V.

Uluslararası Eğitim Forumu

Dijital
Obezite
Forum

F5
V. Uluslararası Eğitim Forumu:
Dijital Obezite
Yayıncı: Türk Eğitim Derneği (TED)
Sertifika No: 44101
Adres: Kocatepe Mah. Kızılırmak Cad. No: 8, 06640, Çankaya/Ankara
Tel: (+90 312) 939 50 00 / Faks: (+90 312) 417 53 65
Web: www.ted.org.tr / E-posta: info@ted.org.tr

ISBN: 978-605-9592-95-6

Telif Hakkı: Türk Eğitim Derneği, 2022. Türk Eğitim Derneği izni olmaksızın yayının tümünün veya bir kısmının elektronik veya mekanik
(fotokopi, kayıt ve bilgi depolama, vd.) yollarla basımı, yayını, çoğaltılması veya dağıtımı yapılamaz. Kaynak göstermek suretiyle alıntı
yapılabilir.
Önerilen Atıf: TEDMEM. (2022). V. Uluslararası Eğitim Forumu: Dijital Obezite (TEDMEM Forumlar Dizisi: 5). Ankara: Türk Eğitim Derneği Yayınları

Yayına Hazırlayanlar: Beyza Himmetoğlu, Gülbahar Yılmaz, Sabiha Sunar, Seçil Cengizoğlu, Senem Oğuz Balıktay
Dizgi ve Tasarım: Yurdagül Reklam Ajansı

Baskı: Emsal Matbaa Tanıtım Hizmetleri San. ve Tic. Ltd. Şti.

Sertifika No: 46753
Adres: Bahçekapı Mah. 2477. Cadde No:6 Şaşmaz, Etimesgut/Ankara
Telefon: 0312 278 8200
Fax: 0312 278 82 30

Türk Eğitim Derneği’nin düşünce kuruluşu TEDMEM, 2012 yılında eğitim konularıyla ve politikalarıyla ilgilenmek üzere kurulmuştur.
TEDMEM’in kuruluş amacı çocuklarımızın mutlu olacağı bir eğitim sistemi inşasına hizmet etmektir. TEDMEM; kanıta dayalı verilerle yenilikçi
ve işe yarayan eğitim poltikaları geliştirilmesine ve uygulanmasına katkı sağlamakta ve bu suretle “eğitimin vazgeçilmezliği” algısını
toplumda güçlendirmek için çalışmaktadır. Karar alıcılar, yöneticiler, öğretmenler, eğitim kuruluşları, sivil toplum temsilcileri, akademisyenler
ve diğer paydaşlar arasında bir köprü görevi gören TEDMEM; Türk eğitim sisteminin kalitesinin geliştirilmesine katkı sağlamayı amaçlayan
yayınlar hazırlamakta ve etkinlikler düzenlemektedir.

www.tedmem.org
 İçindekiler

Sunuş........................................................................................................................................................................................5

Önsöz.......................................................................................................................................................................................7

Açılış Konuşmaları.............................................................................................................................................................8
Selim Can Dirican, TED Ankara Koleji Öğrencisi.......................................................................................................................................10
Selçuk Pehlivanoğlu, Türk Eğitim Derneği Genel Başkanı.....................................................................................................................12
Mahmut Özer, Millî Eğitim Bakanı.....................................................................................................................................................................16

Çağrılı Konuşma: Dijital Obezite.............................................................................................................................. 20

Gerd Leonhard, Fütürist, Hümanist, Yazar, The Futures Agency’nin Kurucusu........................................................................21

Panel 1: Dijital Obezite Nedir?................................................................................................................................... 38

Prof. Dr. Acar Baltaş, Psikolog...............................................................................................................................................................................40
Prof. Dr. Ferhan Odabaşı, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve
Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü Öğretim Üyesi............................................................................................................................41
Tanol Türkoğlu, Robert Koleji Teknoloji Yöneticisi (CTO)....................................................................................................................47
Dr. Ali Taha Koç, T.C. Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi Başkanı.....................................................................................52

Panel 2: Eğitim ve Dijitalleşme.................................................................................................................................. 60

Prof. Dr. Nilüfer Pembecioğlu, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi..........................................................62
Francesca Gottschalk, OECD, Analiz Uzmanı..............................................................................................................................................63
Prof. Dr. Kürşat Çağıltay, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi..................................................70
Prof. Dr. Amanda Third, Western Sydney Üniversitesi Kültür ve Toplum Enstitüsü Öğretim Üyesi,
Young and Resilient Research Centre Eş Yöneticisi...................................................................................................................................76

Panel 3: Siyaset ve Dijitalleşme................................................................................................................................. 86

Sedat Ergin, Gazeteci.................................................................................................................................................................................................88
Zeynep Yıldız, Millî Eğitim, Kültür, Gençlik ve Spor Komisyonu Üyesi, AK Parti Ankara Milletvekili..........................90
Onursal Adıgüzel, CHP Genel Başkan Yardımcısı, İstanbul Milletvekili.........................................................................................95
Prof. Dr. Kâmil Aydın, MHP Genel Başkan Yardımcısı, Millî Eğitim, Kültür, Gençlik ve
Spor Komisyonu Başkanvekili, Erzurum Milletvekili.............................................................................................................................100
Prof. Dr. Ümit Özlale, İYİ Parti Kalkınma Politikaları Başkanı...........................................................................................................104
Panel 4: Dijital Çağda Çocukluk ve Ebeveynlik................................................................................................116
Prof. Dr. Ayşe Bilge Selçuk, Gelişim Psikoloğu...........................................................................................................................................118
Dr. Elizabeth Milovidov, Dijital Ebeveynlik Uzmanı..............................................................................................................................120
Dr. Esra Ercan Bilgiç, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi............................................................................125
Prof. Dr. Işıl Kabakçı Yurdakul, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi.......................................................130
Sylvie Bollini, Avrupa Konseyi Çocuk Hakları Komitesi Program Danışmanı..........................................................................134

Panel 5: İş Dünyası ve Dijitalleşme........................................................................................................................142

Hakan Ateş, Denizbank Genel Müdürü.......................................................................................................................................................144
Faik Yavuz, TOBB Yönetim Kurulu Sayman Üyesi..................................................................................................................................146
Dr. Savaş Yılmaz, MÜSİAD Planlama, Eğitim ve Kültür Komisyonu Başkanı...........................................................................149
Barış Urhan, TÜSİAD Ankara Temsilcisi.......................................................................................................................................................152

Kapanış Konuşması.................................................................................................................................................................. 164

Selçuk Pehlivanoğlu, Türk Eğitim Derneği Genel Başkanı..................................................................................................................165
Sunuş

V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL OBEZİTE

‘Pandeminin yıkıcı etkisini yenmeye çalışan dünya, yeni bir salgınla karşı karşıya: Dijital Obezite.’

Biz de bu söylemden yola çıkarak bilimsel altyapımızı oluşturduk ve şu soruyu sormak istedik: “Dijitalleşme
gerçekten hayat mı kurtarıyor, yoksa bizi yeni bir salgına mı sürüklüyor?”

94 yıllık mazisinde sırtını bilime dayayan Türkiye’nin eğitim alanındaki ilk sivil toplum kuruluşu olarak,
bu konuyu ele almayı boynumuzun borcu bildik. Çünkü dijitalleşen dünyanın yaşamlarımıza sağladığı
kolaylıklardan vazgeçmemiz mümkün değil. Eğitimden sağlığa, ekonomiden diplomasiye, siyasetten sanata
dijital dünya her an bizimle. Ancak burada bir virgül koymak isterim. Dijital dünya ona hükmettiğimiz sürece
bize fayda sağlıyor. Dizginler onun eline geçtiğinde ise durum tersine dönüyor.

Yaşamı kolaylaştıran yönleriyle hepimizi içine çeken dijitalleşme; bilgi kirliliği, veri yoğunluğu, ekran
süresindeki artış, zararlı içerik, hak ihlali, siber zorbalık gibi kısa ve uzun vadede ortaya çıkabilecek riskleri
içinde barındırdığından dozu ve kullanım alanları önem taşıyor.

Bu riskleri fırsata çevirmenin yolu ise dijital obezitenin yani zihin şişmanlığının hayatımızı kuşatan bir tehdit
olmasına izin vermek yerine; salgınla birlikte daha da pekişen dijital tüketim alışkanlıklarımızı bilinçlenerek
sağlıklı bir düzeye çekmek.

İşte tam da bu noktada eğitim odaklı bir sivil toplum kuruluşu sorumluluğu ile V. Uluslararası Eğitim Forumunu
yapmaya ve başlığımızı Dijital Obezite olarak belirlemeye karar verdik. Derdimiz kolektif insanlık duygumuzu
yitirmeden, geleceğimiz için doğru adımların nasıl atılacağını konuşmak.

Bu düşünceyle Türkiye’nin ve dünyanın alanlarında uzman isimlerini bir araya getirerek, eğitim, ebeveynlik,
ekonomi ve siyasette dijitalleşmeyi; bu gerçekliğin yaşamlarımıza yansımasını, gelecek rotalarını, dikkat
etmemiz gereken yönleri enine boyuna ele almayı hedefledik. Dijitalleşmenin temas ettiği pek çok alanda
görüşlerin paylaşılmasıyla ortaya çıkan birikimin ülkemizde dijital okuryazarlıkla ilgili oluşturulacak stratejilere
yön vermesini umuyoruz.

Büyük emek, özveri ve hassasiyetle yürütülen etkinliğimizde emeği geçen tüm katılımcılarımıza, paydaşlarımıza
ve ekip arkadaşlarıma teşekkürlerimi sunuyorum.

Türk Eğitim Derneği olarak bundan sonra da öncelik eğitim ve çocuk diyerek, sorumluluğumuzun ve bize
verilen mirasın bilinciyle hareket etmeye devam edeceğiz.

Selçuk PEHLİVANOĞLU
Türk Eğitim Derneği Genel Başkanı
Önsöz

Günlük hayat pratiklerimiz yeni bir yöne doğru hızla değişirken, bu değişime sebep olan ancak karşılıklı
ilişki dinamiklerimizi düzenleme konusunda pek çok soru işaretini beraberinde getiren bir kavramla karşı
karşıyayız: dijitalleşme.
Çoğumuzun içine doğduğu analog dünyada öğrenci, çalışan, arkadaş, ebeveyn gibi üstlendiğimiz rollerde
dönüşümün hızını takip edebilmek nispeten daha kolaydı. Çünkü hayatımıza ankesörlü telefon, ev telefonu,
antenli telefon, tuşlu telefon, jeton, kontör, kısa mesaj, bluetooth, akıllı telefon, görüntülü konuşma gibi
kavramların girmesi arasında hissedilebilir ve çoğunlukla da öngörülebilir bir zaman aralığı vardı. Ancak
dijitalleşmeyle birlikte hem bu zaman aralığı kısaldı hem de hayatımıza teknolojik gelişmelerle birlikte dahil
olan kavramlar hiç olmadığı kadar çeşitlendi. Bu noktada dönüşümün ve hızın boyutunu anlamak için sıklıkla
başvurulan bir örneği hatırlamakta fayda var: İnsanlık tarihi boyunca üretilen tüm verinin yüzde 90’ı son beş
yılda oluştu.
Tüm bunlarla birlikte eğitimde, sosyal hayatta, ebeveynlik rollerinde, iş dünyasında ve siyasette dijitalleşmenin
dönüştürücü etkilerini derinden hissetmeye başladık. Özellikle dijital dünyaya sonradan göçenler olarak bu
dönüşümü sindirebilmek ve hatta bu dönüşüme ayak uydurabilmek için desteğe ihtiyaç duyduk. Bu toplumsal
ihtiyaca cevaben, bir sivil toplum kuruluşu olmanın sorumluluğuyla, dijitalleşme kavramını tüm boyutlarıyla
tartışabilmek için V. Uluslararası Eğitim Forumu’nun temasını “Dijital Obezite” olarak belirledik.
Dijitalleşmenin eğitime, ebeveynliğe, iş dünyasına ve siyasete etkilerini tam anlamıyla değerlendirebilmek
için dünyadan ve ülkemizden bu konuları bilimsel bir zeminde tartışabilecek ve ufkumuzu genişletici
paylaşımlarda bulunabilecek isimleri davet etmeye özen gösterdik. Avrupa Konseyi, OECD gibi uluslararası
kuruluşların temsilcilerinin yanı sıra, bilim insanları, siyasi parti temsilcileri ve iş dünyası temsilcileri kendi
alanlarındaki çok değerli deneyimlerini ve öngörülerini paylaşma nezaketinde bulundular. Tüm gün süren
etkinliğe yaklaşık 3000 kişinin katılması bu konuya ilişkin toplumsal ihtiyacın en büyük göstergesiydi.
Dijitalleşme kavramının derinlemesine ele alındığı V. Uluslararası Eğitim Forumu’nun ülkemizde bu yönde
hazırlanacak stratejilere ortak aklın yansıtılması konusunda faydalı olmasını temenni ediyoruz.
Uzun soluklu bir çabanın ürünü olan bu etkinliğin düzenlenmesinde ve konuşmaların yayın haline
getirilmesinde emeği geçen tüm çalışma arkadaşlarımıza teşekkür ederiz.

Dr. Sabiha SUNAR

TEDMEM Koordinatörü
Açılış Konuşmaları

Konuşmacılar:

■ Selim Can Dirican, TED Ankara Koleji Öğrencisi

■ Selçuk Pehlivanoğlu, Türk Eğitim Derneği Genel Başkanı
■ Mahmut Özer, Millî Eğitim Bakanı
Selim Can Dirican
TED Ankara Koleji Öğrencisi

Selçuk Pehlivanoğlu
Türk Eğitim Derneği Genel Başkanı

Mahmut Özer
Millî Eğitim Bakanı
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU AÇILIŞ KONUŞMALARI
Selim Can Dirican
TED Ankara Koleji Öğrencisi
Sayın Bakanım, Saygıdeğer Konuk-
lar, Değerli Katılımcılar;
Son yıllarda teknolojinin gelişmesi-
ne paralel olarak dünyamızda büyük
değişiklikler görülmektedir. Hayatı-
mızın bir parçası haline gelen tek-
noloji, yaşantımızda bizlere birçok
kolaylık sağlarken hayatımızı etkisi
altına almaya devam etmektedir.
Öyle ki 2021 yılına ait güncel veriler
şu çarpıcı gerçeği öne çıkarmak-
tadır: Son 5 yılda dünyadaki sosyal
medya kullanıcı sayısı neredeyse 2
kat artarken kişilerin bu mecrada
harcadığı zaman ise yaklaşık ola-
rak 1,5 kat artmıştır. İnsanlar, dijital
ortamda hızlı ve zahmetsiz olarak
sunulan içerikleri tüketmekte ve
zaman ilerledikçe bunlara daha da
10
bağımlı hale gelmektedir. Bu bağım-
lılığın neticesinde maruz kaldığımız
ve vazgeçemediğimiz yoğun dijital
içerikler, birçok araştırmacı tarafın-
dan çağımızın bir hastalığı olarak
tanımlanan dijital obeziteye neden
olmaktadır.
Bu kavram, teknolojinin insanlar
tarafından fazla kullanılması netice-
sinde teknolojiye bağımlı olarak gün
boyu teknolojiden kopamaz hale
gelmeleri sonucunda ortaya çık-
mıştır. Biz gençler için ise bu sorun
çok daha ciddi boyutlardadır. Salgın
döneminde eğitim dahil her türlü
sosyal ihtiyacımızı teknoloji üzerin-
den karşıladık. Bunun neticesinde
dijital dünyanın içinde ister istemez
daha fazla zaman harcadık. Dersle-
re girme, arkadaşlarımızla iletişime
geçme, oyun oynama ve spor yap-
ma gibi bütün etkinliklerimizi dijital
ortamda gerçekleştirdik ve gerçek
dünyadan giderek soyutlandık. Son
yıllarda sayıları hızla artan dijital
platformlarda geçirdiğimiz zaman
da giderek artmaya başladı. Ardı ar-
dına, durmaksızın gözümüzü ayıra-
madığımız dijital içerikler, bilim in-
sanları tarafından “tıkınmalı izleme”
olarak adlandırıldı. Bir dizinin tek
seferde bütün bölümlerini izleme is-
teği, bir süre sonra bizleri daha fazla
içerik bulma ve tüketmeye doğru it-
meye başladı.
Hal böyleyken dijital bağımlılık ve
bu bağımlılığın bir sonucu olan diji-
tal obezite, insanlar ve özellikle biz
gençler için üzerine mutlaka düşü-
nülmesi gereken bir durum haline
geldi. Özellikle dijital platformlarda
karşımıza çıkan bu tek seferde ve
en çabuk şekilde tüketme arzusu,
ilişkilerimizi ve duygularımızı da
etkilemeye başladı. Çabuk sıkılan,
birbirini çok çabuk tüketen insan-
lar olmaktan korkuyor ve endişele-
niyoruz. Tıpkı beğenmediğimiz bir
diziyi kapatıp anında yeni içeriklerin
içinde kaybolduğumuz gibi sevdik-
lerimizin en küçük kusurlarına bile
tahammül edemeyerek onları yar-
gılıyor ve hayatımızdan çıkarmaya
başlıyoruz. Dolayısıyla aslında sos-
yal bir varlık olan insanın kontrol
edemediği daha fazla dijital içeriğe
maruz kalarak yalnızlaşması ile ilgili
endişeleniyoruz.
Öte yandan, çocukların ve biz genç-
lerin dijital dünyada geçirdiği fazla
zaman, kötü niyetli kişilerin neden
olduğu maddi ve manevi istismarla-
rın getirdiği risklere karşı bizleri sa-
vunmasız bırakıyor. İşte bugün tüm
bu sorunları üst üste koyduğumuz-
da, gelecekte bizleri bekleyen tehli-
kelerden korunmak ve daha bilinçli
bireyler olabilmek adına bizlerin siz
büyüklerimizden beklentileri var.
Öncelikle anne ve babalara seslen-
mek istiyorum. Lütfen, bizler daha
bebekken bize yemek yedirebilmek
için elimize cep telefonu ya da tablet
benzeri araçlar vermekten ve daha
çok küçük yaşlardan itibaren bizleri
dijital içeriklere bu şekilde maruz bı-
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU AÇILIŞ KONUŞMALARI

rakmaktan sakının. Merak etmeyin, bu konudaki felsefesinin, dijital

karnımız acıktığında herhangi bir obeziteyle mücadele ile yayılacağı-
teknolojik araca gereksinim duyma- na ve ülke genelinde karar alıcılara
dan ve yediğimiz yemeğin tadına yol gösterici olacağına inanıyoruz.
vararak zaten doymuş ve yemiş ola- Gençlerin, sosyal medya ve sanal
cağız. Daha 2-3 yaşındayken tablet ortamlar dışında, hayatın içinde et-
veya akıllı telefonlarda basit birkaç kin rol alarak mutlu olabilecekleri
işlemi yapabiliyoruz diye bir anda gerçeğiyle hareket eden çalışmala-
elektronik veya bilgisayar mühendi- rın sayısının artırılması gerektiğine
si olmuşuz gibi davranmayın. Bizler, dair inancımız tam.
sizlerin istediği değil, kendi mutlu
Bizler, Türkiye Cumhuriyeti Devle-
olacağımız işleri yapmak istiyoruz.
ti’nin aydınlık yarınlarıyız. Değerli
Sayın büyüklerim, sizce de içeri- büyüklerim, bizleri duyun, fikirleri-
sinde bulunduğumuz 21. yüzyılda, mize kulak verin ve lütfen destekle-
okulların ve okutulan derslerin içe- yin. Bu eğitim forumunun, hepimizin
riklerinin gözden geçirilmesinin za- aklında ve gönlünde yeni umutların
manı gelmedi mi? Dijital obez olma yeşermesine fırsat sağlayacak, ba-
riski ile karşı karşıya olan bizlerin şarılı bir çalışma olmasını diliyor ve
dijital okuryazarlık becerilerini ge- hepinize saygılarımı sunuyorum.
liştirici çalışmaların erken yaşlardan
itibaren okulların programlarına
alınmasının, az önce bahsettiğim ✽
kaygının azaltılmasında etkisi ola-
cağını düşünüyoruz. Desteklenen
sosyal sorumluluk projelerinin sayısı
ve kapsamının artırıldığı, biz genç-
lerin bu tür etkinliklere katılımının
önünün açıldığı, insanlar ile daha
çok etkileşimde olacağımız, sosyal-
leşeceğimiz ve kişilerin iyi olma hali
için çalışacağımız süreçlerde yer al-
mak istiyoruz. Bu etkinliklerin plan-
lanmasında fırsat eşitliği ilkesiyle
hareket edilmesinin, toplumun tüm
kesimlerine fayda sağlayacağına
inanıyoruz.

Eğitimde fırsat eşitliği ilkesiyle ha-

reket eden Türk Eğitim Derneğinin

11
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU AÇILIŞ KONUŞMALARI
Selçuk Pehlivanoğlu
Türk Eğitim Derneği
Genel Başkanı
Sayın Bakanım, Sayın Milletvekille-
rim, Sayın Bakan Yardımcılarım, Kıy-
metli Katılımcılar;
94 yıl önce Büyük Önder Atatürk’ün
önderliğinde kurulmuş olan, Genel
Başkanı olmaktan her zaman onur
duyduğum, şeref duyduğum, büyük
ailem Türk Eğitim Derneği adına he-
pinize hoş geldiniz diyorum.
Bir sivil toplum örgütü olarak bugün
bu forumu düzenliyoruz. 9 Hazi-
ran’da da siyasi partilerin eğitimle
ilgili verdikleri taahhütlerin seçmen
tercihindeki rolünü araştırdığımız
çalışmamızın sonuçlarını kamuo-
yuyla paylaşacağız. Tabii ki bir sivil
toplum örgütü olarak eğitimle ilgili
12
her konuda yön vermeye çalışmak,
bilgi aktarımı yapmak ama veriye
dayalı çalışmak ve çalışmalarımızı
da aktarmak ve kamuoyu oluştur-
mak, toplum hassasiyeti oluşturmak
bizim için çok önemli. 9 Haziran’da
siyasi partilerimizin tüm genel baş-
kanlarının ve siyasi partilerimizin
genel merkezlerinin karşısındaki
billboardları kapattığımız için şimdi-
den kendilerinden bu vesileyle özür
dilemiş olayım.
İki yılı aşkındır dünyayı etkisi altına
alan COVID-19 salgınıyla mücadele
ediyoruz. Hayal bile edemeyeceği-
miz günlerden çıktık. Neden hayal
edemeyeceğimiz diyorum, çünkü
teknolojinin kucakladığı bu yüzyılda
yaşarken günlük hayatımızda en çok
önem verdiğimiz konuların başında
hız geliyor. Her işimiz hızlı olsun
istiyoruz. Sorunlar hızla çözülsün,
her şey süratli bir şekilde halledilsin.
Ama o nedenle salgının bizlere bı-
raktığı yıkıcı etkileri görmek, çözü-
me giden yolu izlemek hepimiz için
zor oluyor. Ancak hepimiz biliyoruz
ki sonuçta bilim kazandı. Teknolo-
jinin gücünü, dijitalleşmenin hızını
yanına alan bilim, insanlığın azmiyle
birleşti ve başarıya ulaştı. Peki, siz-
ce bu başarıyı yakalamak kolay oldu
mu? Tabii ki hayır.
Hepimizin hafızasına kazınan çok
kıymetli cümleler var. Örneğin,
“Konfor alanından yüksek perfor-
mans çıkmaz. Çünkü cevher, baskı
altında mücevhere dönüşür” cüm-
leleri hepinize tanıdık geliyordur.
Türkiye’nin kıymetli akademisyen-
lerinden saygıdeğer Acar Baltaş Ho-
camızın sözlerini size anımsattım.
Kendisi de bugün aramızda, hoş gel-
diniz Hocam. Tam da O’nun söyle-
diği gibi, salgının üzerimizde yarat-
tığı baskı insanlığı üretime zorladı.
Eldeki cevher, baskı altında mücev-
here, yani aşıya dönüştü. Teknoloji
ve dijitalleşmenin doğru kullanımı,
insan azmiyle birleşince bizi salgının
kucağından çekti çıkardı. Aslında
buraya kadar her şey güzeldi. Ama
peki şu soruyu da sormak isterim.
Dijitalleşme gerçekten hayat mı
kurtarıyor yoksa bizi yeni bir salgına
mı sürüklüyor? Teknolojiyle ilişkimi-
zi netleştirmemiz artık şart değil mi?
Çünkü insanlık, teknoloji ile ilişkisi-
ni dünya tarihinde ilk kez mekân-
dan ve zamandan bağımsız olarak
oluşturabiliyor. Elbette bunun bir
sonucu olacak. Teknolojinin gücü
arttıkça kapitalizmin teknolojide
amaç-araç bütünlüğü ortadan kal-
dırılmış oluyor. Bir noktadan sonra
teknoloji, kendi varoluş nedeni ha-
line geldi maalesef. Böylece insan,
teknoloji sayesinde özgürleşmek
bir yana teknolojik süreçlerin kölesi
oldu ve söylemek ağır geliyor ama
bence yıkım süreci başladı.
Sayın Bakanım, Değerli Konuklar;
Avucumuzun birinde hayatımızı ko-
laylaştıracak bir ilaç dururken diğe-
rinde ise dozunu iyi ayarlayamadığı-
mız takdirde bizi hasta edecek başka
bir ilaç tutuyoruz. Bunun adı da di-
jitalleşme. Salgın sürecinde eğitim-

den sağlığa, ekonomiden siyasete,
spordan sanata, aklımıza gelebile-
cek her alanda tam bir sanal gerçek-
liğin içine düştük. Neredeyse hiçbir
iş kolunda büyük çaplı aksamalar
olmadı. Görüntülü iletişim yöntem-
leri sayesinde birbirimize dokunabil-
dik. Okullar kapalıydı, sıralar boştu
ama öğretmenler ve öğrenciler ders
saatlerinde ekran başlarında, ekran
sınıflarında bir araya geldiler. Tam
da bu noktada bir hakkı teslim et-
memiz gerektiğini düşünüyorum.
Hem bu milletin bir evladı olarak
hem de Türk Eğitim Derneğinin Ge-
nel Başkanı olarak salgın sürecinde
televizyon televizyon dolaşıp gece
gündüz “lütfen şu okulları kapatma-
yın, okul sokaktan daha güvenlidir”
diye elimizden gelenin fazlasını yap-
maya çalıştık. Ama hepiniz maalesef
biliyorsunuz ki dünyada okullarını
en uzun süre kapatan 2. ülke olduk.
Üyesi olduğum Cumhurbaşkanlığı
Politika Kurulunda da aldığımız tav-
siye kararını ilettik. Ama maalesef
bu ülkede Bilim Kurulunu ve Sağlık
Bakanlığını aşma gücüne sahip ola-
madık.
Burada Sayın Bakanımıza sadece
Türk Eğitim Derneği Genel Başkanı
olarak değil Türk milletinin çocukla-
rı adına da teşekkür ediyorum. Çün-
kü göreve başladığı ilk gün, “En son
kapatılacak yer okullardır” dedi. Eğer
o dik duruşu Sayın Bakan ve Bakan-
lık göstermeseydi, maalesef bu yıl
da bilim insanı olduğunu düşündü-
ğümüz kişilerin yönlendirmeleriyle
çocuklarımızın psikolojik travmaları,
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU AÇILIŞ KONUŞMALARI
eğitimde geriye dönüş yollarındaki
zorlukları inanılmaz noktalara gele-
cekti ve eğitim yoksulluğu artık bir
daha ortadan kaldırılamayacak bir
noktaya gelecekti. Ve bizler için,
milletin çocukları için, imkânı olma-
yan çocuklar için bu çok önemliydi.
Huzurunuzda tekrar Sayın Bakanı-
ma ve Sayın Bakanlığımıza teşekkü-
rü bir borç biliyorum.
Dünya üzerinde farklı ülkelere inter-
net adresi sayesinde seyahat ettik.
Zaten biliyorsunuz bankacılık işlem-
leri artık parmaklarımızın ucunda.
Ülkeler arası diplomasi, uçak yol-
culukları olmadan yapıldı. Siyaset
ise seçmenler üzerinde reflekslerini
tekrar gözden geçirmek mecburi-
yetinde kaldı. Hayat, sokağa çık-
madan devam etti. Tam da burada
bir virgül koymamız gerekiyor. Biz
dijitalleşmeye hükmettiğimizde diji-
talleşme bize fayda sağlayıp yaşamı
kolaylaştırıyor. İş tersine döndüğün-
de ise durum hiç iç açıcı değil. O
kadar ki onsuz olamadığımız kadar
onla olduğumuz zaman da yalnız-
lığa mahkûm oluyoruz. Bugünkü
Forumumuzun adını onun için “Di-
jital Obezite” koyduk. Dijital obezi-
te ismi o kadar ilgi çekti ki onlarca
telefon aldık. Onlarca soruyla karşı
karşıya kaldık. Genel Merkez ve dü-
şünce kuruluşumuz TEDMEM’in te-
lefonları ve mailleri bir ara kilitlendi.
Biz de alanında uzman isimleri, bu
konunun insanlığa nasıl fayda sağ-
ladığını anlatmaları, aynı zamanda
gereken uyarıları da yapmaları için
bir araya getirdik.
Derdimiz, kolektif insanlık duygu-
muzu yitirmeden geleceğimiz için
doğru adımların nasıl atılacağını ko-
nuşmak. Bunun için de Forumumu-
zun çağrılı konuşmacısı dünyanın
etkili insanları arasında gösterilen
Fütürist Gerd Leonhard’a kulak ver-
mek istedik. Kendisinin tüm dünya-
da dijital haklar için bir manifesto
olarak görülen “Teknolojiye Karşı
İnsanlık” adlı kitabını okuduğumuz-
da zaten Forum’un çatısı oluşmuş
oldu. Özellikle, dijital etik konusun-
da uyaran yaklaşımlardan bugünün
teknolojik devlerinin etkilendiğini
gördük. Salonlarımızdaki yüzlerce
genç, meslek seçiminin eşiğinde.
Pek çoğu da hayatlarına yön verecek
mesleklere ilk adımı atmak üzere
üniversitedeler. Meslek değiştirme-
nin altını çiziyorum, iş değil meslek
değiştirmenin sıklaştığı bu yüzyılda
Sayın Leonhard’ın kitabında özel-
likle meslekler için yaptığı vurguyu
çok kıymetli buluyoruz. İnsanlara
dokunan ayrıcalıklı, farklı çalışmalar
yapan işlerin ayakta kalmaya devam
edeceğini kitabında belirtiyor.
Sayın Bakanım, Değerli Konuklar;
Dijital obezite, dijital içeriklerin aşırı
tüketimi sonucunda ortaya çıkan bir
durum. Bu konuyla ilgili bizim temel
vurgumuz ise zihin şişmanlığıdır.
Teknolojinin aşırı kullanımına bağlı
olarak bir an bile teknolojiden kopa-
maz hale gelmek, bizi birer bağım-
lıya dönüştürdü. Şimdi yaşadığımız
ana dönelim. Birkaç dakikadır ko-
nuşuyorum. Aslında şaşırdım, daha
13
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU AÇILIŞ KONUŞMALARI
fazlasını bekliyordum ama bir ço-
ğumuzun telefonlara eli gidiyor ve
sosyal medya ve internete ulaşmaya
çalışıyoruz. Hatta ve hatta daha ile-
riye gidersek hiç uzun zamandır gör-
mediğimiz arkadaşlarımızla yemek
yerken bile bir düşünün, kaçımız
yemeğin sonuna kadar elimizi te-
lefona atmadan duruyoruz, sohbet
süresince hiç sosyal medyaya girmi-
yoruz? Tahmin ediyorum %99’umuz
giriyoruzdur.
Hepimiz dijital ortamlarda bir tür
veri tsunamisine maruz kalıyoruz.
Bilgi ve medya içeriklerinin miktarı
her geçen gün katlanarak büyüyor.
Bu durum bizleri dijital obezite gibi
başka bir küresel salgın ve tehditle
karşı karşıya getiriyor. Bu riski cid-
diye alıp üstesinden gelme yollarını
konuşmazsak dijital obezite, haya-
tımızı fiziksel obeziteden çok daha
fazla bir miktarda etkileyecek. Yaşa-
14
mı kolaylaştıran yönleriyle hepimizi
içine çeken dijitalleşme; bilgi kirlili-
ği, bilgi yoğunluğu, ekran süresinde-
ki artış, zararlı içerik, hak ihlali, siber
zorbalık gibi kısa ve uzun vadede
ortaya çıkabilecek riskleri de içinde
barındırıyor. Bu riski fırsata çevirme-
nin yolu ise dijital obezitenin hayatı-
mızı kuşatan bir tehdit olmasına izin
vermemek ve dijital tüketim alış-
kanlıklarımızı risklerden arındırarak
sağlıklı bir düzeye çekmektir. İşte
tam da bu noktada eğitim odaklı bir
sivil toplum kuruluşu olarak V. Ulus-
lararası Eğitim Forumu’nun temasını
“Dijital Obezite” olarak koymayı bir
borç edindik.
Sayın Bakanım, Değerli Katılımcılar;
Birkaç örnek vermek gerekirse Tür-
kiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Hane
Halkı Bilişim Teknoloji Kullanım
Araştırması sonuçlarına göre 2011
yılında internet kullanan bireylerin
oranı %45 iken 2021 yılında bu oran
%62,6’ya çıktı. İnternet erişim imkâ-
nı olan evlerin oranı ise son 10 yıllık
dönemde iki katından fazla artarak
%42,9’dan %92’ye yükseldi. Yurt dışı
kaynaklara baktığımız zaman ise
dünyada insanlar, günlük olarak 6
saat 54 dakika internette zaman ge-
çiriyorlar. Bu oran Türkiye’de 7 saat
67 dakika. Türkiye’de sosyal medya-
da geçirilen günlük ortalama süre 2
saat 57 dakika iken dünyada bu süre
2 saat 25 dakika. Yani dünyayla ne-
redeyse paralel bir yaklaşımımız var.
Sosyal medya hayatımızın mer-
kezinde. Savaşta olan ülkeler, bir-
birlerine mesajlarını sosyal medya
üzerinden iletmeye başladı. Ancak
dijital çağa doğan çocuklar için po-
litikacıların, Sayın milletvekillerim,
yeni söylemler geliştirmesi gereki-
yor. Siyaset ve dijitalleşmeyi ya da
dijitalleşen siyaseti konuşmak, bu
nedenle çok önemli -ki değerli ka-
tılımcılarımızın da olacağı öğleden
sonraki oturumlarımızda bunları da
konuşacağız.
Özellikle seçim sürecine giren Tür-
kiye’de, önümüzdeki dönemde 3 ku-
şak birlikte sandığa gidecek. Hele ilk
kez oy kullanacak gençliği iyi değer-
lendirmek, ülkenin geleceğine adım
atmak manasına gelecek. Gençlerin
sorunlarını analiz edip ezber söy-
lemlerden vazgeçmek gerekecek.
Dikkatinizi çekmek isterim, gençler
sosyal medyaya birer bağımlı değil,
sosyal medyaya bağlı. Onlar haber-

leri, ekonomiyi, bilimi, siyasetçileri
yani dünyayı takip ediyorlar. Açık ki
önümüzdeki seçim dönemi gençleri
yakalayanların seçimi olacak. So-
nuçta hedef, sosyal refahı paylaşa-
cak bir toplum yaratmak.
Peki, çocuklarımız için bizler ne
yapmalıyız? Sadece bir iki tane ör-
nek vermek istiyorum. Demin genç
kardeşimiz, 11. sınıf öğrencimiz de
söyledi. Bizim iyi kurgulanmış bir
teknoloji kullanımı felsefesine ve
dijital okuryazarlık becerisi edinme-
ye ihtiyacımız var. Başka bir konuy-
la ilgili Sayın Bakanımız söylemişti,
herkes bu ülkede ders istiyor. Müf-
redata ders koyalım. Bazı şeyler
vardır ki dersle olmaz. Bütünsel bir
felsefeyle ve yaklaşımla olur. Bu diji-
tal obezite meselesi de bütünsel bir
bilinç oluşturmayla gerçekleşebilir.
Dijital okuryazarlığın geliştirilmesi
için yapılması gerekenlerdeki öne-
rimiz ise iş birliğine dayalı, yaratıcı
öğrenme deneyimleri sağlayan bir
sınıf ortamı oluşturmaktır. Ezbe-
re dayalı öğretim yöntemlerinden
vazgeçilmelidir. Bunun için öğret-
menlerimizin de dijital teknolojileri
etkin kullanımı sağlanmalıdır. Yetkin
öğretmenler, ihtiyaç duyulmayacak
akıllı tahtaların yerini alabilir. Akıl-
lı tahtalar, yetkin olmayan öğret-
menlerin yerini alamaz. Teknoloji
kullanımında başarılı olmak, dijital
okuryazar olmak demek değildir. O
nedenle hem eğitimcilere hem aile-
lere doğru dijital okuryazarlık bece-
risinin kazandırılması şart.
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU AÇILIŞ KONUŞMALARI
Sonuç itibarıyla, bir Jules Verne ro-
manı içerisinde yaşıyoruz. Ay’a Se-
yahat ve 80 Günde Dünya Turu’nu
sanıyorum bu salondaki herkes oku-
muştur. Bugün 70’li yaşlarda olanlar
için bunlar bir hayaldi. Ama 20’li yaş-
larda olanlar için bir gerçeklik. Dijital
dünya aslında gerçek dünyayla aynı.
Tek farkı, fiziksel yakınlığının olma-
masıdır. O nedenle dijital dünyayla
aramızdaki bağı, insan ilişkilerindeki
gibi kurmak belki de daha iyi olabilir.
Tüm bu yaklaşımlar içerisinde şu
cümlelerle sözümü bitirmek isti-
yorum. Sadece bir hayatımız var.
Onu lütfen iyi kullanalım. Sadece
bir vatanımız var, bize emanet olan
vatandaki çocuklarımızı 21. yüzyıla
göre yetiştirelim. Sadece bir bayra-
ğımız var, o bayrağın güçlü olması
için güçlü bir nesil yetiştirmemiz ge-
rektiğini sakın unutmayalım. Onun
için yapılacak olan yatırım fabrika-
lara, yollara, alanlara olabilir. Ama
asıl yatırım, bu milletin, bu devle-
tin geleceği olan gençlerimizedir.
Ancak öyle bir yaklaşım içerisinde
geçmişinde hayatlarını feda etmiş
şehitlerimize öteki dünyada hakla-
rını helal ettirebiliriz. Umuyorum ki
bu Forum bir yol haritası oluşturma-
da etkin rol oynar. Hepinize saygılar
sunuyorum.
✽
15
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU AÇILIŞ KONUŞMALARI
Mahmut Özer
Millî Eğitim Bakanı
Türkiye Büyük Millet Meclisinin
Millî Eğitim, Kültür, Gençlik ve Spor
Komisyonunun çok değerli üyele-
ri, değerli milletvekilleri, Türk Eği-
tim Derneğinin çok değerli Genel
Başkanı, Sayın Rektör, Millî Eğitim
Bakanlığımızın çok değerli bürok-
ratları, değerli çalışma arkadaşlarım,
değerli forum katılımcıları, konuklar,
hanımefendiler, beyefendiler;
Türk Eğitim Derneği tarafından be-
şincisi düzenlenen Uluslararası Eği-
tim Forumu’na hoş geldiniz, şeref
verdiniz. Sizleri sevgi, saygı ve mu-
habbetle selamlıyorum.
Türk Eğitim Derneğinin değerli öğ-
rencileri, müzik topluluğu beni Pink
Floyd’un The Wall parçasıyla karşıla-
dı. Dünyada tüm sözlerin söylendiği
16
topraklar bu topraklar. Tüm mede-
niyetlerin birikimlerini aktardığı,
geleceğe projeksiyonlar yaptığı top-
raklar bu topraklar. Emrullah Efen-
di, “Şu mektepler olmasaydı Maarifi
yönetmek ne kadar kolay olurdu.” di-
yen bir Maarif Nazırı. Pink Floyd’un
The Wall’daki eğitim kurumlarına ve
eğitim sistemine eleştirel bakışını
ironik bir şekilde çok daha önceden
söylemiş.
Elbette eğitimle ilgili retorikler,
farklı bağlamlar içerisinde ifade edi-
len mottolar çok önemli. Ama aynı
zamanda çok da ayartıcı. Çok dikkat
etmemiz gereken şeyler. Aynı, dav-
ranışsal eğitimden yapılandırmacı
eğitime geçişte, öğretmen merkezli
eğitimden öğrenci merkezli eğitime
geçişte nelerin değiştiğinin aslında
çok derinlemesine incelenmedi-
ği gibi. Yani, öğretmenin otoritesi
ortadan kaldırılıp öğrenci merkezli
bir eğitim kurgulandığı zaman aca-
ba otorite olarak kimler yer aldı.
Buradan ünlü filozof Arendt’e de
bir merhaba demek gerekiyor. Keş-
ke Pink Floyd’un dediği gibi öyle
bir dünyaya doğru evirilseydik ki
okullara ihtiyaç kalmasaydı. Öğret-
menlerin yönlendirmelerine ihtiyaç
kalmasaydı. Tam tersine ne kadar
geliştikçe ne kadar teknolojik iler-
lemeler oldukça aslında her zaman-
kinden daha fazla okullara, eğitim
kurumlarına ihtiyacımız olduğunu
görüyoruz. Çünkü dünyadaki geliş-
melere, küreselleşmeye baktığınız
zaman ülkelerin kendi içerisindeki
eşitsizlikler giderek artmaya, derin-
leşmeye başlıyor. Eğitim kurumları,
okullar toplumlardaki bu derinleşen
eşitsizliklerin bir şekilde kompan-
se edildiği, telafi edildiği aslında en
eşitsiz toplumda bile en eşitlikçi bir
kurum olarak varlığını sürdürmeye
devam eden mekanlar olarak geç-
mişte olduğu gibi günümüzde de
ihtiyacını hissettiriyor.
Biraz önce Genel Başkanımız
COVID-19 sürecinden bahsetti.
Aslında bugünkü Eğitim Forumu’nun
teması olan dijital obezite konusu,
eğitimin geldiği durum, dijital
enstrümanların okul ortamı
yerine ikame edilip edilemeyeceği
tartışması bağlamında da bize çok
büyük fırsatlar sunuyor. Dünya daha
önceden hiç deneyimlemediği bir
dönemden geçti. Hazırlık yapmadı
ve salgının başlamasıyla tüm
sektörler çok derinden etkilendi ve
bu derinden etkilenmeyle birlikte
yeni tepkiler üretmeye, yeni cevaplar
üretmeye ve kendisinin hayatta
kalacak sürdürülebilirliğini sağlamak
için yeni yaklaşımlar benimsemeye
çalıştı, dönüştürdü. Sosyoloji
değişti, davranış tarzları değişti,
ilişki tarzları değişti. Bu süreçte en
fazla etkilenen eğitim sektörü oldu.
Belki uzun zamandan beri Türk
toplumu ilk defa, okulların ne kadar
önemli olduğunu, okulların sadece
bir öğrenme mekânı değil bir ülkenin
geleceğini inşa eden, gençlerin
psikososyal gelişimlerini, akran
eğitimini, kültür, sanat, sporla ilgili
gelişimlerini tamamladığı mekanlar
olduğunu ve hiçbir mükemmel
dijital platformun yüz yüze eğitimin
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU AÇILIŞ KONUŞMALARI

yerine ikame edilemeyeceğini çok

derin bir şekilde tecrübe etti.

Daha acı olanı, bir şeye en fazla ih-

tiyacı olan o imkândan yoksun oldu-
ğu zaman en fazla maliyet ödeyen-
dir. İşte ülkemizde de dünyada da
sosyoekonomik olarak dezavantajlı
kesim, bu sürecin en fazla maliyet
ödeyen kesimi oldu. Eğitimdeki
eşitsizlikler, tüm dünyada derinleş-
ti. Bırakın dijital aygıtlara, internet
alt yapısına, bilgisayar donanımına
erişimi; herkesin eşit olduğunu var-
saysak bile dijital okuryazarlık be-
cerilerindeki farklar ortaya çıkmaya
başladı. Öğretmenlerin dijital okur-
yazarlığındaki farklar ortaya çıkma-
ya başladı.
Onun için göreve geldiğim günden
itibaren 3 tane söylem üzerine istik-
rarlı bir şekilde devam ettim. Devir
teslim töreninde dedim ki “Okulları
açık tutmak için vakaların sıfır olma-
sını beklemeyeceğiz.”. Buna taham-
mülümüz yok. Daha sonra, Sağlık
Bakanı ve Sağlık Bilim Kurulu Üye-
leriyle yaptığımız toplantı sonrasın-
daki basın toplantısında, “Okullar
ilk açılması gereken ve son kapatı-
lacak yerlerdir.” sözünü ifade ettim
ve gerekli önlemleri alarak süreci
başlattık ve son söz olarak da şunu
söyledim: “Türkiye’de okulların açık
kalması bir eğitim meselesi olmaktan
çıkmış, bir millî güvenlik meselesine
dönüşmüştür.” Gerekli önlemleri ala-
rak 7,5 aydan beri bir gün bile kesin-
tiye uğratmadan eğitimi, bugünlere
gelebilmenin büyük mutluluğunu
duyuyorum. Bir Millî Eğitim Bakanı
olarak geriye döndüğüm zaman bu-
gün görevden ayrılsam, bu ülkeye
ne yaptım diye baksam söyleyece-
ğim şey, okulları açık tuttum olurdu.
Toplumdaki eşitsizliklerin derinleş-
mesine imkân tanımadım ve öğren-
cilerimizin, geleceğimizi inşa edecek
gençlerimizin uzun vadede büyük
maliyetler ödeyeceği bir sürecin
gerçekleşmesine izin vermedim.
Elbette bunu tek başımıza yapma-
dık. Tüm çalışma arkadaşlarımızla
birlikte yaptık. Bu sürecin en büyük
kahramanları eğitim sistemimizin
en değerli varlıkları olan değerli öğ-
retmenlerimiz. Son 2-3 haftadır bili-
yorsunuz maskeler kaldırıldı, ancak
öğretmenlerimiz 7 ay maskeyle ders
anlattılar. Aşılanma oranlarında sa-
dece Türkiye’deki toplumun orta-
laması üzerinde aşılama oranlarıyla
örneklik teşkil etmediler, aynı za-
manda çoğu OECD ülkesinin öğret-
menlerinin aşılanma oranlarından
bile daha yüksek bir aşılanma ora-
nıyla okulların açık kalmasıyla ilgili
ne kadar istekli olduklarını topluma
göstermiş oldular. Ben bu vesileyle
bu sürecin gerçekten kahramanları
olan değerli öğretmenlerimize bu
salondan bir kez daha teşekkür et-
mek istiyorum.
Bu süreç, aynı zamanda dijital ba-
ğımlılıkların ne kadar kritik olduğu-
nu, sağlıklı nesiller yetiştirmede ne
kadar önemli olduğunu da bize top-
lum olarak hissettirdi. Aslında, belki
toplumda sürekli tartışılan bir konu
bu süreçten sonra çok daha görü-
nür hale gelmeye başladı. Ama CO-
VID-19 salgını sürecindeki o 1,5 yıllık
sürenin öğrencilerimizin dijital plat-
formlarla, yani dijital materyal ve
internetle, sosyal medyayla temas
düzeyini artırmasının aslında uzun

17
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU AÇILIŞ KONUŞMALARI
vadede etkileri oldu. Tüm gençler,
tüm çocuklarımız artık dijital plat-
formlardan sürekli, kesintisiz bir
şekilde veriye maruz kalmakta. Yay-
gın kullanılan deyimiyle artık çocuk-
larımız dijital yerliler. Bizim dijital
göçmenler olarak yerlilerin davranış
paternlerinin nasıl değiştiğini gözle-
me imkânımız var, ama onlar yerliler
olarak kendi üzerlerindeki değişimin
dönüşümün nasıl olduğunu gözlem-
leyebilme imkânına çok da fazla sa-
hip değiller.
Onun için Millî Eğitim Bakanlığı
olarak tek görevimiz çocuklarımızın
akademik becerilerini güçlendir-
mek, dünyadaki akranlarıyla rekabet
edebilir gençler olarak yetiştirmek
değil. Aynı zamanda onların güçlü
insanlar, sağlam, tam insanlar olarak
yetiştirmek de en büyük görevimiz.
Bu görevi yerine getirirken en fazla
üzerinde durmamız gereken konu-
18
lardan bir tanesi de özellikle dijital
bağımlılıkla ilgili dayanıklılıklarını,
farkındalıklarını artırmak. Bunun
için hem öğrencilerimize yönelik
hem de öğretmenlerimize yönelik
Bakanlığımız sürekli çalışmalar ya-
pıyor.
Burada dikkat etmemiz gereken bir
konu da şu: Aslında teknoloji, ha-
yatımızı değiştiriyor, dönüştürüyor,
kolaylaştırıyor ama dünya dijitalleş-
tikçe teknoloji burayla yetinmiyor.
Artık teknoloji hayatımızı yönetmek
istiyor. Teknoloji akıllandıkça hayatı-
mızın tamamını yönetmek, domine
etmek istiyor. Dolayısıyla, bağımlı-
lığın teknolojinin yan bir ürünü ol-
duğuna inanmıyorum. Bağımlılığın,
tam tersine; yeni teknolojik tren-
din tam da istediği şey olduğuna
inanıyorum. Yani, insanların sürekli
kendisine bağlanması, sürekli bilgi
akışıyla düşünme melekelerini kont-
rol etmesi, yönlendirmesi ve nasıl ki
kapitalizmde tüketicilik varsa şimdi
de dijital tüketici olarak, pasif tüke-
ticiler olarak varlığını sürdürmesi.
Onun için bizler her zamankinden
çok daha fazla bu farkındalığa sahip
olarak çocuklarımızı, gençlerimizi,
sadece gençlerimizi değil yetişkin-
lerimizi de dijital bağımlılığa, dijital
obeziteye karşı çok daha dirençli
hale getirmek zorundayız. Aksi tak-
dirde, iletişimle ilgili, sohbetle, te-
masla, bizim bu toprakların kadim
geleneğinden gelen beraber olma,
hemhal olma, diğerkâm olabilme
melekelerinin yaşayabileceği yavaş
yavaş ortadan kalkacaktır. Gittikçe
bireyselleşip, yalıtılıp ortak eylem-
ler yapma, ortak iyi şeyler yapma
melekelerimizi yitirme durumuyla
karşı karşıya kalacağız. Ön göre-
mediğimiz sosyolojik problemlerle
karşılaşabilme riskimiz var. Onun
için ürkmeden, bağlanmayı da kas-
tının ötesinde bir anlama taşımadan
sorunun ne olduğunun farkına vara-
rak, yüzleşme cesaretini göstererek
bu sorunun üstesinden gelmek zo-
rundayız.
Sayın Genel Başkan, bu konuyla il-
gili davetini yapmaya geldiği zaman
konuyla ilgili biraz teferruatlı olarak
literatüre bakmak istedim. Bizim
Türkçe metinlerimizde dijital obe-
ziteyle ilgili gerçekten çok ciddi bir
yetersizlik var. Daha fazla metinler
üretmemiz lazım, daha fazla çalış-
malar yapmamız gerekiyor. Baktı-
ğım zaman aynı şeylerin, dar reto-
riğin tekrarlandığını gördüm. Çok

daha boylamsal çalışmalar yapma-
mız lazım, saha taramaları yapma-
mız lazım. Sorunu tüm boyutlarıyla,
sadece eğitim boyutuyla değil fel-
sefe boyutuyla, psikoloji boyutuyla,
farklı boyutlarla da değerlendirme-
miz lazım.
Dijital obeziteyle ilgili bu farkında-
lığı, belli dönemlerde sanki dijital
obezite haftası gibi bir günde de-
ğerlendirme değil, sürekli gündemi-
mizde tutmamız gerekiyor. Gerçek-
ten çok meydan okuyucu sonuçları
olabilme potansiyeli olan bir süreç.
Çoğu ebeveynin şu anda çocuklarıy-
la iletişim kuramaması ve dijital sü-
reçlerdeki çok yoğunluğunda da en
fazla şikâyet edilen konulardan bir
tanesi. Onun için bu konuda mesa-
fe aldığınız zaman toplumumuz çok
daha birbiriyle etkileşen, konuşabi-
len, sorunlarını konuşabilen bir top-
lum haline gelebilecektir. Biz Millî
Eğitim Bakanlığı olarak bu süreçte
elimizden gelen ne varsa bundan
önce yaptığımız gibi bundan sonra
da yapmaya devam edeceğiz.
Arkadaşlarımız, Bakanlığımız, öze-
likle Özel Eğitim ve Rehberlik Hiz-
metleri Genel Müdürlüğü, Genel
Müdürümüz ve tüm arkadaşlar, tüm
uzmanlarımız da buradalar. Onlar,
tüm öğretmenlerimiz, öğrencileri-
miz, velilerimize yönelik eğitimleri
sürdürürken bugün buradaki Eğitim
Forumu’nda dile getirilen konuları
da dinleyecekler, süreçlere aktif ola-
rak katılacaklar. İnşallah tüm bu alı-
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU AÇILIŞ KONUŞMALARI
nan geri beslemelerle birlikte biz de
dijital obeziteyle mücadele eylem
planımızı güncelleyerek çok daha iyi
noktalara getireceğiz. Sizlerle pay-
laşma imkânımız olacak.
Ben tekrar bir soruna parmak basıp
Uluslararası Eğitim Forumu’nun ana
teması yaptıkları için TED Genel
Başkanımıza, değerli çalışma arka-
daşlarına çok teşekkür ediyorum.
Bu sürece katkı veren, farklı görüş-
leriyle bu sorunun çözümüne des-
tek olacak siz değerli katılımcılara
en içten şükranlarımı sunuyorum.
Forum’un hayırlara vesile olmasını
diliyor, hepinize sevgi ve saygılarımı
sunuyorum.
- Selçuk Pehlivanoğlu: Sayın Ba-
kanım, çok teşekkür ediyoruz. Biz
plaket vermiyoruz. Biz Türkiye’ye
ve yaptığımız çalışmalara katkı ve-
renlerin adına çocuk okutuyoruz.
Öğrencimizin eğitim öğretim, haya-
tı boyunca alacağı başarıları her yıl
size nerede olursanız olun iletilecek.
- Mahmut Özer: Bu gerçekten ha-
yatımda aldığım en güzel hediyeydi.
Çok teşekkür ediyorum.
✽
19
Çağrılı Konuşma:
Dijital Obezite
Gerd Leonhard,
Fütürist, Hümanist, Yazar, The Futures Agency’nin Kurucusu

Dünyaca ünlü bir fütürist ve konuşmacı olan Gerd Leonhard; “insanlık, gezegen, amaç
ve refah” üzerine odaklanan çalışmaları aracılığıyla milyonlarca insana daha iyi yarınları
hayal etme ve inşa etme duygusu aşılamaktadır. Şimdiye kadar yaptığı yüzlerce konuşma,
sunum ve konferanslarla ve Microsoft, NBC, Visa, Google, Avrupa Konseyi ve IBM gibi
kuruluşlarla yürüttüğü çalışmalarla Gerd, kontrolsüz yüksek teknolojinin tehlikelerine
dikkat çeken ve daha iyi, daha insan merkezli yarınların mümkün olduğu üzerine konuşan
öncü kişilerden biri olmuştur.

