BRONISŁAW KOZŁOWSKI

- DIAGNOZOWANIE-

TOMIV

W starochińskim traktacie medycznym Su Wen dział poprzedzający

diagnostykę rozpoczyna zdanie: "Jeśli jesteś chory i idziesz do lekarza, jest

tak, jak gdybyś odczuwając pragnienie zabrał się za kopanie studni". Jest

już za późno.

Redaktor techniczny: Czesław Kuczyński

Skład: Bogusław Białko

O Copyright by Firma Poligraficzno-Wydawnicza "POLIGRAF", Wrocławl996

ISBN 83 - 901332 - 9 - 6

Wydawnictwo i druk: "POLIGRAF", 1996

54-210 Wrocław, ul. Kwiska 150, tei. (0-71) 51-73-52

Od Wydawcy

Oddajemy w Państwa ręce długo oczekiwany IV tom Tradycyjnej

medycyny chińskiej - tym razem poświęcony diagnozowaniu. W

zamierzeniach miał to być tom III cyklu (co sygnalizowaliśmy w tomie II),

ale trudności w przygotowaniu tak trudnej wiedzy, jaką jest sztuka

diagnozowania "dla wszystkich ", uniemożliwiły wcześniejsze jego wydanie.

W tym miejscu warto złożyć Autorowi podziękowanie za ogromny

wkład pracy w adaptację tych typowo wschodnich zasad dla zachodniego

odbiorcy. Jego opracowania zostały też w znacznej mierze wykorzystane w

materiale tomu III.

Założyliśmy, że biorąc do ręki IV tom Tradycyjnej medycyny

chińskiej masz, drogi Czytelniku, dobrą znajomość tomów I-III. Stąd też

odwoływanie się do używanych wcześniej terminów i ograniczona do minimum

liczba powtórzeń.

Książka ma na pewno bardzo praktyczny charakter, bo napisał ją

specjalista z wieloletnia praktyką. Możesz nauczyć się z niej rozpoznawania

chorób, a przede wszystkim różnych "alarmowych dzwonków", które

dzwonią na długo wcześniej zanim powstanie choroba - w naszym zachodnim

znaczeniu.

Jeśli jesteś lekarzem, pomoże Ci to w postawieniu prawidłowej,

typowo medycznej diagnozy. Jeśli nie jesteś - umożliwi Ci to zrozumienie

swoich zachowań i postaw i skieruje Twoje kroki do lekarza znacznie

wcześniej niż normalnie, czyli w bardzo wczesnym stadium choroby.

Zrozumienie oraz opracowanie zasad i reguł diagnostyki chińskiej to

przede wszystkim wzięcie odpowiedzialności za zdrowie własne i

domowników w swoje ręce. To pojawiająca się, wzrastająca świadomość

koniecznych działań profilaktycznych: dieta, ruch, oddychanie, relaks, które w

początkowych stadiach chorób są działaniami jedynymi i najlepszymi.

Czesław Kuczyński

Od

autora
 Realizując zapowiedź, zamieszczoną w drugim tomie

cyklu "Tradycyjna Medycyna Chińska", przedstawiam

Czytelnikom pewien zakres tej wiedzy, dotyczącej

diagnozowania. Rozpoznanie stanu zdrowia przed podjęciem

leczenia jest najważniejszym zadaniem terapeuty, jest też

najważniejszą częścią procesu przywracania zdrowia. Bez

dobrej diagnozy nie ma skutecznego leczenia.

Chińska sztuka medyczna doprowadziła diagnozę do

perfekcji, umożliwia też profilaktykę - i na te jej aspekty

zwrócono szczególną uwagę w przedkładanym Czytelnikom

opracowaniu. Składa się ono z dwóch części:

Część pierwsza przedstawia metody tradycyjnej

diagnozy, wypracowane w ciągu kilku tysiącleci jej istnienia.

Ze względu na popularnonaukowy charakter opracowania

przedstawiono w nim metody rozpoznawcze w sposób

umożliwiający Czytelnikowi obserwację procesów

chorobowych w organizmie dla rozpoznania różnych

dolegliwości, umożliwiając działania profilaktyczne. Do

podjęcia profesjonalnej terapii konieczne byłoby jednak głębsze

zapoznanie się z systemami pełnej diagnozy, np. systemem Ba-

Gang, który wymaga przyswojenia sobie znacznego zasobu

starochińskiej wiedzy medycznej.

Uważny Czytelnik i obserwator różnych objawów

zaburzeń stanu zdrowia uzyska jednak na podstawie tego

opracowania obszerny zasób wiadomości, umożliwiających mu

zmianę trybu życia na bardziej zdrowy i podjęcie wielu działań

skutecznie eliminujących różne choroby i niedomagania. W

następnym, V tomie cyklu przedstawię szczegółowe sposoby

likwidacji różnych stanów chorobowych dla wszystkich

ważniejszych organów i funkcji organizmu - przy pomocy

oryginalnej starochińskiej metody ukierunkowanego

odżywiania się. Metoda ta stanowi podstawową część terapii

według tradycyjnej medycyny chińskiej, umożliwiając np.

likwidowanie stanów nadmiaru (Pełni) przy pomocy pokarmów

wychładzających, lub stanów niedoboru (Pustki) jakiegoś

narządu, przy użyciu środków spożywczych, które mają

właściwości rozgrzewające. Istnieje bowiem chińska

klasyfikacja wszystkich środków spożywczych na takie, które

wychładzają, i takie, które rozgrzewają. Tą metodą

ukierunkowanego odżywiania można leczyć skutecznie prawie

wszystkie zaburzenia zdrowotne - i może to robić każdy, kto

zna te właściwości pokarmów. Do tego oczywiście potrzebne

jest rozpoznanie, który organ znajduje się w stanie nadczynności

lub niedoboru - ta wiedza rozpoznawcza jest w dostatecznym

stopniu przedstawiona w niniejszym opracowaniu w części

pierwszej.

Część druga przedstawia współczesne metody

diagnozowania aparaturą elektroniczną - oparte na zasadach i

podstawach tradycyjnej medycyny chińskiej. Opracowanie to

potraktowane zostało bardzo skrótowo, gdyż metody takie są

dopiero rozwijane i unowocześniane, a możliwości

rozpoznawcze są jeszcze dosyć skromne. Umożliwiają już

jednak określenie, który narząd lub funkcja jest w stanie

niedoboru (Pustki), a który w stanie nadmiaru (Pełni).

Szczegółowiej przedstawiono w tej części diagnozowanie

metodą Ryodoraku, z którą coraz częściej można się spotkać w

Polsce.

Umożliwia ona dosyć szybką diagnozę - zamiast bardzo

czasochłonnej tradycyjnej diagnozy chińskiej. Mimo jej pewnej

powierzchowności i ograniczoności bywa (obok innych metod

przy użyciu sprzętu elektronicznego) coraz częściej stosowana

przez lekarzy i terapeutów zajmujących się medycyną chińską.

Możliwe jest także - a nawet wskazane - uzupełnianie

wyników badania metodą Ryodoraku elementami rozpoznania

tradycyjnego dla uzyskania możliwie optymalnej diagnozy.

Reasumując - jak to już wspomniano w części pierwszej -

wiadomości podane w tym opracowaniu powinny posłużyć do

świadomego i osobistego uczestnictwa w eliminowaniu

szkodliwych czynników upośledzających nasze zdrowie

fizyczne, umysłowe i psychiczne, zapewnić nam optymalnie

możliwe funkcjonowanie naszego organizmu przez całe życie.

Bronisław Kozłowski

Zamiast wprowadzenia
Czy wiesz, że

... gdy nocą, pomiędzy l a 3 godziną niektóre okna jarzą się

światłem, a ich właściciele nie mogą spać — można im

postawić uproszczoną, ale pewną diagnozę: mają chorą

wątrobę. Mają też wzdłużne rysy na paznokciach, często

mrugają oczami, mają kłopoty z kolanami; po dwunastu

godzinach, tj. pomiędzy 13 a 15 w południe są osłabieni,

śpiący, mało sprawni umysłowo i psychicznie, pracują gorzej i

mogą ulegać wypadkom

... gdy ktoś mimowolnym gestem często zaplata ręce na klatce

piersiowej ma osłabione płuca

... łatwe wpadanie w złość, podniesiony głos, bardzo żywa

gestykulacja, silny upór lub skrajna chwiejność w decyzjach,

bezsenność w księżycowej pełni - to oznaki zaburzenia

pęcherzyka żółciowego

... rozszczepianie się końców włosów - kłopoty z gruczołami

płciowymi

... sztuczne ondulacje i malowanie włosów chemikaliami oraz

depilacja brwi spowodują upławy.

... tworzenie się kamieni na zębach - to skłonności do kamicy

nerkowej

... trzy równoczesne objawy:

l. nierówna wielkość źrenic oczu

2. niemożność wysunięcia języka z ust

3. silne drżenie rąk

nasuwają podejrzenie o guz w mózgu lub w kręgosłupie.

To tylko niektóre z przykładów bardzo uproszczonego

określenia zaburzeń stanu zdrowia, jakie już w nas istnieją lub

na pewno się pojawią. Stwierdzenia takie wynikają z

prowadzonych przez kilkadziesiąt wieków obserwacji i

doświadczeń tradycyjnej medycyny chińskiej.

CZĘŚĆ PIERWSZA

TRADYCYJNA DIAGNOZA

CHIŃSKA

1. Wiadomości ogólne

1.1. Rys historyczny.

Starożytna medycyna chińska przywiązywała zawsze

ogromną wagę do prawidłowej diagnozy, gdyż trafne,

wszechstronne i wyczerpujące rozpoznanie aktualnego stanu

zdrowia człowieka, jest niezbędnym warunkiem do

przeprowadzenia skutecznej terapii. Wielcy mistrzowie

chińskiej sztuki medycznej wypracowali szereg oryginalnych

metod diagnostycznych, które przez kilkadziesiąt wieków

istnienia medycyny chińskiej były poddawane praktycznym

próbom na ogromnie licznej populacji.

Te wielkie osiągnięcia chińskiej wiedzy nie podzieliły

losu dorobku innych cywilizacji w zakresie medycyny, np.

greckiej, rzymskiej, egipskiej, sumeryjskiej czy babilońskiej.

Chiny były już od dawna zbyt rozległym krajem, aby można

było go zniszczyć — i głównie dzięki temu dotrwały do

czasów współczesnych tradycyjne przekazy i fundamentalne

dzieła z zakresu starożytnej medycyny chińskiej. Nie zniszczyła

jej także fala fascynacji tzw. cywilizacją zachodnią i jej

medycyną nowoczesną, która częściowo opanowała Chiny na

przełomie ubiegłego i bieżącego stulecia.

Chińska medycyna tradycyjna przetrwała wszystkie

próby czasu, a wywodzące się r niej terapie przeżywają

współcześnie renesans; są badane i rozwijane przy pomocy

nowoczesnych środków technicznych przez wiele placówek

medycyny współczesnej, są akceptowane i coraz szerzej

stosowane w praktyce.

Zjawisko to dotarło również do naszego kraju i wykazuje

tendencję rozwojową. Chińska tradycyjna medycyna, a

szczególnie akupunktura - jej najbardziej znana forma terapii -

nie była w Europie ani też w Polsce zjawiskiem całkowicie nie

znanym. Dotarła ona za pośrednictwem misjonarzy i

kupców przed około 300 laty na nasz kontynent i znalazła tu

zwolenników wśród współczesnych lekarzy; szczególnie we

Francji, Niemczech i Anglii. Stała się tam medycyną

oryginałów, którzy jednak podjęli wiele prób i badań, osiągając w

działaniu praktycznym znaczący dorobek.

Uczestniczyli w tym również nasi rodacy, a misjonarz

Boym był prekursorem w przenoszeniu tej medycyny na grunt

europejski. Jego prace zostały wykorzystane przez innych

zwolenników medycyny chińskiej. Dwaj polscy lekarze uzyskali na

uniwersytetach krakowskim i wileńskim doktoraty z zakresu tej

medycyny jeszcze w I połowie XIX wieku.

Znaczącą przeszkodą w szerszym rozpropagowaniu i

praktycznym stosowaniu tradycyjnej medycyny chińskiej jest

znaczna trudność w opanowaniu jej podstaw teoretycznych, a

także w stawianiu diagnozy. Dobre opanowanie wszystkich

zasad i subtelności tej medycyny wymaga kilku lat żmudnych

studiów i ćwiczeń praktycznych pod okiem mistrza. Sama

diagnoza z badania tętna (badanie pulsu) wymaga wielu lat

praktyki (jeśli chce się osiągnąć mistrzowską precyzję), ale jest to

kluczowa, podstawowa i niczym nie zastąpiona metoda,

dająca pełne informacje o stanie zdrowia pacjenta.

Dodatkową trudnością była też mała dostępność do

fundamentalnych dzieł napisanych przez mistrzów chińskiej

sztuki medycznej.

10

Chińczycy cierpliwie gromadzili przez tysiąclecia

obserwacje wyglądu różnych przejawów stanu zdrowotnego

ludzi chorych; twierdzili bowiem, że zaburzenia w

prawidłowym funkcjonowaniu organizmu człowieka są

wyraźnie związane i wcześnie widoczne w jego, postawie,

sposobie zachowania się, wypowiadania, itp. Wnioskowanie z

tych obserwacji doprowadzili Chińczycy do perfekcji. Powstała

ogromna i rzetelna wiedza oparta .na doświadczeniach

kilkudziesięciu wieków bardzo licznej populacji stanowiącej

piątą część ludności świata; jej zasady i metody terapeutyczne

przetrwały próbę czasu, a ich skuteczność i prawidłowość jest

obecnie potwierdzana najnowszymi badaniami technicznymi -

co musi budzić zdumienie oraz podziw nad intuicją i

przenikliwością twórców tego systemu.

Wiedza ta była przekazywana zgodnie z tradycją

uczniom przez mistrzów sztuki lekarskiej i pomimo istnienia

różnych szkół na wielkim obszarze Chin oraz ogromnego

upływu czasu - podstawowe zasady i metody zachowały daleko

idącą identyczność. Sztuka medyczna w Chinach była częścią

wiedzy ogólnej o świecie, życiu i człowieku, powiązana i

kształtowana przez oryginalne chińskie prądy filozoficzne,

przede wszystkim przez taoizm i konfucjanizm.

Człowiek w tej filozofii zawsze stanowił element

powiązany z otaczającym go światem i poddany jego wpływom.

Chińska tradycyjna medycyna nie tylko była związana z

filozofią, ale i z astrologią. Wielcy odkrywcy, myśliciele i

filozofowie często sprawowali funkcję medyków na dworach

cesarzy chińskich lub w klasztorach. Wielu cesarzy chińskich

było prawdziwymi mecenasami sztuki medycznej; umożliwiali jej

rozwój, ustanawiali różne formy organizacji i kształcenia oraz

gromadzenia wiedzy medycznej. Kilku z nich zapisało się

złotymi zgłoskami w historii rozwoju tradycyjnej medycyny

chińskiej wnosząc osobisty wkład do tej skarbnicy; ich zasługą

11
było także spisywanie, gromadzenie i przechowywanie

fundamentalnych dzieł medycznych. Najstarsze z nich

pochodzą z wielu wieków przed narodzeniem Chrystusa; były

one także wykorzystywane przez inne narody, dla których

stanowiły inspirację do rozwoju własnej narodowej medycyny.

Również powstałe później - w I i II tysiącleciu naszej ery -

następne dzieła chińskich mędrców i wielkich medyków

nawiązują do ogromnej wiedzy poprzedników oraz

systematycznie ją rozwijają i pogłębiają. Opisane zasady i

metody działania stanowią logiczny, zamknięty układ

filozoficzny, a skuteczność terapeutyczna w wielu przypadkach

nie jest możliwa do uzyskania nawet najnowszymi metodami

współczesnej medycyny konwencjonalnej. Jest zresztą oparta

na zupełnie innych zasadach - przede wszystkim na energii,

która nieustannie krąży w organizmie człowieka.

1.2. Harmonia i dysharmonia w

organizmie człowieka

Chińscy mistrzowie obserwacji i sztuki diagnostycznej

stwierdzili, że organizm człowieka - jak mikrokosmos w

makrokosmosie - jest zdeterminowany przeszłością i

podlegając różnym wpływom otoczenia jest przez nie

nieustannie kształtowany. Energia witalna naszego organizmu

(po chińsku zwana Chi) jest w części dziedziczona od rodziców

wraz z ich cechami, a w pozostałej części pochodzi z oddychania i

pożywiania się; jest więc rezultatem różnych wpływów

otoczenia. Zdrowie to - według tradycyjnej medycyny chińskiej -

stan harmonii i niezakłóconego przepływu energii Chi w

naszym ciele.

Podstawowymi czynnikami mogącymi wywołać

12

dysharmonię i zaburzenia energii w naszym ciele są:

- wpływy konstytucjonalne - cechy i stany dziedziczone

- wpływy zewnętrzne, a w szczególności : wiatr, wilgoć,

zimno, susza i gorąco

- wpływy wewnętrzne, a zwłaszcza silne wzruszenia,

negatywne emocje, nieodpowiednie pożywienie i życie

płciowe, niewłaściwe oddychanie

- stan umysłu - pożądany jest mocny umysł, pozytywne

nastawienie do świata, wystrzeganie się negatywnych

myśli

- warunki otoczenia i styl życia - szczególnie cenna jest

naturalna harmonia z otoczeniem i ruch fizyczny.

Te czynniki sprawcze - zwłaszcza jeśli działają w

nadmiarze i przez dłuższy czas - uszkadzaj ą naszą przy rodzoną

harmonię energetyczną i wywołują po jakimś czasie objawy

zwane w języku medycynie zachodniej chorobami. Objawy

chorobowe narastają w czasie. Pierwsze ich symptomy

pojawiają się bardzo wcześnie, często na wiele lat przed

wyraźnym zamanifestowaniem się w postaci choroby (według

znanych nam współcześnie objawów).

Chińska medycyna tradycyjna nastawiona była w dużej

mierze na profilaktykę i wypracowała - sobie tylko znane -

wspaniałe i bardzo subtelne metody diagnostyczne.Przy pomocy

tych można było dostrzec i ocenić stopień zaburzenia

zdrowotnego. W organizacji medycyny starożytnej w Chinach

stosowano takie systemy, że lekarz był opłacany przez ludzi

zdrowych; gdy ktoś zachorował - przestawał płacić na lekarza,

który widocznie zaniedbał swe obowiązki. Na sporządzenie

pogłębionej i wyczerpującej diagnozy - która mogła być

podstawą do podjęcia skutecznych działań terapeutycznych -

potrzeba wiele czasu i umiejętności rozpoznawczych. Nie

żałował tego czasu chiński lekarz, gdy odwiedzał swego

13

pacjenta w domu. Rozpoczynał od rozpoznania i oceny

warunków, w jakich on stale przebywał: warunków bytowych,

mieszkalnych, rodzinnych (szczególnie rodziców - ich stanu

zdrowia aktualnie i w przeszłości). Wysłuchiwał historii

dolegliwości pacjenta w chronologicznym przebiegu. Zadawał

wiele pytań i prowadził obserwacje. Było to wstępne

diagnozowanie zaburzeń.

1.3. Przepływ energii - zegar biologiczny

Zaburzenia energetyczne, zdrowotne przejawiają się w

postaci różnych objawów, symptomów, które określają stan

najważniejszych 10 organów i 2 funkcji organizmu.

Najważniejszymi 10 organami - z których każdy posiada swój

własny kanał energetyczny (południk) zaopatrujący go w

energię Chi - są (łączone zwykle parami): l i 2 - serce i jelito

cienkie (S i Je) 3 i 4 - śledziona z trzustką i żołądek (Śl.-T i

Ż) 5 i 6 - płuca i jelito grube (P i Jg) 7 i 8 - nerki i pęcherz

moczowy (N i Pm) 9 i 10- wątroba i woreczek żółciowy (W i

Wż) Natomiast dwie ważne funkcje organizmu stanowią

w medycynie chińskiej:

11-funkcja krwioobiegu i ochrony serca wraz z

przyporządkowanymi tu sprawami płci - nazwana

potocznie "krążenie, seks" (KS)

12-funkcja termoregulacji organizmu - obejmująca trzy

piętra korpusu ciała (dolne, środkowe, górne), gdzie

gromadzi się lub jest wytwarzana energia przeduro-

dzeniowa oraz ta powstająca z pożywienia i oddychania.

14

Funkcja ta określana jest mianem "potrójnego

ogrzewacza" (PO).

Obie te funkcje posiadają również własne kanały

energetyczne (południki), w których krąży energia Chi. Każdy

ważny organ lub funkcja organizmu posiada w okresie

dobowym dwugodzinny okres, w którym zasób energii w

odpowiadającym mu kanale energetycznym powiększa się. Jest to

jego tzw. czas maksymalny. Dokładnie po dwunastu

godzinach nadchodzi dwugodzinny okres niżu energetycznego.

Układ i kolejność organów, przez które przepływa energia w

ciągu 24 godzin, przedstawia tzw. "zegar biologiczny" - rys. l.

21

15

11

S - serce

JC - jelito cienkie

PM - pęcherz moczowy

N - nerki

KS - krążenie - seks

PO - potrójny ogrzewacz

WŻ - woreczek żółciowy

W - wątroba

P - płuca

JG - jelito grube

Ż - żołądek

ŚL-T - śledziona - trzustka

rys. 1. Zegar biologiczny

1.4. Symptomy zaburzeń energetycznych

Symptomy zaburzeń energetycznych pojawiają się w

różnej postaci; ich przykłady podano w załączonej poniżej

tabeli, przy czym w okresie minimum energetycznego nasilają

się szczególnie objawy niedoboru (tzw. "PUSTKI"

energetycznej), a w okresie stanu maksymalnego dominują

objawy nadmiaru (tzw. "PEŁNI" energetycznej).

Chińska medycyna uznaje te niedobory lub nadmiary

energii za stany chorobowe (w chińskiej medycynie nie używa

się nazw chorób). Niedobory oznaczają osłabienie narządu,

upośledzenie działania, niewydolność - nadmiary energii

natomiast powodują przeładowanie, nadczynność,

zablokowanie prowadzące często do stanów zapalnych narządu

(organu) lub nawet całego organizmu.

Przykładowe wymienione objawy zaburzeń

zdrowotnych poszczególnych organów ilustrują złożoność

problemu trafnej oceny stanu zdrowia; niekiedy objawy bywają

podobne dla różnych organów, ale także i przeciwstawne.

Sytuację komplikuje dodatkowo fakt, że prawie nigdy

zaburzenia nie występują w jednym tylko organie lub jednej

funkcji organizmu.

Zwykle mamy do czynienia z wielorakością objawów, z

których jedne dotyczą nadmiaru energetycznego, a inne znowu

niedoboru. Występują one w różnym stopniu nasilenia, a

określane także przez pacjenta nie mogą stanowić

jednoznacznej podstawy do trafnej i wyczerpującej diagnozy.

Są materiałem o różnorodnej wiarygodności i szczegółowości.

Potrzebna jest zatem optymalnie obszerna lista

informacji i spostrzeżeń dotyczących stanu zdrowia pacjenta;

ich uzyskanie jest najważniejszym celem chińskiej diagnozy.

16
Organ lub

funkcja

Czas

min.

Objawy niedoboru

Czas

max.

Objawy nadmiaru

SERCE

23.
OD-

- nagłe oblanie się zimnym

11

.00-

- czerwony kolor twarzy

01 .00

potem

13.00

- pragnienie

- pocenie się w nocy

- gadatliwość

między 23.00 a 01 .00

- uczucie ciężaru z

- bóle klatki piersiowej

prawej strony klatki

- małomówność
piersiowej

- krwawienie z nosa

- czerwony mocz

- czerwony język

- krwawe wymioty
- depresyjność, strachli-

- u kobiet symptomy

wość, uczucie

okresu przekwitania

niepewności

- uczucie gorąca w sercu

- szybkie bicie serca, rów-

- suchość w ustach

nież bez wysiłku fizycz-

- częsty śmiech bez przy-

nego
czyny

- szybki oddech, duszność

- czerwony język z żółtym

- nerwowość, nieśmiałość

nalotem
- utrata pamięci

- pot z silnym zapachem

- lupodobanie czerwonego

w ciągu dnia

koloru

- zaparcia
- senne zmory

- niechęć do ciepła

- brak spermy

JELITO

01.00-

- trudności w podniesieniu

13.00-
-nabrzmiała dolna część

CIENKIE

03.00

ramienia

15.00

ciała i pępek

- biegunka

- bóle jelita cienkiego

- bóle w łopatkach

-przy silnym zaburzeniu

- trudności w rozumieniu

jelita cienkiego dochodzi

- nagłe budzenie się

do bólu jąder, jajników lub

- bóle uszu lub okolic

penisa

- wzdęcia i gazy

-ból dołu kręgosłupa

- trudności w wysławianiu
-ciemny, .czerwony mocz

się

-bóle ciała promieniujące

- bóle w dolnej części

do pleców

brzucha i okolicy pępka

-ostra obstrukcja

- bezbarwny mocz

-niedrożność jelit

- stolec z krwią

- uczucie braku czasu

- niedostateczna żywot-

ność umysłu

- zawite, mętne idee

17

PĘCHERZ

MOCZOWY

03.00-

05.00

- depresja - myśli

samobójcze - bóle

kręgosłupa

15.00-

17.00
- mało moczu o żółtawo-

czerwonej barwie - silna woń

moczu

- stałe parcie na mocz

- bóle lub pieczenie przy od-

- bezbarwny mocz

dawaniu moczu
- smutna twarz

- bóle od dolnej części krę-

- czarno podkrążone oczy

gosłupa do kolan

- niezdolność utrzymania

- jeśli wewnętrzne ciepło i

moczu

wilgoć wzrasta mogą

- zimne stopy

powstawać kamienie lub

- obrzmienie w kostkach
piasek

nóg

NERKI

05.

