SOALAN TOPIKAL MANTIK

1. Mantik dalam Tradisi Ilmu Islam

1.1 Takrif Ilmu Mantik

1. Berikan pengertian ilmu mantik menurut ahli mantik. [2] U2014 (1a)
2. Apakah yang dimaksudkan dengan ilmu mantik? 2018 (1a)

1.2 Sejarah kemunculan dan perkembangan Ilmu Mantik

1. Huraikan perkembangan ilmu mantik dalam tradisi ilmu Islam. [10] 2013 (1a)
2. Jelaskan empat punca kemunculan ilmu mantik dalam dunia Islam. [8] 2014 (1a)
3. Huraikan empat peringkat sejarah kemunculan ilmu mantik. [12] 2014 (1b)
4. Huraikan sejarah kemunculan ilmu mantik pada zaman Islam. [4] 2017 (1a)
5. Bincangkan peranan ilmuwan Islam dalam perkembangan ilmu mantik. [10] 2018 (1c)
6. Jelaskan sejarah perkembangan ilmu mantikdi Malaysia. [10] 2019 (1a)

1.3 Peranan dan kepentingan Ilmu Mantik dalam: (i) Falsafah (ii) Usuluddin (iii) Usul Fiqh (iv) Ilmu
Bahasa

1. Bincangkan empat peranan ilmu mantik dalam bidang falsafah. [10] U2013 (1b)
2. Huraikan empat kepentingan ilmu Mantik dalam ilmu falsafah. [8] 2016 (1a)
3. Berikan empat peranan ilmu mantik dalam falsafah. [4] 2020 (1a)
4. Jelaskan empat peranan ilmu mantik dalam pengajian Usuluddin. [10] U2014 (1b)
5. “Terdapat pandangan yang menafikan peranan ilmu mantik dalam pengajian Usuluddin.” Berikan hujah anda
untuk menyangkal pandangan tersebut. [8] 2017 (1c)
6. Bincangkan peranan ilmu mantik dalam bidang Usuluddin. [10] 2019 (1b)
7. Bincangkan empat kepentingan ilmu mantik dalam bidang Usuluddin. [10] 2013 (1b)
8. Bincangkan akibat penolakan ilmu mantik dalam pengajian Usuluddin. [10] U2014 (1c)
9. Bincangkan peranan ilmu mantik dalam bidang Usuluddin. [10] 2019 (1b)
10. Jelaskan empat peranan ilmu mantik dalam Usul Fiqh. [8] 2017 (1b)
11. Huraikan peranan ilmu mantik dalam bidang ilmu bahasa. [8] U2015 (1a)
12. Jelaskan lima kepentingan ilmu mantik dalam ilmu bahasa Arab. [10] U2013 (1a)

1.4 Polemik tentang Ilmu Mantik

1. Bincangkan pandangan ulama tentang hukum mempelajari ilmu mantik. [12] 2015 (1b)
2. Bincangkan pandangan Imam al-Ghazali dan Imam al-Shafie tentang ilmu mantik. [12] U2015 (1b)
3. Bincangkan tiga pandangan ulama yang menolak ilmu Mantik. [12] 2016 (1b)
4. Huraikan empat hujah ulama yang berpandangan bahawa hukum mempelajari ilmu mantik ialah harus. [8]
2018 (1b)
5. Jelaskan hukum-hukum mempelajari ilmu mantik. [6] 2020 (1b)
6. Bincangkan justifikasi penolakan ilmu mantik oleh para ulama. [10] 2020 (1c)

1.5 Ilmu Mantik di Malaysia

1. Perihalkan perkembangan pengajian ilmu mantik di Malaysia. [8] 2015 (1a)

2. Jelaskan sejarah perkembangan ilmu mantik di Malaysia. [10] 2019 (1b)

2. Kaedah-kaedah Ilmu Mantik

2.1 Dilālah (Indikasi)

2.1.1 Bahagian dilālah

1. Berikan takrif dilalah berserta contoh. [4] 2013 (2a)

2. Jelaskan pengertian dilalah. [2] 2020 (2a)
3. Berikan maksud dilalah lafziyyah berserta contohnya. [2] U2014 (2b)
4. Jelaskan bahagian dilalah lafziyyah yang diguna pakai dalam ilmu mantik berserta contoh. [6] 2013 (2b)

