SRPSKI STANDARD

SRPS
EN 12952-2
2006
Identičan sa EN 12952-2:2001

Kotlovi sa vodogrejnim cevima i pomoćna oprema

Deo 2: Materijali za delove kotlova pod pritiskom i za
pomoćnu opremu

Water-tube boilers and auxiliary instalations

Part 2: Materials for pressure parts of boilers and accessories

I izdanje

INSTITUT ZA Referentna oznaka

ISS STANDARDIZACIJU SRBIJE
JUS EN 12952-2
© ISS

Izdaje Institut za standardizaciju Srbije

Zabranjeno preštampavanje (sve vrste umnožavanja)
INSTITUT ZA STANDARDIZACIJU SRBIJE
11030 Beograd, Stevana Brakusa 2
Telefoni (centrala): (011) 3541-260, ... 3541-264
Telefaks: (011) 3541-257
E-mail: jus@jus.org.yu
Prodaja standarda
Telefon: (011) 2547-496
E-mail: prodaja@jus.org.yu

2
Ovaj standard doneo je direktor ISS rešenjem br. od

Ovaj srpski standard identičan je sa standardom EN 12952-2:2001 i objavljen je uz dozvolu

Evropskog komiteta za standardizaciju CEN, Rue de Stassart 36, B - 1050 Bruxelles i
CENELEC, Rue de Stassart 36, B - 1050 Bruxelles.

CEN i CENELEC u potpunosti zadržavaju sva prava korišćenja ovog dokumenta u bilo kom
obliku i na bilo koji način, a u korist nacionalnih članica CEN i CENELEC; umnožavanje
dokumenta ne može se obaviti bez pismenog zahteva upućenog CEN-u i CENELEC-u preko
Saveznog zavoda za standardizaciju.

This Serbian Standard is identical with EN 12952-2:2001 and is reproduced by permission of CEN,
Rue de Stassart 36, B - 1050 Bruxelles and the CENELEC, Rue de Stassart 36, B - 1050 Bruxelles.

All rights of exploitation of this document in any form and by eny means are reserved woridwide by
CEN and CENELEC to CEN/CENELEC National Members and any reproduction may not be
undertaken without the expressed permission in writing to CEN and CENELEC through SZS.

Nacionalni predgovor
Ovaj standard pripremila je Komisija za standarde iz oblasti kotlovskih postrojenja i opreme pod
pritiskom KS M011 i predstavlja prevod sa engleskog na srpski jezik standarda Evropskog komiteta za
standardizaciju ( CEN ) EN.

U ovom standardu navedena su najnovija izdanja citiranih evropskih standarda.

“Evropski standard” u tekstu ovog standarda treba shvatiti kao “srpski standard”.

Veza citiranih evropskih i srpskih standarda

EN 1092-1:2001 idt JUS EN 1092-1:2006

EN 1503-1:2000 idt JUS EN 1503-1:2005
EN 1503-1:2000 idt JUS EN 1503-1:2005
EN 10002-1:1990 idt JUS EN 10002-1:1996 + JUS EN 10002-1/1:1997
EN 10028-1:2000 idt JUS EN 10028-1:2004
EN 10028-2:1992 idt JUS EN 10028-2:2004
EN 10028-3:1992 idt JUS EN 10028-3:2004
EN 10045-1:1990 idt JUS EN 10045-1:1993
EN 10164:1993 idt JUS EN 10164:2003
EN 10204:1991 idt JUS EN 10204:2001
EN 10213-1:1995 idt JUS EN 10213-1:2003
EN 10213-2:1995 idt JUS EN 10213-2:2003
EN 10216-1:2002 idt JUS EN 10216-1:2006
EN 10216-2:2002 idt JUS EN 10216-2:2006
EN 10217-2:2002 idt JUS EN 10217-2:2006
EN 10228-3:1998 idt JUS EN 10228-3:2006
EN 12952-3:2001 idt JUS EN 12952-3:2006
EN 12952-5:2001 idt JUS EN 12952-5:2006
EN 12952-6:2002 idt JUS EN 12952-6:2006
EN 12952-7:2002 idt JUS EN 12952-7:2006

3
ISO 7005-1:1992 idt JUS ISO 7005-1:1998

Sledeći evropski standardi mogu se primeniti za potrebe ovog standarda pošto nema odgovarajućih
srpskih standarda:

EN 440:1994
EN 499:1994
EN 756:1995
EN 758:1997
EN 759:1997
EN 764-4:2002
EN 764-5:2002
EN 1599:1997
EN 1668:1998
EN 1759-1:2005
EN 10002-5:1991
EN 10021:1993
EN 10216-3:2002
EN 10216-5:2002
EN 10217-3:2002
EN 10222-2:1999
EN 10222-3:1998
EN 10222-4:1998
EN 10222-5:1998
EN 10228-2:1998
EN 10236:1993
EN 10246-6:1999
EN 10246-7:1999
EN 12074:2000
EN 12952-12:2003
EN 13479-1:1999
EN 22605-3:1999
ISO 2566-1:1984
ISO 2566-2:1984
ISO 3419:1981
ISO 5251:1981
ISO 6303:1981
CR ISO 15608:2000

Citirani srpski standardi

JUS EN 1092-1:2006, Prirubnice i njihovi spojevi - Kružne prirubnice za cevi, armature, fazonske
komade i pribor, koje nose oznaku PN - Deo 1: Prirubnice od čelika
JUS EN 1503-1:2005, Armature - Materijali za kućišta, poklopce i kape - Deo 1: Čelici specificirani u
evropskim standardima
JUS EN 1503-1:2005, Armature - Materijali za kućišta, poklopce i kape - Deo 1: Čelici koji nisu
specificirani u evropskim standardima
JUS EN 10002-1:1996, Metalni materijali - Ispitivanje zatezanjem - Deo 1: Metoda ispitivanja na
sobnoj temperaturi
JUS EN 10002-1:1996, Metalni materijali - Ispitivanje zatezanjem - Deo 1: Metoda ispitivanja na
sobnoj temperaturi - Izmene i dopune

4
JUS EN 10028-1:2004, Pljosnati proizvodi od čelika za opremu pod pritiskom - Deo 1: Opšti zahtevi
JUS EN 10028-2:2004, Pljosnati proizvodi od čelika za opremu pod pritiskom - Deo 2: Nelegirani i
legirani čelici sa osobinama utvrđenim za povišene temperature
JUS EN 10028-3:2004, Pljosnati proizvodi od čelika za opremu pod pritiskom - Deo 3: Zavarljivi
finozrni čelici, normalizovani
JUS EN 10045-1:1993, Mehanička ispitivanja metala - Ispitivanje udarom po Šarpiju - Deo 1: Metoda
ispitivanja
JUS EN 10164:2003, Konstrukcioni čelici sa povećanom sposobnošću za deformaciju u pravcu
upravnom na površinu proizvoda - Tehnički zahtevi za isporuku
JUS EN 10204:2001, Metalni proizvodi - Tipovi dokumenata o kontrolisanju
JUS EN 10213-1:2003, Tehnički zahtevi za isporuku odlivaka od čelika za rad pod pritiskom - Deo 1:
Opšti zahtevi
JUS EN 10213-2:2003, Tehnički zahtevi za isporuku odlivaka od čelika za rad pod pritiskom - Deo 2:
Vrste čelika za korišćenje na sobnoj temperaturi i povišenim temperaturama
JUS EN 10216-1:2006, Bešavne čelične cevi za opremu pod pritiskom - Tehnički zahtevi za isporuku -
Deo 2: Cevi od nelegiranog i legiranog čelika sa osobinama utvrđenim za povišenu temperaturu
JUS EN 10216-2:2006, Bešavne čelične cevi za opremu pod pritiskom - Tehnički zahtevi za isporuku -
Deo 2: Cevi od nelegiranog čelika sa osobinama utvrđenim za povišenu temperaturu
JUS EN 10217-2:2005, Šavne čelične cevi za opremu pod pritiskom - Tehnički zahtevi za isporuku -
Deo 2: Cevi od nelegiranog i legiranog čelika zavarene postupkom elektrolučnog zavarivanja sa
osobinama utvrđenim za povišenu temperaturu
JUS EN 10228-3:2005, Ispitivanje čeličnih otkovaka metodama bez razaranja - Deo 3: Ispitivanje
otkovaka od feritnog i martenzitnog čelika ultrazvukom
JUS EN 12952-3:2006, Kotlovi sa vodogrejnim cevima i pomoćna oprema – Deo 5: Projektovanje i
proračun delova koji rade pod pritiskom
JUS EN 12952-5:2006, Kotlovi sa vodogrejnim cevima i pomoćna oprema – Deo 5: Izrada i
konstrukcija delova kotla pod pritiskom.
JUS EN 12952-6:2006, Kotlovi sa vodogrejnim cevima i pomoćna oprema – Deo 6: Kontrolisanje
tokom konstrukcije, dokumentacija i obeležavanje delova kotla pod pritiskom.
JUS EN 12952-7:2006, Kotlovi sa vodogrejnim cevima i pomoćna oprema – Deo 6: Kontrolisanje
tokom konstrukcije, dokumentacija i obeležavanje delova kotla pod pritiskom.
JUS ISO 7005-1:1998, Metalne prirubnice - Deo 1: Čelične prirubnice

Citirani evropski i međunarodni standardi

EN 440:1994, Welding consumables – Wire electrodes and deposits for gas shielded metal arc
welding of non alloy and fine grain steels – Classification.
EN 499:1994, Welding consumables – Covered electrodes for manual metal arc welding of non alloy
and fine grain steels – Classification.
EN 756:1995, Welding consumables – Wire electrodes and wire-flux combinations for submerged arc
welding of non alloy and fine grain steels – Classification.
EN 758:1997, Welding consumables – Tubular cored electrodes for metal arc welding with and without
a gas shield of non alloy and fine grain steels- Classification.
EN 759:1997, Welding consumables – Technical delivery conditions for welding filler metals – Type of
product, dimensions, tolerances and marking
EN 764-4:2002, Pressure equipment – Part 4: Establishment of technical delivery conditions for
materials.
EN 764-5:2002, Pressure equipment - Part 5: Compliance and inspection documentation of materials.
EN 1092-1:2001, Flanges and their joints – Circular flanges for pipes, valves, fittings and accessories,
PN designated – Part 1: Steel flanges..
EN 1503-1:2000, Valves – Materials for bodies, bonnets and covers – Part 1: Steels specified in
European Standards.