OD-

- poranna biegunka

17.00-

- ciemny mocz

07. 00
- depresja

19.00

- nadmierna energia i pęd

- arogancja

do nieprzerwanej pracy

- zimne stopy i ręce

- brunatna, ciemna barwa

- nabrzmiały brzuch -

osłabienie grzbietu • wzdęcia,

gazy

twarzy - bardzo pozytywna

osobowość

- uczucie zimna w okolicy

dołu grzbietu

- zaparcia, twardy, suchy

- brak silnej woli

kał

- bolesna erekcja

- niezdolność do odda-

- brak potrzeb seksualnych

wania moczu
- strach, uczucie przera-

- bolesność spodu stóp po

żenia

długim staniu

- zmęczenie cielesne,
duchowe (umysłowe)

- lenistwo
- klaustrofobia

KRĄŻENIE

07.00

- kłopoty z pamięcią

19.00-

- ciężka głowa

SEKS

09.00

- blada twarz

21.00

- lekki sen
- anemia

- bóle brzucha

- trudności z rannym wsta-

- wiele snów, zakłócenia

waniem
- hipertonia

- ciężka głowa, zawroty

- czerwona twarz

- ból lewej strony klatki

- krew w moczu
piersiowej

- sny o treści erotycznej

- kołatanie serca

- nerwowość i niepokój

- niewyraźne, zamglone

- gorzki smak w ustach

widzenie

- niechęć do wspinania się

(kariery)
- hipotonia

- melancholia

- duszność i trudności z od-

dychaniem

- lęk wysokości

18
1

POTRÓJNY

09.00-

Objawy ogólne:

21.00-

Objawy ogólne:

OGRZEWACZ

11.00

-brak apetytu
23.00

- bóle pleców

- częsta potrzeba pod-

- uczucie zimna i gorąca

noszenia dłoni do skroni

- zaburzenia słuchu
- zimno i dreszcze

Objawy górnego ogrze-

Objawy górnego ogrze-

wacza:

wacza:

- zamykanie się porów

- brak gładkości i ciepła

skórnych

skóry

- uczucie ciepła w środku

- nie zamknięte pory skóry

klatki piersiowej

- podatności na wpływy

- pragnienie

zewnętrzne

- niepokój
- kędzierzawe owłosienie

- trudności oddechowe

ciała i głowy

- powierzchowne uczucie

- wewnętrzne uczucie

ciepła i gorąca
zimna

Objawy środkowego

- uczucie zimna wewnątrz

ogrzewacza:

klatki piersiowej
- złe trawienie

Objawy środkowego

- wewnętrzne uczucie

ogrzewacza:

gorąca

-złe trawienie
- utrzymujący się ból,

- wzdęty i bolesny żołądek

obrzmienie żołądka

- zimny żołądek

- gorący żołądek
- biegunka

- niechęć do ciepła

- obawa przed zimnem

- sucho w gardle, uczucie

- ciężkie ciało (odczucie)

pragnienia
- wzdęcia, gazy

- zaparcia

Objawy dolnego ogrze-

- mało moczu
wacza:

Objawy dolnego ogrze-

- zatwardzenia

wacza:

- w czasie dużych upałów

- chłodny brzuch

ostre zaburzenia jelit i

- biegunka

krwawe wymioty

- opuchlizna, obrzmienie

- trudności w oddawaniu
- częste oddawanie bez-

moczu

barwnego moczu

- mocz rzadko oddawany

1

PĘCHERZYK

11.00-

- mato energii

23.00-

- ucisk i stwardnienie karku

ŻÓŁCIOWY
13.00

- zawroty głowy

01.00

i okolic ramion, barków i

- stałe uczucie zimna

pleców

- potykanie się przy cho-

- zmartwienia, złość,
dzeniu

gniew

- smutek, zniechęcenie

- ciężar i gniecenie w

- senność
piersiach

- niewyraźne, mgliste wi-

- kłopoty

dzenie

- stałe zmęczenie
- nieśmiałość, brak odwagi

- boczne bóle głowy

- niepokój

- brudny kolor twarzy

- lękliwość

(szary)
- nudności, wymioty

- jednostronne bóle głowy

- poszukiwanie konfliktów

- ciężka głowa i żołądek

- wojownicze sny
- kurcze, drgawki po wew-

ętrznej stronie nóg

- jedna noga krótsza od

drugiej

WĄTROBA

13.00-

- bóle głowy, zawroty

01 .00-

- częste zdenerwowanie,
15.00

- wrażliwość oczu na

03.00

gniew

światło

- ból i uczucie ucisku w

- potrzeba odpoczynku
klatce piersiowej

specjalnie od 13-tej do

- ból żołądka z wymiotami

15-tej

gorzkimi i kwaśnymi

- słabe nogi i nieharmo-

- bóle żołądka z biegunką

nijny chód

- zmienność emocjonalna

- depresja i strachliwość

- perfekcjonizm
- szum w uszach

- kurcze mięśni

- humory i zmienność

- czerwone oczy

nastroju, histeria

- agresja, silne emocje

- złe widzenie o zmierzchu

- skłonność do zaparć

- zawroty głowy i zachwia-

nie równowagi
- słabość mięśni ścięgien,

zmęczenie

1
2

PŁUCA

15.00-

- płytki, krótki oddech

03.00-

- kaszel z flegmą (duża

17.00

- słaby głos, kichanie, lekki

05.00
ilość śluzu)

kaszel

- ból w plecach i ramio-

- czerwone policzki

nach

- utrata włosów na ciele

- uczucie ucisku w płucach

- smutek

- ciężki, utrudniony, nie-

- słabe parcie na pęcherz

równy oddech
- uczucie zimna

- w niektórych przypad-

-•częste przeziębienia

kach plwocina o

- suche gardło

brzydkiej woni, czerwo-

- utrata wagi

nawa

- przeźroczysta, blada

- świąd skóry

twarz
- obawa przestrzeni

JELITO

17.00-

- suche spękane wargi

05.00-

- skąpomocz

GRUBE

19.00

- biegunka, papkowaty

07.00

- zaparcia z nadmiaru
stolec

(zaciskanie dłoni przy

- burczenie w brzuchu

oddawaniu stolca u

- wypadnięcie odbytu

dzieci)
- kończyny lodowato zimne

- bóle żołądka

- zaparcia z niedoboru (nie

- melancholia

zaciskanie dłoni przy

- pragnienie

oddawaniu stolca u

- mówienie przez sen

dzieci)

- ból w ramionach
- bardzo miękki brzuch

- stolec z krwią (niekiedy)

wzdęcia i wiatry

ŻOŁĄDEK

19.00-

- blado obłożony język

07.00-

- awersja do dymu
21.00

- kłopoty z kolanami

09.00

papierosowego

- brak apetytu

- zbyt częste jedzenie

- duża chęć palenia

- bóle łydek

- słabe nogi

- zatwardzenia

- trudności w chodzeniu i

- gorzkie wymioty

bieganiu
- bolesne opuchnięcia

- biegunka z niestrawio-

okolic żołądka

nymi resztkami pokarmu

- suchość" w ustach
- czasem bolesny ucisk w

objawy nadmiaru

piersiach

żołądka występują

- wzdęcia

często wraz z objawami

nadmiaru jelita grubego

ŚLEDZIONA

21

.OD-
- rozmyślanie przed

09.00-

- uczucie pełnego brzucha

-TRZUSTKA

23. 00

zaśnięciem

11.00

- ból mięśni

- zaburzenia snu

- zaparcia
- blade ciało

- rzadkie oddawanie

- spuchnięte nogi

moczu

- hemoroidy
- ciemny mocz

- kłopoty z dużymi palcami

- zaburzenia w klatce pier-

u stóp

siowej
- zimne kończyny

- bolesne opuchnięcie

- opuchnięcie ciała

brzucha

- wymioty

- czerwone wargi
- brak apetytu na mięso,

- świąd skóry

niewiele jedzenia i picia

- język z żółtym nalotem

- potrzeba położenia się

- gorączka nie zmieniająca

- zażółcenia skóry

się przy potach

- miękki, nieforemny stolec

- stany cukrzycowe

- biały mocz
- otyłość

- uczucie, że energia unosi

się do góry
- białe upławy

2. Etapy postępowania diagnostycznego

Rozpoznanie stanu zdrowia według tradycyjnej

medycyny chińskiej powinno przebiegać w czterech etapach

postępowania diagnostycznego:

1. Obserwowanie

2. Wypytywanie

3. Słuchanie i wąchanie

4. Badanie palpacyjne.

W przedstawieniu bardziej szczegółowym działania takie

wyglądają następująco:

22

2.1. Obserwowanie

Dla dobrej oceny stanu zdrowia - już z obserwacji -

wymaganych jest kilka warunków wstępnych, a zwłaszcza:

- lekarz badający, terapeuta powinien być w dobrej kondycji

fizycznej i psychicznej - wypoczęty i wyspany,

- badanie powinno się odbywać najlepiej rano, przed

południem i w świetle słonecznym,

- pacjent powinien poprzedniego dnia położyć się wcześnie

spać a na badanie zjawić się na czczo,

- liczba pacjentów zbadanych przez terapeutę jednego dnia

(przed południem) powinna być mała, a czas pracy nie

powinien przekraczać kilku godzin.

2.1.1. Sylwetka i zachowanie się pacjenta

- różne objawy

Niektóre informacje o stanie zdrowia, aktualnej

kondycji, możliwościach wynikających z naszej konstytucji

fizycznej i psychicznej, naszych skłonnościach i właściwościach

organizmu uzyskujemy obserwując cechy sylwetki:

a. Wzrost: ludzie wyżsi, szczuplejsi, mają słabszą

konstytucję, skłonności do schorzeń układu

oddechowego i nerwowego. Ludzie niżsi natomiast

częściej mają zaburzenia krążenia i układu trawiennego. b.

Głowa: powinna wynosić 1/7 wzrostu; czaszka

proporcjonalnie większa oznacza konstytucję mocniejszą, a

mniejsza - słabszą. Kształt głowy owalny (typ "jajo")

oznacza konstytucję harmonijną, głowa "prostokątna" lub o

szerszej dolnej części informuje o konstytucji

23

mocniejszej, natomiast głowa "trójkątna" (wąska dolna część

twarzy) przedstawia konstytucję słabszą i odpowiednie

skłonności chorobowe.
c. Linia ramion: barki opadające - to konstytucja słabsza a

kwadratowe - mocniejsza. Niższy poziom jednego -z

barków oznacza, że występuje znaczne osłabienie

któregoś z narządów znajdujących się po tej stronie;

dotyczy to szczególnie płuc i jelita grubego;

d. Kształt ciała: sylwetka gruba, owalna z białą matową

skórą oznacza ociężałość umysłową i brak energii Chi.

Sztywne okolice lędźwi oznaczają upośledzenie nerek.

Jeśli ciało jest smukłe, klatka piersiowa wąska, a skóra

sucha - wskazuje to na brak krwi i substancji mineralnych

w organizmie. Wybitna szczupłość, chudość oznacza brak

energii życiowej.

e. Ogólny wygląd i zachowanie się: dobry ogólny wygląd i

korzystne wrażenie, jakie sprawia człowiek, znamionują

dobry stan zdrowia. Rozmowa z człowiekiem zdrowym

cechuje się zaangażowaniem w rozmowę, precyzyjnością.

Spojrzenie spokojne, skupione, bez częstego mrugania

powiekami, znamionuje jasność umysłu. W spojrzeniu

jasnym, błyszczącym, połyskliwym wyglądzie źrenic,

przejawia się energia umysłu, jego intensywność.

Człowiek zdrowy ma normalne, celowe, precyzyjne

ruchy, oddycha normalnie, a skóra, włosy i paznokcie są

połyskliwe. Natomiast zły stan umysłu, utratę energii

życiowej, przebycie przewlekłych i wyniszczających

chorób, charakteryzują:

- ruchy nieuzasadnione, niecelowe, nie służące niczemu,

nienormalne,
- twarz matowa bez połysku,

- oczy jakby pokryte mgłą, matowe; źrenice bez połysku, a

spojrzenie jakby przykute do jednego punktu,

24

- odpowiedzi, reakcje na pytania, na żądania -

spowolniała; występuje rodzaj ociężałości umysłowej i

przygnębienie,

- niemiarowy oddech.

Objawy takie występują często przy zaawansowanych

chorobach nowotworowych. f. Ruch ciała, pozycje -

przykłady:

1. Jeśli pacjent stale się porusza, oznacza to nadmiar

gorąca w ciele.

2. Patrzenie w górę przy rozmowie znamionuje nadmiar

Chi, natomiast patrzenie w dół - niedobór Chi.

3. Przyjmowanie pozycji embrionalnej we śnie oznacza

wychłodzenie organizmu.

4. Zwyczaj podpierania głowy dłonią z boku lub

podpierania brody otwartą dłonią informuje o

niedoborze energii Chi i osłabieniu funkcji

termoregulacyjnej organizmu.

5. Spacerowanie z rękami założonymi z tyłu w okolicy

krzyżowo-lędźwiowej oznacza zaburzenia z pęcherzem

moczowym.

6. Zakładanie rąk za pas, z przodu, na podbrzuszu -

wychłodzenie tego pęcherza.

7. Przyjmowanie pozycji rozkrocznej z rękami

ulokowanymi na biodrach - kłopoty z podejmowaniem

decyzji.

8. Krzyżowanie rąk z przodu na piersiach - osłabienie Chi

płuc.

9. Zakładanie splecionych rąk za głowę - gorąco w

pęcherzyku żółciowym, częste zmiany decyzji (przy

pewności o prawidłowym ich podejmowaniu), kłopoty

ze snem i podwyższone ciśnienie.

10. Siedzenie z wyciągniętymi, ale skrzyżowanymi nogami

25

- kłopoty z pęcherzem moczowym i okolicą krzyżowo-

lędźwiową.

11. Podkładanie rąk pod uda w pozycji siedzącej - kłopoty z

wątrobą, osierdziem i krążeniem krwi. .

12. Układanie rąk pomiędzy udami na wysokości krocza -

wychłodzenie wątroby.

13. Zakładanie nogi zgiętej w kolanie na drugie udo -

zaparcia, kłopoty z jelitem grubym.

14. Niemożność przyjęcia horyzontalnej pozycji we śnie

oznacza niedobór cech Jang energii w sercu (wg filozofii

taoistycznej, będącej jednym z podstawowych kanonów

tradycyjnej medycyny chińskiej, Jin i Jang są skrajnymi

przeciwieństwami - ale tworzący mi jedność - stanami

źródłowej prasiły leżącej u początku wszystkiego).

Cechy Jin to przede wszystkim: zimno, wilgoć,

ciemność, gromadzenie, skupienie, ruch dośrodkowy;

odpowiednimi cechami Jang są: ciepło, suchość, jasność,

rozpraszanie, ruch na zewnątrz.

Stan Jin organizmu lub organu cechować zatem będzie przede

wszystkim wychłodzenie, wilgotność, a odpowiednio stan Jang

związany będzie z przegrzaniem, wysuszeniem, napięciem.

Szczegółowiej natomiast należy badać wizualnie

poszczególne obszary i niektóre fragmenty ciała, gdyż są one w

stanie dostarczyć wielu ważnych informacji; takich obszarów - o

różnym stopniu dostarczania danych diagnostycznych -na

ciele człowieka znajduje się kilka.

2.1.2. Głowa, owłosienie, uszy

Do najważniejszych należy głowa - a w niej szczególnie

twarz - z różnymi swoimi fragmentami, które odzwierciedlają

26

stan różnych układów i systemów, np.: trawiennego,

oddechowego, krążenia, wydalania, nerwowego, i

przynależnych do nich poszczególnych funkcji i narządów.

Dotyczy to także włosów.

Owłosienie głowy

Owłosienie głowy przedstawia stan kondycji

psychicznej i fizycznej organizmu. Część końcowa włosa

przedstawia przeszłość, a część najbliższa cebulki informuje o

teraźniejszości i stanie organizmu związanego z obszarem, na

którym włos wyrasta:

OBSZAR GŁOWY

frontalny układ nad czołem,

przechodzący do skroni

boczny nad uszami

szczytowy, ciemię

boczn, tylny za uszami

tylny

ZWIĄZEK Z ORGANEM

nerki, pęcherz moczowy, układ

wydalniczy

płuca, jelito grube

serce, jelito cienkie, układ krążenia

śledziona, trzustka, żołądek

wątroba, woreczek żółciowy

Wszelkie zmiany chorobowe narządów mogą się odbijać

na stanie owłosienia odpowiedniej strefy. Dotyczy to np. tzw.

łysienia plackowatego, którego pojawienie się oznajmia o

niedoborze krwi, a także procesie chorobowym występującym w

narządzie odpowiadającym danemu obszarowi. Zjawisko to ma

miejsce również w przypadku łysienia dużych obszarów

głowy: tak więc w przypadku łysienia frontalnego informuje o

niedomodze układu wydalniczego (szczególnie nerek), w

przypadku zaś łysienia centralnego dotyczy głównie układu

krążenia i serca, ale także nerek, gdyż (ogólnie) owłosienie

27

głowy związane jest z nerkami. Wszystkie rodzaje zmian

chorobowych owłosienia głowy wiążą się więc z jakąś formą

niedomogi nerek. Ponadto gdy:

- włosy są suche, matowe - istnieje niedomoga układu

trawiennego, krążenia i oddychania

- włosy przetłuszczone - spowodowane są nadmiernym

poziomem kwasów tłuszczowych we krwi oraz niedomogą

układu trawiennego

- rozdwajanie się włosów na końcówkach - to osłabienie

funkcji organów rozrodczych

- włosy białe i srebrzyste białe (w młodym wieku) - to bardzo

nasilony stan Jang nerek, prowadzący do bezpłodności

-siwienie włosów, szpakowacenie - wynika z jangizacji

organizmu (naturalnej w podeszłym wieku), ale może być

wywołane nadmiarem spożywanej soli i tłuszczów

zwierzęcych. Występuje tu niedoczynność wątroby,

woreczka żółciowego i zmęczenie umysłowe

- łupież we włosach - to zaburzenia układu wydalniczego,

pobudliwość i zmienność psychiczna.

 Wszystkie ww. zaburzenia w stanie owłosienia głowy

łączą się przede wszystkim z nieprawidłowym odżywianiem,

długo trwały mi błędami dietetycznymi.

Kobiety nie powinny: myć włosów w okresie

menstruacji ani też farbować ich chemikaliami i wykonywać

sztucznych ondulacji, gdyż w wyniku takich działań pojawiają

się różne nieprawidłowości menstruacyjne i upławy.

Uszy

Uszy reprezentują całość organizmu. Oddziałując na

poszczególne ich punkty można w terapii ograniczyć się tylko

28

do małżowin usznych, których właściwe strefy odnoszą się do

odpowiednich organów, funkcji i narządów człowieka.

Na rys. 2, przedstawiającym ucho, uwidocznione zostały

w formie szkicowej części organizmu i narządy człowieka na

odpowiadających ich strefach. Samym swoim kształtem ucho

przypomina embrion ludzki w pewnej fazie rozwojowej, w

postaci skurczonej, z głową skierowaną w dół; przypomina

także nerkę.

Z powyższych związków wynika kilka ważnych

zależności, np.:

- spoglądając na nerkę widzi się jakby jakość życia człowieka,

jego konstytucję, siłę życiową. Korzystnie jest mieć duże,

długie, mięsiste uszy, ale niezbyt widoczne przy spojrzeniu

od przodu. Jest to oznaka długowieczności, dobrego zdrowia,

intuicji i wyczucia;

- zaniki i deformacje małżowiny usznej odnoszą się do

zaburzeń w nerkach, przy czym lewe ucho odpowiada prawej

nerce, a prawe - lewej;

- brak płatków ucha lub ich zanikanie oznacza utratę, niedobór

substancji mineralnych i zakwaszenie organizmu;

- zanik obrąbków i płatków pznajmia brak Chi -całego ciała i „

osłabienie układu obronnego całego organizmu;

- odstawanie uszu od czaszki (o kącie >45°) oznacza

przesycenie cukrem, nadmiar cukru w ciele;

- barwa ucha powinna być różowa: czerwona oznacza nadmiar

gorąca w nerkach, co prowadzi do braku (niewydolności)

Jin.

PUNKT

SHENMEN

UKŁAD

WSPÓŁCZULNY

NERW

KULSZOWY

. NARZ PŁCIOWE

PĘCHERZ —;——————g

KRĘGI LĘDŹWIOWE

RAMIĘ (BARK)
KLATKA PIERSIOWA

DOLNA CZĘŚĆ

ODBYTU

(ODBYTNICA) SKRAWEK UCH A

GARDŁO O

NOS

ŚLEDZIONA~~- KRĘGI PIERSIOWE

O/

OBRĄBEK 111

STAW BARKOWY

KOR A NADNERCZY PRZEWODY

NOSOWEO POTR. OGRZ.',

| SANCHIAO

PRZEWODY ENDOKRYNNE

PUNKT MUZGOWY

PUNKT PINGCHUĄN

' PUNKT ZNIECZULENIA

SZCZĘKI

L _ __ L_JI?IK_ L_ _ _

"^ OBRĄBEK V

UCHO WEWNĘTRZNE

PUNKT ZNIECZULENI A

ŻUCHWY

__ J

OBRĄBEK

MIGDAŁY
rys. 2. Narządy człowieka na odpowiadających im strefach ucha

30

Wygląd twarzy: barwa, zmiany na

skórze, nos i j ego okolice,

oczy i ich okolice, usta i okolice

Wygląd twarzy - zdrowy, ładny wygląd skóry na twarzy

znamionuje dobry stan organizmu; skóra zmatowiała oznacza

brak substancji mineralnych i wyczerpanie organizmu.

Poszczególne części, okolice twarzy związane są z 5

Elementami (Żywiołami, Przemianami).

Teoria "5 Elementów" (5 Żywiołów, 5 Przemian),

podobnie jak teoria Jin i Jang, jest ważnym kanonem tradycyjnej

medycyny chińskiej. Różne zależności występujące między

"Pięcioma Żywiołami" (Przemianami, Elementami): Drewnem,

Ogniem, Ziemią, Metalem i Wodą - wyjaśniają doskonale

podstawy diagnozy i terapii według medycyny chińskiej. W

zależnościach tych:

- czoło przynależy do Elementu Ognia (organy: serce i jelito

cienkie; funkcje: krążenie - seks i termoregulacja),

- prawy policzek - do Elementu Metalu (organy: płuca i

jelito grube),

- nos i okolice nosa - do Elementu Ziemi (organy: śledziona -

trzustka i żołądek),
- broda i okolice ust - do Elementu Wody (organy, nerki i

pęcherz moczowy),

- lewy policzek - do Elementu Drewna (organy: wątroba i

woreczek żółciowy).

a) Barwy twarzy związane są z odpowiednimi organami:

- kolor niebieskawy, siny z wątrobą,

- czerwony z sercem,

- żółty ze śledzioną,

- biały z płucami,

31

- czarny z nerkami,

ponadto:

- biały i blady oznacza wychłodzenie, zimno,

- żółty i czerwony oznacza gorąco przegrzanie,

- czarny, błękitny, siny, zielony oznacza ból,

- siny fioletowy oznacza zastój, blokadę.

Zależności te mogą być wykorzystywane do określenia

możliwości powrotu do zdrowia nawet przy ciężkiej chorobie.

Miarodajne są tu kolejności kolorów (chorobowych zabarwień)

pojawiających się* na poszczególnych fragmentach twarzy

związanych z odpowiednimi narządami.