“Teknolojiye Karşı İnsanlık: İnsan ile Makinenin Yaklaşan Çatışması” adıyla yayımlanan
ve çok satanlar listesine giren kitabın yazarı olan Gerd, aynı zamanda Forbes dergisinde
köşe yazarı olarak görev yapmakta; BBC, The Guardian, CNN, Harvard Business Review
ve Business Insider gibi çeşitli medya yayın organlarına röportajlar vermektedir. Gerd,
“hümanist bir fütürist” olarak ün kazanmış ve 2015 yılında Wired UK dergisi tarafından
Avrupa’nın En Etkili 100 ismi arasında gösterilmiştir.

Beni davet ettiğiniz için çok te-
şekkür ederim. Günaydın! (Türkçe
olarak).
Bugün buraya sizlerle gelecek hak-
kında konuşmaya geldim. Gelecek,
son zamanlarda zor bir konu hali-
ne geldi. Çünkü ne zaman gelecek
hakkında düşünsek, her seferinde
tahmin etmediğimiz farklı bir şey-
ler oluyor gibi görünüyor. Bence
önümüzdeki 10 senede, geride bı-
raktığımız 100 yıla nazaran çok
daha fazla değişiklik yaşanacağını
söylemek hiç de yanlış olmaz.  As-
lında bilimkurgunun, bilimsel ger-
çekliğe dönüştüğünü söyleyebiliriz.
Örneğin, şu an elimde gördüğünüz
bu cep telefonu, benim ikinci bey-
nim. Bazı çocuklarımızınsa ilk bey-
ni! (gülüyor). Asıl soru şu: Güzel bir
geleceğe nasıl sahip olabiliriz? Bunu
teknolojiyle nasıl gerçekleştirebi-
liriz?  Az önce öğrenci korosunun
seslendirdiği, Pink Floyd’un 1987
yılında çıkardığı ve eğitim siste-
mini eleştirdiği şarkısını dinlerken
şunu düşündüm: Eğitime kesinlikle
ihtiyacımız var!  (gülüyor). Çünkü
hemen her yerde teknolojinin yer
bulacağı bir geleceğe doğru ilerli-
yoruz. Önceden bilim kurgu dediği-
miz şey artık bilimsel gerçek haline
gelmiş durumda. Örneğin; ben bu
elimdeki telefona İngilizce bir şeyler
söyleyebilirim ve o da bunu anında
Türkçeye çevirebilir. Bu çeviri, bir
çevirmeninki kadar iyi olmayacaktır;
ama basit bir çeviri işimizi görecek-
tir. Elimde tuttuğum bu telefonu,
kendime bir sevgili bulmak için de
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU ÇAĞRILI KONUŞMA: DİJİTAL OBEZİTE
kullanabilirim. Örneğin; Hindis-
tan’da Better Half (Hayat Arkadaşı)
adı verilen bir yapay zekâ uygulama-
sı var. Biliyorsunuz ki orada evlilikler
genellikle görücü usulü oluyor ve bu
yapay zekâ, çeşitli algoritmaları kul-
lanarak evlilikleri ayarlıyor.
Süper bilgisayarların da gelmekte
olduğunu biliyoruz. Böylece bilgi-
sayarların sınırsız hesaplama gücü
olacak. Şimdi de zaten gayet iyi du-
rumdalar ama aşağı yukarı 10 sene
içinde bilgisayarların gücü 1 milyar
insan beynini aşacak. Peki hesapla-
ma gücü yeterli mi? Hiç sanmıyo-
rum. Geleceğe baktığımızda tıpkı
içinde kar taneleri olan cam bir kü- Gerd Leonhard
reyi salladığınızda olduğu gibi her Fütürist, Hümanist, Yazar,
şeyin sallanmakta olduğunu açık bir
The Futures Agency’nin Kurucusu
şekilde görebiliyoruz. COVID-19 kri-
zi, Rusya-Ukrayna savaşı, enflasyon,
enerji krizi, iklim değişikliği…Bugün sonra bugün de hala geçerliliğini ko-
12-15 yaş aralığındaki çocukların ruyan “Nükleer Silahların Yayılması-
çoğu geleceğin kötü olacağını dü- nın Önlenmesi” antlaşmasını yaptık.
şünüyorlar. Çünkü konuştuğumuz Demek ki nasıl iş birliği yapacağımı-
her şey etrafımızda olup biten kötü zı biliyoruz. Bazı şeyleri gerçekleşti-
şeyler. Ancak bugün benim söyleye- rene kadar çok fazla şey deniyoruz.
ceğim ilk şey, geleceğin düşündüğü- Bilmiyorum, belki de tembelliğe
müzden daha iyi olacağı. Evet, belki meyilliyiz. Ama gelecek, bizim dü-
insanlık hesap yapma konusunda şündüğümüzden daha iyi olacak.
bilgisayarlar kadar iyi olmayabilir;
ancak insanlık her daim sahip olaca- Son 2 yıl haricinde Türkiye’ye şimdi-
ğımız o güzel geleceği inşa edebilir. ye kadar pek çok kez geldim. Diğer
Şimdiye kadar insanlar bunu hep ülkeler gibi Türkiye de dijitalleşiyor.
yapabildi. Ayrıca insanların iş birliği Ben Almanya’da doğdum, İsviçre’de
yapacakları yönündeki umudumuzu yaşıyorum. Türklerle Almanların or-
da korumak zorundayız. İş birliği ya- tak birkaç özelliği var. Biz Almanlar
pabileceğimizi geçmişte kanıtladık. mükemmeliyetçiyiz, mühendisliği
Hepimiz atom bombası olayını bili- severiz, teknolojiyi severiz, herhangi
yoruz, geçmişte bu konuda iş birliği bir şeyin mükemmel olmamasından
yapamadık. Ancak ardından, 15 sene hoşlanmayız. Tüm dünyayı büyük
21
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU ÇAĞRILI KONUŞMA: DİJİTAL OBEZİTE
bir mühendislik projesi olarak görü-
rüz. Ama belli ki öyle değil. Tekno-
loji bize açıkça gösteriyor ki bugün
içine girmekte olduğumuz bu yeni
dünyada cevaplamamız gereken
bazı temel sorular var. Biraz bunlar-
dan basedelim. Bir robot, bilgisayar
ya da bir uygulama, senin işini yapa-
biliyorsa sen ne iş yapacaksın? Bir
doktor, DNA’mı taramak için bu te-
lefonu kullanırsa ve diyabet eğilimim
olduğunu söyleyebiliyorsa bu du-
rumda doktor, telefondan daha mı
iyi yoksa daha mı kötüdür? Kore’de
bir robotun İngilizce öğretmek için
kullanılması sizce iyi bir fikir mi, kötü
bir fikir midir? Çocuklar, COVID-19
sürecinde evde oturdular; ancak bu-
nun çok da işe yaramadığını gördük.
Çok zordu. Öğrenmek için insanlara
ihtiyacımız var mı? Benim cevabım
kuşkusuz ki evet.
22
Ancak biliyorsunuz endüstri dev-
rimleri yaşandı, örneğin 4. Endüstri
Devrimi hakkında bildiğiniz şeyler
vardır. Ben ise bugün size 5. Endüst-
ri Devriminden söz ediyorum ki bu
da akıllı makineler yani “düşünebi-
len makineler” demek. Makineler
bizim gibi düşünmezler, böyle bir
şey zaten imkânsız. Ancak bir ma-
kine, derin öğrenme ve makine öğ-
renmesi aracılığıyla örüntüleri ana-
liz edebilir, hem de trilyonlarcasını!
Bu sayede üretimi değiştirebilirler.
Örnek vermek gerekirse ilaçların
keşfedilme sürecini değiştirebilirler.
Hatta birçok tarım firması yapay
zekâyı, yani düşünen makineleri zirai
ilaç yapımında kullanıyor. COVID-19
aşısını 13 ay içinde nasıl bulduk? Ma-
kine zekâsını kullandık. Bir sonraki
salgında bu süre 13 haftaya inecek.
10 yıl içinde belki de bu süre 13 gün
olacak. İşte bu, teknolojinin ne ol-
duğunun ve toplumumuzu nasıl de-
ğiştirdiğinin bir göstergesi.
Birazdan dijital obezite konusuna
geldiğimizde zor kısmın ne oldu-
ğunu açıklayacağım. Cevap, hiçbir
zaman basitçe “evet” veya “hayır”
değildir. Örneğin; cep telefonu-
nuzu alıp çöpe atın. Bu bir çözüm
mü? Çocuklarınızın teknolojiyi kul-
lanmasını yasaklayın. Bu bir çözüm
mı? Çözüm hiç kuşkusuz ki ortayı
bulmak, dengeyi bulmaktır. Çünkü
iyi olan bir şeyi bile çok fazla ya-
parsanız sorun haline gelir. Mesela
kahve, sigara, alkol, yemek tüketi-
mi. Biliyor musunuz, bugün insanlar
açlıktan çok obeziteden yaşamlarını
yitiriyorlar. Çok yemekten ölen in-
sanların sayısı, az yemekten ölenle-
rin sayısından daha fazla! İnanılmaz

bir şey değil mi? Aynı durum tekno-
loji için de geçerli. Sırf Facebook,
YouTube veya başka teknolojilerle
ilgili sorunlar yaşıyoruz diye tekno-
lojinin kötü olduğunu iddia edeme-
yiz. Önemli olan teknolojiyi nasıl
kullandığımız. Şunu unutmayalım,
teknoloji, biz onu kullanmaya baş-
layana kadar ne iyi ne de kötüdür,
teknoloji biz onu kullanana kadar
nötrdür. Teknolojiyi kullanıp kullan-
mamak veya nasıl kullanacağımızın
da ötesinde asıl soru şu: Biz bu tek-
noloji ile tam olarak ne yapacağız?
Örneğin; elime bir çekiç alabilirim
ve bir marangozsam bu çekici ev
inşa etmek için kullanabilirim veya
aynı çekici alıp onunla komşumu da
öldürebilirim. Yapay zekâ kullanarak
sanal bir ev yapabilirim ya da yapay
zekâyı bir silah olarak kullanabilirim.
Teknolojiyle ilgili düşündüğümüzde,
üzerinde asıl kafa yormamız gere-
ken konu bu.
Burada önemli olan bir diğer konu
da teknoloji işinden ne kadar para
kazanıldığı konusu. Bundan 20 yıl
önce dünyanın önde gelen şirketle-
rinin; akaryakıt şirketleri, doğalgaz
şirketleri ve bankalar olduğunu bi-
liyor muydunuz? Peki şimdi durum
nasıl? Öne çıkan şirketler; Face-
book, Microsoft, Alphabet, Apple,
Baidu, Alibaba vb. Son zamanlarda
teknoloji borsasında biraz düşüş
yaşanıyor, değil mi? Ancak bunun
arkasında ne büyüklükte bir güç ol-
duğunu unutmamamız gerekiyor.
Ayrıca teknolojinin gücü ile insanlı-
ğın gücü arasında da bir denge ol-
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU ÇAĞRILI KONUŞMA: DİJİTAL OBEZİTE
malı. Aksi takdirde teknolojiye daha
fazla ağırlık veririz ki bu tam da tek-
noloji şirketlerinin istediği şeydir.
Onlar, insan doğasını almak isterler.
Daha önceden duymuş olabileceği-
niz ve benim kitabımda da geçen se-
cond nature diye bir kavram var. Bu
kavramı duyduğunuzda hemen te-
lefonunuzu elinize alıp Google’dan
ne demek olduğuna bakayım der-
siniz. İşte bu davranışa, ikinci doğa
ya da alışkanlık (second nature) adı
veriliyor. Türk Hava Yolları hakkında
bir şikâyetiniz mi var, hemen telefo-
nunuzu çıkarıp bunu TripAdvisor’da
yayınlarsınız. İşte bu, ikinci doğa ya
da alışkanlık denilen şey. Teknoloji
şirketleri ne mi istiyorlar? Bu alış-
kanlıkların bizim doğamızın bir par-
çası haline gelmesini istiyorlar. Bunu
söylemiyor olabilirler ama ne yazık
ki böyle. En basitinden biliyorsunuz
ki Facebook ikinci doğamızken, ta-
biri caizse asıl doğamız haline geldi
ve bu oldukça kafa karıştırıcı.
Instagram’ı uzun yıllardır çok iyi ve
aktif kullanan genç kızların intihar
oranlarının, sosyal medyadaki tüm
diğer gruplardan daha fazla oldu-
ğunu biliyor muydunuz? Çünkü,
Instagram’da diğer kızların nasıl
muhteşem göründüğünü görüyor-
lar fakat kendileri öyle olamıyorlar.
Bunun acınası bir durum olduğunu
söyleyebiliriz; ama aynı zamanda
çevremizde meydana gelen yaygın
bir gerçeklik de.
İşte, karşınızda kaçınılmaz gelecek.
Gelecekte teknoloji ile daha çok
çalışacağız. Hoşunuza gitsin ya da
gitmesin, çocuklarınız teknolojinin
daha baskın, daha görünür, daha
ucuz, daha hızlı ve daha “iyi” oldu-
ğu bir gelecekte yaşayacaklar. Bir
denge bulmak zorundayız. “Hayır
böyle olmasın” diyemeyiz. Bu, şöyle
bir şey: Çok yemek yediğinizde şiş-
manlama ihtimaliniz var diye yemek
yemeyi bırakamazsınız. Yediğimizi,
içtiğimizi kontrol etmeyi öğrenme-
liyiz. Günde 20 fincan kahve sağ-
lığımıza iyi gelmez ama bunun için
kahveyi yasaklamazsınız.
Bu yönden bakınca önümüzdeki bir
sonraki konunun, sanal gerçeklik ol-
duğunu görüyoruz. Bunun hakkında
bir şeyler duymuş olabilirsiniz. Ko-
caman gözlüklerin takıldığı, trilyon
dolarlık bir iş olan Metaverse gibi.
İşte eğitim de oradaki büyük şeyler-
den biri. Bu gözlükleri takıp simü-
lasyonu yapılmış, ucuz bir dünyada
yaşayabilirsiniz.
1970’lerde yaşamış olan büyük filo-
zof ve fütürist Marshall McLuhan,
bazılarınız belki onu biliyordur, ken-
disi “Önce biz araçları yarattık sonra
da araçlar bizi…” demiş. Televizyon-
la ya da internetle ilgili konuştuğu-
muzda bu fikir çok eğlenceli gelebi-
liyor, ama akıllı makineler gibi güçlü
araçlarla ilgili olduğunda bu sözde
belirtilenler kulağa o kadar da eğ-
lenceli gelmiyor. Bu noktada önem-
li bir soru karşımıza çıkıyor: Bunu
nasıl takip edeceğiz? Artık cennet
(heaven) ve cehennemin (hell) kar-
ması olan ve benim “Hellven” adını
verdiğim türde bir dünyada mı yaşa-
yacağız?
23
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU ÇAĞRILI KONUŞMA: DİJİTAL OBEZİTE
Türkiye’nin, ailenizin, şirketinizin
iyi bir gelecekte mi yoksa kötü bir
gelecekte mi yaşayacağı seçimi,
“teknolojiye hayır” diyebileceğiniz
bir noktada değildir. Bu daha çok
teknolojiyle ne yapacağınız ve bunu
yapmak için ne tür becerilere ihtiyaç
duyduğunuzla ilgilidir. Şimdi size
eksponansiyel (katlanarak artan hız-
da) değişim sürecinde teknolojinin 5
A’sını tanıtayım.
Birincisi orada bulunmama
(absence): Olduğunuz yerde aslında
bulunmama durumu. Çünkü
yemeğinizi yerken elinizde cep
telefonunuz var ve siz sürekli
olarak ona bakıyorsunuz. Yemek
yerken telefonun yalnızca masanın
üzerinde olmasının dahi sohbeti
değiştirdiğini söyleyen çok sayıda
araştırma var. Yalnızca orada
bulunmasından söz ediyorum,
kullanmaktan değil. Yapacağınız ilk
şey, telefonu masadan kaldırmak
olsun. Restorana gittiğinizde
telefonu çantanıza koyun, saklayın,
böylece anda olabilirsiniz. Bu, birinci
nokta.
İkinci nokta ise manipülasyon (al-
teration-manipulation). Yani, ger-
çekliğin değiştirilmesi, manipüle
edilmesi. Sosyal medyaya girdiği-
nizde, orada bir algoritma tarafın-
dan üretilen haberleri görürsünüz
ve tam olarak da bu yüzden sos-
yal medyada çok daha fazla zaman
geçiriyorsunuz. Peki sonuç nedir?
Olumsuz haberler, olumlu olanlar-
dan 6 kat daha hızlı yayılır. İşte buna
24
gerçeğin çarpıtılması denir. Evet, tüm
medya araçlarında buna maruz kalırız;
ama mesela Al Jazeera’yı izliyorsanız
ne izlediğinizi bilirsiniz. Orayı izlerken
söyledikleri şeyi, neden söylediklerini
bilirsiniz. Fakat sosyal medyada du-
rum daha farklı.
Veri istismarı (abuse of data): Birkaç
gün önce kontrol ettiğim kadarıyla
son 4 yılda 3.457 uç düzeyde veri is-
tismarı vakası gerçekleşmiş.
Ardından, bağımlılık (addiction) ge-
liyor. Bağımlılık, göreceli bir kavram.
Mesela ben bir tür kahve bağımlısı
sayılırım; ama aslında onsuz da ya-
pabilirim. Ancak teknoloji bağımlılı-
ğı, kişinin sürekli olarak teknolojiye
bağlı olmasına neden olan bir dür-
tüdür. Mesela aranızda yanına te-
lefonu olmadan dışarı çıkıp biriyle
buluşmaya giden biri hiç oldu mu?
Bunu yaptığınızda kendinizi nasıl
hissedersiniz? Çıplak gibi hissedersi-
niz değil mi? Savunmasız hissedersi-
niz. Telefonunuz yanınızda değilken
kendinizi yanında silahı olmayan bir
asker gibi hissedersiniz.
Çekilme (abdication): Bu, en kötü-
sü. Çekilme, artık umursamadığınız
anlamına gelir. Çünkü mesajlarınızı
kontrol etmekle çok meşgulsünüz
ve bu yüzden etrafınızdaki şeylerle
ilgilenmezsiniz. Bir sonraki adım ise
bu, değil mi (ekranı gösteriyor)? Bir
sonraki büyük olay bu. Bundan son-
rasında her şeyi gözlüklerimizle gö-
receğimiz bir dünyaya geçiş yapaca-
ğız. Şu anda kullandığımız gözlükler,
artırılmış gerçekliğin (AR) ürünleri.
Ve şimdi ise konu sanal gerçeklik,
VR. Aslında eğitim, şu anda sanal
gerçekliğin en önemli konularından
biri.
Şimdi sizden bu istatistiklere bak-
manızı rica ediyorum (ekrana yansı-
yan grafiği gösteriyor). Bu istatistik-
ler kaç tane sanal gerçeklik gözlüğü
satılacağını gösteriyor. Evrensel tü-
ketici, sanal gerçeklik pazarı… Şu
sayılara bakın. Burada trilyonlarca
dolardan bahsediyoruz. Dünyadaki
her bir teknoloji marketinin bunun
gerçekleşmesini istediğinden söz
ediyoruz. Bu şirketler, bizim sanal
gerçekliğin içinde yaşamamızı isti-
yorlar. Eğitimi, sanal gerçeklik or-
tamına taşımak istiyorlar. Bu kötü
bir şey mi? Bence eğer kendimize
dönmenin bir yolunu bulamazsak
kötü. Bu aslında kolayca gerçekle-
şebilir. Sanal gerçekliğin gücünden
söz ediyorum. Bilmiyorum Anka-
ra’daki veya İstanbul Havalimanı’n-
daki Microsoft mağazasına hiç git-
tiniz mi? Oralardaki sanal gerçeklik
gözlüklerini denediniz mi? Gerçek-
ten bağımlılık yaratıcı ve çok güçlü;
bence cep telefonlarından binlerce
kat daha güçlü.
Şunu her zaman söylüyorum sanal
gerçeklik, şimdiye kadar istediğimiz
her şey; ancak gerçekten ihtiyacımız
olan hiçbir şey! Karşılaştığımız zor-
luklardan biri de bu durumun nereye
gittiğini görmek ve esasında böyle
bir geleceğin içinde yaşamak. Bu-
rada bahsettiğim korkulardan biri,
daha önce adını duymuş olabilece-

ğiniz tek kalma (singularity) korku-
su değil; sofalarity (koltuğa yapışıp
kalma) korkusu. Bu, sanal gerçeklik
dünyasında yaşamayı ve evden hiç
dışarı çıkmak zorunda kalmadan her
şeyi internetten sipariş etmeyi ifade
ediyor. Biraz COVID-19 döneminde
yaptıklarımıza benziyor, değil mi?
Peki, bu güzel bir gelecek mi? Ben
bundan şüpheliyim. Bir düşünün,
böyle bir şeyin içinde olsak nasıl
olurdu? İnsanlar, şimdiden bu şekil-
de yaşamaya başladılar bile.
Bu konuda daha derine inmeden
size dijital obezitenin ne olduğun-
dan bahsedeyim. Buradaki kilit
nokta halihazırda şu türden meka-
nizmaların olduğu bir dünyada ya-
şıyoruz. Ben bunları; sihir (magic),
manik (manic) ve toksik (toxic) ola-
rak adlandırıyorum. Bu, doğal bir
işleyiş.
Teknolojik araçlarla ilk karşılaştığı-
mızda bize gerçekten büyülü gelir-
ler: Büyülü bilgisayar, büyülü tele-
fon, büyülü Ipad, büyülü VR, büyülü
elektrikli araba, büyülü elektrikli he-
likopter, her neyse… Ama çok uzun
sürenizi bu mekanizmalarla harcar-
sanız manik hale gelir, takıntılı olur-
sunuz. Örneğin; sürekli haberlere
bakmak gibi, öyle değil mi? Son ola-
rak ise işler bu sürecin son aşama-
sında toksik hale gelir. Sonunda bu
noktaya varırız. Çoğumuz şu tür ço-
cukları biliriz değil mi sürekli olarak
bir şeyleri kontrol eden, sürekli bir
şeyler yapan ve elbette aynı anda
birden çok görevi yerine getiren ço-
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU ÇAĞRILI KONUŞMA: DİJİTAL OBEZİTE
cuklardan söz ediyorum. Aynı anda
ödev yaparlar, müzik dinlerler, tele-
fonda konuşurlar ve internette yazı-
şırlar. İşte toksik davranış böyle bir
şey. Sanki bir tavşan deliğinden içe-
ri düşüyormuşuz gibi. Bunun %100
kötü bir şey olduğunu söyleyemem;
ancak aşırılık söz konusu olduğunda
gerçekten kötü bir şey olur. Çünkü
iyi bir şeyin çok fazlasının çok kötü
bir şey haline gelebildiği bir gele-
ceğe doğru ilerliyoruz. Bu durum
teknoloji için de oldukça geçerli. İyi
olan zaten iyidir. Teknoloji, en başta
GSYH’nin (Gayri Safi Yurtiçi Hasıla)
yükselmesi, yeni işlerin ve yeni mes-
leklerin artması, çevrim içi çalışma
olanağı ortaya çıkarması gibi pek şey şu ki bunlar yasaya aykırı değil,
çok sebeple oldukça iyi bir fırsattır.
en azından henüz. Ama insanlığa
Ancak çok fazla teknoloji, bütün
aykırı. Bu meseleye dikkat etmeli-
bunları yok edebilir.
yiz; çünkü gelecekte göreceğimiz
Facebook buna verilebilecek en iyi şey şuna benzeyecek (ekrandaki
örnek olabilir. Facebook’u ilk başta görselleri işaret ediyor): Evet, tek-
birbirimizle iletişim kurmak ve ha- noloji bir hediye; ama fazlası bom-
ber paylaşımı için kullanmaya başla- baya dönüşüyor. Her şeyi tüketiyor.
mıştık; ama zaman içinde Facebook
O halde çözüm ne? Teknolojiyi kul-
halka açıldı ve şu anda her gün 160
lanmamak mı? Bu, iyi bir çözüm de-
milyon dolarlık kazanç elde ediyor.
Peki, bunu nasıl yapıyor? Bizden al- ğil. Demek istediğim şey şu; nerede
dıkları bilgileri başkalarıyla paylaşı- olursanız olun, örneğin İsviçre’de
yorlar ve reklamlara yer veriyorlar. bir dağın tepesinde veya Yeni Ze-
Böylece Facebook sahip olduğumuz landa’da bir adada, teknoloji orada
iyi bir şeyden toksik bir şeye yani olacak. Bu sorunun çözümü nedir?
zehirli bir şeye dönüştü. Ben Face- Ekranlarımızla, insanlarla kurduğu-
book kullanmayı beş yıl önce bırak- muzdan daha fazla ilişki içinde olma
tım. İnternet sitemdeki trafik %70 sorunumuzu nasıl çözebiliriz? Garip-
oranında düşüş gösterdi, bu şekilde tir ki özellikle tatile çıktığımda yaşlı
cezalandırıldım. Facebook şirketi insanları gözlemlediğimde bir şey
için konuşmamaya başladım; çünkü dikkatimi çekiyor. Örneğin; geçen
bunu etik dışı buldum. İlginç olan gün Kanarya Adaları’na, Tenerife’ye
25
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU ÇAĞRILI KONUŞMA: DİJİTAL OBEZİTE
gittiğimde benim yaşlarımda, yani
yaşları 50 ile 70 aralığında değişen
insanlarla bir aradaydık ve bu in-
sanların her biri, bu güzel manzara-
ya karşı oturup birbirleriyle sohbet
etmek yerine telefonlarıyla ilgileni-
yorlardı. Ve bu bahsettiğim kişiler
çocuk değiller, yaşlı insanlar.
Pek çok insan teknolojinin bir mut-
luluk kiti olduğunu düşünüyor. Fakat
hepimiz mutluluğun ne olduğunu
çok iyi biliyoruz, değil mi? Mutluluğu
ekranda, bulut teknolojisinde veya
bir uygulamada bulamayacaksınız.
Orada bulacağınız şeye hedonizm
deniyor. Hedonizm, kötü bir şey de-
ğil. Birini WhatsApp üzerinden üc-
retsiz aradığınızda bu güzel bir şey,
sizi mutlu eder. Spotify’da 62 milyon
şarkıyı dinleyebilmeniz güzel bir şey.
Fakat mutluluk başka bir şey. Mut-
luluk, üretilebilecek veya indirilebi-
lecek bir şey değil; daha karmaşık
bir şey. Gerçek mutluluk Yunancada
eudaimonia diye adlandırılır ve ken-
dimizi iyi hissettiğimiz durumu ifa-
de eder. Bu, telefonda bulduğumuz-
dan tamamen farklı bir olay. Çünkü
emin olabileceğimiz bir şey var, o da
makinelerin ilişki kurmadığı. İnsan-
lar için en önemli şey nedir? Veri de-
ğil, cep telefonu değil. İnsanlar için
en önemli şey; ilişki, deneyim ve et-
kileşim. Bunlar, öğrenme için de en
önemli şeyler. Bu yüzden yüz yüze
öğreniriz. Çünkü bu sayede diğer in-
sanlarla ilişki kurarız.
Bir de manipülasyon (alteration)
var. Teknoloji, “düşündüklerimizden
26
farklı herhangi bir şeyi duymaktan”
bizi koruyor. Ayrıca yapay zekânın
bize ne yapacağımızı söylediği baş-
ka durumlar da var. Şu hikâyeyi duy-
dunuz mu bilmiyorum; Rio de Janei-
ro’ya giden İsviçreli bir çift vardı. Bu
çift, havaalanından Rio’nun dışında-
ki bir otele giderken, Google Hari-
talar uygulamasını kullanıyorlardı ve
uygulama onlara, gidecekleri yere
ulaştıran en kısa yolu gösterdi ve bu
yoldan gitmelerini söyledi. Ancak
bu yol doğrudan Rio de Janeiro’nun
favela adı verilen kenar mahallerine
gidiyordu. Akşam vaktiydi ve bu çift,
Google Haritalar uygulamasını sor-
gusuz sualsiz kullandıkları için nere-
deyse orada öldürülüyorlardı. Çün-
kü uygulama size bir şey yapmanızı
ve bunun en iyi seçenek olduğunu
söyler. Fakat yıllar önce, Brexit’ten
önce yapılan seçimlerde ne oldu-
ğunu biliyorsunuz. İnsanlara Türki-
ye’nin, Avrupa Birliğine katıldığını
ve herkesin İngiltere’ye geleceğini
söyleyen bir sosyal medya uygula-
ması vardı. Uygulamanın iddia ettiği
şey buydu. İşte bu korku tellallığıdır.
Ne yapacağımızı çözmekte zorlan-
dığımız bazı durumlar var; buna çe-
kilme (abdication) diyoruz, öyle de-
ğil mi? Bize kimden hoşlandığımızı
söyleyen bir uygulamaya gerçekten
ihtiyacımız var mı? Yakında bize so-
runumuzun ne olduğunu söyleyen
çevrim içi terapistlerimiz olacak.
Gerçi bu şimdi de var; ama nerede
olduğunu söylemek istemiyorum.
Ancak bunların hepsi eksponansiyel
değişimin sonuçları. Bu eksponansi-
yel değişimi anlamak zorundayız, bu
özellikle Türkiye için önemli. Burada
gördüğümüz bu eğri (ekranı gösteri-
yor), herkesin bildiği bir eğri: Moore
yasası, Metcalfe yasası, Wright ya-
sası, teknolojinin potansiyel ekspo-
nansiyel değişimi. Transistörler, 18
ayda bir güçlerini 2 katına çıkarıyor-
lar. Uzun zamandır bunu fark ede-
miyorduk; çünkü bu iki katına çıkma
çok uzun sürede oluyordu. Fakat
şimdi patlama düzeyinde. Şu anda
buradan 30 doğrusal adım atsak bu-
radan şu kapıya kadar ulaşabiliriz;
ancak 30 eksponansiyel adım, beni
dünyanın etrafında 26 kez dolaştı-
rabilir. Şu anda tam olarak bu nok-
tada, dördüncü adımda olduğumuz
bir dünyada yaşıyoruz. Dördüncü
adımdayız, teknolojide dörtten son-
raki adım 5 değil, 8… 8, 16, 32, 64,
128, 256 diye katlanarak gider. Bu,
yaklaşık olarak 8 sene içinde olur.
Eksponansiyel olarak konuşacak
olursak çocuklarınız, bugünden yak-
laşık olarak 80 kat daha hızlı ve daha
farklı bir dünyada yaşayacaklar. 20
yıl sonrası, bundan 1 milyar kat daha
farklı olacak.
Türkiye, böyle bir gelecekte yolunu
nasıl çizecek? Yapabileceğimiz her
şeyi yapacak mıyız, yoksa bir şeyleri
koruyacak mıyız? Bir şeyleri koru-
mak zorunda mıyız? Örneğin; iklim
değişikliği konusunda şimdi göre-
bileceğiniz gibi (grafiği gösteriyor)
iklim değişikliği ile mücadele etme-
mizi sağlayacak olası teknolojilere
büyük ölçüde sahibiz. Bu, son 100
yıllık tarihsel süreçteki en büyük iş

alanı. Temelde yenilenebilir enerji-
ye geçiş Türkiye için de önemli bir
konu. Burada gördüğünüz her şey
önümüzdeki 10 yıl içinde gerçek-
leşecek. Dünya Ekonomi Forumu,
iklim değişikliği ve yeşil enerji konu-
larında 100 milyon yeni işin ortaya
çıkacağını söylüyor. Sadece petrol
ve gaz endüstrisinde 1,2 milyon insan
çalışıyor. İşte bunun için teknolojiye
ihtiyacımız var. Bunlar, teknolojinin
mümkün kıldığı şeyler. Basitçe size
daha önce de söylediğim şu durum
ortaya çıkıyor: Bilim kurgu, bilimsel
gerçekliğe dönüşüyor.
Bir dakikalığına bile olsa bugün bu-
rada oturup gelecek yıl yaşanacak
değişimin bu yıldan yalnızca biraz
daha hızlı olacağını düşünmeyin.
Gelecek yıl iki katı olacak, sonrasın-
da iki katı daha olacak. Örneğin; ara-
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU ÇAĞRILI KONUŞMA: DİJİTAL OBEZİTE
ba sanayisinde yaşanan durum bu.
Türkiye’nin bu alanda büyük bir ülke
olduğunu biliyorum. Otomobillerin
geleceği ne olacak biliyor musunuz?
Otomobil sahibi olmamak. Neden
biliyor musunuz? Çünkü çocuklar
artık ehliyet almıyorlar; başka tür-
deki ulaşım araçlarını kullanıyorlar.
Benim iki çocuğumdan sadece biri
ehliyet sahibi. Şimdilerde araba şir-
ketleri hareketlilik satmaya çalışıyor.
Tıpkı Spotify’ın müzik satmaması
gibi. 62 milyon şarkının hepsi sadece
10 Euro. Bu durumda Spotify ne sa-
tıyor? Konfor, kullanım kolaylığı, hu-
zur… İşte gelecekte gideceğimiz yer
böyle bir yer. Üç boyutlu teknoloji-
lerle ilgili Türk televizyonlarında da
görebileceğiniz bilimsel bir gerçek-
lik var: Almanya’da evler artık üç bo-
yutlu baskı yöntemi ile üretiliyorlar.
Hatta bu, Çin’de standart bir prose-
dür artık. Tamam çirkin evler evet;
ama yapılıyor. (Bir kadının şu sözleri
İngilizce olarak seslendirdiği orijinal
bir video çekimini izletiyor: “Bu vi-
deoda, mağazalarımızdan birinde
mutsuz bir müşteri ile karşılaşma-
nız durumunda nasıl davranmanız
gerektiğini öğreneceksiniz.” Daha
sonra aynı kadın, yapay zekâ tekno-
lojisiyle üretilen bir başka videoda
aynı şeyleri bu kez Portekizce olarak
seslendiriyor.) Bu ürün, “Synthesia”
adı verilen bir yapay zekâyla üretildi.
Bu, aynı zamanda yüzleri de değişti-
riyor. Şu anda ben konuşurken arka
tarafta insanlar benim konuşmaları-
mın çevirisini yapıyorlar. Bu insanlar
işsiz mi kalacaklar yoksa bu izletti-
ğim video örneği sadece bir demo
mu? Bunun gerçekleşmesi ne kadar
zaman alacak?
27
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU ÇAĞRILI KONUŞMA: DİJİTAL OBEZİTE
Akıllı teknoloji de buradaki önemli
konulardan bir tanesi. Dijital girişim
veya sanal ortamlardaki fabrikala-
rı kendi ofisinizden görebilmenize
olanak sağlayan dijital ikiz tekno-
lojisi…Bunların hepsi bizim etrafı-
mızda olup biten şeyler. Ve elbette
otomasyon. Bu, eğitim açısından
çok önemli bir konu. Şundan emin
olabiliriz ki otomasyona dönüştü-
rülebilecek her şey otomasyona
dönüştürülecek. Öncesinde hep
şöyle derdim: Dijital olabilecek her
şey dijital olacak. Böyle şeylerin ol-
duğunu göreceğimiz bir gelecekten
söz ediyoruz. Güney Kore’de oto-
nom helikopterler çalışmaya başla-
dı. Ben denemenizi önermem; ama
tıpkı hava taksisi gibi otonom heli-
kopterler üretiliyor. Böyle bir gele-
ceğin olacağı çok net. Bütün bun-
lar, otomasyon ile etrafımızda olup
biten şeyler. Peki bununla ilgili ne
yapabiliriz? Bütün işler otomasyona
28
mı dönüşecek? Örneğin; arabalarla
ilgili şunu görmek çok ilginç: Oto-
nom arabalar, insanların sürebildiği
arabalar gibi olmuyorlar. Bu araba-
lar, bunun sadece bir kısmını yapa-
biliyor. İstanbul’da ya da Ankara’da
bu otonom arabalardan görmedim,
ama Las Vegas veya Palo Alto’da
görüyorum. Roma’da otonom bir
araba gördüğünüzü hayal edin, yak-
laşık iki saniye yaşayabilirdi. Burada
olan biten meseleyi IMF’den Chris-
tine Lagarde “Otomasyon; büyüme
(yani para) için iyi, ancak eşitlik için
iyi değil” diyerek çok güzel özetliyor.
Eğitimin geleceğine baktığımız-
da bununla nasıl başa çıkacağımızı
çözmemiz gerekiyor. Otomasyona
dönüşen işleri yapan insanlarla ilgi-
li, mesela süpermarketlerdeki kasa
görevlileriyle ilgili ne yapacağız? Bu
insanların başka şeyler yapmasını
sağlayacak yollar mı bulmalıyız yok-
sa kendilerine başka yollar çizmeleri
için onlara sadece para mı verme-
liyiz? Bu büyük tartışmalara sebep
olacak ve yine denge konusu gün-
deme gelecek.
Bill Gates, otomasyon vergisi öden-
mesini önerdi. Bence bu güzel bir
fikir. Sonuçta vergilerden herkes
nefret eder, değil mi? Fakat Telekom
sistemini otomasyona geçirirsek,
örneğin Turkcell bugün, “biz kendi
ağımızı kontrol edebilecek bir yapay
zekaya sahibiz ve 5000 mühendisi
işten çıkarıp yerine bunu kullana-
cağız” dese, ki en nihayetinde bunu
söyleyecekler, ne olur? Turkcell’in
bu kişilerin hepsini kovmak için ver-
gi ödemesi ve sonrasında yeni işler
yaratması mı gerekir? Bu durumda
ne yaparız? Bunun gibi mevzular
dünyanın her yerinde artık önemli
mevzular haline gelmeye başlıyor.
Ve böylece bütün bu sürecin varış
noktası, dijital dönüşümün yalnızca
teknolojik bir dönüşüm değil, aynı
zamanda toplumsal bir dönüşüm ve
insanın dönüşümü olmasıdır. Şunu
unutmamamız gerek: Her şeyi de-
ğiştiren yalnızca daha iyi teknoloji
değildir. Aynı zamanda eğitimin de
yeniden yapılandırılması gerekir. Bi-
liyorsunuz ben Almanya’da Bonn’da
üniversiteye gittim, orada felsefe
okudum. Ardından müzisyen olmak
için Amerika’ya gittim. Pek çoğu-
nuzun yaptığı gibi, daha sonra kul-
lanmak üzere tüm bilgileri tam ma-
nasıyla kendime yükledim. Latince
öğrendim, Yunanca öğrendim, İb-
ranice öğrendim, karşılaştırmalı din
çalışmaları okudum. Müzisyenken
mümkün olan her ölçüyü, her akort
kombinasyonunu, her çeşidi çalış-
tım. Bunlar bana faydalı oldu mu?
Muhtemelen zararı olmadı diyebili-
rim. Fakat bugüne geldiğimizde, bu-
gün neden bilgi yüklüyorsunuz? Bil-
gi, her yerde. Bilgiye makinelerden
ulaşılabilir. 3 yıl önce New York’ta
IBM Watson’a gittim. Biliyorsunuz
ki IBM Watson, IBM’in en büyük
yapay zekâsı. Karşısına oturdum ve
IBM’e “İsviçre’nin geleceği nasıldır?”
diye sordum. Makine bana, tam ola-
rak benim size şu anda yapmakta
olduğum gibi bir konuşma yaptı, 10
dakika boyunca ve hoş bir kadın se-

siyle… Buna bir makine demek çok
zor. Elbette ki duygulardan veya
herhangi bir öngörüden yoksun ol-
ması dışında…Bu açıdan daha çok
bir buzdolabı kılavuzu gibi. Fakat
işin bizim için zor olan kısmı şu; tek-
noloji, çok büyük bir vaat ama etik-
ten ve değerlerden yoksun.
APPLE’ın CEO’su Tim Cook bir se-
ferinde “teknoloji çok büyük şeyler
yapabilir ama çok büyük şeyler yap-
mayı istemez” demişti. Aslına ba-
karsanız teknoloji hiçbir şey isteye-
mez. Bu yüzden eğer biz insanların
mutlu olmasını istiyorsak, güzel bir
gelecek istiyorsak bunu teknolojiy-
le birlikte yapmamız gerekiyor. Yeni
kurallar, yeni sosyal sözleşmeler ve
yeni eğitim sistemleri oluşturmamız
gerekiyor. Akıl ve mantık konusun-
da bir bilgisayar gibi olamazsınız ve
olamayacaksınız da. Bugün, belki…
On yıl sonra, imkânı yok. Bir bilgi-
sayar, Wikipedia’nın tamamını 1
dakika içinde okuyarak hepsini ha-
tırlayabilir. Peki Wikipedia’nın ta-
mamını hatırlamak beni mutlu eder
miydi? Fakat şu var: Dünyadaki tüm
dillerde yazılmış felsefe eserlerini
okumuş olan bir bilgisayarınız ol-
duğunu ve ona felsefi bir soru sor-
duğunuzu düşünün… bu bilgisayar,
bir filozof mu? Cevap açık: Her şeyi
okudu evet, fakat anladı mı? Hayır.
İşte, makinelerle insanlar arasında-
ki fark bu. Bu yüzden teknolojinin
bizim için neden tehlikeli olduğunu
anlatıyorum ve olası çözüm önerile-
ri hakkında konuşuyorum.
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU ÇAĞRILI KONUŞMA: DİJİTAL OBEZİTE
Burada büyük bir indirgemeden
bahsediyoruz. Şu anda burada yal-
nızca bir hologram olarak bulundu-
ğumu hayal edin! Bu (ekranı göste-
riyor), oldukça güzel bir hologram.
Diyelim ki ben yalnızca telefonu-
nuzdaki gibi mini araçlardan (wid-
get) biri gibi üretildim. Siz, bana bak-
tığınızda böyle (ekranı gösteriyor)
veriye dayalı bir insan görürsünüz.
LinkedIn’de, Twitter’da veya bunun
gibi herhangi bir yerde, benim yal-
nızca bir yönümü görürsünüz. Daha
sonra benimle karşılaştığınızda bir
bağlantı kurup kurmayacağınız 0,3
saniyenizi alır. İnsanların yaptığı
şey budur, değil mi? Karşılarındaki
kişiyi anlamak 0,3 saniyelerini alır.
Bu durum, dijital ortamlarda böyle
olamıyor, değil mi? Orada yalnızca
performanslar var. Daha önce de
söylediğim gibi insanları güdüleyen
şeyler; bağlantılar, deneyimler, iliş-
kiler ve farkındalık.
Şimdi, karşımızda önemli bir konu
var; nasıl öğreniriz konusu. Büyük
oğlum, uzun zamandır büyük bir
Hindistan hayranı. YouTube’da bin-
lerce saatlik Hindistan videoları izle-
di. Bir gün, oraya gitmenin bir yolu-
nu buldu. Böylece, Hindistan’a gitti
ve Mumbai’de bir gece pazarından
bana mesaj gönderdi ve şunu söy-
ledi: “Burada, Mumbai’de gece pa-
zarında 40 saniye içinde öğrendiğim
şeyler, YouTube’daki yüzlerce saatlik
videodan çok daha değerli”. YouTu-
be’da zamanını harcaması kötü bir
şey miydi? Muhtemelen hayır. Yal-
nızca farklı. Gerçek anlamda güçlü
olan bir eğitim sistemi hakkında ko-
nuştuğumuzda konu her zaman bu
olacak. Eğitimin geleceği bu yüzden
hibrit. Fiziksel, dijital, uzaktan, sanal,
yüz yüze… kim olduğunuza ve han-
gi konuları çalıştığınıza bağlı. Çok
sayıda ilginç çalışma var çünkü biz
de öyleyiz. Bütün psikologlar sizden
Daniel Kahneman’ı okumanızı ister
değil mi? Bizler kafamızla düşünme-
yiz, tüm vücudumuzla düşünürüz.
Yani hepsi birbiriyle bağlantılıdır. Fi-
ziksel deneyim, her şeyimizdir. Do-
kunmamız, hissetmemiz, duyumsa-
mamız… Dünyadaki en iyi kamera,
insanın görme duyusunun yalnızca
%3’ünü yakalayabilir. Yalnızca %3.
Bir kameranın benim sizi nasıl gör-
düğümü anlamasının imkânsız ol-
duğunu söylemeye çalışıyorum. Bu
yüzden, bunu korumamız önemli.
Tamam, evet, insan vücudunu tara-
yabiliyoruz. Fakat gerçekten taran-
mayan şeyleri de anlayabilir miyiz?
Bu, geleceğimiz için oldukça önemli
bir konu.
Bu noktaya geldiğimizde (ekranı
gösteriyor) bu, bir çeşit azınlık ra-
poru, değil mi? Eğitimin geleceği bu
değil. Bilgisayarlar gibi akıllı olmaya-
cağız, bilgiyi yüklemeyeceğiz veya
onu, bir çubukla beynimize sokma-
yacağız. İnsanlar bunun üzerinde
de çalışıyorlar. Sinirsel bağ (Neural
Lace) adı verilen bir beyin bilgisayarı
arayüzü ve bilin bakalım bu sinirsel
bağı kim icat ediyor? Sevgili arkada-
şımız Elon Musk. Önce Twitter’ı yok
edecek sonra da bunu icat edecek.
Böylece beyninizi internete bağla-
29
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU ÇAĞRILI KONUŞMA: DİJİTAL OBEZİTE
yabilecek ve beyninize bilgi yükleye-
bileceksiniz veya beyninizi internete
yükleyebileceksiniz. Dünya genelin-
de eğitimin başına gelen hemen he-
men en kötü şey bu. Ve bunu yap-
maya devam ediyoruz. Yapmamız
gereken şey çocuklarımıza doğaç-
lama yapmayı, bir şeyler üretmeyi,
yaratıcı olmayı, işbirlikçi olmayı ve
nasıl öğrenileceğini öğretmek. Ünlü
fütürist Alvin Toffler’ın bir zamanlar
söylediği gibi “gelecek, öğrendiğin-
den vazgeçme (unlearning) ve ye-
niden öğrenme (relearning) üzerine
kuruludur”. Bizim için bunu anlama-
sı zor çünkü biz bu şekilde öğren-
dik (ekranı gösteriyor). Ben böyle
bir sistemde yetiştim. O zamanlar
mümkün değildi fakat bugün maki-
ne öğrenmesi diye adlandırılan şey
mümkün. Bizler makine değiliz. Siz
kendinizi öyle mi hissediyorsunuz
bilmiyorum ama biz makine deği-
liz. Sadece verilerden ibaret değiliz.
Yuval Harrari der ki; “insanlar ya
da organizmalar, temelde algorit-
malardır”. Yaptığınız her şey bilimle
açıklanabilir. Bu, çok ilginç bir konu.
Bence burada ihtiyacımız olan şey
bir koruma mekanizması. Biz bunu
kullanabiliriz fakat şöyle bir durum
da var ki insanlar eksponansiyel de-
ğildir. Sizi insan yapan şey verimsiz-
liktir, duygulardır, fikir değiştirmek-
tir, söylenmemiş şeyleri anlamaktır.
Bunların hepsi insanı farklı kılan şey-
lerdir.
Ve şimdi buraya doğru gidiyoruz
(ekranı gösteriyor: kafasına sanal
gerçeklik gözlüğü takılı biri var).
30
Bunu daha önce denememiş olabi-
lirsiniz ama fırsatınız olduğunda bir
şans vermelisiniz. Bu, sizi geleceğin
korkutucu yönleri ve potansiyelleri
konusunda aydınlatacaktır. Oculus
Rift (sanal gerçeklik kulaklığı ve başa
takılı ekranlar) araçları 300 Euro ci-
varında. Bundan sonraki sınıflarımız
olmak için üretildiler. Ve artırılmış
gerçeklik… diğer tarafta da onu gö-
rebilirsiniz (ekranı gösteriyor). Fikir
aynı ama bunlar başlıksız, sadece
bilgileri görmek için. Bu gözlüklerle
size bakıp hepinizin LinkedIn pro-
fillerini görebilirim, gerçekten çok
faydalılar. Veya attığınız son tweeti
görebilirim, bu, parantez içinde söy-
lüyorum daha da “faydalı”.
Siz, bir insan olarak bunu yaptığı-
nızda (ekranda suyun içinde hareket
eden bir kadın elini gösteriyor), bu-
nun kadar basit bir şeyi yaptığınız-
da bir milyon şey olur. Teknolojinin
asla anlamayacağı bir milyon şey…
çünkü teknoloji suyun ne olduğunu
bilir, ellerin ne olduğunu bilir ama
bu ikisinin nasıl bir araya geldiğini
bilmez. Örneğin; önemli bir çalışma
konusu olan sanal gerçeklik hakkın-
da bu makalede (ekranı gösteriyor),
biz insanların çevreden aldıkları
duyusal girdilerin, tümleşik bir de-
neyim oluşturduğu söyleniyor. Bu,
bizim nasıl yaşadığımızı tanımlıyor.
Canlı duyusal deneyim duyusal füz-
yon olarak adlandırılıyor. Eğitim, bu
nedenle çok önemli çünkü bütün
duyularımızla yaptığımız bir şey.
Çevrim içi ortam ise bunun yalnızca
bir kısmı olabilir.
Mark Zuckerberg ve diğer şirketler,
Metaverse hakkında, bu kelimeyi
duymuşsunuzdur, oldukça fazla ko-
nuşuyorlar, sanal gerçeklikte yaşa-
maya ilişkin bir sürü aldatmacadan
bahsediyorlar. Arkadaşımız Mark
şu anda sanal olarak burada (ek-
ranı gösteriyor). “Merhaba Mark”.
Bu da Mark’ın ne söylediği… bunu
okumak, onun ruh halinden şüphe
etmenize neden olacak: “Üç bo-
yutlu dijital dünyaların, bizim ön-
celikli yaşam şeklimiz haline geldiği
bir zamandan söz ediyoruz”. Bunun
olmasını, kendi yaşamınız için ister
misiniz? Çocuklarınızın yaşamı için
öncelikli yaşam şeklimizin sanal or-
tam olmasını ister misiniz? Burada
benim söylediğim şey şu: Teknolo-
ji havalı bir şey ancak önemli olan
gerçek yaşamlarımızdan keyif almak
ve bunun gerçekleşmesi için tekno-
lojinin tüm potansiyelinden fayda-
lanmak. Amaç, yaşamlarımız kötü
diye teknolojiyi onun yerini alması
için kullanıp sanal gerçekliğin içinde
başka bir yerlere gitmek değil.
Şimdi de kısaca yapay zekâ konu-
sunda ne olup bitiyor onu konuşa-
lım. Yapay zekanın en basit tanımı
şu: Genelde insanlar tarafından
yapılan şeyleri yapabilen bilgisayar
sistemleri. Bu Wikipedia tanımı,
30 yıllık bir tanım. Bu biraz sıkıcı,
artık işe yaramıyor. Onun yerine
şunu kullanalım: Bir Google şirketi
olan DeepMind’ın CEO’su “Yapay
zekâ ham bilgi ve veriyi, kullanılabi-
lir bilgiye dönüştürebilen bilgisayar
sitemleridir.” diyor. İşte bunun sizi
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU ÇAĞRILI KONUŞMA: DİJİTAL OBEZİTE

korkutması gerekiyor. Ham bilgi ve

veriyi kullanılabilir bilgiye dönüş-
türmek bizim yaptığımız şey değil
miydi? Sizin işiniz bu değil mi? Eğer
bir bilgisayar bu bilgiye sahipse biz
ne yapacağız? Ve ayrıca bilgisayar-
ların kullanılabilir bilgiye sahip ola-
bilecekleri doğru mu? Daha önce
de söylediğim gibi, benimle ilk
karşılaştığınızda, normalde bir işi-
nize yaramayacak verilerdeki tüm
noktaları birleştirerek 0,3 saniyede
benim hakkımda bilgi sahibi olursu-
nuz. Ben sizin için bir tehdit miyim,
ilgi çekici biri miyim, potansiyel bir
partner miyim veya her neyse; ben
bu sahneye çıkmadan bilemezdiniz. avukatlar ve ofis destek elemanları geleceğim ama bu, temelde bizi iş-
Bu da işte insanların sahip olduğu için bilginin getirisi %140, 4,5x dü- lerin geleceği konusuna getiriyor. En
bilgi türüdür. zeyinde artacak. Diğer bir deyişle önemlisi işte burada (ekranı göste-
yazılımları dört buçuk kat daha hızlı riyor). Gittiğim her yerde bunu du-
Bunun nereye doğru gittiğini anla-
olmak için kullanabilirsiniz. Bu iyi yuyorum. İnsanlar, teknolojinin bizi
mamız oldukça önemli. Bu, Boston
bir şey mi, kötü bir şey mi? Bence gereksiz kılacağını söylüyorlar. Siz
Dynamics şirketinin dans eden ro-
temelde iyi bir şey. Fakat bunların kendinizi böyle hissediyor musunuz
botu, 800 kiloluk bir robot. Böyle bir
hepsinin nasıl bir araya getirilece- bilmiyorum ama pek çok insan; tek-
şey yapmayı deneyen bunun gibi bir
ğini öğrenmemiz gerekiyor. Burada noloji eğer bir arabayı sürebilir, bir
robot (ekranı gösteriyor), 10 yıl önce
GPT3 adında bir uygulama görü- uçağı uçurabilir, bir şeyler öğrete-
bütün salonu yok ederdi. İmkansız-
yorsunuz. Bu, “herhangi birinden bilir veya çeviri yapabilirse o zaman
dı. Fakat bu robot ne yapıyor? Ger-
öğrenin” adı verilen bir öğrenme ben gereksiz olurum diyor. Aslında
çekten müziği hissediyor mu? Hayır,
uygulaması. Bu uygulamayla ör- bunun çok doğru olmadığı ortaya
yalnızca hareketleri anlamak ve yap-
neğin Elon Musk yazarak ve “bana çıkıyor çünkü teknoloji sadece, bi-
mak için programlanmış. Müziğin
roketleri öğret” gibi bir soru sorarak zim yaptığımız şeylerin bazı parça-
ne olduğuna dair bir farkındalığı yok
Elon Musk’tan öğrenebilirsiniz. Böy-
ama çok iyi iş çıkarıyor. İşte bu, çok larını otomasyona geçirebilir. Çeviri
lece sistem çevrim içi ortama gidip
sayıda makinenin bir şeyleri simüle bunun için iyi bir örnek. Teknoloji,
Elon’dan bir yanıt bulup getirecek.
edeceğini veya tıp alanında olduğu ben bir taksideyken çeviri yapabilir;
Her seferinde farklı bir şekilde. Ya-
gibi bir şeyleri yapacağını görece- şoförle konuşmak için çeviri uygula-
zılı bir cevap da alabilirsiniz. Bu, bir
ğimiz gelecek senaryolarımızdan masını kullanabilirim. Her seferinde
uygulamanın içindeki bir öğretmen
biri. Burada gördüğünüz gibi (ekranı bir cümle. Fakat şu anda yapmakta
gibi.
gösteriyor) yazılım geliştiriciler, mu- olduğum şeyi çevirmek bir uygulama
hasebeciler, defterdarlar, avukat- Anlatılacak çok şey var o yüzden için çok zor veya Birleşmiş Milletler
lar… yapay zekâ sayesinde stajyer bunu geçip hızlıca diğer konulara görüşmelerini çevirmek bir uygula-

