2021

Eğitim
Değerlendirme
Raporu
Değerlendirme

D8
2021
Eğitim Değerlendirme
Raporu

Editör
Sabiha Sunar

Değerlendirme Dizisi: 8
Ocak, 2022
2021 Eğitim Değerlendirme Raporu

Yayıncı: Türk Eğitim Derneği (TED)

Sertifika No: 52946
Adres: Kocatepe Mah. Kızılırmak Cad. No: 8, 06640, Çankaya/Ankara
Tel: (+90 312) 939 50 00 / Faks: (+90 312) 417 53 65
Web: www.ted.org.tr / E-posta: info@ted.org.tr

ISBN: 978-605-74377-2-3

Telif Hakkı: Türk Eğitim Derneği, 2021. Türk Eğitim Derneği izni olmaksızın yayının tümünün veya bir kısmının elektronik veya
mekanik (fotokopi, kayıt ve bilgi depolama, vd.) yollarla basımı, yayını, çoğaltılması veya dağıtımı yapılamaz. Kaynak göstermek
suretiyle alıntı yapılabilir.

Önerilen Atıf: TEDMEM. (2022). 2021 eğitim değerlendirme raporu (TEDMEM Değerlendirme Dizisi 8). Ankara: Türk Eğitim
Derneği.

Editör: Sabiha Sunar

Yazarlar: Beyza Himmetoğlu, Gülbahar Yılmaz, Nilgün Demirci Celep, Seçil Cengizoğlu, Senem Oğuz Balıktay, Sinem Demirci
Dizgi ve Tasarım: Hüseyin Körpeoğlu
Kapak Fotoğraf: freepik.com

Baskı: Çağhan Ofset Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti

Sertifika No: 49755
Adres: İvedik OSB. 1524. Cadde Mat-Sit İş Mrkz. No: 2/15 Yenimahalle / Ankara
Telefon: (+90 312) 397 71 83 | Faks: (+90 312) 397 86 99
Web: www.caghanajans.com | E-Posta: grafik@caghanajans.com

Bu rapor, yazarların araştırmaları ve analizleri sonucunda oluşturulmuştur. Türk Eğitim Derneğinin resmî görüşünü yansıtmaz.

Bu raporda ele alınan gelişmeler 1 Ocak 2021 - 5 Aralık 2021 zaman aralığıyla sınırlıdır.

Türk Eğitim Derneğinin düşünce kuruluşu TEDMEM, 2012 yılında eğitim konularıyla ve politikalarıyla ilgilenmek üzere kurulmuştur.
TEDMEM’in kuruluş amacı çocuklarımızın mutlu olacağı bir eğitim sistemi inşasına hizmet etmektir. TEDMEM; kanıta dayalı
verilerle yenilikçi ve işe yarayan eğitim politikaları geliştirilmesine ve uygulanmasına katkı sağlamakta ve bu suretle “eğitimin
vazgeçilmezliği” algısını toplumda güçlendirmek için çalışmaktadır. Karar alıcılar, yöneticiler, öğretmenler, eğitim kuruluşları, sivil
toplum temsilcileri, akademisyenler ve diğer paydaşlar arasında bir köprü görevi gören TEDMEM; Türk eğitim sisteminin kalitesinin
geliştirilmesine katkı sağlamayı amaçlayan yayınlar hazırlamakta ve etkinlikler düzenlemektedir.
www.tedmem.org
 İÇİNDEKİLER

SUNUŞ ................................................................................................................................................................... xi

ÖNSÖZ ................................................................................................................................................................ xiii

YÖNETİCİ ÖZETİ .................................................................................................................................................. 1

BÖLÜM 1: YÖNETIŞIM VE FINANSMAN ...................................................................................................... 17

I. Eğitim Yönetişimi ......................................................................................................................................... 19
II. Eğitim Finansmanı ...................................................................................................................................... 25

BÖLÜM 2: TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM .......................................................................................... 39

I. Eğitime Erişim .............................................................................................................................................. 41
II. Okulların ve Eğitimin Durumu ................................................................................................................. 45
III. Özel Öğretim ............................................................................................................................................ 59

BÖLÜM 3: MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM ...................................................................................................... 71

I. Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Kurumlarında Uzaktan ve Yüz Yüze Eğitim Süreçlerine İlişkin
Yaşanan Gelişmeler ..................................................................................................................................... 74
II. Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Kurumlarındaki Üretim Faaliyetleri .................................................... 78
III. Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Kurumlarındaki İş Birliği Protokolleri ve Projeler ............................. 81
IV. Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Kurumlarında Yaşanan Diğer Gelişmeler ......................................... 88

BÖLÜM 4: ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ ............................................................................ 99

I. Özel Eğitime İlişkin Düzenlemeler ........................................................................................................... 101
II. Özel Eğitimde Öğrenmenin Sürdürülmesine Yönelik Gelişmeler ....................................................... 104
III. Özel Eğitime Yönelik Projeler/Destekler ............................................................................................. 108
IV. Özel Yetenekli Öğrenciler ...................................................................................................................... 111
V. Rehberlik Hizmetlerine İlişkin Gelişmeler .............................................................................................. 113

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU iii

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM 5: ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE KADEMELER ARASI GEÇİŞ ................................................ 123

I. Temel Eğitimden Ortaöğretime Geçiş ..................................................................................................... 125
II. Ortaöğretimden Yükseköğretime Geçiş ................................................................................................. 132
III. Ölçme Değerlendirme Uygulamaları .................................................................................................... 137

BÖLÜM 6: ÖĞRETMENLİK VE MESLEKİ SÜREÇ ....................................................................................... 147

I. Öğretmen Yetiştirme Süreci .................................................................................................................... 149
II. İstihdam ve Atamalar ............................................................................................................................... 153
III. Öğretmenlerle İlgili Düzenlemeler ........................................................................................................ 159

iv 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

 KISALTMALAR

KISALTMALAR
AA: Anadolu Ajansı
ABD: Amerika Birleşik Devletleri
AÖF: Açık Öğretim Fakültesi
AYT: Alan Yeterlik Sınavı
BEGEP: Bütünleştirici Eğitimin Geliştirilmesi Projesi
BEP: Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı
BİLSEM: Bilim ve Sanat Merkezi
BİT: Bilgi ve İletişim Teknolojileri
CEDEFOP: Avrupa Mesleki Eğitimi Geliştirme Merkezi
DYK: Destekleme ve Yetiştirme Kursları
EBA: Eğitim Bilişim Ağı
EENEE: Eğitim Ekonomisinde Avrupa Uzmanları Ağı
GSYH: Gayri Safi Yurtiçi Hasıla
IEGOV: İrlanda Cumhuriyeti Resmî Web Sitesi
İMEP: İstihdam İçin Mesleki Eğitim Projesi
İYEP: İlkokullarda Yetiştirme Programı
KPSS: Kamu Personeli Seçme Sınavı
KPSS/ÖABT: Kamu Personeli Seçme Sınavı Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi
KYK: Kredi ve Yurtlar Kurumu
LGS: Liselere Geçiş Sistemi
MEB: Millî Eğitim Bakanlığı
MEB ABDİGM: Millî Eğitim Bakanlığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü
MEBİM: Millî Eğitim Bakanlığı İletişim Merkezi
METEK: Sektörel Mükemmeliyet Merkezlerinin Kurulması Yoluyla Mesleki ve Teknik Eğitimin Kalitesinin
Arttırılması Projesi
METYAP: Mesleki Eğitimi Tanıtma ve Yaygınlaştırma Projesi
MTGM: Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü
OECD: Ekonomik Kalkınma ve İş birliği Örgütü
OSB: Organize Sanayi Bölgesi
ÖABT: Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi
ÖBA: Öğretmen Bilişim Ağı
ÖRGM: Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU v

KISALTMALAR

ÖSYM: Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi

ÖYGM: Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü
PISA: Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı
RAM: Rehberlik ve Araştırma Merkezi
RAMKEG: Rehberlik ve Araştırma Merkezlerinin Kapsayıcı Eğitim Hizmetleri Sunma Açısından
Kapasitelerinin Güçlendirilmesi Projesi
SEUP: Mesleki ve Teknik Eğitim Yoluyla Sosyal ve Ekonomik Uyum Projesi
TALIS: Uluslararası Öğretme ve Öğrenme Anketi
TBMM: Türkiye Büyük Millet Meclisi
TCCB SBB: T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı
TIMSS: Uluslararası Matematik ve Fen Eğilimleri Araştırması
TOBB: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
TTKB: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı
TÜBA: Türkiye Bilimler Akademisi
TÜBİTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu
TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumu
TÜSİAD: Türk Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği
TYP: Toplum Yararına Programlar
TYT: Temel Yeterlilik Testi
UDEP: Ulusal Destekleme Programı
UKGOV: Birleşik Krallık Resmî Web Sitesi
UNDP: Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı
UNESCO: Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü
UNHCR: Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği
UNICEF: Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu
YDT: Yabancı Dil Testi
YEĞİTEK: Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü
YKS: Yükseköğretim Kurumları Sınavı
YÖK: Yükseköğretim Kurulu

vi 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

Bu raporda ele alınan gelişmeler 1 Ocak 2021 - 5 Aralık 2021 zaman aralığıyla sınırlıdır.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU vii

Fotoğraf: freepik.com - ijeab
Sunuş ve Önsöz
x 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
 SUNUŞ

SUNUŞ
Türk Eğitim Derneği, kurulduğu günden bu yana Türkiye’de eğitim sisteminin nitelik olarak iyileştirilmesi ve
her çocuğa eşit eğitim olanakları sunulması adına çalışmalar yürütmektedir. Yaptığı çalışmalarda “eğitimde
hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamayacağı” anlayışına dayalı olarak önceliği çocuğa
ve çocuğun mutluğuna vermektedir. Eğitim alanında sivil inisiyatifin geliştirilmesini hedefleyen Türk
Eğitim Derneği, okul öncesinden yükseköğretime kadar her kademede ve sınıf içi uygulamalardan eğitim
politikalarına kadar her düzeyde eğitime katkı sunmaktadır. Öğrencilerin eğitim hayatlarına somut katkılar
sunarken veriye ve araştırmaya dayalı bilimsel yayınlar aracılığıyla eğitim alanındaki güncel ve kronik
sorunların çözüm ortağı olmaya da devam etmektedir. Bu kapsamda düşünce kuruluşumuz TEDMEM
tarafından eğitim politikalarının şekillenmesine katkı sağlamayı amaçlayan etkinlikler yürütülmektedir.

2021 yılı eğitim gündeminde bir yandan COVID-19 salgınıyla mücadelenin devam ettiği diğer yandan
da normalleşme sürecine yönelik önemli adımların atıldığı bir yıl olmuştur. Bu yönüyle 2021 yılı, hem
salgın sürecinde meydana gelen öğrenme kayıplarının telafisi hem de salgın sonrası eğitim sürecinin
şekillenmesinde kritik bir yıl olarak değerlendirilmektedir. Bu konulara büyük bir hassasiyet göstererek
hazırlanan ve Yönetişim ve Finansman, Temel Eğitim ve Ortaöğretim, Mesleki ve Teknik Eğitim, Özel Eğitim
ve Rehberlik Hizmetleri, Ölçme Değerlendirme ve Kademeler Arası Geçiş ile Öğretmenlik ve Mesleki Süreç
başlıkları altında yapılandırılan 2021 Eğitim Değerlendirme Raporu’nun tüm eğitim paydaşlarına faydalı
olmasını umuyoruz.

Eğitimin her çocuğun mutluluğuna ve toplumların geleceğinin inşasına hizmet ettiğine yönelik derin
bir inanç ve özverili bir çalışma ile bu raporun ortaya çıkmasına katkı sağlayan tüm uzmanlarımıza
teşekkürlerimizi sunuyoruz.

Türk Eğitim Derneği olarak bundan önce olduğu gibi eğitimin, her çocuğun hayatına dokunması ve onları
aydınlık bir geleceğe taşıması için çalışmaya devam edeceğiz.

Selçuk PEHLİVANOĞLU
Türk Eğitim Derneği Genel Başkanı

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU xi

xii 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
 ÖNSÖZ

ÖNSÖZ
TEDMEM olarak; 2014 yılından beri her yıl düzenli olarak hazırladığımız Eğitim Değerlendirme
Raporlarıyla, eğitim alanındaki gelişmeleri yıllık olarak tarihe not düşüyoruz. Bunu yaparken yalnızca yıl
içinde eğitimle ilgili neler yaşandığını ortaya koymak ve “izleme” yapmakla sınırlı kalmıyoruz. Aynı zamanda
yaşananlara ilişkin “değerlendirmelerimizi” ve sorun alanlarına ilişkin “önerilerimizi” de paylaşıyoruz. Tüm
çalışmalarımızda olduğu gibi eğitim değerlendirme raporlarımızda da eğitimi siyaset üstü bir yaklaşımla
ele alıyor, akademinin bilgi birikiminden ve bilimsel yönteminden yararlanarak ülkemize özgü eğitim
ihtiyaçlarını belirliyor ve karar alıcıların harekete geçmesini sağlamak için politika önerilerimizi paylaşıyoruz.

2021 yılı pek çoğumuz için salgını geride bırakmak isteyip bırakamadığımız, “normal” diye adlandırdığımız
salgın öncesi rutinlerimizi özlemeye devam ettiğimiz, gelecekle ilgili adımlar atmayı umarken yerinde
saymak durumunda kaldığımız bir yıl oldu. Ancak dünya dönmeye, çocuklarımız büyümeye devam etti.
İçinde bulunduğumuz çağın krizi, bize doğanın ritmine karşı kürek çekemeyeceğimizi; çocuklarımız
büyümeye devam ederken onlara koşullardan bağımsız eğitim olanakları sunmaya devam etmemiz
gerektiğini gösterdi.

Salgının gölgesinde geçen 2020 yılının ardından 2021 yılı, çocuklarımızın okullarına kavuşabildikleri bir yıl
olsa da eğitim süreçlerine ilişkin ön kabullerimizin birçoğu değişti. Artık salgının süregelen ve artçı etkilerine
karşı önlem almak, çocuklarımızı ve eğitim sistemimizi hiç bilmediğimiz krizlere dayanıklı hale getirmek
durumundayız. Bu süreçte sağlıklı planlamalar yapabilmek için eğitim alanında deneyimlediklerimizin
derinlemesine analizine ve değerlendirilmesine ihtiyaç var. Bir anlamda bu ihtiyaca karşılık verebilmek ve
“2021 yılında ülkemizde eğitimle ilgili neler yaşandı?” sorusunu cevaplayabilmek için hazırladığımız 2021
Eğitim Değerlendirme Raporu en temel ifadeyle bir “eğitim almanağı” niteliği taşımaktadır. Ayrıca; ulusal
ve uluslararası pek çok farklı kaynaktan elde edilen verileri temel alması bakımından politika süreçlerine
veri temelli araştırmalarla katkı sağlama amacının önemli bir örneğidir.

Eğitim sisteminin temel bileşenleri üzerinden yapılandırılan 2021 Eğitim Değerlendirme Raporu
Yönetişim ve Finansman, Temel Eğitim ve Ortaöğretim, Mesleki ve Teknik Eğitim, Özel Eğitim ve Rehberlik
Hizmetleri, Ölçme Değerlendirme ve Kademeler Arası Geçiş ile Öğretmenlik ve Mesleki Süreç olmak üzere 6
bölümden oluşmaktadır. Her bölümde öncelikle 2021 yılı için öne çıkan gelişmeler özetlenmiş, ardından
değerlendirmeler ve öneriler sunulmuştur. Her bir bölüm bir uzman tarafından kaleme alınmış olmakla
birlikte, tüm bölümler TEDMEM ekibi tarafından tartışılarak son halini almıştır. Raporun, okuyucunun
başka bir kaynağa ihtiyaç duymaksızın Türkiye’de eğitimin geçen bir yılını anlamasına ve sorgulamasına
katkı sağlaması amaçlanmaktadır.

Çocuklarımızın aydınlık gelecekleri için çalışan, bu raporu yoğun bir emek ve özveriyle hazırlayan TEDMEM
ekibine gönülden teşekkürlerimizi sunarız.

2021 Eğitim Değerlendirme Raporumuzun ülkemizdeki tüm çocukların, her koşulda daha adil ve nitelikli
eğitim fırsatlarına ulaşmasını sağlama çabalarına katkı sağlamasını umuyoruz.

Dr. Sabiha SUNAR

TEDMEM Koordinatörü

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU xiii

Fotoğraf: freepik.com - Tirachard
Yönetici Özeti
2 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

YÖNETIŞIM VE FINANSMAN
Tam zamanlı yüz yüze eğitime geçiş konusunda
ortak bir siyasi irade ortaya konması, 2021 yılının
en önemli adımlarından biri olmuştur. Ancak
bu süreçte kapsamlı bir geri dönüş planının
olmayışı, okula güvenli geri dönüş konusunda
soru işaretleri oluşturmuştur.
2021-2022 eğitim öğretim yılında yüz yüze
eğitime geçiş kararı ve bu kararın ortak bir siyasi
irade ile desteklenmesi, öğrencilerin okullardan
uzakta kaldığı 1,5 yılın ardından yüz yüze eğitimin
tam zamanlı ve kesintisiz bir şekilde sağlanması
için atılan en gerekli ve en önemli adımlardan
biri olmuştur. Ancak bu önemli geçiş sürecinin
etkililiğini, güvenliğini ve sürekliliğini sağlayacak
ve gelecek dönemlerde atılması gereken adımlara
yol gösterecek kapsamlı bir geri dönüş planı
açıklanmamıştır. Birçok ülke okulların yeniden
açılmasına yönelik stratejik çerçevesini önceden
hazırlamış ve okula güvenli geri dönüş sürecinde
öğrencilerin sosyal, duygusal ve akademik
ihtiyaçlarını karşılamak üzere alınması gereken
önlemler ve planlamalarını belirlemişlerdir.
Bu planlamalarda okula dönüşteki ihtiyaçları
karşılamak üzere telafi süreçleri tanımlanmış; bu
kapsamda ölçme-değerlendirme, karar modelleri,
program geliştirme, okul takvimi ve ders saatleri
gibi birçok düzenleme okula geri dönüş sürecinden
önce belirlenmiştir. Türkiye’de de yüz yüze eğitime
geçişle ilgili hazırlıklar ve okullarda alınması
gereken önlemler kapsamında birçok çalışma
yapılmıştır. Ancak kapsamlı bir geri dönüş planının
önceden hazırlanmamış olması, okullara güvenli
geri dönüş sürecinin etkin bir şekilde sağlanması
konusunda eksikliklere yol açmıştır. Yüz yüze
eğitime geçiş kararının açıklandığı 19 Ağustos
2021 tarihinden, okulların açılacağı 6 Eylül’e
kadar geçen sürede yapılan hazırlık çalışmaları,
eğitim personelinin yüksek aşılanma oranları ve
yüz yüze eğitimin sürdürülmesinde gösterilen
ortak kararlılık gibi olumlu gelişmelere rağmen;
YÖNETİCİ ÖZETİ
okulların salgın koşullarında yüz yüze eğitime
hazır olması ve öğrencilerin sosyal, duygusal ve
akademik ihtiyaçlarının karşılanması konularında
soru işaretleri oluşmuştur.
Küresel salgının oluşturduğu “yeni normal”
süreçte daha güçlü ve olası krizlere daha
dayanıklı bir eğitim sistemi için kapsamlı bir
eylem planı oluşturulmalıdır.
Türkiye’de yüz yüze eğitimin devam etmesinin
bir öncelik olarak belirlenmesi, salgın sürecinde
atılması gereken ilk adım olarak kabul edilmektedir.
Ancak öncelik olmakla birlikte bunun tek başına
yeterli olmadığı gerçeğinin de göz önünde
bulundurulması gerekmektedir. Özellikle bu ilk
adımın salgın başladıktan 1,5 yıl sonra atıldığı ve
salgın sürecinde okulların çok uzun süreler kapalı
kaldığı düşünüldüğünde, bundan sonraki adımların
planlanmasında çok daha sistematik bir yaklaşımın
benimsenmesine ihtiyaç vardır. UNESCO,
UNICEF ve Dünya Bankasının küresel eğitim
krizinin durumunu ortaya koyduğu ve bu krizden
daha güçlü bir şekilde çıkılmasını sağlayan iyileşme
yoluna ilişkin öneriler sunduğu ortak raporu,
COVID-19 salgınıyla birlikte daha adil, daha etkili
ve daha dayanıklı eğitim sistemlerine duyulan
ihtiyacın daha önce olmadığı kadar arttığını ve bunu
sağlamak için eğitimde yeniliklerin hem gerekli
hem de mümkün olduğunu vurgulamaktadır.
Raporda okulların yeniden açılmasıyla birlikte
her şeyin eski olağan haline döneceğinin
beklenmesinin bir hata olacağı belirtilmektedir. Bu
sürece karşılık en acil müdahale, salgınla birlikte
öğrenciler arasında artan eşitsizliklerin ve öğrenme
açıklarının giderilmesini sağlamak ve eğitim
sistemlerini gelecek risklere karşı hazırlamaktır. Bu
acil müdahalenin ötesinde ise eğitim sistemlerinin
yeniden tasarlanmaya ihtiyacı olduğuna dikkat
çekilmektedir. Buna göre eğitim sistemlerini daha
dayanıklı ve daha güçlü bir şekilde yeniden inşa
etmek, eğitimde yeniliklerden yararlanan ve fırsat
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 3
YÖNETİCİ ÖZETİ
eşitliğini odağına alan, uzun vadeli ve güçlü bir
iyileşme planıyla mümkündür.
İçinde bulunduğumuz çağ, eğitimde mevcut
eksikliklerin giderilmesinin ötesinde yenilikçi
yaklaşımlar benimsemeyi gerektirmektedir.
Bugün gelinen noktada Türkiye’de odaklanılması
gereken meselenin eğitimde fırsat eşitliği
olduğu Millî Eğitim Bakanlığı tarafından sıklıkla
vurgulanmaktadır. Eğitimde fırsat eşitliği
bakımından okulların açık tutulmasının önemine
dikkat çekilirken, gelecek planlamasına ilişkin olarak
da dört öncelik belirlenmiştir. Bu öncelikler okul
öncesi eğitime erişimi artırmak, okullar arasındaki
imkân farklılıklarını gidermek, öğretmen niteliğini
artırmak ve mesleki eğitimi güçlendirmek olarak
belirtilmektedir. Bunun yanı sıra eğitimde her
Bakan değişimiyle birlikte reformlar yapılmasının
yanlışlığı, günümüzde eğitim sisteminin ihtiyacının
yeni ve köklü değişikliklerden ziyade mevcut
eksikliklerin tamamlanması ve niteliğin artırılması
olduğu vurgulanmaktadır. Eğitimde fırsat eşitliğine
odaklanılması ve bu odak çerçevesinde belirli
önceliklerle mevcut eksikliklerin giderilmesine
yönelik çalışmalar yapılması önemlidir. Ancak
küresel salgın koşullarıyla birlikte içinde
bulunduğumuz çağın gerektirdiği yaklaşım,
mevcut eksikliklerin giderilmesinin ötesinde
eğitim sistemlerinin daha iyi bir şekilde yeniden
inşa edilmesi yönündedir. Eğitim sistemlerinin
iyileştirilmesinde küresel eğilimler; salgın, afet,
iklim krizi gibi olası tehlikeleri göz önünde
bulunduran, uzun vadeli önlemler alan ve eğitimde
yenilikleri benimseyerek uyum yeteneğini artıran
bir planlamayı önceliklendirmektedir. Bu nedenle
Türkiye’de okulların açık tutulması kararlılığı ve
eğitimde fırsat eşitliği hedefiyle birlikte bu süreçte
okul terklerini önleyen, öğrencilerin akademik,
sosyal ve duygusal kayıplarının telafi edilmesini
önceliklendiren, öğretmenlerin ve okulların
desteklenmesini sağlayan, salgın nedeniyle
artan eşitsizlikleri gideren, daha adil, daha
4 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
nitelikli ve olası krizlere daha dayanıklı bir eğitim
sistemini sağlayan kapsamlı bir eylem planının
oluşturulmasına ihtiyaç vardır.
COVID-19 salgınının eğitim öğretim
süreçlerinde yol açtığı hasarı gidermek ve gerekli
iyileştirmeleri sağlamak üzere ek bir bütçe
planlaması yapılmalıdır.
COVID-19 salgını ortaya çıktığında eğitim
sistemlerinin en acil ihtiyacı öğrenmenin
sürdürülmesi olmuştur. Okulların kapanmasının
dezavantajlarını dikkate alan birçok ülke, öncelikle
tüm öğrencilerin okullarına güvenle dönebilmesi
için, sonrasında ise salgının sebep olduğu kayıpları
gidermeye yönelik telafi programlarının devreye
alınabilmesi için ek bütçeler açıklamışlardır.
Ülkelerin COVID-19 salgınıyla ilgili ek eğitim
harcamaları 2021-2022 eğitim öğretim yılı
ve gelecek dönemleri de kapsayacak şekilde
planlanmaya devam etmektedir. Türkiye’de salgın
koşullarında öğrenmenin sürdürülmesi ve okulların
yüz yüze eğitime hazırlanması için Bakanlık
tarafından önemli bütçeler gerektiren birçok
faaliyet gerçekleştirilmiştir. Bu süreçte uluslararası
iş birliklerine dayanan projeler çerçevesinde
öğretmen eğitimleri ve okullara hijyen malzemesi
desteği gibi hibelerden de yararlanılmıştır. Ancak;
COVID-19 sürecinde eğitim öğretimle ilgili
yürütülen çalışmalara ne kadar bütçe ayrıldığı bilgisi
paylaşılmamış; gelecek dönemler için salgının
etkilerinin giderilmesi ve gerekli iyileştirmelerin
yapılması için de ek bir bütçe planlaması
açıklanmamıştır. Salgının eğitim öğretim süreçleri
üzerindeki etkileriyle mücadele, okullara temizlik
ve hijyen malzemesi sağlamanın ötesinde ek
bir bütçe planlaması gerektirmektedir. Sistem
düzeyinde okula güvenli geri dönüş, öğrenme
eksiklikleri ve kayıplarının telafisi, öğrencilerde
sosyal ve duygusal açıdan oluşan sorunların
giderilmesi, okul terklerinin önlenmesi, dezavantajlı
öğrencilere ek destekler sağlanması ve bu süreçte
öğretmenlerin ve okulların desteklenmesi gibi

uzun vadeye yayılabilecek önlemlerin hayata
geçirilmesi ancak ciddi bir finansal kaynak ve bütçe
planlamasıyla mümkündür. Bunun da ötesinde,
eğitimde süregelen ihtiyaçların karşılanmasının
yanı sıra gelecekte COVID-19 salgını gibi acil
durumlar karşısında daha güçlü eğitim sistemleri
oluşturulması adına “eskisinden daha iyisini inşa
etme” düşüncesi, eğitim finansmanında daha
uzun vadeli ve planlı bir bütçe oluşturulmasını
gerektirmektedir.
TEMEL EĞITIM-ORTAÖĞRETIM-ÖZEL
ÖĞRETIM
2021 yılında salgın sürecinde okulları açık
tutabilmek için farklı modeller denenmiştir.
Eylül ayı itibarıyla artan aşılanma oranları ve
okulları açık tutmaktaki kararlılıkla birlikte sınıf
bazlı kapanma uygulaması, yüz yüze eğitimin
sürdürülmesinde etkili olmuştur.
2021 yılında salgının seyrine göre alınan kararlar
doğrultusunda uzaktan ve yüz yüze eğitimin
birlikte sunulması, yerinde karar dönemi, tam
kapanma ve tam zamanlı uzaktan eğitim ve son
olarak ise sınıf bazlı kapanma gibi farklı modeller
uygulanmıştır. Ancak okulların açık tutulması
için atılan etkili adımların başında, yerinde karar
ve sınıf bazlı kapanma uygulamaları gelmiştir.
Yerinde karar dönemi, salgının seyrindeki olumsuz
ilerleyiş nedeniyle yalnızca 6 hafta sürmüş olsa
da bu süreç Türkiye’deki tüm okulların aynı anda
kapatılıp açılmasının, çocukların eğitim süreçlerini
sekteye uğrattığının fark edilmesi ve düşük
riskli bölgelerde eğitim öğretimin sürdürülmeye
çalışılması açısından önemli bir gelişmedir. Eylül
2021 itibarıyla okulların açık tutulması için izlenen
en önemli politika COVID-19 vaka ve temaslı
tespitine göre sınıf bazlı kapanmaya gidilmesi
olmuştur. Sınıf bazlı kapanma sürecinde okullarda
“COVID-19 Vaka Çıkması Durumunda Yapılması
Gereken Uygulamalar Rehberi” doğrultusunda
sınıflar aralıklı olarak açılıp kapansa da tüm okulları
YÖNETİCİ ÖZETİ
tam kapanmaya götüren bir durum olmamıştır.
Bunun yanı sıra, eğitim çalışanlarının aşılanması, aşı
olmayan personele PCR testi olma zorunluluğu, ek
destek personeli istihdamı gibi güvenli okullaşma
tedbirlerindeki artışın da eğitim öğretimin
sürdürülmesi sürecine olumlu biçimde yansıdığı
düşünülmektedir. Bu uygulamalar sonucunda
2021-2022 eğitim öğretim yılının birinci dönemi,
salgının başladığı Mart 2020’den bu yana tüm
kademelerde, tam zamanlı ve yüz yüze eğitimle
sürdürülebilen ilk dönem olmuştur.
Eğitim ve öğretim sürecinin sekteye uğradığı
1,5 yılda oluşan öğrenme kayıplarını gidermeyi
hedefleyen etkili, kapsayıcı ve sürdürülebilir bir
telafi eğitimi politikası geliştirilememiştir.
Çoğunlukla uzaktan eğitimle sürdürülen yaklaşık
1,5 yıllık sürede öğrenilemeyen, unutulan ya da
yeterince pekiştirilemeyen konu ve kazanımların
çok geç olmadan yeniden ele alınmasına yönelik
telafi programı ihtiyacı konusunda ortak bir görüş
oluşmuş, bu ihtiyacı gidermek üzere Millî Eğitim
Bakanlığı tarafından 1,5 yıl sürmesi öngörülen
Ulusal Destekleme Programı (UDEP) başlatılmıştır.
Ancak bu kapsamda yapılan planlamaların büyük
çoğunluğunun ilerleyen süreçlerde yaşama
geçirilemediği görülmüştür. Millî Eğitim Bakanlığı
tarafından DYK kapsamına 8 ve 12. sınıflara ek
olarak 6, 7, 10 ve 11. sınıfların da alınması kararı
ile birlikte farklı sınıf düzeyleri için düzenlenen
kazanım değerlendirme uygulamaları, her ne
kadar telafi için atılmış olumlu birer adım olarak
görülse de öğrencilerin salgın sürecinde ne kadar
öğrenme kaybı yaşadığı, bu destek süreçlerinin
kayıpların giderilmesine nasıl katkısının olacağı,
öğretmenlerin bu konuda nasıl destekleneceği
ve izlenecek yol haritasına yönelik kamuoyuyla
paylaşılan bir bilgi bulunmamaktadır. Salgının
gölgesinde geçen yaklaşık iki yıllık süreç açık
biçimde göstermektedir ki öğrenme kayıpları
telafi edilmiş ve artık geride bırakılmış bir mesele
olmaktan ziyade, hala artarak devam eden ve
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 5
YÖNETİCİ ÖZETİ
pekişerek öğrenme yoksulluğuna dönüşme
tehlikesi barındıran; toplumsal, ekonomik ve
sosyal-duygusal açıdan da uzun vadeli etkileri olan
bir sorun alanı olarak eğitim sistemimizde varlığını
sürdürmektedir.
Erken çocukluk eğitiminin yaygınlaştırılarak
5 yaşta okul öncesi eğitimin zorunlu eğitim
kapsamına alınamaması, 2021 yılında da eğitim
sisteminin öne çıkan sorunlarından biri olmuştur.
2020-2021 eğitim öğretim yılında 5 yaş grubu
çocukların okul öncesinde ve ilkokulda okullaşma
oranı bir önceki yıla göre 16,57 yüzde puan düşerek
%58,53 olmuştur. Bu veri, salgın döneminde 5
yaşında okula kayıt yaptırabilecek neredeyse her
10 çocuktan 4’ünün eğitimine başlayamadığını,
yaklaşık 553 bin çocuğun eğitim sisteminin dışında
kaldığını göstermektedir. 5 yaş grubu çocuklarının
okul dışında kalma nedenlerinden birinin salgın
olduğu düşünülse de önceki yıllarda da bu yaş
grubunda okullaşma oranının en fazla %75 civarına
ulaşabildiği, geriye kalan yüz binlerce çocuğun
salgın öncesinde de okula kayıtlı olmadığı gerçeği
göz ardı edilmemelidir. Dolayısıyla, okul öncesi
eğitime erişim oranlarının düşük olması, salgın
öncesinde de var olan ve salgınla birlikte daha
da derinleşen bir mesele olarak ele alınmalıdır.
Bu meseleye ilişkin üst politika belgelerindeki
hedeflerin gerçekleştirilmesi için okul öncesi
dönemdeki çocukların okul dışında kalma
nedenlerinin tespit edilmesi ve ailelerin okul
öncesi eğitimin önemi hakkında bilinçlendirilmesi
gibi girişimlerin yanı sıra yeni derslik yapımı ve
ilgili kademede öğretmen istihdamı gibi somut
adımlara ihtiyaç vardır.
Zorunlu eğitim çağındaki yaklaşık 676 bin çocuk
eğitim sisteminin dışında kalmıştır. Eğitim
sistemi dışında kalanların büyük çoğunluğu 14-17
yaş aralığındaki çocuklardan oluşmaktadır.
Yaşa göre okullaşma verileri, 2020-2021
eğitim öğretim yılında zorunlu eğitimde olması
6 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
gereken yaklaşık 676 bin çocuğun okul dışında
kaldığı gibi endişe verici bir durumu açığa
çıkarmaktadır. Okullaşma oranının en düşük
ve okul dışında kalan çocuk sayısının en fazla
olduğu yaş grubunun 14-17 yaş aralığı olması, okul
terklerinin en çok lise kademesinde yaşandığının
somut bir göstergesidir. Bu yaş aralığındaki her
10 çocuktan biri; toplamda 457 binden fazla
çocuk zorunlu eğitimde olması gerektiği halde
okul sistemine kayıtlı değildir. Zorunlu eğitimin
tamamlanamaması, bireylerin geleceğini olumsuz
etkilediği gibi ülkelerin ekonomik ve toplumsal
kalkınma planlarının başarıya ulaşmasını engelleme
riski de taşımaktadır. Bu nedenle zorunlu eğitim
sürecinde okul terki meselesinin eğitim sisteminin
önemli sorun alanlarından biri olarak ele alınması
ve okul terkine yol açan nedenlerin belirlenerek bu
meseleye yönelik yenilikçi çözümlerin geliştirilmesi
gerekmektedir.
COVID-19 salgını sürecinde başlayan özel okul
ve öğrenci sayısındaki düşme eğilimi 2021 yılında
da devam etmiş, özel okullarda istihdam edilen
öğretmen sayısında ilk kez düşüş yaşanmıştır.
COVID-19 salgınının başladığı 2019-2020 eğitim
öğretim yılından itibaren özel okul, öğrenci,
öğretmen ve derslik sayılarında genel bir düşüş
eğilimi görülmektedir. Bir önceki yıla kıyasla
2020-2021 eğitim öğretim yılında toplam özel
öğretim kurumları sayısı 369, öğrenci sayısı ise
157.593 azalmıştır. Kademeler arasında en ciddi
düşüş ise okul öncesi kademesinde gerçekleşmiş,
öğrenci sayısı bir önceki yıla göre yaklaşık %33
oranında azalmıştır. COVID-19 etkisinde geçen ve
çoğunlukla uzaktan eğitimle sürdürülen bir eğitim
öğretim yılında özel okullarda istihdam edilen
öğretmen sayısının da bir önceki yıla göre 12.535
azalmış olmasının, ekonomik sebeplerden ya da
özel okulların veya dersliklerin kapanmasından
kaynaklandığı düşünülmektedir. Nitekim MEB’in
Mayıs 2021’de açıkladığı verilere göre salgın
döneminde 938 özel okul kapanmış, 882 özel

okul ise devredilmiştir. Öğretmen sayısındaki
azalmanın, okullaşmanın düşük kaldığı okul öncesi
kademesinde oransal olarak diğer kademelerden
daha fazla seyretmesi de kaçınılmaz bir durum
olmuş, kadro sayısı olarak öğretmen sayısındaki en
büyük azalmanın ise lise kademesinde gerçekleştiği
görülmüştür. On binlerce öğrencinin eğitiminin
kesintiye uğraması, binlerce öğretmenin ise
ekonomik gerekçelerle mesleğinden çıkarılması ve
etkilenen kişilerin aileleri de dahil edildiğinde, okul
kapanması ya da devredilmesinden kaynaklanan
olumsuzlukların toplumun ciddi bir kesimine
yansıdığı gerçeğiyle karşı karşıya kalınmaktadır.
Özel öğretim kurumlarında kurumsal ve finansal
sürdürülebilirliği sağlayacak tedbirlerin alınması ve
kriz dönemine özgü desteklerin sağlanması önem
arz etmektedir.
MESLEKI VE TEKNIK EĞITIM
Mesleki eğitimi olası kriz durumlarına hazırlamak
üzere COVID-19 salgını sürecinde yaşanan
deneyimlere dayalı bir vizyon oluşturulmasına
gerek duyulmaktadır.
COVID-19 salgınıyla birlikte Türkiye’de yaklaşık 1,5
yıllık süre boyunca eğitim öğretim faaliyetlerinin
çoğunlukla uzaktan eğitim yoluyla sürdürülmesi,
mesleki ve teknik eğitimdeki uygulama gerektiren
becerilerin kazandırılması bağlamında soru
işaretlerine yol açmıştır. Uzaktan eğitim süreci,
eğitimin her tür ve kademesinde olduğu gibi
mesleki eğitimde de okulların, okul yöneticilerinin
ve öğretmenlerin bu tür krizlere hazırlıklı olacak
donanım, bilgi ve becerilere gereksinimi olduğunu
göstermiştir. Bunun yanı sıra uzaktan eğitim
süreci özellikle mesleki ve teknik eğitimdeki
sosyoekonomik açıdan daha dezavantajlı olup
uzaktan eğitime katılamayan veya öğrenme
süreci sekteye uğrayan öğrenciler için okul terki
bağlamında da bireysel ve toplumsal riskler ortaya
çıkarmıştır. Bu kapsamda, meslekî ve teknik
eğitimi ilerleyen zamanlarda yaşanabilecek benzer
YÖNETİCİ ÖZETİ
kriz durumlarına daha hazırlıklı hale getirmek için
COVID-19 sürecinde yaşanan deneyimlerden
dersler çıkarmak oldukça önemlidir. Bunun yolu
ise bu süreçte mesleki eğitimde yaşananların
ayrıntılı ve kapsamlı bir şekilde analiz edilmesinden
geçmektedir. Süreç boyunca öğrenci ve
öğretmenler tarafından deneyimlenen sorunlar
başta olmak üzere okullarda ve eğitimlerin devam
ettiği işletmelerde yaşanan aksaklıkların da ortaya
konması gerekmektedir. Bunlara ek olarak yapılan
değerlendirmeler; mesleki ve teknik eğitim
öğrencilerinin uzaktan eğitime erişim düzeylerini,
bu erişimi etkileyen etmenleri, işletmelerde yüz
yüze eğitimlerin sürmesi için alınan önlemleri
ve uygulama becerilerinin kazandırılması için
geliştirilen stratejileri de içermelidir. Mesleki
eğitimin yaşanabilecek kriz durumlarına
uyarlanabilir esneklikte yapılandırılması ve eğitim
paydaşları arasında koordinasyon ve iş birliği
sağlanması yönünde çalışmalar yapılmalıdır. Sonuç
olarak yaşanan krizi, mesleki eğitimin iyileştirilmesi
bağlamında fırsata çevirebilecek bir vizyon
çerçevesinde hareket edilmesi önemlidir.
Mesleki eğitim kurumlarındaki üretim faaliyetleri
öğrencilere kazandırılması hedeflenen beceriler
ile ilişkilendirilmeli; daha fazla öğrenci ve
daha fazla hedef beceriyi kapsayacak şekilde
yapılandırılmalıdır.
Mesleki eğitim kurumlarındaki üretim faaliyetlerine
ilişkin 2021 yılında en fazla üzerinde durulan konu,
üretimden elde edilen gelir olmuştur. Buna göre
2021 yılında ilk 11 ayda elde edilen gelir 678 milyon
liraya ulaşmıştır. Elde edilen bu gelir, 2020 yılı
toplam üretim gelirini %34 oranında aşarken 2020
yılı ilk 11 ayı gelirine göre ise %63 artış göstermiştir.
Bu gelirin ve bu gelirden öğrenci ve öğretmenlere
aktarılan payın artması, mesleki ve teknik
ortaöğretim kurumlarının tercih edilme düzeyini
ve bu kurumlardaki üretim motivasyonunu
artıracak gelişmeler arasında yer almaktadır. Ancak
üretim faaliyetleri konusunda en fazla odaklanılan
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 7
YÖNETİCİ ÖZETİ
konunun gelir miktarı olması, üretim giderleri
konusunda yeterli düzeyde bilgi sağlamadığı
gibi üretim süreçlerinin nasıl tasarlandığı ve
yürütüldüğü konularına da açıklık getirmemektedir.
Bunun yanı sıra gelir odaklı bu açıklamalar; üretim
sürecinin öğrencilere kazandırılması hedeflenen
becerileri ne düzeyde kazandırdığı ve mesleki
eğitimin sektörle yakınlaşmasına katkı sağlayıp
sağlamadığı konusunda bilgi sunmamaktadır.
Oysaki mesleki eğitim kurumlarındaki üretimlerin
temel işlevi, öğrencilere alanları ile uyumlu mesleki
becerileri kazandıracak şekilde uygulama olanağı
sağlamaktır. Üretimden elde edilen gelirler her ne
kadar ülke ekonomisine katkı sağlamak bağlamında
değerlendirilse de bu kazanımın sürdürülebilir
olması, öğrencilerin kendi alanlarında istihdam
edilerek yine kendi alanlarında ülkenin üretim
süreçlerine katkıda bulunmalarından geçmektedir.
OSB’lerdeki mesleki eğitim kurumlarında hangi
alanların açılacağı ve bu alanlara ne kadar öğrenci
alınacağına ilişkin kararlar, veri temelli öngörüler
ve stratejilere dayalı olarak alınmalıdır.
Mesleki eğitimde iş birliği protokolleri ile çözüme
kavuşturulmak istenen sorun alanlarından biri
de yatay beceri uyuşmazlığıdır. Yatay beceri
uyuşmazlığı, niteliğin kazanıldığı alandan farklı
bir alanda çalışmayı ifade etmektedir. Türkiye’de
mesleki eğitim mezunlarının eğitim aldığı alanda
(alan içi) istihdam edilme oranları oldukça
düşüktür. Buna göre, mesleki eğitim mezunlarının
alan içi istihdam oranları neredeyse tüm alanlarda
%10’un altında kalmakta, mezunların çoğunluğu
kendi alanlarının dışında çalışmaktadır. 2021 yılında
paydaşlar ile imzalanan iş birliği protokollerinde
öğrencilerin sektör deneyimini artırmaya yönelik
önlemlerin ön planda olduğu görülmektedir.
Özellikle OSB içinde açılan mesleki eğitim
kurumlarının alan içi istihdamın desteklenmesine
önemli katkılar sunması beklenmektedir. Ayrıca
OSB’lerde, alan içi istihdam oranları yaklaşık %88
8 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
düzeyinde olan mesleki eğitim merkezlerinin
yaygınlaştırılmasına ilişkin protokollerin, alan
içi istihdamı artırabileceği düşünülmektedir.
Ancak bu okullardaki alanların iyi bir planlama
sonucu belirlenmesi gerekmektedir. Bu alanların;
içinde yer aldığı OSB’deki üretim faaliyetleri,
bölgesel özelliklere dayalı üretim gereksinimleri
ve çağın gerekliliklerine uygun olarak belirlenmesi
önemlidir.
Mesleki eğitimle ilgili iş birliği protokolleri ve
projeler için uzun vadeli ve çok boyutlu bir
değerlendirme sistemi geliştirilmelidir.
Mesleki eğitimde son yıllarda bir paradigma
değişimi yaşandığı belirtilmektedir. Bu değişim
çerçevesinde mesleki eğitimin kronikleşen
sorunlarının çözüme kavuşturularak iyileştirilmesi
yönünde adımlar atılmaktadır. Mesleki eğitimdeki
proje ve iş birliği protokollerinin hem sayıca artması
hem de kapsamlarının genişlemesi bu adımların
önemli örnekleri arasında yer almaktadır. Ancak
bu protokol ve projelerle ilgili olarak yalnızca kaç
öğrenciye, okula, öğretmene ulaşıldığı, ne kadar
yatırım yapıldığı veya kaç yeni atölye, laboratuvar
ve okul açıldığı gibi nicel veriler üzerinde
durulmaktadır. Proje ve protokoller hem süreç hem
de sonuç bazlı olarak niteliğe katkıları bağlamında
değerlendirilmemektedir. Bununla birlikte bu
protokol ve projelerin uzun dönemli çıktıları ve
yaygın etkilerine ilişkin veriler de bulunmamaktadır.
Bu tür girişimlerin etkili olması için yalnızca
nicelik bağlamındaki değil nitelik bağlamındaki
çıktıların da sürece dahil edildiği, etki analizlerinin
yapıldığı ve bunların düzenli olarak tekrar
edildiği bir değerlendirme sistemine gereksinim
duyulmaktadır. Proje ve protokollerin uzun vadeli
ve çok boyutlu olarak değerlendirilmesine olanak
tanıyan bir değerlendirme sistemi, mesleki eğitim
politikalarının, “ne kadar çok” yerine “ne kadar
etkili” sorusuna yanıt vermesi ve veriye dayalı
oluşturulması için de önemlidir.

Mesleki becerilerin yanı sıra genel ve akademik
becerilerin de süreç içinde geliştirilmesine
yönelik çalışmalar yapılmalıdır.
Mesleki ve teknik eğitimde niteliği iyileştirmenin
önemli bir yolu, bu kurumlara gelen öğrencilerin
akademik ve genel becerilerini geliştirmekten
geçmektedir. 21. yüzyılın temel bileşenlerini
oluşturan değişim ve dönüşümler, artık esneklik
ve uyum düzeyi yüksek çalışanların işletmeler
için daha öncelikli olmasına yol açmaktadır. Bu
kapsamda mesleki ve teknik eğitimde 2021 yılında
yaşanan gelişmelerden biri olan Akademik Paket
modelinin hayata geçirilmesinin, mesleki ve teknik
Anadolu liselerindeki öğrencilerin mezuniyet
sonrasında istihdam veya yükseköğretime yönelim
bağlamında kariyer olanaklarını çeşitlendirmelerine
katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Akademik ve
genel becerilerin istihdam olanaklarıyla ilişkisinin
anlaşılmasında, genel ortaöğretim ve mesleki
ortaöğretim mezunlarının uzun dönemde istihdam
oranlarının nasıl farklılaştığı önemli bir ipucu
sağlamaktadır. Buna göre 15-24 yaş grubunda
mesleki ortaöğretim mezunlarının istihdam
oranı, genel ortaöğretim mezunlarının istihdam
oranından yaklaşık %96 oranında fazla iken bu fark
15-64 yaş grubunda yaklaşık %27’ye düşmektedir.
Bu veriler, mesleki eğitimin kısa dönemdeki
istihdam avantajının uzun dönemde azaldığını
göstermektedir. Bu durum mesleki ve teknik
ortaöğretim okullarından mezun olanların daha
ileri eğitim ile elde edebilecekleri kazançlardan
mahrum kaldıklarını ifade etmektedir. Bu
nedenle mesleki ve teknik eğitimde süreç odaklı
olarak akademik ve mesleki becerilerin birbirini
destekleyecek ve geçişlere olanak verecek
şekilde yapılandırılması önemlidir. Özellikle
akademik başarısı düşük öğrencilerin mesleki
eğitimde kümelendiği algısına son verebilmek ve
öğrencilerin de kendilerine yönelik bakış açılarını
gelişime açık hale getirmek için bu konu üzerinde
önemle durmak gerekmektedir.
YÖNETİCİ ÖZETİ
ÖZEL EĞITIM VE REHBERLIK
HIZMETLERI
Salgın döneminde okuldan ayrı geçirilen süreler,
özel gereksinimli öğrenciler için olağan gelişim
gösteren akranlarına kıyasla daha fazla öğrenme
kaybı anlamına gelmektedir.
COVID-19 salgını nedeniyle kesintiye uğrayan
eğitim öğretim süreçleri özel gereksinimi olan
çocuklar için nitelikli eğitime erişim konusunda
zorlukları da beraberinde getirmiştir. Özellikle
salgının ilk yılında okulların belirsiz aralıklarla kapalı
olması, alışıldık düzenleri bozulan ve uzaktan
eğitime erişim imkânları kısıtlı olan özel gereksinimli
öğrenciler için zorlayıcı olmuştur. Nitelikli
eğitime erişimin daha kırılgan ve dezavantajlı
gruplar için zorlaştığı bu süreç, özel gereksinimli
çocukların akademik ve sosyal-duygusal gelişimini
etkilemiş ve öğrenme açıklarının derinleşmesine
neden olmuştur. Özel eğitim öğrencilerinin
birbirlerinden farklı ilgi ve ihtiyaçları göz önünde
bulundurulduğunda; uzaktan yapılan eğitimlerin
bireysel olarak yürütülememesi ve evde kalınan
süre boyunca eğitim süreçlerine sistematik katılım
gösterilememesi, bu çocuklar için akademik ve
sosyal-duygusal olarak gerileme yaşanması riskini
doğurmuştur. Salgın döneminde tipik gelişim
gösteren öğrencilerin dahi öğrenme açıkları olduğu
gerçeği ortadayken, özel eğitime ihtiyaç duyan
öğrencilerin rutinlerinin değişmesiyle birlikte
öğrenme ve beceri kayıpları da derinleşmiştir.
Özel eğitim alanında sunulan desteklerin
artmasına karşın özel eğitime ihtiyacı olan
her çocuğun bu hizmetlere erişimi mümkün
olmamaktadır.
2021 yılında özel gereksinimli öğrencilerin uzaktan
veya yüz yüze eğitim öğretim faaliyetlerini
sürdürmeye yönelik farklı gereksinimi olan
çocukların ihtiyaçları gözetilerek hazırlanan
uyarlanmış öğrenim materyalleri, yayınlar
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 9
YÖNETİCİ ÖZETİ
ve uygulamalar gibi çalışmalar; öğrencilerin
akademik becerilerinin desteklenmesi adına
olumlu gelişmelerdir. Buna karşın, ülke genelinde
özel eğitim desteğine ihtiyaç duyan her çocuğun
bu hizmetlere erişimi mümkün olmamaktadır.
Türkiye’de son yıllarda özel eğitime ihtiyacı olan
çocukların örgün eğitime dâhil edilmesi ile ilgili
yoğun çalışmalar olsa da okul çağında olup örgün
eğitime devam etmeyen özel gereksinimli çocuk
sayısı hakkında net bir veri bulunmamaktadır.
Bununla birlikte öğrenimini tam zamanlı
kaynaştırma/bütünleştirme uygulamaları yoluyla
sürdüren öğrenci sayısı, okul öncesi kademesinden
ilkokula geçişte keskin bir artış göstermektedir.
Bu noktada, özel eğitime gereksinim duyan
ancak örgün eğitim kapsamına dahil edilememiş,
ulaşılması daha zor olan çocukların tespit
edilebilmesi için muhtarlıklar başta olmak üzere
yerel yönetimlerle iş birliklerinin artırılması
gerekmektedir.
Özel eğitim personelinin ve öğretmenlerinin
mesleki becerileri ve yeterlikleri yeni krizlere
dayanıklı olacak şekilde desteklenmelidir.
Özel eğitim öğretmenleri, özel gereksinimi olan
öğrencilerin bireysel ve eğitimsel ihtiyaçlarını
karşılamak üzere profesyonel olarak yetiştirilmiş
meslek elemanları olarak özel gereksinimi olan
çocukların hayatında etkin bir role sahiptir.
Dolayısıyla, özel eğitim alanında çalışan
öğretmenlerin mesleki becerilerini ve yeterliklerini
desteklemenin önemi COVID-19 salgınının
oluşturduğu kriz zamanlarında öne çıkmıştır.
Özellikle salgın sürecinde ani değişime uğrayan
eğitim öğretim faaliyetleri, özel eğitim personelinin
ve öğretmenlerinin de kendi öğretim süreçlerini
dönüştürmesine neden olmuştur. Özel eğitim
öğretmenleri öğretim faaliyetlerini güncellemek
10 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
durumunda kalmış ve zaman zaman uzaktan eğitim
nedeniyle yöntemlerini dijital platformlardan
aktarmak üzere değiştirmişlerdir. Bu noktada,
özel eğitim öğretmenlerine sağlanacak hizmet içi
eğitimlerin içeriği ve kalitesinin salgın süresince
ortaya çıkan gelişmeler ile örtüşmesi önemlidir.
Yapılan iş birliği ve protokoller sadece BİLSEM’ler
özelinde değil; kapsayıcı politikalar dâhilinde
özel eğitim ve rehberlik hizmetlerinin her alanına
yayılmalıdır.
2021 yılı, bilim ve sanat merkezleri için birçok
projenin, yarışmanın ve iş birliği protokollerinin
hayata geçirildiği bir sene olmuştur. Bakanlık
ile kamu ve özel kurumlar arasında imzalanan iş
birliği protokollerinin sayısı artış göstermiştir. Bu
bağlamda, 2021 yılında birden fazla üniversite
ile imzalanan iş birliği protokolleri, özel yetenekli
öğrencilerin eğitim gördüğü bilim ve sanat
merkezlerindeki eğitim öğretim süreçlerinin
kalitesini artırmak odaklı olmuştur. Bununla
birlikte, BİLSEM öğretmenlerinin yüksek lisans
ve doktora eğitimlerine ilişkin üniversiteler ile
imzalanan protokoller, öğretmenlerin bilimsel ve
teknolojik gelişmeler doğrultusunda üniversitelerin
imkân ve deneyimlerinden faydalanmalarının
önünü açmıştır. Öte yandan, özel eğitim
öğretmenlerinin karmaşık rolleri ve sorumlulukları
düşünüldüğünde, sağlanacak iş birlikleri ile bu
öğretmenlere de tanınacak olan imkânlar kapsayıcı
ve eşitlikçi eğitime yönelik adımlar olacaktır.
Bu nedenle, özel eğitim ve rehberlik hizmetleri
dâhilinde tüm öğretmenlere sahip oldukları
kritik rolleri konusunda bilgi ve destek sunulması
ve tüm özel eğitime ihtiyacı olan çocukların
sosyoekonomik ve sağlık durumlarından bağımsız
olarak nitelikli öğretmene ve eğitime erişim imkânı
verilmesi esastır.

ÖLÇME DEĞERLENDIRME VE
KADEMELER ARASI GEÇIŞ
2021 yılında sınavla öğrenci alan okulların
kontenjanlarının toplam öğrenci sayısına oranı
son dört yılın en yüksek değerine ulaşarak %14
olmuştur.
LGS’nin uygulanmaya başladığı 2018 yılında
127.480 olan sınavla öğrenci alan okul
kontenjanları, 2021 yılında 174.160 olmuştur.
Sekizinci sınıfta öğrenim gören öğrenci sayısı
ise 2018 yılında 1.192.799 iken 2021 yılında
1.243.830’a ulaşmıştır. Yıllar içinde sınavla
öğrenci alan okulların toplam kontenjanındaki
artış oranı öğrenci sayısındaki artış oranından
daha fazladır. 2021 yılında sınavla öğrenci alan
okulların kontenjanlarının toplam öğrenci sayısına
oranı son dört yılın en yüksek değerine ulaşarak
%14 olmuştur. Bu veriler, Bakanlığın 2019-2023
Stratejik planında yer verdiği ortaöğretime merkezi
sınavla yerleşen öğrenci oranının 2023 yılına kadar
giderek azaltılması hedefinden uzaklaşıldığını
göstermektedir.
Sekiz yıllık temel eğitimin sonunda öğrencilerin
kayda değer bir kısmı sözel ve sayısal alanda
oldukça düşük performans göstermektedir.
LGS kapsamındaki merkezi sınav sonuçları,
öğrencilerin önemli bir kısmının sekiz yıllık zorunlu
temel eğitim sonrasında özellikle matematik,
fen bilimleri ve Türkçe alanlarında oldukça düşük
bir performans sergilediğini göstermektedir.
2021 yılında yirmi soruluk matematik testinde
öğrencilerin doğru cevap ortalaması 4,20 olup
bu değer son üç senenin en düşük değeridir
(2019: 5,09-2020:4,89). Merkezi sınava katılan
her iki öğrenciden biri matematik alt testinde
3 ve altında soruya doğru cevap verebilmiştir.
Yirmi soruluk fen bilgisi testinde doğru cevap
YÖNETİCİ ÖZETİ
ortalaması 8,04’tür. Öğrencilerin neredeyse
yarısının (%47,9) doğru cevap sayısı 0 ile 6
arasında değişmektedir. Uluslararası araştırmalar
da öğrencilerin önemli bir kısmının okula devam
etmesine rağmen temel becerileri kazanamadığını
göstermektedir. Bu durum Türkiye’de sekiz
yıllık temel eğitimin bilançosunu ortaya
koyması açısından dikkatle değerlendirilmelidir.
Öğrencilerin temel yeterliklerinin bu denli
düşük oluşu zorunlu eğitimin niteliğinin yeniden
gözden geçirilmesi ve öğrencilerin başarılarına
etki eden diğer değişkenlerin de mutlaka
değerlendirilmesi gerektiğine işaret etmektedir.
Ulusal izleme ve değerlendirme çalışmalarının
düzenli olarak, sistematik bir biçimde
gerçekleştirilmesi ve bulguların bölge, il hatta okul
bazlı değerlendirilmesi yoluyla temel eğitim ve
ortaöğretimdeki beceri sorununa yönelik gerekli
müdahalenin zamanında yapılabilmesi sağlanabilir.
Merkezi sınav puanı ile yerleştirme yapılan
yaklaşık her 10 programdan beşine başarı
sıralaması %10’luk dilimden daha düşük
öğrenciler yerleşebilmiştir.
2020 yılına kıyasla %10’luk dilime giren öğrencilerin
yerleştiği Anadolu meslek, Anadolu teknik ve
Anadolu imam hatip liseleri program sayıları
azalmıştır. Son üç yıldır Anadolu teknik programları,
Anadolu meslek programları ve Anadolu imam
hatip liselerine yerleşen başarı düzeyi en düşük
öğrencilerin yüzdelik dilimi %99 dolayındadır.
Bu durum, bir ortaöğretim kurumunun sınavla
öğrenci alan okullar arasına alınmasının o okulu
başarı dilimi yüksek öğrencilerin seçeceği anlamını
taşımadığının bir göstergesidir. Yüzdelik dilimi
belirli bir oranın üzerinde olan öğrencilerin
yerleştiği okulların sınavla öğrenci alan okullar
kapsamından çıkarılması ve bu okullara sınavsız
yerleştirme yapılması yoluyla bu durumun önüne
geçilebilir.
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 11
YÖNETİCİ ÖZETİ
YKS’ye katılan her 10 adaydan üçü Temel Yeterlik
Testinde (TYT) 150 puan barajının altında
kalmıştır.
İki aşamalı YKS’de TYT’ye giren 2.416.974 adayın
789.435’i (%32,66) bir lisans programını tercih
etmek için gerekli olan TYT 150 puan barajını
aşamamıştır. Bu durum, küresel salgın nedeniyle
aksayan eğitim öğretim süreçlerinin bir yansıması
olabileceği gibi salgın öncesinde de var olan
temel beceri sorunlarının salgınla birlikte daha da
görünür bir hal almasından kaynaklanıyor olabilir.
YKS’ye başvuran yaklaşık 2,5 milyon adayın
1,5 milyonu bir yükseköğretim programına
yerleşememiştir.
2014 yılından bu yana 2 milyonun üzerinde aday
üniversiteli olabilmek için sınav maratonuna
katılmaktadır. 2021 yılında yaklaşık 2,5 milyon aday
YKS’ye katılmış; sınava katılan 2,5 milyon adaydan
yalnızca 1 milyonu bir yüksek öğretim programına
yerleşebilmiştir. Başka bir ifadeyle YKS’ye giren
her 10 adaydan ancak 4’ü bir yükseköğretim
programına yerleşmiştir. Yükseköğretim
kapısındaki bu yığılmanın başlıca nedenlerinden
biri yükseköğretime geçişte lisans, ön lisans, açık
öğretim programlarına aynı yöntem ve sınavla
yerleştirme yapılmasıdır. Örneğin; meslek lisesi
mezunu her 10 öğrenciden yaklaşık dokuzu meslek
yüksek okullarına ya da açık öğretim fakültelerine
yerleşmesine rağmen, ağırlıklı olarak lisans
programlarına yerleşen fen lisesi mezunları ile
aynı sınava girmek zorunda kalmaktadır. Meslek
yüksekokulları ya da açık öğretim programları gibi
dört yıllık örgün programlardan farklılık gösteren
programlara giriş koşulları ve uygulamalarının
farklılaştırılması yoluyla yükseköğretim kapısındaki
yığılmanın azaltılması değerlendirilebilir.
Türkiye’deki 15 yaş grubu her beş öğrenciden biri
yaşamından memnun değildir.1
1
Araştırmadan elde edilen bulgular İstanbul ili ile sınırlıdır.
12 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
OECD tarafından gerçekleştirilen Sosyal ve
Duygusal Beceriler Araştırması’nın sonuçlarına
göre Türkiye’de hem 10 yaş hem de 15 yaş
düzeyindeki öğrencilerin hayatlarından memnun
olma derecelerinin bir ölçüsü olan yaşam doyumu
uluslararası ortalamanın altındadır. Türkiye
ayrıca 15 yaş grubu öğrencilerin ortalama yaşam
doyumlarının en düşük olduğu ülkedir. 15 yaş
grubu öğrencilerin yaklaşık yarısı (%46,35) düşük
veya orta yaşam doyumuna sahiptir. Yaşam
doyumunun da dahil olduğu sosyal duygusal
beceriler, gelecekteki özel hayat, iş ve okul
yaşantısındaki refah ve üretkenlik ile yakından
ilişkilidir. Bu doğrultuda, Türkiye’deki toplumsal
refahın artması, bireylerin üretkenliğinin gelişmesi
için araştırmanın Türkiye’ye ait bulgularının
dikkatle değerlendirilmesi gerekmektedir.
ÖĞRETMENLIK VE MESLEKI SÜREÇ
Pedagojik formasyon eğitimi sertifika programı,
yalnızca istisnai koşulların oluştuğu durumlarda
geçici olarak uygulamaya konmalıdır.
Verilen bir yıllık aranın ardından bazı düzenlemelerle
birlikte birtakım iyileştirmeler yapıldığı belirtilse de
pedagojik formasyon eğitimi sertifika programı,
Türkiye’nin öğretmen ihtiyacı projeksiyonları
ile uyuşmayan bir strateji ile binlerce mezun
vermeye devam etmektedir. Kontenjan artırma
yetkisinin yükseköğretim kurumlarına bırakıldığı
2015 yılından itibaren her yıl sisteme eklenen aday
sayısının 50 binin üzerinde olduğu ve formasyon
belgesine sahip aday sayısının 650 binin üzerine
çıktığı tahmin edilmektedir. Bu sayıya 2021 yılında
pedagojik formasyon eğitimi sertifika programına
kaydolmuş adaylar ile eğitim/eğitim bilimleri
fakültelerinde öğrenim gören 235.753 öğretmen
adayı eklendiğinde istihdam edilmeyi bekleyen
öğretmen adayı sayısının bir milyona yaklaştığı
görülmektedir. Bunun yanı sıra, öğretmen ihtiyacı
Bakanlık tarafından kısa vadede etkin bir planlama
ile kapatılabilecek boyuttadır. Pedagojik Formasyon

Eğitimi Sertifika Programları, sadece öğretmen
yetiştirmek üzere açılmış yükseköğretim programı
bulunmayan alanlarda ve öğretmen yetiştirme
lisans programları tarafından karşılanamayan
sayıda öğretmen ihtiyacının giderilmesi gibi istisnai
durumlarda öğrenci almalıdır.
2021 yılında son 16 yılın en düşük öğretmen
ataması gerçekleştirilmiştir.
Türkiye’de 2021 yılında yaklaşık 1,2 milyon
öğretmen görev yapmaktadır. 2021-2022
eğitim öğretim yılında görev yapan kadrolu
öğretmen sayısı 774.536, sözleşmeli öğretmen
sayısı ise 114.001’dir. Türkiye’nin öğretmen
ihtiyacı ile ilgili Sayıştay tarafından 2019 yılında
açıklanan en son veriler ise Türkiye’de norm
kadro açığının 138.393 olduğunu ve yaklaşık 45
bin öğretmenin ise norm fazlası olarak görev
yaptığını göstermektedir. Türkiye’deki öğretmen
atamalarına ilişkin veriler incelendiğinde, 2021
yılında 21.407 öğretmen ataması ile son 16
yılın en düşük öğretmen atamasının yapıldığı
gözlenmektedir. 2021 yılında gerçekleşen atama
sayısı, 100 binin üzerinde olduğu tahmin edilen
öğretmen açığı ve ücretli öğretmenlerin sayısı göz
önünde bulundurulduğunda Türkiye’de öğretmen
ihtiyacının halen devam ettiği görülmektedir. Bu
noktada, Türkiye’de öğretmen açığını kapamaya
yönelik etkili bir eğitim politikasının 2021 yılında da
hayata geçirilemediği sonucu ortaya çıkmaktadır.
Öğretmen atamaları için uygulanan
değerlendirme yöntemi işlevini yerine
getirememektedir.
Öğretmen atamaları için mevcut durumda
uygulanan, KPSS ve sözlü sınavdan oluşan
değerlendirme yöntemi yalnızca 2021 yılına
özgü olmayan birtakım kronik sorunlar ve soru
işaretleri barındırmaktadır. Dolayısıyla, öğretmen
atamaları ile ilgili karar verme süreçlerinde hem
mevcut değerlendirme yöntemlerinde iyileştirme
yapılması hem de uzun vadede gerekli sistemsel
YÖNETİCİ ÖZETİ
düzenlemelerin yapılandırılması gerekmektedir.
Öğretmen atama sisteminde ilk aşamada
uygulanan çoktan seçmeli bir sınavın içeriği ve
öğretmen adaylarının verdiği ortalama doğru cevap
sayıları, öğretmen yetiştirme programları ve yapılan
sınavın kapsam geçerliği ile ilgili tartışmalara
neden olmaktadır. İkinci aşamada yer alan sözlü
sınav uygulaması (mülakat) ile ilgili de birtakım
temel sorunlar bulunmaktadır. Bu sorunlar;
adayların adil sıralanmasına esas teşkil edecek
bir eşdeğerliğin sağlanamaması, atama puanı
hesaplanması yerine çoktan seçmeli sınavın sözlü
sınava giriş hakkı için yalnızca bir önkoşul olması,
sözlü sınav değerlendirme formunda bulunan
maddelerin bir kısmının öğretmenin branşına özgü
bilgi ve beceriyi ölçmemesi ve öğretmen genel
yeterliklerinde belirlenen yeterlik alanları ile net
olarak örtüşmemesi olarak sıralanabilir. Mevcutta
bulunan bu temel sorunlar, mevcut değerlendirme
yönteminin kapsamı ve işlevselliğinin sorgulanması
gerektiğine işaret etmektedir.
20. Milli Eğitim Şurasında sözlü sınav
uygulamasının kaldırılması yönünde bir tavsiye
kararı alınmıştır. Öğretmen atamalarında çoklu
değerlendirme uygulamaları, yazılı sınavlarla
değerlendirilmesi mümkün olmayan bilgi ve
becerileri değerlendirmeye imkân vermesi
bakımından oldukça önemlidir. Dolayısıyla, sözlü
sınav uygulamasını kaldırarak yalnızca çoktan
seçmeli sınavla öğretmenlerin seçildiği bir
öğretmen atama sistemine dönmek de mevcut
sorunları çözecek bir strateji değildir. İnsan
hayatına doğrudan temas eden öğretmenlik
mesleğine atanacak adayların, öğrencilerle bir
araya gelmeden önce bir noktada öğretmenliğe
yatkınlık ve psiko-sosyal süreçler açısından
değerlendirilmeleri gerekmektedir. Dolayısıyla, her
iki sınavın da ölçme ve değerlendirme süreçleriyle
ilgili düzenlemeler yapılması, sözlü sınav sürecinin
adaleti ve nesnelliği güvence altına alacak şekilde
yeniden tasarlanması ve bu sınavların atamalardaki
etkisinin gözden geçirilmesi gerekmektedir.
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 13
YÖNETİCİ ÖZETİ
Öğretmenlik Meslek Kanunu, öğretmenlerle
ilgili tüm politikalara yol gösterecek bir referans
noktası olması sebebiyle önemli görülmektedir.2
Öğretmenlik Meslek Kanunu Teklifi ile ilgili bazı
detaylar 20. Millî Eğitim Şûrası açılış konuşmasında
paylaşılmış; Aralık 2021’de TBMM’nin takdirine
sunulacağı belirtilmiştir. Başta öğretmenler olmak
üzere siyasi partiler ve karar alıcılar tarafından
sıklıkla dile getirilen Öğretmenlik Meslek
Kanunu’na duyulan ihtiyacın karşılık bulmasına
ilişkin paylaşılan detaylar olumlu bir gelişme olarak
nitelendirilebilir. Ancak; yürürlüğe girecek olan
yasal metnin içeriği, öğretmen politikalarında
ihtiyaç duyulan bütüncül yaklaşıma cevap verecek
nitelikte olmalıdır.
Birçok ülkede yürürlükte olan öğretmenlik
mesleğine ilişkin yasal metinlerin içeriklerine
2
Bu raporun yayına hazırlandığı tarihlerde Öğretmenlik Meslek
Kanunu Teklifi TBMM’ye sunulmuştur. Kanun teklifine ilişkin
TEDMEM değerlendirmesi ilerleyen tarihlerde paylaşılacaktır.
14 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
bakıldığında öğretmenlerin görev ve sorumlulukları,
öğretmen yetiştirme lisans programlarına öğrenci
kabul süreçleri, öğretmenlerin atama ve istihdamına
yönelik düzenlemeler, aday öğretmenlik, adaylık
kaldırma kriterleri, öğretmenlik mesleğinin kariyer
basamakları, öğretmenlerin mesleki gelişimleri,
özlük hakları ve mesleki ve etik standartlar gibi
konulardan oluştuğu ve tüm bileşenlerin birbiriyle
etkileşim halinde olan politikalar kapsamında
yapılandırıldığı görülmektedir. Dolayısıyla, gerekli
düzenlemelerin ardından 2023 yılında yürürlüğe
girmesi planlanan kanun metninin diğer ülke
örnekleri de göz önünde bulundurularak ulusal
gereksinimler doğrultusunda tasarlanması
gerekmektedir. Öğretmenlik Meslek Kanunu’nun
öğretmen politikalarında ihtiyaç duyulan bütüncül
yaklaşıma cevap vererek uzun vadede Türkiye’nin
öğretmenlerle ilgili tüm dinamiklerine de olumlu
yansıması temenni edilmektedir.
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 15
 BÖLÜM 1

Yönetişim ve
Finansman
Dr. Senem Oğuz Balıktay
18 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

I. EĞİTİM YÖNETİŞİMİ
2021’de ne oldu?
•  2020-2021 eğitim öğretim yılının ikinci dönemi,
yüz yüze eğitime geçişle ilgili uygulamalara
rağmen büyük ölçüde uzaktan eğitimle
tamamlanmıştır:
»  15 Şubat 2021 tarihinde köy okulları ve
anaokulları dışında kalan eğitim kademeleri
döneme uzaktan eğitimle başlamıştır (MEB,
2021a).
»  2 Mart 2021 tarihinde eğitimde kontrollü
normalleşme süreci başlamış, yüz yüze
eğitime geçişle ilgili karar alma sürecinde
illerin salgın riski durumu, eğitim kademeleri
ve sınıf düzeylerine göre düzenleme yapan
“yerinde karar” dönemine geçilmiştir.
Buna göre okul öncesi eğitim kurumları,
özel eğitim kurumları, birleştirilmiş sınıflar
ve köy gibi seyrek nüfuslu yerlerdeki
okulların yüz yüze eğitime tam zamanlı
devam etmesi; 8. sınıfların haftada 12-
22 saat, 12. sınıfların haftada 16-24 saat
seyreltilmiş yüz yüze eğitim alması tüm
illerde uygulanan bir karar olmuştur. Düşük
ve orta riskli illerde ilkokullar, ortaokul 5,
6, 7. sınıflar, lise hazırlık, 9, 10, 11. sınıfların
yüz yüze eğitime haftada iki gün katılması;
yüksek ve çok riskli illerde ise bu sınıfların
tamamen uzaktan eğitime devam etmesi
kararı alınmıştır (MEB, 2021b).
»  Salgın tedbirleri kapsamında 15 Nisan
2021’de okul öncesi eğitim kurumları ve
sınav grupları olan 8 ve 12. sınıflar hariç
ilkokul, ortaokul ve liselerin tüm sınıf
düzeylerinde tam zamanlı uzaktan eğitime
geçilmesine (MEB, 2021c); 30 Nisan
itibarıyla ise tüm illerde ve tüm eğitim
öğretim kurumlarında yüz yüze eğitime ara
verilmesine karar verilmiştir (MEB, 2021d).
YÖNETİŞİM VE FİNANSMAN BÖLÜM 1
»  17 Mayıs 2021’den itibaren kademeli
normalleşme sürecine geçilmiş, ilk önce
okul öncesi eğitim kurumları, özel eğitim
kurumları ile 8 ve 12. sınıfların Destekleme
ve Yetiştirme Kursları/Takviye Kurslarında
yüz yüze eğitime geçilme kararı alınmış
(MEB, 2021e), daha sonra kademeli olarak 1
Haziran ve 7 Haziran 2021 tarihlerinde köy
okullarında tam zamanlı; ilkokul, anasınıfı,
ortaokul ve liselerde 2 gün olmak üzere
yüz yüze eğitime geçilme kararı alınmıştır
(MEB, 2021f).
•  Ulusal Destekleme Programı (UDEP)
kapsamında 5 Temmuz-31 Ağustos 2021
tarihlerinde “Telafide Ben de Varım” programı
uygulanmıştır. Programda bilimsel, sosyal,
kültürel, sportif eğitim faaliyetlerine yer
verilmiştir (MEB, 2021g).
•  6 Ağustos 2021’de Millî Eğitim Bakanlığında
görev değişikliği olmuş, Ziya Selçuk Bakanlık
görevini Mahmut Özer’e devretmiştir (MEB,
2021h).
•  2021-2022 eğitim öğretim yılının 6 Eylül’de
tüm kademelerde tam zamanlı yüz yüze
eğitimle başlaması kararı alınmış (MEB, 2021i),
1-3 Eylül tarihleri arasında okul öncesi ve 1. sınıf
öğrencilerine yönelik uyum eğitimi yapılmıştır
(MEB, 2021j).
•  2021-2022 eğitim öğretim yılının birinci
döneminde eğitim öğretim faaliyetlerinin yüz
yüze gerçekleştirilmesi için ortak bir siyasi irade
ortaya konmuştur. Bu süreçte vaka durumuna
göre sınıf bazlı kapanmalar yolu izlenmiş ve
tam zamanlı yüz yüze eğitime ağırlık verilmiştir.
•  20. Millî Eğitim Şûrası “Eğitimde Fırsat Eşitliği”
ana temasıyla 7 yılın ardından 1-3 Aralık 2021
tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir (MEB,
2021l).
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 19
BÖLÜM 1 YÖNETİŞİM VE FİNANSMAN
Değerlendirme ve öneriler
Okulların açılma ve kapanma süreçlerine yönelik
etkili bir karar modelinin oluşturulamaması
salgın sürecinde eğitim yönetişimiyle ilgili
sorunlara yol açmıştır.
2020-2021 eğitim öğretim yılının ikinci döneminde
okulların açılma ve kapanmasıyla ilgili kararlar
büyük ölçüde Sağlık Bakanlığı Koronavirüs
Bilim Kurulu tarafından verilen tavsiyeler ve
Cumhurbaşkanlığı Kabine Toplantısında yapılan
değerlendirmeler sonucunda alınmıştır. Uzaktan
veya yüz yüze eğitime geçilmesine yönelik kararlar
da salgının seyri ve alınan tedbirler kapsamında
sürekli ve hızlı değişikliklere uğramıştır.
Toplum sağlığını tehdit eden durumlarda karar
alma süreçlerinin merkezi olarak ilerlemesi
olağandır, ancak hızla değişen kararların
uygulanabilmesi için önceden belirlenmiş kriterler
ve göstergelerle bu sürece hazır olunması önem
taşımaktadır. Bu nedenle okulların açılma ve
kapanma durumlarına yönelik belirli koşullar,
parametreler ve önlemler içeren bir karar alma
sürecinin oluşturulması özellikle yüz yüze eğitimin
devam ettirilmesi açısından önemlidir (TEDMEM,
2021a). Bu süreçte Mart ayında il bazlı yerinde
karar uygulamasına geçilmesi, okulların açılma
ve kapanma durumlarına ilişkin yerel göstergeler
ve uygulama kriterlerinin tanımlanması açısından
oldukça olumlu bir gelişme olmuştur. Ancak sadece
6 hafta kadar uygulanabilen yerinde karar süreci
istikrarlı bir şekilde sürdürülememiş ve merkezi
kararlarla kesintiye uğrayarak yeniden tüm illerde
uzaktan eğitime geçilmesi kararıyla sonuçlanmıştır
(MEB, 2021c; 2021d).
COVID-19 salgını gibi kriz zamanlarında oluşan
belirsizlik ortamı insanların güven ihtiyacını
artırmakta ve politika yapıcıların bu ihtiyacı
karşılaması özellikle kriz yönetimi açısından önem
20 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
kazanmaktadır. Belirsizliklerle mücadele etmek
ve toplumda artan güven ihtiyacını karşılamak
ise planlama, iş birliği ve koordinasyonla
sağlanabilecek etkili bir karar modelinin
oluşturulmasını gerektirmektedir (World Bank,
2020).
Türkiye’de okulların açılma ve kapanma
durumlarına yönelik karar alma süreçlerinde iş
birliği ve koordinasyonun sağlanması konusunda
bazı sorunlar yaşanmıştır. Nitekim bu süreçte
Millî Eğitim Bakanlığı tarafından yapılan
bilgilendirmelerde birbiriyle çelişen ve son anda
açıklanan kararlar ortaya çıkmıştır. Örneğin
ortaokul 5, 6 ve 7. sınıflarda 1 Mart 2021 itibarıyla
tüm derslerin uzaktan eğitim yoluyla işlenmeye
devam edileceği açıklanmışken (MEB, 2021a)
1 Mart günü geldiğinde il bazlı yerinde karar
dönemine geçileceği ve 2 Mart’tan itibaren düşük
ve orta riskli illerde ortaokul 5, 6 ve 7. sınıfların da
yüz yüze eğitime başlayacağı belirtilmiştir (MEB,
2021b). Benzer şekilde Bakanlığın 12 Mayıs 2021
tarihli basın açıklamasında 17 Mayıs 2021’de tüm
eğitim ve öğretim kurumlarında uzaktan eğitim
yapılacağı belirtilirken (MEB, 2021m) 17 Mayıs’tan
bir önceki günkü basın açıklamasında bazı eğitim
kademelerinde yüz yüze eğitime geçileceği
belirtilmiştir (MEB, 2021e). Bu durum, bir yandan
yüz yüze eğitime geçişle ilgili kararların son anda
değişebilmesi ve uygulama için gerekli hazırlıklara
çok kısa süre kalması gibi sorunlara yol açarken öte
yandan kriz dönemlerinde artan güven ihtiyacının
karşılanması konusunda da eksikliklere neden
olmuştur.
Eylül ayında okullarda tam zamanlı yüz yüze
eğitime geçiş konusunda ortak bir siyasi
irade ortaya konması 2021 yılının en önemli
adımlarından biri olmuştur. Ancak bu süreçte
kapsamlı bir geri dönüş planının olmayışı, okula
güvenli geri dönüş konusunda soru işaretleri
oluşturmuştur.