Zależności te są jednoznacznie i precyzyjnie określone,

ale posługiwanie się nimi wymaga znajomości podstawowych

zasad teoretycznych tradycyjnej medycyny chińskiej. Ogólnie

zaś:
biała, blada barwa twarzy jest oznaką wychłodzenia

organizmu, nieprawidłowego krążenia krwi i braku Chi;

pojawić się może w silnych stanach bólowych i chorobach płuc,

bladość z obrzmieniem i połyskliwość skóry znamionuje brak

energii Jang,

bladość z odcieniem matowym i bez obrzęku oznacza brak

krwi, albo np. stan po wykrwawieniu wskutek krwotoku,

barwa żółta jest związana z wilgocią i oznacza też zaburzenie w

śledzionie,

skóra twarzy matowa, sucha, bez połysku oznajmia o

niedoborze Chi śledziony i żołądka,

barwa żółta, połyskliwa, intensywna dowodzi gorąca wilgoci w

śledzionie,

twarz obrzękła o barwie żółtej oznajmia o gromadzeniu się

śluzu w organizmie, o zastojach,

32

barwa czerwona - to barwa gorąca. Czerwona twarz oznacza

gorąco, wewnętrzny nadmiar gorąca w naczyniach

krwionośnych wskazuje na wysokie ciśnienie krwi, stany

zapalne w organizmie; może też wypływać z przyczyn

zewnętrznych, np. przy udarze słonecznym.

Gdy tylko policzki są czerwone, a twarz jest blada, może

to wynikać z braku energii Jin, gdyż wtedy bierze górę nawet

mała ilość energii Jang znajdującej się w organizmie; taki

niekorzystny stan pojawia się zwykle późnym popołudniem -w

czasie minimum płuc.

Barwa niebieska, sina, fioletowa wyraża zastój krwi,

wychłodzenie, ból, drgawki, bolesne napięcia; naczynia

krwionośne i kanały energetyczne są wtedy zablokowane.

Gdy nastąpi pogorszenie, zjawia się kolor fioletowy.

Sina lub ciemnosma barwa w okolicy ust oznacza niedobór

Chi w sercu, które nie mając energii nie porusza krwi, co

wywołuje sinienie. Barwa sina występująca na bladej twarzy

oznacza bolesność i chłód wewnątrz ciała. Barwa czarna

(ciemna, brunatna o brudnym odcieniu) oznacza graniczne

nasilenie gorąca (lub zimna) w organizmie. Ciemny, brudny

odcień skóry wokół oczu oznacza niedomogę nerek, utratę

substancji, niedobór Jin, a wynikać może z chronicznego braku

wypoczynku, ekscesów płciowych i nadmiaru ostrych

przypraw.

Barwa zielona, a zwłaszcza ciemno zielona (bez względu na

miejsce jej pojawienia się), sugeruje możliwość pojawienia się

procesu nowotworowego w odpowiednim dla strefy narządzie.

b) Zmiany na skórze twarzy.

Zdrowa skóra powinna być jasna, czysta, lekko różowa i

połyskliwa, bez plam, wybroczeń i zniekształceń. Różne zmiany

chorobowe pojawiające się na skórze twarzy zwykle mają

związek ze stanem organu odpowiedniego dla strefy, na której

33

występują - a ponadto stan skóry odpowiada też stanowi płuc.

Krosty i wypryski obrazują wysiłek organizmu od

eliminowania szkodliwych substancji lub nadmiernej ilości

cukrów, protein, tłuszczów - przy niewydolności układu

wydalmczego.

Istnieje związek ich strefowej lokalizacji z niedomogami

odpowiednich organów, które są przeładowane tłuszczem i

śluzem.

Trądzik wynika często z zaburzeń przemiany materii,

kumulacji gorąca w jelicie grubym i żołądku.

Piegi i ciemne plamy różnej wielkości występują zazwyczaj

w coraz większej ilości z upływem wieku jako skutek

przeładowania pokarmami Jin (a zwłaszcza prostymi cukrami)

i nie wydalanymi z organizmu truciznami różnego pochodzenia.

Plamy, lokalizowane w pobliżu konkretnych południków,

świadczą o chorobowym upośledzeniu odpowiednich narządów

związanych z tymi południkami.

Pieprzyki, czarne kropki i brodawki pojawiają się na ogół

na obszarach korelujących z organami, których funkcje są

głęboko zaburzone, najczęściej z przyczyn zatruć,

przeładowania proteinami.

Same brodawki mogą nie mieć lokalizacyjnego związku z

narządami, ale ich istnienie świadczy o ogólnych zaburzeniach

układu trawiennego, wydalniczego i krążeniowego. U osób tych

łatwo powstają torbiele, choroby skórne, infekcje, guzy i stany

nowotworowe narządów trawiennych, i rozrodczych.

Wybroczyny, niebieskie plamki są wynikiem zaburzeń układu

krwionośnego, zachodzącej tam stagnacji; często towarzyszą

im: arytmie serca, zaburzenia emocjonalne i nerwowość.

c) Nos i okolice nosa.

Rozpoznanie na podstawie oględzin nosa może

dostarczyć wielu ważnych informacji. Istnieje nawet szczególny

34

zakres akupunktury nosa (podobnie jak akupunktura ucha) dla

terapii wielu schorzeń.

Sam nos należy do Elementu Ziemi (elementu centralnego), co

uzasadnia przywiązywanie dużej wagi do jego wyglądu i

kształtu w różnych starych kulturach. Posiadanie wydatnego,

symetrycznego, pięknego nosa było uważane za stan bardzo

korzystny, za bogactwo (także intelektualne, psychiczne).

Patologiczne zmiany zabarwienia nosa informują o

różnych dolegliwościach i upośledzeniach organizmu. Tak więc

barwa:

- zielonkawa lub sinawa oznacza bóle brzucha,

- żółta oznacza zaparcia, zaburzenia układu trawiennego i

krwiotwórczego,

- biaława dowodzi niewydolności krwi, brak Chi,

- czerwona ujawnia zaburzenia krążenia i śledziony,

czerwony czubek nosa może sygnalizować dolegliwość

serca i nadciśnienie,

- ciemna (brudna) to dolegliwości wynikające ze zmęczenia

organizmu, także psychicznego,

- ciemna (matowa) oznacza przewodnienie organizmu, śluz,

obrzęki w różnych partiach ciała,

Obrzęki koniuszka nosa sygnalizują niedobór Chi w

sercu, natomiast jego rozstęp (zaznaczony w formie "rowka")

może oznaczać wadę serca (otwór w przegrodzie

międzykomorowej) lub arytmię.

Pozioma poprzeczna zmarszczka (bruzda) u podstawy

nosa sugeruje możliwość zapaści, choroby osierdzia.

Wąskie nozdrza mogą oznaczać niedobór Chi

organizmu.

Nos nabrzmiały informuje o zaburzeniach układu

krążenia i wydalania, a przy posiadaniu stwardnienia na

koniuszku jest ostrzeżeniem przed zawałem serca.

Nos zakrzywiony w lewo lub w prawo wskazuje na

nadczynność organów wewnętrznych z tej strony.

Wnętrze nosa, nozdrzy odnosi się do stanu płuc.

Wysuszenie wewnętrzne oznacza suchość płuc; wydzielina

wodnista, jasna wskazuje na wychłodzenie organizmu, a żółta,

gęsta - na jego przegrzanie.

Powstawanie polipów w nosie związane jest z

nadmiarem energii Jin w płucach.

d) Oczy i okolice oczu są bardzo ważnym obszarem

informacyjnym, diagnostycznym.

Do oczu skierowane są odgałęzienia wszystkich

ważnych kanałów energetycznych, co uzasadnia prawidłowość

diagnozy z oczu w metodzie irydologii. Szczególnie kanał

energetyczny wątroby jest tutaj ważny; sprawuje on kontrolę

nad oczami, stąd choroby oczu należy łączyć z chorobami

wątroby.

Przy usytuowaniu źrenicy oka: zjawisko "sanpaku" (trzy białka)

górnego jest normalne w wieku dziecięcym, ale występujące

później oznacza agresywność, nerwowość, gwałtowność i

niekontrolowane furie.

Dolne "sanpaku" (białko oka widoczne pod źrenicą)

oznacza osłabienie fizyczne i psychiczne, podejrzliwość,

skłonność do przestępczości, zagrożenie bezpieczeństwa, a

ekstremalnie dolne - wróży rychłą śmierć. Na rys. 3

przedstawiono szkicowe zjawisko górnego i dolnego "sanpaku".

"Sanapaku" dolne

"Sanapaku" górne

Trzy (sań) obszary białkówki oka

widoczne z boków i od do/u

/^
Trzy obszary białkówki oka

widoczne z boków i od góry tę-

czówki

rys. 3. Zjawisko "sanpaku"

Załzawienie gałek ocznych - chroniczne, z pojawieniem

się czerwonych kapilarów na białkówce - może oznaczać jaskrę

lub odklejanie się siatkówki oka. Zaczerwienienie białkówki

oka oznacza gorąco w płucach; a jeśli czerwony jest przy

środkowy kącik oka, to gorąco w nadmiarze znajduje się w

sercu. Czerwona tęczówka lub biały obszar oka

zaczerwieniony sygnalizują gorąco w wątrobie.

Nierównomierne rozszerzenie źrenic oznajmia o

mezrównoważemu termoregulacji organizmu, co może wynikać z

przemęczenia, przepracowania. Częste mruganie oczu

oznacza chorobliwy niedobór Jin w wątrobie.

Zbyt duża wielkość źrenicy sygnalizuje osłabienie

zdrowia, zmniejszenie możliwości fizycznych i psychicznych.

Zaburzenia typu: strach, pożądanie, zdenerwowanie- wywołują

powiększanie się źrenic. Źrenice mniejsze od przeciętnych

świadczą korzystnie o stanie zdrowia, a w wieku podeszłym

oznaczają długowieczność.

Czerwone linie, kapilary i plamki na białkówce oka

sygnalizują zaburzenia układu krążenia oraz inne zaburzenia

w organach, którym odpowiadaj ą poszczególne jego partie.

Na rys. 4 przedstawiono powiązanie stref oka z

37

odpowiednimi jego organami.

pęcherzyk żółciowy

wątroba

żołądek i śłedziona

(brzegi powiek)

nerki

płuca (białkówka)

rys. 4. Strefy reprezentacji narządów na obszarze oka

Śluz gromadzący się na dolnym obszarze białkówki

oznacza zaburzenia układu trawiennego.

Worki pod oczami oznajmiają o zaburzeniach nerek,

płuc, pęcherza i układu wydalniczego oraz obniżeniu poziomu

witalności fizycznej i psychicznej. Ciemno brunatne

zabarwienie występujące w tych miejscach może oznaczać

kamicę nerek. Okolica pomiędzy brwią a górną powieką

odzwierciedla stan pęcherzyka żółciowego, ciemno brązowa jej

barwa może oznaczać kamicę, a czerwonawa - stan zapalny

pęcherzyka.

Jeśli gałki oczne są nazbyt wysunięte z oczodołów, jest to

informacja o braku Chi w śledzionie, a stan przeciwny (oczy

zagłębione, wpadnięte) oznajmia o przewlekłych schorzeniach z

nadmiaru wilgoci i gorąca w organizmie.

e) Usta i okolice ust są wyrazem stanu organów związanych z

trawieniem, z przemianą materii.

Same usta są związane ze śledzioną; górna warga

przedstawia stan jelita grubego, a dolna wątroby. Prawy kącik

38

ust reprezentuje wpust do żołądka, a lewy jego przejście do

dwunastnicy. Występujące tu niekiedy pęknięcia, drobne

owrzodzenia odnoszą się do schorzeń (owrzodzeń) tych

fragmentów żołądka.

Pojawiające się opryszczki wargowe oznaczają nadmiar

gorąca w żołądku i śledzionie. Usta suche popękane informują o

nadmiarze suchości z zewnątrz lub odwodnieniu organizmu (np.

przez występujące biegunki).

Usta powinny być koloru różowego.

Inne barwy warg oznaczają:

blade, zbielałe - brak krwi i Chi w organizmie

czerwone - nadmiar gorąca we krwi, przegrzanie,

odcień ciemnoczerwony sugeruje

występowanie hemoroidów

fioletowe - niedobór Jang wewnętrzny lub silne zimno

zewnętrzne, ciemnosine - stagnację

krwi, degenerację narządów

wewnętrznych.

Drżenie warg dowodzi o osłabieniu krwi w wątrobie.

Poprawnie zwarte, zamknięte usta oznaczają zrównoważenie

energetyczne, dobry stan układu trawiennego, nerwowego,

oddechowego; wargi zaciśnięte mówią o wewnętrznym

napięciu, zaburzeniu wątroby i woreczka żółciowego.

Usta niedomykąjące się, otwarte, sygnalizują niedobór

Chi w śledzionie, skłonność do ulegania wypadkom, swoiste

upośledzenie intelektualne (główne kanały energetyczne w osi

ciała nie mają wtedy połączenia w ustach). Linie pionowe na

górnej wardze oznaczają osłabienie Chi i skłonność do

biegunek. Obrzmienie i wysunięcie do przodu uórnej wargi

informuje o dolegliwościach jelitowych, a dolnej żołądka.

Obserwowanie, oglądanie figury człowieka - a zwła /.czajego

twarzy - powinno uwzględnić jeszcze wygląd i stan kończyn

orazjęzyka.

W odniesieniu do kończyn dotyczy to w szczególności dłoni i

stóp - wraz z palcami.

2.1.3. Dłonie i palce rąk

Dłonie i palce stanowią zakończenie ramion i rąk; można

też rozpatrywać je jako kontynuację narządów wewnętrznych,

których przedłużenie stanowią, są ich peryferyjnymi

przedstawicielami. Związki takie uważane są za oczywiste i

stąd wywodzi się istnienie różnych opisów, tabel i rysunków,

przedstawiających takie zależności. Bazuje na nich również

chirognomia i chiroskopia.

Na dłoniach i palcach znajduje się wiele punktów

akupunkturowych; tu kończą się południki płuc, osierdzia i

serca, a rozpoczynają się te, które są związane z jelitem grubym,

termoregulacją oraz jelitem cienkim.

Oprócz punktów przynależnych do ww. meridianów

(południków) istnieje tu wiele innych ważnych punktów. Palec

mały przedstawia np.' stan i funkcjonowanie serca i jelita

cienkiego, palec serdeczny reprezentuje metabolizm

energetyczny i termiczny, palec środkowy odzwierciedla stan

cyrkulacji krwi i funkcje płciowe, a palec wskazujący określa

stan i funkcjonowanie jelita grubego; natomiast kciuk

reprezentuje stan układu oddechowego. Mocne palce oznaczają

dobre krążenie energii, natomiast jeśli są cienkie i słabe - jej

upośledzenie, osłabienie.

Skłonność do zakrzywiania się palców dośrodkowo

(obserwowane u ludzi w podeszłym wieku) jest oznaką

jangizacji organizmu.

40

Odśrodkowe odchylanie się ich od palca środkowego świadczy o

nadmiernym spożywaniu pokarmów o charakterystyce

energetycznej wychładzającej, szkicowo przedstawia to rys. 5.

PALCE ZAKRZYWIONE

d ośrodków o odśrodkowo
rys. 5. Diagnoza z kształtu palców

Gładkość skóry na rękach i jej miękkość oznacza dobry

stan płynów wewnętrznych, natomiast szorstkość mówi o jego

braku.

Jędrność i napięcie ręki informują o dobrym stanie śledziony i

żołądka, o dobrym przyswajaniu pożywienia.

Barwa grzbietu ręki mówi o jakości krwi; kolor siny

albo ciemno siny informuje o zastojach krwi, a występowanie

plam oznacza złe krążenie i niedobór jakości krwi.

41

Paznokcie pokazują stan woreczka żółciowego i

wątroby; jeśli są słabe i pękają, oznacza to zaburzenia układu

nerwowego i trawiennego. Białe półksiężyce u nasady paznokci

niedobrze świadczą o przemianie materii, natomiast prążki

wzdłużne informują o zaburzeniach nerek i wątroby (stan Jang), o

ogólnym zmęczeniu. Wgłębienia poprzeczne na paznokciach

mówią o zaburzeniach organizmu wywołanych niewłaściwym

doborem pokarmów, znacznych zmianach w odżywianiu

("huśtawce" od Jin do Jang) - niekorzystnych dla zdrowia.

rysy (prążki)

wzdłżne

wgłęBienia poprzeczne

rys. 6. Zmiany na paznokciach

Białe plamki na płytkach paznokci przedstawiają

przeładowanie cukrem organizmu i brak w nim mineralnych

składników. Łuszczenie się paznokci informuje o zaburzeniach w

krążeniu krwi i zbyt małej ilości płynów wewnętrznych.

2.1.4. Kończyny dolne i stopy

Kończyny dolne i stopy przedstawiaj ą przede wszystkim

stan zdrowotny organów, związanych z południkami tędy

42

przebiegającymi, a więc odpowiednio: wątroby, nerek,

śledziony i trzustki, żołądka, pęcherza moczowego i woreczka

żółciowego.

Deformacje kształtu, stwardnienia, zrogowacenia

odpowiednio odnoszą się do zaburzeń organów tutaj

reprezentowanych, przy czym zewnętrzna część pierwszego

palucha (największego) dotyczą śledziony i trzustki,

wewnętrzna zaś stanu wątroby. Paluch drugi przedstawia

żołądek, a trzeci stan zwieracza żołądka i dwunastnicy. Czwarty

paluch informuje o woreczku żółciowym, a piąty o pęcherzu

moczowym.

Występowanie zmian zabarwienia (odbiegających od

normalnej różowości) fragmentów skóry na wierzchu i

powierzchniach bocznych stóp może świadczyć o poważnych

schorzeniach; szczególnie groźne jest tu stwierdzenie barwy

zielonej, informującej o skłonnościach nowotworowych.

Poszczególne partie stóp korelują z odpowiednimi częściami

organizmu, co wykorzystywane bywa w - już dość powszechnie

znanej - tzw. refleksologii stóp.

2.1.5. Diagnoza z języka

Wygląd języka - strefy

reprezentatywne

Określenie stanu zdrowia na podstawie wyglądu języka

jest — obok diagnozy pulsowej - podstawową metodą oceny

rodzaju i stopnia zaburzeń zdrowotnych. Wygląd języka, jego

kształt, wielkość, kolor, struktura, stopień obrzmienia, ślady

odcisków zębów, a wreszcie charakterystyka nalotu - są bardzo

ważnymi przejawami stanu zdrowia. Język ujawnia konstytucję

43

psychofizyczną człowieka, a także jego aktualną kondycję

zdrowotną, informuje o rodzajach i stopniu zaawansowania

zaburzeń. Dzieje się tak dlatego, że wiele kanałów

energetycznych w ciele człowieka ma połączenia z językiem,

jego podstawą, okala usta lub przebiega w tej okolicy.

Ogólnie można powiedzieć, że język wyraża potrójny

ogrzewacz oraz pięć elementów - i tak właśnie wygląda jego

tradycyjna interpretacja.

Przednia część języka i jego zakończenie przedstawia

górny ogrzewacz, a zatem i organy tam się znajdujące, czyli

płuca i serce; serce jest reprezentowane bliżej końca języka, a

płuca bardziej na brzegach.

Jelito

grube

górny

ogrzewacz

Worecze

żółciowy

44

rys. 7. Diagnoza języka - strefy reprezentatywne

 Środkowa część języka - to średni ogrzewacz z

ulokowanymi tu organami trawiennymi: żołądkiem i śledzioną w

części środkowej, po której brzegach z prawej strony

reprezentowany jest pęcherzyk żółciowy, a wątroba po lewej;

jelito grube i jelito cienkie reprezentowane są z kolei na

przejściu ze średniego do dolnego ogrzewacza, który obejmuje

nasadę języka i ulokowane tam miejsca refleksyjne nerek i

pęcherza moczowego.

Przed oceną stanu zdrowia na podstawie języka nie jest

wskazane jedzenie i picie (lepiej być na czczo), bo np. ocet

powoduje szarzenie języka, lukrecja jego przy czernienie itp.;

również antybiotyki powodują zmianę barwy języka.

Język zdrowego człowieka powinien mieć barwę

jednolicie jasnoróżową z bardzo lekkim białawym nalotem.

Inne barwy i ich odcienie - występujące na całym obszarze

lub na jego fragmentach - informują o zaburzeniach

zdrowotnych organu, który dany obszar reprezentuje; dotyczy to

zarówno wierzchniej jak i też spodniej strony języka.

Do diagnozowania z języka konieczne jest światło

dzienne. Pacjent powinien mocno wysunąć język, ale

równocześnie musi on być rozluźniony; uzyskuje się to zwykle

przez kilkakrotne wysuwanie i chowanie języka, dzięki czemu

następuje odprężenie.

Zdarza się, że niektórzy ludzie mają kłopoty z

wysunięciem języka; bywa on przykurczony tub też zakrzywia

się w prawo lub w lewo po wysunięciu albo jest sztywny lub

drżący, czy też wiszący, opadający niejako. Są to objawy

zaburzeń zdrowotnych.

Kształt języka

Kształt języka mówi nam wiele: może on np. być gruby i

duży (nawet po wysunięciu szerszy od ust) i ze śladami zębów na

brzegach, które się tam odciskają. Ten stan oznacza brak Chi

w śledzionie, a często także nadmiar wilgoci. Gdy język jest

gruby, obrzmiały i czerwony, to w śledzionie występuje

nadmiar gorąca; gdy natomiast jest blady, oznacza to brak Jang w

nerkach i śledzionie. Gruby i fioletowy język mówi o zatruciu

organizmu.

Język cienki, węższy niż szerokość ust, delikatny i

czerwony (nie intensywnie) oznajmia o braku lub niedoborze

krwi i Chi w śledzionie. Cienki i świecące czerwony -

przedstawia znaczny niedobór Jin, w wyniku czego powstaje w

organizmie nadmiar gorąca.

Pęknięcia na języku (jak popękana sucha ziemia)

informują, że płyny wewnętrzne znajdują się w stanie

wyczerpania; odnosi się to oczywiście przede wszystkim do

narządów związanych z obszarami, na których to zjawisko

występuje. Gdy np. pęknięcia takie istnieją na centralnej,

środkowej partii języka, to mamy do czynienia z brakiem soków

żołądkowych i śledziony (w skrajnych przypadkach towarzyszy

temu zjawisku ciemnoczerwona barwa na tym obszarze). Gdy

na jakiejś części języka pojawiają się wystające brodawki,

oznacza to także występowanie nadmiaru gorąca w

odpowiednich narządach związanych z tym obszarem.

Barwy języka

Barwy języka informują o stanie termicznym organizmu.

Bladość, biel mówi o wychłodzeniu, o zwolnieniu funkcji

46

krążenia Chi i krwi. Gdy przy białawym, bladawym kolorze

występuje duża wilgotność języka oznacza to, że brak jest

energii Jang i ciało nie może sobie poradzić z nadmiarem

wilgotności w organizmie. Natomiast gdy język jest blady i

suchy, mówi o braku płynów wewnętrznych i braku Chi. Barwa

czerwona jgzyka oznajmia o nadmiarze Jang, jeśli ta czerwień

ma ciemniejszy odcień - a nie ma na języku żadnego nalotu -

oznacza to niedobór Jin. Jest to stan niebezpieczny i należy

wtedy uzupełniać płyny wewnętrzne. Barwa czerwona może

występować na różnych częściach języka i odnosi się to do

określonego narządu; np. gdy czerwone są brzegi przedniej

części języka, informuje to nas o stanach zapalnych wątroby i

pęcherzyka żółciowego, a gdy dotyczy koniuszka języka odnosi

się to do serca.

Kolor ciemnoczerwony przedstawia silny stan zapalny,

owrzodzenie, co może prowadzić do stanów rakowych.

Czerwień o odcieniu szkarłatnym odnosi się do zaburzeń limfy i

naczyń krwionośnych. Sytuacja ta dotyczy także spodu języka,

gdzie zaburzenia naczyń krwionośnych manifestowane są

barwami o odcieniu niebieskim, a w przypadku-stagnacji krwi

występują odcienie fioletowe i zielone.

Gdy jeżyk jest wielobarwny, a wy stępuj ą na mm kolory:

fioletowy, siny lub zielony, oznajmia nam to, że zimno dotarło

do wnętrza organizmu i powoduje zastój krwi. Sytuacja taka

może wynikać z agresji zimna z zewnątrz lub też z

wewnętrznego braku energii Jang. Język zielony u kobiety w

czasie ciąży oznacza śmierć płodu.

Nalot na języku

Nalot na języku jest ważną cechą rozpoznawczą; daje

on możliwość rozpoznania głębi zachorowania, jego jakości, a

także rokowania co do jego przebiegu. Narastanie grubości

nalotu oraz jego ciemnienie, nie jest objawem korzystnym;

dotyczy to również kierunku rozprzestrzeniania się nalotu, który

nie powinien zrfeierzać do korzenia języka. Podobnie

niekorzystnym zjawiskiem jest zmiana koloru nalotu z białego

przez żółty do brązowego.

Biały nalot na języku zawsze mówi o chorobach z zimna, a

żółty o tych wynikających z gorąca; intensywność zaburzeń

jest mierzona grubością nalotu.

