوران ومومي ‪)۲( .‬‬

‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪ . )693‬شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1838‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )690‬‬
‫ال َحما هدةُ (‪ )1801‬درراْلكام ‪.‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )693‬‬
 ‫‪100‬‬
‫اگر خطای مرافعه مثال درشهود بوده‬
‫واساس جریان دعوی صورت مشروع‬
‫واصولی بخود گرفته اگر نقض میشود‬
‫بهمان محکمه ارجاع می یابد ‪ ،‬محکمۀ‬
‫متذکره اساس دعوی را سر از نو نـــمی‬
‫خواهد بلکه مواضع نقصان های فیصله‬
‫را که در مورد شــــهود یا بعد از شــــهود‬
‫نموده اصالح خواهد نمود ‪)۱( .‬‬
‫هکذا اگر فیصلۀ از حیث عدم تزکیه‬
‫ســـرِی ومانند آن از طرف تـــمیز نـــقض‬
‫میگردد وبه آن ســـبب ارجاع می یابــد‬
‫اعادۀ دعوی وشهود سر از نو ضرورت‬
‫نداردبلکه تنها اصالح نواقص را درنظر‬
‫خواهد گرفت ‪)۲( .‬‬
‫تـــدقیقات تـــمیز در ظرف یکــماه از‬
‫تاریخ ورود قضیه اکــــمال وقرار تـــمیز‬
‫درظرف مدت مذکور اصدار می یابد ‪.‬‬
‫(‪)۳‬‬
‫حاالت اضطراري ازحکم ماده‬
‫فوق مستثنی است ‪.‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1839‬درراْلكام ‪ ،‬ج (‪ )4‬ص (‪. )693‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1718‬جملة اِلحكام ‪.‬شرح ال َحما هدةُ (‪ )1839‬درراْلكام ‪ .‬ج (‪ )4‬ص (‪. )693‬‬
‫د مثال په ډول که دمرافعې خطاپه شهودوکې‬
‫وي ‪ ،‬او د دعوی د جریان اساس مشروع او‬
‫اصولي صورت نیولی وي نو که ماتېږي او‬
‫بیا بـیرته همغي محکمې ته لېږله کیږي نودا‬
‫محکمه ددعوی اساس ســـر له سره نه غواړي‬
‫بلکي د فیصلې نقصاني ځایونه به چې‬
‫دشهودو په مورد کې یا وروســـته له‬
‫شـهودو ئي کړی وي اصالح کړي ‪)۱( .‬‬
‫همدا ډول که فیصله د سري تزکیې د نه‬
‫وجوداودهغه په شان دتمیزله مخي ماتیږي‬
‫اوپه هغه سبب ارجاع مومي نــو ســر له‬
‫سره ددعوی اعادې اوشهودوته ضرورت‬
‫نــشته بلکي یواځي دنواقصو اصالح به‬
‫په نظر کې ونیسي ‪)۲( .‬‬
‫د تمیز تــدقیقات د قضیـــې د راتګ له‬
‫نـېـټې څخه په موده دیوې میاشتي کې‬
‫اکمالـــېږي او دتــمیز قرار په دې موده‬
‫کې صادریږي ‪)۳( .‬‬
‫له پورتنۍمادې څخه اضطراري‬
‫حا الت مستثنی دي ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1801‬درراْلكام ‪.‬‬
 ‫‪101‬‬

‫تـــمیز میتواند در صورت لــزوم اصل‬ ‫تمیز کوالی شي چې د اړتیا په صورت‬

‫اوراق را که طرفـــین بمحکمۀ ابتدائیه‬ ‫کې د دوســیې اصل پاڼــي چې طرفـــینو‬
‫یا مرافعــه داده اســـت بغرض مالحــظه‬ ‫ابتدائیې یا مرافعې محکمې ته وړاندي‬
‫بخواهد ‪)۱( .‬‬ ‫کړې دي دکره کتني لپاره وغواړي ‪)۱( .‬‬

