sunumunda arkadaşlarına sunmanı istediğim araçta yer alan maddelerin neler olduğu,

geçerlik-güvenirlik çalışmalarının kısaca ne olduğunu (Kaç denekle, nerede toplanmış verileri,

geçerlik-güvenirlik puanları kaç bulunmuş vb.) karşılaştırmalı bir şekilde sunman...

OKUMA-YAZMAYA HAZIRLIK EĞİTİM PROGRAMININ ANASINIFINA DEVAM EDEN 6 YAŞ GRUBU

ÇOCUKLARIN YAZI FARKINDALIĞI BECERİLERİNE VE İLKOKUL BİRİNCİ SINIFTAKİ SES FARKINDALIĞI VE
OKUMA-YAZMA BECERİLERİNE ETKİSİNİN İNCELENMESİ Vedat BAYRAKTAR

Doktora, Okul Öncesi Eğitimi Bilim Dalı

Bu araştırmanın temel amacı, Okuma Yazmaya Hazırlık Eğitim Programı (OYHEP)’nın,

çocukların yazı farkındalığı, ses farkındalığı ve okuma-yazma becerileri düzeyi üzerindeki
etkisini incelenmektir.Araştırmada öntest, sontest, kontrol gruplu yarı deneysel desen
kullanılmıştır Araştırmada deney grubundaki çocuklara verilen eğitimin etkisini ölçmek amacı
ileçocuklara öntest-sontest ve iki izleme çalışması yapılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu
2010-2011 eğitim-öğretim yılında Ankara ili, Çankaya İlçesi’ndeki M.E.B.’na bağlı resmi
anasınıfına devam eden 6 yaş grubu çocuklardan, deney grubunu 14 kız 15 erkek çocuk,
kontrol grubunu 14 kız 15 erkek olmak üzere toplam 58 çocukoluşturmaktadır.Araştırmada,
deney grubundaki çocuklara 9 haftalık süreçte Okuma-YazmayaHazırlık Eğitim Programı
(OYHEP) uygulanmıştır. Kontrol grubundaki çocuklara ise, öntest uygulandıktan sonra 9
haftalık süreçte hiçbir işlem yapılmamış ve bu süre sonunda sontest uygulanmıştır. Deney ve
kontrol grubundaki çocuklar ilkokula başladıklarında uygulanan OYHEP’nın etkiliğini tespit
etmek amacıyla; ilkokulun I. Döneminin başında ve dönemin ortasında ise izleme amacıyla
testler uygulanmıştır.Araştırmanın verilerinin toplanmasında, çocuklarla ilgili genel bilgileri
toplamak amacıyla; kişisel bilgi formu; örneklemdeki deney ve kontrol gruplarının
eşitlenmesinde ve uygulanan programın etkiliğini ölçmek amacıyla; Justice ve Ezel (2001)
tarafından geliştirilen “Preschool Word And Print Awareness Assessment”(Okul Öncesi
DönemdeSözcük ve Yazı Farkındalığı Değerlendirme Aracı); ayrıca deney ve kontrol
gruplarının eşitlenmesinde Temel, Ersoy, Avcı ve Turla(1997) tarafından geliştirilen “Gazi
Erken Çocukluk Gelişimi Değerlendirme Aracı” (GEÇDA), kullanılmıştır. Okul Öncesi Dönemde
Sözcük ve Yazı Farkındalığı Değerlendirme Aracı’nın güvenirlik ve geçerlilik çalışması
tarafımdan yapılmıştır.Anasınıfı boyutunda, öntest ve sontest değerlendirmelerinde, Justice
ve Ezel (2001) tarafından geliştirilen ve 2006 yılında son şekli verilen “Preschool Word And
Print Awareness Assessment”(Okul Öncesi Dönemde Sözcük ve Yazı Farkındalığı
Değerlendirme Aracı) kullanılmıştır. İzleme çalışmasında, ilkokul boyutunda ise iki izleme
çalışması yapılmıştır. Birinci izleme çalışmasında; I. Dönem başında, Polat (2003) tarafından
geliştirilen “Marmara İlköğretime Hazır Oluş Ölçeği”; Yangın, Erdoğan ve Erdoğan (2008)
tarafından geliştirilen “Fonolojik Farkındalık Ölçeği” kullanılmıştır. İkinci izleme çalışmasında
ise, I. Dönem ortasında, Erdoğan(2009) tarafından geliştirilen “Yazma Becerisi Ölçeği”; Acat,
(1996) tarafından geliştirilen “Mekanik Okuma Becerisi Gözlem Formu” ve Erdoğan(2009)
tarafından geliştirilen “Okuduğunu Anlama Ölçeği” kullanılmıştır.Verilerin istatistiksel
analizinde, çocukların yazı farkındalığı düzeylerine OYHEP’in etkisi “Karışık Desen Anova”
istatistik sonuçları ile incelenirken; deney ve kontrol gruplarının izleme çalışmalarında ise,
çocukların testlerden aldıkları puanlar ayrı ayrı karşılaştırılabilmesi için “İlişkisiz (Bağımsız)
Örneklemler t-testi” ile incelenmiştir.Çocuklara verilen, Okuma Yazmaya Hazırlık Eğitimi
sonucunda deney grubundaki çocukların “Okul Öncesi Dönemde Sözcük ve Yazı Farkındalığı
Değerlendirme Aracı” puan ortalamaları incelendiğinde, öntest, sontest puanlarından anlamlı
derecede yüksek olduğu bulunmuştur (p<.001). Deney grubundaki çocukların “Sözcük ve Yazı
Farkındalığı Değerlendirme Aracı” Puan Ortalamalarının son test puanlarının ortalaması,
X¯=28,10 kontrol grubundaki çocukların son test puan ortalaması ise, X¯=15,14’dür. Bu
bulgulara göre deney grubundaki çocukların “Sözcük ve Yazı Farkındalığı Değerlendirme
Aracı” sontest puanlarının öntest puanlarına göre anlamlı derecede yükseldiği görülmektedir
(p<.001). Bu yükselişin “Okuma Yazmaya Hazırlık Eğitim Programı”nın etkisinden kaynaklandığı
düşünülmektedir.Deney ve kontrol grubundaki çocukların izleme test puan ortalamaları
incelendiğinde; izleme testlerinde deney grubunun puan ortalamalarının daha yüksek olduğu
görülmektedir. Buna göre deney grubundaki çocuklara verilen okuma-yazmaya hazırlık
eğitiminin çocukların “Fonolojik Farkındalık Ölçeği” toplam puan ortalamaları üzerinde olumlu
yönde etkisinin olduğunu görülmektedir. Deney grubundaki çocukların “Fonolojik Farkındalığı
Testi” sözcük sayma, uyak, aynı sesle başlama, hece sayma ve aynı sesle bitiş alt boyutlarında
izleme test puanlarının kontrol grubundaki çocukların puanlarından anlamlı derecede yüksek
olduğu saptanmıştır (p<0,05).Deney ve kontrol grubundaki çocukların izleme test puan
ortalamaları incelendiğinde; izleme testlerde deney grubunun puan ortalamalarının daha
yüksek olduğu görülmektedir. Buna göre deney grubundaki çocuklara verilen okuma-yazmaya
hazırlık eğitiminin çocukların “Marmara İlköğretime Hazır Oluş Ölçeği” toplam puan
ortalamaları üzerinde olumlu yönde etkisinin olduğu görülmektedir. Deney grubundaki
çocukların “Marmara İlköğretime Hazır Oluş Ölçeği” beceri ve gelişim alt boyutlarında izleme
test puanlarının kontrol grubundaki çocukların puanlarından anlamlı derecede yüksek olduğu
saptanmıştır(p<0,05).Deney ve kontrol grubundaki çocukların izleme test puan ortalamaları
incelendiğinde; izleme testlerinde deney grubunun puan ortalamalarının daha yüksek olduğu
görülmektedir. Buna göre deney grubundaki çocuklara verilen okuma-yazmaya hazırlık
eğitiminin çocukların “Okuma-Yazma Testleri” (Yazma Becerisi Ölçeği, Mekanik Okuma
Becerisi Gözlem Formu, Okuduğunu Anlama Ölçeği) toplam puan ortalamaları üzerinde olumlu
yönde etkisinin olduğunu görülmektedir. Deney grubundaki çocukların “Okuma-Yazma
Testleri” mekanik okuma, cümle yazma ve okuduğunu anlama alt boyutlarında izleme test
puanlarının kontrol grubundaki çocukların puanlarından anlamlı derecede yüksek olduğu
saptanmıştır(p<0,05).Araştırma bulgularına göre, Okuma Yazmaya Hazırlık Eğitim
Programı’nın çocukların yazı farkındalığı, sözcük farkındalığı, ses farkındalığı ve okuma-yazma
becerilerine olumlu yönde etkide bulunduğu saptanmıştır.
Okul Öncesi Dönemdeki Çocukların Yazı Farkındalığını Değerlendirme Kontrol
Listesi’nin Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması*

Yrd. Doç. Dr. Kırıkkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü. ozlemgazi@gmail.com


Prof. Dr. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü. alisinan@gazi.edu.tr

Çok önemli 60-72 ay... Önerilen çalışma 36-72 aylık çocuklar Lawshe tekniği önemli..Bu ölçek bulundu mu?
Geçerlik ve güvenirlik nedir? Önemli!Madde sayısı x 10 denek Buradan çok basit bir araştırma çıkabilir. Ölçek
kullanılarak kaynaştırma birinci sın ıf zih. eng. öğrencilerin yazı farkındalığı becerileri değerlendirilebilir.. Ya da
okul öncesindeki zihin eng. çocuklara