2021 yılında COVID-19 sebebiyle okulların
tamamen kapalı olduğu ülke sayısı azalmış,
aşılamadaki gelişmelerin de etkisiyle okulların
açık veya kısmen açık olduğu ülke sayısı artmıştır
(UNESCO, 2022). 2020-2021 eğitim öğretim
yılında Türkiye’de de salgın ortamında öğrenmenin
sürdürülmesi ve yüz yüze eğitimi sağlayacak uygun
okul ortamının oluşturulması için önemli adımlar
atılmış, ancak yüz yüze eğitimin yapıldığı süreler
çok sınırlı kalmıştır (TEDMEM, 2021b).
2021-2022 eğitim öğretim yılı için ise daha önceki
dönemlerden farklı olarak, yüz yüze eğitime tam
zamanlı geçiş konusunda ortak bir siyasi irade
ortaya konmuştur. Yeni eğitim öğretim yılı için
ortaya konan bu iradede; salgına karşı toplumsal
bağışıklığın gelişmesiyle ilgili olarak, aşılanan ve/ya
hastalığı geçirip bağışıklık kazananların sayısındaki
artışın etkili olduğu söylenebilir. Bu süreçte Millî
Eğitim Bakanlığı, salgının kısa sürede hayatımızdan
çıkmayacağını ve bu nedenle gerekli tedbirleri
alarak 6 Eylül’de tüm kademelerde tam zamanlı
olarak yüz yüze eğitimin başlayacağını açıklamış
(MEB, 2021i), Cumhurbaşkanlığı ve Sağlık
Bakanlığı da yüz yüze eğitimin kesintisiz devam
ettirilmesi konusunda ortak ve kararlı bir irade
ile bu süreci desteklemiştir (MEB, 2021n; Sağlık
Bakanlığı, 2021).
Yüz yüze eğitime geçiş kararı ve bu kararın ortak
bir siyasi irade ile desteklenmesi, öğrencilerin
okullardan uzakta kaldığı 1,5 yılın ardından yüz
yüze eğitimin tam zamanlı ve kesintisiz bir şekilde
sağlanması için atılan en gerekli ve en önemli
adımlardan biri olmuştur. Ancak bu önemli geçiş
sürecinin etkililiğini, güvenliğini ve sürekliliğini
sağlayacak ve gelecek dönemlerde atılması
gereken adımlara yol gösterecek kapsamlı bir geri
dönüş planı açıklanmamıştır. Birçok ülke okulların
yeniden açılmasına yönelik stratejik çerçevesini
önceden hazırlamış ve okula güvenli geri dönüş
sürecinde öğrencilerin sosyal, duygusal ve
YÖNETİŞİM VE FİNANSMAN BÖLÜM 1
akademik ihtiyaçlarını karşılamak üzere alınması
gereken önlemler ve planlamalarını belirlemişlerdir.
Bu planlamalarda okula dönüşteki ihtiyaçları
karşılamak üzere telafi süreçleri tanımlanmış; bu
kapsamda ölçme-değerlendirme, karar modelleri,
program geliştirme, okul takvimi ve ders saatleri
gibi birçok düzenleme, okula geri dönüş sürecinden
önce belirlenmiştir (TEDMEM, 2021b).
Türkiye’de de yüz yüze eğitime geçişle ilgili
hazırlıklar ve okullarda alınması gereken önlemler
kapsamında birçok çalışma yapılmıştır1. Ancak
kapsamlı bir geri dönüş planının önceden
hazırlanmamış olması okullara güvenli geri
dönüş sürecinin etkin bir şekilde sağlanması
konusunda eksikliklere yol açmıştır. Örneğin
okullarda pozitif vaka çıkması durumunda
yapılması gereken uygulamalar, okulların tüm
kademelerde açılmasından yalnızca bir gün önce
açıklanabilmiştir (MEB, 2021o). Toplum Yararına
Programlar kapsamında okullarda geçici olarak
istihdam edilecek temizlik personelinin işe
başlama süreçlerinde de gecikmeler yaşanmıştır
(TBMM, 2021a; 2021b). Bunun yanı sıra, salgın
sürecinde öğrencilerde oluşan öğrenme kayıplarını
tespit etmek için yapılması gereken değerlendirme
uygulaması, belirli sınıf düzeylerinde ancak Ekim
ayında başlatılabilmiş (MEB, 2021p), benzer
şekilde karantina nedeniyle uzaktan eğitim
alacak öğrenciler için telafi süreçlerinin nasıl
uygulanacağı tanımlanmamıştır. Bu nedenle
Millî Eğitim Bakanlığının yüz yüze eğitime geçiş
kararını açıkladığı 19 Ağustos 2021 tarihinden,
okulların açılacağı 6 Eylül’e kadar geçen sürede
yapılan hazırlık çalışmaları, eğitim personelinin
yüksek aşılanma oranları ve yüz yüze eğitimin
sürdürülmesinde gösterilen ortak kararlılık gibi
olumlu gelişmelere rağmen; okulların salgın
koşullarında yüz yüze eğitime hazır olması ve okula
1
Bu çalışmalara, raporumuzun Temel Eğitim ve Ortaöğretim
bölümünde “Okula güvenli dönüş” başlığı altında yer verilmiştir.
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 21
BÖLÜM 1 YÖNETİŞİM VE FİNANSMAN
güvenli geri dönüş sürecinde öğrencilerin sosyal,
duygusal ve akademik ihtiyaçlarının karşılanması
konularında soru işaretleri oluşmuştur.
Küresel salgının oluşturduğu “yeni normal”
süreçte daha güçlü ve olası krizlere daha
dayanıklı bir eğitim sistemi için kapsamlı bir
eylem planı oluşturulmalıdır.
Küresel salgın nedeniyle okullarda eğitim öğretime
ara verilmesinin hemen ardından birçok ülkede
okulları yüz yüze eğitime açmak en öncelikli adım
olmuş ve okulların açık kalmasını sağlamak politika
öncelikleri arasında yer almıştır. Bunu başarabilen
ülkeler için bir sonraki adım ise öğrencilerin okuldan
uzakta kaldığı sürelerde yaşadıkları kayıpların
telafisini planlamak ve bu planları uygulamaya
geçirmek olmuştur. Bugün gelinen aşamada
dünyanın önde gelen kuruluşları, okulları yeniden
açmanın bir öncelik olduğu ancak tek başına yeterli
olmadığı görüşünde ortaklaşmakta ve eğitim
sistemlerinin daha dirençli bir şekilde iyileşmesini
sağlamak için eyleme geçilmesi gerektiğine dikkat
çekmektedir (UNESCO, UNICEF, World Bank ve
OECD, 2021).
Türkiye’de tam zamanlı yüz yüze eğitime geçilmesi
ve okulların açık kalmasının bir politika önceliği
olarak belirlenmesi adımı, öğrencilerin okullarından
uzakta kaldığı 1,5 yılın ardından atılmıştır. Okulların
kapalı kaldığı sürelerde öğrencilerin yaşadığı
akademik, duygusal ve sosyal kayıplara yönelik
olarak 1,5 yıl sürmesi planlanan Ulusal Destekleme
Programı açıklanmış, programın yaz tatili bölümü
olarak tanımlanan “Telafide Ben de Varım”
programına yer verilmiş (MEB, 2021q); ayrıca
Destekleme ve Yetiştirme Kursları, çalışma ve soru
fasikülleri ile yardımcı kaynaklar sağlanması gibi
öğrencilerin öğrenme süreçlerini desteklemeye
yönelik çalışmalar yapılmıştır2. Bu konuda yapılan
çalışmalar telafi süreçleri için olumlu adımlar
olsa da Ulusal Destekleme Programı gibi daha
2
Ayrıntıları için bkz. Temel Eğitim ve Ortaöğretim bölümü.
22 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
uzun vadeye yayılması ve daha kapsamlı olması
planlanan bir programın yalnızca yaz dönemiyle
ve belirli bir çerçeveyle sınırlı kaldığı görülmüş;
programın uygulamaya geçirilip geçirilmediği,
sonuçlarının neler olduğu veya nasıl ilerleneceği ile
ilgili herhangi bir bilgilendirme yapılmamıştır.
Türkiye’de okulların yeniden açılması ve yüz yüze
eğitimin devam etmesinin bir öncelik olarak
belirlenmesi, salgın sürecinde atılması gereken
ilk adım olarak kabul edilmektedir. Ancak öncelik
olmakla birlikte bunun tek başına yeterli olmadığı
gerçeğinin de göz önünde bulundurulması
gerekmektedir. Özellikle bu ilk adımın salgın
başladıktan 1,5 yıl sonra atıldığı ve salgın
sürecinde okulların çok uzun süreler kapalı kaldığı
düşünüldüğünde (TEDMEM, 2021b), bundan
sonraki adımların planlanmasında çok daha
sistematik bir yaklaşımın benimsenmesine ihtiyaç
vardır. UNESCO, UNICEF ve Dünya Bankasının
küresel eğitim krizinin durumunu ortaya koyduğu
ve bu krizden daha güçlü bir şekilde çıkılmasını
sağlayan iyileşme yoluna ilişkin öneriler sunduğu
ortak raporu, COVID-19 salgınıyla birlikte
daha adil, daha etkili ve daha dayanıklı eğitim
sistemlerine duyulan ihtiyacın daha önce olmadığı
kadar arttığını ve bunu sağlamak için eğitimde
yeniliklerin hem gerekli hem de mümkün
olduğunu vurgulamaktadır. Raporda okulların
yeniden açılmasıyla birlikte her şeyin eski olağan
haline döneceğinin beklenmesinin bir hata
olacağı belirtilmektedir. Bu sürece karşılık en acil
müdahale, salgınla birlikte öğrenciler arasında artan
eşitsizliklerin ve öğrenme açıklarının giderilmesini
sağlamak ve eğitim sistemlerini gelecek risklere
karşı hazırlamaktır. Bu acil müdahalenin ötesinde
ise eğitim sistemlerinin yeniden tasarlanmaya
ihtiyacı olduğuna dikkat çekilmektedir. Buna göre
eğitim sistemlerini daha dayanıklı ve daha güçlü bir
şekilde yeniden inşa etmek, eğitimde yeniliklerden
yararlanan ve fırsat eşitliğini odağına alan, uzun
vadeli ve güçlü bir iyileşme planıyla mümkündür
(UNESCO, UNICEF ve World Bank, 2021).

İçinde bulunduğumuz çağ, eğitimde mevcut
eksikliklerin giderilmesinin ötesinde yenilikçi
yaklaşımlar benimsemeyi gerektirmektedir.
Bugün gelinen noktada Türkiye’de odaklanılması
gereken meselenin eğitimde fırsat eşitliği
olduğu Millî Eğitim Bakanlığı tarafından sıklıkla
vurgulanmaktadır. Eğitimde fırsat eşitliği
bakımından okulların açık tutulmasının önemine
dikkat çekilirken gelecek planlamasına ilişkin
olarak da dört öncelik belirlenmiştir. Bu öncelikler
okul öncesi eğitime erişimi artırmak, okullar
arasındaki imkân farklılıklarını gidermek, öğretmen
niteliğini artırmak ve mesleki eğitimi güçlendirmek
olarak belirtilmektedir (MEB, 2021u). Bunun
yanı sıra eğitimde her Bakan değişimiyle birlikte
reformlar yapılmasının yanlışlığı, günümüzde
eğitim sisteminin ihtiyacının yeni ve köklü
değişikliklerden ziyade mevcut eksikliklerin
tamamlanması ve niteliğin artırılması olduğu
vurgulanmaktadır (MEB, 2021v). Eğitimde fırsat
eşitliğine odaklanılması ve bu odak çerçevesinde
belirli önceliklerle mevcut eksikliklerin
giderilmesine yönelik çalışmalar yapılması
önemlidir. Ancak küresel salgın koşullarıyla birlikte
içinde bulunduğumuz çağın gerektirdiği yaklaşım,
mevcut eksikliklerin giderilmesinin ötesinde
eğitim sistemlerinin daha iyi bir şekilde yeniden
inşa edilmesi yönündedir. Eğitim sistemlerinin
iyileştirilmesinde küresel eğilimler; salgın, afet,
iklim krizi gibi olası tehlikeleri göz önünde
bulunduran, uzun vadeli önlemler alan ve eğitimde
yenilikleri benimseyerek uyum yeteneğini artıran
bir planlamayı önceliklendirmektedir. Bu nedenle
Türkiye’de okulların açık tutulması kararlılığı ve
eğitimde fırsat eşitliği hedefiyle birlikte bu süreçte
okul terklerini önleyen, öğrencilerin akademik,
sosyal ve duygusal kayıplarının telafi edilmesini
önceliklendiren, öğretmenlerin ve okulların
desteklenmesini sağlayan, salgın nedeniyle
artan eşitsizlikleri gideren, daha adil, daha
nitelikli ve olası krizlere daha dayanıklı bir eğitim
YÖNETİŞİM VE FİNANSMAN BÖLÜM 1
sistemini sağlayan kapsamlı bir eylem planının
oluşturulmasına ihtiyaç vardır (TEDMEM, 2021b).
20. Millî Eğitim Şûrasında alınan tavsiye
kararların takibinin yapılması önemlidir.
Ancak bu tavsiye kararların uygulanmasında
eğitimde fırsat eşitliğini önceleyen kararlara
odaklanılmalıdır.
20. Millî Eğitim Şûrasının eğitim sistemi için
tavsiye kararları almak üzere 1-3 Aralık tarihleri
arasında “eğitimde fırsat eşitliği” ana temasıyla
toplanacağı Bakanlık tarafından duyurulmuştur
(MEB, 2021r). Eğitimde fırsat eşitliği ana teması
altında Şûranın gündemi, “okul öncesi, ilköğretim
ve ortaöğretimde fırsat eşitliği”, “mesleki eğitimin
iyileştirilmesi” ve “öğretmenlerin mesleki gelişimi”
olarak belirlenmiştir.3 Şûranın ön hazırlık çalışmaları
kapsamında; sivil toplum kuruluşları, meslek
kuruluşları, öğrenci, öğretmen, veli ve Bakanlık
çalışanlarının katıldığı hazırlık çalıştaylarının
düzenlendiği, internet ortamı üzerinden paydaş
görüşlerinin alındığı, Bakanlık bünyesinde
oluşturulan çalışma gruplarının, sivil toplum
kuruluşlarının ve akademisyenlerin Şûra ile ilgili
raporlarının incelendiği belirtilmiştir (MEB, 2021s).
Bu sürecin ardından, paydaşlardan alınan görüşler
Bakanlık bünyesinde oluşturulan komisyonlarca bir
araya getirilmiş ve taslak madde önerilerini içeren
bir hazırlık belgesi oluşturulmuştur (MEB, 2021k).
Şûranın gündem başlıkları çerçevesinde “Temel
Eğitimde Fırsat Eşitliği”, “Mesleki Eğitimin
İyileştirilmesi” ve “Öğretmenlerin Mesleki Gelişimi”
konularını odağa alan özel ihtisas komisyonları
oluşturulmuştur. Özel ihtisas komisyonları,
Bakanlık tarafından katılımcılarla paylaşılan hazırlık
belgesindeki taslak madde önerilerini tartıştıktan
sonra önerileri son haline getirerek 124 maddeyi
3
Bkz. 2768 sayılı Tebliğler Dergisi, Ekim 2021 sayısı, s.
1077, http://tebligler.meb.gov.tr/index.php/tuem-sayilar/
viewcategory/89-2021
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 23
BÖLÜM 1 YÖNETİŞİM VE FİNANSMAN
oylanmak üzere Şûra Genel Kuruluna sunmuştur.
Özel ihtisas komisyonlarında görüşülen 124
maddenin dışında Şûra Genel Kurul Toplantısı
sırasında getirilen 4 yeni önerinin de oylaması
yapılmıştır. Bu 4 yeni öneri Şura kararlarına
aşağıdaki maddelerle yansımıştır (MEB, 2021l):
•  Okul öncesi öğretim programında çocuğun
gelişim düzeyi dikkate alınarak din, ahlak ve
değerler eğitimi yer almalıdır.
•  Kalkınmada öncelikli ve sosyoekonomik
açıdan dezavantajlı bölgelerde görev yapan
öğretmenlere ilave özlük hakları ve teşvikler
verilmelidir.
•  Çocuğun yaş ve gelişim özellikleri dikkate
alınarak bağımlılık yapıcı etkenlerle ilgili
eğitsel içerikler hazırlanmalıdır.
•  Öğrencilere bilgisayar ve tablet vb. teknolojik
aletlerde vergi indirimi sağlanmalıdır.
Oylama sonucu yeni 4 maddenin daha kabul
edilmesiyle birlikte toplam 128 madde, 20. Millî
Eğitim Şûrası tavsiye kararı olarak kayıtlara
geçmiştir (MEB, 2021l).
Millî Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanan 20.
Millî Eğitim Şûrası Hazırlık Belgesi, özel ihtisas
komisyonu çalışmaları süresince eğitimde
fırsat eşitliğini önceleyen politikalar odağında
kalınabilmesi için temel referans noktası
olmuştur. Özel ihtisas komisyonu üyeleri, söz
konusu belgedeki maddeler üzerinden görüşlerini
paylaşmış, madde ekleme ya da çıkarma yoluna
gidilmemiş, var olan maddelerde izahî değişiklikler
yapılmıştır. Ayrıca, hazırlık belgesinde yer alan 20.
24 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
Millî Eğitim Şûrası Çalışma Usul ve Esasları’nın
6. maddesinde “Şûra gündeminde olmayan ve
raporlarda belirtilmeyen konular Genel Kurulda
görüşülmez” ifadesine yer verilmiştir4 (MEB, 2021t).
Buna rağmen ne Bakanlığın hazırladığı belgede
ne de özel ihtisas komisyonu çalışmalarında yer
alan ve görüşe açılmayan; aralarında bilimsel,
pedagojik ve sosyolojik olarak tüm paydaşlarca
değerlendirilmesi gereken meselelerin de olduğu
kararlar, Genel Kurulda oylamaya sunulmuştur. Bu
durum bir yandan usul ve esasların dışına çıkılması,
diğer yandan eğitimde fırsat eşitliği kapsamında
gündemde olmayan ve özel ihtisas gerektiren
konuların eğitim paydaşları tarafından etraflıca
ele alınmadan/tartışılmadan doğrudan oylanması
bakımından “eğitimde fırsat eşitliği” ana temasına
sahip önemli bir Şûra için yapılan tüm hazırlıklara
ve komisyonların çalışmalarına gölge düşürmüştür.
Öte yandan Bakanlık tarafından Şûrada alınan
tavsiye kararlarının takipçisi olunacağı ve
tavsiyelerin gerçekleştirilme durumlarının düzenli
bir şekilde paylaşılacağı ifade edilmiştir (MEB,
2021l). Bakanlığın “en yüksek danışma kurulu”
olarak nitelendirilen Millî Eğitim Şûrasının tavsiye
kararlarının takibinin yapılması önemlidir. Ancak;
bu tavsiye kararlarının uygulanmasında usul ve
esaslara uygun olarak alınan ve eğitim sisteminin
en acil ihtiyaçlarından biri olarak eğitimde fırsat
eşitliğini önceleyen kararlara odaklanılması önem
taşımaktadır.
4
Aynı ifade Millî Eğitim Şûrası Yönetmeliği Madde 15/d’de
de yer almaktadır. Bkz. 29054 Sayılı Resmî Gazete, Millî
Eğitim Şûrası Yönetmeliği, https://www.resmigazete.gov.tr/
eskiler/2014/07/20140708-4.htm

II. EĞİTİM FİNANSMANI
2021’de ne oldu?
Millî Eğitim Bakanlığı 2021 yılı Bütçe Raporu’nda
yer alan verilere göre (MEB, 2020);
•  2021 yılında toplam eğitim bütçesi
211.993.156.000 TL olarak belirlenmiştir.
•  Toplam eğitim bütçesinin;
»  %69,3’ünü MEB,
»  %21,4’ünü YÖK ve üniversiteler,
»  %9’unu KYK,
»  %0,3’ünü ise ÖSYM bütçeleri
oluşturmuştur.
•  Millî Eğitim Bakanlığı 2021 yılı bütçesi
146.920.234.000 TL olarak belirlenmiştir.
•  Millî Eğitim Bakanlığı 2021 yılı bütçesinin
Gayri Safi Yurt İçi Hasılaya (GSYH) oranı
%2,60; merkezi yönetim bütçesine oranı ise
%10,91 olarak gerçekleşmiştir.
•  Ekonomik sınıflandırmaya göre 2021 yılı MEB
bütçesinin;
»  %70,36’sı personel giderlerine,
»  %11,13’ü sosyal güvenlik kurumu devlet
primi giderlerine,
»  %7,93’ü mal ve hizmet alım giderlerine,
»  %7,69’u sermaye giderlerine,
»  %2,86’sı cari transferlere,
»  %0,03’ü ise sermaye transferlerine
ayrılmıştır.
•  2021 yılında Millî Eğitim Bakanlığı
bütçesinden yatırımlara ayrılan pay (sermaye
giderleri) 11.301.160.000 TL olmuştur.
YÖNETİŞİM VE FİNANSMAN BÖLÜM 1
•  Program sınıflandırmasına göre 2021 yılı
MEB bütçesinin;
»  %55’i temel eğitime,
»  %28,91’i ortaöğretime,
»  %7,71’i yönetim ve destek programına,
»  %5,15’i engellilerin toplumsal hayata
katılımı ve özel eğitime,
»  %2,06’sı hayat boyu öğrenmeye,
»  %1,12’si uluslararası eğitim iş birlikleri ve
yurt dışı eğitime,
»  %0,05’i ise ölçme, seçme ve yerleştirmeye
ayrılmıştır.
•  COVID-19 salgınının eğitim öğretim
süreçlerinde yol açtığı krizle ilgili ek bir bütçe
planlaması yapılmamıştır.
Değerlendirme ve öneriler
Toplam eğitim bütçesi nominal olarak artış
gösterse de merkezi yönetim bütçesinden
eğitime ayrılan pay son beş yıldır düşme
eğilimindedir.
2021 yılında yaklaşık 212 milyar TL olarak
belirlenen toplam eğitim bütçesi 2020 yılına
kıyasla %19,36 oranında artmıştır. Eğitim bütçesi
yıllar içinde nominal olarak artsa da merkezi
yönetim bütçesinden eğitime ayrılan pay son beş
yıldır düşme eğilimindedir (Grafik 1.1). Toplam
eğitim bütçesinin merkezi yönetim bütçesine
oranı, geçtiğimiz 15 yıllık dönemde 2016 yılında
%19,24 ile en yüksek değerine ulaşırken 2021
yılında bu oran %15,75 değerine gerilemiştir.
Toplam eğitim bütçesinin GSYH içindeki payı ise
son iki yıldır artış göstermekte ancak bu artışın
son yıllardaki azalmayı telafi ettiğini söylemek
mümkün görünmemektedir.
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 25
BÖLÜM 1 YÖNETİŞİM VE FİNANSMAN

  GRAFİK 1.1 

Toplam Eğitim Bütçesinin Merkezi Yönetim Bütçesine ve GSYH’ye Oranı (2006-2021)

(%) (TL)
25,00 250.000.000.000

19,24 18,98
20,00 200.000.000.000
18,13 18,59 17,66
16,92 16,82
16,21 15,75
15,72 16,13
14,54 14,52 14,74 14,11
15,00 13,77 150.000.000.000

10,00 100.000.000.000

4,06 4,36 4,51 4,21

5,00 3,68 3,79 3,99 3,76 4,03 3,91 3,63 3,65 3,76 50.000.000.000
3,18 3,54 3,40

- 0
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Toplam Eğitim Bütçesi (TL) Merkezi yönetim bütçesine oranı GSYH'ye oranı
Kaynak: MEB, 2020.

Toplam eğitim bütçesinin dağılımına bakıldığında
ise 2021 yılında yaklaşık 147 milyar TL’nin Millî
Eğitim Bakanlığına, 45 milyar TL’nin YÖK ve
üniversitelere, 19 milyar TL’nin Kredi ve Yurtlar
Kurumuna, 643,5 milyon TL’nin ÖSYM’ye
ayrıldığı görülmektedir (Tablo 1.1). Toplam eğitim
bütçesinin oransal olarak dağılımında en yüksek
payı Millî Eğitim Bakanlığı almakta, onu sırasıyla
YÖK, KYK ve ÖSYM izlemektedir. 2020 yılı ile
kıyaslandığında toplam eğitim bütçesinden YÖK
ve KYK’ya ayrılan bütçe paylarının arttığı, MEB
ve ÖSYM’ye ayrılan bütçe paylarının ise azaldığı
görülmektedir.
Küresel salgın ortamında eğitim hedeflerinin
gerçekleştirilmesi için gerekli kaynak artışına
duyulan ihtiyaç devam etmektedir.
Millî Eğitim Bakanlığının 2021 yılı bütçesi 2020
yılına kıyasla %17,16 oranında artmıştır. Bütçenin
GSYH’ye oranı yaklaşık %1 oranında artarken
merkezi yönetim bütçesine oranı yaklaşık %5
oranında azalmıştır (Tablo 1.2). Toplam eğitim
bütçesinde olduğu gibi MEB bütçesinin merkezi
yönetim bütçesinden aldığı pay da son beş yıldır
azalma eğilimindedir (Grafik 1.2).
Millî Eğitim Bakanlığı, genel bütçeli kurumlar
arasında merkezi yönetim bütçesinden en yüksek

26 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

 YÖNETİŞİM VE FİNANSMAN BÖLÜM 1

  TABLO 1.1 

Toplam Eğitim Bütçesinin Dağılımı (2020-2021)

2020 yılı bütçesi 2021 yılı bütçesi 2020 yılı toplam eğitim 2021 yılı toplam eğitim
(TL) (TL) bütçesindeki payı (%) bütçesindeki payı (%)
Millî Eğitim Bakanlığı 125.396.862.000 146.920.234.000 70,6 69,3
YÖK ve Üniversiteler 36.145.740.000 45.395.788.000 20,35 21,41
Kredi ve Yurtlar Kurumu 15.345.110.000 19.033.585.000 8,64 8,98
Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi 717.792.000 643.549.000 0,4 0,3
Kaynak: MEB 2021 Yılı Bütçe Raporu (MEB, 2020) kullanılarak TEDMEM tarafından hazırlanmıştır.

  TABLO 1.2 

MEB Bütçesinin GSYH ile Merkezi Yönetim Bütçesine Oranları (2020-2021)

2020 2021 Artış oranı (%)

Millî Eğitim Bakanlığı Bütçesi (TL) 125.396.862.000 146.920.234.000 17,16
Merkezi Yönetim Bütçesi (TL) 1.095.461.000.000 1.346.139.000.000 22,88
GSYH (TL) 4.872.000.000.000 5.644.000.000.000 15,84
MEB/Merkezi Yönetim Bütçesi (%) 11,45 10,91 -4,72
MEB/GSYH (%) 2,57 2,60 1,16
Kaynak: MEB, 2021w.

payı alan kurumlar arasındadır. Ancak bütçeler,
kurumların sahip olduğu personel sayısının
büyüklüğüyle ilişkilendirildiğinde MEB bütçesinin
sınırlılığı ortaya çıkmaktadır. Nitekim 2021 yılında
personel giderlerinin en yüksek olduğu kurum
Millî Eğitim Bakanlığı olmuştur (TCCB SBB, 2020).
MEB bütçesinin ekonomik sınıflandırmaya göre
dağılımına bakıldığında, bütçenin yaklaşık %81’inin
personel giderleri ile Sosyal Güvenlik Kurumu
devlet primi giderlerinden oluştuğu görülmektedir
(Tablo 1.3). Bütçenin zorunlu harcamalarını
oluşturan personel ve SGK prim giderleri haricinde
eğitim öğretim için kullanılabilecek kaynak, MEB
bütçesinin yaklaşık %19’unu oluşturmaktadır.
2020 yılıyla kıyaslandığında 2021 yılında bütçedeki
tüm ödenek türleri nominal olarak artmıştır.
Buradaki en önemli artışlardan biri, bütçeden
yatırımlara ayrılan paya karşılık gelen ve yatırım
bütçesi olarak anılan sermaye giderlerinin yaklaşık
%94 oranında artmasıdır. Sermaye giderlerine
ayrılan bütçe ödeneğinin artışı, özellikle okul
öncesi eğitimin yaygınlaştırılması ve ikili eğitimin
sonlandırılması gibi hedeflere ulaşılması ve

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 27

BÖLÜM 1 YÖNETİŞİM VE FİNANSMAN

  GRAFİK 1.2 

MEB Bütçesinin Yıllar İçindeki Değişimi (1998-2021)

(%) (TL)
16,00 160.000.000.000

14,00 13,38 13,18 140.000.000.000

12,81 13,11
12,13 11,84
11,76
11,45
12,00 10,91 11,16 10,91 120.000.000.000
10,42 10,30 10,47
9,84
9,50 9,47
10,00 100.000.000.000
8,41 8,34 8,21
7,82 7,60
8,00 7,15 6,91 80.000.000.000

6,00 60.000.000.000

4,00 3,03 3,19 40.000.000.000

2,53 2,41
2,88
2,57 2,63 2,76 2,65 2,93 2,80 2,69 2,56 2,57 2,60
2,13 2,24 2,21 2,29 2,18
1,77 2,04 2,01 1,68
2,00 20.000.000.000

- -
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

MEB Bütçesi (TL) Merkezi Yönetim Bütçesine Oranı (%) GSYH'ye Oranı (%)

Kaynak: MEB, 2020.

  TABLO 1.3 

MEB 2021 Yılı Bütçesinin Ekonomik Sınıflandırmaya Göre Dağılımı (2020-2021)

Ödenek miktarı (TL) Ödeneğin artış oranı 2021 yılı bütçeden aldığı
Ödenek Türü
2020 yılı 2021 yılı (%) pay (%)

Personel giderleri 91.467.345.000 103.376.777.000 13,02 70,36

SGK Devlet Primi giderleri 14.367.680.000 16.348.832.000 13,79 11,13
Mal ve hizmet alım giderleri 9.956.271.000 11.656.741.000 17,08 7,93
Sermaye giderleri 5.836.918.000 11.301.160.000 93,62 7,69
Cari transferler 3.739.169.000 4.199.031.000 12,30 2,86
Sermaye transferleri 29.479.000 37.693.000 27,86 0,03
Kaynak: MEB, 2020.

28 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

 YÖNETİŞİM VE FİNANSMAN BÖLÜM 1

COVID-19 salgını nedeniyle altyapıya yönelik OECD ortalamasında ilkokuldan yükseköğretime

artan ihtiyaçların karşılanması adına önemli bir kadar olan kademelerde öğrenci başına yapılan
gelişmedir. Bununla birlikte yatırım bütçesinin eğitim harcaması 11.680 dolar iken Türkiye’de
yıllar içindeki değişimi incelendiğinde MEB yapılan harcama 5.723 dolardır. Raporda yer alan
bütçesinden yatırımlara ayrılan payın son yıldaki verilere göre Türkiye, OECD ülkeleri arasında
artışına rağmen uzun süreli düşme eğilimini telafi öğrenci başına en az harcama yapan ülkeler
edemediği görülmektedir. Benzer şekilde merkezi arasındadır. Türkiye’de özellikle ilkokul ve ortaokul
yönetim bütçesi yatırım ödeneğinden MEB yatırım kademesinde öğrenci başına yapılan harcamalar
bütçesine ayrılan paydaki artışın da sınırlı kaldığını OECD ortalamasının neredeyse üçte biri
söylemek mümkündür (Grafik 1.3). düzeyinde kalmaktadır (OECD, 2021).

Bu konuda uluslararası karşılaştırmalardaki TÜİK (2021) verileri de Türkiye’de ilkokul ve

öğrenci başına yapılan eğitim harcamaları da ortaokul kademesinde öğrenci başına yapılan
önemli bir referans noktası oluşturmaktadır. eğitim harcamalarının 2020 yılında sınırlı
OECD’nin Bir Bakışta Eğitim 2021 raporuna düzeyde kaldığını göstermektedir. Bu verilere
göre Türkiye’de öğrenci başına yapılan harcama, göre 2020 yılında öğrenci başına yapılan eğitim
OECD ortalamasının yarısından daha azdır. harcamalarının, 2019 yılına göre en fazla artış

  GRAFİK 1.3 

MEB Yatırım Bütçesi (1998-2021)

(%) (TL)
40,00 12.000.000.000
37,33

35,00
10.000.000.000

28,96 28,35
30,00
30,03
8.000.000.000
25,00
22,28 22,34

20,00 6.000.000.000
19,90 19,27 16,44 16,89 15,95
19,15 14,83
13,91 14,26
15,00 17,18 13,58
12,85 12,25
12,13 11,81 4.000.000.000
14,53 10,93 11,25
10,10
9,37 9,31 9,31
10,00 8,70 9,31

9,68 9,32 8,86

8,27 8,33 8,23 8,51 8,36 2.000.000.000
7,49 6,98 7,69
5,00 6,39 6,32 5,85 6,64
5,66
4,88 4,65

0,00 -
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

MEB yatırım bütçesi Merkezi yönetim bütçesi yatırım ödeneginden MEB yatırımlarına ayrılan pay MEB bütçesinden yatırıma ayrılan pay

Kaynak: MEB, 2021w.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 29

BÖLÜM 1 YÖNETİŞİM VE FİNANSMAN
gösterdiği eğitim düzeyi yükseköğretim olmuş;
okul öncesi ve ortaokul kademelerinde öğrenci
başına yapılan eğitim harcamalarının oranı
azalmış, ilkokul kademesinde sınırlı bir artış
olmuş ve ortaöğretimde ise öğrenci başına
eğitim harcamalarının oranı bir önceki seneye
göre sabit kalmıştır. Dolayısıyla öğrenci başına
yapılan harcama düzeylerindeki değişimler, üst
politika belgelerinde yer verilen eğitim hedeflerine
ulaşmak için gerekli artışlardan uzak kalmıştır.
Nitekim Millî Eğitim Bakanlığının 2020 Yılı
İdare Faaliyet Raporu’nda paylaşılan performans
göstergeleri, 2020 yılı için MEB’in hedeflediği
öğrenci başına yapılan harcama düzeylerine yıl
sonunda ulaşılamadığını göstermektedir. 2021 yılı
MEB bütçesi bu göstergeler ve verilerle birlikte
değerlendirildiğinde 2019-2023 Stratejik Planı’nda
yer alan hedeflerin gerçekleştirilmesi için bütçede
temel eğitim ve ortaöğretim programlarında
gerekli kaynak artışının sınırlı kaldığı görülmektedir
(Tablo 1.4).
2020 yılı eğitim öğretimin COVID-19 salgınının
yarattığı olağanüstü koşullar altında sürdürülmeye
çalışılmasıyla tamamlanmıştır. 2021 yılı ise bir
yandan küresel salgın koşullarının devam ettiği öte
  TABLO 1.4 
Öğrenci Başına Yapılan Harcama ve MEB Bütçesi (2020-2021)
Öğrenci Başına Yapılan Harcama
2020 yılı hedefi
Yıl sonu gerçekleşen
Hedefe ulaşılması için harcamadaki gerekli artış
2021 yılı program ödeneklerindeki artış
Kaynak: MEB, 2020; 2021x.
30 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
yandan salgının yol açtığı hasarların giderilmesi
için çok daha fazla çaba ve finansal kaynağa ihtiyaç
duyulduğu bir yıl olmuştur. Dünya Bankası (2021)
tarafından hazırlanan Education Finance Watch
2021 raporunda, COVID-19 salgınının yarattığı
kriz ortamında okulların alması gereken önlemlere
uyum sağlaması ve kapalı kalınan sürelerde yaşanan
öğrenme kayıplarının telafi edilebilmesi için ilave
harcamalar gerektiğine dikkat çekilmektedir. Bu
nedenle küresel salgının etkileri devam ederken
eğitim hedeflerinin gerçekleştirilebilmesi için
eğitim harcamalarının önemli ölçüde artırılması
gerekmektedir. Özellikle küresel salgın nedeniyle
hane halkı gelirlerinde yaşanan ciddi düşüşler
karşısında eğitime ayrılan kamu kaynaklarının
artırılması önem taşımaktadır. Küresel salgının
etkilerinin henüz bertaraf edilemediği bir
ortamda, merkezi yönetim bütçesinden Millî
Eğitim Bakanlığına ayrılan payın son yıllarda
azaldığı, bütçe içinde personel giderleri dışında
kalan kaynağın sınırlılığı ve halihazırda öğrenci
başına yapılan eğitim harcamalarının düşüklüğü
göz önünde bulundurulduğunda MEB bütçesinde
önemli iyileştirmelere ihtiyaç duyulduğunu
söylemek mümkündür.
Temel Eğitim
Ortaöğretim
Okulöncesi İlköğretim
11.000 TL 13.000 TL 8.900 TL
6.595 TL 6.595 TL 7.636 TL
%66,79 %97,12 %16,55
%18,32 %13,38

COVID-19 salgınının eğitim öğretim
süreçlerinde yol açtığı hasarı gidermek ve gerekli
iyileştirmeleri sağlamak üzere ek bir bütçe
planlamasına ihtiyaç vardır.
COVID-19 salgını ortaya çıktığında eğitim
sistemlerinin en acil ihtiyacı öğrenmenin
sürdürülmesi olmuştur. Okulların kapanmasının
dezavantajlarını dikkate alan birçok ülke, öncelikle
tüm öğrencilerin okullarına güvenle dönebilmesi
için, sonrasında ise salgının sebep olduğu kayıpları
gidermeye yönelik telafi programlarının devreye
alınabilmesi için ek bütçeler açıklamışlardır
(TEDMEM, 2021b).
Ülkelerin COVID-19 salgınıyla ilgili ek eğitim
harcamaları 2021-2022 eğitim öğretim yılı
ve gelecek dönemleri de kapsayacak şekilde
planlanmaya devam etmektedir. Örneğin;
•  Belçika, öğrenme kayıplarını gidermek üzere
istihdam edeceği öğretmenler için 147
milyon Euro, 2021 ve 2022 yıllarını kapsayan
dijital eğitim projesi için ise 353 milyon Euro
tutarında okullara ayırılacak ek harcama
planladığını açıklamıştır.
•  Hollanda önümüzdeki 2,5 yıl için okulların
ihtiyaçlarına göre kullanabileceği 8,5
milyar Euro tutarında ek harcama planını
açıklamıştır (EENEE, 2021).
•  İrlanda 2021-2022 eğitim öğretim yılının
ikinci döneminde COVID-19 önlemleri için
Eğitim Birimine 51 milyon Euro değerinde
kamu harcaması yapılacağını açıklamıştır
(IEGOV, 2021).
•  İngiltere küresel salgın nedeniyle öğrencilerin
yaşadığı öğrenme kayıplarını gidermek,
öğretmen maaşlarını yükseltmek ve
yeni öğretmenler istihdam etmek üzere
2022-2023 döneminde 1,6 milyar Sterlin
tutarındaki ödenekle birlikte 2024-2025
döneminde okullara 4,7 milyar Sterlinlik ek
YÖNETİŞİM VE FİNANSMAN BÖLÜM 1
harcama yapılacağını açıklamıştır (UKGOV,
2021).
•  Amerika Birleşik Devletleri’nin 2021 yılı Mart
ayında açıkladığı Amerika Kurtarma Planı
kapsamında eyaletlere ayrılan ek ödenekler
ise her eyaletin eğitim öğretim alanında aldığı
veya almayı planladığı ve kanıta dayalı şekilde
açıkladığı COVID-19 önlemleri çerçevesinde
kullanılmaya devam etmektedir (FutureED,
2021).
Türkiye’de salgın koşullarında öğrenmenin
sürdürülmesi için Bakanlık tarafından önemli
adımlar atılmıştır. Uzaktan eğitim altyapısının
kurulması ve güçlendirilmesi, eğitim içeriklerinin
ve destek materyallerinin hazırlanması, bilgisayar
ve internet paketi destekleri sağlanması ve eğitim
kurumlarında hijyen şartlarının geliştirilmesi
gibi önemli bütçeler gerektiren birçok faaliyet
gerçekleştirilmiştir (TEDMEM, 2020; 2021a).
Öğrenmenin sürdürülmesi için yapılan çalışmaların
yanı sıra öğrenme eksiklikleri ve kayıplarının
telafisi odağında da çalışmalar yürütülmüş,
Ulusal Destekleme Programı ile telafi eğitimleri
hazırlanmıştır (TEDMEM, 2021b). Bu süreçte
uluslararası iş birliklerine dayanan projeler
çerçevesinde öğretmen eğitimleri ve okullara
hijyen malzemesi desteği gibi hibelerden de
yararlanılmıştır (MEB ABDİGM, 2021). Ancak
COVID-19 sürecinde eğitim öğretimle ilgili
yürütülen çalışmalara ne kadar bütçe ayrıldığı
bilgisi paylaşılmamış; gelecek dönemler için
salgının etkilerinin giderilmesi ve gerekli
iyileştirmelerin yapılması için de ek bir bütçe
planlaması açıklanmamıştır.
Bu konuyla ilgili olarak 2020-2021 eğitim öğretim
yılı için Millî Eğitim Bakanı Ziya Selçuk’a TBMM’de
yöneltilen bir soru önergesi bulunmaktadır. Yazılı
soru önergesinde 11 Mart 2020’den bu yana maske,
dezenfektan gibi malzemeler için Bakanlığın
yaptığı harcama miktarı sorulmuş (TBMM,
2021c), 9 Temmuz 2021 tarihindeki cevapta ise
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 31
BÖLÜM 1 YÖNETİŞİM VE FİNANSMAN
salgın sürecinde okul ve Bakanlık kurumlarında
kullanılmak üzere maske, el dezenfektanı,
yüzey dezenfektanı ve siperlik gibi ihtiyaçların
karşılanması için Bakanlık birimlerince toplam
416.591.185 TL harcama yapıldığı belirtilmiştir
(TBMM, 2021d).
2021 yılı MEB Bütçe Raporu’nda da salgınla ilgili
bir düzenlemeye veya 2021-2022 eğitim öğretim
yılı için salgının etkilerini gidermeye yönelik bir
finansman planlamasına dair herhangi bir bilgi
yer almamıştır. Bununla birlikte 3 Kasım 2021
tarihinde Millî Eğitim Bakanı Mahmut Özer’e
COVID-19 önlemleri için ne kadar bütçe ayrıldığı
ve 2021-2022 eğitim öğretim yılının ilk üç ayında
bu bütçeden hangi kalemlerde, toplam ne kadar
harcama yapıldığı sorulan yazılı soru önergesinin
(TBMM, 2021e) cevabında, 2021 yılı MEB
bütçesinden Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme
Alımları kalemine temizlik ve hijyen malzemeleri
alımı için 719.103.000 TL ödenek ayrıldığı
belirtilmiştir (TBMM, 2021f).
Bu bilgilere TBMM soru önergelerinin
cevaplarından ve Bakanlık veya yetkilileri tarafından
yapılan bazı açıklamalardan ulaşmak mümkün olsa
da salgın sürecinin nasıl yönetildiği ve salgının
etkileriyle nasıl mücadele edileceğiyle ilgili Millî
Eğitim Bakanlığı tarafından ayrıntıları, koşulları
ve adımları belirlenmiş bir bütçe planlamasının
açıklanmasına ihtiyaç vardır. Bakanlığın okullara
temizlik ve hijyen malzemesi sağlamak için
ödenek ayırması önemlidir, ancak bu ödeneğin
nasıl belirlendiği, nasıl dağıtıldığı ve her okulun
ihtiyaçlarını karşılayıp karşılamadığı konularında
soru işaretleri oluşmaktadır. 2020 yılında ABD için
yapılan bir çalışmada sadece gerekli malzemeler
ve sarf malzemelerinin temin edildiği durumlarda
K-12 düzeyindeki okulların güvenle açılabilmesinin
maliyeti öğrenci başına 55 dolar olarak
hesaplanmaktadır. Çok temel bir hesaplamayla
32 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
Türkiye’de tüm öğrencilerin güvenle okullarına
dönebilmeleri için yalnızca gereken malzemelerin
temin edilebilmesi durumunda dahi MEB 2021 yılı
bütçesinin %5,6’sı kadar ilave bir finansman ihtiyacı
doğmaktadır (TEDMEM, 2021b). Bunun yanı sıra
salgının etkileriyle mücadele, okullara temizlik ve
hijyen malzemesi sağlamanın ötesinde ek bir bütçe
planlaması gerektirmektedir. Sistem düzeyinde
okula güvenli geri dönüş, öğrenme eksiklikleri
ve kayıplarının telafisi, öğrencilerde sosyal ve
duygusal açıdan oluşan sorunların giderilmesi, okul
terklerinin önlenmesi, dezavantajlı öğrencilere ek
destekler sağlanması ve bu süreçte öğretmenlerin
ve okulların desteklenmesi gibi uzun vadeye
yayılabilecek önlemlerin hayata geçirilmesi ancak
ciddi bir finansal kaynak ve bütçe planlamasıyla
mümkündür.
Avrupa Komisyonu’na bağlı “Eğitim Ekonomisinde
Avrupa Uzmanları Ağı” (EENEE, 2021) tarafından
yapılan araştırmada, çoğu Avrupa Birliği ülkesinin
COVID-19 krizine karşı gerekli iyileştirmeleri
kısa ve uzun vadede gerçekleştirmek için eğitim
bütçelerini artırdığına ve ek eğitim harcamalarının
geçici olmak yerine tüm eğitim stratejisine
entegre edilmesi gerektiğine dikkat çekilmektedir.
Eğitimde süregelen ihtiyaçların karşılanmasının
yanı sıra gelecekte COVID-19 salgını gibi acil
durumlar karşısında daha güçlü eğitim sistemleri
oluşturulması adına “eskisinden daha iyisini inşa
etme” düşüncesi, eğitim finansmanında daha
uzun vadeli ve planlı bir bütçe oluşturulmasını
gerektirmektedir. Gelecek dönemler için alınacak
önlemlere ilişkin bir bütçe planlamasının yapılması
ve bütçedeki harcamaların hangi finansman
kaynaklarıyla, hangi koşullarda sağlanacağının
açıklanması, bir yandan gerekli iyileştirmelerin
planlı bir şekilde yapılması diğer yandan bütçenin
şeffaf ve adil kullanımı açısından özellikle kriz
zamanlarında artan güven ihtiyacını karşılamak
adına önem taşımaktadır.
 YÖNETİŞİM VE FİNANSMAN BÖLÜM 1

KAYNAKÇA
EENEE. (2021). Financing education in the context of COVID-19. https://eenee.eu/wp-content/
uploads/2021/06/EENEE_AHQ03_Financing-education-in-the-context-of-COVID-19-2.pdf
adresinden erişildi.
FutureED. (2021). How states are using federal funds for learning recovery. https://www.future-ed.org/
how-states-are-using-federal-funds-for-learning-recovery/ adresinden erişildi.
IEGOV. (2021). Minister McGrath publishes the revised estimates for public services 2022. https://
www.gov.ie/en/press-release/c42ae-minister-mcgrath-publishes-the-revised-estimates-for-public-
services-2022/ adresinden erişildi.
MEB ABDİGM. (2021). Projeler. http://abdigm.meb.gov.tr/www/projeler/icerik/930 adresinden erişildi.
MEB. (2020). Millî Eğitim Bakanlığı 2021 yılı bütçe raporu. http://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_
dosyalar/2020_12/30125920_2021_BUTCE_SUNUYU.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021a). 2020-2021 eğitim öğretim yılının ikinci dönemi uzaktan ve yüz yüze eğitimle başlıyor.
https://www.meb.gov.tr/2020-2021-egitim-ogretim-yilinin-ikinci-donemi-uzaktan-ve-yuz-yuze-
egitimle-basliyor/haber/22553/tr%202 adresinden erişildi.
MEB. (2021b). Basın açıklaması-eğitimde kontrollü normalleşme sürecinde eğitim kurumlarının açılma
ve uygulama kriterleri. https://www.meb.gov.tr/basin-aciklamasi-egitimde-kontrollu-normallesme-
surecinde-egitim-kurumlarinin-acilma-ve-uygulama-kriterleri/haber/22651/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021c). Basın açıklaması. http://www.meb.gov.tr/basin-aciklamasi/haber/23005/tr adresinden
erişildi.
MEB. (2021d). Basın açıklaması. http://www.meb.gov.tr/basin-aciklamasi/haber/23092/tr adresinden
erişildi.
MEB. (2021e). Basın açıklaması. http://www.meb.gov.tr/basin-aciklamasi/haber/23203/tr adresinden
erişildi.
MEB. (2021f) Basın açıklaması. http://www.meb.gov.tr/basin-aciklamasi/haber/23320/tr adresinden
erişildi.
MEB. (2021g). Telafide ben de varım başlıyor. http://www.meb.gov.tr/telafide-ben-de-varim-basliyor/
haber/23605/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021h). Millî Eğitim Bakanı Mahmut Özer görevi Ziya Selçuk’tan devraldı. http://www.meb.gov.
tr/mill-egitim-bakani-mahmut-ozer-gorevi-ziya-selcuktan-devraldi/haber/23802/tr adresinden
erişildi.
MEB. (2021i). 6 Eylül’de tam zamanlı olarak yüz yüze eğitim başlayacak. http://www.meb.gov.tr/6-
eylulde-tam-zamanli-olarak-yuz-yuze-egitim-baslayacak/haber/23878/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021j). Bakan Özer, koronavirüs bilim kurulu toplantısı sonrası açıklama yaptı. http://www.meb.
gov.tr/bakan-ozer-koronavirus-bilim-kurulu-toplantisi-sonrasi-aciklama-yapti/haber/23970/tr
adresinden erişildi.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 33

BÖLÜM 1 YÖNETİŞİM VE FİNANSMAN

MEB. (2021k). 20. Millî Eğitim Şûrası’nda özel ihtisas komisyonları çalışmalarına başladı. https://www.
meb.gov.tr/20-mill-egitim-srasinda-ozel-ihtisas-komisyonlari-calismalarina-basladi/haber/24731/tr
adresinden erişildi.
MEB. (2021l). 20. Millî Eğitim Şûrası’nda 128 maddede tavsiye kararı alındı. https://www.meb.gov.tr/20-
mill-egitim-srasinda-128-maddede-tavsiye-karari-alindi/haber/24741/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021m). Basın açıklaması - yüz yüze ve uzaktan eğitim http://www.meb.gov.tr/basin-aciklamasi-
yuz-yuze-ve-uzaktan-egitim/haber/23197/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021n). Cumhurbaşkanı Erdoğan: “Yüz yüze eğitimi devam ettirmekte kararlıyız”. https://www.
meb.gov.tr/cumhurbaskani-erdogan-yuz-yuze-egitimi-devam-ettirmekte-kararliyiz/haber/23991/tr
adresinden erişildi.
MEB. (2021o). “Okullarda Covid-19 pozitif vaka çıkması durumunda yapılması gereken uygulamalar
rehberi” hazırlandı. https://www.meb.gov.tr/okullarda-covid-19-pozitif-vaka-cikmasi-durumunda-
yapilmasi-gereken-uygulamalar-rehberi-hazirlandi/haber/23988/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021p). Uzaktan eğitimdeki öğrenme kayıplarının tespiti için kazanım değerlendirme uygulaması
başladı. https://www.meb.gov.tr/uzaktan-egitimdeki-ogrenme-kayiplarinin-tespiti-icin-kazanim-
degerlendirme-uygulamasi-basladi/haber/24396/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021q). Okullarda 2020-2021 eğitim öğretim dönemi yarın sona eriyor. http://www.meb.gov.tr/
okullarda-2020-2021-egitim-ogretim-donemi-yarin-sona-eriyor/haber/23575/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021r). 20. Millî Eğitim Şûrası, eğitimde fırsat eşitliği için toplanıyor. http://www.meb.gov.tr/20-
mill-egitim-srasi-egitimde-firsat-esitligi-icin-toplaniyor/haber/24060/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021s). 20. Millî Eğitim Şûrası için 5 farklı mecrada yürütülen ön hazırlıklar tamamlandı. https://
www.meb.gov.tr/20-mill-egitim-srasi-icin-5-farkli-mecrada-yurutulen-on-hazirliklar-tamamlandi/
haber/24687/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021t). 20. Millî Eğitim Şurası özel ihtisas komisyonu hazırlık belgesi.
MEB. (2021u). Bakan Özer, CNN Türk canlı yayınında eğitim gündemini değerlendirdi. https://www.
meb.gov.tr/bakan-ozer-cnn-turk-canli-yayininda-egitim-gundemini-degerlendirdi/haber/24470/tr
adresinden erişildi.
MEB. (2021v). Bakan Özer, millî eğitim bakanlığının 2022 yılı bütçesi üzerinde TBMM genel kuruluna
hitap etti. http://www.meb.gov.tr/bakan-ozer-mill-egitim-bakanliginin-2022-yili-butcesi-uzerinde-
tbmm-genel-kuruluna-hitap-etti/haber/24817/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021w). Millî eğitim istatistikleri örgün eğitim 2020-2021. https://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_
dosyalar/2021_09/10141326_meb_istatistikleri_orgun_egitim_2020_2021.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021x). Millî Eğitim Bakanlığı 2020 yılı İdare faaliyet raporu. http://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_
dosyalar/2021_03/03134336_2020_YYlY_Ydare_Faaliyet_Raporu.pdf adresinden erişildi.
OECD. (2021). Education at a Glance 2021. https://doi.org/10.1787/b35a14e5-en adresinden erişildi.
Sağlık Bakanlığı. (2021). Koronavirüs bilim kurulu toplantısına ilişkin açıklama. https://www.saglik.gov.tr/
TR,85610/koronavirus-bilim-kurulu-toplantisina-iliskin-aciklama-15092021.html adresinden erişildi.

34 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

 YÖNETİŞİM VE FİNANSMAN BÖLÜM 1

TBMM. (2021a) Yüz yüze eğitimin başlaması kapsamında okullarda hijyenin sağlanmasına yönelik alınacak
tedbirlere ilişkin yazılı soru önergesi. https://www2.tbmm.gov.tr/d27/7/7-49968s.pdf adresinden
erişildi.
TBMM. (2021b). Yüz yüze eğitimin başlaması kapsamında okullarda hijyenin sağlanmasına yönelik
alınacak tedbirlere ilişkin yazılı soru önergesine verilen cevap https://www2.tbmm.gov.tr/d27/7/7-
49968c.pdf adresinden erişildi.
TBMM. (2021c). Bakanlık tarafından maske, dezenfektan ve benzer malzemeler için yapılan harcama
miktarına ilişkin yazılı soru önergesi. https://www2.tbmm.gov.tr/d27/7/7-46548s.pdf adresinden
erişildi.
TBMM. (2021d). Bakanlık tarafından maske, dezenfektan ve benzer malzemeler için yapılan harcama
miktarına ilişkin yazılı soru önergesine verilen cevap. https://www2.tbmm.gov.tr/d27/7/7-46548sgc.
pdf adresinden erişildi.
TBMM. (2021e). 2021-2022 eğitim-öğretim döneminde okullarda Covid-19’a karşı alınan önlemlere ilişkin
yazılı soru önergesi. https://www2.tbmm.gov.tr/d27/7/7-54161s.pdf adresinden erişildi.
TBMM. (2021f). 2021-2022 eğitim-öğretim döneminde okullarda Covid-19’a karşı alınan önlemlere ilişkin
yazılı soru önergesine verilen cevap. https://www2.tbmm.gov.tr/d27/7/7-54161sgc.pdf adresinden
erişildi.
TCCB SBB. (2020). 2021 yılı merkezi yönetim bütçe kanun teklifi ve bağlı cetveller. https://www.sbb.
gov.tr/wp-content/uploads/2020/10/2021-Yili-Merkezi-Y%C4%B1netim-Kanun_Teklifi_WEB.pdf
adresinden erişildi.
TEDMEM. (2020). COVID-19 sürecinde eğitim: Uzaktan öğrenme, sorunlar ve çözüm önerileri
(TEDMEM Analiz Dizisi 7). Ankara: Türk Eğitim Derneği.
TEDMEM. (2021a). 2020 eğitim değerlendirme raporu (TEDMEM Değerlendirme Dizisi 7). Ankara: Türk
Eğitim Derneği.
TEDMEM. (2021b). Türkiye’nin telafi eğitimi yol haritası (TEDMEM Analiz Dizisi 9). Ankara: Türk Eğitim
Derneği.
TÜİK. (2021). Eğitim harcamaları istatistikleri, 2020. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Education-
Expenditure-Statistics-2020-37199 adresinden erişildi.
UKGOV. (2021). All schools and colleges to receive extra funding for catch up. https://www.gov.uk/
government/news/all-schools-and-colleges-to-receive-extra-funding-for-catch-up adresinden
erişildi.
UNESCO, UNICEF ve World Bank. (2021). The state of the global education crisis: a path to recovery.
https://www.unicef.org/media/111621/file/%20The%20State%20of%20the%20Global%20
Education%20Crisis.pdf%20.pdf adresinden erişildi.
UNESCO, UNICEF, World Bank ve OECD. (2021). What’s next? Lessons on education recovery: findings
from a survey of ministries of education amid the covıd-19 pandemic. http://covid19.uis.unesco.
org/wp-content/uploads/sites/11/2021/07/National-Education-Responses-to-COVID-19-Report2_
v3.pdf adresinden erişildi.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 35

BÖLÜM 1 YÖNETİŞİM VE FİNANSMAN

UNESCO. (2022). Education: From disruption to recovery. https://en.unesco.org/covid19/

educationresponse#durationschoolclosures adresinden 5 ocak 2022 tarihinde erişildi.
World Bank. (2020). Governance and institutions emergency measures for state continuity during
COVID-19 pandemic. https://thedocs.worldbank.org/en/doc/333281587038822754-0090022020/
original/GovernanceandInstitutionsduringCOVID.pdf adresinden erişildi.
World Bank. (2021). Education finance watch 2021. https://documents1.worldbank.org/curated/
en/226481614027788096/pdf/Education-Finance-Watch-2021.pdf adresinden erişildi.

36 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 37
Fotoğraf: freepik.com
 BÖLÜM 2

Temel Eğitim ve
Ortaöğretim
Gülbahar Yılmaz
40 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
 TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM BÖLÜM 2

Bu bölümde 2021 yılında Türkiye’de Temel 2020-2021 eğitim öğretim yılında 30.978 okul
Eğitim ve Ortaöğretim kademelerinde yaşanan öncesi eğitim kurumundaki 82.394 derslikte
gelişmeler; (1) Eğitime erişim, (2) Okulların ve toplam 1.225.981 öğrenci eğitim almış, 95.049
eğitimin durumu ve (3) Özel öğretim olmak üzere öğretmen görev yapmıştır.
üç başlık odağında incelenmiştir. Her başlıkta
eğitim sisteminde öne çıkan gelişmelerin ardından Zorunlu eğitime erişim
değerlendirme ve önerilere yer verilmiştir. 2020-2021 eğitim öğretim yılında temel eğitimde
net okullaşma oranları;
I. EĞITIME ERIŞIM
•  ilkokulda %93,23
2021’de ne oldu?
•  ortaokulda %88,85 olmuştur (MEB, 2021a).
Okul öncesi eğitime erişim 2020-2021 eğitim öğretim yılında;
2020-2021 eğitim öğretim yılında okul öncesi
•  24.576 ilkokuldaki toplam 264.740 derslikte
eğitime erişim oranları son yılların en düşük
5.328.391 öğrenci eğitim almış, 306.937
değerine gerilemiştir (Grafik 2.1). 2020-2021
öğretmen görev yapmıştır.
eğitim öğretim yılında okul öncesi eğitimde net
okullaşma oranları; •  19.025 ortaokuldaki toplam 196.534
derslikte 5.212.969 öğrenci eğitim almış,
•  3-5 yaş aralığında %28,35 370.798 öğretmen görev yapmıştır.
•  4-5 yaş aralığında %36,79
2020-2021 eğitim öğretim yılında ikili eğitimde
•  5 yaşta ise %56,89 olmuştur (MEB, 2021a). okuyan ilkokul öğrencilerinin oranı bir önceki

  GRAFİK 2.1 

Okul Öncesi Eğitimde Yıllara Göre Net Okullaşma Oranları (2016-2021) (%)
2016-2017 2017-2018 2018-2019 2019-2020 2020-2021
71,22
66,88
68,3
58,79

56,89
52,41
50,79
50,42
45,7
41,78
39,11
38,52

36,79
35,52

28,35

3-5 yaş 4-5 yaş 5 yaş

Kaynak: MEB, 2021a.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 41

BÖLÜM 2 TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM

yılın değeri olan %36,6’dan %37,3’e yükselmiş; 2020-2021 eğitim öğretim yılında ortaöğretimde
ortaokul öğrencilerinin oranı ise bir önceki yılın net okullaşma oranı şimdiye kadarki en yüksek
değeri olan %28,3’ten %27,6’ya düşmüştür (T.C. değerine ulaşarak %87,93 olmuştur (Grafik 2.2).
Cumhurbaşkanlığı, 2021). Lise kademesinde okullaşma oranlarında yaşanan
artışın da 2012-2013 eğitim öğretim yılında
İlkokul ve ortaokul kademelerinde son on yıldaki
ilkokula başlayan ve daha geniş yaş aralığına
net okullaşma oranları incelendiğinde ilkokulda
sahip öğrencilerin ortaokuldan mezun olarak
okullaşma oranının geçtiğimiz yıla göre neredeyse
lise kademesine geçmesinden kaynaklandığı
aynı kaldığı; ancak ortaokulda okullaşma oranının
söylenebilir.
son 10 yılın en düşük seviyesine gerilediği
görülmektedir (Grafik 2.2). Millî Eğitim Bakanlığı 2020-2021 eğitim öğretim yılında 12.972
(MEB), ortaokul kademesindeki okullaşma ortaöğretim kurumunda toplam 222.973
oranlarındaki gerilemenin, 2012-2013 eğitim derslikte 6.318.602 öğrenci eğitim almış, 382.109
öğretim yılında 4+4+4 sistemine geçişle birlikte
öğretmen görev yapmıştır (Tablo 2.1). 2020-2021
ilkokula başlayan ve daha geniş yaş aralığına sahip
eğitim öğretim yılında ikili eğitimde okuyan lise
olan öğrenci grubunun, 2020 yılında ortaokuldan
öğrencilerinin oranı ise bir önceki eğitim öğretim
mezun olarak lise kademesine geçmesiyle ilişkili
yılındaki değer olan %2,8’den %4,2’ye yükselmiştir
olduğunu açıklamıştır (MEB, 2021a). Bu nedenle,
(T.C. Cumhurbaşkanlığı, 2021).
2020-2021 eğitim öğretim yılında ortaokul
kademesinde okullaşma oranlarında belirgin bir
düşüş yaşandığı düşünülmektedir.

  GRAFİK 2.2 

Temel Eğitim ve Ortaöğretimde Yıllara Göre Net Okullaşma Oranları (2012-2021) (%)
100

95

90
Okullaşma oranları %

85

80

75

70

65

60
2012-2013 2013-2014 2014-2015 2015-2016 2016-2017 2017-2018 2018-2019 2019-2020 2020-2021
İlkokul 98,86 99,57 96,3 94,87 91,16 91,54 91,92 93,62 93,23
Ortaokul 93,09 94,52 94,35 94,39 95,68 94,47 93,28 95,9 88,85
Lise 70,06 76,65 79,37 79,79 82,54 83,58 84,2 85,01 87,93

Kaynak: MEB, 2021a.

42 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

 TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM BÖLÜM 2

  TABLO 2.1 

Ortaöğretimde Okul Türüne Göre Derslik, Öğrenci ve Öğretmen Sayıları

Okul sayısı Derslik sayısı Öğrenci sayısı Öğretmen sayısı

Genel ortaöğretim 6.876 111.783 3.920.083 184.997
Mesleki ve teknik ortaöğretim 4.423 74.529 1.731.556 147.037
Din öğretimi 1.673 36.661 666.963 50.075
Toplam 12.972 222.973 6.318.602 382.109
Kaynak: MEB, 2021a.

Zorunlu eğitim çağında olmasına rağmen okul Değerlendirme ve öneriler

dışında kalan çocuklar
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) adrese dayalı
nüfus kayıt sisteminden elde edilen, zorunlu eğitim
çağında olup okula kayıtlı olması gereken 6-17 yaş
aralığındaki çocuk sayısı ile MEB örgün eğitim
istatistiklerinde sunulan yaşa göre net okullaşma
oranları kullanılarak yapılan hesaplamalar, yaklaşık
676 bin çocuğun okul dışında kaldığını ortaya
koymaktadır (Tablo 2.2). Bu hesaplamalara göre
okul dışında kalan çocuk sayısının (yaklaşık 457
bin ile) en yüksek olduğu yaş grubunun 14-17 yaş
olduğu görülmektedir.
Erken çocukluk eğitiminin yaygınlaştırılması
amacıyla 5 yaş grubunun zorunlu eğitim
kapsamına alınamaması, eğitim sisteminin
süregelen sorunlarından biri haline gelmiştir.
Millî Eğitim Bakanlığının 2020-2021 eğitim öğretim
yılı örgün eğitim istatistiklerine göre 5 yaş grubu
çocukların okul öncesinde ve ilkokulda okullaşma
oranı önceki yıla göre 16,57 yüzde puan düşerek
%58,53 olmuştur (MEB, 2021a). Bu veri, salgın
döneminde 5 yaşında okula kayıt yaptırabilecek
neredeyse her 10 çocuktan 4’ünün eğitimine

  TABLO 2.2 

Yaş Gruplarına Göre Okul Dışında Kalan Çocuk Sayıları*

Okullaşma oranı (%)** Toplam çocuk sayısı*** Okul dışında kalan çocuk sayısı
6-9 yaş 97,23 5.193.546 143.861
10-13 yaş 98,55 5.153.504 74.726
14-17 yaş 90,76 4.948.853 457.274
Okul dışında kalan toplam çocuk sayısı 675.861
*MEB (2021a) ve TÜİK (2021) verileri kullanılarak TEDMEM tarafından hesaplanmıştır.
**2020-2021 eğitim öğretim yılı okullaşma oranıdır.
***2020 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçlarıdır.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 43

BÖLÜM 2 TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM
başlayamadığını göstermektedir. Türkiye’de
5 yaşındaki çocuk sayısının 1.333.047 olduğu
düşünüldüğünde (TÜİK, 2021), 2020-2021 eğitim
öğretim yılında 5 yaş grubundaki 552.815 çocuğun
eğitim öğretim sistemi dışında kalması gibi ciddi
bir sorun alanının varlığı ortaya çıkmaktadır.
Okul öncesi eğitimin zorunlu eğitim kapsamı
dışında tutulması ve salgın sürecinde okula
devam etmenin veli rızasına bağlı olması gibi
nedenlerle bazı ailelerin çocuklarını yüz yüze
eğitime göndermemeyi tercih etmesi yaygın
bir eğilim olmuştur. 5 yaş grubu çocuklarının
okul dışında kalma nedenlerinden birinin salgın
olduğu düşünülse de önceki yıllarda da bu yaş
grubunda okullaşmanın en fazla %75 civarına
ulaşabildiği, geriye kalan yüz binlerce çocuğun
salgın öncesinde de okula kayıtlı olmadığı gerçeği
göz ardı edilmemelidir. Okul öncesi eğitime erişim
oranlarının düşük olması, salgın öncesinde de var
olan ve salgınla birlikte daha fazla ön plana çıkan
bir mesele olarak görülmelidir.
Erken çocukluktaki okullaşma oranlarının düşük
olması sorununun çözüme kavuşturulması için
gerekli hedefler üst politika belgelerinde halihazırda
yer almaktadır. 2023 Eğitim Vizyonu belgesinde
okul öncesi eğitimin 2020-2021 yılında zorunlu
olması amaçlanmıştı (MEB, 2018). Ayrıca “erken
çocukluk eğitiminin 5 yaş için zorunlu olmasının
sağlanması ve niteliğinin artırılmasına yönelik ortak
kalite standartlarının geliştirilmesi” ile bu yaş grubu
için okullaşma oranının %89’a çıkarılması hedefleri
2022 yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programında da
yer bulmuştur (T.C. Cumhurbaşkanlığı, 2021). Üst
politika belgelerindeki hedeflerin gerçekleştirilmesi
için okul öncesi dönemdeki çocukların okul dışında
kalma nedenlerinin tespit edilmesi ve ailelerin okul
öncesi eğitimin önemi hakkında bilinçlendirilmesi
gibi girişimlerin yanı sıra yeni derslik yapımı ve ilgili
kademede öğretmen istihdamı gibi somut adımlara
da ihtiyaç vardır. Bilinmektedir ki erken çocukluk
dönemi bakımı ve eğitimi; çocuğun psikomotor,
44 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
bilişsel ve sosyal-duygusal alanlardaki bütüncül
gelişimi ve gelecek yaşamına katkısı açısından
tartışmasız bir öneme sahiptir. Bu nedenle, salgın
döneminde sekteye uğrayan okul öncesinde
okullaşmaya ivme kazandırılması, niceliğin yanında
erken çocukluk eğitiminde niteliğin vurgulanması
ve tek bir çocuğun dahi okul sistemi dışında
kalmamasını garanti altına alan yöntemlerin
geliştirilmesi öncelikli eğitim politikaları arasına
alınmalıdır.
Zorunlu eğitim çağındaki yaklaşık 676 bin çocuk
eğitim sisteminin dışında kalmıştır. Eğitim
sisteminin dışında kalanların büyük çoğunluğu
14-17 yaş aralığındaki çocuklardan oluşmaktadır.
2020-2021 eğitim öğretim yılında kademelere
göre okullaşma oranlarında, lise hariç tüm
kademelerde bir düşüş yaşanmış, bu düşüşün ve
lise kademesindeki yükselişin nedeni 4+4+4 eğitim
sisteminin süregelen etkilerine bağlanmıştır. Ancak
yaşa dayalı okullaşma oranları incelendiğinde
ortaya çıkan tabloda, önceki yıllarda olduğu gibi
2020-2021 eğitim öğretim yılında da okul dışında
kalan çocuk sayısının oldukça yüksek olması endişe
verici bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır.
Okullaşma oranının en düşük ve okul dışında kalan
çocuk sayısının en fazla olduğu yaş grubunun 14-
17 yaş aralığı olması, okul terklerinin en çok lise
kademesinde yaşandığının somut bir göstergesidir.
Bu yaş aralığındaki her 10 çocuktan biri, toplamda
457 binden fazla çocuk zorunlu eğitimde olması
gerektiği halde okul sistemine kayıtlı değildir.
Zorunlu eğitimin tamamlanamaması, bireylerin
geleceğini olumsuz etkilediği gibi ülkelerin
ekonomik ve toplumsal kalkınma planlarının
başarıya ulaşmasını engelleme riski de taşımaktadır
(TEDMEM, 2021a). Bu nedenle zorunlu eğitim
sürecinde okul terki meselesinin eğitim sisteminin
önemli sorun alanlarından biri olarak ele alınması
ve okul terkine yol açan nedenlerin belirlenerek bu
meseleye yönelik yenilikçi çözümlerin geliştirilmesi
gerekmektedir.