‫در تصاویب تمیز مراعات مراتب آتی‬ ‫د تمیز په تصویبونوکـــې دالندي مراتبو‬
‫حتمی است ‪:‬‬ ‫مراعات حتمي دی ‪:‬‬
‫اســـم‪ ،‬شهرت ‪ ،‬صنعت ومحل‬ ‫ددواړو خواؤ نوم ‪،‬شهرت ‪،‬کسب‬
‫اقامت طرفین ‪.‬‬ ‫او داســـتوګني ځای ‪.‬‬
‫حکم فیصلۀ محاکم تحتانی ‪)۲( .‬‬ ‫د ټیټومحکمودفیصلې حکم ‪)۲( .‬‬
‫خالصۀ اعتراضات ودالئل تقدیم‬ ‫د دواړو خواؤ وړانـــدي کـــــړیو‬
‫داشتۀ طرفین ‪)۳( .‬‬ ‫اعتراضونو او دالئلو لنډول ‪)۳( .‬‬
‫اسباب نقض ‪ ،‬تائید ‪)۴( .‬‬ ‫د ماتېدو یا تا ئـــید اســـباب ‪)۴( .‬‬

‫فـــیصلۀ که بنا بر مخالـــفت قانــونــی‬ ‫هغه فیصله چې دقانوني مخالفت له مخي‬

‫نقض شده باشد دراعادۀ اصل محاکمه‬ ‫ماته شوه داصلـــي محاکمــې په اعــاده‬
‫وجریانات آن تاثیر ندارد قانوناً اصالح‬ ‫او دهغـــې په جریاناتوکې تاثـــیر نه لري‬
‫خواهد شد ‪)۵( .‬‬ ‫قانونا به اصالح شي ‪)۵( .‬‬

‫فیصلۀ که از تمیز نقض میگردد اگر‬ ‫هغه فیــصله چـــې له تمیز څخه ماتیږي‬
‫اعاده میشود محکمه که به آن اعاده‬ ‫که اعاده کیږي نوهغه محکمه چې هغې‬
‫شده =‬ ‫ته اعاده شوې ده دتمیز حکم به سره =‬