5
EN 1503-2:2000, Valves – Materials for bodies, bonnets and covers – Part 2: Steels other than those
specified in European Standards
EN 1599:1997, Welding consumables – Covered electrodes for manual metal arc welding of creep-
resisting steels – Classification.
EN 1668:1998, Welding consumables – Rods, wires and deposits for tungsten inert gas welding of
non alloy and fine grain steels – Classification.
EN 1759-1:2005, Flanges and their joints – Circular flanges for pipes, valves, fittings and accessories,
class designated – Part 1: Steel flanges, NPS ½ to 24.
EN 10002-1:1990, Metallic materials- Tensile testing – Part 1: Method of test at ambient temperature.
EN 10002-5:1991, Metallic materials- Tensile testing – Part 5: Method of test at elevated temperature.
EN 10021:1993, General technical delivery requirements for steel and iron products.
EN 10028-1:2000, Flat products made of steels for pressure purposes — Part 1: General
requirements.
EN 10028-2:1992, Flat products made of steels for pressure purposes — Part 2: Non-alloy and alloy
steels with specified
elevated temperature properties.
EN 10028-3:1992, Flat products made of steels for pressure purposes — Part 3: Weldable fine grain
steels, normalized.
EN 10045-1:1990, Metallic materials – Charpy impact test – Part 1: Test method. EN 10160,
Ultrasonic testing of steel flat product of thickness equal or greater than 6 mm (reflection method).
EN 10164:1993, Steel products with improved deformation properties perpendicular to the surface of
the product – Technical delivery conditions.
EN 10204:1991 Metallic products – Types of inspection documents.
EN 10213-1, Technical delivery conditions for steel castings for pressure purposes – Part 1: General.
EN 10213-2, Technical delivery conditions for steel castings for pressure purposes – Part 2: Steel
grades for use at room temperature and elevated temperatures.
EN 10216-1:2002, Seamless steel tubes for pressure purposes – Technical delivery conditions – Part
1: Non alloy steel tubes with specified room temperature properties.
EN 10216-2:2002, Seamless steel tubes for pressure purposes – Technical delivery conditions – Part
2: Non alloy and alloy steel tubes with specified elevated temperature properties.
prEN 10216-3:2002, Seamless steel tubes for pressure purposes – Technical delivery conditions –
Part 3: Non alloy and alloy fine grain steel tubes
EN 10216-5:2002, Seamless steel tubes for pressure purposes – Technical delivery conditions – Part
5: Stainless steel tubes.
EN 10217-2:2002, Welded steel tubes for pressure purposes — Technical delivery conditions — Part
2: Electric welded
non-alloy and alloy steel tubes with specified elevated temperature properties.
EN 10217-3:2002, Welded steel tubes for pressure purposes — Technical delivery conditions — Part
3: Alloy fine grain steel tubes
EN 10222-2:1999, Steel forging for pressure purposes — Part 2: Ferritic and martensitic steels with
specified elevatedtemperature properties.
EN 10222-3:1998, Steel forgings for pressure purposes – Part 3: Nickel steels with specified low
temperature properties.
EN 10222-4:1998, Steel forgings for pressure purposes – Part 4: Weldable fine grain steels with high
proof strenght.
EN 10222-5, Steel forgings for pressure purposes – Part 5: Martensitic, austenitic and austenitic-
ferritic stainless steels.
EN 10228-1:1999, Non-destructive testing of steel forgings – Part 1: Magnetic particle inspection.
EN 10228-21998, Non-destructive testing of steel forgings – Part 2: Penetrant testing.
EN 10228-3:1998, Non-destructive testing of steel forgings – Part 3: Ultrasonic testing of ferritic or
martensitic steel forgings.
EN 10236:1993, Metallic materials – Tube- Ring expanding test.

6
EN 10246-6:1999, Non-destructive testing of steel tubes – Part 6: Automatic full peripheral ultrasonic
testing of seamless steel tubes for the detection of transverse imperfections.
EN 10246-7:1996, Non-destructive testing of steel tubes – Part 7: Automatic full peripheral ultrasonic
testing of seamless and welded (except submerged arc welded) steel tubes for the detection of
longitudinal imperfections.
EN 10253-1:1999, Butt welding pipe fittings – Part 1: Wrought carbon steel for general use and
without specific inspection requirements.
prEN 10253-2:1999, Butt welding pipe fittings – Part 2: Wrought carbon and ferritic alloy steel with
specific inspection requirements.
EN 10254:1999, Steel closed die forgings – General technical delivery conditions.
EN 10273:2000, Hot rolled weldable steel bars for pressure purposes with specified elevated
temperature properties.
EN 12070:1999, Welding consumables – Wire electrodes, wires and rods for arc welding of creep-
resisting steels – Classification.
EN 12071:1999, Welding consumables – Tubular cored electrodes for gas shielded metal arc welding
of creep-resisting steels – Classification.
EN 12074:2000, Welding consumables — Quality requirements for manufacture, supply and
distribution of consumables for welding and allied processes.
EN 12536:2000, Welding consumables – Rods for gas welding of non alloy and creep-resisting steels
– Classification.
EN 12952-3:2001, Water-tube boilers and auxiliary installations – Part 3: Design and calculation for
pressure parts
EN 12952-5:2001, Water-tube boilers and auxiliary installations – Part 5: Workmanship and
construction of pressure parts of the boiler.
EN 12952-6:2002, Water-tube boilers – Part 6: Inspection during construction, documentation and
marking.
EN 12952-7:2002, Water-tube boilers – Part 7: Requirements for equipment.
EN 12952-12:2003, Water-tube boilers – Part 12: Requirements for feedwater and boiler water quality.
EN 13479-1:1999, Welding consumables – Test methods and quality requirements for conformity
evaluation of consumables – Part 1: Primary methods and evaluation.
EN 22605-3:1991, Steel products for pressure purposes – Derivation and verification of elevated
temperature properties – Part 3: An alternative procedure for deriving the elevated temperature yield
or proof stress properties when data are limited (ISO 2605-3:1985).
ISO 2566-1:1984, Steel – Conversion of elongation values – Part 1: Carbon and low alloy steels.
ISO 2566-2:1984, Steel – Conversion of elongation values – Part 2: Austenitic steels.
ISO 3419:1981, Non alloy and alloy steel butt-welding fittings.
ISO 5251:1981, Stainless steel butt-welding fittings.
ISO 6303, Pressure vessel steels not included in ISO 2604, Parts 1 to 6 – Derivation of long-time
stress rupture properties.
ISO 7005-1, Metallic flanges – Part 1: Steel flanges..
CR ISO 15608:2000, Welding-Guidelines for a metallic material grouping system (ISO/TR
15608:2000).

7
 EVROPSKI STANDARD
EUROPEAN STANDARD
EN 12952-2
NORME EUROPÉENNE
EUROPÄISCHE NORM decembar 2001

ICS 27.040; 77. 140. 01

Verzija na srpskom jeziku

Kotlovi sa vodogrejnim cevima i pomoćna oprema - Deo 2: Materijali

za delove kotla pod pritiskom i za pomoćnu opremu

Water-tube boilers and auxiliary Chaudières à tubes d'eau et Wasserrohrkessel und

instalations - Part 2: Materials for installations auxiliaires - Partie 2: Anlagenkomponenten - Teil 2:
pressure parts of boilers and Matériaux des parties sous pression Werkstoffe für drucktragende
accessories des chaudières et des accessoires Kesselteile und Zubehör

Ovaj evropski standard odobrio je CEN 19. februara 2001.

Članice CEN obavezne su da se pridržavaju Internih pravila CEN/CENELEC u kojima su definisani uslovi pod
kojima ovaj evropski standard, bez izmena, stiče status nacionalnog standarda. Ažurirani spiskovi i
bibliografske reference koje se odnose na te nacionalne standarde mogu se dobiti od Centra za menadžment ili
od članica CEN.

Ovaj evropski standard postoji u tri zvanične verzije (na engleskom, francuskom i nemačkom jeziku). Verzija na
nekom drugom jeziku, nastala prevođenjem na nacionalni jezik pod odgovornošću članice CEN i prijavljena
Centru za menadžment, ima isti status kao zvanične verzije.

Članice CEN su nacionalne organizacije za standardizaciju sledećih zemalja: Austrije, Belgije, Češke
Republike, Danske, Finske, Francuske, Nemačke, Grčke, Islanda, Irske, Italije, Luksemburga, Holandije,
Norveške, Portugala, Španije, Švedske, Švajcarske i Ujedinjenog Kraljevstva.

EVROPSKI KOMITET ZA STANDARDIZACIJU

EUROPEAN COMMITTEE FOR STANDARDIZATION
COMITÉ EUROPÉEN DE NORMALISATION
EUROPÄISCHES KOMITEE FÜR NORMUNG

Centar za menadžment: rue de Stassart, 36 B-1050 Brussels

© 2001 CEN Sva prava reprodukcije i komunikacije u bilo kom obliku i na bilo koji način Ref. broj EN 12952-2:2001 E
zadržavaju CEN i njegove članice u svim zemljama.
8
Sadržaj

Predgovor

1 Predmet i područje primene

2 Normativne reference

3 Opšti zahtevi
3.1 Izbor materijala prema uslovima rada
3.2 Izbor materijala prema zahtevima izrade
3.3 Specifikacija materijala
3.4 Razamtranje posebnih osobina materijala
3.5 Sadržaj specifikacije materijala
3.6 Usaglašenost i kontrolisanje dokumentacije za materijale

4 Materijali za delove pod pritiskom

4.1 Materijali koji su obuhvaćeni harmonizovanim evropskim standardima za materijale za rad pod
pritiskom
4.2 Materijali koji su obuhvaćeni evropskim odobrenjima za materijale za opremu koja radi pod
pritiskom tehnički zahtevi
4.3 Ocenjivanje pojedinačnih materijala

5 Materijali za izradu delova koji nisu izloženi pritisku

6 Kontrolisanje dokumentacije

Prilozi

Prilog A (normativan) Materijali koji su obuhvaćeni evropskim standardima za materijale

A.1 Delovi pod pritiskom
A.2 Fitinzi
A.3 Prirubnice
A.4 Ventili

Prilog B (normativan) Utvrđivanje vrednosti loma za nove materijale

Prilog C (normativan) Rekuperacioni kotlovi

C.1 Opšti zahtevi
C.2 Posebni zahtevi za dvoslojne (kompaundirane, dvokomponentne, kompozitne) cevi
C.3 Obeležavanje

Prilog ZA (informativan) Tačke ovog evropskog standarda koje se odnose na bitne zahteve za bezbednost ili
druge odredbe Direktive za opremu pod pritiskom (PED)

Bibliografija

9
Predgovor

Ovaj evropski standard je pripremio tehnički komitet CEN/TC 269 „Komorni kotlovi i kotlovi sa vodogrejnim
cevima”, čiji sekretarijat je u nadležnosti DIN.

Ovaj evropski standard je izrađen po ovlašćenju koje je CEN dobio od Evropske komisije i Evropske asocijacije
slobodne trgovine, i podržava osnovne zahteve Direktive za opremu pod pritiskom (PED)1)∗). Za veze sa
Direktivom za opremu pod pritiskom, videti informativni Prilog ZA, koji je sastavni deo ovog standarda.

Ovaj evropski standard dobija status nacionalniog standarda, bilo objavljivanjem identičnog teksta bilo
zvaničnim preuzimanjem, najkasnije do juna 2002, a svi nacionalni standardi koji su u suprotnosti sa ovim
evropskim standardom moraju da se povuku najkasnije u junu 2002.

Prema Internim pravilima CEN/CENELEC, sledeće zemlje su obavezne da primenjuju ovaj evropski standard
kao svoj nacionalni standard: Austrija, Belgija, Republika Češka, Danska, Finska, Francuska, Nemačka, Grčka,
Island, Irska, Italija, Luksemburg, Holandija, Norveška, Portugal, Španija, Švedska, Švajcarska i Ujedinjeno
Kraljevstvo.

Ova serija evropskih standarda EN 12952 koja se odnosi na kotlove sa vodogrejnim cevima i pomoćnu opremu
sastoji se od sledećih delova:

Deo 1: Opšte odredbe

Deo 2: Materijali za delove kotla pod pritiskom i prateću opremu
Deo 3: Projektovanje i proračuni delova pod pritiskom
Deo 4: Proračuni očekivanog veka trajanja kotla u eksploataciji
Deo 5: Izrada i konstrukcija delova kotla pod pritiskom
Deo 6: Kontrolisanje tokom izrade, dokumentacija i obeležavanje delova kotla pod pritiskom
Deo 7: Zahtevi za opremu kotla
Deo 8: Zahtevi za opremu kotla za loženje tečnih i gasovitih goriva
Deo 9: Zahtevi za opremu kotla za loženje praškastih goriva
Deo 10: Zahtevi za zaštitu od prekoračenja pritiska
Deo 11: Zahtevi za uređaje za regulaciju i ograničenja i uređaje sigurnosnih kola kotla i prateće opreme
Deo 12: Zahtevi za kvalitet napojne i kotlovske vode
Deo 13: Zahtevi za sisteme za čišćenje dimnog gasa
Deo 14: Zahtevi za DENOX sisteme za dimni gas
Deo 15: Ispitivanja pri preuzimanju
Deo 16: Zahtevi za opremu kotla za loženje za čvrsta goriva sa rešetkom i u fluidiziranom sloju

Iako ovi delovi mogu da se primenjuju odvojeno, treba imati u vidu da su ovi delovi međusobno zavisni. Zato se
za projektovanje i proizvodnju kotlova zahteva primena više od jednog dela standarda da se ispune zahtevi
evropskog standarda na zadovoljavajući način.