Özlem ŞİMŞEK ÇETİN Fatma ALİSİNANOĞLU

Araştırmanın amacı “Okul Öncesi Dönemdeki Çocukların Yazı Farkındalığını Değerlendirme Kontrol Listesi”
nin geliştirilmesidir. Araştırmanın çalışma grubunu 2009- 2010 eğitim öğretim yılında Ankara ili Altındağ,
Çankaya, Keçiören, Mamak, Yenimahalle ilçelerindeki anasınıflarına devam eden 400 çocuk oluşturmuştur.
Kontrol listesinin geçerlik çalışması için kapsam ve yapı geçerliği uygulanmıştır. Kapsam geçerliği için
uzman kanısına başvurulmuş, yapı geçerliği için ise 200 çocuk ile açımlayıcı faktör analizi ve 200 çocuk ile
doğrulayıcı faktör analizi yapılmıştır. Kontrol listesinin güvenirlik çalışması için Kuder Richardson-20 (KR-20)
analizi yapılmıştır. Araştırmanın geçerlik çalışması sonucunda kontrol listenin 17 maddeden ve iki faktörlü
bir yapıdan oluştuğu belirlenmiştir. Kontrol listenin tamamına ilişkin KR-20 güvenirlik katsayısı 0.72 olarak
hesaplanmıştır. Araştırma sonucunda “Okul Öncesi Dönemdeki Çocukların Yazı Farkındalığını
Değerlendirme Kontrol Listesi”nin okul öncesi dönemdeki çocukların yazı kavramlarını değerlendirmede
geçerli ve güvenilir bir araç olduğu tespit edilmiştir. Anahtar Sözcükler: Okul öncesi eğitim, yazı
farkındalığı, okuma yazmaya hazırlık, gelişimsel okuryazarlık

YÖNTEM

Geçerlik, bir ölçme aracının, ölçülmek istenen özelliği ne kadar doğru ölçtüğünü belirtmek amacıyla
kullanılan bir kavramdır. Bir ölçme aracının geçerliğini belirlemek için kullanılan geçerlik teknikleri farklı
şekillerde sınıflandırılmaktadır. Geçerlik tekniklerinin, kapsam geçerliği, ölçüt bağımlı geçerlik ve yapı
geçerliği olarak ayrılması en çok tercih edilen geçerlik sınıflandırılmasıdır (Büyüköztürk, 2009). Bu
doğrultuda okul öncesi dönemdeki çocukların yazı farkındalığını değerlendirmek amacıyla geliştirilmesi
amaçlanan “Okul Öncesi Dönemdeki Çocukların Yazı Farkındalığını Değerlendirme Kontrol Listesi”nin
geçerlik çalışmalarının yapılmasında kapsam ve yapı geçerliği teknikleri kullanılmıştır. Araştırmada, “Okul
Öncesi Dönemdeki Çocukların Yazı Farkındalığını Değerlendirme Kontrol Listesi”nin kapsam geçerliği için
uzman görüşüne başvurulmuş, yapı geçerliğini belirlemek amacıyla Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA) ve
Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) yapılmıştır. Güvenirlik, bireylerin bir ölçme aracına verdikleri yanıtlar
arasındaki tutarlılık olarak ifade edilebilir. Bir ölçme aracının güvenirliği için aranan iki temel ölçüt “değişik
zamanlarda elde edilen puanlar arasındaki tutarlılık ve aynı zamanda elde edilen puanlar arasındaki
tutarlılık” olarak açıklanabilir. Ölçme aracının güvenirliği, test-tekrar test güvenirliği, paralel form
güvenirliği, iki yarı test güvenirliği, Kuder Richardson-20 (KR-20) ve Cronbach alfa güvenirliği, madde
toplam puan korelâsyonu kullanılarak test edilebilir (Büyüköztürk, 2009). Test maddelerine verilecek
yanıtların doğru/yanlış, evet/hayır gibi iki seçenekli olması durumunda KR-20 kullanılır (Büyüköztürk,
2009). “Okul Öncesi Dönemdeki Çocukların Yazı Farkındalığını Değerlendirme Kontrol Listesi” doğru
yanıtlar için 1, yanlış yanıtlar için 0 puanı verilmektedir, bu nedenle güvenirliğini belirlemek amacıyla test
Kuder Richardson-20 (KR-20) kullanılmıştır.

Önemli : Araştırmanın evrenini Ankara ili merkezinde bulunan (Altındağ, Çankaya, Keçiören, Mamak,
Yenimahalle) beş ilçede 2009-2010 eğitim öğretim yılında Milli Eğitim Bakanlığına bağlı ilköğretim
okullarının anasınıflarına devam eden 60-72 aylık çocuklar oluşturmaktadır sorux10 olarak belirlenmiş

Faktör analizi için ve güvenirlik” çalışması için Altındağ, Çankaya Keçiören Mamak ve Yenimahalle
ilçelerinin her birinden 40’ar olmak üzere toplam 200 çocuk ile çalışılmıştır. Araştırmanın “doğrulayıcı
faktör analizi” için aynı ilçelerin (Altındağ, Çankaya Keçiören Mamak ve Yenimahalle) farklı ilköğretim
okullarının anasınıflarına devam eden toplam 200 çocuk ile çalışılmıştır. İlçelerin her birinden 40’ar çocuk
araştırmaya dahil edilmiştir.

Okul Öncesi Dönemdeki Çocukların Yazı Farkındalığını Değerlendirme Kontrol Listesi”nin oluşturulmasında
yurt içinde ve yurt dışında alanla ilgili araştırmalar incelenmiştir. Kontrol listesinin oluşturulmasında, okul
öncesi dönemdeki çocukların yazı farkındalığı ilgili gelişimsel özellikleri taranmıştır. Okul Öncesi
Dönemdeki Çocukların Yazı Farkındalığını Değerlendirme Kontrol Listesi” için başlangıçta 20 madde
oluşturulmuş ve kapsam geçerliğinin yapılması için uzman görüşleri alınmıştır. Kapsam geçerliği için,
Ankara Üniversitesi, Gazi Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi, Niğde Üniversitesi ve Milli Eğitim
Bakanlığından görev yapan sekiz alan uzmanının görüşüne başvurulmuştur. Sınıf öğretmenliği alanında ilk
okuma yazma ve okuma yazma alanlarında çalışmaları bulunan dört uzmandan görüş alınmıştır. Okul
öncesi eğitim alanından ise, okul öncesi dönem çocuklarında okuma yazmanın gelişimi ve okuma yazmaya
hazırlık ile ilgili çalışmaları bulunan üç alan uzmanından ve bir okul öncesi öğretmeninden olmak üzere
dört uzmandan görüş alınmıştır. Uzmanlar her bir maddeyi amacına uygunluk açısından “Uygun / Kalsın;
Uygun Değil /Çıkarılsın; Uygun/ Ancak Düzeltme Önerisi” seklinde üçlü derecelendirme ile
değerlendirmişlerdir. Uzman görüşlerini değerlendirmek amacıyla Lawshe Tekniği kullanılmıştır.
LawsheTekniği, Lawshe tarafından geliştirilmiş olup tekniğin uygulanması için en az 5 en fazla 40 uzman
görüşüne gereksinim bulunmaktadır. Lawshe Tekniğinde maddelere ilişkin uzman görüşleri toplanarak
kapsam geçerlilik oranları (KGO) elde edilmektedir (Yurdugül, 2005). Kontrol listesinin 11. maddesinde yer
alan “Ben okurken sen de okuduğum sözcükleri banagöster.” ifadesine sekiz uzmandan altısı, “maddenin
doğru yanıtlanabilmesi için çocukların sözcükleri okuyabilmeleri” gerektiğini ifade ederek, olumsuz görüş
bildirmişlerdir. Bu görüş doğrultusunda madde kontrol listesinden çıkarılmıştır. Okul Öncesi Dönemdeki
Çocukların Yazı Farkındalığını Değerlendirme Kontrol Listesi”nde ait geçerlik çalışması kapsamında faktör
yapılarını belirlemek amacıyla anasınıfına devam eden 200 çocuğa açımlayıcı faktör analizi yapılmıştır.
Uzman görüşüne dayalı olarak bir madde atıldığı için ve analize 19 madde ile başlanmıştır Doğrulayıcı
Faktör Analizi (DFA)Doğrulayıcı faktör analizi, geleneksel yöntemle yapılan faktör analizlerinden farklı
olarak, daha önce araştırmacı tarafından belirlenmiş faktör yapısının test edilmesi amacıyla
kullanılmaktadır. Orijinal olarak geliştirilen ölçek çalışmalarında faktör analizlerine ek olarakyapılmaktadır
(Şimşek, 2007). Modelin uygunluğunu değerlendirmek amacıyla kullanılan farklı uyum ideksleri
bulunmaktadır (Akt. Erdoğan, Bayram, Deniz, 2007). Araştırmada Ki-Kare Uyum Testi (Chi-Square
Goodness, χ2), İyilik Uyum İndeksi (Goodness of Fit Index, GFI), Düzeltilmiş İyilik Uyum İndeksi (Adjusted
Goodness of Fit Index, AGFI) dikkate alınmıştır.