31
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU ÇAĞRILI KONUŞMA: DİJİTAL OBEZİTE
ma için çok zor. Bu nedenle yalnızca
bunun bazı parçaları otomasyona
dönüştürülebilir. Buradaki (ekranı
gösteriyor) çizelgede görebileceği-
niz gibi Amazon, otomasyonun kra-
lı. Amazon giderek daha fazla robot
üretti ancak aynı zamanda giderek
daha fazla çalışanı da işe aldı. Peki,
bunu nasıl açıklarsınız? Amazon her
şeyi otomasyona dönüştürüyor ama
aynı zamanda bu kadar insanı da işe
alıyor. Bunlar kötü işler mi? Belki öy-
leler, bu da doğru olabilir, değil mi?
Sonuç olarak otomasyon yeni işler
yaratıyor, aynı zamanda bazı işlerin
yerini alıyor. Türkiye’de ve bence
genel olarak büyük ülkelerde yaşa-
yacağınız en büyük problem, basit
işlerin teknoloji tarafından devra-
lınacak olması. Bunlar; madencilik,
basit işler yapma, gizlilik anlaşması
yapma, kurabiye kesme gibi işler. Bu
tür işlere bazıları “ağır ve sıkıcı iş”
(donkey work) diyor. Ben de böyle
32
işler yapıyorum. Kendi muhasebe
hesaplarımı yapmam gerekiyor ama
şu anda bunu yapan bir teknoloji var
ve şuna alışmamız gerekiyor: Her
rutin iş, yalnızca rutin olanlar, önü-
müzdeki 10 yılda makineler tarafın-
dan yapılıyor olacak. İşte bu yüzden
rutin işleri öğrenmek konusunda
makinelerle yarışmamamız gereki-
yor. Bunu neden yapalım ki? Ne ya-
parsanız yapın çocuklarınızın veya
öğrencilerinizin rutinleri öğrenme-
lerine izin vermeyin. Aksi takdirde
kendilerini yok olan işler kategori-
sinde bulurlar. Fakat işin ilginç tarafı
bu yalnızca kısmi düzeyde oluyor.
Bunu açıklamanın en iyi yolu, ruti-
nin sonunun geldiği, işin değil. Bu,
sadece bazı görevlerin sonu demek.
Bu, bizim neyi yaptığımızla ilgili. Biz
bunları (ekranı gösteriyor) yaparız,
insana özgü şeyleri. Ben buna insan-
sı ritimler (androrhytims) diyorum,
insan ritimleri… Algoritmalar ve ar-
dından insansı ritimler var. İnsana
ait şeyler… Bizim bunlarda daha iyi
olmamız gerekiyor. Programlama
öğrenmek konusunda bilgisayarlar-
la mı yarışacaksınız? Basit bir prog-
ramlama bunu yapabilir ve yapacak
da. Bu iş bilgisayarlar tarafından
devralınacak. GPT3 tam olarak bunu
yapıyor. Açık yapay zekâ programı
GPT3’e bir uygulamayı program-
lamak istediğinizi söylersiniz ve o
da uygulamayı yapar. Muhtemelen
şimdilik kötü bir tanesini… Sonuç
olarak rutinlerin sona ermesi işlerin
sona ermesi anlamına gelmiyor, sa-
dece ölçüyü yukarı taşıdığımızı gös-
teriyor. Size birazdan yaklaşık 20 yıl
içinde bildiğimiz işlerin sona erecek
olmasının, insan toplumunun sonu
anlamına gelmediğini gösterece-
ğim.
Aslında çalışma toplumunda ya-
şamak zorunda değiliz, öyle değil
mi? Benim yaşımdaki çoğu erkek
hayatlarının sonuna kadar çalışıyor.
Çoğumuz istisnasız günde 12 saat
çalışıyoruz, değil mi? Bizler çalışma
kültüründe yaşıyoruz. Ama 20 yıl
içinde yeterince yapay zekaya sahip
olursak artık çalışma kültüründe ya-
şamak zorunda kalmayız, öyle değil
mi? Günde 3-4 saat çalışır ve aynı
geliri elde ederiz. Belki bir vatandaş-
lık gelirimiz olur. Bu durum kabaca
20 yıl uzağımızda. Şimdi, bu üstel
(eksponansiyel) eğriye geri dönelim.
Ben daha önce müzik işindeydim
ve bunlar (ekranı gösteriyor), müzik
sektöründe ortaya çıkan yeni işler.
Çalma listesi bilimcileri, internet

meme’i yapımcıları, dijital yüksel-
ticiler… Biliyorsunuz ki artık kimse
kayıt stüdyosunda çalışmıyor. De-
mek istediğim, bugün bir CD veya
DVD satın alır ve bunu çocuklarını-
za yılbaşı hediyesi olarak verirseniz,
size bir terapist çağırırlar, değil mi?
Sizde bir terslik olduğunu düşünür-
ler.
İşte size ortaya çıkan bir sürü yeni
işin listesi: Toplumsal risk yöneticisi,
iş etiği amiri, veri nesnelliği müdürü,
doğa eksikliği terapisti, iş ve eğitim
geliştirme uzmanı, gençlik koçu…
Diğer bir deyişle, çocuklarımız kendi
işlerini yaratacaklar ve bizim onları
buna hazırlamamız gerekiyor. Aynı
anda çok fazla şey oluyor ve bizler de
bu sürecin bir parçası olarak yeri gel-
diğinde geleneksel iş yapma yöntem-
lerine devam ederken yeri geldiğinde
de bunu yapacağız (ekranı gösteri-
yor: modern yöntemler). Burada bu
ikisi arasında bir seçim yapmamız söz
konusu değil. COVID krizi bize çok
hızlı bir şekilde ileri-geri gidebilece-
ğimizi ve bu konuda iş birliği yapa-
bileceğimizi gösterdi. Sonuç olarak
geleceğin işleri hibrit olacaklar. Dell
Bilgisayarları 2 yıl önce bir liste ya-
yımladı ve bu listeye göre 2030’daki
yeni işlerin %70’i bugün mevcut bile
olmayan işler. Bizler kendi işlerimizi
üreteceğiz. Uydurmamıza bile gerek
kalmayacak. Yani, gelecekte bizim
hayal edemeyeceğimiz kadar çok iş
olacak. Örneğin; bugün sosyal med-
ya kullanıyorsanız ki bundan 10-12
yıl önce sosyal medya yoktu, orada
bugün 21 milyon iş var. Türkiye’de
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU ÇAĞRILI KONUŞMA: DİJİTAL OBEZİTE
birçok insan zaten şu anda olduğu
gibi dünya genelindeki şirketlerde
sanal olarak çalışacak. Ancak bu,
“esnek ekonomi” denilen şeyde çok
daha geniş bir şekilde gerçekleşe-
cek.
Biraz da eğitimin geleceği hakkında
konuşalım. Her yerin teknolojiyle
çevrili olduğu bir dünyada yaşıyo-
ruz; büyük veri, bulut bilişim, nes-
nelerin interneti… her yer teknoloji
ile çevrili. Bu durum büyük ihtimalle
değişmeyecek de. Bunların bir kıs-
mını reddedebiliriz, farklı kurallar
koyabiliriz fakat en nihayetinde eği-
timde yapmamız gereken şey “yeni-
den insanlaştırmak” olacak. Çünkü
bizi makinelerden ayrı tutan şey,
makine olmamamız. Peki neden
makine olmak için okuyalım ki? Ben
Brezilya’da MBA sınıflarında eğitim
veriyorum, orada müfredatın insan-
lara yalnızca geçmişi ve onu tekrar
etmeyi öğrettiğini gördüğümde
hayrete düşmüştüm. Bir robot gibi
çalışırsanız, robotlar işinizi elinizden
alır. Eğer bir robot gibi öğrenirseniz
asla bir iş sahibi olamazsınız. Bu, bi-
zim gerçekliğimiz. Hem neden ro-
bot olmak isteyelim ki? İnsanların
en iyi yaptığı şeyleri yapalım; hayal
gücü, sezgi… Einstein “hayal gücü,
bilgiden çok daha önemli” diyor.
Ama tabii bunu söyleyen kişi Eins-
tein, kendisi epeyce bilgi sahibi biri.
Ben de oyumu bilgi ve hayal gücüne
sahibi olmaktan yana kullanıyorum
ama hayal gücünü yeniden işin içi-
ne katmamız gerekiyor. Bu gördü-
ğünüz (ekranı gösteriyor), çalışma
piramidi. Bunu bastırıp masanızın
üzerine koymalısınız. Çalışma pi-
ramidinin en alt kısmında veri ve
ham bilgi yer alıyor, sonrasında
entelektüel bilgi. Makineler bunu
öğreniyorlar. Bundan hoşlanmaya-
biliriz ama onlar veri ve ham bilgi
konusunda oldukça iyiler. Makine-
ler ayrıca entelektüel mantık konu-
sunda da çok iyiler. Ancak bunların
üzerindeki basamaklarda insanla il-
gili şeyler yer alıyor, değil mi? Daha
derin bilgi, sessiz bilgi, anlama…
Size bilgi ve anlama arasındaki far-
kı anlatayım. Çocuklarınız okuldan
eve geldiğinde 13 yaşındaki oğlunuz
yemek masasına oturuyor, manyak
gibi gülümsüyor, çok garip görünü-
yor ve bir şey de söylemiyor olsun.
Size gününün nasıl geçtiğini anla-
tıyor, notlarından veya servisinden
bahsediyor olabilir. Buna bilgi denir.
Ancak anlama şöyle bir şey: Siz onu
gördüğünüzde hayatında ilk defa
âşık olduğunu anlarsınız, bunu öyle-
ce bilirsiniz. İşte buna anlama denir.
Makineler için bu imkânsız. Gele-
cekteki işimiz bu: anlama, bilgelik ve
amaç. Okulda öğretmemiz gereken
şey de bu işte. Veri ve entelektüel
bilginin bizi güvende tutacağı dü-
şüncesinden uzaklaşmamız lazım.
Çünkü öyle olmayacak. Yaklaşık 10
yıl içinde yenilmiş olacağız. Bu iyi bir
şey. Elbette daha fazla bilgiye sahip
olabilmeyi denerim ama iş mantığa
geldiğinde bir bilgisayardan daha
akıllı olamam. Fakat farklı yollar
bulurum, öyle değil mi? Bu, kişilikle
ilgili, karakterle ilgili, zihniyetle ilgi-
33
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU ÇAĞRILI KONUŞMA: DİJİTAL OBEZİTE
li. Ben buna gelecek zihniyeti diyo-
rum. Keşke Türkiye’deki her öğrenci,
ister lisede olsun ister üniversitede
olsun bu gelecek zihniyetine sahip
olsa ve bu sayede geleceğin ne ge-
tireceğini anlasa. Gelecek zihniyeti,
bugün burada (belli bir noktayı işa-
ret ediyor) olsak da bir ayağımızın
gelecekte olmasını ifade ediyor.
Amerikalılar bu konuda oldukça
iyiler, hayal güçleri var. Esasen her
Amerikalı dünyayı yeniden keşfet-
mek ister; bu onların milli sporu.
Ben orada 17 yıl yaşadım. Gelecek
önemli ve bizim de bunun nereye
gittiğini öğrenmemiz gerekiyor. Bu-
nun anlamı, duygusal kısmı oluştu-
ran EQ: insan olmak ve IQ arasında-
ki dengeyi bulmak. Araştırmaların,
kadınların EQ düzeyinin erkeklerin-
kinden daha yüksek olduğunu gös-
terdiğini biliyor muydunuz? Bu du-
rum, kadınlar tarafından yönetilen
ülkelerin neden COVID krizinde
daha iyi performans gösterdiğinin
cevabı olabilir. Yeni Zelanda başba-
kanı Jacinda Ardern, bunun güzel bir
örneği. Biraz daha böyle örneklere
ihtiyacımız var. Bunun üzerinde ça-
lışmalı ve daha fazlasını bulmayı de-
nemeliyiz. Ben, bununla ilgili “güzel
gelecek” adını verdiğim bir film ha-
zırladım. Filmi, thegoodfuturefilm.
com adresinden izleyebilirsiniz, ge-
leceğin nasıl güzel olabileceğini gö-
rebilirsiniz. Sanırım Türkçe altyazılı
bir versiyonu da var.
Ve konu buraya geliyor (ekranda
STEM yazıyor), değil mi? STEM eği-
34
timine bayılıyoruz. Özellikle burada,
Almanya’da ve benim şu anda ya-
şamakta olduğum İsviçre’de STEM
eğitimini çok seviyoruz. Birkaç yıl
içinde STEM’in artık iş bulma ga-
rantisi sağlamayacak olması dışın-
da bir sakıncası yok. Çünkü bilim,
teknoloji, mühendislik ve matema-
tik makineler tarafından en azın-
dan belli bir düzeye kadar öğreni-
lebiliyor. Hindistan’da her yıl en az
1 milyon mühendis mezun oluyor.
Ayrıca Hindistan’da ayda ortalama
300 dolar, köprü inşaatı gibi har-
camalara ayrılıyor. Bir makinenin
köprü inşa edebileceğini düşünmü-
yorsunuz, öyle mi? Fakat ev inşa
eden makineler var, helikopter uçu-
rabilen makineler var. STEM’den
öte bizim HECI’ye ihtiyacımız var
(HECI: humanity, ethics, creativity
and imagination): insanlık, etik, ya-
ratıcılık ve hayal gücü. Her bilim in-
sanının bilim dışında kalan konuları
da anlaması gerekiyor. İdeal kombi-
nasyon: sanat ve bilim. Huzur içinde
yatsın, Steve Jobs’ın da birçok kez
söylediği gibi “Gelecek, bu iki şeyin
bir kombinasyonu”.
Eğitimin nasıl şekillendiğine baktığı-
mızda genel olarak pek çok ülkede
paradigma değişimine yanıt ver-
mediğini görüyoruz. Finlandiya’da
örneğin, göreceğimiz tek, gerçek ve
büyük değişim tam olarak bu olacak
(ekranı gösteriyor: STEM ve HECI).
Gelecek söz konusu olduğu sürece
bunun önemli bir konu olduğunu
düşünüyorum. Bir diğer konu ise
daimî olarak VUCA içinde olan bir
geleceğe doğru gidiyor olduğumuz
(VUCA: Volatility, Uncertainity,
Complexity, Ambiguity). VUCA;
geçicilik, belirsizlik, karmaşıklık ve
muğlaklık anlamına geliyor ve bu
durum daha iyiye de gitmeyecek.
Dünyanın sakinleşmesini istemeyi
bırakın çünkü öyle bir şey olmaya-
cak. Önümüzdeki 10 yıl, bundan
önceki 100 yıldan çok daha faz-
la değişiklik getirecek. Dünyanın
VUCA ile patladığını göreceğiz.
Fakat ihtiyacımız olan şey VUCA’yı
ters yüz etmek, öğrencilerimize öğ-
retmemiz gereken şey bu: Hızlılık,
açık görüşlülük, birlikte yaratma ve
harika bir insan olmak için kullanı-
lan eski güzel bir Amerikan sözcü-
ğü: muhteşemlik (Ters yüz edilen
VUCA: Velocity, Unorthodoxy,
Co-creation, Awesomeness). İşi-
mizin geleceği, insan olmak. Bizim
gelecekteki işimiz bu ve aynı za-
manda eğitim sürecinde öğrenme-
miz gereken şey de bu. Hindistanlı
filozof C. K. (Coimbatore Krishna-
rao) Prahalad’dan çok güzel bir alıntı
(ekranı gösteriyor), diyor ki “Gelece-
ği hayal etmek, geçmişi analiz et-
mekten daha önemli olabilir. Bugün
artık şirketler kaynaklarıyla sınırlı
değil, hayal güçleri ile sınırlılar. Ben
ülkeler için de aynı durumun geçerli
olduğunu söylüyorum. Ülkeler artık
yalnızca bilimin gerektirdiği kaynak-
larla sınırlı değiller, hayal güçleriyle
sınırlılar. Çin’in yaptığı da tam ola-
rak bu, fark ettiniz mi? Çin, sürekli
bir şeyler icat ediyor, güneş enerjisi-
ne önderlik ediyor, yapay zekaya ön-
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU ÇAĞRILI KONUŞMA: DİJİTAL OBEZİTE

derlik ediyor, tıbbi ilaçlara önderlik

ediyor, bütün bunlara önderlik edi-
yor. Elbette COVID krizi nedeniyle
zor günler geçirdiler. Sonuçta, hayal
gücü ile sınırlı olmak… gelecek ora-
ya doğru gidiyor.

Şimdi, son birkaç düşünceyi payla-

şıp aranızdan ayrılacağım. Önce-
likle geleceğin, her ne kadar bazen
öyle görünse de göründüğü kadar
kötü olmayacağına inanalım. Ge-
lecek hakkında düşünürken bunun
ne demek olduğunu da düşünelim,
çünkü Buckminster Fuller tarafın-
dan söylenen şöyle güzel bir söz
var: “Geleceği nasıl görüyorsak öyle
davranırız; nasıl davranıyorsak ona
dönüşürüz.” Eğer geleceği seçe-
neklerin olmadığı, insanlar için bir
kabusa dönüşmüş, iklim değişimi
sorunu çözülmemiş, insanların bir-
biriyle iş birliği yapmadığı, dünyanın
her yerindeki diktatörlerin savaşlara
yol açtığı… Evet, bu biraz gerçekçi
bir öngörü olabilir. Fakat geleceğin
bundan farklı olacağına inanmanız
gerekiyor. Çünkü gelecek hakkında
olumsuz şeylerin olacağına inanır-
sak yaratacağımız gelecek de öyle
olur. Bu, aynı zamanda eğitim için
de oldukça önemli.
En başında söylediklerime dönecek
olursak… Öğrencilerimizin geleceği
icat etmesini sağlayalım. Çünkü bi-
zim için mümkün olabilecek her tür-
lü olasılık mevcut, bunun için tüm
araçlara sahibiz. İhtiyacımız olan
şeyler ise istek, amaç, sağduyu…
Burada bakmakta olduğumuz ge-
leceğe doğru ilerlerken birkaç şeye
dikkat çekmek istiyorum; birkaç
pratik tavsiye:
➤ Kurunun yanında yaşı da yak-
mayın (Don’t pour out the baby
with the bath water). Sırf dijital
obeziteden bahsediyoruz diye
bu, çocuklarınızın Ipad’i olama-
yacağı anlamına gelmiyor. Ipad
ile ilgili kötü olan şey, 4 yaşında-
ki bir çocuğun, 6 saatlik uçuşta 5
saat boyunca Ipad ile bir şeyler
izlemesinden sonra plaja gittiği-
nizde yine elinde Ipad ile görme-
niz. Bu, Ipad’in kötü yönü. Bu-
rada orta yolu bulmak devreye
giriyor.
➤ Teknoloji, sınırı aştığı zaman açık
bir şekilde ve yüksek sesle “Ha-
yır” dememiz gerekir. Bir şirkette
çalıştığımı, onların ofisinde, ya-
lan söyleyip söylemediğimi an-
lamak üzere yüzümü taramaya
yarayan bir yapay zekayla otur-
duğumu düşünün. Bu temelde
kötü bir şey. Buna “hayır” de-
riz, ben Facebook’a hayır dedim
ve daha başka bir sürü şeye de
hayır dedim. Sosyal ağlarda özel
şeyler yayınlamıyorum.
➤ Çocuklarımız için ekran zamanı-
nı kısaltıp insan zamanını artır-
mamız gerekiyor. Bence bu çok
önemli. Bu, ekranın kötü olduğu
anlamına gelmiyor sadece ekra-
nın her şey olmadığı anlamına
geliyor. Ekranın kötü olan tarafı
sahte bir gerçeklik ve şarj bitene
kadar süren bir mutluluk duygu-
su yaratması.
➤ Çevrimdışı olmak, yeni bir lüks
çeşidi. Komik olan şu ki bundan
10 yıl önce burada oturup keş-
ke Anadolu’da veya her nere-
deyseniz orada internet olsaydı
derdim, çünkü o zaman inter-

35
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU ÇAĞRILI KONUŞMA: DİJİTAL OBEZİTE
net çalışmıyordu. Bugünse “Aa,
internet çalışmıyor, özgürüm”
diyoruz. Benim bir müşterim
var, bir İsviçre oteli. Oraya kayıt
yaptırırken internet ve telefon
çalışmadığı için fazladan para
ödemeniz gerekiyor. Onları en-
➤ Makul düzenlemeler getirmeye
gelliyorlar. Bunun için fazladan
para ödüyorsunuz. Bu yüzden
fırsat bulduğunuz her an çevrim-
dışı olma lüksünü yakalamaya
çalışın. Sizin için pratik bir tavsi-
ye: Biz evde haftanın 1 gününü
medyasız bir gün yapmaya ça-
lışıyoruz. Medyasız gün demek
televizyonun, internetin, tele-
fonun olmaması demek. Eğer
bunu tüm gün yapamıyorsanız o
zaman yarım gün yapın ama bi-
raz olsun kaçmayı deneyin.
➤ Bir de bu doğa yoksunluğu bozuk-
luğu adı verilen şey var. Dijital
medyada çok fazla zaman geçi-
36
rip doğaya yeterince vakit ayır-
mıyoruz. Biliyorsunuz ki doğa bu
kopukluk hissinin nihai çözümü.
Bu nedenle doğaya daha fazla
çıkıp onun keyfini çıkarmamız
çok önemli.
çalışın. Şimdiye kadar gördüğü-
müz ve bundan sonra da göre-
ceğimiz gibi Avrupa Komisyonu
kural üzerine kural getiriyor, de-
ğil mi? Dijital Hizmetler Yasası…
buna gerçekten ihtiyacımız var.
Teknoloji çok güçlü ve bizler sa-
dece bireyleriz, bu ortamdaki en
kötü suçlulara karşı devlet tara-
fından korunmaya ihtiyacımız
var. Bu nedenle Avrupa Komis-
yonunu aşırıya kaçmadan ko-
runduğumuz bir geleceğe doğru
ilerlemek konusunda destekle-
mek. Bu işin çok önemli bir kıs-
mı.
➤ Ve son olarak okullara insani bi-
limleri geri getirin. Sanat, etik,
dil, müzik ve spor… çünkü bunlar
bizi bir bütün haline getiren şey-
ler. Bizim makine olmamamızı
sağlayan şeyler. Gelecekte eğer
bir makine olacaksanız iş piya-
sasında bir şansınız olmayacak
demektir. Tabii eğer milyonda
bir görülen bir süper bir makine
değilseniz.
Buckminster Fuller’ın kullanmayı
çok sevdiğim çok güzel bir sözü var:
“Eğitimin, dünyanın en büyük en-
düstrileri arasında birinci sırada yer
alacağı bir geleceğe doğru ilerledi-
ğimizi düşünüyorum” diyor. Çünkü
eğitim yaşam boyu devam edecek.
Sürekli olarak yeni sertifikalar, yeni
meslekler, yeni diplomalar ve her
türden yeni şeyler ortaya çıkacak.
Eğitim kısmen sanal olacak, böyle-
ce herkes eğitim alabilecek. Pek çok
insan bir sonraki Google örneğinin
eğitimde olacağını söylüyor. Bence
Pink Floyd’un o zamanlar düşün-
düğünden çok daha fazla eğitime
ihtiyaç duyacağımızı hatırlamamız
oldukça önemli.
Daha önce bahsettiğim sihir, manik
ve toksik konusuna dönecek olursak
sihri sevmekte bir sorun yok. Sihri
ben de seviyorum, Disneyland’i se-
viyorum, Netflix’i seviyorum veya
bunlar gibi şeyleri. Bir miktar manik,
tamam o da olabilir. Fakat isteme-
diğimiz şey şu: Teknolojinin toksik
kullanımından korunmak istiyoruz.
Veri izleme, teknoloji teftişi, tekno-

lojinin kötüye kullanımı…. Bizi insan
yapan şey bu, sahip olduğumuz şey
bu. Buradaki kritik faktör şu: Tekno-
lojiyle kurduğumuz bağ arttıkça bizi
insan yapan şeyleri daha fazla koru-
mamız gerekir. İmkânsız bir göreve
benziyor değil mi? Fakat çözüm bul-
mamız gereken nokta burası. Size
en başta söylediğim şeyi hatırlayın:
Dünya, siyah veya beyaz değil ve
siyah veya beyaz cevaplar vermenin
bir yararı olmayacak. Dünya karma-
şık bir yer ve bu değişmeyecek. Aynı
anda hem pro-aktif olmanın hem de
tedbirli olmanın yolunu bulmamız
gerekiyor. Eğitimde bu, işe yarayan
şeyi yapmaya devam etmek anla-
mına geliyor. Bilimde, teknolojide,
mühendislikte, işe yarayan herhangi
bir şey, 10 yıl içinde de işe yarama-
ya devam edecek mi? Tedbir olarak
niteliklerimizi, hayal gücümüzü,
yaratıcılığımızı, tasarım şeklimizi
geliştirmenin yeni yollarına başvur-
mamız gerekmez mi? Örneğin; mü-
hendislikteki eski paradigmaların
dışına çıkmak… İlginçtir ki mühen-
dislik topluluklarına baktığınızda
hepsinin aynı soruyla mücadele
ettiğini görürsünüz: Mühendislik
düşüncesinden yaratıcı düşünceye
nasıl geçebiliriz? Mühendislik ya-
ratıcı olmadığı için değil, yaratıcı…
Ama bunu nasıl başarabiliriz? Çünkü
gelecek kesinlikle bu yönde ilerleye-
cek.
Size kitabımdan bir alıntı yapmak is-
tiyorum. Kitap bu cümle ile bitiyor,
bu arada kitabın Türkçesi de mev-
cut. “Teknolojiye kucak açın ama
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU ÇAĞRILI KONUŞMA: DİJİTAL OBEZİTE
ona dönüşmeyin”. Bu bence hem
insan olarak bizim için hem de eği-
timin içindeki bizler için çok önemli
bir kural. Diğer bir müthiş alıntı da
Albert Einstein’dan: “İnsan ruhunun
teknolojiye galip gelmesi gerekiyor”.
Bu söz, 1941 yılında söylendi. Ne
olursa olsun teknolojinin bizi insan-
lıktan çıkarmasına ve verimli olama-
dığımız için bizi uzaklaştırmasına
izin vermemeliyiz.
Eğitim hakkında ve ne yöne doğru
gittiğimiz hakkında düşünmek çok
önemli. Gelecek için eğitim… Bu
nedir? Cevap, şu gördüğünüz (ek-
ranı gösteriyor) dört şey: Algılama,
anlama, hayal etme ve harekete
geçme. Müfredatları gözden geçirir-
ken bunu tekrardan düşünelim. İn-
sanların hayal kurmasını sağlayacak
bir müfredat mı? Bu kısmı atlayıp
doğrudan buraya geçersek, yani ha-
rekete geçme ve yaratma noktasına
geçersek olacak şey, yanlış şeyler
yaratmamız olur. Çünkü öncesinde
hayal etmedik. Bu konu hakkında
bütüncül bir biçimde düşünmemiz
oldukça önemli.
Sonuç olarak, hepinize çok teşek-
kür ediyorum, çok fazla bilgiyle dolu
uzun bir konuşmaydı. Çok teşekkür
ediyorum.
✽
37
Panel 1:
Dijital Obezite Nedir?
➤ Dijitalleşmenin toplumsal ve ekonomik etkileri nelerdir?
➤ Dijital obezite ve dijital bağımlılıkla nasıl baş edilir?
➤ Dijital sağlığı sağlamanın yolları

Moderatör: Prof. Dr. Acar Baltaş, Psikolog

Konuşmacılar:

■ Prof. Dr. Ferhan Odabaşı, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü Öğretim Üyesi

■ Tanol Türkoğlu, Robert Koleji Teknoloji Yöneticisi (CTO)

■ Dr. Ali Taha Koç T.C. Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi Başkanı
Moderatör

Prof. Dr. Acar Baltaş

Psikolog

Konuşmacılar

Prof. Dr. Ferhan Odabaşı

Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi
Bölümü Öğretim Üyesi

Tanol Türkoğlu
Robert Koleji Teknoloji Yöneticisi (CTO)

Dr. Ali Taha Koç

T.C. Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi
Başkanı
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL OBEZİTE NEDİR?
Prof. Dr. Acar Baltaş
Psikolog
Efendim, hoş geldiniz. Burada ağır-
lıklı olarak eğitim camiasının men-
suplarının olduğunu düşünüyorum,
yani öğretmenlerin, eğitim yöneti-
cilerinin olduğunu düşünüyorum.
Dolayısıyla, meslektaşlarımla bera-
ber olduğum, bir arada olduğum bir
ortamda hissediyorum kendimi.
Bu toplantıya hazırlanırken geriye
doğru baktığımda şunu gördüm. Bir
kere insanlık tarihindeki iki büyük
değişimin ikincisini yaşıyoruz biz,
kendi hayat süresi içinde gerçekle-
şen. Bir an için kendinizi 1900 yılında
doğmuş bir insan olarak düşünün.
Şehrin merkezinde aileniz yaşıyor,
eviniz merkez meydanına bakıyor. 10
yaşına geldiniz ve siz de camdan dı-
şarıya bakıyorsunuz ve artık yaşadık-
larınızı hatırlayabiliyorsunuz. O yaş-
tasınız, 10 yaşında. Şehrin merkez
meydanına bakan evinizden dışarıya
baktığınızda ne görürsünüz? Bunu
bir hayal edin. İnsanlar, atlar, araba-
lar, faytonlar, daha büyük faytonlar.
30 yaşına geldiğinizi düşünün. 1930
yılında aynı pencereden baktığı-
nızda, aynı evde yaşadığınızı kabul
ederek, ne görürsünüz? Manzaranın
40
önemli ölçüde değiştiğini, faytonla-
rın yerini arabaların ve tramvayların
aldığını, yani raylı sistemlerin, şehir-
ler arasında da trenlerin.
Şimdi mobilite, hareket, insan ha-
yatındaki 3 büyük kararı değiştirdi.
İnsanın hayatında verdiği 3 önemli
karar var: Birincisi, nerede yaşaya-
cağım? İkincisi, ne iş yapacağım?
Üçüncüsü de bunu kiminle yapaca-
ğım? Bu 3 karar, insanların kahir ek-
seriyeti için yani büyük çoğunluğu
için kendiliğinden verilirdi. İnsanlar
doğdukları yerde yaşar, annelerinin
babalarının yaptığı işi yapar, sonra
kuzenlerden biri veyahut da komşu
çocuklarından biriyle evlenirdi. Ha-
yatını onunla sürerdi. Bu 3 kararın
değişmesi, insan hayatında ve top-
lum yapısında biraz evvel Gerd’in
sunuşunda da duyduğumuz ve bize
hissettirdiği gibi, çok büyük dönüşü-
me, değişime sebep oldu. Şimdi aynı
şeyi biz kendi hayat süremiz içinde
ikinci büyük değişimi yaşıyoruz. Yani
bir hayat süresi içinde, içine doğma-
dığımız bir dünyada yaşıyoruz.
Bundan 110-112 yıl önce Güney Kut-
bu’na giden kaşiflerin bir mottosu
vardı: “Öngörülemeyen koşulların
öngörülebilir olduğu bir ortama git-
mek.”. Yani sürprizlerle karşılaşma-
nın sürpriz olmadığı bir yolculuğa
çıkmak. Bundan 110 yıl önce Güney
Kutbu’na gitmek, Mars’a gitmekten
daha tehlikeli bir olaydı. O sebeple
şimdi biz de sürprizlerle karşılaş-
manın sürpriz olmadığı bir evreye
yöneliyoruz. Önümüzde öyle bir
hayat var ki biraz evvel Gerd’in de
anlattığı gibi, gerçekten geleceğin
daha iyi olacağını düşünmemiz için
sebeplerin olduğu farklı bir dünyaya
mı gidiyoruz? Yoksa teknolojinin öl-
dürdüğü işlerin nihayetinde insanlar
tarafından, daha fazla insan tara-
fından daha farklı işler yapılmasının
imkânının olduğu bir alana mı? O
işleri yapacak olan insanların sahip
olacakları nitelikler neler olacak?
Şimdi bugün bu toplantıda sizlere
bunun tarihçesi, tarifi ve sonuçları
üzerinde düşüncelerini paylaşacak
3 değerli konuşmacı var, benim gi-
rişimden sonra. Çünkü nihayetinde
teknolojik araçlar, insan bedeninin
uzantısı. Yani gözlüğü gözümüzün
uzantısı olarak, tekerleği ayakları-
mızın uzantısı olarak kullanıyoruz.
Bunun gibi birçok şeyi söylemek
mümkün. Bilgisayarı da zihnimizin,
beynimizin uzantısı olarak. Şimdi
bu bilgisayar, zihnimizin uzantısı
olmaktan çıkıp zihnimizin ötesine
geçiyor. Üstelik sahip olduğumuz
zihnimiz, beynimiz aslında bundan
2 milyon yıl önceki yapısı sebebiy-
le, yani evrim sürecindeki gelişmesi
sebebiyle bu tür problemlere uyar-
lanmış bir beyin değil. Savaşmak,
kaçmak, ormanda ve mağarada yo-
lunu bulmak üzere, hayatta kalmak
üzere programlanmış bir yapıyı biz
şimdi bunun çok ötesindeki sorun-
ları çözmeye yöneltiyoruz. Şimdi bu
sorunlar neler, böyle bir ufuk açıcı,
problemi geniş perspektiften gör-
meye, konumlandırmamıza imkân
verecek bir girişten sonra ben sözü
Ferhan Hocama bırakmak istiyo-
rum. Ferhan Hoca dijital obezitenin
anlamı, tarihçesi ve bunun yol açtığı
yorgunluklar üzerine kendi mizahını
da katarak sizi ve bizi aydınlatacak.
Buyurun Hocam.
✽

Prof. Dr. Ferhan Odabaşı: Çok te-
şekkür ediyorum Acar Hocam. Ön-
celikle burada bulunmaktan çok
mutluyum, onu bir söyleyeyim. Sa-
ğımda solumda yıllarca tanışmak is-
tediğim ama yüz yüze görmediğim
fakat her hafta yazılarını okudu-
ğum, her çıkan kitabını okuduğum
insanlar var. Daha önceden burada
sadece Ali Taha Bey’i izledim, onu
biliyordum. Burada tanıştım, yüz
yüze görüştüm, onun için çok mut-
luyum.
Ama tabii başta bu teklifi aldığımda
mutsuz olmadım mı oldum. Sayın
Selçuk Pehlivanoğlu, sağ olsunlar
arama nezaketini gösterdiler ve
dediler ki dijital obezite. İnsan bili-
yorsunuz alıngan olunca, bir konuda
hassas olduğu zaman hafif üzerine
alınıyor. Şimdi onun dijital tarafı in-
sanı hiç ürkütmüyor da obezitenin
o obezite tarafı yani. Baya bir şaka
mı yapıyor, acaba ne oluyoruz de-
dim (gülüyor). Çünkü dijital obezi-
te konusundan, itinayla kaçtım bu
konuyu çalışmaktan. Yani obezite
tarafı beni çok sıktı. Fakat tabii Al-
lah’ın sopası yok ki vursun, işte bu-
raya geldik. Şu anda konuşacağız ve
oturdum böyle gayet güzel sizler
için obeziteyi çalıştım. Nereden çık-
mıştır? Latince obezitastan çıkmış
efendim, 16. yüzyılda. Sonra 1963’te
bu işin, obezitenin öldürücü bir şey
olduğu anlaşılmış. 1963’te de Payne
demiş ki morbid obezite diye bir şey
var, bu obezite insanı öldürür, onun
için dikkatli olmanız lazım demiş.
Daha sonra dijital obeziteye baktı-
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL OBEZİTE NEDİR?
ğımızda da 2013 yılında The Guardi-
an gazetesinde -yine ismini okuya-
cağım- Julian Borra isimli şahıs bir
yazı yazmış. İlk defa dijital obezite
kavramı The Guardian’da çıkan bu
makalede, 2013 yılında kullanılmış.
Yazar demiş ki biz bu teknolojiyi bir
şey zannediyoruz ama bu teknoloji
bize getirdiği yükle bizi öldürecek,
yani bu dijital obezite bizim sonu-
muz olacak demiş, bu konuda yoru-
munu yapmış ve obezite daha sonra
dijital obezite olarak kullanılmaya
başlanmış.
Fakat bir müddet, dijital obezite o
benim korktuğum tanımla karıştı-
Prof. Dr. Ferhan Odabaşı
rılmış. Şimdi dijitalleşmeyle birlikte
oturuyoruz bilgisayarın başında hiç Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi
fark etmeden, bir bakıyorsunuz ki 2 Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri
saat olmuş. İki saattir hiç kıpırdama- Eğitimi Bölümü Öğretim Üyesi
dan oturmuşuz. Az evvel Gerd Leo-
nhard anlatırken bir laf söyledi, çok
karşı obezim. Yemeğe karşı obezim.
hoşuma gitti: Nature deficit disorder
Takıya karşı obezim. Süse karşı obe-
diye, hepimizde var, yani otururken
zim. Konuşmaya obezim. Onun için
tabiatı kaçırıyoruz, ıskalıyoruz. Biz
obezite her yönüyle ele alınması ge-
mahalle çocuğuyduk, daha şanslıy-
dık. Şimdiki çocuklarımız daha da reken çok önemli bir konu ve gün-
kötü biçimde. Bunlar oturunca da demimizde şu anda. Bütün dünya
efendim, yiyorlar, hareketleri yok, bu konuyu çalışıyor. Şimdi Allah’ın
onun için obeziteye yol açıyor diye sopası yok dedim, size Türkiye’den
örnek vereyim. Bu bir haftanın geç-
bir karmaşa olmuş. Dijital obezite-
nin kendisini bulması çok yenilerde. mişi. Bu hafta, geçen hafta Tanol
Onun için TED’in de bu konuyu seç- Hocamın yazı dizisi HBT: Herkese
mesi bizim için çok önemli. TED iyi Bilim Teknoloji’nin başlığı obezitey-
ki dijital obeziteyi seçmiş ve bizler di. Osman Müftüoğlu ne yazdı bu
de sizlerle birlikte bugün bu konuyu hafta? Obezite. Forum’da ne var,
tartışacağız.
dijital obezite. Demek ki obezite
Ben hayatın yalnızca bir alanında mevsimine girdik (gülüyor). Dolayı-
değil her türlü obezim. Öğrenmeye sıyla bunu güzel ele almamız lazım.
41
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL OBEZİTE NEDİR?
Bu dijital obezite dediğimiz, farkın-
da olmadan yığınları başımıza top-
lamak, belayı başımıza almak. Yani
onu da göreyim, bunu da göreyim,
onu da tutayım, bunu da tutayım.
İlk başlarda biz kibardık. Zannettik
ki bu internet gidecek, kalmayacak,
hemen her şeyin çıktısını alırdık, ha-
tırlıyor musunuz o anları? Üç may-
mun falan çıktısı alınır, hemen oda-
lara asılır. Ne toner harcadık, yani o
zaman onun obeziydik, bitecek de-
dik, bitmedi. Fakat bizdeki bu iştah
da bitmedi. Biz Türk toplumu olarak
zaten acayip iştahlı bir ekibiz, yani
her konuda iştahlıyız. Bir yenilik ge-
liyor, mesela dünyadan evvel Meta-
verse derneği bizde kuruldu. Bizden
görünce baya kıskanmışlardır. Belki
yurt dışında da kurulmuştur. Siz
daha iyi bilirsiniz Ali Bey.
- Dr. Ali Taha Koç: Birkaç tane oldu.
42
- Prof. Dr. Ferhan Odabaşı: Tür-
kiye’de mi birkaç tane oldu? Tür-
kiye’de çiğ köfteci gibi her yerde
Metaverse derneği. İştah bu, biz
bu işi merak ediyoruz. Nasıl oluyor,
nasıl bitiyor diye merak ediyoruz.
Ben Kayseri’de doğdum büyüdüm.
Kayseri TED öğrencisi ve de öğret-
meniydim efendim. Kayseri’de öyle
bir ticari ahlak vardır. Birisi iyi iş ya-
parsa hemen yanına birisi açar. Aynı
şeyden ben de satarım diye. Böyle
yan yana yorgancı olurlar, düğmeci
olurlar. Ondan sonra orası düğme-
ciler sokağı, yorgancılar sokağı diye
anılır. Şimdi bizdeki bu iştah, bizi de
kendisine çekiyor.
Bende öğrenme merakı var. Ben
öğrenmeyi, okumayı çok seviyo-
rum. Onun için kendim için en gü-
zel mesleği seçtiğime inanıyorum.
Akademisyen olmak okumakla eş
değer, çünkü okumanız lazım. Ken-
dinizi geliştirmeniz lazım. Güzel de
bir alan nasip etti Allah bana. Ben
İngilizce hocasıydım. O da çok gü-
zel bir alandı. Yine onda da çok gü-
zel şeyler yapardım eminim. Fakat
bu dijitalleşme aldı başını gidiyor.
Şimdi muhasebe profesörü olan bir
arkadaşım diyor ki bana, ne konuşa-
caksın yine Ferhan? Baktığın zaman,
muhasebe profesörü; ne konuşaca-
ğız, zaten gittik yine, çıktı muhase-
be defteri, başka bir şey yok. Bakın
ilk gidecek gruplardan o (gülüyor).
Onun için bu alanın size verdiği iş-
tahla her şeyi öğreniyorsunuz.
Benim dijital obezitedeki ilk sıkın-
tım Twitter’la başladı. Öğrencile-
rim dediler ki Hocam Twitter diye
bir şey çıktı, şöyle bir şey 140 ka-
rakter falan, bana o çok cazip gel-
di. 140 karakterle kendinizi ifade
edebilmek. Ben hemen çocuklarla
bir başladım. Benim özgeçmişime
bakın, böyle 5-6 tane arka arkaya
Twitter projesi vardır. Amerika’ya
gittik. Twitter’ı yarışma yaptım.
Eskişehir’deki kuyumculara gittim,
bana altın hediye ettiler sağ olsun-
lar. Twitter’da kuşun kanadına altın
yapıştırdık, afiş yaptık. İlk beşe gi-
renlere altın hediye ettik. Şimdi o
da geçti, artık yapamazsın öyle bir
şey. Fakat ben Twitter’a girdim, çı-
kamıyorum. Twitter beni içine aldı.
Bütün her şeye hitap ediyor çünkü,
yani Twitter kullanırken kendimden
geçiyorum. Ona laf yetiştir, buna
laf yetiştir. Kavga varsa oradayız.
Düğün varsa buradayız. Sonra öyle
bir hale geldi ki birisi yılın sözcüğü

diye bir şey söyledi. Marmara Üni-
versitesinden bir hoca adını koymuş
metaswing diye. Metaswing’i de şöy-
le açıklamış: Çocuk sallarken parkta
sosyal medyasına bakmak. O ben-
dim işte. Torunlarım var ikiz, onları
parka götürüyorum. Sonra, o an be-
nim uyanma anım oldu. Dedim sen
ne yapıyorsun Ferhan? Sen ne yapı-
yorsun? Dünyanın en güzel iki çocu-
ğunu vermiş Allah sana, torunların
var, onları sallarken sosyal medyaya
bakıyorsun.
Tabii akademisyen olduğum için de
bir araştırmayla işe devam ettim.
Bir araştırma yaptım, self-study, yani
kendim üzerine çalıştım. Zaten ço-
cukluk yıllarımdan beri günlük tu-
tarım. TED’in bana verdiği en güzel
alışkanlıklardandır. O zaman İngiliz-
cemiz ilerlesin diye İngilizce tutar-
dık journallarımızı. Sonra o alışkan-
lıkla ben zaten günlük tutuyorum.
Ama bu iş için özellikle günlük tut-
tum. Bir de Kazakistanlı bir doktora
öğrencim olan Han Murat da benim
kritik arkadaşım oldu, eleştirel arka-
daşım. Ona anlatıyorum şöyle yap-
tım, tutmadı böyle yapacağım. Han
Murat’ın da Türkçesi bozuk olduğu
için öyle kibarca “Hocam acaba şöy-
le mi yapsanız?” falan demiyor. Tam
eleştirel arkadaş. “Olmaz hocam,
geçen hafta olmaz dediniz, olmaz.
Bırakacağım dediniz hocam, olmaz.
Başka yer açtınız, oradan girmek la-
zım hocam.”. Şimdi arada bir elim
gidiyor, giriyorum falan derken bir
haftanın sonunda bir fake hesap aç-
tım. Bu obezite böyle bir şey işte.
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL OBEZİTE NEDİR?
Gece kalkar buzdolabından da ye-
mek çalarsınız, bu da benzer bir şey.
Bir fake hesap açtım kendime fakat
bu fake hesabı hemen buldu benim
öğrenciler. Çünkü benim hastası
olduğum insanlar var. Ben esas on-
ları izliyorum. Onları izleyemeyince
kudurdum. Acaba Sonia ne yapıyor,
Amanda Third var bugün katılacak,
Amanda ne yaptı acaba falan diye
herkesi merak ediyorum. Sonra bu
fake hesap da tutmadı. Fakat ben
bununla uğraşa uğraşa kendimi çok
güzel terbiye ettim.
Fakat bu arada ortaya da şöyle bir
şema çıktı. Bugün Gerd’in anlattı-
ğını ben de yıllardır anlatıyorum.
Kürşat Hocama dedim ki “Kürşat,
ben anlatınca kaderci, muhafazakâr
diyorlar bana. Gerd anlatınca da hü-
manistik oldu.” Ben de söylüyorum
bunları. Ben de kendime göre bir
üçgen buldum. Dedim ki ve şununla
da çok övünürüm, dilci de olduğum
için çok hoşuma gider dille oyna-
mak. İngilizcesi ve Türkçesi aynı, bir
de böyle sözcüklerim vardır benim,
mesela “m” ile başlayacak her şey.
Hayatımda şu üç “m” yi çok severim.
Bunlarsız yapamam. Bir, melodi ola-
cak, içimde devamlı bir şarkı çalar.
İki, merhametim hiç eksik olmaya-
cak. Merhametim olmazsa olmam.
Üçüncüsü de mizah. Mizah olmaz-
sa olmaz, mizah hayatı kolaylaştırır,
yaşanılır kılar. Çok çektiğiniz, dertli
günleriniz olur, mizahla aşarsınız.
Bunları da “m” ile bulacağım dedim
ve çok güzel bir şey buldum, üçlü
bir şey buldum: Moderate: mutedil.
Merciful: merhametli ve Model: mo-
del olmak. Üçlü bir sac ayağı kur-
dum kendime ve bunu öneri olarak
herkese anlatmaya başladım. Birin-
cisi, sosyal medya için söylüyorum
ama dijital ortam için de alabilirsi-
niz: “Dijital ortamda mutedil olun.”
43
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL OBEZİTE NEDİR?
Bakın eğer bir etiket bulutu yapsanız
Gerd’in konuşmasından moderate
çıkar. Bir defa ortamla ilişkilerinizde
mutedil olacaksınız. Yani işi abart-
mayın, yeteri kadar, size güzel ola-
cak kadar. Acar Hocamın çok güzel
sözü vardır. “Doz zehirdir” miydi Ho-
cam?
- Prof. Dr. Acar Baltaş: Doz zehir-
dir. Yani Eczacılık Fakültesi öğrenci-
leri neredeyse ilk derste bunu öğre-
nirler: Doz zehirdir.
- Prof. Dr. Ferhan Odabaşı: Evet
yani dozunda, mutedil olun. Baş-
kalarıyla ilişkilerinizde merhametli
olun. Şimdi bunu uyarlıyorum ve
çok güzel kendimle de barıştım, et-
rafla da barıştım. Mesela birisi bana
bir şey söylüyor, cevap vermiyorum.
Daha cevap vermem gerekirse işte
hocam öyle demiştiniz ama işte
o öyledir de bu böyledir de. “Peki”
diyorum. Bir satır: “Peki”. Bitiyor,
44
bir daha yazmıyor kimse, bulaşmı-
yor bana, ateşkes. “Peki, tamam, o
sensin”. Merhametli olun birbirinize
karşı. İşi abartmanın, işi sürdürme-
nin sakıncaları bunlar. Dün Hocam
çok güzel bir şey söyledi. Ben belki
de onlarla fazla uğraşmadığım için
fazla sıkıntıya uğramadım ama siya-
set ve futbol mu demiştiniz Hocam?
- Prof. Dr. Acar Baltaş: Sosyal med-
yada siyaset ve futboldan, ikisinden
de uzak durmak lazım.
- Prof. Dr. Ferhan Odabaşı: Ben iki-
sinden de anlamıyorum. O zaman
daha rahatım demek ki. Ama benim
en fazla derdim BÖTE bölümlerinin
kapatılması, sürekli onla uğraşırız.
Çocuklar zorlarlar beni, hiçbir şey
söylemiyorsunuz Hocam diye. Ora-
lardan sıkıntı oluyor. Tabii siz bunları
yaptıkça da etrafınıza model oluyor-
sunuz. Bu da dördüncü ayağı. Siz ve
ortamda da model oluyorsunuz. Bu
üçlü sac ayağı bizim için çok önemli.
Şimdi bu dijital obezitenin bize
getirdiği yorgunluklar var. Bu yor-
gunlukların zamanla farkına varı-
yorsunuz. Mesela bu yorgunlukları
Hocamla paylaştım. Daha Türki-
ye’de fazla olmayan, ama olacak
olan yorgunluklar da var. Sizler için
biraz şöyle not aldım bu yorgun-
lukları. Hepimizin şikayetçi olduğu
belki, şifre yorgunluğu var. Şifre.
Her yere bir şifre kampanyası. Ban-
kaya ayrı şifre, LinkedIn’e ayrı şifre,
Twitter’a ayrı şifre. Türkiye’de faz-
la olmayan ama olacak olan, bakın
şimdilik gazeteleri okuyoruz öyle
Hürriyetleri Milliyetleri ama bunla-
rın hepsi, akıl vermiş gibi olmaya-
yım, ama yapacaklar, hepsi abonelik
sistemi getirecekler. Bugün dünya-
da benim takip ettiğim mesela New
York Times, The Guardian, Harvard
Business Review, hepsi abonelik
istiyor. Mesela Higher Education
Chronicle. Bunlar çok sevdiğim ve
okumaktan zevk aldığım şeyler.
Hepsinin abonelikleri var. Onlarda
tutturdum, hepsine aynı şifreyi kul-
lanabiliyorum, öğrendim, o güzel.
İkincisi başka bir şey, “akademik
yorgunluk”. Devamlı takip edecek-
siniz. Kürşat Hoca ne yaptı, Aşkın
Hoca bitirdi mi, Sadi Hoca ne ya-
pıyor, devamlı takip ediyorsunuz.
Akademisyenseniz eğer bunu da
yapmanız lazım. Kim, ne çalışıyor,
ne yapıyor, neyin peşinde? Bunları
görmeniz lazım. Güncel olarak bir-
birinizden haberdar olmanız lazım.
Benim meslektaşlarım ne yapıyor-
lar, ben neredeyim, duruyor muyum
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL OBEZİTE NEDİR?

diye. Bu başka bir şey. Bir başka şey,

tabii eğer öyleyseniz “ego yorgun-
luğu”. Çok yorucu bir şey. Devamlı
başkaları ne yapıyor diye takip et-
mek, o yorgunluk başka hiçbir şeye
benzemiyor. Ben yaşadığım için an-
latıyorum. Bakın şimdi bunu bildi-
ğim için söylüyorum. Kendinizi kötü
hissetmek. O imposter sendromu
diyorlar ya, o da yeni moda Hocam,
bu yetersizlik duygusu. Yani ben ya-
pamıyorum, herkes yapıyor, ben ne
yapıyorum diye soruyorsunuz ken-
dinize.

- Prof. Dr. Acar Baltaş: İntiharların

bu kadar yüksek olmasının sebebi o
zaten. Instagram’da başka insanla-
rın mutluluklarını görüp o mutluluk-
lardan uzak olduğunu düşünmek,
onların da hep öyle yaşadığını farz
etmekten kaynaklanıyor.
- Prof. Dr. Ferhan Odabaşı: Onla-
rınki de bir tür obezite değil mi Ho-
cam? O kadar yaşamlarını sergile-
yen insanlarınki başka türlü obezite.
- Prof. Dr. Acar Baltaş: Onlarınki
teşhircilik.
- Prof. Dr. Ferhan Odabaşı: Ben iz-
liyorum. Orada anneler var. Ben hiç
öyle anne olamadım. Çocuklarıma
yumurta kırdığım akşamlar oldu,
menemen yaptığım akşamlar oldu.
Bu internet anneleri bir felaket. Bu-
radaki eğitimcilerin çok iyi bildiği bir
şey var. WhatsApp yorgunluğu. O
anneler o WhatsApp’larda yazışıyor
ama haşat oluyorlar hepsi farkında
mısınız? Bütün sınıfın grubu ayrı.
İçlerinden bir otizmli çocuk var,
onun annesinin olmadığı grup ayrı.
İçlerinden zengin bir ailenin çocu-
ğu var, çok şımartılmış, o çocuktan
da ayrı başka grup var. Kolay değil
veli olmak bu dönemde. En azından
5 grubu yöneteceksiniz kimseyi bir-
birine çarptırmadan, bulaşmadan.
Dünya için söylenen bir laf var kimin
söylediğini unuttum ama super-size
digital world diyor. Yani hepimi-
zin üzerine gelmiş durumda. Fakat
şöyle bir şey, son sözlerimi söyle-
yeyim, bunun çözümü “dijital itidal”
diyorum ben. Yani dijital itidaliniz
olsun. Kimseye fazla bulaşmadan,
kendinizi de fazla yıpratmadan ama
güncellikleri de izlemek lazım. Dille
oynamayı seviyorum dedim ya bu
konuya çalışırken şöyle bir şey yap-
tım. Çok hoşuma gidiyor bu laflar.
Tabii bunlara nimonik diyoruz, ip
uçları. Benim nimoniklerim bunlar.
Aslında kendim için yapıyorum bun-
ları yani. Ya obesity ya da obsolescen-
ce olacak. Obsolescence: eskimek,
modası geçmek. Yani bir dolu alan
obsolete Türkiye’de, eski, modası
geçmiş alanlar.
- Prof. Dr. Acar Baltaş: Battal, bat-
tal derler.
- Prof. Dr. Ferhan Odabaşı: Battal
mı derler? Hocam, ben battal beden
giyiniyorum, böyle laflar söylemeyin
(gülüyor). Onun için bu da aklımda
kalsın diye dedim. Bunun arasında
itidal var. Yani digitally obsolete ol-
mayın, dijital obez de olmayın dijital
itidal, digitally moderate olun. Yani
en güzel yol, her zaman için orta
yol. Bu yoldan şaşmamak lazım. Ne
ifrat ne tefrit. Tabii geleceğe yöne-
lik ben hiç umut kaybetmem. Tür-
kiye’nin eninde sonunda, sıkıştığı
zaman başı bu milletin, sağ duyuyu
bulacağına inanıyorum. Onun için
de ben o kadar fazla korkmuyorum.