NAPOMENA: Deo 4 se ne primenjuje tokom faza projektovanja, izrade i montaže.

Prilozi A, B i C ovog evropskog standarda su normativni, prilog ZA je informativan.

1)
Direktiva 97/23/EC Evropskog parlamenta i saveta od 29. maja 1997. o usaglašavanju zakona o opremi pod pritiskom kod
država članica; OJEC L181.
Nacionalna fusnota
∗)
Skraćenica na engleskom jeziku za “Pressure Equipment Directive”.

10
1 Predmet i područje primene

Ovaj EN 12952-2 obuhvata zahteve za sledeće materijale koji se koriste za delove pod pritiskom kotlova sa
vodogrejnim cevima i za delove zavarene na delove pod pritiskom:

- limovi;
- bešavne cevi izrađene plastičnom preradom;
- cevi zavarene postupkom elektrolučnog zavarivanja;
- cevi, zavarene plazmom , elektrolučno zavarene pod zaštitnim slojemi i zavarene TIG elektrolučno;
- otkovci;
- odlivci,
- valjane šipke;
- potrošni materijal za zavarivanje;
- elementi za pričvršćivanje;
- bešavne dvoslojne (kompaundirane) cevi.

2 Normativne reference

U ovaj evropski standard ugrađene su, putem pozivanja na datirane i nedatirane reference, odredbe iz drugih
publikacija. Ove normativne reference citirane su na odgovarajućim mestima u tekstu, a spisak publikacija dat je
ovde. Kada se navode datirane reference, na ovaj evropski standard primenjuju se naknadne izmene i dopune ili
revizije bilo koje od ovih publikacija samo ako su uključene u njega putem izmene i dopune ili revizije. Kada se
navode nedatirane reference, primenjuje se najnovije izdanje publikacije na koju se poziva (uključujući izmene i
dopune).

EN 440, Welding consumables – Wire electrodes and deposits for gas shielded metal arc welding of non alloy
and fine grain steels – Classification. (Potrošni materijal za zavarivanje –Žičane elektrode i rastopljeni metal za
dodavanje za elektrolučno zavarivanje nelegiranih i finozrnih čelika pod zaštitnim slojem gasa - Klasifikacija).

EN 499, Welding consumables – Covered electrodes for manual metal arc welding of non alloy and fine grain
steels – Classification. (Potrošni materijal za zavarivanje – Obložene elektrode za ručno elektrolučno
zavarivanje nelegiranih i finozrnih čelika - Klasifikacija).

EN 756, Welding consumables – Wire electrodes and wire-flux combinations for submerged arc welding of non
alloy and fine grain steels – Classification. (Potrošni materijal za zavarivanje - Žičane elektrode i kombinacije
žica- topivi element za elektrolučno zavarivanje nelegiranih i finozrnih čelika pod zaštitnim slojem -
Klasifikacija).

EN 758, Welding consumables – Tubular cored electrodes for metal arc welding with and without a gas shield
of non alloy and fine grain steels- Classification. (Potrošni materijal za zavarivanje – Elektrode sa punjenim
jezgrom za metalno elektrolučno zavarivanje nelegiranih i finozrnih čelika sa i bez zaštitnog sloja gasa -
Klasifikacija).

EN 759, Welding consumables – Technical delivery conditions for welding filler metals – Type of product,
dimensions, tolerances and marking. (Potrošni materijal za zavarivanje – Tehnički zahtevi isporuke metala za
ispunu za zavarivanje – Tip proizvoda, mere, tolerancije i obeležavanje).

prEN 764-4:1999, Pressure equipment – Part 4: Establishment of technical delivery conditions for materials.
(Oprema pod pritiskom – Deo 4: Određivanje tehničkih zahteva za isporuku materijala).

prEN 764-5:1999, Pressure equipment - Part 5: Compliance and inspection documentation of materials.
(Oprema pod pritiskom – Deo 5: Usklađenost i dokumentacija kontrolisanja materijala).

11
prEN 1092-1:2001, Flanges and their joints – Circular flanges for pipes, valves, fittings and accessories, PN
designated – Part 1: Steel flanges. (Prirubnice i njihovi spojevi – Kružne prirubnice za cevi, ventile, fitinge i
prateću opremu, PN označena – Deo 1: Čelične prirubnice).

prEN 1503-1, Valves – Materials for bodies, bonnets and covers – Part 1: Steels specified in European
Standards. (Armature – Materijali za kućišta, kape i poklopce – Deo 1: Čelici specificirani u evropskim
standardima).

prEN 1503-2, Valves – Materials for bodies, bonnets and covers – Part 2: Steels other than those specified in
European Standards. (Armature – Materijali za kućišta, kape i poklopce – Deo 2: Čelici koji nisu specificirani
u evropskim standardima).

EN 1599, Welding consumables – Covered electrodes for manual metal arc welding of creep-resisting steels –
Classification. (Potrošni materijal za zavarivanje – Obložene elektrode za ručno elektrolučno zavarivanje čelika
otpornih prema tečenju– Klasifikacija).

EN 1668, Welding consumables – Rods, wires and deposits for tungsten inert gas welding of non alloy and fine
grain steels – Classification. (Potrošni materijal za zavarivanje – Šipke, žice i talozi za zavarivanje nelegiranih i
finozrnih čelika sa tungstenom kao inertnim gasom – Klasifikacija).

prEN 1759-1:2000, Flanges and their joints – Circular flanges for pipes, valves, fittings and accessories, class
designated – Part 1: Steel flanges, NPS ½ to 24. (Prirubnice i njihovi spojevi – Kružne prirubnice za cevi,
ventile, fitinge i prateću opremu, označene klasom – Deo 1: Čelične prirubnice, NPS ½ do 24).

EN 10002-1, Metallic materials- Tensile testing – Part 1: Method of test at ambient temperature. (Metalni
materijali – Ispitivanja zatezanjem– Deo 1: Metoda ispitivanja na temperaturi okoline).

EN 10002-5, Metallic materials- Tensile testing – Part 5: Method of test at elevated temperature. (Metalni
materijali – Ispitivanja zatezanjem– Deo 5: Metoda ispitivanja na povišenoj temperaturi).

EN 10021, General technical delivery requirements for steel and iron products. (Opšti tehički zahtevi za
isporuku proizvoda od čelika i gvožđa).

EN 10028-1, Flat products made of steels for pressure purposes – Part 1: General requirements. (Pljosnati
proizvodi napravljeni od čelika za opremu pod pritiskom – Deo 1: Opšti zahtevi).

EN 10028-2, Flat products made of steels for pressure purposes – Part 2: Non alloy and alloy steels with
specified elevated temperature properties. (Pljosnati proizvodi napravljeni od čelika za opremu pod pritiskom –
Deo 2: Nelegirani i legirani čelici sa specificiranim karakteristikama za povišenu temperaturu).

EN 10028-3, Flat products made of steels for pressure purposes – Part 3: Weldable fine grain steels,
normalized. (Pljosnati proizvodi napravljeni od čelika za opremu pod pritiskom – Deo 3: Zavarivi finozrni
čelici, normalizovani).

EN 10045-1, Metallic materials – Charpy impact test – Part 1: Test method. (Metalni materijali – Ispitivanje
udara po Šarpiju – Deo 1: Metoda ispitivanja).

EN 10160, Ultrasonic testing of steel flat product of thickness equal or greater than 6 mm (reflection method).
[(Ultrazvučno ispitivanje čeličnih pljosnatih proizvoda debljine jednake ili veće od 6 mm (metoda refleksije)]

EN 10164, Steel products with improved deformation properties perpendicular to the surface of the product –
Technical delivery conditions. (Čelični proizvodi sa poboljšanim karakteristikama pri deformacijama upravnim
na površinu proizvoda – Tehnički zahtevi za isporuku)

12
EN 10204, Metallic products – Types of inspection documents. (Metalni proizvodi – Tipovi dokumenata o
kontrolisanju).

EN 10213-1, Technical delivery conditions for steel castings for pressure purposes – Part 1: General. (Tehnički
zahtevi za isporuku čeličnih odlivaka za opremu pod pritiskom – Deo 1: Opšte odredbe).

EN 10213-2, Technical delivery conditions for steel castings for pressure purposes – Part 2: Steel grades for use
at room temperature and elevated temperatures. (Tehnički zahtevi za isporuku čeličnih odlivaka za opremu pod
pritiskom – Deo 2: Klase čelika za upotrebu na sobnoj temperaturi i povišenim temparaturama).

prEN 10216-1:1995, Seamless steel tubes for pressure purposes – Technical delivery conditions – Part 1: Non
alloy steel tubes with specified room temperature properties. (Bešavne čelične cevi za opremu pod pritiskom -
Tehnički zahtevi za isporuku – Deo 1: Cevi od nelegiranog čelika sa specificiranim karakteristikama za sobnu
temperaturu).

prEN 10216-2:1998, Seamless steel tubes for pressure purposes – Technical delivery conditions – Part 2: Non
alloy and alloy steel tubes with specified elevated temperature properties. (Bešavne čelične cevi za opremu pod
pritiskom - Tehnički zahtevi za isporuku – Deo 2: Cevi od nelegiranog i legiranog čelika sa specificiranim
karakteristikama za povišenu temperaturu).

prEN 10216-3:1998, Seamless steel tubes for pressure purposes – Technical delivery conditions – Part 3: Non
alloy and alloy fine grain steel tubes. (Bešavne čelične cevi za opremu pod pritiskom - Tehnički zahtevi za
isporuku – Deo 3: Cevi od nelegiranog i finozrnog čelika).

prEN 10216-5:1998, Seamless steel tubes for pressure purposes – Technical delivery conditions – Part 5:
Stainless steel tubes. (Bešavne čelične cevi za opremu pod pritiskom - Tehnički zahtevi za isporuku – Deo 5:
Cevi od nerđajućeg čelika).

prEN 10217-2:1998, Welded steel tubes for pressure purposes – Technical delivery conditions – Part 2: Electric
welded non alloy and alloy steel tubes with specified elevated temperature properties. (Zavarene čelične cevi za
opremu pod pritiskom - Tehnički zahtevi za isporuku – Deo 2: Elektrozavarene cevi od nelegiranog i legiranog
čelika sa specificiranim karakteristikama za povišenu temperaturu).

prEN 10217-3:1998, Welded steel tubes for pressure purposes – Technical delivery conditions – Part 3: Alloy
fine grain steel tubes. (Zavarene čelične cevi za opremu pod pritiskom - Tehnički zahtevi za isporuku – Deo 3:
Cevi od legiranog finozrnog čelika).

EN 10222-2, Steel forgings for pressure purposes – Part 2: Ferritic and martensitic steels with with specified
elevated temperature properties. (Čelični otkovci za opremu pod pritiskom – Deo 2: Feritni i martenzitni čelici
sa specificiranim karakteristikama za povišenu temperaturu).

EN 10222-3, Steel forgings for pressure purposes – Part 3: Nickel steels with specified low temperature
properties. (Čelični otkovci za opremu pod pritiskom – Deo 3: Nikl čelici sa specificiranim niskotemperaturnim
karakteristikama).