SONUÇ

Araştırmada okul öncesi dönemdeki çocukların yazı farkındalığını değerlendirmekamacıyla “Okul Öncesi
Dönemdeki Çocukların Yazı Farkındalığını Değerlendirme KontrolListesi”nin geçerlik ve güvenirlik çalışması
yapılmıştır. İlgili alan taraması yapıldıktan sonra kontrol listesinin 20 maddeden meydana gelen ilk taslağı
oluşturulmuş ve kapsam geçerliğini yapmak için uzman görüşü alınmıştır. Uzman görüşleri sonrasında “Ben
okurken sen de okuduğum sözcükleri bana gösterir misin?” maddesi çıkarılmıştır. Kontrol listesinin yapı
geçerliği açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi ile yapılmıştır. Açımlayıcı faktör analizi sonrasında “Sayfayı
hangi yöne çevireceğim, gösterir misin? ve “Hangi yöne doğru okuyacağım, gösterir misin?”
maddelerinin faktör yük değerinin 0.30’un altında kaldığı içinkontrol listesinden çıkarılmıştır. Araştırma
sonucunda amacıyla “Okul Öncesi DönemdekiÇocukların Yazı Farkındalığını Değerlendirme Kontrol
Listesi”nde toplam 17 maddeden oluşan iki faktörlü bir yapıya ulaşılmıştır. Kontrol listesinin 9 madden
oluşan ilk boyutuna genel madde dağılımına bakılarak “Kitap Kavramları” başlığı verilmiş, ikinci boyutuna
ise “Yazı Kavramları” başlığı verilmiştir. Doğrulayıcı faktör analizine göre iki faktörlü yapının doğrulandığı
sonucuna ulaşılmıştır. Kontrol listenin geneline ilişkin KR-20 (.72) puanına göre yapılan ölçümün güvenilir
olduğunu söylemek mümkündür. Buna sonuçlara göre “Okul ÖncesiDönemdeki Çocukların Yazı
Farkındalığını Değerlendirme Kontrol Listesi”nin geçerli ve güvenilir olduğu ve anasınıfına devam eden
çocukların yazı farkındalığını değerlendirmek amacıyla kullanılabileceği sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmada
geliştirilmesi amaçlanan kontrol listesi sadece 60- 72 aylık çocuklar için uygulanmıştır. Bundan sonraki
araştırmalarda “Okul Öncesi Dönemdeki Çocukların Yazı Farkındalığını Değerlendirme Kontrol Listesi”nin
36- 72 aylık çocuklar için geçerlik ve güvenirlik çalışmasının yapılması, okul öncesi dönemdeki çocukların
yazı farkındalığı ile ilgili durum tespit çalışmasının yapılması; okul öncesi dönemdeki çocukların yazı
farkındalığının, çocuğa sağlanan yazılı uyaranlarla, yazmaya hazırlık becerileri ile ve ses farkındalığı il
ilişkisinin incelenmesi; okul öncesi dönemdeki çocuğun yazı farkındalığı ile ilköğretim birinci sınıfta okuma
ve yazmayı öğrenme arasındaki ilişkisinin araştırılması önerilmektedir.

işıtan, S. & Akoğlu G.(2016). “Yazı Farkındalığı Becerilerinin Resimli

Çocuk Kitabı Aracılığıyla Değerlendirilmesi: Güvenirlik Ve Geçerlik
Çalışması”
Alanyazında sıkça vurgulandığı üzere, yazı kavramına ve alfabetik bilgiye ilişkin erken dönemde edinilen
farkındalık, gelecekteki okuma yeterliliğinin güçlü bir yordayıcısıdır. Bu çalışmada, okul öncesi dönemdeki
normal gelişim gösteren çocukların yazı farkındalığı becerilerinin yeni bir değerlendirme protokolü
kullanılarak, resimli bir çocuk kitabı aracılığıyla değerlendirebilecek geçerli ve güvenilir bir aracın
geliştirilmesi amaçlanmıştır. Araştırmada genel tarama modellerinden kesitsel tarama modeli
kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemini 48-72 ay arası normal gelişim gösteren ve Kırıkkale ve Balıkesir il
merkezlerinde bulunan okul öncesi eğitim kurumlarına devam etmekte olan 208 çocuk oluşturmaktadır.
Çocukların yazı farkındalığı becerileri, resimli çocuk kitabı kullanılması yoluyla, yeni bir değerlendirme
protokolü uygulanarak değerlendirilmiştir. Kontrol listesi demografik bilgiler ve yazı farkındalığına ilişkin
maddelerin yer aldığı iki bölümden oluşmaktadır. Başlangıçta 46 maddeden oluşan listede, güvenirlik
analizlerinin ardından, yazı farkındalığı becerilerini değerlendirmeye yönelik olarak 5 bölüm ve toplam 33
madde yer almıştır. Kontrol listesinin güvenirliğinin saptanmasında Kuder-Richardson 20 formülü
kullanılmıştır. Analiz sonuçları, “kitap ve yazı düzeni” ve “sözcükler” bölümleri açısından kontrol listesinin
güvenirlik katsayılarının diğer bölümlerden daha yüksek olduğunu (sırayla; .74 ve.76) göstermiştir. Yapı
geçerliğinin belirlenmesinde iki yaş grubunun puanları arasındaki farkı belirlemek amacıyla Bağımsız
Örneklemler T Testi kullanılmıştır. Geliştirilen kontrol listesinden elde edilen sonuçlar bazı beceriler
açısından yaş grupları arasındaki farkın anlamlı olduğunu göstermiştir (p<.05). Sonuçlar çalışma
kapsamında geliştirilen kontrol listesinin okul öncesi

** Yrd. Doç. Dr. Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi Okul Öncesi Öğretmenliği, El-
mek: sonnurisitan@gmail.com

*** Doç. Dr. Kırıkkale Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Çocuk Gelişimi Bölümü, El-mek:
gzdakoglu@gmail.com
Yöntem

Araştırma deseni: 48-60 ve 61-72 ay arası normal gelişim gösteren çocukların yazı farkındalığı
becerilerinin değerlendirilmesi amacıyla yapılan araştırmada, genel tarama modellerinden
kesitsel tarama modeli kullanılmıştır. Çalışma grubunun belirlenmesinde, erken okuryazarlık
becerilerinden biri olan yazı farkındalığı becerilerinin gelişimsel açıdan 48-72 aylık çocukların
gelecekteki okuma yazma becerileri üzerinde yordayıcı olduğunu gösteren araştırma sonuçları rol
oynamıştır48-60 ve 61-72 aylık normal gelişim gösteren ve okul öncesi eğitim almakta olan
çocukların yazı farkındalığı becerilerini resimli bir çocuk kitabı aracılığıyla değerlendirmeyi
hedefleyen geçerli ve güvenilir aracın geliştirilmesi amacıyla yapılan araştırmanın çalışma
grubunda, Kırıkkale ve Balıkesir il merkezlerinde bulunan MEB’a bağlı anaokullarına devam eden
48-60 ay arası 58 kız 59 erkek çocuk ile 61-72 ay arası 48 kız, 43 erkek olmak üzere toplam 208
çocuk yer almıştır. Araştırmanın çalışma grubunda yer alan çocuklar orta sosyoekonomik düzeyde
yer alıp, evlerinde konuşulan tek dil Türkçedir. Katılımcıların belirlenmesinde uygun örnekleme
yöntemi kullanılmış ve gönüllü olan ailelerin çocukları çalışma grubuna dâhil edilmiştir. Erken
çocukluk dönemi yazı farkındalığı becerileri kontrol listesi: 48-60 ve 61-72 ay arası normal gelişim
gösteren çocukların yazı farkındalığı becerilerinin değerlendirilmesi amacıyla yapılan araştırmada
kullanılan kontrol listesi, Türkçe dışındaki dillerde konuyla ilgili yapılmış olan ve alanyazında yer
alan çalışmalardan (Justice ve Ezell, 2001; Justice ve Sofka, 2013; Levy ve diğ, 2006; Justice ve
Ezell, 2002) yararlanılarak araştırmacılar tarafından oluşturulmuştur. Oluşturulan kontrol listesi,
çalışma grubunda yer alan çocukların demografik bilgilerinin yer aldığı, “Çocuğa İlişkin Bilgiler”
bölümünden ve kitap ve yazı düzeni, yazının anlamı, harfler, sözcükler ve noktalama işaretleri
olmak üzere toplam 5 bölümden ve 46 maddeden oluşmaktadır. Kontrol listesinde,
değerlendirme maddelerinin yer aldığı bir sütun ile sergilenen becerilerin kodlandığı
değerlendirme sütunu ve gözlem ya da açıklama gerektiren maddelere ilişkin işaretleme yapmak
amacıyla “açıklama” sütunu yer almaktadır. Değerlendirme sırasında çocukların verdikleri doğru
ve yanlış yanıtlar “değerlendirme” sütununa işaretlenmiştir. Çocukların verdikleri doğru ve yanlış
yanıtların kodlanması sırasında çocuk dostu bir yaklaşım kullanılabilmesi için, doğru yanıtlar ilgili
sütunun sol kısmına, yanlış yanıtlar ilgili sütunun sağ kısmına “1” yazılarak işaretlenmiştir. 48-60
ve 61-72 ay arası normal gelişim gösteren çocukların yazı farkındalığı becerilerinin
değerlendirilmesi amacıyla oluşturulan kontrol listesinin geçerlik ve güvenirliğinin belirlenmesi
amacıyla yapılan araştırma pilot çalışma ve ana çalışma olmak üzere iki aşamadan oluşmaktadır.

Pilot çalışma: 48-60 ve 61-72 ay arası normal gelişim gösteren çocukların yazı farkındalığı
becerilerinin değerlendirilmesi amacıyla araştırmacılar tarafından geliştirilen Erken Çocukluk
Dönemi Yazı Farkındalığı Becerileri Kontrol Listesi ile Kırıkkale ve Balıkesir il merkezinde bulunan
ve orta sosyoekonomik düzeydeki çocukları temsil eden MEB’e bağlı ve ana çalışmada yer
almayan toplam iki anaokulunda 8 kız 8 erkek, toplam 16 çocuk ile bir pilot çalışma
gerçekleştirilmiştir. Pilot çalışmadan elde edilen sonuçlardan yola çıkılarak kontrol listesinde
gerekli düzenlemeler yapılmış (örneğin, pilot çalışma sırasında kontrol listesinde kullanılan “öykü”
sözcüğü, uygulamalardan sonra “hikaye” sözcüğü ile değiştirilmiştir) kullanılan yönergeler gözden
geçirilmiş ve kontrol listesi ana çalışma için hazır hale getirilmiştir.