‫( ) شرح ال َحما هدةُ (‪ )1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )691‬شرح‬ ‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1801‬درراْلكام ‪.‬‬
‫ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1821‬درراْلكام ‪ .‬ج (‪ )4‬ص (‪. )652‬‬ ‫( ) الفتاوى اهلندية ج (‪ )3‬ص (‪. )324‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ (‪ )1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪.)693‬‬ ‫( ) شرح ال َحما هدةُ (‪ )1816‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪)626‬‬
 ‫‪102‬‬
‫= حکم تمیز را با الفاظ وکلمات آن داخل‬
‫فیصلۀ دوم خواهد نمود واگر محکمه‬
‫آن را صرف نظر نمود تمیز آن را نــقض‬
‫دوم کرده میتواند ‪)۱( .‬‬
‫هرگاه شخصی بدونفرمثال دعوی نمود‬
‫وبر علیه شان حکم شده بود بصورتیکه‬
‫یکنفر آن تمیز خواسته باشد شخص دوم‬
‫بصورت نقض فیصله از آن استفاده کرده‬
‫نمیتواند ‪)۲( .‬‬
‫اگر بر اصل وکفیل حکم تادیۀ دین شده‬
‫بود ‪ ،‬اصل ‪ ،‬تمیز طلب گردید بصورت‬
‫نقض حکم هر دوی شان از آن استفاده‬
‫خواهند نمود ‪)۳( .‬‬
‫اگر محکمه به تقسیم اراضی وغیره ‪،‬‬
‫مشترک چـــند نفر حکم نموده بود ودر‬
‫تمـــیز به استدعای یکنفر حکم مذکور‬
‫نقض میشود شرکای دیگر از آن استفاده‬
‫کرده میتوانند ‪)۴( .‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )693‬ال َحما هدةُ (‪ )1801‬درراْلكام ‪.‬‬
‫= دهغه له الفــاظو اوکلمـــاتو په دوهمه‬
‫فـــیصله کې دا خل کړي اوکه محکمې‬
‫له هغونه صرف نظر وکړ ‪ ،‬نو تمیز هغه‬
‫بیا هم ماتوالی شي ‪)۱( .‬‬
‫دمثال په ډول که یو شخص په دوو تنو‬
‫باندي دعوی وکړه اوپه هغوباندي حکم‬
‫شوی ؤ نوپه دې صورت کې چې یوه تن ئې‬
‫تمیز غوښتی وي دوهم شخص دفیصلې‬
‫دماتېدوپه صورت له هغه څخه استفاده‬
‫نشي کولی ‪)2( .‬‬
‫که پراصیل یاکفیل باندي دپوردورکړي‬
‫حکم شوی ؤ اصیل تمیز وغوښت د حکم‬
‫د ماتېدو په صورت کې دوی دواړه به‬
‫له هغه څخه استفاده وکړي ‪)۳( .‬‬
‫که محکمې دڅو تنو د مشترکي ځمکي‬
‫یا نورو په ویـــشلو باندي حکم کړی ؤ‬
‫او په تمیز کې د یوه تن په غوښــتنه دا‬
‫حکم ما تېږي نورشریکان له هغه استفاده‬
‫کوالی شي ‪)۴( .‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1801‬درراْلكام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ ) 662‬جملة اِلحکام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1801‬درراْلكام ‪.‬‬
 ‫‪103‬‬
‫تمیز نمیتواند بدون موافقه طرفین‬
‫موضوع نقض شده را غیر از محکمۀ که‬
‫حکم صادرنموده بمحکمۀ دیگری حواله‬
‫کرده باشد ‪)۱( .‬‬
‫حکم مـــنقوض باید بمواجه خصمین‬
‫تصحیح گردد و اال دوباره بحضور تمیز‬
‫نقض خواهــد شد ‪)۲( .‬‬
‫حکمی که از تمیز صادر میشود باید‬
‫اسم وشـــهرت وشـــغل ومحل اقــامت‬
‫طرفین وحکمی که به تمیز رجوع شــده‬
‫است باخالصۀ اعتراضات وادلۀ طرفین‬
‫واسبابیکه ازطرف تمیز موجب نقض یا‬
‫تائید آن حکم میشود باجزئیات مذهبی‬
‫ومواد اصولی ذکر گردد ‪)۳( .‬‬
‫از تصاویبی که تمیز صادر میکند باید‬
‫متداعین را اگاه سازد ‪)۴( .‬‬
‫( ) شرح املادة (‪ )1839‬درراْلكام ج (‪ )4‬ص (‪. )691‬شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1821‬درراْلكام ‪ .‬ج (‪ )4‬ص (‪ . )652‬ال َحما هدةُ‬
‫تمیز نشي کوالی بې دجانبینو له موافقې‬
‫څخه ماته شوې موضوع غیر له هغې‬
‫محکمې چې حکم ئې صادرکړی دی بلي‬
‫محکمې ته حواله کړي ‪)۱( .‬‬
‫مات شوی حکم باید د خصمینو په مخ‬
‫کې تصحیح شـــي اوکنه بیا به دتــمیز‬
‫په حضورکې مات شي ‪)۲( .‬‬
‫په هغه حکم کې چې له تمیز څخه صادریږي‬
‫بایددطرفینونوم‪،‬شهرت‪،‬کسب اوداستوګني‬
‫ځای اوهغه حکم چې تــمیز ته رجوع شـــوی‬
‫دی ـ سره د طرفینو د اعتراضونو او د لیلونو‬
‫لنډون او دحکم هغه اسباب چې دتمیز له خوا‬
‫دهغه دماتېدو یا تائیدموجب کیږ ي سره له‬
‫مذهبي جزئیاتو اواصولي موادوذکرشي ‪)3( .‬‬
‫له هغو تصویبونو څخـــه چـــې تمیز ئې‬
‫صادروي باید متداعین خبر کړي ‪)۴( .‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1801‬درراْلكام ‪.‬‬
‫( ) شرح ال َحما هدةُ ( ‪ ) 1830‬درراْلکام ح (‪. )667( )۴‬‬
‫(‪ )1801‬جملة اِلحکام ‪.‬‬
‫( ) ال َحما هدةُ (‪ )1827‬جملة اِلحكام ‪.‬‬