45
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL OBEZİTE NEDİR?
Bir şeyleri abartmaktan yana da de-
ğilim. Bağımlı olmak. Bağımlı deği-
liz. Hocam ben bir bağımlı çocuk
gördüm, kafasını duvarlara vuruyor-
du. Bağımlılık ayrı bir şey.
- Prof. Dr. Acar Baltaş: Son merte-
be o.
- Prof. Dr. Ferhan Odabaşı: Bağımlı
lafını çok kolay kullanıyoruz. Bağım-
lı değiliz. Biz bir çalışma yaptık. Ba-
ğımlı değiliz. Bağlı olabilirsiniz, bağ-
lantıda olabilirsiniz ya da çelinmiş
olabilirsiniz. İnternet için benim yıl-
larca söylediğim Teoman’dan hak-
kını aldığım şarkı var: Gönül çelen.
Bu şarkı interneti anlatır: “Kırıklarını
aldırdım kalbimin, çıkarttım astım
portmantoya. Güzel yüzler tatlı su-
ratlar. Benim de kırılmış boş hayal-
lerim var. Gönül çelen gönül çelen”
diye gider. Bunu izleyin. Dijital çe-
linme dedik. Türk Dil Kurumundan
da baktık. Çelinme çok güzel geldi.
Çeliniyoruz. Ne zaman çeliniyoruz?
Bağlantıda olduğumuz zaman çeli-
nebiliyoruz. Ama bağımlı değiliz. O
başka bir şey, o bir hastalık. O kötü
bir şey. Ben bağımlı lafının kullanıl-
masına karşıyım. Onların seviyeleri
var. Connected olabilirsiniz, distrac-
ted olabilirsiniz veya addicted olabi-
lirsiniz. O son merhale diye düşünü-
yorum. Teşekkür ederim.
- Prof. Dr. Acar Baltaş: Başlarken
söyledim size. Ferhan Hoca miza-
hıyla konuyu sevimli hale getirecek
diye. Çünkü sonunda obezite dedi-
ğiniz zaman sevimli bir şey değil. 5
Aralık 2000 tarihinde Daily Mirror
46
gazetesinde, iç sayfalardan birinde mak üzere programlamaları. O bağ-
manşet: “İnternet gelip geçici bir lama bazı özellikteki insanlarda ba-
heves” diye. Şimdi bu kendi içinde ğımlılığa dönüşmüş. O bağımlılığın
son derece anlamlı ve tutarlı. Çünkü da psikolojik sonuçları var. Gündelik
o günün internetine bakarsanız, bir hayatta da sonuçları var. Zaman ka-
resmi göndermek 3-5 dakika sürü- lır en sonda fırsat olursa bunları da
yorsa kimse bu işle uğraşmaz. Hal- konuşurum. Ama şimdi bu noktada
buki bu teknolojinin eksponansiyel sözü Tanol Bey’e vermek istiyorum.
yükselmesini insanlar göremiyor. Yani ne kadar kullanılıyor? En popü-
Göremeyince de diğer taraftan bak- ler aktiviteler neler? Dijital dünyanın
tığımız zaman bunlara uyum sağla- fiziksel dünyayla benzerlikleri neler?
ma sorunu çıkıyor. İnsanlık tarihinde Bu konuda bize çok içi dolu bilgi ve-
demin de söylediğim gibi beynimiz recektir. Her cümlenin hakkını ver-
bugüne göre programlanmış bir mek, kıymetini bilmek lazım. Buyu-
beyin değil. Hayatta kalmaya göre run Tanol Bey.
programlanmış bir beyin. En sık
duyduğunuz klişe nedir, “uyum sağ- ✽
lamak çok önemli”. Uyum sağlayan-
lar yaşar. Dinozorlar ölmüş de işte
hamam böcekleri yaşamış. Hiç me-
rak etmeyin. Şunu söyleyebilirim.
Bu klişeleri bir yana bırakalım. İnsa-
nın dünyada uyum sağlayamayacağı
hiçbir şey yok. İnsan her şeye uyum
sağlar. Bir tek belirsizliğe uyum
sağlamakta zorluk çeker. Bizim de
şu anda içinden geçtiğimiz süreçte
yaşadığımız zorlukların biri o öngö-
rülemeyen koşulların öngörülebilir
olduğu dediğimiz, sürprizlerle karşı-
laşmanın sürpriz olmadığı süreç.
Ancak mesele uyum sağlamak de-
ğil. Mesele ait hissetmek. Buna ne
kadar kendimizi ait hissediyoruz, o
şüpheli ve buna kendimizi ait his-
sederken aslında karşı karşıya oldu-
ğumuz şey, biraz evvel de belirtil-
diği gibi, bu cihazları programlayan
insanların bizatihi bunu bağımlılık
yapmak üzere, kendilerine bağla-

Tanol Türkoğlu: Teşekkür ederim
Hocam, sağ olun. Aslında bu tür
toplantılarda göz ardı edilen bir
kavram var. Tartışılmakta olan ko-
nuyu hangi zeminin üzerine basarak
tartışıyoruz? O tartışmaya kapalı bir
konu oluyor. Çoğunlukla varsaydığı-
mız, sabit, hiç değişmeyen bir zemin
olduğunu, bir paradigma olduğunu
kabul ediyoruz ve o paradigmanın
değiştirilebilir olup olmadığını dü-
şünmeden onun mutlak olduğunu
varsayarak onun üzerinde gelecek
nasıl olacak, bu iyi mi, bu doğru mu,
bu kötü mü diye değerlendirmeler
yapıyoruz.
Bugün dijital obeziteyi tartışıyoruz.
Dijital kültürün bir ögesi ve aynı
mantıkla bakıyoruz. Baktığımız o
paradigma da şu an aslında insan-
lığın 250 senedir idrak etmekte ol-
duğu kapitalizm merkezli, odaklı
sanayi toplumu. İnsanlık aslında iki
temel evreden geçmiş durumda. Bi-
rincisi, feodal tarım toplumunda in-
sanın belki de temel açmazı hayatta
kalabilmek idi. Yani yaşamak o ka-
dar kolay bir şey değildi. Çünkü do-
ğaya karşı çok zayıftı insan ve öteki
hayvanlardan farklı olarak, güçlü
hayvanlardan belki de farklı olarak
bilişsel kapasitesini genişleterek,
büyüterek, geliştirerek aslında ha-
yatta kaldı ve doğaya hükmedebilir
hale geldi.
İşte o doğaya hükmedebilir hale
geldiği andan itibaren bir sıçrama
yaşandı ve toprak tabanlı, tarım
tabanlı hayat anlayışı bir anda ken-
disini fabrika ve makine tabanlı bir
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL OBEZİTE NEDİR?
topluma bıraktı ve sanayi toplumu
ortaya çıktı. Binlerce yıl süren bir
süreç bu. Dolayısıyla toplumsal bir
dönüşüm bu anlamda baktığımızda,
bu paradigmasal anlamda baktığı-
mızda o kadar kolay bir şey değil.
Şu an 250 senedir biz sanayi toplu-
munu idrak ediyoruz. Tabii hemen
altını çizelim, şu an dünyanın her
kıtasında, her ülkesinde, Arabistan
dahil, şaire atıfla söylüyorum, coğ-
rafik anlamda söylemiyorum, sanayi
toplumu idrak ediliyor diyemeyiz.
Her ülkede, işte Batı Avrupa dahil
ya da Kuzey Amerika dahil, şu an
tarım toplumunu yaşayan eyaletler,
şehirler, kasabalar, insanlar da var.
Sanayi toplumunu yaşayanlar da Tanol Türkoğlu
var. Onun ötesini yaşayanlar da var. Robert Koleji Teknoloji Yöneticisi
Bizim ülkemizde de öyle. Dolayısıyla (CTO)
da hani sanayi toplumu geldi, tarım
rafa kalktı değil. Ama genel anlam-
sekteye uğratmadan nasıl sürdüre-
da dünyayı yönlendiren, hükmeden
biliriz? Akademisyenler bununla ilgili
paradigma, sanayi toplumu paradig-
makaleler yazmaya başladı. Bununla
ması, kapitalizm paradigması.
ilgili teknolojik icatlar Pentagon ta-
Bir kere şunu kabul edelim. Özellikle banlı finansmanla oluşturuldu ve
bugün günümüzü yönlendiren ileri bugün internete geldik. Dolayısıyla
dijital teknolojiler, sanayi toplumu- teknoloji üretiminde temel moti-
nun, kapitalizmin ürettiği şeylerdir vasyon, çok yakın zamana kadar bu
O motivasyonla üretilir. Yani bugün tür bir savunma sanayi refleksi çer-
internete bile baktığınızda internet çevesinde gelişti.
bir savaş endüstrisinin ya da savaş
yaklaşımının ürünüdür. Neden? 1957 Şimdi belki de son 20 senedir özel-
yılında o zamanki adıyla Sovyetler likle internetin halka açılmasıyla,
halka arzıyla diyelim, 1990’lı yılların
Birliği uzaya ilk uydu olan Sputnik
1’i gönderdiğinde, Amerika bir tela- ortasından itibaren mucit çocuklar
şa düştü ve şu soruyu enine boyu- ortaya çıkmaya başladı ve bu mucit
na araştırmaya başladı: Bir nükleer çocuklar yeni yeni şeyler icat edi-
savaş çıksa biz kamu kurumları ara- yorlar. İşte sosyal medya siteleri
sındaki iletişimi hiç kaybolmadan, ortaya çıktı. Bu işleri icat edenlere
47
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL OBEZİTE NEDİR?
baktığınızda onların hayata bakış
açılarıyla, onların bunları icat etme
sebepleriyle bunların büyümesine
ön ayak olan perdenin arkasındaki
süreç iki farklı mekanizma. Şimdi
bu sosyal medya sitelerini mesela
bu kadar genişletmeye, bu kadar
büyütmeye güdüleyen, bunu sağla-
yan şey nedir? Yatırımcı finansmanı.
Yani bu firmalara yatırım yapanlar.
Bu firmalara kimler yatırım yapıyor?
Sanayi toplumunun vahşi kapitalist-
leri. Dolayısıyla da bu teknolojilerin
kapitalist bir bakış açısı ötesine geç-
mesi, günün sonunda pek başarılı
olamıyor. O nedenle Metaverse de-
diğimizde hemen aklımıza bilmem
kaç trilyon dolarlık bir pazardan
bahsediyoruz gibi geliyor. Neden?
Çünkü bu kadar gözlük satılacak,
bu kadar şey yapılacak. Sıradan
vatandaşın, sokaktaki vatandaşın,
dünyanın her yerinde, ülkemizi kast
48
ederek söylemiyorum, eli armut mu
topluyor? Onlar ne yapıyor? Hemen
Metaverse’e girip dijital arsa satın
almaya başlıyorlar. Aman abi alalım
şöyle bir tane biz, İstanbul’u biliyo-
ruz işte Mecidiyeköy’ün ötesi hep
dutluktu eskiden. Bizim dede-baba
almamış zamanında bunları. Bari biz
alalım da bizim toruna bırakırız şek-
linde.
Şimdi burada düşünmemiz gereken
şey şu. Bugüne kadar gerçekten de
Endüstri 3’e kadar sanayi toplumu-
na, kapitalist bakış açısına tehdit
oluşturabilecek bir paradigmasal
değişiklik söz konusu değildi. Oysa
bu dijitalleşme, internetle birlikte
bu olasılığın söz konusu olabilece-
ğini ortaya çıkarmaya başladı. Şimdi
dünyada yaklaşık 8 milyar insan var
ve bunun 5 milyarı şu an internete
bağlı. Üç kişiden 2’si internete bağlı
diyebiliriz kabaca. İnternete bağlılık
oranı bu anlamda %60’ların üzerin-
de. Selçuk Hoca da açılış konuş-
masında söyledi, bir kişinin bugün
ortalama internete bağlanma süresi
günde 7 saat düzeyinde. Bizim ülke-
mizde bunun 8 saat olduğu söyleni-
yor.
Şimdi dijital obeziteyi konuşurken
obezite kavramını, fiziksel dün-
yadaki bu kavramı dijital dünyaya
ithal ederken temel dikkate alma-
mız gereken temel şey şu: “Aşırılık
olgusu”. Yani yemek yediğimiz için
obez olmuyoruz fiziksel dünyada.
Aşırı yemek yediğimiz için obez olu-
yoruz. Peki aşırılığın tanımı ne? İşte
diyelim ki sağlık sistemi, tıp dünya-
sı bununla ilgili bilimsel çalışmalar
yapmış, boy-kilo oranına göre bir
rakam bulmuş ve bunu kendinize
tatbik ettiğinizde eğer bu oranın üs-
tüne çıkıyorsanız siz aşırı kapasiteye
girmişsiniz demektir. Yani haddinizi
aşmışsınız demektir. Yani bir had
bilmezlik var. Hocamın dediği gibi
mutedil davranmamışsınız demek ki
yemek yerken.
Peki şimdi dijital obeziteye geldiği-
mizde dijital obezite sadece inter-
net erişimi ile sınırlı değil tabii ki.
Belki daha geniş bir kavram “ekran
zamanı”, sabah da bahsedildi. Çünkü
biz her türlü teknolojik araç kullana-
rak geçirdiğimiz süreyi dijital obezi-
teye belki konu olabilir diye değer-
lendiriyoruz. Sadece olaya nicelik
açısından bakarsak. Gün boyunca
işe gittiğinizde bir ofis laptopu kul-
lanıyorsanız, gidiş geliş sırasında
akıllı telefonunuzu kullanıyorsanız,
akşam eve gittiğinizde tableti kul-
lanıyorsanız, aslında sizin ekran za-
manınız dijital obeziteye konu ola-
bilecek hacim, bu 3 cihazda toplam
geçirdiğiniz vakittir. Ama elimizde
internete erişim süreleri olduğu için
bir an için bunu varsayarak değer-
lendirelim. Yani Türkiye için günde
8 saat ya da üstünde erişim olduğu
zaman mı bireye dijital obez diyece-
ğiz? Yoksa 8 saatin altında 7,5-6 saat
erişseydi obez demeyecek miydik?
Şimdi o zaman aklımıza ikinci soru
geliyor. Acaba biz bunu gerçekten
niceliğe göre mi değerlendirmeliyiz

yoksa niteliği mi dikkate almalıyız?
Bu 8 saat boyunca ne yapılıyor in-
ternette? Nasıl geçiriliyor? Burada
da temel istatistikler var. En popüler
3 temel alan var. Birincisi video izle-
mek. Televizyon, dizi ya da Youtube
videosu aklınıza gelecek her türlü.
İkincisi sosyal medyada zaman ge-
çirmek. Üçüncüsü görsel olmayan
işitsel içerik tüketmek. Müzik dinle-
mek ya da podcast dinlemek. Bun-
ların süreleri de var, video izleme 3,5
saate yakın. Sosyal medya 3 saate
yakın, müzik konusu da 1,5 saat dü-
zeyinde. Şimdi bu da tatminkâr bir
açıklama değil. Neden? Diyelim ki
hafta sonu cumartesi-pazar otur-
duk, 40 bölümlük bir diziyi seyret-
tik. Sabah Selim Can mı söylemişti,
aşırı bir tıkınma tüketimi yaptık. Bu
acaba sağlıksız bir şey miydi? Uyku
hariç cumartesi-pazarımızın 20 saa-
tini dizi seyrederek geçirdik.
Ben şunu sorguluyorum. Eğer siz
bir sinema-televizyon bölümünde
okuyan öğrenciyseniz ya da akade-
misyenseniz, bir akademik çalışma
yapıyorsanız ve bu akademik çalış-
ma kapsamında 20 saatinizi o diziyi
seyretmekle geçiriyorsanız, bunu
ayrı bir yere koyarım. Laf olsun diye
sadece eğlenceli zaman geçirmek
için eşinizle, dostunuzla bunu sey-
rediyorsanız, bunu ayrı bir yere ko-
yarım. Eylem aynı, fakat işaret ettiği
anlamlar farklı. Dolayısıyla, ben bu-
radan şöyle bir sonuca geliyorum:
Önemli olan dijital mecrada vakit
geçirirken üretime yönelik mi bir
eylem içindesiniz, tüketime yönelik
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL OBEZİTE NEDİR?
mi bir eylem içindesiniz? Ve aynı ey-
lemin farklı tanımlanabileceğini dik-
kate alarak da nitelendirilmesi gere-
ken bir şey, deminki örnekteki gibi.
Sosyal medyayı ben aşırı kullanıyo-
rum, sosyal medyayı aşırı kullanır-
ken ne yapıyorsun? Sosyal medyada
bir araştırma mı yapıyorsun?
Bu arada bilgi kavramını da çok dik-
katli değerlendirmemiz gerekiyor.
Biz biraz da tez canlıyız. Bizim ülke-
mizde kavramların içi çok kolay ve
çok hızlı bir şekilde hemen boşaltı-
labiliyor. Şimdi enformasyon üre-
tir, bilgi tüketir. Yani amacınız bilgi
üretmekse çevrenizden aldığınız
şeyler enformasyon ve veri, bir fay-
da sağlamak üzere tabloda yer alıyor
demektir. Bilgiden kastettiğim kuru
bilgi değil. Deminki piramitte hatır-
larsanız en altta data ve information
olarak geçti. Biz information kelime-
sini bilgi olarak çeviriyoruz. Knowle-
dge dediğimizde onu da bilgi olarak
çeviriyoruz. Aradaki fark ne? Veriyi
ve enformasyonu siz aslında bir bil-
gi üretmek amacıyla topluyorsunuz,
analiz ediyorsunuz, kullanıyorsunuz
ve sonuçta bir sonuç üretiyorsunuz.
Büyük veri analizi dendiğinde de as-
lında yapılmakta olan şey ya da ya-
pılması arzu edilen şey bu. Peki bilgi,
ben bunu aldım ürettim size verdim.
Bilgi olarak verdim. Size onu kullan-
mak kalıyor, tüketmek kalıyor. Yani
akıllı telefonu, bu telefon benim
açımdan baktığınızda üretilmiş bir
bilgi. Şimdi bunu üretenler, bunun
içindeki düzinelerce elektronik dev-
reyi alıp bu hale getirerek birleş-
tirme tasarımını yapacak bilgi alt
yapısına sahip. Yani veriyi ve enfor-
masyonu alıp bu hale getiriyor. Bana
da bunu 1000 dolar verip ya da işte
rakamı neyse satın almak kalıyor.
Dolayısıyla bu anlamda baktığınızda
tüketiyorum. Ama ben bunun mua-
dili bir şey üretirsem kendi ülkemde
veriyi ve enformasyonu alıp bilgi
üretmiş olacağım. Dolayısıyla da ni-
celik yeterli değil. Nitelik o anlamda
baktığınızda tüketim ya da üretim
dengesine göre bakılarak değerlen-
dirilmesi gereken bir şey. Eğer üre-
tiyorsa o eylem değerlidir diyorum,
nicelikten bağımsız olarak, kaç saat
vakit geçirdiğinizden bağımsız ola-
rak ve ben onu obezite tanımı içine
almıyorum.
Şimdi saatlerce sokakta topun pe-
şinde koşan çocuğunuz olsa an-
ne-baba olarak kaygılanırsınız. Saat-
lerce piyano ya da bağlama başında
ders alan bir çocuğunuz olsa mutlu
olursunuz. Oysa tek bir eylemle çok
uzun bir süre vakit geçirme durumu
var burada. Burada önemli olan an-
ne-baba olarak aslında bizde tanımlı.
Fayda-maliyet analizi yapıyoruz. Bu
çocuğuma geleceği için fayda sağ-
layacak bir şey mi? Benim tabirimle
bilgi üretecek mi gözüyle bakıyoruz.
O eylem eğer ona bilgi üretecekse
yani onun gelecekteki hayatında
onu daha iyi hale getirecekse mad-
di-manevi olarak ona bir fayda sağ-
layacaksa nicelik aslında ikinci plan-
da kalıyor. Eğer anne-baba olarak
evinizde düzenli olarak spor yapan
49
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL OBEZİTE NEDİR?
evladınız varsa o spor antrenmanla-
rının ne kadar uzun sürdüğünü idrak
etmişsiniz demektir. Ama bu hiç sı-
kıntı değil, öyle değil mi? Şimdi, dü-
zenli olarak yüzme sporuyla uğraşan
bir çocuğun günlük kalori tüketimi
de çok yüksek bunu yapmayan aynı
yaşıtındaki akranına göre kıyasladı-
ğınızda.
Dikkat ederseniz yine denge konu-
suna geliyoruz, yine had konusuna
geliyoruz. Bu anlamda baktığımızda
hangi dijital aktiviteler dijital obe-
zitenin içine girer ya da obeziteyi
değerlendirirken ne yapacağız? Baş-
taki paradigma kavramına dönmek
istiyorum ve şu soruyu sormak is-
tiyorum. Artık toplantılarda, konfe-
ranslarda daha çok soru sormamızın
-ben panelist olarak kendimi öyle
konumlandırıyorum- hap bilgi ver-
mekten daha doğru olduğunu düşü-
nüyorum. Özellikle de dinleyicilerin
50
yaş grubu gençse. Çünkü o cevapla-
rı onlar verecek. 21. yüzyıldaki yeni
dünyayı işte Z kuşağı deniyor, ya da
onu takip eden alfa kuşağı deniyor,
onlar belki de tasarlıyor, geliştiriyor
olacak.
Dijital toplum, dijital kültür yeni bir
sıçrama yapabilir. Yeni bir toplum,
sanki tarım toplumu bitmiş sanayi
toplumu başlamış gibi o büyük para-
digmasal sıçramayı düşünün, dijital
toplum müstakil bir toplum anlayı-
şı olabilir. Sanayi devrimi gibi dijital
toplum da yeni bir dijital devrimi
şu an gerçekleştiriyor olabilir. Bunu
sağlayan temel teknolojik ögeler,
yapay zekâ, blok zinciri, Metaverse,
bu kavramlar. Burada sanayi top-
lumunun refleksleri yok. Teknoloji
icadının gerisinde kar elde etmek
yok. İnsanları, o üretilen teknoloji-
ye bağımlı hale getirme temeli yok.
Onun yerine bireylerin hayatlarını,
kendilerini gerçekleştirme amacı ve
arzusu var. Piramidin en tepesinde
purpose vardı amaç. Onun bir altın-
da understanding vardı o biraz sanki
göz ardı ediliyordu ama biz bunu id-
rak etmek diye çevirebiliriz.
- Prof. Dr. Acar Baltaş: Altta
wisdom yani bilgelik var.
- Tanol Türkoğlu: Bilgelik var ve
onun altında understanding var ve
o anlama kavramı da aslında Sufilik-
ten bir terim ödünç almak gerekirse
ayne’l yaki’n olmak. Kuru bilgi ilmen
yaki’nse onu hayata tatbik edebil-
mek, anlamak, bilgeliğe ulaşmak
için ayne’l yaki’n olmak. Bilgeliğe ise
amacımıza ulaşmak için ihtiyacımız
var. Peki gençlerin amacı ne? Ben-
ce asıl tartışılması gereken soru bu.
Ben geleceğe yön verecek her yaş-
taki gence bunu tavsiye ederek ko-
nuşmamı bitirmek istiyorum. Genel
trendleri, teknolojiyi vs. bir kenara
bırakın. Siz birey olarak neyi yapar-
ken kendinizi daha mutlu, daha iyi
hissediyorsanız onun keşfini önce-
likle yapmaya çalışın. Onu keşfet-
tikten sonra zaten oraya gitmek
için ne yapmanız gerektiğini kolayca
tespit edip o yönde çalışmaya baş-
layabileceksiniz diye düşünüyorum.
Çok teşekkür ederim.
- Prof. Dr. Acar Baltaş: Çok teşek-
kür ederiz. Bizi farklı bir açıdan konu-
yu ele almaya yönelten bir yaklaşım-
dı. Çok teşekkür ediyorum. Buradaki
konu şu. Amacı teknolojinin bu olma-
sa da; örneğin Facebook’a like buto-
nunun konma sebebi, insanları bir-
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL OBEZİTE NEDİR?

birine yakınlaştırmak. Bunu koyan gibi. Terbiye dersi ailede oluyor.

kişinin ağzından duyduğumu söylü-
yorum bir belgeselde. Oysa bu like
butonu giderek narsisizme dönüşen
bir yolculuğun ilk adımlarını döşü-
yor. Yani burada tüketenlerin kişilik
özellikleri ve içinde yaşadıkları eko-
sistem önem kazanıyor. Biliyoruz ki
bugün teknoloji bağımlılığı yönün-
den konuyu ele alırken, obeziteyi
konuşurken bunlar iyi günlerimiz.
Metaverse geldiği zaman, insanlar
bu gözlükleri gözlerine taktıkları ve
o realite dışı dünyayı reel kabul edip
içinde kayboldukları zaman, çok
daha ağır sorunlarla karşılaşmamız
kaçınılmaz. Ağır sorunlar derken
göz yorgunluğu, kas yorgunluğu gibi
yan, ikincil etkileri kastetmiyorum.
Psikolojik ve sosyal etkileri. İnsan-
ların dünyadan kopmaları sorumlu-
luklarını yerine getirmemeleri yani
siz bir kriter sordunuz nerede tüke-
tilen zamanda değil hangi kriterle?
Sorumluluklarını yerine getireme-
meye başladığı zaman, sorumluluk-
larını yerine getirmenin yerini alma-
ya başladığı zaman. O sorumluluklar
günlük bakımdan sosyal ilişkilerine
kadar uzanan bir dizi sorumluluk. O
açıdan önem kazanıyor diye düşü-
nüyorum. Bu çok önemli bir nokta.
Yani aile o terbiyeyi çocuklarına ya
veriyor ya veremiyor. Sonunda ço-
cuk kalkıyor öğretmenine el şakası
yapacak raddeye gelince sanki bu
eğitim sisteminin sorunu gibi sunul-
maya başlanıyor. Dolayısıyla terbiye
nasıl ailede alınırsa aslında dijital
okuryazarlık, medya okuryazarlığı
belki biraz daha teknik bir şeyin aile
sistemine kazandırılacak şekilde bir
genel düzenleme yapılmasının, bir
devlet politikası olmasının, dayat-
macı olmayan bir politika olmasının
yerinde olacağını düşünüyorum.
Çok teşekkür ederiz.
Şimdi Cumhurbaşkanlığı Dijital Dö-
nüşüm Ofisinde neler oluyor, bitiyor
biraz ondan söz ederek devam ede-
lim çünkü mutlaka bu yöne değinen
çalışmalar var. Sayın Koç’u dinliyo-
ruz. Buyurun.
✽

Bu konu eğitim sistemine bırakı-

lamaz. Yani böyle bir ders koyalım
biz sınıflara, çocuklar bu dersi de
alsınlar, medya okuryazarlığını da
alsınlar, dijital bağımlılıktan kaçın-
ma dersini de alsınlar. Bu şunun
gibi okullara terbiye dersi koyalım

51
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL OBEZİTE NEDİR?
Dr. Ali Taha Koç
T.C. Cumhurbaşkanlığı Dijital
Dönüşüm Ofisi Başkanı
Teşekkür ederim. Öncelikle ben de
burada olmaktan çok büyük mutlu-
luk duyduğumu ifade etmek istiyo-
rum. Siz de konuşmanızın başında
atlardan bahsettiniz, faytonlardan
bahsettiniz ama ilk araba çıktığı za-
man isim verirken onlara horseless
carriage yani atsız taşıyıcı olarak
adlandırmışlardı. Çünkü o zamana
kadar her zaman bir taşıyıcı at vardı.
Tabii biz dijital dönüşüme bu örneği
veriyoruz çünkü şu anda artık çem-
ber daralıyor. Artık atsız taşıyıcılar
değil sürücüler de yok olmaya baş-
ladı. Sürücüsüz arabalara doğru bir
gidiş var. Dönüşümün en iyi göster-
gesi budur.
52
Sayın konuşmacılarımız da uyum-
dan çokça bahsettiler. Günümüzde
artık elektronik ve teknolojik alet-
lerin artmasıyla beraber teknolo-
jiye uyum sorunundan dolayı bir
farkındalık eksikliği oluyor. Hep biz
biliriz, benzinli arabalarımızda ışık
yandığı zaman bile deriz ki bir 50 km
daha gider. Belki yollarda görmüş-
sünüzdür kenara çekilmiş çok lüks,
elektrikli arabaları. Çünkü elektrikli
arabalar size yol bitti dediği zaman
yol bitiyor. Ama biz hep o anlayış-
la davranıyoruz. Bu gider daha, ben
biraz az gaza basarım. Ama işte
teknolojik boyutlara baktığımız za-
man artık bunları insanlarımızın di-
jitalleştirmesi gerekiyor. Özellikle
bugün çok da konuşuldu, yeni tek-
nolojilere karşı çok fazla bir ilgi ve
alakamız var. Biz farkında olmadan
kullanmayı çok seviyoruz. İçerisin-
de ne var onu bilmeden hemen bir
ilk olalım, yapalım iştahı var. Belki
tabii ki diyebilirsiniz nüfusumuzun
%15’i 15-24 yaş arasında, ama genç-
lerimizin dışında bir üst seviyedeki
orta yaşlılarımızın da böyle bir işta-
hı var. Sadece genç nüfusuz, ondan
çok kullanıyoruz demek bence biraz
doğru olmaz diye düşünüyorum.
Mesela şu anda hep konuştuğumuz
teknolojilerden birisi Web 1.0, Web
2.0 ve şu anda Web 3.0’ı konuşuyo-
ruz. Şimdi Web 3.0’ı konuşurken de
Metaverse diyoruz ama Metaverse’te
şu anda oluşturabildiğimiz dijital
ortamlarda sadece 2 tane duyu or-
ganımızı etki altında tutabiliyoruz:
duyma ve görme. Şimdi size çok
ufak bir soru sormak istiyorum. Şu
ortamı biz bir Metaverse ortamında
planlayalım deseniz en azından 10
tane dijital sanatçıyla bir sene kadar
çalışmamız lazım. O kadar kolay iş
değil. Peki bir sene boyunca bu ka-
dar detaylı yaptığınız zaman bunun
işletilmesi veya gözlüğünüzü tak-
tığınız zamanki teknolojik aletlerin
kuvvet ve kalitesinin de çok yüksek
seviyede olması lazım.
Ondan dolayı Metaverse tarzı sa-
nal alemler veya ikinci alemlerin bir
anda herkes tarafından kullanılacak
bir internet boyutunun olmadığını
düşünüyoruz. Çünkü internet her-
kese açıktı. Çok daha rahat kullanı-
labiliyordu ama Metaverse boyutun-
da hepimizin dikkat etmesi gereken
şey, sadece bu iki duyu olduğu için
insan tamamen bir gerçekliğe bürü-
nemiyor. Mesela hepmiz çok severiz
yürüyüş yaparken ufaktan bir yağ-
mur yağarsa o toprağın kokusunu,
ama onu hissedemeyeceğiz. Veya
o yağmur damlalarının yüzümüze
dokunduğu zamanki o hissiyatımızı
Metaverse aleminde, alem olmasına
rağmen öteki alem dememize rağ-
men hissedemeyeceğiz. Tat almayı,
koku almayı, dokunmayı. Tabii bu-
nunla ilgili sensörler yapılıyor ama
tamamen bunlar mevcut olduğu
zaman ancak nasıl bir dünyaya gi-
receğimiz daha çok büyük bir soru
işareti olacak. Derler ya, one million
dollar question yani milyon dolarlık
bir soru. Teknoloji buraya doğru gi-
diyor ama bizim artık sanal gerçek-
liğin -belki tabiri doğru olmayacak

ama- gerçek gerçeklikle arasındaki
farkı ortaya koymamız lazım. Şu
anda sanal gerçeklik bu. Gerçek bile
değil gerçeklik. Sanal gerçekle ya-
şadığınız şeyleri birebir hayatınıza
geçirmeniz tabii obezite anlamında
baktığımız zaman psikolojik sorun-
lar doğurabilir.
Şunu söylemek istiyoruz, bu sanal
gerçeklik, Metaverse aleminden
sonra da insanlarımız arasında bir
şekilde yeni teknolojiler olan arsa
alımı, NFT, blok zincir teknolojile-
ri doğru yaygınlaşıyor. Orada biz
bir şeyin farkına vardık ofis olarak;
NFT kelimesinin karşılığını bilmi-
yordu vatandaşlarımız. Ama herkes
NFT alayım, kripto para alayım.
Non-fungible token gibi bir kelime-
nin anlamı tam birebir bilinmiyordu,
biz de Türk Dil Kurumuyla beraber
çalıştık. Artık biz biliyorsunuz Cum-
hurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi
olarak NFT diyoruz, Hocam bu kav-
ramı “Nitelikli Fikri Tapu” olarak al-
gıladık. Çünkü niye? O üç kelimenin
anlamı size bir şeyler hissettiriyor.
Siz birisine non-fungible token ya
da NFT dediğiniz zaman karşı ta-
rafta hani derler ya bir lamba veya
bir şey yanmıyor. Ama Nitelikli Fikri
Tapu dediğiniz zaman onun bir mül-
kiyet içerdiğini, fikri bir yapısının
olduğunu ve nitelikten dolayı da
değiştirilemediğini anlayabiliyoruz.
Çünkü non-fungible aslında değişti-
rilemez demek ama şu andaki gü-
nümüz teknolojileriyle, ileride belki
kuantum teknolojiler gelecek, o za-
man belki değiştirilebilecek.
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL OBEZİTE NEDİR?
Geldiğimiz noktada şunu görüyo-
ruz. Web 1.0’da ne oldu? Sadece bir
internet sayfası vardı. Web 2.0’da
artık iletişim, etkileşim başladı. Ama
Web 3.0’da bu platform ekonomi-
sinden dolayı çıkış ve insanların bi-
rebir, peer-to-peer dediğimiz, yani
birebir bağlantıya doğru bir geçiş
var. Artık bu platformların hege-
monyasından insanların, belki de in-
ternetin demokratikleşmesi olarak
bile düşünebilirsiniz Web 3.0’ı. Ama
şunu da unutmamamız gerekiyor.
Bu platformlar çok değerli.
Biraz önce Hocamız da bahsetti.
Platformların en önemli özelliği ne?
Mesela dünyadaki en büyük otel
zincirinin bir tane bile oteli yok:
Airbnb. Dünyanın en büyük araba
firmasının bir tane bile arabası yok:
Uber. Dünyanın en büyük içerik
sağlayıcısı hem YouTube olsun hem
Facebook olsun, hayatında bir kere
bile içerik üretmiyor. Siz üretiyor-
sunuz, sizin ürettiklerinizi de yine
başka vatandaşlar, başka insanlar
kullanıyor. Arada platform ekono-
misi üzerinden bu insanlar para ka-
zanıyorlar. Peki bunların katma de-
ğeri ne? Her platform bu kadar para
kazanabilir mi? Hayır. Platformun
para kazanmasının en önemli sebe-
bi, biraz önce Hocalarımız da bah-
setti, bu obeziteden kaynaklı olarak
çıkarmış olduğumuz veri. Veriyi kişi-
selleştirerek size en doğru hizmeti
sunuyor. Çünkü platformun yaptığı
şey, doğru içerikle iki tarafı da bağ-
lamak. Hangi oteli almak istediğini-
zi, daha önceki otel deneyimlerinize
haiz olduğu için, söylüyor. Hangi
içeriği izlediğiniz zaman mutlu ola-
bileceğinizi, gecenin bir vakti veya
gündüz, daha önce gece veya gün-
düz ne izlediyseniz ona göre karşı-
nıza çıkarıyor. Esasen bir profilleme
olarak da düşünebiliriz.
Web 3.0’da decentralized yani dağı-
nık bir mimariyle artık insanlar bi-
rebir etkileşim kurabilecekler. Tabii
ki de şunu unutmamamız gerekiyor.
Bu veri hep dediğimiz gibi çok ham
petrol ama son bir senede bu diji-
talleşmeyle birlikte artık son otuz
senede çıkan toplam veriden daha
fazla veri oluştu. Ve bu üstsel ola-
rak, eksponansiyel olarak artmakta.
Bu veriyi bu platformların bir anda
bırakıp hemen bunu decentralized
edelim, herkes istediği gibi istedi-
ğiyle konuşsun durumuna geçmesi
yakın bir gelecekte gözükmüyor.
Ama burada farkında olmamız ge-
reken şey şu, biz herhangi bir ürünü
kullanıyorsak ve herhangi bir ürünü
kullanırken bu ürünün karşılığında
ekonomik bir boyut yoksa yani be-
davaysa kesinlikle ve kesinlikle bi-
zim verimiz veya kullandığımız bilgi-
lerimiz kullanılıyor demektir.
Bu anlamda ne yapabiliriz diye so-
rarsanız Türkiye’de herhangi bir
şekilde bu platform ekosistemine
girdiğimiz zaman muadillerinin ol-
ması gerekiyor. Biz de devlet olarak
mutlaka yerli muadillerinin olması
gerektiğini düşünüyoruz. Çünkü öz-
gürleşme veya demokratikleşme sa-
dece bir tane ürünü yasaklama veya
53
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL OBEZİTE NEDİR?
onu engelleme değil. İnsanlarımıza
alternatifler sunabilmemizde. Siz
canınız sıkıldığı zaman bir A plat-
formundan B platformuna kolayca
geçebilmelisiniz. B platformundan
C platformuna geçebilmelisiniz. Bu
size uzun vadede demokratikleşme
ve bilginin daha rahat paylaşımını
sunar. Son Amerikan seçimlerinde
bir platformun yaptığı şeyi gördük.
Bu platformların da böyle hep an-
latıldığı gibi çok özgür ve dijitalleş-
meyi çok destekleyen platformlar
olduğunu düşünmüyoruz. Çünkü en
sonda arkasında ekonomik bir bo-
yut var. Bunların bu veriyi kullana-
rak bir ekonomik boyut kazanmaları
gerekiyor.
Hocam da söyledi bir moderation
veya teknolojiyi yeteri kadar kullan-
malıyız. Çünkü biz Dijital Dönüşüm
Ofisi olarak vatandaşlarımızın ve
bütün kamunun dijitalleşmesinden
sorumluyum. Şu anda e-devlet gibi
bir yapımız var. 59,2 milyon kullanı-
cımızın 6500 tane kamu hizmetini
dijital olarak kullanmasını sağlıyo-
ruz. Şimdi vatandaşlarımıza “hayır,
durun bundan sonra dijital kullan-
mayacaksınız, kamu kurumlarına
gitmeye devam edeceksiniz” tarzı
bir yaklaşım olamaz. Ama işte hangi
dijital teknolojiyi ne kadar kullana-
cağımız konusunda belli bir okur-
yazarlığımızın ve farkındalığımızın
olması gerekiyor.
Bunu da şöyle yapabiliriz, biraz önce
Hocamız da söyledi. Aileden gelen
bir kültürle. Çünkü mesela Jexi diye
54
bir film vardı, belki izlemişsinizdir.
Phil ile Jexi’nin yaşamını. Phil’in te-
lefonunu kendisinden daha fazla
sevmesini anlatır film. Telefonu ilk
kırıldığı zaman, yeniden kurma aşa-
masında “kuralları okudunuz mu?”
diye soruyordu. Phil’in cevabı “oku-
madım, okumak da istemiyorum
ama her zaman her şekilde kabul
ediyorum” idi. Şu anda bizim yaşadı-
ğımız ortam da bu zaten. Bize veri-
len herhangi bir hizmeti, okumadan,
araştırmadan neyi ne için aldığımızı
anlamadan “evet, evet, evet” diyo-
ruz. Belki bu hız veya dijitalleşmenin
verdiği acele, hemen şunu yapayım,
göreyim, arkadaş ne yaptı gibi bir
yaklaşım var. Gerçekten de hayatı
ıskalayıp ıskalamadığımız konusun-
da bir düşünmemiz gerekiyor. Yani
sanal gerçeklikte o kadar kendimizi
kaybedip gerçek gerçeklikte yani
hayatı ıskalamadığımız konusunda
çalışmalar yapmamız gerekiyor.
Ben bu konuda hep kendime de yap-
maya çalışıyorum, biraz önce Gerd
Leonhard da söyledi, detoks yani di-
jital detoks. İşim gereği her türlü di-
jital teknolojiden sorumlu olmama
rağmen belli zamanlarda, gece vakti
de olsa yoğunluğun çok olmadığı
vakitlerde kendime bir detoks yap-
maya çalışıyorum ve günümüzde di-
jital minimalizme doğru bir gidiş var.
İstediğimiz ihtiyacımıza karşı belki
bundan bir puan kazanacağız. Yani
lüzumsuz işler yaptığımız zaman az
puan, lüzumlu işler yaptığımız za-
man daha çok puan kazanarak belki
böyle bir statü durumuna doğru gi-
debilir. Tabii bu ütopik bir şey ama.
Şu anda günümüzde dünyada bak-
tığımız zaman bir ayın bir gününü
yani 24 saatimizi Youtube’da geçiri-
yoruz. Şimdi bu kadar fazla, siz de
bahsettiniz 8 saat Türkiye ortalama-
sı, 8 saat uyuduğunuzu söyleseniz,
geri kalan 8 saatte ne kadar? Tabii
ben bu 8 saat internette geçirile-
nin hepsinin zararlı olduğunu söy-
lemiyorum ama Türkiye’de yapmış
olduğumuz analizlerde şunu görü-
yoruz; faydalı içeriğin albenisi yok.
Zararlı içeriğin biraz daha albenisi
çok. Şimdi ben hep buradan örnek
veriyorum yaklaşık 13 sene Ameri-
ka’da yaşadım ondan sonra Türki-
ye’ye dönmüştüm. Birçok arkada-
şım şu anda bu büyük firmalarda
çalışıyor. En üst yöneticileri şunun
farkına varmış; belli bir yaşa kadar,
ki ben bir arkadaşta görmüştüm li-
seye kadar, o ürünü üreten firmanın
en yüksek seviyesindeki arkadaş,
çocuğuna dijital ortamlarda bir blok
koyuyor. Hem üreticisi o; parasını,
hayatını idame ettirmesi o ürünü
satması gerekiyor ama kendi çocu-
ğuna geldiği zaman empati yapıyor
ve kendi çocuğuna o platformu belli
bir limit koyarak kullandırıyor.
- Prof. Dr. Acar Baltaş: Empati yap-
mıyor desek daha doğru olur.
- Dr. Ali Taha Koç: Evet, empati
yapmıyor (gülüyor). Bu duruma bak-
tığımız zaman ben şunu diyorum,
genç nüfusumuzun farkındalığını
artırmak için mesela biz Dijital Dö-
nüşüm Ofisi olarak şöyle bir proje
başlattık, “Dijital Tayfa” diye bir

çizgi film yaptık. Çünkü şunun far-
kına vardık, vatandaşlarımız özel-
likle çocuklarıyla birlikte televizyon
izliyorlar. Çocukların izlediği tele-
vizyonlarda biz onları bilgilendir-
me yapabilirsek daha farkında ola-
bildiklerinin farkına vardık. Dijital
Tayfa’da 10 bölümle internetin kötü
kullanımından siber zorbalığa kadar
her şeyi anlattığımız platformlar
oluşturduk. Biz devlet olarak şunun
farkındayız. Dediğim gibi her türlü
platformun A, B, C, D, yerli veya
yabancı olsun mutlaka vatandaşları-
mızın, insanlarımızın onu istedikleri
zaman özgür iradeleriyle değiştire-
bilme hürriyeti olması gerektiğini
düşünüyoruz. Bunun da dijital obe-
ziteyle mücadeleye önemli miktar-
da katkı sağlayacağını düşünüyoruz.
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL OBEZİTE NEDİR?
- Prof. Dr. Acar Baltaş: Çok Teşek-
kür ederim. Çok açıklayıcı ve kamu
sorumluluğu açısından da ümit ve-
rici bir yaklaşımdı. Çok teşekkür
ediyorum. Dinleyicilerimizin verdiği
tepkiden de bunu anlıyoruz.
Şimdi mobil cihazlar yeni sigaralar-
dır. Zannediyorum Gerd’in kitabın-
da kullandığı bir kavram bu. Sigara
ne kadar zararlıysa mobil cihazlar
da bugünün yeni sigarası. Önümüz-
de yakın zamanın en önemli halk
sağlığı problemi olma potansiyeline
sahip olan dijital obezite duruyor.
Ne getiriyor dijital obezite? Dik-
kat dağınıklığı, odaklanma zorluğu,
yüz yüze iletişimde azalma, sosyal
hayattan kopma, gerçek hayattan
kaçma, biraz önce söylediğim gibi
sorumluluklardan kaçma, akademik
performansta düşüklük, kas iskelet
ağrıları, göz yorgunluğu, uyku bo-
zukluğu, -ki uyku bozukluğu diğer
sorunları da tetikliyor- kaygı ve dep-
resyon. Yani sosyal medyada geçen
zaman arttıkça, bu uygun olmayan
içerik arttıkça depresyon ve kaygı
artıyor. Şizoit kişilerde alışılmamış
deneyimler, dürtüsel itaatsizlik,
kognitif dezorganizasyona neden
olabiliyor. İnsanlar bir zaman son-
ra halüsinasyonlara, yani olmayan
şeyleri görmeye ve olmayan şeylere
inanmaya, hezeyanlara başlayabili-
yorlar. Dolayısıyla dediğim gibi bu
Metaverse daha yaygın kullanılma-
ya başlandığı zaman bugünler iyi
günlerimiz olarak anılabilir, eğer ge-
reken önlemleri almazsak.
55
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL OBEZİTE NEDİR?
Aile içine bunu ortak seyredilen
filmler, aileyi de beraberinde eğit-
mezsek bu sorunları yaşayabiliriz.
Bugün okullarda yaşanan disiplin
sorunlarının hatırı sayılır bir bölü-
mü, anne-babaların tutumlarından
kaynaklanıyor. Çocukların tek yönlü
beyanlarıyla öğretmenleri hakkın-
daki beyanlarını gerçek kabul edip
onun üzerine yaptıkları yorumlar-
dan kaynaklanıyor. Bu ne biçim in-
san, böyle öğretmen olur mu, bak
kimleri öğretmen yapıyor vs. gibi
öğretmenlerin saygınlığını düşüren
yaklaşımdan kaynaklanıyor. Dolayı-
sıyla anne-babaları bu konuda eğit-
memiz gerekiyor. Esas olarak anne
babalara katkı sağlamamız gereken
bir dönemdeyiz ki bunun ağır bastı-
ğını görüyoruz. Çok teşekkür ediyo-
rum. Şimdi belki son bir tur olarak
çok kısa şunları konuşabiliriz: Ne
yapılabilir? Bu yavaş medya hareke-
ti bize ne getirebilir? Ona bakalım.
Ferhan Hocam ilk sözü siz alın.
56
- Prof. Dr. Ferhan Odabaşı: Bizim
bu medyayı yavaşlatmamız müm-
kün değil. Bunun için de belli bir
düzey lazım. Ben eğitimli birisiyim
ve benim için bu detoksu yapabil-
mem birkaç ay aldı. Bu normal in-
sanlar için kolay bir şey değil. Ama
bunun devlet düzeyinde, mesela
Dijital Dönüşüm Ofisiyle burada bir
arada olduğum için çok mutluyum.
Bizim okuma yazma seferberlikleri-
miz olurdu. Şimdi dijitalleşme sefer-
berliğine ihtiyacımız var. Bu çağın
okuryazarlığı dijitalleşme. Şimdi te-
levizyonda program oluyor, yaşlılar
gençlere kızıyor, çıkar cebinden te-
lefonunu, bak telefon en son marka.
En son marka olacak. Akıllı telefon
olmazsa devletin verdiği hizmetler-
den faydalanamayacak ki. E-devlet-
sek eğer biz, her vatandaşımıza o
e-devlete ulaşma şansını vermemiz
lazım. Bu salgında gördük. HES’imiz
de aşı kartımız da her şeyimiz. Yani
bu tarafla küs, bu tarafla barışık ola-
mayız. Bizim toplum olarak dijital-
leşmeyle barışmamız lazım, el sıkış-
mamız lazım, helalleşmemiz lazım.
Ben sabahleyin söyledim, durmadan
projem olur, hiç bitmeyen hayalle-
rim var. Avrupa Konseyinden Sylvie
oturuyor burada. Sylvie’ye dedim ki
bir proje yapın Avrupa Birliğinden.
Göçmenlerin dijital yaşamları üzeri-
ne bir proje. Suriyeli geldi, Ukraynalı
geliyor, Afganlı burada. Bunlar bu
dijital medyayı nasıl kullanacaklar?
Nasıl kullanıyorlar sizce? Hiç kim-
se merak etmiyor mu bunu? Bunlar
haberleşmek için mi kullanıyorlar,
sadece telefonla konuşmak için mi
kullanıyorlar? Görüntülü mü arıyor-
lar? Çocukların ödevlerini yaptırı-
yorlar mı?
Benim çok sevdiğim bir laf var: Ya-
rın artık bugündür, yani bugünde-
yiz. Bugünü çalışalım. Ben fütürist
değilim ben bugünistim, yani bu-
güne bakarım. Bugün ne yapıyoruz
yani? Bugün Türkiye Cumhuriyeti
ne yapıyor dijitalleşme için? Kendi
vatandaşına da kucak açtı, göçmen-
lere de. Bunların hepsini bir arada
çalışmamız lazım. Tabii bu konular
benim ilgi alanım olduğu için ben
saçmalıkları görüyorum. Göçmenle-
rin telefonu nasıl kullandığına ilişkin
ortalıkta gezen videolar var. Yani
kullanacak bunu. Çünkü yani eline
bir araç geçmiş ve bu araç onun bü-
tün zevklerini tatmin etme imkânı
veriyor. Onu yapacak, kullanacak.
Ama biz bunun devlet olarak ne-

resindeyiz? Biz bu dönüşümü nasıl
sağlayacağız?
Dönüşüm kolay bir şey değil. Bazen
herkes dönüşüm lafını kullanıyor,
Hocam dedi ya çok içini boşaltırız
kavramların, dönüşüm o kadar içi
boşaltılmış bir kavram ki Türkiye’de.
Yani herkes dönüşüyor. Dönüşmek
o kadar kolay bir şey değil. Bunu
mutlaka kontrollü, disiplinli ve yara-
tıcı bir şekilde sunmak lazım. Onun
için de güveniyoruz. Genç bir Ho-
cam var dijital dönüşümün başında,
yani dünyadaki dönüşümlerin far-
kında olan bir akademisyen var. Ben
güveniyorum bunun da çıkacağına,
bir yerden bir seferberlik yapmamız
lazım. Hepimiz elimizi taşın altına
koyacağız.
Son bir şeyle bitirmek istiyorum.
Bundan birkaç yıl önce çok güzel
bir toplantı yapıldı. Buraya işte İn-
gilizlerin ECPAT’ları, Amerikalıların
FBI’lar, MİT hep beraber çocuk por-
nografisi, pedofili üzerine bir top-
lantı yapıldı. Orada bir bulgu verildi
benim için çok önemliydi. Bakın, ev-
den kaçırılan veya kaybolan çocuk-
ların dönüş oranları. Bu araştırma-
nın sonucu şunu gösterdi, kaçırılan
veya kaybolan çocukların geri dönüş
oranında birinci dönüş oranı cebin-
de telefonu olanlar. İkincisi ne?
Herhangi bir spor dalıyla uğraşan-
lar. Üçüncüsü yok. Bu iki alan bakın
birbirleriyle nasıl yarışıyor? Vücudu-
nuzun fitliğini nasıl sağlıyorsanız, bu
sizin için nasıl bir güçlendirici araçsa
cebinizde bir telefonunuzun olması
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL OBEZİTE NEDİR?
da aynı şekilde sizin için güçlendiri-
ci bir araç. Buradan dönüş yok, ama
bu iştahımızı belki biraz düzenleye-
biliriz.
- Prof. Dr. Acar Baltaş: Tanol Ho-
cam buyurun.
- Tanol Türkoğlu: Ben de iki şey söy-
lemek istiyorum Ferhan Hocamdan
bayrağı alarak. Birincisi, çok fazla
aslında, bu tür akademik araştırma-
lar yapmanın özünde şu var. Aslın-
da her devinim, belki sonsuza yakın
veri üretiyor. Şimdi artık önemli olan
yakalayabildiğimiz kadar çok veri-
yi yakalayabilmek. Bu çok basit bir
makinenin hareketi de olabilir. Bir
trenin çalışması da olabilir. İşte göç
gibi böyle toplumsal olaylar da ola-
bilir. Eğer biz bu hareketlerin oluş-
turduğu verileri yakalayıp bu verileri
enformasyon haline getirip sonra da
bunu analiz edip bilgi haline getire-
mezsek, sosyal medyada gördüğü-
müz iki tane video bütün bir sürecin
imajını yönlendirmiş olacak. Ve tabii
ki süreç boşluk kabul etmiyor, onu
biz yapmazsak veriyi yakalayıp en-
formasyon haline getirmezsek, ora-
dan bilgi üretmezsek bu tür altında
tabanı olmayan, biraz üfleseniz yok
olup gidecek şeyler, o konu hakkın-
da bizim fikrimizi yönlendirecek en
temel bilgi kırıntıları haline gelecek.
İkinci söylemek istediğim şey de şu,
işte az evvel söyledim, tarım toplu-
munda insan aslında doğaya karşı bir
mücadele verdi. Hayatta kalmaya
çalıştı. Sanayi toplumunda aslında
bu hayatta kalma mücadelesi farklı
bir boyuta geçti ve insanın zengin-
leşmesi, maddi anlamda özellikle
zenginleşmesinin yerini bıraktı. Ama
değişmeyen bir şey var. İnsan tarım
toplumunda da yaşıyor olsa, sanayi
toplumunda da yaşıyor olsa ölüm-
lü bir varlık, sonlu bir varlık ve öle-
ceğini bilerek yaşayan da tek canlı.
İnsanın belki de en büyük açmazı
bu. Bu dijitalleşme bunu değiştire-
bilir. İnsan Z kuşağı ya da alfa kuşağı
kendini ölümsüz hale getirebilir. Hal
böyle olunca akla şu sorular geliyor:
Biz insan vücudunu sağlıklı tutmak
üzerine bu kadar çok çalışmaya hala
gereksinim duymalı mıyız acaba? Ya
yarın öbür gün bu insan vücudu yani
canlılığın, artık ona ruh mu dersiniz
bilinç mi dersiniz nasıl tanımlarsınız,
tam netleştirilmiş bir kavram değil
henüz. Bu yuvadan başka bir yuvaya
gitmesi söz konusu olduğunda yani
benim 80 kilo olayım hiçbir önemi
yok ki. Ben bu vücudu terk edip gi-
deceğim.
Önümüzde iki tane yol var. Evrimsel
ve devrimsel süreç. Evrimsel süreç-
te evet, sanayi toplumu paradigma-
sıyla bu teknolojilerin kullanımının
sağlıklı-sağlıksız, doğru-yanlış, az-
çok gibi kavramlara göre değerlen-
dirilmesi üzerine kafa patlatmamız
lazım. Dijital okuryazarlığı artırma-
mız lazım. Bu, evde başlıyor. Ama
belki de daha uzun vadeli düşünü-
yorsanız insanın geleceği, insanlı-
ğın değil insanın geleceği ne olacak
diye düşündüğümüzde ortada bu-
güne kadar hiç söz konusu olmamış
bir olasılık var. Buna posthuman mı
57
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL OBEZİTE NEDİR?
dersiniz, şu an sanayi toplumunun
paradigmasının bu konudaki tanımı
transhuman; insanı, bu vücudu dö-
nüştürmek. Ve de yol üzerinde de
en azından ufukta görünen bir şey
var tekillik, singularity. Ataları insan
olan, yarı insan-yarı makine canlılar
da belki bu yüzyılda ortaya çıkacak.
Ya da ataları makine olan yarı maki-
ne-yarı insan varlıklar da bu yüzyılda
belki görünmeye başlayacak. Tek-
nolojik tekillik yani iki farklı paradig-
manın makine ile insanın yol üze-
rinde ya makine yuvası içinde yani
robotta androidde, humanoidde vs.
birleşmesi söz konusu olabilir ya da
bu insan vücudu içinde implant edi-
lecek dijital teknolojilerle bu yuva
içinde bir trans kavramı söz konusu
olabilir. Teşekkür ederim.
- Prof. Dr. Acar Baltaş: Çok te-
şekkür ederim. Şimdi bazı olaylar
yaşanırken önemi anlaşılmaz, daha
sonra anlaşılır. Bazı konuşmalarda
da konuşmacılar çok rahat konuşur.
Dinleyenler o sırada aklına gelenle-
ri söylüyor zanneder. Burada şimdi
Tanol Hocamın söylediği her cümle
aslında kitapta altı çizilecek cüm-
lelerden biri. Ama günün yorgun-
luğuyla bunu ne kadar algılayabili-
yoruz, içinde bulunduğumuz fiziki
şartların da etkisi var. Çok teşekkür
ediyorum ortaya getirdiğiniz sorula-
ra. Buyurun.
- Dr. Ali Taha Koç: Ben de son ola-
rak şunu söylemek istiyorum. Özel-
likle teknolojinin bize faydalı oldu-
ğu kısmını alıp daha fazla obezite
58
kısmından uzaklaşmamızda fayda
olduğunu düşünüyoruz. Bunun için
de devlet olarak her türlü stratejiyi
veya gelişimi sağlamak için elimiz-
den gelen her şeyi yapacağımızı
söylemek istiyorum. Biz genelde
hep her yaştan insanın dijitalleşme-
si anlamında ufak tefek çalışmalar
da yapıyoruz. Hocam kadar mizah
boyutum olmasa bile. Biz mesela
65 yaşın üstündeki vatandaşlarımı-
za en azından e-devletle tanışsınlar
diye evlerine kadar gidiyoruz. Hem
de bizim kültürümüzde de vardır
böyle ziyaretler. Hoşlarına da gidi-
yor. Gittiğimiz zaman anlatıyoruz
cep telefonundan şöyle yapacaksı-
nız, e-devlet şifreniz şu. En son biz
böyle heyecanla anlatıyoruz. Bittik-
ten sonra, oğlum benim bir yeğenim
var şunu ona bir versen de o yapsa
diyor. Dijitalleşmenin böyle de bir
boyutu var.
İkinci boyutunu açıklamak üzere de
bir anekdotu paylaşmak istiyorum.
Geçenlerde yaşlı bir amca geldi:”
Senin yüzünden benim hayatım ka-
rardı” dedi. “Amca ben ne yaptım,
ben seni tanımıyorum” dedim.” Sen
bankaları dijital yaptın. Doktora di-
jital gidiyorsun, ben haftada iki kere
bankaya gider oradaki insanlarla
muhabbet ederdim. Doktora gider-
dim, hemşireyle orada benim kızım
gibi sevdiğim birisi vardı onunla soh-
bet edemiyorum. Bir de zaten senin
yüzünden çocuklarım dijital yapılı-
yormuş diye bana izin de vermiyor-
lar” dedi. COVID sebebiyle hasta
olmasın diye. Dijitalleşmeyi veya
dijital dönüşümü hayatımıza tama-
men entegre etmemiz gerekiyor. Bu
16 yaşından, 7’sinden 80-90’ına her
yaşta gerçekleşmesi gerekiyor. Artık
dünyada da popüler oldu. Hep ke-
limeler vardır, yeniden yetenek ka-
zandırma, yeteneği yükseltme ama
bizim artık gelecekte var olabilme-
miz için en önemli şeylerden birisi
yeteneklerimize yeni yetenek kat-
mamız gerektiğinin farkında olma-
mız ve burada da en önemli faktör
dijitalleşme olacak.
- Prof. Dr. Acar Baltaş: Teşekkür
ederim. Bu da umut verici. İki me-
sajım var. Birincisi dijital obeziteyle
ilgili pratik bilgi açısından bana fay-
dası oldu, size de faydası olabilir. Bu
dijital obezite çok kötü bir şey. Bazı
insanlar var, böyle buna bulaşıyor-
lar ama ben bunun dışındayım gibi
hisseder insanlar. Alkoliklere bakın,
hiç kimse alkolik olduğunu kabul
etmez. Zaten Anonim Alkolik Top-
luluğuna girmek için de önce ben al-
koliğim diye herkesin önünde itiraf
etmek gerekir. Dolayısıyla iki tane
belirti: Birincisi, trafik durduğu za-
man arabada telefona elinizi atıyor
musunuz? Herhangi bir konuşma bi-
raz uzadı, ilginiz koptu, telefona eli-
nizi atıyor musunuz? Konuşma biraz
sizin dışınıza çıktı, telefona elinizi
atıyor musunuz? Bunlar obezite be-
lirtileri yani buradan geçerek obez
olunuyor. Kimse birdenbire 150 kilo
olmuyor. Yavaş yavaş geliyor. Dola-
yısıyla bunlar benim için uyarı oldu.
Bu sabahki dinlediğimiz Gerd’in ko-
nuşmasında da aynı şeyler vardı.
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL OBEZİTE NEDİR?