EN 10222-4, Steel forgings for pressure purposes – Part 4: Weldable fine grain steels with high proof strenght.
(Čelični otkovci za opremu pod pritiskom – Deo 4: Zavarivi finozrni čelici sa visokim konvencionalnim naponom
tečenja).

EN 10222-5, Steel forgings for pressure purposes – Part 5: Martensitic, austenitic and austenitic-ferritic
stainless steels. (Čelični otkovci za opremu pod pritiskom – Deo 5: Martenzitni, austenitni i austenitno-feritni
nerđajući čelici).

13
EN 10228-1, Non-destructive testing of steel forgings – Part 1: Magnetic particle inspection. (Ispitivanje bez
razaranja čeličnih otkovaka – Deo 1: Kontrolisanje magnetnih čestica).

EN 10228-2, Non-destructive testing of steel forgings – Part 2: Penetrant testing. (Ispitivanje bez razaranja
čeličnih otkovaka – Deo 2: Ispitivanje sa penetrantom).

EN 10228-3, Non-destructive testing of steel forgings – Part 3: Ultrasonic testing of ferritic or martensitic steel
forgings. (Ispitivanje bez razaranja čeličnih otkovaka – Deo 3: Ultrazvučno ispitivanje otkovaka od feritnog ili
martenzitnog čelika).

EN 10236, Metallic materials – Tube- Ring expanding test. (Metalni materijali – Cev – Ispitivanje razvlačenjem
prstena).

EN 10246-6, Non-destructive testing of steel tubes – Part 6: Automatic full peripheral ultrasonic testing of
seamless steel tubes for the detection of transverse imperfections. (Ispitivanje bez razaranja čeličnih cevi – Deo
6: Automatsko puno spoljno ultrazvučno ispitivanje bešavnih čeličnih cevi u cilju otkrivanja poprečnih
nedostataka).

EN 10246-7, Non-destructive testing of steel tubes – Part 7: Automatic full peripheral ultrasonic testing of
seamless and welded (except submerged arc welded) steel tubes for the detection of longitudinal imperfections.
[(Ispitivanje bez razaranja čeličnih cevi – Deo 7: Automatsko puno spoljno ultrazvučno ispitivanje bešavnih i
šavnih čeličnih cevi (osim onih elektrolučno zavarenih pod zaštitnim slojem) u cilju otkrivanja uzdužnih
nedostataka)].

EN 10253-1, Butt welding pipe fittings – Part 1: Wrought carbon steel for general use and without specific
inspection requirements. (Fitinzi za sučeono zavarivanje – Deo 1: Kovani ugljenični čelik za opštu opremu a
bez posebnih zahteva za kontrolisanje).

prEN 10253-2:1999, Butt welding pipe fittings – Part 2: Wrought carbon and ferritic alloy steel with specific
inspection requirements. (Fitinzi za sučeono zavarivanje – Deo 2: Kovani ugljenični i feritni legirani čelik sa
posebnim zahtevima za kontrolisanje).

EN 10254, Steel closed die forgings – General technical delivery conditions. (Čelični otkovci kovani u kalupu–
Opšti tehnički zahtevi za isporuku).

EN 10273, Hot rolled weldable steel bars for pressure purposes with specified elevated temperature properties.
(Vruće valjane zavarive čelične šipke za opremu pod pritiskom sa specificiranim karakteristikama za povišenu
temperaturu).

EN 12070, Welding consumables – Wire electrodes, wires and rods for arc welding of creep-resisting steels –
Classification. (Potrošni materijal za zavarivanje – Žičane elektrode, žice i šipke za elektrolučno zavarivanje
čelika otpornih prema tečenju- Klasifikacija).

EN 12071, Welding consumables – Tubular cored electrodes for gas shielded metal arc welding of creep-
resisting steels – Classification. (Potrošni materijal za zavarivanje – Elektrode sa cevastim jezgrom za
elektrolučno metal zavarivanje čelika otpornih prema tečenju pod zaštitnim slojem gasa - Klasifikacija).

EN 12074, Welding consumables – Quality requirements for manufacture, supply and distribution of
consumables for welding and allied processes. (Potrošni materijal za zavarivanje – Zahtevi kvaliteta za
proizvodnju, snabdevanje i distribuciju potrošnog materijala za zavarivanje i pridružene procese).

14
EN 12536, Welding consumables – Rods for gas welding of non alloy and creep-resisting steels – Classification.
(Potrošni materijal za zavarivanje – Šipke za gasno zavarivanje nelegiranih čelika i čelika otpornih prema
puzanju - Klasifikacija).

prEN 12952-3:1997, Water-tube boilers and auxiliary installations – Part 3: Design and calculation for
pressure parts. (Kotlovi sa vodogrejnim cevima i pomoćna oprema – Deo 3: Projektovanje i proračun za delove
pod pritiskom).

prEN 12952-5:2000, Water-tube boilers and auxiliary installations – Part 5: Workmanship and construction of
pressure parts of the boiler. (Kotlovi sa vodogrejnim cevima i pomoćna oprema – Deo 5: Izrada i konstrukcija
delova kotla pod pritiskom).

prEN 12952-6:1997, Water-tube boilers – Part 6: Inspection during construction, documentation and marking.
(Kotlovi sa vodogrejnim cevima – Deo 6: Kontrolisanje tokom konstrukcije, dokumentacija i obeležavanje.)

prEN 12952-7:1998, Water-tube boilers – Part 7: Requirements for equipment. (Kotlovi sa vodogrejnim cevima
– Deo 7: Zahtevi za opremu).

prEN 12952-12:1998, Water-tube boilers – Part 12: Requirements for feedwater and boiler water quality.
(Kotlovi sa vodogrejnim cevima – Deo 12: Zahtevi za kvalitet napojne i kotlovske vode).

prEN 13479-1:1999, Welding consumables – Test methods and quality requirements for conformity evaluation
of consumables – Part 1: Primary methods and evaluation. (Potrošni materijal za zavarivanje – Metode
ispitivanje i zahtevi kvaliteta za vrednovanje usaglašenosti potrošnog materijala – Deo 1: Primarne metode i
vrednovanje).

ENV 22605-3, Steel products for pressure purposes – Derivation and verification of elevated temperature
properties – Part 3: An alternative procedure for deriving the elevated temperature yield or proof stress
properties when data are limited (ISO 2605-3:1985). [(Čelični proizvodi za opremu pod pritiskom – Izvođenje i
verifikacija karakteristika na povišenoj temperaturi – Deo 3: Alternativna procedura za izvođenje karakteristika
napona tečenja i konvencionalnog napona tečenja na povišenoj temperaturi kada su podaci ograničeni (ISO
2605-3:1985)]

ISO 2566-1, Steel – Conversion of elongation values – Part 1: Carbon and low alloy steels. (Čelik – Konverzija
vrednosti izduženja – Deo 1: Ugljenični i niskolegirani čelici).

ISO 2566-2, Steel – Conversion of elongation values – Part 2: Austenitic steels. (Čelik – Konverzija vrednosti
izduženja – Deo 2: Austenitni čelici).

ISO 3419, Non alloy and alloy steel butt-welding fittings. (Fitinzi od nelegiranog i i legiranog čelika za sučeono
zavarivanje).

ISO 5251, Stainless steel butt-welding fittings. (Fitinzi od nerđajućeg čelika za sučeono zavarivanje).

ISO 6303, Pressure vessel steels not included in ISO 2604, Parts 1 to 6 – Derivation of long-time stress rupture
properties. (Čelici za posude pod pritiskom koji nisu uključeni u ISO 2604, Delovi 1 do 6 – Izvođenje
karakteristika dugotrajnog napona pri lomu).

ISO 7005-1, Metallic flanges – Part 1: Steel flanges. (Metalne prirubnice – Deo 1: Čelične prirubnice).
CR ISO 15608, Welding-Guidelines for a metallic material grouping system (ISO/TR 15608:2000). [(Smernice
za zavarivanje za sistem grupisanja metalnog materijala (ISO/TR 15608:2000)]

15
3 Opšti zahtevi

3.1 Izbor materijala prema uslovima rada

Proizvođač kotlova sa vodogrejnim cevima mora da izabere materijal (uključujući i potrošni materijal za
zavarivanje) za izradu kotlova tako da je isporučeni materijal (uključujući i potrošni materijal za zavarivanje) u
skladu sa zahtevima koji su utvrđeni u porudžbini materijala i da zadovoljava zahteve za projektovanje iz EN
12952-3, i za izradu, kontrolisanje i ispitivanje kotlova prema EN 12952-5 i EN 12952-6, tako da se obezbedi
rad kotlova bez rizika za utvrđene radne uslove (pritisci, temperature, sredina, itd.) za vreme radnog veka kotla
koji je naveden u porudžbini kotla.

Materijali utvrđeni u tački 4 koji zadovoljavaju zahteve za izduženje i energiju udara iz 4.2.5.3 i 4.2.5.4 tim
redom, ne smeju biti podložni krtom lomu za vreme izrade i u eksploataciji u skladu sa odredbama ovog
evropskog standarda. Takođe ako se u radu ispune parametri određeni u EN 12952-3 i ako se koristi napojna
voda i kotlovska voda prema prEN 12952-12, izabrani materijali ne smeju da iskažu nedostatke zbog starenja ili
hemikalija.

3.2 Izbor materijala prema zahtevima za izradu

Pri izboru materijala za izradu delova pod pritiskom kotlova sa vodogrejnim cevima i delova zavarenih na
delove izložene pritisku mora se uzeti u obzir i pogodnost materijala u odnosu na izradu, tj. oblikovanje na
hladno i na toplo, zavarljivost, deformacija raširivanjem i termička obrada.

NAPOMENA: Uputstva za oblikovanje i termičku obradu posle zavarivanja su navedena u EN 12952-5.

3.3 Specifikacija materijala

3.3.1 Opšte odredbe

Izbor i naručivanje materijala za delove pod pritiskom mora se vršiti prema jednoj od specifikacija materijala za
opremu pod pritiskom u sledećem obliku:

a) harmonizovani evropski standardi za materijale

b) evropske liste podataka o materijalima (EMDS∗)

c) ocene pojedinačnih materijala.

3.3.2 Evropski standardi

Materijali u skladu sa harmonizovanim evropskim standardima moraju da se izaberu prema vrsti i stanju obrade i
merama proizvoda koji su u čestoj upotrebi u Evropi.

NAPOMENA: Materijali u skladu sa evropskim standardima dati su u prilogu A.

3.3.3 Evropska odobrenja za materijale

Evropska odobrenja za materijale su namenjena za ponovno korišćenje. Ona su ustanovljena u skladu sa prEN
764-4 i primenjuju se na materijale ili stanje obrade i oblike proizvoda ili mere koji nisu obuhvaćeni evropskim
standardom za materijale za opremu pod pritiskom.

Nacionalna fusnota
∗
Skraćenica na engleskom jeziku za “European Material Data Sheets”

16
Evropska odobrenja za materijale za opremu pod pritiskom objavljuju se u evropskim listama podataka o
materijalima.

NAPOMENA: Reference dostupnih evropskih lista podataka o materijalima su objavljene u Službenom

listu Evropske zajednice.

3.3.4 Ocene pojedinačnih materijala

Ocene pojedinačnih materijala se primenjuju za posebne slučajeve kao na primer:

a) ako se koriste materijali ili oblik ili debljina dela opreme pod pritiskom koji koji nisu obuhvaćeni evropskim
standardom za materijal ili EMDS;

b) ako se proizvod određen evropskim standardom za materijal ili EMDS-om za materijale za opremu pod
pritiskom u izuzetnom slučaju koristi za radne uslove koji nisu obuhvaćeni utvrđenim područjem primene.