İkili eğitimde okuyan öğrenci oranları salgın
döneminde de yüksek seyretmiştir.
2020-2021 eğitim öğretim yılında ikili eğitimde
okuyan öğrenci oranlarının ilkokulda %37,3;
ortaokulda %27,6 ve lisede %4,2 olması, salgın
öncesinde de var olan ve henüz çözümlenemeyen
bu meseleye yeniden dikkat çekmektedir. İkili
eğitim, fiziki altyapı yetersizliğinden kaynaklanan
kalabalık sınıf sorununun çözümü için başvurulan
bir uygulamadır. Dolayısıyla, okulları güvenli bir
şekilde açabilmek ve açık tutabilmek amacıyla
kalabalık sınıf sorununun çözümü için ikili eğitimin
bir yöntem olarak kullanılmış olması, ilkokul
ve lise kademelerinde ikili eğitim gören çocuk
oranlarındaki artışın sebepleri arasında olabilir.
Öte yandan, Millî Eğitim Bakanlığı tarafından
paylaşılan bilgiler ışığında yapılan hesaplamalara
göre; Türkiye’de salgın koşullarında hala yaklaşık
4 milyon öğrenci 36-50 kişilik; neredeyse yarım
milyon öğrenci ise 50 ve üzerinde mevcuda sahip
sınıflarda eğitim görmektedir (TEDMEM, 2021b).
MEB, okul yapımı için arsa bulunamayan yerlerde
sınıf mevcutlarının kalabalık olması sorunuyla
karşılaşıldığını dile getirmiştir (MEB, 2021b).
Ancak fiziksel koşullar iyileştirilene kadar istisnai
olması beklenen bu durum, eğitim sisteminin
kemikleşmiş sorunlarından biri haline gelmiştir.
Özellikle salgınla birlikte daha da önem kazanan
öğrenme ortamlarındaki fiziki koşulların yeterli ve
güvenli olması, ya da diğer bir deyişle okula güvenli
dönüşe yönelik alınan tedbirler, okulların yüz yüze
eğitime devam edebilmesi için kilit öneme sahiptir.
Salgın koşullarında güvenli okullaşma kapsamında
fiziksel altyapının güçlü olmasına daha fazla ihtiyaç
duyulurken ikili eğitimdeki öğrenci oranlarının
yüksek seyretmesi ve kalabalık sınıflar, sorun
alanlarından biri olmaya devam etmiştir.
2023 Eğitim Vizyonu belgesinde ikili eğitimin
tamamen kaldırılması; 2022 yılı Cumhurbaşkanlığı
Yıllık Programında da ikili eğitimdeki öğrenci
TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM BÖLÜM 2
oranının ilkokul ve ortaokulda %8’e, lisede ise
%2,5’a düşürülmesi hedefi bulunmaktadır (T.C.
Cumhurbaşkanlığı, 2021). 2019 yılında yapılan
toplam derslik sayısı 21.637; 2020 yılında ise
12.410 olmuştur (MEB, 2021c). İkili eğitimdeki
öğrenci oranlarının düşürülmesi hedefinin
gerçekleştirilebilmesi için on binlerce yeni derslik
yapılması ve bu kapsamda oluşacak yeni finansman
ihtiyacının giderilmesi gerekmektedir.
II. OKULLARIN VE EĞITIMIN DURUMU
2021’de ne oldu?
Bu başlık altında 2021 yılında temel eğitim ve
ortaöğretim kademelerindeki öne çıkan gelişmeler
üç döneme ayrılarak incelenmiştir. Bunlar; (1)
2020-2021 eğitim öğretim yılı ikinci dönemi, (2)
Telafide Ben de Varım Programı ve (3) 2021-2022
eğitim öğretim yılı birinci dönemidir. Ardından,
2021 yılında Türkiye’de okulların kısmen açık,
tamamen kapalı ya da tamamen açık durumda
olduğu dönemler boyunca eğitim öğretimin
sürekliliğini sağlamak amacıyla MEB tarafından
sunulan “Akademik destekler” ile okulların
açılabilmesi ve açık tutulabilmesi için salgın
döneminde ortaya çıkan bir ihtiyaç alanı olarak
“Okula güvenli dönüş” tedbirleri ele alınmıştır.
2020-2021 eğitim öğretim yılı ikinci dönemi
(15 Şubat-2 Temmuz 2021)
Farklı kademelerde yüz yüze eğitimle başlayan
ancak 23 Kasım 2020 itibarıyla uzaktan
eğitime geçilerek sürdürülen 2020-2021 eğitim
öğretim yılının birinci dönemi 22 Ocak 2021’de
tamamlanmıştır (MEB, 2020). 25 Ocak-15 Şubat
arasında yapılan ve ikinci dönem ara tatilinin de
eklenmesiyle 3 haftaya ulaşan yarıyıl tatilinin
ardından 2020-2021 eğitim öğretim yılının ikinci
dönemi 15 Şubat’ta başlamıştır.
15 Şubat’ta başlayan ve 2 Temmuz’da sona eren
2020-2021 eğitim öğretim yılının ikinci dönemi,
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 45
BÖLÜM 2 TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM

okulları açma ve açık tutma konusunda farklı   ŞEKİL 2.1 

politika ve modellerin denendiği bir zaman dilimi
olmuştur. Bu başlık altında, 2020-2021 eğitim 2021 Yılı Okulların Durumu Zaman Çizelgesi
öğretim yılı ikinci dönemindeki okulların durumu,
yaşanan gelişmelere göre aşağıda listelenen 6 15 Şubat-
aşamada incelenmiştir (Şekil 2.1):
2 Mart
•  15 Şubat-2 Mart 2021: Uzaktan ve yüz yüze ğ
2 Mart-
eğitim
15 N san
•  2 Mart-15 Nisan 2021: Eğitimde yerinde
karar dönemi
•  15 Nisan-30 Nisan 2021: Uzaktan ve yüz 15 N san-
yüze eğitim 30 N san
•  30 Nisan-17 Mayıs 2021: Tam kapanma ve 30 N san- ğ

uzaktan eğitim 17 Mayıs

•  17 Mayıs-1 Haziran 2021: Uzaktan ve yüz
yüze eğitim ğ

•  1 Haziran-2 Temmuz 2021: Uzaktan ve yüz 17 Mayıs-

yüze eğitim 1 Haz ran
1 Haz ran- ğ

15 Şubat-2 Mart 2021 (Uzaktan ve yüz yüze eğitim) 2 Temmuz

2020-2021 eğitim öğretim yılının ikinci
ğ
dönemi, kademeli yüz yüze eğitime geçiş kararı
çerçevesinde 15 Şubat’ta köy okulları ve bağımsız 5 Temmuz-
anaokullarında yüz yüze eğitimle, bu kurumların 31 Ağustos
haricinde kalan diğer tüm okul ve kademelerde
ise uzaktan eğitimle başlamıştır (MEB, 2021d). Bu
1-3 Eylül
süreç 2 Mart’a kadar aynı düzenlemeyle devam
etmiştir. ğ
ğ

2 Mart-15 Nisan 2021 (Eğitimde yerinde karar 6 Eylül 2021-

dönemi) 21 Ocak 2022
1 Mart tarihli Cumhurbaşkanlığı Kabine ğ

Toplantısında alınan kontrollü normalleşme kararı

doğrultusunda 2 Mart itibarıyla salgın sürecinde
yeni bir süreç olarak tanımlanan “eğitimde yerinde
karar” dönemine geçilmiştir (MEB, 2021e). Bu
düzenlemeyle, okulların yüz yüze ve uzaktan
eğitime geçiş kararı, il bazlı risk durumu haritasına
bağlı olarak valilikler koordinasyonundaki İl

46 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

 TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM BÖLÜM 2

Hıfzısıhha Kurulunun kararları doğrultusunda •  ilkokullarda seyreltilmiş sınıflarda haftada 2

verilmeye başlanmıştır. “Yerinde Karar Sürecinde gün,
Eğitim Kurumlarının Açılma ve Uygulama Kriterleri”
•  ortaokul 5, 6 ve 7. sınıflarda seyreltilmiş
aracılığıyla “düşük ve orta riskli” ve “yüksek ve çok
gruplar halinde haftada 2 gün,
yüksek riskli” olarak tanımlanan illerde yüz yüze ve
uzaktan eğitime geçişin hangi koşullarda yapılacağı •  ortaokul 8. sınıflarda seyreltilmiş gruplar
kamuoyuyla paylaşılmıştır (Tablo 2.3). halinde haftada 12-22 saat,
Bu düzenlemeyle birlikte düşük ve orta riskli olarak •  lise hazırlık, 9, 10 ve 11. sınıflarda seyreltilmiş
tanımlanan illerde; gruplar halinde haftada 2 gün,

•  okul öncesi eğitim kurumlarında tam •  lise 12. sınıflarda seyreltilmiş gruplar halinde
zamanlı, haftada 16-24 saat olacak şekilde yüz yüze
eğitim başlamıştır.
•  özel eğitim kurumlarında tam zamanlı,

  TABLO 2.3 

Yerinde Karar Sürecinde Eğitim Kurumlarının Açılma ve Uygulama Kriterleri

DÜŞÜK RİSKLİ ORTA RİSKLİ YÜKSEK RİSKLİ ÇOK YÜKSEK RİSKLİ

Okul öncesi eğitim kurumları ve özel Tam zamanlı yüz yüze Tam zamanlı yüz yüze Tam zamanlı yüz yüze Tam zamanlı yüz yüze
eğitim okulları eğitim eğitim eğitim eğitim
Birleştirilmiş sınıflı okullar ve köy Tam zamanlı yüz yüze Tam zamanlı yüz yüze Tam zamanlı yüz yüze Tam zamanlı yüz yüze
vb. seyrek nüfuslu yerlerdeki okullar eğitim eğitim eğitim eğitim
2 gün seyreltilmiş yüz 2 gün seyreltilmiş yüz 2 gün seyreltilmiş yüz 2 gün seyreltilmiş yüz
İlkokullar yüze eğitim ve yüze eğitim ve yüze eğitim ve yüze eğitim ve
3 gün uzaktan eğitim 3 gün uzaktan eğitim 3 gün uzaktan eğitim 3 gün uzaktan eğitim
2 gün seyreltilmiş yüz 2 gün seyreltilmiş yüz
Tam zamanlı uzaktan Tam zamanlı uzaktan
Ortaokul 5, 6 ve 7. sınıflar yüze eğitim ve yüze eğitim ve
eğitim eğitim
3 gün uzaktan eğitim 3 gün uzaktan eğitim
Haftada 12-22 saat Haftada 12-22 saat Haftada 12-22 saat Haftada 12-22 saat
Ortaokul 8. sınıflar arasında seyreltilmiş arasında seyreltilmiş arasında seyreltilmiş arasında seyreltilmiş
yüz yüze eğitim yüz yüze eğitim yüz yüze eğitim yüz yüze eğitim
2 gün seyreltilmiş yüz 2 gün seyreltilmiş yüz Tam zamanlı uzaktan Tam zamanlı uzaktan
Lise hazırlık, 9, 10 ve 11. sınıflar
yüze eğitim yüze eğitim eğitim eğitim
Haftada 16-24 saat Haftada 16-24 saat Haftada 16-24 saat Haftada 16-24 saat
Lise 12. sınıflar seyreltilmiş yüz yüze seyreltilmiş yüz yüze seyreltilmiş yüz yüze seyreltilmiş yüz yüze
eğitim eğitim eğitim eğitim
Destekleme ve Yetiştirme Kursları Yüz yüze eğitim Yüz yüze eğitim Yüz yüze eğitim Yüz yüze eğitim
Sınavlar Seyreltilmiş sınıflarda Seyreltilmiş sınıflarda Seyreltilmiş sınıflarda Seyreltilmiş sınıflarda
Kaynak: MEB, 2021e.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 47

BÖLÜM 2 TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM
Yüksek ve çok yüksek riskli olarak tanımlanan
illerde;
•  okul öncesi eğitim kurumlarında tam
zamanlı,
•  ilkokullarda seyreltilmiş gruplar halinde
haftada 2 gün,
•  ortaokul 8. sınıflarda seyreltilmiş gruplar
halinde haftada 12-22 saat,
•  lise 12. sınıflarda seyreltilmiş gruplar halinde
haftada 16-24 saat olacak şekilde yüz yüze
eğitim başlamıştır.
Özetle, tüm illerde okul öncesi eğitim kurumları,
ilkokullar ve sınav grupları olan 8 ve 12. sınıflarda
yüz yüze eğitime 2 Mart itibarıyla geçiş yapılmıştır.
Ancak diğer kademe ve sınıf düzeylerinde okulların
açık olup olmayacağı illerin risk haritasındaki
durumlarına göre ve belirli ölçütler (Tablo 2.3)
doğrultusunda karar verilmeye başlanmıştır. Özel
gereksinimli öğrenciler için hizmet veren özel
eğitim kurumları da ülke genelinde tam zamanlı
olarak yüz yüze eğitime geçmiştir. Bunun yanı sıra,
köy ve seyrek nüfuslu yerleşim yerlerindeki eğitim
kurumları için mevcut kararların uygulanmasına
devam edilmiştir. 29 Mart’ta yapılan açıklamayla
birlikte bu tarihten itibaren 8 ve 12. sınıflara ve
mezunlara yönelik düzenlenen Destekleme ve
Yetiştirme Kursları (DYK) ile takviye kurslarına
cumartesi ve pazar günleri dahil devam edilmesine
izin verilmiştir (MEB, 2021f). Salgın döneminde ilk
kez uygulanan “eğitimde yerinde karar” dönemi 15
Nisan’a kadar yaklaşık 6 hafta sürmüştür.
15 Nisan-30 Nisan 2021 (Uzaktan ve yüz yüze
eğitim)
Bilim Kurulu tavsiyeleri ve Cumhurbaşkanlığı
Kabine Toplantısında alınan kararlar ve COVID-19
tedbirleri kapsamında 15 Nisan itibarıyla okul
öncesi eğitim kurumları, 8 ve 12. sınıflar haricinde
tüm kademe ve sınıf düzeylerinde uzaktan eğitime
48 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
geçilmiştir (MEB, 2021g). Sekizinci sınıflara,
12. sınıflara ve mezunlara yönelik düzenlenen
Destekleme ve Yetiştirme Kursları ile takviye
kurslarının cumartesi ve pazar günleri dahil
sürdürüleceğine yönelik önceki kararın devam
edeceği vurgulanmıştır. Salgının seyrinde yaşanan
gelişmeler nedeniyle bu düzenleme yalnızca iki
hafta sürmüştür.
30 Nisan-17 Mayıs 2021 (Tam kapanma ve
uzaktan eğitim)
26 Nisan’da yapılan Cumhurbaşkanlığı Kabine
Toplantısında alınan kararlar doğrultusunda
salgının ilerleyişindeki olumsuz gidişat nedeniyle
30 Nisan itibarıyla tüm kademelerde ve sınıf
düzeylerinde yüz yüze eğitime ara verilmiştir. Resmi
ve özel, örgün ve yaygın tüm eğitim kurumlarında
tam zamanlı uzaktan eğitime geçiş yapılmıştır
(MEB, 2021h). Ülke genelinde gerçekleştirilen tam
kapanma tedbirleri neticesinde alınan bu kararla
birlikte 30 Nisan-17 Mayıs arasında Türkiye’de tüm
okullar yüz yüze eğitime tamamen kapatılarak
yeniden tüm kademe ve sınıf düzeylerinde eğitim
uzaktan sürdürülmüştür.
17 Mayıs-1 Haziran 2021 (Uzaktan ve yüz yüze
eğitim)
17 Mayıs’ta ülke genelinde uygulanan tam
kapanmanın sona ermesiyle birlikte okul öncesi
eğitim kurumları, özel eğitim kurumları ile 8 ve
12. sınıfların DYK/Takviye kurslarında yüz yüze
eğitime yeniden başlanmıştır (MEB, 2021i). Ancak
diğer kademelerde resmi ve özel, örgün ve yaygın
tüm eğitim ve öğretim kurumlarında 1 Haziran’a
kadar uzaktan eğitim süreci devam etmiştir.
1 Haziran-2 Temmuz 2021 (Uzaktan ve yüz yüze
eğitim)
1 Haziran’dan itibaren tüm ilkokullar ve ilkokullar
bünyesindeki ana sınıfları haftada 2 gün yüz
yüze eğitime geçmiştir (MEB, 2021j). Diğer

okul öncesi eğitim kurumlarında ise mevcut
uygulamanın devam edeceği, tam zamanlı olarak
yüz yüze eğitimin sürdürüleceği belirtilmiştir. Bu
aşamada alınan kararla, köy ve seyrek nüfuslu
yerleşim yerlerindeki okullarda yüz yüze eğitim
1 Haziran’dan itibaren 5 gün tam zamanlı olarak
başlamıştır. Bunlar dışında kalan ortaokul ve
liselerde 7 Haziran’a kadar uzaktan eğitim süreci
devam etmiştir. 7 Haziran’da ise ortaokul ve
liselerin tüm sınıf düzeyleri haftada 2 gün yüz
yüze eğitime geçiş yapmıştır. Bu kararlarla birlikte
2020-2021 eğitim öğretim yılının sona erme tarihi
olan 2 Temmuz’a kadar tüm sınıf düzeylerinde
haftanın belirli günlerinde de olsa yüz yüze eğitime
kademeli olarak geçilmiştir. 21 Haziran itibarıyla
tüm eğitim kademelerinde öğrenci ihtiyaçları
doğrultusunda akademik, fiziksel, sosyal, duygusal,
kültürel ve sportif etkinliklerin düzenleneceği
Bakanlık tarafından paylaşılmıştır (MEB, 2021k).
Telafide Ben de Varım Programı (5 Temmuz-31
Ağustos 2021)
Hazırlık dönemi
9 Şubat’ta okul kapanmalarının ve uzaktan eğitim
sürecinin çocuklar üzerindeki etkilerini gidermek
amacıyla Bakanlık tarafından Ulusal Destekleme
Programı (UDEP) hazırlıklarına başlandığı
açıklanmıştır. (MEB, 2021l). Bu açıklamada,
öğrencilerin derse girip girmediği, ödevleri yapıp
yapmadığı, girdiği eğitim platformlarında ne kadar
süre kaldığı, canlı derste kaç kere söz hakkı aldığı
gibi tüm öğrenme süreçlerinin izlendiği ve bu
verilerin eğitimde telafinin kapsamını belirlemede
kullanılacağı belirtilmiştir. 26 Mayıs’ta ise Millî
Eğitim Bakanlığı, eğitimde telafi uygulamasına
hazır olduklarını ve kapsamlı bir telafi süreciyle
salgının öğrenciler üzerindeki akademik, sosyal-
duygusal ve fiziksel alanlardaki olumsuz etkilerinin
ortadan kaldırılacağını yeniden vurgulayan
bir başka açıklama yapmıştır (AA, 2021a). Bu
açıklamada UDEP’in Haziran ayı itibarıyla
TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM BÖLÜM 2
başlayacağına ve 2021-2022 eğitim öğretim yılını
da kapsayacağına yönelik ifadeler yer almıştır.
Ulusal Destekleme Programının tanıtılması
Bakanlık tarafından UDEP’in yaz tatili bölümü
olarak nitelendirilen (MEB, 2021k) “Telafide
Ben de Varım” programının ayrıntıları ilk kez 1
Haziran’da kamuoyuyla paylaşılmıştır. Yapılan
açıklamada, salgın sürecinde eğitim öğretimin
uzaktan sürdürülmesi nedeniyle öğrencilerde
oluşan akademik ve sosyal ihtiyaçların tespit
edildiği; “öğrencilerin sosyal, duygusal alanda
iyileşeceği ve fiziksel olarak aktif olacağı bir telafi
programı”na başlanacağı duyurulmuştur (AA,
2021b; MEB, 2021m). Bu açıklamada UDEP
kapsamında kademelere göre atılacak adımlar şu
şekilde sıralanmıştır:
•  Yaz döneminde telafi programına katılım
tamamen isteğe bağlı olarak sürdürülecektir.
•  Yaz dönemiyle birlikte başlayacak olan UDEP
yaklaşık 1,5 yıl sürecektir.
•  Her okul Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı
(TTKB) tarafından hazırlanan öncelikli ve
kritik kazanımları dikkate alarak zümreleri
marifetiyle hazırlanan çerçeve dahilinde
kendi okullarındaki öğrenci gruplarının
ihtiyaçlarını belirleyecektir. Okullar kendisine
1,5 yıl sürecek olan UDEP kapsamında bir
telafi planı oluşturacaktır.
•  18 Haziran-2 Temmuz aralığında okullar,
çalışmalarını bu planlar doğrultusunda
uygulamaya başlayacaktır.
•  Okullar, 2 Temmuz’dan yeni eğitim öğretim
yılının başlayacağı tarihe kadar okulların
fiziksel imkanlarından faydalanmak isteyen
öğrenciler için açık tutulacaktır.
•  Yaz süresince isteyen öğrencilere
okullarda fiziksel etkinlikler ve akademik
programlar sunulacaktır. Öğretmenler de
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 49
BÖLÜM 2 TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM
bu programlarda öngörülen ders saatleri
üzerinden görev alabilecektir.
•  Yeni eğitim öğretim yılının ilk döneminden
itibaren öğrencilerin telafi ve destek
çalışmaları yıl boyu sürdürülecektir.
•  Birinci sınıftan 2. sınıfa geçen öğrenciler
için okuma-yazma taraması başlatılacak, bu
taramaların sonuçlarına göre ihtiyacı tespit
edilen öğrencilere ek materyal ve ek ders
desteği sağlanacaktır.
•  Üçüncü ve 4. sınıf öğrencileri İlkokullarda
Yetiştirme Programı (İYEP) kapsamında
desteklenecektir.
•  Ortaokul öğrencilerinin yeterlik düzeyleri
uluslararası kriterlere uygun bir şekilde
değerlendirilecek ve öğrenme düzeylerine
uygun çalışma planı verilecektir.
•  Lise öğrencileri için kritik kazanımlar
taraması hazırlanmıştır. Tespitler neticesinde
özel programlar uygulanarak öğrencilerin
lise eğitimlerini daha güçlü sürdürmeleri ve
üniversiteye hazırlanmaları hedeflenecektir.
•  Bu süreçler her okulun kendi ihtiyaçlarına
göre şekillenecektir.
“Telafide Ben de Varım” Programının uygulama
aşaması
11 Haziran’da yayımlanan “Telafide Ben de Varım
Programının Uygulanmasına İlişkin Usul ve
Esaslar” Madde 1’de telafi eğitimi programının
amacı; “Millî Eğitim Bakanlığı Telafide Ben de
Varım Programı ile 2023 Eğitim Vizyonu hedefleri
doğrultusunda eğitimde fırsat adaletini sağlamak,
okullar arasındaki başarı farklılıklarını azaltmak,
öğrencilerin çok yönlü gelişimlerini fiziksel, sosyal-
duygusal ve akademik programlar ile desteklemek”
olarak yer almıştır (MEB, 2021n). Bu çerçevede
tüm eğitim kademelerindeki ve özel eğitim
kapsamındaki öğrenciler için 5 Temmuz-31 Ağustos
2021 tarihleri arasında düzenleneceği belirtilen
50 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
etkinliklere “https://telafidebendevarim.meb.
gov.tr” adresinden ulaşılabileceği vurgulanmıştır.
Telafi programı için hazırlanan internet sitesinde,
bilimsel, sosyal-kültürel ve sportif etkinlikler
takvimi ve il-ilçe düzeyinde faaliyet haritası
paylaşılmış, katılmak isteyen öğrencilerin
erişimine açılmış ve etkinliklerin başvuru ve
planlama işlemleri 21 Haziran-2 Temmuz 2021
tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Telafide
Ben de Varım, öğrenci katılımının tamamen
isteğe bağlı olduğu bir program olarak tanıtılmış,
programın etkinlikleri kapsamında öğretmen
ve yönetici görevlendirmesinin de tamamen
gönüllülük esasına dayalı olarak yapılması ve
görev alan eğitimcilere ek ders ücreti ödenmesi
kararlaştırılmıştır.1 Millî Eğitim Bakanlığı, program
kapsamındaki etkinlikleri farklı bakanlıklar, kurum
ve kuruluşlar ile il millî eğitim müdürlükleri iş
birliğiyle yürütmüştür.
2 Temmuz’da 2020-2021 eğitim öğretim yılının
tamamlanmasının ardından Telafide Ben de Varım
programı etkinlikleri 5 Temmuz’da başlamış,
31 Ağustos’a kadar sürmüştür (MEB, 2021o).
Etkinliklerin ilerleme süreciyle ilgili olarak, 81 ildeki
toplam 22 bin okulda 479.749 etkinlik planlandığı,
7.962.450 öğrencinin bu etkinliklere katılmak üzere
kayıt yaptırdığı ve toplam 283.388 öğretmenin bu
programda görev aldığı kamuoyuyla paylaşılmıştır
(Selçuk, 2021).
2021-2022 eğitim öğretim yılı birinci dönemi
(6 Eylül 2021-21 Ocak 2022)
Okulların tüm kademelerde, tam zamanlı ve yüz
yüze eğitimle açılması
2021-2022 eğitim öğretim yılı birinci dönemi uyum
eğitimi kapsamında okul öncesi ve 1. sınıf düzeyleri
için 1 Eylül’de, tüm kademe ve sınıf düzeyleri için
ise 6 Eylül’de tam zamanlı ve yüz yüze eğitimle
1
MEB Personel Genel Müdürlüğünün 15.06.2021 tarihli ve
E-28892082-869-26449955 sayılı resmi yazısı

başlamıştır (MEB, 2021p; 2021q). Yeni eğitim
öğretim yılının başında Millî Eğitim Bakanı Mahmut
Özer okulların açılması ve açık tutulmasına yönelik
olarak şu açıklamalarda bulunmuştur:
■  “Okullar ilk açılan, en son kapatılan yerler
olmalıdır. Yüz yüze eğitime geçmek artık bir
tercih olmaktan çıkmış, bir zorunluluk haline
gelmiştir. Çocuklarımızdan, daha fazla fedakârlık
isteyemeyiz.” (MEB, 2021r).
■  “COVID-19 salgını ortamında en güvenli ortam
okullardır. Millî Eğitim Bakanlığı olarak en son
kapatılacak yerlerin okullar olduğu irademiz
aynen devam etmektedir.” (MEB, 2021s).
■  “Okulların açılmasıyla vaka sayılarının toplumda
arttığı iddiasının bilimsel hiçbir dayanağı yok.
Tam tersine, tüm bilimsel çalışmalar toplumdaki
vaka sayılarını arttırma değil korunaklı ortamda
kurallara riayet edildiği için azaltma işlevi
gördüğünü gösteriyor.” (MEB, 2021t).
COVID-19 vaka ve temaslı tespitinde sınıf bazlı
karar uygulaması
“Yerinde karar” döneminde uygulanan il ve ilçe bazlı
okul kapanmaları ve merkezi anlayışla “Türkiye’deki
tüm okulların aynı anda açılıp kapanması”
temelinde gerçekleştirilen önceki iki uygulamadan
farklı olarak Milli Eğitim Bakanlığı 2021-2022
eğitim öğretim yılına sınıf ve okul temelli süreç
yönetimi ile başlandığını duyurmuştur (MEB,
2021t). Millî Eğitim Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı
iş birliğiyle hazırlanan “Okullarda COVID-19
Vaka Çıkması Durumunda Yapılması Gereken
Uygulamalar Rehberi” doğrultusunda sınıfta
vaka veya temaslı olması durumunda nasıl bir yol
izleneceği belirlenmiştir. Okullar ve sınıfların açılıp
kapanması, temaslı takibi yapılması ve uzaktan
eğitime geçilmesi gibi kararlara bu rehberdeki
uygulamalara göre geçilmesi kararlaştırılmıştır
(Bu rehberde yer alan uygulama ve koşullar “Okula
güvenli dönüş” başlığı altında ayrıntılı biçimde ele
alınmıştır).
TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM BÖLÜM 2
MEB tarafından 12 Eylül itibarıyla 850 bin derslik
içinden vaka ve yakın temas nedeniyle yüz yüze
eğitime 14 gün ara verilen derslik sayısının 198
olduğu bilgisi paylaşılmıştır (MEB, 2021s). Kapatılan
sınıflarda öğrencilerin eğitim öğretim süreçlerine
EBA TV ve diğer dijital platformlar üzerinden
uzaktan eğitimle devam edildiği de belirtilmiştir. 6
Eylül-1 Ekim tarihleri arasında toplam 5.900 sınıf,
COVID-19 tedbirleri kapsamında kapatılmış, tekrar
açılmıştır (MEB, 2021t). Yapılan açıklamada günlük
olarak kapanan sınıf oranının %1’den düşük olduğu
ve öğrencilerin okula devam oranının %95’ten fazla
olduğu bilgileri yer almıştır.
Ders süreleri, sınıf mevcudu ve ikili eğitim
Yeni eğitim öğretim döneminin başlamasıyla
birlikte sınıflardaki öğrenci sayısı ve ders süresinin
ne kadar olması gerektiğine yönelik tartışmalar
da kamuoyunda yer almıştır. MEB tarafından
yapılan açıklamada okulların haftada 5 gün ve 40
dakika ders süresiyle yüz yüze eğitime başladığı
belirtilmiştir (AA, 2021c). Ders sürelerinin
kısaltılarak 30 dakikaya düşürülmesi uygulamasına
Türkiye genelinde değil ancak kalabalık sınıflarda
gidilebileceği; bu kararın valilik, kaymakamlık
ve il millî eğitim müdürlüklerince Bakanlık
koordinasyonunda alınabileceği açıklanmıştır
(MEB, 2021t). Bunun yanı sıra, Millî Eğitim
Bakanlığı tarafından kalabalık sınıfların istisnai
bir durum olduğu, Türkiye genelindeki 850 bin
dersliğin %56’sında öğrenci sayısının 25’ten düşük
ve %18’inde ise 26-30 arasında olduğu bilgisi
paylaşılmıştır (MEB, 2021s). Kalabalık sınıflarla
ilgili önlem alma, ikili eğitime geçme ya da ders
süresinin düşürülmesi gibi uygulamaların valilik,
kaymakamlık ve il millî eğitim müdürlüklerinin
yetkisinde olduğu vurgulanmıştır. Aynı
açıklamadan edinilen bilgiye göre, COVID-19
önlemleri kapsamında yeni eğitim öğretim yılında
sınıf mevcutları fazla olan yaklaşık 200 okul ikili
eğitime geçiş yapmıştır (MEB, 2021s).
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 51
BÖLÜM 2 TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM
Telafi eğitiminin devamlılığı ve Kazanım
Değerlendirme Uygulaması
1 Ekim’de Millî Eğitim Bakanlığı, telafi eğitimine
yönelik olarak telafi eğitimi hazırlık çalışmalarının
devam ettiğini, Kasım ayından sonra öğrenme
kayıplarını gidermeye yönelik destek programları ve
paketlerini yüz yüze eğitim aracılığıyla uygulamaya
başlayacaklarını açıklamıştır (MEB, 2021t). 26
Ekim’de ise 1,5 yıllık uzaktan eğitim sürecindeki
öğrenme kayıplarının tespit edilmesi amacıyla
uygulanacak olan Kazanım Değerlendirme
Uygulamasının 81 ildeki tüm 7, 8, 11 ve 12. sınıf
öğrencilerine yönelik olarak gerçekleştirileceği
açıklanmıştır (MEB, 2021u). Bu uygulamaya 7. sınıf
düzeyinde 1.275.865; 8. sınıf düzeyinde 1.233.639;
11. sınıf düzeyinde 1.137.762 ve 12. sınıf düzeyinde
ise 918.650 öğrenci olmak üzere toplamda
4.565.916 öğrencinin katılacağı ve uygulamanın 26
Ekim itibarıyla başladığı duyurulmuştur. Kazanım
Değerlendirme Uygulamasından elde edilen
sonuçlara göre öğrencilerin öğrenme kayıplarının
telafi edilmesi amacıyla programların yeniden
güncelleneceği ve eğitim öğretim yılı boyunca
sürecek desteklerin artırılacağı ifade edilmiştir.
Destekleme ve Yetiştirme Kursları (DYK) ile Takviye
kurslarının kapsamının genişletilmesi
LGS ve YKS’ye hazırlık amacıyla 8 ve 12. sınıflara
sunulan DYK’lara 2021-2022 eğitim öğretim yılı
için öğrenci başvuruları 24-30 Ağustos tarihleri
arasında alınmış, 6 Eylül itibarıyla DYK’lar yeni
eğitim öğretim dönemiyle birlikte yüz yüze eğitimle
başlamıştır (MEB, 2021v). 5 Ekim’de yapılan
açıklamada 8 ve 12. sınıf öğrencilerine yönelik
düzenlenen DYK’ların 7 ve 11. sınıf öğrencilerini
de kapsayacak biçimde genişletildiği, ilgili sınıflar
için kursların 16 Ekim itibarıyla başlatılacağı
duyurulmuştur (MEB, 2021w). 18 Kasım’da DYK
Yönergesinde yapılan yeni bir düzenlemeyle ise
6 ve 10. sınıfların da DYK kapsamına alındığı ve
kursların 29 Kasım’da başlayacağı açıklanmıştır
(MEB, 2021x).
52 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
Yardımcı kaynakların ücretsiz dağıtılması kararı
Millî Eğitim Bakanlığı, Kasım ayı itibarıyla ders
kitaplarında olduğu gibi yardımcı kaynakların
basımının da Bakanlık tarafından yapılarak
öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılacağını
açıklamıştır (MEB, 2021y). Hazırlanan yardımcı
kaynakların dijital ortamda da paylaşılmaya devam
edileceği belirtilmiştir.
“Kütüphanesiz Okul Kalmayacak” Projesi
Millî Eğitim Bakanlığı ve Kültür ve Turizm
Bakanlığı tarafından 26 Ekim’de tanıtılan projenin
amacı “öğrencilere okuma kültürünü kazandırarak
öğrencilerin sorgulayan, araştıran, analitik düşünen
ve bilgi üreten bireyler olarak yetişmelerini sağlamak,
onları hayata ve geleceğe hazırlamak” olarak
açıklanmıştır (MEB, 2021z). 27 Kasım’da Millî
Eğitim Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada
3.200 okulda yeni kütüphanelerin kurulduğu ve
projenin yıl sonunda tamamlanmasının planlandığı
kamuoyuyla paylaşılmıştır (MEB, 2021aa).
Akademik destekler
Seyreltilmiş yüz yüze eğitim, tam kapanma,
uzaktan eğitim ve son olarak tam zamanlı yüz yüze
eğitimle sürdürülen 2021 yılı boyunca öğrencilerin
öğrenme süreçlerine katkı sağlamak amacıyla MEB
tarafından sunulan ek desteklerden öne çıkanlar
kategorik olarak aşağıda sunulmaktadır.
■  Destekleme ve Yetiştirme Kursları
(DYK): 2020-2021 eğitim öğretim yılı
ikinci döneminde COVID-19 kaynaklı okul
kapanmaları ve uzaktan eğitimin devam ettiği
süreçlerde sınav grubu olarak adlandırılan 8 ve
12. sınıf öğrencilerinin LGS ve YKS sınavlarına
hazırlık süreçlerini kolaylaştırmak amacıyla
Destekleme ve Yetiştirme Kursları, okul öncesi
ile birlikte en uzun süreli açık kalan birimler
arasında yer almıştır. 2021-2022 eğitim
öğretim yılının başlamasıyla 8 ve 12. sınıflar

için DYK’lar 6 Eylül’de açılmış, daha sonra 6, 7,
10 ve 11. sınıflar da DYK kapsamına alınmıştır.
■  EBA Destek Noktası: Uzaktan eğitim
sürecinde evinde yeterli dijital altyapı ve
cihazları olmayan öğrencilerin Eğitim Bilişim
Ağı (EBA) internet sitesine ulaşabilmeleri
amacıyla oluşturulan EBA destek noktalarının
sayısı artmıştır. 18 Mart’ta, Birleşmiş Milletler
Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) desteğiyle
mülteci öğrenci nüfusunun fazla olduğu Hatay,
Kilis, Gaziantep, Şanlıurfa ve Ankara’da 164
yeni EBA Destek Noktası ve 6 Mobil Destek
Aracının hizmete sunulduğu açıklanmıştır.
Bu finansal destek kapsamında, EBA Destek
Noktalarında 15-20 kişilik sınıflar oluşturulmuş,
toplam 3.169 adet bilgisayar seti kurulmuştur
(MEB, 2021ab). 23 Haziran’da ise Millî Eğitim
Bakanlığı tarafından, Birleşmiş Milletler
Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR)
Türkiye Temsilciğinin desteğiyle mültecilerin
yoğunlukta olduğu iller dahil toplam 16 ilde
114 yeni EBA Destek Noktası kurulduğu
duyurulmuştur. Destek merkezlerinin her
birinde 15-20 kişilik sınıflar oluşturulduğu ve
2.059 adet bilgisayar sağlandığı belirtilmiştir
(MEB, 2021ac). Bu gelişmelerle birlikte 2021
yılında Türkiye genelindeki EBA Destek
Noktası sayısı 15.262’ye; Mobil Destek Noktası
sayısı ise 94’e ulaşmıştır (MEB, 2021ad).
■  Tablet bilgisayar dağıtımı: Uzaktan eğitim
sürecinde yeterli teknolojik cihaz ve internete
sahip olmayan öğrencilere destek amaçlı
yaşama geçirilen tablet bilgisayar dağıtımı
uygulaması, 2021 yılında da devam etmiş, 12
aşamada 700 binden fazla tablet bilgisayar
dağıtılmıştır. İhtiyacı olan öğrencilere ücretsiz
olarak verilen tablet bilgisayarlar, EBA’ya
erişim için 25 GB kotalı internet hizmetiyle
birlikte öğrencilere teslim edilmiştir (MEB,
2021ae).
TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM BÖLÜM 2
■  LGS kapsamındaki merkezi sınava yönelik
örnek soru kitapçıkları: Merkezi sınava
girecek öğrencileri desteklemek amacıyla
Türkçe, matematik, fen bilimleri, T.C.
İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük, din kültürü
ve ahlak bilgisi ve İngilizce derslerine yönelik
olarak 2021 yılında 5 adet soru kitapçığı
yayımlanmıştır (MEB, 2021af).
■  İngilizce Etkinlik Kılavuzu: İlkokul ve ortaokul
öğrencileri için 2-8. sınıf düzeylerine yönelik 7
kitap, 70 fasikül ve ses dosyalarından oluşan
etkinlik kılavuzu Ocak ayında yayımlanmıştır.
İngilizce Etkinlik Kılavuzu, öğrencilerin
uzaktan eğitim sürecinde yabancı dil öğrenme
süreçlerindeki verimliliği artırmak üzere EBA
platformu üzerinden erişime açılmıştır (MEB,
2021ag).
■  İlkokul öğrencileri için çalışma fasikülleri:
Dördüncü sınıf öğrencileri için Türkçe,
İngilizce, sosyal bilgiler, fen bilimleri ve din
kültürü ve ahlak bilgisi derslerine yönelik
hazırlanan çalışma fasikülleriyle öğrencilere
destek ders kaynakları sağlanmıştır (MEB,
2021ah).
■  Ortaokul öğrencileri için soru fasikülleri:
Uzaktan eğitim sürecinde 5, 6, 7 ve 8.
sınıf öğrencilerinin öğrenme süreçlerini
desteklemek amacıyla MEB, Soru Oluşturma
ve Geliştirme Dairesi ve 81 ildeki Ölçme
Değerlendirme Merkezlerinin çalışmalarıyla
hazırlanan fasikülleri düzenli olarak
yayımlamıştır (MEB, 2021ai).
■  Lise öğrencileri için mobil soru bankası: Lise
kademesindeki öğrencilerin salgın sürecinde
uzaktan eğitimlerini desteklemek amacıyla
15 bin sorudan oluşan mobil soru bankası
uygulamasının erişime açıldığı 3 Şubat’ta
duyurulmuştur. Ölçme ve Değerlendirme
Sınav Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından
hazırlanan soru bankalarında tüm derslere
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 53
BÖLÜM 2 TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM
yönelik sorular yer almış, oluşturulan mobil
soru bankası akıllı cihazlarda yer alan Google
Play Store ve Appstore’dan erişime açılmıştır
(MEB, 2021aj).
■  Beceri temelli etkinlikler kitap seti: Salgın
sürecinde öğrencilerin öğrenme süreçlerini
destekleyerek öğrenme kayıplarının en aza
indirilmesi ve öğrencilerin edindiği bilgilerin
beceriye dönüşmesine katkı sağlaması
amacıyla 9, 10, 11 ve 12. sınıflara yönelik
beceri temelli etkinliklerden oluşan kitap
setleri yayımlanmıştır (MEB, 2021ak; 2021al;
2021am).
■  YKS İnteraktif Soru Çözümleri Platformu:
8 Şubat-11 Haziran tarihleri arasında YKS’ye
hazırlanan öğrencilere soru çözüm desteği
sunmak amacıyla Youtube üzerinden canlı
yayın yapan ve soru-cevap etkileşimine
dayanan dijital bir platform kurulmuştur.
Ortaöğretim Genel Müdürlüğü Youtube
kanalından sürdürülen canlı yayınlarla
öğrencilerin YKS’ye hazırlık sürecine katkı
sağlanması amaçlanmıştır (MEB, 2021an).
■  Yardımcı Kaynak Destek Paketi: İkinci
sınıftan 12. sınıfa kadar tüm sınıf düzeylerinde
öğrencilerin öğrenme kayıplarını telafi
edebilme ve ek kaynak ihtiyacını karşılama
amacıyla yardımcı soru kaynaklarının 5000
sorudan oluşan ilk paketi “yardimcikaynaklar.
meb.gov.tr” internet adresi üzerinden
4 Ekim’de yayımlanmıştır. Bu çalışma
fasiküllerinin il millî eğitim müdürlükleri
tarafından basılı olarak ihtiyacı olan
öğrencilere ücretsiz dağıtımının yapılacağı
açıklanmıştır. Ayrıca 8, 9 ve 10. sınıf öğrencileri
için ilk kez etkileşimli soruların yanı sıra LGS
ve YKS’ye yönelik çalışma soruları ve kaynak
setleri de öğrencilerin erişimine açılmıştır
(MEB, 2021ao). MEB’in hazırlamış olduğu
destek paketleri Kasım ve Aralık aylarında da
54 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
ilgili internet adresinden yayımlanmış, her
ayın ilk haftası yayımlanmaya devam edileceği
belirtilmiştir.
Okula güvenli dönüş
2021 yılında okullarda tekrar yüz yüze eğitime
geçebilmek ve bu durumu sürdürülebilir kılmak
amacıyla eğitim kurumlarında alınan tedbirler ve
güvenlik önlemlerine yönelik öne çıkan düzenleme
ve gelişmeler aşağıda özetlenmektedir.
■  “Okulum Temiz” belgesi yenileme işlemleri:
Salgının ilk yılında Millî Eğitim Bakanlığı ve
Türk Standartları Enstitüsü arasında imzalanan
protokol çerçevesinde “Eğitim Kurumlarında
Hijyen Şartlarının Geliştirilmesi, Enfeksiyon
Önleme ve Kontrol Kılavuzu” geliştirilmiş ve
“Okulum Temiz” belgelendirme programı
başlatılmıştır. Bu program gereğince yerine
getirilmesi zorunlu olan belge yenileme
tetkiklerinin kılavuza uygun olarak 2021-
2022 eğitim öğretim yılının başlangıcına
kadar tamamlanması Millî Eğitim Bakanlığı
tarafından tüm okullara 11 Haziran 2021’de
bildirilmiştir.2 İlgili yazıda 2021-2022 eğitim
öğretim yılı için belge yenileme dokümanlarının
güncellenerek öz değerlendirme yapılması ve
il millî eğitim müdürlüğüne bağlı iş yeri sağlık
ve güvenlik birimlerince gerekli tetkiklerin
eğitim öğretim yılı başlamadan tamamlanması
konusuna dikkat çekilmiştir.
■  Okullara temizlik malzemesi desteği:
Okulların yüz yüze eğitime açılabilmesi için
Okulum Temiz belgesinde yer alan hijyen
koşullarının sağlanması konusunda ihtiyaç
duyulan maske, dezenfektan ve temizlik
malzemeleri gibi desteklerin okullara
sağlanacağı Millî Eğitim Bakanlığı tarafından
kamuoyuyla paylaşılmıştır (MEB, 2021ap).
2
MEB Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 11.06.2021 tarihli
ve E-24301423-60.02-26368844 sayılı resmi yazısı

■  Ek destek personeli istihdamı: 22 Ağustos’ta
MEB’e bağlı pansiyonlarda görev yapmak
üzere 5 bin 872 yeni aşçı ve yardımcı destek
personeli istihdam edileceği açıklanmıştır
(MEB, 2021aq). Ayrıca 3 Kasım’da, 2021-2022
eğitim öğretim döneminin ikinci döneminde
İŞKUR’un Toplum Yararına Programlar
(TYP) uygulaması kapsamında okullarda 10
bin ek temizlik elemanı istihdam edileceği
paylaşılmıştır (AA, 2021d).
■  Eğitim çalışanlarının aşılanması: 14 Ocak
2021’de Sağlık Bakanlığı tarafından başlatılan
COVID-19 aşılama takviminde eğitim
çalışanları ikinci aşamada öncelikli gruplar
arasında sıralanmıştır (T.C. Sağlık Bakanlığı,
2021). 24 Şubat’ta dönemin Millî Eğitim
Bakanı Ziya Selçuk’un aşılanmasıyla eğitim
çalışanlarının aşılanma sürecinin başlatıldığı,
1 milyon 259 eğitim çalışanı listesinin Sağlık
Bakanlığına iletildiği, aşı tedarik sürecine
bağlı olarak öğretmenlerin aşılanmasının
yapılacağı duyurulmuştur (MEB, 2021ar).
Okulların 6 Eylül’de açılacağının ilan edildiği
tarih olan 19 Ağustos’ta Bakanlık tarafından
yapılan açıklamada öğretmenlerin en az bir
doz aşılanma oranı %80,34, iki doz aşılanma
oranı ise %69,73 olarak açıklanmıştır (MEB,
2021p). Okulların açılmasından bir hafta sonra
13 Eylül’de MEB tarafından açıklanan verilere
göre en az bir doz aşı olan öğretmen oranı
%91’e, en az iki doz aşı olan öğretmen oranı
ise %78’e ulaşmıştır (MEB, 2021as). Bakanlık,
okulları açık tutmakla ilgili en büyük avantajın
eğitim personeli aşılanmalarındaki yüksek oran
olduğunu vurgulamıştır (MEB, 2021t).
8 Ekim’de sınıf öğretmenlerinin aşılanma oranının
diğer öğretmenlere göre daha yüksek olduğu ve
bu grupta birinci doz aşı oranının %98, ikinci doz
aşı oranının ise %89 olduğu belirtilmiştir (MEB,
2021at). 13 Ekim tarihinde yapılan açıklamada ise
TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM BÖLÜM 2
Türkiye’deki meslek grupları arasında en yüksek
aşılanma oranına sahip olan grubun öğretmenler
olduğu, birinci doz aşı oranının %92,45’e ulaştığı;
hastalığı geçirmiş (%5) ve ikinci doz aşı olmuş
(%86) kişilerle birlikte hesaplandığında eğitim
çalışanlarının %91’inin bağışıklık kazandığı
belirtilmiştir (MEB, 2021au). 4 Kasım’da en az
bir doz aşı olan öğretmen oranı %93, iki doz
aşı olan öğretmen oranı %87, hastalığı geçiren
öğretmen oranı ise yine %5 olarak açıklanmıştır.
Bakan Özer, bu tarihte öğretmenler arasındaki
vaka sayısının çok düşük olduğunu ifade etmiştir
(MEB, 2021av). Aralık 2021’de ise en az iki doz aşı
olmuş veya hastalığı geçirerek antikor oluşturmuş
öğretmenlerin oranı yaklaşık %94 olarak
açıklanmıştır (MEB, aw).
■  “COVID-19 Salgınında Okullarda Alınması
Gereken Önlemler” başlıklı rehber: 2021-
2022 eğitim öğretim yılının 6 Eylül’de yüz yüze
eğitimle açılacağının duyurulmasının ardından
24 Ağustos’ta Millî Eğitim Bakanlığı, Sağlık
Bakanlığı iş birliğiyle “COVID-19 Salgınında
Okullarda Alınması Gereken Önlemler”
başlıklı rehberi hazırlayarak okulların güvenle
açılabilmesine katkı sağlaması amacıyla bu
rehberi tüm il millî eğitim müdürlükleriyle
paylaşmıştır (MEB, 2021ax). Bu rehberde
eğitim çalışanlarının aşılanmasıyla ilgili genel
kurallar iki maddede açıklanmıştır:
»  “Öğretmenler, eğitim personeli, kantin
çalışanları ve öğrenci servisi personelinin
tam doz aşılarının tamamlanmış olması
önerilir.
»  Öğrencilerle bir araya gelmesi zorunlu
olan öğretmen ve okul çalışanlarının
aşı olmamaları durumunda haftada iki
kez PCR testi ile taranmaları istenir ve
sonuçlar okul tarafından gerekli işlemler
yapılmak üzere kayıt altında tutulur.”
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 55
BÖLÜM 2 TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM
MEB’in bu kararı, İçişleri Bakanlığı tarafından tüm
illere gönderilen PCR testi zorunluluğu konulu
genelge3 kapsamında okulların açılmasıyla birlikte
uygulanmaya başlamıştır.
■  Elektronik Takip Sistemi: Okulların ve
sınıfların açılıp kapanma kararlarını alabilmek
amacıyla okul bazlı eğitim çalışanlarının aşı
olma durumları, PCR testi sonuçları, vaka ve
yakın temas nedeniyle kapanan sınıflara ilişkin
güncel bilgileri içeren yeni bir süreç izleme
sistemi kurulmuştur (MEB, 2021b).
■  COVID-19 Salgın Yönetim Destek Merkezi:
2021-2022 eğitim öğretim yılı başlarken
olası vaka, temas gibi durumlarda izlenecek
yollarla ilgili okullara destek olmak amacıyla
MEBİM bünyesinde COVID-19 Salgın Yönetim
Destek Merkezi kurulmuştur. Okulların
telefonla bilgi edinebileceği bu danışma hattı
aracılığıyla gerekli yönlendirmelerin yapılması
amaçlanmıştır (MEB, 2021ay).
■  Okullarda COVID-19 Vaka Çıkması
Durumunda Yapılması Gereken Uygulamalar
Rehberi: COVID-19 önlemleri kapsamında 5
Eylül’de MEB ve Sağlık Bakanlığı iş birliğinde
hazırlanan “Okullarda COVID-19 Vaka Çıkması
Durumunda Yapılması Gereken Uygulamalar
Rehberi” yayımlanmıştır (MEB, 2021az). Bu
rehberde, bir sınıfta bir öğrencinin COVID-19
pozitif tanısı alması üzerine öğrencilerin
ve öğretmenin izlenmesi, bu sürede her iki
grubun da okula devam etmesi gerektiği
belirtilmiştir. Bu sürede, okula girişlerde ve
günde en az iki kez semptom sorgulaması
yapılması ve ateş ölçümleriyle birlikte
öğretmen ve öğrencilerin 14 gün boyunca
izlenmesi gerektiği vurgulanmıştır. Sınıfta 10
gün içinde öğrencilerde ikinci pozitif tanının
3
İçişleri Bakanlığı İller İdaresi Genel Müdürlüğünün 31.08.2021
tarihli ve E-89780865-153-13807 sayılı resmi yazısı
56 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
olması durumunda ise ilgili sınıfın tamamının
yakın temaslı kabul edilmesi ve 14 gün
boyunca temaslı takibine alınması gerektiği
yer almıştır. 4 Ekim’de Sağlık Bakanlığı Bilimsel
Danışma Kurulunun “Temaslı Takibi, Salgın
Yönetimi, Evde Hasta İzleme ve Filyasyon” adlı
rehberi güncellemesiyle birlikte bu doğrultuda
hazırlanan “Okullarda COVID-19 Vaka Çıkması
Durumunda Yapılması Gereken Uygulamalar
Rehberi”nde de güncelleme yapılmıştır (MEB,
2021ba). Rehberde yapılan güncellemeyle
sınıfta ikinci pozitif vaka çıkması durumunda
öğrencilerin karantina süresi 5 güne
düşürülmüş, aile onayı alınan öğrencilerin
okula devamlılığının bu süreden sonra PCR
testi sonucuna göre belirlenmesi gerektiği
yer almıştır. PCR testi olmayan öğrencilerin
karantina süresi de 10 güne düşürülmüştür.
Değerlendirme ve öneriler
2021 yılında salgın sürecinde okulları açık
tutabilmek için farklı modeller denenmiştir.
Eylül ayı itibarıyla artan aşılama oranları ve
okulları açık tutmaktaki kararlılıkla birlikte sınıf
bazlı kapanma uygulaması, yüz yüze eğitimin
sürdürülmesinde etkili olmuştur.
2021 yılında uzaktan ve yüz yüze eğitimin birlikte
sunulması, yerinde karar dönemi, tam kapanma ve
tam zamanlı uzaktan eğitim ve son olarak ise sınıf
bazlı kapanma gibi farklı yöntemler salgının seyrine
göre alınan kararlar doğrultusunda uygulanmıştır.
2021 yılında, yerinde karar ve sınıf bazlı kapanma
uygulamaları okulların açık tutulması için atılan
adımların başında gelmiştir. Yerinde karar dönemi
salgının seyrindeki olumsuz ilerleyiş nedeniyle
yalnızca 6 hafta sürmüş olsa da bu süreç okulların
açılıp kapanmasına yerel düzeyde karar verme
aşamasına geçiş için önemli bir adım olarak
görülmektedir. Türkiye’deki tüm okulların aynı
anda kapatılıp açılmasının tüm çocukların eğitim

süreçlerini sekteye uğrattığının fark edilmesi
ve düşük riskli bölgelerde eğitim öğretimin
sürdürülmeye çalışılması açısından yerinde karar
dönemine geçiş uygulaması önemli bir aşama
olarak değerlendirilmektedir.
2021-2022 eğitim öğretim yılının birinci dönemi
ise salgının başladığı Mart 2020’den bu yana tüm
kademelerde, tam zamanlı ve yüz yüze eğitimle
sürdürülebilen ilk dönem olmuştur. Yeni eğitim
öğretim yılında okulların açık tutulması için izlenen
politikaların başında COVID-19 vaka ve temaslı
tespitine göre sınıf bazlı kapanma uygulaması
gelmiştir. Okullarda “COVID-19 Vaka Çıkması
Durumunda Yapılması Gereken Uygulamalar
Rehberi” doğrultusunda ilerleyen süreçte sınıflar
aralıklı olarak açılıp kapansa da tüm okulları tam
kapanmaya götüren bir durumun olmaması olumlu
bir gelişme olmuştur. Bunun yanı sıra eğitim
çalışanlarının aşılanması, aşı olmayan personele
PCR testi olma zorunluluğu, ek destek personeli
istihdamı gibi güvenli okullaşma tedbirlerindeki
artışın da eğitim öğretimin sürdürülmesi sürecine
olumlu biçimde yansıdığı gözlemlenmiştir.
Salgının başlangıcından bu yana ilk kez bir eğitim
öğretim döneminin tüm kademelerde, tam
zamanlı ve yüz yüze eğitimle başlaması ve eğitimin
kesintisiz ilerlemesi yönündeki “kararlılık”, salgınla
mücadele sürecine olumlu katkı sağlamıştır.
Yılın ilk yarısında eğitim çalışanlarının öncelikli
aşılama programında yer almasına rağmen
aşı tedarikinde yaşanan aksamalar nedeniyle
toplumsal bağışıklığın sağlanması sürecinin tahmin
edilenden daha uzun sürdüğü ilgili kurumlarca
paylaşılmıştır. Bu durumun eğitim öğretim
süreçlerine yansıması ise 2020-2021 eğitim
öğretim yılının ikinci döneminde okulların açılması
sürecinin yaz aylarına doğru ertelenmesi olmuştur.
Ancak toplumsal aşılanmayla birlikte eğitim
çalışanlarının aşılanma oranlarındaki artış, okulların
açılabilmesi için önemli göstergelerin başında
gelmiştir. Toplumsal bağışıklığın güçlenmesiyle
TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM BÖLÜM 2
birlikte Millî Eğitim Bakanlığının okulları açma ve
açık tutma konusunda gösterdiği “kararlılık” ve
“ortak siyasi irade”, 2021-2022 eğitim öğretim
yılının tüm kademelerde, tam zamanlı ve yüz yüze
eğitimle açılmasının ve okulların dönem boyu açık
tutulabilmesinin zeminini oluşturmuştur.
Sınıf bazlı kapanma uygulamasıyla birlikte
izolasyonda olan öğrenciler için oluşan öğrenme
eksiklikleri ve kayıplarını gidermeye yönelik
izlenecek politikalar netleştirilmelidir.
Sınıf bazlı kapanma uygulamasının başlatıldığı
2021-2022 eğitim öğretim yılı birinci dönemi
boyunca, yüz yüze eğitime ara verilen ve uzaktan
eğitime geçilen sınıflarda izolasyonda olan
öğrenciler için eğitim öğretim eksikliklerinin
nasıl telafi edileceğine, eğitimin doğası gereği
uzaktan eğitim yöntemiyle işlenemeyen konu ve
kazanımların tamamlanmasında öğretmenlerin
nasıl bir yol izleyeceğine yönelik bir yol haritası
ya da yönlendirme rehberi geliştirilmemiştir. Sınıf
bazlı kapanmalar devam ederken, okula güvenli
dönüş için rehberler ve izlenmesi gereken yollara
yönelik hazırlıklarda olduğu gibi, öğretmenlere
ve okul yöneticilerine rehberlik edecek, öğrenme
kayıplarını telafi etme ve salgının seyrine göre
uzaktan eğitime geçilen sınıflarda eğitim öğretim
süreçlerinin takip edilmesi ve düzenlenmesini
sağlama konusunda neler yapılacağını içeren
araçlar geliştirilmelidir. Çeşitli ülkeler, izolasyonda
olan öğrencilerin takibi, eğitim öğretim süreçlerinin
düzenlenmesi ve izolasyon sonrası okula dönüşte
programların uyarlanması gibi konularda
okullarda akademik mentör ya da koordinatör
görevlendirilmesi gibi yöntemler geliştirmişlerdir
(TEDMEM, 2021c). Bu örnekte olduğu gibi, sınıf
bazlı kapanma kapsamında izolasyon süresi içindeki
öğrenciler için, her okulun kendi dinamiğine
uygun çok yönlü ve etkili çözümler geliştirilerek
COVID-19 salgınıyla yaşanan okul kapanmalarının
etkileri bertaraf edilebilir.
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 57
BÖLÜM 2 TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM
2021 yılının ilk yarısında çoğunlukla uzaktan
eğitimle geçirilen dönem boyunca ailenin
imkân ve koşullarına bağlı olarak öğrencilerin
öğrenmeyi sürdürme durumları arasında büyük
farkların olması, fırsat eşitliğini sağlamada engel
oluşturmuştur.
2021 yılının ilk yarısında okul öncesi öğrencileri,
özel eğitim öğrencileri, köy okulu öğrencilerinin
yüz yüze eğitimlerine; sınava hazırlık grubu olarak
nitelendirilen 8 ve 12. sınıf öğrencilerinin ise DYK
kapsamındaki yüz yüze eğitimlerine diğer kademe
ve sınıf düzeyleriyle kıyaslandığında daha uzun
süre devam edebilmiş olması, salgının ilk yılındaki
uygulamalardan farklılaşan bir gelişme olmuştur.
Ancak bu gruplar dışında kalan diğer sınıf
düzeylerinin okula yüz yüze eğitimle devam ettiği
süre oldukça sınırlı kalmış, öğrenciler çoğunlukla
uzaktan eğitim yöntemiyle öğrenmeyi sürdürmeye
çalışmıştır. Özellikle uzaktan eğitime erişimi kısıtlı
olan dezavantajlı öğrenciler ve aileler için okula
dönüşün sağlanamaması beraberinde önemli
zorluklar getirmiştir.
MEB tarafından salgının öğrenciler üzerindeki
olumsuz etkilerini gidermek amacıyla; en çok
ihtiyacı olan öğrencilerden başlamak üzere, farklı
uygulamalar çerçevesinde ek kaynak, materyal
ve teknolojik cihaz destekleri sağlanmış olsa
da uzaktan eğitime erişilememesi ve uzaktan
eğitimden verim alınamaması gibi erişim ve nitelik
sorunları 2021 yılının ilk yarısında da ciddi biçimde
devam etmiştir. Bunun yanı sıra; öğrencilerin
öğrenme kayıpları ve kademeler ilerledikçe
oluşan yeni öğrenme ihtiyaçları da birbirinden
farklılaşmıştır. Özellikle çalışmak üzere okulu terk
eden ya da terk etme riski bulunan dezavantajlı
gruplar ve mülteci çocuklar için okulların kapalı
kaldığı süre, sosyal-duygusal, fiziksel gelişim ve
akademik açıdan kayıpların katlanarak arttığı bir
zaman dilimi olmuştur.
58 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
Eğitim sisteminde halihazırda okullar ve bölgeler
arası başarı farklarının 3 yıllık öğrenme sürecine
karşılık gelebilecek kadar genişlemesinin, ulusal
ve uluslararası göstergelerin neredeyse değişmez
sonuçlarından biri olduğu da göz önünde
bulundurulduğunda (TEDMEM, 2021b), bu
farklara ve öğrenme kayıplarına yönelik müdahale
politikalarının geliştirilmesine daha fazla ihtiyaç
duyulduğu düşünülmektedir. Çocuğun içine
doğduğu ev ve yaşam koşullarının eğitim yaşamının
önemli bir belirleyicisi olması gibi mevcut fırsat
eşitsizliği sorunları da geçerliğini korurken,
harici bir sorun olan COVID-19 salgınının da bu
eşitsizlikleri pekiştirdiği ve derinleştirdiği gerçeği
göz ardı edilmemelidir.
Eğitim ve öğretim sürecinin sekteye uğradığı
1,5 yılda oluşan öğrenme kayıplarını gidermeyi
hedefleyen etkili, kapsayıcı ve sürdürülebilir bir
telafi eğitimi politikası geliştirilememiştir.
Mart 2020’de ülke genelinde okulların aniden
kapatılmasıyla başlayan ve Eylül 2021’e kadar
aralıklı tam kapanma, kısmen açılma ve seyreltilmiş
sınıflarda kademeli yüz yüze eğitime geçişlerle
sürdürülen 1,5 yıllık süreç, kısa bir zaman dilimi gibi
görünse de öğrenciler aslında bu sürede, iki sınıf
düzeyini geride bırakmıştır. Mart 2020’de 3. sınıf
olan bir öğrenci Eylül 2021’de ortaokul 5. sınıfa,
salgın başladığında okul öncesinde olan bir öğrenci
ise tamamen yüz yüze eğitime geçildiğinde 2.
sınıfa başlamıştır.
Çoğunlukla uzaktan eğitimle sürdürülen bu 1,5
yıllık sürede öğrenilemeyen, unutulan ya da
yeterince pekiştirilemeyen konu ve kazanımların
çok geç olmadan yeniden ele alınmasına yönelik
telafi programı ihtiyacı konusunda ortak bir görüş
oluşmuştur. Bu ihtiyacı gidermek üzere Millî
Eğitim Bakanlığı tarafından Mayıs 2021’de 1,5 yıl
sürmesi öngörülen Ulusal Destekleme Programı
başlatılmıştır. Telafide Ben de Varım Programının

daha çok fiziksel, sosyal-duygusal etkinliklerden
oluştuğu ancak ilerleyen süreçte akademik kayıplar
için farklı destek paketlerinin sunulacağı, Talim ve
Terbiye Kurulu tarafından hazırlandığı belirtilen
kritik kazanımların açıklanacağı, okulların kendi
telafi planlarını bu doğrultuda oluşturacağı gibi
pek çok adım UDEP kapsamında açıklanmıştı.
Ancak yapılan açıklama ve planlamaların büyük
çoğunluğunun ilerleyen süreçlerde yaşama
geçirilemediği görülmüştür. Ayrıca, yaz tatilinde
sürdürülen Telafide Ben de Varım Programına
kayıt yaptıran öğrencilerin ne kadarının
etkinliklere katılım gösterdiği, programın etkililiği
ve öğrencilerin fiziksel ve psikolojik iyi oluşları
üzerindeki etkisine yönelik herhangi bir süreç
değerlendirmesi kamuoyuyla paylaşılmamıştır.
Eğitim ve öğretim programlarında yeni bir
düzenleme yapılmadan, eğitimin kaldığı yerden
salgın yaşanmamış gibi devam etmesi, öğrenme
kayıplarını göz ardı etmek anlamına gelmektedir.
Öğrenme kayıplarının giderilmesi için herhangi
bir telafi programının uygulanmaması durumunda
öğrencilerin giderek daha az öğrenme düzeyine
sahip olarak eğitim yaşamlarını sürdüreceklerine;
öğrenme kayıplarının yalnızca ulusal düzeyde değil
uluslararası ölçme ve değerlendirme sonuçlarına
da olumsuz olarak yansıyacağına yönelik bilimsel
öngörüler bulunmaktadır (Azevedo vd., 2020;
Kaffenberger, 2021; TEDMEM, 2021c). Millî
Eğitim Bakanlığı tarafından DYK kapsamına 8 ve
12. sınıflara ek olarak 6, 7, 10 ve 11. sınıfların da
alınması kararı ile birlikte farklı sınıf düzeyleri için
düzenlenen kazanım değerlendirme uygulamaları,
her ne kadar telafi için atılmış olumlu birer adım
olarak görülse de öğrencilerin salgın sürecinde
ne kadar öğrenme kaybı yaşadığı, bu destek
süreçlerinin kayıpların giderilmesine nasıl
katkısının olacağı, öğretmenlerin bu konuda nasıl
destekleneceği ve izlenecek yol haritasına yönelik
kamuoyuyla paylaşılan bir bilgi bulunmamaktadır.
TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM BÖLÜM 2
Okula güvenli dönüş sürecinde sadece fiziksel
önlemler odağa alınmıştır. Okulların açılabilmesi
ve açık tutulması için yoğunlukla fiziksel önlemlere
odaklanılması anlaşılır ve gerekli bir durum olsa
da, ilerleyen süreçte okula dönüş ve öğrenme
kayıplarının telafi edilmesinde izlenecek sistematik
yöntem kamuoyuyla paylaşılmamıştır. Salgının
gölgesinde geçen yaklaşık iki yıllık süreç açık
biçimde göstermektedir ki öğrenme kayıpları
telafi edilmiş ve artık geride bırakılmış bir mesele
olmaktan ziyade, hala artarak devam eden ve
pekişerek öğrenme yoksulluğuna dönüşme
tehlikesi barındıran; toplumsal, ekonomik ve
sosyal-duygusal açıdan da uzun vadeli etkileri olan
bir sorun alanı olarak eğitim sistemimizde varlığını
sürdürmektedir.
III. ÖZEL ÖĞRETIM
2021’de ne oldu?
Millî Eğitim Bakanlığına bağlı tüm eğitim
kurumlarında olduğu gibi özel öğretim
kurumlarında da 2021 yılındaki eğitim öğretim
süreçleri 15 Şubat’ta uzaktan ve yüz yüze eğitimle
başlamıştır. İlerleyen aylarda alınan yerinde karar,
tam kapanma ve yüz yüze eğitime geçiş süreçlerine
yönelik gelişmelerin yanı sıra COVID-19 salgınına
yönelik tedbir ve önlemler, özel öğretim kurumları
için de geçerli olmuş, 2020-2021 eğitim öğretim
dönemi 2 Temmuz’da tamamlanmıştır. Özel
öğretim kurumları 2021-2022 eğitim öğretim
yılına da MEB’e bağlı tüm kurum ve kuruluşlarla
birlikte 1 Eylül’de okul öncesi ve 1. sınıflarda uyum
eğitimiyle, 6 Eylül’de ise tüm kademe ve sınıf
düzeylerinde yüz yüze eğitimle başlamıştır.
2021 yılında özel öğretim kurumlarına yönelik
gerçekleştirilen çeşitli düzenlemeler ve öne çıkan
uygulamalar aşağıda özetlenmektedir.
■  5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu
kapsamında faaliyet gösteren özel okullarda
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 59
BÖLÜM 2 TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM
8 ve 12. sınıflara yönelik yüz yüze takviye
kursları ve özel öğretim kurslarının 12. sınıf
öğrencileri ve mezunlar için düzenlediği yüz
yüze eğitimlerin isteğe bağlı olarak 22 Ocak
itibarıyla başlatılabileceği duyurulmuştur.4
■  19 Kasım 2020 tarihinde MEB tarafından
valiliklere iletilen yazıyla COVID-19 tedbirleri
kapsamında geçici olarak durdurulan eğitim
kurumları arası öğrenci nakil ve geçiş
işlemlerinin yeniden başlayacağı 22 Ocak
2021’de açıklanmıştır. Buna göre öğrenci
isteğine bağlı olarak gerçekleştirilecek nakil
ve geçiş işlemlerinin temel eğitim öğrencileri
için dönem atlatma işlemlerinin ardından,
ortaöğretim kademesi öğrencileri için ise
yarıyıl tatilinin ilk haftasından itibaren
yapılması ve ilgili nakillerin Okul Öncesi
Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği
ile Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliğinin
hükümleri çerçevesinde sürdürülmesi gerektiği
paylaşılmıştır (MEB, 2021bb).
■  15 Nisan itibarıyla 5580 sayılı Özel Öğretim
Kurumları Kanunu kapsamında faaliyet
gösteren özel öğretim kurslarında yalnızca
12. sınıflar ve mezunlar için yüz yüze eğitime
devam edilebileceği, diğer özel öğretim
kurumlarında eğitim öğretim faaliyetlerinin
uzaktan eğitim yöntemiyle yapılacağı bilgisi
paylaşılmıştır. Bu kapsamda öğrenim gören
öğrencilere hizmet veren özel yurt ve
pansiyonların sadece bu öğrencilere hizmet
veren bölümlerinin açık kalabilmesine izin
verilmiştir.5
■  30 Nisan-17 Mayıs tarihleri arasında ülke
genelinde tam kapanma ve uzaktan eğitime
geçilmesiyle birlikte tüm özel öğretim
kurumları da uzaktan eğitime geçmiştir.
4
MEB Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğünün 20.01.2021
tarihli ve E-16915068-410.99-19434562 sayılı yazısı
5
MEB Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğünün 14.04.2021
tarihli ve E-16915068-405.99-24217017 sayılı yazısı
60 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
Özel yaygın eğitim kurumlarında da ilgili
tarihlerde teorik derslerin uzaktan eğitimle
yapılacağı, uygulamalı eğitim ve dönem
sonu sınavlarının 17 Mayıs tarihine kadar
yapılamayacağı açıklanmıştır. Özel öğrenci
barınma hizmeti sunan kurumların ise Sağlık
Bakanlığı tarafından hazırlanan COVID-19
Salgın Yönetimi ve Çalışma Rehberi ve MEB’in
talimatları doğrultusunda gerekli önlemleri
almak koşuluyla barınma hizmetlerini yerine
getirmesine izin verilmiştir.6
■  1 Haziran itibarıyla başlayan süreçte, özel okul
öncesi eğitim kurumlarında, özel gereksinimli
öğrencilerin devam ettiği özel okullarda ve
12. sınıf öğrencilerine düzenlenen takviye
kurslarında yüz yüze eğitime geçileceği
belirtilmiştir.7
»  2020-2021 eğitim öğretim yılının sonunda
11. sınıftan 12. sınıfa ve 7. sınıftan 8.
sınıfa geçen öğrenciler için özel öğretim
kurumlarının 5 Temmuz-27 Ağustos
arasında yaz dönemi takviye kursları
açabilmelerine izin verilmiştir. Kurslarda
fiziki mesafeyi koruyacak biçimde oturma
planları oluşturulmasının, maske, mesafe
ve hijyen kurallarına yönelik tedbirlerin
alınmasının zorunlu olduğu belirtilmiştir.8
»  21 Haziran-2 Temmuz arasında resmi
okullarda olduğu gibi ortaöğretim
kademesinde eğitim veren tüm özel
okullarda sorumluluk ve mazeret
sınavlarının tamamlanması, DYK’lar ve
12. sınıflar için rehberlik faaliyetlerinin
sürdürülmesi kararlarını içeren yazı okullara
gönderilmiştir. Bu tarihler arasında sosyal,
6
MEB Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğünün 29.04.2021
tarihli ve E-16915068-10.07.01-24873067 sayılı yazısı
7
MEB Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğünün 03.06.2021
tarihli ve E-16915068-10.07.01-25954307 sayılı yazısı
8
MEB Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğünün 14.06.2021
tarihli E-16915068-405.01-26419974 sayılı yazısı

sportif ve kültürel etkinliklerin ya da eğitim
öğretim faaliyetlerinin planlanabilmesine
izin verilmiştir.9
»  Özel okullarda öğrenim gören ve önceki
yıllarda eğitim ve öğretim desteği
alarak okuduğu öğretim kademesini
tamamlayan öğrencilere ödenecek eğitim
ve öğretim desteği verilmesine ilişkin
tebliğ, 20.11.2021 tarihli 31665 sayılı
Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir. Buna göre 2021-2022 eğitim
öğretim yılına ilişkin şartları taşıyan
öğrencilere yönelik eğitim öğretim destek
tutarı 4. sınıf öğrencileri için 4.165 TL; 8,
11 ve 12. sınıf öğrencileri için 4.850 TL
olarak belirlenmiştir.
Değerlendirme ve öneriler
COVID-19 salgını sürecinde başlayan özel okul
ve öğrenci sayısındaki düşme eğilimi 2021 yılında
da devam etmiştir.
Son on yıllık süreç incelendiğinde kademelere
göre özel okul ve öğrenci sayılarının genellikle
her yıl sistematik bir şekilde arttığı görülmektedir
(Tablo 2.4). Ancak 2020-2021 eğitim öğretim
yılına gelindiğinde, yalnızca ilkokul kademesinde
okul ve derslik bazında, ortaokul kademesinde
ise derslik bazında kısmi bir artış yaşanmıştır.
İlkokul kademesindeki özel eğitim kurumu sayısı
67, derslik sayısı 1.390; ortaokul kademesinde
ise yalnızca derslik sayısı 268 adet artmıştır. Bu
kısmi artışların dışında kalan diğer kademelerde
COVID-19 salgınının başladığı 2019-2020 eğitim
öğretim yılıyla birlikte önceki yıllardan farklı olarak
okul, öğrenci, öğretmen ve derslik sayılarında
genel bir düşüş eğilimi görülmektedir. Bir önceki
yıla kıyasla 2020-2021 eğitim öğretim yılında
toplam özel öğretim kurumları sayısı 369, öğrenci
sayısı ise 157.593 azalmıştır. Kademeler arasında
9
MEB Ortaöğretim Genel Müdürlüğünün 01.06.2021 tarihli ve
E-83203306-10.03-25849343 sayılı yazısı
TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM BÖLÜM 2
en ciddi düşüş ise okul öncesi kademesinde
gerçekleşmiş, öğrenci sayısı bir önceki yıla göre
yaklaşık %33 oranında azalmıştır. Okul öncesi
kademesini takiben ise en çok düşüşün yaşandığı
ikinci kademe olan ortaokulda öğrenci sayısı
yaklaşık %10 oranında düşüş göstermiştir.
İlkokul, ortaokul ve lise kademelerinde eğitim
veren özel öğretim kurumlarının 2020-2021 eğitim
öğretim yılında yaşadığı öğrenci sayılarındaki
düşüşün birden fazla nedeni olabilir. Nedenlerden
biri, COVID-19 salgını sürecinde 2020-2021 eğitim
öğretim yılının da çoğunlukla uzaktan eğitimle
sürdürülmesinden dolayı ailelerin çocuklarının okul
kaydını nakil yoluyla devlet okullarına geçirmesi
olabilir. Benzer şekilde, salgın döneminde
yaşanan ekonomik nedenlerle kapanan özel
okullardaki öğrencilerin bir kısmının da kayıtları,
talepleri doğrultusunda en yakın devlet okullarına
geçirilmiştir.10 Bunun yanı sıra, toplam öğrenci
sayısı ve okullaşma oranlarındaki azalmanın
bir kısmı, 4+4+4 eğitim sistemiyle birlikte 5
yaşta ilkokula başlayan normalden fazla sayıda
öğrencinin 2020-2021 eğitim öğretim yılında
ortaokuldan liseye geçmesine bağlanmaktadır.
Nitekim, 2020-2021 eğitim öğretim yılında resmi
ve özel öğretim kurumlarının lise kademesindeki
öğrenci sayısı bir önceki yıla kıyasla toplamda
yaklaşık 690 bin kadar artmıştır. Bu durum,
özel okulların ortaokul kademesindeki öğrenci
sayılarındaki düşüş eğiliminin nedenleri arasında
sayılabilir.
Özel okul öncesi eğitim kurumlarındaki öğrenci
sayısı ilk kez düşüş göstermiştir.
Özel okul öncesi eğitim kurumlarının öğrenci
sayılarındaki %33’lük azalmanın 2020-2021 eğitim
öğretim yılında ilgili yaş grubunda okul öncesi
10
2020-2021 yılları arasında kapanan özel eğitim kurumlarına
ilişkin soru önergesine verilen cevap. Esas no 7/43664 (2021).
https://www2.tbmm.gov.tr/d27/7/7-43664sgc.pdf adresinden
erişildi.
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 61
BÖLÜM 2 TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM

  TABLO 2.4 

Özel Öğretimde Yıllara ve Kademelere Göre Okul, Öğrenci, Öğretmen ve Derslik Sayılarındaki Değişimler
(2014-2021)*

Geçen yıla Geçen yıla

2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 2018/19 2019/20 2020/21 göre değişim göre değişim
(Sayısal) (%)
Okul 4.372 4.658 4.630 5.218 5.352 5.655 5.320 -335 -5,92
Okul öncesi

Öğrenci 171.648 191.670 201.396 236.355 258.674 289.213 193.518 -95.695 -33,09
Öğretmen 16.719 18.083 16.510 19.447 21.064 22.716 19.340 -3.376 -14,86
Derslik 13.718 16.699 22.550 25.736 27.066 29.067 27.411 -1.656 -5,70
Okul 1.205 1.389 1.324 1.618 1.808 1.982 2.049 67 3,38
Öğrenci 203.272 232.039 213.113 233.740 262.164 274.018 269.312 -4.706 -1,72
İlkokul

Öğretmen 22.194 25.908 23.108 28.966 32.667 33.514 33.285 -229 -0,68
Derslik 17.823 23.019 22.325 26.159 29.295 29.980 31.370 1.390 4,64
Okul 1.111 1.555 1.481 1.869 2.060 2.351 2.343 -8 -0,34
Ortaokul

Öğrenci 208.424 278.089 288.766 321.779 338.046 347.495 311.811 -35.684 -10,27
Öğretmen 23.016 31.288 28.775 37.593 41.437 42.944 39.316 -3.628 -8,45
Derslik 10.342 17.317 17.672 23.107 26.969 28.887 29.155 268 0,93
Okul 1.603 2.923 2.618 2.989 3.589 3.882 3.789 -93 -2,40
Öğrenci 240.171 472.611 514.480 559.838 581.693 557.472 535.964 -21.508 -3,86
Lise

Öğretmen 31.113 58.502 52.569 63.451 74.572 75.576 70.274 -5.302 -7,02
Derslik 19.345 41.727 37.482 43.153 51.334 51.403 50.813 -590 -1,15
Okul 8.291 10.525 10.053 11.694 12.809 13.870 13.501 -369 -2,66
Öğrenci 823.515 1.174.409 1.217.755 1.351.712 1.440.577 1.468.198 1.310.605 -157.593 -10,73
Toplam

Öğretmen 93.042 133.781 120.962 149.457 169.740 174.750 162.215 -12.535 -7,17
Derslik 61.228 98.762 100.029 118.155 134.664 139.337 138.749 -588 -0,42
*İlgili yıllara ait MEB (2021bc) örgün eğitim istatistikleri kullanılarak TEDMEM tarafından hazırlanmıştır.

kademesindeki okullaşmanın genel olarak düşük öncesi eğitime başlayabileceği halde kaydının
seyretmesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. yapılmamasıyla sonuçlanmış olabilir. Özel okullarda
Salgın koşullarında, okul öncesi kademesi 2020- okuyan okul öncesi öğrenci sayısının toplam
2021 eğitim öğretim yılında diğer kademelere ve
öğrenci sayısı içindeki oranı da düşünüldüğünde
sınıf düzeylerine göre daha fazla açık kalmıştır.
(%15,8-bkz. Tablo 2.5), özel okullarda gerçekleşen
Ancak devam zorunluluğunun olmaması ve okula
devamın veli rızasına bağlı olarak gerçekleşmiş okul öncesi kademesindeki öğrenci sayılarındaki
olması gibi nedenler, bazı ailelerin çocuklarını düşüşün salgın nedeniyle okul kayıtlarında yaşanan
okula göndermemeyi tercih etmesiyle ya da okul azalmadan kaynaklandığı fikri pekişmektedir.