1|Zamzam Atirah@2022
 SOALAN TOPIKAL MANTIK

5. Terangkan dilalah yang digunakan dalam ilmu mantik beserta dengan contoh. [8] 2020 (2b)
6. Huraikan dua pembahagian dilalah lafziyyah dan contohnya. [8] U2014 (2b)
7. Berikan maksud al-dilalah al-lafziyyah al-‘aqliyyah dan al-dilalah al-lafziyyah al-wad‘iyyah berserta
contohnya. [4] 2015 (2a)
8. Mengapakah dilalah lafziyyah wad‘iyyah sahaja yang diguna pakai dalam ilmu mantik? [10] U2014 (2c)
9. “Hubungan antara al-mafhum dengan al-masadiq adalah berbentuk ‘aksiyyah.” Jelaskan pernyataan tersebut
berserta contoh. [6] 2015 (2b)
10.
Al-Ta‘rif Al-Dilalah
Manusia Haiwan yang berfikir
Manusia Haiwan semata-mata
Rumah Pintu dan dinding sahaja
Rumah Kediaman yang mempunyai atap, dinding,
pintu, dan keperluan asas kehidupan.
Berdasarkan jadual di atas, kategorikan contoh al-dilalah al-lafziyyah al-wad‘iyyah mengikut bahagiannya dan
huraikan setiap kategori tersebut. [10] 2015 (2c)
9. Jelaskan dua perkara yang membentuk dilalah. [4] 2018 (2a)
10. Kategorikan setiap contoh dilalah yang berikut:
(i) Manusia ialah haiwan yang berfikir [1]
(ii) Aduh! Aduh! [1]
(iii) Asap yang keluar dari rumah [1]
(iv) Azan asar telah berkumandang [1]
(v) Lampu isyarat berwarna merah [1]
(vi) Air mata mengalir [1] 2018 (2b)

2.1.2 Hubungan dilālah dengan al-Ta‘rīf

1. Dilalah dan al-takrif mempunyai hubungan dalam ilmu mantik. Bincangkan hubungan tersebut. [10] 2013
(2c)
2. Bincangkan hubungan antara dilalah dengan al-takrif [10] 2018 (2c)
3. Bincangkan kepentingan memahami konsep dilalah bagi membina takrif yang sempurna. [10] 2020 (2c)

2.2 Al-Ta‘rīf (Definisi)

2.2.1 Pengenalan al-Ta‘rīf

1. Berikan pengertian al-Ta‘rīf. [2] 2016 (2a)

2.2.2 Kullīyyāt khamsah: jins, naw‘, faṣl, khāṣṣah, ‘arḍ ʻām

1. Dengan memberikan contoh, jelaskan empat bahagian kulliyat khamsah. [8] 2013 (3a)
2. Huraikan bahagian naw‘ dan jins dalam ilmu mantik. [12] 2013 (3b)
3.
“Lafaz umum yang merangkumi unit-unit makna sesuatu secara menyeluruh.”

Apakah istilah yang sesuai bagi pernyataan di atas? [1] U2015 (2ai)
4. Berikan tiga contoh bagi istilah yang diberikan dalam jawapan (i) di atas. [3] U2015 (2aii)
5. Jelaskan setiap kulli yang terdapat dalam kulliyat khamsah. [10] U2015 (2b)
6. Berikan perbezaan antara al-‘Ard al-‘Am dengan al-Khassah berserta contoh. [6] U2015 (2c)
7. Bezakan jins dengan naw‘ beserta contoh. [8] 2016 (2b)
8. Bezakan fasl dengan khassah berserta dengan contoh. [6] 2019 (2b)

2.2.3 Bahagian dan syarat al-Ta‘rīf

1. Terangkan empat syarat al-ta‘rif. [8] U2013 (2a)

2. Nyatakan empat jenis takrif ghayr mantiqi. [4] 2017 (2a)
3. Dengan memberikan satu contoh pentakrifan, tunjukkan syarat al-takrif yang telah dipenuhi. [10] 2016 (2c)
4. Nyatakan empat jenis takrif ghayr mantiqi. [4] 2017 (2a)
5.
(i) Encik X menunjukkan ke arah kereta apabila anaknya bertanya apakah itu kereta?

2|Zamzam Atirah@2022
 SOALAN TOPIKAL MANTIK

(ii) Berani ialah tidak takut.

(iii) Zulaikha ialah bulan purnama.
(iv) Nasi ialah rice, manakala rice ialah al-aruz.
Berdasarkan contoh di atas, jelaskan jenis takrifnya. [8] 2017 (2b)
6. Bina takrif bil had tam bagi perkara berikut: 2017 (1c)
(i) Kereta [2]
(ii) Rumah [2]
(iii) Sekolah [2]
(iv) Ilmu [2]
7.

Manusia ialah haiwan yang ketawa.