Ako je to bitno za opremu pod pritiskom koja se razmatra treba razmotriti zahteve date u prEN 764-4.

3.4 Razmatranje posebnih osobina materijala

Ako su izabrani materijali sa svojstvima različitim od onih koja su navedena u specifikaciji materijala, ili koja
mogu da utiču na vek trajanja ili bezbedan način rada kotla sa vodogrejnim cevima, ta svojstva moraju da se
uzmu u obzir pri izboru vrste i mera materijala.

NAPOMENA: Primeri su kamenac ili ponašanje materijala pri starenju materijala.

3.5 Sadržaj specifikacije materijala

Različiti tipovi specifikacija materijala za vodogrejne kotlove uključuju najmanje tačke date u tabeli 3.1.

Tabela 3.1 – Sadržaj specifikacije materijala za delove pod pritiskom

Evropske liste podataka o Ocene

EN
materijalima pojedinačnih
Tačke standardi
neograničavajuće ograničavajuće materijala
Predmet i područje primene X
Reference X
Definicije (X)
Zahtevi X
Kontrolisanje X
videti prEN 764-4
Obeležavanje X
Smernice za obradu materijala itd. Z
(zavarivanje, termička obrada, oblikovanje,
sečenje plamenom)
Ograničenja pri upotrebi Z

X = za sve slučajeve

(X) = ako je potrebno

Z = uputstva za izradu i ograničenja pri upotrebi su, gde je to neophodno, dati uEN 12952-5
1
) ako je primenljivo pozivanjem na evropski standard za rad pod pritiskom

17
3.6 Dokumentacija o usaglašenosti i kontrolisanju materijala

Proizvođači i isporučioci materijala za delove pod pritiskom, uključujući potrošne materijale za zavarivanje,
moraju da ispune zahteve u skladu sa prEN 764-5. Oni moraju da obezbede dovoljan dokaz o svojoj sposobnosti
da isporuče materijale sa ujednačenim kvalitetom u skladu sa specifikacijama i prEN 764-5.

4 Materijali za delove pod pritiskom

4.1 Materijali koji su obuhvaćeni harmonizovanim evropskim standardima za materijale za rad pod
pritiskom

4.1.1 Pljosnati proizvodi, otkovci, odlivci, cevi, fitinzi, prirubnice i tela ventila

Materijal mora da se naruči i isporuči u skladu sa prilogom A i odgovarajućim evropskim standardima EN

10028-2, EN 10028-3, EN 10213-1, EN 10213-2, prEN 10216-2, prEN 10216-3, prEN 10217-2, prEN 10217-3,
EN 10222-2, EN 10222-5, EN 10253-1, EN 10254 i EN 10273. Dodatni zahtevi navedeni u ovom delu standarda
moraju se uzeti u obzir. Harmonizovani standardi podrške su prEN 1092-1, EN 1503-1, EN 1503-2 i prEN 1759-
1.

4.1.2 Liveno gvožđe

Nodularno liveno gvožđe ne sme da se koristi za izradu delova pod pritiskom, osim za ventile i fitinge prema
prEN 12952-7, i u okvirima projektnih ograničenja koja su navedena u EN 12952-3. Korišćenje drugih vrsta
livenog gvožđa ne sme da se dozvoli.

4.1.3 Vijci bez glave, vijci i navrtke

Vijci bez glave, vijci i navrtke moraju se poručiti i isporučiti u skladu sa zahtevima standarda EN 12952-3.

4.1.4 Potrošni materijal za zavarivanje

Potrošni materijali za zavarivanje (elektrode, žice za ispunu, šipke za ispunu, topivi elementi, topivi umeci)
moraju da se izaberu tako da su mehaničke osobine metala za zavarivanje kompatibilne sa relevantnim
zahtevima osnovnih materijala iz EN 440, EN 499, EN 756, EN 758, EN 759, EN 1599, EN 1668, EN 12070,
EN 12071, EN 12074 i EN 12536.

Potrošni materijali za zavarivanje moraju da se specificiraju i isporučuju u skladu sa specifikacijama koje su

odobrene prema EN 12074 i pr EN 13479-1.

4.1.5 Verifikacija karakteristika

Karakteristike moraju da odgovaraju zahtevima evropskih standarda za materijal. Usaglašenost sa zahtevima za

isporuku mora da se zabeleži u dokumentu o kontrolisanju.

4.1.6 Zahtevi za ispitivanje bez razaranja

Ispitivanje bez razaranja (NDE) za razne oblike materijala moraju da ispune sledeće zahteve:

a) limovi:
NDE u skladu sa EN 10160 klasa S1.

18
b) cevi – bešavne:
Bešavne cevi moraju da se ispituju prema prEN 10216 (serija standarda) kategorija ispitivanja II.
Za nelegirane bešavne cevi sa projektnim temperaturama nižim od 450 oC i projektnim pritiscima
manjim od 42 bar dozvoljeno je upotrebljavati kategoriju 1 prema prEN 10216-2.

1) nepravilnosti u podužnom pravcu:

NDE prema EN 10246-7
Nivo prihvatljivosti: U2 potkategorija B za hladno završno obrađene i mašinski obrađene cevi
U2 potkategorija C za sve druge uslove

2) nepravilnosti u poprečnom pravcu

NDE prema prEN 10246-6
Nivo prihvatljivosti: U2 potkategorija C za sve sabirnike spoljašnjeg prečnika > 142 mm.

3) krajevi cevi
NDE u skladu sa prilogom B standarda EN 10246-7
Nivo prihvatljivosti: U2 potkategorija B ili C kao za uzdužne nepravilnosti.

NAPOMENA: Ovo je obavezno samo za cevi sa utvrđenim dužinama. Kada su za vreme

ispitivanja ultrazvukom cevi svojim krajevima priljubljene može da se prihvati da se izvrši 100
% (za celu dužinu) ispitivanje ultrazvukom, i ne zahteva se dodatno ispitivanje krajeva cevi.

c) cevi – šavne:
Šavne cevi ispitne kategorije II prema pr EN 10217-2.

Za nelegirane šavne čelične cevi sa projektovanim temperaturama nižim od 450 oC i projektnim

pritiscima manjim od 42 bar dozvoljeno je upotrebljavati kategoriju I prema prEN 10217-2. Međutim,
uzdužni zavareni spoj mora da se ispita ultrazvukom.

1) nepravilnosti u uzdužnom pravcu

NDE prema EN 10246-7
Nivo prihvatljivosti: U2 potkategorija C

2) nepravilnosti u poprečnom pravcu

NDE prema prEN 10246-6
Nivo prihvatljivosti: U2 potkategorija C za sve sabirnike sa spoljašnjim prečnikom > 142 mm.

3) krajevi cevi
NDE prema prilogu B standarda EN 10246-7
Nivo prihvatljivosti: U2 potkategorija C kao za nepravilnosti u podužnom pravcu.

NAPOMENA: Ovo je obavezno samo za cevi sa utvrđenim dužinama. Kada su za vreme

ispitivanja ultrazvukom cevi svojim krajevima priljubljene može da se prihvati da se izvrši 100
% (za celu dužinu) ispitivanje ultrazvukom, i ne zahteva se dodatno ispitivanje krajeva cevi.
Zahteve iz priloga I, 3.1.2 i 3.1.3 Direktive za opremu pod pritiskom 97/23/EC treba uzeti u
obzir.

d) otkovci:
Otkovci proizvedeni prema EN 10222-2, EN 10222-3, EN 10222-4, prEN 10222-5 i pune šipke
proizvedene u skladu sa EN 10222-2 koji se koriste za proizvodnju delova cevi mašinskom obradom,
moraju da se ispitaju prema zahtevima za cevi prema EN 10228-1 do EN 10228-3, čelični otkovci
napravljeni u zatvorenom kalupu moraju da se isporuče prema EN 10254.

19
 e) čelični odlivci:
Čelični odlivci moraju da se isporuče i ispitaju prema EN 10213-1 i EN 10213-2.

4.1.7 Dokumenti o kontrolisanju

Tip dokumenta o kontrolisanju koji se koristi mora da se odredi prema tački 6 i prEN 764-5.

NAPOMENA: Mogu da se odrede dodatna ispitivanja kojima se obuhvataju dodatni ili izmenjeni
zahtevi.

4.1.8 Obeležavanje

Zbog sledljivosti svaki proizvod mora da se posebno obeleži ili, ako se isporučuje u snopovima ili kutijama,
može da se obeleži etiketom pričvršćenom za snop ili na kutiju.

Obeležavanje mora da sadrži najmanje sledeće podatke:

- znak fabrike proizvođača;

- vrstu čelika ili slovnu ili brojčanu oznaku materijala;

- broj šarže;

- žig predstavnika kontrolne organizacije ako je određen od strane proizvođača kotla, ili naveden u
prEN 764-5;

- broj uzorka ili serije, ili drugi broj koji omogućava identifikaciju ispitniog uzorka;

- stanje termički obrađenog proizvoda - materijala (ako je bitno);

- pravac valjanja za pljosnate proizvode (ako je bitno).

Obeležavanje mora da se izvrši u skladu sa zahtevima tačke 6.3 iz standarda EN 12952-5. Za metode
obeležavanja videti evropske standarde za materijale.

4.2 Materijal koji je obuhvaćen evropskim odobrenjima za materijale za opremu pod pritiskom - tehnički
zahtevi

4.2.1 Opšte odredbe

Materijal mora biti obuhvaćen evropskom listom podataka o materijalu (EMDS) utvrđenu prema prEN 764-4.
Ova lista podataka mora da ispuni zahteve u skladu sa tabelom 3-1.

NAPOMENA: Termin "liv", ako je u vezi sa hemijskim sastavom, koristi se na isti način kao i u svim
evropskim standardima za osnovne materijale i odnosi se na materijal u njegovom istopljenom stanju.

20
4.2.2 Proizvodnja

Ako se navedene karakteristike mogu pouzdano postići samo upotrebom specijalnih metoda proizvodnje (npr.
topljenje pod vakuumom, obrada liva sa azotnim vezivnim elementima, ili, u slučaju šavnih cevi, primenom
određenih metoda zavarivanja), ove metode moraju da se uzmu u obzir.
Neumireni i poluumireni čelici ne smeju da se koriste.

4.2.3 Stanje termičke obrade

Stanje termičke obrade materijala u vreme isporuke mora da se navede.

NAPOMENA: Limovi koji se oblikuju u toplom stanju mogu da se isporuče u bilo kom odgovarajućem
stanju, npr. kao valjani, toplo završno obrađeni, normalizovani i otpušteni.

Limovi od ugljeničnih ili ugljenično-manganskih čelika (grupa čelika 1, 2) koji se hladno oblikuju moraju da se
isporuče u normalizovanom stanju.

Limovi od nisko-legiranih čelika (grupa čelika 4,5) koji se oblikuju na hladno moraju da se isporuče u
normalizovanom i otpuštenom stanju, osim ako je to metalurški pogodno i ako je termička obrada posle
zavarivanja predviđena obrada otpuštanjem, mora da se dozvoli isporuka limova u normalizovanom stanju.

Cevi zavarene postupkom elektrozavarivanja moraju da se isporuče u normalizovanom stanju.

4.2.4 Hemijski sastav

Hemijski sastav za analizu liva i za analizu proizvoda mora da se navede. Za čelike namenjene za zavarivanje ili
oblikovanje specificirane vrednosti ne treba da budu veće od vrednosti datih u tabeli 4.1. Čelici sa vrednostima
koje su veće od datih u tabeli 4.1 mogu da se koriste uz odgovarajuća odobrenja za zavarivanje primenom
odgovarajuće termičke obrade.