Doskonałą ilustracją znaczenia diagnostycznego

rozpoznania przyczyny choroby z barwy nalotu na języku

pacjenta może być następująca przykładowa sytuacja, która

zdarzyła się w upalny czerwcowy dzień nad Bałtykiem. Po kilku

godzinach pobytu na plaży powróciło z niej dwóch ludzi ze

złym samopoczuciem, przedstawiając identyczne objawy:

gorączka, dreszcze i ból głowy. Według medycyny współczesnej

powinni oni być leczeni tak samo, gdyż majątakie same objawy.

Wystarczy jednak rozpoznanie nalotu na ich językach, aby dojść

do wniosku, że musi to być leczenie zasadniczo inne.

Stwierdziło się u jednego z nich nalot biały, a u drugiego nalot

żółty, ponieważ pierwszy z nich kąpał się długo w zimnych

(jeszcze w czerwcu) falach Bałtyku i mocno się wychłodził,

drugi natomiast leżakował kilka godzin na plaży w prażących

promieniach czerwcowego słońca i dostał udaru słonecznego. U

obu tych ludzi wy stępiły takie same zewnętrzne objawy

zaburzenia zdrowia, gorączka, dreszcze i ból głowy, mimo

skrajnie odmiennych przyczyn zachorowania, którymi było

dostanie się do organizmu zimna lub ciepła.

48

Chińska diagnostyka z języka potrafi w takiej sytuacji

natychmiast odkryć przyczynę choroby i właściwie

ukierunkować leczenie. Musi ono w pierwszym wypadku

ogrzać organizm, a w drugim wychłodzić skutecznie, aby

doprowadzić go do równowagi. Można to uczynić nawet

prostymi, naturalnymi środkami, jak okłady, napoje i zioła,

które muszą być tak dobrane, aby w pierwszym przypadku

działać ogrzewające na wychłodzony organizm - w drugim

wychłodzić nadmierne jego przegrzanie. Wilgotność nalotu

mówi o wilgotności w ciele, suchość o braku płynów

wewnętrznych, a lepkość o śluzie znajdującym się wewnątrz

ciała. Cienkość nalotu oznajmia o powierzchowności choroby;

gdy jest on żółty i suchy, ma się do czynienia z gorącem i

brakiem płynów wewnętrznych. Szary lub czarny kolor nalotu

jest złym objawem; jeśli jest jeszcze śliski, tłusty i wilgotny -

oznacza to, że śluz i wilgoć zadomowiły się mocno w ciele.

Czarny nalot pojawia się tylko w dwóch krańcowych

sytuacjach: przy skrajnym nadmiarze zimna albo gorąca. Gdy

barwa nalotu zmienia się np. z żółtego na czarny, oznacza to, że

sytuacja się pogarsza; gdy nalot przybiera jaśniejsze

odcienie - sytuacja się poprawia.

2.2. Wypytywanie

Terapeuta, dokonujący rozpoznania stanu zdrowia wg

zasad tradycyjnej medycyny chińskiej, poświęca sporo czasu

na uzyskanie możliwie wielu informacji od pacjenta na temat

różnych odczuć i objawów, których doznawał w przeszłości -w

porządku chronologicznym - oraz aktualnej sytuacji. Odnosi się

to w szczególności do objawów objętych "Pieśnią 10 pytań"

(wg chińskiej terminologii). Jeśli pacjentem jest kobieta,

dochodzi "jedenaste pytanie" - o problemy ginekologiczne.

Zakres tego wypytywania obejmuje następującą problematykę.

2.2.1. Bóle różnego rodzaju

Rozróżnia się generalnie 2 rodzaje bólów. z nadmiaru

(przepełnienia) i niedoboru (braku) energii; ból z nadmiaru (np.

chłodu) jest wywołany zimnem, a bóle z niedoboru mogą powstać

przy braku Chi, krwi i wewnętrznych płynów. Sprawa

umiejscowienia i charakterystyki bólów jest ważna w

rozpoznawaniu. Wszystkie rodzaje wpływów zewnętrznych o

dużym nasileniu i dłuższym czasie trwania mogą by ć przyczyną

bólów; np. przyczyną bólów reumatycznych są: wiatr, wilgoć i

zimno. Bóle spowodowane nadmiarem wilgoci dają wrażenie

ciężkości, natomiast gdy istnieje zastój krwi to ma miejsce

odczucie jak przy ukłuciach igłą (mrowienie).

Cechą bólów od wiatru jest zmienność ich lokalizacji.

Jeśli przy ucisku miejsca bolesnegoosiągamy zmniejszanie się

bólu, oznacza to, że ból pochodzi z braku energii, z jej

niedoboru; gdy ucisk powiększa bolesność - pochodzi on z

nadmiaru.

Ból, który doprowadza do obrzmienia, może wynikać z braku

Chi, szczególnie, gdy występuje w okolicach żołądka i na

skórze.

Bóle piekące i palące mają swoje źródło w braku Jin we wnętrzu

ciała lub nadmiaru gorąca z zewnątrz.

Bóle stale trwające, o jednakowym (ale niewielkim)

natężeniu, powstają zwykle z braku Chi i krwi, a ich przyczyną

może być zimno zewnętrzne, które przedostaje się do wnętrza

ciała.

Bóle grzbietu, spotykane powszechnie, są na ogół

50

związane z nerkami; jeśli w czasie dnia, po rozruszaniu się,

odczuwana jest ulga, oznacza to, że pochodzą one z niedoboru

energii Jang nerek. Natomiast bóle z niedoboru Jin nerki

wy stępuj ą z powodu braku substancji; łączą się z uszkodzeniem

tarcz międzykręgowych, czyli przy dyskopatii. Bóle kończyn i

stawów występują z dwóch przyczyn: nadmiaru i niedoboru.

Bóle z nadmiaru to przede wszystkim różne formy reumatyzmu.

Przyczynami jego są zimno, wilgoć i wiatr. Reumatyzm z zimna

daje najsilniejsze bóle, charakteryzujące się tym, że są silne i

umiejscowione. Reumatyzm z wilgoci atakuje najczęściej

stawy, które stają się obrzękłe i towarzyszy temu uczucie

ciężkości. Natomiast gdy bóle mają charakter wędrujący,

przemieszczają się ciągle - wskazuje to na wiatr jako

przyczynę. Jeżeli wszystkie trzy przyczyny połączą się i

zaatakuj ą jaki ś staw, to będzie on gorący wyczuwalnie.

Przy niedoborze nerek, który występuje zwykle u osób

starszych lub po przewlekłych chorobach - ból nie jest tak

intensywny; przy niedoborze Jin wzmaga się podczas ruchu a,

przy niedoborze Jang ból pojawia się rano, a potem podczas

ruchu zamka (bo od ruchu wytwarza się ciepło - osoby te mają

zimne stopy i inne objawy niedoboru Jang nerek). Bóle z

niedoboru są chroniczne, wciąż obecne, ale słabsze.

Bóle brzucha mogą zaistnieć z nadmiaru zimna lub

gorąca w organizmie oraz zastoju Chi, krwi i pokarmów. Mogą

też być bóle brzucha wynikłe z niedoboru Chi, krwi i energii

Jang.

Rozróżnienie przeprowadza się dotykiem i uciskiem: jeżeli

miejsce bolące jest twarde lub gorące, a ucisk jest nieprzyjemny,

mamy do czynienia z nadmiarem; natomiast jeśli uciskany

obszar jest miękki, plastyczny - dotyczy to sytuacji niedoboru.

Obszar brzucha ponad pępkiem związany jest ze

śledzoną i żołądkiem, po bokach - z wątrobą, a poniżej pępka

dotyczy nerek, pęcherza moczowego, obu jelit.

51

Lokalizacyjny związek poszczególnych narządów z

odpowiednimi partiami brzucha przedstawia rys. 8.

S - serce JC -

jelito cienkie PM -

pęcherz N - nerki

O-Ks - krążenie PO

- 3 ogrzewacz WŻ -

pęcherzyk

żółciowy W

- wątroba P -

płuca JG - jelito

grube Ż - żołądek

ŚI-T - śledziona -

trzustka A

- jajnik
52

rys. 8. Związek narządów z poszczególnymi partiami brzucha

Bóle głowy

Dolegliwości bólowe głowy często są wynikiem

poważnych problemów zdrowotnych - i zasługują na

obszerniejsze i odrębne omówienie. Nie występują samoistnie,

lecz towarzyszą jako objaw różnym stanom chorobowym całego

organizmu lub silnym niedomogom jego poszczególnych części i

organów.

Ogólnie można je określić jako: I - spowodowane czynnikami

zewnętrznymi; II - stanami chorobowymi wnętrza naszego

ciała.

I. BÓLE SPOWODOWANE CZYNNIKAMI ZEWNĘTRZNYMI - do tych

czynników sprawczych należą: wiatr, zimno, gorąco, wilgoć i

suchość - występując pojedynczo lub łączące się pomiędzy

sobą. Rozróżnić możemy zatem bóle głowy:

a) Spowodowane przez wiatr i zimno, które wnikają do ciała i

powodują rodzaj przeziębienia i jako ważny tego objaw

- ból głowy. Wiatr atakuje główną część ciała - występują

bóle karku i potylicy a także bóle grzbietu wzdłuż

południka pęcherza moczowego. Chory nie będzie się

pocił, gdyż zimno zacisnęło pory skóry. Wystąpi jeszcze

lekka gorączka i dreszcze.

b) Spowodowane przez wiatr i gorąco:

- gorączka wtedy będzie wyższa, też wystąpią dreszcze

- ból gardła

- bóle w stawach

- zaczerwienienie oczu

- zewnętrzna powierzchnia ciała będzie gorąca, wystąpi

odczucie palenia skóry

- może wystąpić zapalenie ucha

c) Spowodowane przez wiatr i wilgoć:

- - ból głowy będzie miał charakterystykę jakby pierścienia,

który obejmuje i uciska całą głowę. Stan taki może

pojawić się, gdy śpi się w wilgotnych pomieszczeniach i

używa za dużo cukru albo nadużywa się alkoholu (a

wystąpi tylko wtedy, jeśli jest niedobór w śledzionie).

d) Spowodowane samym wiatrem:

- ból jest umiejscowiony, ate wędrujący, przemieszcza

się na różne części głowy,

- pacjent poci- się przez cały czas (wiatr otwiera pory

skóry),

- ma dreszcze,

- czuje się zmęczony,

- nienawidzi wiatru,

- temperatura nie jest zbyt wysoka.

e) Spowodowane przez wiatr i suchość - wtedy obok bólu

głowy jako bardzo charakterystyczny objaw wystąpi:

- suchy i trudno ustępujący kaszel,

- dreszcze,

- gorączka.

We wszystkich sytuacjach bólu głowy spowodowanego

przez czynniki zewnętrzne występują dreszcze, a ból jest raczej

mocny, gwałtowny, przychodzi nagle -- i po odpowiednim

leczeniu szybko ustępuje.

II. BÓLE SPOWODOWANE CZYNNIKAMI WEWNĘTRZNYMI -

stanami chorobowymi:

f) Spowodowany ogniem pęcherzyka żółciowego - zda-

rzający się najczęściej, szczególnie dotyczy kobiet;

towarzyszy mu siwienie włosów, bóle w stawach

biodrowych, tendencja do ischialgii, osteoporozy,

nadciśnienia. Zlokalizowany jest z boków głowy i jakby

54

wchodzi do oczu. Ten rodzaj bólu występuje często w

okresie menopauzy.

g) Spowodowany stanem Jang wątroby - często zdarza się

to na skutek braku Jin w wątrobie, który to stan powoduje,

że Jang wątroby wznosi się do góry w nadmiarze i daje

bóle głowy. Umiejscawia się na szczycie głowy. Bólowi

temu często towarzyszą nudności; czasem rozprzestrzenia

się on nieco ku przodowi i na boki głowy.

h) Spowodowany ogniem żołądka - przyczyną może być

ogień pęcherzyka żółciowego

- występuje z przodu głowy,

- towarzyszy mu często neuralgia nerwu trójdzielnego,

- objawem są także obrzmiałe, czerwone usta i język w

części środkowej,

- występują zaburzenia snu, gdyż ogień żołądka może

wyczerpywać Jin serca,

- może wystąpić krwawienie dziąseł, z górnej szczęki,

zęby nie będą posiadać połysku.

i) Spowodowany zastojem śluzu w żołądku - gdy je się za

dużo cukrów i tłuszczów, produktów mlecznych i lodów

itp.

- ból pojawia się z przodu głowy, szczególnie między

łukami brwiowymi,

- towarzyszą mu nudności i wymioty,

- nalot na języku jest gruby, tłusty,

- występuje bladość twarzy i niskie ciśnienie. Zdarza się

on u ludzi z niedoborem Chi w żołądku i śledzionie,

j) Spowodowany niedoborem Chi i krwi -% występuje u

ludzi, którzy są ogólnie w-niedoborze i mają następujące

objawy:

- są bladzi, anemiczni,

- głos mają słaby, cichy,

- mają niskie ciśnienie,

- ból nie jest silny, ale stale obecny, ciągły.

k) Spowodowany niedoborem Cni nerek - jest to naj-

częściej chroniczny ból głowy, obejmuje całą głowę, jest

typu migrenowego; mogą być skłonności do omdleń;

towarzyszy mu niskie ciśnienie, objawy niedoboru Jang

nerek, a także niedoboru Chi we krwi.

1) Spowodowany niedoborem Jin nerek - może się zdarzyć

pod wpływem stresów i po wypiciu dużej ilości kawy i

alkoholu, po dużej liczbie papierosów lub przy problemach

hormonalnych. Objawy towarzyszące:

- szum w uszach,

- podeszwy stóp gorące w nocy,

- bóle pleców wzrastające przy ruchu,

- sny mogą mieć erotyczny charakter.

Przedstawiona powyżej wielość przyczyn i rodzajów zaburzeń

uzasadnia konieczność szczegółowego rozpoznania dla

skutecznego leczenia tej częstej dolegliwości poprzez

oddziaływania na przyczyny.

2.2.2. Wydalanie

Ważność prawidłowego działania funkcji usuwania z

ludzkiego organizmu niepotrzebnych i szkodliwych substancji

podkreśla starożytna chińska maksyma: "Czego nie potrafią

usunąć nerki i pęcherz moczowy, powinno dokonać jelito grube,

c/ego nie potrafi dokonać jelito grube, powinno być dokonane

pr/ez płuca, czego nie potrafią usunąć płuca, powinna dokonać

skora; jeśli nie potrafi dokonać tego skóra - prowadzi to do

rn;

śmierci .
 Wynika z tego jasno ważność dla zdrowia prawidłowego

działania ww. narządów. Charakterystyka wydalin moczu, kału i

potu świadczy o zdrowiu lub chorobie i sprawności lub

niewydolności - nie tylko poszczególnych organów

odpowiedzialnych za te funkcje, ale także całości organizmu.

Mocz

Jego ilość, kolor, zapach, temperatura, częstotliwość

wydalania itp. cechy charakterystyczne są ważnymi

symptomami do diagnozy. Wielomocz jest przejawem

niedoboru nerek, śledziony, pęcherza moczowego; natomiast

skąpomocz wynikać może z przegrzania organizmu lub z

istniejącego równolegle silnego pocenia się. W przypadku

gorąca temperatura moczu staje się wyższa, jest on ciemniejszy i

wyraźnie ciepły w chwili oddawania; czasem bywa w nim krew.

Przyczynami są tu najczęściej: przegrzanie żołądka i

wątroby oraz wilgotne gorąco pęcherzyka żółciowego. Z

powodu gorąca i wilgoci w organizmie może powstać kamica

lub zastój krwi; w skrajnym stadium mamy do czynienia z

bezmoczem - niemożnością oddawania moczu - wystąpi to

też, gdy ciało posiada mało Chi.

Krwiomocz, wg tradycyjnej medycyny chińskiej, spowodowany

jest "ogniem" jelita cienkiego i serca. Oddawanie dużych ilości

moczu - i często - oznacza osłabienie termoregulacji

organizmu, jego wychłodzenie oraz niedobór Chi nerek i

pęcherza moczowego, który nie jest w stanie kontrolować

wydalania.

57
Kał

Winien być systematycznie wydalany z organizmu,

przynajmniej raz dziennie; najlepiej wykorzystać do tego czas

maksimum energetycznego jelita grubego, przypadający między 5

a 7 godziną rano.

Zaparcia, niesprawne wydalanie z organizmu zbędnych

resztek przemiany materii i toksyn, są przyczyną wielu

poważnych schorzeń i niedomogów organizmu.

Istnieją zaparcia z nadmiaru i niedoboru. Zaparcia

związane z nadmiarem mają za przyczynę gorąco, niedobór

Jin i brak płynów wewnętrznych. Gdy gorąco zaatakuje płuca -

jest mniej Jin w płucach, brak wilgotności. Oprócz dolegliwości w

samych płucach, które wtedy się pojawiają (kaszel z flegmą,

chrypka, podwyższona temperatura, poty itp.), występuje brak

płynów wewnętrznych w organizmie. Jelito grube wytraca je

jeszcze bardziej, występuje suchość, gorąco przenosi się do

jelita. Te dwa czynniki: nadmiar gorąca i mało płynów

wewnętrznych są w tym przypadku powodami zaparć. Kał jest

suchy, twardy, trudny do wydalenia, występuje bolesność

dotykowa brzucha.

Podobnie przyczyną obstrukcji może być nadmiar gorąca w

żołądku, które przenosi się do jelita grubego wg związku Jang -

Ming (jelito grube - żołądek). To nadmierne gorąco żołądka,

przenosząc się w dół, wysusza jelito grube.

Używanie pokarmów czy napojów o smaku gorzkim

działa osuszająco, wzmaga suchość w żołądku i wyczerpuje

Jin płuc. Przy zaparciach tego typu nie wolno więc stosować

smaku gorzkiego. Nie należy też pić czarnej kawy. Zaparcia z

niedoboru dotyczą braku Chi płuc i jelita grubego; ruchy

robaczkowe jelit są bardzo małe - lub nie istnieją - i stąd

pojawia się zaparcie, szczególnie gdy dołącza się niedobór Jin.

58

Są to najczęściej choroby ludzi starych, wywołane naturalnym

osłabieniem (brakiem, niedoborem) Chi nerek, które przenosi

się na płuca (cykl wyczerpujący), a następnie na jelito grube -

wywołując zaparcia. Zwykle tak wytwarzają się stany

chorobowe przewlekłe, bo wynikają z ogólnego osłabienia

energii życiowej.

Brak Chi jelita cienkiego i osłabienie Chi śledziony

(która jest gospodarzem płynów w organizmie) są także

powodami zaparć. Kał może nie być suchy, może być nawet

wilgotny, a jednak nie następuje pełne wypróżnienie; część

odpadów pozostaje w jelicie grubym, zatruwając organizm.

Natomiast zimno, wychłodzenie jelita cienkiego daje kał

początkowo suchy, a następnie wilgotny - jest to także objaw

niezrównoważenia pomiędzy watr oba a śledzioną. Niestrawione

resztki pokarmu w kale świadczą o niewydolności Jang

śledziony i nerek. Kremowa konsystencja wydalin z kiszki

stolcowej i ich silny odór wskazują na gorącą wilgoć jelita

grubego.
 Duża płynność kału i towarzyszące temu uczucie

ociężałości ciała są oznaką silnego osłabienia Chi śledziony,

prowadzącego do wypadania narządów.

Pocenie się

Związane jest z przyczynami zewnętrznymi lub

wewnętrznymi. Do przyczyn zewnętrznych należy wiatr i

gorąco, do wewnętrznych zaś zaliczamy przede wszystkim

zaburzenia w działaniu serca, które wg tradycyjnej medycyny

chińskiej "rządzi potami".

Poty mogą występować w różnych częściach ciała. Jeśli

występują na powierzchni klatki piersiowej, oznacza to, że płuca

i śledziona są wyczerpane; stan ten pochodzi często z nadmiaru

myślenia, obsesyjnego rozważania i uporczywych nawrotów

myślowych do jakichś spraw i przeżyć. Poty na poziomie głowy,

na czole, na twarzy mają za przyczynę brak Chi i gorącą wilgoć

w środkowym oraz górnym ogrzewaczu. Pocenie się w

ciągu dnia jest związane z niedoborem Jang nerek, a jeśli

poty zjawią się nocą - dotyczy to przede wszystkim serca, które

ma za mało Chi; wystąpi wtedy niedobór Jin i płynów

wewnętrznych, które wyparowują. Pocenie wynikające z

silnego osłabienia organizmu nadmierną pracą charakteryzuje się

zimnymi potami z towarzyszącym temu zjawisku uczuciem

duszności. Zapach potu związany jest z zaburzeniami w

organizmie, a także ze sposobem odżywiania. Jeśli stopy mają

zapach oznacza to niedomogę nerek.

 Stan płuc i serca decyduje o temperaturze potów. Ludzie

odżywiający się raczej wegetariańsko maj ą zapach potu słabszy i

przyjemniejszy od "mięsożernych". Z pewną przesadą można to

określić, że ci pierwsi pachną jak kwiaty, a drudzy mają

woń zwierzęcą (co jesz - tym się stajesz). •

Pocenie się organów płciowych charakteryzuje ludzi

nadużywających mleka. Poty na dłoniach i podeszwach stóp

oraz w okolicy serca, przy suchym języku i suchym gardle,

oznaczają gorąco serca, z powodu braku Jin; pot może mieć

silny zapach. Nocne poty występują szczególnie pomiędzy

godziną 23- a l- - gdyż jest to czas minimum energii serca, a

serce jest i tak już osłabione. Temu osłabieniu Jin serca

towarzyszy wtedy osłabienie Jin nerek i niedobór Chi płuc. Jeśli po

potach gorączka znika, jest to pomyślny objaw; natomiast

sytuacja przeciwna nie jest korzystna - staje się trudna, a nawet

niebezpieczna.

2.2.3. Apetyt

Brak apetytu nie jest zjawiskiem korzystnym. Niechęć

do jedzenia ma miejsce przy niedomodze wątroby i pęcherzyka

żółciowego, w których zjawia się wilgotne gorąco; sytuacja

taka ma również miejsce przy zaburzeniach żołądka i śledziony.

Gdy zaistnieje wrażenie, że jest się głodnym, a jednak nie można

jeść - oznacza to niedobór Jin żołądka. Gdy istnieje duży apetyt, je

się wiele, a jednak ciało pozostaje szczupłe, przyczyną jest tu

nadmiar "ognia" w żołądku.

 Brak apetytu spowodowany jest niedoborem Chi żołądka i

śledziony, Nadmierny apetyt, zbyt duże łaknienie, można

zlikwidować wychładzając żołądek i śledzionę - jest to dobra,

bo naturalna, recepta na zrzucenie nadwagi.

W przypadkach długotrwałych, przewlekłych, ciężkich

chorób, gdy pacjent je bardzo niewiele - nagły powrót apetytu,

zjadanie dużych ilości pożywienia, jest bardzo złą oznaką. Jest to

bowiem ostatnia mobilizacja organizmu, po której wkrótce

następuje załamanie.

Kwaśny smak w ustach po przebudzeniu się rano znamionuje

zastój pożywienia w żołądku, a gorzki oznacza, że w pęcherzyku

żółciowym i wątrobie istnieje silne nagromadzenie gorąca, stan

zapalny. Odczuwanie smaku słonego oznacza zimno, chłód w

organizmie.

2.2.4. Pragnienie

Pragnienie jest związane z chorobami mającymi za

przyczynę nadmiar gorąca; ma się wtedy zwykle do czynienia z

narastającym brakiem płynów wewnętrznych. Jeśli przy tego

rodzaju niedomaganiach nie ma pragnienia, jest to bardzo dobrą

61

oznaką: organizm jest jeszcze bardzo dobrze chroniony i jest

jeszcze wilgoć w organizmie. Wypijanie dużych ilości płynów i

wydalanie równocześnie dużych ilości moczu wskazuje na

cukrzycę.

Skłonność do picia gorących płynów w niewielkich

ilościach oznacza zaśluzowanie organizmu, zwłaszcza gdy

istnieje przy tym skłonność do wymiotów, a wydalanie moczu

występuje w małych ilościach.

2.2.5. Odczucie gorąca lub chłodu

Jest bardzo ważne dla określenia stanu zdrowia całego

organizmu, albo jego poszczególnych narządów. Odczucie

gorąca może pochodzić z zewnętrznych wpływów lub ze stanu

wewnętrznego, który spowodowany może być niewłaściwym

jedzeniem, silnymi przeżyciami (emocjami), ekscesami życia

płciowego i złymi nawykami (niewłaściwy styl życia).

Rozróżnienie (zewnętrznego czy też wewnętrznego)

powodu powstawania gorąca w ciele następuje poprzez

przyłożenie ręki, np. na czoło; gdy odbiera się zaraz odczucie

gorąca - jest ono pochodzenia zewnętrznego. Natomiast gorąco

pochodzące z wnętrza, odczuwane jest dopiero po chwili, i to w

formie jak gdyby promieniowania ciepła wydostającego się na

zewnątrz.