62 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

 TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM BÖLÜM 2

Son yıllardaki eğilimden farklı olarak özel önceki yıla göre 12.535 azalmış olması, ekonomik
okullarda istihdam edilen öğretmen sayısında ilk sebeplerden ya da özel okulların veya dersliklerin
kez düşüş yaşanmış, öğretmen sayısı geçen yıla kapanmasından kaynaklanmış olabilir. Öğretmen
göre yaklaşık %7 azalmıştır. sayısındaki azalmanın, okullaşmanın düşük kaldığı
okul öncesi kademesinde oransal olarak diğer
Son yıllarda özel okullarda istihdam edilen
kademelerden daha fazla seyretmesi kaçınılmaz
öğretmen sayısında sistematik bir artış eğilimi
bir durum olmuş, kadro sayısı olarak öğretmen
olmasına karşın 2021 yılında ilk kez %7,2’lik bir
azalma yaşanmış; 2019-2020 eğitim öğretim sayısındaki en büyük düşüşün ise lise kademesinde
yılında 174.750 olan öğretmen sayısı, 2020-2021 gerçekleştiği görülmüştür.
eğitim öğretim yılına gelindiğinde 162.215’e Özel okulda öğrenim gören öğrenci sayısının
gerilemiştir. Öğretmen sayısındaki düşüşün
toplam öğrenciler içindeki payında azalma
kademelere göre oranları;
olmuştur.
•  okul öncesinde %14,86 (3.376 öğretmen)
Son yıllardaki özel öğretim kurumlarının ve bu
•  ilkokulda %0,68 (229 öğretmen) kurumlarda öğrenim gören öğrencilerin resmi ve
•  ortaokulda %8,45 (3.628 öğretmen) özel tüm eğitim kurumları içindeki payı sürekli artış
eğiliminde olmuştur (Grafik 2.3). Ancak COVID-19
•  lisede %7,02 (5.302 öğretmen) olmuştur
salgını süreciyle birlikte özel okul ve derslik
(Tablo 2.4).
sayılarında düşüş yaşanmıştır. Böylece, 2020-2021
COVID-19 etkisinde geçen ve çoğunlukla uzaktan eğitim öğretim yılında toplam okullar içindeki özel
eğitimle sürdürülen bir eğitim öğretim yılında özel okul payı neredeyse aynı kalmış; ancak öğrenci
okullarda istihdam edilen öğretmen sayısının bir payında 0,9 yüzde puan azalma gerçekleşmiştir.

  GRAFİK 2.3 

Özel Öğretimdeki Okul ve Öğrenci Sayısının Toplam Okul ve Öğrenciler İçindeki Payı (2014-2021) (%)*

2014-2015 5,2
12,6

2015-2016 7,5
15,7

2016-2017 7,6
15,9

2017-2018 8,3
17,8

2018-2019 8,7
19,2

2019-2020 8,8
20,2

2020-2021 7,9
20,1

0 5 10 15 20 25

Öğrenci Okul
*İlgili yıllara ait MEB (2021bc) örgün eğitim istatistikleri kullanılarak TEDMEM tarafından hazırlanmıştır.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 63

BÖLÜM 2 TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM
Özel okulların toplam okul sayısına oranındaki
düşüş kısmi olsa da özel okullardaki öğrenci
sayısının toplam öğrenci sayısına oranındaki düşüş,
özel okulların öğrenci sayısının azaldığının ve
devlet okullarındaki öğrenci sayısının sistemdeki
payının artığının bir göstergesidir.
2020-2021 eğitim öğretim yılında özel öğretimdeki
okul ve öğrenci sayısının toplam okul ve öğrenciler
içindeki payına ilişkin kademelere göre sınıflama
ise Tablo 2.5’te verilmiştir. Bu verilere göre, özel
okullardaki öğrenci sayısının en yüksek olduğu
kademe lise olmasına rağmen (bkz. Tablo 2.4), özel
okullarda eğitim gören öğrenci sayısının resmi ve
özel okullardaki toplam öğrenci sayısına oranının
en yüksek seyrettiği kademe %15,8 ile okul öncesi
olmuştur. En yüksek okul payına sahip kademe
de %50,4 ile özel okul öncesi eğitim kurumlarıdır.
Okul öncesi kademesini, %11 olan payı ile lise
kademesi takip etmektedir.
Salgın sürecinin özel okullar üzerindeki etkisinin
incelenmesi ve yaşanan sorunların çözüme
kavuşturulması, tüm çocukların sürdürülebilir ve
nitelikli eğitime erişim hakkı açısından oldukça
önemlidir.
Salgın dönemindeki özel okullara ait eğitim
istatistikleri incelendiğinde neredeyse tüm
kademelerde son on yıldaki eğilimden farklı
  TABLO 2.5  sağlayacak tedbirlerin alınması ve kriz dönemine
Kademelere Göre Özel Öğretimdeki Okul ve
Öğrenci Sayısının Toplam Okul ve Öğrenciler
İçindeki Payı (2021) (%)
Okul Öğrenci
Okul öncesi 50,4 15,8
İlkokul 8,3 5,1
Ortaokul 12,3 6,1
Lise 29,2 11
Kaynak: MEB, 2021a.
64 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
biçimde okul, öğrenci, öğretmen ve derslik
sayılarında azalma yaşandığı görülmektedir. MEB
tarafından Mayıs 2021’de yapılan açıklamada
da bu durum açık biçimde ortaya çıkmaktadır.
Açıklamada, 2020 ve 2021 yıllarında 938 özel
okulun kapandığı, 882 özel okulun ise devredildiği;
kapanan özel okullarda 37.850 öğrencinin okuduğu
ve 4.940 öğretmenin görev yaptığı belirtilmiştir.
Devredilen özel okullarda okuyan öğrenci sayısının
95.580; öğretmen sayısının ise 11.331 olduğu bilgisi
paylaşılmıştır. Bakanlık, salgın döneminde kapanan
özel okullardaki 14.652 öğrenci ile devredilen
özel okullarda okuyan 35.302 öğrencinin devlet
okullarına geçişlerinin yapıldığını açıklamıştır.11
Bu bilgiler ışığında, salgın döneminde özel
okullarda ekonomi dengesinin bozulması
sonucu okulun kapatılması ya da devredilmesi
gibi olumsuz gelişmeler, öğrencileri ve ailelerin
eğitim planlamalarını sekteye uğratmakta ve
çocukların nitelikli eğitime kesintisiz biçimde
erişiminin önünde engel oluşturmaktadır. On
binlerce öğrencinin eğitiminin kesintiye uğraması,
binlerce öğretmenin ise ekonomik gerekçelerle
mesleğinden çıkarılması ve etkilenen kişilerin
aileleri de dahil edildiğinde, okul kapanması ya da
devredilmesinden kaynaklanan olumsuzlukların
toplumun ciddi bir kesimine yansıdığı gerçeğiyle
karşı karşıya kalınmaktadır. Özel öğretim
kurumlarında kurumsal ve finansal sürdürülebilirliği
özgü desteklerin sağlanması önem arz etmektedir.
Bunun yanında, kapanan özel okullardan kaydı
alınan öğrencilerin eğitim öğretim süreçlerine
devam edip etmediği takip edilmeli, bir devlet
okuluna ya da başka bir özel okula geçiş yapmayan
ve eğitimden kopan öğrenciler varsa onları tekrar
eğitim sistemine dahil etmek amacıyla gerekli
adımlar atılmalıdır.
11
2020-2021 yılları arasında kapanan özel eğitim kurumlarına
ilişkin soru önergesine verilen cevap. Esas no 7/43664 (2021).
https://www2.tbmm.gov.tr/d27/7/7-43664sgc.pdf adresinden
erişildi.
 TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM BÖLÜM 2

KAYNAKÇA
5580 sayılı kanun kapsamında açılan özel okullarda öğrenim gören ve önceki yıllarda eğitim ve öğretim
desteği kapsamına alınıp öğretim kademesini tamamlamayan öğrencilere 2021-2022 eğitim-öğretim
yılında eğitim ve öğretim desteği ödemesine ilişkin tebliğ. T.C. Resmî Gazete, Sayı 31665 (2021).
https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/11/20211120-17.htm adresinden erişildi.
AA. (2021a). Millî Eğitim Bakanı Selçuk: Büyük ve kapsamlı bir telafi süreciyle olumsuz etkileri ortadan
kaldıracağız. https://www.aa.com.tr/tr/egitim/milli-egitim-bakani-selcuk-buyuk-ve-kapsamli-bir-
telafi-sureciyle-olumsuz-etkileri-ortadan-kaldiracagiz/2254945 adresinden erişildi.
AA. (2021b). Millî Eğitim Bakanı Selçuk telafi eğitimi programının detaylarını açıkladı. https://
www.aa.com.tr/tr/egitim/milli-egitim-bakani-selcuk-telafi-egitimi-programinin-detaylarini-
acikladi/2260151 adresinden erişildi.
AA. (2021c). Millî Eğitim Bakanı Özer: Okullar ilk açılan ve en son kapanan yerler olmak durumundadır.
https://www.aa.com.tr/tr/egitim/milli-egitim-bakani-ozer-okullar-ilk-acilan-ve-en-son-kapanan-
yerler-olmak-durumundadir/2365490 adresinden erişildi.
AA. (2021d). Millî Eğitim Bakanı Mahmut Özer: Okulların kapanmasıyla ilgili hiçbir durum söz konusu
değildir. https://www.aa.com.tr/tr/gundem/milli-egitim-bakani-mahmut-ozer-okullarin-
kapanmasiyla-ilgili-hicbir-durum-soz-konusu-degildir/2410291 adresinden erişildi.
Azevedo, J. P., Hasan, A., Goldemberg, D., Iqbal, S. A. ve Geven, K. (2020). Simulating the potential
impacts of COVID-19 school closures on schooling and learning outcomes: A set of global
estimates. The World Bank. https://elibrary.worldbank.org/doi/abs/10.1596/1813-9450-9284
adresinden erişildi.
Kaffenberger, M. (2021). Modelling the long-run learning impact of the Covid-19 learning shock: Actions
to (more than) mitigate loss. International Journal of Educational Development, 81. https://doi.
org/10.1016/j.ijedudev.2020.102326.
MEB. (2018). 2023 eğitim vizyonu. https://2023vizyonu.meb.gov.tr/doc/2023_EGITIM_VIZYONU.pdf
adresinden erişildi.
MEB. (2020). Basın açıklaması. https://www.meb.gov.tr/basin-aciklamasi/haber/22189/tr adresinden
erişildi.
MEB. (2021a). Millî eğitim istatistikleri: Örgün eğitim 2020-2021. http://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_
dosyalar/2021_09/10141326_meb_istatistikleri_orgun_egitim_2020_2021.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021b). Bakan Özer, NTV canlı yayınında eğitim gündemine ilişkin soruları yanıtladı. https://
www.meb.gov.tr/bakan-ozer-ntv-canli-yayininda-egitim-gundemine-iliskin-sorulari-yanitladi/
haber/24087/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021c). Millî Eğitim Bakanlığı 2021 yılı bütçe raporu. https://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_
dosyalar/2020_12/30125920_2021_BUTCE_SUNUYU.pdf.
MEB. (2021d). 2020-2021 eğitim öğretim yılının ikinci dönemi uzaktan ve yüz yüze eğitimle başlıyor.
https://www.meb.gov.tr/2020-2021-egitim-ogretim-yilinin-ikinci-donemi-uzaktan-ve-yuz-yuze-
egitimle-basliyor/haber/22553/tr adresinden erişildi.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 65

BÖLÜM 2 TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM

MEB. (2021e). Basın açıklaması. Eğitimde kontrollü normalleşme sürecinde eğitim kurumlarının açılma
ve uygulama kriterleri. http://www.meb.gov.tr/basin-aciklamasi-egitimde-kontrollu-normallesme-
surecinde-egitim-kurumlarinin-acilma-ve-uygulama-kriterleri/haber/22651/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021f). Basın açıklaması. http://www.meb.gov.tr/basin-aciklamasi/haber/22900/tr adresinden
erişildi.
MEB. (2021g). Basın açıklaması. http://www.meb.gov.tr/basin-aciklamasi/haber/23005/tr adresinden
erişildi.
MEB. (2021h). Basın açıklaması. http://www.meb.gov.tr/basin-aciklamasi/haber/23092/tr adresinden
erişildi.
MEB. (2021i). Basın açıklaması. http://www.meb.gov.tr/basin-aciklamasi/haber/23203/tr adresinden
erişildi.
MEB. (2021j). Basın açıklaması. http://www.meb.gov.tr/basin-aciklamasi/haber/23320/tr adresinden
erişildi.
MEB. (2021k). Okullarda 2020-2021 eğitim öğretim dönemi yarın sona eriyor. http://www.meb.gov.tr/
okullarda-2020-2021-egitim-ogretim-donemi-yarin-sona-eriyor/haber/23575/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021l). Ulusal Destekleme Programı başlıyor. http://www.meb.gov.tr/ulusal-destekleme-
programi-basliyor/haber/22518/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021m). Bakan Selçuk: Telafide Ben de Varım Programını paylaştı. http://www.meb.gov.tr/bakan-
selcuk-telafide-ben-de-varim-programini-paylasti/haber/23323/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021n). Telafide Ben de Varım Programı uygulama esasları. https://cdn.eba.gov.tr/telafi/
PDFler/2_uygulama_esaslari.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021o). Telafide Ben de Varım başlıyor. http://www.meb.gov.tr/telafide-ben-de-varim-basliyor/
haber/23605/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021p). 6 Eylül’de tam zamanlı olarak yüz yüze eğitim başlayacak. https://www.meb.gov.tr/6-
eylulde-tam-zamanli-olarak-yuz-yuze-egitim-baslayacak/haber/23878/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021q). Bakan Özer, okullarda yüz yüze eğitim hazırlıklarının detaylarını açıkladı. http://www.
meb.gov.tr/bakan-ozer-okullarda-yuz-yuze-egitim-hazirliklarinin-detaylarini-acikladi/haber/23938/
tr adresinden erişildi.
MEB. (2021r). Bakan Özer, Koronavirüs Bilim Kurulu toplantısı sonrası açıklama yaptı. https://www.
meb.gov.tr/bakan-ozer-koronavirus-bilim-kurulu-toplantisi-sonrasi-aciklama-yapti/haber/23970/tr
adresinden erişildi.
MEB. (2021s). Bakan Özer: En son kapatılacak yerlerin okullar olduğu irademiz aynen devam etmektedir.
https://www.meb.gov.tr/bakan-ozer-en-son-kapatilacak-yerlerin-okullar-oldugu-irademiz-aynen-
devam-etmektedir/haber/24037/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021t). Bakan Özer: Aslolan, okullarımızın açık olması ve yüz yüze eğitimin devam etmesi. https://
www.meb.gov.tr/bakan-ozer-aslolan-okullarimizin-acik-olmasi-ve-yuz-yuze-egitimin-devam-etmesi/
haber/24194/tr adresinden erişildi.

66 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

 TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM BÖLÜM 2

MEB. (2021u). Uzaktan eğitimdeki öğrenme kayıplarının tespiti için kazanım değerlendirme uygulaması
başladı. https://www.meb.gov.tr/uzaktan-egitimdeki-ogrenme-kayiplarinin-tespiti-icin-kazanim-
degerlendirme-uygulamasi-basladi/haber/24396/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021v). Millî Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Genel müdürlüğü. Destekleme ve yetiştirme kursları
e-kılavuzu. https://e-kurs.meb.gov.tr/Dosya/DYK_KILAVUZU.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021w). Destekleme ve yetiştirme kurslarından 7 ve 11. sınıf öğrencileri de faydalanabilecek.
https://www.meb.gov.tr/destekleme-ve-yetistirme-kurslarindan-7-ve-11-sinif-ogrencileri-de-
faydalanabilecek/haber/24221/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021x). Destekleme ve yetiştirme kurslarının kapsamı genişletildi. https://www.meb.gov.tr/
destekleme-ve-yetistirme-kurslarinin-kapsami-genisletildi/haber/24611/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021y). Yardımcı kaynaklar, tüm eğitim kademelerinde Kasımdan itibaren ücretsiz dağıtılacak.
https://www.meb.gov.tr/yardimci-kaynaklar-tum-egitim-kademelerinde-kasimdan-itibaren-
ucretsiz-dagitilacak/haber/24362/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021z). Kütüphanesiz Okul Kalmayacak. https://www.meb.gov.tr/kutuphanesiz-okul-kalmayacak/
haber/24405/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021aa). MEB’den bir ayda 3.200 okula yeni kütüphane. https://www.meb.gov.tr/mebden-bir-
ayda-3200-okula-yeni-kutuphane/haber/24691/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021ab). EBA Destek Noktaları her geçen gün daha da güçleniyor. http://www.meb.gov.tr/eba-
destek-noktalari-her-gecen-gun-daha-da-gucleniyor/haber/22811/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021ac). 114 EBA Destek Noktası daha hizmete açıldı. http://www.meb.gov.tr/114-eba-destek-
noktasi-daha-hizmete-acildi/haber/23518/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021ad). EBA Destek Noktası. http://ebadesteknoktasi.meb.gov.tr/ adresinden erişildi.
MEB. (2021ae). Tablet bilgisayar desteğinin 12. fazında 41 bin 873 tablet daha 62 ildeki öğrencilerimize
ulaşıyor. https://www.meb.gov.tr/tablet-bilgisayar-desteginin-12-fazinda-42-bin-873-tablet-daha-
62-ildeki-ogrencilerimize-ulasiyor/haber/23030/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021af). LGS kapsamında merkezi sınava katılacak adaylar için Mayıs ayı örnek soru kitapçığı
yayımlandı. http://www.meb.gov.tr/lgs-kapsaminda-merkez-sinava-katilacak-adaylar-icin-mayis-ayi-
ornek-soru-kitapcigi-yayimlandi/haber/23134/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021ag). İlkokul ve ortaokul öğrencilerinin İngilizce öğrenme süreçlerine renkli etkinliklerle destek.
https://www.meb.gov.tr/ilkokul-ve-ortaokul-ogrencilerinin-ingilizce-ogrenme-sureclerine-renkli-
etkinliklerle-destek/haber/22319/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021ah). 4. sınıflar için tüm ünitelerden yardımcı fasiküller yayımlandı. https://www.meb.gov.tr/4-
siniflar-icin-tum-unitelerden-yardimci-fasikuller-yayimlandi/haber/23441/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021ai). Ortaokul öğrencileri için 3.000 soruluk yeni kaynak. https://www.meb.gov.tr/ortaokul-
ogrencileri-icin-3000-soruluk-yeni-kaynak/haber/23233/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021aj). Lise öğrencileri için 15 bin soruluk mobil soru bankası. http://www.meb.gov.tr/lise-
ogrencileri-icin-15-bin-soruluk-mobil-soru-bankasi/haber/22466/tr adresinden erişildi.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 67

BÖLÜM 2 TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM

MEB. (2021ak). 10. sınıf öğrencileri için beceri temelli etkinlikler kitap seti. http://www.meb.gov.tr/10-
sinif-ogrencileri-icin-beceri-temelli-etkinlikler-kitap-seti/haber/22630/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021al). 11. sınıf öğrencileri için beceri temelli etkinlikler kitap seti. http://www.meb.gov.tr/11-
sinif-ogrencileri-icin-beceri-temelli-etkinlikler-kitap-seti/haber/23003/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021am). 12. sınıf öğrencilerine yönelik beceri temelli etkinlik kitap seti. http://www.meb.gov.
tr/12-sinif-ogrencilerine-yonelik-beceri-temelli-etkinlik-kitap-seti-yayimlandi/haber/23421/tr
adresinden erişildi.
MEB. (2021an). YKS’ye hazırlanan öğrenciler için interaktif soru çözümleri başlıyor. http://www.meb.gov.
tr/yksye-hazirlanan-ogrenciler-icin-interaktif-soru-cozumleri-basliyor/haber/22492/tr adresinden
erişildi.
MEB. (2021ao). Öğrencilere her ay yardımcı kaynak desteği. https://www.meb.gov.tr/ogrencilere-her-ay-
yardimci-kaynak-destegi/haber/24208/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021ap). Yeni eğitim öğretim yılının güvenle başlayabilmesi için 81 ilde devam eden hazırlıklar
değerlendirildi. http://www.meb.gov.tr/yeni-egitim-ogretim-yilinin-guvenle-baslayabilmesi-icin-81-
ilde-devam-eden-hazirliklar-degerlendirildi/haber/23881/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021aq). Millî Eğitim Bakanlığı pansiyonlarına 5 bin 872 yeni aşçı ve yardımcı destek personeli
kadrosu. https://www.meb.gov.tr/mill-egitim-bakanligi-pansiyonlarina-5-bin-872-yeni-asci-ve-
yardimci-destek-personeli-kadrosu/haber/23886/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021ar). Bakan Selçuk Çorum’da öğretmenlerle KOVİD19 aşısı oldu. http://www.meb.gov.tr/
bakan-selcuk-corumda-ogretmenlerle-kovid19-asisi-oldu/haber/22616/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021as). Bakan Özer, TRT Haber canlı yayınında eğitim gündemini değerlendirdi. http://www.
meb.gov.tr/bakan-ozer-trt-haber-canli-yayininda-egitim-gundemini-degerlendirdi/haber/24054/tr
adresinden erişildi.
MEB. (2021at). Bakan Özer: 71 bin 320 okulumuzdan yüz yüze eğitime ara veren okulumuz bulunmuyor.
https://www.meb.gov.tr/bakan-ozer-71-bin-320-okulumuzdan-yuz-yuze-egitime-ara-veren-
okulumuz-bulunmuyor/haber/24239/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021au). Okullarımızda tüm sınıf ve kademelere ücretsiz yardımcı kaynak desteği veriyoruz.
https://www.meb.gov.tr/okullarimizda-tum-sinif-ve-kademelere-ucretsiz-yardimci-kaynak-destegi-
veriyoruz/haber/24301/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021av). Bakan Özer, CNN Türk canlı yayınında eğitim gündemini değerlendirdi. https://www.
meb.gov.tr/bakan-ozer-cnn-turk-canli-yayininda-egitim-gundemini-degerlendirdi/haber/24470/tr
adresinden erişildi.
MEB. (2021aw). Bakan Özer: Yüz yüze eğitime ara verme gündemimizde değil. http://www.meb.gov.tr/
bakan-ozer-yuz-yuze-egitime-ara-verme-gundemimizde-degil/haber/24948/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021ax). Salgın döneminde okullarda alınması gereken önlemler. http://www.meb.gov.tr/salgin-
doneminde-okullarda-alinmasi-gereken-onlemler/haber/23905/tr adresinden erişildi.

68 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

 TEMEL EĞİTİM VE ORTAÖĞRETİM BÖLÜM 2

MEB. (2021ay). Okullara destek için MEBİM bünyesinde COVID-19 salgın yönetim destek merkezi
kuruldu. http://www.meb.gov.tr/okullara-destek-icin-mebim-bunyesinde-covid-19-salgin-yonetim-
destek-merkezi-kuruldu/haber/23986/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021az). Okullarda COVID-19 Pozitif Vaka Çıkması Durumunda Yapılması Gereken Uygulamalar
Rehberi hazırlandı. http://www.meb.gov.tr/okullarda-covid-19-pozitif-vaka-cikmasi-durumunda-
yapilmasi-gereken-uygulamalar-rehberi-hazirlandi/haber/23988/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021ba). Okullarda COVID-19 Pozitif Vaka Çıkması Durumunda Yapılması Gereken Uygulamalar
Rehberi güncellendi. https://www.meb.gov.tr/okullarda-kovid-19-pozitif-vaka-cikmasi-durumunda-
yapilmasi-gereken-uygulamalar-rehberi-guncellendi/haber/24210/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021bb). Öğrenci nakilleri açılıyor. https://www.meb.gov.tr/ogrenci-nakilleri-aciliyor/
haber/22404/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021bc). Resmi istatistikler. https://sgb.meb.gov.tr/www/resmi-istatistikler/icerik/64 adresinden
erişildi.
Selçuk, Z. [@ziyaselcuk]. (2021, 7 Temmuz). Bugün baktım ki 7 milyon 962 bin 450 öğrencimiz
#telafidebendevarım deyip etkinliklere katılım bildirmiş. Türkiye genelinde 500 bine yakın farklı.
[Tweet]. Twitter. https://twitter.com/ziyaselcuk/status/1412673220071854081.
T.C. Cumhurbaşkanlığı (2021). 2022 yılı cumhurbaşkanlığı yıllık programı. T.C. Cumhurbaşkanlığı
Strateji ve Bütçe Başkanlığı. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/10/2022-Yili-
Cumhurbaskanligi-Yillik-Programi-26102021.pdf adresinden erişildi.
T.C. Sağlık Bakanlığı (2021). Aşı uygulanacak grup sıralaması. https://covid19asi.saglik.gov.tr/TR-77707/
asi-uygulanacak-grup-siralamasi.html adresinden erişildi.
TEDMEM. (2021a). Bir bakışta eğitim 2021: Türkiye üzerine değerlendirme ve öneriler. https://tedmem.
org/mem-notlari/degerlendirme/bir-bakista-egitim-2021 adresinden erişildi.
TEDMEM. (2021b). 20. Millî Eğitim Şûrası konularına ilişkin görüş ve öneriler (TEDMEM Güncel Yayınlar
Dizisi 6). Ankara: Türk Eğitim Derneği Yayınları.
TEDMEM. (2021c). Türkiye’nin telafi eğitimi yol haritası (TEDMEM Analiz Dizisi 9). Ankara: Türk Eğitim
Derneği Yayınları.
TÜİK. (2021). Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçları, İl, tek yaş ve cinsiyete göre nüfus, 2007-
2020 tablosu. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-
Sonuclari-2020-37210 adresinden erişildi.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 69

Fotoğraf: freepik.com - Pressfoto
 BÖLÜM 3

Mesleki ve
Teknik Eğitim
Dr. Beyza Himmetoğlu
72 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

COVID-19 salgını, dünyanın geri kalanında olduğu
gibi Türkiye’de de yaşamın pek çok alanının
çevrim içi ortamlara transfer edilmesine neden
olmuştur. Bu sürecin, kapsamlı ve uzun vadeli
etkilerini, eğitim öğretim süreçlerinin uzun süre
sekteye uğradığı ülkeler açısından ele almak
gerekmektedir. Türkiye de bu ülkeler arasında yer
almaktadır. Bu nedenle eğitimin her kademesi ve
türü açısından yapılan değerlendirmelerde uzaktan
eğitim ve sonrasındaki sürece değinmekte yarar
görülmektedir. Dünyanın neredeyse tamamen
hazırlıksız yakalandığı okul kapanmaları ve uzaktan
eğitim süreçlerine geçiş, teorik derslerin etkililiği
bağlamında dahi soru işaretleri oluştururken;
uygulama derslerinin büyük oranda işlevsiz
kalmasıyla sonuçlanmıştır. Bu nedenle meslek
edindirme sürecinde uygulamalı dersler ile staj
ve çıraklık gibi işbaşı eğitimlerinin yoğun olduğu
mesleki ortaöğretim kurumlarını incelerken
uzaktan ve yüz yüze eğitim uygulamalarının nasıl
bir seyir izlediğine değinmek gerekmektedir. Bu
bağlamda, 2021 yılında mesleki ve teknik eğitime
ilişkin neler yaşandığının ortaya konduğu ve
bunlara yönelik değerlendirmelerin sunulduğu bu
bölümde ilk olarak uzaktan ve yüz yüze eğitim
süreçleri ile ilgili gelişmelere yer verilmiştir.
COVID-19 salgınının etkilerini yalnızca eğitim
öğretim etkinlikleri ve öğrencilerin öğrenmeleri
kapsamında ele almak yeterli değildir. Salgın
sürecinde yaşanan gelişmeler aynı zamanda
bireylerin gereksinimleri ve bu gereksinimlerin
karşılanmasında etkili olan üretim süreçlerinde
de değişikliklere yol açmıştır. İş yapma usullerinin
yanı sıra toplumların sosyoekonomik yapısını
da değiştiren bu sürecin, mesleki ortaöğretim
kurumlarının üretim faaliyetleri üzerinde de
etkileri olmuştur. Bu etkiler ve sonuçları, mesleki
ve teknik eğitimde 2021 yılında yaşanan gelişmeler
kapsamında üretim faaliyetleri başlığında ele
alınmıştır.
Toplumların ekonomik dönüşümleri üzerinde
belirleyici rol oynayabilecek mesleki eğitim
MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM BÖLÜM 3
kurumlarının iyileştirilmesi pek çok ülkede olduğu
gibi Türkiye’de de eğitim sisteminin temel gündem
maddelerinden birini oluşturmaktadır. Bu durum,
7 yıl aradan sonra 1-3 Aralık 2021 tarihlerinde
toplanan 20. Millî Eğitim Şûrası’nın 3 ana
gündem maddesinden birinin, “mesleki eğitimin
iyileştirilmesi” olması ile daha da görünür hale
gelmiştir. Bunun yanı sıra Millî Eğitim Bakanlığının
son yıllarda mesleki ve teknik eğitime verdiği önem,
mesleki ve teknik eğitimin iyileştirilmesine yönelik
iş birlikleri, protokoller ve projeler aracılığıyla da
kendini göstermektedir. Bu bağlamda mesleki ve
teknik eğitimde 2021 yılında yaşanan gelişmelerin
ele alındığı üçüncü başlıkta yıl içinde öne çıkan iş
birliği protokolleri ve projeler yer almaktadır.
Mesleki ve teknik eğitim kapsamındaki gelişmeleri
şekillendiren etmenlerden biri de 21. yüzyılı
niteleyen değişim ve dönüşümlerdir. Gelinen
noktada birkaç yıl sonrasında dahi hangi
işlerin var olmaya devam edeceği veya mevcut
işlerin hangi mesleki becerileri gerektireceği
bilinememektedir. Böyle bir belirsizlik ortamında
öğrencilere kazandırılması gereken beceriler de
farklılaşmaktadır. Bu kapsamda mesleki eğitimde
hem akademik başarının hem de istihdam
ilişkisinin yükseltilmesine yardımcı olacak bilgi
ve becerilerle donanmış öğrenciler yetiştirmek
üzere çeşitli girişimlerde bulunulmaktadır. Bu
girişimlerden 2021 yılı içinde öne çıkanlar, bu
bölüm kapsamında mesleki eğitimde yaşanan
diğer gelişmeleri özetleyen başlık altında
sunulmuştur. Ayrıca bölüm içindeki her başlıkta
2021 yılında neler olduğu ortaya konduktan sonra
bunlara ilişkin değerlendirmeler yapılmakta ve
bu değerlendirmeler doğrultusunda önerilere yer
verilmektedir. Sonuç olarak mesleki ve teknik
eğitim bölümü, mesleki ve teknik ortaöğretim
kurumlarında;
•  uzaktan ve yüz yüze eğitim süreçlerine ilişkin
gelişmeler,
•  üretim faaliyetlerinde yaşanan gelişmeler,
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 73
BÖLÜM 3 MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM
•  iş birliği protokolleri ve projelerle ilgili
gelişmeler ve
•  yaşanan diğer gelişmeler
başlıkları altında yapılandırılmıştır.
I. MESLEKI VE TEKNIK ORTAÖĞRETIM
KURUMLARINDA UZAKTAN VE YÜZ
YÜZE EĞITIM SÜREÇLERINE ILIŞKIN
YAŞANAN GELIŞMELER
2021’de ne oldu?
2021 yılında mesleki ortaöğretim kurumlarında
uzaktan ve yüz yüze eğitim uygulamaları
kapsamında yaşanan gelişmeler, 2020-2021 eğitim
öğretim yılı ikinci dönemi için okulların açılış tarihi
olan 15 Şubat 2021 ile bu yayın için veri kesim tarihi
olarak belirlenen 5 Aralık 2021 tarihleri arasını
kapsayacak şekilde incelenmiştir. Bu süreçte
yaşanan gelişmelere aşağıda kronolojik olarak yer
verilmiştir.
2020-2021 eğitim öğretim yılı ikinci
döneminde yaşanan gelişmeler
•  2020-2021 eğitim öğretim yılı ikinci dönemi
15 Şubat 2021 tarihinde uzaktan eğitimle
başlamış; 1 Mart 2021 tarihinden itibaren
12. sınıflarda seyreltilmiş sınıf uygulaması ile
yüz yüze eğitime geçileceği duyurulmuştur
(MEB, 2021a).
•  1 Mart 2021 tarihinden itibaren mesleki
ve teknik Anadolu liseleri, çok programlı
Anadolu liseleri, güzel sanatlar liseleri
ve spor liseleri derslerine ait uygulama
kazanımlarının yüz yüze eğitimlerine tüm
sınıf seviyelerinde başlanacağı ve yüz
yüze eğitimlerde “2020-2021 Eğitim ve
Öğretim Yılı İkinci Dönem Çerçeve Öğretim
Programı’nın” kullanılacağı açıklanmıştır.
Yüz yüze eğitime katılımın zorunlu
olmayıp isteğe bağlı olduğu duyurulmuş;
74 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
ancak öğrencilerin takiplerinin düzenli bir
şekilde yapılabilmesi için yüz yüze eğitim
faaliyetlerine katılmayacak olan öğrencilerin
velileri tarafından dilekçe verilmesi gerektiği
belirtilmiştir (MEB, 2021b).
• 
Okullarda yüz yüze eğitim faaliyetlerinin
başlangıcı olarak 1 Mart 2021 tarihi
açıklanmış olmasına karşın 27 Şubat
2021’de MEB tarafından bir basın açıklaması
yapılmış ve 1 Mart 2021 Pazartesi günü
Cumhurbaşkanlığı Kabine Toplantısı’nda
yapılacak değerlendirmeler neticesinde
eğitim öğretim faaliyetlerine valilik il
hıfzıssıhha kurullarınca “yerinde karar”
uygulamasına bağlı olarak devam edileceği
belirtilmiştir.
•  2 Mart 2021 tarihinde Ortaöğretim Genel
Müdürlüğü tarafından yayımlanan yazı
ile tüm illerin ortaöğretim kurumlarında
12. sınıflarda yüz yüze eğitime başlandığı
duyurulmuş ve sürecin nasıl ilerleyeceği ile
ilgili ayrıntılar paylaşılmıştır (MEB, 2021c).
•  Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü
tarafından 3 Mart 2021 tarihinde yapılan
açıklamaya göre risk grubuna bakılmaksızın
tüm illerdeki mesleki ve teknik Anadolu
liseleri, çok programlı Anadolu liseleri, güzel
sanatlar liseleri ile spor liselerinin 9, 10 ve 11.
sınıflarındaki meslek derslerinin de yüz yüze
eğitimine başlandığı duyurulmuştur. Yapılan
açıklamada yüz yüze derslerin haftada 2 gün
olacağı bilgisine yer verilmiştir (MEB, 2012d).
•  Mart ayının başından itibaren uygulamaya
konulan uzaktan ve yüz yüze eğitim
uygulamaları COVID-19 salgının seyrinde
yaşanan gelişmeler nedeniyle Nisan
ayı itibariyle değişikliğe uğramıştır.
Bilim Kurulunun tavsiyeleri ve 26
Nisan 2021 tarihinde gerçekleştirilen
Cumhurbaşkanlığı Kabine Toplantısında
yapılan değerlendirmeler sonucunda ülke

genelinde COVID-19 tedbirleri kapsamında
29 Nisan-17 Mayıs 2021 tarihleri arasında
tam kapanmaya geçilmiştir. Bu süreçte yüz
yüze eğitime ara verilmesi ve sınavların
ertelenmesi kararı alınmış, 28 Nisan 2021
tarihinde yapılan açıklamayla işletmelerde
beceri eğitimi ve staj çalışmalarına da ara
verileceği duyurulmuştur (2021e).
•  18 Mayıs 2021 tarihinde Ortaöğretim
Genel Müdürlüğü tarafından 1 Haziran
2021 tarihine kadar uzaktan eğitime devam
edileceği bilgisi paylaşılmıştır (MEB, 2021f).
•  7 Haziran 2021 tarihinden itibaren
ortaöğretim kurumlarında, tüm
sınıf düzeylerinde eğitim ve öğretim
faaliyetlerinin haftada iki gün yüz yüze,
diğer günlerde ise uzaktan eğitim şeklinde
yapılacağı açıklanmıştır. Bu süreçte mesleki
ve teknik ortaöğretim kurumlarındaki
uygulama kazanımları yüz yüze, teorik
kazanımlar uzaktan eğitimle verilmeye
devam etmiştir (MEB, 2021g).
2020-2021 eğitim öğretim yılı yaz döneminde
yaşanan gelişmeler
•  2020-2021 eğitim öğretim yılı ikinci dönemi
not işlemleri 18 Haziran 2021 tarihinde
tamamlanmış, öğrencilerin karnelerine
e-okul sistemi üzerinden ulaşabilmeleri
sağlanmıştır.
•  Mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarında,
“Telafide Ben de Varım” Programı yaz
uygulaması 05 Temmuz-31 Ağustos 2021
tarihleri arasında uygulanmıştır (MEB,
2021h).
2021-2022 eğitim öğretim yılı birinci
döneminde yaşanan gelişmeler
•  2021-2022 eğitim öğretim yılı birinci
dönemi 6 Eylül 2021 tarihinde tüm eğitim
MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM BÖLÜM 3
kademelerinde yüz yüze başlamıştır. Bu
dönemde ülke genelinde veya yerinde
karar uygulamasıyla il temelinde okulların
kapanması yerine sınıf bazlı karar verme
sürecine geçilmiştir. Mesleki ortaöğretim
kurumları da bu tarihten itibaren tüm ders,
staj ve beceri uygulamalarına yüz yüze
eğitimler yoluyla devam etmektedir.
Beceri eğitimi ve staj çalışmalarına yönelik
gelişmeler
Mesleki ve teknik eğitimde uzaktan eğitim
sürecinde uygulamada tereddütlere yol açan
konular arasında beceri eğitimi ve staj çalışmaları
ön plana çıkmaktadır. Bu kapsamda alınan kararlar
ile öğrenciler, 2020-2021 eğitim öğretim yılı birinci
döneminde belirli koşulların sağlanması durumunda
öğrenci veya velisinin talebi ile işletmelerdeki
beceri eğitimlerine başlamışlar; ikinci dönemde
de bu eğitimlere katılmaya devam etmişlerdir. Bu
eğitimlere yalnızca 29 Nisan 2021’de başlayıp 17
Mayıs 2021’e kadar devam edem tam kapanma
sürecinde ara verilmiştir (MEB, 2021e). Ancak
salgın döneminde oluşan şartlar nedeniyle
işletmelere gidemeyen öğrencilerin yükümlü
oldukları staj çalışmasının yapılıp yapılmayacağı
hususunda tereddütler ortaya çıkmıştır. Bunun
üzerine 12 Mart 2021 tarihinde Anadolu Meslek
Programı 12. sınıf öğrencilerinden “İşletmelerde
Beceri/Mesleki Eğitim” dersini işletmelerde en
az bir dönem almış olanların staj çalışmasından
muaf tutulmaları kararı alınmıştır. Ek olarak, staj
çalışmalarına yönelik aşağıdaki kararlar alınmıştır
(MEB, 2021i):
• 
Anadolu Teknik Programı öğrencileri ile
birlikte Anadolu Meslek Programı 12. sınıf
öğrencilerinden “İşletmelerde Beceri/Mesleki
Eğitim” dersinin eğitimini uzaktan eğitim veya
yüz yüze olarak görenlerin staj çalışmaları tam
gün tam yıl eğitim kapsamında planlanacaktır.
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 75
BÖLÜM 3 MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM

• 
Anadolu Meslek Programı 12. sınıf Değerlendirme ve öneriler
öğrencilerinin “İşletmelerde Beceri/Mesleki
Uzaktan eğitim sürecinde uygulama gerektiren
Eğitim” dersinin içeriği ile staj programı içeriği
mesleki becerilerin kazandırılmasında yaşanan
birlikte değerlendirilerek yüz yüze eğitime
olası eksiklikler telafi edilmelidir.
devam edilen günlerde birleştirilmiş eğitim
uygulanarak tam gün tam yıl uygulaması Mesleki ve teknik ortaöğretim kurumları,
esaslarına göre tamamlanması sağlanacaktır. yetiştirdiği öğrencilere üretim ve hizmet
sektörlerinde istihdam edilmelerini sağlayacak
Tam gün tam yıl kapsamındaki staj uygulamalarının
beceriler kazandırmayı hedeflemektedir. Bu
yanı sıra 11. ve 12. sınıfı tamamlayanlara ve hiç
kapsamda kazandırılması hedeflenen mesleki
işletmeye gidemeyen öğrencilere öncelik verilerek
beceriler ise uygulama ağırlıklı dersler ve etkinlikler
Mayıs ayı itibariyle işletmelerde yoğunlaştırılmış
aracılığıyla öğrencilerin yaparak-yaşayarak
eğitim programına katılım sağlanması yönünde
öğrenmesini gerektirmektedir. Ancak COVID-19
kararlar alınmıştır. Ayrıca okullardaki döner sermaye
salgını ile birlikte Türkiye’de eğitim süreçlerinin
kapsamında mal ve hizmet üretiminde fiilen
Mart 2020 tarihinden 2021-2022 eğitim öğretim
çalışan öğrencilerin çalışma süreleri hesaplanarak
yılı derslerinin başlangıç tarihi olan 6 Eylül 2021’e
eksik kalan süre için staja devamlarının sağlanacağı
kadar, yaklaşık 1,5 yıllık bir süre boyunca çoğunlukla
belirtilmiştir. Ancak sonraki süreçte salgının
uzaktan eğitim yoluyla sürdürülmesi, mesleki ve
seyrinde yaşanan gelişmeler de göz önünde
teknik eğitimdeki uygulama gerektiren becerilerin
bulundurularak 40 iş günü olarak tamamlanması
kazandırılması bağlamında soru işaretlerine yol
gereken stajın okulda yapılması halinde staj
açmıştır. Bu becerilerin kazandırılamaması, uzun
süresinin 30 dakika üzerinden değerlendirilmesi
vadede mezunların istihdam edilme düzeylerini
kararına yer verilmiştir. Bununla birlikte, ikinci
etkileyeceği gibi ülke ekonomisi için de ek
dönem sınavları için daha önce belirlenen tarihler
kayıplar yaşanmasına neden olabilir. Bu kayıpların
ve yoğunlaştırılmış eğitim programı uygulayan
en aza indirilmesi, okul veya işletmelerdeki
mesleki ve teknik eğitim okullarının, işletmelere
uygulama kazanımlarında yaşanan eksikliklerin,
öğrenci yerleştirme işlemlerinin yapılması için
alan ve öğrenci bazlı tespiti ile olanaklıdır. Söz
belirlenen tarihler ertelenmiştir. Yoğunlaştırılmış
konusu eksikliklerin tespit edilmesinin ardından
eğitim programı kapsamında 2019-2020 eğitim
öğrencilerin istihdam fırsatlarını kaçırmasına
öğretim yılında işletmelere gidemeyen 11. ve
engel olmayacak şekilde meslek öncesi eğitim
12. sınıf öğrencilerinin, alanın bir önceki sınıf süreçlerinde veya işbaşında telafi eğitimleri
seviyesindeki temel becerilerine öncelik verilerek planlanmalı ve uygulanmalıdır.
eğitim öğretim faaliyetlerinin sürdürülmesi karara
bağlanmıştır (MEB, 2021j). Bu konu ile ilgili alınan Uzaktan eğitim sürecinde kazandırılamayan
bir karar da öğrencilerin kayıtlı oldukları okulla mesleki becerilerin telafi edilebilmesi için
aynı okul/program türü/alan/dalının bulunduğu öncelikle veriye dayalı bir durum tespiti yapmak
yerleşim yerlerinde devam eden staj çalışmalarına gerekmektedir. Bu durum tespiti yalnızca hangi
ve staj bitirme sınavına katılmalarını mümkün hale öğrencilerin hangi mesleki becerilerde eksik
getirmiştir (MEB, 2021k). kaldığının belirlenmesi açısından değil; telafi

76 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU


eğitimlerinin nasıl yapılandırılacağı, öğretmen ve
okul yöneticilerinin bu sürece nasıl hazırlanacağı
açısından da önemlidir. Öğrencilerin okula tam
zamanlı dönüşte, önceki öğrenmeler ve mesleki
kazanımlar açısından olmaları gereken düzeyin
ne kadar gerisinde olduklarına ilişkin durumları,
yüz yüze eğitimler sürecinde öğretmenler ve okul
yöneticilerine rehberlik edecek veriler arasında
yer almaktadır. Ancak 6 Eylül 2021’de başlayan
yüz yüze eğitim sürecinden önce mesleki eğitim
özelinde böyle bir durum tespitinin ne kadar
yapıldığı ile ilgili soru işaretleri bulunmaktadır.
Ayrıca uzaktan eğitim süreci, eğitimin her tür ve
kademesinde olduğu gibi mesleki eğitimde de
okulların, okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin
bu tür krizlere hazırlıklı olacak donanım, bilgi ve
becerilere gereksinimi olduğunu göstermiştir. Bu
gereksinimler dikkate alınarak öğretmenler ve
okul yöneticileri için ek mesleki gelişim etkinlikleri
düzenlenmeli ve mesleki eğitimin bu yeni sürece
hazırlanmasına katkıda bulunacak ilave kaynak
desteği sağlanmalıdır. Bunun yanı sıra uzaktan
eğitim süreçlerinin, uygulama ağırlıklı becerileri
kazandırmadaki etkinliğini artırmak üzere artırılmış
gerçeklik, sanal gerçeklik ve simülasyonlar gibi
araçlardan yararlanmayı olanaklı hale getirecek
hazırlıklar yapılmalıdır.
Mesleki eğitimde uzaktan eğitim sürecinin
ardından ortaya çıkan ve çıkabilecek okul
terklerine karşı önlemler alınmalıdır.
Uzaktan eğitim sürecinin ortaya çıkarabileceği
toplumsal ve ekonomik sonuçlardan biri de okul
terkleridir. COVID-19 sürecinde yaşanan uzun
süreli okuldan uzak kalma durumunun, okul
terki riskini artırdığı belirtilmektedir (OECD,
2021; TEDMEM, 2021). Okul terki riski özellikle
sosyoekonomik açıdan daha dezavantajlı olup
uzaktan eğitime katılamayan veya öğrenme süreci
sekteye uğrayan öğrenci grupları için daha yüksek
olmaktadır (CEDEFOP, 2020). Mesleki ve teknik
MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM BÖLÜM 3
eğitimin doğasından kaynaklanan özellikler ise bu
riskin daha da artmasına neden olmaktadır. Bu
özelliklerin başında mesleki becerilerin uygulama
ağırlıklı olması nedeniyle uzaktan eğitim yoluyla
kazandırılmasında yaşanan zorluklar gelmektedir.
Bunun yanı sıra Türkiye’de mesleki eğitimin
genellikle sosyoekonomik olarak dezavantajlı
ailelerden gelen ve akademik başarısı düşük
öğrenciler tarafından tercih edilmesi de okul terki
riskini artıran etmenlerden biridir. Bu nedenle
uzaktan eğitim süreci sonrasında ilk olarak 2021-
2022 eğitim öğretim yılında okula devam etmeyen
öğrencilerin tespit edilmesi gerekmektedir. Bu
öğrencilerin, okula tekrar dönmelerini sağlamak
üzere okul rehberlik hizmetleri ile eşgüdümlü bir
şekilde aileler ve çocuğa ulaşmayı sağlayacak yerel
yönetimler ile iş birliği oluşturulması önemlidir.
Bu sayede bu öğrencilerin okulu terk etmesine
yol açan etmenler somut bir şekilde ortaya
konabilir ve okula geri dönmelerini sağlayacak
adımlar, öğrenciye ve yaşanan duruma özgü olarak
şekillendirilebilir. Bunun yanında okul terki riski
bulunan öğrenciler yakından takip edilmeli ve bu
öğrencilerin okula devam etmelerini sağlayacak
önlemler alınmalıdır. Ayrıca mesleki eğitimde okul
terki riskinin ortadan kaldırılmasında öğrenci ve
ailelere maddi destekler sağlanması ve öğrenme
kayıplarının düzenli bir şekilde giderilmesi önem
taşımaktadır.
Yaşanan krizi, mesleki eğitimin iyileştirilmesi
bağlamında fırsata çevirebilecek bir vizyon
çerçevesinde hareket edilmesi önemlidir.
Mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarındaki
uygulamaların farklılık göstermesi, uzaktan eğitim
sürecinde alınan kararların uygulanmasında
tereddütler yaşanmasına neden olmuştur.
Bu tereddütler ise süreç içinde sürekli olarak
yeni duyurular yapılmasını ve yeni yazılar
yayımlanmasını gerekli kılmıştır. COVID-19
salgınının seyrindeki öngörülemezlik ve eğitimle
ilgili kararları etkileyecek olan kurum ve kuruluşlar
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 77
BÖLÜM 3 MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM
arası koordinasyon eksikliği de bu tereddütlerin
yaşanmasında etkili olmuştur. Bundan sonra
yaşanabilecek benzer kriz durumlarına mesleki
ve teknik eğitimi hazırlıklı hale getirmek için
bu deneyimden dersler çıkarmak oldukça
önemlidir. Bunun yolu ise COVID-19 sürecinde
mesleki eğitimde yaşanan deneyimlerin ayrıntılı
ve kapsamlı bir şekilde analiz edilmesinden
geçmektedir. Süreçte öğrenci ve öğretmenler
başta olmak üzere okullarda ve eğitimlerin
devam ettiği işletmelerde yaşanan sorunların
ortaya konması gerekmektedir. Bunlara ek olarak
yapılan değerlendirmeler; mesleki ve teknik eğitim
öğrencilerinin uzaktan eğitime erişim düzeyleri,
bu erişimi etkileyen etmenler, işletmelerde yüz
yüze eğitimlerin sürmesi için alınan önlemler
ve uygulama becerilerinin kazandırılması için
geliştirilen stratejileri de içermelidir. Mesleki
eğitimin yaşanabilecek kriz durumlarına
uyarlanabilir esneklikte yapılandırılması ve eğitim
paydaşları arasında koordinasyon ve iş birliği
sağlanması yönünde çalışmalar yapılmalıdır. Sonuç
olarak yaşanan krizi, mesleki eğitimin iyileştirilmesi
bağlamında fırsata çevirebilecek bir vizyon
çerçevesinde hareket edilmesi önemlidir.
II. MESLEKI VE TEKNIK ORTAÖĞRETIM
KURUMLARINDAKI ÜRETIM
FAALIYETLERI
2021’de ne oldu?
Üretim sektöründe görev yapacak elamanları
yetiştiren mesleki ve teknik ortaöğretim kurumları
içinde döner sermayeli işletmeler kapsamında
üretim gerçekleştiren okullar bulunmaktadır. Bu
okullarda, öğrenciler üretim sürecine doğrudan
katılarak deneyim kazanma ve mesleki becerileri
uygulamalı bir şekilde edinme olanağı elde
ederken, yürütülen üretim faaliyetlerinin gelir
getirici bir niteliği de bulunmaktadır. Özellikle
COVID-19 salgını sürecinde bu okullardaki üretim
faaliyetlerinde ve bu faaliyetlerden elde edilen
78 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
gelirlerde önemli artışlar meydana gelmiştir.
Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de salgınla
mücadele kapsamında elzem gereksinimler haline
gelen maske, dezenfektan, yüz koruyucu siperlik,
maske makinesi ve solunum cihazı gibi ürünlere
yönelik talep artmış; bu ürünlerin piyasada
bulunması ise zorlaşmıştır. Döner sermayeli
işletmeler kapsamında üretim gerçekleştiren
mesleki ve teknik ortaöğretim kurumları bu
talepleri karşılamak üzere salgının başından
itibaren çalışmalara başlamışlardır. Bu okullar
üretim portföyünde değişikliğe giderek hem
toplumsal düzeyde salgınla mücadeleye katkıda
bulunmuş hem de kendi üretim kapasitesi ve
gelirlerinde artış elde etmişlerdir.
Mesleki ve teknik eğitimde 2021 yılının ilk 11
ayında üretimden elde edilen gelir, 2020 yılının
ilk 11 ayı gelirine göre %63 artış göstermiştir.
Döner sermayeli işletmeler kapsamında üretim
gerçekleştiren mesleki ve teknik ortaöğretim
kurumlarının sayısı 2019 yılı itibariyle 797 iken
(T.C. Sayıştay Bakanlığı, 2020) 2020 yılında bu sayı
937’ye yükselmiştir (T.C. Sayıştay Bakanlığı, 2021).
Bu kurumların elde ettiği gelirlerde de 2018 yılında
hazine kesintisinin %15’ten %1’e düşürülmesiyle
birlikte önemli bir artış eğilimi başlamıştır (MEB,
2020a). 2018 yılında üretimden elde edilen gelir
248 milyon 608 bin 785 lira olarak gerçekleşmişken,
2019 yılında 400 milyon liraya ulaşmıştır. Hazine
kesintisi girişiminin ardından mesleki ve teknik
ortaöğretim kurumlarının salgınla mücadele
ekipmanlarının üretiminde oynadığı kritik rol, elde
edilen gelirlerin 2018’den 2020 yılına gelindiğinde
iki katın üzerinde bir artış göstermesine aracılık
etmiştir. 2020 yılında elde edilen toplam gelir 503
milyon 197 bin 847 lira olmuştur (MEB, 2021l).
2021 yılında ise bir yandan salgınla mücadele
kapsamındaki ürünlere yönelik üretimin devam
etmesi, diğer yandan yapılan teşvikler ve girişimler
sayesinde üretilen ürünlerin teknolojik gelişmişlik
düzeyi ve çeşitliliğinin de yükselmesiyle ilk 11 ayda
 MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM BÖLÜM 3

elde edilen gelir 678 milyon liraya ulaşmıştır. Elde etmiştir. 2021 yılı içinde üretilen hızlı antijen kiti
edilen bu gelir, 2020 yılı toplam üretim gelirini için Avrupa’dan talep gelmiş ve ürünün ihraç
%34 oranında aşarken 2020 yılı ilk 11 ayı gelirine edilmesine yönelik çalışmalara başlanmıştır (MEB,
göre ise %63 artış göstermiştir (MEB, 2021m). 2021o).

Döner sermayeli işletmeler kapsamında üretim Mesleki eğitimde üretilen ürünlerin çeşitliliğine
gerçekleştiren mesleki ve teknik ortaöğretim katkı sağlayan AR-GE merkezlerinin sayısı 50’ye
kurumlarında üretimden elde edilen gelirlerdeki çıkmıştır.
artışa benzer bir artışı, bu gelirlerden öğretmen ve
Mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarındaki
öğrencilere ayrılan paylarda da görmek mümkündür.
üretim miktarı ve ürün çeşitliliğindeki artış yalnızca
Buna göre 2020 yılı ilk 11 aylık döneminde döner
COVID-19 salgını ile mücadele kapsamında
sermaye gelirlerinden öğrencilere ödenen tutar
üretilen ürünlerle sınırlı değildir. Teknoloji odaklı
27 milyon liradan 2021 yılında yaklaşık %54’lük
ürün ve yenilikçi üretim de son yıllarda artış
artışla 42 milyon liraya ulaşmıştır. 2020 yılının aynı
göstermektedir. Bu kapsamda 2021 yılında üretilen
döneminde öğretmenlere ödenen tutar 68 milyon
ürünler arasında hızlı antijen kiti, CNC router
lira iken 2021 yılında yaklaşık %49’luk artışla 102
makinesi, dijital kürsü ve motokaravan gibi ürünler
milyon liraya ulaşmıştır. Ayrıca 2021 yılı ilk 11
dikkat çekmektedir. Bu tür ürünlerin üretiminde
ayında mesleki eğitimden en fazla gelir elde edilen
yaşanan artışta mesleki ve teknik eğitim kurumları
iller İstanbul, Ankara ve İzmir olmuştur. İstanbul
bünyesinde kurulan AR-GE merkezlerinin çok
90 milyon lira, Ankara 64 milyon lira ve İzmir 33
önemli bir etkisi bulunmaktadır. 2021 yılında
milyon lira gelir elde etmiştir. Okullar bazında
Ekim ayında yapılan açılışlarla sayıları 50’ye ulaşan
yapılan üretim sıralamasında ise 12 milyon 384 bin
AR-GE merkezleri inovatif yöntemler kullanarak
liralık üretimle Şanlıurfa Karaköprü GAP Mesleki
teknolojik ürünler üretmeyi hedeflemektedir
ve Teknik Anadolu Lisesi birinci, 12 milyon 361 bin
(MEB, 2021p). Bu kapsamda kurulan merkezlerde
liralık üretimle İstanbul Büyükçekmece Kumburgaz
2021 yılında üretilen ürünler arasında akıllı
Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi ikinci ve 11
tarım robotu, savunma sanayii ürünleri, gezi
milyon 754 bin liralık üretimle Gaziantep Şahinbey
teknesi, çevrimiçi toplantı yazılımı, fiber lazer
Mehmet Rüştü Uzel Mesleki ve Teknik Anadolu
kesme makinesi ve elektrikli scooter gibi ürünler
Lisesi üçüncü sırada yer almıştır (MEB, 2021m).
bulunmaktadır. Bunun yanı sıra tarımsal üretime
Mesleki eğitimde üretim kapasitesi, gelirler ve katkı sağlayacak, tarımda otomasyonu sağlayacak
ürün çeşitliliğinin artmasıyla birlikte yaşanan ve ürün çeşitliliğini artıracak üretim ve projelerin
diğer bir gelişme, üretilen ürünlerin ihracatına de AR-GE merkezlerinde sürdüğü görülmektedir.
başlanmasıdır. Özellikle COVID-19 salgını
2021 yılının ilk 10 aylık döneminde mesleki
sürecinde gereksinim duyulan malzemelerin
eğitimde toplam 221 patent, faydalı model,
üretimine 2020 yılında hızlı bir şekilde başlanmış
tasarım ve marka tescili alınmıştır.
olması, bu gelişmede etkili olmuştur. Mesleki
eğitim öğrencileri tarafından salgınla mücadele MEB, 2019 yılından bu yana fikrî mülkiyet hakları
kapsamında üretilen ürünler bir yandan yurt çalışmaları kapsamında patent, faydalı model,
içindeki gereksinimleri karşılarken diğer yandan tasarım ve marka tesciline ağırlık vermektedir.
bu ürünlerin ihracatına da başlanmıştır (MEB, Bu çerçevede 2019-2020 eğitim öğretim yılında
2021n). Maske ve dezenfektan gibi ürünlerin mesleki eğitimin ana teması “patent, faydalı model
ihracatıyla başlayan süreç 2021 yılında da devam ve tasarım” olarak belirlenmiştir. Mesleki eğitimde

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 79

BÖLÜM 3 MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM
toplam ürün tescili sayısında önemli artışların
yaşandığı bu sürece AR-GE merkezlerinin çok
önemli katkıları olmuştur. Mesleki eğitimde 2019
yılında 12 patent ve 8 faydalı model, 2020 yılında
ise 109 tasarım ve 59 marka tescili alınmıştır.
MEB’in 2021 yılı için mesleki eğitime yönelik hedefi
250 patent, faydalı model, tasarım ve marka tescili
olarak belirlenmiştir. Bu hedefe yönelik olarak
AR-GE merkezlerine fikrî mülkiyet konusunda
hazırlayacakları projeler için 10 milyon liralık
başlangıç desteği sağlanmıştır (MEB, 2021q). 2021
yılının ilk 10 aylık döneminde mesleki eğitimde
toplam 1009 ürün için başvuruda bulunulmuş; 12
patent, 16 faydalı model, 110 tasarım ve 83 marka
olmak üzere 221 ürünün tescili alınmıştır (MEB,
2021r).
Değerlendirme ve öneriler
Mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarının
salgınla mücadele ekipmanlarının üretimine hızlı
bir şekilde başlamaları, çağın gerektirdiği esneklik
ve uyum becerilerine örnek oluşturmaktadır.
Mesleki ve teknik ortaöğretim kurumları,
kazandırmayı hedeflediği mesleki beceriler
bağlamında üretim sektörü ile yakından ilişkilidir.
Mesleki eğitim kurumları kapsamında yer alan
döner sermayeli işletmeler de öğrencilerin üretim
süreci ile doğrudan etkileşim içinde olmasına
katkıda bulunarak onları sektöre hazırlamaktadır.
Özellikle 2018 yılından bu yana bu okullarda
üretim gelirinden alınan hazine kesintisinin
düşmesi, gelirlerin artması ile sonuçlanmıştır.
COVID-19 salgınının başlaması ile birlikte üretim
portföyünde hızlı bir dönüşüm gerçekleştirerek
salgınla mücadele ekipmanlarının üretimine
başlanması ise bu okullarda üretimden elde edilen
gelirin 2020 yılına gelindiğinde 2 katına çıkmasında
önemli rol oynamıştır. Bu durum mesleki ve
teknik ortaöğretim kurumlarının salgınla birlikte
80 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
ortaya çıkan üretim gereksinimlerini doğru
bir şekilde analiz ederek bu gereksinimlerin
üretimine hızlı bir şekilde başlamalarından
kaynaklanmıştır. Bu bağlamda mesleki ve teknik
ortaöğretim kurumlarının üretim faaliyetleri
açısından gösterdiği çeviklik, içinde bulunduğumuz
koşullarda bu kurumların üretim sektörü için kritik
bir öneme sahip olan esneklik ve uyum becerilerine
örnek oluşturmaktadır.
Mesleki ve teknik eğitimde öğrencilerin üretim
faaliyetleri içinde yer alabilecekleri olanakların
yaygınlaştırılması önemlidir.
Mesleki eğitim kurumlarındaki üretim faaliyetlerine
ilişkin 2021 yılında en fazla üzerinde durulan
konu, üretimden elde edilen gelir olmuştur. Bu
gelirin ve bu gelirden öğrenci ve öğretmenlere
aktarılan payın artması, mesleki ve teknik
ortaöğretim kurumlarının tercih edilme düzeyini
ve bu kurumlardaki üretim motivasyonunu
artıracak gelişmeler arasında yer almaktadır.
Ayrıca öğrencilerin doğrudan üretim sürecinde yer
almaları, onların mesleki beceri ve deneyimlerine
katkı sağlayacak olması bakımından da önemlidir.
Ancak 2020 yılında mesleki ve teknik ortaöğretim
kurumları içinde döner sermayeli işletmeler
kapsamında üretim faaliyetleri gerçekleştiren
937 okul bulunmakta ve bu sayı, 2020-2021 yılı
için MEB (2021s) tarafından açıklanan toplam
mesleki ve teknik ortaöğretim kurumu sayısının
(4.423) yalnızca %21,18’ine karşılık gelmektedir. Bu
veriler, bu oranın dışında kalan öğrencilerin hem
gelir bağlamında hem de deneyim bağlamında
aynı avantajlardan yararlanamadıkları anlamına
da gelmektedir. Bu doğrultuda öğrencilerin
üretim faaliyetleri içinde yer alabilecekleri
ve hem kendilerine hem de okullarına gelir
sağlayabilecekleri olanakların yaygınlaştırılması
gerekli görülmektedir.