Tabela 4.1 – Opšti zahtevi za hemijski sastav čelika za delove pod pritiskom

Najveći sadržaj prema analizi

Čelik %C %P %S
liv proizvod liv proizvod liv proizvod
Feritni čelici 0,23 (0,25) 0,035 (0,040) 0,030 (0,035)
Austenitni čelici 0,10 (0,11) 0,035 (0,040) 0,015 (0,020)

Elementi koji nisu navedeni u EMDS ne smeju se namerno dodati, osim za završnu obradu liva. Sve opravdane
mere predostrožnosti moraju da se preduzmu da se spreči dodavanje elemenata iz otpadnog materijala ili drugih
materijala koji se koriste u proizvodnji, ali preostali elementi mogu biti prisutni, pod uslovom da nema
nepovoljnih uticaja na mehaničke osobine i primenljivost.

4.2.5 Mehaničke i tehnološke osobine

4.2.5.1 Opšte odredbe

Sledeće vrednosti osobine moraju da se navedu za svaki tip materijala, tako da prikažu specifična svojstva
pojedinih klasa čelika.

21
4.2.5.2 Zatezne osobine na sobnoj temperaturi

Ispitivanja se moraju vršiti u skladu sa EN 10002-1.

a) Vrednosti napona tečenja ili konvencionalnog napona tečenja

Za sve feritne čelike minimalna vrednost gornjeg napona tečenja ReH, min ili, za slučajeve kada nema
fenomena tečenja, mora da se utvrdi minimalni konvencionalni napon tečenja za 0,2 % neproporcionalnog
izduženja Rp0,2, min.

Za austenitne čelike vrednosti minimalnog konvencionalnog napona tečenja za 1 % neproporcionalnog

izduženja Rp1,0, min i, gde je to odgovarajuće, dodatno moraju da se navedu vrednosti Rp0,2, min,.

b) Zatezna čvrstoća

Za zateznu čvrstoću minimalna vrednost Rm, min i, osim ako maksimalna vrednost napona tečenja ili
konvencionalnog napona tečenja nije utvrđena, mora da se utvrdi maksimalna vrednost Rm, max,.

Navedena minimalna vrednost zatezne čvrstoće ne sme biti manja od 320 N/mm2. Navedena maksimalna
zatezna čvrstoća ne treba da bude veća od utvrđene minimalne zatezne čvrstoće za više od

- 120 N/mm2 za ugljenične i ugljeničnomanganske čelike;

- 150 N/mm2 za legirane čelike, osim za austenitne čelike;

- 200 N/mm2 za austenitne čelike.

4.2.5.3 Izduženje pri lomu

Najmanji procenat izduženja pri lomu Amin mora da se utvrdi za uzdužni i poprečni pravac ako je to moguće.
Merna dužina mora biti prema preporukama za odgovarajući oblik i debljinu proizvoda u EN 10002-1.

Ispitni uzorci iz poprečnog pravca moraju se uzeti ako to oblik i debljina proizvoda dozvoljavaju.

Čelici moraju imati utvrđeno minimalno izduženje posle loma izmereno na mernoj dužini L0 = 5,65 So
(S0 = prvobitna površina poprečnog preseka unutar merne dužine) koje je:

≥ 14 % za poprečni pravac, ili u onim slučajevima ako je to kritičniji pravac, za uzdužni pravac i

≥ 16 % za uzdužni pravac, ili ako je to manje kritičan pravac, za poprečni pravac.

Međutim, manje vrednosti izduženja od onih utvrđenih u 4.2 (npr. za pričvršćivače ili odlivke) takođe mogu da
se primenjuju, ako se razmotre i dogovore odgovarajuće mere koje omogućavaju primenu ovih manjih
vrednosti.

NAPOMENA: Primeri za kompenzaciju: - primena većih stepena sigurnosti u projektovanju;

- izvođenje odgovarajućih ispitivanja rasprskavanja u
cilju prikazivanja elastičnog ponašanja materijala.

Za merne dužine različite od L0 = 5,65 So najmanja vrednost izduženja posle loma mora da se utvrdi
konverzijom napred navedenih vrednosti za 14 % i 16 % koristeći tabele za konverziju date

22
 - u ISO 2566-1 za ugljenične i niskolegirane čelike;

- u ISO 2566-2 za austenitne čelike.

4.2.5.4 Ispitivanje energije udara po Šarpiju sa V-zarezom

Ispitivanja moraju da se izvode sa uzorcima sa V-zarezom po Šarpiju prema EN 10045-1. Ako je to moguće,
moraju se upotrebiti uzorci u poprečnom pravcu.

Navedena srednja vrednost energije udara dobijena iz seta od tri uzorka na temperaturi ne višoj od 20 oC, ali ne
višoj od najniže predviđene radne temperature, mora biti

≥ 27 J za poprečne uzorke ili

≥ 35 J za uzdužne uzorke.

Samo jedna pojedinačna vrednost može biti manja od srednje vrednosti, ali ona ne sme biti manja od 70 %
srednje vrednosti. Sekvencijalna ispitna metoda u skladu sa EN 10021 mora se upotrebiti.

4.2.5.5 Konvencionalni napon tečenja na povišenoj temperaturi

Ispitivanje mora da se izvodi u skladu sa EN 10002-5.

Za materijale namenjene za primenu na temperaturama višim od 50 oC,

- vrednosti minimalnog 0,2 % neproporcionalnog konvencionalnog napona tečenja Rp0,2, min, ili

- vrednosti minimalnog 1 % neproporcionalnog konvencionalnog napona tečenja Rp1,0, min, kao što je to
definisano u 4.2.5.2 a)

moraju da se navedu, po mogućstvu za sledeće serije temperatura:

100 oC, 150 oC, 200 oC itd. do najviše temperature za koju se konvencionalni napon tečenja koristi za
projektovanje.

Najmanje vrednosti navedene za sobnu temperaturu mogu se uzeti za temperature jednake ili manje od 50 oC.

Između 50 oC i 100 oC vrednosti se moraju izvesti linearnom interpolacijom između vrednosti za 50 oC i

vrednosti za 100 oC.

Navedene vrednosti minimalnog konvencionalnog napona tečenja na povišenim temperaturama moraju se izvesti
u skladu sa ENV 22605-3.

4.2.5.6 Trajna zatezna čvrstoća

Za materijale koji su namenjeni za primenu na temperaturama u području tečenja, prosečne vrednosti napona pri
lomu moraju da se utvrde u skladu sa ISO 6303, uzimajući u obzir zahteve iz priloga B.

Ako su dostupne samo vrednosti napona pri lomu sa produženim vremenom ili ekstrapolacije napona ili
vrednosti koje su izvedene iz nedovoljnog broja rezultata ispitivanja (videti ISO 6303), to se mora uzeti u obzir
ili povećanjem stepena sigurnosti ili smanjenjem intervala između ponovljenih kontrolisanja.

23
Isporučilac materijala mora da obezbedi proizvođaču kotla pisanu izjavu kojom dokazuje da je isporučeni
proizvod u skladu sa zahtevanim osobinama i da su procesi proizvodnje ostali isti kao oni za čelik za koji su
dobijeni rezultati ispitivanja.

4.2.5.7 Tehnološke osobine

Ako je to neophodno, zahtevi za obradu oblikovanjem moraju da se navedu, npr. na osnovu ispitivanja
gnječenjem ili proširivanjem, ili na osnovu ispitivanja sposobnosti deformacije upravne na površinu proizvoda
(videti EN 10164) ili zahteva za druge tehnološke osobine bitne za obradu ili opremu materijala.

4.2.5.8 Ostale osobine

Ako je to neophodno, zahtevi za osobine osim onih koji su obuhvaćeni u tačkama od 4.2.5.2 do 4.2.5.7 moraju
da seutvrde, npr. zahtevi koji se odnose na otpornost materijala prema koroziji i na relevantne postupke
verifikacije.

4.2.5.9 Stanje spoljašnje i unutrašnje površine

Proizvodi moraju biti bez površinskih i unutrašnjih defekata koji mogu da ugroze njihovu upotrebljivost.

Zahtevi za ispitivanje bez razaranja moraju biti isti kao za isti tip proizvoda od srodnih materijala koji su
navedeni u prilogu A i kao što je dato u 4.1.6.

4.2.5.10 Mere i tolerancije mera, oblik i težina

Mere i tolerancije mera, oblik i težina moraju, ako je to moguće, da se utvrde pozivanjem na odgovarajući
standard za mere.

4.2.5.11 Ispitivanje i kontrolisanje

Za ocenjivanje usaglašenosti isporučenog materijala sa zahtevima, u tehničkim zahtevima isporuke mora da se

utvrdi sledeće:

a) tipovi dokumenata o kontrolisanju (videti tačku 6);

b) osobine koja se verifikuju (npr. analiza liva, zatezne osobine);

c) uslovi za posebna kontrolisanja i ispitivanja (ispitivanje pri preuzimanju), naročito:

1) sastav i najveća veličina jedinice za ispitivanje (npr. najveća težina ili broj proizvoda od istog
liva, šarža termičke obrade) i

- broj uzoraka po jedinici za ispitivanje i;

- broj epruveta po uzorku;

koji se uzimaju i ispituju;

2) mesto i pravac uzimanja epruveta u proizvodu;

24
 3) gde je to neophodno, dodatne zahteve za uzorkovanje i zahteve za pripremu uzoraka i
epruveta;

4) evropske standarde u kojima su navedene metode ispitivanja;

5) ponavljanja ispitivanja koja se moraju izvršiti u skladu sa EN 10021.

4.2.5.12 Obeležavanje

U tehničkim zahtevima isporuke morajuda se utvrde, za pojedinačne oblike proizvoda, odgovarajući uslovi za
obeležavanje i ti tehnički zahtevi moraju biti u skladu sa 4.1.8.

4.2.5.13 Dodatni zahtevi

Proizvođač kotla sa vodogrejnim cevima mora da navede svako dodatno ispitivanje koje smatra odgovarajućim.

NAPOMENA: Gde je to odgovarajuće, EMDS mora da pokrije smernice za obradu materijala i/ili
ograničenja za opremu (videti tabelu 3-1).

4.3 Materijali sa ocenom za pojedinačne materijale

Ocene pojedinačnih materijala moraju da se primene za materijale koji se koriste u posebnim slučajevima koji
nisu obuhvaćeni u 3.3.2 i 3.3.3 i koji nisu namenjeni za čestu opremu. Materijali se moraju navesti u specifikaciji
materijala i mora da ih odobri nadležni organ prema 3.3.4.

Ako je to odgovarajuće, ocene pojedinačnih materijala moraju da su obuhvaćene smernicama za obradu

materijala. Pojedinačna primena za koju je materijal namenjen mora da se jasno navede u predmetu i području
primene odgovarajuće specifikacije materijala.

5 Materijali za delove koji nisu opterećeni pritiskom

Materijali za uške za dizanje, rebra, pregrade i sličnu opremu koja nije opterećena pritiskom, a koja je zavarena
za delove kotla sa vodogrejnim cevima, moraju da se isporuče prema specifikaciji materijala koja obuhvata
najmanje zahteve za hemijski sastav i zatezne osobine. Osobine udara moraju da se navedu ako se to zahteva u
uslovima za rad. Ovi materijali moraju biti kompatibilni sa materijalom sa kojim se spajaju.

6 Dokumentacija o kontrolisanju

Kontrolisanje i ispitivanje moraju da se sertifikuju prema prEN 764-5:

- izveštajem o ispitivanju prema 2.2 EN 10204 za materijale za spajanje;

- uverenjem o kontrolisanju 3.1.B prema EN 10204 za slučaj potvrđenih materijala i sertifikovani QM sistem,
osim ako kupac ne naruči uverenje o kontrolisanju tipa 3.1.A, 3.1.C ili izveštaj o kontrolisanju 3.2 koji zahteva
neposredno kontrolisanje u skladu sa prEN 764-5. Uverenja moraju da sadrže informaciju o proizvođačevom
odobrenju u skladu sa ovim standardom i naziv nadležnog organa;

- tipom dokumenta o kontrolisanju navedenom u EMDS u slučaju novih materijala;

- izveštajem o ispitivanju 2.2 za potrošni materijal za zavarivanje.