Gorąco zewnętrzne przejawia się często przez gorącą

głowę, a wewnętrzne powoduje odczucia także na dłoniach i

stopach, które są "palące". Również odczucie zimna może mieć

zewnętrzne i wewnętrzne przyczyny.

Wychłodzenie wewnętrzne może być spowodowane

brakiem, niedoborem składnika Jang energii w organizmie;

krążenie krwi, Chi i płynów wewnętrznych ulega wtedy

(32
zwolnieniu. Pojawiają się wówczas także takie objawy, jak:

biegunka, wielomocz, zmęczenie - i jest skłonność do

zasypiania na boku w pozycji skurczonej.

Poprawę tego stanu uzyskuje się przez ogrzanie. Przy

zimnie pochodzącym z zewnątrz charakterystycznym

zjawiskiem jest gorączka bez pocenia się; ogrzewanie ciała nie

przynosi ulgi, występuje bolesność stawów i inne bóle

miejscowe. Dreszcze będą się zjawiały na plecach i z tyłu ciała.

2.2.6. Zdolność słyszenia i zawroty głowy

Prawidłowa zdolność słyszenia związana jest przede

wszystkim ze stanem zdrowotnym nerek. Najczęściej

zaburzenia słuchu rozpoczynają się od "dzwonienia w uszach" o

różnym natężeniu, od szumu w uszach. Przyczyną szumu w

uszach jest osłabienie Jin nerek. Temu objawowi zwykle

towarzyszą inne np. osłabienie pamięci i koncentracji, zimno

kończyn w ciągu dnia, w czasie nocy zaś "pięć miejsc gorących"

(podeszwy stóp, dłonie i okolica serca), a także sny o

erotycznych treściach. Gdy osłabienie Jin nerek przeniesie się

na wątrobę - wystąpią też zawroty głowy i bóle typu

migrenowego. Natomiast gdy wraz z osłabieniem Jin nerek

wystąpi gorąco żołądka nastąpi paradontoza.

Przyczynami osłabienia Jin nerek bywają zwykle

chroniczne choroby, emocje i stresy (zastój Chi) oraz

wyczerpanie organizmu brakiem odpowiedniej ilości snu czy

też nadużyciami płciowymi, ale również używanie leków z

zawartością cortyzonu, który niszczy Jin nerek.

(33
Zaburzenia słuchu

Osłabienie nerek narasta zwykle z wiekiem i dlatego

ludzie starzy mają prawie zawsze narastające problemy z

jakością słuchu; zwykle szum w uszach jest początkiem

osłabienia słuchu, który prowadzi do głuchoty. Pojawia się ona,

gdy Chi nerek nie dochodzi do głowy, występuje osłabienie

Jin nerek. Gdy potrójny ogrzewacz i woreczek żółciowy zostaną

mocno wychłodzone (napełnione zimnem) będzie to powód

do pojawienia się głuchoty z nadmiaru; proces ten, gdy nastąpi

nagle, może też spowodować szybkie narastanie głuchoty.

Innymi przyczynami pojawienia się silnej niedomogi słuchu

mogą być także choroby epidemiczne o ostrym przebiegu, a

wtedy dotyczyć to będzie ludzi w różnym wieku.

Zawroty głowy

Przyczyną zawrotów głowy są najczęściej zaburzenia

związane z wątrobą; dotyczy to przede wszystkim zawrotów

tzw. "wirujących", gdy ma się wrażenie, że wszystko wkoło

obraca się. Przyczynami szczegółowymi są tu braki krwi i Jin

wątroby w stopniu ekstremalnym; Jang wątroby nie

równoważony przez Jin wstępuje w górę, pociąga za sobą śluz,

następuje zablokowanie dopływu krwi. Oprócz zawrotów głowy

mogą nastąpić drgawki, utrata przytomności, porażenia

połowiczne. Wczesnymi objawami, zapowiadającymi takie

dolegliwości, będzie zaczerwienienie oczu, częste mruganie,

łamliwość i rozwarstwianie się paznokci oraz charakterystyczne

reakcje takie, jak: duża pobudliwość, emocjonalność,

rozdrażnienie, histeria, niecierpliwość i łatwe wpadanie w

gniew.

64

Śluz blokuje też przepływ energii Chi i wtedy, przy

występujących obrotowych zawrotach głowy, mogą być

objawy: nudności, ucisk na klatkę piersiową, uczucie ciężkości

głowy, przygnębienie, skłonność do depresji. Gdy słabość Jin

wątroby rozszerza się na nerki, zawrotom głowy towarzyszą

migreny, osłabienie koncentracji i pamięci oraz szum w uszach.

Inny rodzaj zawrotów głowy, np. przy wstawaniu, jest

spowodowany brakiem Chi w sercu i śledzionie. Ten rodzaj

zawrotów głowy charakteryzuje się ciemnością w oczach przy

powstawaniu, a towarzyszą mu jako objawy: kołatanie serca,

zmęczenie, bezsenność, brak łaknienia, słaby głos, krótki

oddech, słabość kończyn, utrata wagi, bladość ust i bladość

twarzy.

2.2.7. Jakość snu i marzenia senne

Dodatkowe ważne informacje o stanie zdrowotnym

organizmu możemy uzyskać wypytując pacjenta o jego sen.

Jakość snu

Należy uzyskać informacje o długości i głębokości snu

oraz czy występują przeszkody w zasypianiu i w czasie trwania

snu, albo też czy występuje nadmierna senność. Bezsenność,

zakłócenia snu, trudności w zasypianiu - to

wynik zaburzeń serca, ale biorą w tym też udział, wątroba,

woreczek żółciowy, śledziona i nerki. Jeśli są one w niedoborze

lub w nadmiarze, umysł jest zaburzony (a umysł - to serce) i

stąd pojawiają się trudności, zaburzenia snu. Gdy śpimy zbyt

mało, nie wypoczywamy odpowiednio do potrzeb organizmu,

65

następuje utrata substancji i płynów wewnętrznych, traci się

Jin. Brak właściwego poziomu Jin, szczególnie w nerkach,

wywołuje zaś bezsenność.

W ten sposób powstaje tzw. "diabelskie koło" (nie śpi się i

traci się Jin, brak Jin - powoduje bezsenność).

Małe dzieci potrzebują dużo snu, aby przekształcić

substancję, aby rosnąć - jest to niezbędny warunek rozwoju

ich organizmów.

Trudno określić normę snu dla dorosłego człowieka, bo

odnowienie (regeneracja) organizmu, która wtedy zachodzi w

naszym ciele, jest sprawą indywidualną. Ta regeneracja dotyczy w

szczególności tkanek systemu nerwowego i mózgu. Dlatego

ludzie o nadwyrężonym systemie nerwowym i przemęczeni

umysłowo potrzebują więcej snu. Łatwo zaobserwować, że

ludzie nie wysypiający się należycie są "nerwowi" i nie pracują

wydajnie umysłowo. Ludzie o tęgim, zrównoważonym umyśle i

dobrym stanie nerwowym mogą spać krótko. Odpowiedni

wypoczynek umysłowo-psychiczny, który ma miejsce podczas

medytacji, skraca potrzebę snu - jogini śpią krótko.

 Oprócz długości w czasie, ważnym aspektem długości

snu jest jego niezakłócony przebieg i właściwa pora. Zasypianie w

zbyt małym odstępie czasu po kolacji, gdy organizm jeszcze

pracuje nad trawieniem, obniża jakość snu, a zawsze jest

przyczyną zaburzeń; dlatego wieczorny posiłek powinien być

spożywany co najmniej 4 godziny przed zaśnięciem. Również

bardzo ważna jest dobowa pora zasypiania. Zgodnie z cyklem

dobowym energia Jin narasta wieczorem, osiągając swoje

maksimum o północy. Dlatego kilkugodzinny sen przed północą

pozwala odbudować w organizmie najwięcej substancji.

Powinniśmy zatem zasypiać około godziny 20 a przynajmniej o

22.

Wiele mówi o stanie zdrowia pozycja, jaką zajmujemy

w czasie snu: niemożność zasypiania na plecach oznacza

niedobór Jang serca, natomiast chęć snu w takiej pozycji i z

rozrzuconymi kończynami świadczy o przegrzaniu, nadmiarze

gorąca w organizmie. Sypianie w pozycji skurczonej,

embrionalnej, oznacza wychłodzenie, nadmiar zimna w ciele.

Spanie na brzuchu występuje u osób, które mają kłopoty

trawienne, w szczególności dotyczy to nadużywania mleka.

Przy trudnościach w zasypianiu przyczynami są

nadmiary ognia i gorąca w sercu oraz w pęcherzyku żółciowym,

żołądku i pęcherzu moczowym. Pęcherzyk żółciowy, żołądek i

pęcherz moczowy przekazują sercu zbyt wiele gorąca, co

powoduje bezsenność w skrajnej postaci niemożności zaśnięcia.

Jeśli po zaśnięciu budzimy się często, sen jest przerywany -

przy czy na będzie brak krwi w sercu. Brak krwi w sercu powstaje w

wyniku braku Chi serca i braku Chi śledziony. Występuje

duża emocjonalność, lękliwość, także zawroty głowy. Umysł

jest niespokojny, występują też zakłócenia pamięci, nadmiar

myśli, utrata zdolności skupienia się.

Jako przeciwny stan występuje nadmierna senność; ma

się ochotę długo spać, często jest się śpiącym. Przyczynami

tego mogą być:

- stan przy przewlekłych chorobach; jest to zrozumiałe, gdyż

osłabiony organizm wymaga dłuższego wypoczynku, który

najlepiej zapewnia długi sen regenerując tkanki organizmu,

- niedobór Chi w śledzionie, który może przejawiać się

osłabieniem kończyn, bladością twarzy i lekkim

wychłodzeniem; senność daje też nadmiar wilgoci w

śledzionie, który odczuwany jest jako ciężkość ciała,

ociężałość,

- zagłębienie się zimna pochodzącego z zewnątrz

organizmu; dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy

wychłodzone są nerki, które stanowią korzeń Jang dla

wszystkich organów; nerka Jang podtrzymuje ciepło ciała,

67

jest związana z energią ochronną, siłą woli i odwagą

(mocna psychika). Osłabienie nerki Jang objawia się

potrzebą długiego snu przy towarzyszących temu stanowi

odczuciach wychłodzenia wewnętrznego z drżeniem,

zaburzeniach niewydolnościowych sfery płciowej,

obrzmieniach, trudnościach w oddychaniu, podatności na

depresje, biegunkach i potach.

Osłabienie Jang przenosi się na serce, które zostaje także

wychłodzone i odczuwa różne dolegliwości, jak np. arytmia,

trudności z wysławianiem się, strach przed zimnem, mało

radości; charakterystyczną cechą jest tu bardzo łatwe i szybkie

zasypianie.

Nadmierna senność może występować także przy

przepracowaniu, zarówno fizycznym jak i umysłowym, jako

reakcja organizmu na przeciążenie; wtedy jednak ma ona

charakter krótkotrwały. Po zregenerowaniu sił, usunięciu

skutków przeciążenia, powraca normalne zapotrzebowanie na

sen, który jest najlepszą formą regeneracji i powinien trwać

tak długo, jak potrzebuje tego organizm dla uzyskania

właściwego zrównoważenia i uzyskania potrzebnej harmonii.

Marzenia senne

W kanonie medycyny chińskiej, księdze NEI KING

SOEN przedstawione są związki pomiędzy jakością i treściami

marzeń sennych a stanami zdrowotnymi. Człowiek zdrowy,

zrównoważony energetycznie, nie powinien śnić. Jeśli marzenia

senne jednak się zjawiają to mają one następującą symbolikę:

- przy nadmiarze Jang w ciele będą sny o ogniu,

- sny o walce z kimś oznaczają nadmiar energii Jm i Jang,

- przy nadmiarze Cni w górnym potrójnym ogrzewaczu

68
pojawią się sny mające na temat latania,

- jeśli będzie nadmiar Chi w dolnym ogrzewaczu pojawią

się sny o spadaniu,

- nadmiar Chi w wątrobie powoduje sny o gniewie,

- nadmiar Chi w płucach spowoduje sny o cmentarzu, o

uroczystościach pogrzebowych,

- przy zarobaczeniu organizmu będą powstawały sny o

tłumach ludzi, o przeciskaniu się wśród nich,

- gdy wątroba jest w niedoborze, tematem snów będą grzyby,

perfumy i świeże rośliny oraz drzewa, pod którymi się

siedzi, ale trudno jest wstać,

- gdy nerki są w niedoborze, pojawiają się sny o podróżach i

nurkowaniu w wodzie,

- niedobór w płucach spowoduje sny o rzeczach białych, a

także o ranczach,

- serce w niedoborze sprowadzi sny o walce z ogniem,

- śledziona w niedoborze ześle sny o braku pożywienia lub o

budowaniu domów,

- sny kolorowe odnoszą się do zaburzeń wątroby,

- ogólnie sny o zwierzętach mają powiązania konkretnych

narządów z konkretnymi zwierzętami:

- o smokach

- o koniach

- o owcach

- o psach
- o bykach

- o tygrysach

- o królikach

- o kogutach

- o małpach

ukryte kłopoty ze śledzioną - powodują sny o żmijach

żołądkiem

sercem

jelitem cienkim

osierdziem

wątrobą

płucem

jelitem grubym

nerkami

pęcherzem moczowym

potrójnym ogrzewaczem - o świniach. Są to

także związki'zgodne z chińską astrologią.

2.2.8. Problemy kobiet

Knmwienia, bolesność, uplawy:

Gdy pacjentką jest kobieta, konieczne jest uzyskanie

informacji o menstruacji; istotne są tu zwłaszcza: okresowość,

czas trwaniu oraz ilość i barwa krwawienia. Zjawianie się

krwawień miesięcznych częściej niż co 28 dni oznacza zastój

Clii wątroby i gorąco, które może wynikać z nadmiernych

wzruszeń, gniewu, frustracji (zwłaszcza hamowanych).

Krwawienie zbyt późne jest spowodowane chłodem, zimnem,

które zagościło w organizmie i spowodowało zastój Cni i krwi;

także zimno może doprowadzić do zjawiska skrzepienia się

krwi oraz do skąpych miesiączek.

Obfite krwawienie miesięczne może pojawić się w

wyniku przegrzania organizmu, a z reguły jest skutkiem

osłabienia Chi śledziony.

Jeśli krew jest blada, mamy do czynienia ze stanem zimna,

niedoboru, brakiem Jang, brakiem krwi; natomiast barwa

ciemnoczerwona oznacza gorąco, stan nadmiaru. Bolesność

dolnej części brzucha, okolicy krzyżowej i występujące tam

obrzęki przed lub podczas miesiączki oznaczają zastój Chi i

krwi. Jeśli jest bladość i wychłodzenie tej części ciała, a

poprawę przynosi ogrzanie - powodem zastoju jest zimno.

Upławy białe, wodniste, obfite spowodowane są

niedoborem Chi śledziony i dużą ilością wilgoci w organizmie;

gdy barwa ich jest żółta lub czerwona z intensywnym zapachem i

świądem, stan ten znamionuje nadmiar, nagromadzenie

wilgotnego gorąca w wątrobie.

70

Przyczynami występowania upławów ntogąbyć zbyt duże ilości

nabiału i cukru, a także mycie włosów albo zimny prysznic w

trakcie miesiączki oraz depilacja brwi i używanie środków

chemicznych do farbowania włosów. Tfe przyczyny nie muszą

skutkować natychmiast, ale pojawią się na pewno zgodnie z

"prawem 90 dni", które mówi, że organizm odpowie w tym

czasie na różne działania, jakim jest poddawany; dotyczy to

także np. nadmiernego przegrzewania się latem (długotrwałe,

intensywne opalanie się) lub wychłodzenia zimą, kiedy to w

ciągu następnych 90 dni zjawiają się zaburzenia zdrowotne.

Zjawisko oziębłości płciowej u kobiet może wynikać z

wychłodzenia organizmu, ale także rozmaitych wstrząsów i

urazów natury psychicznej, zwłaszcza w dzieciństwie. Przez

odpowiednie ogrzanie organizmu (zioła i inne odpowiednie

terapie) lub przez właściwe psychologiczne oddziaływanie -

zaburzenia takie mogą być wyregulowane j przywrócona

naturalna harmonia organizmu.

2.2.9. Przykładowy schemat wypytywania

Pytania o organy zmysłów.

- oczy (widzenie), nos (węch), uszy (słuch), usta (smak) w

jakim są stanie, jakiego rodzaju objawy i kiedy występują

niedomagania, od jak dawna i jaka jest ich charakterystyka,

np. czy jest szum w uszach, jakiego- rodzaju, co

przypomina, czy jest ciągły, jaka jest wysokość dźwięku i

jakie objawy towarzyszące,

- czy są ogniki przed oczami, czy są plamki i jakiego koloruj

- czy są zawroty głowy, o-jakim charakterze i j akie są obj awy

towarzyszące,

- czy czuje się rano smak w ustach tjaki (słodki, słony, ostry,

71
kwaśny, gorzki).

Pytania o poty:

- gdzie występują (czy na całym ciele, czy tylko pod

pachami, na stopach, na głowie, na skroniach, w okolicy

narządów płciowych, na piersiach),

- czy są zimne, czy gorące, czy towarzyszy im duszność lub

inne odczucia,

- czy mają jakiś zapach, czy nie, czy po potach gorączka

znika,

- czy występują obfite, "zlewne" poty, w ruchu, czy bez

ruchu.

Pytania o apetyt i nawyki wyżywieniowe:

- ile płynów pije na dobę,

- czy występuje pragnienie,

- czy preferuje zimne płyny, czy gorące i w jakiej ilości oraz

jaki smak płynów,

- czy występuje niechęć do jedzenia i jakie są objawy

towarzyszące (bóle żołądka, obrzmienia, ociężałość),

- czy występują wymioty i w jakich okolicznościach,

- czy są odbijania, czkawki, pieczenie w przełyku, przed

czy po jedzeniu i jakie są inne okoliczności towarzyszące

(związek z jakością, ilością, temperaturą pokarmów,

smakiem),

- jakie smaki pokarmów preferuje, jaką ich temperaturę i

ilość,

- czy występuje brak, czy nadmiar śliny, suchość w ustach i

gardle. Pytania o odczucia termiczne i

dreszcze:

- czy występują odczucia gorąca lub chłodu (w jakich

częściach ciała, w jakich porach dnia lub nocy, w jakich

okolicznościach, pochodzenia zewnętrznego czy

72

wewnętrznego, jakie objawy są towarzyszące i gdzie (bóle,

poty), co przynosi ulgę, czy występuje "pięć miejsc

gorących",

- czy gorączka ma przebieg stały, narastający lub falujący i o

jakiej porze, czy towarzyszą jej poty i czy to przynosi

zmiany lub ulgę,

- czy zimne są tylko stopy, czy stopy i ręce, czy biodra i

plecy,

- czy dreszcze ustępują po ciepłym okryciu lub piciu

gorących płynów, czy po dreszczach przy chodzą poty.

Pytania o bóle:

- umiejscowienie, głowa, część głowy, inne części ciała,

ewentualny związek ż przebiegiem meridianów,

- charakterystyka: opis intensywności, czas, okres i

zmienność w czasie, reakcja na dotyk i ucisk, czy

przypominają kłucie, pieczenie, szczypanie, skręcanie,

wypromieniowywanie,

- czy występują w związku z ruchem lub spoczynkiem,

- czy dają wrażenie ciężkości, zimna lub ciepła (gorąca),

- czy bolesne są "punkty alarmowe" lub punkty na trasach

meridianów,

- czy wraz z bólem występuje: uczucie nudności,

przyśpieszenie oddechu, zmiana barwy skóry, pocenie się

(temperatura potów), mrowienie, wykrztuszanie krwi lub

ropy, kaszel, przykurczę, miejscowe stwardnienia,

obrzmienia itp. nienormalne objawy,

- czy nacisk bolącego brzucha jest nieprzyjemny, czy ból

zmniejsza się lub zwiększa.

Pytania o wydalanie. mocz:

- ilość (wielomocz, skąpomocz, bezmocz),

- kolor (przejrzystość lub rodzaj barwy, domieszka krwi),

73

kał:

zapach, jego natężenie,

temperatura, wrażenie ciepła lub zimna,

czy występują odczucia bólowe lub inne i kiedy,

czy po ukończeniu oddawania moczu i ubrania się

wypływają jeszcze krople,

łatwość lub trudność wydalania, ilość i zmienność w

czasie (także w czasie oddawania),

barwa kału i konsystencja,

obecność niestrawionego pożywienia, krwi lub ropy,

charakterystyka zaparć lub biegunek i ich związek z

czasem,

objawy towarzyszące wydalaniu (uczucie ciężkości ciała,

brzucha, także wzdęcia, gorąca zimna lub bólów w

odbycie itp.),

obecność i rodzaj zapachu gazów, ich intensywność i

ilość.

Pytania o sen i marzenia senne:

Jakość snu: - długość i głębokość snu, pora i łatwość

zasypiania,

- charakterystyka trudności w zasypianiu,

- czy występuje nadmierna senność także w

ciągu dnia, w jakim czasie, jakie odczucia

towarzyszą temu stanowi,

- pozycja w czasie snu, odczucia ciepła lub

chłodu, występowanie potów lub zaburzeń

tętna, trudności w oddychaniu.

Sny i marzenia senne: występowanie snów i marzeń sennych

w czasie faz snu, ich charakterystyka (powtarzalność treści,

kolor, tematyka).

Przedstawiony powyżej schemat wypytywania obejmuje zakres

74

zwany w tradycyjnej medycynie chińskiej diagnozą, "Pieśnią

dziesięciu pytań", które tego właśnie zakresu uzyskania

informacji dotyczą.

Jeżeli wypytywanie dotyczy kobiet, dochodzi jeszcze jedenaste

pytanie o miesiączki, o problemy kobiece.

Problemy kobiet - pytania powinny objąć i wyjaśnić:

- okresowość menstruacji, czas trwania, ilość i barwa

krwawienia,

- obecność skrzepów, upławów (ich kolory, ilość i zapach),

- bolesność w czasie okresu, odczucia termiczne (czy

bolesność danej części ciała ustępuje po ogrzaniu),

- występowanie obrzmień i bólów przed i po menstruacji,

ich lokalizacja i współistnienie, obecność świądu,

- ilość ciąż, dzieci, ewentualne występowanie oziębłości

płciowej, czy były poronienia, nawyki żywieniowe,

problemy psychiczne.

2.3. Słuchanie i wąchanie

2.3.1. Słuchanie

Odgłosy, jakie wydaje człowiek, są ważnymi

informacjami diagnostycznymi; dotyczy to jakości głosu,

oddychania, kaszlu, a także takich odgłosów, jak czkawka,

westchnienia, kichanie, odbijanie się.

Jakość głosu zależy od stanu zdrowia danej osoby. Moc

głosu, jego siła, jest wyrazem stanu energii Chi pacjenta. Mocny

głos i towarzyszące temu gwałtowne ruchy ciała, np. w formie

silnej gestykulacji, oznaczają stan nadmiaru gorąca w

75

organizmie; to symptomatyka Jang w wątrobie i płucach.

Człowiek wtedy wyładowuje emocje na zewnątrz, może mieć

czerwoną twarz i zaczerwienione oczy, a rano gorzki smak w

ustach, gdyż gorąco wątroby wywołuje gorąco żółci; stanowi

gorąca towarzyszą także takie objawy jak: głośny i nerwowy

oddech, kichanie, astmatyczny kaszel.

Słaby i niski głos, skłonność do małomówności

oznaczają zespół objawów związanych z zimnem, które

opanowuje organizm; szczególnie dotyczy to płuc. Przy braku

Chi w płucach mówimy z trudem, cicho, oddech jest słaby,

płytki, występuje słaby kaszel i skłonność do chorób z

przeziębienia (np. grypy). Gdy Jin płuc zostanie osłabione, głos

stanie się ochrypły, głęboki, kaszel zaś suchy i może przybrać

formę kaszlu z krwawymi i suchymi wydzielinami.O

Monotonny i cichy głos, wypowiadany na jednym

poziomie, oznacza niedobór Chi i Jang serca; towarzyszy temu

zwykle krótki, płytki oddech i duszność, blada twarz i skłonność

do arytmii, kołatanie serca. Jeśli serce i arterie zaatakuje śluz -

chory może zaprezentować objawy szaleństwa, pomieszania

umysłowego. Będzie wtedy rozmowa z samym sobą, ciężki

oddech z dużą ilością śluzu w płucach, nienormalne

zachowanie, otępiałość spojrzenia, bardzo powolne ruchy,

mogą także zdarzyć się ataki epileptyczne i nagłe utraty

przytomności.

Gdy nastąpi pogorszenie poprzez wzrost gorąca w sercu,

szaleństwo przybierze aktywniejsze formy, a mianowicie:

zawiłe wypowiedzi, śmiech i płacz bez przyczyny, nienormalne

zachowanie się, a wreszcie przeraźliwe krzyki i agresja, aż do

ataków zabójczych.
 Jąkanie się, wady wymowy są związane ze stanem

jelita cienkiego i śledziony oraz serca.