Berdasarkan takrif di atas, nyatakan jenis takrif tersebut dan senaraikan kulliyyah khamsah yang digunakan. [4]
2019 (2a)

2.2.4 Aplikasi al-Ta‘rīf dalam disiplin ilmu dan kehidupan

1. Huraikan kepentingan al-ta‘rif dalam disiplin ilmu dan kehidupan. [12] U2013 (2b)
2. Bincangkan kepentingan al-takrif dalam kehidupan. [10] 2019 (2c)

2.3 Istidlāl (Argumentasi)

2.3.1 Qaḍīyyah (Penyataan)

1. Dengan memberikan contoh, jelaskan bahagian qadiyyah. [8] U2013 (3a)

2. Terangkan maksud qadiyyah dan bahagiannya. [4] 2020 (3a)
3. Dengan memberikan contoh, bincangkan bahagian qadiyyah hamliyyah dalam ilmu mantik. [12] U2013 (3b)
4. Bina contoh bagi jenis qadiyyah yang berikut:
(i) al-Kulliyyah al-Mujabah [2]
(ii) al-Juz’iyyah al-Mujabah [2]
(iii) al-Kulliyyah al-Salibah [2]
(iv) al-Juz’iyyah al-Salibah [2] 2020 (3c)
5. Nyatakan dua perbezaan antara qadiyyah hamliyyah dengan qadiyyah shartiyyah. [4] 2018 (3a)

2.3.2 Bahagian istidlāl

1. Terangkan pengertian istidlal dan jelaskan bahagiannya. [8] 2013 (4a)

2. Dengan memberikan contoh, huraikan empat bahagian al-taqabul bayn al-qadaya. [12] 2013 (4b)
3. Bezakan istidlal mubashir dengan istidlal ghayr mubashir. [3] U2014 (3a)
4. Bezakan istidlal mubashir dengan istidlal ghayr mubashir. [8] 2020 (3b)
5. Huraikan empat syarat al-tanaqud berserta contohnya. [8] U2014 (3b)
6.
(i) Kulliyah mujabah + Kulliyah salibah
(ii) Juz’iyyah mujabah + Juz’iyyah salibah
(iii) Kulliyah mujabah + Juz’iyyah mujabah
Berdasarkan rumus di atas, nyatakan jenis istidlal dan huraikan hukumnya. [9] U2014 (3c)
7. Berikan naqid bagi qadiyyah yang berikut: 2017 (3a)
(i) Semua pelajar hadir ke sekolah. [1]
(ii) Sebahagian guru ialah lulusan universiti. [1]
(iii) Sebahagian askar tidak menghadiri latihan. [1]
(iv) Semua madu bukan racun. [1]
8.
Antara bahagian al-istidlal al-mubashir ialah al-taqabul bi al-tudad. Al-taqabul bi al-tudad
bermaksud pertembungan antara qadiyyah kulliyah mujabah dengan qadiyyah kulliyah salibah.
Berdasarkan pernyataan di atas, 2017 (2b)
(i) Huraikan hukum al-tudad. [4]
(ii) Berikan contoh al-tudad. [2]
9. Berikan ‘akas bagi qadiyyah yang berikut berserta huraian. 2017 (2c)

3|Zamzam Atirah@2022
 SOALAN TOPIKAL MANTIK

(i) Semua ahli perniagaan ialah orang yang kaya. [2]

(ii) Semua pekerja syarikat tidak mengkhianati [2]
majikannya.
(iii) Sebahagian guru ialah ustaz. [2]
(iv) Tidak semua orang kaya bahagia. [2]
(v) Sebahagian murid sekolah adalah baik. [2]

2.3.3 Qiyās (Deduksi)

1. Berikan dua syarat umum qiyas dalam ilmu mantik. [2] 2014 (2a)
2. Berdasarkan contoh qiyas, jelaskan tiga had qiyas. [8] 2014 (2b)
3. Berdasarkan takrif qiyas, berikan dua elemen asas qiyas. [2] U2015 (3a)
4. Terangkan tiga bahagian qiyas hamli. [6] U2015 (3b)
5.
Setiap manusia ialah haiwan,
Sebahagian haiwan ialah kuda,
Sebilangan manusia ialah kuda.
Berdasarkan contoh qiyas di atas, nilaikan. [12] U2015 (3c)

6. Semua murid yang rajin disayangi oleh guru.

Mereka yang disayangi oleh guru akan mendapat doa daripada guru.
Maka semua murid yang rajin akan mendapat doa daripada guru mereka.