Ne dedi? Telefonu masanın üzerine İkincisi, Türkiye 31 yıl süreyle ortala-

bile koymayın dedi. Çünkü şeytan, ma %71 enflasyonla yaşadı. Enflas-
dürtüyor. Yani ninemden duyduğum yonun %120’ye çıktığı, %90 olduğu
bir sözdü, “şeytan dürter” derdi. uzun yıllar oldu bu31 yıl süreyle.
Onun için rahat olun. Bir de üstelik
İkincisi, bütün konuşmacılar olumlu
2016 en büyük sıkıntıydı. 2016’dan
mesajlarla bitirdiler. Ben de Türki-
sonra da mahşerin dört atlısı geldi.
ye’nin içinde bulunduğu durumla
Kıtlık, savaş, hastalık. Dördüncüyü
ilgili olarak bir mesaj vermek isti-
söylemiyorum. Dolayısıyla bu da
yorum. Ben 20’li yaşlarımdayken
geçecek. Büyük toplulukların reflek-
Türkiye’nin gelişmekte olan ülkelere
si vardır. En zor zamanda beklenme-
ulaşacağına, hatta onları geçeceği-
dik bir şey yaparlar. 15 Mayıs 1919’da
ne inanırdım. Böyle bir umutla ya-
yaşadığınızı düşünün, o günkü Os-
şadık biz. Bugün gençlere baktığım
manlı İmparatorluğu’nun durumun-
zaman, aynı umudu göremediğim
da bir anket yapılmış olsaydı, kim
zaman çok üzülüyorum. Şimdi ge-
derdi ki hadi hep beraber kalkıyoruz
riye doğru bakarsanız, yani yaşama
gidiyoruz? Ama yaptık. Bu da geçe-
süreniz açısından aklınız ne kadara
cek, bunu da yapacağız, hiç merak
eriyorsa, biz o kadar çok kriz yaşa-
etmeyin. Gençlere umut verin. Çok
dık ki Türk insanının bağışıklık siste-
teşekkür ediyoruz.
minde yeterinden fazla kriz antikoru
var. Hiç merak etmeyin. Birincisi bu. ✽

59
Panel 2:
Eğitim ve Dijitalleşme
➤ Günümüzde artan dijitalleşmenin çocuklar ve gençler için olası etkileri nelerdir?
➤ Dijital çağda çocukları birer “dijital obez” olmaktan nasıl koruyabiliriz?
➤ Eğitim politikaları çocuklar için riskleri en aza indirecek şekilde nasıl şekillendirilebilir?

Moderatör: Prof. Dr. Nilüfer Pembecioğlu, İstanbul Üniversitesi

İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi

Konuşmacılar:

■ Francesca Gottschalk, OECD, Analiz Uzmanı

■ Prof. Dr. Kürşat Çağıltay, Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi

■ Prof. Dr. Amanda Third, Western Sydney Üniversitesi

Kültür ve Toplum Enstitüsü Öğretim Üyesi, Young and Resilient Research
Centre Eş Yöneticisi
Moderatör

Prof. Dr. Nilüfer Pembecioğlu

İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi
Öğretim Üyesi

Konuşmacılar

Francesca Gottschalk
OECD, Analiz Uzmanı

Prof. Dr. Kürşat Çağıltay,

Orta Doğu Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Öğretim Üyesi

Prof. Dr. Amanda Third,

Western Sydney Üniversitesi Kültür ve Toplum
Enstitüsü Öğretim Üyesi, Young and Resilient
Research Centre Eş Yöneticisi
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME
Prof. Dr. Nilüfer Pembecioğlu
İstanbul Üniversitesi İletişim
Fakültesi Öğretim Üyesi
Merhabalar, birbirinden değerli ko-
nuklarımız ve konuşmacılarımız.
Gerçekten bu merhaba çok derin-
den, çok içten. Eğitime inanan ve şu
anda zamanını buna ayıran herkes
için merhaba.
Eğitim ve insan birbirinden ayrılmaz
iki kavram gibi görünüyor bizlere.
Bugün dijitalleşmeyi, dijital eğitimi,
insanın nasıl daha iyi bir insana dö-
nüşebileceğini ve bu yolda giderken
ayağına takılıp onu tökezletebilecek
neler olabileceğini konuşmak için
buradayız.
Biz genellikle eğitimi çocuklarla öz-
deşleştiriyoruz, değil mi? Hani hep
çocuklar eğitilecek, çocuklar öğre-
62
necek ama yetişkinlerin de eğitime macılarımıza hemen söz vermek
çok ihtiyacı var. Özellikle anne-ba- istiyorum. Öncelikle, Francesca ile
baların ve kendilerini sürekli ama başlamak istiyorum. Konuğumuz,
sürekli yenilemek durumunda olan siber zorbalık üzerine konuşacak.
öğretmenlerin de eğitime ihtiyacı Kendisinin yapmış olduğu ve alanla
var. Her birimiz yaşam boyu eği- ilgili toplamış olduğu bilgileri, de-
timin ne kadar önemli olduğunun neyimleri bizlerle paylaşmak üzere
şu anda farkındayız. Özellikle diji- sözü kendisine bırakıyorum.
talleşme aşamasında yaşadığımız
son iki seneden sonra, yüz yılda bir
karşılaşılabilecek bir durumla karşı-
✽
laştık. Hepimiz evlerimizde bir şey-
lerin olmasını bekledik ve haberleri
izledik. Dünyanın dört bir tarafın-
dan gelen görüntülere odaklandık.
Sürekli ama sürekli ekran başında
olarak bilgilenebileceğimizi ya da
bu kaostan, bu çaresizlikten kurtu-
labileceğimizi düşündük. Sonra bizi
bir panik aldı. Dedik ki acaba ekra-
nın içerisine fazla mı düştük? Acaba
çocuklarımız bundan yoğunlukla et-
kilendiler mi? Gerçekten cevap ver-
mek çok zor, çünkü bu konuda hep
saha araştırmaları gerekiyor. Hep
soruların sorulması; doğru soruların
sorulması, doğru insanlara sorulma-
sı ve gerçekçi cevapların alınması
gerekiyor. Yüzeysel bakış açıları ya
da muhtemelen verilebilecek ce-
vaplar bize her şeyi göstermiyor.
Bu eğitim ve dijitalleşme paneli-
mizde, dijitalleşmenin çocuklar ve
gençler üzerindeki etkileri hakkında
konuşacağız. Olumlu etkilerinden,
olumsuz etkilerinden söz edeceğiz.
Söyleyecek çok şeyim var, ama bunu
sona saklayacağım. İzninizle konuş-

Francesca Gottschalk: Öncelikle
bu etkinliğe beni davet ettikleri için
ev sahibi Türk Eğitim Derneğine
çok teşekkürlerimi sunuyorum. Ben
OECD’nin Eğitim Araştırmaları ve
Yenilik Merkezinden geliyorum ve
21. Yüzyıl Çocukları Projesi’nde gö-
rev yapıyorum. Bugün burada dijital
çağda çocukların eğitimi meselesi
üzerine konuşmak üzere sizlerle bir-
likte olmaktan dolayı büyük bir onur
duyuyorum.
Bizler 21. Yüzyıl Çocukları Projesi’n-
de birkaç temel soru üzerinde duru-
yoruz. Bunları şöyle sıralayabilirim:
➤ 21. yüzyılda çocukluğun doğası
nedir?
➤ Çocukların sadece başarılı olma-
larını değil aynı zamanda uygun
şartlarda gelişip büyümelerini
sağlamak amacıyla okullar ve
öğretmenler, aileler ve toplumla
nasıl bir iş birliği içinde çalışabilir?
➤ Bütün bunları yaparken çocuk-
ların hala çocukluklarını ya-
şamalarını, risk alarak ve hata
yaparak öğrenmelerini nasıl sağ-
layabiliriz?
Biz OECD’de yürüttüğümüz bu ça-
lışmaları, çok taraflı ve disiplinler
arası bir yaklaşım çerçevesinde ya-
pıyoruz. Bu projede odaklandığımız
4 ana temamız var. İlk temamız,
“fiziksel sağlık”. Bu tema kapsamın-
da oyun, yeme alışkanlıkları, alkol
ve zararlı madde kullanımı ve uyku
gibi konuları araştırıyoruz. İkinci te-
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME
mamız, “duygusal iyi olma hali”. Bu
temada, çocukların stresli, kaygılı
olup olmadığı, ruhsal sağlıklarının
nasıl olduğu, sosyal ve duygusal
becerilerinin ne düzeyde olduğu ve
yaşam doyumuyla ilgili ne düzeyde
oldukları gibi konulara eğiliyoruz.
Üçüncü temamız, “aile ve akranlar”.
Bu temada, değişen değerler, aile
yapıları, ailelerin çeşitliliği, yaşlanan
anne-babalar ve akranların rolü gibi
meselelere odaklanıyoruz. Son ola-
rak bugün de üzerinde konuşacağı-
mız dördüncü temamız ise “dijital
teknoloji”. Bu temada, dijital eşit-
sizlikler, bir güç olarak bilgi, sosyal
ağlar ve siber riskleri inceliyoruz.
Francesca Gottschalk
21. yüzyılın dijital teknolojileriyle il- OECD, Analiz Uzmanı
gili eğilimlerine baktığımızda, olum-
lu bir gelişme olarak tüm OECD ül-
Diğer yandan bazı olumsuzluklar da
kelerinde teknolojiye erişimde artış
var. Biliyoruz ki dijital etkileşimler-
olduğunu görüyoruz. “Birinci düzey
de dijital risklere maruz kalma ih-
dijital uçurum” olarak bilinen bu di-
timali de bulunuyor. Konuşmamın
jital teknolojilere erişim ve eşitsizlik
ilerleyen kısımlarında bu meseleyi
süreci açısından baktığımızda da
görüyoruz ki dünyanın dört bir ya- daha etraflıca ele alacağım. Bunun
nında çocuklar, sınıf içinde ve sınıf yanında dijital eşitsizliklerin farklı
dışında dijital araçlara ve yüksek ni- düzeyleri olduğunu da biliyoruz ki
telikte geniş bantlı internete erişim bu zaten herkes tarafından “dijital
imkânına sahipler. Ayrıca çocukla- uçurum” olarak biliniyor. Mesela,
ra kendi içeriklerini üretme fırsatı “ikinci düzey dijital uçurum” dediği-
sağlamak ve bir vatandaş olarak da mizde dijital teknolojilerin kullanımı
dijital dünyada etkileşim kurmaları- ve becerilerle ilgili bir uçurum olma-
nı sağlamak amacıyla dijital tekno- sını kastediyoruz ve bu uçurumun
lojilerin değiştiğini, dönüştüğünü pek çok ülkede giderek genişlediğini
görüyoruz. Çocukların dijital tekno- biliyoruz.
lojileri yalnızca aile ve arkadaşlarıyla
iletişim kurmak için değil aynı za- Bunun yanı sıra, bir de dijital yerli-
manda yeni arkadaşlar edinmek için lik mitine biraz odaklanmak istiyo-
de kullandığını biliyoruz. rum. Gençlerin dijital yerliler olarak
63
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME
adlandırıldığını pek çok ortamda
duyuyoruz. Ama aslında gençlerin
tamamını, belki de anne-babaları-
nın sahip olmadığı dijital becerilere
sahip olan homojen bir grup olarak
düşünemeyiz. Bu anlayış; erişim,
beceri ve kullanım açısından genç
insanların sahip oldukları farklı ni-
teliklerin göz ardı edilmesine neden
olabilir.
Diğer yandan da gri bir alan var,
dijital teknolojilerin olumlu ya da
olumsuz yanları konusunda nötr
kaldığımız bir alan. Bir trend orta-
ya çıktığında çocukların eğitimi ya
da iyi olma halleri açısından bu yeni
trendin tam olarak ne anlama gel-
diğini bilmediğimiz gri bir alan olu-
şuyor. Daha önce de bahsettiğim
gibi, çocukların daha fazla çevrim
içi ortamlarda vakit geçirdiklerini
biliyoruz. Bu durum, illa ki çocuk-
ların daha düşük psikolojik iyi olma
64
haline sahip olduğu anlamına gelmi-
yor. Daha küçük çocukların dijital
ortamda daha çok vakit geçirdiğini
de biliyoruz. Nesnelerin interneti ya
da çocuklarla yakından alakalı olan
oyuncakların interneti, yapay zekâ,
sosyal robotlar gibi ortaya çıkan bir
kısım yeniliklere de rastlıyoruz. Peki,
bunlar çocukluğun ve eğitimin gele-
ceği için ne anlama geliyor?
Bir de şunu eklemek istiyorum, ço-
cuklar ve sosyal ağlarla ilgili yapılan
araştırmaların çoğunun Facebook
kullanımı üzerine yapıldığını görü-
yoruz. Ama biliyoruz ki gençler pek
de Facebook kullanmıyor. Facebook
kullananlar daha çok onların an-
ne-babaları ya da büyükanne-bü-
yükbabaları. Bugün çocuklar Ins-
tagram’ı bile kullanmıyor. Daha çok
TikTok, Discord ve benim de yaş iti-
barıyla bilemeyeceğim kadar farklı
ve yeni araçlar kullanıyorlar.
OECD’nin erken yaşta öğrenmeye
yönelik uluslararası bir anket çalış-
masının sonuçlarından birkaç veriyi
sizlerle paylaşmak istiyorum. Artık
çevrim içi olmak ile çevrim dışı ol-
mak arasında öyle çok da fazla bir
fark olmadığını görüyoruz -ki bu ek-
randa gördüğünüz veri bize 5 yaşın-
daki çocukların çoğunluğunun dijital
araçları günlük yaşamda çok sıklıkla
kullandığını söylüyor. Bu anket ça-
lışması, İngiltere, Estonya ve Ameri-
ka Birleşik Devletleri’nde yapılmıştı.
Her üç sistemde de neredeyse ço-
cukların yarısının dijital araçları her
gün kullandığını, pek çoğunun en
azından haftada bir kullandığını ve
çok az bir kısmının ise aylık olarak
kullandığını ya da çok nadiren/hiç
kullanmadığını görüyoruz.
Dijital teknolojilerin kullanımıyla il-
gili endişelenenler için bir parça iyi
olabilecek bir haber paylaşmak isti-

yorum. Dijital teknolojilerin kullanı-
mı ile öğrenme arasında olumlu bir
ilişkili bulunuyor. Dijital araçları hiç
ya da neredeyse hiç kullanmayan
çocuklarla kıyaslandığında dijital
araçları kullanan çocuklar zihinsel
esneklik gibi alanlarda daha yüksek
ve olumlu bir puana sahip. Ergen-
lerle ilgili yapılan çalışmalardan da
biliyoruz ki dijital teknolojilerin hiç
kullanılmaması ya da çok aşırı kulla-
nılması ile kıyaslandığında bu tekno-
lojilerin ölçülü biçimde kullanılması,
daha yüksek psikolojik iyi olma ha-
liyle ilişkilendiriliyor. Sabah gerçek-
leştirilen konuşmalarla da bağlantı
kurmam gerekirse, dijital teknoloji-
lerin ölçülü bir düzeyde kullanılma-
sının çocukların hem akademik per-
formansları hem de psikolojik iyi
olma hali üzerinde olumlu etkilere
neden olabileceğini biliyoruz.
PISA’dan bir veri paylaşmak istiyo-
rum. Dijital dünyada okumanın çok
önemli bir beceri olduğunu görüyo-
ruz. Okumak ve bilginin doğrulu-
ğunu tayin edebilmek çok önemli.
Bu sabahki konuşmacılar da yanlış
bilgilendirmeden (dezenformasyon)
bahsetmişti. Bu tür 21. yüzyıl bece-
rileri, yani sadece okuma becerisi
değil de dijital dünyada okuma be-
cerisi, özellikle bu sürekli değişen
dijital teknoloji görünümünde eği-
tim sistemlerinde önemle üzerinde
durulması gereken bir mesele.
OECD ülkelerinde 15 yaşındaki ço-
cukların yalnızca %47’si metinlerde
yer alan olgu ile kurguyu birbirin-
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME
den ayırt edebiliyor. Bu verinin size
şaşırtıcı gelip gelmediğini bilmi-
yorum ama bu kesinlikle üzerinde
çalışmamız gereken bir şey olarak
karşımızda duruyor. Öğrencilerin,
okudukları kaynakların güvenirliği-
ni sorgulamak için kullandığı oku-
ma stratejileriyle ilgili bulgular da
PISA’ya katılan farklı ekonomilerde
birbirinden oldukça farklılaşabiliyor.
Bu durumla ilgili bulgular, öğrenci-
lere bir spam e-postasına nasıl yanıt
vermek için hangi stratejileri kullan-
manın doğru olacağı sorulduğunda
verilen yanıtlardan ortaya çıkıyor.
Daha korkutucu olan bir veri ise
sosyoekonomik olarak avantajlı olan
öğrencilerin sosyoekonomik olarak
dezavantajlı olan öğrencilerden çok
daha fazla başarı elde ediyor olma-
sı, arada büyük bir başarı uçurumu
olması. Bu veri, az önce ikinci düzey
dijital uçurum olarak bahsettiğim
durumda çok belirleyici oluyor. Di-
jital teknolojilere erişimimizin ol-
ması, hepimizin onları eşit biçimde
kullandığı anlamına gelmiyor.
Şimdi biraz da dijital risklerden bah-
setmek istiyorum. Belki sizler de
daha önce duymuşsunuzdur bu kav-
ramı, dijital risklerden bahsederken
4 öge öne çıkıyor (4 Cs). İlkine bak-
mamız gerekirse, içerik riski (content
risk) var. İçerik riski, çocukların zarar
verici ya da nefret içeren materyal-
lere maruz kalması demek. Örne-
ğin, pornografiye erişim ya da ırkçı
içerikler gibi. İkinci olarak yönetme
riski (conduct risk) var. Yönetme ris-
ki, çocukların kendisinin uygunsuz
hareketlerde bulunabildiği anlamına
geliyor. Örneğin, çocukların hackle-
me eyleminde bulunması, akranları-
na karşı siber zorbalıkta bulunması
gibi. Üçüncü olarak, sözleşme riski
(contract risk) var. Sözleşme riski ise
dijital piyasayla ilgili bir risk. Örne-
ğin; reklam riski, yani çocuklara ya
da yaş grubuna uygun olmayan rek-
lamlardan bahsedebiliriz. Son olarak
da irtibat riski (contact risk) var. Bu
riskte ise çocuk ya kurbandır ya da
interaktif iletişim kuran katılımcı
pozisyonundadır. Örneğin; zorbalık,
taciz ya da kişisel bilgilerinin izini
sürmek gibi davranışlar. Bu katego-
rilerin dışında kalan ve kapsama ala-
nı çok daha geniş olan bazı riskler
de mevcut. Buna örnek olarak ise
psikolojik iyi olma haline karşı olabi-
lecek risklerden bahsedebiliriz.
21. Yüzyıl Çocukları Projesi kapsa-
mında 2018’de gerçekleştirdiğimiz
bir çalışmada, bir anket geliştirdik
ve ülkelere kendi sistemlerinde ne
tür zorluklar yaşadıklarını, bunlar-
dan hangilerinin en önemli ya da
en baskılayıcı olduğunu sorduk. Şu
anda ekranda da gördüğünüz üzere,
ülkelerin öncelikli olarak tanımladığı
bazı zorluk alanları ortaya çıktı. En
üst sırada siber zorbalığın geldiğini
görüyoruz. 20 ülkenin 20’sinde de
bu zorluk belirtildi, aynı zamanda da
siber zorbalık en baskılayıcı zorluk
olarak belirtildi. Güvenlik, gizlilik,
çevrim içi avcılar, cinsel içerikli me-
sajlaşma, pornografi gibi başlıkların
da gündeme getirildiğini görüyoruz.
65
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME
Bir noktaya daha değinmek istiyo-
rum. Bunların hepsi dijital ortam-
daki gerçek riskler ve çocukların iyi
olma halleri üzerinde etkileri olabi-
lecek riskler. Ancak çocukların psi-
kolojik sağlamlığını güçlendirmek
üzere bizim bu riskleri ortadan kal-
dırmaktan ziyade bu riskleri yöne-
tebilmemiz gerekiyor. Risk kavramı,
zarar ya da tehlike demek değildir.
Risklere maruz kalmak, psikolojik
sağlamlığımızı güçlendirmemize
yardımcı olabilir. Anne-babaların
ya da öğretmenlerin, çocukları diji-
tal ortamda desteklemek ve onlara
rehberlik etmek amacıyla yapabile-
cekleri arabuluculuk stratejilerinden
bahsettiğimizde, fırsatlar sağlayan
bir yaklaşım izlememiz, çocuklara
karşı açık olmamız, dijital ortamda
karşılaşabilecekleri farklı riskler ya
da fırsatlara yönelik onlarla konu-
şabilmemizin çocuklara çok fay-
dasının olduğunu, ancak bunun da
bazı risklerinin olabildiğini biliyoruz.
Sınırlandırıcı bir arabuluculuk ise
yani ‘Telefonu bir kenara koy, dijital
teknolojileri kullanmana iznin yok’
şeklinde bir yaklaşım ya da çok sıkı
zaman sınırlamaları koymak gibi ön-
lemler ve söylemler ise riskleri azal-
tacaktır. Ancak bu tür yaklaşımlar
aynı zamanda fırsatları da ortadan
kaldıracaktır. Çocukların bilgi edin-
me hakkı, oyun oynama hakkı gibi
dijital ortamlarla iç içe geçmiş bazı
yaşamsal haklarını göz önünde bu-
lundurduğumuzda, bu sınırlandırıcı
yaklaşımlar biraz çetrefilli bir yola
giriyor.
66
Okullar, güvenli ve sorumlu inter-
net kullanımını teşvik etmede çok
önemli bir rol oynuyor. Alan yazında
da vurgulandığı üzere çevrim içi or-
tamlardaki güvenlik sorunlarını çöz-
mede, bütüncül okul yaklaşımını be-
nimsemek oldukça etkili olabiliyor.
Okullar, ayrıca çevrim içi güvenlik
politika ve yöntemlerini kendileri
de geliştirebilir ve bunları uygula-
maya geçirebilir. Bu, hükümetlerin
ya da eğitim bakanlıklarının çizdiği
çerçeveler kapsamında ya da diğer
bakanlıklarla iş birliği içerisinde ya-
pılabilir ya da okullar kendi inisiya-
tiflerini kendileri alarak bu süreci
başlatabilir.
Tutarlı bir şekilde hazırlanmış si-
ber zorbalık politikaları da oldukça
önemli. Müfredata e-güvenliği de
dahil etmek önemli bir adım olabilir.
Bu önerim, sabah dijital okuryazar-
lığı müfredata koyma konusunda
konuşulanlarla da örtüşüyor. Bu
arada, interneti kontrol edebilme-
mizi sağlayan tek şey dijital okur-
yazarlık becerisi de değildir, dijital
ortamda nasıl güvende kalacağımızı
da bilmemiz lazım. Okul-aile ortak-
lıklarını desteklemek de özellikle
siber zorbalık vakalarında oldukça
önemli. Çünkü biliyoruz ki siber zor-
balık vakalarının büyük çoğunluğu
okullarda değil okul dışı ortamlarda
gerçekleşiyor. Okulda ve evde neler
olup bittiğini bilmek amacıyla an-
ne-babalar ile öğretmenler arasında
açık bir iletişim ağı kurmak oldukça
gerekli. Ayrıca, akranların da gücün-
den faydalanmak lazım. Biliyoruz ki
pek çok internet güvenliği girişimi
ve programlarında farklı akran et-
kileşimi modelleri kullanılıyor. Bazı
durumlarda çocuklar kendi prog-
ramlarını da geliştiriyorlar ve ak-
ranlarıyla birlikte uyguluyorlar. Bazı
örneklerde de çocuklar güvenli ve
iş birliğine dayalı bir okul ortamı ya-
ratmak amacıyla birbirine bir şeyler
öğretiyor ya da birlikte çalışıyor.
Biraz da siber zorbalık meselesi-
ne kısaca odaklanmak istiyorum.
Çünkü çok kısa bir süre önce 21.
Yüzyıl Çocukları Projesi kapsamın-
da OECD olarak siber zorbalıkla il-
gili bir rapor yayımladık. OECD’nin
sosyal ve duygusal becerilerle ilgili
raporundan siber zorbalıkla ilgili
bir veri paylaşmak istiyorum. Siber
zorbalığın yaygın olma durumuyla
ilgili verilere baktığımızda %7 oranı
dikkatimizi çekiyor. Okul çağındaki
öğrencilerin sağlık davranışıyla ilgili
verilerde her 10 öğrenciden 1’inin si-
ber zorbalıkla mücadele ettiğini gö-
rüyoruz ki bu veride ülkeden ülkeye
değişiklik gösteren bir durum söz
konusu. EU Kids Online raporunda
bu oranın %14 olduğunu görüyoruz.
Uluslararası bir meta analiz çalış-
masında 131 bilimsel çalışma ince-
lenmiş ve çalışmalarda %10 ile %40
arasında değişen oranda öğrencinin
siber zorbalık kurbanı olduğu belir-
tilmiş, bu çok büyük bir oran. Son
zamanlarda yapılan bir sistematik
taramada ise %14 ile %58 arasın-
da değişen oranlarda siber zorbalık
kurbanı olma durumundan ve %6 ile
%43 arasında suç işleme oranından
bahsediliyor.

Gördüğünüz üzere alan yazında si-
ber zorbalığın yaygınlığıyla ilgili çok
heterojen bir tahmin var. Bu oranlar
tabii ki siber zorbalığın nasıl tanım-
landığı, nasıl ölçüldüğü gibi pek çok
faktöre bağlı olarak değişebiliyor.
Örneğin, siber zorbalığa uğrama
durumunun “Size hiç siber zorbalık
yapıldı mı?” gibi tek bir madde ile
mi ölçüldüğüne ya da bir ölçekle mi
ölçüldüğüne göre değişiklik göste-
rebilir. Çalışılan yaş grubu ve çalışı-
lan zaman dilimi de oldukça önemli.
Çünkü bazı çalışmalar bireyin yaşam
boyu siber zorbalığa maruz kalıp
kalmadığına bakarken bazıları son
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME
12 aydaki olaylara odaklanabiliyor.
Ayrıca siber zorbalığı nasıl tanımla-
dığımıza da bağlı olarak değişebilir
dedik, mesela çocukların kendisinin
anlamlar yüklediği bir tanım mı kul-
lanıyoruz yoksa araştırmacılar ço-
cuklara “Siber zorbalığa uğradın mı?”
ya da “Herhangi bir dram yaşadın
mı?” diye mi soruyor? Buradaki dram
kavramı özellikle son zamanlarda
gençler tarafından siber zorbalığa
maruz kalıp kalmadığını anlatmada
sık kullanılan bir kavram. Bu kavram
oldukça güçlendirici bir şey de ola-
bilir, çünkü dram dediğinizde anlatı
kurban anlatısından bir çevrim içi
dram anlatısına dönüşebilir. Yani
bir anlamda olayın kurbanları tara-
fından algılanan şiddeti, bu kavram
belki biraz da olsa azaltabilir.
Ekranda gördüğünüz veri, OECD’nin
sosyal ve duygusal beceriler araştır-
masından alınan bir veri. Bu çalış-
maya göre geleneksel zorbalık yani
okullarda yüz yüze gerçekleştirilen
zorbalık, siber zorbalıktan daha
yaygın. Peki, siber zorbalıkla nasıl
mücadele edebiliriz? Biraz da buna
odaklanalım. OECD ülkelerinde bu
meseleyle ilgili farklı politikaların ol-
duğunu görüyoruz.
67
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME
➤ Bunlardan biri, politika ve ya-
sal çerçeveleri kullanmak. Bu
da okullar ya da okul bölgeleri
tarafından benimsenen eylem
planlarını içeriyor. Bazı ülkeler-
de ise siber zorbalıkla mücade-
lede yasal yetkinin kullanıldığını
görüyoruz. Bunlar, soruna özgü
geliştirilebilen yasalar olabiliyor
ya da siber zorbalık, taciz, iftira
ya da telif hakkı gibi mevcut ya-
salar çerçevesinde de ele alına-
biliyor.
➤ Ülkelerde uygulanan politika-
lardan biri de raporlama meka-
nizmasının kullanımı ve güven-
lik desteği. Pek çok ülkede acil
yardım hatları ya da dijital ihbar
mekanizmaları olduğunu görü-
yoruz. Bu yardım imkânlarından
anne-babalar, öğretmenler ya
da çocuğun kendisi faydalanabi-
liyor.
68
➤ Pek çok Avrupa ülkesinde gü-
venli internet merkezleri var ve
bu merkezler gerçekten dijital
güvenliği teşvik etmek ve okul-
lar, öğretmenler ve anne-baba-
lar gibi farklı paydaşlara yönelik
kaynak geliştirmek gibi görevleri
yerine getiriyor.
➤ Farklı ülkelerde, okullarda da
pek çok okul temelli müdaha-
le programlarının ve öğretmen
eğitimi yaklaşımlarının bulun-
duğunu görüyoruz. Bunlar, siber
zorbalık ya da zorbalık karşıtı
programlar olabiliyor. Mesela
Finlandiya’da geliştirilen “KiVa
Programı”, zorbalık karşıtı bir
program olarak geliştirildi ve
şu anda siber zorbalık karşıtı bir
müdahale programı olarak da
kullanılıyor. Bu programla ilgili
ilginç olan şey ise bu programın
diğer ülkelerde de pilot çalışma-
sının yapılmış olması. Ayrıca, be-
ceri geliştirmeye, arkadaş ilişki-
lerini güçlendirmeye odaklanan
pek çok müdahale programına
rastlıyoruz. Ancak siber zorba-
lığın dijital bir sorun olmasına
rağmen düzenlenen bu müda-
hale programlarında dijital bir
bileşenin dahil edildiğini çok az
görüyor olmamız ilginç bir du-
rum.
➤ Bazı müdahale programları ise
öğretmen eğitimini odağa alı-
yor. Öğretmenlerin yalnızca si-
ber zorbalıkla ilgili değil aynı za-
manda diğer çevrim içi güvenlik
meseleleriyle ilgili de sınıfların-
da destekleyici bir pozisyonda
olması gerektiğini biliyoruz. Po-
litikalara yönelik olarak 2018’de
yaptığımız bir anket çalışmasın-
da öğretmen eğitimine hangi
konuların dahil edildiğini sor-
duk. Pek çok sistemde, öğret-
menlerin dijital becerilerle ve
teknolojiyi kullanma becerisiyle
ilgili öğrenme fırsatları elde et-
tikleri belirtildi. Bu teknolojiler,
öğretmenlik mesleğine ya da
öğretme ve öğrenme sürecine
özgü teknolojiler ve farklı peda-
gojik yaklaşımları da içeriyordu.
Ama çok azında çevrim içi or-
tamların öğrenciler için taşıdığı
riskleri değerlendirme gibi bir
bileşen vardı.
➤
OECD’nin yapmış olduğu
TALIS araştırmasından da
biliyoruz ki öğretmenler, bilgi

ve iletişim teknolojilerinin
kullanımı konusunda çok fazla
eğitime ihtiyaç duyduklarından
bahsediyor ve bu konuda pek çok
eğitim aldıklarını da belirtiyorlar.
Buradan da görüyoruz ki
öğretmenlere verilen mesleki
eğitim programlarının yalnızca
niceliğine değil niteliğine de
odaklanmak gerekiyor.
Son olarak bahsetmek istediğim
konu ise bu mücadeleyi eğitim tek
başına yapamaz. Biz 2018’deki çalış-
mamızda “Siber zorbalıkla mücadele
etmek için okul sisteminizde ne tür
ortaklıklar var ya da gerekli?” diye
bir soru sorduk ülkelere. Yanıtlayan
pek çok eğitim sisteminde okullar
ile anne-babalar, aileler arasında or-
taklıklar var. Siber zorbalık için bu
oldukça önemli ve bu iletişim hattı-
nı açmak ve bu ortaklıkların olması
çok güzel, çok önemli. Biraz daha
meselenin özüne indiğinizde ve diji-
tal uzmanlarla ortaklık durumlarına
baktığınızda bu tür ortaklıklara çok
nadiren başvurulduğunu görüyorsu-
nuz. Siber zorbalıkla ilgili araştırma-
dan da biliyoruz ki programlar dijital
uzmanlar tarafından uygulandığın-
da daha etkili olabiliyor. Araçları
tasarlayan, bu konuda uzman olan
kişiler ile daha iyi ortaklıkları nasıl
inşa edebileceğimizi düşünmemiz
gerekiyor. Çünkü günün sonunda,
tüm sistemlerde öğretmenler, ka-
tılmaları beklenen mesleki eğitim
programlarının sayısı altında ezili-
yorlar ve çok yüksek stres seviyeleri-
ne sahip olduklarını belirtiyorlar. Bu
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME
yükleri öğretmenlerin omuzlarından görünüyor ufukta. İşin bu bölümünü
almamız ve öğrencileri en iyi biçim- geride bırakalım. Belki daha aydın-
de desteklemelerini sağlayabilmek lık, daha güzel umutlarımız vardır.
için ortaklığın gücünden faydalan-
Kürşat Hocamızı davet edeceğiz
malarını nasıl sağlayacağımızı dü-
şimdi. “Türkiye’ye interneti getiren
şünmemiz gerekiyor. Bu sözlerle ko-
insan” diye tanıtacağım.
nuşmamı sonlandırmak istiyorum.
Dinlediğiniz için çok teşekkür edi- - Prof. Dr. Kürşat Çağıltay: Getiren
yorum. Herhangi bir sorunuz olur- ekibin üyesi diyelim, ben tek başıma
sa benimle iletişime geçebilirsiniz. getirmedim.
Tekrar teşekkür ediyorum.
- Prof. Dr. Nilüfer Pembecioğlu:
- Prof. Dr. Nilüfer Pembecioğlu: Bunlar hep ekip işi, görüyorsunuz.
Çok teşekkürler Francesca. Siber Kürşat Hocam bakalım bize neler
zorbalık gerçekten çağımızın çok anlatacak.
büyük bir hastalığı haline geliyor.
✽
Belki daha sonraki toplantılardan
birinde de üzerinde özellikle du-
rulması gereken bir nokta. Çünkü
çalışmalar hep şunu gösteriyor: Bir
kere bir haksızlığa uğradığını düşü-
nen bir çocuk, kendince bunu bir
travma haline getirmese de yetiş-
kinlerden, öğretmenlerinden destek
görüp görmediği, başkalarıyla pay-
laşıp paylaşmadığı, sonrasında bunu
içinde ne kadar uzun bir süre yara
olarak taşıdığı son derece önemli.
Araştırmalar gösteriyor ki bir kere
siber zorbalığa uğrayan bir çocuk,
yaşamın diğer noktalarında siber
zorbaya dönüşebiliyor. İşte bu yüz-
den siber zorbalık gerçekten, özel-
likle de eğitimde ve dijitalleşmede
kanayan bir yaraya dönüşebilir. Öğ-
retmenlerimizin, anne babalarımızın
bunlarla ilgili gerçekten çok uyanık
olmaları; her türlü davranışı, her
türlü sözcüğü, her türlü hareketi bir
şekilde denetlemeleri gerekiyor ve
onlar için de yine bir dijital eğitim
69
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME
Prof. Dr. Kürşat Çağıltay
Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi
Teşekkür ederim. Şimdi, eski teyp-
ler vardır biliyorsunuz, play ve stop
tuşu olur. Hocaların stop tuşları bo-
zuktur. Dolayısıyla alırlar başlarını
giderler. Uymaya çalışacağım za-
mana, belki biraz aşabilirim. Sabah
Ferhan Hocaya biraz torpil geçtiler,
belki bana da geçebilirsiniz diye
ümit ediyorum.
Benim konuşma başlığım “Eğitim-
de Teknoloji Zakkum mu?” Niye, ne
alaka diyebilirsiniz. Şöyle; tıp alanın-
da, aramızda tıpta çalışan katılımcı-
lar varsa bilirler bu Latince sözü:
primum non nocere. Yani “önce, za-
rar vermeyeceksin”. Bir aksiyon ya-
parken, bir hasta gördünüz acil bir
durumda; eğer ona nasıl müdahale
70
etmeniz gerektiğini bilmiyorsanız
dokunmayacaksınız, çünkü daha
büyük zarar verebilirsiniz. Tıptaki bu
özellik ya da tıptaki bu kural aslında
eğitim için de bence geçerli. Eğer bir
şeyi nasıl yapacağınızı bilmiyorsanız
bırakın olduğu gibi kalsın, çünkü
daha kötüye götürebilirsiniz.
Şimdi bu olayla ilgili vermeye ça-
lışacağım örnek, geçmişten. 1988
yılında sansasyonel bir haber çıktı
TRT’de. Günlerce bu konuşuldu.
Bir Türk doktor kansere çare buldu.
Zakkum alıp suyunu çıkartıp kanser
hücrelerini öldürüyor. Gerçekten
doğru. Kanser hücrelerini öldürüyor
ama insanı da öldürüyor. Onu aldığı-
nız zaman sizi tedavi etmiyor. Teda-
vi ettiği söylenen bazı kişilerin nasıl
tedavi edildiği de soru işareti. Ama
bu olmuyor, gerçekleşmiyor. Böyle
bir tıbbi çalışmanın arkasında ciddi
bir çalışma olması, ciddi bir test ol-
ması vs. gerekiyor. Sabahki oturum-
da da yine bahsedildi. Aslında doz
zehirdir diye söylendi. Oradaki gibi
burada da test edilmemiş bir ürün,
bir araç çok zararlar verebilir. Dola-
yısıyla ortada bir mucize yok. Tıpta
yok, eğitimde de yok. Ya da başka
alanlarda da yok. Bilimsel çalışma
var, bununla ilgili kaynak ayırma var.
Araştırma ve araştırmanın sonuç-
larına dayalı birtakım sonuçlar ve
ürünler üzerinde çalışma var.
Şimdi buradan eğitime dönelim o
zaman. Aynı tıpta olduğu gibi eği-
tim alanında da bizim hep bir bek-
lentimiz var. Eğitimi Sanayi 1.0’dan,
bundan 150-200 yıl önce ortaya çı-
kan eğitim yapısından kurtaralım,
yeni bir yöne yönelelim. Burada da
beklentimiz, bizim kutsal şeyimiz
teknoloji. Teknolojiden büyük bek-
lentimiz var. Diyoruz ki değiştire-
ceğiz. Eğitimde değiştireceğiz. Fa-
lanca teknolojiyle eğitimde devrim
yapacağız. Bununla ilgili, madem
hocayız hemen bir sınav yapayım.
Bir soru sorayım, bakalım bu testi
geçebilecek misiniz? Birazdan bir
alıntı göreceksiniz. Amerikalı birisi,
hepinizin çok iyi tanıdığı, bildiği biri-
si, bir teknoloji hakkında konuşuyor.
Konuşmasındaki ilgili teknolojiyi
kaldırdım, oraya x koydum. Sorum
şu: Bir sonraki slaytta göreceğiniz o
teknoloji nedir? Bunu söyleyen kişi
kimdir?
Söz diyor ki; bir teknoloji var, eğitim
sistemimizde devrim yaratacağına
ve birkaç yıl içinde ders kitaplarının
kullanımının tamamen olmasa da
büyük ölçüde yerini alacağına ina-
nıyorum. Hangi teknoloji olabilir?
Sizce bu nedir, kim demiştir? Ora-
lardan bir cevap geldi. Tablet, evet.
Başka? Akıllı tahta, peki. Zamanımız
da kısıtlı, hızlıca ilerleyelim. “Film
makinesinin eğitim sistemimizde dev-
rim yaratacağına ve birkaç yıl içinde
ders kitaplarının kullanımının tama-
men olmasa da büyük ölçüde yerini
alacağına inanıyorum”. 1922, Thomas
Edison. Kendisinin yüzlerce buluşu
var. Hayatımızı değiştirmiş, hala ha-
yatımızı etkiliyor. Eğitimle ilgili bir
falcılığı var geleceğe yönelik ama
Thomas Edison burada yanılıyor.

Çünkü eğitim dinamiğini bilmiyor.
Thomas Edison teknik bir kişi ama
eğitimin dinamikleri farklı.
Biz bu tuzağa aslında çok sık düşü-
yoruz. Bakacak olursak, 1899 yılında
2000 yılındaki okul beklentisiyle il-
gili böyle bir çizim yapmışlar. Ço-
cukların başına bir şeyleri takıyoruz.
Oraya kitapları kaynakları atıyoruz
ve bilgiyi aktarıyoruz. Aynı Matrix
filminde olduğu gibi. Beklenti bu.
Ama bu beklenti gerçekleşmedi.
Başka neler oldu? Film makinesi bi-
zim neslimizin biraz kullandığı bir
makine oldu. İşte bu mikrofiş ma-
kinesi sağ üst tarafta. Skinner’ın sol
atta gördüğünüz öğrenme makinesi.
Davranışçı yaklaşıma yönelik gelişti-
rilen veya Amerika’daki PLATO Pro-
jesi gibi teknolojiler var. Ama eğitim
sistemine baktığımızda bir değişik-
lik yok. Araçlar, eğitim sistemlerini
değiştirmemiş. Ülkeye gelecek olur-
sak, bize bakacak olursak benzer
şey. Bir tablet heyecanımız vardı,
tablet her şeyi değiştirecek gibi bir
beklentimiz vardı. Bugüne gelecek
olursak, geçtiğimiz ayların söylemi
“MEB’de yeni dönem, Metaverse
dönemine başlıyoruz”. Hızla. Baka-
lım, belki de ben yanılıyorum. Belki
de beklediğimiz, göklerden gelen
teknoloji buydu, bu değiştirir.
Değiştirir mi? Geçmişten ders ala-
rak ilerlememizde fayda var. Veya
başka birtakım şeyleri yine kutsal-
laştırıyoruz. Mesela kodlama. Bir
okulun önünden geçerken çektiğim
bir resim bu. Ne kadar iyi bir okul
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME
olduklarını söylemek için şunu yaz-
mışlar: Geleceğin dili kodlama. Be-
şinci yaştan itibaren başlamışsınız
ya insaf, biraz daha ilerletseydiniz.
Daha sonraki yaşlarda olsaydı, de-
ğil mi? Ama öbür grup ilkokuldan
başlatıyor, biz o zaman okul önce-
sine çekelim. Belki, doğum falan o
zamanlarda başlatsak daha mı iyi
olur? Herhâlde oraya çekecekler.
Ama böyle bir teknolojiyi kutsallaş-
tırma olayı var ve beklentilerimiz
de hep ne yazık ki olumsuz oluyor.
Çünkü bir tarafta brokoli, yani eği-
tim var. O eğitimin üstüne biz Nu-
tella sürmeye çalışıyoruz. Çocuklar
bu Nutella’yı yalasın ama brokoliyi
atsın. Bu ikisini bir şekilde birleştir-
meyi başarabilmiş değiliz. Mesela
oyun temelli öğrenme. Bilgisayar
oyunlarıyla eğitimi birleştirelim, ço-
cuklar bununla öğrensinler diye bir
beklentimiz var. Ama çocuk işte o
oyunu oynuyor, onu yalıyor mesela,
brokoliyi atıyor. Çünkü eğitim dina-
mikleriyle teknolojik dinamikler bir-
birleriyle uyuşmamış, bugüne kadar
uyuşturamamışız. Orada çok büyük
başarı elde edememişiz.
Benim çok sevdiğim bir karikatür
var. Önde teknoloji, böyle büyük
adımlarla, koşar adımlarla gidiyor,
biz de eğitim dünyası, onun arka-
sından şöyle tutunuyoruz. İşte film
makinesi çıkıyor, film makinesi ar-
kasından koşuyoruz. Radyo çıkıyor,
radyonun arkasından koşuyoruz.
Tablet çıkıyor, tabletin arkasından.
Bugün de işte Metaverse çıktı, Me-
taverse arkasından koşuyoruz. Yarın
ne çıkar, onu Allah bilir. O çıktığı za-
man da benzer aksiyonları yapaca-
ğız. Benim çalışma alanım teknoloji.
Eğitimde teknoloji. Bunun anlamı
hiç kullanılmasın vesaire değil ama
birtakım yaklaşımlarımızda değişik-
lik yapmamız gerekiyor. At ve araba
örneğini verecek olursak, atı araba-
nın önüne koymamız gerekiyor. Atı
arabanın arkasına değil. Onun da
birazdan üzerinden geçmeye çalışa-
cağım.
Gazi Üniversitesinden bir hocamız
var. Onun geçenlerde bir söyleşisi
vardı. Orada yaptığı bir saptama var.
Diyor ki “Ardındaki bilimsel temelleri
bilmeden teknolojiye tapan nesiller
yetiştirme riskiyle karşı karşıyayız”.
Mesela robotik etkinliklerimiz ya da
derslerimiz oluyor. Çocuk bir robot
yapıyor, ailesi diyor ki ay çocuğum
neler başardı! Ama gidecek üniver-
site sınavına girecek çocuğum, za-
vallı. Halbuki bunları yapabilen bir
çocuk. Halbuki onun arkasındaki
matematiği, onun arkasındaki fiziği
bilmeyen, onun arkasındaki temel
bilimlere sahip olmayan bir kişinin
onu o basit makinenin ötesine gö-
türmesi mümkün değil. Dolayısıyla
az önceki kodlama örneği de bun-
lardan bir tanesi bence.
Ne yapmalıyız? Teknoloji aslında
bir kaldıraç bence. Teknoloji ne için
kaldıraç? Teknoloji; teknoloji olduğu
için öğrenmek amaçlı değil. Tekno-
loji; daha iyi öğrenme, daha zengin
öğrenme ortamları, daha motive
edici öğrenme ortamları yaratmak
71
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME
için bir araç. Eğitim için teknolo-
ji. Bu teknoloji öğretmenlerimizin
bizim dijital kaslar dediğimiz; nasıl
fiziksel kaslar varsa dijital kaslarını
da güçlendirerek matematik öğret-
meniyse matematiği daha iyi öğret-
mek, fizik öğretmeniyse fen öğret-
meniyse feni daha iyi öğretmek için
o kaslarını güçlendirmemiz gereki-
yor. Bununla ilgili biz ne yapıyoruz
ondan da birazdan bahsedeceğim.
Biraz da ufak ufak diğer başlıklardan
bahsetmek istiyorum, çünkü bu 20
dakikada her şeye dokunmak müm-
kün değil. Cem Yılmaz’ın “little little,
into the middle” dediği gibi değişik
ve önemli gördüğüm birkaç nok-
tadan bahsedeceğim. Şimdi dijital
obeziteden bahsediyoruz. Oturduk
çalıştık ya da bilgisayarın başında,
tabletin başında zaman harcadık.
Fakat bunun ötesinde daha büyük,
bence başka riskler de var. Bir ta-
nesi dijital ortamın yarattığı ceha-
let. Cahil olduğunu bilmeden sanki
konuyla ilgili şeyleri biliyormuş gibi
insanların ortaya çıkması. Bunu son
zamanlarda özellikle çok çok görü-
yoruz. Ben bunu çok büyük risk ola-
rak görüyorum.
Diğeri de şehir efsaneleri. Önce bi-
rinciye bakalım. Dijitalin yarattığı
cehalet. Aziz Sancar’ın aşıyla ilgili bir
açıklaması oldu. Diyor ki aşıya karşı
olmak mantıklı tutum değil. Sosyal
medyada gidin bakın bu açıklama-
nın altına. Halkın yaptığı açıklama-
lar bunlar: “Nobel ödülü alması doğ-
ru söylediği anlamına gelmez”. Adam
72
hayatını aşı üzerine yapmış, bunun
üzerine Nobel almış ve buradaki üs-
tat nasıl bir eğitim seviyesinden geç-
tiyse böyle bir yorumu var. “Nobel
alıp cahil kalmak böyle bir şey”. “Kara
cahil”. “Yuh yani sen de mi Brutus”.
“Ölmüşsün amca bizi de mi kendinle
götüreceksin?”. “Bu da boş çıktı ya”.
Yani istediklerimizi söylemedi işte.
Ve daha da ağır ağır şeyler var. Gidip
bir bakmanızı tavsiye ederim. Bun-
lar yine böyle orta seviyelerde, aşı
karşıtlığı. “Dünya düzdür”. Dünya-
nın düz olduğuna inanan ve eğitimli
olan bir sürü insan var ve internet,
dijital ortam bu yanlış inançların
yayılması için çok büyük bir ortam.
Komplo teorileri. En son bildiğiniz
işte Lozan’ın gizli maddeleri. Bili-
yorsunuz Lozan’ın gizli maddeleri
var ya. Halkımız bunu çok iyi biliyor,
işte orada var. Siz bilmiyorsunuz. Bir
araştırın bakalım. Bu konuyu araştır-
dınız mı? Dolayısıyla “cahil her şeyi
bilir” durumundayız. Bu bence en
büyük risklerden bir tanesi.
Şehir efsaneleri başka bir tanesi.
Teknolojinin bizim beynimizi değiş-
tirdiği, medyanın bizim beynimizi
değiştirdiği. İşte, akıllı telefonlar
beynimizi değiştiriyor. İnternet kul-
lanımı beyin işlevlerinin üzerinde
değişiklik yapıyor vb. gibi. Bu da
aslında şehir efsanesi. Doğru olma-
yan şeylerden bir tanesi. Sabah da
bahsedildi. Her şeyi aynı anda ya-
pan nesil. “Benim çocuk hem müzik
dinliyor hem film seyrediyor, dersini
de çalışıyor. Bu yeni nesil böyle kar-
deşim, bunların beyinleri artık farklı
kodlanmış”. Yok böyle bir şey. Araş-
tırmalar gösteriyor ki aslında aka-
demik performanslarına çok ciddi
negatif etkileri var. “Multitasking”
dediğimiz, bir işi özellikle kompleks
bilişsel aktiviteler esnasında farklı
farklı şeyleri yapma durumu. Öğ-
renme stilleri. Sağ beyin, sol beyin.
Bunlar yine en önemli, en büyük ef-
sanelerden bir tanesi. Hatta eğitim
sistemimizde öğretmenlerimizin
de olumsuz etkilendiği konulardan
bir tanesi. Hatta bununla ilgili yeni
bir kitap bölümü yayınladık. Eğitsel
nörobilim üzerine. Beynimiz bu ka-
dar hızlı bir nesilde; x nesli, y nesli,
z nesli dediğimiz sürede hızlıca de-
ğişiyor mu? Yok böyle bir şey. Yine
sabah da bahsedildi. Evrim sürecin-
de bizim Homo sapiens seviyesine
gelmemiz, beynimizin nöron seviye-
sinin oraya ulaşması zaten 2 milyon
yıl almış. 50 milyar beyin hücresin-
den 100 milyar beyin hücresine geç-
mişiz. Bu, 2 milyon yıl almış. 3 yılda 5
yılda 10 yılda beynimizin daha farklı
çalışacağına yönelik bir şey tama-
men şehir efsanesi ama dediğim gibi
bunlar da ne yazık ki tutuyor. Öğret-
menler dediğim gibi efsane kurbanı.
Bu efsaneler ne yazık ki eğitim sis-
temimizin de bir parçası. Dediğim
gibi; öğrenme stilleri, sağ-sol beyin,
Mozart etkisi, beyin jimnastiği, yağ
asitleri alan çocuğun daha başarılı
olduğu gibi konular. Yeni yayınladı-
ğımız kitap bölümünde bunları de-
taylı olarak ele alıyoruz.
Yanlış bilgilenmeden ben de kurban
oldum. 1,5 yıl kadar önce mesaj yağ-