Mesleki ve teknik eğitim kurumlarında yapılan
üretimlerin, öğrencilere kazandırılması
hedeflenen beceriler ile ne kadar ilişkili olduğu
değerlendirilmelidir.
Mesleki eğitim kurumlarındaki üretim faaliyetleri
konusunda en fazla odaklanılan konunun gelir
miktarı olması, üretim giderleri konusunda yeterli
düzeyde bilgi sağlamadığı gibi üretim süreçlerinin
nasıl tasarlandığı ve yürütüldüğü konularına
da açıklık getirmemektedir. Bunun yanı sıra
gelir odaklı bu açıklamalar; üretim sürecinin
öğrencilere kazandırılması hedeflenen becerileri
ne düzeyde kazandırdığı ve mesleki eğitimin
sektörle yakınlaşmasına katkı sağlayıp sağlamadığı
konusunda bilgi sunmamaktadır. Bu soruların
yanıtlarının veri temelli incelemeler ile aranması
ve üretim faaliyetlerinin nicelik bağlamında olduğu
kadar nitelik bağlamında da değerlendirilmesi,
üretim faaliyetlerinin amaca hizmet edip
etmediğinin belirlenmesi adına önemlidir. Yapılan
değerlendirmelerin, üretimden elde edilen net
gelirlerle birlikte öğrencilerin edindikleri becerilerin
kapsam ve düzeyini de içermesi hem etkililik
hem de verimlilik sorularına yanıt verecektir.
Ayrıca böyle bir değerlendirmenin sistematik bir
şekilde yapılması, üretim faaliyetlerinin çok yönlü
olarak izlenmesi ve eksikliklerin tespit edilerek
giderilmesine de katkı sağlayacaktır.
Mesleki eğitim kurumlarındaki üretimlerin temel
işlevi, öğrencilere alanları ile uyumlu mesleki
becerileri kazandıracak şekilde uygulama olanağı
sağlamaktır. Üretimden elde edilen gelirler her ne
kadar ülke ekonomisine katkı sağlamak bağlamında
önemli görülse de bu kazanımın sürdürülebilir
olması, öğrencilerin kendi alanlarında istihdam
edilerek yine kendi alanlarında ülkenin üretim
süreçlerine katkıda bulunmalarından geçmektedir.
Öğrenciler mesleki ortaöğretim kurumlarında
üretime katılma olanaklarından yararlanırken
hedeflenen mesleki beceriler ile edinilen beceriler
arasında uyum sağlanması önemlidir. Bu uyumun
MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM BÖLÜM 3
sağlanması için öncelikle sektörel gelişmeler de göz
önünde bulundurularak öğrencilere kazandırılmak
istenen mesleki beceriler belirlenmelidir. Ardından
belirtke tablosuna benzer bir planlama aracı
geliştirilerek hedeflenen beceriler ile üretim
etkinlikleri eşleştirilmelidir. Üretim etkinliklerinin
hem mesleki beceriler hem de öğrenci sayıları
bağlamında kapsayıcılığının artırılmasına da özen
gösterilmelidir.
III. MESLEKİ VE TEKNİK ORTAÖĞRETİM
KURUMLARINDAKİ İŞ BİRLİĞİ
PROTOKOLLERİ VE PROJELER
2021’de ne oldu?
Mesleki ve teknik eğitim kurumlarının, ülkenin
kalkınması ve refah düzeyinin artmasında önemli
bir rolü olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle
mesleki ve teknik eğitimin iyileştirilmesi için
çeşitli kurum ve kuruluşlar ile iş birliği protokolleri
imzalanmakta ve çeşitli projeler yürütülmektedir.
Bu iş birliği protokolleri ve projeler yalnızca
mesleki ve teknik eğitimin iyileşmesinde değil; aynı
zamanda üretim ve istihdam düzeyinin artmasına
katkı sağlayarak toplumsal kalkınmada da önemli
bir görev üstlenmektedir.
Mesleki ve teknik eğitimde öne çıkan iş birliği
protokolleri
2021 yılı özelinde değerlendirildiğinde çeşitli kurum
ve kuruluşlar ile imzalanan küçük ve büyük çaplı çok
sayıda iş birliği protokolü olduğu görülmektedir.
Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğünün
internet sitesinde 2021 yılı için 42 iş birliği ve
protokole yer verilmekte ve bunların faaliyetlerine
başlandığı bilgisi paylaşılmaktadır (MTEGM, 2021).
İş birliği protokolleri, başta diğer bakanlıklar olmak
üzere MEB’e bağlı genel müdürlükler, ulusal ve
uluslararası sektörden işletmeler, sanayi odaları,
meslek odaları ve üniversiteler gibi çok sayıda
paydaş ile mesleki ve teknik eğitim kurumlarının
bir araya gelmesine katkıda bulunmaktadır. Bu
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 81
BÖLÜM 3 MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM
iş birliği protokollerinin amaçları arasında başta
mesleki eğitim öğrencilerinin daha nitelikli
yetişmesine katkı sağlamak olmak üzere sektörle
ilişki düzeyinin yükseltilmesi, öğrencilerin sektörün
içinde istihdama hazırlanması ve öğretmen
niteliğinin artırılması yer almaktadır. Bu amaçlar
çerçevesinde planlanan faaliyetler arasında ise
çeşitli kurum ve kuruluşlar bünyesinde veya onların
desteği ile mesleki ve teknik ortaöğretim kurumları
açılması, bu okulların gereksinim duyduğu
fiziksel kaynakların ve insan gücünün temini,
öğretmenlere sektörle ilişkilerini güçlendirecek ve
yetkinliklerini güncelleyecek eğitimler verilmesi
gibi faaliyetler dikkat çekmektedir. Söz konusu
amaçlar ve faaliyetler kapsamında ön plana çıkan
iş birliği protokolleri aşağıda özetlenmiştir:
•  T.C. Millî Eğitim Bakanlığı ile T.C. Sanayi
ve Teknoloji Bakanlığı Arasında Mesleki ve
Teknik Eğitim İş Birliği Protokolü: 18 Kasım
2021 tarihinde imzalanan bu protokolün
amacı; sanayi sektöründeki gelişmeler ile
eğitim sisteminin eşgüdümünü sağlamak,
sanayi sektörünün ihtiyaç duyduğu nitelikli
işgücü ihtiyacını karşılamak ve istihdama katkı
sağlamak olarak belirlenmiştir. Bu amaç
doğrultusunda Organize Sanayi Bölgelerinde
(OSB), mesleki eğitim merkezlerinin
yaygınlaştırılmasına yönelik faaliyetler
yürütülmesi, bu merkezlerde görev yapan
personele yönelik eğitimler düzenlenmesi,
atölye ve laboratuvarlara kaynak desteği
sağlanması, öğretim programı ve eğitim
materyallerinin güncellenmesi ile mezunların
istihdamına katkı sağlanması gibi faaliyetler
planlanmıştır (MEB, 2021t). Bu protokol ile
251 adet OSB ile 4 ildeki 4 sanayi sitesinin
en az 1 mesleki ve teknik Anadolu lisesi
veya mesleki eğitim merkezi ile eşleşmesi
yönünde adımlar atılmıştır (MEB, 2021u).
82 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
• 
T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Mesleki ve
Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü ile Turkcell
Arasında İş Birliği Protokolü: 17 Kasım
2021 tarihinde imzalanan bu protokolün
amacı, iki kurumun ortak olarak planladığı
çalışma ile “yazılım” konusunda mesleki eğitim
ve istihdam süreçlerini hayata geçirmektir.
Protokol kapsamında öncelikle taraflarca
eğitim programlarının belirleneceği,
ardından eğitimin gerçekleşeceği okulların
tespit edilerek bu okullara kaynak desteği
sağlanacağı, eğitim alacak öğrencilerin
belirleneceği ve eğitim sonunda bu
öğrencilere istihdam sağlanacağı
belirtilmiştir (MEB, 2021v). Mesleki eğitim
merkezlerinde uygulanacak 6 aylık eğitim
programları ile öğrencilere yazılım becerileri
kazandırılacak ve bu eğitimi tamamlayan
öğrenciler Turkcell tarafından istihdam
edilecektir. Ayrıca yapılan açıklamalarda
benzer eğitimlerin ilerleyen dönemlerde
tüm lise mezunlarına açık hale getirilerek
yaygınlaştırılacağı vurgulanmıştır (MEB,
2021w).
• 
T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Mesleki ve
Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü ile
Demirören Medya Yatırımları Tic. A.Ş.
Arasında Mesleki ve Teknik Eğitim İş
Birliği Protokolü: 07 Ekim 2021 tarihinde
imzalanan bu protokolün amaçları arasında;
Demirören Tic. A.Ş. ortaklığında açılacak
Demirören Medya Mesleki ve Teknik
Anadolu Lisesi bünyesinde küreselleşen
dünyanın sosyal, siyasal ve ekonomik
dinamiklerini anlayıp yorumlayabilme
yeterlilikleri ile yabancı dil yeterliliklerine
sahip öğrenciler yetiştirmek yer almaktadır.
Bu öğrencilerin hem geleneksel hem de
internet gazeteciliği alanında çalışabilecek
yetkinlikte olmaları hedeflenmektedir. Bu

amaç çerçevesinde; Demirören tarafından
tahsis edilen bir binada Demirören Medya
Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi’nin
açılması, öğretmenlere eğitimler verilmesi,
yabancı dil ağırlıklı programlar uygulanması,
alan ve dal derslerine Demirören şirketindeki
uzman ve eğiticilerin destek vermesi,
öğrencilerin Demirören tesislerinde staj
yapması, başarılı öğrencilere burs verilmesi
ve istihdam olanakları sağlanması gibi
faaliyetler planlanmıştır (MEB, 2021x). En az
2 dil bilen ve medya sektöründeki teknolojik
gelişmelere uygun eğitim almış nitelikteki
öğrencilerin istihdam olanaklarının
yüksek olacağı düşünülmektedir. Böylece
okulun, mesleki ve teknik eğitimin başarılı
öğrenciler tarafından tercih edilme düzeyini
yükseltmesi beklenmektedir.
•  T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Mesleki ve Teknik
Eğitim Genel Müdürlüğü ile Yıldız Teknik
Üniversitesi, Hasan Kalyoncu Üniversitesi,
İGA Havalimanı İşletmesi A.Ş. ve Türk Hava
Yolları Teknik A.Ş. Arasında Mesleki ve
Teknik Eğitim İş Birliği Protokolü: 01 Eylül
2021 tarihinde imzalanan bu protokolün
amacı; dünyanın en yüksek kapasiteye
sahip havalimanı yerleşkesinde açılacak
olan İstanbul Havalimanı Mesleki ve Teknik
Anadolu Lisesi bünyesinde iki yabacı dil bilen,
son teknolojik donanıma ve beceriye sahip,
üretken, iş dünyasının ihtiyaç ve beklentilerine
uygun öğrenciler yetiştirmektir. Bu amaç
doğrultusunda; İstanbul Havalimanı Mesleki
ve Teknik Anadolu Lisesi’nin açılması,
yabancı dil ağırlıklı öğretim programları
ve dijital ders içerikleri hazırlanması,
meslek dersleri ve yabancı dil dersleri için
protokole taraf olan kurum ve kuruluşların
kendi personelinden ve imkanlarından
destek sağlaması, teknolojik altyapı desteği
sağlanması, öğrencilere işletmelerde staj
ve mezuniyet sonrası istihdam olanakları
MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM BÖLÜM 3
sunulması gibi faaliyetler planlanmıştır
(MEB, 2021y).
•  T.C. Milli Eğitim Bakanlığı ile Ankara
Sanayi Odası 2. ve 3. Organize Sanayi
Bölgeleri Arasında Mesleki Eğitim İş
Birliği Protokolü: 13 Nisan 2021 tarihli
bu protokolün amacı; Ankara Sanayi
Odası 2. ve 3. OSB tarafından tahsis edilen
alanlarda kurulacak olan okullarda, eğitimi
verilen alanları sektörle birlikte tasarlamak
ve mezunların niteliğine katkı sağlayarak
onları iş hayatına hazırlamaktır. Bu amaç
doğrultusunda; Ankara Sanayi Odası 2.
ve 3. OSB tarafından tahsis edilen arsada
okul inşa edilmesi, eğitim program ve
materyallerinin güncellenmesi, öğrencilere
işletmelerde istihdam olanakları sağlanması,
öğretmenlere eğitimler verilmesi, atölye ve
laboratuvarlara teknolojik destek sağlanması
gibi faaliyetler planlanmıştır (MEB, 2021z).
•  T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Mesleki ve
Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü ile TOBB
Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Arasında
İş Birliği Protokolü: 25 Mart 2021 tarihinde
imzalanan bu protokolün amacı; sektörün
ihtiyaç duyduğu nitelikli insan gücünün
yetiştirilmesi için belirlenen alanlarda dijital
içeriklerle zenginleştirilmiş ders planlarının
geliştirilmesi ve uygulanması yoluyla öğrenci
ve öğretmenlerin yeterliliklerinin artırılması
ve okul-üniversite iş birliğinin başarılı bir
şekilde yürütülmesini sağlamaktır. Bu amaç
doğrultusunda; alan öğretim programları
ve eğitim materyallerinin güncellenmesi,
teknolojik altyapının etkin kullanılmasına
yönelik düzenlemeler yapılması,
öğretmenlere eğitimler verilmesi ve TOBB
Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi’nin
belirlediği tesislere teknik gezi ve izleme
ziyaretleri yapılması gibi faaliyetler
planlanmıştır. (MEB, 2021aa).
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 83
BÖLÜM 3 MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM
Mesleki ve teknik eğitimde öne çıkan projeler
2021 yılında mesleki ve teknik eğitimde daha
önceden başlamış olan bazı projeler devam etmiş,
bazı projeler sona ermiş ve bu gelişmelere ek olarak
yeni projeler başlatılmıştır. Bu projelerin geneli;
mesleki ve teknik eğitimin niteliğinin artırılması
ile mesleki ve teknik eğitim aracılığıyla istihdam
olanakları sunulması çerçevesinde oluşturulmuştur.
Bu çerçevede yürütülen projelerin amaçları
arasında okulların kaynak eksikliklerinin giderilmesi
yoluyla başarı düzeylerinin yükseltilmesi,
mesleki eğitim yoluyla sosyoekonomik ve
sosyokültürel olarak dezavantajlı gruplarda yer
alan öğrencilerin istihdama katılım oranlarının
artırılması ve mesleki eğitimin tanınırlık düzeyinin
yükseltilmesi yer almaktadır. Mesleki eğitimin
niteliğinin artırılmasında akademik başarı
düzeyinin yükseltilmesiyle birlikte öğretmen ve
yöneticilere yönelik eğitimleri içeren projeler de
yürütülmektedir. Bu projelerden öne çıkanlar
aşağıda özetlenmiştir.
•  Mesleki Eğitimde 1000 Okul Projesi: 2020
yılında başlayan proje kapsamında mesleki
eğitimin güçlendirilmesi amacıyla seçilen
1000 okula ve bu okullarda eğitim alan
618 bin öğrenciye pek çok alanda destek
sağlanması hedeflenmiştir. Bu proje ile 1000
mesleki ve teknik Anadolu lisesinde Türkçe,
matematik ve fen bilimleri alanlarında
temel becerilerin desteklenmesi, okulların
bakım ve onarımı, kütüphane, atölye ve
spor alanlarının yenilenmesi gibi konularda
destek sağlanması yönünde çalışmalar
yapılmıştır (MEB, 2020b). Projenin kapanışı
2021 yılı Ekim ayında gerçekleştirilmiştir.
Bir yıllık proje sürecinde proje kapsamındaki
mesleki eğitim okullarına 1 milyar lira yatırım
yapılmıştır. 1000 okula 1000 kütüphane
kazandırılmış, 1000 fizik, kimya ve biyoloji
laboratuvarı kurulmuş, 10 bin akıllı tahta
desteği sağlanmıştır. Okulların döner
84 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
sermaye kapsamındaki etkinliklerini artırmak
üzere 544 yeni atölye ve laboratuvar
kurulmuş, 282 atölye ise yenilenmiştir. Aynı
zamanda okulların bakım ve onarımları
yapılarak eksiklikleri giderilmiştir (MEB,
2021p).
•  Mesleki Eğitimi Tanıtma ve Yaygınlaştırma
Projesi (METYAP): Açılışı 4 Şubat
2021 tarihinde gerçekleştirilen projenin
amaçları arasında; mesleki eğitimdeki
yeni gelişmelerden sektördeki paydaşların
haberdar edilmesini sağlamak ve mesleki
eğitimin süreci ve faydaları hakkında
ilgilileri bilgilendirmek yer almaktadır.
Mesleki eğitim merkezlerinin örgün eğitim
kapsamına alınmasıyla başlayan süreçte
öğrencilerin özlük haklarının iyileştirilmesi
ve işletmelere bu kapsamda teşvikler
sağlanması gibi gelişmeler yaşanmıştır.
Bu süreçte mesleki eğitim merkezleri ile
işletmeler arasındaki bağların daha da
güçlendirilmesi, giderek artan kalifiye
eleman ihtiyacının karşılanması, işletmelerin
mesleki eğitimle ilgili devlet teşviklerinden
daha fazla yararlanmaları sağlanmıştır.
METYAP kapsamında; bu gelişmelerin neler
olduğunun ve bunların işletmelere olan
katkılarının 81 il Oda ve Birlik temsilcilerine
aktarılması hedeflenmektedir (MEB,
2021ab).
• 
Sektörel Mükemmeliyet Merkezlerinin
Kurulması Yoluyla Mesleki ve Teknik
Eğitimin Kalitesinin Artırılması Projesi
(METEK-III): MEB Mesleki ve Teknik
Eğitim Genel Müdürlüğü ile Avrupa Birliği
ortaklığında gerçekleştirilen proje, “Geleceğe
el ver, geleceğe yön ver” sloganıyla yola
çıkmıştır. Temel amacı, mesleki ve teknik
eğitimin iyileştirilmesi olan projede
öğretmen ve okul yöneticilerinin niteliğinin
iyileştirilmesi için mesleki yeterliliklerinin
geliştirilmesi vurgusu yapılmaktadır. 15 adet

sektörel mükemmeliyet merkezi kurulmasını
hedefleyen proje aracılığıyla sektör ve
diğer paydaşlar ile mesleki ve teknik eğitim
arasındaki bağların güçlendirilmesine yönelik
faaliyetler planlanmaktadır (MEB, 2021ac).
•  Mesleki ve Teknik Eğitim Yoluyla Sosyal ve
Ekonomik Uyum Projesi (SEUP II): Avrupa
Birliği tarafından finanse edilen ve MEB
Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü
tarafından yürütülen projenin ikinci fazının
açılışı, 2021 yılı Ağustos ayında yapılmıştır.
Projenin öne çıkan amaçları arasında; meslek
liselerinin atölyelerini yenilemek, geçici
koruma altındaki Suriyeli öğrenciler ile Türk
öğrencilerin sosyal uyumunu güçlendirmek,
istihdam edilebilirliklerini ve yeterliliklerini
iyileştirerek gençleri mesleki eğitime teşvik
etmek yer almaktadır. 75 milyon Euro
bütçeli proje kapsamında 57 okulda 15
alanın destekleneceği duyurulmuştur (MEB,
2021ad).
•  İstihdam İçin Mesleki Eğitim (İMEP) Projesi:
Fon kaynağı, Avrupa Birliği Türkiye’deki
Mülteciler için Mali Yardım Programı olan
projenin genel amacı; işgücü piyasasının
ihtiyaçları doğrultusunda çıraklık ve mesleki
eğitim yoluyla beceri gelişimini desteklemek
ve bu sayede ev sahibi topluluklar ile
Suriyelilerin istihdama erişimlerini
kolaylaştırmaktır. Bu amaçla Aralık 2020’den
itibaren 12 ilde yürütülmekte olan projenin
süresi 48 aydır. Proje kapsamında eğitici
eğitimleri ve kapasite geliştirme eğitimleri
düzenlenmekte, forum ve çalıştaylar
hazırlanmaktadır (MEB, 2021ae).
Yukarıda özetlenen projelere ek olarak mesleki
eğitim kurumlarında mali kaynakların israfının
önlenmesi, bütçe imkânları ile eğitim ortamlarının
etkin ve verimli kullanımının sağlanması amacıyla
“Kurumlar Arası Paylaşım Projesi (KUPA)”; mesleki
ve teknik ortaöğretim öğrencilerinin ihtiyaç sahibi
MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM BÖLÜM 3
ailelere katkı sağlamaları amacıyla “Meslek Lisesi
Öğrencilerimiz Ailelerle Buluşuyor Projesi” gibi
farklı alanlarda pek çok proje yürütülmektedir.
Mesleki ve teknik eğitim kapsamında okul bazında
yürütülen projeler de bulunmaktadır. Özellikle
Ağustos 2021’de 1. yılını tamamlayan AR-GE
merkezlerinde fikri mülkiyet odaklı olarak yenilikçi
süreç ve ürün geliştirmeyi hedefleyen projeler
yürütülmektedir.
Değerlendirme ve öneriler
“İstihdam garantili mesleki eğitim” anlayışı ile
imzalanan protokoller, mesleki eğitimde niteliğin
artmasına yönelik önemli girişimler arasında yer
almaktadır.
Mesleki ve teknik eğitimin iyileştirilmesi
temel amacı kapsamında 2021 yılında, MEB
ile diğer kurum ve kuruluşlar arasında iş birliği
faaliyetlerinin gerçekleştirilmesine yönelik
protokoller imzalanmıştır. Bu protokollerin
mesleki eğitimi tercih eden ve mesleki eğitimden
mezun olan öğrencilerin niteliklerinin ve mesleki
becerilerinin geliştirilmesi yönünde önemli katkılar
sunması beklenmektedir. 2021 yılında imzalanan
protokoller kapsamında mesleki eğitimin
sektörle yakınlaştırılması, kaynak eksikliklerinin
giderilmesi ve mesleki eğitime paydaş katılımının
artırılması yönünde faaliyetler planlanmakta
ve yürütülmektedir. Bu protokollerin genelinde
“istihdam garantili mesleki eğitim” hedefine
yönelik girişimlere yer verilmektedir (MEB, 2021u).
Mesleki eğitimin iyileştirilmesi, hem mesleki
eğitim mezunlarının istihdamına katkı sağlaması
hem de ülkedeki istihdam düzeyinin yükselmesine
aracılık edecek olması bağlamında önemlidir.
Bunun yanı sıra mesleki eğitim mezunlarının
istihdam oranlarının artması aynı zamanda mesleki
eğitimin toplumdaki itibarının yükselmesine
de katkıda bulunabilir. Bu sayede mesleki ve
teknik eğitim okulları yalnızca akademik başarı
yönünden dezavantajlı olan öğrencilerin devam
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 85
BÖLÜM 3 MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM
ettiği zorunlu bir seçenek olmaktan çıkıp bilinçli
bir tercih haline gelebilir. Özetle; mesleki eğitimin
niteliğini artıracak ve sektörle kurulan bağlarını
güçlendirecek adımlar atılması, hem mesleki
eğitim-istihdam ilişkisinin hem de mesleki eğitimin
başarılı öğrenciler tarafından tercih edilme
düzeyinin artması açısından önemlidir.
Protokoller kapsamında açılan okullara sağlanan
desteklerin tüm mesleki eğitim okullarına
yaygınlaştırılmasını sağlayacak iş birlikleri
oluşturulmalıdır.
Mesleki eğitimin niteliğinin iyileştirilmesine katkı
sağlamayı hedefleyen işbirliği protokolleri içinde
özellikle bu protokoller kapsamında açılan mesleki
ve teknik Anadolu liseleri önemli bir yere sahiptir.
2019-2020 yılından bu yana faaliyet gösteren bu
okullar Liselere Geçiş Sistemi (LGS) merkezi sınav
sonuçlarına göre daha yüksek başarı düzeyine
sahip öğrenciler tarafından tercih edilmektedir. Bu
kapsamda öne çıkan okullar ASELSAN Mesleki ve
Teknik Anadolu Lisesi, İstanbul Teknik Üniversitesi
Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi ve Teknopark
Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi’dir. Merkezi
sınavla öğrenci alan bu okullar, sınav puanına göre
en yüksek %1’lik dilimden öğrenciler tarafından
da tercih edilmektedir. 2021 yılı LGS sonuçlarına
göre ASELSAN Mesleki ve Teknik Anadolu
Lisesinde yer alan programlara %0,55 ve %2,42
arasındaki, İstanbul Teknik Üniversitesi Mesleki ve
Teknik Anadolu Lisesinde yer alan programlara ise
%0,71 ve %3,45 arasındaki başarı dilimlerinde yer
alan öğrenciler yerleşmiştir. Teknopark İstanbul
Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesinde bulunan
bilişim teknolojileri alanına yerleşen öğrenciler
arasında %0,18 başarı dilimindeki öğrenciler de
bulunmaktadır. (MEB, 2021af). Ancak bu durumun
geneli yansıttığını söylemek güçtür. Örneğin;
Anadolu teknik programlarının %64,88’ine,
Anadolu meslek programlarının ise %81,29’una
başarı sıralaması ilk %50’lik dilimden daha düşük
öğrenciler yerleştirilebilmiştir (MEB, 2021ag).
86 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
Bu veriler, MEB ile çeşitli paydaşlar arasında
imzalanan protokollerle açılan okulların başarılı
öğrencileri çekmesi durumunun, tüm mesleki
ve teknik Anadolu liseleri için geçerli olmadığını
göstermektedir.
Protokoller kapsamında yeni okullar açılmasının
yanı sıra mevcut okulların da desteklenmesi
ve tüm mesleki eğitim öğrencilerinin sektör
deneyimleri ile istihdam oranlarının artmasını
sağlayacak adımların da atılması önemlidir. Bu
bağlamda paydaşlarla imzalanan protokollerde
mevcut okullar kaynak, donanım, öğretim
programı ve sektör desteği bağlamında yukarıda
sözü edilen mesleki ve teknik Anadolu liselerinin
düzeyine çekilmelidir. Ayrıca mesleki ve teknik
ortaöğretim kurumlarında öğretim programlarının
sürekli güncellenmesi, tüm mesleki ve teknik
eğitim okullarını kapsayan bir uygulamaya
dönüştürülmelidir. Öğretmenlerin sektörde ve
üniversitelerde çalışan uzmanlarla temas halinde
olmaları da iş yapma usul ve süreçlerindeki
değişimlere uyum sağlayabilmelerine ve becerilerini
güncelleyebilmelerine katkı sağlayacağı için bu tür
uygulamalar, tüm öğretmen ve okul yöneticilerini
kapsayacak şekilde yaygınlaştırılmalıdır. Son olarak;
protokol kapsamında açılan okullardan mezun olan
öğrencilerin yükseköğretime geçişte gösterdikleri
başarı ve istihdam düzeyleri izlenmelidir.
Böylece bu girişimlerden elde edilen kazanımları
değerlendirmek ve daha iyi sonuçlar elde edecek
düzenlemeler yapmak mümkün olacaktır.
OSB’lerdeki mesleki eğitim kurumlarında
hangi alanların açılacağı ve bu alanlara ne
kadar öğrenci alınacağına ilişkin kararlar, veri
temelli öngörülere ve stratejilere dayalı olarak
alınmalıdır.
Mesleki eğitimde iş birliği protokolleri ile çözüme
kavuşturulmak istenen sorun alanlarından biri
de yatay beceri uyuşmazlığıdır. Yatay beceri
uyuşmazlığı, niteliğin kazanıldığı alandan farklı

bir alanda çalışmayı ifade etmektedir. Türkiye’de
mesleki eğitim mezunlarının eğitim aldığı alanda
(alan içi) istihdam edilme oranları oldukça
düşüktür. Buna göre, mesleki eğitim mezunlarının
alan içi istihdam oranları neredeyse tüm alanlarda
%10’un altında kalmakta, mezunların çoğunluğu
kendi alanlarının dışında çalışmaktadır (MEB,
2018). 2021 yılında paydaşlar ile imzalanan iş birliği
protokollerinde öğrencilerin sektör deneyimini
artırmaya dönük önlemlerin ön planda olduğu
görülmektedir. Protokoller kapsamında sektör
paydaşları tarafından öğrenci ve öğretmenlerin
eğitim sürecinde desteklenmesini içeren
girişimlere yer verilmiştir. Bunlar aracılığıyla
öğrencilerin eğitim gördükleri alandaki
istihdamlarını desteklemek amaçlanmıştır.
Özellikle OSB içinde açılan mesleki eğitim
kurumlarının alan içi istihdamın desteklenmesine
önemli katkılar sunması beklenmektedir. Ancak
bu okullardaki alanların iyi bir planlama sonucu
belirlenmesi gerekmektedir. Bu alanların; içinde
yer aldığı OSB’deki üretim faaliyetleri, bölgesel
özelliklere dayalı üretim gereksinimleri ve çağın
gerekliliklerine uygun olarak belirlenmesi önemlidir.
Ayrıca açılacak alanlara yönelik üretim beklentileri
ve işgücü taleplerinin de dikkate alınması yerinde
olacaktır. Örneğin; 2019 yılında MEB tarafından
yayımlanan “Organize Sanayi Bölgelerinde Mesleki
Eğitim” raporuna göre; OSB’lerdeki mesleki eğitim
merkezlerinde öğrenci sayısının en fazla olduğu
meslek alanları; Güzellik ve Saç Bakım Hizmetleri
(%21,54), Motorlu Araçlar Teknolojisi (%16,21),
Makine Teknolojisi (%13,84) ve Elektrik-Elektronik
Teknolojisidir (%11,06). Öğrenci sayısının en az
olduğu meslek alanları ise Ayakkabı ve Saraciye
Teknolojisi (%0,04), Metalurji Teknolojisi (%0,04),
Kimya Teknolojisi (%0,02) ve Kuru Temizlemecilik
(%0,01) olarak sıralanmıştır (MEB, 2019a). Bu
veriler, güzellik ve saç bakım hizmetleri alanından
mezun olacak öğrencilerin OSB içindeki
istihdamının ne düzeyde olabileceğine yönelik
soru işaretlerine yol açmaktadır. Bu nedenle OSB
MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM BÖLÜM 3
içinde sektör desteği ile kurulacak mesleki eğitim
merkezlerinde hangi alanların açılacağı, bu alanlara
ne kadar öğrenci alınacağı gibi kararlar, veri temelli
öngörülere ve stratejilere dayalı olarak alınmalıdır.
Bu sayede bu okullardan mezun olan öğrencilerin
OSB içinde ve kendi alanlarında istihdamlarının
artması mümkündür.
Mesleki eğitimin tercih edilme düzeyini gösteren
veriler düzenli olarak değerlendirilmeli ve şeffaf
bir biçimde kamuoyuyla paylaşılmalıdır.
Mesleki ve teknik eğitimdeki iş birliği, protokol ve
projeler aracılığıyla mesleki eğitimin iyileştirilmesi
ve itibarının yükseltilmesine çalışılmaktadır.
İtibarın yükselmesinin en önemli göstergelerinden
biri ise bu okulların tercih edilme düzeyleridir.
LGS sonuçlarına göre mesleki ve teknik Anadolu
liselerinin ilk yerleştirme sonucundaki doluluk
oranları bu kapsamda önemli bir veri kaynağı
olarak değerlendirilmektedir. 2019 ve 2020
yıllarında sırasıyla %97,60 ve %96,64 olarak
gerçekleşen bu oranlar, 2021 yılına gelindiğinde
%76,90 düzeyinde kalmıştır (MEB, 2021af).
Mesleki ve teknik eğitimde hem akademik
başarıyı hem de istihdam ilişkisini artırmaya
dönük bunca girişime rağmen 2021 yılı LGS ilk
yerleştirme sonuçlarına göre mesleki ve teknik
Anadolu liselerinin doluluk oranlarının neden bu
kadar düşük kaldığı araştırılmalıdır. Veriye dayalı
kapsamlı bir inceleme ile öğrencilerin tercihlerini
etkileyen etmenler somut bir şekilde ortaya
konmalıdır. İlerleyen süreçlerde atılacak adımlar
belirlenirken mesleki eğitimin göç ve ekonomik
kriz gibi toplumsal olaylarla yakın ilişkisi de göz
önünde bulundurulmalıdır. Ayrıca kontenjanlar
ve doluluk oranları ile ilgili bazı verilerin düzenli
olarak paylaşılmaması, karşılaştırmalı yorumlar
yapılamamasına neden olmaktadır. Örneğin; 2019
ve 2020 yıllarında yayımlanan LGS raporlarında
MEB ile diğer bakanlıklar, sanayi odaları, ticaret
odaları ve üniversiteler ile imzalanan iş birliği
protokolleri kapsamındaki okulların doluluk
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 87
BÖLÜM 3 MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM
oranları paylaşılmıştır (MEB, 2019b; MEB, 2020c).
Ancak 2021 LGS kapsamındaki ilk yerleştirme
sonuçlarının açıklandığı raporda bu bilgilere yer
verilmemiştir. Düzenli olarak yayımlanan bu
raporlarda yer alan bilgiler, yıllık bazda yaşanan
değişimleri yansıtmalı ve bu sayede karşılaştırmalı
bir değerlendirme yapılmasına olanak sağlamalıdır.
Ayrıca bu verilerin düzenli olarak paylaşılması,
eğitim sisteminin daha şeffaf bir yapıya bürünmesi
adına önem taşımaktadır.
Mesleki eğitimle ilgili iş birliği protokolleri ve
projeler için uzun vadeli ve çok boyutlu bir
değerlendirme sistemi geliştirilmelidir.
Mesleki eğitimde son yıllarda bir paradigma
değişimi yaşandığı belirtilmektedir (MEB, 2020d).
Bu değişim çerçevesinde mesleki eğitimin
kronikleşen sorunlarının çözüme kavuşturularak
iyileştirilmesi yönünde adımlar atılmaktadır.
Mesleki eğitimdeki proje ve iş birliği protokollerinin
hem sayıca artması hem de kapsamlarının
genişlemesi bu adımların önemli örnekleri arasında
yer almaktadır. Ancak bu protokol ve projelerle ilgili
olarak yalnızca kaç öğrenciye, okula, öğretmene
ulaşıldığı, ne kadar yatırım yapıldığı veya kaç yeni
atölye, laboratuvar ve okul açıldığı gibi nicel veriler
üzerinde durulmaktadır. Proje ve protokoller
hem süreç hem de sonuç bazlı olarak niteliğe
katkıları bağlamında değerlendirilmemektedir.
Bununla birlikte bu protokol ve projelerin uzun
dönemli çıktıları ve yaygın etkilerine ilişkin veriler
de bulunmamaktadır. Bu tür girişimlerin etkili
olması için yalnızca nicelik bağlamında değil nitelik
bağlamındaki çıktıların da sürece dahil edildiği,
etki analizlerinin yapıldığı ve bunların düzenli
olarak tekrar edildiği bir değerlendirme sistemine
gereksinim duyulmaktadır. Böyle bir değerlendirme
sisteminin işe koşulması, protokol ve projelerin
tüm paydaşlar açısından ne tür sonuçları
olduğunun tespit edilmesi ve daha sonraki süreçte
atılacak adımlara da rehberlik sağlayacak olması
adına önemlidir. Bu değerlendirmeler aracılığıyla
88 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
proje ve protokollerin amaç-çıktı uyumu ortaya
konabilecek, süreçte yapılan hatalar varsa bunların
tekrarlanmasının önüne geçilebilecek ve bu
sayede kaynak israfı da önlenebilecektir. Bunların
ötesinde protokol ve projelerin uzun vadeli ve
çok boyutlu olarak değerlendirilmesine olanak
tanıyan bir değerlendirme sistemi, mesleki eğitim
politikalarının, “ne kadar çok” yerine “ne kadar
etkili” sorusuna yanıt vermesi ve veriye dayalı
oluşturulması için de önemlidir.
IV. MESLEKI VE TEKNIK ORTAÖĞRETIM
KURUMLARINDA YAŞANAN DIĞER
GELIŞMELER
2021’de ne oldu?
Mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarında son
yıllarda görülen değişim ve dönüşümler 2021
yılında da hızlı bir şekilde devam etmiştir. Bu
kapsamda MEB tarafından hem mesleki eğitim
kurumlarında eğitimin niteliğinin iyileştirilmesi
hem de mesleki eğitimin toplumsal ve ekonomik
sorunların çözümünde önemli aktörlerden
biri haline getirilmesi yönünde girişimlerde
bulunulmuştur. Bunlar arasında ön plana çıkanlar
aşağıda özetlenmiştir.
Mesleki eğitim öğrencilerinin kariyer
yönelimlerine yardımcı olmak üzere “Akademik
Paket” modeli hayata geçirilmiştir.
Mesleki eğitimde öğrencilerin mesleki becerileri
kadar akademik yönelimlerini de desteklemek
üzere çeşitli girişimlerde bulunulmaktadır.
12. sınıf öğrencilerinin kariyer planlamalarına
yardımcı olmak üzere hayata geçirilen “Akademik
Paket”, mesleki eğitim ile yükseköğretim
arasındaki ilişkinin güçlendirilmesi yönünde
atılan adımlardan biridir. Bu kapsamda haftanın
5 günü öğrencilere yoğun akademik eğitimler
verilmesi planlanmıştır. Anadolu teknik programı
öğrencilerinin tamamının 12. sınıfta bu paketten

faydalanacağı belirtilmiştir. Anadolu meslek
programı öğrencilerine beceri eğitimine devam
etme ya da akademik eğitim modellerinden birini
seçerek haftada 5 gün akademik eğitim alma
olanağı sunulacaktır. Öğrencilerin bu eğitim
modelinden yararlanabilmeleri için 9, 10 ve 11.
sınıftaki akademik ders ortalamasının 70 puan
üzerinde olması ve 11. veya 12. sınıfın sonunda 40
gün stajlarını tamamlamaları gerekmektedir (MEB,
2021ah).
OSB içinde ve dışında yer alan özel mesleki ve
teknik Anadolu liselerine teşvik sağlanmaya
devam edilmektedir.
Mesleki ve teknik eğitimde özel sektörün payının
artırılması amacıyla 2012-2013 eğitim öğretim
yılından itibaren OSB’lerde yer alan özel mesleki ve
teknik ortaöğretim kurumlarına teşvik uygulaması
başlatılmıştır. Bu teşvik uygulaması, 2016-2017
eğitim öğretim yılından itibaren OSB dışındaki
özel mesleki ve teknik eğitim kurumlarını da
kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Bu kapsamda
özel mesleki ve teknik Anadolu liselerinde öğrenim
gören öğrenciler için resmi okullarda öğrenim
gören bir öğrencinin okul türüne göre devlete
maliyetinin 1,5 katını geçmemek üzere eğitim ve
öğretim desteği verilmektedir. Bu uygulamanın
2021-2022 eğitim öğretim yılında da devam
edeceğine ilişkin tebliğ, 20 Kasım 2021 tarihli
Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. 2021-2022 eğitim
öğretim yılında OSB içinde yer alan özel mesleki ve
teknik ortaöğretim kurumlarındaki 17 alanda, OSB
dışında yer alan özel mesleki ve teknik ortaöğretim
kurumlarında ise 16 alanda destek sağlanacağı
belirtilmiştir. OSB içindeki okullarda öğrenim
gören öğrenciler için sağlanacak destek miktarları
alana göre 5.500 TL ile 9.215 TL arasında; OSB
dışındaki okullarda öğrenim gören öğrenciler için
sağlanacak destek miktarları ise alana göre 5.108
TL ile 8.020 TL arasında değişmektedir (Resmî
Gazete, 2021a).
MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM BÖLÜM 3
Mesleki eğitim merkezlerinden daha önceki
yıllarda kalfalık ve ustalık belgesi alanlara
mesleki ve teknik Anadolu lisesi diploması alma
olanağı sunulmuştur.
MEB tarafından mesleki eğitim merkezlerinin
altyapısını güçlendirmek üzere 2019-2020
eğitim öğretim yılından itibaren “Diploma
Programı” uygulanmaya başlamıştır. Bu program
ile mesleki eğitim merkezlerinden mezun olan
öğrencilerin kalfalık ve ustalık belgelerinin yanında
mesleki ve teknik Anadolu lisesi diploması da
alabilmelerinin yolu açılmıştır. Ayrıca mesleki
eğitim merkezlerinden daha önceki yıllarda kalfalık
ve ustalık belgesi almış olanların da lise diploması
alabilmeleri için 2020-2021 eğitim öğretim yılından
itibaren “Telafi Eğitim Programı” başlatılmıştır.
Bu programa yaklaşık 30 bin usta kayıt yaptırmış;
Temmuz 2021’de 20 bin usta diplomasını almıştır
(MEB, 2021ai).
Mesleki eğitim merkezlerinden mezun olanların
lise diploması almalarına yönelik uygulamanın
yanı sıra ortaöğretim ve üniversite mezunlarının
ustalık belgesi almalarına imkân sağlamak üzere 25
Ağustos 2021 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan
yönetmelik değişikliğine uygun olarak “Mesleki
Eğitim Merkezi Ustalık Telafi Çerçeve Öğretim
Programı” hazırlanmıştır. Hazırlanan program 2
Eylül 2021 tarihli Talim ve Terbiye Kurulu kararı
ile yürürlüğe girmiştir. Bu programlardan hangi
yılda mezun olduklarına bakılmaksızın tüm
lise ve üniversite mezunları isteğe bağlı olarak
yararlanabilmektedir. Programın eğitim içeriğinin
tamamının işletmelerde yapılacağı ve süresinin en
fazla 27 hafta olacağı belirtilmiştir (MEB, 2021aj).
Mesleki eğitim merkezleri ile ilgili yaşanan
diğer bir gelişme ise 2021 yılında bu kurumların
öğretim programlarının güncellenmesidir. Bu
kapsamda “Mesleki Eğitim Merkezleri Çerçeve
Öğretim Programları” hazırlanmış ve uygulamaya
konmuştur. Mesleki Eğitim Merkezleri Çerçeve
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 89
BÖLÜM 3 MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM
Öğretim Programları 2021-2022 eğitim ve
öğretim yılından itibaren 9. sınıflardan başlamak
ve kademeli olarak uygulanmak üzere 2 Eylül 2021
tarihli Talim ve Terbiye Kurulu kararıyla yürürlüğe
girmiştir (MEB, 2021ak).
Değerlendirme ve öneriler
Mesleki becerilerin yanı sıra genel ve akademik
becerilerin de süreç içinde geliştirilmesine
yönelik çalışmalar yapılmalıdır.
Mesleki ve teknik eğitimde niteliği iyileştirmenin
önemli bir yolu, bu kurumlara gelen öğrencilerin
akademik ve genel becerilerini geliştirmekten
geçmektedir. 21. yüzyılın temel bileşenlerini
oluşturan değişim ve dönüşümler, artık esneklik
ve uyum düzeyi yüksek çalışanların işletmeler
için daha öncelikli olmasına yol açmaktadır. Bu
kapsamda mesleki ve teknik eğitimde 2021 yılında
yaşanan gelişmelerden biri olan Akademik Paket
modelinin hayata geçirilmesinin, mesleki ve teknik
Anadolu liselerindeki öğrencilerin mezuniyet
sonrasında istihdam veya yükseköğretime yönelim
bağlamında kariyer olanaklarını çeşitlendirmelerine
katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Akademik ve
genel becerilerin istihdam olanaklarıyla ilişkisinin
anlaşılmasında, genel ortaöğretim ve mesleki
ortaöğretim mezunlarının uzun dönemde istihdam
oranlarının nasıl farklılaştığına bakmak önemli
bir ipucu sağlayabilir. Bunun için TÜİK (2020)
verilerinden ulaşılan eğitim durumu ve yaş grubuna
  TABLO 3.1 
Farklı yaş aralıklarındaki genel lise ve lise dengi mesleki okul mezunlarının istihdam oranları (2020 yılı verileri)
15-24 Yaş Aralığındakilerin İstihdam Oranları
Lise Dengi İstihdam Oranları
Genel Lise
Mesleki Okul Arasındaki Fark
%20,6 %40,4 %96
90 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
göre istihdam oranlarının karşılaştırılabileceği
veriler, Tablo 3.1’de özetlenmiştir.
Tablo 3.1’de yer alan verilere göre 15-24 yaş
grubunda mesleki ortaöğretim mezunlarının
istihdam oranı, genel ortaöğretim mezunlarının
istihdam oranından yaklaşık iki kat fazla iken bu fark
15-64 yaş grubunda azalmaktadır. Veriler, mesleki
eğitimin kısa dönemdeki istihdam avantajının uzun
dönemde azaldığını göstermektedir. Benzer bir
yaklaşım, CEDEFOP (2018) tarafından ülkelerdeki
mesleki eğitim ve genel ortaöğretimin mezuniyet
sonrası süreçteki eğitim ve istihdam olasılıklarına
etkilerinin karşılaştırıldığı çalışmada da
sunulmaktadır. Bu karşılaştırmalar ülkelerin mesleki
eğitim sistemlerine dayalı olarak yapılmıştır. Buna
göre mesleki ve teknik ortaöğretim okullarından
mezun olanların daha ileri eğitim ile elde
edebilecekleri kazançlardan mahrum kaldıkları
ifade edilmektedir. Bu nedenle mesleki ve teknik
eğitimde süreç odaklı olarak akademik ve mesleki
becerilerin birbirini destekleyecek ve geçişlere
olanak verecek şekilde yapılandırılması önemlidir.
Özellikle akademik başarısı düşük öğrencilerin
mesleki eğitimde kümelendiği algısına son
verebilmek ve öğrencilerin de kendilerine yönelik
bakış açılarını gelişime açık hale getirmek için bu
konu üzerinde önemle durmak gerekmektedir.
Ancak akademik ve genel becerilerin gelişimi,
sınırlı bir zamanda kayıpların hızlıca telafi edilmesi
kaygısı ile değil; eğitim süreci içinde süreklilik
gösterecek ve birikimli bir şekilde ilerleyecek
15-64 Yaş Aralığındakilerin İstihdam Oranları
Lise Dengi İstihdam Oranları
Genel Lise
Mesleki Okul Arasındaki Fark
%43 %54,6 %27

bir planlama gerektirmektedir. Bu bağlamda
öğrencilerin başarı düzeyleri sürekli takip edilmeli;
okuma, matematik ve fen bilimleri alanlarında
temel yeterlilik düzeyinin altında kalan öğrenciler
tespit edilmelidir. Bu öğrencilerin akademik
becerilerini geliştirmek üzere destekleyici
etkinlikler planlanmalı ve uygulanmalıdır.
Mesleki ortaöğretim kurumlarındaki öğretim
programlarının, geliştirme-değerlendirme-
güncelleme döngüsü içinde yapılandırılması
önemlidir.
Mesleki eğitim okullarındaki öğrencilerin 21.
yüzyılda ekonomik ve toplumsal yaşamda ön
plana çıkan esneklik ve uyum becerileri ile birlikte
dijital becerilerini ve yabancı dil becerilerini de
geliştirmek önemlidir. Bu kapsamda 2020 yılında
mesleki ve teknik Anadolu liselerinin, 2021 yılında
ise mesleki eğitim merkezlerinin çerçeve öğretim
programlarının güncellenmesi, mesleki eğitimin
dünyadaki gelişmelere ve sektörel beklentilere
yanıt vermesini sağlamak adına önemli
gelişmelerdir. Ancak bu çerçeve programların
geliştirilmesi sürecinde 21. yüzyıl becerileri
kapsamında yer alan esneklik ve uyum becerileri
ile dijital beceriler ve yabancı dil becerilerinin
programlara ne düzeyde entegre edildiği ile ilgili
soru işaretleri bulunmaktadır. Ayrıca programların
güncellenmesinde bu becerilerin programlara
entegre edilmesi kadar sektör temsilcileri ile
diğer paydaşların da sürece dahil edilmesi,
mesleki eğitimin istihdam ile ilişkisini geliştirmek
adına önemlidir. Böyle bir yaklaşım, geliştirilen
programların kapsayıcılığını artırması ve sürecin
şeffaflığına katkıda bulunması açısından gereklidir.
Bunların yanı sıra, geliştirilen veya güncellenen
programların etkililiğini görmek, eksikliklerini
tespit etmek ve programların güncel koşullara
uyumunu sağlamak üzere düzenli aralıklarla
değerlendirilmelerinin yapılması sağlanmalıdır.
Mesleki eğitimin yakın ve uzak çevrede meydana
gelen değişimlere oldukça duyarlı olması nedeniyle
MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM BÖLÜM 3
öğretim programlarının geliştirme-değerlendirme-
güncelleme döngüsü içinde yapılandırılması
önemlidir.
Mesleki eğitim merkezlerindeki alanlar ve
öğrenci sayıları, çevresel gelişmeleri izleyerek
ortaya konan işgücü analizlerine dayalı olarak
belirlenmelidir.
Mesleki ve teknik eğitim ile ilgili yaşanan önemli
gelişmelerden biri, fark derslerini tamamlayan
mesleki eğitim merkezi mezunlarına mesleki
ve teknik Anadolu lisesi diploması verilmesi
yönündeki uygulamanın, daha önce bu okullardan
kalfalık ve ustalık belgesi almış olanları da
kapsayacak şekilde genişletilmesidir. Bu uygulama
sayesinde mesleki eğitim merkezlerinin, yaşam
boyu öğrenme süreçlerine önemli katkılar sunduğu
ve Türkiye’de yetişkinlerin eğitim süreçlerine
katılımını desteklediği görülmektedir. Yine
yaşam boyu öğrenme ve yetişkin eğitimine katkı
sağlayan gelişmelerden biri, 2021 yılında getirilen
bir düzenleme ile lise ve üniversite mezunlarına
mesleki eğitim merkezlerinde verilecek eğitimler
ile ustalık belgesi verilmesi yönündeki uygulamadır.
Bu uygulama ayrıca bireylerin beceri gelişimini
desteklemek, istihdam seçeneklerini artırmak; bu
sayede ülkenin toplumsal ve ekonomik koşullarının
iyileşmesini desteklemek adına da önemlidir.
Mesleki eğitim merkezlerinin yaygınlaştırılması ve
kapasitelerinin artırılmasının, daha fazla kişinin,
bu okulların sunduğu istihdam olanaklarından
yararlanmasına katkı sağlaması beklenmektedir.
Mesleki eğitim merkezlerinden mezun olan
öğrencilerin kendi alanlarındaki istihdam oranı
%88 olarak açıklanmıştır (MEB, 2019a). Sağladığı
istihdam olanağının yanı sıra mesleki eğitim
merkezlerinin cazibesini artırmayı hedefleyen
girişimlerin de etkisiyle bu merkezlere kayıtlı
öğrenci sayısında 2019-2020 eğitim öğretim
yılında bir önceki yıla göre yaklaşık %25 düzeyinde;
2020-2021 eğitim öğretim yılında ise bir önceki
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 91
BÖLÜM 3 MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM

yıla göre yaklaşık %39 düzeyinde artış meydana
gelmiştir. 2020-2021 eğitim öğretim yılında
mesleki eğitim merkezlerinin, mesleki ortaöğretim
kurumları içindeki payı %10’a yaklaşmıştır (MEB,
2021s). Yine 2021 yılı içinde alınan bir kararla
işletmelerde 12 yerine 40 öğrenci için en az bir usta
öğretici görevlendirilmesi yönünde bir yönetmelik
değişikliği yapılmıştır (Resmî Gazete, 2021b). Bu
sayede daha fazla öğrencinin işletmelerde beceri
eğitimi almalarının yolu açılmıştır. Ancak nicelik
olarak gözlenen bu gelişmelerin mesleki eğitim
merkezlerinde sunulan eğitimin niteliğine etkisi
olup olmadığı veya varsa bu etkinin ne yönde
olduğu konusunda soru işaretleri bulunmaktadır.
Mesleki eğitim merkezlerine kayıtlı öğrenciler,
ustalık belgesi almak için 4 yıl boyunca haftanın
4 gününü işletmelerde geçirmektedirler. Bu
uygulama mesleki eğitim merkezlerinden mezun
olan öğrencilerin beceri eğitimlerine devam
ederek çıraklık, kalfalık ve en nihayetinde
ustalık belgesi aldıkları işletmelerde istihdam
edilmelerine aracılık etmektedir. Buna karşılık
işletmelerde sunulan ve 27 haftayı geçmeyen
eğitimlerle lise ve üniversite mezunlarına da
ustalık belgesi verilmeye başlanmıştır. Ancak
bu kişilerin istihdam olanaklarından diğer
mesleki eğitim merkezi mezunları düzeyinde
yararlanıp yararlanamayacakları konusunda netlik
bulunmamaktadır. Bu nedenle bu tür girişimler,
iyi bir planlama ve uzun vadede fayda-maliyet
analizlerinin ayrıntılı bir şekilde yapılması ile hayata
geçirilmelidir. Mesleki eğitim merkezlerindeki
alanlar ve bu alanlardan ustalık belgesi alacak
öğrenci sayıları, dünyadaki ve ülkedeki gelişmeleri
izleyerek ortaya konan işgücü analizlerine
dayalı olarak belirlenmelidir. Mesleki eğitimin
niteliğini artırma hedefine ulaşmak için bu tür
düzenlemelerin nitelik açısından ne tür sonuçlar
doğurabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.

KAYNAKÇA
Anadolu Ajansı. (2021). OSB’lerdeki mesleki eğitime ilgi artıyor. https://www.aa.com.tr/tr/egitim/
osblerdeki-mesleki-egitime-ilgi-artiyor/2338589 adresinden erişildi.
CEDEFOP. (2018). The changing nature and role of vocational education and training in Europe (Volume
5): Education and labour market outcomes for graduates from different types of VET system in
Europe. https://www.cedefop.europa.eu/files/5569_en.pdf adresinden erişildi.
CEDEFOP. (2020). Coronavirus: Distance learning increased dropout risk for vulnerable learners.
https://www.cedefop.europa.eu/en/news/coronavirus-distance-learning-increases-dropout-risk-
vulnerable-learners adresinden erişildi.
MEB. (2018). Türkiye’de mesleki ve teknik eğitimin görünümü. https://mtegm.meb.gov.tr/meb_iys_
dosyalar/2018_11/12134429_No1_Turkiyede_Mesleki_ve_Teknik_Egitimin_Gorunumu.pdf
adresinden erişildi.
MEB. (2019a). Organize sanayi bölgelerinde mesleki eğitim. https://mtegm.meb.gov.tr/meb_iys_
dosyalar/2019_06/ 12223750_ 12103640_2019_ 06_12_Organize_Sanayi_Bolgelerinde_Mesleki_
ve_Teknik_Egitim.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2019b). 2019 Liselere geçiş Sistemi (LGS) kapsamında ilk yerleştirme sonuçları http://www.meb.
gov.tr/meb_iys_dosyalar/2019_07/22084102_LGS_2019_yerlestirme_22temmuz.pdf adresinden
erişildi.

92 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

 MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM BÖLÜM 3

MEB. (2020a). 2019’da meslek liselerinden ekonomiye 392 milyon liralık katkı. http://www.meb.gov.
tr/2019da-meslek-liselerinden-ekonomiye-392-milyon-liralik-katki/haber/20106/tr adresinden
erişildi.
MEB. (2020b). Mesleki eğitimde 1000 Okul Projesi başladı. http://www.meb.gov.tr/mesleki-egitimde-
1000-okul-projesi-baslatildi/haber/21816/tr adresinden erişildi.
MEB. (2020c). 2020 Liselere Geçiş Sistemi (LGS) kapsamında ilk yerleştirme sonuçları https://www.meb.
gov.tr/meb_iys_dosyalar/2020_08/10084549_No15_LGS_2020_Ilk_Yerlestirme_Sonuclari.pdf
adresinden erişildi.
MEB. (2020d). Mesleki eğitimde paradigma değişimi başlıyor. https://www.meb.gov.tr/mesleki-
egitimde-paradigma-degisimi-basliyor/haber/21025/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021a). Ortaöğretim kurumlarında ikinci dönem yüz yüze eğitim ve diğer uygulamalar. http://
mtegm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_04/26003452_25-_OrtaoYretimde_2._Donem_Yuz_
Yuze_EYitim-__08134508_25.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021b). İkinci dönem yüz yüze eğitim uygulamaları. https://mtegm.meb.gov.tr/meb_iys_
dosyalar/2021_02/19170502_2._Donem_Yuz_Yuze_EYitim_UygulamalarY.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021c). Ortaöğretim kurumlarında yüz yüze eğitim ve sınav uygulamaları. http://ogm.meb.gov.tr/
meb_iys_dosyalar/2021_03/08134508_26.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021d). Yüz yüze eğitim ile ilgili açıklama. https://mtegm.meb.gov.tr/www/yuz-yuze-egitim-ile-
ilgili-aciklama/icerik/2869 adresinden erişildi.
MEB. (2021e). Yüz yüz eğitim ile sınavların ertelenmesi. http://ogm.meb.gov.tr/meb_iys_
dosyalar/2021_04/29140308_29.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021f). Uzaktan ve yüz yüze eğitim ile ilgili II. dönem sınav uygulamaları. http://ogm.meb.gov.tr/
meb_iys_dosyalar/2021_05/18161919_30.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021g). Eğitim ve öğretim faaliyetleri. http://ogm.meb.gov.tr/meb_iys_
dosyalar/2021_06/03111014_31.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021h). Telafide ben de varım programı yaz uygulaması. http://haber.webdeogren.com/mesleki-
ve-teknik-egitim-genel-mudurlugu-telafide-ben-de-varim-programi-yaz-uygulamasi-konulu-
yazi-16-06-2021.html adresinden erişildi.
MEB. (2021i). 2020-2021 eğitim ve öğretim yılı işletmelerde beceri eğitimi ve staj çalışması. http://haber.
webdeogren.com/mesleki-ve-teknik-egitim-genel-mudurlugu-2020-2021-egitim-ve-ogretim-yili-
isletmelerde-beceri-egitimi-ve-staj-calismasi-konulu-yazi-12-03-2021.html adresinden erişildi.
MEB. (2021j). Okulda staj çalışması ve ikinci dönem sınav uygulamaları. https://haber.webdeogren.
com/mesleki-ve-teknik-egitim-genel-mudurlugu-okulda-staj-calismasi-ve-ikinci-donem-sinav-
uygulamalari-konulu-resmi-yazi-29-03-2021.html adresinden erişildi.
MEB. (2021k). Okulda yapılan staj çalışmaları. http://haber.webdeogren.com/mesleki-ve-teknik-egitim-
genel-mudurlugu-okulda-yapilan-staj-calismalari-konulu-yazi-gonderdi-16-04-2021.html adresinden
erişildi.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 93

BÖLÜM 3 MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM

MEB. (2021l). Meslek liselerinin üretimden elde ettikleri gelir son 2 yılda yüzde 100 arttı. https://
www.meb.gov.tr/meslek-liselerinin-uretimden-elde-ettikleri-gelir-son-2-yilda-yuzde-100-artti/
haber/22445/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021m). Meslek liseleri 678 milyon lirayla 11 ayda 2020 gelirini yüzde 34 aştı. https://www.meb.
gov.tr/meslek-liseleri-678-milyon-lirayla-11-ayda-2020-gelirini-yuzde-34-asti/haber/24836/tr
adresinden erişildi.
MEB. (2021n). Meslek liseleri yurt dışına ihracata başladı. MEB. https://mtegm.meb.gov.tr/www/meslek-
liseleri-yurt-disina-ihracata-basladi/icerik/2866 adresinden erişildi.
MEB. (2021o). Meslek lisesinde geliştirilen KOVİD-19 hızlı antijen kitine Avrupa da talip oldu. https://
mtegm.meb.gov.tr/www/meslek-lisesinde-gelistirilen-kovid-19-hizli-antijen-kitine-avrupa-da-talip-
oldu/icerik/3020 adresinden erişilmiştir.
MEB. (2021p). Mesleki eğitimde 1000 Okul Projesi kapanış ve 50 AR-GE merkezi açılış töreni. https://
www.meb.gov.tr/mesleki-egitimde-1000-okul-projesi-kapanis-ve-50-ar-ge-merkezi-acilis-toreni/
haber/24266/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021q). Millî Eğitim Bakanlığı 188 patent, faydalı model, tasarım ve markayı tescil etti. https://
www.meb.gov.tr/mill-egitim-bakanligi-188-patent-faydali-model-tasarim-ve-markayi-tescil-etti/
haber/22317/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021r). MEB patent tescil başvurusunda hedefini aştı. https://orgm.meb.gov.tr/www/meb-
patent-tescil-basvurusunda-hedefini-asti/icerik/1851 adresinden erişildi.
MEB. (2021s). Millî eğitim istatistikleri: örgün eğitim 2020/’21. https://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_
dosyalar/2021_09/10141326_meb_istatistikleri_orgun_egitim_2020_2021.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021t). T.C. Millî Eğitim Bakanlığı ile T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı arasında mesleki ve teknik
eğitim işbirliği protokolü. https://mtegm.meb.gov.tr/upload/meb_protokol/2021_1122_438_43-
stb-protokol.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021u). Bakan Özer ve Bakan Varank, Mesleki ve Teknik iş Birliği Protokolü’nü imzaladı. https://
mtegm.meb.gov.tr/www/bakan-ozer-ve-bakan-varank-mesleki-ve-teknik-egitim-is-birligi-
protokolunu-imzaladi/icerik/3013 adresinden erişildi.
MEB. (2021v). T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü ile Turkcell arasında
işbirliği protokolü. https://mtegm.meb.gov.tr/upload/meb_protokol/2021_1122_568_42-turkcell-
protokol.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021w). Mesleki eğitim merkezleri, iş gücü piyasasının ‘aradığım elemanı bulamıyorum’ retoriğini
ortadan kaldıracak. https://mtegm.meb.gov.tr/www/mesleki-egitim-merkezleri-is-gucu-piyasasinin-
aradigim-elemani-bulamiyorum-retorigini-ortadan-kaldiracak/icerik/3012 adresinden erişildi.
MEB. (2021x). T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü ile Demirören
Medya Yatırımları Tic. A.Ş. arasında mesleki ve teknik eğitim işbirliği protokolü. https://mtegm.meb.
gov.tr/upload/meb_protokol/2021_1018_915_36-demiroren-protokolu.pdf adresinden erişildi.

94 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

 MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM BÖLÜM 3

MEB. (2021y). T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü ile Yıldız Teknik
Üniversitesi, Hasan Kalyoncu Üniversitesi, İGA Havalimanı İşletmesi A.Ş. ve Türk Hava Yolları Teknik
A.Ş. arasında mesleki ve teknik eğitim iş birliği protokolü. https://mtegm.meb.gov.tr/upload/meb_
protokol/2021_0907_825_31-istanbul-havalimani-protokolu.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021z). T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Meslekî ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü ile Ankara Sanayi
Odası 2. ve 3. Organize Sanayi Bölgeleri arasında mesleki eğitim iş birliği protokolü. https://mtegm.
meb.gov.tr/upload/meb_protokol/2021_0415_258_19-aso-2-3-osb.pdf adresinden erişildi.
MEB. (202aa). T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Meslekî ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü ile TOBB Ekonomi
ve Teknoloji Üniversitesi arasında iş birliği protokolü. https://mtegm.meb.gov.tr/upload/meb_
protokol/2021_0331_331_tobb-etu-protokol.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021ab). Mesleki Eğitimi Tanıtma ve Yaygınlaştırma Projesi (METYAP) açılış toplantısı yapıldı.
http://mtegm.meb.gov.tr/www/mesleki-egitimi-tanitma-ve-yayginlastirma-projesi-metyap-acilis-
toplantisi-yapildi/icerik/2853 adresinden erişildi.
MEB. (2021ac). https://metek.meb.gov.tr/proje-hakkinda/
MEB. (2021ad). Meslek liselerinin atölyelerini yenileyen SEUP projesinin ikinci fazı 57 pilot okulda
başladı. https://meslegimhayatim.meb.gov.tr/haber/meslek-liselerinin-atolyelerini-yenileyen-seup-
projesinin-ikinci-fazi-57-pilot-okulda-basladi adresinden erişildi.
MEB. (2021ae). İstihdam İçin Mesleki Eğitim Programı-İMEP’in dijital açılış etkinliği gerçekleştirildi.
https://mtegm.meb.gov.tr/www/istihdam-icin-mesleki-egitim-programi-imepin-dijital-acilis-
etkinligi-gerceklestirildi/icerik/2828 adresinden erişildi.
MEB. (2021af). 2021 Liselere Geçiş Sistemi (LGS) kapsamında ilk yerleştirme sonuçları https://
www.meb.gov.tr/18-2021-yili-liselere-gecis-sistemi-lgs-kapsaminda-ilk-yerlestirme-sonuclari/
duyuru/23737 adresinden erişildi.
MEB. (2021ag). 2021 yılı merkezi sınav puanı ile öğrenci alan liselerin taban/tavan puanları ve yüzdelik
dilimleri. http://www.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/ 2021_07/ 26102304_ 2021LGSTabanTavan.
pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021ah). Meslek lisesi öğrencileri 12. sınıfta “Akademik Paket” modeliyle kariyerini belirleyecek.
https://mtegm.meb.gov.tr/www/meslek-lisesi-ogrencileri-12-sinifta-akademik-paket-modeliyle-
kariyerini-belirleyecek/icerik/2925 adresinden erişildi.
MEB. (2021ai). Ustalar diploma aldı. http://mtegm.meb.gov.tr/www/ustalar-diploma-aldi/icerik/2953
adresinden erişildi.
MEB. (2021aj). Mesleki eğitim merkezi ustalık telafi çerçeve öğretim programı. http://meslek.
eba.gov.tr/?p=duyuru&duyuru=MESLEK%C4%B0%20E%C4%9E%C4%B0T%C4%B0M%20
MERKEZ%C4%B0%20USTALIK%20TELAF%C4%B0%20%C3%87ER%C3%87EVE%20
%C3%96%C4%9ERET%C4%B0M%20PROGRAMLARI adresinden erişildi.
MEB. (2021ak). 2021 mesleki eğitim merkezi çerçeve öğretim programları kurul kararı. http://meslek.eba.
gov.tr/?p=Kurul-Kararlari adresinden erişildi.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 95

BÖLÜM 3 MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM

MTEGM. (2021). Protokol ve iş birlikleri. https://mtegm.meb.gov.tr/protokol_listesi.php adresinden

erişildi.
OECD. (2021). Implications of the COVID-19 pandemic for vocational education and training. https://
doi.org/10.1787/55afea00-en adresinden erişildi.
Resmî Gazete. (2021a). 2021-2022 eğitim öğretim yılında organize sanayi bölgeleri içinde ve organize
sanayi bölgeleri dışında açılan özel meslekî ve teknik Anadolu liselerinde öğrenim gören/görecek
öğrenciler için eğitim ve öğretim desteği verilmesine ilişkin tebliğ. https://www.resmigazete.gov.tr/
eskiler/2021/11/20211120-16.htm adresinden erişildi.
Resmî Gazete. (2021b). Millî Eğitim Bakanlığı ortaöğretim kurumları yönetmeliğinde değişiklik
yapılmasına dair yönetmelik. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/04/20210410-15.htm
T.C. Sayıştay Bakanlığı. (2020). Millî Eğitim Bakanlığı: 2019 yılı Sayıştay denetim raporu. https://www.
sayistay.gov.tr/reports/download/401-milli-egitim-bakanligi adresinden erişildi.
T.C. Sayıştay Bakanlığı. (2021). Millî Eğitim Bakanlığı: 2020 yılı Sayıştay denetim raporu. https://www.
sayistay.gov.tr/reports/download/3565-milli-egitim-bakanligi adresinden erişildi.
TEDMEM. (2021). Türkiye’nin telafi eğitimi yol haritası. https://tedmem.org/download/turkiyenin-telafi-
egitimi-yol-haritasi?wpdmdl=3669&refresh=61d5979b4bf2f1641387931 adresinden erişildi.
TÜİK. (2020). İşgücü istatistikleri (2014 ve sonrası). https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=72&locale=tr
adresinden erişildi.

96 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 97
Fotoğraf: freepik.com
 BÖLÜM 4

Özel Eğitim ve
Rehberlik
Hizmetleri
Seçil Cengizoğlu
100 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

Tüm dünyayı etkileyen küresel salgının ikinci
yılında, özel eğitim ve rehberlik hizmetleri
kapsamında eğitim süreçlerinin uzaktan veya yüz
yüze sürdürülebilirliğini sağlamak, özel gereksinimi
olan çocukların eğitime erişimini desteklemek ve
eğitim süreçlerinin işleyişini verimli hale getirmek
üzere farklı alternatifleri geliştirme ve uygulama
ihtiyacı doğmuştur. Salgın koşullarında 2021
yılında Türkiye’de özel gereksinimi olan çocukların
eğitim ihtiyacı için yapılan yasal düzenlemelerin
yanında, eğitim sürecini etkin kılmak adına çeşitli
materyaller sunulmuş ve birtakım uygulamalar,
projeler ve eğitimler hayata geçirilmiştir. Ayrıca,
öğretmenlerin mesleki gelişimleri için çalışmalar
yapılmış, salgının çocukların ve aileler üzerindeki
olası olumsuz etkilerini azaltmak için psikososyal
destek ve eğitim hizmetleri sunulmuştur. Bu
bölümde 2021 yılında özel eğitim ve rehberlik
hizmetleri alanında hayata geçirilen çalışmalara
yer verilmiştir.
I. ÖZEL EĞITIME ILIŞKIN DÜZENLEMELER
2021’de ne oldu?
COVID-19 küresel salgınının getirdiği riskler
nedeniyle 2021 yılı, karantinalar ve uzaktan
yürütülen eğitim öğretim süreçleri ile başlayan
bir yıl olmuştur. 22 Ocak 2021 tarihinde uzaktan
eğitimin sona ermesi ile başlayan yarıyıl tatiline,
salgının etkisi göz önünde bulundurularak bir
haftalık ara tatil süresi de eklenmiştir. Belirlenen
usul ve esaslar doğrultusunda, 2020-2021 eğitim
öğretim yılı ikinci dönemi 15 Şubat 2021 tarihi
itibarıyla özel eğitim öğrencileri de dâhil olmak
üzere kademeli olarak yüz yüze başlamıştır (MEB,
2021a). Aşağıda 30 Ocak 2021 tarihinden itibaren
2021-2022 eğitim öğretim yılının birinci döneminin
başladığı 6 Eylül 2021 tarihine kadar özel eğitim
ve rehberlik hizmetleri kapsamında öne çıkan
düzenlemelere yer verilmiştir:
•  30 Ocak 2021 tarihinde Millî Eğitim Bakanlığı
Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde
ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ BÖLÜM 4
değişiklik yapılmıştır. 31380 sayılı Resmî
Gazete’de belirtilen yönetmelik değişikliği ile
“olağanüstü durumlarda eğitim ve öğretime
ara verme, sınıf geçme ve öğrenci başarısının
değerlendirilmesi” kapsamında eğitim ve
öğretim faaliyetlerine ara verilmesi durumunda
özel eğitim öğrencileri için de uzaktan eğitim
yapılabileceği maddesi eklenerek, uzaktan
eğitimin puanla değerlendirilemeyeceği hükmü
kaldırılmıştır (MEB, 2021b).
•  15 Şubat 2021’de uzaktan başlayan özel
eğitim faaliyetleri 2 Mart 2021 itibarıyla
yerini yüz yüze eğitime bırakmıştır. Özel
Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel
Müdürlüğüne (ÖRGM) bağlı ilkokul ve
ortaokul kademesinde eğitim veren özel
eğitim okulları ve özel eğitim anasınıfları
ile diğer okullar bünyesindeki özel eğitim
sınıflarında ve özel eğitim anaokullarında
beş gün yüz yüze eğitim yapılması karara
bağlanmıştır. Bilim ve sanat merkezlerinin
ise programları dâhilinde yüz yüze eğitime
başlayacağı belirtilmiştir (MEB, 2021c).
Eğitimde kontrollü normalleşme sürecinde
yüksek ve çok yüksek riskli olarak tanımlanan
illerde dahi özel gereksinimli öğrenciler için
hizmet veren özel eğitim okul ve sınıflarının
ülke genelinde tam zamanlı olarak yüz yüze
eğitime başlayacağı duyurulmuştur (MEB,
2021d).
•  15 Nisan 2021 tarihi itibarıyla ÖRGM’ye
bağlı özel eğitim anaokulları, özel eğitim
ortaokulları ve özel eğitim uygulama
okullarının 8. sınıfları ile birleştirilmiş sınıf
uygulaması yapılan özel eğitim sınıflarının
8. sınıflarında yüz yüze eğitime devam etme
kararı alınmıştır (MEB, 2021e).
•  Virüsün artan bulaşıcılığı göz önünde
bulundurularak Cumhurbaşkanlığı
Kabinesinde alınan kararlar doğrultusunda 30
Nisan-17 Mayıs 2021 tarihinde tam kapanma
dönemine geçileceği duyurulmuştur (T.C.
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 101
BÖLÜM 4 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
İçişleri Bakanlığı, 2021). Buna ilişkin 26
Nisan 2021 tarihinde Millî Eğitim Bakanlığı
(MEB) tarafından yapılan basın açıklaması
ile tam kapanmanın gerçekleşeceği tarihler
arasında resmi ve özel, örgün ve yaygın tüm
eğitim öğretim kurumlarında üç haftalık bir
tam kapanmaya gidileceği belirtilmiştir.
•  17 Mayıs 2021 itibarıyla resmî ve özel tüm okul
öncesi eğitim kurumları, özel gereksinimli
öğrencilerin özel eğitim okul ve sınıfları ile
özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde
Eğitim Kurumlarında Hijyen Şartlarının
Geliştirilmesi ve Enfeksiyonu Önleme Kontrol
Kılavuzu’ndaki koşullara uyulması şartıyla
yüz yüze eğitime başlanması kararı alınmıştır
(MEB, 2021f).
•  31 Mayıs 2021 tarihinde MEB tarafından
özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde
görev yapacak eğitim personelinin istihdam
edilmesinde yaşanan zorluklar nedeniyle
“Çocuk Gelişimi Bölümü ve Okul Öncesi
Öğretmenliği Bölümü lisans mezunlarından
özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde
eğitim personeli olarak görevlendirilenlerden
en az 3 (üç) yıl çalıştığını belgelendirenlerin
özel eğitim alanında uzman öğretici unvanıyla
özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde
görevlendirilmelerinin isteğe bağlı olarak
yapılmasına” ilişkin düzenleme paylaşılmıştır
(MEB, 2021g).
•  17 Haziran 2021 tarihinde çocukların fiziksel,
sosyal-duygusal ve akademik gelişimlerini
bilimsel, sosyal, kültürel ve sportif eğitim
faaliyetleri ile desteklemek amacıyla 5
Temmuz-31 Ağustos 2021 tarihleri arasında
özel gereksinimi olan öğrenciler için
“Telafide Ben de Varım” programının il milli
eğitim müdürlükleri tarafından valiliklerin
koordinasyonunda eğitim faaliyetlerini
gerçekleştireceği duyurulmuştur. Özel
eğitim ihtiyacı olan öğrenciler için örnek
telafi eğitimi programı paylaşılmıştır (MEB,
2021h).
102 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
•  2019-2020 Bilim ve Sanat Merkezleri
Öğrenci Tanılama ve Yerleştirme Kılavuzu
doğrultusunda yetenek alanlarına göre
yapılan tanılama işlemleri salgınla alınan
önlemler nedeniyle ertelendiğinden sonuç
açıklama tarihi 14 Temmuz 2021 olarak
güncellenmiştir (MEB, 2021i).
•  14 Temmuz 2021 tarihinde özel eğitim ve
rehabilitasyon merkezlerinin kullandığı
destek eğitim programlarının güncellendiği
bildirilmiştir. Talim ve Terbiye Kurulu
Başkanlığınca onaylanmış bu programların
30 Temmuz 2021 tarihi itibarıyla uygulamaya
konulacağı belirtilmiştir (MEB, 2021j).
•  ÖRGM’ye bağlı okulların ve kurumların
kurumsal yapılarının, yürüttükleri faaliyetlerin
ve karşılaştıkları sorunların sistematik bir
şekilde görülmesi, raporlaştırılması ve
kurumların merkez teşkilat ile bağlarının
güçlendirilmesi amacıyla Özel Eğitim ve
Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü Okul
Kurum İzleme Sistemi hazırlanmıştır (MEB,
2021k).
•  Özel Eğitim anaokulları ve 1. sınıf öğrencileri
1-3 Eylül 2021 tarihlerinde, diğer sınıf
seviyelerindeki öğrenciler ise 6-10 Eylül 2021
tarihlerini kapsayacak şekilde “Okula Uyum
programı” ve “Okula Uyum Etkinlikleri” ile
yüz yüze eğitime başlamıştır. (MEB, 2021l).
•  2 Eylül 2021 tarihinde ÖRGM tarafından
eğitimde fırsat eşitliği kapsamında tüm
öğrencilerin rehberlik ve psikolojik danışma
hizmetlerine erişimi amacıyla hedef
çalışmalara ilişkin standartları gösteren
iş akış çizelgesi ve kademelere göre
düzenlenmiş faaliyet türleri paylaşılmıştır
(MEB, 2021m).
•  6 Eylül 2021 tarihinde tüm özel eğitim
okullarında ve kurumlarında yüz yüze eğitim
başlamıştır (MEB, 2021n).

Değerlendirme ve öneriler
Salgın döneminde okuldan ayrı geçirilen süreler,
özel gereksinimli öğrenciler için olağan gelişim
gösteren akranlarına kıyasla daha fazla öğrenme
kaybı anlamına gelmektedir.
COVID-19 küresel salgını nedeniyle kesintiye
uğrayan eğitim öğretim süreçleri özel gereksinimi
olan çocuklar için nitelikli eğitime erişim
konusunda zorlukları da beraberinde getirmiştir.
Özellikle salgının ilk yılında okulların belirsiz
aralıklarla kapalı olması, alışıldık düzenleri bozulan
ve uzaktan eğitime erişim imkânları kısıtlı olan
özel gereksinimli öğrenciler için zorlayıcı olmuştur.
Bu süreçte her bir öğrencinin farklılaşan özel
gereksinimlerine ilişkin öğrenim materyallerine
erişim durumları, teknolojiyi kullanma becerileri
ve sahip oldukları aile desteği özel gereksinimli
çocukların yıl boyunca eğitim ve öğretim
faaliyetlerinden aldıkları verimi etkilemiştir
(TEDMEM, 2021a; World Bank, 2020). Nitelikli
eğitime erişimin daha kırılgan ve dezavantajlı
gruplar için zorlaştığı bu süreç, özel gereksinimli
çocukların akademik ve sosyal-duygusal gelişimini
etkilemiş ve öğrenme açıklarının derinleşmesine
neden olmuştur. Özel eğitim öğrencilerinin
birbirlerinden farklı ilgi ve ihtiyaçları göz önünde
bulundurulduğunda; uzaktan yapılan eğitimlerin
bireysel olarak yürütülememesi ve evde kalınan
süre boyunca eğitim süreçlerine sistematik katılım
gösterilememesi, bu çocuklar için akademik
ve sosyal-duygusal olarak gerileme yaşanması
riskini doğurmuştur (Akbayrak vd., 2021; Asbury
vd., 2020; Karahan vd. 2021). Salgın döneminde
tipik gelişim gösteren öğrencilerin dahi öğrenme
açıkları olduğu gerçeği ortadayken (Çaykuş ve
Mutlu-Çaykuş, 2020), özel eğitime ihtiyaç duyan
öğrencilerin rutinlerinin değişmesiyle birlikte
öğrenme ve beceri kayıpları da derinleşmiştir. Bu
süreçte, özel eğitime ihtiyaç duyan öğrencilerin
bazı becerilerinde gerileme gözlenmiştir (Sani-
Bozkurt vd., 2021).
ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ BÖLÜM 4
Salgınla birlikte, bu çocukların mizaç, ilgi ve
özel gereksinimi gereği ihtiyaçları gözetilerek
hazırlanan, bireyselleştirilmiş eğitim programlarına
her zamankinden daha fazla ihtiyaç duyulmaktadır.
Öyle ki salgın süresince okula ve eğitime erişimi
sekteye uğrayan özel gereksinimli öğrenciler,
özellikle bireyselleştirilmiş eğitime kısıtlı bir
şekilde erişebilmişlerdir. Bu durum, günlük
yaşam düzenlerinin bozulmasına, öğrenmeye
karşı geliştirdikleri motivasyonlarının düşmesine
ve davranış problemlerinin artmasına neden
olmuştur (TEDMEM, 2021a). Bunun yanı sıra,
rutin eğitim süreçlerine katılamayan bu çocukların
akademik ve sosyal-duygusal gelişimleri olumsuz
etkilenmiştir. MEB bu kapsamda harekete geçerek
uzaktan eğitim alan özel eğitim öğrencilerini
de kapsayacak şekilde “Telafide Ben de Varım”
programını hayata geçirmiştir. Program
kapsamında planlanan bilimsel, sosyal, kültürel,
sanatsal ve sportif etkinlikler ile salgın sürecinin
eğitime yansıyan olumsuzlukları ve öğrenme
kayıplarının giderilmesi hedeflenmiştir (MEB,
2021h). Bu program, tam kapanmalar ve uzaktan
eğitim süresince çoğunlukla iç mekânda vakit
geçirmek durumunda kalan özel gereksinimli
çocuklar için sosyal-duygusal kayıplarını telafi
etmek ile ilgili olumlu bir gelişme olmuştur. Öte
yandan, özel gereksinimi olan çocukların doğaları
gereği farklı mizaç, öğrenme sınırlılıkları, ilgi
ve ihtiyaçları göz önünde bulundurulduğunda,
oluşan öğrenme açıklarını telafi etmenin en etkin
yolunun bu öğrenciler için öğrenme zamanlarının
genişletilmesi ve bireyselleştirilmesi olduğu bir
gerçektir. Odaklı telafi olarak tanımlanabilecek
bu süreç, özellikle kademe ve ihtiyaç düzeyinde
bu öğrencilerin tespitlerinin yapılması ve
bireyselleştirilmiş programlar ile salgının yarattığı
öğrenme boşluklarının kapatılması ile mümkün
olabilir (TEDMEM, 2021b).
Özel gereksinimli çocuklara yönelik tanılama
çalışmaları ile oluşturulacak ihtiyaç haritaları,
kapsayıcı eğitim politikaları için yol gösterici
olabilir.
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 103
BÖLÜM 4 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programının belirlediği
Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’ndan Nitelikli
Eğitime Erişim ve Eşitsizliklerin Azaltılması ile herkes
için kapsayıcı ve nitelikli eğitimin başarılması ve
tüm kırılgan kesimlerin her seviyede eğitime ve
öğretime erişimi vurgulanmaktadır (UNESCO,
2017). Bu nedenle, salgının neden olduğu öğrenme
açıklarını gidermek ve özel eğitime gereksinim
duyan çocuklar özelinde eğitim faaliyetlerini
düzenlemek ve geliştirmek, bu çocuklar için
eğitimde fırsat eşitliğini sağlamak adına bir
ihtiyaçtır (TEDMEM, 2021b). Bu bağlamda;
tanılama çalışmalarının özel gereksinimi olan
çocukların aileleri ve öğretmenlerinin iş birliği içinde
gerçekleşmesi, ülke özelinde ihtiyaç haritalarının
oluşmasına katkı sunarken izleme ve değerlendirme
etkinliklerinin yaygınlaşması da özel gereksinimi
olan çocuklara yönelik geliştirilecek eğitim
politikaları için etkin bir yol haritası hazırlanması
konusunda işlev görecektir. (UNICEF, 2020).
Kapsayıcılık ilkesi çerçevesinde özel gereksinimli
çocukların eğitim hizmetlerinden istenilen şekilde
yararlanabilmesi için il bazlı yapılacak taramaların
gerçekleştirilmesi, ihtiyaçların belirlenmesi ile
ön politikaların tasarlanması MEB 2020 İdare
Faaliyet Raporu’nda belirtildiği üzere hali hazırda
amaçlanmıştır. Buna ek olarak, ÖRGM ile bağlı
okulların ve kurumların yürüttükleri faaliyetlerin
sistematik bir şekilde izlenmesi ve raporlaştırılması,
özel gereksinimli çocuklara sunulan eğitim
hizmetlerinin nitelik olarak farklılaşmasının önüne
geçecek bir adım olarak görülebilir. Ayrıca, bu
yıl özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde
zihinsel yetersizlik, otizm spektrum bozukluğu,
öğrenme güçlüğü, görme ve işitme yetersizliği
gibi yedi farklı engel grubuna sunulan destek
eğitim programlarının içeriğinin farklı paydaşların
katılımı ile güncellenmesi ve 2021-2022 eğitim
öğretim yılı için hazır hale getirmesi, farklı
gereksinimleri gözeterek kişiselleştirilmiş eğitimin
niteliğini arttıracak yönde bir gelişme olarak
değerlendirilebilir.
104 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
II. ÖZEL EĞITIMDE ÖĞRENMENIN
SÜRDÜRÜLMESINE YÖNELIK
GELIŞMELER
2021’de ne oldu?
2020-2021 eğitim öğretim yılı birinci döneminin
ardından ÖRGM tarafından özel gereksinimli
öğrencileri ara tatil sürecinde de desteklemeye
yönelik çeşitli materyaller paylaşılmıştır. İlkokul
1, 2 ve 3. sınıf konularının yer aldığı Uyarlanmış
Etkinlikler (UYET) Hayat Bilgisi; veliler için
önerilerin de yer aldığı “Tatilde Eğlenceli
Etkinlikler” kitabı ve “İşitme Engelli Öğrenciler için
Okuma Yazma Öğreniyorum” başlıklı yardımcı ders
materyalleri bunlardan bazılarıdır (MEB, 2021o;
MEB, 2021p; MEB, 2021q). Ayrıca, 2020-2021
eğitim öğretim yılı ikinci döneminin başladığı Şubat
ayından itibaren kimi zaman uzaktan, kimi zaman
yüz yüze devam eden eğitim öğretim süreçlerinin
devamlılığı için çeşitli etkinlikler ve materyaller
paylaşılmaya devam etmiştir. Bu kapsamda
aşağıda, 2021 yılının Şubat ve Eylül ayları arasında
özel eğitim alanında öğrenmenin sürdürülmesine
yönelik gelişmelerden öne çıkanlara yer verilmiştir:
2020-2021 eğitim öğretim yılı ikinci dönemi
(Şubat-Haziran)
•  12 Şubat 2021 tarihinde ÖRGM tarafından
kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla ve özel
eğitim sınıfı/okulunda eğitim gören okul
öncesi dönemdeki özel eğitim öğrencileri
için her bir gereksinim grubuna uyarlanmış
“Okula Merhaba! İlk haftam” etkinlikleri
yayımlanmıştır. Bu çalışma kapsamında,
okulların açılması ile yüz yüze eğitime devam
eden özel eğitim öğrencilerinin okul öncesi
kurumlarında geçireceği ilk hafta için bilişsel,
dil, sosyal-duygusal, uyumsal ve motor
becerilerini desteklemek ve okula uyumu
kolaylaştırmak amaçlanmıştır (MEB, 2021r).