Berdasarkan qiyas di atas,

(a) Jelaskan had yang terdapat dalam qiyas tersebut. [3] 2016 (3ai)
(b) Ubah suaikannya kepada dua jenis shakl yang lain beserta huraian. [8] 2016 (3aii)
7. Bincangkan syarat umum qiyas hamli. [3] 2016 (3b)
8. Bina dua contoh qiyas yang berkaitan dengan ketuhanan. [6] 2018 (3b)

2.3.4 Penggunaan qiyās dalam karya Usuluddin

1. Bincangkan bagaimanakah metode qiyas digunakan dalam bidang Usuluddin. [10] 2014 (2c)
2. Bincangkan penggunaan qiyas dalam bidang Usuluddin. [10] 2018 (3c)

2.3.5 Istiqrā’ (Induksi)

2.3.5.1 Istiqrā’: takrif, bahagian dan syarat

1. Huraikan pembahagian istiqra’. [4] 2014 (3)

2. Jelaskan pengertian istiqra’. [2] 2018 (4a)
3. Huraikan bahagian istiqra’ berserta contoh. [8] 2018 (4b)

2.3.5.2 Metode istiqrā’: (i) mulāḥaẓah (ii) tajribah (iii) farḍ al-furūḍ (iv) taḥqīq al-furūḍ (v) ta‘mīm al-
Ḥukm

1. Huraikan lima proses istiqra’ dalam penyelidikan ilmiah. [10] U2013 (4a)
2. Nyatakan proses penyelidikan yang perlu dilakukan oleh seseorang penyelidik. [4] U2015 (4a)
3. Jelaskan empat syarat mulahazah. [8] 2014 (3b)
4. Mengapakah mulahazah penting dalam penyelidikan Islam? [8] 2014 (3c)
5. berdasarkan pengertian mulahazah, berikan tiga unsur penting mulahazah. [3] 2016 (4a)
6. Huraikan empat langkah yang perlu dilakukan oleh seseorang saintis yang ingin memahami fenomena banjir
besar dengan menggunakan metode mulahazah. [8] 2016 (4b)
7. Antara syarat mulahazah:
(i) al-tikrar
(ii) al-tasjil
(iii) penggunaan alat moden
Terangkan syarat (i), (ii) dan (iii) di atas berserta contohnya. [9] 2016 (4c)
8. Bincangkan empat syarat tajribah. [10] 2018 (4c)
8. Apakah yang dimaksudkan dengan fard al-furud? [2] U2014 (4a)
9. Terangkan maksud fard al-furud. [2] 2019 (3a)

4|Zamzam Atirah@2022
 SOALAN TOPIKAL MANTIK

10. Huraikan kepentingan proses fard al-furud dalam sesebuah kajian ilmiah. [8] U2014 (4b)
11. Bincangkan kelemahan yang wujud dalam proses fard al-furud. [10] U2014 (4c)
12. Jelaskan empat syarat fard al-furud dalam kajian ilmiah. [8] 2019 (3b)
13. Bincangkan kepentingan fard al-furud dalam bidang pengajian Islam. [10] 2019 (3c)
14. Apakah yang dimaksudkan dengan tahqiq al-furud? [2] 2015 (4a)
15. Jelaskan tariqah al-ittifaq dan tariqah al-ikhtilaf dalam proses tahqiq al-furud berserta contoh. [8] 2015 (4b)
16. Bincangkan kepentingan tahqiq al-furud dalam pengajian Islam. [10] 2015 (4c)
17. Jelaskan dua metode dalam melaksanakan tahqiq al-furud. [4] 2017 (4a)
18. Huraikan tiga kaedah yang disusun oleh John Stuart Mill dalam proses tahqiq al-furud. [6] 2017 (4b)
19. Berikan maksud ta‘mim al-hukm. [2] 2015 (3a)
20. Jelaskan maksud ta’mim al-hukm berserta dengan contoh. [2] 2020 (4a)
21. Huraikan empat ciri ta‘mim al-hukm.[8] 2015 (3b)
22. Huraikan tiga syarat ta‘mim al-hukm. [6] U2015 (4b)
23. Terangkan empat syarat ta’mim al-hukm. [8] 2020 (4b)
24. Bincangkan kepentingan ta‘mim al-hukm dalam kajian ilmiah. [10] 2015 (3c) / 2020 (4c)

2.3.5.3 Kepentingan istiqrā’ dalam pengajian Islam dan penyelidikan ilmiah

1. Jelaskan lima kepentingan istiqra’ dalam pengajian Islam dan penyelidikan ilmiah. [10] U2013 (4b)
2. Bincangkan kepentingan istiqra’ dalam pengajian Islam. [10] U2015 (4c)