maya başladı birdenbire bana. “Kür-
şat Hocam Matcha çayı alalım mı?
Araştırmalarınız varmış bu konuda”
diye. Nedir Matcha çayı? İnternet-
te bir bilgi yayınlanmaya başlamış.
Nerede yapılmış çalışma? Bilkent
Üniversitesi Tıp Fakültesi. “Matcha
tozunun vücuttaki inatçı yağ hücre-
leri ve yağ yakımındaki etkisi”, Prof.
Dr. Kürşat Çağıltay başkanlığında
yapılan test raporunun detayları
araştırma kütüphanesinde kayıtlıy-
mış. Yayın yapıyoruz her sene 3-5
tane. Bunu hatırlamıyorum açıkça-
sı. Bir laboratuvarım var bölümde,
özellikle teknoloji ve eğitimle ilgi-
li. Onun da web sitesi var. O web
sitesindeki fotoğrafı da almışlar.
Laboratuvarın ismi “teknolojiyle
zenginleştirilmiş öğrenme araştır-
ma uygulama laboratuvarı” ama
aşağıdaki bilgiler Matcha çayıyla
ilgili. Buna inanıp bana yüzlerce me-
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME
saj döndü ve bu dönen mesajların
çoğu da eğitimli insanlardan. Baş-
lığa baksanız bunun fake olduğunu
anlayacaksınız ama insanlar inter-
nette gördüğü her şeye inanma
eğiliminde. OECD raporlarında da
bahsedilen bu; dijital yeteneklerin
geliştirilmesi, dijital okuryazarlık,
bunlar önemli konular. Dolayısıyla
burada onu alt seviyeden alıp öğ-
retmenlerimizle beraber çalışmamız
gerekiyor ki biz de bunu yapıyoruz.
Birazdan bahsedeceğim.
Bakan Bey de bahsetmişti biliyorsu-
nuz. Her şeyi Millî Eğitim’den bekle-
meyin, elinizi taşın altına koyun. Biz
de elimizi taşın altına koyduk ODTÜ
olarak. Habitat-ING ile iş birliği yap-
tığımız dijital öğretmenler projemiz
var. Dijital öğretmenler projesinde
bugüne kadar 4000 öğretmeni eğit-
tik. 10’ar haftalık süreçlerle 1000’er
1000’er öğretmenlerimizi alıp onlara
dijital vatandaşlık, yaratıcılık, görsel
tasarım, etkili sunum, eleştirel dü-
şünme ve sanal gerçeklik. Hani kal-
dıraç dedik ya, o kaldıracı eğitimde
sınıflarda nasıl kullanabilirler, bunu
ihtiva eden bir eğitim serisi, dijita-
logretmenler.com adresinden baka-
bilirsiniz. 4000’inci öğretmen gru-
bunu bitirdik, gelecek sonbaharda
da yeni grupla yine devam edeceğiz.
Bu tür ortamları oluştururken ar-
kasına da bir felsefe koymak lazım.
Bundan da özellikle bahsetmek iste-
rim. Benim kendime model aldığım
eğitici, eğitim felsefemi oluşturan
kişi İsmail Hakkı Tonguç. Köy Ens-
titüleri. Köy Enstitülerinin arkasın-
da yatan olay köyde olması değil;
iş için, iş içinde, işle öğretim ya da
eğitim konusu. Dolayısıyla biz de
az önce bahsettiğim Dijital Öğret-
menler Projemizde aynı yaklaşımı,
aynı felsefeyi hayata geçirmeye ça-
73
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME
lışıyoruz. Öğretmenlerimiz, aldıkları
eğitimi sonrasında anında sınıflarına
uygulayabilmeli. Anında o kaldıracı
kullanabilmeli. Güçlendirdikleri kas-
ları bir anda işe koşabilmeli. Şimdi o
projeye katılan öğretmenlerimizden
bir video almak istiyorum.
(Videodaki öğretmen: “26 yıllık öğ-
retmenim, 58 yaşındayım. Ama ben
bu kadar keyif alınabilecek bir eğiti-
min olduğunu bilmiyordum ve haki-
katen o kadar çok şey öğrendim ki
emekli olmayı düşünürken şimdi di-
yorum ki ‘dur Melike, şimdi 2-3 slayt
hazırlayacaksın ama bak şimdi de
neler öğrendin, bunları da çocukla-
ra öğretmeyecek misin?’ gibi motive
ettiniz. Emeklerinize sağlık”).
Evet. Melike öğretmenimiz, öğret-
menlerimizden bir tanesi. Hep şu
söylenir. Yaşı ileri öğretmenler ve
74
genç öğretmenler. Yaşı ileri öğret-
menleri şöyle bir sistemden çıkarsak
da her şey iyiye gidecek gibi. Değil;
siz öğretmene dokunursanız, öğ-
retmeni desteklerseniz, ona ihtiyaç
duyduğu yetenekleri iyi program-
larla verirseniz öğretmenleri emek-
lilikten vazgeçirebilirsiniz, Melike
öğretmende olduğu gibi. Bence her
öğretmen yapabilir. Onlara yeter ki
güvenin ve destek verin.
Bu proje kapsamında biz yeni tek-
nolojileri de özellikle sınıflara sok-
maya çalışıyoruz. Metaverse denil-
di; yaklaşık iki seneden beri sınıflara,
öğretmenlere sağladığımız ucuz,
sanal gerçeklik gözlükleriyle uygu-
lamalar yaptırıyoruz. Videoyu baş-
latabilir miyiz yine? (Videoda bir sı-
nıfta sanal gerçeklik gözlüğü takmış
bir öğrenci var ve onu yönlendiren
öğretmenin sesi duyuluyor). Bura-
sı Suriye sınırına yakın bir ilkokul.
Öğretmenimiz sınıfında çocukları
motive edebilmek için onları dene-
yimleyemedikleri birtakım şeyleri
denettirebilmek için teknolojiyi,
dediğim gibi arabanın önüne koyup
uygun yerde uygun zamanda uygun
şekilde kullandırıyor. Zamanımı aşı-
yorum biliyorum ama 2 dakika daha
sizden süre istiyorum.
Diğer bir konu yapay zekâ. Şimdi ye-
meğe gittiniz, yemekte önünüze bir
yapay domates ya da GDO’lu doma-
tes ile organik domates olsaydı han-
gisini tercih ederdiniz? Tahminim
organik, değil mi? Biz de eğitimde
niye yapay zekâya, özellikle öğretim
amacıyla yapay zekâya niye ihtiyaç
duyalım? Elimizde organik olanı var
bunun, öğretmenlerimiz var. Esas
üzerinde çalışmamız gereken bu or-
ganik olan, gerçek, esas olan cevheri
kullanmamız. Şu üstte gördüğünüz
cümle devletimizin yazdığı rapor-
lardan bir tanesinden alıntı. Diyor ki
“yapay zekâ okullarımızdaki öğren-
me öğretme sürecini dönüştürmeye
başlamıştır”. Nerede? Gören var mı
bilmiyorum, ben görmedim bugü-
ne kadar. Eğer öyle bir dönüşümü
gerçekten istiyorsak orada organik
zekâların üzerine, öğretmenleri-
mizin üzerine aynı buradaki Gökçe
öğretmenimiz gibi salgın esnasında
çocuklarının evlerini tek tek ziyaret
edip onlarla o beraber olma hissini
vermek için çabalayan öğretmenle-
rimiz gibi öğretmenlerle bu işi başa-
rabiliriz bence.
Diğer bir konu eski teknoloji, yeni
teknoloji, dijital teknoloji. Eski tek-
noloji aslında kötü teknoloji değil-
dir. Bu araştırmayı sizle paylaşmak
isterim. En etkili eğitim araştırma-
larından bir tanesi bu. Diyor ki; ka-
lemle kâğıt üzerine yazarak çalışan,
not tutan öğrencilerin akademik
performansları diğerlerine göre
daha yüksek. Dolayısıyla teknoloji
deyip kendimizi dijital teknolojilerle
Metaverse vesaire ile kısıtlamamalı-
yız; rahat kullanabildiğimiz, etkili ol-
duğundan emin olduğumuz teknolo-
jileri de kullanmaya devam etmeliyiz.
Başkaları da ediyorlar. Burası da
MIT’den (Massachusetts Institute
of Technology) bir sınıf. Tahta-
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME

da Calculus dersini tebeşirle anla- risine bir film göstermeye çalıştığı-

tıyorlar ve sıralamalarda her zaman nız zaman hemen şunu soruyor: Kaç
en baştalar. Dolayısıyla önemli olan dakika? Bir tarafta bu kadar sabırsız-
neyi nasıl öğrettiğiniz, önemli olan lar diğer tarafta da bir bakıyorsunuz,
oradaki pedagojiniz, yaklaşımınız. az önceki oturumdan da aklımızda
kalan, en az 8 saat bir şey izleyen
Önce öne pedagojiyi, arkasına tek-
gençler var. Hangisi bizim genci-
nolojiyi koymalıyız. Teknoloji bizi
miz? Ya da hangisi sağlıklı? İki uç var
zeki yapmıyor. Ama uygun kulla-
ve ikisi de birbirinden çok uzakta. O
nılırsa zengin öğrenme ortamları
zaman acaba dengesizler mi? Acaba
oluşturuyor. Uygun ve ekonomik
karar verme bilinci, değerlendirme
teknolojiyi öncelikle alanla ilgili ko-
yetilerinde mi bir bozukluk var? Yani
nuları öğretmek için kaldıraç gibi
o 2 dakikalık filme sabredemeyen
kullanmamız gerekli. Politikalar veri
gidip kendi başına, kendi seçtiği
temelli oluşturulmalı. Sabah da ko-
konuyla ilgili olarak 8 saat, 10 saat
nuşuldu ama benim gördüğüm 20
hatta günlerce uyumadan konsant-
senedir çalışıyoruz bu konuda, veri
re olarak, kendilerince, devamlı izler
temelli karar verme süreçlerini ben
durumda kalabiliyorlar. Bunlar so-
hemen hemen hiç görmedim. Fa-
runların sadece görünebilen kısmı.
lanca teknoloji çıktı hadi. Bununla
ilgili bir çalışma yapmadan bunu Şimdi hattın öbür ucunda Amanda
koşturmak anlamlı değil, kaynakla- bizi bekliyor. O yüzden konuğumu-
rımız boşa gidiyor. Üniversiteleri- zun bize aktaracaklarını da dinle-
mizde iğneyi biz kendimize de ba- yelim, sonrasında tartışmalarımıza
tıralım. Hayata dokunan çalışmalar başlayacağız.
yapmamız ve oradan alanla ilgili
çalışmamız gerekiyor. Politikacıların
da siyasi ajandaları veya moda te-
✽
rimlerle değil, buradaki iyi araştırma
sonuçlarını alıp karar verip bunları
hayata geçirmeleri gerekiyor. Bu
daha çok su kaldırır bir konu ama
dediğim gibi ucundan dokunarak
geçelim, böyle de bitirelim. En başta
dedik; “primum non nocere”. Önce
zarar vermeyelim, ondan sonrasını
getirebiliriz. Teşekkürler.

- Prof. Dr. Nilüfer Pembecioğlu:

Çok teşekkür ediyoruz Kürşat Ho-
cam. Gençlerde bir alışkanlık var. Bi-

75
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME
Prof. Dr. Amanda Third
Western Sydney Üniversitesi
Kültür ve Toplum Enstitüsü
Öğretim Üyesi, Young and
Resilient Research Centre
Eş Yöneticisi
Nazik davetleriniz için sizlere çok
teşekkür ederek başlamak istiyo-
rum. Şu anda salonda olan herke-
se tekrar hoş geldiniz diyorum. Bu
önemli mesele üzerine kafa yoruyor,
çeşitli sorular soruyor olmanız ve
bunun için vakit ayırmanız gerçek-
ten çok kıymetli.
Ben aranıza Sidney, Avustralya’dan
katılıyorum. Burada, Young and
Resilient Research Centre’ın eş yö-
neticisiyim. Araştırma merkezimiz,
çocukların dijital çağa geçişteki
deneyimlerini ortaya çıkarmak ve
izlemek amacıyla, son 10 yıldır nere-
76
deyse 80 ülkede, çocuklarla ilgili ça- önemli. İlk olarak dikkatinizi çek-
lışan kurum ve kuruluşlarla iş birliği mek istediğim nokta buydu.
içinde çalışıyor. Dünya çapında pek
Söylemek istediğim bir başka şey
çok çocukla, ebeveynle ve çocukla-
ise şu, amacımız bir güçlükle kar-
rın dijital deneyimlerinden sorumlu
şılaştığında psikolojik sağlamlıkla
kişilerle yaptığımız çalışmalardan
(resilience) tepkide bulunacak, mü-
çok net bir şekilde gördük ki insan-
cadele edecek çocuklar yaratmak
lar çocuklarını geleceğe hazırlama
olmalı. Burada bahsettiğim bu dijital
ve yönlendirme konusunda eğitim-
çağda sahip olunması gereken “psi-
cilere çok umut bağlamış durumda.
kolojik sağlamlık” kavramıyla, sade-
Eğitimciler, büyük bir sorumluluk
ce güçlükten sıyrılıp hayatta kalma
yüklenmişler ki bu sorumlulukların
kapasitesinden bahsetmiyorum ya
başında çocukların dijital ekonomi-
da güçlüklere karşı duyarsız bir hale
ye hazır olmasını ve çevrim içi or-
gelmeyi kastetmiyorum. Hatalar-
tamlardaki fırsatlardan en iyi ve en
dan öğrenme yeteneğinden, yeni
güvenli şekilde faydalanabilmesini
bilgiler edinmekten ve başka bir
sağlamak geliyor. Şunu da unutma-
zaman çevrim içi ortamda başka bir
yalım, çevrim içi ortamda bazı sa-
zorlukla karşılaşıldığında daha farklı
kıncalı şeyler olmasına rağmen ço-
tepki vermekten bahsediyorum.
cuklar için çokça olanak ve faydalar
da mevcut. Şunu unutmamalıyız ki çocuklar,
çevrim içi ortamda illa ki hata ya-
Bugünkü konuşmama, öğretmenle-
pacaklar. Bu zaten öğrenmenin,
rin ya da genel olarak eğitimcilerin
büyümenin doğal bir parçası ve ço-
diyelim, çocuklarımızın geleceği için
cukların hata yaparak ihtiyacı olan
çok önemli ve güçlü bir rol oynadığı
becerileri öğrenmesinin de önemli
fikrine katıldığımı vurgulayarak baş-
bir yolu. Bu yüzden, bu hataları ya-
lamak istiyorum. Ancak çocukların
pabilmek için çocuklara ihtiyaçları
internetten güvenli bir şekilde fay-
olan zamanı ve alanı tanımalıyız.
dalanması ve internette güvenli bir
Ancak her zaman yanlarında olup
şekilde etkileşim kurmalarını sağla-
yardıma ihtiyaçları olduğu takdirde
mak, tam anlamıyla bir ekosistem
de onlara destek olabilmeliyiz.
meselesi ya da bir sistem meselesi
de diyebiliriz. Bizim için eğitimcile- Son zamanlarda yaşadığımız bu sal-
rin sorumluluklarını kendi bağlamın- gın sürecinde, sadece çocukların
da anlamak oldukça önemli. Daha değil biz yetişkinlerin de psikolojik
da önemlisi, eğitimcilerin kendi et- sağlamlığımızı geliştirmek için el-
raflarındaki tartışmaların da ötesine bette pek çok fırsatı oldu. Bu tabii ki
geçmesi ve birlikte çalışmak ama- tüm dünyada yayılan bir mesele ha-
cıyla ekosistemin diğer parçaları line geldi. Bu süreçte, COVID-19’a
üzerinde bir baskı yaratabilmesi çok yakalanma konusunda çocuklar en

riskli gruplar arasında görülmese de
dünya genelinde çocuklar bu salgın
sürecinden çok derin biçimde etki-
lendi. Ama bu sırada gördüğümüz
şey de şuydu, çocuklar teknolojiyi
çok üst düzeyde benimsedi. Tabii ki
her çocuğun teknolojiye erişim gibi
bir fırsatı olmadığını da unutmaya-
lım. Ama tamamıyla yerinden oy-
namış bir dünya düzeninin olduğu
günlerde, teknolojiye erişimi olan
çocuklara teknoloji çok önemli bir
süreklilik noktası ve bağlantı kurma
olanağı sağladı. Ayrıca şunu da be-
lirteyim, hepimizin salgın sırasında
teknolojinin güçlü ve olumlu yan-
larını da fark etmeye başladığımızı
düşünüyorum.
Salgından kurtulmaya ve iyileşmeye
başladığımızda ancak fark ettik ki
çocuklar gerçekten çevrim içi ortam-
da çok fazla vakit harcadı, üzerinde
dikkatlice düşünmemiz ve aslında
bir noktada yeniden düzenlememiz
gereken bir sürü alışkanlık edindiler.
Bu salgın sürecinde çocuklar, çev-
rim içi ortamlarda çok uzun zaman-
lar geçirmeye, teknolojiyi kullanarak
arkadaşlarıyla ve sevdikleriyle vakit
geçirmeye oldukça alıştı. Bunların
hepsi çok olumlu gelişmeler. Ama
dönüp baktığımızda ve bu yeni olu-
şan dünya düzeni içinde, sanıyorum
ki salgın sürecinde edindiğimiz tek-
nolojik alışkanlıkları nasıl ele alaca-
ğımız meselesini bir noktada düşün-
memiz gerekecek. Bu ekstra dikkat
gerektiren bir şey olacak bizim için.
Teknoloji, salgın boyunca sürekliliği
ve iletişim kurmayı sağlamanın bir
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME
yolu oldu. Ama şunu da biliyoruz
ki çevrim içi ortamda çok vakit ge-
çirmekten dolayı çocuklar, önceki
yıllara göre çok daha fazla miktarda
zararlı içeriklere ve risklere de ma-
ruz kaldı. Çocuklara yönelik tacizde
ve çocuk istismarıyla ilgili internette
bulunan materyallerde, siber zorba-
lıkta vb. bir artış olduğunu gördük.
Peki çocukları bu tehlikelerden ve
risklerden nasıl koruyabiliriz? Bu
meselelerle sürekli mücadele eden
kişiler olarak bizler için bu çok
önemli ve şu anda tam da sorulması
gereken bir soru. Bence bu noktada
önemli olan şey, tehlikelere ve risk-
lere takılıp kalmamak. Bazı çocuk-
ların çevrim içi ortamda tehlikeye
maruz kaldıktan sonra kendilerini
toparlamak için gerçekten büyük bir
mücadele verdiğini bilmemiz gere-
kiyor. Ama aynı zamanda kaygıları-
mızı, bulunduğu koşullar içinde yani
bağlamsal olarak değerlendirme-
miz, bizi ele geçirmesine izin verme-
memiz ve kontrol altında tutmamız
lazım. Çünkü çocukların çevrim içi
ortamda olmasıyla birlikte doğan
çok ciddi zorluklar var, ancak bu
ortamın aynı zamanda onlara çok
büyük faydası da var. Bu faydaların
başında okulla ilgili süreçler geliyor,
eğitim alma, arkadaşlarıyla etkile-
şim kurma, sağlıklarıyla ilgili olumlu
gelişmeler vb. Çevrim içi olmanın
olumlu yanlarını da nasıl öne çıkar-
dığımız konusunda gerçekten dik-
katli olmak zorundayız.
İnternetin kullanımını, amacını an-
lama ve dünyayı dönüştürmek için
internetin olanaklarını hayal etme
gibi süreçleri çocuklara nasıl öğret-
tiğimiz üzerine de düşünmeliyiz.
Çoğunlukla yetişkinler çocuklarla
internet hakkında konuştukları za-
man interneti vahim bir durum gibi
anlatırlar, genelde korkutucu bir
anlatısallık içinde sunarız. Çocuk-
larımızı potansiyel tehlikelere ve
yaşamda oluşabilecek risklere karşı
eğitmemiz gerektiği halde, onlara
ellerinin altındaki teknolojiyi kulla-
narak hayal etmeyi ve yaratıcı ol-
mayı öğretemezsek dünyadaki bazı
sorunları çözebilecek çok büyük bir
fırsatı kaçırmış oluruz.
Çocuklarımıza gerçekten teknoloji-
nin mümkün kıldığı tüm olasılıkları
hayal etmeyi, düşünmeyi öğretme-
miz gerekiyor. Dünya çapında pek
çok çocukla konuştuğumda bunu
göremiyorum. Çocuklar tekno-
lojinin riskleri ve zararlarıyla ilgili
upuzun bir liste verebilir, yolunda
gitmeme ihtimali olan şeyler, bu
durumda ne yapmaları gerektiği
konusunda da upuzun bir liste çıka-
rabilir. Ancak teknolojinin faydaları
nelerdir diye sorduğumuzda bu fay-
daların ne olduğunu söyleme konu-
sunda bocaladıklarını görüyoruz. Bu
yüzden çocukların düşünme biçim-
lerini genişletmek için çalışmamız
gerekiyor.
Çevrim içi olmakla ilgili bildiğimiz
şeyler bize her çocuğun eşit derece-
de risk altında olmadığını gösteriyor.
77
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME

Bazı çocuklar, diğerlerine göre daha

çok risk altında ve bu çocuklar, çev-
rim dışı ortamlarda da yani gerçek
yaşamda da zaten risk altında olan
çocuklar. Yani gerçek yaşamda risk
altında olmak ile çevrim içi ortamda
risk altında olmak arasında bir iliş-
ki olduğunu söyleyebiliriz. Bu risk
altında olan çocukları desteklemek
için elimizden geleni yapmalıyız.

Başka ne yapabiliriz diye bakalım.

Daha fazla çevrim içi olmak daha
fazla risk altında olmak anlamına
gelirken, bu aynı zamanda zararlı
ve tehlikeli risklerle baş etmelerini
sağlayacak ve olasılıkları artıracak
birtakım becerileri ve kritik davra-
nışları geliştirmek için de çocuklara
daha fazla fırsat sunulduğu anlamı-
na da gelir. Yani bunlar, gördüğü-
nüz gibi biraz karmaşık dinamikler.
Çocukların çevrim içi ortamlardaki
güvenliğini sağlamak ile onların tam
anlamıyla toplumsal yaşama katılı-
mını teşvik etmek arasında bir den-
ge kurmaya çalışmamız ve bu konu-
da çok dikkatli olmamız gerekiyor.
Bununla ilgili size önereceğim yol-
lardan biri, hak temelli bir yaklaşım
izlemek. Birleşmiş Milletler Çocuk
Haklarına Dair Sözleşme’de ço-
cukların özetle 3 çeşit hakka sahip
olması şart koşuluyor (3P’s olarak
kısaltılabiliyor): Bunlar, yaşamak
için temel şeylere erişme hakkı
(provision), tüm tehlikelere kar-
şı korunma hakkı (protection) ve
topluma, toplumsal yaşama, kendi
yaşamlarını etkileyen durumlarla il-
gili karar alma süreçlerine katılma
hakkı (participation). Çocuk Hakla-
rına Dair Sözleşme, hak temelli bir
yaklaşımı uygulamanın, aslında bu
haklar arasında bir denge kurmayı
garanti altına almaktan geçtiği ko-
nusunda çok net ifadelere sahip.
Çocukları koruduğumuza ama aynı
zamanda topluma katılımlarını da
artırdığımıza nasıl emin olabiliriz so-
rusunu yanıtlamaya gelince hak te-
melli bir yaklaşımın çok çok faydalı
olabileceğini belirtebiliriz.
Son yıllarda, Birleşmiş Milletler
Çocuk Hakları Komitesiyle birlikte
ortak çalışan bir ekibin parçası olma
fırsatım oldu. Bu ekip, komiteye bağlı
olarak dijital çağda çocuk haklarının
iyileştirilmesi ve gerçekleştirilmesini
sağlamak amacıyla çocuk haklarına
yönelik çalışmalar yürütüyor,
sistematik ve kanıt odaklı rehberlik
hizmeti sunuyor. Biliyoruz ki dijital
teknolojiler aracılığıyla çocuk hakları
ihlal edilebilir, yani ortada bazı risk
ve tehlikeler bulunuyor. Çocuk
haklarına karşı artan bir direnç de
var. Ancak aynı zamanda dijital
teknolojiler bize çocuk haklarını
güvence altına alma konusunda
da yardımcı olabiliyor. Bugün size
göstereceğim belgelerden biri
Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları
Komitesi’nin yayımladığı “Dijital
Ortamda Çocuk Hakları ve Genel
Yorum No.25” başlıklı belge (General
Comment No.25 on Children’s
Rights in Relation to the Digital
Environment). Bu doküman, dijital
ortamda çocuk haklarıyla ilgili ne
yapılacağı konusuna kafa yorarken
ortaya çıkan gerilim ve ikilemlerin
nasıl dengelenebileceğiyle ilgili üst
düzey bir rehberlik hizmeti sunuyor.
“Dijital Dünyada Haklarımız” (Our
Rights in the Digital Word) başlığıyla
yayımlanan, bizim geliştirdiğimiz bir
başka raporda ise ekibimle birlikte
27 ülkeden çocukla çalıştık.

78

Çocuklar çevrim içi ortamda sahip
oldukları haklarla ilgili ne düşünü-
yor ve bu katılım ve korunma hak-
kını bizler nasıl dengeleyebiliriz,
size biraz da bunlardan bahsetmek
istiyorum. Tüm dünyada çocukların
dijital teknolojileri kendi yaşamla-
rı, gelecek beklentileri ve hakları
üzerinde çok olumlu etkilere sahip
olarak gördüklerini söyleyerek baş-
lamak istiyorum. Çocuklar, dijital
teknolojileri temel olarak birbirle-
riyle etkileşime girmek, iletişim kur-
mak ve paylaşmak için kullanıyorlar.
Gerçek yaşamda yüz yüze sürdür-
dükleri bireysel ilişkilerini devam et-
tirme kapasitesi açısından da dijital
teknolojileri çok gerekli buluyorlar.
Çocuklar, internetin mevcut eşitsiz-
likleri ortadan kaldırmaya yardımcı
olabileceğini söylüyor. Bilgiye, eğiti-
me erişimi ve pek çok farklı imkâna
erişimi kolaylaştırdığını da belirti-
yor. Yani çocukların dijital gelecekle
ilgili çok büyük umutları var.
Ama aynı zamanda dünyada ve Tür-
kiye’de pek çok çocuk da rutin ve
güvenilir bir şekilde teknolojiye eriş-
menin, yaşadıkları en büyük zorluk
olduğunu söylüyor. Dijital araçların
maliyeti, bağlantı sorunu, dayanıklı
elektrik şebekesi ya da güvenilir in-
ternet sağlayıcısının olup olmaması
gibi dijital teknolojiye erişimle ilgi-
li pek çok zorluk yaşıyorlar. Bunun
yanında, teknolojiye erişimde önle-
rine çıkan bir başka şey de anne-ba-
baların koyduğu erişim kuralları.
Aile üyeleri arasında ya da özellikle
kardeşler arasında dijital araçların
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME
paylaşılması gibi durumlar çocuklar
için baş etmesi zor şeyler ya da bu
tür durumlar çocukların teknolojiye
erişimini önemli ölçüde etkileyebi-
len şeyler. Çocukların teknolojiye
erişim hakkının olması, dijital çağ-
da sahip oldukları hakların farkına
varmalarını sağlamada da oldukça
önemli. Bu, üzerinde önemle dur-
mamız gereken bir mesele.
Erişim konusunun eğitime ilişkin
rolüne gelecek olursak, teknoloji-
nin eğitimi nasıl etkilediğini sordu-
ğumuz zaman çocuklar teknolojiyi
ezber bozan bir unsur olarak gör-
düklerini belirtiyor ve teknolojinin
onlara hem formel hem enformel,
okulda veya dışarıda yeni biçimler-
de öğrenme fırsatları açabileceğini
söylüyorlar. Çocuklar gerçekten de
teknolojiyi eğitimleri için son dere-
ce önemli görüyorlar. Şimdi çocuk-
ken geçerli olan bu durum, yaşam
boyu öğrenme süreciyle gelecekte
yetişkin olduklarında da geçerli ol-
maya devam edecek. Ancak benden
önceki konuşmacıların da dikkat
çektiği gibi bugün hala birçok çocuk
okulda teknolojiye erişimlerinin ol-
madığını belirtiyor.
Buna karşılık çocuklar, eğitimlerin-
de teknolojiyle anlamlı etkileşimler
kurmaları için onları cesaretlendiren
ve destekleyen nitelikte öğretmen-
lere sahip olmadıklarından da bah-
sediyor. Salgın sürecinde dünya ge-
nelinde birçok ülkenin çocuklar için
çevrim içi eğitime geçtiğini gördük.
Teknolojinin eğitim için değerini en
üst düzeye çıkarmak istiyorsak bu
çevrim içi öğrenmeye geçme adımı
gerçekten atılması gereken büyük
bir adımdı. Çünkü salt teknoloji için
teknoloji ile ilgilenmiyoruz, burada
önemli olan teknolojiyi eğitimde
anlamlı bir şekilde kullanmak.
Çocuklar aynı zamanda teknoloji-
nin risklerinden de yoğun bir şekilde
bahsediyorlar. Çevrim içi ortamda
başlarına gelebilecek tehlikelerle
ilgili oldukça kaygı duyuyorlar ve
karşılaşabilecekleri şiddet ve sö-
mürü biçimlerinden çok endişeleni-
yorlar. Bu konuda, devleti ve diğer
kuruluşları onları çevrim içi tehli-
kelerden korumaları için daha çok
çabalamaya davet ediyorlar. Olduk-
ça endişe duyulan diğer bir konu
da daha önce meslektaşlarımın da
bahsettiği gençlik draması tarzında
gündelik hayatı etkileyen olaylar.
Örneğin, çocukların internet üze-
rinden birbirleriyle yaptıkları tartış-
malar ve hoş olmayan etkileşimler
gibi. Çocuklar gerçekten de kendi-
lerini güvensiz hissettiren şeylerden
endişe duyuyorlar ve bazen bu gibi
durumlarla baş edebilecek donanı-
ma sahip olmadıklarını düşünüyor-
lar. Biz de aslında çevrim içi risk ve
zararlarla ilgili veya bu gibi durum-
larla nasıl baş edebilecekleriyle ilgili
onları eğitmek için pek de fazla bir
şey yapmıyoruz. Çocuklarımıza ço-
cuk istismarı ve cinsel sömürü gibi
durumlarla nasıl başa çıkacaklarını
öğretiyoruz ama gündelik hayattaki
şeyleri nasıl yapacaklarını öğretmi-
yoruz. Bu kesinlikle üzerinde daha
79
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME
fazla zaman harcamamız gereken
bir konu.
Bilgi konusuna geldiğimizde ise ço-
cuklar internet aracılığıyla uçsuz
bucaksız bilgiye erişebilecekleri ger-
çeğinden oldukça heyecan duyu-
yorlar. Ancak aynı zamanda birçok
çocuk da kendi dillerinde nitelikli
bilgiye erişemediklerini belirtiyor ve
yanlış bilgi konusunda giderek daha
fazla endişe duyuyor. Gerçekten de
medya şirketlerine genel olarak gü-
venmiyorlar. Bazıları güveniyorsa da
çoğunluğu güvenmiyor. Bu neden-
le bilgiye erişimdeki zorluklarla baş
etme konusunda destek çağrısında
bulunuyorlar.
Elbette yanlış bilgiyle baş etme ko-
nusunda dijital okuryazarlık oldukça
önemli bir role sahip. Ancak yine tek
başına dijital okuryazarlıkla ilgili bir
durum değil bu; yanlış bilgilendirme-
yi azaltacak olan sistemin bütünü-
dür. Örneğin, yanlış bilgilerin yayıl-
masına neden olan platformların bu
konuda sorumluluk almalarını nasıl
sağlayabileceğimiz konusu üzerine
düşünmeliyiz. Aynı zamanda kanun
ve yönetmeliklerin beklendiği gibi
uygulanması üzerine düşünmeliyiz.
Bunlar gibi pek çok şey, sistemin bir
bütün olarak ele alınması gerektiği-
ni gösteriyor. Yani, dijital okuryazar-
lık burada önemli ancak kesinlikle
resmin bütününü oluşturmuyor.
Sağlık konusuna geldiğimizde, ço-
cukların sağlıklarıyla ilgili bilgiye
ulaşmak için interneti sıklıkla kul-
landığını görüyoruz. Özellikle ye-
80
tişkinlerle konuşmanın zor olduğu;
örneğin regl, cinsel yolla bulaşan
hastalıklar veya üreme sağlığı gibi
konular hakkında bilgiye erişebil-
meleri çocukları oldukça memnun
ediyor. Bunun gerçekten önemli
bir konu olduğunu düşünüyorum
çünkü baktığınızda çocuklar kendi
konuştukları dilde, cevabını belki
de başka bir yerde bulamayacakla-
rı soruların cevaplarına internetten
ulaşabiliyor ve dolayısıyla nitelik-
li bilgiye erişebilmeleri bu şekilde
mümkün olabiliyor.
Çocuklar aynı zamanda teknolojinin
sağlıkları için de önemli olduğunu
belirtiyor, çünkü teknoloji onlara
rahatlama ve eğlenme konusunda
imkânlar sağlıyor. Bu konu, yani ço-
cukların çevrim içi ortamlarda eğ-
lenmesinin önemi genellikle hafife
alınıyor, öyle değil mi? Halbuki dün-
yanın dört bir yanındaki çocuklar
için bu büyük bir eğlence. Çocukla-
rın çevrim içi ortamlarda çok eğlen-
mesi onların bağımlı oldukları an-
lamına gelmez. Aslında çoğunlukla
bağımlılık gibi görünen şey, yalnızca
çocukların çevrim içi platformlarda
akranlarıyla bir araya gelmekten ol-
dukça heyecan duymasıdır. Bunun
yanı sıra çocuklar genellikle çevrim
içi etkinlikler ile çevrim dışı etkinlik-
ler arasında bir denge kurmaları ge-
rektiği konusunda oldukça yüksek
bir farkındalığa sahipler. Ancak bu
durum her zaman biraz hatırlatma
ve destekleme ile mümkün olabilen
bir şey.
İlginç bir şekilde gizlilik (privacy)
konusu çocuklarla yaptığımız yakın
zamanlı bir değerlendirmede sıklıkla
gündeme geldi. Daha önceki yıllarda
yaptığımız görüşmelerde, çocuklar
gizlilikten bahsettiği zaman özellik-
le aile içinde gizliliği kastetme eğili-
mindeydiler ancak son birkaç yıldır
yaptığımız konuşmalarda gizlilikle
ilgili olarak yaygın bir şekilde endişe
duyulan şey özel şirketler oldu. Ço-
cuklar özel şirketlerin kişisel verileri
topladığını, depoladığını ve kullan-
dığını biliyorlar. Ancak çoğunlukla
bunun nasıl gerçekleştiğini ve onlar
için bir tehlike oluşturup oluşturma-
dığını anlamadıklarını belirtiyorlar.
Aslında bu konuya oldukça tepki-
liler, buradaki ilişkileri ve dinamik-
leri anlayamadıkları için öfkeliler.
İnternet hizmetlerinden faydalan-
mak için içeriğini anlayamadıkları ve
okuyamadıkları sözleşmeleri kabul
etmek zorunda kalmak onların çok
canını sıkıyor. İşte bunlar mutlaka
dikkat çekmemiz gereken sorunlar.
Son olarak, çocukların bahsettiği
konulardan biri de aile. Çocuklar
aslında teknolojinin aile yaşamları-
na nasıl bir etkisi olduğu konusunda
kararsızlar. Bir taraftan teknolojinin
aile ilişkilerini güçlendirebildiğinden
bahsediyorlar. Örneğin, aile üyele-
riyle oyunlar oynayabildiklerini ve
birlikte etkinlik yapmanın aile iliş-
kilerini nasıl güçlendirdiğini anla-
tıyorlar. Özellikle salgın sürecinde
birbiriyle çok yakın olmayan aile
fertlerinin teknoloji sayesinde nasıl
iletişimde kalabildiği üzerine çokça
konuşuyoruz.

Ancak diğer taraftan da teknoloji-
nin aile ilişkilerini zayıflatabildiğin-
den de bahsediyorlar. Teknoloji, aile
içinde tartışmalara neden olabiliyor.
Burada belirttikleri şey, aile içinde
yetişkinler için ayrı çocuklar için ayrı
kuralların olması, yani aslında or-
tada bir çifte standart olduğundan
söz ediyorlar. Anne-babalar tekno-
lojiyi çocukların elinden alabilirken
kendileri yemek masasında cep te-
lefonlarıyla uzun süre meşgul olabi-
liyorlar. Bu konuda çocuklar aslında
tüm aile fertlerini kendilerine des-
tek olmaya çağırıyor ve yetişkinlerin
öncelikle dijital medya kullanımının
nasıl olması gerektiği konusunda
çocuklara rol model olması ve daha
sonra buradaki standartları belirle-
mesi gerekiyor.
Şimdi buraya kadar bahsettiğim
bazı önemli çıkarımları özetlemek
istiyorum:
➤ Çocukların çevrim içi ortamda
korunması ve buradaki fırsat-
ların en üst düzeye çıkarılması
hususunun tüm ekosistemi ha-
rekete geçirerek ve çocukların
korunması ile katılımı arasında
bir denge kurarak gerçekleşebi-
leceğini anlamak oldukça önem-
li. Bu, yetişkinler olarak bizlerin
görevi.
➤ Bunun yanı sıra teknolojinin
güçlü ve olumlu yönlerine odak-
lanan yaklaşımları benimseme-
miz gerekiyor. Bir şeyleri sadece
yasaklamak olmaz, gerçekten
çocukların ve gençlerin nereden
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME
geldiklerini ve sahip oldukları
güçlü yönleriyle daha güvende
hissetmek için nasıl çalışmaları
gerektiğini anlamamız gereki-
yor.
➤ Çocukların ve gençlerin yanı sıra
çevrelerindeki yetişkinlerin de
becerilerini geliştirmeliyiz. Ye-
tişkinlere özellikle çocukları için
birer rol model olma sorumluk-
ları olduğunu hatırlatmalıyız.
➤ Önemli bir nokta da şu ki ço-
cukları ve gençleri çevrim içi or-
tamlarda desteklemek üzere ya-
pılan müdahale programlarının
gerçekten işe yaraması için bu
programları yapılandırırken ka-
rar alma süreçlerine çocukları ve
gençleri dâhil etmemiz, onlarla
bu süreçte etkileşimde olmamız
gerekiyor.
➤ Dijital platformlardan çocukları
artık çok daha belirgin bir şe-
kilde merkeze almalarını talep
etmeliyiz. Teknolojiyi tasarlayıp
uygularlarken çocukların ihti-
yaçlarının ve fikirlerinin dikka-
te alınmasının ne kadar önemli
olduğunu düşünmelerini talep
etmeliyiz.
➤ Bunların yanı sıra çocukları
çevrim içi ortamda güvende
tutma konusunda gerçekten
işe yarayan bir şeyler bulduğu-
muzda bunları değerlendirmeli-
yiz. Çünkü çocukları çevrim içi
ortamda güvende tutmak için
tasarlanmış çok fazla örnek,
eğitim üzerine çok fazla kay-
nak, araç, ürün, platform vb. var.
Ama aslında bunlardan çok çok
azı dikkatli bir şekilde değerlen-
dirmeye tabi olmuş. Yani aslında
dünya genelinde çocukları çev-
rim içi ortamda korumakla ilgili
nitelikli bilgiyi gerçekten birbiri-
mizle paylaşmıyoruz.
81
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME
Bugün krizde olan bir dünyayla karşı
karşıyayız, bunu sıklıkla duyuyoruz.
Salgın, Avrupa’da bir savaş, iklim
değişikliği ve krizleri çoğaltan diğer
şeylerle yüzleşmek, bunu bize bir
kez daha hatırlattı. Krizde olduğu-
muz zaman hatırlamamız gereken
şey, krizlerin iki şeyle ilgili olduğu-
dur: Krizler bir yandan yıkım, de-
ğişim ve zorluklarla ilgiliyken diğer
yandan da karar alma süreciyle ilgi-
lidir. Bizleri birlikte özenle inşa ede-
ceğimiz geleceğe taşıyan kararlardır
bunlar.
Geleceği baz alırken bu noktada
şunu unutmamak çok önemli: Tek-
noloji sanki her zaman bizlere bü-
yük değişimleri dayatıyormuş gibi
gelse de aslında değişimlere her
zaman süreklilik eşlik eder. Değişen
birçok şey kadar birçok şey de sabit
kalır. Süreklilik, bize dünyanın nasıl
82
işlediğiyle ilgili bilgi sağlar, bilgelik
kazandırır, yaşamımızda gerekli de-
ğişiklikleri yapmak ve bu değişimleri
yönetebilmek üzere hayata devam
etmemizi sağlar. Bu yüzden sürekli-
lik ile değişimin her zaman birlikte
ilerlediğini unutmamamız gerekiyor.
Son olarak bir alıntıyla konuşma-
mı tamamlamak istiyorum. Han-
nah Arendt’ten bir alıntı. Kendisi
1960’larda eğitim üzerine bir ma-
kale kaleme almış ve orada söyle-
diği bir sözün bugünkü meselemizi
anlamada oldukça faydalı olduğunu
düşündüğüm için sizlerle paylaşmak
istiyorum. Bu alıntıyı yetişkinler ola-
rak bizim görevimizin ne olduğuna
yönelik bir görüş beyanı olarak de-
ğerlendirebiliriz. Hannah Arendt
diyor ki: “Çocuklar, kendilerinden
önce oluşmuş, eski bir dünyaya do-
ğuyorlar. İçinde kuralların ve kendine
özgü işleyişin olduğu eski bir dünyaya.
Yetişkinler olarak bizlerin görevi, ço-
cukların tazeliğinin bu eski dünyaya
sunabileceği fırsatları yok etmeden,
onlara bu eski dünyayı adım adım ta-
nıtmaktır.” Bu sözlerle konuşmamı
tamamlamak istiyorum. Dinlediği-
niz için çok teşekkür ediyorum.
✽
- Prof. Dr. Nilüfer Pembecioğlu:
Çok teşekkür ederiz, Amanda. Di-
jital dünyanın daha iyi, daha eğiti-
me yönelik, daha olumlu tarafları
da olabileceğini bize aktardığı için
Amanda’ya çok teşekkür ediyoruz.
Bu arada tabii zamanımızı da ne-
redeyse bitirmek üzereyiz ama ben
de konuşmak istiyorum, değil mi,
haksızlık böyle? Ben de anılarımı an-
latmaya başlarsam 3 saat daha bu-
radayız demektir. Ama iki tane şeye
özellikle değinmek istiyorum.
Bir tanesi Isaac Asimov. Hani böy-
le ilk bilim kurgu yazarlarımızdan,
biliyorsunuz. Tabii bizim yazarımız
değil ama o kadar çok okuduk ki bi-
zim oldu diye düşünüyorum. “Dark
They Were, and Golden-Eyed”
diye bir öyküsü var. Bir ekip gidi-
yor Mars’a, bir süre orada kalıyorlar.
Hep dünyadan onları kurtarmaya
gelecek bir aracı bekliyorlar ama o
arada da yaşam savaşı veriyorlar. El-
lerinde getirdikleri şeyler tükenme-
ye başlıyor. Bakıyorlar orada da bir
şeyler yetiştirebiliyorlar. Ve oranın
toprağından suyundan faydalanarak
bir şeyler yetiştirmeye başlıyorlar.
Olay burada bitiyor. Seneler sonra
dünyalılar geldiğinde diyorlar ki, şu
tepelerde yaşayan Marslılar var ama
hiç bize benzemiyorlar. Daha uzun
boylular, daha sarı gözlüler, altın
gözleri var ama galiba onlar Marslı.
Bizim dünyalılar nerede acaba di-
yorlar. Okuduğumda bu beni çok
etkilemişti çünkü beslenme düze-
nimizle aslında başka bir şeylere
dönüşebileceğimizi vurguluyordu.
Biz beslenerek insan oluyoruz ve
insan kalabilmemiz de yine bu bes-
lenme düzenimize bağlı. Obezite de
beslenmeyle bağlantılı bir kavram.
Onun için bunu size özellikle aktar-
mak istedim.
Yine Asimov’un vurguladığı kavram-
lardan bir tanesi mnemonic kavramı.

Her şeyi bilen ama aslında hiçbir şey
bilmeyen insanlara dönüşüyoruz,
mnemonic oluyoruz yavaş yavaş.
Bunu şuna benzetiyorum, sıklıkla
verdiğim bir örnek. Bir tır dolusu
kitap getirsem kapının önüne koy-
sam ve hepiniz onu evinize taşımak
için bütün gün uğraşsanız ve so-
nunda kitaplarınızı evinize taşıma-
yı başardığınızda büyük bir yükten
kurtulmuş olacaksınız. Ama bu bilgi
değil, bu işlevsellik değil. Bu sadece
hamallık, bu sadece taşıyıcılık. Ma-
alesef o kitaplara dokundunuz ama
ruhunu anlayamadınız. Kimin yazdı-
ğını, içinde ne olduğunu anlamadan,
derinliklerine varamadan, hiçbir şii-
ri, hiçbir öyküyü gerçekten içselleş-
tiremeden onları sadece oradan alıp
oraya koydunuz.
İşte internet geldiğinde de insanla-
rın temel olarak yaptıkları şey buy-
du herhâlde. Birbirlerine mesajlar
atmak, birbirlerini retweetlemek,
birbirilerinin ne postaladığına şöyle
bir bakıp like, like, like demek ama
aslında neyi beğenip neyi beğenme-
diğini bile sonrasında hatırlamamak.
Lütfen buna da dikkat edelim.
Benim bir sorum var burada, çok
önemli bir sorun. Biz hep risk top-
lumundan bahsediyoruz: 21. yüzyılın
insanı, risk toplumu, süper akıllı top-
luma dönüşüyoruz. Bunun temelle-
rini herhalde biz çocukken “6 Milyon
Dolarlık Adam” dizisiyle atmışlardı,
değil mi? Her tarafı başka bir şekil-
de çalışan, insan üstü güçlere sahip
olan bir adamcağız vardı. Oradan
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME
oraya koşup duruyordu. Ama neydi
amacı, ne yapıyordu, kimlere ne yar-
dımlarda bulunuyordu, oralarını çok
net hatırlamıyoruz. Sadece 6 milyon
dolar çok büyük paraydı, onu hatırlı-
yoruz. Bugün de hala çok büyük bir
para, değil mi? Ama nitelik burada
çok önemli. Biz de şimdi çok daha
büyük bir ekonomiyi dijitalleşmeye
aktarıyoruz. Bir şeyleri değiştiriyo-
ruz. Sınıf düzenlerimiz değişiyor.
Teknolojik araç gereçlerle dona-
nımlar artırılıyor ama biz o adamın
ne yaptığını gerçekten bilmezsek
eğer ve bunun ne kadar süreceğini
bilmezsek eğer, bütün bu yatırımları
boşa yapmış olacağız aslında.
Buraya aldığım bir not var diyor ki
bilgi gediği kuramı: Bir sürü bilgiyi
aynı anda alan ya da uzun sürede
alan, kısa sürede alan ama belleğin-
de çok fazla kod bulunan insanlar;
karşılarına çıkan cümleleri, eylemle-
ri farklı kodlama yoluna gidecekler-
dir. Bu çok önemli bir şey, altını çi-
zerek yeniden söylemek istiyorum.
Bu da beraberinde yan yana otursa
bile birbirini anlayamayacak, çünkü
farklı yazılımlarla donanımı beynin-
de kodlanmış olan insanlar anlamı-
na geliyor. Dijital uçurum dedikleri
de bu olsa gerek belki. Bu kodlama
farkı bizde bir şekilde emojilerle
kapatılmaya çalışılıyor. Bir gülücük
koyduğunuz zaman evrensel olarak
aktarıyorsunuz ama onlar çalışma-
yacak. Neden çalışmayacak, biliyor
musunuz? Seneler önce siz de hatır-
larsınız Esperanto diye bir dil vardı.
Hani herkesin konuşması için üretil-
mişti. Bütün dillerden kuralları alıp
yapmışlardı, yapay bir dildi ama ça-
lışmadı, neden? Çünkü içinde duygu
yoktu. Çünkü içinde gerçeklik yok-
tu. Yaşayan bir dil değildi. Bizim ya-
şayan insanlara ihtiyacımız var.
Zürih’te bir bilgisayar fuarına git-
miştim. Orada VR gözlüklerle sanal
gerçeklikte üretilmiş filmler izleti-
yorlardı. Bir film fuarı da vardı bir
köşesinde. Altı dakikalık filmler var.
Ama filmi bir kere izlediğinizde an-
lamıyorsunuz. Birkaç kere üst üste
izlemeniz lazım çünkü o kadar çok
detay var ki gözlüğü taktığınız anda
içine girdiğiniz o sanal evrende. O
zaman 6, 6, 6, birkaç 6’yı bir araya
getirdiğinizde işte obeziteye gi-
den yol açılıyor orada. Çocuklar da
aynı şeyi yapmıyorlar mı? Bir filmi
izliyorlar, sonra yeniden izliyorlar,
yeniden izliyorlar. Anaokuluna bile
gitmeyen çocukların televizyonun
önünde çizgi film oynadıklarını belki
görmüşsünüzdür. Aynı şeyi defalar-
ca izliyor, bıkmıyor ama sonrasında
onun bardağının dolduğunu ve o
kodlarla artık yazılımlarının tamam-
landığını görüyoruz.
Burada iki tane temel sorun var. Ya-
zılımlı bir beyinle okumaya başlayan
çocuklar gelecek karşımıza. Yani
ilkokulda anaokulunda çocuk siz-
den önce başka yazılımların tadına
bakmış, ondan sonra sınıfa gelmiş
olacak. Dolayısıyla onların ilgisini
çekebilmek, onlara gerçek bilgiyi
aktarabilmek için oldukça yetenekli,
çok yaratıcı, çok donanımlı öğret-
83
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME
menlere ve materyallere ihtiyacımız
var. Bunu hazırlamamız lazım. İkinci
şey de belki konuklarımız katkıda
bulunmak isterler. Bizim eğitim ba-
kış açısında bir eğitime hazır oluşluk
sürecimiz gerekli. Fakat biz öyle bir-
denbire bir kazana düştük ki dijital
kazanın içerisine, o eğitime hazır
oluşluk sürecini hiç yaşamadan bir-
denbire dijitalleşmiş bir eğitimin
içerisinde bulduk kendimizi. Gerçi
buna hazırdık.
Bu arada şunu söyleyeyim, Türkiye
salgın döneminde eğitime gerçek-
ten olması gerektiği kadar önem
veren ve öğretmenleriyle öğrenci-
leriyle tam tekmil eğitimin yanında
durabilen, çok iyi iş çıkaran ülke-
lerden biri oldu. Pek çok ülke bunu
yapamadı. Bunun da altını özellikle
çizmek istiyorum. Şimdi bu eğitime
hazır oluşluk durumu için acaba ko-
nuklarımız ne der? Mesela siber zor-
balıktan bahsediyoruz. Kaç kişi siber
zorbalığa hazır ki, ekranın başında,
başına bir siber zorbalık geldiğinde
ne yapacağını biliyor? Amanda’nın
sözünü ettiği hak odaklı bir yakla-
şım, o açıdan çok işe yarayacak gibi
görünüyor. Çocuklar haklarını bilir-
lerse ve dijital medya ile ilgili önce-
den bilgilendirilirlerse o zaman ken-
dilerine pişmiş aşa soğuk su katılmış
gibi hissetmeyecekler ya da kendile-
rini zor durumda hissetmeyecekler.
Sizin söyleyecekleriniz var mı, eğiti-
me hazır bulunuşluk ve dijitalleşme
ile ilgili?
84
- Francesca Gottschalk: Yine daha
önceki konuşmacılar tarafından
da önemle vurgulanmıştı. Dijital
teknolojilerin birer araç olduğunu
anlamamız gerekiyor. Onları bizim
nasıl kullandığımız, öğretmenlerin
nasıl kullandığı, anne-babaların nasıl
kullandığı ve çocuklarına rol model
olması oldukça önemli. Günün so-
nunda aklımızda kalması gereken
şeylerden biri, bunların yalnızca bi-
rer araç olduğu. Teknolojik araçları
normatif bir şekilde de yargılaya-
biliriz ama bunların kendi başları-
na yalnızca birer araç olduğunu ve
bunları iyi amaçlı ya da kötü amaçlı
kullanmak için bizlerin bazı beceri-
lere sahip olması gerektiğini de göz
ardı etmememiz gerekiyor. Bu aklı-
mızda tutmamız gereken şeylerden
biri bence. İkincisi, yalnızca dijital
okuryazarlığı değil aynı zamanda
eleştirel medya okuryazarlığını da
öğretme-öğrenme süreçlerinin bir
parçası haline getirme ve bu bece-
riler ile öğretim sürecini etkili bir
şekilde bütünleştirme konusuna bu-
gün pek fazla giremedik. Ama şimdi
vurgulayalım. Sadece medya okur-
yazarlığı değil eleştirel medya okur-
yazarlığı da gerekiyor. Söylemesi
kolay, yapması zordur, biliyorum
(gülüyor). Ama bu bütünleştirme
süreçlerini gelecekte umuyorum ki
görebileceğiz.
- Prof. Dr. Kürşat Çağıltay: Benim
bununla ilgili aslında ekleyeceğim
yine şu. OECD raporlarından, ista-
tistiklerinden bahsederken orada
ilginç bir şey vardı, bilmiyorum dik-
katinizi çekti mi? Değişik şeylerde,
mesela okuma, dijital yeterlilikler
ve diğer detaylara bakarsanız ma-
tematik becerileri gibi bu skalanın
üst tarafında yer alan ülkelerden,
ben arada kaçırdım mı bilemiyorum
ama üst tarafta yer alanlar Japonya,
Kore, Finlandiya gibi ülkeler. Bunla-
rın eğitim sistemlerine aslında bak-
tığımızda, mesela Japonya, Kore.
Kore’ye gidip görme şansım olmuş-
tu, korkunç bir öğretmen merkezli
eğitim sistemi var. Ama diğer ta-
raftan Finlandiya’ya gidip baktığı-
nızda acayip açık bir ortam, öğrenci
merkezli, esnek, çok demokratik bir
ortam. Bunlara baktığımız zaman
şöyle bir şey aklıma geliyor. Her ül-
kenin aslında kendi dinamikleri var.
Bir tarafta Kore; başarılı görünüyor,
sıralamalarda yukarılara çıkıyor, ülke
olarak da başarılılar. Ya da Finlandi-
ya keza aynı şekilde başarılı ülkeler-
den bir tanesi. Ama herkes kendi
modelini bir şekilde geliştirmiş. Ken-
di benlikleri, kültürü, kendi sistemi
içinde. Dolayısıyla burada bizim de
kendimize göre bir model üzerinde,
bir sistem üzerinde bir fikir birliğine
hepimizin beraber varması gereki-
yor. Bu belki bizim geleceğimizi de
şekillendirecek şeylerden bir tanesi.
Belki farklı alanlarda farklı fikirler,
farklı yaklaşımlar olabilir, farklı bek-
lentiler olabilir ama burada ortak bir
paydaya gelmek ve ortak bir çözüm
üzerinde ilerlememiz gerekiyor. O
skalanın üzerinde, yukarılarda yer
alan ülkeler arasına eğer girebilmek
istiyorsak. Teşekkürler.
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU EĞİTİM VE DİJİTALLEŞME