Jest to osłabienie Jin wspomnianych narządów.

Przyczyną może też być nadużywanie alkoholu.

76

Szybka mowa, nieprzerwany potok słów oznacza

gorąco serca, ogień serca.

Głośne oddychanie, hałasy i świsty wynikają z

nadmiaru gorąca płuc; towarzyszy temu astmatyczny kaszel z

napadami, z wydzielaniem się żółtego, zielonego i czerwonego

śluzu, który będzie gruby i lepki.

Kaszel jest spowodowany zmianą kierunku przepływu

energii w kanale akupunkturowym płuc; zamiast płynąć

normalnie w dół (płuca mają za zadanie przesyłać energię w

dół) - pod wpływem różnych czynników chorobowych

następuje zmiana kierunku na przeciwny, stąd powstaje kaszel.

Głośny i ostry kaszel wynika z nadmiaru - jak to •

wspomniano powyżej przy opisywaniu jakości głosu.

Kaszel słaby i drażniący to typowy niedobór łączący się z

objawami zimna i osłabieniem płuc.

Odbijanie po jedzeniu informuje, że pokarm zalega w

żołądku lub że jemy zbyt szybko, nie żujemy i połykamy

powietrze.

Odgłosy czkawki - jeśli są głośne i mocne, oznaczają

gorąco żołądka - towarzyszy temu uczucie palenia w żołądku

(zgaga) oraz nieprzyjemny zapach z ust. Przyczynami tego stanu

mogą być stresy (żołądek pierwszy odpowiada na gorąco

wątroby spowodowane stanami emocjonalnymi). Pojawiają się

wtedy często krwawienia z dziąseł i stałe uczucie głodu (gdyż

żołądek bardzo szybko spala pożywienie), uczucie pragnienia i

problemy emocjonalne.

Czkawka o słabym natężeniu, niezbyt długa lub zjawiająca się

pomiędzy posiłkami, oznacza niedobór Jang żołądka, a zatem

wychłodzenie, zimno żołądka. Pokarm zalega w żołądku, jest

zastój jedzenia, pojawia się kwaśny smak.

Westchnienia, pogłębiony wdech pojawiający się od

czasu do czasu oznacza blok emocjonalny, wynikający z zastoju

77

energii Chi w wątrobie. Stan ten wynika z zatrzymanych,

nieprzejawianych emocji. Objawami towarzyszącymi temu

stanowi są skłonności do depresji, odczucie zawęźlenia w

gardle, uczucie bezsilności - u kobiet mogą towarzyszyć temu

zatrzymanie lub zmniejszenie się krwawień miesięcznych.

2.3.2. Wąchanie

Zapach wokół chorego może być ważnym elementem

diagnozy. O zapachach wydzielin ciała ludzkiego i ich

znaczeniu dla określenia stanu zdrowia poszczególnych

narządów wspomniano w rozdziale poprzednim. Do tych

symptomów można dodać jeszcze odór z ust; jeśli jest on silny i

występuje szczególnie rano oznacza to przegrzanie żołądka,

"ogień".

Ciało zdrowego człowieka nie powinno mieć żadnego

nieprzyjemnego, ostrego zapachu. Zjawienie się takiego

zapachu jest objawem chorobowym, np. woń acetonu jest

charakterystycznym objawem dla cukrzycowej śpiączki, a woń

moczu pojawia się przy śpiączce uremicznej - co jest znane

także w medycynie zachodniej.

78

2.4. Badanie palpacyjne

2.4.1. Badanie tętna

Rys historyczny

Chińska nauka o tętnie (pulsowaniu)* cieszy się

wszechświatową sławą, mimo to jednak jej istota była mało

znana poza granicami Chin, z wyjątkiem Korei i Japonii. Także

Avicenna, słynny lekarz arabski, którego wiedzę ukształtował w

znacznej mierze dorobek naukowy sławnych chińskich

filozofów i lekarzy, napisał piękną książkę o sztuce badania

tętna w X wieku. Służyła ona wielu pokoleniom lekarzy w jego

czasach i w krajach, gdzie rozszerzała się kultura arabska.

W Chinach od najdawniejszych czasów przedmiotem

badań, doświadczeń i rozważań było badanie dotykiem tętnic

albo raczej punktów, gdzie uderzenie pulsu jest wyczuwalne.

Odkrycie, że można wykorzystać tętno do celów

rozpoznawczych, wiąże się z osobą sławnego filozofa i medyka

Pjan Cjao. Ten wielki chiński lekarz już na wiele stuleci przed
naszą erą opisał w swojej książce Nang - Tsing charakterystykę

tętna i podał, jak należy je badać dla celów diagnostycznych.

Istnieją jeszcze wcześniejsze przekazy, opisujące "rysunki

tętna" i "tradycje tętna" dotowane na XXVII w. przed

Chrystusem.

Z biegiem czasu technika i rozumienie diagnostyki tętna były

doskonalone i przekazywane z pokolenia na pokolenie.

* W języku polskim pulsowanie i tętnienie oznaczają to samo zjawisko; stąd

określenia "tętno" i "puls" będą używane w tym opracowaniu przemiennie

79

Już w III w. p. n. e. napisano w księdze Nej - Tsing, że

"tętno to wewnętrzna istota stu części ciała i najbardziej

precyzyjne określenie wewnętrznego ducha". Chińscy lekarze

niewątpliwie trafnie wybrali tętno jako miernik funkcjonowania

całego organizmu, gdyż czynność obiegu krwi, cały układ

krążenia, jest ściśle związany ze wszystkimi czynnościami

ustroju. Każda zmiana, jaka w nim zachodzi, wywołuje

nieuchronnie reakcje ze strony krążenia - a zatem tętna.

Jednak istnienia pulsowania nie należy łączyć tylko z

ruchem krwi przepływającej przez naczynia tętnicze. Istnieją

oczywiście dowody na to - tętnica zaczopowana, zamknięta, w

której odcinku końcowym nie istnieje przepływ krwi -

podlega skurczom, zachowuje ruch falowania. Te skurcze

tętnic, wyczuwalne szczególnie na tzw. punktach pomiarowych

tętna, są sterowane przez centralny autonomiczny układ

nerwowy. Szybkość rozchodzenia się tej fali jest wielokrotnie

większa od prędkości przepływu krwi w tętnicy. Po tym

wyjaśnieniu, opisanym we współczesnej literaturze

medycznej, traktującej o nauce pulsu (prace prof. G. Soulle de

Morant), jeszcze bardziej widoczny jest związek pomiędzy

tętnem a stanem całego organizmu, gdzie przecież rola i wpływ

systemu nerwowego na jego najmniejszą nawet część są

decydujące.

Z przedstawienia powyższego wynika jasno zależność

pomiędzy tętnem a organami człowieka, ich funkcjonowaniem i

stanem zdrowotnym. Istnieje zatem również związek

bezpośredni tętna z meridianami narządowymi.

Poprzez wiele wieków praktyki i doświadczeń

Chińczycy doprowadzili sztukę rozpoznawania stanu zdrowia

na podstawie badania tętna do perfekcji. Jest to metoda, w

wykonaniu mistrzowskim, całkowicie wystarczająca do

postawienia pełnej diagnozy; nie musi być wspomagana i

80

uzupełniana innymi metodami. Do takiej biegłości musie

dochodzić chińscy medycy, skoro obowiązująca obyczajowość

zabraniała obmacywania pacjenta, czy też jego rozbierania.

Dotyczyło to szczególnie osób wysoko postawionych w

hierarchii społecznej. Czy w takiej sytuacji możliwa była pełna i

trafna diagnoza mierzona inną metodą?

Za odpowiedź niech posłuży nam legenda o

mistrzowskich możliwościach diagnostycznych Sung Sy - Mjao,

słynnego terapeuty i zielarza. Był on autorem dwóch

monumentalnych dzieł, liczących po 30 tomów, stanowiących

swego rodzaju encyklopedię, podsumowującą dorobek

chińskiej medycyny tradycyjnej na koniec VII w. po Chrystusie.

Oto treść tej legendy:

Władca cesarstwa chińskiego Tang Taj - tsung był znany z

zamiłowania do nauki i sztuki, dlatego zgromadził w swojej

stolicy Ćzanan wszystkich wybitnych ludzi całego kraju i

korzystał z ich rad. Ku jego wielkiemu zmartwieniu wśród tej

wspaniałej plejady nie było Sung Sy - mjao, który prowadził

pustelniczy tryb życia i kategorycznie odmówił

przeprowadzenia się do stolicy. Któryś z dworzan poradził

monarsze wezwać lekarza pod pretekstem choroby kogoś z

cesarskiej rodziny. Cesarz, korzystając z tego, że jedna z jego

żon naprawdę źle się czuła, wezwał Sung Sy - mjao. Przywitano

go w pałacu z wielkimi honorami i sam cesarz łaskawie raczył ź"

nim rozmawiać.

Następnego dnia zaprowadził lekarza do kobiecej części

pałacu, do niedysponowanej cesarzowej. Dowiedziawszy się o

zamierzonych odwiedzinach znakomitego lekarza, wiedziona

kaprysem, postanowiła zażartować z niego i wystawić jego

umiejętności na próbę.

Zgodnie z panującą etykietą, lekarzowi nie wolno było

nie tylko z nią rozmawiać, ale nawet jej zobaczyć. Była ona od

81
niego odgrodzona szczelnym parawanem. Żeby móc zbadać

tętno, lekarz poprosił, by chorej obwiązano nadgarstek nicią, a

jej drugi koniec podano mu pod skrzydłami parawanu.

Cesarzowa oszukała Sunga - podano mu nić, której drugi koniec

był przywiązany do nogi od krzesła, na którym cesarzowa

siedziała. Sung chwycił nić, naciągnął i powiedział:

"wprowadzają mnie w błąd; nić nie jest przywiązana do żywej

istoty, lecz do bezdusznego drewna". Zaskoczona taką

odpowiedzią cesarzowa odwiązała nić od nogi krzesła i już

zamierzała ją obwiązać dookoła własnej ręki, gdy wzrok jej

padł na ulubionego pieska, leżącego opodal. Obwiązała nicią

łapkę psa. Sung ponownie pociągnął za nić, uważnie wczuwał

się w drgania, które ona przenosi i powiedział przygnębionym

głosem: "Znów próbująmnie doświadczać. Wyczuwane przeze

mnie tętno me pochodzi od człowieka. To jest tętno zwierzęcia".

Zawstydzona cesarzowa, przekonana o mądrości uczonego,

wykonała dokładnie jego polecenie. "Tak, teraz czuję tętno

kobiety - powiedział lekarz - Ustaliłem waszą chorobę, pani,

przyślę odpowiednie lekarstwo. Proszę je zażywać przy złym

samopoczuciu lub zakłóceniu spokoju".

Sung zaczął zbierać się do powrotu. Nie pomogły

namowy, żeby zechciał pozostać. "Od wielu lat mieszkam w

górach - powiedział - i nigdy nikogo me oszukałem. A tutaj w

ciągu jednego dnia oszukano mnie dwukrotnie".

Dowiedziawszy się o tym, co się lekarzowi przydarzyło, cesarz

rozgniewał się na swoją żonę. Ale Sung uspokoił go słowami:

"Niedomagacie teraz trochę, miłościwy panie. Zostawię

receptę, którą proszę przeczytać po moim odejściu, a od razu

poczujecie poprawę". Po odjeździe Sunga cesarz przeczytał

pozostawioną kartkę. Było na niej napisane "Proszę nie gniewać

się na cesarzową, gdyż postąpiła ona zgodnie ze swoją naturą.

Nie jest chora, lecz jest w ciąży. Za pięć miesięcy obdarzy was

synem". Przepowiednia Sunga ziściła się dokładnie.

82

Przenoszone przez nitkę charakterystyczne drgania tętna,

pozwoliły nie tylko określić fakt zaistnienia ciąży i termin

porodu, ale także płeć dziecka. Przy okazji, niejako

mimochodem cesarz uzyskał diagnozę wizualną swego stanu

zdrowia.

Takie są możliwości starochińskiej diagnozy w

wykonaniu mistrzowskim; odnośnie badania pulsu zostaną one

przedstawione poniżej w zakresie możliwym dla opracowania

popularno-naukowego.

Punkty badania tętna

Jako miejsce badania zaleca Nej - Tsing dziewięć

punktów: po trzy na górnej, środkowej i dolnej części ciała.

W górnej części dotyczy to punktów na tętnicach skroniowych,

górnych szczękowych i potylicznych. W środkowej - na

grzbiecie dłoni w trójkącie pomiędzy kciukiem a palcem

wskazującym, na tętnicy promieniowej poniżej stawu

nadgarstkowego i na tętnicy ramiennej powyżej łokcia. W

dolnej części ciała są to punkty na tętnicy udowej w

okolicach pachwiny, na tejże samej tętnicy w dolnej części uda

oraz na tętnicach stopy z obu stron kostek zewnętrznych.

W późniejszych czasach wszystkie te zalecenia były

wykonywane tylko w niektórych wypadkach. Natomiast duże

zastosowanie znalazła nauka o tętnie opracowana przez Pjan

Cjao, który w wymienionej już powyżej książce Nang - Tsing

stwierdza, że każdy narząd w ustroju człowieka i każdy proces w

mm przebiegający ma swoje odbicie na obwodzie, w swoim

"punkcie koncentracyjnym". Takimi punktami tętna są miejsca

na tętnicy promieniowej, na dłoniowej stronie przedramienia,

poniżej linii stawu nadgarstkowego.

Punktom na lewym nadgarstku przypisuje się

odzwierciedlenie skutków wpływów zewnętrznych,

przedstawienia siły krwi i krążenia oraz rezerw fizycznych

ustroju. Punkty na prawym nadgarstku przedstawiają raczej

stronę energetyczną, emocjonalną; stwierdza się, że wszystkie

pulsy prawe są tym silniejsze, im silniejsza jest energia

organizmu.

Dla obu nadgarstków punkty na tętnicy (odcinki tętnic) są

identyczne co do lokalizacji i mająteż takie same nazwy. Liczba

ich wynosi po 3. Lokalizację ich należy wyznaczać od punktu

drugiego (II - środkowego) gdyż znajduje się on dokładnie na

wierzchołku wyrostka kości promieniowej przedramienia.

Najczęściej używaną jego nazwą jest "Kuan" (co oznacza

"barierę"), gdyż w tym miejscu jest "bariera - granica, gdzie

Jin wchodzi, a Jang wychodzi". Punkt pierwszy (I) znajduje

się obok, w kierunku dłoni, w odległości jednego cuna

(jednostka pomiaru długości na ciele pacjenta, używana w

chińskiej medycynie = szerokości kciuka w stawie pomiędzy

pierwszym a drugim członem tego palca; jest to miara osobista

każdego człowieka). Najczęściej używana jego nazwa brzmi

właśnie "cun", ale bywa też stosowane określenie "kciuk", gdyż

punkt ten znajduje się u nasady palca noszącego właśnie taką

nazwę. Punkt ten jest identyczny z dziewiątym punktem

meridianu płuc, którego nazwa w nomenklaturze

akupunkturowej brzmi Taiyuan.

Punkt trzeci (III) znajduje się obok punktu drugiego (II) w

kierunku łokcia i nazywany jest najczęściej "Cni", ale

spotykane też jego określenie "stopa" wywodzi się z faktu, że

można go zlokalizować odległością jednej stopy od dołu

łokciowego. Ponieważ odległość taka wynosi 10 cunów,

oznacza to, że punkt "Chi" jest oddalony na odległość l cuna

od punktu środkowego (II) "Kuan", a dwa cuny od linii

84

środkowej stawu nadgarstka.

Poglądową lokalizację punktów pomiarowych tętna na

nadgarstkach wg źródeł chińskich przedstawiono na poniższym

rysunku
punkt l - CUN (kciuk)

punkt II - KU AŃ (bariera)

punkt III - CHI (stopa)

rys. 9. Lokalizacja punktów pomiarowych tętna

Istnieją jeszcze i używane są czasami przez specjalistów także

punkty pomiarowe (w kierunku łokcia), ale zakres naszego

opracowania zezwala tylko na wzmiankowanie o tym.

Technika badania tętna

Palce terapeutów badających tętno powinny być do tego

odpowiednio przygotowane. Nie mogą nimi zostać na pewno

gitarzyści, u których stan skóry na opuszkach palców:

wskazującego, środkowego i "serdecznego" - za pomocą

85

których zdejmuje się pomiar tętna - nie pozwalałby na

rozróżnianie bardzo subtelnych odczuć. Należy także mieć

krótkie paznokcie.

W zależności od wielkości (wzrostu) pacjenta palce

terapeuty muszą być odpowiednio rozstawione (cuny osobiste),

ale u dziecka, gdzie odpowiednie punkty pomiarowe są bardzo

zbliżone, nie będzie możliwości jednoczesnego użycia trzech

palców; wtedy trzeba dotykać punkty kolejno jednym palcem,

czasami serdecznym albo nawet małym.

Najlepszą pozycją do diagnozowania jest umieszczenie

punktów, w których bada się tętno na wysokości serca pacjenta.

Zapewniać to może pozycja siedząca lekarza i pacjenta po obu

stronach stołu, z łokciami opartymi na stole; palce terapeuty

obejmują nadgarstek badanego a trzy z nich dotykają

odpowiednich punktów. Należy rozpoczynać od palca trzeciego

(środkowego) na wierzchołku wyrostka promieniowego; palec

drugi (wskazujący) umieszcza się obok, od strony kciuka,

natomiast palec czwarty (serdeczny) także obok, ale od strony

łokcia. Wszystkie trzy palce nie powinny się dotykać, aby było

możliwe poszerzanie powierzchni styku palców terapeuty z

badanymi punktami na tętnicy promieniowej poprzez ich lekki

osiowy obrót, a także dotykanie nie tylko poduszeczką, ale i

czubkiem palca dla odbioru różnych subtelnych odczuć tętna z

tak poszerzonych powierzchni styku.

Przy takim usytuowaniu lekarza i pacjenta na przeciwko

siebie przy stole, prawa ręka lekarza obejmuje lewy nadgarstek

pacjenta, a lewa jego prawy nadgarstek.

Możliwe są oczywiście i inne usytuowania. Często w

gabinetach lekarskich używane są do tego celu specjalne

poduszeczki, na których spoczywa ręka pacjenta, co umożliwia

pewne uwypuklenie badanego odcinka nadgarstka.

Palce uciskające tętnice powinny najpierw dotykać ją

86

lekko, dla odbioru odczuć powierzchniowych, które informują w

pierwszym rzędzie o stanie funkcji i organów Jang. Zwykle

palec środkowy odczuwa silniejsze tętnienie, niż oba pozostałe,

co wiąże się z faktem, że punkt "Kuan" znajduje się na

wierzchołku wyrostka kości promieniowej i ten odcinek tętnicy

jest bardziej uwypuklony; należy zatem zwolnić siłę nacisku

na ten punkt tak, aby jednakowo odbierane było natężenie pulsu

pod wszystkimi trzema palcami. Jest to ważny i konieczny

warunek prawidłowej diagnozy.

rys. 10. Ułożenie ręki w czasie badania tętna

Następnie, poprzez zwiększanie siły nacisku (od tego

wyrównanego poziomu), ugniata się głębiej tętnicę do różnej

głębokości, w miarę potrzeby, dla odebrania i rozróżnienia

różnych odczuć, które się przy tym pojawiają.

Rozróżnienie tych odczuć i ich prawidłowa interpretacja

wymaga nie tylko szczegółowej wiedzy, ale także wieloletniej

87
praktyki - jeśli chce się osiągnąć np. poziom mistrzowski.

Każdy jednak stopień znajomości diagnozy z tętna może być

bardzo pożyteczny dla określenia jakości elementów

rozpoznania stanu zdrowia lub jego kontroli (poprawy lub

pogorszenia się). Znany specjalista od akupunktury - profesor

Bischko opisuje w książce Wprowadzenie do akupunktury

swoje doświadczenie z okresu, kiedy jako początkujący lekarz, o

bardzo skromnym jeszcze zasobie wiedzy i praktyki -

króciutkim badaniem tętna wykluczył potrzebę niebezpiecznej

operacji u pacjenta, przywiezionego do szpitala w stanie

nieprzytomności.

Cechy i właściwości pulsu

W starożytnych księgach napisano wiele o rodzajach i

cechach tętna. Ich liczba określana była różnie. Rozróżniano

kilkadziesiąt jego odmian, nawet do 80. Np. w księdze Czao -

Szing - Czhang - Nang są opisane i zilustrowane graficznie 33

rodzaje tętna. Później ograniczono ich liczbę w praktyce do 27 i

taką ilość ich cech stara się opracować współczesna

diagnostyka pulsu wg tradycyjnej medycyny chińskiej. Do tej

liczby dodaje się jeszcze cechę 28 -mą; stan, którego nie da się

odróżnić pod naciskiem, stan właściwie nieistniejący,

wyobrażający zupełną "pustkę" energetyczną. Wszystkie te

cechy i właściwości podzielone są na 4 grupy: obok nazw

punktów i ich numerów przedstawiono ich obraz graficzny.

Nazwy pulsów przyjęto na podstawie polskiego tłumaczenia

książki G. S. Moranfa Le diagnostic per les Pouls Radiaux .

(Le I Sio Jon Menn traduit et commente). Chińskie nazwy

pulsów podano w transkrypcji francuskiej, która obok

angielskiej i niemieckiej jest jedną z trzech oficjalnie

88

używanych w fachowej literaturze. Istnieją próby wprowadzenia

tylko nazewnictwa łacińskiego, aby ujednolicić tę

różnorodność.

Grupa I. Cechy Jang, zwane "siedem zewnętrznych", które

palec może odróżnić natychmiast po dotknięciu; informują one

o zaburzeniach, o charakterze Jang, a także niedomogach

systemu nerwowego; można je określić jako puls:

1. Powierzchniowy - Feou

2. Szeroki (Rozległy) - Rong

3. Pełny (Obfity) - Cne

4. Nitkowaty - Sienn

5. Ściśnięty - Tsinn

6. Próżny - Kreou

7. Śliski - Roa

rys. 11. Cechy Jang

Grupa II. Cechy Jin, zwane "osiem wewnętrznych", które

palec może odróżnić tylko przy zagłębieniu się w tętnicę;

informują one zwłaszcza o zaburzeniach typu Jin w organizmie i

o krwi.

89

Nazwy tych pulsów określa się jako:

Joann

Jo

Chenn

Fou

Oe

Tchre

Roann

Che

Raboteux

8. Miękki

9. Słaby

10. Zanikający

11. Ukryty

12. Drobny

13. Zwolniony

14. Powolny

15. Szorstki

13
11

14

15

rys. 12. Cechy Jin

Grupa III. Cechy ruchu lub bezruchu, zwane "dziewięć

dróg":

16. Delikatny - Si

17. Szybki - Chou

18. Pobudzony < - Tong

19. Pospieszny - Tsrou

20. Zanurzony - Tsie

21. Zmieniający się - Tae

22. Rozprzestrzenia

jący się - Sann

23. Pusty - Siu

24. "W Skórze" - Ko

90

Grupa IV. Cechy dodatkowe - siły lub słabości:

25. Wielki - Ta

26. Przedłużony - Tchrang

27. Krótki - Toann

28. Nieistniejący - Tsiue

 Odnośnie do podanej numeracji pulsów poniżej zostaną

przedstawione, w sposób przykładowy, odczucia umożliwiające

identyfikację poszczególnych pulsów i ich związki ze stanem

organizmu lub poszczególnych jego funkcji albo organów i

narządów. W tej przykładowej charakterystyce uwzględnione

zostaną także związki z innymi pulsami. Przytoczone

informacje mają zakres ogólny częściowy i poglądowy, nie

mogą stanowić podstawy do wyczerpującej diagnozy z tętna. Są

jednak materiałem ilustrującym możliwości rozpoznawcze tej

metody określania stanu zdrowia.

1. Puls Powierzchniowy - jest do odczucia na skórze, na

poziomie powyżej normalnego; można go odczuć "jak kawałek

drzewa, płynący na wodzie".

Gdy występuje, nerki są niewydolne, wnętrze jest zimne;

przedstawia wewnętrzne zaburzenia energii, "pustki krwi",

obrzmienie oddechowe.

Powierzchniowy i Wielki - oznaczają zaburzenia skóry

wszelkiego rodzaju, swędzenia; jeżeli trwają bardzo długo,

oznacza to nawet trąd.

Powierzchniowy i Śliski - wskazują na istnienie bronchitu ze

śluzem (zapalenie oskrzeli ze śluzem).

Powierzchniowy i Szybki - to reumatyzm i gorączka.

2. Puls Szeroki - "podobny do szerokich wód, które burzą się

na powierzchni" Jest twardy, szeroki, skaczący, pełny; oznacza

91
to ciepło z zewnątrz i wewnątrz, obrzmienie i przepełnienie.