•  15 Nisan 2021 tarihi itibarıyla kaynaştırma/
bütünleştirme yoluyla eğitim gören
öğrenciler için Fen Bilimleri dersi
kazanımlarını kapsayan ve üç kitaptan
oluşan “Fen Bilimleri Uyarlanmış Etkinlikler
(UYET)” seti paylaşılmıştır. Genel
eğitim müfredatındaki kazanımları özel
gereksinimi olan öğrencilere kazandırmak
amacıyla uyarlanan etkinlikler, okullara
basılı olarak ulaştırıldığı gibi derse ait
kazanımlar etkileşimli şekilde dijital hale de
dönüştürülmüştür (MEB, 2021s).
•  Salgın nedeniyle tekrar uzaktan eğitime geçiş
sürecini desteklemek amacıyla 28 Nisan
2021 tarihinde ÖRGM tarafından hazırlanan
“Hazır mısın?” adlı bilgi ve eğlence programı
tersine kaynaştırma modelini benimseyerek
özel eğitim öğrencileri ve tipik gelişim
gösteren akranlarının kaynaşması ve velilerin
farkındalıklarını artırmak amacıyla TRT EBA
TV üzerinden sunulmuştur (MEB, 2021t).
•  17 Mayıs 2021 tarihinde özel eğitim
öğrencilerinin okuma-yazma öğretimindeki
zorlukları gidermeye yönelik hazırlanan “Ses
Temelli Okuyorum Yazıyorum İnteraktif
Dijital Seti” ÖRGM’nin internet adresi
üzerinden erişime açılmıştır. Bu kapsamda,
özel gereksinimi olan öğrencilerin el-göz
koordinasyonunu güçlendirerek görsel ve
işitsel algı becerilerini gelişmesi; okuduğunu
dinlediğini anlama, akıcı okuma ve yazma,
ses harf-sözcük bilgisini kazandırma ve
okuduklarını yorumlama gibi becerilerinin
desteklenmesi hedeflenmiştir (MEB, 2021u).
2020-2021 eğitim öğretim yılı yaz dönemi
(Temmuz-Ağustos)
•  COVID-19 salgını süresince ortaya çıkan
eğitimde fırsat eşitsizliğini ve imkân
farklılıklarını azaltmak adına yaz tatili
ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ BÖLÜM 4
döneminde çocukların fiziksel, sosyal-
duygusal ve akademik gelişimlerini
desteklemek amacıyla “Telafide Ben de
Varım” programı hazırlanmıştır. Özel eğitime
ihtiyaç duyan öğrenciler için gereksinim
gruplarına göre hazırlanmış program 5
Temmuz-31 Ağustos 2021 tarihleri arasında
uygulanmıştır (MEB, 2021h).
•  28 Temmuz 2021 tarihinde kaynaştırma/
bütünleştirme yoluyla ve özel eğitim
sınıfı/okulunda eğitim gören okul öncesi
dönemdeki özel gereksinimi olan çocuklar
için “Okul Öncesi Uyarlanmış Etkinlikler
Seti” paylaşılmıştır. Tüm engel gruplarına
uyarlanan toplam 160 etkinliğin çocukların
bütüncül gelişimini desteklemek üzere
tasarlandığı ve öğretmenler için de bir rehber
olacağı ifade edilmiştir (MEB, 2021v).
2021-2022 eğitim öğretim yılı birinci dönemi
(Eylül-Aralık)
•  TRT iş birliği ile hazırlanan “Çık Dışarıya
Oynayalım” eğlence programı 20 Eylül
Pazartesi günü TRT EBA TV üzerinden
yayımlanmaya başlanmıştır. Geleneksel
çocuk oyunları ve parkurlu oyunların yer
aldığı program, sosyal izolasyon ile geçen
günler sonrası özel gereksinimli çocukların
olağan gelişim gösteren akranları ile dış
mekânda nasıl vakit geçirebileceklerini
göstermek üzere tasarlanmıştır (MEB,
2021w).
•  Yüz yüze eğitimin başlamasının ardından
22 Eylül 2021 tarihinde kaynaştırma/
bütünleştirme yoluyla eğitim gören
öğrencilerin bilgiye erişmeleri ve gerçek
yaşam durumlarında kullanmaları amacıyla
kazanımların kolaydan zora düzenlendiği
“Türkçe Dersi Uyarlanmış Etkinlikler Seti”
geliştirilmiştir (MEB, 2021x).
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 105
BÖLÜM 4 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
•  15 Ekim 2021 tarihinde ÖRGM ile Yenilik
ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü iş
birliğinde görme yetersizliği olan 1, 2, 8 ve
12. sınıf öğrencileri için yapılan toplam 675
videonun sesli betimlemesi paylaşılmıştır
(MEB, 2021y).
Değerlendirmeler ve öneriler
Özel eğitim alanında sunulan desteklerin
artmasına karşın özel eğitime ihtiyacı olan
her çocuğun bu hizmetlere erişimi mümkün
olmamaktadır.
2021 yılında özel gereksinimli öğrencilerin
uzaktan veya yüz yüze eğitim öğretim
faaliyetlerini sürdürmeye yönelik çalışmalar; farklı
gereksinimi olan çocukların ihtiyaçları gözetilerek
hazırlanan uyarlanmış öğrenim materyalleri,
yayınlar ve uygulamalar ile desteklenmiştir. Bu
kapsamda, uzaktan eğitimin bir getirisi olarak
dijital materyallerin özel eğitim ihtiyacı olan
çocukların ve ailelerinin kullanımına açılması
öğrenmenin sürdürülmesine yönelik bu yılın
öne çıkan gelişmelerinden biridir. Özellikle
akademik gelişimlerini desteklemek üzere genel
öğretim programı kapsamındaki kazanımların,
özel gereksinimi olan öğrencilerin ihtiyaçlarına
cevap verecek doğrultuda uyarlanmasına yönelik
etkinlikler, özel gereksinimli öğrencilerin akademik
becerilerinin desteklenmesi adına olumlu bir
adımdır. Bunun yanı sıra, sosyal-duygusal açıkları
telafi etmek üzere geliştirilen “Hazır mısın?”
ya da “Çık dışarıya oynayalım” gibi programlar
özel eğitime ihtiyacı olan çocukların izolasyon
dönemlerinde ihtiyaçları gözetilerek geliştirilen ve
sosyal-duygusal gelişimlerini destekleyen öğrenim
süreçleri olarak değerlendirilebilir.
Salgının ilk yılına kıyasla bu yıl özel gereksinimi
olan çocukların bireysel ihtiyaçları göz önünde
bulundurularak kaynak, yöntem ve içerik
geliştirilmesi uzaktan eğitimin kapsayıcılığı
açısından değerlidir. Buna karşın, ülke genelinde
106 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
özel eğitim desteğine ihtiyaç duyan her çocuğun
bu hizmetlere erişimi mümkün olmamaktadır.
Türkiye’de son yıllarda özel eğitime ihtiyacı olan
çocukların örgün eğitime dâhil edilmesi ile ilgili
yoğun çalışmalar olsa da okul çağında olup örgün
eğitime devam etmeyen özel gereksinimli çocuk
sayısı hakkında net bir veri bulunmamaktadır
(TEDMEM, 2019a). Bu noktada, özel eğitime
gereksinim duyan ancak örgün eğitim kapsamına
dahil edilememiş, ulaşılması daha zor olan
çocukların tespit edilebilmesi için muhtarlıklar
başta olmak üzere yerel yönetimlerle iş birliklerinin
artırılması gerekmektedir.
Türkiye’de son altı yıla ait örgün eğitim kapsamında
özel eğitim hizmetlerinden yararlanan öğrenci
sayıları incelendiğinde 2015 yılından bu yana özel
eğitimden yararlanan öğrenci sayısının giderek
arttığı; ancak 2020-2021 eğitim öğretim yılında
bir önceki yıla kıyasla toplam öğrenci sayısının
neredeyse değişmediği görülmektedir (Tablo
4.1). Bu durum, salgın süresince eğitim öğretim
süreçlerinin ve bununla birlikte rehberlik ve
araştırma merkezlerinin aksayan faaliyetlerinden
dolayı özel eğitim öğrencilerinin tanılamalarının
yapılamaması ve özel eğitim kurumlarına
  TABLO 4.1 
Yıllara Göre Örgün Eğitim Kapsamında Özel Eğitim
Alan Öğrenci Sayıları*
Eğitim öğretim Örgün eğitim kapsamındaki toplam özel
yılı eğitim öğrenci sayısı
2015-2016 288.489
2016-2017 333.598
2017-2018 353.610
2018-2019 398.815
2019-2020 425.774
2020-2021 425.816
* İlgili yıllara ait MEB (2021z) örgün eğitim istatistikleri kullanılarak TEDMEM
tarafından hazırlanmıştır.

yönlendirilememelerinden kaynaklanıyor olabilir
(Tunca vd. 2021). Bunun yanı sıra, izolasyon
süreçleri ve okul kapanmaları nedeniyle birebir
sürdürülen eğitim faaliyetlerinin sekteye uğraması
da çocukların bir süre sonra eğitim sürecinden
kopmalarına neden olarak gösterilebilir.
Örgün eğitim kapsamında özel eğitim alan
öğrenci sayıları kademelere göre incelendiğinde
ise 2020-2021 eğitim öğretim yılında bir önceki
yıla kıyasla ilkokul kademesinde bir düşüş olduğu,
diğer kademelerde ise önceki yıllara kıyasla daha
az artış olduğu görülmektedir (Tablo 4.2). Buna
göre önceki yıla kıyasla en fazla artış %5,87 ile
ortaöğretim kademesinde olmuştur. Okul öncesi
kademesinde ise önceki yıla kıyasla öğrenci
sayısı %2,32 oranında artmıştır. Bu artışa karşın,
Türkiye’de örgün eğitime dâhil olan öğrenci
sayısının en az olduğu kademe yıllardır olduğu gibi
bu yıl da okul öncesi olmuştur.
2020-2021 verilerine göre öğrenimini tam zamanlı
kaynaştırma ve bütünleştirme uygulamaları
yoluyla sürdüren öğrenciler arasında da katılımın
en düşük olduğu kademe okul öncesidir (Grafik
4.1). Bununla birlikte öğrenimini tam zamanlı
kaynaştırma/bütünleştirme uygulamaları
yoluyla sürdüren öğrenci sayısı, okul öncesi
  TABLO 4.2 
Kademelere Göre Örgün Eğitim Hizmetlerinden
Yararlanan Öğrenci Sayıları**
2018-2019 2019-2020
Okul öncesi 4.771 4.873
İlkokul 153.503 159.542
Ortaokul 166.333 179.877
Ortaöğretim 74.208 81.482
Toplam 398.815 425.774
** İlgili yıllara ait MEB (2021z) örgün eğitim istatistikleri kullanılarak TEDMEM
tarafından hazırlanmıştır.
ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ BÖLÜM 4
kademesinden ilkokula geçişte keskin bir artış
göstermektedir. Bu durumun sebepleri arasında;
okul öncesi eğitimin zorunlu olmaması, dolayısıyla
tanılamanın yapılamamasından dolayı özel
eğitim ihtiyacı olan çocukların zorunlu eğitimin
ilk basamağı olan ilkokul kademesine gelince
birer kaynaştırma öğrencisi olarak örgün eğitime
dâhil olması yer almaktadır. Oysa erken çocukluk
dönemi gelişimi risk altında bulunan çocukların
gelişimsel alanlarına erken dönemde müdahale
etmek adına kritik bir dönemdir. Gelişimsel risk
taşıyan çocuklara ihtiyacı olan eğitimi ve desteği
sağlamak, etkileşimli öğrenme ortamlarında
gerçek yaşam becerilerini kazandırmak ve
ilkokula hazırbulunuşluğu desteklemek açısından
erken müdahale programları önem taşımaktadır
(Ulutaşdemir, 2007; Tomris & Çelik, 2022).
Diğer yandan, özel eğitim anaokullarında ve
ÖRGM’ye bağlı kurumların bünyesinde açılan
özel eğitim ana sınıflarında eğitim gören öğrenci
ve görev yapan öğretmen sayısının yıllara göre
değişimi incelendiğinde 2020 yılında salgına
rağmen önceki yıla kıyasla öğrenci sayısının arttığı;
ancak öğretmen sayısının azaldığı görülmektedir
(Grafik 4.2). Nitelikli bir özel eğitim için
  GRAFIK 4.1 
Öğrenimini tam zamanlı kaynaştırma/
bütünleştirme uygulamaları yoluyla sürdüren
öğrencilerin kademelere göre dağılımı
160000
144.769
140000
2020-2021 120000 114.991
4.986 100000
153.937 80000
59.572
180.630 60000
40000
86.263
20000
425.816 549
0
Okul öncesi İlkokul Ortaokul Ortaöğretim
Kaynak: MEB, 2021z.
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 107
BÖLÜM 4 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ

  GRAFIK 4.2 

Özel eğitim anaokullarında ve ÖRGM’ye bağlı kurumların bünyesinde açılan özel eğitim ana sınıflarında eğitim
gören öğrenci ve görev yapan öğretmen sayısının yıllara göre değişimi
4500
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
2016 2017 2018 2019 2020
Öğrenci sayısı 1.136 1.463 4.118 3.458 4.021
Öğretmen sayısı 185 294 870 1.052 963

Öğrenci sayısı Öğretmen sayısı

Kaynak: MEB, 2021aa.

bireyselleştirilmiş eğitim programlarının ve özel olumsuz etkilerini gidermek üzere psikososyal

araç-gereç ve eğitim materyalleri ile destek eğitim
odalarında verilen dengeleyici eğitimin önemi
göz önünde bulundurulduğunda, özel eğitim
alanında görev yapan nitelikli öğretmen sayısının
artırılmasına ihtiyaç bulunmaktadır.
destek sağlayan çalışmalar da gerçekleştirilmiştir.
Öğretmenler için ise mesleki gelişim odaklı hizmet
içi eğitimler ve çalışmalar yürütülmüştür. 2021
yılında gerçekleşen projelerden öne çıkan detaylar
aşağıda özetlenmektedir:

III. ÖZEL EĞITIME YÖNELIK PROJELER/ •  Özel gereksinimli çocukların eğitim

DESTEKLER kalitelerini artırmak, toplumsal yaşama
katılımlarını desteklemek, akademik
2021’de ne oldu? ve bilişsel becerilerini geliştirmek ve
Özel eğitime ihtiyacı olan öğrenciler ve bu öğretmenlerin sınıf içi kullandıkları
öğrencilerin aileleri ve öğretmenleri için 2021 materyalleri çeşitlendirmek amacıyla
yılında çeşitli projeler başlatılmış, bunun yanı sıra planlanan GEDEX Etkileşimli Dijital Özel
yürürlükte olan bazı projeler tamamlanmıştır. Eğitim Uygulaması 2021-2022 eğitim
Salgının etkisi ve özel gereksinimi olan çocukların öğretim yılı II. döneminde tüm özel eğitim
ihtiyaçları gözetilerek hayata geçirilen projelerin okul ve sınıfların hizmetine ücretsiz olarak
yanı sıra, ailelere yönelik olarak özel eğitim sunulmuştur. Bilişsel Beceriler, Okuma-
ile ilgili farkındalıklarını artırmak ve salgının Yazma, Matematik ve Türkçe alanlarında

108 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU


eğitim modülleri olan etkileşimli uygulama
için yaklaşık 100.000 interaktif ekran ve
2000 ödev sayfası hazırlanmıştır (MEB,
2021ab).
•  “Birlikte Yürüyelim” projesi kapsamında
eğitimde fırsat eşitliği ilkesi gözetilerek
görme yetersizliği olan öğrencilerin eğitime
erişimi desteklenmesi amacıyla akıllı baston
dağıtılmıştır (MEB, 2021ac). 22 Haziran 2021
itibarıyla başlayan projenin ilk aşamasında
160 öğrenciye akıllı bastonlar verilirken proje
kapsamında üç yılda toplam 3200 bastonun
gereksinim duyan öğrencilere ulaştırılması
hedeflenmiştir.
•  TANAP Sosyal ve Çevresel Yatırım
Programları kapsamında finanse edilen
“Doğu’dan Batıya Engelsiz Hayat Projesi”
tamamlanmıştır. Bu proje ile TANAP
Doğalgaz Boru Hattı güzergâhındaki
sekiz şehirde (Kars, Erzurum, Sivas,
Yozgat, Ankara, Eskişehir, Bursa, Edirne)
serebral palsi konusunda hizmet veren
profesyonellere ve ailelere yönelik eğitim
programlarının geliştirilmesi ve seminerlerin
düzenlenmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda,
anılan sekiz ilde bulunan sekiz okulda birer
kaynaştırma sınıfı, birer özel eğitim sınıfı ve
birer destek eğitim odası açılmıştır. Okulların
fiziksel özellikleri güncellenerek her okula
veli bekleme odası, asansör, engelli rampaları
ve bahçelerine engelsiz çocuk parkları
yapılmıştır (MEB, 2021ad).
•  RAMKEG projesi kapsamında ‘dil ve
konuşma güçlüğü’, ‘özel öğrenme güçlüğü’,
‘otizm spektrum bozukluğu’, ‘hiperaktivite
bozukluğu’, ‘görme ve işitme yetersizliği’
gibi çeşitli alanlarda velilerin bilinç ve
farkındalıklarını artırmak için hazırlanan
“Aileler İçin Rehber Kitapçık Seti” ile okul
ve aile arasındaki iş birliğinin sürdürülmesi
hedeflenmiştir (MEB, 2021ae).
ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ BÖLÜM 4
•  GAP İdaresi Başkanlığı ve UNDP
Türkiye iş birliği ile hayata geçirilen
‘Kadının Güçlenmesi ve Sosyal Uyumun
Desteklenmesi Projesi” kapsamında
hazırlanan “Duygusal Güçlendirme
Sohbetleri” ile salgın sürecinden en çok
etkilenen gruplardan biri olan özel eğitime
gereksinim duyan çocukların ailelerine
psikososyal destek sağlanmıştır (UNDP
Türkiye, 2021).
•  Ücretli Öğretmenler için Özel Eğitim
Uygulamaları Çerçeve Kurs Programı
güncellenerek daha önce bu programa
katılamamış öğretmenler için ve ilk defa özel
eğitim okullarında, özel eğitim sınıflarında,
evde veya hastanede ders ücreti karşılığında
görev yapan öğretmenler için düzenlenmiştir
(MEB, 2021af). Çevrimiçi yapılan 10
saatlik oturumlara ülke genelinden 14.643
öğretmen katılmıştır.
•  Kaynaştırma/Bütünleştirme Yolu ile Eğitim
Öğretim Niteliğini Arttırma ve Yapılandırma
Çalıştayı 28 Haziran-2 Temmuz 2021
tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir.
Akademisyenlerin, öğretmenlerin ve
yöneticilerin katılım gösterdiği toplantıda
kaynaştırma/bütünleştirme uygulama
kılavuzunun ve destek eğitim odası
kılavuzunun hazırlanmasına BEP uygulama
kılavuzunun hazırlanmasına ve kolaylaştırıcı
kişilerin uygulama esaslarının belirlenmesine
yönelik çalışmalar tamamlanarak
raporlaştırılmıştır (MEB, 2021ag).
•  Bütünleştirici Eğitimin Geliştirilmesi Teknik
Destek Projesi (BEGEP) kapsamında
hazırlanan kaynaştırma/bütünleştirme
yoluyla eğitim uygulamaları kapsamında
hizmet içi eğitimler 4-6 Ağustos
2021 tarihlerinde yapılmıştır. Özel
gereksinimi olan çocuklar ve tipik gelişim
gösteren akranlarının aynı ortamlarda
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 109
BÖLÜM 4 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
eğitimlerine devam etmelerini amaçlayan
kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitim
uygulamalarında öğretmenlerin mesleki
gelişimlerinin desteklenmesi ve yeterliklerin
artırılması amacıyla 10 farklı alanda hizmet
içi eğitimler düzenlenmiştir (MEB, 2021ah).
Değerlendirmeler ve öneriler
Özel eğitim alanında salgınla birlikte yeni oluşan
ihtiyaçlara yönelik destekler sağlanmasına karşın
öğrencilerin dijital becerileri bu konuda sınırlılık
oluşturabilir.
2021 yılı özelinde özel eğitim öğrencilerine
yönelik hayata geçirilen projeler ve öğrenmenin
sürdürülmesine ilişkin yapılan çalışmalar
incelendiğinde, bilişim teknolojileri destekli
projeler ile farklı ihtiyaçları olan öğrencilerin
eğitim sürecini kolaylaştırmanın amaçlandığı
görülmektedir. Yeni oluşan ihtiyaçları karşılamaya
yönelik hayata geçirilen bu projeler, özel
eğitimde niteliği artırmak üzere atılan umut verici
adımlar olarak değerlendirilebilir. Öte yandan,
öğrencilerin uzaktan eğitime erişimlerinin yanı
sıra, dijital öğrenme araçlarını ve süreçlerini nasıl
yönetecekleri konusunda sahip oldukları bilgi
ve beceriler ile çevrelerinden aldıkları destek
anlamlı bir öğrenme süreci için belirleyicidir. Bu
noktada eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanması;
dijital tabanlı eğitim programlarının ve öğretim
materyallerinin tasarlanma ve erişime sunulma
aşamasında ekonomik, sosyal, coğrafi, kültürel ve
bireysel farklılıkların göz önünde bulundurulması
ile mümkün olabilir. Dolayısıyla bu kapsamdaki
projelerin etki analizlerinin yapılması ve hedef
kitle üzerinden süreci geliştirmeye yönelik
düzenlemelerin süreklilik göstermesi önemli
görülmektedir.
110 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
Özel eğitim personelinin ve öğretmenlerinin
mesleki becerileri ve yeterlikleri yeni krizlere
dayanıklı olacak şekilde desteklenmelidir.
Özel eğitim öğretmenleri, özel gereksinimi olan
öğrencilerin bireysel ve eğitimsel ihtiyaçlarını
karşılamak üzere profesyonel olarak yetiştirilmiş
meslek elemanları olarak özel gereksinimi
olan çocukların hayatında etkin bir role
sahiptir. Dolayısıyla, özel eğitim alanında
çalışan öğretmenlerin mesleki becerilerini ve
yeterliklerini desteklemenin önemi COVID-19
salgınının oluşturduğu kriz zamanlarında öne
çıkmıştır (Mengi ve Alpdoğan, 2020). Özellikle
salgın sürecinde ani değişime uğrayan eğitim
öğretim faaliyetleri, özel eğitim personelinin ve
öğretmenlerinin de kendi öğretim süreçlerini
dönüştürmesine neden olmuştur. Özel eğitim
öğretmenleri öğretim faaliyetlerini güncellemek
durumunda kalmış ve zaman zaman uzaktan eğitim
nedeniyle yöntemlerini dijital platformlardan
aktarmak üzere değiştirmişlerdir. Bu noktada,
özel eğitim öğretmenlerine sağlanacak hizmet içi
eğitimlerin içeriği ve kalitesinin salgın süresince
ortaya çıkan gelişmeler ile örtüşmesi önemlidir.
BEGEP kapsamında kaynaştırma/bütünleştirme
yoluyla eğitim uygulamaları için okulların yüz
yüze eğitime açılmasından önce verilen hizmet
içi eğitim, olağan gelişim gösteren çocuklar ile
özel gereksinimi olan öğrencilerin aynı eğitim
ortamında etkin bir şekilde buluşmalarını
desteklemek için öğretmenler açısından olumlu
bir gelişme olarak nitelendirilebilir. Ayrıca,
özel eğitim öğretmenlerinin dijital becerilerine
odaklanan, kriz zamanlarında dijital platformların
özel eğitim yöntem ve tekniklerine uyumlu bir
şekilde nasıl geliştirileceği ve öğrencilerle etkin
bir şekilde nasıl kullanılabileceği ile ilgili hizmet içi
eğitimlerin planlanması bugün dahi belirsiz olan

salgının seyrinde öğretmenlerin dijital yeterliklerini
geliştirecek ve mesleki gelişimlerine katkı
sunacaktır (TEDMEM 2021a; UNICEF, 2020).
Uzaktan eğitim sürecinde özel eğitim ihtiyacı
olan öğrencilerin ailelerine, olağan gelişim
gösteren çocukların ailelerine kıyasla daha fazla
sorumluluk yüklenmiştir.
Salgın süresince özel gereksinimi olan çocukların
aileleri öğretmenlerden, uzmanlardan ve özel
eğitim personelinden edindikleri eğitsel ve sosyal
destekten mahrum kalmışlardır (TEDMEM, 2021b).
Bu durum, bu ailelerin tipik gelişim gösteren
çocukların ebeveynlerine kıyasla daha fazla kaygı
yaşaması ve strese maruz kalması anlamına
gelmektedir. Bir yandan çocukların yeni düzene
uyumunu desteklemek ve eğitim süreçlerinin
devamlılığını sağlamak diğer yandan kendilerinin
ve çocuklarının sağlığını korumak, ailelerde kaygı
düzeyini artırmıştır. Çocuklarının sosyal-duygusal
olarak yaşadığı sıkıntıların yanında ebeveynlerin
günlük sorumluluklarına çocuklarının eğitim
rollerinin de eklenmesiyle aşırı yük ve baskı altında
kalmışlardır (Sani-Bozkurt vd., 2021). Anne-babalık
rolleri dışında öğreten konumuna geçen ebeveynler,
uzaktan eğitim sürecinde çocuklarının öğrenilmiş
davranışlarında ve edinilmiş becerilerinde oluşan
gerilemeler ile endişelenmişlerdir. Bu bağlamda,
UNDP Türkiye iş birliği ile aileler ile yapılan
Duygusal Güçlendirme Sohbetleri ebeveynlerin
psikolojik iyi oluş hallerini desteklemek adına iyi bir
örnek olarak nitelendirilebilir. Buna paralel olarak,
farklı gereksinimler dikkate alınarak hazırlanan
aile rehber kitapçıkları, özel eğitim ihtiyacı
olan çocukların özellikleri ve tanılama, eğitim
ve tedavi süreçleri ile ilgili bilgi ve farkındalık
oluşturması adına değerlidir. Salgın sürecinin
belirsizliğini koruduğu düşünülürse ailelere yönelik
düzenlenecek eğitimlerle olabildiğince çok aileye
ulaşmak yerinde olacaktır.
ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ BÖLÜM 4
IV. ÖZEL YETENEKLI ÖĞRENCILER
2021’de ne oldu?
2021 yılı ÖRGM ile üniversiteler arasında
BİLSEM’lerde sunulan eğitimin niteliğini artırmaya
yönelik iş birliği protokollerinin imzalandığı bir yıl
olmuştur. Bu kapsamda, BİLSEM’de görev yapan
öğretmenlerin lisansüstü eğitimlerini desteklemek
amacıyla dört farklı üniversite ile iş birliği
protokolleri imzalanmıştır. BİLSEM öğretmenlerinin
üniversitelerin araştırma-geliştirme ve teknolojik
imkânlarından faydalanması, akademisyenler ile
ortak çalışmalar yürütmesi ve kazanımlarını bilim
ve sanat merkezlerine aktarması hedeflenmiştir
(MEB, 2021ad). Bununla birlikte, BİLSEM’lerde
öğrenim gören özel yetenekli öğrenciler için staj
yapma fırsatı sağlayan dijital ve oyun animasyon
şirketlerinden TaleWorlds Entertainment ile iş
birliği; TURKCELL ile yazılım alanında eğitim
imkânı sunacak olan “Zekâ gücü Teknoloji Sınıfları”
iş birliği; Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) ile
araştırma, geliştirme, eğitim ve uygulama merkezi
(ARGEM) için Akademik İş Birliği Protokolü gibi
çeşitli kurumlarla iş birlikleri hayata geçirilmiştir
(MEB, 2021ai, MEB, 2021aj, MEB, 2021ak). 2021
yılında özel yetenekli öğrencilere yönelik öne çıkan
diğer gelişmeler ise şöyledir:
•  2020 yılında BİLSEM’lere aday gösterilen
1.074.489 adayın tam kapanmalar nedeniyle
kesintiye uğrayan öğrenci tanılama ve
yerleştirme süreci, 14 Temmuz 2021 tarihi
itibarıyla tamamlanmıştır (MEB, 2021al).
•  2021 Ocak ayı itibarıyla başlamış olan BİLSEM
Çerçeve Öğretim Programlarının Revize
Edilmesi ve Yardımcı Ders Materyallerinin
Hazırlanması Çalıştayları 12-16 Temmuz
2021 tarihleri arasında gerçekleştirilen son
çalıştay ile sona ermiştir (MEB, 2021am).
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 111
BÖLÜM 4 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
•  Mesleki eğitim, fen liseleri ve BİLSEM’lerde
yapılan fikri mülkiyet çalışmaları kapsamında
bu yılın ilk beş ayında 2730 patent başvurusu
yapılmıştır. Türk Patent ve Marka Kurumu
Başkanlığı ile yapılan iş birliği sonucu 183
BİLSEM’de görev yapan öğretmenlere fikri
mülkiyet ve sınai haklar konusunda eğitimler
düzenlenmiştir (MEB, 2021an).
•  TÜBİTAK 15. Ortaokul Öğrencileri Araştırma
Projeleri kapsamında BİLSEM Ortaokul
Öğrencileri toplam 176 proje ile BİLSEM’leri
temsil ederken, 10 alanda 44 proje ile finale
kalmıştır (MEB, 2021ao).
Değerlendirme ve öneriler
Yapılan iş birliği ve protokoller sadece BİLSEM’ler
özelinde değil; kapsayıcı politikalar dâhilinde
özel eğitim ve rehberlik hizmetlerinin her alanına
yayılmalıdır.
2021 yılı bilim ve sanat merkezleri için birçok
projenin, yarışmanın ve iş birliği protokollerinin
hayata geçirildiği bir sene olmuştur. Bakanlık
ile kamu ve özel kurumlar arasında imzalanan iş
birliği protokollerinin sayısı artış göstermiştir. Bu
bağlamda, 2021 yılında birden fazla üniversite
ile imzalanan iş birliği protokolleri, özel yetenekli
öğrencilerin eğitim gördüğü bilim ve sanat
merkezlerindeki eğitim öğretim süreçlerinin
kalitesini artırmak odaklı olmuştur. Bununla
birlikte, BİLSEM öğretmenlerinin yüksek lisans
ve doktora eğitimlerine ilişkin üniversiteler
ile imzalanan protokoller, öğretmenlerin
bilimsel ve teknolojik gelişmeler doğrultusunda
üniversitelerin imkan ve deneyimlerinden
faydalanmasının önünü açmıştır. Ayrıca, bilim ve
sanat merkezi öğretmenlerinin üniversitelerin
altyapı, bilgi ve tecrübelerini kullanarak AR-GE
faaliyetlerine katılmaları, akademisyenlerle bilim
112 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
söyleşilerinde bir araya gelmeleri amaçlanmıştır.
Tüm bu gelişmeler BİLSEM’lerde görev yapan
öğretmenlerin mesleki gelişimlerine olumlu
yansıyacak gelişmelerdir. Öyle ki, bilim ve sanat
merkezlerinde görev yapan öğretmenlere dair
veriler incelendiğinde %61’inin lisansüstü eğitim
mezunu olduğu görülmektedir (Özer, 2021). Bu
nedenle, üniversiteler ile yapılan iş birliklerinin
sadece bilim ve sanat merkezleri özelinde değil;
özel eğitim ve rehberlik hizmetlerinin her alanına
yayılması ve özel eğitim ve rehberlik öğretmenleri
için de kapsayıcı olması ÖRGM’ye bağlı tüm
kurumların niteliğini artıracak bir çaba olacaktır.
TALIS 2018 araştırması Türkiye bağlamında,
özel eğitim öğretmenlerinin mesleki gelişim
kapsamında sunulacak hizmetlere daha çok
ihtiyacı olduğunu ortaya koymuştur (OECD,
2019; TEDMEM, 2019b). Öyle ki, özel eğitim
öğretmenlerinin yeterlikleri, özel gereksinimi
olan öğrencilerin davranışlarında ve gelişiminde
bir fark yaratıp yaratmaması ile belirlenmektedir.
Özel eğitim öğretmenlerinin karmaşık rolleri
ve sorumlulukları düşünüldüğünde, sağlanacak
iş birlikleri ile bu öğretmenlere tanınacak olan
imkânlar kapsayıcı ve eşitlikçi eğitime yönelik
adımlar olacaktır. Bu durum, Özel Eğitim Hizmetleri
Yönetmeliği kapsamında, özel eğitim politikalarının
geliştirilmesinde üniversitelerin ilgili bölümleri ve
özel eğitim ihtiyacı olan bireylere yönelik faaliyette
bulunan sivil toplum kuruluşları ile iş birliği içinde
çalışılması şeklinde özellikle vurgulanmaktadır
(MEB, 2015). Bu nedenle, özel eğitim ve rehberlik
hizmetleri dâhilinde tüm öğretmenlere sahip
oldukları kritik rolleri konusunda bilgi ve destek
sunulması ve tüm özel eğitime ihtiyacı olan
çocukların sosyoekonomik ve sağlık durumlarından
bağımsız olarak nitelikli öğretmene ve eğitime
erişim imkânı verilmesi esastır.

V. REHBERLIK HIZMETLERINE ILIŞKIN
GELIŞMELER
2021’de ne oldu?
Bu başlık altında, 2021 yılında salgının etkilerini en
aza indirmek amacıyla Bakanlık tarafından sunulan
psikososyal destekler ve rehberlik hizmetleri
kapsamında öne çıkan gelişmelere yer verilmiştir:
•  4 Haziran 2021 tarihinde ÖRGM ile Türkiye
Yeşilay Cemiyeti arasında “Yaşam Becerileri
Eğitimi Programı” uygulama protokolü
imzalanmıştır. Bu kapsamda, çocukların
ve gençlerin zorlayıcı yaşam olaylarına
karşı başa çıkma becerilerini kazanmaları
hedeflenmiştir (MEB, 2021ap).
•  Rehberlik Araştırma Merkezlerinde (RAM)
görev yapan öğretmen ve yöneticilerin
görüşlerini almak amacıyla Bütünleştirici
Eğitimin Geliştirilmesi Projesi (BEGEP)
kapsamında “Etki Değerlendirmesi”
yapılmıştır. Bu kapsamda, eğitsel tanılama,
paydaşlar arası iş birliği, izleme ve geri bildirim
alma mekanizmaları değerlendirilmiştir
(MEB, 2021aq).
•  Salgının etkilerini azaltmak amacıyla
RAM’larda görev yapan idareci ve rehber
öğretmen/psikolojik danışmanlara “Salgın
Hastalık Sonrası Psikolojik Sağlamlığı
Güçlendirmek ve Öğrencilerin Okula
Uyumunu Desteklemek” konulu ve
öğrenciler için hazırlanan “Salgın Hastalık
Psikoeğitim Programları” ile ilgili eğitimler
verilmiştir (MEB, 2021ar).
•  31 Ağustos 2021 tarihinde ÖRGM
koordinasyonunda ve UNICEF iş birliği
ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ BÖLÜM 4
ile yürütülen Zorlayıcı Yaşam Olaylarında
Psikoeğitim Projesi (ZOYOP) kapsamında
rehber/öğretmen ve psikolojik danışmanlara
yönelik akran zorbalığı ve siber zorbalık
eğitimi başlamıştır. İlgili proje ile
zorbalıktan uzak güvenli bir okul ortamının
sağlanması ve öğrencilerin zorlayıcı yaşam
olayları karşısında baş etme becerilerinin
geliştirilmesi amaçlanmıştır (MEB, 2021as).
•  Mevcut rehberlik hizmetleri ihtiyaçlara
göre yapılandırılarak, sınıf rehber
öğretmenleri için okul öncesi kademesinden
ortaöğretimin sonuna kadar her sınıf seviyesi
için Sınıf Rehberlik Programı hazırlanmıştır.
Hazırlanan etkinliklerin dijital olarak da
kullanılabilmesine yönelik ilkokul, ortaokul
ve ortaöğretim kademeleri için Dijital
Sınıf Rehberlik Etkinlikleri Platformu
oluşturulmuştur (MEB, 2021at).
•  13 Eylül 2021 tarihinde RAMKEG projesi
kapsamında ÖRGM ve akademisyenlerin iş
birliği ile “Türkiye’de Özel Eğitim Hizmetleri”
ve “Türkiye’de Rehberlik ve Psikolojik
Danışma Hizmetleri” kitapları yayımlanmıştır
(MEB, 2021au).
•  10-12 Kasım 2021 tarihlerinde RAM ile
okullarda görev yapan; rehber öğretmen/
psikolojik danışmanlar, özel eğitim
öğretmenleri ve sınıf öğretmenlerinin
koordinasyonunun güçlendirilmesi
amacıyla başlatılan “Rehberlik ve Araştırma
Merkezleri ile Okulların Koordinasyonunun
Güçlendirilmesi Projesi (RAM-OKUL
Projesi)” kapsamında “RAM-Okul
Koordinasyonunun ve Hizmetlerinin
Güçlendirilmesi Eğitimi” yapılmıştır (MEB,
2021av).
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 113
BÖLÜM 4 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ

Değerlendirme ve öneriler   TABLO 4.3 

Rehberlik ve Araştırma Merkezlerinin kapasitesi
Yıllara göre Rehberlik ve Araştırma Merkezi ve
artırılmalı ve değişen ihtiyaçlar doğrultusunda
Öğretmen Sayıları***
işlevselliği yeniden gözden geçirilmelidir.
Rehberlik ve Araştırma
RAM’ların özel eğitim ve rehberlik hizmetleri Yıl Öğretmen sayısı
Merkezi Sayısı
kapsamında genel olarak işlevi, bir il veya
2015-2016 228 3.358
ilçede özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin eğitsel
2016-2017 233 3.221
değerlendirme ve tanılamasının yapılmasını ve bu
2017-2018 238 3.294
doğrultuda bir eğitim kurumuna yönlendirilmesini
sağlamaktır (MEB, 2020). Bununla birlikte RAM’lar 2018-2019 242 3.451
sorumluluk bölgelerinde görev yapan rehberlik 2019-2020 250 3.695
öğretmenleri ile iş birliği içinde çalışması ve ihtiyaç 2020-2021 255 3. 897
duyulan çalışmaların planlanması için kritik bir *** İlgili yıllara ait MEB (2021z) örgün eğitim istatistikleri kullanılarak TEDMEM
tarafından hazırlanmıştır.
göreve sahiptir. 2020-2021 eğitim-öğretim yılı
itibarıyla Türkiye’de toplam 255 Rehberlik ve
Araştırma Merkezi hizmet vermektedir (Tablo
eğitimler düzenlenmiştir. Buna karşın, salgınla
4.3). Bu merkezlerde görev yapan öğretmen sayısı
birlikte farklılaşan ve artan özel eğitim ve rehberlik
ise 3.897’dir. 2021 Yılı MEB Performans Programı
hizmetlerine yönelik ihtiyaçlar düşünüldüğünde
incelendiğinde 2020 yılında RAM’larda yapılan
söz konusu merkezlerin ve bu merkezlerde görev
inceleme sayısının 410.000, tanılama sayısının
alan personel sayısının artırılması gerektiği
ise 520.000 olduğu görülmektedir. 2020 ve
açıktır. RAM’lara yönelik nicel artış gerekliliğinin
2021 yıllarında inceleme ve tanılamaya yönelik
yanı sıra salgınla birlikte değişen ve artan
hedef ve tahminlere yönelik sayılar kademeli
gereksinimler bakımından sunulan hizmetin
olarak artırılmıştır (MEB, 2019). Ancak ülke
niteliğinin de artırılmasına ihtiyaç duyulmaktadır.
genelindeki RAM ve bu merkezlerde görev alan
Bu yıl, Bütünleştirici Eğitimin Geliştirilmesi
personel sayısı göz önünde bulundurulduğunda
Projesi (BEGEP) kapsamında gerçekleştirilen
500 binin üzerinde bireyi inceleme, tanılama ve
etki değerlendirmesi, özellikle RAM’ların farklı
yönlendirme konusunda RAM’ların sınırlı kalma
paydaşlar ile iş birliğinin önemine odaklanmıştır.
olasılığı bulunmaktadır. Üstelik salgın nedeniyle
Buna paralel olarak, RAM-OKUL projesi ile
özel eğitime ihtiyacı olan çocukların bireysel
RAM’lar ile okulların koordinasyonunun niteliğinin
gereksinimlerine göre bütünleştirilmiş eğitim
artırılması özellikle salgın nedeniyle tanılaması
programlarının geliştirilmesi ve uygulanması ile
geciken öğrencilere ulaşmak açısından önemlidir.
RAM’larda verilen tanılama ve yönlendirme gibi
Nitekim, salgın nedeniyle 2020 yılında ilk inceleme
hizmetlerin aksaması da bu aşamada daha fazla
dışında eğitsel değerlendirme ve tanılaması
çocuğa ulaşılmasını gerekli kılabilir.
yapılamayan öğrenciler olması (MEB, 2021aa)
2021 yılında RAM’lara yönelik önceki yıllarda RAM-okul koordinasyonunun kritik rolünü
başlatılan proje ve iş birlikleri devam etmiş; ortaya koymaktadır. Bu kapsamda, RAM’larda
RAM’larda görev alan personelin mesleki belirli alanlarda uzmanlaşmış personel ihtiyacını
yeterliklerini güçlendirmek amacıyla çeşitli karşılamak üzere çeşitli mesleki eğitimler

114 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ BÖLÜM 4

düzenlenmesi ya da üniversitelerde lisans üstü sağlayacak iş birliği projeleri gerçekleştirilebilir.

programlar açılması yerinde olabilir. Bununla Böylece en dezavantajlı ailelerin dahi bu hizmetten
birlikte RAM’ların sunduğu hizmetin daha çok yararlanmasının önü açılabilir (TEDMEM, 2020).
kişiye ulaşabilmesi ve bilinirliğinin artmasını

KAYNAKÇA
Akbayrak, K., Vural, G.& Ağar, M. (2021). Özel eğitim öğretmenlerinin koronavirüs pandemisi döneminde
uzaktan eğitime ilişkin deneyim ve görüşleri. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(1), 471-
499.
Asbury, K., Fox, L., Deniz, E., Code, A., & Toseeb, U. (2021). How is COVID-19 affecting the mental
health of children with special education needs and disabilities and their families? Journal of Autism
and Develeopmental Disorders. 51(5), 1772-1780. doi: 10.1007/s10803-020-04577-2.
Çaykuş, E. M., & Mutlu-Çaykuş, T. (2020). “COVID-19 Pandemi Sürecinde Çocukların Psikolojik
Dayanıklılığını Güçlendirme Yolları: Ailelere, Öğretmenlere ve Ruh Sağlığı Uzmanlarına Öneriler”.
Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7(5), 95-113.
Karahan, S., Yıldırım-Parlak, Ş., Demiröz, K., Kaya, M. & Kayhan, N. (2021). Annelerin koronavirüs
(COVID-19) sürecinde özel gereksinimli çocuklarının problem davranışları ile baş etme deneyimleri.
Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 25, 79-105. doi: 10.14689/enad.25.4
MEB. (2015). Bilim ve sanat merkezleri yönergesi. https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_
dosyalar/2016_10/07031350_bilsem_yonergesi.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2020). Rehberlik ve araştırma merkezi yönergesi. http://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_
dosyalar/2020_08/31230315_RAM_YONERGESY.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021a): İlk ve Ortaokullarda Yüz Yüze Eğitimin Usul ve Esasları. https://www.meb.gov.tr/ilk-ve-
ortaokullarda-yuz-yuze-egitimin-usul-ve-esaslari/haber/22479/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021b). Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği. https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_
dosyalar/2021_09/13145613_Ozel_EYitim_Hizmetleri_YonetmeliYi_son.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021c). 2020-2021 Eğitim öğretim yılının ikinci dönemi uzaktan ve yüz yüze eğitimle başlıyor.
https://www.meb.gov.tr/2020-2021-egitim-ogretim-yilinin-ikinci-donemi-uzaktan-ve-yuz-yuze-
egitimle-basliyor/haber/22553/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021d). Basın açıklaması-Eğitimde kontrollü normalleşme sürecinde eğitim kurumlarının
açılma ve uygulama kriterleri. https://www.meb.gov.tr/basin-aciklamasi-egitimde-kontrollu-
normallesme-surecinde-egitim-kurumlarinin-acilma-ve-uygulama-kriterleri/haber/22651/tr
adresinden erişildi.
MEB. (2021e). Yüz yüze ve uzaktan eğitim ile sınav uygulamaları. http://ogm.meb.gov.tr/meb_iys_
dosyalar/2021_04/20192514_28.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021f). Basın açıklaması. http://www.meb.gov.tr/basin-aciklamasi/haber/23203/tr adresinden
erişildi.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 115

BÖLÜM 4 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ

MEB. (2021g). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde çalışan çocuk gelişimi ve okul öncesi
öğretmenliği mezunları (Yürütmenin Durdurulması Kararı). https://ookgm.meb.gov.tr/meb_
iys_dosyalar/2021_05/31154354_DANIYTAY_KARARININ_UYGULANMASI_-_31.05.2021.pdf
adresinden erişildi.
MEB. (2021h). Özel çocuklarımız için özel eğitim etkinlikleri. https://telafidebendevarim.meb.gov.tr/
ogrenci/ozel-egitim.html adresinden erişildi.
MEB. (2021i). 2019-2020 bilim ve sanat merkezleri öğrenci tanılama ve yerleştirme sonuçlarının
açıklanma tarihi. https://orgm.meb.gov.tr/www/2019-2020-bilim-ve-sanat-merkezleri-
ogrenci-tanilama-ve-yerlestirme-sonuclarinin-aciklanma-tarihi/icerik/1703 adresinden erişildi.
MEB. (2021j). Destek eğitim programlarına ilişkin bilgilendirme toplantılarının ilki gerçekleştirildi. https://
orgm.meb.gov.tr/www/destek-egitim-programlarina-iliskin-bilgilendirme-toplantilarinin-ilki-
gerceklestirildi/icerik/1723 adresinden erişildi.
MEB. (2021k). Genel müdürlüğümüz izleme sistemi pilotlama çalışması yapıldı https://orgm.meb.gov.
tr/www/genel-mudurlugumuz-izleme-sistemi-pilotlama-calismasi-basladi/icerik/1619 adresinden
erişildi.
MEB. (2021l). Yüz yüze eğitime merhaba. https://orgm.meb.gov.tr/www/yuz-yuze-egitime-merhaba/
icerik/1760 adresinden erişildi.
MEB. (2021m). 2020-2021 rehberlik ve psikolojik danışma programı https://orgm.meb.gov.tr/
www/2020-2021-rehberlik-ve-psikolojik-danisma-programi/icerik/1413 adresinden erişildi.
MEB. (2021n). Okullarımızda yüz yüze eğitim heyecanı. https://orgm.meb.gov.tr/www/okullarimizda-
yuz-yuze-egitim-heyecani/icerik/1769 adresinden erişildi.
MEB. (2021o). Genel müdürlüğümüz, özel eğitim öğrencileri için eğitim araçlarını zenginleştirmeye
devam ediyor. https://orgm.meb.gov.tr/www/genel-mudurlugumuz-ozel-egitim-ogrencileri-icin-
egitim-araclarini-zenginlestirmeye-devam-ediyor/icerik/1557 adresinden erişildi.
MEB. (2021p). Özel eğitim öğrencilerimizle tatilde de beraberiz. https://orgm.meb.gov.tr/www/ozel-
egitim-ogrencilerimizle-tatilde-de-beraberiz/icerik/1571 adresinden erişildi.
MEB. (2021q). İşitme yetersizliği olan öğrencilerimize özel eğlenceli içeriklerle okuma yazma öğreniyorum
seti. https://orgm.meb.gov.tr/www/isitme-yetersizligi-olan-ogrencilerimize-ozel-eglenceli-
iceriklerle-okuma-yazma-ogreniyorum-seti/icerik/1583 adresinden erişildi.
MEB. (2021r). “Okula merhaba! İlk haftam” etkinlikleri yayınlandı. https://orgm.meb.gov.tr/www/okula-
merhaba-ilk-haftam-etkinlikleri-yayinlandi/icerik/1584 adresinden erişildi.
MEB. (2021s). Özel gereksinimli öğrencilerimizi hayat bilgisi ve matematik uyarlanmış etkinlik setlerinin
ardından, fen bilimleri uyarlanmış etkinlikler setiyle buluşturuyoruz. https://orgm.meb.gov.tr/www/
ozel-gereksinimli-ogrencilerimizi-hayat-bilgisi-ve-matematik-uyarlanmis-etkinlik-setlerinin-ardindan-
fen-bilimleri-uyarlanmis-etkinlikler-setiyle-bulusturuyoruz/icerik/1632 adresinden erişildi.
MEB. (2021t). Hazır mısın? Bilgi ve eğlence programı. https://orgm.meb.gov.tr/www/hazir-misin-bilgi-
ve-eglence-programi/icerik/1635 adresinden erişildi.

116 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ BÖLÜM 4

MEB. (2021u). Çocuklarımız için “Ses temelli okuyorum yazıyorum interaktif dijital set” hazırlandı.
https://orgm.meb.gov.tr/www/cocuklarimiz-icin-ses-temelli-okuyorum-yaziyorum-interaktif-dijital-
set-hazirlandi/icerik/1655 adresinden erişildi.
MEB. (2021v). “Okul öncesi uyarlanmış etkinlikler seti” yayınlandı. https://orgm.meb.gov.tr/www/okul-
oncesi-uyarlanmis-etkinlikler-seti-yayinlandi/icerik/1736 adresinden erişildi.
MEB. (2021w). Çık dışarıya oynayalım eğlence programı. https://orgm.meb.gov.tr/www/cik-disariya-
oynayalim-eglence-programi/icerik/1794 adresinden erişildi.
MEB. (2021x). Türkçe dersi uyarlanmış etkinlikler seti. https://orgm.meb.gov.tr/www/turkce-dersi-
uyarlanmis-etkinler-seti/icerik/1796 adresinden erişildi.
MEB. (2021y). Görme yetersizliği olan öğrenciler için özel EBA ders videoları hazırlandı. https://orgm.
meb.gov.tr/www/gorme-yetersizligi-olan-ogrenciler-icin-ozel-eba-ders-videolari-hazirlandi/
icerik/1819 adresinden erişildi.
MEB. (2021z). Resmi istatistikler. https://sgb.meb.gov.tr/www/resmi-istatistikler/kategori/23
adresinden erişildi.
MEB. (2021aa). 2020 yılı bilgilendirme raporu. https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_
dosyalar/2021_05/24125946_2020yiliBilgilendirmeRaporu.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021ab). Tüm özel eğitim okul ve sınıflarımıza dijital uygulama. https://orgm.meb.gov.tr/www/
tum-ozel-egitim-okul-ve-siniflarimiza-dijital-uygulama/icerik/1748 adresinden erişildi.
MEB. (2021ac). Görme yetersizliği olan öğrencilerimizi “Akıllı baston” ile buluşturuyoruz. https://
orgm.meb.gov.tr/www/gorme-yetersizligi-olan-ogrencilerimizi-akilli-baston-ile-bulusturuyoruz/
icerik/1695 adresinden erişildi.
MEB. (2021ad). e-özel Sayı:6. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri
Genel Müdürlüğü http://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_08/11134937_e-oYzel_
buYlten-2_010621.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021ae). Bakanımız sayın Ziya Selçuk, özel gereksinimli öğrencilerimizin velileri için hazırlanan
rehber kitapçıkları tanıttı. https://orgm.meb.gov.tr/www/bakanimiz-sayin-ziya-selcuk-ozel-
gereksinimli-ogrencilerimizin-velileri-icin-hazirlanan-rehber-kitapciklari-tanitti/icerik/1579
adresinden erişildi.
MEB. (2021af). Özel eğitim uygulamaları çerçeve kurs programı başlıyor. https://orgm.meb.gov.tr/www/
ozel-egitim-uygulamalari-cerceve-kurs-programi-basliyor/icerik/1563 adresinden erişildi.
MEB. (2021ag). Kaynaştırma/bütünleştirme yolu ile eğitim öğretim niteliğini artırma ve yapılandırma
çalıştayı gerçekleştirildi. https://orgm.meb.gov.tr/www/kaynastirmabutunlestirme-yolu-ile-egitim-
ogretim-niteligini-arttirma-ve-yapilandirma-calistayi-gerceklestirildi/icerik/1704 adresinden erişildi.
MEB. (2021ah). Kaynaştırma/bütünleştirme eğitiminde 10 yeni hizmet içi eğitim programı hazırlandı.
https://orgm.meb.gov.tr/www/kaynastirmabutunlestirme-egitiminde-10-yeni-hizmet-ici-egitim-
programi-hazirlandi/icerik/1743 adresinden erişildi.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 117

BÖLÜM 4 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ

MEB. (2021ai). Dijital oyun ve animasyon şirketi Taleworlds Entertainment ile protokol imzalandı.
https://orgm.meb.gov.tr/www/dijital-oyun-ve-animasyon-sirketi-taleworlds-entertainment-ile-
protokol-imzalandi/icerik/1706 adresinden erişildi.
MEB. (2021aj). BİLSEM’ler zekâ gücü sınıfları ile gücüne güç katıyor. https://orgm.meb.gov.tr/www/
bilsemler-zeka-gucu-siniflari-ile-gucune-guc-katiyor/icerik/1812 adresinden erişildi.
MEB. (2021ak). Genel Müdürlüğümüz ile TÜBA arasında akademik iş birliği protokolü imzalandı. https://
orgm.meb.gov.tr/www/genel-mudurlugumuz-ile-tuba-arasinda-akademik-is-birligi-protokolu-
imzalandi/icerik/1843 adresinden erişildi.
MEB. (2021al). 2021-2022 eğitim öğretim yılında bilim ve sanat merkezlerinde (BİLSEM) eğitim alacak
öğrencilerin değerlendirme sonuçları açıklandı. https://orgm.meb.gov.tr/www/2021-2022-egitim-
ogretim-yilinda-bilim-ve-sanat-merkezlerinde-bilsem-egitim-alacak-ogrencilerin-degerlendirme-
sonuclari-aciklandi/icerik/1721 adresinden erişildi.
MEB. (2021am). BİLSEM çerçeve öğretim programlarının revize edilmesi ve yardımcı ders materyallerinin
hazırlanması çalıştayı gerçekleştirildi. https://orgm.meb.gov.tr/www/bilsem-cerceve-ogretim-
programlarinin-revize-edilmesi-ve-yardimci-ders-materyallerinin-hazirlanmasi-calistayi-
gerceklestirildi/icerik/1682 adresinden erişildi.
MEB. (2021an). BİLSEM’lerde yapılan fikri mülkiyet çalışmaları kapsamında 5 ayda 520 ürün tescil edildi.
https://orgm.meb.gov.tr/www/bilsemlerde-yapilan-fikri-mulkiyet-calismalari-kapsaminda-5-ayda-
520-urun-tescil-edildi/icerik/1673 adresinden erişildi.
MEB. (2021ao). BİLSEM’ler TÜBİTAK’ta 44 derece elde etti. https://orgm.meb.gov.tr/www/bilsemler-
tubitakta-44-derece-elde-etti/icerik/1780 adresinden erişildi.
MEB. (2021ap). Yaşam becerileri eğitimi programı uygulama protokolü imzalandı. https://orgm.meb.gov.
tr/www/yasam-becerileri-egitimi-programi-uygulama-protokolu-imzalandi/icerik/1671 adresinden
erişildi.
MEB. (2021aq). RAM’lara özel dokunuş. https://orgm.meb.gov.tr/www/ramlara-ozel-dokunus/
icerik/1694. adresinden erişildi.
MEB. (2021ar). RAM’larda psikolojik sağlamlık eğitimlerine başlandı. https://orgm.meb.gov.tr/www/
ramlarda-psikolojik-saglamlik-egitimlerine-baslandi/icerik/1750 adresinden erişildi.
MEB. (2021as). Akran zorbalığı ve siber zorbalık eğitimlerimiz başladı. http://orgm.meb.gov.tr/www/
akran-zorbaligi-ve-siber-zorbalik-egitimlerimiz-basladi/icerik/1763 adresinden erişildi.
MEB. (2021at). Millî Eğitim Bakanlığı tüm sınıf seviyelerinde sınıf rehberlik etkinlikleri hazırladı. https://
orgm.meb.gov.tr/www/milli-egitim-bakanligi-tum-sinif-seviyelerinde-sinif-rehberlik-etkinlikleri-
hazirladi/icerik/1771 adresinden erişildi.
MEB. (2021au). “Türkiye’de özel eğitim hizmetleri” ile “Türkiye’de rehberlik ve psikolojik danışma
hizmetleri” kitapları yayımlanmıştır. https://orgm.meb.gov.tr/www/turkiyede-ozel-egitim-
hizmetleri-ile-turkiyede-rehberlik-ve-psikolojik-danisma-hizmetleri-kitaplari-yayimlanmistir/
icerik/1784 adresinden erişildi.

118 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ BÖLÜM 4

MEB. (2021av). RAM-Okul koordinasyonunun ve hizmetlerinin güçlendirilmesi eğitimi. https://orgm.

meb.gov.tr/www/ram-okul-koordinasyonunun-ve-hizmetlerinin-guclendirilmesi-egitimi/icerik/1842
adresinden erişildi.
Mengi, A. & Alpdogan, Y. (2020). Covid-19 salgını sürecinde özel eğitim öğrencilerinin uzaktan eğitim
süreçlerine ilişkin öğretmen görüşlerinin incelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 49(1), 413-437. https://
doi.org/10.37669/milliegitim.776226
OECD (2019). TALIS 2018 Results (Volume I): Teachers and school leaders as lifelong learners, TALIS.
Paris: OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/1d0bc92a-en
Özel Eğitim hizmetleri yönetmeliğinde değişiklik yapılmasına dair yönetmelik. Resmî Gazete, Sayı 31528
(2021). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/07/20210701.pdf adresinden erişildi.
Özer, M. (2021). Türkiye’de özel yeteneklilere yetenek geliştirme desteğinde bilim ve sanat merkezleri:
Mevcut durum ve iyileştirme alanları. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 17(33), 728-749.
DOI: 10.26466/opus.810856.
Sani-Bozkurt, S., Bozkuş-Genç, G., Vuran, S., Yıldız, G., Çelik, S., Diken, İ. H., Uysal, Ç., Gürgür, H.,
Kalaycı, G. Ö., Diken, Ö., Ateşgöz, N. N., İçyüz, R., Doğan, M., Şafak, P., & Demiryürek, P. (2021).
COVID-19 salgınında Türkiye’deki özel gereksinimi olan öğrenciler ve ailelerine yönelik uzaktan özel
eğitim uygulamalarına ilişkin uzman bakış açısı. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel
Eğitim Dergisi, Erken Görünüm. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.786118
T.C. İçişleri Bakanlığı. (2021). 81 il valiliğine tam kapanma tedbirleri genelgesi gönderildi. https://www.
icisleri.gov.tr/81-il-valiligine-tam-kapanma-tedbirleri-genelgesi-gonderildi adresinden erişildi.
TEDMEM (2019a). 2018 eğitim değerlendirme raporu (TEDMEM değerlendirme Dizisi 4). Ankara: Türk
Eğitim Derneği.
TEDMEM. (2019b). TALIS 2018 sonuçları ve Türkiye üzerine değerlendirmeler. https://tedmem.org/
yayin/talis-2018-sonuclari-turkiye-uzerine-degerlendirmeler adresinden erişildi.
TEDMEM. (2021a). 2020 eğitim değerlendirme raporu (TEDMEM Değerlendirme Dizisi 6). Ankara: Türk
Eğitim Derneği.
TEDMEM. (2021b). Türkiye’nin telafi eğitimi yol haritası. https://tedmem.org/yayin/turkiyenin-telafi-
egitimi-yol-haritasi adresinden erişildi.
Ulutaşdemir, N. (2007). Engelli çocukların eğitimi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 2(5), 119-130.
UNDP Türkiye. (2021). Şanlıurfa’da Özel Eğitime İhtiyaç Duyan Çocukların Aileleri ile Duygusal
Güçlendirme Sohbetleri. https://www.tr.undp.org/content/turkey/tr/home/presscenter/
pressreleases/2021/03/Sanliurfada-duygusal-guclendirme-sohbetleri.html adresinden erişildi.
UNESCO. (2017). Education for sustainable development goals: Learning objectives. https://unesdoc.
unesco.org/ark:/48223/pf0000247444 adresinden erişildi.
UNICEF. (2020). Ensuring an inclusive return to school for children with disabilities. https://reliefweb.
int/report/world/ensuring-inclusive-return-school-children-disabilities-unicef-east-asia-and-pacific
adresinden erişildi.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 119

BÖLÜM 4 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ

Tomris, G., & Çelik, S. (2022). Erken çocukluk özel eğitimi: Kuramsal ve yasal temeller, Dünya’daki ve
Türkiye’deki son eğilimler. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, Erken
Görünüm. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.748893.
Tunca, E., Kesbiç, K. ve Gencer, E., G. (2021). Eğitim izleme raporu 2021: Öğrenciler ve eğitime erişim.
Eğitim Reformu Girişimi. https://www.egitimreformugirisimi.org/egitim-izleme-raporu-2021-
ogrenciler-ve-egitime-erisim/ adresinden erişildi.
World Bank. (2020). Pivoting to inclusion: Leveraging lessons from the COVID-19 crisis for learners with
disabilities. https://www.worldbank.org/en/topic/disability/publication/pivoting-to-inclusion-
leveraging-lessons-from-the-c-ovid-19-crisis-for-learners-with-disabilities adresinden erişildi.

120 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 121
Fotoğraf: freepik.com - Yanalya
 BÖLÜM 5

Ölçme
Değerlendirme
ve Kademeler
Arası Geçiş
Dr. Nilgün Demirci Celep
124 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
 ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE KADEMELER ARASI GEÇİŞ BÖLÜM 5

Bu bölümde 2021 yılında ilköğretim ve ortaöğretim Değerlendirme ve Öneriler

ile kademeler arası geçişte uygulanan ölçme
değerlendirme uygulamalarındaki gelişmelere yer
verilmiştir.
I. TEMEL EĞİTİMDEN ORTAÖĞRETİME
GEÇİŞ
Başvuru ve Uygulama Süreci
2021’de Ne Oldu?
2021 yılında Liselere Geçiş Sistemi (LGS)
kapsamındaki merkezi sınavın süresi, soru sayısı
ve ders dağılımında herhangi bir değişiklik
yapılmamıştır. Önceki yıl olduğu gibi merkezi sınav
başvuruları MEB tarafından sistem üzerinden
otomatik olarak gerçekleştirilmiştir. Sınavla Öğrenci
Alacak Ortaöğretim Kurumlarına İlişkin Merkezi
Sınav Başvuru ve Uygulama Kılavuzu’na göre 2.060
ortaöğretim kurumu sınavla öğrenci alacak okullar
arasında yer almıştır (MEB, 2021a). Sınavla öğrenci
alacak Anadolu liselerine 56.396, fen liselerine
36.980, sosyal bilimler liselerine 10.142, Anadolu
imam hatip liselerine 36.712, mesleki ve teknik
Anadolu liselerine 33.930 olmak üzere toplam
174.160 kontenjan ayrılmıştır. 2021 yılında sınav
başvurusu otomatik olarak gerçekleşen 1.243.830
sekizinci sınıf öğrencisinden 1.038.492’si (%83,49)
merkezi sınava katılmıştır (MEB, 2021b).
LGS’de sınavla öğrenci alan okulların
kontenjanlarının toplam öğrenci sayısına oranı
her yıl artmaktadır.
LGS’nin uygulanmaya başladığı 2018 yılında
127.480 olan sınavla öğrenci alan okul kontenjanları,
2020 yılında en yüksek seviyeye ulaşarak 213.940
olmuştu (Tablo 5.1). 2021 yılında ise bu sayı 174.160
olarak belirlenmiştir. Kontenjan sayısındaki bu
değişim başlangıçta azalma gibi görünebilir. Ancak
söz konusu verilerin daha sağlıklı yorumlanabilmesi
için, diğer yıllara ait verilerle karşılaştırılması
ve farklı parametrelerin değerlendirmeye dahil
edilmesi gerekmektedir. Bu noktada, 2020
yılında öğrenci sayısındaki ve buna bağlı olarak
kontenjanlardaki artışın; 4+4+4 sisteminin bir
çıktısı olarak, 2012-2013 eğitim öğretim yılında
temel eğitime başlayan daha geniş yaş aralığına
sahip öğrencilerin mezun olmasıyla ilgili olduğu
akılda tutulmalıdır. Bu nedenle kontenjan sayıları
kıyaslanırken 2020 yılı yerine önceki yıllarla
kıyaslamak daha anlamlı olacaktır. Kaldı ki sınavla
öğrenci alan okullar için en fazla kontenjan 2020
yılında ayrılmış görünse bile; yıllara göre sınavla
öğrenci alan okulların kontenjanları kademeli olarak
artış göstermiştir. 2021 yılında sınavla öğrenci alan
okulların kontenjanlarının toplam öğrenci sayısına
oranı son dört yılın en yüksek değerine ulaşarak
%14 olmuştur (Tablo 5.1).

  TABLO 5.1 

Sınavla Öğrenci Alan Kurumların Kontenjanlarına ve Öğrenci Sayılarına İlişkin İstatistikler

2018 2019 2020 2021

8. sınıfta öğrenim gören öğrenci sayısı 1.192.799 1.210.112 1.671.337 1.243.830
Öğrenci sayısındaki değişim oranı (%) - 1,45 38,11 -25,58
Sınavla öğrenci alan okulların kontenjanı 127.420 139.600 213.940 174.160
Sınavla öğrenci alan okulların kontenjanındaki değişim oranı (%) - 9,51 53,25 -18,59
Sınavla öğrenci alan okulların kontenjanlarının toplam öğrenci sayısına
10,68 11,54 12,80 14,00
göre oranı (%)
Kaynak: MEB,2021a; MEB,2021b; MEB,2020a; MEB, 2020c; MEB,2019b; MEB, 2019c; MEB, 2018a; MEB, 2018b verilerinden derlenmiştir.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 125

BÖLÜM 5 ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE KADEMELER ARASI GEÇİŞ
2019 yılından bu yana sınavla öğrenci alan
okulların toplam kontenjanındaki artış oranı da
öğrenci sayısının artış oranından daha fazladır.
2020 yılında bir önceki yıla kıyasla 8. sınıfta
öğrenim gören öğrenci sayısı %38,11 oranında artış
gösterirken, sınavla öğrenci alan okul sayısı %53,25
oranında artış göstermiştir (Tablo 5.1). 2021
yılında yukarıda bahsedilen nedenden ötürü diğer
yıllara kıyasla ters yönde bir hareketle öğrenci
sayısı %25,58 oranında azalırken, okul sayısı
daha az oranda, %18,59 oranında azalmıştır. Tüm
bu göstergeler, Bakanlığın 2019-2023 Stratejik
Planında yer verdiği “ortaöğretime merkezi sınavla
yerleşen öğrenci oranının 2023 yılına kadar giderek
azaltılması ve 2023 yılında %7 olarak gerçekleşmesi”
hedefi ile tezat hareket edildiğini göstermektedir
(MEB,2019a).
Her 100 öğrenciden 84’ünün merkezi sınava
girmesi sistemdeki sınav baskısını giderme
konusundaki ihtiyacın devam ettiğini
göstermektedir.
2021 yılında bir önceki yıla kıyasla tüm 8. sınıf
öğrencileri içinden sınava yönelen öğrenci oranı
bir miktar azalsa da (2020: %88,08-2021: %83,49)
hala 100 öğrenciden 84’ünün sınavla öğrenci
alan okullara girebilmek üzere sınava yönelmesi,
sınava yönelik talep ve baskının devam ettiğinin
somut göstergelerinden biridir. Oysa ortaöğretime
geçiş uygulamaları son 20 yılda sınavdan kaynaklı
olumsuzlukların giderilmesi gerekçe gösterilerek
pek çok kez değişikliğe uğramıştır. Bu kapsamda
2017 yılında hayata geçirilen LGS ile de sınava
yönelen öğrenci sayısının azalması ve öğrencilerin
evlerine en yakın okullarda öğrenim görmesi
hedeflenmiştir. Ancak sınava girişin isteğe bağlı
olmasına ve salgın koşullarına rağmen LGS’nin
de sınava yönelen öğrenci sayısını azaltma
ve sınavdan kaynaklı olumsuzlukları giderme
konusunda beklenen ölçüde etkili olamadığı
açıktır. Dolayısıyla sınava olan talebin azaltılmasına
yönelik düzenlemelere duyulan ihtiyaç devam
etmektedir.
126 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
Sınava yönelik talebi azaltmak amacıyla
gerçekleştirilen düzenlemelerin başında elbette
okullar arası imkân ve nitelik farklarını azaltarak
tüm öğrencilere adil eğitim olanakları sağlamak
gelmektedir. Bununla birlikte okul başarı puanının
öğrencilerin sınava başvurmaları için bir önkoşul
olarak kullanılması, sınava başvuracak öğrencilerin
kendi okullarında belirli bir yüzdelik dilim içinde
olmaları, sınavla öğrenci alan kurumların sayısı ve
sınavla öğrenci alan okullar içinde yer almalarının
nedenlerinin yeniden gözden geçirilmesi gibi teknik
düzenlemeler de sınava yönelen öğrenci sayısını
azaltmak üzere değerlendirilebilir (TEDMEM,
2020). Söz konusu düzenlemeler yoluyla, merkezi
sınav yaklaşık 1 milyon ortaokul öğrencisi için
eğitim öğretim süreçlerinin önüne geçen bir odak
olmaktan çıkarılabilir.
Merkezi Sınav Sonuçlarına İlişkin Sayısal
Veriler
2021’de Ne Oldu?
Merkezi sınava katılan öğrencilerin, her birinde
20’şer soru bulunan alt testler arasında doğru
cevap ortalamasının en yüksek olduğu alt test
Türkçe (9,41), en düşük olduğu alt test ise
matematiktir (4,20). Öğrencilerin 10 soru bulunan
alt testler arasında doğru cevap ortalamasının en
yüksek olduğu alt test din kültürü ve ahlak bilgisi
(6,35) iken en düşük olduğu alt test yabancı dildir
(4,93) (Tablo 5.2). Öğrencilerin %7,01’i matematik
alt testinde hiçbir soruya doğru yanıt verememiştir.
Ayrıca her iki öğrenciden biri matematikte 3 ve
altında doğru cevap sayısına sahiptir. Öğrencilerin
%6’sı ise yabancı dilde hiçbir soruya doğru yanıt
verememiştir.
2021 yılı merkezi sınavda soruların ortalama ayırt
edicilik düzeyleri 0,31 (matematik) ile 0,58 (yabancı
dil) arasında değişmektedir. Alt testlerin ortalama
soru güçlükleri ise 0,21 (matematik) ile 0,64 (din
kültürü ve ahlak bilgisi) arasındadır (Tablo 5.2). Bu
 ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE KADEMELER ARASI GEÇİŞ BÖLÜM 5

değerler 2020 yılındaki değerlerle kıyaslandığında,
Türkçe, matematik ve fen bilimleri alt testlerindeki
soruların bir önceki yıla kıyasla öğrencilere daha
zor geldiği söylenebilir. Tüm alt testlere göre ise bir
önceki yılla benzer şekilde öğrencilere en zor gelen
alt testin matematik, en kolay gelen alt testin ise
din kültürü ve ahlak bilgisi olduğu söylenebilir.
Cinsiyete göre doğru cevap ortalamaları, kız
öğrencilerin matematik dışındaki alt testlerde
erkek öğrencilerden daha yüksek doğru cevap
ortalamasına sahip olduğunu göstermektedir. Her
iki cinsiyet için de doğru cevap ortalamasının en
düşük olduğu alt test matematiktir. Matematik
testinde kız öğrencilerin doğru cevap ortalaması
4,05; erkek öğrencilerin doğru cevap ortalaması ise
4,34’tür (MEB,2021h).
Anne eğitim düzeyi ilkokul olan öğrencilerin
merkezi sınav puanı ortalaması ile anne eğitim
düzeyi lisansüstü olan öğrencilerin merkezi
sınav puanı ortalaması arasında 120 puan fark
bulunmaktadır. Baba eğitim düzeyi ilkokul olan
öğrenciler ile lisansüstü olan öğrencilerin merkezi
sınav puanı ortalamaları arasında ise 121,01 puan
fark bulunmaktadır (MEB, 2021h). Bu bulgular
anne ve babanın eğitim düzeyi yükseldikçe,
öğrencilerin merkezi sınav puanlarının da belirgin
bir biçimde yükseldiğini göstermektedir. 2021
merkezi sınav istatistiklerinde önceki yılların aksine
sınav puanı ile okul başarı puanı ve doğru cevap
sayısı arasındaki korelasyon verilmemiştir.
Değerlendirme ve Öneriler
Sekiz yıllık temel eğitimin sonunda öğrencilerin
kayda değer bir kısmı sözel ve sayısal alanda
oldukça düşük performans göstermektedir.
LGS kapsamındaki merkezi sınav sonuçları,
öğrencilerin önemli bir kısmının sekiz yıllık zorunlu
temel eğitim sonrasında özellikle matematik,
fen bilimleri ve Türkçe alanlarında oldukça düşük
bir performans sergilediğini göstermektedir.
2021 yılında yirmi soruluk matematik testinde
öğrencilerin doğru cevap ortalaması 4,20 olup bu
değer son üç senenin en düşük değeridir (2019:
5,09-2020:4,89). Merkezi sınava katılan her iki
öğrenciden biri matematik alt testinde 3 ve altında
soruya doğru cevap verebilmiştir. Yirmi soruluk fen
bilgisi testinde doğru cevap ortalaması 8,04’tür.
Öğrencilerin neredeyse yarısının (%47,9) doğru
cevap sayısı 0 ile 6 arasında değişmektedir. Yirmi
soruluk Türkçe testinde ise öğrencilerin doğru

  TABLO 5.2 

Merkezi Sınava Katılan Öğrencilerin Doğru Cevap Sayısı Ortalamaları ve Test İstatistikleri

Soru Doğru cevap Ortalama soru Ortalama soru İç tutarlık

Bölüm Alt test
sayısı ortalaması güçlüğü ayırt ediciliği (Güvenirlik) katsayısı
Sözel bölüm Türkçe 20 9,41 0,47 0,41 0,82
T.C. inkılap tarihi ve Atatürkçülük 10 5,23 0,52 0,46 0,76
Din kültürü ve ahlak bilgisi 10 6,35 0,64 0,43 0,73
Yabancı dil 10 4,93 0,49 0,58 0,86
Sayısal bölüm Matematik 20 4,20 0,21 0,31 0,76
Fen bilimleri 20 8,04 0,40 0,43 0,84
Kaynak: MEB,2021h.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 127

BÖLÜM 5 ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE KADEMELER ARASI GEÇİŞ
cevap ortalaması 9,41’dir. Öğrencilerin %61,09’u
10 ve altında soruya doğru cevap verebilmiştir.
Uluslararası araştırmalar da öğrencilerin önemli
bir kısmının okula devam etmesine rağmen
temel becerileri kazanamadığını göstermektedir.
Örneğin TIMSS 2019 bulguları Türkiye’de 8.
sınıf öğrencilerinin %20’sinin matematikte
temel yeterlik düzeyine dahi erişemediğini
göstermektedir. PISA 2018 bulguları da benzer
şekilde 15 yaş grubu öğrencilerin yaklaşık %37’sinin
matematikte, %26,3’ünün okumada, %25,1’inin
ise fende temel yeterlik düzeyinin altında
olduğunu ortaya koymaktadır (TEDMEM,2021a).
Tüm bu veriler, Türkiye’de sekiz yıllık temel
eğitimin bilançosunu ortaya koyması açısından
dikkatle değerlendirilmelidir. Öğrencilerin temel
yeterliklerinin bu denli düşük oluşu zorunlu
eğitimin niteliğinin yeniden gözden geçirilmesi
ve öğrencilerin başarılarına etki eden diğer
değişkenlerin de mutlaka değerlendirilmesi
gerektiğine işaret etmektedir.
Yakın tarihli bir araştırma, öğrencilerin LGS
başarılarını belirleyen en önemli değişkenin, aile
geliri ve anne-baba eğitim düzeyi değişkenleri
temelinde belirlenen okulun ve öğrencinin
sosyoekonomik düzeyi olduğunu ortaya
koymaktadır (Suna vd., 2021). LGS 2021
verilerine göre anne ve babanın eğitim düzeyi
yükseldikçe, öğrencilerin merkezi sınav puanları da
yükselmektedir. Anne ve babasının eğitim düzeyi
ilkokul olan öğrenci ile anne ve babasının eğitim
düzeyi lisansüstü olan öğrenci arasında yaklaşık
120 puan fark oluşabilmektedir.
Bu noktada okulun, öğrenciler arası
sosyoekonomik farklılıklarından kaynaklanan
eşitsizlikleri azaltmaya yönelik bir işlevi olması
beklenir. Ancak tüm bu bulgular Türkiye’de okullar
arası imkân ve başarı farklarını en aza indirecek
mekanizmalar oluşturulmasına yönelik ihtiyacın
128 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
devam ettiğini göstermektedir. Her bir öğrencinin
bireysel ihtiyaç, ilgi ve yeteneğini belirleyecek,
bunlara yönelik öğrenme ve iyileştirme destekleri
sunacak mekanizmalar işe koşulmadan fırsat
eşitliğinden söz etmek mümkün olmayacaktır.
Öte yandan öğrenci başarısını yalnızca sınava
indirgemeyecek, değerlendirmeye farklı boyutları
da ekleyecek sistematik ve bütünsel bir sistem
tasarımı, fırsat eşitsizliğinin önüne geçmeye
yardımcı olabilir. Bu kapsamda okullar arası
farklılıkları gidermek amacıyla kamu kaynaklarının
artırılması ve her öğrenciye adil eğitim olanakları
sunulmasına yönelik politikaların öncelenmesi
değerlendirilmelidir. Geçen yıl Bakanlık tarafından
okullar arası başarı farkını azaltma gayesi ile Ulusal
İzleme ve Değerlendirme Birimi kurulmuştu
(MEB, 2020b). Söz konusu birim aracılığıyla PISA
ve TIMSS gibi uluslararası sınavlara alternatif
olarak öğrenci başarısının ülke bağlamında
izlenmesi ve değerlendirilmesine yönelik adım
atılmış olması önemli bir gelişmedir. Ulusal
izleme ve değerlendirme çalışmalarının düzenli
olarak, sistematik bir biçimde gerçekleştirilmesi
ve bulguların bölge, il hatta okul bazlı
değerlendirilmesi temel eğitim ve ortaöğretimdeki
beceri sorununa yönelik gerekli müdahalenin
zamanında yapılabilmesinin önünü açacaktır.
Aynı zamanda ulusal izleme ve değerlendirme
çalışmaları okullar arası öğrenme ve imkân
farklarının giderilmesi yoluyla sınav baskısı ve
sınava yönelen öğrenci sayısının azalmasına da
katkı sağlayabilir.
Merkezi ve Yerel Yerleştirme Sonuçları
2021’de Ne Oldu?
2021 yılı LGS kapsamında merkezi sınava katılan
1.038.492 öğrenciden 358.187’si (%34,49) merkezi
yerleştirme için tercih yapmış, tercih yapanların
168.924’ü (%47,16) bir ortaöğretim kurumuna
yerleştirilmiştir. Merkezi sınava giren öğrencilerin
 ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE KADEMELER ARASI GEÇİŞ BÖLÜM 5

%16,27’si merkezi sınav puanıyla yerleşmiştir
(MEB, 2021b). Merkezi yerleştirmede Anadolu
lisesi, fen lisesi ve sosyal bilimler liselerinin doluluk
oranları %100 olmuştur (Tablo 5.3). Anadolu
imam hatip liselerinin doluluk oranı ise %98,27’dir.
2020 yılında mesleki ve teknik Anadolu liselerinin
doluluk oranı %96,64 iken 2021 yılında bu oran
azalarak %76,90 olmuştur. İlk yerleştirmede
merkezi sınav puanıyla öğrenci alan ortaöğretim
kurumlarının kontenjanları %95,22 oranında
dolmuştur (2019:%99,6-2020:%99,3). Sınavsız
yerleşen öğrencilerin %51’i ise ilk tercihlerine
yerleşmiştir. (2020:%49).
Merkezi sınav puanına göre yerleşen öğrencilerin
ortaokul ve lise türleri arası geçiş oranları
incelendiğinde ise resmî ortaokul mezunlarının
%37,84’ünün (41.865) Anadolu lisesine,
%22,82’sinin (25.250) ise fen lisesine yerleştiği
görülmektedir (Tablo 5.4). İmam hatip ortaokulu
mezunu her 10 öğrenciden yaklaşık 6’sı (%60,33)
imam hatip liselerine yerleşirken yalnızca biri
(%10,31) fen lisesine yerleşmiştir (Tablo 5.4).
Özel ortaokul mezunu yaklaşık her 2 öğrenciden
biri (%51,31) Anadolu lisesine yerleşmiştir. Özel
ortaokul mezunlarının %33,10’u ise fen lisesine

  TABLO 5.3 

Merkezi Yerleştirme Sonucunda Okul Türüne Göre Yerleşen Aday Sayıları, Boş Kalan Kontenjanlar ve Doluluk
Oranları

Okul türü Yerleşen aday sayısı Kontenjan Boş kalan kontenjan İlk yerleştirmede doluluk oranı (%)
Anadolu İmam Hatip Lisesi 36.343 36.982 639 98,27
Anadolu Lisesi 59.216 59.216 0 100,00
Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi 26.123 33.970 7.847 76,90
Fen Lisesi 37.100 37.100 0 100,00
Sosyal Bilimler Lisesi 10.142 10.142 0 100,00
Toplam 168.924 177.410 8.486 95,22
Kaynak: MEB,2021b.