Ana çalışma: Ana çalışma aşamasında Balıkesir ve Kırıkkale il merkezlerinde bulunan ve Milli
Eğitim Bakanlığı’na bağlı özel okul öncesi eğitim kurumlarına devam etmekte olan 48-72 ay arası
toplam 208 çocuk ile değerlendirme yapılmıştır. Değerlendirme yapılan okulların belirlenmesinde
orta sosyoekonomik düzeyi temsil etmeleri temel alınmıştır. Değerlendirmeler, okul öncesi
öğretmenleri tarafından normal gelişim gösterdiği belirtilen çocuklarla bireysel olarak
gerçekleştirilmiş, kontrol listesini demografik bilgileri içeren bölümünün öğretmenler tarafından
doldurulması sağlanmıştır. Her bir değerlendirme oturumu ortalama 20-25 dakika sürmüştür.
Değerlendirme işleminden önce çocukların ailelerine çalışmanın içeriği ve amaçları hakkında kısa
bilgilendirme metni gönderilmiş ve çocuklarının çalışmaya katılmalarına ilişkin izinleri alınmıştır.
Değerlendirme işlemleri her çocukla bireysel olarak, devam ettikleri okul öncesi eğitim
kurumunda bulunan sessiz bir uygulama odasında ya da derslikte gerçekleştirilmiştir.
Değerlendirme sırasında çocukların verdikleri yanıtlar ilgili kayıt formlarına işaretlenmiş, hatalı
yanıt verilen durumlarda herhangi bir düzeltici geri bildirimde bulunulmamıştır.

Verilerin analizi

48-60 ve 61-72 aylık normal gelişim gösteren ve okul öncesi eğitim almakta olan çocukların yazı
farkındalığı becerilerini değerlendirebilen geçerli ve güvenilir bir araç ortaya koymayı amaçlayan
çalışmada, hazırlanan kontrol listesinin iç tutarlılık çalışması için verilerin çözümlenmesinde SPSS
16.01 paket programı ve Office 2007/Excell programları kullanılmıştır. Araştırmada güvenirliğin
saptanması için Kuder-Richardson 20 formülü kullanılmış, EXCELL programı ile analizler
gerçekleştirilmiştir. Kuder Richardson 20 formülü (KR-20: rx=n/n-1[1- Σp.q/s2]q), doğru cevaplara
1 puan, yanlış ve boş bırakılan maddelere 0 puan verilerek uygulanmaktadır (Tekin, 2004). Aracın
yapı geçerliğinin belirlenmesi amacıyla ise Bağımsız Örneklemler T Testi kullanılmış olup, etki
büyüklükleri Cohen d kullanılarak hesaplanmıştır. Yapı geçerliği, ölçülmek istenen davranış
bağlamında soyut bir kavramı doğru şekilde ölçebilme derecesini göstermekte ve bu amaçla
kullanılan hipotez testinde özelliği bilinen grupların test puanları arasındaki farkın anlamlılığı test
edilebilmektedir (Büyüköztürk, 2009; Ercan ve Kan, 2004).

Bulgular

Bu araştırmada, 48-60 ve 61-72 aylık normal gelişim gösteren ve okul öncesi eğitim almakta olan
çocukların yazı farkındalığı becerilerini resimli bir çocuk kitabı aracılığıyla değerlendirmeyi
hedefleyen geçerli ve güvenilir aracın geliştirilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda aracın
iç tutarlılık ve geçerlik verilerine ilişkin bulgular aşağıda sunulmuştur. Toplam 34 madde
üzerinden gerçekleştirilen analiz sonuçlarına göre, 61-72 aylık çocukların kitap ve yazı düzeni,
harfler bölümü toplamı, sözcükler bölümü toplamı, genel toplam ve diğer becerilerin toplamına
ilişkin ortalamalarının genel olarak 48-60 aylık çocuklardan daha yüksek olduğu görülmüştür.

Yapı Geçerliği: Yapılan araştırmada geliştirilen aracın yapı geçerliğinin belirlenmesi amacıyla
çalışma grubunun yazı farkındalığı becerilerine ilişkin ortalamalarının karşılaştırılmasında Bağımsız
Örneklemler T Testi, her bir madde için etki büyüklüklerinin belirlenmesinde ise Cohen d
kullanılmıştır. İçinde bulunulan ay aralığına göre yazı farkındalığı becerileri ortalamaları arasındaki
farklar Tablo 6’da gösterilmiştir. Tartışma ve Sonuç

Yapılan araştırma, 48-60 ve 61-72 aylık normal gelişim gösteren ve okul öncesi eğitim almakta
olan çocukların yazı farkındalığı becerilerini resimli çocuk kitabı aracılığıyla değerlendirmeyi
hedefleyen geçerli ve güvenilir bir aracın geliştirilmesi amacıyla yürütülmüştür. Bu amaç
doğrultusunda geliştirilen aracın iç tutarlılık çalışması için Kuder-Richardson 20 formülü
kullanılarak, EXCELL programı ile analiz edilmiştir. Buna göre; KR-20 değeri “kitap ve yazı düzeni”
bölümü için .74, “sözcükler” bölümü için .76, “yazının anlamı” bölümü için .26, “harfler” bölümü
için .46, “noktalama işaretleri” bölümü için .55, “diğer beceriler” bölümü için ise .71 olarak
bulunmuştur. Bu bulgulardan yola çıkılarak başlangıçta 46 maddeden oluşan kontrol listesinde iç
tutarlılığı zedeleyen toplam 13 madde çıkarılmıştır. Kalan maddeler üzerinden gerçekleştirilen
güvenirlik hesaplamaları yapılmış ve “kitap ve yazı düzeni” ve “sözcükler” bölümleri açısından

kontrol listesinin güvenirlik katsayılarının diğer bölümlerden daha yüksek olduğu (sırayla; .74 ve

.76) bulunmuştur. Listeden çıkarılan maddeler göz önünde bulundurulduğunda, güvenirlik

katsayılarının düşük çıkmasında kontrol listesinin ilgili bölümlerindeki madde sayısının listenin
diğer alt bölümlerine kıyasla az olmasının etkili olabileceği düşünülmektedir. Bu bağlamda, ilgili
bölümler için yeni maddelerin oluşturulmasının güvenirlik katsayılarını yeterli düzeye
yükseltebileceği söylenebilir. Ayrıca, araştırmadan elde edilen sonuçlar, mevcut MEB (2013) okul
öncesi eğitimi programının içeriğinin kontrol listesinin güvenirliğine ilişkin bulgular üzerinde
dolaylı olarak etkili olabileceğini de düşündürmektedir. 2013 yılında güncellenen programda,
geçmiş yıllardaki programlardan farklı olarak, yazı farkındalığı becerilerine ilişkin kazanım ve
göstergelere yer verilmiştir (Yazı farkındalığı becerileri dil gelişimi alanında Kazanım 12: Yazı
farkındalığı gösterir. Göstergeleri: Çevresindeki yazıları gösterir. Yazılı materyallerde noktalama
işaretlerini gösterir. Yazının yönünü gösterir. Duygu ve düşüncelerini bir yetişkine yazdırır. Yazının
günlük yaşamdaki önemini açıklar (MEB 2013, s.74) tanımlanmış ve ele alınmıştır. Ne var ki, var
olan bu kazanım ve göstergelerin sayıca yeterli olmadığı göze çarpmaktadır. Ayrıca programda yer
alan kazanım ve göstergeler ve okuma yazmaya hazırlık becerilerinin önemini ve gerekliliğini
vurgulayan ifadeler ele alındığında, yazı farkındalığı becerilerini desteklemeye yönelik olarak
uygulamaya yansıyabilecek bazı güçlüklerin olduğu görülmektedir. Okul öncesi eğitim
programında bir yandan okuma yazmaya hazırlık becerilerinin desteklenmesinin önemi
vurgulanırken, diğer yandan uygulamalar sırasında harflerin gösterilmesi engellenmektedir
(Sözgelimi, programda,“…Kesinlikle okuma veya yazma öğretmek amacını taşımamaktadır.
Programda okuma ve yazma öğretimi yoktur. Harfleri göstermek ve harfleri yazdırmak da yoktur…
/ Okuma yazmaya hazırlık çalışmaları sadece masa başında yapılan kitap/kavram/çizgi çalışmaları
olarak değerlendirilmemelidir. Aksine, bu çalışmalar birçok farklı etkinlik çeşidi ile (sanat, drama,
müzik, oyun vb.) gerçekleştirilmelidir…” ifadeleri kullanılmıştır). Bu durum okul öncesi
öğretmenlerinin yazı ile ilişkili kavramları ve harfleri içeren çalışmaları yapmaktan çekinmelerine
neden olmakta ve gerek yazı farkındalığı çalışmalarını gerek okuma yazmaya hazırlık çalışmalarını
ve kullandıkları materyalleri sınırlandırmaktadır.