2.3.6 Ralat dan Falasi

2.3.6.1 Konsep ralat dan falasi

1. Apakah yang dimaksudkan dengan falasi dalam ilmu mantik? [2] 2014 (4a)
2. Jelaskan pengertian ralat. [2] 2019 (4a)

2.3.6.2 Ralat dalam Mantik Klasik

1. Jelaskan empat faktor berlakunya ralat dalam al-takrif. [8] 2014 (4b)
2. Huraikan ralat yang terdapat dalam takrif seperti yang berikut:
(i) Kereta ialah Proton Saga. [2]
(ii) Berani ialah tidak takut, takut ialah tidak berani. [2]
(iii) Sekolah ialah tempat orang berkumpul. [2]
(v) Berkat ialah keberkatan [2] 2019 (4b)

2.3.6.3 Falasi dalam pemikiran kritis

1. Bincangkan sebab berlakunya falasi dalam berhujah. [10] 2014 (4c)

2. Bincangkan faktor berlakunya falasi dalam berhujah. [10] 2019 (4c)
3.
Mukadimah kubra : Semua manusia haiwan.
Mukadimah sughra : Sebahagian haiwan mempunyai dua sayap.
Natijah : Sebahagian manusia mempunyai dua sayap.

Qiyas di atas ialah sebahagian bentuk falasi yang berlaku dalam Mantik Klasik.
(a) Kenal pasti falasi yang terdapat dalam qiyas di atas. [2] 2016 (5a)
(b) Berdasarkan qiyas di atas, huraikan empat sebab berlakunya falasi dalam berfikir. [8] 2016 (5b)
(c) Mengapakah ralat boleh berlaku dalam memberikan takrif terhadap sesuatu perkara? [10] 2016 (4c)

3. Tokoh-tokoh Ilmu Mantik

3.1 Ibn Sīnā

1. Perihalkan biodata ringkas Ibn Sina. [4] 2020 (5a)

2. Berdasarkan biodata Ibn Sina, jelaskan ketokohan beliau dalam ilmu mantik. [8] 2017 (5a)
3. “Ibn Sina merupakan tokoh ilmu mantik yang sangat hebat”. Jelaskan pernyataan tersebut. [8] 2013 (5a)
4. Mengapakah Ibn Sina digelar al-Syeikh al-Rais? [6] 2020 (5b)
5. Jelaskan kehebatan Ibn Sina sebagai seorang tokoh ilmu mantik. [8] U2014 (5a)

5|Zamzam Atirah@2022
 SOALAN TOPIKAL MANTIK

6. Bincangkan pemikiran mantik Ibn Sina. [12] U2014 (5b)

7. Bincangkan pandangan Ibn Sina terhadap ilmu mantik dalam kitab al-Isharat wa al-Tanbihat. [12] 2013 (5b)

8. Bincangkan idea utama Ibn Sina dalam kitab al-Isharat wa al-Tanbihat. [12] 2017 (5b)
9. Bincangkan pemikiran mantik Ibn Sina dalam kitab al-Isharat wa al-Tanbihat. [10] 2020 (5c)

3.2 Al-Ghazālī

1. Terangkan biodata Imam al-Ghazaliyy sebagai tokoh ilmu mantik. [8] U2013 (5a)
2. Bincangkan sumbangan Imam al-Ghazaliyy dalam perkembangan ilmu mantik. [12] U2013 (5b)
3. Bincangkan sumbangan al-Ghazaliyy dalam ilmu mantik. [10] 2019 (5c)
4. “Al-Ghazaliyy merupakan seorang tokoh ilmu mantik yang sangat hebat.” Jelaskan pernyataan tersebut. [10]
2015 (5a)
5. Bincangkan pemikiran mantik al-Ghazaliyy dalam kitab Mi‘yar al-‘Ilm fi ‘ilm al-Mantiq. [10] 2015 (5b)
6. Jelaskan pemikiran al-Ghazaliyy yang berkaitan dengan ilmu mantik. [8] 2019 (5b)
7. Nyatakan dua buah kitab ilmu mantik yang dihasilkan oleh al-Ghazaliyy. [2] 2019 (5a)

3.3 Ibn Haytham

1. Jelaskan latar belakang Ibn Haytham sebagai seorang tokoh ilmu mantik. [8] 2014 (5a)
2. Perihalkan biodata Ibn Haytham. [8] U2015 (5a)
3. Perihalkan biodata Ibn Haytham sebagai tokoh ilmu mantik. [8] 2019 (5a)
4. “Ibn Haytham telah memberikan banyak sumbangan terhadap ilmu mantik.” Bincangkan. [12] U2015 (5b)
5. Bincangkan sumbangan Ibn Haytham dalam ilmu mantik. [12] 2014 (5b) / 2019 (5b)

6|Zamzam Atirah@2022