- Prof. Dr. Nilüfer Pembecioğlu:

Çok teşekkürler Hocam. O ska-
laya, sizin baktığınız yere ben de
baktım ve okuma becerilerinin hani
böyle inişli çıkışlı olduğunu siz de
gördünüz, değil mi? Okuma beceri-
leri düşüyor. Seneler önce, bundan
herhâlde 20 sene önce okuduğum
bir rapor beni gerçekten çok şaşırt-
mıştı. Amerikalıların kendi iç eğitim
sistemlerinde yaptıkları bir araş-
tırmanın sonucuydu. Bütün diğer
disiplinlerde yükselme var. Mate-
matik puanları yükselmiş, fen puan-
ları yükselmiş, biyoloji, kimya, fizik
ama okuma becerilerinde 30 sene
öncesinin bile altına düşmüş bir
beceri değerlendirmesi söz konu- Son bir cümle yazmışım buraya çocuklar o becerilerini 80 yıl boyun-
suydu. İnsanların okuyamadıklarını, mutlaka okunacak diye. Demişim ca kullanacaklar. O becerileri onlara
okurken hecelediklerini, ağızlarını ki özetle: Zamanı, bilgiyi ve seçim- aktarabilmemiz gerekiyor. Eğitim-
oynattıklarını, okuduklarını anlama- lerimizi bilinçli bir şekilde yönete- den, özellikle de dijitalleşmeye baş-
dıklarını ve eleştirel okumalar ger- bilmemiz gerekiyor, yönetimin biz- layan eğitimden, büyük bir ihtimalle
çekleştiremediklerini gösteriyordu de olması gerekiyor. Çocukların bu de bundan sonra dijital olarak süre-
bu rapor. Bu gerçekten kötü bir şey. dünyada, dijital dünyada özellikle, cek eğitimden beklentilerimiz bun-
Bizim galiba biraz geçmişe dönüp
daha fazla yetkinleşebilmeleri için lar diye düşünüyorum. Katkılarınız,
anne-baba-çocuk üçgeninde okuma
onlara güvenmemiz gerekiyor. Bil- burada bulunuşluğunuz, dinleyişiniz
seansları yapmamız, okuduklarımızı
gi ve becerilerini ve kendilerini 21. için çok teşekkür ediyorum. Birbi-
birbirimizle paylaşmamız, ne oku-
yüzyıla taşımalarını sağlamamız ge- rinden değerli konuklarıma; Aman-
duğumuzu, ne anladığımızı çevre-
rekiyor. Önümüzden bir dijital tren da’ya, Francesca’ya ve Kürşat Hoca-
mizdekilerle de paylaşmamız gerek.
geçiyor, öyle bakın. Treni kaçırırsak mıza da çok teşekkür ediyorum, sağ
Bunun için de yeni uygulamalar var.
eğer bir daha yakalama şansımız olun.
Lütfen bakın, ben şimdi isim vermek
yok. Onun için içerik odaklı, içeriği
istemiyorum ama aynı kitabı okuyan
denetleyerek. Hız odaklı, hızımızı
insanların kitap hakkındaki görüşle-
denetleyerek. Süre ve nitelik odak- ✽
rini paylaştıkları, aynı şiiri okuyan
lı, bütün bunları da denetleyerek
insanların şiir hakkındaki görüşlerini
ama özellikle de becerilerimizi ge-
paylaştıkları yerler var. Bu uygula-
liştirmeye yönelik, bu beceriler ki
maları da belki çocuğunuz için, ken-
bugünlük değil biz bunu bir ömür
diniz için düşünebilirsiniz.
olarak değerlendirirsek eğer, ortala-
ma insan ömrü 86 yıl değil mi şimdi,

85
Panel 3:
Siyaset ve Dijitalleşme
➤ Dijital çağın etkisinde yönetim süreçleri
➤ Dijitalleşme ve seçmen davranışı
➤ Siyaset ve dijital medya
➤ Dijitalleşmeye ilişkin parti politikaları

Moderatör: Sedat Ergin, Gazeteci

Konuşmacılar:

■ Zeynep Yıldız, Millî Eğitim, Kültür, Gençlik ve Spor Komisyonu Üyesi,

AK Parti Ankara Milletvekili

■ Onursal Adıgüzel, MHP Genel Başkan Yardımcısı, Millî Eğitim, Kültür,

Gençlik ve Spor Komisyonu Başkanvekili, Erzurum Milletvekili

■ Prof. Dr. Kâmil Aydın, MHP Genel Başkan Yardımcısı, Millî Eğitim,
Kültür, Gençlik ve Spor Komisyonu Başkanvekili, Erzurum Milletvekili

■ Prof. Dr. Ümit Özlale, İYİ Parti Kalkınma Politikaları Başkanı

Moderatör

Sedat Ergin
Gazeteci

Konuşmacılar
Zeynep Yıldız
Millî Eğitim, Kültür, Gençlik ve
Spor Komisyonu Üyesi,
AK Parti Ankara Milletvekili

Onursal Adıgüzel,
CHP Genel Başkan Yardımcısı,
İstanbul Milletvekili

Prof. Dr. Kâmil Aydın

MHP Genel Başkan Yardımcısı, Millî Eğitim,
Kültür, Gençlik ve Spor Komisyonu
Başkanvekili, Erzurum Milletvekili

Prof. Dr. Ümit Özlale

İYİ Parti Kalkınma Politikaları Başkanı
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
Sedat Ergin
Gazeteci
İyi günler. Öncelikle panelimize ka-
tıldığınız için çok teşekkür ediyo-
rum.
Dijitalleşmenin en önemli sonuçları
doğurduğu alanlardan biri siyaset
alanı. Dijitalleşmenin, siyaseti ge-
ride bıraktığımız özellikle 15-20 yıl
içinde siyaseti yeni baştan tanımla-
dığını söyleyebiliriz. Ben bir gazete-
ci olarak kendi şahsi tecrübemden
yola çıkarak da konuşmam gerekirse
ben 70’li yılların ortalarında gazete-
ciliğe başladım, 1975 yılında. Geçen
süreye baktığımda gazetecileri siya-
setçiler ile kamuoyu-toplum arasın-
da bir köprü olarak gördüğünüzde
bu 45 yıl içinde bu köprü işlerimizin
medya olarak dijitalleşmeyle birlikte
nasıl değiştiğini, nasıl farklılaştığı-
88
nı, nasıl zemin kaybettiğini de aynı
zamanda, buna bizzat kendi şahsi
tecrübemle yaşadım. Çok kısaca an-
latmak istiyorum.
Benim gazeteci olarak izlediğim ilk
seçim 1977 milletvekili genel seçi-
miydi. Bir muhabir olarak ben de
izlemiştim. O zaman tek televizyon
kanalı vardı; TRT. Sadece tek radyo
kanalı vardı, gazeteler vardı. Siyasi
partilerin bir seçim gezisini izledi-
ğimizde haberi ulaştırabilmek başlı
başına bir sorundu. Fotoğraf çekilir,
foto muhabiri o kasabada, ilçede ka-
lır. Seçim gecesi sırasında bir karan-
lık oda bulur, sonra o fotoğraf ora-
da tab edilir, banyosu yapılır sonra
bir postaneye gidilir, telefon hattı
bulunur, oradan tele fotoyla geçi-
lir. Bizler haber yazdırabilmek için
postaneye giderdik, o zaman tabii
genç arkadaşlar bunu bilmiyorlar,
bilemezler de. Şehirler arası otoma-
tik telefon konuşması yoktu. Posta-
neye gidip yazdırmanız gerekiyordu,
çok sınırlıydı ve beklemeniz gereki-
yordu. Haber yazdırabilmek için ga-
zeteciler postanede sıraya dizilirdi.
Bu arada seçim otobüsü gider, siz
arkadan arabaya binip yetişmeye
çalışırsınız. Bir haberi yazdırabilmek
bile bizim açımızdan başlı başına so-
rundu.
Mesela mitinglerin canlı yayınlan-
ması diye bir şey söz konusu değil-
di. TRT çektiği görüntülerin bandı-
nı Ankara’ya yetiştirecek de akşam
TRT onu yayınlayacak. 1990’lı yıllara
geldiğimizde özel televizyon kanal-
larıyla birlikte biraz çeşitlenmeye
başladı. Siyasetçiler mesajlarını ak-
tarabilmek açısından yeni mecralar
da bulabildiler. Bu arada ama 90’lı
yılların başlarında özel radyo kanal-
larının serbest olup olmayacağı bile
tartışma konusuydu. Tansu Hanım
devlet bakanıyken hatta kampanya
yapmıştı, ben radyomu istiyorum
diye. 90’lı yılların başlarından söz
ediyoruz. O kadar çok uzak bir tarih
de değil. Özel radyo kanallarının fa-
aliyeti, açıkça özgür şekilde faaliyet
gösterebilmesinin mevzuatta yeri
yoktu. Sonra 2000’li yıllarla birlikte
değişmeye başladı. Özellikle 2000’li
yılların ikinci yarısında bu cep tele-
fonlarının kullanıma girmesi, inter-
netin kullanılması, bu gelişmeler
siyaseti yeniden tanımlamaya başla-
dı. Giderek siyasetçiler kamuoyuna,
topluma ulaşabilmek açısından çok
daha geniş bir mecra çeşitliliği bu-
labilmeye başladılar. 2010’lu yıllarla
birlikte çok dramatik bir şekilde, çok
köklü bir şekilde değişti. Şuna gel-
mek istiyordum: Eskiden tek köprü
bizdik, 1960-70’li yıllarda. Bir şekilde
televizyonu, radyoyu kontrol eden
otorite, topluma giden mesajı da
önemli ölçüde kontrol edebiliyordu.
Ama bugün mecralar büyük ölçüde
çeşitlenmiş durumda. Siyaset ku-
rumları, rekabet eden siyasi aktör-
ler topluma, kamuoyuna doğrudan
erişebilmek imkânına kavuşmuş du-
rumdalar.
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME

Siyasal iletişim stratejileri de kök- lojileri Başkan Yardımcısısınız. Ge-

lü bir şekilde değişmiş bulunuyor. nel çerçeve içinde perspektifinizi
Seçmen davranışlarının, seçmen açıklarsanız seviniriz.
eğilimlerinin okunması, analiz edil-
mesinin de sağladığı çok önemli im-
kânlar var. Ama önemli bir avantajı ✽
seçmene ulaşabilmek. Daha önce
hiç ulaşılamayan seçmen kitleleri-
ne ulaşabilmek. Bunun örneklerini
mesela 2000’in, o zamanın seçim
kampanyasında gördük, nasıl genç
kesimi hedef aldı ve nasıl onlara
ulaşabildi. En son Amerika’daki Baş-
kanlık Seçimi’nde de bunun tersi
örneklerini gördük. Trump’ın seçim
kampanyasında da sosyal medyanın
nasıl olumsuz bir şekilde kullanılabi-
leceğini gördük.

Tabii sosyal medyanın kullanımının

da yarattığı çok ciddi etik anlamda
sorunlar var. Twitter bildiğim ka-
darıyla hala Trump’a kullanım izni
vermiyor. Çok önemli sorunlar da
yaratmış durumda. Önemli etik so-
runlar da yaratmış durumda. Siyaset
kurumuna bir yönüyle çok önemli
avantajlar sağlıyor. Aynı zamanda
olumsuz şekilde kullanımıyla ilgili
çok ciddi etik tartışmalar da bera-
berinde geliyor.

Ben bu ana çerçeveyi çizdikten son-

ra önce Zeynep Hanım’a söz vermek
istiyorum, kendisi Adalet ve Kalkın-
ma Partisinin Ankara Milletvekili.
Aslında TED Ankara Koleji mezunu,
yani camiadan biri. Dijital Mecralar
Komisyonu Sözcüsü. Aynı zamanda
galiba Partide de Bilgi İşlem Tekno-

89
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
Zeynep Yıldız
Millî Eğitim, Kültür, Gençlik ve
Spor Komisyonu Üyesi,
AK Parti Ankara Milletvekili
Öncelikle sözlerime şöyle başlamak
isterim; ben sizin de ifade ettiğiniz
gibi 12 senelik ilk ve orta öğrenimin
10 senesini TED Ankara Koleji çatı-
sı altında tamamladım. Dolayısıyla
bugün burada TBMM’nin en genç
üyelerinden birisi olarak bulunmak
ve Ankara’yı temsilen bulunmak
benim için çok ayrı bir anlam taşı-
yor. Ben bu vesileyle burada misafir
değil ev sahibi gibi kendimi konum-
landırdığımı ifade etmek isterim ve
nazik davetleri dolayısıyla Selçuk
Pehlivanoğlu Hocam başta olmak
üzere bütün TED Ankara Kolejine
ve Türk Eğitim Derneği camiasına
teşekkürlerimle sözlerime başlamak
istiyorum.
90
Sizin de ifade ettiğiniz gibi aslında
dijitalleşme dediğimiz olgu özü iti-
barıyla çok fazla katmanı olan bir
mesele. Öğleden önceki bir otu-
rumda da fütürist bir düşünürü
dinledik ve onun gelecek projeksi-
yonunu belirli noktalarda değerlen-
dirmiş olduk. Dijitalleşme dediğimiz
şey aslında çok geniş bir alan. Aynı
zamanda bu geniş alanın da ciddi
anlamda belirsizliğini de koruyan bir
süreç bizi bekliyor şeklinde bir yoru-
ma da gitmek mümkün. Bu noktada
dünyadaki genel gelişmeleri değer-
lendirdiğimizde, ilk etapta burada
panele ilişkin olarak bir başlıklandır-
ma seti önümüze geldiğinde, dijital
çağın etkisinde yönetim süreçleri
başlığı bunun içerisinde yer alıyor-
du. Bu noktada bu başlıkla baş başa
kaldığımda şunu düşündüm; dijital
çağda yönetim süreci nedir? Aklıma
gelen tek bir kelime oldu: dinamiktir.
Bu süreçler dinamik bir şekilde plan-
lanmalıdır ve gerçekten bunların her
biri de aslında çok hızlı bir yönetişim
becerisi ihtiyacını da beraberinde
getirmektedir. Biz her zaman neyi
vurgulamışızdır, uzun vadeli planlar,
kısa vadeli planlamalar. Bunların her
biri birlikte bulunmalıdır ki geleceğe
bir söz söyleyebilelim. Bu noktada
uzun vadeli planlamaları bir yandan
yaparken bir yandan da kısa vadeli
planlamalar hususunda ve bu kısa
vadeli planlamaların da uzun vadeli
planlara dönüşümü hususunda as-
lında çok daha dinamik süreçleri,
hızlıca okuyabilme becerisinin ka-
zanılmış olması gerekliliğini belirli
noktalarda bunlarla karşı karşıya
kalıyoruz.
Biz burada yasama organının da
paydaşları olarak bulunuyoruz bir
bakıma. Burada dünyadaki genel ya-
pıyı bir bütün halinde değerlendirdi-
ğimizde şu gerçeklikle karşılaşıyo-
ruz: Özü itibarıyla dijitalleşme ya da
teknolojinin ciddi anlamda gelişme-
sinin günümüze getirdiği gerçeklik
şu; hukukunu arayan bir alanla karşı
karşıyayız. Tarih boyunca insanlar
çok farklı alanlarda, çok farklı üre-
tim mekanizmaları içerisinde çeşitli
üretimler yapmışlardır. Çeşitli eko-
nomik ürünler ortaya konmuştur ve
bu ekonomik ürünler de beraberin-
de bir hukuk ihtiyacı doğurmuştur.
Ticaret hukukunun temeline baktı-
ğımızda belirli teamüllerin hukuka
yansıdığını, kanun haline geldiğini
görüyoruz. İnsanların pratik hayat-
taki uygulamalarının belirli bir süreç
sonrasında yazılı hukuk kurallarına
dönmeye başladığını görüyoruz.
Bugünkü geldiğimiz noktada da o
zaman nasıl vaktiyle coğrafi keşifler-
le birlikte başlayan, denizlerde hâ-
kim olan ticaret kültürünün bugün
de hukuksal anlamda bir yansıması
varsa, bugünkü teknolojik gelişme-
lerin ve dijitalleşmenin de ciddi an-
lamda hukuksal bir alt yapı gerek-
liliği var. Biz Kâmil Aydın Hocamla
da Avrupa Konseyinde birlikte gö-
rev yapıyoruz ve Avrupa Konseyin-
de son iki senede çıkan raporların

mahiyetine baktığımızda ihtivası
itibarıyla bu raporların ciddi anlam-
da değişmeye başladığını gözlem-
liyoruz. Daha önceki raporlar belki
toplumsal hayatı doğrudan doğru-
ya etkileyen yani engelli bireylerin
hakları, gençlerin spor ihtiyaçları
gibi bir noktadayken şu an bütün ra-
porlar dijitalleşmeyi bu meselelerin
neresinde kullanabiliriz hüviyetine
bürünmüş vaziyette. 2020 yılında ilk
bir raporla başlamıştı bu. Şu an ne-
redeyse bütün komisyonlardan, bü-
tün komitelerden çıkan raporların
her birinde dijitalleşmeye dokunan
bir kısım var. Bu bize neyi gösteri-
yor? Bu alanın ciddi anlamda hukuk
ihtiyacı bulunduğunu gösteriyor. Bu
alanın bize ciddi anlamda nasıl bir
normatif düzenlemeye ihtiyaç duy-
duğuna ilişkin dünyanın kafasının
aslında karışık olduğunu gösteriyor.
Dünya şu an dijitalleşmeye dönük
olarak, politika belirlemeye ilişkin
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
olarak aslında ciddi anlamda bir yol
ayrımında diyebiliriz. Özü itibarıyla,
bu alanı nasıl düzenleyebileceği, na-
sıl bu noktada devlet erkinin mesu-
liyetlerini belirleyebileceğine ilişkin
bir sorgulama setiyle karşı karşıya-
yız.
- Sedat Ergin: Avrupa Konseyinin
Parlamenterler Meclisinden çıkan
kararlara baktığınızda, bu konuda
yerleşik bir Avrupa Konseyi Parla-
mentosunda bir içtihadı var mı?
- Zeynep Yıldız: Raporlar var. Biz-
deki kanun teklifinin yerine koyabi-
liriz, belirli noktalarda. Rapor olarak
isimlendiriliyor. Bağlayıcılığı nok-
tasında bizim kanun tekliflerimizin
yasalaştıktan sonraki bağlayıcılığı
hüviyetine sahip değil. Ancak ve an-
cak üye devletlere bu noktada ciddi
anlamda aslında bir tavsiye mahiye-
tinde yol haritası belirlemek.
- Sedat Ergin: Aslında onlar da Ba-
kanlar Komitesinden geçiyor galiba?
- Zeynep Yıldız: Bu, Avrupa Konseyi
Parlamenterler Meclisi. Bir European
Council, bir de Council of Europe var.
İkisinin arasında farklılıklar var. Biri-
si Avrupa Birliğinin bir organı, diğeri
yani Avrupa Konseyi bizim de üyesi
bulunduğumuz Avrupa Birliğinin dı-
şında ama yine de etkileşimi bulu-
nan bir yapı. Bu yapı içerisinde 2020
yılında benim de çok ilgimi çeken bir
rapor yayınlanmıştı. Bu rapor şu baş-
lıktaydı: Demokrasiler hacklendi mi?
Bu soruda murat nedir diye sordu-
ğumuzda, neden bu raporu kaleme
aldılar diye sorduğumuzda şöyle bir
geçeklikle karşılaştık. Bu rapor 2020
yılında, yani salgından önceki süreç-
te yayınlanan bir rapordu. Aslında
bu mahiyette çıkan ilk raporlardan
bir tanesiydi, Alman bir parlamenter
bu raporu kaleme almıştı. Raporda
şu tartışılıyordu; bu sosyal ağların
belirli noktalarda etkinliği arttıkça,
bu ilerleyen süreçte, neticede biz
sandığa gidildiğinde seçmenlerin
iradesini sandığa yansıtmasını bek-
liyoruz. Her seçmenin oy kullanması
bir irade beyanıdır. Burada bu sos-
yal ağ sağlayıcıları üzerindeki belirli
noktalarda baskınlık arttıkça ya da
bu alanlardaki farklı farklı dezen-
formasyon gibi başlıklar arttıkça bu
ilerleyen süreçte seçmenin iradesi-
ne dokunur bir hal alır mı? Bir diğer
deyişle, tersinden okuyacak olursak,
bu bir irade sakatlığı hali oluşturur
mu, bir irade fesadı oluşturur mu?
91
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
İlerleyen süreçte bunun demokra-
silere potansiyel etkileri nedir, bunu
tartışan bir rapor. Bundan sonraki
süreçte de farklı farklı tartışmalara
kapı aralayan pek çok rapor çıktı.
Dolayısıyla, burada belirli noktalar-
da aslında sosyal ağ sağlayıcılarının
bu noktadaki etkinliği ve yetkinliği-
nin ve bu alanlardaki bilginin doğ-
ru paylaşımının aslında ne kadar
önemli olduğunun altını çizen ve
ilerleyen süreçlerde de demokrasi-
lerin akamete uğramaksızın kişile-
rin iradelerinin doğrudan doğruya
sandığa yansıtabilmelerine ilişkin
olarak uygun ortamın sağlanması
hususunda önemli bir başlık olarak
karşımıza çıkmaktaydı.
Benzer şekilde dijitalleşme ve seç-
men davranışı şeklinde de bir baş-
lıklandırma var panel konularımız
arasında. Bu başlığa gelecek olur-
sak ben ilk etapta hep şunu düşün-
düm. Seçmen davranışı kavramını
sevmiyorum. Neden sevmiyorum?
Çünkü bir davranış kavramından
bahsediyorsak bilimsel bir davranış
değerlendirmesinden söz ediyo-
ruz demektir. Bu da kendi içinde
anlamlıdır. Bu tip bilimsel verileri
okumamız ve anlamlandırmamız
gerekiyordur ama davranış kavramı-
nı kullandığımız zaman ve seçmen
davranışı tamlamasını kullandığımız
zaman bence şöyle bir gerçeklikle
de karşılaşıyoruz. Orada seçmeni
esas itibarıyla nesneleştirmiş oluyo-
ruz. Dolayısıyla seçmenin nesneleş-
92
tirilmemesi gereken, bizatihi siyase-
tin özü ve öznesi olarak bırakılması
gereken bir yapı olması gerektiğine
inanıyoruz. Özü itibarıyla şunu ifa-
delendirmek gerekir, burada dijital
alanlar siyasete belirli noktalarda
etkinliği sorgulanırken, seçmen
davranışı da buna bağlı olarak sor-
gulanırken burada şu gerçeğin ıska-
lanmaması en doğru olan kısımdır.
Orada bir sanal gerçeklik var. Ama
gerçek siyaset netice itibarıyla bire-
bir iletişimden ve gerçekten insanla-
ra dokunmaktan da geçiyor. Siyase-
tin gerçek kısmını da atlamamanın
çok önemli olduğuna kanaat getiri-
yorum kendi içimde.
Ben daha önceden vekil olmadan
önce, belki evet yaşım çok yok ama,
4 sene avukatlık yaptım, 1 sene
stajyerlik, 3 sene de aktif avukatlık
olmak üzere. Dört sene çok yoğun
çalıştım ve o süreçte şunu fark et-
tim. Ne kadar bilişim alanında ilgi-
lenmiştim, daha sonra şimdi TBMM
nezdinde dijital mecralardayız.
Yine Partide benzeri mahiyette bir
görevim var. Bunların hepsini üst
üste koyduğumda açıkçası dijital
bir okuma içerisine giremiyorum.
Çünkü gerçek siyasetin gücüne
ciddi anlamda inanıyorum. Gerçek
dokunuşların, gerçekten insanlara
dokunmanın. Yine bu noktada me-
sela AR diyoruz, augmented reality,
yani artırılmış gerçeklik. Gerçekli-
ğin artırılmışı, artırılmamışı olur mu
olmaz mı? Kavramsal anlamda bu
tip tartışmalar doktrinde de sürü-
yor. Bu kavramın adı doğru kondu
mu konmadı mı? Gerçek gerçektir
bize göre. Artırılmışı ya da farklı bir
platformu olmaz. Gerçeğin gerçek
bir şekilde artırılmasını sağlayacak
platformlara bu alanların dönüştü-
rülmesi bizim ciddi anlamda önem-
sediğimiz başlıklardan bir tanesi.
Bu noktada biz şunu düşünüyoruz,
kendi içimizde zamanı etkin ve ve-
rimli kullanmak adına belki birazcık
hızlanmam gerekecek. Sosyal med-
ya dediğimizde, tabii ki dijitalleş-
meyi sosyal medyaya indirgemenin
çok problematik olduğunu düşünü-
yoruz. Dijital Mecralar Komisyonu
kurulurken de Komisyon Başkanı-
mızla en temelde istişare ettiğimiz
hususlardan biriydi, yani komisyona
dair bir yol haritası belirlerken şu-
nun altını çizmiştik. Burası bir sosyal
medya ya da sosyal ağ sağlayıcıları
komisyonu değil. Burası dijitalleş-
menin bütün boyutlarıyla, eğitime
etkisi nedir, istihdama etkisi nedir,
insan ve kitle psikolojisine etkisi
nedir, çocuk psikolojisine etkisi ne-
dir ve Türkiye’yi ilerde ne bekliyor
ve buna yönelik yasamanın üzerine
düşen mesuliyetler nedir ve bunlara
ilişkin ne yapmamız lazım şeklinde
bir yol haritası belirlemiştik. Tabii ki
siyaset söz konusu olduğunda sos-
yal ağ sağlayıcıları, sosyal ağ plat-
formları ister istemez bir ölçüt ya da
herhangi bir değerlendirme kümesi
olarak karşımıza geliyor. Bu noktada
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME

biz sosyal ağ sağlayıcılarına da teker

teker komisyonumuzda dinliyoruz.
Ben açıkçası bu fikir paylaşımının
çok önemli olduğunu düşünüyo-
rum. Çok daha çoğulcu bir ortamda,
yani biz neticede milletten vekalet
alan insanlar olarak millet adına bazı
soruları sormamız gerekiyor. Çünkü
çok kitlesel paylaşımların olduğu
yerler ve bu mecralara baktığımızda
ciddi anlamda Türkiye’nin bu alan-
ları kullanan ülkeler sıralamasında
ilk sıralara oturduğunu görüyoruz.
Bunu birazdan tekrar açacağım, fa-
kat tablo bu iken bizim bu alanlara
ilişkin olarak belirli düzenlemeleri Bu noktada Avrupa Konseyinde bir olması lazım şeffaflık hususunda.
yapmamız kaçınılmaz bir şekilde za- rapor daha çıktı. Ben çok keyifle İkincil olarak şeffaflıktan muradı-
ruri hale geldi. okuyorum bütün raporları ve üyesi mız sadece sayıları öğrenmek değil.
olduğum için de mümkün olduğu Belirli noktalarda algoritmaları nasıl
Bu bağlamda şöyle bir şeyle karşı-
kadar da katkı sunmaya çalışıyo- kullanıyorsunuz? Veri ekonomisin-
laşmıştık. Yanılmıyorsam Google
rum, gerçi yedek üyeyim farklı farklı den bahsediyoruz. Veri ekonomisi
temsilcisiydi. Google temsilcisine
komisyonlarda da görevim olması bugünün petrolüdür klişesini de bir
biz dedik ki bize en çok karşıt görüş-
dolayısıyla. Bu arada Avusturyalı bir kenara bırakacak olursak veri eko-
lü gazeteler düşüyor. Bu algoritma
vekil Şennah Bey, bir rapor çıkar- nomisi dahilinde bu algoritmaları
nasıl çalışıyor, bu nedir diye sormuş-
mıştı ve orada 4 temel kritere bağ- nasıl değerlendiriyorsunuz ve temel
tuk. Aynısını CHP milletvekilleri de
ladı bu yapay zekâ ve bunun etik alt bir insan hakkı olarak özel hayatın
bize de karşıt gazeteler düşüyor,
yapısını. Zaten sosyal medyada da gizliliği mahiyetinde kişisel veriler
nedir bunun sebebi demişti. Google
sosyal ağ sağlayıcılarında da çeşit- nasıl işleniyor, nerede saklanıyor,
temsilcileri de “o zaman biz doğru
li algoritmalar olduğu için bunların nasıl kullanılıyor? Buna ilişkin algo-
yoldayız, doğru olanı yapıyoruz” gibi
temel dayanakları incelendiğinde 4 ritmalarınızı bizimle paylaşın. Yani
bir açıklama getirmişlerdi. Şöyle bir
temel ölçüt söyledi. Bir tanesi şef- en azından şeffaf bir şekilde bizim
tartışmayı da beraberinde getiriyor.
bunlara dahilimiz olsun.
Bir yandan hem kişilerin kendi fa- faflık. Şeffaflıktan muradımız bizim,
nuslarına konuştuğu bir düzlem bir biz sosyal ağ sağlayıcılarını karşı- İkincil ölçüt adaletti. Az evvel de
yandan da en kışkırtıcı haberlerin o mıza getirdiğimizde üye sayılarına bahsettiğim o fanusun oluşumunu
meseleye dair en kışkırabilecek kişi- dair dahi sağlıklı bilgi alamıyoruz. engellemeye dönük, bu da belirli
lerin önüne düşmesi aslında kutup- Bu bence bir problem. Çünkü buna noktalarda aslında insanların her
laşmayı artırır mı artırmaz mı şeklin- ilişkin olarak vergilendirmeden tu- görüşe eşit mesafede erişebilmesini
de bir soru işaretini de beraberinde tun, diğer başlıklara kadar belirli sağlayacakları bir alt yapıyı sunup
getiriyor. noktalarda bir açıklık ve berraklık sunmadıklarına ilişkin bir mesele.

93
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
Üçüncü ölçüt: güvenlik, siber güven-
lik. Dördüncü ölçüt de gizlilik, yani
kişisel verilerin korunumu başlığına
temas eden bir durumla karşılaşıyo-
ruz. Tabii ki bu noktada söylenecek
çok fazla şey var. Parti politikalarına
genel olarak çok küçük değinecek
olursam, AK Parti nezdinde Bilgi
ve İletişim Teknolojileri Başkanlı-
ğı kuruldu. Bizim birim başkanımız
da Ömer İleri Bey. Onun şöyle bir
kavramsallaştırması var: dijitalin si-
yaseti. Yani sabahki oturumda da
benim notlarımı aslında ben kendim
oluşturmuştum ama fütürist beye-
fendi de aynı noktaya temas ettiler.
Teknolojiyi kucaklıyoruz, ancak ve
ancak onun bizi dönüştürmesine
izin vermeden. Yani teknolojiyi bir
bütün halinde kucaklıyoruz, bize
ne getirecek ne götürecek, bunların
hepsini tartışıyoruz. Ancak ve ancak
bizim yönlendireceğimiz yani belirli
noktalarda aslında teknolojinin bizi
nesneleştirmesine izin vermeden,
insanın insan kalabileceği mahiyet-
te bir üretim mekanizmasını işlet-
mek ve bir dönüşüm mekanizmasını
işletmeyi önemsiyoruz. Bu minvalde
de gerek mesleki ve teknik eğitimin
dönüşümü, gerekse işte Ecole 42
okulları kuruldu, bir milyon yazılımcı
gibi farklı farklı, yani geleceğin istih-
damına dönük adımlar da atılıyor.
Eğitim dönüşüyor. Geleceğin istih-
dam projeksiyonuyla birlikte eğitim
dönüşüyor.
Bunun yanı sıra rekabet hukuku
bağlamında ciddi tartışmalar var. İn-
94
ternetten alışverişten tutun, burada
sosyal ağ sağlayıcılarının tekelleş-
mesine kadar farklı farklı tartışmalar
var. Ve bunların her birini bütüncül
bir perspektifle biz de değerlendi-
riyoruz esas itibarıyla. Bu noktada
da geleceğe ilişkin olarak, bu diji-
talleşmeye ilişkin olarak ciddi an-
lamda güçlü bir neslin de gelmekte
olduğunu görüyoruz. Mesela Tek-
nofest’e küçük bir atıf yapmazsam
olmaz. 2018 yılında Teknofest’te
4333 takım başvurmuşken 2022 yılı
itibarıyla 150.898 takım başvurmuş,
bunların her birinde bir sürü genç
var. Ciddi anlamda Türkiye’nin de
dijitalleşmeye alt yapı itibarıyla ha-
zırlanmaya başladığını gençlerdeki
bu heyecandan da görebiliyoruz.
Çok teşekkür ediyorum.
- Sedat Ergin: Ben teşekkür ederim.
İkinci panelistimiz Cumhuriyet Halk
Partisi Genel Başkan Yardımcısı, Bilgi
ve İletişim Teknolojilerinden Sorum-
lu Genel Başkan Yardımcısı ve İstan-
bul Milletvekili Onursal Adıgüzel.
Sözü kendisine bırakıyorum.
✽

Onursal Adıgüzel: Çok teşekkür
ederim. Öncelikle birbirinden de-
ğerli konuşmacılarla aynı sahneyi
paylaşıyor olmak çok değerli. Aslın-
da çok da özlediğimiz bir tablo bu.
Çünkü yasamanın koşturmacasında
böyle birbirimizi dinleme fırsatımız
olmuyor. Onun için TED ailesine
bizi burada buluşturduğu için ve
böyle bir ortamı yarattığı için, farklı
sesleri dinleme fırsatını da bize ver-
diği için çok teşekkür ediyorum.
Tüm dünyanın konuştuğu mesele;
siyaset ve dijitalleşmeyi konuşuyor
olacağız birazdan. Bunu böyle 15
dakikalık bir sürece sığdırmak çok
kolay değil. Ben de birkaç farklı ba-
kış açısıyla, bir dijitalleşme ve med-
ya meselesiyle başlamak istiyorum.
Sonrasında da biraz veri analizi me-
selesini ve partimizin dijitalleşmey-
le ilgili politikalarını size anlatmak
isterim.
Tabii dünyada hızlı bir veri üretimi
var. Bununla birlikte zaman çok da-
ralmaya başladı. Son 2 yılda, dünya
tarihinde üretilen verinin %90’ının
üretildiğini biliyoruz. Bunların sak-
lanması başka bir dert, işlenmesi
başka bir dert, tabii ki bunların pay-
laşımı da başka bir dert. Böyle olun-
ca da hayat hızlı yaşanmaya başlan-
dı. Medya alanında dijitalleşmeyle
birlikte hızlı bir dönüşüm oldu. Tür-
kiye’de bu biraz daha farklı gelişti.
Çünkü Türkiye’de ana akım medya
ne kadar tek seslileşmeye başladık-
ça, özellikle gazetelerin satış rakam-
ları 200.000’in altına düşmeye baş-
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
ladıkça, gördük ki sosyal medya çok
daha hızlı bir alan kat etti. Her git-
tiğimiz panelde anlatıyorlar, diyor-
lar ki Airbnb’nin bir odası yok ama
dünyanın en büyük oteller zinciri.
Uber’in bir aracı yok dünyanın en
büyük taşımacılık şirketi. Diğer ta-
raftan Facebook, Twitter’ın bir tane
medya içeriği yok ama dünyanın en
büyük medya şirketi konumuna gel-
miş durumdalar. Hatta CNN’in bir
sloganı vardı; ilk bilen siz olun diye.
Şimdi Twitter diyor ki ilk bilen siz
olun. Bu hale gelmiş durumda. Biraz
daha Türkiye’deki reel örneklere dö-
necek olursak, bir Bakanımız istifa
etti. Biz bunu önce sosyal medya-
da gördük. Normalde alt yazılarla,
Onursal Adıgüzel
şok haberlerle görmemiz gerekir- CHP Genel Başkan Yardımcısı,
ken bunu sosyal medyada izledik İstanbul Milletvekili
ve birkaç gün sonra ancak basının
gündemine gelebildi. Bu da aslında
sosyal medya ve dijital alanlar olma-
sosyal medyanın ne kadar önemli
ya başlıyor. Burada siyasetçiler, siya-
olduğunu gösterdi bize bir boyutuy-
la bakarsanız. Nasıl konvansiyonel si partiler de çeşitli ürünler geliştir-
medyanın yerini almaya başladığını meye çalışıyorlar ya da söylemlerini
hep birlikte yaşadık ve gördük. buradan seçmenlerine, vatandaşlara
iletmeye çalışıyorlar. Bunun bir de
Türkiye çok farklı bir ülke; bazı ül- ticari ayağı var. Burada birbirinden
kelerin 6 ayda tükettikleri gündemi, değerli temsilciler var yine bizi din-
biz bir günde tüketebilme fırsatını leyen. Ticari ayağında da şöyle bir
da yaşıyoruz. Özellikle internetin de gelişme var: Reklam hedeflemeleri
burada çok önemli etkisi olduğunu noktasında artık kişiye özel reklam,
düşünüyorum. Rakamlara baktığınız kişilerin profillenmesiyle birlikte ar-
zaman da dünyada internette geçi- tık kişilerin beklentileri üzerine rek-
rilen zaman ortalama 6 saat 58 dk. lamların gösterilmesi, onlara ürün-
Ama Türkiye’de bu 8 saat ve bunun ler sunulması gibi bir süreç dünyada
3 saati de sosyal medyada geçiyor. hayata geçmiş durumda. Tabii ki bu
Hal böyle olunca siyasetçilerin de ilk fırsatta aklımıza geldiği zaman
en önemsediği mecralardan biri de çok böyle sempatik bir konu olarak
95
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
karşımıza çıkıyor. Çünkü benim ilgi
alanlarım doğrultusunda bana ürün-
lerin gösterilmesi çok sempatik bir
şey aslında. Ama bir süre sonra şu-
raya doğru evrildi mesele, acaba bizi
mi dinliyor birileri? O kadar büyük
veri analitiği çalışmaları yapılıyor ki,
veriler o kadar iyi işleniyor ki, eşimle
bir şey konuştuk, bana bunun rekla-
mını göstermeye başladılar. Bu nasıl
oluyor? Ya da küçük bir aramamız
doğrultusunda birçok dijital mec-
rada bizi takip eden bir yapı olmaya
başladı.
İlk başta şöyle bakıyorduk. Gerçek
bilgilerle bir profil oluşturuyorum
sosyal medyada, sonra ilkokul arka-
daşlarımı buluyorum. Çok masuma-
ne bir iştir o açıdan baktığımız za-
man. Hala da doğru kullanılırsa çok
faydalı olduğunu da söylemek gere-
kir. Ama sonra veri analitiği çalışma-
ları geliştikçe cep telefonları bugün
96
Türkiye’nin %95’inde var. Özellikle
de akıllı telefonların ülkenin nüfu-
sunun %95’inde yaygın olduğunu
düşündüğümüz zaman, her an biz-
den veri toplayan bir yapı var kar-
şımızda ve bu verileri işleyen, biraz
önce Zeynep Hanım’ın bahsettiği
yapay zekâ algoritmaları var. Bunla-
rın oluşturmuş olduğu birçok ürünü
ticari şirketler kullanıyor.
Bunun siyasette uygulamalarını
-Sedat Bey biraz önce bahsetti-,
Brexit’te yaşadık, Trump seçimlerin-
de yaşadık. Biraz daha tüm dünya
artık dezenformasyonu konuşmaya
başladı. Tüm dünya aslında algo-
ritmaların tarafsızlığını, şeffaflığını
konuşmaya başladı. Google’a soru-
yoruz burada nasıl bir uygulamanız
var diye. Google, bizim böyle bir
uygulamamız yok diyor ama bağım-
sız araştırma kuruluşları var, ulusla-
rarası basın kuruluşları var, onlar da
diyor ki muhalif haberleri gizliyor
Google diyor, böyle yorumlar geli-
yor. Bunların hepsinin açıklığa ka-
vuşturulması gerekiyor işin bir diğer
boyutuyla.
Big Tech’ler var, dünyayı yöneteceği
söylenen. Bir yandan Big Techler’in
yeni ürünlerini konuşuyoruz hep
birlikte. Böyle olunca bunların dü-
zenlenmesi gerekiyor diğer tara-
fıyla. Seçmen davranışlarının ma-
nipülasyonu da çok önemli. Çünkü
Trump seçimlerinde en çok konuşu-
lan meselelerden biriydi. Dünyada
siyasette sosyal medya ve özellikle
internet 2009 Obama seçimleriyle
kullanılmaya başlandı. O dönemin
şartlarında çok etkili bir kampan-
ya vardı gençlere odaklanan. Ama
Trump seçimleriyle birlikte, özellik-
le Trump’ın ilk seçimleriyle birlikte
öyle hedefleme çalışmalarının yapıl-
dığı söylendi ki, seçmenlerin sandı-
ğa gitmediği noktasında manipüle
edildiği söylendi. Ortaya bir firma
çıktı, bu firma bu işleri ben yaptım
dedi. Sonra bu firma kapatıldı. Fa-
cebook’un sahibi Zuckerberg bu ko-
nuda yargılandı. Böyle bir süreci hep
birlikte yaşadık. Bunların yine Brexit
sürecinde de aktif olarak kullanıldığı
söylendi.
Veri güvenliği meselesi şu an Tür-
kiye’nin en önemli meselelerinden
biri olması gereken bir mesele, ama
çok geriden geliyoruz ne yazık ki.
Özellikle veri güvenliği meselesinin
GDPR seviyesine getirilebilmesi 11.

Kalkınma Planımızda da vardı. Ama
çok geriden geldiğimizi görüyorum.
Biz de Zeynep Hanım’la birlikte Diji-
tal Mecralar Komisyonundayız, ben
CHP sözcüsüyüm. Her fırsatta ora-
da gündeme taşımaya çalışıyoruz bu
konuyu. Çünkü mesele sadece sos-
yal medyada birinin diğerine yapmış
olduğu hakaret ya da güzelleme
değil. Aslında arka planda yürüyen
ciddi bir veri toplama meselesi var.
Eğer gelecekte bu işlerin bizi mani-
püle etmesini istemiyorsak burala-
rın çok doğru bir şekilde düzenlen-
mesi gerekiyor.
Acaba bir siyasetçiye hakaret mi
edilmiş, onun üzerinden dava mı
açılmış, bunlar üzerinden konuşuyo-
ruz maalesef hala, özellikle teknolo-
jideki gelişmeleri. Ama görüyoruz ki
dünyada bu şu seviyeye kadar geldi,
medya ayağına baktığımız zaman.
Hem kendi otoriter liderliklerini sür-
dürmek için artık özellikle yönetici-
ler kullanıyor bu sosyal medya araç-
larını. Sadece organik hareketlilikler
olmuyor. Trol hareketlilikleri çok
yoğun. Eğer kendilerini eleştiren bir
bakış açısı varsa bunu hızlı bir şekil-
de gündemden düşürmek, özel ro-
botlar kullanarak gündemi değiştir-
mek, kendi gündemlerini dayatmak
gibi çabalar var. Son dönemlerde
yine okumalarımda gördüğüm bir
çalışma, medyaya da yansıdı.
- Sedat Ergin: Gündem manipülas-
yonu.
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
- Onursal Adıgüzel: Evet, gündem
manipülasyonu. Rusya’da Kremlin’in
çatısı altında sosyal medyaya doğ-
rudan müdahale edecek bir yapı ku-
ruluyor. Toplumsal talepleri, troller
marifetiyle boşa düşürmeye çalışan
bir çalışma. Buna da yeni bir ad ver-
diler. Nötralizasyon, yani trolleyerek
nötrlemek. Bir toplumsal tepkiyi, or-
ganik bir tepkiyi trolleri eliyle nötr-
leyen bir anlayışa dönüştü bu. Tür-
kiye’de buna benzer uygulamaları
dönem dönem görüyoruz. Toplum-
sal bazı tepkiler birikiyor ve ayağa
kalkıyor. Buna karşı çeşitli uygula-
maların yapıldığını da görüyoruz.
Bunu bazen ticari şirketler yapıyor,
bazen siyasi partilerin, siyasetçilerin
yaptığını düşünüyoruz, kullanılan
isimlere baktığımız zaman. Bu alan-
ların da eğer organik bir şekilde kul-
lanırsa ne kadar önemli olduğunu da
özellikle kadına şiddet vakalarında
görüyoruz. Güzel bir örnek olduğu
için paylaşmak isterim. Kadına şid-
det uygulayan biri serbest bırakılmış
ama öyle bir kamuoyu yükseliyor
ki sosyal medyadan, hızlıca tekrar
göz altına alınması ve sürecin takip
edilmesi sağlanmış olabiliyor. Böyle
fırsatlar var.
- Sedat Ergin: Kamuoyu dijital or-
tamda oluşuyor ve çok süratli bir
şekilde oluşuyor.
- Onursal Adıgüzel: Son dönemde
evet. Burası çok hareketli bir alan.
Biraz önce siz tarihsel olarak süreci
çok güzel özetlediniz. Telgrafla, te-
leksle iletilen şeylerden bugün dün-
yadaki hareketlilik anlık canlı yayın-
lara dönüşmüş durumda. Buradaki
tepkisini de kişiler hızlı bir şekilde
dijital ortamlarda hiç çekinmeden
dile getirebiliyorlar. Salgınla birlik-
te bu biraz daha hızlandı. Çok hızlı
bir şekilde insanlar dijital ortamları
kullanıyor oldular. Özellikle 60 yaş
üstünde biraz daha azdı dijital mec-
raları kullanma oranları. Ama orası
da çok hızlı bir şekilde gelişti ve şu
an çok daha hızlı bir şekilde ilerliyor.
Bu da bir eşitlik yaratması gerekir-
ken birçok alanda eşitsizliğe de dö-
nüşmeye başladı. Buna da özellikle
dikkat etmemiz gerekiyor.
Salgın sürecindeki eğitim mesele-
sinde gördük ki dünyada dijitalleş-
me eğitimde fırsat eşitsizliğinin or-
tadan kaldırılması için kullanılırken
Türkiye’de tam tersi bir etki yarattı.
Türkiye’de dijital eğitim bir uçurum
oluşturdu, eğitimde fırsat eşitsizliği
uçurumu oluştu. Burada da alt yapı
eksiklerimiz çok net bir şekilde orta-
ya çıktı. Dünyanın göstermiş olduğu
gelişime bizim de ayak uydurmamız
gerekiyor bir boyutuyla da. Sadece
gelişmeleri izliyor olursak ve ora-
da yer almaya çalışıyor olursak çok
geride kalacağımızı düşünüyorum.
Salgın krizini belki şu an geride bı-
rakıyoruz ve çok mutluyuz. Bugün
bu toplantıyı bile burada yüz yüze
yapıyor olmak çok değerli. Ama
önümüzde bir gıda krizi olduğunu
konuşuyoruz, iklim krizine doğru
97
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
gideceğimizi düşünüyoruz. Burada
da dijitalleşmenin inanılmaz fayda-
ları olabilir bize. Özellikle iklim krizi
meselesinde kullanılan yakıtların,
kaynakların, hammaddelerin mini-
mize edilmesi noktasında dijitalleş-
me bize çok büyük katkılar sağlar.
Gıda krizi noktasında da tarımın di-
jitalleşmesi meselesinin aslında çok
önemli katkılar sağlayacağını düşü-
nüyoruz.
Dijitalleşme meselesini biraz daha
siyasetin dışına çıkarmak gerekti-
ğini düşünüyorum. Yani seçim dö-
nemlerinde çok büyük dijitalleşme
vaatlerinden öte gerçekçi planlarla
dijitalleşme meselesini gündemimi-
ze alırsak Türkiye’nin geleceği için,
gençlerimizin istihdamı için, insan-
ca şartlarda yaşayabildikleri, ino-
vatif üretim yapabildikleri ortamı
sağlayabilmek için de dijitalleşme
çok önemli. Burada stratejik sek-
törlere de çok dikkat etmek gere-
kiyor. Hep birlikte çip krizi yaşadık.
Tüm dünyada yaşamaya da devam
ediyoruz. Biz 10-15 yıl önce bu me-
seleye odaklansaydık, Almanya’da
Dresden diye bir kasaba var, 10 yıl
kadar önce çip meselesine yatırım
yapmışlar. Normalde bir balıkçı ka-
sabası, şu an dünyanın önemli çip
üretim merkezlerinden biri haline
gelmiş durumda. Biz de böyle stra-
tejik sektörlere yatırım yapsak, daha
böyle yeniden Amerika’yı keşfediyo-
ruz, uçak yapacağız demek yerine
belki buralara odaklanmış olsaydık,
98
bu krizleri fırsata çevirme şansımız
da olabilirdi. Ama burada da diji-
talleşmeyi biraz daha sadece siyasi
söylemlerin bir parçası haline ge-
tirmiş durumdayız. Ama dünyadaki
fırsatları da bir yandan kaçırıyoruz.
Biz CHP olarak özellikle bu dijital-
leşme meselesine bütünlüklü bak-
mak gerektiğini çok defa gündeme
taşıdık, taşıyoruz. Çünkü alt yapı-
nın olmadığı bir ülkede üst yapı-
yı ayağa kaldırmanın çok gerçekçi
olmadığını hepimiz biliyoruz. Eğer
bugün Türkiye’de güçlü bir internet
alt yapınız yoksa, şöyle düşünün ki
Türkiye’nin fiber alt yapısı bugün
400.000 km civarında. 400.000 km
bir fiber alt yapınız var, Gana’nın
bugün 600.000 km fiber alt yapısı
var. Bunun üzerine üst yapı ürünleri
üretmesini istiyorsunuz. Yani fiber
alt yapısı dediğimiz zaman da ge-
niş bant internetin bütün hanelere
ulaşması çok önemli. Türkiye’de 9
milyon hanede hala geniş bant in-
ternete ulaşabilme şansı yok. Mo-
bilde iyi durumdayız. Ama mobil
internet üretim için hiçbir fayda
sağlamıyor eğer onlara güçlü inter-
net sunamıyorsak, özellikle burada
yazılım tarafında çalışan genç arka-
daşlarımız vardır eminim.
Yüksek ölçekli bir veri merkezi şu an
hala Türkiye’de yok. Niye Türkiye’de
yok derseniz Zeynep Hanım ile bir-
likte çalıştığımız 5651 sayılı bir kanun
vardı. Bu kanunu doğru şekillendire-
mediğimiz için, sonra Dijital Mec-
ralar Komisyonunda da hala sosyal
medyayı konuşup burada ilerleme
sağlayamadığımız için yüksek ölçek-
li veri merkezi Türkiye’de yok. Peki
nerelerde var diye bana sorarsanız,
Katar’da var, Birleşik Arap Emirlik-
leri’nde de var, Yunanistan’da da
var, Bahreyn’de var şu an. Haritada
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME

bulun desem ben de zorlanırım bul- Kültür Araştırmaları alanında. Bir di-
makta, eminim salondaki birçok ar- ğer özelliği de Kâmil Bey’in, Avrupa
kadaşımız da bulmakta zorlanır ama Konseyi Parlamenterler Meclisi, Av-
Bahreyn’de yüksek ölçekli bir veri rupa Güvenlik ve İş Birliği Teşkilatı
merkezi var ama Türkiye’de yok. Meclisi gibi 3 ayrı uluslararası kuru-
luşun parlamenter kuruluşunda Tür-
Peki kaybeden kim oluyor bu nok- kiye’yi temsil ediyor. Şimdi kendisi
tada? Genelde bizim kamu kurum- bizimle MHP’nin bu başlıklardaki
larımız oluyor. Çünkü daha uyguna perspektifini paylaşacak.
hizmet alabilirler. Bizim gençlerimiz
oluyor, çünkü daha uyguna hizmet
alabilme fırsatları var. Dijitalleşme- ✽
yi eğer hızlandıracaksak, KOBİ’lerin
dijital dönüşümüne odaklanacaksak
bu alt yapıyı hızlı bir şekilde sağla-
mamız gerektiğini düşünüyoruz.
Bu noktada bir koordinasyona ve iş
birliğine ihtiyaç var. Nasıl bir koordi-
nasyon? Akademinin, kamunun, özel
sektörün ve siyasetin bir iş birliğine,
kol kola girmesine ihtiyaç var. Bura-
dan ancak doğru bir yol kat edebi-
leceğimizi görüyoruz. Onun için de
bu noktaları ayağa kaldıracak uzun
dönemli bir stratejimiz ve program-
lamamız olmalı. Türkiye’nin hem alt
yapısını ayağa kaldıracak hem de üst
yapı ürünlerini geliştirebilecekleri
bir ekosistemi Türkiye’deki üretken
gençlere, girişimcilere sunabilmek
için böyle bir alt yapıya ihtiyacımız
var. Süremin sonuna geldim herhâl-
de, çok teşekkür ederim.