Bunun yanı sıra öğretmenlere yazı farkındalığı becerilerinin desteklenmesine yönelik bir eğitim
verilmemekte, dolayısıyla sınıf içinde gerçekleştirilen yazı farkındalığı uygulamaları öğretmenlerin
bireysel ilgi ve yeterlikleriyle sınırlı olmaktadır. Alanyazında yer alan çalışmalara ilişkin sonuçlar da
bu görüşü destekler niteliktedir. Örneğin, Gönen ve arkadaşları (2010) okul öncesi
öğretmenlerinin yarıdan fazlasının günlük planlarında dil etkinliklerine günde 15 dakika ile yarım
saat arasında zaman ayırdığını bulmuşlardır. Araştırmacılar tarafından, okuma yazmaya hazırlık
çalışmalarında dil etkinliklerinin büyük önem taşıdığı, ancak, bu sürenin yeterli olmadığı
belirtilmiştir. Bay ve arkadaşları (2014) yaptıkları çalışmada okul öncesi öğretmenlerinin okuma
yazmaya hazırlık çalışmalarına ilişkin görüşlerini incelemişlerdir. Buna göre öğretmenlerin okuma
yazmaya hazırlık çalışmaları kapsamında kavram, ses ve çizgi çalışmalarına yer verdiklerini,
kavram ve yazmaya hazırlık çalışmalarının ilkokula hazırlıkta önemli olduğunu belirttiklerini,
ancak, yazı farkındalığına yönelik çalışmalarla ilgili görüş bildirmediklerini, bunun yerine okuma
yazmaya hazırlık çalışmalarında kavram kitaplarında yer alan çalışma sayfalarını materyal olarak
daha çok tercih ettiklerini saptamışlardır. Taşkın ve arkadaşları da (2014), okuma yazmaya hazırlık
çalışmaları kapsamında; çizgi, kavram öğretimi ve ses çalışmalarının daha fazla, harf çalışmalarının
ise daha az gerçekleştirildiğini bulmuşlardır. Ayrıca, sınıf öğretmenleri tarafından okul öncesi
dönemde çocukların kalemle çok fazla karşılaşmasının ve erken okuma-yazma öğrenmesinin
birinci sınıfta yanlış yazma, okuldan sıkılma, bıkma, gerileme gibi bazı sorunlara neden olacağı öne
sürülmüş, okul öncesinde bu tür çalışmaların yapılmasına karşı sınıf öğretmenleri tarafından
olumsuz görüş bildirilmiştir. Yazı farkındalığı becerilerini erken okuryazarlık becerileri bağlamında
ele alan çalışmaların sonuçları da benzer bulgular ortaya koymaktadır. Sözgelimi Ergül ve
arkadaşları (2014)

tarafından yapılan bir araştırmada, okul öncesi öğretmenlerinin büyük bir bölümünün erken
okuryazarlık konusunda yeterli bilgi düzeyine sahip olmadıklarını belirlenmiştir. Araştırmacılar,
sınıf içinde gerçekleştirilen etkinliklere bakıldığında, uygulamaların genel olarak erken
okuryazarlık becerilerini destekleyecek nitelikte olmadığını ifade etmişlerdir.

Görüldüğü üzere, alanyazın bulguları okul öncesi öğretmenlerinin yazı farkındalığı becerilerini
yeterince destekleyemedikleri sonucunu ortaya koymaktadır. Bu noktadan hareketle, okul öncesi
çocuklarının özellikle harf ve noktalama işaretleri bilgilerinin ve deneyimlerinin sınırlı olmasının
bir sonucu olarak, bu çalışma kapsamında geliştirilen kontrol listesinin ilgili maddelerinde
güvenirlik katsayılarının düşük olduğu söylenebilir. Alanyazında, okul öncesi dönemdeki
çocukların yazı farkındalığı bilgilerinin Türkiye’de yaşayan akranlarından daha yüksek olduğunu
gösteren çalışmaların sonuçları da bu bulguyu desteklemektedir. Örneğin; Bay ve arkadaşları
(2013) yaptıkları çalışmada, Türkiye ve ABD’deki okul öncesi eğitim sınıflarında kullanılan yazma
materyallerini ve programı karşılaştırmışlardır. Bu amaçla 4-5 yaş grubu çocukların devam ettikleri
sınıflar incelenerek, ABD’deki sınıflarda Türkiye’ye kıyasla daha fazla yazı yazma materyalinin
olduğu, sınıflarda yazma merkezlerinin bulunduğu, Türkiye’de ise benzer uygulamaların ve yazma
merkezinin bulunmadığı belirlenmiştir. Eğitim programları karşılaştırıldığında da, ABD’de
doğrudan yazma ile ilgili hedefleri olmasına karşın Türkiye’deki ulusal programda ise böyle bir
hedefin bulunmadığı belirtilmiştir. Bu bağlamda, gerek alanyazında yer alan çalışmaların
sonuçları, gerek mevcut araştırmanın bulguları birlikte ele alındığında, yazı farkındalığı
becerilerinin istenen düzeyde desteklenememesinde, dolayısıyla, bu araştırma kapsamında
geliştirilen kontrol listesinin bazı bölümlerinin güvenirlik katsayılarının düşük çıkmasında, sınıf içi
uygulamalar arasındaki farklılıkların ve öğretmenler tarafından sınıf içinde yazı farkındalığını
destekleyici uygulamaların yeterince anlaşılamamasının etkili olduğu düşünülmektedir.

Araştırma kapsamında geliştirilen kontrol listesinin toplam 33 madde üzerinden gerçekleştirilen

analiz sonuçlarına göre, 61-72 aylık çocukların kitap ve yazı düzeni, harfler bölümü toplamı,
sözcükler bölümü toplamı, genel toplam ve diğer becerilerin toplamına ilişkin ortalamalarının
genel olarak 48-60 aylık çocuklardan daha yüksek olduğu görülmüştür. “Kitap ve yazı düzeni”ne
ilişkin sonuçlar incelendiğinde, kitabın başlık sayfasını gösterme, öykünün bittiği sayfayı gösterme;
yazının yukarıdan aşağıya doğru devam ettiğini gösterme, yazının soldan sağa doğru devam
ettiğini gösterme, satır sona erdiğinde okumaya devam edilen yeri gösterme, sayfa sona erdiğinde
okumaya devam edilen yeri gösterme, becerileri ve kitap ve yazı düzeni toplamı açısından yaş
grupları arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmüştür. “Harfler” bölümüne
ilişkin sonuçlar incelendiğinde, sayfada yer alan harfi gösterme, büyük harfi gösterme ve küçük
harfi gösterme açısından yaş grupları arasındaki farkın anlamlı olduğu, diğer maddeler açısından
gruplar arasındaki farkın anlamlı olmadığı görülmüştür. Alanyazında yer alan çalışmalarda da
benzer bulgulara rastlamak mümkündür. Şimşek Çetin (2014) tarafından 61-72 aylık çocuklar ile
yapılan bir çalışmada kitabın ön yüzünü gösterme, arka yüzünü gösterme, kitabın adını gösterme
ve ilk önce okunacak yeri gösterme maddelerine ait ortalamaların oldukça yüksek olduğu
saptanmıştır. Çocukların büyük çoğunluğunun bu maddelerde yer alan kitap ve kullanım yönüne
ilişkin becerilerin gerçekleştirdiği belirlenmiştir. Sözcük kavramlarını değerlendirmeyi amaçlayan
kısa bir sözcük gösterme, uzun bir sözcük gösterme, sayfada yer alan sözcükleri göstererek sayma
ve cümle gösterme maddelerinde ise, çocukların büyük çoğunluğunun başarılı olamadığı
bulunmuştur. Şimşek Çetin (2015) tarafından 3-5 yaş grubundaki çocuklarla yapılan bir çalışmada
da benzer sonuçlar elde edilerek yazı farkındalığının yaşla birlikte artış gösterdiği, 5 yaş
grubundaki çocukların 3 ve 4 yaş grubundaki çocuklara kıyasla daha başarılı oldukları
bulunmuştur. Justice ve Ezell (2001a) ise 4 yaş grubundaki çocukların sözcük ve yazı farkındalığı
becerilerini inceledikleri çalışmalarında; bu yaş grubundaki çocukların büyük çoğunluğunun yazılı
sözcüklere yönelik işlemlerde başarılı olduklarını, büyük ve küçük puntolu sözcükleri ayırt
edebildiklerini ve çocukların neredeyse yarısının sözcük dizisindeki sözcük sayısını tam olarak
söyleyebildiklerini belirlemişlerdir. Bununla birlikte araştırmacılar, kitaptaki herhangi bir sözcüğü
ve ilk sözcüğü gösterme işlemlerinde çocukların başarı oranlarının %20’den az olduğunu,
sayfadaki son sözcüğü gösterme işleminde ise başarılı olan çocuk olmadığını bulmuşlardır. Ayrıca
araştırmacılar, 4 yaş grubundaki çocukların sözcüklerdeki harfleri ve sözcük dizisindeki sözcükleri
ayırt etmede güçlük yaşadıklarını bulmuş, bu durumu 4 yaş grubundaki çocukların yazılı sözcük
kavramını tam olarak kazanmadıkları ve harf ve sözcüğü ayırt edemedikleri şeklinde
yorumlamışlardır. Bu araştırmada da benzer sonuçlar elde edilmiş, 61-72 aylık çocuklar 48-60
aylık çocuklara kıyasla bu işlemlerde daha başarılı olmuşlardır.

Kontrol listesinin “sözcükler” bölümü incelendiğinde, sayfada yer alan sözcüğü gösterme, bir
sözcüğü işaret etme, sayfada yer alan ilk sözcüğü gösterme ve sözcükler bölümü toplamı
açısından gruplar arasındaki farkın anlamlı olduğu görülmüştür. “Noktalama işaretleri”
bölümünde yer alan maddeler açısından gruplar arasındaki farkın anlamlı olmadığı, “diğer
beceriler” bölümünde yer alan kalemi baş ve işaret parmağı ile orta parmağa yaslayarak tutma,
karalamaya/yazmaya soldan başlama ve sağa doğru devam etme, karalarken/yazarken
sözcükler/karalamalar arasında yazı düzenine benzer şekilde boşluklar bırakma ve diğer beceriler
toplamı becerileri açısından ise yaş grupları arasındaki farkın anlamlı olduğu belirlenmiştir.