25
Prilog A (normativan)

Materijali koji su obuhvaćeni evropskim standardima za materijale

A.1 Delovi pod pritiskom

Delovi pod pritiskom kotlova sa vodogrejnim cevima koji su obuhvaćeni ovim evropskim standardom moraju da
se izrade od čeličnih proizvoda u skladu sa tabelom A-1.

Tipovi proizvoda od čelika moraju odgovarati navedenim tipovima u evropskim standardima, videti tačku 2,
proizvedeni u skladu sa tim standardima, i koji su potpuno usklađeni sa minimalnim zahtevima ovog dela
standarda.

A.2 Fitinzi

Nelegirani i legirani čelični fitinzi za sučeono zavarivanje moraju biti u skladu sa ISO 3419.

Nerđajući čelični fitinzi za sučeono zavarivanje moraju biti u skladu sa ISO 5251.

A.3 Prirubnice

Čelične prirubnice moraju biti u skladu sa prEN 1092-1, EN 1759-1 ili ISO 7005-1, kako odgovara.

A.4 Armature

Metalne armature koje se koriste u prirubničkim cevovodnim sistemima moraju biti u skladu sa EN 1503-1 ili
EN 1503-2.

26
 Tabela A.1 – Spisak evropskih standardizovanih čelika razvrstanih prema oblicima proizvoda

Ograničenja Grupa materijala

Oblik proizvoda EN standard Opis materijala Vrsta Termička Debljina mm prema CR ISO
obrada min. maks. 15608
ploča i traka EN 10028-2 osobine na povišenim temperaturama P235GH N 0 150 1.1
ploča i traka EN 10028-2 osobine na povišenim temperaturama P265GH N 0 150 1.1
ploča i traka EN 10028-2 osobine na povišenim temperaturama P295GH N 0 150 1.2
ploča i traka EN 10028-2 osobine na povišenim temperaturama P355GH N 0 150 1.2
ploča i traka EN 10028-2 osobine na povišenim temperaturama 16Mo3 N 0 150 1.1
ploča i traka EN 10028-2 osobine na povišenim temperaturama 13CrMo4-5 NT 0 60 5.1
ploča i traka EN 10028-2 osobine na povišenim temperaturama 13CrMo4-5 NT Q 60 100 5.1
ploča i traka EN 10028-2 osobine na povišenim temperaturama 13CrMo4-5 Q 100 150 5.1
ploča i traka EN 10028-2 osobine na povišenim temperaturama 10CrMo 9-10 NT 0 60 5.2
ploča i traka EN 10028-2 osobine na povišenim temperaturama 10CrMo 9-10 NT Q 60 100 5.2
ploča i traka EN 10028-2 osobine na povišenim temperaturama 10CrMo 9-10 Q 100 150 5.2
ploča i traka EN 10028-2 osobine na povišenim temperaturama 11CrMo 9-10 NT Q 0 60 5.2
ploča i traka EN 10028-2 osobine na povišenim temperaturama 11CrMo 9-10 Q 60 100 5.2
ploča i traka EN 10028-3 finozrni čelik P275NH N 0 150 1.1
ploča i traka EN 10028-3 finozrni čelik P355NH N 0 150 1.2
ploča i traka EN 10028-3 finozrni čelik P460NH N 0 150 2.1
cev, bešavna pr EN 10216-2 osobine na povišenim temperaturama P195GH N 0 16 1.1
cev, bešavna pr EN 10216-2 osobine na povišenim temperaturama P235GH N 0 60 1.1
cev, bešavna pr EN 10216-2 osobine na povišenim temperaturama P265GH N 0 60 1.1
cev, bešavna pr EN 10216-2 osobine na povišenim temperaturama 8MoB5-4 N 0 16 5.1
cev, bešavna pr EN 10216-2 osobine na povišenim temperaturama 16Mo3 N 0 60 1.2
cev, bešavna pr EN 10216-2 osobine na povišenim temperaturama X11CrMo9-1+I I 0 60 5.4
cev, bešavna pr EN 10216-2 osobine na povišenim temperaturama X11CrMo9-1+NT NT 0 60 5.4
cev, bešavna pr EN 10216-2 osobine na povišenim temperaturama X11CrMo5+I I 0 100 5.3
cev, bešavna pr EN 10216-2 osobine na povišenim temperaturama X11CrMo5+NT1 NT 0 100 5.3
cev, bešavna pr EN 10216-2 osobine na povišenim temperaturama X11CrMo5+NT2 NT 0 100 5.3
cev, bešavna pr EN 10216-2 osobine na povišenim temperaturama 13CrMo4-5 NT 0 60 5.1
cev, bešavna pr EN 10216-2 osobine na povišenim temperaturama 10CrMo 9-10 NT 0 60 5.2
cev, bešavna pr EN 10216-2 osobine na povišenim temperaturama 11CrMo 9-10 QT 0 60 5.2
cev, bešavna pr EN 10216-2 osobine na povišenim temperaturama X10CrMoVNb9-1 NT 0 120 6.4
cev, bešavna pr EN 10216-2 osobine na povišenim temperaturama 15NiCuMoNb5- NT 0 80 2.1
6-4
cev, bešavna pr EN 10216-2 osobine na povišenim temperaturama X20CrMoV11-1 NT 0 80 6.4
cev, bešavna pr EN 10216-2 osobine na povišenim temperaturama 10CrMo5-5 NT 0 60 5.1
cev, bešavna prEN 10216-3 finozrni čelik P355NH N 0 100 1.2
cev, bešavna prEN 10216-3 finozrni čelik P460NH N 0 100 2.1
 cev, šavna prEN 10217-2 osobine na povišenim temperaturama PH195 N 0 16 1.1
cev, šavna prEN 10217-2 osobine na povišenim temperaturama PH235 N 0 16 1.1
cev, šavna prEN 10217-2 osobine na povišenim temperaturama PH265 N 0 16 1.1
cev, šavna prEN 10217-2 osobine na povišenim temperaturama 16Mo3 N 0 16 1.1
cev, šavna prEN 10217-3 finozrni čelik P355NH N 0 40 1.2
cev, šavna prEN 10217-3 finozrni čelik P460NH N 0 40 2.1
otkovak prEN 10222-2 osobine na povišenim temperaturama X16CrMo5 1 A 0 300 5.3
otkovak prEN 10222-2 osobine na povišenim temperaturama X16CrMo5 1 NT QT 0 300 5.3
otkovak prEN 10222-2 osobine na povišenim temperaturama X20CrMoV11-1 QT 0 330 6
otkovak prEN 10222-2 osobine na povišenim temperaturama X10CrMoVNb9-1 NT 0 130 6
otkovak prEN 10222-2 osobine na povišenim temperaturama 14MoV6-3 NT QT 0 500 4.1
otkovak prEN 10222-2 osobine na povišenim temperaturama 11CrMo9-10 N 0 200 5.2
otkovak prEN 10222-2 osobine na povišenim temperaturama 11CrMo9-10 NT QT 200 500 5.2
otkovak prEN 10222-2 osobine na povišenim temperaturama 16Mo3 N 0 35 1.2
otkovak prEN 10222-2 osobine na povišenim temperaturama 16Mo3 QT 35 100 1.2
otkovak prEN 10222-2 osobine na povišenim temperaturama 16Mo3 QT 100 500 1.1
otkovak prEN 10222-2 osobine na povišenim temperaturama 13CrMo4-5 N NT QT 0 70 5.1
otkovak prEN 10222-2 osobine na povišenim temperaturama 13CrMo4-5 N NT QT 70 500 5.1
otkovak EN 10222-4 finozrni čelik, gornji konvencionalni P285NH N 0 70 1.2
napon tečenja
otkovak EN 10222-4 finozrni čelik, gornji konvencionalni P285QH QT 70 400 1.2
napon tečenja
otkovak EN 10222-4 finozrni čelik, gornji konvencionalni P355NH N 0 70 1.2
napon tečenja
otkovak EN 10222-4 finozrni čelik, gornji konvencionalni P355QH QT 70 400 1.2
napon tečenja
otkovak EN 10222-4 finozrni čelik, gornji konvencionalni P420NH N 0 70 2.1
napon tečenja
otkovak EN 10222-4 finozrni čelik, gornji konvencionalni P420QH QT 70 400 2.1
napon tečenja

A žareno NT normalizovano i otpušteno

AT žareno i otpušteno Q kaljeno
I izotermno žarenoo QT kaljeno i otpušteno
N normalizovano

28
Prilog B (normativan)
Određivanje vrednosti trajne čvrstoće za nove materijale
Određivanje vrednosti trajne čvrstoće za nove materijale mora se izvršiti u dva koraka kao što je opisano u tabeli
B.1.
Tabela B.1 – Uspostavljanje vrednosti trajne zatezne čvrstoće
Raspoloživi ispitni
podaci
Prvi korak Ispitivanja napona tečenja
(po 3 epruvete svako)
za preliminarne za 3 liva na min. 2 ispitne
podatke u temperature (∆t = 50°C -
listama podataka 100 °C) za više od
(EMDS) 10 000 h (prekid).
Ako može da nastupi
krtost, za svaki liv i
temperaturu 1 zasečeni
uzorak za više od 10 000
h (prekid).
Drugi korak Ispitivanja napona tečenja
(min. 5 uzoraka svako) za
za konačne min. 6 livova na ispitnim
podatke u temperaturama sa ∆t ≤
listama podataka 50°C do 35% maks.
(EMDS) nameravanog vremena
rada.
Ako je neophodno za
ispitivanja tečenja sa
uzorkom sa zarezom
(min. 2 uzorka) na min. 2
temperature u opsegu
krtosti do više od 30 000
h (prekid)
Procedura za vrednovanje
Za trake čija razlika debljine
traka koje nisu veće od ±
10% faktor vremenske
ekstrapolacije < 3.
Najveća temperatura primene
≤ od najveće ispitne
temperature.
Za trake čija razlika debljine
iznosi više od ± 10 % nema
ekstrapoliranih vrednosti u
listama podataka. U ovom
slučaju proračunske
vrednosti se moraju definisati
u svakom pojedinačnom
slučaju.
Za trake sa razlikama u
debljini koje nisu veće od ±
20% faktor vremenske
ekstrapolacije < 3.
Najveća temp. primene ≤
25°C iznad najveće ispitne
temperature.
Dalja ispitivanja
Od svakog proizvođača
ispitivanja tečenja za (min. 5
uzoraka) min. 1 liv sa min. 2
ispitne temperature za više
od 30 000 h (prekid).
Ako je neophodno za svaku
ispitnu temperaturu min. 2
uzorka sa zarezom za više od
30 000 h (prekid).
Novi proizvođači takvih
materijala moraju ispitati
uzorke najmanje na jednoj
ispitnoj temperaturi za više
od 30 000 h (prekid).
U slučaju proširenja opsega
primene ispitivanja tečenja
za listu podataka (min. 5
uzoraka svaki) za jedan liv
na min. 2 ispitne temperature
više od 30 000 h (prekid).
Prilog C (normativan)

Rekuperativni kotlovi

C.1 Opšte odredbe

Ovaj prilog utvrđuje posebne zahteve koji se primenjuju na posebne materijale delova pod pritiskom za
rekuperativne kotlove. Ovi posebni zahtevi su dopuna svim ostalim zahtevima ovog dela standarda, koji se uvek
primenjuju.