  TABLO 5.4 

Merkezi Sınav Puanına Göre Yerleşen Öğrencilerin Ortaokul ve Lise Türleri Arasındaki Geçiş Oranları

Toplam Yerleşen Anadolu Anadolu İmam Mesleki ve Teknik Sosyal Bilimler

Ortaokul Türü Fen Lisesi
Öğrenci Sayısı Lisesi Hatip Lisesi Anadolu Lisesi Lisesi
Resmi Ortaokul 110.630 37,84 22,82 13,50 18,71 7,13
İmam Hatip Ortaokulu 32.188 13,53 10,31 60,33 13,15 2,69
Özel Ortaokul 24.689 51,31 33,10 6,49 3,94 5,15
Yatılı Bölge Ortaokulu 1.417 23,15 25,34 27,66 15,81 8,05
Toplam 168.924 35,05 21,96 21,51 15,46 6,00
Kaynak: MEB,2021b.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 129

BÖLÜM 5 ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE KADEMELER ARASI GEÇİŞ

yerleşmiştir. Merkezi sınav sonucu öğrencilerin Merkezi sınav puanı ile yerleştirme yapılan
ortaöğretim program türlerine1 ve öğrencilerin ortaöğretim kurumlarında, herhangi bir programa
Türkiye geneli yüzdelik dilimlerine göre yerleştirme yerleşen başarı düzeyi en yüksek, yani birinci
durumuna ait istatistikler ise Tablo 5.5’te yer sıradan yerleşen öğrencinin, Türkiye geneli başarı
almaktadır.2 yüzdelik dilimine göre;

•  Merkezi sınav puanı ile yerleştirme yapılan

1
Merkezi sınav puanı ile yerleştirilen öğrencilerin Türkiye geneli en
düşük yüzdelik sırası ve Türkiye geneli en yüksek yüzdelik sırasına programların %48,90’ına yerleşen en
ilişkin veriler Millî Eğitim Bakanlığınca kurum bazında değil, başarılı öğrenci dahi ilk %10’luk dilimde yer
program bazında verilmiştir. Bir lise içinde birden fazla program almamaktadır.
(örneğin bir Anadolu Lisesi içinde İngilizce ve Almanca gibi iki
farklı program) bulunabilmektedir. Bu nedenle merkezi sınav •  Anadolu meslek programlarının %94,19’una,
puanı ile yerleştirme yapılan program sayısı kurum sayısından Anadolu teknik programlarının %91,68’ine,
daha fazladır.
Anadolu imam hatip lisesi programlarının
2
Yerleştirme sisteminin bütününde yerel yerleştirme esas olduğu
ise %44,62’sine ilk %10’luk dilimde başarı
için Tabloda Türkiye geneli yüzdelik dilim/başarı sıralaması
kullanılmıştır. gösteren hiçbir öğrenci yerleştirilememiştir.

  TABLO 5.5 

Program Türlerine ve Öğrencilerin Türkiye Geneli Yüzdelik Dilimlerine Göre Yerleştirme Durumuna Ait
İstatistikler

Programa yerleşen başarı düzeyi Programa yerleşen başarı düzeyi en düşük

en yüksek öğrencinin yüzdelik öğrencinin yüzdelik dilimine göre program
Program
dilimine göre program sayısı(*) sayısı(*)
türü içinde
yerleşen
Sınava giren öğrencilerin ilk

Sınava giren öğrencilerin ilk

Sınava giren öğrencilerin ilk

Sınava giren öğrencilerin ilk

Sınava giren öğrencilerin ilk

Sınava giren öğrencilerin ilk

Sınava giren öğrencilerin ilk

%10’u ile %50’si arasında

Toplam
puanı en
%20’si içine giremeyen

%50’si içine giremeyen

%10’u içine giremeyen

Program türü program

düşük
sayısı(*)
öğrencinin
%20’si içinde
%10’u içinde

%10’u içinde

yüzdelik
dilimi

Anadolu Lisesi 379 422 44 241 80 174 8 73,95 423

Fen Lisesi 315 320 5 227 17 92 1 56,92 320
Sosyal Bilimler Lisesi 86 105 22 15 28 94 1 51,97 110
Anadolu Teknik Programı 59 335 650 11 673 238 460 99,94 709
Anadolu Meslek Programı 9 51 146 1 154 28 126 99,8 155
Anadolu İmam Hatip Lisesi 355 556 286 49 483 406 186 99,93 641
Toplam 1203 1789 1153 544 1435 1032 782 - 2358
Yüzde 51,02 75,87 48,90 23,07 60,86 43,77 33,16 - 100
(*) Program sayısı lise/kurum sayısından farklıdır. Çünkü aynı lisenin içinde birden fazla program bulunabilmekte ve bu programlara yerleşen öğrencilerin en yüksek ve en
düşük puanları da Millî Eğitim Bakanlığı tarafından sağlanan verilerde ayrı ayrı yer almaktadır. Bu nedenle tabloda lise sayısı yerine program sayısı kullanılmıştır.
Kaynak: MEB,2021c verilerinden derlenerek oluşturulmuştur.

130 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU


•  Sosyal bilimler lisesi programlarından 22’sine,
fen lisesi programlarından 5’ine ilk %10’luk
dilimde başarı gösteren hiçbir öğrenci
yerleştirilememiştir.
•  Tüm öğrencilerini ilk %20’lik dilim içinden
alan program oranı %75,87’dir (2020:
%81,23).
•  Fen lisesi ve Anadolu lisesi programlarının
tamamı başarı düzeyi en yüksek öğrencilerini
ilk %20’lik dilimden almıştır.
Merkezi sınav puanı ile yerleştirme yapılan
ortaöğretim kurumlarında, herhangi bir programa
merkezi yerleştirme ile yerleşen başarı düzeyi en
düşük, yani sonuncu sıradan yerleşen öğrencinin
Türkiye genelindeki başarı yüzdelik dilimine göre
ise;
•  Merkezi sınav puanı ile yerleştirme yapılan
programların sadece %23,07’si tüm
öğrencilerini ilk %10’luk dilim içinden
alabilmiştir.
•  Merkezi sınav puanı ile yerleştirme yapılan
programların %33,16’sına başarı sıralaması
ilk %50’lik dilimden daha düşük öğrenciler
yerleştirilebilmiştir.
•  Anadolu teknik programlarının %64,88’ine,
Anadolu meslek programlarının ise
%81,29’una başarı sıralaması ilk %50’lik
dilimden daha düşük öğrenciler
yerleştirilebilmiştir.
•  Anadolu lisesi programlarına yerleşen başarı
düzeyi en düşük öğrencinin yüzdelik dilimi
%73,95, fen lisesi programlarına yerleşen
başarı düzeyi en düşük öğrencinin yüzdelik
dilimi %56,92, sosyal bilimler lisesine
yerleşen başarı düzeyi en düşük öğrencinin
yüzdelik dilimi ise %51,97’dir.
Yerel yerleşenler arasında ilk üç tercihlerine
yerleşme oranı önceki yıla benzer şekilde %92’dir.
ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE KADEMELER ARASI GEÇİŞ BÖLÜM 5
Yerel yerleştirmede Anadolu lisesine yerleşen
öğrencilerin %98,9’u, Anadolu imam hatip lisesine
yerleşen öğrencilerin %87,9’u, mesleki ve teknik
Anadolu lisesine yerleşen öğrencilerin ise %82,5’i
ilk üç tercihine yerleşmiştir (MEB,2021b).
Değerlendirme ve Öneriler
Merkezi yerleştirme sonrası sınavla öğrenci alan
ortaöğretim kurumlarında toplam 8.486 boş
kontenjan kalmıştır.
2020 yılında sınavla öğrenci alan okullardaki
toplam boş kontenjan sayısı 1.455 iken (MEB,
2020a) 2021 yılında bu sayı artarak 8.486’ya
ulaşmıştır. Oransal olarak incelendiğinde sınavla
öğrenci alan okullar için ayrılan kontenjanın %4,78’i
boş kalmıştır. 2020 yılında bu oran %0,68’di.
Sınavla öğrenci almalarına rağmen Anadolu imam
hatip liselerinde 639 (2020:98), mesleki ve teknik
Anadolu liselerinde 7.847 (2020: 1.357) kişilik
kontenjan ilk yerleştirmede boş kalmıştır. Son üç
yıla ait LGS verileri Anadolu imam hatip liseleri ve
mesleki ve teknik Anadolu liselerinin hem merkezi
hem yerel yerleştirmede diğer okul türlerinden
sonra tercih edildiğini göstermektedir. Buna karşın
geçtiğimiz yıldan bu yana diğer okul türlerinin
kontenjan oranında azalma yaşanırken, Anadolu
imam hatip liseleri ve mesleki ve teknik Anadolu
liselerine ayrılan kontenjan oranı artırılmıştır.
Bununla birlikte merkezi sınava giren en son başarı
sırasındaki öğrenci dahi merkezi yerleştirmede
bu okul türlerinde boş kalan 8.486 kontenjan için
tercihte bulunmamıştır. Kontenjanı boş kalacak
kadar tercih edilmeyen kurumların merkezi
yerleştirmeye dahil edilmesi, dahası önceki yıllara
kıyasla kontenjanlarının artırılmasının rasyonel bir
açıklaması olmadığı gibi merkezi yerleştirmenin
amacı ile de çelişmektedir. Merkezi yerleştirmenin
amacına uygun olarak gerçekleştirilmesi için
merkezi sınavla öğrenci alacak kurumların ve
kontenjanlarının rasyonel ve sürdürülebilir ölçütler
yoluyla belirlenmesi önem taşımaktadır. Aksi
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 131
BÖLÜM 5 ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE KADEMELER ARASI GEÇİŞ
takdirde öğrencilerin sınavsız dahi yerleşebileceği
bir okulun sınavla öğrenci alan okullar içinde yer
alması ortaöğretime geçişte sınav odaklı yaklaşımı
beslemekten öteye geçmeyecektir.
Tüm bunlarla birlikte, boş kontenjanların çok
büyük kısmı mesleki ve teknik Anadolu liselerine
aittir ve boş kontenjan oranı %23,1’dir. Oysa son
iki yılda mesleki ve teknik Anadolu liselerinin
doluluk oranları %95 üzerinde gerçekleşmiş ve
bu durum mesleki eğitimi iyileştirmeye yönelik
yürütülen çalışmalara atfedilmişti. Bu doğrultuda,
2021 yılında mesleki eğitimi tercih eden öğrenci
oranlarındaki bu düşüşün sebeplerinin ortaya
konması, Bakanlığın mesleki eğitime yönelik
yürüttüğü politikaların etkili olabilmesi adına
önemli görülmektedir.
Merkezi sınav puanı ile yerleştirme yapılan
yaklaşık her 10 programdan beşine başarı
sıralaması %10’luk dilimden daha düşük
öğrenciler yerleşebilmiştir.
Bir programa yerleşen başarı düzeyi en yüksek
öğrencilerden %10’luk dilime giremeyen
öğrencilerin yerleştiği program oranı 2020 yılında
%44,30 iken 2021 yılında bu oran %48,90’a
çıkmıştır. Bununla birlikte 2020 yılına kıyasla
%10’luk dilime giren öğrencilerin yerleştiği
Anadolu meslek, Anadolu teknik ve Anadolu imam
hatip liseleri program sayıları azalmıştır. Özellikle
ilk %10’luk dilimde başarı gösteren öğrencilerin
yerleştiği Anadolu imam hatip lisesi programlarının
oranında kayda değer bir düşüş yaşanmıştır. Buna
göre 2020 yılında Anadolu imam hatip liselerinin
%29,53’üne ilk %10’luk dilimde başarı gösteren
hiçbir öğrenci yerleşemezken 2021’de bu oran
%44,62’ye yükselmiştir.
Merkezi sınav puanı ile yerleştirme yapılan
programların %33,16’sına ise başarı sıralaması
ilk %50’lik dilimden daha düşük öğrenciler
yerleştirilebilmiştir. Bir önceki yıl bu oran
132 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
%19,29’du. Özellikle Anadolu teknik programları
ve Anadolu meslek programlarına yerleşen başarı
sıralaması ilk %50’lik dilimden daha düşük olan
öğrencilerin olduğu program oranı %25 oranında
artmıştır. Merkezi sınavla öğrenci alan programların
başarı sıralamalarındaki bu düşüşün nedenlerinin
ortaya konulması gerekli tedbirlerinin alınabilmesi
ve iyileştirmeye yönelik adımların atılabilmesi
için önem taşımaktadır. Bu kapsamda söz konusu
düşüşün sınavla ilgili parametrelerden mi yoksa
eğitim öğretim süreçleri ile ilgili diğer değişkenlerle
mi ilişkili olduğu incelenmelidir.
Öte yandan Anadolu teknik programları, Anadolu
meslek programları ve Anadolu imam hatip
liselerinin istisnalar dışında görece düşük puanla
öğrenci alan okullar arasında olduğu bilinmektedir.
Son üç yıldır bu okullara yerleşen başarı düzeyi en
düşük öğrencilerin yüzdelik dilimi %99 dolayındadır.
Bu durum, bir ortaöğretim kurumunun sınavla
öğrenci alan okullar arasına alınmasının o okulu
başarı dilimi yüksek öğrencilerin seçeceği anlamını
taşımadığının bir göstergesidir. Daha önce farklı
TEDMEM yayınlarında da yinelendiği üzere,
yüzdelik dilimi belirli bir oranın üzerinde olan
öğrencilerin yerleştiği okullar sınavla öğrenci
alan okullar kapsamından çıkarılarak sınavsız
yerleştirme yapılabilir.
II. ORTAÖĞRETİMDEN
YÜKSEKÖĞRETİME GEÇİŞ
Başvuru ve Uygulama Süreci
2021’de Ne Oldu?
2021 yılında Yükseköğretim Kurumları Sınavı’nın
(YKS) başvuru ve uygulama sürecinde önceki
yıl küresel salgın nedeniyle yapılan birtakım
değişiklikler geri alınmıştır. Buna göre Temel
Yeterlik Testi’nin (TYT) süresi 165 dakikadan
yeniden 135 dakikaya düşürülmüş ve merkezi
yerleştirme yapılan lisans programlarını tercih

edebilmek için Alan Yeterlik Testi (AYT) ve
Yabancı Dil Testi (YDT) için 170’e düşürülen baraj
puanı yeniden 180’e çıkarılmıştır (ÖSYM,2021b).
Salgın nedeniyle geçen yıl 12. sınıfın ikinci dönem
konularından soru çıkmazken 2021-YKS’de
adaylar tüm ortaöğretim öğretim programından
sorumlu olmuşlardır. 26-27 Haziran 2021 tarihleri
arasında gerçekleştirilen YKS’ye 2.592.390 aday
başvurmuştur.
YKS Sonuçlarına İlişkin Sayısal Veriler
2021’de Ne Oldu?
2021-YKS’de tüm adaylar içinde TYT’den 150 ve
üzerinde puan alan aday oranı önceki yıla göre
yaklaşık 10 yüzde puan azalarak %68 olmuştur.
Sınava giren adayların 789.435’i TYT 150 puan
barajını aşamamıştır. AYT baraj puanının 170
puandan yeniden 180’e çekilmesiyle bir önceki
yıla göre tüm puan türlerinde barajı geçen aday
oranları %5 ila %25 oranında azalmıştır (ÖSYM,
2021c, ÖSYM,2020a).
TYT ve AYT’deki alt test ortalamaları
incelendiğinde, önceki yıllarda olduğu gibi TYT’de
öğrencilerin görece daha az başarılı olduğu alt
testler temel matematik ve fen bilimleri olmuştur.
Buna göre 40 soruluk matematik testinin doğru
cevap ortalaması 5,11; 20 soruluk fen bilimleri
testinin ortalaması ise 3,21’dir. AYT oturumunda
ise öğrencilerin en düşük başarı gösterdiği
testler sırasıyla fizik, tarih-2, matematik ve kimya
olmuştur. 2020 ve 2021 yıllarındaki TYT ve
AYT’deki alt test ortalamaları incelendiğinde genel
olarak tüm testlerin ortalamaları artarken TYT
temel matematik ve AYT matematik testlerinin
ortalamalarının azaldığı gözlenmektedir. AYT
matematik testinde doğru cevap sayısı 0-1
aralığında olan aday oranı bir önceki yıla göre
artarak yaklaşık %6’dan %14’e yükselmiştir. Önceki
yıllardan farklı olarak testlerin güçlük derecelerine
ve ortalama ayırt ediciliklerine ulaşılamamıştır.
ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE KADEMELER ARASI GEÇİŞ BÖLÜM 5
Değerlendirme ve Öneriler
YKS’ye katılan her 10 adaydan üçü Temel Yeterlik
Testinde (TYT) 150 puan barajının altında
kalmıştır.
İki aşamalı YKS’de lisans programlarını tercih
etmek isteyen adaylar için ilk olarak TYT’den en
az 150 puan almak zorunluluğu bulunmaktadır.
Buna göre TYT’ye giren 2.416.974 adayın 789.435’i
(%32,66) TYT 150 puan barajını aşamamıştır.
Lisans programlarını tercih etmek isteyen adaylar
için ikinci aşama ise AYT ya da YDT’den 180 ve
üzeri puan almaktır. Küresel salgın nedeniyle
2020 yılında bir istisna tanımlanarak, AYT 180
puan barajı 170 puana çekilmişti. 2021 yılında
bu değişiklik geri alınınca bu durum barajı geçen
öğrenci sayılarına yansımıştır. Son üç yılda AYT
barajını geçen öğrenci oranları incelendiğinde,
2021 yılında TYT ile AYT sözel ve eşit ağırlık puan
türlerinde barajı geçen öğrenci oranlarının en düşük
değerde olduğu görülmektedir (Tablo 5.6). Sınavda
yer alan testlerin güçlük dereceleri ve ayırt edicilik
ortalamalarına ulaşılamadığından bu parametreler
üzerinden değerlendirme yapılamamıştır. Bu
durum, küresel salgın nedeniyle aksayan eğitim
öğretim süreçlerinin bir yansıması olabileceği gibi,
salgın öncesinde var olan temel beceri sorunlarının
salgınla birlikte daha da görünür hal almasıyla da
doğrudan ilişkili olabilir. Ancak mevcut verilerle
sağlıklı bir değerlendirme yapmak mümkün
olmadığından barajı geçen öğrenci oranlarının
azalmasının altında yeten nedenlerin irdelenmesi
önemli görülmektedir.
Küresel salgın, LGS ve YKS gibi büyük
ölçekli sınavların neden olduğu eşitsizlikleri
derinleştirmiştir.
Türkiye’de kademeler arası geçiş sistemi;
zaman içinde çeşitli değişikliklere karşın hala
merkezi sınavlar odağında yürütülmektedir.
Tüm öğrencilerin aynı merkezi sınavlara giriyor
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 133
BÖLÜM 5 ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE KADEMELER ARASI GEÇİŞ
  TABLO 5.6 
TYT ve AYT’de Barajı Geçen Aday Oranları (%)
TYT
Sayısal
Sözel
Eşit ağırlık
Dil
* 2020 yılında salgın nedeniyle AYT baraj puanı 180’den 170 çekilmiş 2021 yılında yeniden 180’e çıkarılmıştır.
Kaynak: ÖSYM, 2021c; ÖSYM,2020a, ÖSYM,2019a verilerinden derlenmiştir.
olması sosyoekonomik durum, okul türü ya da
yaşanılan bölge gibi çeşitli parametrelerden
bağımsız olarak bir üst kademeye geçiş için
öğrenciler arasında fırsat eşitliğini sağladığı algısı
yaratabilmektedir. Ne var ki, merkezi sınavların
seçme ayağının objektif ve adil yapılıyor olması,
tüm öğrencilerin eşit koşullarda sınava hazırlandığı
anlamını taşımamaktadır. Salgın öncesinde de
var olan ailenin sosyoekonomik durumu, eğitim
düzeyi, evdeki kaynaklar, ebeveyn desteği gibi
öğrencilerin sınavlara hazırlanma süreçlerindeki
eşitsizlikler salgınla daha da belirgin hale gelmiştir.
Öğrencilerin bir üst kademeye geçebilmek için
okul dışı öğrenme ortamlarına ve kaynaklarına
yönelmek zorunda kalmasının yanı sıra uzaktan
eğitime erişim ya da uzaktan eğitimin niteliği gibi
değişkenler de özellikle eğitim ve sosyoekonomik
bakımdan dezavantajlı öğrenciler için bir handikap
oluşturmuştur. Küresel salgın sınava hazırlanma
odağında da dezavantajlı ve avantajlı ailelerden
gelen öğrenciler arasındaki makasın daha fazla
açılmasına neden olmuştur. Uzaktan eğitime
erişsin ya da erişemesin, sınava hazırlanacak
çok çeşitli kaynağa sahip olsun ya da olmasın
tüm öğrencilerin aynı sınava giriyor olması fırsat
eşitsizliğini gidermediği gibi bu meselenin daha da
kanıksanmasına ve toplumsal eşitsizliklerin yeniden
üretilmesine neden olmaktadır (TEDMEM, 2021a).
134 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
2019 2020* 2021
74,16 77,32 68,00
39,34 58,60 42,85
75,49 83,02 60,09
57,39 73,26 48,04
79,44 86,33 80,68
Eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanabilmesinin
önkoşulu, kademeler arası geçişteki sınavların nasıl
olacağından öte, Türkiye’nin nasıl bir temel eğitim
ve ortaöğretim sistemine ihtiyacı olduğunun
net bir biçimde ortaya konmasıdır. Sınav ve
sıralama odaklı sistem öğrencilerin bütünsel
gelişiminin göz ardı edilmesine, nice yeteneğin
sınav maratonu içinde yitip gitmesine neden
olmaktadır. Bu nedenle, üst eğitim kademelerine
geçiş sistemleri, sınavlar yoluyla gerçekleştirilen
seçme-eleme-yerleştirmenin ötesinde temel
eğitim ve ortaöğretimin bugünkü yapısının nasıl
olması gerektiği, nitelikli bir eğitim siteminin
nasıl yapılandırılacağı ve öğrencinin gelişiminin
bir bütün olarak nasıl ele alınacağı temelinde
şekillendirilmelidir (TEDMEM, 2021a).
Yerleştirme Sonuçları
2021’de Ne Oldu?
2021 YKS Yerleştirme Sonuçlarına İlişkin Sayısal
Bilgiler belgesine göre YKS’ye giren aday sayısı
2.426.554’tür. Örgün yükseköğretim programları
için ayrılan toplam kontenjan ise 858.116’dır. Lisans
programlarına 468.888, ön lisans programlarına
389.228 kontenjan ayrılmıştır. Bu kontenjanların
98.337’si lisans programlarında olmak üzere toplam
169.399 kontenjan boş kalmıştır (ÖSYM,2021a).

Yükseköğretim programlarındaki toplam doluluk
oranı ilk yerleştirme sonunda %80,26 olmuştur.
YKS’nin ilk kez uygulandığı 2018 yılından bu yana en
düşük doluluk oranına ulaşılmıştır. (2018:%84,69;
2019: %91,36; 2020:%93,19). Boş kontenjan
oranı da 12,94 yüzde puan artarak %19,74
değerine ulaşmıştır. Açık öğretim fakültesine
(AÖF) 148.8003 kontenjan ayrılmış; yerleşen aday
sayıları 15.286 lisans, 111.362 önlisans olmak üzere
toplam 126.648 olmuştur. AÖF fakültelerinin
yaklaşık %85’i dolmuştur. Örgün yükseköğretim
programları ile birlikte hesaplandığında açık
öğretim fakülteleri dahil toplam 815.375 aday
ilk yerleştirmede bir yükseköğretim programına
yerleşmiştir.
2021 yılında diğer yıllardan farklı olarak iki ek
yerleştirme yapılmış, ilk yerleştirme sonunda boş
kalan kontenjanlar için tercih yapacak adaylar
lehine tercih yapmak için gerekli minimum puanlar
aşağı çekilmiştir. Buna göre, TYT puanı en az
140 (1. Ek yerleştirmede 150) olan adayların ön
lisans programlarını AYT/YDT puanı en az 170
(1. Ek yerleştirmede 180) olan adayların ise lisans
programları tercih etmesine olanak sağlanmıştır.
Birinci ek yerleştirme sonunda 40.205 aday,
ikinci ek yerleştirme sonunda 88.138 aday
yükseköğretim programlarından birine yerleşmiştir
(Kaplan, 2021a; Kaplan, 2021b).
Değerlendirme ve Öneriler
YKS’ye başvuran yaklaşık 2,5 milyon adayın
1,5 milyonu bir yükseköğretim programına
yerleşememiştir.
Son on yılda yükseköğretime başvuran aday
sayıları genel olarak artış eğiliminde iken 2020
ve 2021 yıllarında bu sayıda bir miktar düşüş
yaşanmıştır. 2021 yılında önceki yıla kıyasla daha
az aday YKS’ye girmiştir (2019: 2.528.031 aday;
3
YKS-2021 en küçük ve en büyük puanlar Tablo-3 ve Tablo-4 esas
alınarak hesaplanmıştır.
ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE KADEMELER ARASI GEÇİŞ BÖLÜM 5
2020: 2.436.958 aday; 2021: 2.426.554 aday).
Örgün programlardaki kontenjan artış oranı
%2,37 iken başvuran aday sayısı %0,43 oranında
azalmıştır. 2020 yılına kadar başvuran aday
sayısında kontenjandan daha hızlı bir artış varken
2020 ve 2021 yıllarında arz talep oranının da
nispeten daha dengeli ilerlediği söylenebilir. Buna
karşın, 2014 yılından bu yana 2 milyonun üzerinde
aday üniversiteli olabilmek için sınav maratonuna
katılmaktadır. 2021 yılında ise yaklaşık 2,5
milyon aday YKS’ye katılmış, sınava katılan 2,5
milyon adaydan yalnızca yaklaşık 1 milyonu bir
yükseköğretim programına yerleşebilmiştir. Başka
bir ifadeyle YKS’ye giren her 10 adaydan ancak
dördü bir yükseköğretim programına yerleşmiştir.
Yükseköğretim kapısındaki bu yığılmanın başlıca
nedenlerinden biri program niteliklerinden ve
programlara olan talepten bağımsız olarak, tüm
yükseköğretim programlarına aynı yöntemlerle
yerleştirme yapılmasının yol açtığı sorunlardır.
Yükseköğretime geçişte lisans, ön lisans, açık
öğretim programlarına aynı yöntem ve sınavla
yerleştirme yapılmaktadır. Bu kapsamda öğrenim
durumuna ve okul türlerine göre sınava giren ve
yerleşen adaylara ait verileri incelemenin faydalı
olacağı düşünülmektedir. Öğrenim durumuna
göre sınava giren adayların yalnızca %38,58’i son
sınıf düzeyinde olup, %39,74’ü önceki yıllarda
yerleşmemiş, %12,15’i ise daha önce yerleşmiş
adaylardır. Örgün lisans programına yerleşen
adayların %37,30’u, ön lisans programına
yerleşenlerin %30,03’ü, açık öğretim fakültesi
lisans ve ön lisans programlarına yerleşenlerin ise
%13,64’ü son sınıf düzeyinde olanlardır (ÖSYM,
2021a). Diğer bir ifadeyle, 815.375 öğrencinin
bir yükseköğretim programına yerleşmesi için
2.426.554 aday, yükseköğretim programının
amaç ve gerektirdiği hazırbulunuşluk düzeyindeki
farklara bakılmaksızın aynı sınava girmiştir.
Okul türüne göre başvuran ve yerleşen aday
sayıları incelendiğinde program niteliklerinden
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 135
BÖLÜM 5 ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE KADEMELER ARASI GEÇİŞ
ve programlara olan talepten bağımsız olarak
aynı yöntemlerle yerleştirme yapılmasına yönelik
sorunun bir diğer yansıması görülmektedir.
Örneğin, 2021 yılında özel ve resmi fen
liselerinde öğrenim gören 76.161 aday YKS’ye
girmiş, bu adayların 37.728’i (%49,54) bir
yükseköğretim programına yerleşmiştir. Ancak
fen lisesi mezunlarının yalnızca %2,48’i ön lisans
programlarına ve %0,51’i açık öğretim fakültelerine
yerleşmiştir. Başka bir ifadeyle fen lisesi mezunu
her 100 öğrenciden yalnızca üçü ön lisans ya da açık
öğretim fakültesine yerleşmiştir. Benzer durum
meslek liseleri için de geçerlidir. Buna göre, ticaret
meslek liseleri, teknik liseler, endüstri meslek
liseleri, kız meslek liseleri, sağlık meslek liseleri,
otelcilik ve turizm meslek liseleri ve diğer meslek
liselerinden mezun olan aday sayısı 749.310 olup,
bu adayların 187.557’si (%25,03) bir yükseköğretim
programına yerleşmiştir. Yerleşenlerin yalnızca
%13,87’si lisans programlarına yerleşmiş, %86,13’ü
ya meslek yüksekokullarına ya da açık öğretim
fakültelerine yerleştirilmiştir (ÖSYM, 2021a). Başka
bir ifadeyle meslek lisesi mezunu her 10 öğrenciden
yaklaşık dokuzu meslek yüksek okullarına ya da
açık öğretim fakültelerine yerleşebilmiştir. Bu
durum, belirli okul türlerinin belirli yükseköğretim
programlarına yerleştirme yapmaya izin veren bir
yapıda olduğuna, buna rağmen tüm öğrencilerin
aynı sınava girmek zorunda kaldığına işaret
etmektedir. Yükseköğretim kapısındaki yığılmayı
azaltmak üzere alınacak önlemlerden bazıları şöyle
sıralanabilir;
•  Sınav ve yerleştirme odaklı bir uygulama
yerine, ortaöğretim ile yükseköğretim
arasındaki devamlılığı sağlayacak bir yapı
kurulması,
•  Ortaöğretim ve yükseköğretim arasındaki
ilişkinin kurulması yoluyla hangi yeterliklere
sahip adayların hangi yükseköğretim
programlarına yerleşebileceğine yönelik
kriterlerin belirlenmesi,
136 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
•  Zorunlu eğitim sonrası etkili bir rehberlik
ve yönlendirme süreci sağlanması yoluyla
öğrencilerin tekrar tekrar sınava girmelerini
gerektiren nedenlerin ortadan kaldırılması,
•  Meslek yüksekokulları ya da açık öğretim
programları gibi dört yıllık örgün
programlardan farklılık gösteren programlara
giriş koşulları ve uygulamalarının
farklılaştırılması (TEDMEM, 2020b).
Yükseköğretim programlarındaki boş kontenjan
oranı son dört yılın en yüksek seviyesine
ulaşmıştır.
YÖK, 2018 yılında boş kontenjan oranlarındaki
artışın önüne geçebilmek için birtakım
önlemler alarak 2019 yılında özelikle lisans
programlarında daha az tercih edilen programların
kontenjanlarında azaltmaya gitmişti. Örneğin;
öğretmenlik programlarının kontenjanları bir
önceki yıla göre yaklaşık %10 azaltılmış; arkeoloji,
felsefe, iktisat, işletme gibi programlarda ise %20
’nin üzerinde kontenjan daraltmasına gidilmişti
(TEDMEM, 2020). 2020 yılı itibarıyla hem lisans
hem önlisans programlarında kontenjan sayılarının
yeniden artırılmaya başlandığı görülmektedir
(Tablo 5.7).
Lisans programlarında geçen yıl devlet
üniversitelerindeki boş kontenjan sayısı 11.749,
vakıf üniversitelerinde ise 10.578’di. 2021 yılında
devlet üniversitelerindeki boş kontenjan sayısı
neredeyse altı katına çıkarak 69.535 değerine,
vakıf üniversitelerinde ise yaklaşık iki katına
çıkarak 23.855 değerine ulaşmıştır. Açık öğretim
fakültelerinin doluluk oranı da %91,42’den yaklaşık
%85’e gerilemiştir. 2020 ve 2021 yıllarına ait veriler
karşılaştırıldığında 2021 yılında lisans ve önlisans
boş kontenjan sayılarının 57.056’dan 169.399’a
çıkması tercih yapmayan aday sayısının önemli
ölçüde arttığına işaret etmektedir. Boş kontenjan
sayısındaki bu artışın bir nedeni de kontenjan
sayıları artan programlara yönelik öğrenci talebinin
 ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE KADEMELER ARASI GEÇİŞ BÖLÜM 5

  TABLO 5.7 

Örgün Lisans ve Ön lisans Programlarının Kontenjanları ve Doluluk Oranları, 2017-2020

Lisans Ön lisans
Kontenjan Yerleşen Boş Doluluk Oranı (%) Kontenjan Yerleşen Boş Doluluk oranı (%)
2017 473.767 422.946 50.821 89,27 436.904 273.342 163.562 62,56
2018 484.631 394.945 89.686 81,49 354.859 316.037 38.822 89,06
2019 447.754 409.587 38.167 91,48 376.940 343.874 33.066 91,23
2020 458.049 431.380 26.669 94,18 380.172 349.785 30.387 92,01
2021 468.888 370.561 98.337 79,03 389.228 318.166 71.062 81,74
Kaynak: ÖSYM, 2021a; 2020b; 2019b; 2018; 2017 verilerinden derlenmiştir.

yeterli olmaması olabilir. Bununla birlikte AYT
baraj puanının 170’ten 180’e yükseltilmesiyle
adayların istedikleri programlara yerleşmelerini
sağlayacak puanı alamamaları gibi durumlar da
üniversitelerdeki programların doluluk oranlarının
azalmasına neden olmuş olabilir. Sebebi ne
olursa olsun, bu durum yükseköğretimdeki
kontenjan planlamalarının dikkatle gözden
geçirilmesi gerektiğine işaret etmektedir.
Türkiye’de yükseköğretim kontenjanları genel
olarak öğrencilerin beklentilerine, tercihlerine
göre şekillenmektedir. Öğrenciler ise istihdam
olanaklarının daha fazla olduğu programlara
yönelme eğilimi göstermektedir. Bu durum kısa
vadeli bir kısır döngü yaratmaktadır. Örneğin
atama sayısı sınırlı olan bir öğretmenlik programına
ilk olarak talep azalmakta ancak ilerleyen yıllarda
artan ihtiyaçla birlikte bu kez artan ihtiyaçtan
fazla adayın bu programa yerleşmesiyle süreç başa
sarmaktadır. Dolayısıyla boş kontenjan fazlalığının
önüne geçebilmek için öğrenci beklentileri
bir yana kontenjanlar belirlenirken ulusal ve
hatta uluslararası kısa ve uzun vadeli istihdam
ihtiyaçlarının göz önünde bulundurulması ve
bunun için ihtiyaç analizleri yapılması doğru bir
planlama için önkoşul niteliğindedir. Bu analizin
sonuçlarına göre hangi alanlarda mezunlara ihtiyaç
olduğu ya da hangi alanlarda mezun ihtiyacının
kalmadığı titizlikle tespit edilerek, geleceğe yönelik
kontenjan planlamaları yapılmalıdır.
III. ÖLÇME DEĞERLENDİRME
UYGULAMALARI
2020-2021 Eğitim Öğretim Yılı İkinci
Dönem Sınavları
2021’de Ne Oldu?
2020-2021 yılı ikinci dönemi 15 Şubat 2021’de
köy okullarında yüz yüze, diğer kademelerde ise
uzaktan eğitimle başlamış, 18 Haziran’da karneler
dağıtılmış, resmî olarak 2 Temmuz 2021 tarihinde
sona ermiştir. Bu süreçte bir önceki dönem
olduğu gibi salgının seyrine bağlı olarak kimi
zaman yüz yüze kimi zaman ise uzaktan eğitim
ile eğitim öğretim süreçlerine devam edilmiştir.
Salgın tedbirleri kapsamında ilkokul, ortaokul
ve ortaöğretim kademelerinde derslerin ölçme-
değerlendirme işlemleri yeniden düzenlenmiştir.
Buna göre:
•  İlkokul 1, 2 ve 3. sınıf öğrencilerine sınav
uygulanmamış, öğrenciler birinci dönemde
olduğu gibi yüz yüze eğitim, canlı ders
ve/veya TRT EBA televizyonundaki
yayınları takip ve derse olan ilgilerine göre
öğretmenleri tarafından değerlendirilmiştir.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 137

BÖLÜM 5 ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE KADEMELER ARASI GEÇİŞ
•  İlkokul 4. sınıf ve ortaokul öğrencilerinin
sınava katılım durumları kendi tercihlerine
bırakılmıştır.
•  İlkokul 4. sınıf ve ortaokul öğrencilerinden
ikinci dönem sınav notu olmayan öğrenciler
sadece birinci dönem notlarına göre
değerlendirilmiştir (MEB, 2021d).
•  Ortaöğretimde 12. sınıfların sınavları
tamamlanmış ve notlar bu sınavlar üzerinden
verilmiştir. Hazırlık, 9, 10 ve 11. sınıf
öğrencilerinin sınava katılım durumları kendi
tercihlerine bırakılmıştır. Bu öğrencilerden
sınavları tamamlanmış olanlara da tercih
hakkı sunulmuş, dileyen öğrenciler sadece
birinci dönem notları ile değerlendirilmiştir
(MEB, 2021e).
2021-2022 Eğitim Öğretim Yılı Birinci
Dönem Sınavları
2021’de Ne Oldu?
2021-2022 eğitim öğretim yılı birinci dönemi;
6 Eylül 2021 tarihinde tüm kademe ve sınıf
seviyelerinde haftada beş gün yüz yüze başlamıştır.
Bu süreçte Bakanlık tarafından okulların açık
kalmasına öncelik verileceği vurgulanmış; yerinde
karar döneminden farklı olarak yalnızca vakaların
bulunduğu sınıflarla ilgili kararlar alınmıştır. Bu
doğrultuda tüm kademe ve sınıflarda birinci
dönemde gerçekleştirilen ölçme değerlendirme
uygulamalarına salgın öncesi dönemde olduğu gibi
devam edilmiştir.
Değerlendirme ve Öneriler
Türkiye’de salgın koşulları nedeniyle yaklaşık
üç dönem boyunca yeterli düzeyde ölçme-
değerlendirme gerçekleştirilememiştir.
Salgının ilk yılında Türkiye, OECD ülkeleri arasında
okullarını en uzun süre kapalı tutan ikinci ülke
olmuştu. Türkiye’de 2019-2020 eğitim öğretim
138 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
yılı ikinci dönemi 3 Şubat 2020 tarihinde başlamış,
küresel salgın nedeniyle 16 Mart 2020 tarihinde
tüm okullar kapatılmıştı. 16 Mart 2020’den 2020-
2021 yılı ikinci döneminin sonu olan 18 Haziran
2021 tarihine kadar, ara tatiller hariç yaklaşık 49
haftalık eğitim öğretim sürecinin 28 haftasında
okullar kapalı kalmış, kimi bölgeler ve sınıf
düzeylerinde ise kısmi olarak yalnızca 21 hafta
eğitim öğretime devam edilebilmiştir.4 Türkiye’de
yaklaşık üç eğitim öğretim dönemine denk gelen
bu sürede kademeler arası geçişte uygulanan LGS
ve YKS dahil olmak üzere not verme, sınıf geçme
gibi pek çok ölçme değerlendirme uygulamasının
rutin işleyişi etkilenmiştir. Kademeler arası geçişte
uygulanan LGS ve YKS, bazı değişikliklerle birlikte
uygulanmaya devam etmiş ancak dönem içinde
uygulanan sınavlar iptal edilmiş, yaklaşık üç dönem
boyunca salgın koşulları nedeniyle yeterli düzeyde
ölçme değerlendirme gerçekleştirilememiştir.
Salgın nedeniyle gerçekleştirilemeyen dönem
sınavları yerine kimi zaman derse katılım ya
da öğrencilerin performansına not verilmiş;
salgının seyrine bağlı olarak kimi zaman ise
özellikle daha üst kademelerin sınavları yüz yüze
gerçekleştirilebilmiştir.
Bu süreçte bir üst sınıfa geçme ya da mezuniyet
gibi kritik değerlendirmeler öğretmenlerin
sorumluluğuna bırakılmıştır. Ancak artan bu
sorumluluk, hem notlar konusunda veliler
ve öğrenciler tarafından öğretmenlere baskı
uygulanmasına neden olmuş hem de öğrencilerin
geleceği ile ilgili bu tür yüksek riskli kararlar
alma konusunda öğretmen yeterliklerinin
sorgulanmasına yol açmıştır. Öğrencilerin
izlenmesi ve değerlendirilmesi için net kriterlerin
belirlenmemiş olması öğretmenlerin işini
zorlaştırmış, hak kaybına yol açmama endişesi ya da
çeşitli baskılar nedeniyle not enflasyonu sorununu
4
UNESCO’nun okulların kapanmasına ilişkin küresel izleme
haritasından yola çıkılarak hazırlanmıştır (https://en.unesco.org/
covid19/educationresponse).

da beraberinde getirmiştir. Yalnızca Türkiye’de
değil dünyadaki diğer eğitim sistemlerinde de
öğretmenlerin artan sorumlulukları çeşitli sorunları
beraberinde getirmiştir. Örneğin; İngiltere’de
iptal edilen standart sınavlar yerine kullanılan
değerlendirmelerin adaletsizliğe neden olduğu
gerekçesi ile adeta kaos yaşanmış, not verilmesine
yönelik kriterler yeniden düzenlenmiş ve sınav
düzenleme kurulu başındaki isim bu kaos sonrası
istifa etmek zorunda kalmıştır (Richardson, 2020).
Fransa’da da ulusal sınavların iptali ile devreye
giren süreç odaklı değerlendirmelerin adil olmadığı
yönünde eleştiriler ortaya atılmış, Eğitim Bakanlığı
tarafından öğrencileri ve velileri ikna çalışmaları
gerçekleştirilmiştir. Buna karşın Almanya’da
ulusal sınavlar iptal edilmemiş, bu durum eğitim
sisteminin sınav odaklı olması yönünde eleştirilere
yol açmıştır.
Öğretmen değerlendirmelerinin çeşitli sınırlılıkları
olmasına karşın, öğrenmenin öğretmenler
tarafından okul temelli değerlendirilmesi;
öğrencilerin öğrenmeleri gerekenin neresinde
olduğunun belirlenmesi ve desteklenmeleri
açısından önemlidir. Özellikle küresel salgınla
birlikte aksayan ölçme değerlendirme uygulamaları
yerine öğrenciyle doğrudan temas halinde
olan öğretmenlerin öğrencilerin performans
düzeylerini doğru bir biçimde anlamaları ve
bireysel öğrenmelerin nasıl ilerlediği hakkında geri
bildirim sağlamaları, öğrenci başarısını artırmak
için etkili bir araç olabilir. Ne var ki okul temelli
öğretmen değerlendirmeleri; öğretmenin ölçme
değerlendirme konusundaki yeterlikleri, öğrenme
kayıplarını ölçme ve beklenen öğrenci düzeyi
ile karşılaştırma ve öğrenme kayıplarının ülke
genelindeki resmini ortaya koyma gibi konularda
çeşitli sınırlılıklara sahiptir. Bu kapsamda,
öğretmenlerin öğrenme kayıplarının tespiti için
gerekli ölçme ve değerlendirme becerilerini
kazanma ve sınıftaki farklı düzeydeki öğrencilere
uygun biçimde telafi süreçlerini yürütme gibi
yeni oluşan ihtiyaç alanlarında desteklenmesi
ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE KADEMELER ARASI GEÇİŞ BÖLÜM 5
ve mesleki anlamda güçlendirilmesi önemlidir.
Bununla birlikte bugün, küresel salgınla birlikte
okul temelli değerlendirmeye eskisinden çok daha
fazla ihtiyaç duyulsa da son 1,5 yılda öğrenme
kayıplarının büyüklüğünün tespit edilmesi,
öğrencilere gereken desteğin sağlanması ve
eğitim sistemindeki eğilimlerin izlenmesi için hala
standart değerlendirmelere gereksinim vardır.
Kazanım Değerlendirme Uygulaması
2021’de Ne Oldu?
Küresel salgın sürecinde öğrencilerde oluşan
öğrenme kayıplarını belirlemek üzere Bakanlık
tarafından ilk kez Ekim 2021’de 7, 8, 11 ve 12.
sınıf öğrencilerine yönelik kazanım değerlendirme
uygulaması gerçekleştirilmiştir. Toplam 4.565.916
öğrencinin katıldığı uygulamada, 7. ve 8. sınıf
öğrencileri Türkçe, fen bilimleri ve matematik
derslerinden oluşan uygulamaya katılırken, 11.
ve 12. sınıf öğrencileri Türk dili ve edebiyatı,
matematik, fizik, kimya ve biyoloji derslerinden
oluşan uygulamaya katılmıştır (MEB, 2021i).
Bakanlık tarafından, uygulama sonrası elde edilen
bulgular kapsamında destekleme ve yetiştirme
kurslarındaki eğitimlerin yeniden planlandığı
ve çeşitli destek materyallerinin yayımlandığı
paylaşılmıştır (MEB, 2021f).
Değerlendirme ve Öneriler
Öğrenme kayıplarının tespiti belirli sınıflarla
sınırlı kalmıştır.
Okulların kapalı kaldığı süre boyunca yaşanan
öğrenme kayıplarını telafi etmek için geçtiğimiz
yıl Bakanlık tarafından telafi eğitimleri planmış,
yıl boyu sürmesi planlanan telafi eğitimi sürecinin
destekleme yetiştirme kursları aracılığıyla
gerçekleştirildiği sıklıkla dile getirilmişti. Bu süreçte
öğretmenlerden öğrencilerin kazanımları edinme
düzeylerini tayin ederek programları ve etkinlikleri
sınıf içi pratiklere uyarlaması beklenmişti. Ancak
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 139
BÖLÜM 5 ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE KADEMELER ARASI GEÇİŞ
söz konusu eğitimlerin içeriği planlanırken
öğrenme kayıpları ve eksiklikleri hakkında
bir yargıya varabilmeyi sağlayacak nitelikte
sistematik bir ölçme ve değerlendirme uygulaması
gerçekleştirilememişti. Salgının başından bu
yana geçen yaklaşık 1,5 yılın ardından Ekim
2021’de Bakanlık tarafından bu konuda somut
bir adım atılarak 7, 8, 11 ve 12. sınıf öğrencilerine
yönelik kazanım değerlendirme uygulaması
gerçekleştirilmiştir. Uygulama yaklaşık 4,5 milyon
öğrenciyle gerçekleştirilmiş ve bu öğrencilerin
öğrenme kayıplarının tespit edilerek, telafi
eğitimlerinin buna göre şekilleneceği paylaşılmıştır.
Söz konusu uygulamanın hem örneklemi hem
de içeriği dikkate alındığında Türkiye’de bugüne
kadar öğrenme kayıplarının tespiti amacıyla
gerçekleştirilmiş en kapsamlı ve tanılayıcı ölçme
değerlendirme uygulaması olduğu söylenebilir.
Buna karşın, uygulama sınava hazırlık grubu olarak
tabir edilen ortaokul ve lise son sınıflar başta
olmak üzere 7 ve 8. sınıflar ile lise 11. ve 12. sınıf
öğrencileri ile sınırlıdır. Ayrıca uygulamada Türkçe,
fen bilimleri ve matematik alanlarındaki öğrenme
kayıpları odağa alınmış, örneğin ortaokulda sosyal
bilgiler ya da lisede tarih, coğrafya gibi alanlar
uygulama kapsamına dahil edilmemiştir. Bu haliyle,
diğer öğrenci düzeylerini ve söz konusu uygulama
kapsamı dışındaki dersleri de içine alacak daha
geniş kapsamlı değerlendirmelere ihtiyaç olduğu
açıktır.
Bakanlık tarafından, kazanım değerlendirme
uygulamasının sonuçları kullanılarak destekleme
ve yetiştirme kurslarındaki programların yeniden
düzenlendiği açıklanmıştı. Bu kapsamda ayrıca,
salgın sürecindeki öğrenme kayıpları dikkate
alınarak destekleme ve yetiştirme kurslarının
kapsamı genişletilmiş 6, 7 ve 10, 11. sınıflar da
dahil edilmişti. Önceleri daha çok kademeler arası
geçiş sınavlarına hazırlık odağında değerlendirilen
destekleme ve yetiştirme kurslarının odağının,
zaman içinde okuldaki eğitim öğretim süreçlerini
de kapsayacak biçimde öğrenme kayıplarının
140 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
telafisine dönüşmesi olumlu bir gelişme
olarak nitelendirilebilir. Ancak destekleme ve
yetiştirme kurslarına katılımın isteğe bağlı olduğu
düşünüldüğünde öğrenme kayıplarının yalnızca
bu kurslar aracılığıyla telafi edilmesine yönelik
adımların yetersiz kalma olasılığı bulunmaktadır.
Bu kapsamda sınıf içinde öğrencilerin öğrenmesini
izleyecek, eğitim öğretim süreçlerini buna
göre şekillendirip destekleyecek süreç odaklı
değerlendirmelerin de devamlılığının esas olduğu
unutulmamalıdır.
OECD Sosyal ve Duygusal Beceriler
Araştırması
2021’de Ne Oldu?
OECD tarafından 2019 yılında başlatılan araştırma,
sosyal ve duygusal becerileri odağına alan ilk
uluslararası çalışmadır. Türkiye, araştırmanın
ilk döngüsüne katılan dokuz ülkeden biridir.
Dokuz ülkeden 10 şehrin katıldığı araştırmada
Türkiye örneklemi İstanbul ile temsil edilmiştir.
Araştırmanın amacı, 10 ve 15 yaş grubundaki
öğrencilerin sosyal ve duygusal becerilerinin
ölçülmesi ve bu becerilerle ilişkili etkenlerin
belirlenmesidir. Bu kapsamda öğrencilerin
başkalarıyla etkileşimde olma, açık fikirlilik, iş
birliği, duygu düzenleme ve görev performansı
becerilerine odaklanılmıştır. Araştırmanın öne
çıkan genel bulguları şunlardır (MEB, 2021g);
•  10 yaş grubu öğrenciler neredeyse tüm
sosyal ve duygusal becerilerde 15 yaş grubu
öğrencilerden daha yüksek puanlar almıştır.
•  Araştırmaya katılan tüm ülkelerde 15 yaş
grubundaki öğrencilerin yaşam doyumu 10
yaş grubundaki öğrencilerden düşüktür.
•  Kız öğrenciler görev performansı, iş birliği ve
açık fikirlilik becerilerinde erkeklerden daha
yüksek ortalama puanlara sahiptir.
•  Erkek öğrencilerin ise duygu düzenleme ve
başkalarıyla etkileşimde olma becerilerindeki

ortalama puanları daha yüksektir.
•  Sosyoekonomik açıdan avantajlı öğrencilerin
tüm becerilerdeki puanları dezavantajlı
öğrencilerden anlamlı ölçüde yüksektir.
•  Açık fikirlilik temel becerisi kapsamında
değerlendirilen merak, akademik başarı
ile en güçlü ilişkiye sahip özellik olarak
belirlenmiştir.
•  Türkiye’de (İstanbul örneklemi) matematik
başarısı ile en güçlü ilişkiye sahip olan sosyal
ve duygusal beceri meraktır.
•  Yükseköğretimi tamamlama hedefi bulunan
öğrencilerin diğer öğrencilere göre daha
yüksek puanlara sahip olduğu beceriler
merak, girişkenlik, sebat ve hoşgörüdür.
•  10 yaş grubu öğrencilerde velilerin ve
öğretmenlerin beklentileri arttıkça hem iyilik
hali hem de sınav kaygısı artmaktadır. Bunun
yanı sıra rekabetçi okul ikliminde bulunmak,
iyilik halini kısmen sınav kaygısını ise daha
fazla artırmaktadır.
•  Öğrenci ve öğretmen arasındaki etkili
iletişim öğrencilerin okula aidiyetiyle anlamlı
ve pozitif ilişkiye sahiptir.
•  Öğretim programı dışındaki etkinliklere
katılım sosyal ve duygusal becerilere katkı
sağlamaktadır.
Değerlendirme ve Öneriler
Türkiye’deki 15 yaş grubu her beş öğrenciden biri
yaşamından memnun değildir.5
OECD tarafından gerçekleştirilen Sosyal ve
Duygusal Beceriler Araştırması’nda bireylerin
hayatlarından memnun olma derecelerinin bir
ölçüsü olarak yaşam doyumu ele alınmıştır.
Yaşam doyumunun yüksekliği; eğitim, okul
ve öğretmene karşı olumlu tutum geliştirme
5
Araştırmadan elde edilen bulgular İstanbul ili ile sınırlıdır.
ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE KADEMELER ARASI GEÇİŞ BÖLÜM 5
ile yakından ilişkilidir. Araştırmadan elde
edilen bulgular araştırmaya katılan ülkelerin
tamamında 15 yaş grubu öğrencilerin yaşam
doyumlarının 10 yaş grubu öğrencilerden daha
düşük olduğunu göstermektedir. Türkiye’de her
iki yaş düzeyindeki öğrencilerin yaşam doyumu
uluslararası ortalamanın altında yer almaktadır.
Buna göre 10 yaş grubunda uluslararası ortalama
8,23 iken Türkiye’de 8,10’dur. 15 yaş gurubunda ise
uluslararası ortalama 7,18 iken Türkiye’de 6,30’dur.
Türkiye, 15 yaş grubu öğrencilerin ortalama yaşam
doyumlarının en düşük olduğu ülkedir. 15 yaş
grubu öğrencilerin yaklaşık yarısı (%46,35) düşük
veya orta yaşam doyumuna sahiptir.
Öğrencilerin yaşam doyumlarındaki düşüşün
ergenlik dönemi ile belirgin hale gelmesi, ergenliğe
geçiş sürecinde öğrencilerin yaşadığı fiziksel ve
psikolojik değişimlerle beraber sosyal ve duygusal
değişim ile de ilişkilendirilmektedir. Bu durum,
ergenlik döneminde öğrencilerin daha fazla
desteğe ihtiyacı olduğunun bir göstergesi olarak
yorumlanabilir. Nitekim, çocuğun bütünsel gelişimi
açısından bilişsel becerilerin olduğu kadar sosyal ve
duygusal becerilerin de takip edilmesi ve bu konuda
özellikle ergenlikteki ihtiyaçların belirlenerek
gerekli desteğin sağlanması önem taşımaktadır.
Sosyal duygusal becerilerin gelecekteki özel hayat,
iş ve okul yaşantısındaki refah ile ilişkisi göz önünde
bulundurulduğunda, bu becerilerin erken yaşlardan
itibaren kazandırılması önem taşımaktadır.
Yaşam doyumu ve iyi olma hali üretkenlik ve
yaratıcılık ile doğrudan ilişkilidir (TÜSİAD, 2019).
Bu doğrultuda, Türkiye’deki toplumsal refahın
artması, yaratıcılık ve üretkenliğin gelişmesi için
araştırmanın Türkiye’ye ait bulgularının dikkatle
üzerinde durulması gerekmektedir. Türkiye’deki
öğrencilerin yaşam doyumunun bu denli düşük
olmasının ardında yatan nedenlerin irdelendiği,
bununla ilişkili değişkenlerin ele alındığı daha
geniş çaplı araştırmalara ihtiyaç vardır. Söz
konusu araştırmalar, eğitim sistemi içinde bilişsel
becerileri olduğu kadar sosyal duygusal becerileri
de geliştirmeye yönelik müdahale alanlarının
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 141
BÖLÜM 5 ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE KADEMELER ARASI GEÇİŞ
belirlenmesi ve bu doğrultuda politikaların
izlenmesi bakımından yol gösterici olabilir.
Türkiye yüksek ve düşük sosyoekonomik düzeye
sahip ailelerden gelen öğrenciler arasındaki
sosyal duygusal beceri farkının en az olduğu
ülkedir.
Araştırma sonuçları, tüm sosyal duygusal
beceriler ve buna ait alt becerilerin öğrencilerin
sosyoekonomik düzeyi ile ilişkili olduğunu
göstermektedir. Sosyoekonomik açıdan avantajlı
öğrencilerin ortalama sosyal duygusal beceri
puanları dezavantajlı öğrencilerden daha yüksektir.
Sosyoekonomik avantajın oluşturduğu fark,
tüm sosyal ve duygusal becerilerde görülmekle
beraber bu farkın en yüksek olduğu beceriler açık
fikirlilik, başkalarıyla etkileşimde olma ve bileşik
becerilerdir.6 Bu durumun olası nedenlerinden
biri, sosyoekonomik durumu iyi olan ailelerin
çocuklarının bilişsel ve sosyal duygusal
gelişimlerini desteklemesi ve gelişimlerine daha
fazla kaynak ayırabilmesi olarak gösterilebilir.
Buna karşın, araştırmaya katılan diğer ülkelerin
aksine Türkiye’de istisnai bir bulgu saptanmış;
sosyal ve duygusal becerilerin sosyoekonomik
düzey ile ilişkisinin İstanbul’da diğer şehirlerden
daha zayıf olduğu belirlenmiştir. Türkiye yüksek
ve düşük sosyoekonomik düzeye sahip ailelerden
gelen öğrenciler arasındaki sosyal duygusal beceri
6
Öz yeterlik ve başarma motivasyonunu kapsamaktadır.
142 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
farkının en az olduğu OECD ülkesidir. Türkiye’de,
15 yaş grubundaki dezavantajlı öğrencilerin
sosyoekonomik olarak avantajlı akranları ile
kıyaslandığında daha yüksek beceri puanlarına
ulaştığı görülmektedir. Bu bulgu, araştırmanın
Türkiye’ye ilişkin pozitif verilerinden biri olarak
yorumlanabilir. Ancak aradaki farkın az olması
hem düşük hem de yüksek sosyoekonomik
düzeye sahip ailelerden gelen öğrencilerin her
ikisinin de düşük sosyal duygusal becerilere sahip
olmasından da kaynaklanıyor olabilir. Verilerin
yalnızca İstanbul’dan toplandığı da göz önünde
bulundurulduğunda Türkiye genelindeki bölgesel
farklıkları da görmeye olanak sağlayacak çapta
çalışmalarla bu durumun araştırılması önemli
görülmektedir.
Diğer yandan araştırmadan elde edilen verilerin
salgın öncesi döneme ait olduğunun altını çizmek
gerekir. Salgının, öğrencilerin sosyal ve duygusal
becerilerini olumsuz etkilemesi, dahası bu etkinin
sosyoekonomik olarak dezavantajlı öğrenciler
için daha fazla olması kaçınılmaz görünmektedir.
Dolayısıyla öğrencilerin bu süreçte ortaya çıkan
sosyal duygusal gelişim ihtiyaçlarının belirlenmesi
için kapsamlı bir değerlendirme ihtiyacı
bulunmaktadır. Değerlendirme sonucu belirlenen
sosyal duygusal beceriler, okul yaşamının ve
öğretim programlarının doğal bir parçası haline
getirilerek, salgının öğrencilerin sosyal duygusal
beceriler üzerindeki uzun vadeli olumsuz etkileri
bertaraf edilebilir.
 ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE KADEMELER ARASI GEÇİŞ BÖLÜM 5

KAYNAKÇA
Kaplan, P. (2021a). 2021 YKS: İkinci ek yerleştirme için 224 bin boş kontenjan kaldı. http://www.
pervinkaplan.com/detay/2021-yks-ikinci-ek-yerlestirme-icin-224-bin-bos-kontenjan-kaldi/19497
adresinden erişildi.
Kaplan, P. (2021b). Üniversitede ikinci şans 88 bin adaya yaradı. http://www.pervinkaplan.com/
detay/2021-yks-ikinci-ek-yerlestirme-icin-224-bin-bos-kontenjan-kaldi/19497 adresinden erişildi.
MEB. (2021a). 2021 LGS kılavuzu yayımlandı. https://www.meb.gov.tr/2021-lgs-kilavuzu-yayimlandi/
haber/22934/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021b). 2021 liselere geçiş sistemi (LGS) kapsamındaki ilk yerleştirme sonuçları. https://cdn.eba.
gov.tr/icerik/2021/07/rapor/No_18-LGS_2021-yerel_yerlestirme_182140.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021c). 2021 yılı merkezi sınav puanı ile öğrenci alan liselerin taban/tavan puanları ve yüzdelik
dilimleri. https://www.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_07/26102304_2021LGSTabanTavan.pdf
adresinden erişildi.
MEB. (2021d). Basın açıklaması - ilkokul ve ortaokul öğrencileri için 2. Dönem ölçme ve değerlendirme
uygulamaları. http://meb.gov.tr/basin-aciklamasi-ilkokul-ve-ortaokul-ogrencileri-icin-2-donem-
olcme-ve-degerlendirme-uygulamalari/haber/23239/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021e). Basın açıklaması - liselerde sınav uygulamaları yeniden düzenlendi. http://www.meb.gov.
tr/basin-aciklamasi-liselerde-sinav-uygulamalari-yeniden-duzenlendi/haber/23188/tr adresinden
erişildi.
MEB. (2021f). MEB’den son iki ayda öğrenci ve öğretmenlere kapsamlı psikososyal eğitim desteği.
https://www.meb.gov.tr/mebden-son-iki-ayda-ogrenci-ve-ogretmenlere-kapsamli-psikososyal-
egitim-destegi/haber/24441/tr adresinden erişildi.
MEB. (2021g). OECD sosyal ve duygusal beceriler araştırması Türkiye ön raporu. https://www.meb.
gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_09/07170836_No19_-_OECD_Sosyal_ve_Duygusal_Beceriler_
Arastirmasi.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021h). Ortaöğretim kurumlarına ilişkin merkezi sınav. https://www.meb.gov.tr/meb_iys_
dosyalar/2021_07/01113311_2021_Ortaogretim_Kurumlarina_Iliskin_Merkezi_Sinav.pdf adresinden
erişildi.
MEB. (2021i). Uzaktan eğitimdeki öğrenme kayıplarının tespiti için kazanım değerlendirme uygulaması
başladı. https://www.meb.gov.tr/uzaktan-egitimdeki-ogrenme-kayiplarinin-tespiti-icin-kazanim-
degerlendirme-uygulamasi-basladi/haber/24396/tr adresinden erişildi.
MEB. (2020a). Liselere Geçiş Sistemi (LGS) kapsamında ilk yerleştirme sonuçları. https://www.meb.
gov.tr/meb_iys_dosyalar/2020_08/10084549_No15_LGS_2020_Ilk_Yerlestirme_Sonuclari.pdf
adresinden erişildi.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 143

BÖLÜM 5 ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE KADEMELER ARASI GEÇİŞ

MEB. (2020b). Okullar arası farkı azaltmak için ulusal izleme ve değerlendirme birimi kuruldu. https://
www.meb.gov.tr/okullararasi-farki-azaltmak-icin-ulusal-izleme-ve-degerlendirme-birimi-
kuruldu/haber/20239/tr adresinden erişildi. MEB. (2020c). Sınavla öğrenci alacak ortaöğretim
kurumlarına ilişkin merkezî sınav başvuru ve uygulama kılavuzu. https://www.meb.gov.tr/meb_iys_
dosyalar/2020_05/06105923_BasYvuru_ve_Uygulama_KYlavuzu_2020_GuYncel.pdf adresinden
erişildi.
MEB. (2019a). Millî Eğitim Bakanlığı 2019- 2023 stratejik planı. Ankara: MEB Strateji Geliştirme
Başkanlığı. https://sgb.meb.gov.tr/www/mill-egitim-bakanligi-2019-2023-stratejik-plani-
yayinlanmistir/icerik/368 adresinden erişildi.
MEB. (2019b). Liselere Geçiş Sistemi (LGS) kapsamında ilk yerleştirme sonuçları. http://www.meb.gov.
tr/meb_iys_dosyalar/2019_07/22084102_LGS_2019_yerlestirme_22temmuz.pdf adresinden
erişildi.
MEB. (2019c). Sınavla öğrenci alacak ortaöğretim kurumlarına ilişkin merkezî sınav başvuru ve uygulama
kılavuzu. https://www.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2019_04/03134315_Kilavuz2019.pdf
adresinden erişildi.
MEB. (2018a). Liselere Geçiş Sistemi (LGS) merkezi sınavla yerleşen öğrencilerin performansı. http://
www.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2018_12/17094056_2018_lgs_rapor.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2018b). Sınavla öğrenci alacak ortaöğretim kurumlarına ilişkin merkezî sınav başvuru ve uygulama
kılavuzu. https://www.meb.gov.tr/sinavlar/dokumanlar/2018/MERKEZI_SINAV_BASVURU_VE_
UYGULAMA_KILAVUZU.pdf adresinden erişildi.
Richardson, H. (2020). Ofqual chief Sally Collier steps down after exams chaos. https://www.bbc.com/
news/education-53909487 adresinden erişildi.
Suna, E., Özer, M., Şensoy, S, Gür, B. S., Gelbal, S. & Aşkar, P. (2020). Determinants of Academic
Achievement in Turkey . Journal of Economy Culture and Society, DOI: 10.26650/JECS2021-
934211.
TEDMEM. (2021a). 20. Millî Eğitim Şûrası konularına ilişkin görüş ve öneriler (TEDMEM Güncel Yayınlar
Dizisi 6). Ankara: Türk Eğitim Derneği Yayınları.
TEDMEM. (2021b). 2020 eğitim değerlendirme raporu (TEDMEM Değerlendirme Dizisi 7). Ankara: Türk
Eğitim Derneği.
TEDMEM. (2020a). 2019 eğitim değerlendirme raporu (TEDMEM Değerlendirme Dizisi 6). Ankara: Türk
Eğitim Derneği.
TÜSİAD. (2019). Sosyal ve duygusal öğrenme becerileri: yeni sanayi devriminin eşiğinde iş ve yaşam
yetkinliklerinin anahtarı. https://tusiad.org/tr/tum/item/10452-tusi-ad-in-raporu-egitimde-sosyal-
ve-duygusal-becerilerin-onemine-dikkat-cekiyor adresinden erişildi.