Yazı farkındalığı becerilerine ek olarak, yazı öncesi becerilere ilişkin sonuçlar incelendiğinde,
kalemi baş ve işaret parmağı ile orta parmağa yaslayarak tutma, karalamaya/yazmaya soldan
başlama ve sağa doğru devam etme ve karalarken/yazarken sözcükler/karalamalar arasında yazı
düzenine benzer şekilde boşluklar bırakma becerileri açısından yaş grupları arasındaki farkın
anlamlı olduğu görülmüştür. Brenneman, Massey, Machado, and Gelman (1996) tarafından
yapılan bir çalışmada da 4 yaş grubundaki çocukların çizim ve yazma becerilerinin 5 yaş
grubundaki çocuklardan oldukça farklı olduğunu bulmuşlardır. Çocuklardan resim çizmeleri
istendiğinde genellikle sürekli çerçeveler ve şekiller çizdikleri, ancak, onlardan nesne isimlerini
yazmaları istendiğinde daha kesin işaretler oluşturdukları ve harfleri soldan sağa doğru çizgiler
çizerek belirttikleri görülmüştür. Araştırmacılar, bu örüntülerin büyük yaş grubundaki çocuklarda
daha fazla görüldüğünü belirleyerek, bu durumu yaşla birlikte yazı kavramının gelişmesi ile
açıklamışlardır. Levin ve Bus (2003) tarafından farklı dillerin konuşulduğu 28-53 aylık çocukların
çizim ve yazı becerilerinin incelendiği bir araştırmada ise, bu yaş grubu çocukların çizim ve
yazılarının çoğunlukla hayali şekillerden oluştuğu, yaşamın erken dönemlerinde yapılan resimlerin
ve ayırt edilemediği, ancak, yazı yazma becerisi geliştikçe yazıya benzer biçimde küçük örüntüler
oluşturulduğu bulunmuştur. Bir diğer çalışmada ise, Bialystok (1995), 3-6 yaş grubundaki
çocukların el yazısına benzer yazı, harf, resim ve şekiller oluşturabildiklerini bulmuştur. Ayrıca
küçük çocukların alfabetik olmayan örüntüleri de yazı olarak görebildiklerini, yazı ve resmi ise kimi
zaman karıştırabildiklerini bulmuştur. Levy ve arkadaşları (2006), 5-6 yaş grubu çocuklarda yazı
farkındalığı açısından sözcüklerin biçimsel olarak öğrenildiğini ve sözcük ve heceleme bileşeninin
küçük yaşlara göre daha gelişmiş olduğunu bulmuşlardır. Ayrıca, 4 yaş grubundaki çocukların
sözcüğü oluşturan harf örüntülerini anlayabildiklerini ortaya koyarak, bu durumun, 4 yaş grubu
çocukların ortografik bilgilerinin başlamasına işaret ettiğini öne sürmüştür.

Bu araştırma kapsamında, değerlendirmeler sırasında yapılan gözlemlerde 61-72 aylık çocuklara

kıyasla 48-60 aylık çocukların yazı benzeri karalamalardan çok resim benzeri gösterimlerde
bulundukları, 61-72 aylık çocukların çoğu tarafından isim benzeri karalamaların yapıldığı ve
çocukların bir kısmı tarafından tam ve anlaşılır biçimde isim yazıldığı görülmüştür. İsim yazma
becerilerinin kazanımının incelenmesi bu araştırmanın amaçları arasında yer almamakla birlikte,
değerlendirmelerden elde edilen sonuçlar, bu becerinin 48-60 ve 61-72 aylık çocuklardaki
gelişimsel seyrine ilişkin genel bir izlenim oluşturmuştur. Yakın tarihte yapılan araştırmalarda da
ismi yazma becerilerinin gelişimsel açıdan önemine vurgu yapılmaktadır (Puranik, Lonigan ve Kim,

2011). Şimşek Çetin (2014) de 61-72 aylık çocuklar ile yaptığı çalışmada bu yaş grubundaki
çocukların oturma, kalem tutulmayan elle kâğıdı destekleme ve çizgilerin soldan sağa doğru
yazılması becerilerinde oldukça yüksek başarı gösterdiklerini bulmuştur. Erdoğan ve arkadaşları
(2015) tarafından yapılan bir araştırmadan elde edilen sonuçlar bu çalışmanın bulgularını
destekler niteliktedir. Araştırmacılar, 3-6 yaş arasındaki çocukların isim yazma becerilerine ilişkin
performanslarının yaşla birlikte artış gösterdiğini ve 61-72 aylık çocukların isim yazma becerilerine
ilişkin performanslarının 36-48 ve 49-60 aylık çocuklardan daha yüksek olduğunu bulmuşlardır.
Alanyazında yer alan çalışmaların sonuçları ile bu araştırmadan elde edilen çalışmanın sonuçları
benzerlik göstermekle birlikte, yazı dili açısından şeffaf olan dilimizde isim yazma becerilerinin
gelişimsel açıdan önemini ortaya koyabilmek için daha kapsamlı çalışmalara gereksinim olduğunu
belirmekte yarar vardır.

48-72 ay arası normal gelişim gösteren ve okul öncesi eğitim alan çocukların yazı farkındalığı
becerilerini değerlendirmeye yönelik geçerli ve güvenilir bir araç geliştirmek amacıyla yapılan bu
araştırma Balıkesir ve Kırıkkale il merkezlerinde orta SED’de yer alan okul öncesi eğitim
kurumlarına devam etmekte olan çocuklar ile sınırlıdır. Bu çalışmanın farklı SED’leri kapsayacak
şekilde karşılaştırmalı olarak yapılması farklı sonuçlar ortaya koyabilecektir. Bununla birlikte,
ülkemizde okul öncesi eğitim alan ve almayan çocukların performanslarının karşılaştırılması da
mevcut okul öncesi eğitim programının yazı farkındalığı becerilerinin kazanımına ilişkin olası
katkılarının belirlenebilmesine yardımcı olacaktır. Ayrıca ülkemizde konu ile ilgili sınırlı sayıda
değerlendirme aracı bulunması, çok yönlü ve kapsamlı bir değerlendirmenin sağlanabilmesi için
farklı değerlendirme yaklaşımlarını temel alan araçların geliştirilmesini gerekli kılmaktadır. Bu
nedenle ülkemizde yazı farkındalığı becerilerini değerlendirmeyi amaçlayan farklı araçların
geliştirilmesi önem taşımaktadır.

Araştırmadan elde edilen sonuçlar, mevcut okul öncesi eğitim programının yazı farkındalığı
becerileri üzerindeki etkilerinin incelenmesi gerektiğine işaret etmektedir. Bu bağlamda, erken
okuryazarlık becerileri içerisinde yer alan ve okuma yazmaya hazırlık açısından büyük önem
taşıyan yazı farkındalığı becerilerine ilişkin okul öncesi eğitim ortamlarında kullanılabilecek
materyallerin ve öğretmen eğitimi yoluyla yazı farkındalığı becerilerine ilişkin uygulamaların
artırılmasının yanı sıra kitap merkezinin bu becerileri destekleyici şekilde düzenlenmesinin yazı
farkındalığı becerilerinin kazanımına büyük katkı sağlayabileceğini belirtmek mümkündür.

Okul Öncesi Dönemdeki Çocukların Yazı Farkındalığı Becerilerini Değerlendirme Aracı’nın

Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması

Arzu DOĞANAY BİLGİ*Davut ASLAN** Gökhan AÇIKGÖZ***

Öz

Bu araştırmanın amacı, okul öncesi dönemdeki çocukların yazı farkındalığı becerilerini değerlendirebilecek
geçerli ve güvenilir bir ölçme aracının geliştirilmesidir. Araştırmada genel tarama modellerinden betimsel
tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu 48-72 ay arası normal gelişim gösteren 109 kız,
107 erkek olmak üzere toplam 216 çocuk oluşturmuştur. Çalışma grubundaki çocuklar, Ankara ilinin sosyo-
ekonomik düzeyi birbirinden farklı dört ilçesindeki bağımsız anaokullarında öğrenim görmektedir. Yazı
Farkındalığı Becerilerini Değerlendirme Aracı’nın geçerlik çalışması için kapsam ve yapı geçerliği yapılmıştır.
Kapsam geçerliği için uzman görüşüne başvurulmuş, yapı geçerliği için ise madde analizi yapılmıştır. Ayrıca
üç faktörlü olarak kurulan modelin veriye uyum sağlayıp sağlamadığını belirlemek için Doğrulayıcı Faktör
Analizi yapılmıştır. Değerlendirme aracının KR-20 güvenirlik katsayısı 0.76 olarak saptanmıştır. Araştırma
sonucunda Yazı Farkındalığı Becerilerini Değerlendirme Aracı’nın okul öncesi dönemdeki 48-72 aylık
çocukların yazı farkındalığı becerilerini değerlendirmede geçerli ve güvenilir bir araç olduğu belirlenmiştir.

* Dr. Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Özel Eğitim Bölümü, Ankara, arzudb@gazi.edu.tr, Gazi
Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Özel Eğitim Bölümü, Ankara, gokhanacikgoz@gazi.edu.tr, ORCID:

Araştırmada betimsel tarama yöntemi kullanılarak, Yazı Farkındalığı Becerilerini Değerlendirme

Aracı’ndan (YFDA) elde edilen sonuçların geçerlik ve güvenirliği ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Araştırmanın çalışma grubu, 2016-2017 eğitim öğretim yılında Ankara ilinin sosyo-ekonomik düzey
açısından farklı seviyelerde bulunan dört ilçesinden Milli Eğitim Bakanlığı’na ait altı farklı bağımsız
anaokulunda okul öncesi eğitimine devam eden 109 kız, 107 erkek olmak üzere toplam 216 öğrenciden
oluşmaktadır.