Szeroki i Pełny - to zaburzenia umysłowe, zagrożenie

szaleństwem, utratą rozumu.

Szeroki i Wielki - to halucynacje.

Szeroki i Powierzchniowy - to dolegliwości Jang, których

symptomy są widoczne na zewnątrz; występuje utrudnienie

wydalania moczu i kału.

3. Puls Pełny - twardy i skaczący, im mniej opiera się palec,

tym silniej uderza. Jest to puls ciepła, krwi i energii,

przeciwieństwo "pustki", oznajmia czasem wymioty.

Pełny i Szorstki - to nagromadzenie energii, wilgoci i ciepła,

które spowodują biegunkę.

Pełny i Ściśnięty - to zimno okolic żołądka, który jest twardy;

występują bóle lędźwi.

4. Puls Nitkowaty - pozostaje prosty i naprężony, twardy,

wąski, przedstawia zmęczenie i słabość, utratę witalności.

Nitkowaty i Ściśnięty - to niedobre zimno, dusznica bolesna,

zimno w tętnicach.

5. Puls Ściśnięty - jest twardy, wąski, szorstki; przedstawia

zimno i ból; w prawym nadgarstku ból narządów wewnętrznych, a

lewym zaburzenie w żyłach i tętnicach, spowodowane

zimnem.

6. Puls Próżny - dwubitny, o dwóch głosach, wierzchołek

dzieli się na dwie połowy, w środku jest przerwa - oznajmia

nagromadzenie krwi, nieregularne jej krążenie, wymiotowanie

krwią, krwawienia z nosa ; jeśli jest w punkcie I — to krew w

moczu, w punkcie II - krew w stolcu.

7. Puls Śliski - oznaczany jak "ruch perły idącej i

powracającej". Informuje o zaśluzowaniu organizmu,

wywołanym nadmiarem krwi i energii oraz ich stłumieniem,

co tworzy śluz; oznacza też zawroty głowy.

8. Puls Miękki - jest całkowicie bez siły; to puls częsty u

starców; niebezpieczny, gdy występuje w średnim wieku - to

śmierć krwi, zimno i paraliż.

9. Puls Słaby - spokojny, arytmiczny, mało dostrzegalny ; to

pustka energii seksualnej, zdrętwienie ciała - gdy występuje u

starców, nie może być przezwyciężony.

10. Puls Zanikający - jest przeciwieństwem

Powierzchniowego; zanika przy nacisku z siłą i nacisku bez

siły. Gdy występuje w lewym nadgarstku oznacza bezsenność,

w prawym przygnębienie i ból pleców.

Zanikający i Delikatny - brak energii, nie można podnieść

ramion.

Zanikający i Ściśnięty - oznacza obrzęki.

11. Puls Ukryty - jest jeszcze głębszy niż Zanikający, trzeba

docisnąć palec, aż do kości, aby go wyczuć; oznacza

zatrzymanie funkcji, niedrożność; Jin i Jang są spłaszczone,

zahamowane. Występują zaburzenia wskutek wilgoci i zimna

lub gorąca.

12. Puls Drobny - jest niski, wąski, przerywany; oznacza, że

energia i krew są puste i zimne.

Drobny i Zanikający - energia Jin jest zaatakowana w

organach Jang - występuje biegunka, pocenie się bez końca.

Drobny i Słaby - dochodzi do wysuszenia spermy u mężczyzn, a

zaniku miesiączek u kobiet (także poronień).

13. Puls Zwolniony -wolniejszy niż normalny, wynosi około 3

uderzenia tętna na jeden oddech - oznacza zmęczenie na

skutek choroby, wewnątrz jest zimno.

Zwolniony i Powierzchniowy - to zimno zewnętrzne, zimno

kończyny.

Zwolniony i Śliski - w brzuchu dostrzega się wzdęcia,

powiększenia.

14. Puls Powolny - mniej niż 3 tętna na jeden oddech;

przeciwieństwo Pospiesznego. Jest to puls naturalny dla chorób

żołądka, oznacza też brak działania skóry, która jest twarda,

sparaliżowana; występuje lenistwo i zmęczenie. Powolny i

Zanikający - to zawroty głowy i omdlenia. Powolny i

Powierzchniowy - to niedowłady i reumatyzm skóry.

15. Puls Szorstki - przeciwieństwo Śliskiego. Wierzchołek

jego jest chropowaty, szorstki; krew i energia seksualna są bez

życia, Jin zmniejsza się.

Szorstki i Zanikający - u kobiet w ciąży, występują

dolegliwości płodu.

16. Puls Delikatny - niski, wąski, ale nie jest przerywany, jak

Subtelny; stały, regularny. Oznacza, że brakuje energii,

zwłaszcza w części dolnej ; energia seksualna i krew są

zmęczone, występują wzdęcia albo biegunka wskutek zimna

lub wilgoci.

Delikatny i Ściśnięty - organy Jang są w śluzie uszkadzającym

energię i krew.

17. Puls Szybki - to 6 lub więcej uderzeń tętna na jeden oddech

; jest to puls gorączki, może doprowadzić do majaczenia,

pobudza serce.

Szybki i Powierzchniowy - to śluz i ogień, pobudzenie i

pełność.

Szybki i Delikatny - to pustka Jin, ruch ciepła.

18. Puls Pobudzony - jest jak ziarnko grochu, które toczy się

tam i z powrotem, jakby bez ruchu, zdaje się toczyć w miejscu

94

- to ograniczenie krwi, jej wypływanie, np. krwotoki maciczne,

choroby krwi, silne biegunki.

19. Puls Pospieszny - szybki, skurczony i przerywany (z pow-

tarzającym się przystankiem). Jest to nadzwyczajne ciepło,

obfitość Jang, mniej Jin; w energii i krwi tworzy się śluz i

trucizny, ale nie stanowi niebezpieczeństwa, gdyż wszystkie

organy mają ciepło obfite. Chory mający go od dawna nie jest

szczęśliwy (zwłaszcza dotyczy to starców).

20. Pul& Zanurzony - powolny i nieregularnie arytmiczny, są

przystanki, jest nieciągły; to tętno nagromadzeń (przekrwienia,

obrzęki, nowotwory). Obfitość Jin powoduje nagromadzenia,

ekstremalnie poważne.

Zanurzony i Powierzchniowy — szkodliwe zimno.

Zanurzony i Zanikający - śluz gromadzi się we krwi.

21. Puls Zmieniający się - to regularne przerwy we wszystkich

punktach pulsowania po 10, 20, 30, 40 itd. tętnieniach; oznacza

usunięcie energii, którajest obniżona do ostateczności. Poważne

zagrożenie dla organów Jang, prowadzi to do śmierci.

22. Puls Rozprzestrzeniający się - jest niski, powolny, brak

korzenia i głębi; gdy lekko się naciska palcem, przestaje się go

wyczuwać; oznacza pustkę energii i krwi "ktoś doszedł do

wniosku, że nie ma sposobu, by dalej żyć".

- w nadgarstku prawym - energia i krew opadły.

- w nadgarstku lewym - choroby i zgubne działania

ogołacają organizm.

23. Puls Pusty — miękki, bez stałości - jest przeciwieństwem

Pełnego, oznacza dużo emocjonalności, fałszywych myśli i

95

urojeń, nieśmiałości; oddech staje się przyśpieszony,

pożywienie nie jest trawione. U dzieci oznacza neuralgię,

emocjonalność, dużo pocenia się bez przyczyny.

24. Puls "W Skórze" - jest twardy, szeroki i niski, jak bęben

dobrze napięty. Tworzy pełność i skurcze, oznacza uczucia

nadzwyczajne. Kobiety mają wtedy utratę krwi, krwotoki

maciczne, poronienia w połowie ciąży. Krew i energia seksualna są

nadmierne, jeśli występuje w nadgarstku prawym. W

nadgarstku lewym oznacza zagrożenie apopleksją na skutek

wilgoci.
25. Puls Wielki - podniesiony, skaczący, ale bez oporu; jest

podobny do Szerokiego. Oznacza wielką pustkę krwi i nadmiar

złej energii. Choroba może wejść do tętnic jak złodziej, są

choroby skóry i swędzenia.

Wielki i Powierzchniowy - to choroby z zewnątrz, pogarszające

się z dnia na dzień, aż do śmierci. Wielki i Głęboki - to

niebezpieczeństwo z wewnątrz.

26. Puls Przedłużony - oznacza odbieranie go lepiej po

obrocie palca w kierunku dłoni na nadgarstku od normalnej

pozycji palca; jest przeciwieństwem pulsu Krótkiego, oznaką

nadmiaru energii, braku spokoju, ciało jest żwawe i gorące,

zaburzenia jelita grubego i żołądka.

Przedłużony i Wielki - umysł błądzi, epilepsja przygnębiająca,

śluz i gorączka.

Przedłużony i Powolny - szkodliwe działania atakują dolną

część ciała.

27. Puls Krótki - odbierany lepiej po obrocie palca (osiowo)

ku łokciowi; oznacza hamowanie energii, zanik energii -

96

szczególnie żołądka, bóle brzucha i serca. W każdej chorobie

przy tym pulsie wyleczenie jest trudne. Krótki i Ściśnięty - to

choroba górnej części ciała. Krótki i Szybki - to pobudzenie i

ból serca.

28. Puls Nieistniejący - nie da się odróżnić pod naciskiem,

jest całkowicie nieistniejący. Oznacza poważną "pustkę".

 Oprócz podanych powyżej charakterystyk tętna i ich

związku ze stanem ogólnym zdrowia człowieka lub jego

poszczególnych funkcji i organów należy przedstawić jeszcze

przynajmniej niektóre prawidłowości istotne przy badaniu.

Związki narządów i meridianów

z pulsami

Przedstawione punkty badania na tętnicy promieniowej w

pozycjach I, II, III mają ścisły związek z meridianami 12

głównych narządów (funkcji), a także samymi narządami

(organami).

Istnieje także ugruntowane przekonanie, że badanie pulsowania w

punktach "Cun" (I) umożliwia ocenę stanu zdrowia narządów

wewnętrznych, znajdujących się w górnej części ciała, w

punktach "KUAN" (II) środkowych narządów, natomiast

punkty "Chi" (III) reprezentują organy niższych partii naszego

organizmu.

Zależności te nie są jednoznacznie przedstawione w

literaturze fachowej. Jest to całkowicie zrozumiałe. Przy tak

znacznej liczbie bardzo subtelnych odczuć, jakie rozróżniać

należy przy badaniu pulsów, oraz ciągle nie do końca poznanych

funkcji naszych wewnętrznych organów nie może być pełnej,

szczegółowej jednoznaczności. Pomiędzy naszymi głównymi

narządami istnieją znane i dość dokładnie opisane przez

tradycyjną medycynę chińską przejawy współdziałania i

zastępowania jednego narządu przez drugi. Nie chodzi tu tylko o

wspomniane w II tomie pary narządów w obrębie jednego

Elementu, np. wątroby i woreczka żółciowego, w Elemencie

Drewna lub płuc i jelita grubego, w Elemencie Metalu (znane z

cyklu Brat - Siostra), ale o związki pomiędzy organami Jang i

organami Jin typu: Tai - Jang, Jang - Ming i Shao - Jang oraz

Shao - Jin, Tai - Jin i Jue - Jin, o których wspomniano w I

tomie. Te związki(a także inne, nie wymienione) mają

określone zakresy powiązań i objawów, które mogą być i są

przedstawione konkretnymi cechami pulsów. Może stąd

wynikać przypisywanie doznań, odbieranych przy badaniu

tętna, niekoniecznie tylko tym samym organom wewnętrznym. A

przecież organizm człowieka nie składa się tylko z 12

narządów i funkcji, które standardowo bada się przy

rozpoznawaniu tętna. W najczęściej spotykanych schematach

graficznych przypisuje się właśnie te 12 meridianów (oraz

odpowiadające im 10 organów i dwie funkcje) poszczególnym

punktom pomiaru pulsów promieniowych na nadgarstkach rąk.

Miejsc do badania pulsów jest po 3 na każdej ręce (póz. I, II,

III), razem sześć. Uznaje się, że dotykając lekko tętnicy na

każdym z punktów odbiera się informacje diagnostyczne o

organach Jang, a naciskając głębiej - o organach Jin, zgodnie z

ogólną zasadą, że "to co zewnętrzne jest Jang, a to co

wewnętrzne jest Jin". Otrzymujemy więc następujący schemat:

Pozycje palców
Lewa ręka

Prawa ręka

Narząd JIN

nacisk głęboki

Narząd JANG

nacisk

powierzchniowy

Narząd JIN

nacisk głęboki

Narząd JANG

nacisk

powierzchniowy

sercerT)!(7yelit° v_/l V-/

cienkie

płuca (T)
/7\ jelito v!y

grube

II

wątroba (j\\

woreczek

żółciowy

śledziona - /—--.

trzustka (?}

(n) żołądek

III

nerki (rn)

(S) Pscherz

\_y moczowy

os. krą2ęnte/^.|/^N potrójny

seksv_yv^ ogrzewacz
Schemat ten można porównać ze schematem rysunkowym

Pięciu Elementów i wtedy okaże się, że lewa część tego

schematu (rozdzielonego linią przerywaną) odpowiada lewej

ręce, a prawa część odnosi się dokładnie do prawej ręki.

Sytuację tę przedstawiono na poniższym szkicu, gdzie typowy

schemat Pięciu Elementów uzupełniono tylko numeracją

pulsów (I, II, III) oraz oznaczeniami L (lewa ręka) i P(prawa

ręka). / Element Ognia

Element

Drewna

póz. II

Element

Ziemi

poz.II

poz.lll

Element Wody

L (lewa ręka) ^-~-~" ~~^—\ P (prawa ręka)

Mając w pamięci wizualnej typowy schemat Pięciu

Elementów łatwo jest zapamiętać związek pozycji pulsów z

narządami według kolejności: dla lewej ręki - od Elementu

Ognia w dół do Elementu Wody oraz dla prawej ręki - od

Elementu Wody w górę do Elementu Ognia (oczywiście

odpowiednio po lewej i prawej stronie schematu).

 Oprócz nacisków powierzchniowych i głębokich,

niekiedy stosuje się pośredni (średni) nacisk, przez co uzyskać

można więcej informacji i bardziej rozdzielać powiązania, np. na

póz. II prawej ręki średni nacisk ma związek z trzustką, a

głęboki ze śledzioną. Na póz. III prawej ręki nacisk średni daje

informacje o krążeniu krwi, natomiast nacisk głęboki dotyczy

stanu narządów płciowych.

Takich odmienności i różnic jest oczywiście znacznie

więcej, przy zachowaniu jednak generalnej zasady, że pulsy w

póz. I informują o górnej części organizmu, w póz. II o

środkowej, w póz. III zaś przedstawiają dolną część oraz

odpowiednie organy i funkcje.

Przy badaniu pulsów należy też uwzględniać porę roku, w

której dokonuje się tej diagnozy, gdyż każdy okres ma pewien

wpływ na charakterystykę tętna. Najlepiej zaobserwować te

wpływy na tętnie zdrowego człowieka, które powinno być

regularne, wyraźne i odpowiednie do wieku i płci. Wiosną tętno

powinno być nieco napięte, w lecie (gdy Jang wzrasta) będzie

nieco "wypukłe" w środku fali, jesienią jest bardziej

powierzchowne, a zimą "chowa się głębiej". Występowanie

tego rodzaju charakterystyk o niewłaściwej porze roku jest

zjawiskiem chorobowym.

Tętno zdrowego człowieka, o zrównoważonym

energetycznie organizmie, powinno mieć 4 pulsowania na jeden

cykl oddechowy. U ludzi smukłych i wysokich tętno

charakteryzuje się dłuższą falą. Ludzie niżsi mają mniejsze

100
tętno. Chudzi ludzie mają tętno bardziej powierzchowne, a otyli

bardziej głębokie. Przy wygłodzeniu tętno słabnie, a po jedzeniu

mocno się wzmacnia na pozycjach dotyczących środkowego

potrójnego ogrzewacza. *

Ludzie młodzi mają szybsze tętno, kobiety

charakteryzuje puls szybszy i nieco słabszy od równego im

wiekiem mężczyzny.

Wszystkie tego rodzaju zależności powinny być wzięte

pod uwagę przy diagnozie pulsowej. W trakcie badania^powmna

być poddana ocenie odpowiednia liczba uderzeń serca dla

pewnego stwierdzenia charakterystyki pulsu, np. jego

regularności. Oznacza to, że jeśli dokonujący diagnozy tętna

nie jest mistrzem, takim jak Sung z przytoczonej legendy, a

poświęca badaniu tylko kilkanaście sekund - jest to praca

pozorowana i nie może przynieść dobrych rezultatów. Dobrze

wykształcony diagnosta zrozumie rozpoznanie Sunga o ciąży i

męskiej płci potomka cesarskiego z punktu na póz. III prawej

ręki kobiety - gdyż puls ten miał charakterystykę: Szeroki,

Pełny o zaokrąglonym wierzchołku (gdyby ten wierzchołek był

"wąski, tnący" - to na świat przyszłaby dziewczynka).

Szczegółowe rozpoznanie charakterystyki tętna na

każdym z punktów pomiarowych i właściwa ich interpretacja

umożliwia sformułowanie pełnego rozpoznania stanu zdrowia,

bardzo dokładnego dla wszystkich funkcji i części organizmu

człowieka. Nie będą to tylko informacje o stanie fizycznym,

ale także o psychice pacjenta, przeżyciach emocjonalnych,

stanie umysłu, pamięci, uzdolnieniach, instynktach, niekiedy

nawet treściach snów itp. przejawach jego pełnej osobowości

jako człowieka. Korzyści, jakie uzyskuje się stosując tę metodę

diagnozy, są tak wielkie, że nawet opanowanie jej w niewielkim

tylko zakresie daje już znaczne możliwości rozpoznania stanu

zdrowia.

101

Diagnoza z tętna powinna być zatem stosowana przez

wszystkich terapeutów, posługujących się tradycyjną medycyną

chińską i powinna stanowić ich podstawową umiejętność.

2.4.2. Inne badania palpacyjne

Niezależnie od opanowania diagnozy pulsowej, wiele

informacji o stanie zdrowia pacjenta uzyskać można poprzez

palpację (obmacywanie) poszczególnych obszarów ciała

pacjenta.

Szczególnie dotyczy to punktów MU, czyli tzw. punktów

alarmowych. Każdy z południków (a zatem także związanych z

nim narządów) ma taki jeden punkt, który w okresie

zaburzenia chorobowego - ale także już przed wystąpieniem

tego rozregulowania - jest specjalnie wrażliwy, bolesny.

Ten stan podwyższonej wrażliwości na lekki nawet ucisk

jest określonym i pewnym dowodem diagnostycznym. Badając

dotykiem skórę, szczególnie w obrębie punktów

akupunkturowych, stwierdzić można stan Jang lub Jin

odpowiedniego organu, w zależności od tego, czy skóra, lub

mięsień pod nią się znajdujący są obrzmiałe, twarde i napięte,

czy też tkanki te są miękkie i rozluźnione.

Przy okazji badania palpacyjnego można określić

istnienie innych objawów diagnostycznych w postaci zmian

koloru skóry, jej wilgotności, stopnia przetłuszczenia lub

suchości, miejscowych zmian szorstkości i zwiotczenia, a także

występujących znamion, wyprysków, plam, brodawek, krost,

wybroczyn, żylaków itp. znamion patologicznych, które są

objawami bardzo konkretnych zaburzeń zdrowotnych.

Poznanie i analiza możliwie wielu zależności pomiędzy

tymi różnymi objawami a stanem zdrowia umożliwią dokonanie

102

prawidłowej diagnozy, a następnie prowadzenie skutecznego

leczenia. Kontrolą może tu być zanikanie objawów.

Wielka wiedza diagnostyczna, zgromadzona przez

tradycyjną medycynę chińską - zwłaszcza przy dobrym jej

opanowaniu - będzie jeszcze na pewno przez długie lata

najbardziej wartościową metodą przy rozpoznawaniu stanu

zdrowia człowieka i przywracaniu mu utraconej harmonii.

Każdy zakres przyswojenia sobie tej wiedzy może oddać

nieocenione usługi nie tylko w leczeniu. Poprzez bardzo

wczesne rozpoznanie powstającego zaburzenia zdrowotnego

można podjąć działania profilaktyczne, nie dopuścić do

uszkodzenia organizmu, zapewnić mu optymalne i długotrwałe

funkcjonowanie.

CZĘŚĆ DRUGA

DIAGNOZA PRZY UŻYCIU

APARATURY ELEKTRONICZNEJ

1. Uwagi ogólne i porównawcze o

diagnozowaniu współczesnym

Wprowadzenie do współczesnej medycyny wielu

osiągnięć nowoczesnej techniki, ważnych wynalazków z

dziedziny elektroniki, fizyki i chemii, zaowocowało burzliwym

rozwojem nie tylko samej medycyny, ale także metod diagnozy

przez nią stosowanych.

Przy pomocy różnych aparatów i urządzeń uzyskuje się wgląd

do wnętrza organizmu człowieka; bada się stan zdrowotny

poszczególnych organów, ocenia zmiany chorobowe w

tkankach i narządach; mierzy się opad, skład krwi i moczu,

pojemność oddechową, rozpoznaje bakterie pod mikroskopem i

prowadzi różne analityczne działania, które dają wiele

informacji o stanie naszego organizmu.

Zdjęcia rentgenowskie, ultrasonografia, tomografia

komputerowa czy też obrazy zmian patologicznych,

uzyskiwanych przez magnetyczny rezonans jądrowy, pozwalają

przybliżyć trafność diagnozy.

Badania takie często jednak nie są obojętne dla zdrowia

pacjenta, a bardzo wysoki koszt tych świetnych urządzeń -

przewyższający niejednokrotnie milion dolarów - uniemożliwia

powszechną ich dostępność.

105

Utechnicznienie współczesnej medycyny, wprowa-

dzenie przeszczepów narządów i ogromnej liczby syntetycznych

leków, które wcale nierzadko wywołują skutki uboczne

szkodliwe dla pacjentów, przynosi jednak sporo rozczarowań.

Odhumanizowana medycyna, ze swoją drobiazgowością

specjalizacji - wśród której pacjent jest anonimowym

przypadkiem chorobowym, podlegającym różnym metodom

usprawniania - traci z pola widzenia człowieka jako całość

fizyczno-psychiczno-duchową.

Zajmowanie się leczeniem fragmentów organizmu,

które uległy uszkodzeniom lub patologicznym zmianom, jest

zwalczaniem objawów, a nie likwidowaniem przyczyn, które je

powodują.

Niestety, nawet te bardzo kosztowne, a trudno dostępne

urządzenia diagnostyczne pozwalają wykryć dopiero już

zaistniałe i często daleko zaawansowane uszkodzenia

organizmu.

Współczesna medycyna konwencjonalna nie dysponuje

metodami rozpoznawczymi, pozwalającymi wykryć schorzenie w

samym jego zarodku lub przed jego widocznym

uformowaniem się. Takimi metodami dysponuje natomiast

tradycyjna medycyna chińska, co obszerniej przedstawione

zostało w pierwszej części tego opracowania; pracochłonność,

czasochłonność i konieczność długoletniego szkolenia się do

efektywnego działania w tym zakresie jest jednak istotnym

hamulcem rozpowszechniania w praktyce tych metod diagnozy.

Lekarze mający za sobąjuż kilka lat żmudnych studiów

medycznych, niezbyt chętnie podejmują trud zapoznania się

teoretycznego i praktycznego z głęboką wiedzą tradycyjnej

medycyny chińskiej.

Operowanie tą wiedzą oznacza także poświęcenie każdemu

pacjentowi wielokrotnie więcej czasu niż w normalnych

106

rutynowych działaniach diagnostyczno-terapeutycznych

współczesnej medycyny.

Do niedawna zresztą zapoznanie się teoretyczne i uzyskanie

przygotowania praktycznego do działania wg prawideł

starożytnej chińskiej wiedzy medycznej nie było w Polsce łatwo

dostępne. Dopiero od niewielu lat działa w naszym kraju Polskie

Towarzystwo Akupunktury, staraniem którego podjęto

szkolenie lekarzy na kursach prowadzonych w Centrum

Medycznym Kształcenia Podyplomowego. Rozpoczęto też

wydawanie biuletynów i publikacji książkowych oraz

tłumaczeń dzieł obcojęzycznych, dotychczas u nas trudno

dostępnych. Pojawili się zagraniczni specjaliści, prowadzący

szkolenie teoretyczne i praktyczne w tym zakresie.

Prasa, radio i telewizja coraz śmielej przedstawiają

osiągnięcia medycyny niekonwencjonalnej, a w tym i metod

terapeutycznych, wywodzących się ze starożytnej sztuki

medycznej, które od niewielu lat uzyskały w Polsce status

oficjalnych terapii medycznych. Zapotrzebowanie na leczenie

tymi metodami jest coraz bardziej narastającym zjawiskiem

społecznym. Odrabiamy w tym zakresie znaczne zaległości w

stosunku do krajów Zachodu i Wschodu. Niektórzy europejscy

lekarze, przeszkoleni na przyśpieszonych kursach, mająjednak

czasem poważne problemy z uzyskaniem wysokiej

skuteczności swoich działań.