144 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

 ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE KADEMELER ARASI GEÇİŞ BÖLÜM 5

ÖSYM. (2021a). 2021 YKS yerleştirme sonuçlarına ilişkin sayısal bilgiler. https://dokuman.osym.gov.tr/
pdfdokuman/2021/YKS/YERLESTIRME/sayisal_bilgiler_17092021.pdf adresinden erişildi.
ÖSYM. (2021b). 2021 yükseköğretim kurumları sınavı (YKS) kılavuzu. https://dokuman.osym.gov.tr/
pdfdokuman/2021/YKS/kilavuz040220211.pdf adresinden erişildi.
ÖSYM. (2021c). Sayısal veriler. https://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2021/YKS/sayisal_
veriler_28072021.pdf adresinden erişildi.
ÖSYM. (2020a). 2020 YKS sayısal veriler. https://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2020/YKS/yks_
sayisal_27072020.pdfadresinden erişildi. adresinden erişildi.
ÖSYM. (2020b). 2020 YKS yerleştirme sonuçlarına ilişkin sayısal bilgiler. https://dokuman.osym.gov.tr/
pdfdokuman/2020/YKS/sayisalbilgiler26082020.pdf adresinden erişildi.
ÖSYM. (2019a). 2019 YKS sayısal veriler. https://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2019/YKS/
sayisalbilgiler18072019.pdf adresinden erişildi.
ÖSYM. (2019b). 2019 YKS yerleştirme sonuçlarına ilişkin sayısal bilgiler. https://dokuman.osym.gov.tr/
pdfdokuman/2019/YKS/sayisalbilgiler06082019.pdf adresinden erişildi.
ÖSYM. (2018). 2018 YKS yerleştirme sonuçlarına ilişkin sayısal bilgiler. https://dokuman.osym.gov.tr/
pdfdokuman/2018/YKS/YER/SayisalBilgiler31082018.pdf adresinden erişildi.
ÖSYM. (2017). 2017 YKS yerleştirme sonuçlarına ilişkin sayısal bilgiler. https://dokuman.osym.gov.tr/
pdfdokuman/2017/OSYS/YER/YSay%C4%B1sal%20Bilgiler15082017.pdf adresinden erişildi.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 145

Fotoğraf: freepik.com - Jcomp
 BÖLÜM 6

Öğretmenlik ve
Mesleki Süreç
Dr. Sinem Demirci
148 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

I. ÖĞRETMEN YETİŞTİRME SÜRECİ
Pedagojik formasyon eğitimi sertifika
programı
2021’de ne oldu?
Pedagojik formasyon eğitimi sertifika programları,
29 Haziran 2020 tarihli Talim ve Terbiye Kurulu
kararının üzerinden 14 ay geçmesi ve hiçbir
yükseköğretim kurumunda öğretmenlik meslek
bilgisi tezsiz yüksek lisans programı açılmaması
gerekçe gösterilerek (MEB, 2021a) yeniden
geçerlilik kazandı. Bu kapsamda Ağustos 2021
Tebliğler Dergisi’nde Pedagojik Formasyon tanımı
“Öğretmenlik Meslek Bilgisi Tezsiz Yüksek Lisans
Programını ya da Pedagojik Formasyon Eğitimi
Sertifika Programını ifade eder” şeklinde genişletildi
(MEB, 2021b).
Eylül 2021’de Pedagojik Formasyon Eğitimi
Sertifika Programı, YÖK ile MEB arasında
imzalanan Millî Eğitim Bakanlığı ile Yükseköğretim
Kurulu Arasında Eğitimde İş Birliği Protokolü
çerçevesinde 2021-2022 eğitim öğretim yılından
itibaren uygulanmak üzere yeniden yürürlüğe
girdi. Pedagojik formasyon eğitimi sertifika
programlarının, 2018-2019 eğitim öğretim yılından
itibaren eğitim fakültelerinde uygulanmaya
başlanan yeni öğretmenlik programları ile uyumlu
hale getirildiği ifade edildi. Bu kapsamda;
•  Öğretmenlik Uygulaması dersi önceki
düzenlemede yalnızca ikinci dönem ve altı
uygulama ders saati iken yeni düzenlemede
iki dönem ve her bir dönem altı uygulama
ders saati olmak üzere güncellendi.
•  Özel Öğretim Yöntemleri ve Öğretim
Teknolojileri derslerinin ikişer ders saati olan
uygulama dersleri kaldırıldı.
•  Eğitime Giriş, Öğretim İlke ve Yöntemleri,
Özel Öğretim Yöntemleri, Eğitimde Ölçme
ve Değerlendirme ve Eğitim Psikolojisi
ÖĞRETMENLİK VE MESLEKİ SÜREÇ BÖLÜM 6
derslerinin teorik ders saatleri birer ders
saati arttı.
•  Seçmeli dersler kaldırıldı, Rehberlik ve Özel
Eğitim dersi eklendi.
Yeni hazırlanan çerçeve düzenleme 28 Eylül
2021 tarihi itibarıyla YÖK tarafından kamuoyuna
ilan edildi (YÖK, 2021a). Önceki usul ve esaslar
ile karşılaştırıldığında yapılan diğer değişiklikler
şunlardır:
•  Üniversite eğitimine devam eden öğrenciler,
pedagojik formasyon eğitimi sertifika
programına başvuruda bulunamayacak.
•  Üniversitelerde program açılmasının ilk
şartı “Pedagojik Formasyon Eğitimi Sertifika
Programları, bünyesinde Eğitim/Eğitim
Bilimleri Fakültesi ve Eğitim Bilimleri Bölümü
bulunan ve Yükseköğretim Kurulu tarafından
izin verilen üniversitelerde açılır.” olarak
değiştirildi. Önceki düzenlemede koşulları
sağlayan üniversitelerin YÖK’e başvurması
gerekmekteydi ve program açma talepleri
YÖK tarafından değerlendirilip karara
bağlanmaktaydı.
•  Pedagojik formasyon eğitimi sürecine
dair görevlerin Fakülte Yönetim Kurulu
düzeyinden alınarak Üniversite Yönetim
Kurulu sorumluluğunda yürütülmesine
yönelik düzenleme yapıldı.
•  Pedagojik formasyon eğitimi sertifika
programı ücretinin halihazırda eğitim
fakültesi ikinci öğretimi için belirlenen
rakamın üç katına kadar olabilmesine yönelik
düzenleme yapıldı.
Pedagojik formasyon eğitimi sertifika
programlarına ilişkin usul ve esaslar yayımlandıktan
sonra formasyon derslerinin uzaktan öğretimine
ilişkin de birtakım ek düzenlemeler yapıldı. Bu
kapsamda özel öğretim yöntemleri ve öğretmenlik
uygulaması gibi uygulamalı dersler hariç olmak
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 149
BÖLÜM 6 ÖĞRETMENLİK VE MESLEKİ SÜREÇ
üzere Yükseköğretim Kurumlarında Uzaktan
Öğretime İlişkin Usul ve Esaslar’da (YÖK, 2021b)
belirlendiği şekilde derslerin en fazla %40’ının
uzaktan öğretim yolu ile verileceği belirtildi (YÖK,
2021c).
Pedagojik formasyon eğitimi sertifika programı
kontenjanlarına üniversite senatoları tarafından
üniversitelerin eğitim bilimleri ve öğretmen
yetiştirme alanındaki öğretim üyelerinin uzmanlık
alanları ve yeterliliği ile ildeki okulların kapasitesi
gözetilerek karar verilmektedir. Bu kapsamda
üniversitelerin 2021-2022 eğitim öğretim yılı için
pedagojik formasyon eğitimi kontenjanlarının
dağılımına bakıldığında bazı üniversitelerin (örn.
Anadolu Üniversitesi, 2021; Gazi Üniversitesi,
2021) 1000 kişi üzerinde kontenjan açtığı
gözlenmektedir.
Değerlendirme ve öneriler
Öğretmen ihtiyacı projeksiyonuna yönelik
kurumlar arası etkili bir iş birliği ve koordinasyon
eksikliği 2021 yılında da devam etmiştir.
Öğretmen yetiştirme ve öğretmen istihdamı
arasındaki koordinasyon sorunu ve pedagojik
formasyonun niteliğine ilişkin sorun alanları, 30 yılı
aşkın bir süredir eğitim gündeminde yer bulmakta
ve sistematik bir biçimde raporlanmaktadır.
Pedagojik formasyonun tarihçesine bakıldığında
öğretmen olmak isteyen üniversite öğrencilerine
yönelik yükseköğretimde özel programların
oluşturulmasının kökeninin 1970’li yıllara dayandığı
bilinmektedir (Kavak vd., 2007). 1990’lı yıllarda
ise eğitim yüksek okullarının öğretim sürelerinin
iki yıldan dört yıla çıkarılması ve bazı eğitim
yüksek okullarının sınıf öğretmenliği bölümüne
dönüştürülmesi ile birlikte, ilerleyen yıllarda
sınıf öğretmenliği istihdamında yaşanabilecek
olası bir öğretmen açığını gidermek adına MEB
tarafından Yükseköğretim Kuruluna pedagojik
formasyon kursu açılması talep edilmiştir.
150 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
Gelen talep üzerine açılan pedagojik formasyon
programları, çeşitli bölümlerden adayların bu
programları tamamlayarak sınıf öğretmeni
olarak atanmalarını sağlamıştır. Sadece altı
ay gibi kısa bir sürede ihtiyaç fazlası mezun
vermeye başlayan bu programın MEB’in üzerinde
oluşturduğu baskı gerekçe gösterilerek bu sürecin
Bakanlık ile koordineli bir şekilde yürütülmesi
yine MEB tarafından talep edilmiştir (Kavak vd.
2007). Sonraki süreçlerde pedagojik formasyon
değişik zaman aralıklarında sertifika programı
veya yüksek lisans programı olarak öğretmen
yetiştirme sistemi bünyesinde kendine yer bulmuş;
yükseköğretim kurumlarında bu programlara
ilişkin uygulama farklılıklarının bulunması ve
açılan kontenjanların öğretmen ihtiyacı ile uyumlu
olmaması eleştiri konusu olmuştur (Kavak vd.
2007; Aktaş vd., 2021; TEDMEM, 2021a). Millî
Eğitim Bakanlığı ve Yükseköğretim Kurulunun
pedagojik formasyonla ilgili aldıkları kararların
sorunun kaynağına inmemesi ve zaman zaman
kararlarda geriye dönüşlerin yaşanması, süreklilik
gösteren bir nitelikli öğretmen yetiştirme politikası
benimsenmesinin önündeki temel engellerden biri
olarak görülmüştür (TEDMEM, 2021a).
Verilen bir yıllık aranın ardından bazı düzenlemelerle
birlikte birtakım iyileştirmeler yapıldığı belirtilse de
pedagojik formasyon eğitimi sertifika programı,
Türkiye’nin öğretmen ihtiyacı projeksiyonları ile
uyuşmayan bir strateji ile binlerce mezun vermeye
devam etmektedir. Özellikle istihdamda güçlük
yaşanan bazı öğretmenlik branşlarının öğretmen
yetiştirme lisans programlarındaki doluluk
oranlarının azalacağı gerçeğinden hareketle,
kontenjanların o branşa yönelik ihtiyaç analizleri
yapılarak belirlenmesi de önemli bir husustur
(TEDMEM, 2021a). Dolayısıyla, Türkiye’de
öğretmenlik mesleğinin itibarını korumak adına
öğretmen ihtiyacı ile uyumlu ve öğretmen
yetiştirme sistemi bünyesinde bulunan kurumlar
arasında etkili bir iş birliği ve koordinasyon içeren
politikaların benimsenmesine ihtiyaç vardır.

Pedagojik formasyon eğitimi sertifika programı,
yalnızca istisnai koşulların oluştuğu durumlarda
geçici olarak uygulamaya konmalıdır.
Türkiye’nin öğretmen ihtiyacına ilişkin en son
veri resmi olarak 2019 yılı Sayıştay Denetim
Raporu’nda 138.393 olarak açıklanmıştır (T.C.
Sayıştay Başkanlığı, 2020). Kontenjan artırma
yetkisinin yükseköğretim kurumlarına bırakıldığı
2015 yılından itibaren her yıl sisteme eklenen aday
sayısının 50 binin üzerinde olduğu ve formasyon
belgesine sahip aday sayısının 650 binin üzerine
çıktığı tahmin edilmektedir (TEDMEM, 2019).
Bu sayıya 2021 yılında pedagojik formasyon
eğitimi sertifika programına kaydolmuş adaylar
ile eğitim/eğitim bilimleri fakültelerinde öğrenim
gören 235.753 öğretmen adayı1 eklendiğinde
(Yükseköğretim Bilgi Sistemi, 2021) istihdam
edilmeyi bekleyen öğretmen adayı sayısının bir
milyona yaklaştığı görülmektedir. Dolayısıyla,
ihtiyaç duyulan öğretmen sayısı Bakanlığın gerekli
planlama ve ek kaynak aktarımı doğrultusunda
kısa vadede istihdam edebileceği boyutta iken
öğretmen yetiştirme programları ile pedagojik
formasyon kontenjanlarının öğretmen ihtiyacı
projeksiyonu ile uyumsuz olmasının rasyonel bir
açıklaması bulunmamaktadır. Bu durum, hem
öğretmen yetiştirmede arz-talep dengesizliğinin
devam etmesine hem de öğretmenlik mesleğinin
itibarının olumsuz etkilenmesine neden
olmaktadır. Pedagojik Formasyon Eğitimi Sertifika
Programları, sadece öğretmen yetiştirmek üzere
açılmış yükseköğretim programı bulunmayan
alanlarda öğretmen ihtiyacının karşılanması ile
öğretmen yetiştirme lisans programları tarafından
karşılanamayan sayıda öğretmen ihtiyacının
giderilmesi gibi istisnai durumlarda öğrenci
almalıdır.
1
Yükseköğretim Bilgi Yönetimi sistemindeki “Eğitim ve Öğretim
Alanları Sınıflamasına Göre Lisans Düzeyindeki Öğrenci Sayıları”
veri dosyasındaki toplam öğrenci sayısı verilmiştir.
ÖĞRETMENLİK VE MESLEKİ SÜREÇ BÖLÜM 6
Öğretmen adaylarının Millî Eğitim
Bakanlığına bağlı eğitim kurumlarında
yapacakları öğretmenlik uygulamasına
ilişkin yönerge
2021’de ne oldu?
Öğretmen Adaylarının Millî Eğitim Bakanlığına
Bağlı Eğitim Kurumlarında Yapacakları Öğretmenlik
Uygulamasına İlişkin Yönerge, 2021 yılında
güncellenerek Tebliğler Dergisi’nde yayımlanmıştır
(MEB, 2021c). Yönergede güncellenen bazı usul ve
esaslar şunlardır:
•  Öğretmen yetiştiren programlarda
öğretmenlik uygulamasının planlanması,
yürütülmesi ve değerlendirilmesi
süreçlerinde rolü olan paydaşların görev ve
sorumlulukları güncellenmiştir.
•  Öğretmenlik Meslek Bilgisi Tezsiz Yüksek
Lisans Programı’na ya da Pedagojik
Formasyon Eğitimi Sertifika Programı’na
devam eden uygulama öğrencilerinin
öğretmenlik uygulamalarına ilişkin
ek bir madde oluşturularak süreç
detaylandırılmıştır.
•  Öğretmenlik uygulamasının süresine
ilişkin açıklama detaylandırılmıştır. Yeni
uygulamaya göre güz ve bahar dönemlerinde
her bir dönem 12 hafta olarak ve haftada
6 ders saati uygulanacak şekilde her bir
dönemde 72 saat olmak üzere toplam 144
ders saatinden oluşmaktadır.
•  Doğal afet ve benzeri olağanüstü durumlarda
yapılacaklara ilişkin maddeye “salgın hastalık”
ibaresi eklenerek öğretmenlik uygulamasının
bu tip durumlarda nasıl gerçekleştirileceğine
dair YÖK ve Bakanlığın birlikte karar alması
yönünde bir değişiklik yapılmıştır.
Ek olarak, öğretmenlik uygulamasına ilişkin
uygulama öğretim elemanı ve uygulama
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 151
BÖLÜM 6 ÖĞRETMENLİK VE MESLEKİ SÜREÇ
öğretmenine düşen öğrenci sayıları ile fiilen
anlatılan dersler ve ders izleme sayılarına ilişkin de
birtakım düzenlemeler yapılmıştır. Öğretmenlik
uygulamasına ilişkin değişen sayısal verilerin
2018 yönergesi ile karşılaştırılması Tablo 6.1’de
verilmektedir.
Öğretmen yetiştiren programlarda öğretmenlik
uygulamasının planlanması, yürütülmesi
ve değerlendirilmesi süreçlerinde rolü olan
paydaşların görev ve sorumlulukları incelendiğinde,
önceki öğretmenlik uygulamasına kıyasla uygulama
öğretim elemanının uygulama okulunda bulunma
ve uygulama öğrencisini gözleme sıklığı azalmış;
uygulama öğretmeninin ise artmıştır. Uygulama
öğrencisi açısından değişikliklere bakıldığında
uygulama öğrencisinin ders anlatacağı hafta sayısı
artmıştır.
Değerlendirme ve öneriler
Uygulama okulları ile eğitim/eğitim bilimleri
fakülteleri arasındaki iş birliği güçlendirilmelidir.
Öğretmen yetiştirme programlarında eğitimlerine
devam eden öğretmen adaylarının kapsamlı bir
  TABLO 6.1 
Öğretmenlik Uygulamasına İlişkin Sayısal Veriler*
Uygulama öğretim elemanına düşen öğrenci sayısı
Uygulama öğretmeni başına düşen öğrenci sayısı
Her bir ders başına düşen öğrenci sayısı
Uygulama öğrencisinin fiilen anlatacağı ders saati
Uygulama öğretim elemanının uygulama öğrencisinin fiilen
anlattığı dersi izleme sayısı
Uygulama öğretmeni gözetiminde uygulama öğrencisinin
anlatacağı ders sayısı
* Sütunlardaki sayılar sadece bir döneme ait verilerdir. Öğretmenlik uygulaması iki dönemden oluşmaktadır.
152 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
pedagojik alan bilgisi geliştirebilmesi için etkili bir
fakülte-uygulama okulu iş birliği kritik bir öneme
sahiptir. Öğretmen adaylarının öğrenim süresi
boyunca öğretmenlik mesleği ile ilgili edindiği
teorik bilgiler, gerçek bir eğitim öğretim ortamında
yapılan gözlemler ve elde edilen tecrübeler ile
öğretmen adaylarının pedagojik alan bilgisini
şekillendiren etmenlerden biridir (TEDMEM,
2019). Eylül 2021’de güncellenen Öğretmen
Adaylarının Millî Eğitim Bakanlığına Bağlı Eğitim
Öğretim Kurumlarında Yapacakları Öğretmenlik
Uygulamasına İlişkin Yönerge incelendiğinde 2018
yılında yayımlanan yönergeye kıyasla uygulama
okulları ile eğitim/eğitim bilimleri fakülteleri
arasındaki iş birliğine ilişkin çıkarımda bulunmayı
sağlayan göstergelerin azaldığı görülmektedir.
Örneğin; uygulama öğretim elemanının uygulama
okulunu ziyaret etme ve uygulama öğrencisini
gözlemleme ve değerlendirme sıklığı %50
azaltılarak öğretim elemanına düşen öğrenci sayısı
%50 artırılmıştır (Tablo 6.1). Ek olarak, uygulama
öğretmeninin gözetiminde anlatılacak hafta sayısı
iki katına çıkmış ancak değerlendireceği ders
sayısı biri ilk diğeri son olmak üzere 2 ders olarak
sınırlandırılmıştır. Uygulama öğrencisinin gözlem
2018 2021
En fazla 8 En fazla 12
En fazla 4 En fazla 6
En fazla 2 En fazla 3
Haftalık çizelgede; Haftalık çizelgede;
1-2 saat: en az 14 ders saati 1-2 saat: en az 10 ders saati
3 ve üzeri saat: en az 24 ders saati 3 ve üzeri saat: en az 20 ders saati
En az 4 En az 2
En az 4 farklı hafta En az 8 farklı hafta

yapma fırsatının artırılması kadar uygulama
öğretim elemanı ve uygulama öğretmeninin
rehberliğinde fiilen ders anlatması ve dönüt
alması da öğretmenlik uygulamalarının niteliğinin
artırılması konusunda önemli bir husustur. Bu
sebeple uygulama öğretim elemanı – öğretmen
adayı – uygulama öğretmeni arasındaki etkileşimin
istenen düzeyde olması için mevcut düzenlemeler
yeniden gözden geçirilmelidir. Uygulama okulları
ve eğitim/eğitim bilimleri fakülteleri arasındaki
ilişkiyi güçlendirmek hem okul ortamını hem
de öğretmen yetiştirme lisans programları
kazanımlarını zenginleştirerek süreçteki tüm
bileşenleri olumlu etkileyecektir (TEDMEM, 2019).
II. İSTİHDAM VE ATAMALAR
Bu başlık altında 2021 yılında gerçekleştirilen
sözleşmeli öğretmen, engelli öğretmen ve millî
sporcu atamaları ile Kamu Personeli Seçme Sınavı
Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi (KPSS/ÖABT)
sonuçları ele alınmıştır.
2021’de ne oldu?
2021 yılında öğretmen atama süreçleri
Türkiye’de 2021 yılında sözleşmeli öğretmen
olarak atanabilmek için gerekli genel şartlara
ek olarak öğretmenliğe özgü koşullar şu şekilde
özetlenmektedir:
  TABLO 6.2 
Sözlü Sınav Aday Değerlendirme Formu Yeterlik Alanları ve Puan Değerleri
Bölüm
Eğitim bilimleri ve genel kültür bilgisi
Bir konuyu kavrayıp özetleme, ifade yeteneği ve muhakeme gücü
İletişim becerileri, özgüveni ve ikna kabiliyeti
Bilimsel ve teknolojik gelişmelere açıklığı
Topluluk önünde temsil yeteneği ve eğitimcilik nitelikleri
Toplam
ÖĞRETMENLİK VE MESLEKİ SÜREÇ BÖLÜM 6
•  Öğretmen yetiştirme lisans programlarından
veya Ortaöğretim Alan Öğretmenliği
Tezsiz Yüksek Lisans Programı/Pedagojik
Formasyon Programı/Pedagojik Formasyon
Eğitimi Sertifika Programı’ndan birini
başarıyla tamamlamak,
•  Kamu Personeli Seçme Sınavı’nda atanacağı
alan için puan türleri (KPSSP10 ve KPSSP121-
KPSSP120) itibarıyla 50 ve üzerinde puan
almış olmak,
•  Sözlü sınava girmek üzere her alan için en
yüksek puan alandan başlamak üzere alanlar
bakımından belirlenen kontenjan sayısının
üç katı aday arasına girmek (MEB, 2021e),
•  Sözlü sınav sonucunda 60 ve üzerinde puan
almak,
•  Sözlü sınav puanı üstünlüğüne göre atanmak
Sözlü sınava çağrılan adaylar, Sözlü Sınav Aday
Değerlendirme Formu’nda bulunan beş bölümdeki
yeterlik alanları üzerinden merkezi olarak
hazırlandığı belirtilen eşdeğer nitelikteki sorulardan
(MEB, 2021d) değerlendirmeye tabi tutulmaktadır.
Aday değerlendirme formu Sözleşmeli Öğretmenliğe
Başvuru ve Atama Duyurusu’nda sunulmaktadır
(MEB, 2021e). Aday değerlendirme formunda
yer alan bölümler ve puan değerleri Tablo 6.2’de
özetlenmektedir.
Puan değeri
20
20
20
20
20
100
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 153
BÖLÜM 6 ÖĞRETMENLİK VE MESLEKİ SÜREÇ

Sözlü sınavda başarılı olanların atamaları, tercihleri
de dikkate alınarak sözlü sınav puanı üstünlüğüne
göre elektronik ortamda gerçekleştirilmektedir.
Sözlü sınav puanının eşitliği halinde KPSS puan
üstünlüğü dikkate alınmaktadır.
2021 yılı sözleşmeli öğretmen kontenjanları
Millî Eğitim Bakanlığı tarafından 5 Mart 2021’de 83
alandan 20.000 kontenjana sözleşmeli öğretmen
ataması yapılmasına ilişkin Sözleşmeli Öğretmenliğe
Başvuru ve Atama Duyurusu yapılmıştır (MEB,
2021e). Atama için toplam 89.366 aday
başvurmuş, 55.210 aday sözlü sınava çağrılmıştır
(MEB, 2021f). Sözlü sınavlar daha önceki yıllarda
sözlü sınav merkezleri kurulan 17 ilde bu yıl yüz
yüze yapılırken 64 ilde video konferans sınav
salonlarında çevrimiçi olarak gerçekleştirilmiştir.
Sözlü sınav merkezlerinde 17 Mayıs-6 Haziran
2021 tarihleri arasında yapılan sözlü sınavlara
karantina uygulaması nedeniyle katılamayan
adayların sözlü sınavları ise 21-25 Haziran 2021
tarihlerinde yapılmıştır. Sözlü sınav sonuçları 8
Temmuz 2021’de ilan edilmiş; atama sonuçları 3
Eylül 2021 tarihinde açıklanmıştır (MEB, 2021g).
Duyuruda en yüksek kontenjan ayrılan öğretmenlik
alanları için kontenjan, başvuru sayısı, taban sözlü
sınav puanı, taban KPSS puanı ve atama sayısına
ilişkin bilgiler Tablo 6.3’de yer almaktadır (MEB
2021f; MEB 2021h). En yüksek kontenjan ayrılan
alanlarda atama sonucu oluşan taban puanlar
KPSS ve sözlü sınav için paralellik göstermektedir.
En yüksek kontenjan ayrılan alanlar için atama
sonucu oluşan taban puanlar incelendiğinde, en
düşük atama taban puanının 64 ile Özel Eğitim
alanında, en yüksek atama taban puanının ise 82
ile Rehberlik alanında oluştuğu görülmektedir.
Mart 2021 atamasının ardından, MEB tarafından
23 Eylül 2021’de 110 alandan 15.000 kontenjana
sözleşmeli öğretmen ataması yapılmasına ilişkin
Sözleşmeli Öğretmenliğe Başvuru ve Atama Duyurusu
yapılmıştır (MEB, 2021i). Atama için toplam

  TABLO 6.3 

Mart 2021 Sözleşmeli Öğretmen Atamasında En Yüksek Kontenjan Ayrılan Alanlara İlişkin Veriler

Alan Adı Kontenjan Sayısı Başvuru Sayısı Sözlü Sınav Taban Puanı KPSS Taban Puanı Atama Sayısı
Sınıf Öğretmenliği 2.883 7.693 76 76,24 2.883
Özel Eğitim 2.094 3.014 64 64,21 2.094
İngilizce 1.938 6.666 73 72,97 1.938
Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 1.805 8.192 79 78,74 1.805
İlköğretim Matematik 1.260 3.964 77 77,18 1.260
Matematik 1.004 4.156 79 78,72 1.004
Rehberlik 1.004 3.929 82 81,56 1.004
Fen Bilimleri 996 4.643 78 78,46 996
Türkçe 918 3.452 80 80,37 918
Okul Öncesi Öğretmenliği 863 4.691 80 79,97 863
Diğer 5.235 38.966 - - 5234
Toplam 20.000 89.366 - - 19.999

154 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

 ÖĞRETMENLİK VE MESLEKİ SÜREÇ BÖLÜM 6

71.776 aday başvurmuş, 42.114 aday sözlü sınava
çağrılmıştır (MEB, 2021j). 17 ilde yüz yüze, 64 ilde
çevrimiçi olarak gerçekleştirilen sözlü sınavlar 12-
27 Kasım 2021 tarihleri arasında yapılmıştır. Atama
sonuçlarının 31 Ocak 2022 tarihinde duyurulacağı
belirtilmiştir.
Millî Eğitim Bakanlığı tarafından 2021 yılında
engelli öğretmen ve milli sporcu öğretmen
atamaları gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda MEB,
2021 yılının Şubat ayında 500, Aralık ayında ise
750 olmak üzere toplam 1250 engelli öğretmen
ataması kontenjanı açmıştır (MEB, 2021k; MEB
2021l). Öte yandan, Mart 2021 sözleşmeli
öğretmen ataması kapsamında 60 millî sporcu
beden eğitimi alanında sözleşmeli öğretmen olarak
istihdam edilmiş; Kasım 2021 sözleşmeli öğretmen
atama duyurusunda ise millî sporcu beden eğitimi
öğretmeni alanı için 39 kişilik bir kontenjan ayrıldığı
belirtilmiştir (MEB, 2021m).
KPSS/ÖABT sonuçları
Bu bölümde, öğretmen kadrolarına yapılacak
atamalarda adayların cevapladıkları KPSS
Eğitim Bilimleri Testi ve alanlarına bağlı olarak
Öğretmenlik Alan Bilgisi Testine (ÖABT) ilişkin
veriler özetlenmektedir. KPSS Eğitim Bilimleri
oturumu 1 Ağustos 2021’de gerçekleşmiş; 376.690
adayın 80 sorudaki ortalama doğru sayısı 43,89
olarak hesaplanmıştır. 15 Ağustos 2021’de toplam
18 alanda yapılan ÖABT’ye ilişkin sayısal veriler
Tablo 6.4’te verilmektedir (ÖSYM, 2021a; ÖSYM,
2021b). Her bir branşın ÖABT soru sayısı 75 olup
öğretmen adaylarının doğru cevap ortalamasının
en düşük olduğu alan 29,39 ile fen bilimleri olurken
en yüksek olduğu alan 54,64 ile rehberliktir.

  TABLO 6.4 

ÖABT 2021 Sayısal Bilgiler

Testler Net Aralığı Ortalama Doğru Sayısı Standart Sapma Aday Sayısı
Fen Bilimleri 29,39 8,01 17.941
Matematik (Lise) 31,98 13,07 14.000
Fizik 21-30 35,99 13,36 3.790
Kimya/Kimya Teknolojisi 35,23 12,71 3.900
Beden Eğitimi 36,68 10,36 26.346
Biyoloji 38,20 12,04 4.714
Türk Dili ve Edebiyatı 38,61 13,28 33.552
İlköğretim Matematik 35,30 10,88 11.098
Tarih 31-40 42,35 12,48 18.366
Sosyal Bilgiler 42,69 10,13 16.878
İngilizce 42,82 12,83 14.905
Sınıf Öğretmenliği 43,12 8,18 20.843
Coğrafya 47,89 10,87 8.365
İmam-Hatip Lisesi Meslek Dersleri 48,03 11,13 38.970
Okul Öncesi 41-50 49,00 8,19 27.165
Türkçe 49,28 9,64 18.478
Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 49,68 11,16 47.194
Rehberlik >50 54,64 10,00 19.788

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 155

BÖLÜM 6 ÖĞRETMENLİK VE MESLEKİ SÜREÇ

Değerlendirme ve öneriler bir tahmin yapıldığında Türkiye’deki öğretmen

ihtiyacının hala 100 binin üzerinde olduğu
2021 yılında son 16 yılın en düşük öğretmen
varsayımında bulunmak yanlış olmayacaktır.
ataması gerçekleştirilmiştir.

Türkiye’de 2021 yılında 1.112.305 öğretmen görev
yapmaktadır (MEB, 2021n). 2021-2022 eğitim
öğretim yılında görev yapan kadrolu öğretmen
sayısı 1.008.344, sözleşmeli öğretmen sayısı ise
103.961’dir. Ücretli öğretmen sayısına ilişkin resmî
bir veri bulunmamakla birlikte, sistemdeki mevcut
ücretli öğretmen sayısının yaklaşık 70 bin olduğu
tahmin edilmektedir (Türk Eğitim-Sen, 2021).
Türkiye’nin öğretmen ihtiyacı ile ilgili en son 2019
yılında açıklanan resmî veriler, Türkiye’de norm
kadro açığının 138.393 olduğunu ve yaklaşık 45
bin öğretmenin norm fazlası olarak görev yaptığını
göstermektedir (T.C. Sayıştay Başkanlığı, 2020).
Son iki yılda gerçekleştirilen atamalar ve emeklilik
gibi nedenlerle ayrılan öğretmenlerin sayısına ilişkin
2021 yılında toplam 21.407 öğretmen ataması
yapılmıştır (Millî Eğitim Bakanlığı, 2022). Veriler
önceki yıllarla karşılaştırıldığında, son 16 yılın en
düşük atamasının gerçekleştiği görülmektedir
(MEB, 2021o). Grafik 6.1’de 2003-2021 yılları
arasında gerçekleşen öğretmen atamalarına ilişkin
sayısal veriler özetlenmektedir.
Ücretli öğretmen sayısıyla birlikte düşünüldüğünde
sistemdeki öğretmen açığının 2021 yılındaki gibi bir
atama kontenjanıyla kısa vadede kapatılamayacağı
açıktır. Bu noktada, Türkiye’de öğretmen açığını
kapatmaya yönelik etkili bir istihdam politikasının
2021 yılında da hayata geçirilemediği sonucu
ortaya çıkmaktadır.

  GRAFİK 6.1 

Yıllara Göre Atanan Öğretmen Sayıları (2003-2021)**

60.000

56.106
52.736
50.000 50.877
50.990 49.311
45.420
40.922 41.379
40.709 41.579 40.925
40.000 39.945

30.000 30.216

25.577
22.814 23.496
20.000 20.777 21.407
19.029

10.000

0
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
** 2021 yılı verisi, MEB’in resmi Twitter hesabından eklenmiştir.

156 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU


Eğitimde fırsat eşitliği vurgusu yapılan bir
sistemde, öğretmen açığını kapatmaya yönelik
nitelikli politikalar benimsenmelidir.
20. Millî Eğitim Şûrası 1-3 Aralık 2021 tarihlerinde
“Eğitimde Fırsat Eşitliği” teması altında toplanmış;
hem öğrenciler arasında fırsat eşitliğini sağlamak
hem de öğretmenlerin mesleki gelişimlerini
desteklemek adına birtakım tavsiye kararları
alınmıştır. Öğretmen niteliğinin eğitimde fırsat
eşitliğini sağlamadaki rolü bu süreçte önem
taşımaktadır. Türkiye’de öğretmenlerin niteliği
ile ilgili bilimsel ve somut veriler bulunmamakla
birlikte sistemdeki ücretli öğretmenlerin varlığı
ve nitelikleri, eğitimde fırsat eşitliğini sağlamanın
önündeki engellerden biri olarak karşımıza
çıkmaktadır. Mevcut ücretli öğretmenlerin önemli
bir kısmının öğretmenlikle ilgili tek bir ders dahi
almadığı, bir kısmının ise lisans mezunu bile
olmadığı bilinmektedir. Eğitim sisteminin öncelikli
hedefi eğitimde fırsat eşitliğini sağlamak olarak
belirlenmişken ücretli öğretmenlik uygulamasıyla
öğretmen olmak için gerekli asgari nitelikleri
taşımayanların öğretmenlik yapması ve özellikle
dezavantajlı bölgelerdeki öğrencilerin nitelikli
eğitim alma hakkının olumsuz etkilenmesi
kabul edilebilir değildir (TEDMEM, 2021b).
Var olan öğretmen ihtiyacının karşılanmasında
ücretli öğretmenlik gibi mevcut problemleri
uzun vadede çözmeyecek bir uygulama yerine,
ihtiyaç analizleri sonucunda belirlenen öğretmen
ihtiyacı projeksiyonu neticesinde okullara kadrolu
öğretmen istihdam edilmesine yönelik yaklaşımlar
benimsenmelidir (TEDMEM, 2019). Ücretli
öğretmenlik uygulaması istisnai koşullar dışında bir
istihdam modeli olmaktan çıkarılmalıdır.
Öğretmen atamaları için uygulanan
değerlendirme yöntemi işlevini yerine
getirememektedir.
Öğretmen atamaları için mevcut durumda
uygulanan, KPSS ve sözlü sınavdan oluşan
ÖĞRETMENLİK VE MESLEKİ SÜREÇ BÖLÜM 6
değerlendirme yöntemi yalnızca 2021 yılına
özgü olmayan birtakım kronik sorunlar ve soru
işaretleri barındırmaktadır. Dolayısıyla, öğretmen
atamaları ile ilgili karar verme süreçlerinde hem
mevcut değerlendirme yöntemlerinde iyileştirme
yapılması hem de uzun vadede gerekli sistemsel
düzenlemelerin yapılandırılması gerekmektedir.
Öğretmen atama sisteminde ilk aşamada
uygulanan çoktan seçmeli sınavın içeriği ve
öğretmen adaylarının verdiği ortalama doğru
cevap sayıları, öğretmen yetiştirme programları
ve yapılan sınavın kapsam geçerliği ile ilgili
tartışmalara neden olmaktadır. Örneğin, öğretmen
adaylarının Eğitim Bilimleri Testi ortalamasının
80 soru üzerinden 43.89 olması ve ÖABT
ortalamalarının bazı branşlarda 75 soru üzerinden
35 ve altında olması (Tablo 6.4); sınav soruları,
lisans programlarındaki ders programlarının içeriği
ve öğretmen genel yeterlikleri arasındaki uyumun
sorgulanmasını da gerektirmektedir. Eldeki
mevcut bilgilerle çoktan seçmeli sınavda rapor
edilen doğru cevap ortalamalarının bu denli düşük
olmasının sınavın kapsam geçerliğinden mi yoksa
öğretmen yetiştirme süreci ile ilgili sorunlardan
mı kaynaklandığı anlaşılamamaktadır (TEDMEM,
2021a).
İkinci aşamada yer alan sözlü sınav uygulaması
(mülakat) ile ilgili de birtakım temel sorunlar
bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi, farklı
illerde ve merkezlerde birbirinden bağımsız
komisyonlarda yapılan sözlü değerlendirmeler
sonucunda adayların Türkiye genelinde
sıralanmasından kaynaklanmaktadır. Söz konusu
komisyonlar veya komisyonların değerlendirmeleri
arasında, adayların sıralamasına esas teşkil edecek
eşdeğerliği sağlamak teknik olarak mümkün
değildir (TEDMEM, 2018). Bir diğer sorun alanı ise
sözlü sınav uygulaması ile çoktan seçmeli sınavdan
elde edilen puanların belli oranlarda etki ettiği
bir atama puanının hesaplanmamasıdır. Mevcut
durumda çoktan seçmeli sınav, sözlü sınava giriş
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 157
BÖLÜM 6 ÖĞRETMENLİK VE MESLEKİ SÜREÇ
hakkı kazanmak için yalnızca bir önkoşuldur.
Öğretmen atamalarının, nesnellik ve güvenirlikle
ilgili ciddi soru işaretlerinin olduğu sözlü sınav
uygulamasından alınan puan üstünlüğüne göre
gerçekleştirilmesi, kamuoyunun hakkaniyet
algısına gölge düşürmektedir (TEDMEM, 2020).
Ek olarak sözlü sınav değerlendirme formunda
bulunan maddelerin bir kısmı öğretmenin branşına
özgü konu bilgisini ve öğretmenlik becerisini
ölçmemekte; öğretmen genel yeterliklerinde
belirlenen yeterlik alanları (ÖYGM, 2017) ile net
olarak örtüşmemektedir. Diğer bir deyişle, sözlü
sınav değerlendirme formunda bulunan ve yeterlik
olarak adlandırılan bazı maddeler, öğretmenlik
mesleği genel yeterliklerinde bulunmamakta;
yeterlik alanlarında bulunan ve sözlü sınav
esnasında değerlendirilme imkânı bulunan birçok
yeterlik göstergesi ise sözlü sınav kapsamında yer
almamaktadır. Örneğin, sözlü sınav değerlendirme
formunda bulunan “Konu hakkında yeterli bilgiye
sahip olmasa bile karşındakileri etkileyecek ve
ikna edecek tarzda konuşmalar yapabilmektedir”
cümlesinin öğretmen genel yeterliklerinde hangi
alana karşılık geldiği bilinmemektedir. Sonuç
olarak, sözlü sınav ile ilgili mevcut sorunlar, sözlü
sınavın kapsamı ve işlevselliğinin sorgulanması
gerektiğine işaret etmektedir.
20. Milli Eğitim Şûrasında sözlü sınav
uygulamasının kaldırılması yönünde bir tavsiye
kararı alınmıştır. Öğretmen atamalarında çoklu
değerlendirme uygulamaları, yazılı sınavlarla
değerlendirilmesi mümkün olmayan bilgi ve
becerileri değerlendirmeye imkân vermesi
bakımından oldukça önemlidir. Uygulanmakta
olan çoktan seçmeli ve sözlü sınav süreçleri
birtakım eksiklikler ve soru işaretleri barındırmakla
birlikte mesleğe uygun öğretmenleri seçebilmek
adına detaylı bir değerlendirme yapmaya imkân
158 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
vermektedir. Dolayısıyla, sözlü sınav uygulamasını
kaldırarak yalnızca çoktan seçmeli sınavla
öğretmenlerin seçildiği bir öğretmen atama
sistemine dönmek de mevcut sorunları çözecek bir
strateji değildir.
İnsan hayatına doğrudan temas eden öğretmenlik
mesleğine atanacak adayların, öğrencilerle bir
araya gelmeden önce bir noktada öğretmenliğe
yatkınlık ve psiko-sosyal süreçler açısından
değerlendirilmeleri gerekmektedir. Dolayısıyla,
her iki sınavın da ölçme ve değerlendirme
süreçleriyle ilgili düzenlemeler yapılması, sözlü
sınav sürecinin adaleti ve nesnelliği güvence
altına alacak şekilde yeniden tasarlanması ve
bu sınavların atamalardaki etkisinin gözden
geçirilmesi gerekmektedir. Öte yandan, çoktan
seçmeli ve sözlü sınav değerlendirme süreçlerine
ek olarak farklı değerlendirme türlerinin
uygulamaya konması, öğretmen atamalarında
nitelikli öğretmenleri mesleğe seçme sürecine
katkı sağlama potansiyeline sahiptir. Örneğin,
Bakanlıkça belirlenen öğretmen yeterlikleri
çerçevesinde adayların bilgi, beceri ve tutumlarını
çok yönlü olarak ölçmek ve öğretmen yetiştirme
sürecindeki değerlendirme aşamalarını da göz
ardı etmemek üzere Öğretmenlik Uygulaması ve
Staj Değerlendirmeleri, Örnek Ders Anlatımı gibi
farklı veri kaynakları dikkate alınarak öğretmen
adaylarının üst düzey bilişsel yetenekleri ile birlikte
öğretmenlik mesleğine uygunlukları, farklı veri
kaynaklarından elde edilen bilgilerle belirlenerek
öğretmen olarak seçilme ve atanma süreçleri
iyileştirilebilir. Ek olarak, hesap verebilirliğin
geliştirilmesi ve daha çok liyakat temelli bir sözlü
değerlendirme yapılabilmesi adına adayların sözlü
değerlendirmenin yapıldığı salona girişinden
çıkışına kadar olan sürecin görüntülü ve sesli olarak
kayıt altına alınması bir çözüm yolu olabilir.

III. ÖĞRETMENLERLE İLGİLİ
DÜZENLEMELER
2021’de ne oldu?
Öğretmenlerin aşılanması
Türkiye’de öğretmenleri aşılama programı 24 Şubat
2021’de başlamıştır (MEB, 2021p). İlk etapta ilkokul
ve okul öncesi kurumlarda bulunan öğretmenler,
psikolojik danışmanlar, okul yöneticileri ve okul
çalışanlarına (MEB, 2021q) aşı randevusu verilmiş;
7 Haziran 2021 tarihinden itibaren ise yaş sınırı
olmaksızın tüm öğretmenlere aşı olma imkânı
sunulmuştur (MEB, 2021r). Aralık 2021’de yapılan
açıklamaya göre (MEB, 2021s) en az iki doz aşı
olmuş veya hastalığı geçirerek antikor oluşturmuş
öğretmenlerin oranı yaklaşık olarak %94’tür.
Öğretmenlerin mesleki gelişimi
Öğretmenlerin mesleki gelişimine yönelik 2021
yılında hazırlanan hizmetiçi eğitimlerin tümü
uzaktan eğitim yolu ile verilmek üzere yaklaşık
bir milyon öğretmenin başvurusuna açılmıştır
(ÖYGM, 2021a). Bu bölümde 2021 yılında hem
uzaktan eğitim hem de yüz yüze eğitim sürecinde
öğretmenlerin mesleki gelişim ihtiyaçlarına ilişkin
gerçekleştirilen faaliyetler ile yapılan düzenlemeler
özetlenmektedir.
Öğretmenlerin mesleki gelişimi ile ilgili sayısal
veriler
2021 yılında öğretmenlerin mesleki ve kişisel
gelişimlerine yönelik gerçekleştirilen eğitimlerle
ilgili paylaşılan sayısal verilere (MEB, 2021t) göre;
•  Öğretmenlerin mesleki gelişimlerine
yönelik açılan eğitimlerden en çok tercih
edilenler genel ve özel alan eğitimleri oldu.
Toplamda 1.655.119 öğretmen genel ve özel
alana yönelik eğitimlere katılırken 379.047
öğretmen, yönetim ve kurumsal eğitimleri
tercih etti.
ÖĞRETMENLİK VE MESLEKİ SÜREÇ BÖLÜM 6
•  Üçüncü olarak en çok tercih edilen
programlar, teknoloji kullanım becerilerini
geliştirmeye yönelik programlar oldu.
Toplamda 312.881 öğretmen bu konulardaki
programları tercih etti.
•  Öğretmenlerin katıldığı ortalama eğitim
saati, son beş yılın en yüksek değerine ulaştı.
Kontenjanların artmasının ve eğitimlerin
uzaktan verilmesinin de etkisi ile 2021
yılında bir öğretmen ortalama 93,4 saat
eğitime katıldı.
Uzaktan eğitim sürecinde öğretmenlerin mesleki
gelişimi
Hizmetiçi eğitimlerin belirli bir kısmı 2021
yılında çevrimiçi öğrenme ortamlarına ilişkin
öğretmenlerin dijital yeterlik ve pedagojilerini
desteklemeye yönelik hazırlanmıştır. Özellikle
uzaktan eğitim sürecinde öğretmenlerin ve
okul yöneticilerinin dijital yeterliklerini ve dijital
pedagojilerini desteklemek adına Millî Eğitim
Bakanlığı tarafından çeşitli destekler sunulmuştur.
Bu kapsamda kılavuz kitaplar (MEB YEĞİTEK,
2021; MEB, 2020) yayımlanmış; çevrimiçi mesleki
eğitimler, seminerler ve atölyeler düzenlenmiştir.
Dijital yeterlik ve pedagojileri geliştirmeye yönelik
“Bilgi İşlemsel Düşünme Becerisinin Disiplinlerarası
Yaklaşımı ile Öğretimi”, “Flutter ile Mobil Uygulama
Geliştirme”, “Kotlin ile Mobil Uygulama Geliştirme”,
“Uzaktan Eğitimde Dijital Dönüşüm Kursu”,”
Çevrim İçi Öğrenmede Ölçme-Değerlendirme
Semineri” ve “Uzaktan Eğitim Tasarım ve Yönetim
Becerilerinin Geliştirilmesi Eğitimi Sertifika
Programı” gibi çeşitli mesleki gelişim programları
hazırlanmıştır (MEB, 2021u; ÖYGM, 2021a). Ek
olarak, Eğitim Bilişim Ağı’nda (EBA) siber güvenlik
ve teknolojinin doğru kullanımı ile ilgili genel
bilgiler ve eğitici videolar, Siber Güvenlik Portalı
sekmesinde çevrimiçi ortamda erişime açılmıştır.
Öğretmenlerin branşlarına özgü tekno-pedagojik
alan bilgisini desteklemeye yönelik mesleki gelişim
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 159
BÖLÜM 6 ÖĞRETMENLİK VE MESLEKİ SÜREÇ
programları incelendiğinde, yalnızca İngilizce
öğretmenlerine yönelik “İngilizce Konuşma
Becerisinin Çevrimiçi Ölçme-Değerlendirmesi
İçin Uygulanacak Yöntem ve Teknikler Semineri”,
“İngilizce Öğretmenleri için Dijital Okuryazarlık
Semineri” ve “Çevrim İçi İngilizce Öğretimine
Giriş Semineri” gibi branşa özgü mesleki
gelişim programları hazırlandığı görülmektedir.
Öte yandan, Bakanlık yetkilileri tarafından
öğretmenlerin dijital yetkinliklerini geliştirmeye
ve güncellemeye yönelik IPA III ve Dünya Bankası
destekli projelerin yakın zamanda uygulanmaya
başlayacağı bilgisi paylaşılmıştır (MEB, 2021v).
Öğretmenlerin mesleki gelişimine yönelik yapılacak
düzenlemeler
2021 yılında gerçekleştirilen 20. Millî Eğitim
Şûrası alt temalarından biri öğretmenlerin mesleki
gelişimleridir. Bu kapsamda öğretmenlerin mesleki
gelişimlerini desteklemek adına atılacak adımlarla
ilgili bazı detaylar kamuoyu ile paylaşılmıştır (MEB,
2021t; MEB, 2021w). Bu detaylardan bazıları
şunlardır:
•  Halihazırda uygulanmakta olan merkezi ve
uzaktan eğitimlerin yanı sıra mesleki gelişim
faaliyetleri öğretmenlerin görev yaptığı bölge
ve okulların ihtiyaçlarına okulların talebine
göre gerçekleştirilebilecek. Bu kapsamda
özellikle proje okulları almak istedikleri
eğitimin gerekçe ve sonuçlarını içeren bir
mesleki gelişim planı oluşturabilecek ve
uygun bulunması halinde ilgili talebin bütçesi
doğrudan okullara aktarılacak.
•  Uzaktan eğitim ile ilgili seçenekleri
zenginleştirmek adına Öğretmen Bilişim Ağı
(ÖBA) kurulacak.
•  Mesleğe yeni başlayan öğretmenlerin mesleki
gelişim ihtiyaçları diğer öğretmenlere kıyasla
farklılaştığından yeni başlayan öğretmenlerin
mesleki gelişim programına ağırlık verilerek
gerekli kaynak aktarımı sağlanacak.
160 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
Değerlendirme ve Öneriler
Türkiye, öğretmenleri öncelikli aşılama
gruplarına dahil eden ülkelerden biridir.
Ulusal aşılama programları ülkelerde öncelik
gruplarına ve bu gruplarda bulunanların sayılarına
göre önemli ölçüde farklılık göstermiştir. Bu
sebeple, öğretmenler bazı ülkelerde farklı
öncelik gruplarında yer alırken bazı ülkelerde ise
öncelikli gruplarda yer almamıştır. UNESCO,
14 Aralık 2020’de tüm ülkelere COVID-19
aşılama uygulamasında öğretmenlere öncelik
verilmesi (UNESCO, 2021) konusunda bir
çağrıda bulunmuştur. Bu çağrıya hızlı yanıt veren
ülkelerden biri olan Türkiye’de öğretmenleri
aşılama programı, 24 Şubat 2021’de başlamıştır.
Türkiye öğretmenlerin aşılanması hususunda,
ABD, Rusya, Çin, Türkmenistan, Almanya ve
İspanya ile birlikte öğretmenleri öncelikli aşama
gruplarında bulunduran ülkelerden biri olmuştur.
Dünyadaki aşı tedarik süreci ve aşılama hızları
ile karşılaştırıldığında, Türkiye’de öğretmenlerin
büyük çoğunluğunun iki doz aşılanması ile ilgili
hızlı ve titiz bir çalışma yürüttüğü gözlenmiştir.
Öğretmenlik mesleği genel yeterlikleri
ulusal ihtiyaçlar ve 21. yüzyılın gereklilikleri
doğrultusunda güncellenmelidir.
Öğretmenlerin mesleki gelişimleri, 20. Millî Eğitim
Şûrası alt temalarından biri olarak belirlenmiş ve
bu kapsamda birtakım tavsiye kararlar alınmıştır.
Öğretmenlerin mesleki gelişimine yönelik
yapılacak düzenlemelerle ilgili politikaların
gündemde olması ve gerekli kaynak aktarımı
sağlanacağının belirtilmesi olumludur ancak etkili
bir mesleki gelişim modeli için mevcutta bulunan
öğretmenlik mesleği genel yeterliklerinin de
güncellenmesine ihtiyaç vardır. Bu haliyle genel
yeterlikler, öğretmenlerin mesleki gelişimine
yönelik politika ve uygulamalara yön verebilecek
güçlü bir referans noktası olmaktan uzaktır
(TEDMEM, 2021a). Öğretmenlere dair yapılacak

düzenlemelerde temel referans niteliğindeki
öğretmen yeterliklerinin ulusal ihtiyaçlar, 21. yüzyıl
gereklilikleri ve COVID-19 deneyiminden çıkarılan
dersler doğrultusunda gözden geçirilerek yeniden
yapılandırılması gerekmektedir.
Türkiye’ye özgü öğretmen dijital yeterlikleri
kavramsal çerçevesi oluşturulmalıdır.
Uluslararası üst politika belgelerinde ve birçok
ülkenin öğretmen genel yeterlikleri çerçevelerinde
öğretmenlerin dijital yeterliklerine ilişkin hedeflere
de yer verilmektedir. Özellikle küresel salgın ilan
edilmesinin ardından sıklıkla başvurulan uzaktan
eğitim süreçleri, öğretmen dijital yeterlikleri ile ilgili
salgın öncesinde konuşulan kavram ve bileşenlerin
de ötesine geçilmesine dair gereksinimleri ortaya
çıkarmıştır. Mevcut durumda öğretmenlerin dijital
bağlamda bilgi, tutum ve becerilerini artırmanın
yanı sıra dijital pedagojilerini de geliştirecek
yaklaşımların benimsenmesinin gerekliliği
vurgulanmaktadır (Avrupa Birliği, 2021). Örneğin
Avrupa Komisyonu’nun yayınladığı 2021–2027
Dijital Yeterlik Eylem Planı’nda
“Ülkelerin ulusal ve yerel ölçeklerde,
öğretmenlerin dijital pedagojilerini geliştirme
ve desteğe ihtiyaç duydukları alanları belirleme
konularında veri odaklı ilerleyip kısa ve uzun
vadeli politikalar geliştirilmesi”
önerilmektedir. Bu bağlamda, öğretmenlerin salgın
süresince yaşadığı tecrübelerin ve desteğe ihtiyaç
duydukları alanların analiz edileceği çalışmalar,
dijital yeterlik çerçevelerinin oluşturulması ya da
güncellenmesi için bir başlangıç noktası olarak
kabul görmektedir.
Türkiye’de ulusal bir dijital yeterlik çerçevesi
bulunmamaktadır. Öğretmenlerin dijital
yeterliklerinin dolaylı olarak ele alındığı ulusal
politika belgeleri, yapılan hizmetiçi eğitimler
ve oluşturulan kılavuz kitaplar bütüncül
olarak incelendiğinde ise öğretmenlerin dijital
yeterliklerini geliştirmelerine yönelik birçok imkân
ÖĞRETMENLİK VE MESLEKİ SÜREÇ BÖLÜM 6
ve fırsat bulunmasına rağmen branşlarına özgü bir
tekno-pedagojik alan bilgisi geliştirmek konusunda
bazı sınırlılıkları bulunmaktadır. Türkiye’de
öğretmenlere sağlanan destekler genel anlamda
dijital ortamlara ilişkin bilgi ve beceri seviyesini
arttırmaya yönelik düzenlenmekte ve farklı dijital
yeterlik seviyelerine sahip öğretmenler genellikle
aynı tür eğitimlere katılmaktadır. Halbuki
öğretmenlerin branşı, sahip oldukları önbilgiler,
atandıkları okulun ve bölgenin fiziksel altyapısı ile
ders işledikleri sınıf seviyeleri gibi birçok değişken
göz önünde bulundurulduğunda her birinin sahip
olduğu dijital yeterliklerin ve tekno-pedagojik
alan bilgilerinin farklı seviyelerde olacağı çıkarımı
yapılabilir. Bu noktada, uluslararası çalışmalarda
da vurgulandığı gibi, öğretmen dijital yeterliklerini
geliştirmek için planlanan eğitimler ve paylaşılan
ek kaynaklar çeşitlendirilerek her seviyedeki
ve branştaki öğretmen için çeşitli destek
mekanizmaları oluşturulmalıdır. Tanımlanacak olan
ulusal öğretmen dijital yeterlik çerçevesi üzerinden
her öğretmenin dijital pedagojilerine ilişkin
kapasite ve ihtiyaçları net olarak tanımlanmalı ve
gerekli kaynak aktarımı sağlanmalıdır.
Öğretmenlerin mesleki gelişimine yönelik
politikalar bütüncül olarak tasarlanmalıdır.
Öğretmenlerin mesleki gelişimlerini desteklemeye
yönelik mevcut programlar ve yakın zamanda
uygulamaya konacağı belirtilen mesleki
gelişim paketi ile ilgili paylaşılan bazı detaylar,
öğretmenlerin mesleki gelişiminin başlangıç
noktasının aday öğretmenlik sürecinin başlangıcı
olarak kabul edildiği algısını yaratmaktadır. Ancak
daha önce de ifade ettiğimiz gibi, öğretmenlerin
mesleki gelişimi kavramı öğretmen niteliğinin
bir alt boyutu ya da yalnızca hizmetiçi öğretmen
eğitimleri odağında ele alınmamalı; tüm
bileşenleri ile etkileşim halinde olan politikalar
kapsamında yapılandırılmalıdır. Bu kapsamda
eğitim/eğitim bilimleri fakültelerine öğrenci
seçiminden başlayarak öğretmen yetiştirme
programları da dahil olmak üzere tüm sistem
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 161
BÖLÜM 6 ÖĞRETMENLİK VE MESLEKİ SÜREÇ
yeniden kurgulanmalı; mezun olan adaylardan
en kıdemli öğretmene kadar tüm öğretmenlerin
mesleki gelişimlerini destekleyecek etkili bir
model oluşturulmalıdır. Öğretmenlik mesleği
ile ilgili ihtiyaç duyulan sistemsel düzenlemeler
yapılmadan öğretmenlerin mesleki gelişimleri ile
ilgili atılacak her adım eksik kalacaktır (TEDMEM,
2021b).
Öğretmenlerin mesleki gelişim programlarındaki
merkeziyetçi ve tek tip hizmetiçi eğitim
anlayışının değişmeye başladığı söylenebilir.
Öğretmenlerin mesleki gelişimlerini desteklemeye
yönelik uygulamaya konacağı belirtilen mesleki
gelişim paketi ile ilgili paylaşılan bazı detaylar,
önceki mesleki gelişim programlarındaki
merkeziyetçi ve tek tip hizmetiçi eğitim
anlayışının değişmeye başladığına dair birtakım
göstergeler sunmaktadır. Örneğin, Türkiye’de
öğretmenlerin yaş gruplarına göre dağılımına
bakıldığında güncel veriler, öğretmenlerin %18’inin
30 yaş altında, %67’sinin 30-49 yaş arasında,
%15’inin ise 50 yaş ve üzerinde olduğunu ortaya
koymaktadır (TEDMEM, 2021c). Bu verilere
dayanarak Türkiye’deki öğretmen profilinin büyük
çoğunluğunun genç, mesleki deneyim sürelerinin
az olduğu ve farklı mesleki gelişim programlarına
ihtiyaç olabileceği sonucuna varılmaktadır. Öte
yandan, COVID-19 küresel salgınında öğretmen
yetiştirme programlarındaki uygulama eğitimlerine
katılma fırsatı bulamadan mezun olup yeni atanan
genç öğretmenlerin de mesleki gelişim ihtiyaçları
diğer öğretmenlerden farklılaşacaktır. Dolayısıyla
bu durum, mesleğe yeni başlayan öğretmenlerin
mesleki gelişim ihtiyaçlarının nasıl farklılaştığına
dair önemli bir gösterge sunmaktadır. Nitekim
yapılan son açıklamalarda da öğretmenlerin
mesleki gelişimlerini desteklemek adına kapsamlı
bir eğitim paketi hazırlandığına ve özellikle
yeni başlayan öğretmenlerin eğitim sistemine
adaptasyonları ile ilgili destek mekanizmaları
oluşturulacağına vurgu yapılmaktadır. Ek olarak,
162 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
halihazırda uygulanmakta olan merkezi ve uzaktan
eğitimlerin yanı sıra öğretmenlerin görev yaptığı
bölge ve okulların ihtiyaçlarına göre mesleki
gelişim faaliyetlerinin okulların talebine göre
gerçekleştirilebileceği bilgisi de Bakanlık tarafından
paylaşılmaktadır. Hem genç öğretmenlere mesleki
gelişim eğitim paketinde ağırlık vermek hem de
okul/bölge ihtiyaçları doğrultusunda mesleki
gelişim imkânı tanımak uzun vadede öğrencilerin
performansının artırılması ve eğitimde fırsat
eşitliğinin güçlendirilmesi adına olumlu bir adım
olarak yorumlanabilir. Ancak uzun vadede bu
süreçten verim alınabilmesi için hem öğretmenlerin
hem de okul/bölge ihtiyaçlarının doğru bir biçimde
tespit edilmesi ve oluşturulacak olan mesleki
gelişim programının bu ihtiyaçlar doğrultusunda
etkili bir şekilde yapılandırılması gerekmektedir.
Öğretmenlik Meslek Kanunu2
2021’de ne oldu?
Aralık ayında TBMM’ye sunulacağı belirtilen
Öğretmenlik Meslek Kanunu Teklifi ile ilgili bazı
detaylar, 20. Millî Eğitim Şûrası açılış konuşmasında
paylaşılmıştır. Paylaşılan detaylardan öne çıkanlar
şöyledir:
•  Öğretmenlerin sahip olduğu mevcut haklara
ilaveten yeni mali, sosyal ve özlük haklar
sağlanacak,
•  Adaylık kaldırma sınavı kaldırılacak; sınavın
yerine öğretmenlerin mesleki gelişimlerini
odağa alan bir program uygulanacak,
•  Öğretmenlik bir kariyer mesleği olarak
tanımlanarak uzman öğretmenlik ve
başöğretmenlik unvanları verilecek,
•  Öğretmenlikte 10 yılını doldurmuş
öğretmenler gerekli eğitimleri tamamladıktan
2
Bu raporun yayına hazırlandığı tarihlerde Öğretmenlik Meslek
Kanunu Teklifi TBMM’ye sunulmuştur. Kanun teklifine ilişkin
TEDMEM değerlendirmesi ilerleyen tarihlerde paylaşılacaktır.

sonra yapılacak olan sınavda başarılı olmaları
halinde (yüksek lisans derecesine sahip
olan öğretmenler sınavdan muaf tutulacak)
uzman öğretmenlik unvanına sahip olacak;
memuriyet derecelerine bir derece eklenecek
ve maaşlarında artış yapılacak,
•  Uzman öğretmenlikte 10 yılını
doldurmuş öğretmenler gerekli eğitimleri
tamamladıktan sonra yapılacak olan sınavda
başarılı olmaları halinde (doktora derecesine
sahip olan öğretmenler sınavdan muaf
tutulacak) başöğretmenlik unvanına sahip
olacak; memuriyet derecelerine bir derece
eklenecek ve maaşlarında artış yapılacak,
•  Birinci derecedeki öğretmenlerin ek
göstergeleri 3600’e çıkarılacak,
•  Sözleşmeli öğretmen ile kadrolu öğretmen
ayrımı kaldırılacak ve mecburi hizmet hariç,
özlük hakları, atamalar, mazeret tayinleri
başta olmak üzere sözleşmeli öğretmenler
ile kadrolu öğretmenler aynı haklara sahip
olacak.
Tüm bu hususları içeren Öğretmenlik Meslek
Kanunu Teklifi’nin çok yakında Türkiye Büyük
Millet Meclisi’nin takdirine sunulması planlandığı
belirtilmiştir (MEB, 2021x).
Değerlendirme ve öneriler
Öğretmenlik Meslek Kanunu, öğretmenlerle
ilgili tüm politikalara yol gösterecek bir referans
noktası olması sebebiyle önemli görülmektedir.
Öğretmenlik Meslek Kanunu Teklifi ile ilgili bazı
detaylar 20. Millî Eğitim Şûrası açılış konuşmasında
paylaşılmış; Aralık 2021’de TBMM’nin takdirine
sunulacağı belirtilmiştir. Başta öğretmenler olmak
üzere siyasi partiler ve karar alıcılar tarafından
sıklıkla dile getirilen Öğretmenlik Meslek
Kanununa duyulan ihtiyacın karşılık bulmasına
ilişkin paylaşılan detaylar olumlu bir gelişme
olarak nitelendirilebilir. Kısa vadede yapılacak olan
ÖĞRETMENLİK VE MESLEKİ SÜREÇ BÖLÜM 6
gerekli düzenlemelerin ardından yürürlüğe girmesi
planlanan Öğretmenlik Meslek Kanunu, Türkiye’de
öğretmenlik mesleğinin hak ve sorumlulukları,
statüsü ve standartlarına ilişkin bir referans noktası
olma potansiyeline sahip olacaktır.
Birçok ülkede öğretmenler için gerekli standart
ve uygulamalar, öğretmenlik meslek kanunları
ile güvence altına alınmakta ve ilgili yasal
metinlerde açık bir biçimde tanımlanmaktadır.
Yasal metinlerin içeriklerine bakıldığında
öğretmenlerin görev ve sorumlulukları, öğretmen
yetiştirme lisans programlarına öğrenci kabul
süreçleri, öğretmenlerin atama ve istihdamına
yönelik düzenlemeler, aday öğretmenlik, adaylık
kaldırma kriterleri, öğretmenlik mesleğinin kariyer
basamakları, öğretmenlerin mesleki gelişimleri,
özlük hakları ve mesleki ve etik standartlar gibi
konulardan oluştuğu ve tüm bileşenlerin birbiriyle
etkileşim halinde olan politikalar kapsamında
yapılandırıldığı görülmektedir (TEDMEM, 2018).
Dolayısıyla, yürürlüğe girmesi planlanan kanun
metninin diğer ülke örnekleri de göz önünde
bulundurularak ulusal gereksinimler doğrultusunda
tasarlanması, öğretmen politikalarında ihtiyaç
duyulan bütüncül yaklaşıma cevap vererek
uzun vadede Türkiye’nin öğretmenler ile ilgili
tüm dinamiklere de olumlu yansıması temenni
edilmektedir.
TEDMEM olarak 2018 yılında 30 ülkeden ulusal/
yerel düzeylerde 73 yasal metin inceleyerek
oluşturduğumuz Öğretmenlik Meslek Kanunu
Öneri Metni (TEDMEM, 2018) ile Türkiye’de
öğretmenlik mesleği ile ilgili bütüncül bir yasal
düzenlemeye duyulan ihtiyaca bilimsel zeminde
karşılık vermiş; öğretmenlerimizin ihtiyacı
olan destek mekanizmalarını ayrıntılarıyla
tanımlamıştık. Bugün gelinen noktada
hazırladığımız Öğretmenlik Meslek Kanunu
Öneri Metni’nin hala güncelliğini koruduğunu ve
Öğretmenlik Meslek Kanunu düzenleme sürecine
somut olarak katkıda bulunacağını bir kez daha
belirtmek isteriz.
2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 163
BÖLÜM 6 ÖĞRETMENLİK VE MESLEKİ SÜREÇ

KAYNAKÇA
Aktaş Salman, U., Düşkün, Y. ve Arık, B. M. (2021). Eğitim izleme raporu 2021: Öğretmenler. Eğitim
Reformu Girişimi. https://www.egitimreformugirisimi.org/egitim-izleme-raporu-2021-ogretmenler/
Anadolu Üniversitesi (2021). Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi pedagojik formasyon eğitimi sertifika
programı 2021-2022 eğitim-öğretim yılı başvuru şartları ve uygulama esasları. https://sinav.anadolu.
edu.tr/tmp/2021_anadolu_universitesi_formasyon.pdf adresinden erişildi.
Avrupa Birliği (2021). Digital Education Action Plan (2021 – 2027): Resetting education and training for
the digital age. https://ec.europa.eu/education/education-in-the-eu/digital-education-action-plan_
en adresinden erişildi.
Gazi Üniversitesi (2021). T.C. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi 2021-2022 eğitim-öğretim yılı
pedagojik formasyon eğitimi sertifika programı başvurusuna ilişkin açıklama. https://webupload.
gazi.edu.tr/upload/34/2021/10/12/71dfc154-2b44-4c5b-9cfc-924435e0f3d3-pedagojik%20
formasyon%20e%C4%9Fitimi%20%C4%B0lan%20metni.pdf adresinden erişildi.
Kavak, Y., Aydın, A., & Akbaba-Altun, S. (2007). Öğretmen yetiştirme ve eğitim fakülteleri (1982-2007).
Ankara: Yükseköğretim Kurulu Yayını, 5. https://www.yok.gov.tr/Documents/Yayinlar/Yayinlarimiz/
ogretmen-yetistirme-ve-egitim-fakulteleri.pdf adresinden erişildi.
MEB (2020). T.C. Millî Eğitim Bakanlığı dijital okuryazarlık öğretmen kılavuzu. http://cdn.eba.gov.tr/
kitap/digital/#p=1 adresinden erişildi.
MEB (2021a). Öğretmen adaylarına pedagojik formasyon hakkı. http://www.meb.gov.tr/ogretmen-
adaylarina-pedagojik-formasyon-hakki/haber/23930/tr adresinden erişildi.
MEB (2021b). Öğretmenlik alanları, atama ve ders okutma esasları ile ekli çizelgede değişiklik yapılması.
Tebliğler Dergisi, 84(2766 – EK), 1030-1036. http://tebligler.meb.gov.tr/index.php/tuem-sayilar/
viewcategory/89 adresinden erişildi.
MEB (2021c). Uygulama öğrencilerinin Millî Eğitim Bakanlığına bağlı eğitim kurumlarında yapacakları
öğretmenlik uygulamasına ilişkin yönerge. Tebliğler Dergisi, 84(2767-EK), 1049-1064. https://
oygm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_10/03181211_OYGYRETMENLIYK_UYGULAMASI_
YOYNERGE_2021_EYLUYL_EK.pdf adresinden erişildi.
MEB (2021d). 15 bin öğretmen ataması sözlü sınav sürecine ilişkin basın açıklaması. http://www.
meb.gov.tr/basin-aciklamasi-15-bin-ogretmen-atamasi-sozlu-sinav-surecine-iliskin-aciklama/
haber/24947/tr adresinden erişildi.
MEB (2021e). 2021 mart sözleşmeli öğretmen atama duyurusu. https://personel.meb.gov.tr/www/2021-
mart-sozlesmeli-ogretmen-atama-duyurusu/icerik/1164 adresinden erişildi.
MEB (2021f). 2021 mart sözleşmeli öğretmenlik için sözlü sınava çağrılanlara ait taban puanlar. https://
personel.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_05/04115415_Taban_Puan.pdf adresinden erişildi.
MEB (2021g). Sözleşmeli öğretmen atama takvimi güncellendi. http://www.meb.gov.tr/sozlesmeli-
ogretmen-atama-takvimi-guncellendi/haber/23863/tr adresinden erişildi.

164 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

 ÖĞRETMENLİK VE MESLEKİ SÜREÇ BÖLÜM 6

MEB (2021h). 2021 mart sözleşmeli öğretmenlik ataması alan bazlı taban puan ve atama sayısı. http://
atama.meb.gov.tr/sonuclar/arsiv/sayisal_veriler/2021/2021_mart_s_atama_alan_bazinda_taban_
puanlar.pdf adresinden erişildi.
MEB (2021i). 2021 eylül sözleşmeli öğretmenliğe başvuru ve atama duyurusu. https://personel.meb.gov.
tr/meb_iys_dosyalar/2021_09/23142319_Eylul_2021_Ylk_Atama_Duyurusu.pdf adresinden erişildi.
MEB (2021j). 2021 eylül sözleşmeli öğretmenlik sözlü sınav yeri sonuçlarına ait taban puanlar. http://
personel.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_10/26140901_Sozlu_sinava_hak_kazananlarin_
olusturdugu_taban_puan.pdf adresinden erişildi.
MEB (2021k). Engelli öğretmen adaylarının öğretmenliğe başvuru ve atama duyurusu (Şubat 2021)
https://personel.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_01/26125600_Engelli_OYretmen_Atama_
Duyurusu.pdf adresinden erişildi.
MEB (2021l). Engelli öğretmen adaylarının öğretmenliğe başvuru ve atama duyurusu (Kasım 2021)
https://personel.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_11/04103241_2021_KASIM_ENGELLY_
OYRETMEN_ATAMA_DUYURUSU.pdf adresinden erişildi.
MEB (2021m). Millî sporcuların beden eğitimi alanına sözleşmeli öğretmen olarak başvuru ve atama
duyurusu (Kasım 2021). https://personel.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_10/28142852_Milli_
Sporcu_Beden_EYitimi_AlanYna_Atama_Duyurusu_KasYm_2021.pdf adresinden erişildi.
MEB. (2021n). Millî eğitim istatistikleri örgün eğitim 2020-2021. Ankara: Strateji Geliştirme Başkanlığı.
https://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_09/10141326_meb_istatistikleri_orgun_
egitim_2020_2021.pdf adresinden erişildi.
MEB (2021o). T.C. Millî Eğitim Bakanlığı 2021 yılı bütçe raporu. https://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_
dosyalar/2020_12/30125920_2021_BUTCE_SUNUYU.pdf adresinden erişildi.
MEB (2021p). Bakan Selçuk Çorum’da öğretmenlerle kovid19 aşısı oldu. http://www.meb.gov.tr/bakan-
selcuk-corumda-ogretmenlerle-kovid19-asisi-oldu/haber/22616/tr adresinden erişildi.
MEB (2021q). Bakan Selçuk: 425 bin 430 çalışma arkadaşımız aşı randevusuna dahil edilmiştir. http://
www.meb.gov.tr/bakan-selcuk-425-bin-430-calisma-arkadasimiz-asi-randevusuna-dahil-edilmistir/
haber/23004/tr adresinden erişildi.
MEB (2021r). Bakan Selçuk, eğitim gündeminde merak edilen soruları canlı yayında yanıtladı. http://
www.meb.gov.tr/bakan-selcuk-egitim-gundeminde-merak-edilen-sorulari-canli-yayinda-yanitladi/
haber/23339/tr adresinden erişildi.
MEB (2021s). Bakan Özer: yüz yüze eğitime ara verme gündemimizde değil. http://www.meb.gov.tr/
bakan-ozer-yuz-yuze-egitime-ara-verme-gundemimizde-degil/haber/24948/tr adresinden erişildi.
MEB (2021t). Öğretmen eğitimlerinde rekor. http://www.meb.gov.tr/ogretmen-egitimlerinde-rekor/
haber/24878/tr adresinden erişildi.
MEB (2021u). Mesleki gelişim. http://covid19.meb.gov.tr/covid19.html?catNo=19 adresinden erişildi.
MEB (2021v). Küresel salgın ve dijital gelecek. https://ozdegerlendirme.meb.gov.tr/kuresel-salgin-ve-
dijital-gelecek/haber/24487/tr adresinden erişildi.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 165

BÖLÜM 6 ÖĞRETMENLİK VE MESLEKİ SÜREÇ

MEB (2021w). Bakan Özer, CNN Türk canlı yayınında eğitim gündemini değerlendirdi. http://www.
meb.gov.tr/bakan-ozer-cnn-turk-canli-yayininda-egitim-gundemini-degerlendirdi/haber/24470/tr
adresinden erişildi.
MEB (2021x). Cumhurbaşkanı Erdoğan: “Kadrolu öğretmen ile sözleşmeli öğretmen ayrımını ortadan
kaldırıyoruz”. http://www.meb.gov.tr/cumhurbaskani-erdogan-kadrolu-ogretmen-ile-sozlesmeli-
ogretmen-ayrimini-ortadan-kaldiriyoruz/haber/24727/tr adresinden erişildi.
MEB YEĞİTEK (2021). UNESCO öğretmenlere yönelik bilgi ve iletişim teknolojileri yetkinlik çerçevesi.
http://yegitek.meb.gov.tr/www/unesco-ogretmenlere-yonelik-bilgi-ve-iletisim-teknolojileri-
yetkinlik-cercevesi/icerik/3146 adresinden erişildi.
Millî Eğitim Bakanlığı [@tcmeb]. (2022, 1 Ocak). Ülkemizin geleceğine yapılacak en önemli yatırım
eğitimdir. Çocuklarımız için canla başla çalıştık, çalışmaya devam ediyoruz. 2021’in ardından
geçen yıla kısa bir bakış… [Video eklidir] [Tweet]. Twitter. https://twitter.com/tcmeb/
status/1477242754476515329?t=P4tFwXcPcLHf8mVnp6a6XA&s=08 adresinden erişildi.
ÖSYM (2021a). 2021-KPSS A grubu ve öğretmenlik (genel yetenek-genel kültür, eğitim bilimleri,
alan bilgisi ve ÖABT) sınav sonuçlarına ilişkin sayısal bilgiler. https://dokuman.osym.gov.tr/
pdfdokuman/2021/KPSS/kpss_2021_sayisal_bilgiler_16092021.pdf adresinden erişildi.
ÖSYM (2021b). ÖSYM sınav takvimi. https://www.osym.gov.tr/TR,8797/takvim.html adresinden erişildi.
ÖYGM (2017). Öğretmenlik mesleği genel yeterlikleri. http://oygm.meb.gov.tr/meb_iys_
dosyalar/2017_12/11115355_YYRETMENLYK_MESLEYY_GENEL_YETERLYKLERY.pdf adresinden
erişildi.
ÖYGM (2021a). Hizmetiçi eğitim planları. http://oygm.meb.gov.tr/www/icerik_goruntule.php?KNO=28
adresinden erişildi.
T.C. Sayıştay Başkanlığı. (2020). Millî Eğitim Bakanlığı 2019 yılı Sayıştay denetim raporu. https://www.
sayistay.gov.tr/reports/download/401-milli-egitim-bakanligi adresinden erişildi.
TEDMEM. (2015). 2015 eğitim değerlendirme raporu (TEDMEM Değerlendirme Dizisi 2). Ankara: Türk
Eğitim Derneği.
TEDMEM. (2018). Öğretmenlik meslek kanunu öneri metni. https://tedmem.org/yayin/ogretmenlik-
meslek-kanunu-oneri-metni adresinden erişildi.
TEDMEM. (2019). 2018 eğitim değerlendirme raporu (TEDMEM Değerlendirme Dizisi 5). Ankara: Türk
Eğitim Derneği.
TEDMEM. (2020). 2019 eğitim değerlendirme raporu (TEDMEM Değerlendirme Dizisi 6). Ankara: Türk
Eğitim Derneği.
TEDMEM. (2021a). 20. Millî Eğitim Şûrası konularına ilişkin görüş ve öneriler (TEDMEM Güncel Yayınlar
Dizisi 6). Ankara: Türk Eğitim Derneği Yayınları.
TEDMEM. (2021b). 2020 eğitim değerlendirme raporu (TEDMEM Değerlendirme Dizisi 7). Ankara: Türk
Eğitim Derneği.

166 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU

 ÖĞRETMENLİK VE MESLEKİ SÜREÇ BÖLÜM 6

TEDMEM. (2021c). Bir bakışta eğitim 2021: Türkiye üzerine değerlendirme ve öneriler. https://tedmem.
org/download/bir-bakista-egitim-2021?wpdmdl=3866&refresh=6172a3362b4131634902838
adresinden erişildi.
Türk Egitim-Sen. (2021). Okullarda uzaktan eğitim yapılmasına rağmen öğretmen ihtiyacı çok büyük!
Ücretli öğretmen sayısı 69 bin 326, norm kadro açığı 109 bin 616. https://turkegitimsen.org.tr/
icerik_goster.php?Id=14003 adresinden erişildi.
UNESCO (2021). UNESCO urges all countries to prioritize teachers in national COVID-19 vaccine
rollout plans to ensure education can continue safely and schools remain open. https://en.unesco.
org/covid19/educationresponse/teacher-vaccination adresinden erişildi.
YÖK (2021a). Pedagojik formasyon eğitimi sertifika programına ilişkin çerçeve usul ve esaslar. https://
www.yok.gov.tr/Sayfalar/Kurumsal/IdariBirimler/egitim_ogretim_daire_bsk/pedagojik-formasyon-
usul-ve-esaslar.aspx adresinden erişildi.
YÖK (2021b). Yükseköğretim kurumlarında uzaktan öğretime ilişkin usul ve esaslar. https://www.yok.gov.
tr/Documents/Kurumsal/egitim_ogretim_dairesi/Uzaktan_ogretim/yuksekogretim_kurumlarinda_
uzaktan_ogretime_iliskin_usul_ve_esaslar.pdf adresinden erişildi.
YÖK (2021c). Marmara Üniversitesi Rektörlüğü’nün 11.10.2021 tarihli ve 16110545-050.01.04.01.01
E.124216 sayılı yazısı. https://cdn.bartin.edu.tr/oidb/c6736ae736a38d1ea0ef21155b4b5f7f/uzaktan-
ogretimle-pedagojik-formasyon-egitimi-sertifika-programi-derslerinn-verilmesi-hakkinda-yok-karari.
pdf adresinden erişildi.
Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi (2021). https://istatistik.yok.gov.tr/ adresinden erişildi.

2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU 167

168 2021 EĞİTİM DEĞERLENDİRME RAPORU
2021 Eğitim Değerlendirme Raporu

TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ

Kocatepe Mah. Kızılırmak Cad. No:8, 06440, Çankaya / Ankara
0 (312) 939 50 00
www.ted.org.tr | www.tedmem.org
info@ted.org.tr | info@tedmem.org ISBN: 978-605-74377-2-3