Uygulama için gerekli yasal izinler alınmış, okul yönetimi, öğretmenler ve aileler çalışma hakkında
bilgilendirilmiş ve izinleri alınmıştır. Ayrıca çocuklara da değerlendirme sürecinde kendilerine bir öykü
kitabı okunacağı ve yazılarla ilgili bazı sorular sorulacağı belirtilerek çalışmaya katılıp katılmak istemedikleri
sorulmuş, istediğini beyan eden çocuklarla uygulama gerçekleştirilmiştir. Çalışma grubunda yer alan
çocuklar, belirlenen altı anaokulunda öğrenim gören çocuklar arasından gönüllülük esasına göre seçilmiş,
ancak öğretmenler tarafından okuma yazmayı öğrenmiş olduğu ifade edilen çocuklar araştırmaya dâhil
edilmemiştir Araştırma bağlamında YFDA’nın geliştirilme sürecinde öncelikle erken okuryazarlık becerileri,
özellikle de yazı bilgisi ve yazı farkındalığının gelişimsel özellikleri ile ilgili alanyazın taranmış ve ilgili
beceriler belirlenmiştir. Sonuç olarak değerlendirme aracında olması gereken becerilere karar verilmiş ve
değerlendirme aracını oluşturan maddeler belirlenmiştir. YFDA iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm
çalışma grubunda yer alan çocukların demografik bilgilerinin yer aldığı giriş bölümüdür. İkinci bölüm ise
yazı farkındalığı becerileri ile ilgili olarak yazı yönü, kitap kavramları, yazı kavramları olmak üzere toplam üç
faktör ve 27 maddeden oluşmaktadır. Değerlendirme aracının yazı yönü alt boyutunda kitabın tutuş şekli-
tutuş yönü, yazının başlangıç ve bitiş yeri, yazının soldan sağa okunuş yönü, yazının yukarıdan aşağıya
okunuş yönü, yazının okunuşundaki sayfa yönüne ilişkin sekiz madde; kitap kavramları alt boyutunda
kitabın kapağı, kitabın ön ve arka yüzü, başlığı, yazarı, resimleyeni, yayınevi bilgisine ilişkin sekiz madde;
yazı kavramları alt boyutunda ise yazı ve resim arasındaki ilişki, sözcük kavramı, aynı olan sözcükler, sözcük
arası boşluklar, harf kavramı ile büyük/küçük harfler, nokta ve soru işaretine ilişkin 11 madde
bulunmaktadır. Bölümlerde yer alan maddelerin yanı sıra YFDA’da bir uygulama yönergesi bulunmaktadır
ve ayrıca değerlendirme maddelerinin yer aldığı bir sütun, bu maddelerin puanlandırıldığı bir
değerlendirme sütunu ve bir “açıklama” sütunu yer almaktadır.YFDA’da yer alan tüm maddelerin
değerlendirilmesinde resimli bir öykü kitabından yararlanılmıştır. Öykü kitabının belirlenmesinde,
alanyazında paylaşımlı kitap okuma programlarında yaygın olarak kabul gören resimli öykü kitaplarına
ilişkin biçim ve içerik özellikleri (Ezell ve değerlendirme aracında yer alan maddeler temel alınarak
araştırmacılar tarafından geliştirilen bir kontrol listesi kullanılmıştır. Kontrol listesi 13 maddeden
oluşmuştur ve “Çok eksik, Eksik, Uygun, Çok Uygun” şeklinde olmak üzere dört dereceli bir değerlendirme
formu olarak hazırlanmıştır. Kontrol listesindeki maddeler bağlamında araştırmacılar tarafından çeşitli
resimli öykü kitapları; 48-72 aylık çocukların yaş ve ilgi alanlarına uygunluğu, kitaptaki kavramların, yazı
miktarının ve cümle uzunluklarının bu yaş çocuklar için uygunluğu, öyküde yer alan kavramların resimlerle
desteklenip desteklenmediği, öyküdeki olayların sıralamasının zamansal ve mantıksal olarak uygunluğu,
resimler ile yazılı öykünün birbirine uyumu, kitaptaki yazı miktarının çocukların dikkat sürelerine
uygunluğunu ve kitabın biçimsel özellikleri (sayfa sayısı, boyutu, resim ve çizimlerin anlaşılırlığı, kapağı vb.)
bağlamında incelenmiştir. Araştırma için uygun olduğu düşünülen üç kitap belirlenmiş ve bu kitaplarla ilgili
olarak uzman görüşüne başvurulmuştur. Yukarıda belirtilen kriterler çerçevesinde uzmanların da bu
kitapları incelemeleri istenmiştir. Uzmanlardan gelen görüşler çerçevesinde en yüksek puanı alan Kök
Yayıncılık’a ait 16 sayfalık “Oyuncu Bulut” (Birden, 2015) adlı resimli öykü kitabının araştırmada
kullanılmasına karar verilmiştir.

Araştırma bağlamında Ankara ili merkez ilçelerinde bulunan ve bağımsız anaokullarına devam etmekte
olan 48-72 ay arası toplam 216 çocuk ile değerlendirme çalışmaları yapılmıştır.

Değerlendirmeler sırasında Kök Yayıncılık’a ait 16 sayfalık “Oyuncu Bulut” (Birden, 2015) adlı resimli öykü
kitabı kullanılmıştır. Uygulama anaokulları yönetimlerinin göstermiş olduğu boş sınıflarda araştırmada yer
alan üç araştırmacı tarafından gerçekleştirilmiştir ve çocuklarla birebir çalışılmıştır. Uygulama her hangi bir
kayıt cihazı ile kayıt edilmemiş, uygulama sürecinde anında değerlendirme yapılmış ve kayıt tutulmuştur.
Değerlendirme sırasında öykü kitabı okunurken çocuk ve araştırmacı küçük bir masanın etrafında yan yana
oturmuştur. Resimli öykü kitabı çocuğun görebileceği bir şekilde tutularak ve yazıya işaret edilmeden
okunmuştur. Okuma sırasında ilgili sayfada değerlendirme aracında yer alan sorular belirlenen sırayla ve
sözlü olarak çocuğa sorulmuştur. Araştırmacı uygulamaya başlarken çocuğa öykü kitabını göstermiş, birkaç
dakika kitabı incelemesine izin vermiş ve “Şimdi biz bu kitabı birlikte okuyacağız ve benim senin yardımına
ihtiyacım var” yönergesini vermiştir. Uygulamada her soru bir kez sorulmuş, çocukların tepkilerine
herhangi bir müdahalede bulunulmamış, yanlış ya da doğru tepkilerine herhangi bir geri bildirim
verilmemiş, sadece soru karşısında çocuğun tepkisiz kalarak beklediği durumlarda soruyu anlamadığı
varsayılmış ve soru bir kez tekrar edilmiştir. Çocuğun verdiği doğru tepkiler 1 puan, yanlış tepkiler ise 0
puan olarak değerlendirilmiştir. Her bir değerlendirme oturumu ortalama 13 dakika sürmüştür.

Madde analizi

YFDA’nın 216 çocuğa uygulanmasıyla elde edilen verilere ilk olarak madde analizi yapılarak madde
istatistikleri hesaplanmıştır. Bu amaçla maddelere ait madde güçlük indeksi ve madde ayırt edicilik
indeksleri hesaplanmıştır. Madde ayırt edicilik indeksi olarak nokta çift serili korelasyon katsayısı
kullanılmıştır. Madde güçlük indeksi değeri 1’e yaklaştıkça maddeyi grubun çoğunluğunun doğru yaptığı ve
kolay olduğu, 0’a yaklaştıkça ise maddenin grubun çoğu tarafından yanlış cevaplandığı ve zor olduğu
anlamına gelmektedir (Tan, 2010). Amaca göre farklılık gösterse de genel olarak bir test geliştirilirken
madde güçlük indekslerinin ortalamasının 0.50 civarında olması ve bütün yetenek düzeylerine hitap
edecek biçimde geniş bir ranjda dağılım göstermesi önemlidir (Tekindal, 2008). Madde ayırt edicilik
katsayısı olarak kullanılan nokta çift serili korelasyon katsayısı, madde ile toplam test puanı arasında
hesaplanan korelasyondur. Bu katsayının genel olarak 0.20 ve üzerinde olması beklenmektedir (Crocker &
Algina, 2006). Bu katsayının 0.20 ve üzerinde değer alması maddenin testin geneliyle uyumlu olduğu
anlamına gelmektedir. Katsayının negatif değer alması durumunda madde testten çıkarılır.

YFDA toplamda üç faktörden oluşmaktadır. Değerlendirme aracına ait madde analizi yapıldıktan sonra bu
maddelerin ilgili faktörlerin anlamlı bir yordayıcısı olup olmadığının tespiti ve üç faktörlü olarak kurulan
modelin veriye uyum sağlayıp sağlamadığını belirlemek için Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) yapılmıştır.
Burada yapı geçerliği için DFA’nın tercih edilmesinin nedeni yazı farkındalığı becerileri ile ilgili alan
yazından kaynaklanmaktadır. Kurulan üç faktörlü model alan yazına dayalı olarak oluşturulmuştur.
Nitekim, Pohlmann (2004) faktör sayısına karar vermede, ilgili yapı ile ilgili önceki çalışmalar ve ilgili
kuramın/teorinin çok önemli olduğunu belirtmiştir. Benzer şekilde

Matsunaga (2010), DFA’nın var olan bir teoriyi test etmede, kurulan modelin veriye uyumlu olup
olmadığını test etmede kullanılabileceğini belirtmiştir. Araştırma kapsamında kurulan modele ilişkin DFA
Mplus7 programında yapılmıştır. Kestirim yöntemi olarak WLSMV (Robust Weighted Least Squares)
kullanılmıştır. Bu kestirim yöntemi kategorik gösterge değişkenlerinin olduğu durumlarda daha uygun
sonuçlar üretmektedir (Brown, 2015). Kurulan herhangi bir modelin veriye uyumunu değerlendirmek
amacıyla pek çok uyum istatistiği kullanılmaktadır. Mplus programı DFA analizi çıktısı olarak RMSEA, CFI,
TLI ve 2 değerlerini vermektedir. Brown (2015), Mplus’ın programının SRMR değerini raporlamamasının
nedeninin ikili gösterge değişkenlerin olduğu durumlarda SRMR’nin iyi performans göstermediğinden
kaynaklandığını belirtmiştir. Yapılan bu araştırma kapsamında, 2 (ki- kare), 2 / sd (Serbestlik derecesi),
RMSEA, CFI ve TLI değerleri yorumlanacaktır. Ki-kare değeri genellikle örneklem büyüklüğünden etkilendiği
için 2 / sd dikkate alınmaktadır. “2 / sd” oranının 5’ten küçük çıkması, RMSEA değerinin .08’den düşük,
buna karşılık CFI ve TLI değerinin ise .90’dan yüksek çıkması modelin veriye uyumlu olduğunu
göstermektedir (Çokluk, Şekercioğlu, & Büyüköztürk, 2012).