C.2 Posebni zahtevi dvoslojne (kompaundirane) cevi

C.2.1 Dvoslojna (kompaundirana) cev

Dvoslojna (kompaundirana) cev se sastoji od feritnog unutrašnjeg jezgra koje je otporno prema pritisku i
spoljašnje obloge otporne prema koroziji, koji su metalurški uzajamno spojeni.

C.2.2 Opšte odredbe

Materijal proizveden u skladu sa ovim prilogom mora da se usaglasi sa utvrđenim zahtevima važećeg izdanja
dokumenata koji su navedeni u 3.3 osim ako nije drugačije ovde navedeno.

Dvoslojna (kompaundirana) cev mora biti bešavna cev proizvedena postupkom vrelog istiskivanja ili vrelim
istiskivanjem posle čega sledi hladna obrada. Šipka od dvokomponentnih materijala mora da se ekstrudira na
visokoj temperaturi i visokom pritisku da bi se postigao potpuni metalurški spoj.

Cela cev se mora isporučiti u termički obrađenom stanju. Termička obrada se mora izvršiti na temperaturi koja
odgovara za obe komponente da se dobiju optimalna mehanička i korozivna svojstva.

Finalno obrađene cevi moraju biti prave, videti C.2.5.2 bez oštećenja koja mogu da dovedu do povrede.

C.2.3 Hemijski sastav

Hemijski sastav mora biti u skladu sa 3.3 ovog dela.

C.2.4 Mehanička i tehnološka svojstva

C.2.4.1 Ispitivanje zatezanjem feritnog unutrašnjeg jezgra koje zadržava pritisak

Ispitivanje zatezanjem se mora izvršiti na određenom broju cevi u skladu sa C.2.4.2 (isporučene dužine).
Mehanička svojstva moraju biti usaglašena sa vrednostima datim u specifikaciji odabranoj u skladu sa 3.3.

C.2.4.2 Ispitivanje proširivanjem prstena [dvoslojna (kompaundirana) cev]

Jedno ispitivanje proširivanjem prstena se mora izvršiti na uzorku sa svakog kraja svake cevi (isporučene
dužine). Prsten se mora proširiti do najmanje 30 % unutrašnjeg prečnika ili do prekida, ako do ovoga dođe
ranije. Uzorak ne sme imati nedostatke, što se utvrđuje vizuelnim pregledom. Ispitivanje se mora izvršiti u
skladu sa EN 10236.
30
C.2.5 Tolerancije

C.2.5.1 Dozvoljena odstupanja spoljašnjeg prečnika i debljine zida

Spoljašnji prečnik: ± 0,5 % ali sa minimalno ± 0,30 mm

Ukupna debljina zida: SP < 50,8 mm + 22 % - 0
SP ≥ 50,8 mm + 15 % - 0

Debljina komponente od nerđajućeg čelika: ± 0,40 mm

Debljina komponente od nerđajućeg čelika se mora proveriti ispitivanjem sa vrtložnom strujom celom dužinom
svake cevi.

C.2.5.2 Dozvoljene odstupanja od pravosti

Dozvoljeno odstupanje od pravosti najviše 1,5 mm/1000 mm

C.2.6 Završna obrada površine

Cevi moraju da se očiste od kamenca.

C.2.7 Ultrazvučno ispitivanje

C.2.7.1 Ultrazvučno ispitivanje metalurške veze u dvoslojnim cevima

C.2.7.1.1 Obim ispitivanja

Procedura ispitivanja mora obezbediti potpuno ispitivanje celokupne zapremine.

C.2.7.1.2 Referentni etalon

Referentni etalon mora da se pripremi od cevi istih nazivnih mera, materijala, površinske obrade, nazivne
termičke obrade i dužine kao cevi koje se ispituju.

Rupa sa ravnim dnom 5 mm u prečniku se mora izbušiti radijalno sa unutrašnje površine cevi. Dno rupe se mora
postaviti na spoju dva materijala. Rupa sa ravnim dnom zajedno sa odabranom kombinacijom širine ili prečnika
snopa sonde, dubine i brzine snimanja mora nedvosmisleno proizvesti najmanje jedan signal na aparatu
ultrazvučnog ispitivanja koji odgovara trenutnoj detekciji dna rupe sa ravnim dnom. Ovo mora biti referentni
signal. Oprema se mora podesiti tako da proizvodi jasno identifikujuće referentne signale od rupe sa ravnim
dnom. Amplituda referentnog signala od rupe sa ravnim dnom se mora upotrebiti za uspostavljanje vizuelnog
etalona na ekranu katodnih zraka ili praga u opremi elektronskog praćenja.

C.2.7.1.3 Kriterijumi za prihvatanje

Smatra se da je svaka cev koja ne proizvodi signal veći od signala iz referentnog etalona zadovoljila ispitivanje.
Cevi sa greškama koje proizvode signal veći od onog iz referentnog etalona se moraju odbaciti.

Na odbačenim cevima, deo sa defektnim spojem se mora odseći, a preostali deo (delovi) se prihvataju.

C.2.7.2 Ultrazvučno ispitivanje dvoslojnih cevi po pitanju uzdužnih i poprečnih nedostataka

C.2.7.2.1 Metoda ispitivanja

31
Koristi se ispitivanje uranjanjem. Snimanje se vrši korišćenjem poprečnih talasa (približno 45° u odnosu na smer
zvučnog snopa). Za uzdužno snimanje snopovi se usmeravaju u dva suprotna obimna pravca, a za poprečno
snimanje snopovi se usmeravaju u dva suprotna aksijalna pravca.

C.2.7.2.2 Referentni etalon

Referentni etalon mora da se pripremi od cevi istih nazivnih mera, materijala, površinske obrade, nazivne
termičke obrade i dužine kao cevi koje se ispituju.

Sa spoljašnje i unutrašnje strane površine, mašinski se moraju urezati zarezi duž iste linije i sa merama i
profilom datim u tabeli C.1. Mere i profil se moraju proveriti tehnikom plastične kopije.

Tabela C.1 – Urezani zarezi

Naz. dubina Dužina

Tip Lokacija Profil
mm mm
Uzdužni Unutrašnja strana
5 % ukupne nazivne debljine
Uzdužni Spoljašnja strana
zida ali najmanje 0,20 mm 25 U-oblik
Poprečni Unutrašnja strana
Tolerancija:± 10 %
Poprečni Spoljašnja strana

C.2.7.2.3 Etaloniranje

Za potrebe etaloniranja, referentni etalon mora da se skenira ultrazvučnom glavom istom brzinom i u istim
pravcima kao i cev koja se ispituje.

C.2.8 Provera debljine dela od nerđajućeg čelika

C.2.8.1 Opšte odredbe

Merenje se mora izvršiti instrumentom sa vrtložnom strujom namenjenim za merenje debljine nemetalnih ili
nemagnetnih slojeva na feromagnetnom materijalu.

C.2.8.2 Etaloniranje

Za etaloniranje se moraju koristiti dva uzorka dvoslojnih (kompaundiranih) cevi, jedan debljine dela od
nerđajućeg čelika najbliže moguće donjoj granici tolerancije, a drugi najbliže moguće gornjoj granici tolerancije.

C.2.8.3 Kriterijumi za prihvatanje

Svaka cev koja ne proizvodi signal izvan navedenih tolerancija za austenitni sloj smatra se da je zadovoljila
ispitivanje.

Cevi koje proizvode signal izvan tolerancije za austenitni sloj moraju se odbaciti.

Na odbačenim cevima, deo izvan tolerancije se mora odseći, a preostali deo (delovi) može da se prihvati.

C.2.9 Zaključak ispitivanja i pregleda

Ispitivanja i pregledi moraju biti u skladu sa tabelom C.2. Ultrazvučno ispitivanje se vrši umesto hidrostatičkog
ispitivanja, videti tabelu C.2.

32
 Tabela C.2 – Obim ispitivanja i pregleda

Ispitivanje Obim
Analiza šarže 1 po zagrevanju
Ispitivanje zatezanjem na sobnoj temperaturi 2 po seriji od 2-15 cevi
(samo deo od ugljeničnog čelika) 3 po seriji od 16-50 cevi
4 po seriji od 51-100 cevi
6 po seriji ≥ 101 cevi(isporučene dužine)
Ispitivanje proširivanjem prstena Svaka cev, oba kraja
(isporučene dužine)
Ultrazvučno ispitivanje svaka cev (isporučene dužine)
Kontrola debljine nerđajućeg čelika svaka cev (isporučene dužine)
Provera mera Svaka cev, oba kraja
Vizuelni pregled Svaka cev, unutra i spolja

C.3 Obeležavanje

C.3.1 Opšte odredbe

Cevi se moraju obeležiti po dužini crnim mastilom celom dužinom, u skladu sa 4.1.8.

C.3.2 Dodatni zahtevi za obeležavanje

Mora se izvršiti sledeće dodatno obeležavanje:

- vrsta čelika ili slovna ili brojčana oznaka materijala za obe sastavne komponente;
- broj šarže oba sastavne komponente;
- spoljašnji prečnik i debljina zida.

33
PRILOG ZA (informativan)

Tačke ovog evropskog standarda koje se odnose na osnovne zahteve ili druge odredbe Direktive za
opremu pod pritiskom

Ovaj evropski standard je sačinjen na osnovu Mandata koji je CEN dobio od Evropske komisije i
Evropskog udruženja za slobodnu trgovinu i podržava osnovne zahteve Direktive za opremu pod
pritiskom 97/23/EC imajući u vidu materijale za delove pod pritiskom kotlova i prateće opreme.

Upozorenje: Drugi zahtevi i druge EU Direktive mogu da se primenjuju na proizvod(e) koji spadaju u predmet i
područje primene ovog standarda.

Sledeće tačke ovog standarda date u tabeli ZA.1 podržavaju zahteve Direktive za opremu pod pritiskom
97/23/EC:

Tabela ZA.1 – Poređenje između Direktive za opremu pod pritiskom 97/23/EC i EN 12952-2 po pitanju
materijala za delove pod pritiskom kotlova i prateće opreme za vodogrejne kotlove

EN 12952-2 Sadržaj Direktiva za opremu pod

harmonizovane tačke pritiskom 97/23/EC
Prilog I
3.1, 3.3 Odgovarajuća svojstva materijala 4.1a
3.1, 3.2 Odgovarajuće za procedure obrade 4.1d
3.2 Neželjeni efekti spajanja 4.1e
4.1 Tehnička dokumentacija – EN materijali 4.2b prvi stav
6 Sertifikacija – Usklađenost isporučioca sa spec. 4.3-prvi stav
6 Sertifikacija – Posebna kontrola proizvoda 4.3-drugi stav
isporučioca
6 Sertifikacija – Obezbeđenje kvaliteta 4.3-treći stav
isporučioca

Usklađenost sa tačkama ovog standarda pruža jedan način usaglašavanja sa posebnim osnovnim zahtevima
Direktive u pitanju i povezanih EFTA propisa.

34
Bibliografija

[1] EN 45012, General requirements for bodies operating asessment and certification/registration of quality
systems (ISO/IEC Guide 62 : 1996). [Opšti zahtevi za tela koja rade na ocenjivanju i sertifikaciji/registraciji
sistema kvaliteta (ISO/IEC Uputstvo 62 : 1996).]

[2] EN ISO 9001, Quality management systems – Requirements (ISO 9001:2000). [Sistemi menadžmenta
kvalitetom – Zahtevi (ISO 9001:2000).]

Kraj prevoda na srpski jezik

35
ICS 27.040; 77.140.01 Kataloška grupa:M.E2
Deskriptori: kotlovska postrojenja, kotlovi sa vodogrejnim cevima, pomoćna oprema,delovi pod
pritiskom, materijali

Descriptors: boiler plants, water-tube boilers, auxiliary installations, pressure parts, materials

Ukupno strana 36

36