Jak już wspomniano w pierwszej części niniejszego

opracowania, zasadniczym warunkiem uzyskania dobrych

wyników w leczeniu wg zasad tradycyjnej medycyny chińskiej

jest przyswojenie sobie umiejętności pogłębionej i trafnej

diagnozy i kontrolowania przebiegu oraz wyników leczenia.

Bez prawidłowej tradycyjnej diagnozy nie jest to prawdziwa

tradycyjna medycyna chińska, ale tzw. nowoczesna medycyna

chińska, gdzie rozpoznawanie stanu zdrowia przeprowadzane

107

jest metodami współczesnymi, a tylko terapia wykonywana jest

metodami wziętymi ze starożytnej chińskiej wiedzy medycznej.

Jest to najczęściej akupunktura, ale także coraz częściej jej

.unowocześnione mutacje w rodzaju elektroakupunktury,

elektropunktury, laseropunktury, magnetopunktury itp.

Ze starożytną sztuką medyczną Chińczyków ma to

najczęściej taki związek, że działa się ww. metodami na znane z

chińskich tablic "punkty akupunkturo we". Nawet stosując

metody nakłuwania punktów terapeuci europejscy często nie

przywiązują zbytniej uwagi do odpowiedniego manipulowania

igłami wg antycznych prawideł; czasem brak im w tym zakresie

odpowiedniej wiedzy; różne podręczniki, będące podstawą ich

szkolenia, traktują te sprawy niejednorodnie i upraszczająco.

W praktyce współczesnej bywa, że przygotowany na

kilkutygodniowych kursach terapeuta stosuje standardowe,

opracowane przez różnych współczesnych autorów, metody

doboru punktów przypisanych przez nich dla zwalczania

dolegliwości i chorób określonych wg nowoczesnej medycyny.

Nie wszyscy autorzy tych podręczników przypisują

poszczególnym punktom akupunkturowym takie same

właściwości lecznicze, taki sam skutek terapeutyczny. Wynika to

zasadniczo z faktu, że w tra-dycyjnej medycynie chińskiej nie

operuje się nazwami chorób, uży-wanymi w medycynie

współczesnej, co było już omówione w części pierwszej.

Wszystkie te uproszczenia i brak pełniejszego

świadomego operowania podstawowymi zasadami starej

chińskiej wiedzy medycznej mogą wywierać znaczący,

negatywny wpływ na poziom osiągnięć terapeutycznych tzw.

nowoczesnej medycyny chińskiej.

Świadomi tych trudności i ograniczeń lekarze stosujący

akupunkturę (i inne metody wywodzące się z chińskiej

medycyny) coraz częściej stosują w praktyce różne aparaty i

108
pomocnicze metody, zastępujące bardzo pracochłonną

tradycyjną diagnozę i kontrolę postępów w leczeniu.

Przykładowo należy tu wymienić i objaśnić niektóre metody.

2. Niektóre metody diagnozowania

2.1. Stosowanie barwnych tablic wyglądu

języka

Dla celów diagnozowania istnieją już wielobarwne

albumy przedstawiające stan języka, jego strukturę i kształt,

wymiary i deformacje, kolory i odcienie barw, stan i barwy

nalotu na języku itp. Są to ważne cechy charakterystyczne.

Umożliwiają one pewne określenie stanu zdrowia i istniejących

zaburzeń chorobowych w organizmie pacjenta. Daje to

możliwość porównania - w różnych stadiach leczenia -

aktualnego wyglądu języka chorego z klasycznymi, a

charakterystycznymi objawami, przedstawionymi na tablicach.

Barwne zdjęcia z odpowiednimi analizami opisowymi

pozwalają na jednoznaczne stwierdzenia porównawcze i

podejmowanie decyzji o przebiegu leczenia.

Określenie kształtu i wielkości języka, które informuje o

ważkich stanach zdrowotnych, jest dużo łatwiejsze, jeśli

posiadamy wizualny materiał porównawczy; określenie

słowami może być względne i prowadzić do pomyłek. Podobnie

istotna jest możliwość oceny koloru i odcieni barw języka, a

także nalotu na nim.

W okresie leczenia ważnymi symptomami skuteczności

terapii lub jej niepowodzenia są zmiany barwy samego języka

109

oraz jego nalotu, a także cofanie się nalotu i jego

przemieszczanie się na powierzchni. Dla wyciągnięcia

prawidłowych wniosków z zachodzących zmian opisanych

powyżej nieocenione usługi oddaje posiadanie wizualnego

materiału porównawczego, co znakomicie ilustrują

wspomniane tablice.

2.2. Badanie tętna pulsografem

elektronicznym

Sztuka oceny stanu zdrowia poprzez badanie tętna jest

najwyżej ceniona w diagnostyce wg medycyny chińskiej w jej

klasycznej formie. Niestety - jak to już wspomniano w części

pierwszej - opanowanie jej w stopniu mistrzowskim wymaga

kilku lat żmudnych studiów praktycznych. Ponieważ każdy

stopień zaawansowania w tym zakresie jest niezmiernie

użyteczny w diagnozie i kontroli leczenia, dlatego opanowanie

rozróżniania jak największej liczby cech tętna jest bardzo

pożądane.

Pewien zakres cech tętna może być odebrany za pomocą

specjalnych aparatów, zwanych pulsografami. Produkcję tego

rodzaju urządzeń diagnostycznych podjęły już niektóre firmy

wykonujące sprzęt medyczny w różnych krajach.

Wyprodukowane dotychczas pulsografy pozwalają ocenić

niezbyt wielką liczbę tych cech, bo np. uznawany za najlepszy

pulsograf firmy Paik, YOO. EPG z Hamburga, przedstawia

graficzny obraz tylko 7 cech tętna - rys. 13:

10

tętno wolne

tętno szybkie

tętno głębokie

tętno

powierzchniowe

tętno gładkie tętno szorstkie

tętno normalne

rys. 13. Podstawowe typy tętna wg Tradycyjnej

medycyny chińskiej zarejstrowane

pulsografem firmy Paik i Yoo z RFN

Jest to już jednak ważne osiągnięcie, bo uzyskuje się

obiektywny dokument aktualnej sytuacji zdrowotnej pacjenta w

pewnym zakresie. Należy mieć nadzieję, że dalsze intensywne

działania w tym kierunku przyniosą uzyskanie rozpoznawania

większej liczby cech tętna tak, aby tą metodą można było

uzyskać pełniejszy obraz stanu zdrowia.

111
2.3. Badanie metodą Ryodoraku

Jest to aktualnie najlepsza i najważniejsza metoda

diagnozy przy użyciu sprzętu elektronicznego, wg opinii prof.

Garnuszewskiego, przedstawionej w książce Renesans

akupunktury. Twórcą metody jest japoński profesor, dr

medycyny Yoshio Nakatani. Nazwa "Ryodoraku" oznacza linię o

dobrej przewodności elektrycznej, a wyznaczają ją punkty

REPP (Reactive Elektro - Permeable Point), o zmiennej

przewodności elektrycznej, znajdujące się na skórze człowieka.

Jak się okazało, punkty te i linie zasadniczo pokrywają się z

punktami i meridianami znanymi w tradycyjnej medycynie

chińskiej.

Badania prof. Nakataniego i jego zespołu, prowadzone w

Osace od 1950 r. przez wiele lat na dużej liczbie pacjentów,

doprowadziły do wykrycia jednoznacznego związku stanu

zdrowia odpowiednich organów z jedynymi punktami

odpowiadającego im meridianu (południka).

Uzyskując zatem przez pomiar aparatem określenie

stanu energetycznego tych punktów uzyskuje się obraz stanu

odpowiednich narządów. Punkty te zostały nazwane punktami

reprezentatywnymi. Zamiast pomiaru oporności skóry na

wszystkich punktach związanych z określonym narządem,

wystarcza tylko pomiar dokonany na jednym punkcie.

Usytuowanie tych punktów na rękach i nogach pacjenta

przedstawia rys. 14.

112
rys. 14. Punkty reprezentatywne na rękach i nogach

Ciekawostką - ale i znamienną zależnością - jest fakt, że

są to przede wszystkim tzw. "punkty źródłowe" meridianu, czyli

punkty odgrywające wielką rolę w terapiach tradycyjnej

medycyny chińskiej, gdzie oprócz wymownego określenia

"źródłowe", określa się je też jako "punkty - korzenie".

Uzyskana została więc zasadnicza zbieżność teorii tradycyjnej i

nowoczesnej chińskiej medycyny, co upoważnia do

praktycznego porównywalnego stosowania metod diagnozy,

uzyskanej tradycyjnie i poprzez pomiar metodą Ryodoraku.

Pozostała jednak do praktycznego opracowania sprawa

oceny poziomu stanu energetycznego organizmu i

odpowiednich narządów, a mianowicie: jaką wartość mierzoną

aparatem należy uznać za nadmiernie wysoką (nadczynność

113
organu - stan Jang), albo zbyt niską (niewydolność organu,

osłabienie przez rękę (Hl- H6) stan Jin).

Sprawa ta zajęła zespołowi prof. Nakataniego wiele lat prób

na tysiącach pacjentów, zanim ustalono wzajemną zależność i

wzajemny związek wyników odczytu wszystkich 12

meridianów narządowych

Ostatecznie uszeregowano je na specjalnie opracowanym

formularzu, po 6 dla przebiegających:

przez rękę (Hl - H6)

H l - płuca

H2 - osierdzie, krążenie - seks

H3 - serce

H4 - jelito cienkie

H5 - potrójny ogrzewacz

H6 - jelito grube przez

nogę (Fl - F6)

F l - śledziona, trzustka

F2 - wątroba

F3 - nerki

F4 - pęcherz moczowy

F5 — woreczek żółciowy

F6 - żołądek

Wszystkie 12 odczytów z punktów reprezentatywnych

po lewej stronie ciała sumuje się z 12 odczytami pobranymi

odpowiednio po prawej stronie ciała i po opracowaniu

arytmetycznym uzyskuje się na formularzu pomiarowym

wykres poziomu górnego i dolnego prawidłowości

fizjologicznej 12 narządów -jako sumy dla całego organizmu.

Odczyty z punktów pomiarowych, które sytuują się na

formularzu powyżej górnej granicy fizjologicznej, obrazują stan

nadmiaru energii (tzw. "PEŁNIĘ") w odpowiednim organie,

natomiast odczyty mieszczące się poniżej dolnej granicy

fizjologicznej oznaczają odpowiednio stan niedoboru w

narządzie (czyli PUSTKĘ). Rys. 15. przedstawia kartę

pomiarów metodą Ryodoraku.

Uzyskuje się więc obiektywny obraz stanu zdrowotnego

poszczególnych 12 organów (narządów) w chwili pomiaru lub

nawet obraz tendencji, kierunku sytuacji energetycznej, która

dokonuje się w organizmie. Zgodnie bowiem z

prawidłowościami klasycznej medycyny chińskiej, najpierw

istnieją zaburzenia energetyczne w organizmie, a potem

wynikają z nich skutki; formują się stany patologiczne, które

przejawiają się w postaci objawów, zwanych chorobami w

języku naszej konwencjonalnej, współczesnej medycyny.

Ta metoda diagnozy pozwala zatem wykryć zaburzenie

zdrowotne nawet jeszcze przed jego ujawnieniem się.

Elektroniczne aparaty, używane do pomiarów

zmieniającej się wartości przewodności elektrycznej skóry

pacjenta w punktach reprezentatywnych, posiadają różne

konstrukcje.

Najnowsze z nich przystosowane są do współpracy z

komputerem i drukarką. Zespół tych urządzeń wykonuje

potrzebne obliczenia i przedstawia gotowy wykres stanu

zaburzeń organizmu.

W Polsce metoda Ryodoraku zaczęła być od kilku lat

stosowana w Poradni Leczenia Akupunkturą w Warszawie, w

Szpitalu Wojewódzkim w Bielsku-Białej i przez lekarzy

szkolonych na kursach Centrum Metodycznego Kształcenia

Podyplomowego w Warszawie. Metoda ta trafiła też do

gabinetów prywatnych oraz innych placówek lecznictwa

konwencjonalnego i niekonwencjonalnego.

Aparatami służącymi do pomiaru i stymulacji,

wyprodukowanymi w kraju, są diagnoskopy EAP-841, EAP-

842, EAP-863, EAP-903, EAP-917 i AKU-SET l

skonstruowane w Warszawie przez polskich elektroników.

Opis powstania i ukształtowania metody Ryodoraku

przedstawiony jest m. in. w książce Ryodoraku Acupuncture,

napisanej przez dr med. Y. Nakatani i dr med. K. Yamashita, a

wydanej w 1977 r. przez Instytut Ryodoraku w Osace w Japonii. W

języku polskim wzmianki o istnieniu metody Ryodoraku i jej

praktycznym stosowaniu znaleźć można w kwartalniku

"Akupunktura Polska", wydawanym przez Polskie

Towarzystwo Akupunktury. Prezes PTA prof. Z. Garnuszewski,

przedstawił także szkicowo istotę i zalety metody Ryodoraku w

swojej książce Renesans akupunktury, która doczekała się już

dwóch wydań w języku polskim.

1. Nazwisko, imi© . .

2. Data urodzenia .

3. Adres, telefon . .

4. Zawód ......

5. Rozpoznani© .

6. Data badania ..............

7. Godzina badania

............

8. Temperatura w pomieszczeniu

9. Temperatura ciała ...........

Uwagi:

a-

L9

P7

H7

Si5

.14
Li5

Sp/3/

Liv3

K5

B65

G40

S42

xtfl ffl

o 'c

<a ?

H1

H2

H3

H4
H5

H6

F1

F2

F3

F4

F5

F6

oc

ffl 0)

§.«,

L
P

L
P

s-

190-

170

-
170-

2CO-

200-
iso-

16(1-

160-

160-

160-
160-

190-

160-

130-

160-
120-

14

-IfO

170

-
140-

15(1-

150-

ISO-
150-

180-

180-

150-

150
13

-160

160-
170-

170-

120-

130-
H

O-

MO-

150 -

140-

140-

140-
160-

160-

140

Ul-
120-

-l«

130-

140

130-

130-

130-
150-

150-

130-

O-

130

12

0
lOO-

-130

130-

'
140-

14D-
110-

120-

120-

120-

120-
120

100-

120-

110-
-120
130-

130-

M-
120-
100-
', Ul-

11

0-

110

110

-
110

110

10

0
-1 1U

120-
120-

90

-
HJO -

11

0-

100-

100-

100-
100-

100-

O-
90-

-100

110-
110

TO

-
100-
80

-
*)-

90-

90-

90-

100-
100-

90-

90-

70

80
-

- •»

90-
70

!0-
HO-

80-

80-

80-

90-
90-

80-

80-

70

-
- 80

go
70-

60

-
;o-

70-

70-

70-

o-

80-
70-

60

70
- 70

70-

70-

70-
60-

50

M-
ói ) -

M-

60-

60-
60-

60-

- (0
00-

60-

60-
50

50

-
5li-

50-

50^

50-

50-
50-

-60
50-

50-

50-
40

-
43

/;, ; _

40-
40-

*-

<B-
40-

- «j
40-

40-
30

1
30

-
JO

-
30

;).•! -

30-

30-

30-
30

30
- 3(1

50

-'

30-
30-

20

-
#>-

20-

20-

20-
20-

20

20-

20-

20
-

-M

20-

20-
20-
15 •

15

15

15

15

15 •

15
15

IS

15

15

15

15
IŁ

10-

10-

10-

10

10-

10-

10-
10

10

10-

10-

10

10

-
- 10

5
5

S
5

'c.

H1-3

H2-1

H3-1

H4-3

H5-3

H6-1'

F1-2

F2-Q

F3-7

F4-1

F5-2
F6-5

Ni

'c

O ł—

L9

P9

H9

Si13

T3

Li11

SP2

Liv8

K7

B67
G43

S41

H1-8

H2^

H3-1

H4-8

H5-10

H6-2

F1-6

F2-2

F3-1

F
4^3

F5-7

F6-1

T)

0
<D

L5

P7

H7

Si8

T10

Li2

SP5

Liv2
K1

B65

G38

S45

tn

rys. 15.

2.4. Inne metody diagnozowania aparaturą

elektroniczną

a) Japoński fizjolog, dr Hiroshi Motoyama, opracował

oryginalną metodę diagnostyczną pomiaru stanu południków

(meridian) narządowych. Polega ona na analizie zaburzeń

przepływu energii elektrycznej przez meridiany narządowe,

których końcówki (razem 28 sztuk) podłączone są do komputera

"Ami". Komputer analizuje zaburzenia i wskazuje punkty, w

których należy dokonać interwencji terapeutycznej. Podłączona

do komputera drukarka przedstawia wynik badania i analizy.

Metoda została zarejestrowana w Amerykańskim Urzędzie

Patentowym w 1976 r. Na razie brak jest doniesień o stosowaniu jej

w Polsce.

b) Dr Remhardt Voll opracował metodę diagnostyki

elektropunkturowej, bazującą na zmianie oporności

elektrycznej "punktów aktywnych", które mają związek ze

stanem zdrowotnym narządów wewnętrznych. Nadmiar lub

niedobór potencjału elektrycznego jest rejestrowany przez

komputer i porównywany do wzorców, co umożliwia

diagnozowanie i profilaktykę. Metodę tę rozpoczęto stosować w

Polsce.

c) Prof. Portnov opracował metodę zbliżoną do metody

Yolla, ale przy zastosowaniu innych rozwiązań technicznych.

Określonajest jako Diagnoza Ekspresowa i uważana za bardziej

nowoczesną od metody Yolla, a w przypadku diagnozy z ucha

jest metodą szybką.

3. Uwagi końcowe

Rośnie zapotrzebowanie społeczeństwa polskiego na

niekonwencjonalne metody lecznicze, wywodzące się z

tradycyjnej medycyny chińskiej. W szczególności dotyczy to

najpopularniejszych z nich, tj. akupunktury, elektro-

akupunktury, digitopunktury (akupresury) i laseropunktury. Te

rodzaje terapii, wykonywane współcześnie bez diagnozowania

wg tradycyjnej medycyny chińskiej, przy rozpoznaniu na

podstawie współczesnych metod diagnostycznych

obowiązującej u nas medycyny zachodniej, mogą być

skuteczniejsze przy używaniu urządzeń i materiałów

pomocniczych, opisanych powyżej. Są one podane tylko

przykładowo, bo ich liczba ciągle wzrasta w wyniku

prowadzenia intensywnych badań naukowych nad ich

rozszerzeniem i udoskonaleniem.

Meldunki o tych osiągnięciach przekazywane są do

ogólnej wiadomości w czasopismach i literaturze fachowej, a

także na Kongresach Światowych Akupunktury i Moksy,

odbywających się co kilka lat pod patronatem Światowej

Organizacji Zdrowia.

Na takim kongresie, który odbył się w końcu 1990 r. w Paryżu, z

udziałem ponad tysiąca lekarzy, naukowców i praktyków,

przedstawiono doniesienia o ważnych osiągnięciach

terapeutycznych, ale także potwierdzenia o przepływie energii

Chi w meridianach.

Z zakresu diagnostyki na uwagę zasługuje odkrycie i

opisanie nowego biohalograficznego układu punktów wzdłuż II

kości śródręcza; otrzymał on nazwę Uciwo, a oznacza

związek tej grupy punktów z odpowiednimi narządami ciała.

Ta metoda daje prawie 100% skuteczności, na podstawie której

można postawić rozpoznanie choroby - jak twierdzi autor

metody.

Badacze i naukowcy są jednak zgodni co do tego, że

dalszy rozwój nowoczesnej medycyny chińskiej powinien

nawiązywać do tradycyjnej chińskiej medycyny, która jest

niewyczerpanym źródłem wielkiej wiedzy o zdrowiu człowieka i

jego leczeniu, a która powinna się stać dobrą alternatywą dla

aktualnie obowiązującego u nas modelu opieki zdrowotnej.

LITERATURA

Akademia Tradycyjnej Medycyny Chińskiej - Podstawy Chińskiej

Akupunktury - Chińska Akademia Medycyny Tradycyjnej. Pekin 1974 B i

s c h k o J .: Einfiihrung in di e Akupunktur. Heideberg. Hang. 1976 B i

schko J ..Akupunktur jur Fortgeschrittene. Heidelberg. Hang. 1981 D i o l o

s a C .: Medycyna chińska - materiały i wykłady szkoleniowe. Skrypt

nieautoryzowany. Wrocław 1988 Garnusz.ewski Z.:

Renesans akupunktury. Sport i Turystyka. Warszawa

1988

K o zł o w s k i B.: Elementy diagnozy według tradycyjnej medycyny

chińskiej. Bydgoszcz, Stowarzyszenie Radiestetów, 1992

Kozlowski B .: Leczenie ciepłem w medycynie chińskiej. Bydgoszcz,

Stowarzyszenie Radiestetów, 1991

Ko/lowski B.: Wykorzystanie rezerw energetycznych organizmu w

medycynie chińskiej. Bydgoszcz, Stowarzyszenie Radiestetów, 1990

Kozlowski B.: Wpływ emocji na zdrowie człowieka. Elbląg, PW

"Arteon", 1992

K u s h i M .: Diagnostyka wizualna Orientu. Olsztyn 1980 Meczeret

E.L., Samosiuk 1.Z.: Akupunktura i inne metody

refleksoterapii. Warszawa, PZWL,

1990

Nakatani Y., Yamashita K.-.RyodorakuAcupunkture.OsaksiWn

Schnorrenberger C.C.: Lehrbuch der Chinesischen hdedizin fur

westliche Arzte. Stuttgart, Hipokrates, 1985

Wogralik W.G., Wiazmieński E. S .: Zarys medycyny chińskiej.

Warszawa, PZWL, 1984

WYKAZ RYSUNKÓW

rys. 1. - Zegar biologiczny

rys. 2. - Narządy człowieka na odpowiadających im

strefach ucha

rys. 3. - Zjawisko "sanpaku" 37

rys. 4. - Strefy reprezentacji narządów na obszarze oka 38

rys. 5. - Diagnoza z kształtu palców 4i

rys. 6. - Zmiany na paznokciach 42

rys. 7. - Diagnoza języka - strefy reprezentatywne 44

rys. 8. - Związek narządów z poszczególnymi partiami

brzucha.

rys. 9. - Lokalizacja punktów pomiarowych tętna

rys. 10. - Ułożenie ręki w czasie badania tętna

rys. 11. - Cechy Jang

 8

rys. 12. -Cechu Jin

rys. 13. -Podstawowe typy tętna wg Tradycyjnej

medycyny chińskiej zarejstrowane pulsografem

firmy Park i Yoo z RFN >

111

rys. 14. - Punkty reprezentatywne na rękach i nogach lis

rys. 15. -Karta pomiarowa metodąRyodoraku.

11

SPIS TREŚCI

CZĘŚĆ PIERWSZA - TRADYCYJNA DIAGNOZA CHIŃSKA

1. Wiadomości ogólne 9

1.1. Rys historyczny 9

1.2. Harmonia i dysharmonia w organizmie człowieka 12

1.3. Przepływ energii - zegar biologiczny 14

1.4. Symptomy zaburzeń energetycznych 16

2 Etapy postępowania diagnostycznego

2.1. Obserwowanie

2.1.1. Sylwetka i zachowanie się pacjenta - różne

objawy

23
2.1.2. Głowa 26

2.1.3. Dłonie i palce rąk 40

2.1.4. Kończyny dolne i stopy 42

2.1.5. Diagnoza z języka 43

2.2. Wypytywanie 49

2.2.1. Bóle różnego rodzaju 50

2.2.2. Wydalanie 56

2.2.3. Apetyt 61

2.2.4. Pragnienie 61

2.2.5. Odczucie gorąca lub chłodu 62

2.2.6. Zdolność słyszenia 63

2.2.7. Jakość snu i marzenia senne 65

2.2.8. Problemy kobiet 70

2.2.9. Przykładowy schemat wypytywania 71

2.3. Słuchanie i wąchanie 75

2.3.1. Słuchanie 75

2.3.2. Wąchanie 78

2.4. Badanie palpacyjne 79

2.4.1. Badanie tętna 79

2.4.2. Inne badania palpacyjne 102

123

CZĘŚĆ DRUGA - DIAGNOZA PRZY UŻYCIU

APARATURY ELEKTRONICZNEJ

1. Uwagi ogólne i porównawcze o diagnozowaniu

współczesnym
 10

2. Niektóre metody diagnozowania 109

2.1. Stosowanie barwnych tablic języka

10

2.2. Badanie tętna pulsografem elektronicznym 11

2.3. Badanie metodą Ryodoraku n2

2.4. Inne metody diagnozowania aparaturą

elektroniczną

11

3. Uwagi końcowe 119