Bulgular

Araştırmanın bu bölümünde 48-72 aylık çocukların yazı farkındalığını değerlendirmek amacıyla geliştirilen
YFDA’ya ait madde analizleri ve bu ölçme aracının yapı geçerliğine ait elde edilen kanıtlar verilmiştir.

Araştırma kapsamında ilk formu 27 maddeden oluşturulan ve 216 çocuğa uygulanan YFDA’ya ait madde
ayırt edicilik (Nokta çift serili korelasyon değerleri) ve madde güçlük indeksleri Tablo 2’de verilmiştir.
Değerlendirme aracının geneli için yapılan analiz sonuçlarına göre, YFDA aracındaki 23 maddeye ait madde
güçlük indeksi ortalaması 0.57, madde ayırt edicilik değerleri ortalaması da 0.39 olarak elde edilmiştir. Bu
bulgulardan hareketle, testin genel olarak orta güçlükte ve iyi düzeyde ayırt ediciliğe sahip olduğu
söylenebilir. Testten elde edilen puanların güvenirliği için hesaplanan KR-20 değerleri dikkate alındığında,
kitap kavramları alt faktörü haricinde diğer faktörlerin genel olarak güvenirlik dereceleri orta düzeydedir.
Testin geneli için hesaplanan güvenirlik değeri 0.76’dır. Bu değer YFDA’dan elde edilen ölçme sonuçlarının
genel olarak iyi düzeyde güvenirliğe sahip olduğu söylenebilir.

Tartışma, Sonuç ve Öneriler

Bu araştırmada okul öncesi dönemdeki çocukların yazı farkındalığı becerilerini değerlendirmek amacıyla
geliştirilen YFDA’nın geçerlik-güvenirlik çalışması yapılmıştır. Bu amaç doğrultusunda öncelikle alanyazın
taraması yapılmış ve değerlendirme aracının 27 maddelik ilk taslağı oluşturulmuştur. Kapsam geçerliği için
uzmanlardan görüş alınmış ve uzmanların değerlendirmeleri sonucunda aracın kapsam geçerliğine sahip
olduğu kararına varılmıştır. Bir ön uygulama yapılarak değerlendirme aracının uygulanma süreci test
edilmiştir. YFDA’nın 216 çocuğa uygulanmasıyla elde edilen verilere ilk olarak madde analizi yapılmış ve
madde ayırt edicilikleri düşük bulunan üç madde değerlendirme aracından çıkarılmıştır. Ayrıca araştırma
kapsamında geliştirilen değerlendirme aracının yapı geçerliğine dair kanıt elde etmek amacıyla DFA
yapılmıştır. DFA sonucunda ise bir madde içinde yer aldığı faktörü anlamlı bir şekilde yordamadığı için
araçtan çıkarılmıştır. Değerlendirme aracının geneli için hesaplanan güvenirlik değeri 0.76’dır. Bu sonuçlara
göre nihai formu 23 maddeden oluşan YFDA’nın geçerli ve güvenilir olduğu ve anasınıfına devam eden 48-
72 ay

normal gelişim gösteren çocukların yazı farkındalığı becerilerinin değerlendirmek amacıyla kullanılabileceği
sonucuna ulaşılmıştır.

Alan yazında yazı ve resim arasındaki ayrımın önemli olduğu, bu ayrımın çocukların yazıyı fark etmelerinde
ve yazının işlevini ve yapısını öğrenmelerine olanak sağladığı belirtilmiştir (Christie, Enz, & Vukelich, 2003).
Ancak bu araştırmanın bulguları çerçevesinde yazı ile resim arasındaki farkın değerlendirilmesi ve
dolayısıyla yazının işlevinin farkında olup olunmadığının belirlenmesi amacıyla değerlendirme aracında yer
verilen iki madde (10. madde; “Bu sayfadaki resimleri göster.” ve 11. madde; “Bu sayfadaki yazıları
göster”) ayırt edicilikleri düşük bulunduğundan araçtan çıkarılmıştır. Bu maddelerin ayırt edicilik
katsayılarının düşük çıkmasının nedeni bu ayrımın çok erken yaşlarda öğrenilmesi olabilir. Yazma gelişimini
inceleyen çalışmalarda yazı ve resim arasındaki ayrımın çocukların okuma yazma gelişim sürecinde
öğrendikleri ilk kavramlardan biri olduğu ifade edilmektedir (Justice & Sofka, 2010; Lovelace & Stewart,
2007). Bu nedenle araştırmaya katılan çocukların büyük çoğunluğunun bu iki maddeyi gerçekleştirdikleri ve
maddelerin bu nedenle çalışmadığı düşünülmektedir. Madde ayırt edicilik katsayısı düşük çıkan ve
değerlendirme aracından çıkarılan 1. maddenin (kitap okunurken nasıl tutulur göster) de aynı nedenlerle
çalışmadığı düşünülmektedir. Kitap okurken kitabın tutuş şekli çocuklar için okul ve ev ortamı da dâhil
olmak üzere her yerde ve herkeste görebileceği, yani çok yaşantısal bir beceri olması nedeniyle çocukların
büyük çoğunluğunun maddeyi gerçekleştirdikleri düşünülmektedir.

Günümüzde okul öncesi dönem risk altındaki çocuklara erken okuryazarlık becerilerine yönelik erken
müdahale programlarının uygulanabilmesi için ölçüme dair çalışmalar büyük bir öneme sahiptir (Justice &
Ezel, 2001). Bu anlamda YFDA alanda çalışan uzmanlara ve eğitimcilere yazı farkındalığı ve yazı
kavramlarında yaşıtlarından düşük performans gösteren ve desteğe gereksinimi olan çocukları belirlemede
faydalı olabilir. Aynı şekilde bu değerlendirme aracı, geliştirilecek erken okuryazarlık müdahale
programlarında ön test ve son test olarak müdahalenin etkililiğini belgelemede ve farklı müdahale
yaklaşımlarının göreceli etkilerini karşılaştırmada kullanılabilir. İleri dönemdeki okuryazarlık yeterliliğini
güçlü bir şekilde öngören on değişkenden ikisinin yazı kavramları ve yazı farkındalığı becerilerinin olduğu
(National Early Literacy Panel [NELP], 2008) göz önünde bulundurulduğunda, bu becerilerde gereksinimi
olan çocukların belirlenmesi ve bu çocuklara müdahale edilmesinde alana kazandırılan bu değerlendirme
aracının önemli olduğu düşünülmektedir. Okul öncesi dönemde genel olarak yazı farkındalığı becerilerinin
ediniminde (Aram & Biron,2004; Justice & Ezell, 2002; 2004; Justice, Pence, Beckman, Skibbe, & Wiggins,
2005) ve değerlendirilmesinde (Clay, 2005; Justice & Ezell, 2001) sıklıkla resimli çocuk kitaplarından
yararlanılmaktadır. Çünkü resimli öykü kitabı okuma, hem kitabı doğru tutma, sayfaları soldan sağa
çevirme, başlık tanıma, sözcükler ve resimler arasındaki farkı anlama, yazının işlevini fark etme gibi pek çok
yazı farkındalığı becerisine yönelik olarak çocukların pratik yapmalarını sağlamakta hem de yazı ile
tanışıklık anlamında çevresel girdilerin zenginleştirilmesinde önemli etkileşimsel bir bağlam sunmaktadır.
Ülkemizde daha önce geliştirilmiş benzer nitelikteki yazı farkındalığı değerlendirme araçlarının çoğunda ya
araştırmacılar tarafından geliştirilerek hazırlanan (Karaman, 2013; Şimşek- Çetin & Alisinanoğlu, 2013) ya
da orijinal araçtan Türkçe’ye çevrilerek uyarlanan öykü kitapları kullanılmıştır (Bayraktar, 2013). Bu
araştırmada ise bu değerlendirme araçlarından farklı olarak piyasada satılan ve alanda çalışanların daha
kolay ulaşabileceği bir öykü kitabı kullanılmıştır. Böylece uzman ve eğitimciler için daha erişilebilir ve
uygulanabilir bir değerlendirme aracının alana kazandırıldığı düşünülmektedir. Araştırmada geçerlik ve
güvenirlik çalışmaları yapılan bu değerlendirme aracının, okul öncesi öğretmenlerine yıl boyunca çocuklara
yazı farkındalığı becerileri ile ilgili olarak ne öğreteceklerine karar vermelerinde ve çocuklardaki gelişmeleri
belgelendirmek için kullanmaya ihtiyaç duydukları değerlendirme içeriğine rehberlik edeceği
umulmaktadır. Aynı zamanda, YFDA çocukların performans profillerine bağlı olarak kısa ve uzun dönem
erken okuryazarlık hedeflerinin gelişimini izleme için de araştırmacılar ve eğitimciler tarafından
kullanılabilir. Sonuç olarak, YFDA ile okul öncesi dönem çocukların yazı farkındalığı becerilerine yönelik
performanslarına dair yapılacak değerlendirmeler pek çok eğitsel amaca hizmet edebilir.