- Sedat Ergin: Şimdi sözü MHP

Genel Başkan Yardımcısı Prof. Dr.
Kâmil Aydın’a vereceğim. Hocamız
aslında edebiyat kökenli. Doktora-
sını İngiltere’de edebiyat alanında
yaptı diye biliyorum, Karşılaştırmalı

99
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
Prof. Dr. Kâmil Aydın
MHP Genel Başkan Yardımcısı,
Millî Eğitim, Kültür,
Gençlik ve Spor Komisyonu
Başkanvekili, Erzurum Milletvekili
Ben de teşekkür ediyorum Sayın
Başkan. Panelist arkadaşları da sev-
giyle, saygıyla, muhabbetle selamlı-
yorum. Bir teşekkürü de gerçekten
şu anda salonumuzu şereflendiren
çok yetkin bir topluluk var, bu ka-
dar köklü bir eğitim kurumu çatısı
altında bizleri bir araya getiren çok
kıymetli Genel Başkanımıza, Selçuk
Bey’e şükranlarımı sunuyorum.
Bir eğitimci olarak, gördüğüm ka-
darıyla eğitimin bütün paydaşları
burada. 30 yıllık üniversite eğitim
camiasının bir paydaşı olarak ben
de özellikle eğitim camiasının çok
önemli üç paydaşının da bu kıymetli
100
çatı altında toplandığının farkında-
yım. Öğretmen arkadaşlarımız var
aramızda. Öğrencilerimden birini
de gördüm burada, öğrencilerimiz
var, ilgi duyan çocuklarımız ve veli-
lerimiz var tabii ki.
Bir siyasi partiyi temsilen buradayız.
Ama akademik kimliğimi ön plana
çıkararak siyasi bir mevzuyu politize
etmeden birazcık bir şeyler paylaş-
maya çalışacağım sizlerle. Ben de
sözlerime bir nostaljiyle başlayayım.
Sedat Bey o yolu açtı bize. Kendisi
gazetecilik yıllarındaki tecrübelerin-
den bahsetti. Ben de ilk master ça-
lışmamı hiç unutmuyorum. Daktilo-
da yazmış, mumlu kâğıda basmış ve
kollu bir şeyle çıktı alarak bir salonu
gece kapatıp 120 küsur sayfalık bir
yayılma şeklinde 10 adet kendi elim-
le toplayarak baskı haline getirip
öyle matbaaya götürmüştüm. Yaz-
ma aşamasından daha meşakkatli
bir süreçti. Akabinde tabii yurt dışı
akademik çalışmalarımız için gittiği-
mizde ilk defa bilgisayarla karşılaş-
tık. Defter yaprağı gibi floppy diski
var. Şaşırdım, bilmiyoruz, çalışma-
mışız, yabancı olduğumuz bir kav-
ram. Onunla ilgili birtakım eğitim
çalışmalarımız oldu ve ikinci master
tezimizi onda yazdık. Siyah beyazdı,
sonra renklendi, hızlandı, büyüdü.
Hiç unutmuyorum, hafta sonları
benim mektup günlerimdi. Bir ağa-
cın dibine oturup 8-10 sayfalık kâğıt
alırdım elime. Sevdiklerime, aileme
10-15 sayfalık bir mektup yazar gön-
derirdim. 15 gün gitmesi sürerdi, 15
gün de bana dönüşü. Yani bir ayda
ancak haberleşme imkânımız olur-
du. Bugün geldiğimiz süreci anlama
açısından ben de bu nostaljik anımı
paylaşmak istedim.
Çok kıymetli hazirun, dijitalleşmeyi
konuşuyoruz. Sabahtan çok güzel
bir sunu vardı, izledik hep beraber.
Benim çıkardığım sonuç, dijitalleş-
meyi çok basit bir şekilde ifade et-
mek gerekirse, hayatın sanki sanal
ortama aktarılması. Hayatın inter-
nete aktarımı gibi ya da diğer bir ifa-
deyle insanların, nesnelerin ve tek-
nolojilerin aralarında çok bilimsel,
mantıklı bir ilişki kurma olayına di-
yoruz. Ama dijitalleşme aynı zaman-
da endüstrileşmenin de geldiği son
nokta, son aşama. Dolayısıyla şöyle
geriye doğru gidecek olursak 4.0 ile
şu anda muhatabız ama bunu bu
noktaya getiren 3.0 var, 2.0 var, 1.0
var. Yani sanayileşme sürecine kısa
bir göz attığımızda şunu görüyoruz
açık ve net bir şekilde:18. yüzyılda
ilk defa madenlerin keşfi, kömürün
kullanımı, onunla beraber buharlı
motorların gemi ve tren bağlamında
ulaşımı hızlandırması, tekstilde pa-
muğun keşfedilip yeni bir ürün hali-
ne getirilmesi vs. Beraberinde yavaş
yavaş elektriğe doğru, fosil yakıtlara
doğru bir serüven 19. yüzyıl. Bak-
tığımızda beraberlerinde birtakım
sıkıntılar gelmiş. Ne olmuş; mesela
şehirleşme kültürü başlamış. Köyler-
den şehirlere göç başlamış. Bunlarla

beraber birtakım sorunlar kendini
göstermiş. Kıtlıklar, açlıklar, hasta-
lıklar, salgınlar gibi.
Daha sonra özellikle 19. yüzyılda,
teknik bir donanımla ve ağır sana-
yinin gelişmesi ve silahlanma kültü-
rünün gelişmesiyle bu defa savaşlar
meydana gelmiş. Çevresel kirlilikler,
bugüne kadar geldiğimiz süreçte
bakıyoruz yaşanan bir sürü krizlerle
muhatap oluyoruz. Yani bir taraftan
aslında hedef olarak, amaç olarak
masumane bir düşünceyle yola çıkı-
lan bir teknoloji arayışı aynı zaman-
da çok zararlı olabilmekte, birçok
felaketlere neden olabilmektedir.
Bunu açık ve net bir şekilde görü-
yoruz. Yani Einstein laboratuvar
çalışmasını yaptığında hiçbir zaman
aklına Nagazaki ya da Hiroşima’nın
bombalanmasını getirmedi. Ya da
bir nükleer enerji çalışması yapan
bir bilim insanı hiçbir zaman bunu
silaha dönüştürüp de bugün oldu-
ğu gibi bir tehdit unsuru şeklinde
kullanmayı düşünmedi. Tamamen
insanlığın yararına, insanın refahına,
hayatının daha gelişmesine, daha
pratikleşmesine yönelik birtakım
amaçlarla yola çıktı. Ama Allah ko-
rusun baktı ki yola çıkış nedeniyle
kullanım nedeni arasında bazı fark-
lılıklar oluşuyor. Yani bir bakıma,
İngilizcede bir kavram var use abuse
diye, yani bir şeyi doğal amaçları için
olumlu şeyler için kullanmak var, bir
de kötü amaçlar için bunu kötüye
kullanmak söz konusu. Bugün geldi-
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
ğimiz nokta itibarıyla dijitalleşmeye
baktığımızda aynı kavramın çok net
bir şekilde böyle kullanıldığını görü-
yoruz.
Elbette ki gerçekten insanlığın re-
fahı arttı. Hızlı, erişilebilir, paylaşı-
labilir. Hatta şunu diyoruz biz diji-
talleşmeyle ilgili: Haberin, iletişimin
ve bilginin demokratikleşmesi. Çok
hoşuma giden bir tanımdır bu be-
nim. Sedat Bey ifade etti, hangi zor-
luklarla bir haberi kamuoyuna yetiş-
tirdiklerini, bu süreçte karşılaştıkları
güçlükleri. Bunları anlatırken bugün
erişim hızımıza, kolaylığına baktığı-
mızda elbette ki şunu diyebiliyoruz:
Dijitalleşme derken bilginin, haber-
leşmenin, iletişimin özgürleştiği ya
da demokratikleştiği bir alandan
bahsediyoruz. Ama öte yandan ta-
bii ki bunun negatif yönlerini, zararlı
yönlerini de göz ardı etmeyeceğiz.
Sabah çok değerli fütürist arkadaşı-
mız Gerd Leonhard ifade etti. Tek-
nolojiyi yaratıp teknolojiye teslim
olmayalım. Biz onun güdümüne gir-
meyelim. Bunu biraz da Sedat Bey
edebiyatçı kimliğimi hatırlatınca,
etkili olsun diye edebiyattan bir iki
örnekle daha anlaşılır kılmaya ça-
lışacağım. Mary Shelley’nin “Fran-
kenstein” adlı çok güzel bir eseri
vardır. Frankenstein’ı yaratır ama
zamanla artık kontrol edilemez.
Artık sahibi için bir risk, bir tehlike
olmaya dönüşür ya da daha moder-
nize edeyim, güncelleştireyim. Ge-
orge Orwell’dan bir örnek vereyim.
Orwell’ın biliyorsunuz bir “Hayvan
Çiftliği” romanı vardır, ütopik bir ya-
pıttır. Orada çok idealize edilen bir
söylem söz konusudur. Bir yeryüzü
cenneti yaratma ifade edilir ama bir
sonraki romanına, yani “1984”e bak-
tığımızda, o elde edilen rahatlama
ya da teknolojik gelişimin, sabah ifa-
de edildiği gibi teknolojinin insana
nasıl hâkim olduğunu, nasıl köleleş-
tirdiğini, onun demokratik hayatını,
özgürlüğünü kast ettiğini açıkça gö-
rüyoruz. Niye? Çünkü söylem şuydu
hatırlarsanız, oradaki klişe ifade “big
brother watches”. Yani büyük kardeş
bizi takip ediyor, her anımızı kontrol
altına aldı. Biraz önce Onursal Bey
bunu ifade etti. Gerçekten zaman
zaman özgürlük alanımızın dijital-
leşme ile kesintiye uğradığını çok
rahat bir şekilde söylüyoruz.
Peki siyasetle ilgisi nedir? Dijitalleş-
me sosyal yaşamımızı, kültürel ya-
şamımızı, ekonomik yaşamımızı et-
kilediği gibi tabii ki siyasi yaşamı da
etkiliyor. Burada da aynı şekilde bil-
gi, belge, haberleşme aygıtı olarak,
iletişim vasıtası olarak bir anda hem
süreci kolaylaştırıyor siyasi alanda
hem hızlandırıyor hem de inanın
maliyeti çok düşük hale getiriyor.
Bir kere bu yadsınamaz bir kazanım.
Ama şimdi akademiden siyasete ge-
çerken benim kulağıma küpe etti-
ğim bir söylem vardır. Eflatun’un bir
sözü olduğunu hatırlıyorum. Diyor
ki, “Aydınlar siyasete bigâne kalırsa, il-
gisiz kalırsa, cahiller tarafından yöne-
101
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME

tilmeleri kaçınılmaz olur.” Dolayısıyla
bir sorumluluk alıp değerlerimizle,
bilgi, beceri, dünya görüşümüzle,
duruşumuzla acaba ne katabiliriz
düşüncesinden hareket ettik. Tabii
siyasette olmazsa olmaz çok önem-
li enstrüman retoriktir. Bu retorik
yine batı klasiklerinde çok açık ifade
edildiği şekliyle üç önemli ayak üze-
rine kuruludur. Birincisi, logos dedi-
ğimiz bilgi ayağı çok önemlidir. İkin-
cisi ethos dediğimiz ahlaki boyutu.
Ve en sonda da pathos dediğimiz,
yani olaylarla birleştirip bu üçgeni
sağlıklı bir zemine oturtarak siyaset
yapmanın en önemli yöntemidir re-
torik üretmek. Siyasette gerçekten
bu düsturu hedef edindiğimizden
zaman zaman dijitalleşme de buna
kısmen yardımcı oluyor, pozitif an-
lamda kullandığımızda. Ama öte
yandan baktığımızda; tabii ki en-
düstri devrimlerinin, birincisinden
dördüncüsüne kadarki süreçte nasıl
ki yan etkilerini zaman zaman ifade
ediyorsak, örneğin bugün yaşadı-
ğımız çevresel sorunlar, iklim krizi,
işsizlik, yoksulluk, göçler. Bakınız
bunlar hafife alınacak şeyler değil.
güç ama o bize hâkim olmamalı. Biz
onu gerçekten etik kurallara uygun
bir şekilde kullandığımız sürece ba-
şarılı oluruz. Bunu niye söylüyorum?
Çünkü arkadaşlar somut örnekler
verdiler. Bazen gerçekten bu siya-
si retoriği oluşturmada teknolojiyi
kötü amaçlı kullandıklarına tanıklık
ediyoruz. Bot hesaplardan bahse-
diyoruz, fake news dediğimiz yalan
haberlerden bahsediyoruz, mani-
pülasyonlar çok yoğunluklu olarak
yaşanıyor.
Bakın özellikle hafiften ağıra
doğru giderek söylüyorum
misinformationdan disinformationa,
malinformationa götüren bir süreç
var. Niye böyle söyledim, yani en
baştaki biraz masum, hatalı ama
bir misinformation, yanlış bilgi var.
Ama öyle hedefli bir atış, hedefli bir
kötüleme yok. Yani ağzına geleni
söyleme gibi düşünün. Ama disin-
formationa doğru götürdüğünüzde
-ki maalesef siyasi jargonlarda bu
çok kullanılıyor- o zaman hafiften
bir kasıt var. Yani bir yapıyı bozma
ya da dijital bir konsept içinde ifa-
de etmek gerekirse post-truth diye
bir kavram aklımıza geliyor. Nedir
bu post-truth? Bugün çok sıklıkla
kullanılıyor, gerçek ötesi, gerçeğin
uzantısı diye Türkçeye çeviriyoruz.
Bu, bir gerçeği objektif bir şekil-
de sunmaktan ziyade duygusal bir
süzgeçten geçirip öyle lanse etme
düşüncesi. Bu da maalesef işte di-
sinformation dediğimiz bağlamda
çok kullanılıyor. Allah korusun artık
malinformation dediğimiz ise iyice
bir hedef alıp doğrudan bir saldırıyı
önceleme girişimidir ki bu çok ka-
bul edilebilir bir şey değil. İşte bu
üç ayaklı kötüye kullanım sürecinin
bir an önce kontrol altına alınması
lazım.

2070’de dünyanın nerdeyse %70’i

göçe tabi olacak. Haritalar değişe-
cek, coğrafyalar dönüşümlere uğ-
rayacak. Şehirleşme nüfusu zaten
şu anda %54 civarında dünyada. Bu
daha da artacak. Bunun berabe-
rinde bir sürü krizler yaşanacak. O
zaman bizim çok kontrollü, çok dik-
katli olmamız lazım. Çok önemli bir

102

Bunu ne yapacağız? Tabii sabah ko-
nuştuk epeyce, eğitim burada çok
önemli bir faktör. Gerçekten, eği-
timli insanların elinde bu imkânların
daha kullanılır, daha faydalı olacağı
kanaatini taşıyoruz. Ama Allah ko-
rusun, kontrolsüz bir silah misali
bunun gücünün farkında olmayan
bir evde çok büyük zararlar verece-
ğini siyasette açık ve net bir şekilde
gördük. Arkadaşlar da Sedat Bey de
ifade etti, bunun en tipik örneğini
Brexit referandumunda yaşadık. İn-
giliz anayasası için çok esprili ifade
vardır. Derler ki İngiliz anayasası
yazılı değildir, İngiliz anayasasıyla
her şeyi yaparsınız ama erkeği ka-
dın, kadını erkek olarak göstere-
mezsiniz, ifade edemezsiniz. Şimdi
bu espriden hareketle Brexit böyle
kotarıldı, 2016 Amerika Seçimleri
böyle yapıldı.
Biz MHP olarak gerçekten ahlaklı,
dürüst, ilkeli bir duruşun temsilcile-
ri olarak, bütün siyasi partilerle bir
araya gelip çok sağlıklı, güzel, hepi-
mizin mutabık olacağı, dijitalleşme
bağlamlı bir Sosyal Medya Kanu-
nu çıkarma sürecindeyiz, şu anda
TBMM’de gündemde. Allah koru-
sun, benim özelime kimse müdaha-
le etmesin. Sevincimi paylaşamama,
kederimi paylaşamama durumunda
olmayayım. Yani, özgürlük alanının
birileri tarafından zapt edilmesine
müsaade edilmesi noktasında buna
karşı geldiğimizi ifade ediyorum. Te-
şekkür ediyorum.
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
- Sedat Ergin: Sayın Aydın konuş- Dördüncü konuğumuz İyi Parti
masında teknolojinin saldırı amaçlı, temsilcisi Prof. Dr. Ümit Özlale.
kötü amaçlı kullanılmasından söz Kendisi ODTÜ kökenli. Daha sonra
etti. Galiba hep Brexit örneği veri- Amerika’da doktora, en son Özye-
liyor, 2016 seçimi örneği veriliyor. ğin Üniversitesinde öğretim üyesiy-
Bu arada 2016 seçiminde saldırı di. İktisatçı, İYİ Parti’nin Kalkınma
amaçlı denince Rusya’nın Ameri- Politikaları Başkanı ve şimdi sözü İyi
ka’daki Başkanlık Seçimi’ne yaptığı Parti temsilcisine veriyorum.
müdahaleyi de hatırlamamız gereki-
yor. Amerikan devlet kurumlarının,
istihbarat kurumlarının bugün bel- ✽
geledikleri bir olgudur. Rusya’nın ve
Putin’in 2016 seçiminde, oluşturduk-
ları birtakım sosyal medya hesapları
üzerinden Amerika’da belli kitleleri
hedef alarak verilen mesajlarla De-
mokrat Parti adayı Hillary Clinton’a
karşı bir kamuoyu oluşturduğu bu-
gün Amerikan istihbaratı açısından
kesinleşmiş olan bir durumdur. Yani
örnek verdiğimizde sadece bir ülke
içinde siyasi çekişme, rekabette kö-
tüye kullanılması değil, artık ülkeler
arasında da görüyoruz, bu siber gü-
venliğin alanına giriyor.
- Prof. Dr. Kâmil Aydın: Bir cümle
ile katkıda bulunayım. NATO Parla-
menter Meclisi ve Avrupa Güvenlik
ve İşbirliği Kurulu üyesiyim. İnanın,
şu anda gündemde sizin söyledi-
ğiniz şeyler var. Bakınız mücadele
alanlarında şu anda nükleer savaşlar
kadar önemli bir mücadele alanı da
siber saldırılar ve siber alanlardır. Bu
çok önemli.
- Sedat Ergin: Bunu da bir not ola-
rak düşelim. Konu hakikaten dalla-
nıp budaklanıyor her bir tarafı.
103
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
Prof. Dr. Ümit Özlale
İYİ Parti Kalkınma Politikaları
Başkanı
Hoş geldiniz. 1,5 sene önce en son
amfide ders anlatmıştım. Üniver-
siteyle ilgili en çok özlediğim şey
gençlere amfide ders anlatmak.
Bana bu imkânı verdiğiniz için çok
teşekkür ederim. Biz akademisyen
olunca mutlaka bir sunum yapmak
istiyoruz. Ben sizi çok sıkmadan, 15
dakikayı da aşmadan bir sunum yap-
mak istiyorum.
İlk önce nasıl bir dönemde dijital-
leşmeye başladık? Bakın hem Türki-
ye’de hem dünyada gelir adaletsizli-
ğinin çok arttığı ve burası hakikaten
çok kritik, devletlere olan güvenin
çok azaldığı bir ortamdayız. Sadece
Türkiye’de değil bütün dünyada in-
sanların devlete, daha da önemlisi
104
devleti yöneten ya da yönetmeye
talip olan siyasi partilere güveninin
çok ama çok azaldığı, hissedilir şe-
kilde azaldığı bir dönemdeyiz. Diji-
talleşme nasıl bir dönemde geldi?
İlk olarak böyle bir dönemde geldi.
Çok uzun yıllardan beri neoliberal
politikalarla beraber gelir dağılımın-
da artan eşitsizlikler, devletin ya da
devleti yöneten partilerin bu gelir
dağılımı eşitsizliğine bir çözüm üre-
tememesi, çözüm üretmeyi bırakın,
bunu tamamıyla seyretmesi insan-
larda ve toplumlarda çok büyük bir
huzursuzluk oluşturdu. Bu huzur-
suzlukla beraber insanlar, siyasi ku-
rumlara olan güvenlerini bütün dün-
yada kaybetmeye başladılar. Üstelik
bu daha da kötüye gidiyor.
Şöyle söyleyeyim size, dördüncü
sanayi devrimi, biraz önce sayın mil-
letvekilinin de bahsettiği gibi, 1, 2 ve
3. sanayi devrimlerinden çok daha
yıkıcı. Ve eğer hiçbir şey yapılmaz-
sa vasata tahammülün olmadığı ve
insanların çok daha fazla huzursuz
olabileceği bir döneme gidiyoruz.
İşte bu dönemde çözüm üretti-
ği düşünülmeyen siyasi partiler en
fazla eleştiriyi alıyor. Türkiye de çok
ciddi bir yapısal dönüşümden geçi-
yor. Biraz önce sayın Sedat Ergin’in
de söylediği gibi ben ekonomistim.
Türkiye’nin şu anda en önemli, pi-
yasa değeri açısından en büyük şir-
keti 10 yıl önce kuruldu. Bu şirket
KOÇ Holding’den daha yüksek bir
piyasa değerine sahip ve bu şirket
bir e-ticaret şirketi. Türkiye’nin pi-
yasa değerine göre en yüksek ilk 5
şirketinden 2 tanesi e-ticaret şir-
keti. Büyük bir dönüşümden, deği-
şimden geçiyoruz. Bu şirketler çok
fazla istihdam yaratmıyorlar. Bizim
yaşam şekillerimizi değiştiriyorlar.
En değerli şirket 20 milyar doların
üstünde. Orta ölçekli ya da en fazla
küçük denebilecek bir büyük ölçekli
işletme kadar istihdam sağlıyorlar.
Her şeyin çok hızlı değiştiği bir dö-
nemde biz dijitalleşmeyle karşı kar-
şıyayız ve bu dijitalleşme biraz önce
dediğim gibi siyasi partilere olan
güveni, kurumlara olan güveni azal-
tıyor. Biz böyle bir dönemde dijital-
leşmeyi siyaset içerisinde anlamaya
çalışıyoruz.
Ben 1,5 sene önce siyasete girdim.
Dijital obezite kavramını burada kim
bulduysa ona teşekkür etmek iste-
rim. Siyasetin en önemli problem-
lerinden bir tanesi dijital obezite.
O yüzden ben bugünkü konuşmayı
tam dijital obezite üzerine şekillen-
dirmeyi düşünüyorum. Bakın şimdi
neyi düşünmüştük biz dijitalleşmey-
le beraber, sosyal medya kullanı-
mıyla beraber özgürleşeceğimizi ve
bilgiye erişimin çok daha rahat ola-
cağını düşünmüştük. İnsanlar artık
özgürce fikirlerini sosyal medyadan
paylaşabiliyorlar. Sosyal medyadan
çözüm önerilerinde bulunabiliyor-
lar, eleştirilerde bulunabiliyorlar.
Birbirleriyle daha iyi iletişimde bu-
lunabiliyorlar. O yüzden bilginin çok
fazla olduğu yerde sosyal medyanın
bizim demokrasimize ve birbirimizle
müzakere etme yeteneğimize kat-
kı yapması beklenirdi. Hayır, öyle

olmamış. Bakın, sosyal medya kafa
karıştırıyor. Sadece Türkiye’de de-
ğil, ABD’de de kafa karıştırıyor ve
insanlar sosyal medyada gördükleri
haberin gün geçtikçe kafalarını daha
fazla karıştırdıklarını söylüyorlar. O
yüzden bizim hem demokrasiye
faydalı olsun hem de müzakereye
yardımcı olsun diye getirdiğimiz
sosyal medya, insanların kafasını
karıştırmaya başlıyor. Bugün gördü-
ğünüz bir videonun gerçek mi değil
mi olduğunu anlamıyorsunuz. Biraz
önce sayın vekilin de bahsettiği gibi
post-truth kavramının 2016 yılında
Oxford Dictionary tarafından dün-
yanın en önemli sözcüğü seçilme-
sinin arkasında bir sebep var. Gör-
düğünüz bir şeyin düzmece olup
olmadığını anlayamıyorsunuz.
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
Bu ekranda gördüğünüz, çok sevdi-
ğim grafiklerden bir tanesi. İnsan-
lar yanlış haberlerle karşılaştıklarını
anlıyorlar. Neden yanlış haberlerle
karşılaştıklarını sorduğumuz zaman
diyorlar ki; büyük ihtimalle siyasi
partiler olguları çarpıtıyorlar ve be-
nim önüme kendi istedikleri günde-
mi getiriyorlar. Şimdi ikincisine ba-
kın, benimle veya buradaki siyasetçi
arkadaşlarımızla da ilgili. Siyasetçi
veya ünlülerin hoşlanmadıkları ha-
ber kaynaklarını kötülemek için ya-
lan haber kavramını kullandıklarını
düşünenlerin oranı %60. Yani benim
hakkımda birisi yalan haber yaptığı
zaman, ben o haberin yalan oldu-
ğunu söylediğim zaman, bunu oku-
yan insanlar beni yalancı görüyorlar.
İlk haberi, yani orijinal ve düzmece
olan haberi doğru olarak algılıyorlar.
Bizim düştüğümüz duruma bakar
mısınız, hepimizin hakkında, bütün
partiler, bütün arkadaşlar hakkında
iftiralar atılıyor. İftiralar atıldığı za-
man biz bu habere yalan diyoruz,
insanların 3’te 2’si bizim yalan haber
dediğimiz açıklamayı yalan buluyor.
O zaman da bu çok güvensiz bir
ortamı beraberinde getiriyor ve in-
sanlar güvenmedikleri bu haber kay-
nağında ne yapıyorlar, kendilerini
güvenli bir limana atmak istiyorlar.
İşte onun adına biz “dijital çağda
yankı fanusu” diyoruz. Herkes ya-
vaş yavaş “haberlerin hepsi yalansa
bari kendimi daha iyi hissettiğim ya-
lan ortamında bulayım” deyip ken-
di hoşuna giden haberlerin olduğu
sayfalara yönelmeye başlıyor. Takip
ettiğiniz insanlara bakacak olursanız
105
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
eğer, hep aynı şeyleri görüyorsunuz.
Size yakın, sizin duymak istediğiniz
ya da sizi harekete geçirecek olan
haberlere daha fazla ilgi duyuyorsu-
nuz. İşte buna yankı fanusu diyoruz.
Güvenli bir liman içinde sizinle aynı
düşünen insanlar toplaşıyor ve bu,
kutuplaşmayı azaltmıyor, tam tersi-
ne kutuplaşmayı artırıyor.
Onun sonrasında şu oluyor. Sos-
yal medya kullanıcıları artık daha
rahat takip edildiği için daha fazla
siyaset okumasına rağmen daha az
siyasi içerik paylaşmaya başlıyor.
Bir yerden sonra dijital ya da sosyal
medya ortamında biz şunu görmeye
başlıyoruz. Mesela panel öncesinde
dördümüz birbirimizle tokalaştık ve
yüz yüze çözemeyeceğimiz problem
yok. Fakat partilerin sosyal medya-
da” kapışmalarına” baktığınız zaman
gözlerinize inanamıyorsunuz. Size
şöyle söyleyeyim, gerçek hayatta
106
biz böyle değiliz. Gerçek hayatta
çok daha birbirimizle konuşabilen
insanlarız. Fakat sosyal medya bu
kutuplaşmayı körüklediği için, bu-
nunla ilgili herhangi bir tedbir alın-
madığı için iş çok daha kötü yerlere
doğru gitmeye başlıyor.
Şuraya bakın, ben bir siyasetçi ola-
rak bu ekranda gördüğünüz bilgi-
lerin üzerinde biraz fazla durmak
istiyorum. Çünkü benim üç tane
problemimi çok iyi anlatıyor. Şimdi
ilk önce şunu söyleyelim, 2020’nin
üçüncü çeyreğinde Facebook’un
yanlış bilgi yüzünden sildiği post sa-
yısı 1,8 milyar. Ama sağ taraf daha
ilginç bakın. 2000 yılında, yani ben
üniversitede öğretim üyesi olarak
hayatıma başladığım zaman, bir in-
sanın dikkat aralığı 12 saniyeymiş.
Şu anda bir insanın dikkat aralığı 2
saniye. Japon balığının dikkat aralığı
9 saniye. Burada üç tane problemle
karşılaşıyoruz. Bir muhalefet par-
tisinin üst düzey yöneticisi olarak
benim en fazla karşılaştığım şey şu:
“Muhalefetin çözüm önerisi yok ki”.
Ben bunu her gün 3 defa duymaz-
sam bir şeyler ters gitti diyorum.
Muhalefetin çözüm önerisi var. Bu-
rada hiç siyaset yapmıyorum. AK
Partinin, MHP’nin, burada olmayan
diğer partilerin de çözüm önerileri
var. Biz bir ortama her gün girip otu-
rup çay kahve içmiyoruz. Bir şeyler
konusunda kafa yoruyoruz. Komis-
yonlar toplanıyor. Herkes seçim be-
yannamesini hazırlıyor, 100 günlük,
300 günlük. Partiler çalışıyor ve di-
namik organizmalar.
Fakat mesela “muhalefetin çözüm
önerisi yok” üzerinden gidecek olur-
sak şöyle bir şey oluyor: Ben o insa-
nın dikkat aralığının 2 saniye olduğu
bir sosyal medya ortamında çözüm
önerimi nasıl açıklayayım, öyle değil
mi? Mesela en ilgi çekici konular-
dan ve hepimiz için, buradaki bütün
partiler için çok önemli konulardan
bir tanesi Suriyeliler. Bununla ilgili
buradaki dört partinin de kapsam-
lı çalışması var. Olaya farklı bakış
açılarından yaklaşabilirler ama kap-
samlı çalışması var. Bizim de var. Biz
çalıştay yaptık, CHP 160 sayfalık bir
rapor hazırladı. Bunlar okunmuyor.
Çünkü insanların sosyal medyada
dikkat aralığı 2 saniye. İki saniye
içinde, sizin dikkatinizi çekmek için
provoke edici, şoke edici, “rahatsız
edici” siyasi mesajların verilmesi
gündeme geliyor ve bu mesajları ve-
ren partiler ya da insanlar çok daha

fazla dikkate alınıyor. O yüzden
mesela Suriyeliler gibi ya da hayat
pahalılığı gibi çok önemli bir prob-
lemde ben sizin dikkat aralığınızın
2 saniye olduğu bir ortamda çözüm
önerimi çok rahatlıkla söyleyemiyo-
rum.
İşte obezite burada geliyor. O ka-
dar fazla bilgi var ki hepsini yemek
istiyorsunuz. İki dakika 20 saniyelik
bir videoda, diyelim ki gıda enflas-
yonu nasıl çözülür konusunu anlat-
mak da imkânsız. Benim 2 dakika
20 saniyem var Twitter’da. Bir video
paylaşıyorum ve insanlar bunu uzun
bulduklarını söylüyorlar. Diyorlar ki
“Hocam onu 1,5 dakikaya indirebilir
misiniz, çünkü zamanım yok, altta
bir sürü video var onları da izlemem
lazım”. İşte dijital obezite bu. Yani
biz siyasileri de anlayın ne olur. Biz
siyasetçilerin karşılaştığı şeylerden
bir tanesi bu. Dikkat aralığı 2 saniye
olan bir insana bizim detaylı, kap-
samlı, çözüm önerimizi anlatma-
mız imkânsız. Bunu yapan birisini
söyleyeyim, isim vermeyeyim ama
anlayacaksınız. Mesela Suriyelileri
“mancınıkla göndereceğim” deyip
bir animasyon paylaştığı zaman bu
daha fazla dikkate alınıyor. O zaman
ne oluyor, biliyor musunuz? Siyaset
belki kolaylaşıyor fakat aynı zaman-
da bayağılaşıyor. Dijital obezitenin
bence siyasete getirdiği en önemli
olumsuzluklardan bir tanesi siyase-
ti kolaylaştırmanın yanında siyaseti
bayağılaştırması. Çünkü insanların
çok fazla zamanı yok, hemen tüket-
mek istiyor. Hemen orada tüketip
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
orada unutmak istiyor. Bu siyaset
için birinci problem.
İkinci probleme gelince, çok ciddi
hakaretlere maruz kalıyorsunuz. Bir
tane örnek vereyim, gülerek anla-
tacağım ama mesela geçen hafta
anneler gününde ben rahmetli an-
nemi kutladığım zaman bana şöyle
bir mesaj geldi: “Köpeklerin anneler
gününü kutladığını bilmiyordum pis
faşist köpek”. Hadi bakalım şimdi. Pis
ne, faşist ne, köpek ne? Orada bir
tane paylaşım yapıyorsunuz. Buna
sadece ben maruz kalmıyorum,
buradaki bütün kardeşlerimiz, AK
Partili, MHP’li CHP’li, diğer millet-
vekilleri de maruz kalıyor. Bunun bir
cezası yok, bence cezası olmamalı.
Ama bu, sosyal medya içerisinde
siyaset ortamını kötüleştiriyor. Bu
çok ciddi bir problem. Bununla nasıl
baş edeceğimizi çok fazla bilemi-
yoruz. Bu yanlış bilgilerin ve dikkat
aralığının kısa olmasının yanı sıra
sallamak serbest.
Bir başka şey de şu, bunun da dijital-
leşmede adı var: “Erdem sinyalizas-
yonu” deniyor. Siyasetçilerden her
konuda doğru mesajlar verilmesi
bekleniyor. İki gün önce hemşireler
günüydü, bugün çiftçiler günü, ya-
rın bilmiyorum hangi gün. Mesela
bizim Stockholm teşkilatıyla gün-
dem değerlendirmesinde bulunduk,
gönderiyi koymamız bekleniyor o
gün. O teşkilat sizi ziyaret etmişse
gündem değerlendirmesinde bulun-
muyoruz, çay içiyoruz orada. Ama
bizden süper iyi, süper duyarlı, her
şeye duyar kasan siyasetçiler olma-
mız bekleniyor. Ben bunu da çok za-
rarlı buluyorum.
Ben üç gün önce hemşireler gününü
kutlamadıysam eğer bu benim hem-
şirelerin sorunlarını dikkate almadı-
ğım anlamına gelmiyor. Mesela bu-
nunla ilgili bir şey daha vardı. Osman
Kavala’nın cezasının kesinleştiği gün
biz çok önemli bir toplantıdaydık ve
ben 4-5 saat mesaj atamadım. Çün-
kü dünyadan haberim yoktu o sıra-
da, çok önemli bir toplantıdaydık.
O sırada benim WhatsApp’a gelen
mesajlara inanamazsınız. “Onlardan
mı oldun, Cumhur İttifakına mı ya-
naşıyorsun, korkuyor musun, Ümit
sana ne oldu?” Bana ne oldu? Ben
4-5 saat sosyal medya hesabından
bir şey paylaşamadım sadece. İn-
sanlar o anda hızlı bir şekilde hemen
tüketmek istiyorlar. Duymak iste-
dikleri şeyleri duymak istiyorlar. Bu
ortam sizin iyi bir siyaset yapmanıza
uygun bir ortam değil maalesef. Za-
ten bunu da iliklerimize kadar hisse-
diyoruz.
Bakın size bir şey söyleyeyim çok
üzen, en uzak hissedilen parti taraf-
tarına karşı nitelemeler. Bana uzak
bir partiyi ben, mesela İYİ Parti ol-
sun; kibirli, bağnaz, zalim, bencil,
ülkeye tehdit oluşturan ve iki yüzlü
buluyorum. O partinin taraftarı da
beni kibirli, bağnaz, zalim, bencil,
ülkeye tehdit oluşturan ve iki yüz-
lü buluyor. Mantıklı mı? Ama böyle.
Çünkü sosyal medya bunu çok daha
keskinleştiriyor, çok daha netleştiri-
107
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
yor ve böyle bir ortamda yüz yüze
siyaset yapmanız gerekiyor sizin,
insana dokunmanız gerekiyor. Çün-
kü dokunmadığınız zaman dijital
ortam çok vahşi bir ortam. Bakın
şimdi bu daha da üzücü bir şey. Ne
kadar kutuplaştığımıza ve dijitalleş-
menin buna nasıl yol açtığına dair.
Çocuğunun o partinin taraftarların-
dan biriyle evlenmesini istemeyen-
lerin oranı şu an Türkiye’de %75. Bu,
dijital ortamın bizi getirdiği nokta
ya da dijitalleşmenin de yardımcı
olduğu ortam. Biz fikirlerimizi daha
rahat paylaşıp daha müzakereci bir
ortamda bu ülkenin problemlerine
çözüm aramayı düşünürken geldiği-
miz ortam bu. O yüzden burada çok
ciddi bir problem var. Sosyal medya
platformları bu problemi daha da
keskinleştiriyor, daha da yoğunlaş-
tırıyor.
Bir siyasetçi olarak dijital obezite
ve bizim karşılaştığımız problemleri
108
burada özetlemeye çalıştım. Sosyal
medya kullanımını kesinlikle yasak-
lamamamız lazım. Bize Çin, Rusya,
İran olmak yakışmaz. Fakat bizim
demokratik ve katılımcı bir plat-
formu oluşturmamız lazım. Bütün
dünya, temsili demokrasilerden gi-
derek uzaklaşmaya başlıyor. Bizde
de Meclisin ağırlığı azaltıldı, bu be-
nim benimsediğim bir şey olmasa
bile. Şunu gördük ki, var olan sosyal
medya platformları da problemleri-
mizi aklı selim bir şekilde tartışma-
mıza engel oluyor. O zaman bizim
başka bir şey yapmamız lazım. Katı-
lımcı ve müzakereci bir demokratik
platform oluşturmamız lazım ve bu
demokratik platforma hizmet ede-
cek sosyal medya kanallarını bir an
önce harekete geçirmemiz lazım.
Çünkü bu alan kirlendi. Bu alanda
siyaset yapmanın Türkiye’ye inanın
çok fazla getirisi yok deyip birazdan
“bakın ben biraz önce TED amfide
konuşma yaptım” diyeceğim. Orada
bir çelişki de var. Ama bence bizim,
katılımcı ve müzakereci hem sosyal
medya platformlarını hem de yüz
yüze platformları desteklememiz
gerekiyor. Bu açıdan kent konse-
yi gibi oluşumları çok daha fazla
önemsememiz gerektiğini düşünü-
yorum. Ben vaktiniz için, bana bu
konuşma fırsatını verdiğiniz için çok
teşekkür ederim.
✽
- Sedat Ergin: Prof. Özlale’ye te-
şekkür ediyoruz. Şimdi ben konuş-
macılara ilk tur için çok teşekkür
ediyorum, çok güzel sunumlar oldu.
Galiba bir 360 derece bu alandaki
sorunları, imkânları, imkânsızlıkla-
rı, potansiyel tehlikeleri, aslında ne
kadar zor bir konu olduğunu ve ne
kadar zor konuların bizi beklediğini
görmüş olduk. Şimdi ikinci bölüm-
de konuşmacıları sadece 5 dakika
ile maalesef sınırlamak durumun-
dayız, bana verilen süre içinde bi-
tirmem açısından. Bütün bu yapılan
tartışmalar ışığında son bir değer-
lendirme yapmalarını rica edece-
ğim. Zeynep Hanım’a özellikle şunu
sormak istiyorum, siz ilk yaptığınız
değerlendirmede bir kavram kullan-
dınız. Dijital alanı kucaklayalım ama
aynı zamanda sonra ne dediniz onu
açabilir misiniz?
- Zeynep Yıldız: Kucaklayalım fa-
kat onun bizi dönüştürmesine izin
vermeyelim. Mesela şuradan örnek
vereyim. Biz Genel Merkez’deki bi-
rimimiz tarafından Cumhurbaşka-

nımızın da katılımıyla Metaverse
Forumu düzenledik. Bu foruma çok
farklı paydaşlar geldi. Akademisyen-
ler de geldi ve orada biz Metaverse
tartıştık. Burada mesele Metaver-
se’ten arsa almak gibi Metaverse’ü
bu bağlama indirgemek aslında çok
büyük bir tehlikeyi görmezden gel-
mek demek. Buna indirgerseniz siz
vatandaşa aslında bir yön göstermiş
olursunuz ve o yönlendirme neti-
cesinde ülke kaynağınızın nereye
gittiğini hesapsız bir şekilde, sor-
gulamadan birisine aslında siz hem
verinizi teslim edersiniz hem gelir
kaynağınızı teslim etmiş olursunuz.
Az evvel İYİ Parti temsilcimizin de
ifade ettiği gibi, orada siyasetin de
bayağılaşmaması, teknolojiyi bu se-
viyede algılamaması, daha bütüncül
ve daha gerçekçi bir perspektiften
ele alması meselesini önemsiyoruz.
Böyle bir gerçeklik var. Biz bu ger-
çekliği bütün boyutlarıyla değerlen-
dirmek istiyoruz. Çocuklara etkisi
nedir, insana etkisi nedir, bize etkisi
nedir, siyasete etkisi nedir, eğitime
etkisi nedir, istihdama etkisi nedir,
ticarete etkisi nedir? Bütün boyut-
larıyla ele alan perspektifi önemsi-
yoruz.
Genel değerlendirme ile devam
edeyim. Konuşmamın başında be-
lirttiğim gibi dinamik bir süreçle kar-
şı karşıyayız. Hatırlarsanız geçtiği-
miz sene içinde 5651 sayılı Kanun’da
bir değişiklik yapmıştık. Bu noktada
dünyadaki değişiklikleri çok yakın-
dan takip ediyoruz. Kendine hukuk
arayan bu alana ilişkin nasıl ölçütler-
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
den hareket edildiğini çok yakından
takip ediyoruz. O zaman bizim ül-
kemizde bu temsilciliklerin açılma-
yacağı çok yoğun bir şekilde iddia
edilmişti. Ancak biz dedik ki burada
bir muhataplık ilişkisi kurulmak du-
rumunda. Bu alanlarda hakkı ihlal
edilen herhangi bir vatandaşımız
mahkemeye başvuracak, apostille
yurt dışına gidecek, oradan döne-
cek vs. Fransa mesela bir düzenle-
me yapma girişiminde bulunmuştu.
Sonrasında bazı hükümleri itibarıyla
değişikliğe gittiler ama 24 saat için-
de problemli içeriğin kaldırılmasını
talep etmişlerdi ve bu noktada şunu
görüyoruz. Bireylerin kişilik hakları-
na dokunan olumsuz içeriklerin, ha-
yatlarında kalıcı tahribatlara sebebi-
yet verebildiğini, o yüzden zamanın
çok önemli olduğunu biliyoruz. Bu
zamanın da çok önemli olduğundan
hareketle hem vergilendirme husu-
sunda hem vatandaşların adli me-
seleleri olduğunda muhataplık iliş-
kisi kurulması hususunda temsilcilik
meselesini çok önemsemiştik.
Almanya’da bu mesele gündemdey-
ken doktrinde kamu düzeni erkini
devlet buraya mı vermiş olur vs. gibi
farklı farklı tartışmalar da aralandı.
Dolayısıyla bunu çok önemsiyorduk.
Keza veri merkezleri hususunu da
öyle. Biz ülkemizde veri merkezleri
açılması hususunu çok önemli bir
şekilde vurgulamıştık. Geçtiğimiz
yıl veri merkezlerine ilişkin bir fuar
İstanbul’da düzenlendi. Bunun yanı
sıra hali hazırda Dijital Dönüşüm
Ofisinin çok yakın iletişim halinde
olduğu veri merkezlerini burada ta-
şımaya başlayacak kurumlar da var.
Burada hem kendi veri merkezleri-
mizi oluşturmak hem de ülkemizde
kullanıcıların bulunduğu kurumların
da ülkemize veri merkezi taşıması
meselesi çok öncelikli gündemleri-
mizden biri.
109
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
Demokratik katılımcı platform oluş-
turulması meselesi zaten bizim de
çok önemsediğimiz bir başlık. Di-
jital Mecralar Komisyonunu zaten
özü itibarıyla bu bağlamda oluştur-
duk. Ve bu bağlamda biz tutup da
AK Parti olarak sosyal ağ sağlayı-
cılarını veya bu alanın herhangi bir
paydaşını birebir de dinleyeceğiz
diyebilirdik ama bunu yapmıyoruz.
Dijital Mecralar Komisyonunda ken-
di içimizde aldığımız kararlar gere-
ği de zaten komisyon başkanımız
Hüseyin Yayman Bey de bunu çok
önemsiyor, herkesin bulunduğu bir
ortamda bunu dinliyoruz ki herkes
açıklıkla kafasındaki soru işaretleri-
ni sorabilsin. Bu alanları her birimiz
kullanıyoruz ve bu noktada vatan-
daşımızın birey olarak haber alma
özgürlüğünü koruyabilmek meselesi
önemli ve bunun da ötesinde dijital
alana ilişkin olarak eğitim politikala-
rımızın buna ilişkin şekillendirilmesi,
110
istihdamın buna göre planlanması,
ticaret hayatının buna göre planlan-
ması önceliklerimiz arasında.
Şu an Ticaret Bakanlığı ile birlikte
yürüttüğümüz süreçler var. Çünkü
ticaret hayatında vatandaşımızı,
kendi esnafımızı koruyacak ted-
birlerin belirli noktalarda alınma-
sı ve onların da dijital gerçeklik-
le birlikte gelişmesini sağlayacak
tedbirlerin alınması çok önemli.
Bir yandan bunları takip ediyoruz,
bir yandan meslek liseleri içinde
Sayın Cumhurbaşkanımız da açık-
ladılar, AR-GE sistemleriyle birlikte
AR-GE merkezleriyle birlikte meslek
liselerinin desteklenmesi söz konu-
su. Aslında güncel dijital ihtiyaçları
gözeterek eğitim sistemini üstüne
koya koya şekillendiriyoruz. Benim
genel olarak ifade etmek istediğim
şeyler bunlar. Dijital obezite kavra-
mını ben de gerçekten çok benim-
sedim. Atfı burada kalmak kaydıyla
ben de kullanıyor olacağım. Sürekli
tüketilen içerikler içinde, söylediler
az evvel 2 saniyelik bir hafıza kaydı
oluşuyor, bu hafıza kayıtları için-
de milyonlarca hizmet götürürken
bunları anlatmak da çok güç oluyor.
Bizim için de aynı sorunsal varlığını
koruyor. Bunu ifade etmiş olayım.
Bütün katılımcılara çok teşekkür
ediyorum. Bu değerli platformu bize
sağladıkları için Türk Eğitim Derne-
ğine de çok teşekkür ediyorum. Kıy-
metli moderasyonunuz için size de
çok teşekkür ediyorum.
- Sedat Ergin: Ben teşekkür ederim,
çok sağ olun. Onursal Bey, söz sizin.
- Onursal Adıgüzel: Ümit Hocamın
da son bıraktığı noktadan bakarsak
aslında Mecliste de Bilişimin Zarar-
larının Araştırılması Komisyonu diye
bir komisyon kuruldu. TBMM’de
aslında en uzun isimli komisyondu
ama ben kısaca Bilişimin Zararları-
nı Araştırma Komisyonu diyeyim.
Başkanlığını Nabi Avcı gerçekleş-
tiriyordu, CHP adına katılan 3 mil-
letvekilinden biri de bendim. Bu
komisyonda yaptığımız araştırmalar
sonucunda şunu gördük; birinci so-
runumuz aslında dijital okuryazarlık
noktasında. Dijital okuryazarlık ge-
lişmiş olmadığı için de bu sorunları
baştan yaşıyoruz. Özellikle dünya-
daki örneklere baktığımız zaman
ilköğretimden gelip öğrencilere,
çocuklara yeteri kadar dijitalleşme
noktasında eğitim veremediğimizi
gördük. Bunu da değiştirmek ge-

rekiyor. Her yıl binlerce bilgi tek-
nolojileri öğretmeni mezun oluyor
ama biz yılda sadece 150’sine görev
verebiliyoruz. Bunlar aslında okulla-
rın teknolojik gelişmesini sağlaması
noktasında faydalı olabilir. Teknolo-
jik araçların kullanılması noktasında
çok faydalı olabilir ama ne yazık ki
buraları da doğru değerlendirmemi-
şiz.
Bu işin doğru çözülebilmesi için
bundan sonra tabii ki otomasyon
geliyor. Özellikle teknoloji firmala-
rının, hizmet veren firmaların oto-
masyonlarının ileri hale getirilmesi
gerekiyor ki bu noktada ciddi ya-
tırımlar yapılıyor. Doğrulama plat-
formlarının desteklenmesi gereki-
yor çünkü yalan haber her kanaldan
geliyor. Bunların doğrulanacağı as-
lında bağımsız kuruluşlara da ihtiyaç
var. Bu kuruluşların ayakta durması
ve desteklenmesi gerekiyor.
Tabii ki düzenlemeler ve regülas-
yonlar. Biraz önce Zeynep Hanım
bahsetti, 5651 sayılı Kanun’un dü-
zenlenmesi noktasında ben de aktif
çalışmıştım. Aslında 2009 yılından
gelen bir Kanun ve sürekli tartışı-
lıyor ama bir noktada eksik haya-
ta geçiriliyor Kanun. Şöyle ki, bü-
tün paydaşlar dinlenmiyor. Bence
TBMM’deki en büyük sorunlardan
biri de bu. Hizmet veren kuruluşlar
dinlenmiyor, bununla birlikte akade-
mi dinlenmiyor, sivil toplum örgüt-
leri dinlenmiyor, diğer siyasi partiler
dinlenmiyor. Böyle olunca da ortaya
her seferinde yenilememiz gereken
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
bir Kanun metni çıkıyor. Temsilcilik-
ler kurulsun dendi, burada eksiklik-
ler var, temsilcilik kurulması zor de-
dik çünkü Türkiye’nin başta hukuk
sisteminde sorunlar var. Karar alma
noktasında bizim itirazlarımız var.
Buradan başlıyor meselenin özü.
Ama geldiğimiz noktada hayalet
temsilcilikleri var şu an kurumların.
Ofis var, posta adresi var, posta
kutusu var ama kendisi yok. Cevap
almakta zorlanıyoruz yine oralarda.
Genellikle de, Zeynep Hanım da
bahsetti, hukuki temsilcileri, avu-
katları dinliyoruz. Birinci muhatap-
larımız yok. Karşılıklı bir atışmaya
çevirmek istemiyorum. Bu işi çok
daha iyi yapabiliriz. Nasıl? 2020 yı-
lının yazında biz bu Kanun’u konuş-
maya başladık. Kanun’u yapmadan
önce de aslında Dijital Mecralar Ko-
misyonunun Kurulması Kanunu çık-
tı. 5651 sayılı Kanun’u değerlendir-
meden önce bu komisyon kuruldu.
Ne yaptı iktidar temsilcileri, komis-
yonu kurmadılar. Önce Kanun’u dü-
zenledik sonra Kanun Eylül ayında
devreye girdi ve ondan sonra bizim
komisyonumuz kuruldu. Yani bizim
yapacağımız işi Adalet Komisyonu
yaptı. Sonra biz komisyonu kurduk,
tekrar çalışmaya başladık ve ondan
sonra bu bütün firmaları ve sosyal
medya mecralarını dinlemeye başla-
dık. Kulağımızı tersten tuttukça da
önümüzdeki işler hep yanlışa doğru
gidiyor. Buraya çok odaklanmak is-
temiyorum ama Türkiye’nin önünde
çok önemli bir fırsat var dijitalleşme
tarafında.
Bir itirazım da benim, biraz önce
söyledim, fiber alt yapımızın çok
eksik olması. Biz CHP olarak artık
haberleşme, teknoloji gibi bir baş-
lığın bir Bakanlığın altında tutul-
masını yanlış buluyoruz. Altı başlığı
111
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
yöneten bir Bakanlık var hayal edin,
hem ulaştırma yapıyor hem deniz-
cilikle ilgileniyor hem alt yapıyla
ilgileniyor, köprü yapıyor, havaala-
nı yapıyor, dönüyor bir de diyor ki;
ben Türkiye’nin teknolojik alt yapı-
sını, veri merkezlerini, haberleşme
alt yapısını da koordine edeceğim.
Tabii ne oluyor, tali işe dönüşmüş
oluyor. Dünyanın en önemli mese-
lelerinden biri bugün veri ekonomi-
siyse, bugün biz bunları konuşuyor-
sak Ulaştırma Bakanlığının tali bir
işi olarak köşede kalıyor. Biz bunun
hızlı bir şekilde bir Bakanlık altında
toplanması ve buna odaklanıp Tür-
kiye’nin fiber ağlarla gerçekten örül-
mesi gerektiğini; bunun üst yapısını
üretecek gençlerin destekleneceği
teşvik programlarının oluşturulma-
sı, bunu bir kalkınma stratejisiyle
temel haklar çerçevesinde destek-
lenmesi ve en önemlisi kapsayıcı ol-
ması gerektiğini söylüyoruz.
Son olarak, Zeynep Hanım bahsetti
bu veri merkezleri meselesinde as-
lında bankacılık sektörlerinin önemli
temsilcileri var aramızda, data loka-
lizasyonu diye bir şey var ki stratejik
data için doğru ama bütün bankacı-
ları bu işte zorunlu kılarsanız önün-
de bir sürü engeller çıkıyor. Onun
için hızlı bir kontrol listesi var karşı-
mızda, bunu doğru bir şekilde şekil-
lendirsek biz eminim Katar’dan çok
daha hızlı, güçlü, yüksek ölçekli bir
data merkezi sahibi olabiliriz. Ama
mesele konuya odaklanmak ve ta-
kipçisi olmak. Çok teşekkür ediyo-
rum tekrar bu fırsatı verdikleri için
112
TED ekibine teşekkür ediyorum.
Moderasyonunuz için size teşekkür
ediyorum ve tüm temsilci, konuş-
macı arkadaşlarımıza teşekkür edi-
yorum.
- Sedat Ergin: Sayın Aydın, söz sizin.
- Prof. Dr. Kâmil Aydın: Ağırlıklı ola-
rak sorunsal alanlara değinildi ama
ben bardağın dolu tarafına da bakıp
bir iki şey paylaşmak istiyorum. Bu
tür okullarda kültür tarihi hocalığı
yaptığım için çocukların bu tür okul-
larda aldığı en önemli motto, lider-
lik öğrenimidir. Bu ülke artık liderlik
öğrenimi konusunda epey mesafe
kat etti bu tür kurumlar üzerinden.
Bir Aziz Sancar modeli de var önü-
müzde Allah’a şükür.
Yine ben bir akademik referansla
başka bir olumlu resme dikkatle-
ri çekeceğim. Bir hocamız derdi ki;
geri kalmışlık bir bütündür, parçala-
namaz. Ben ona bir şey daha ilave
ettim, kalkınmışlık da bir bütündür,
parçalanamaz. Yani hiçbir ülke yok-
tur ki bazı sektörlerde pik yapmış
ama bazılarında dipte. Hayır. Bugün
gelişmiş 7 büyük ülkeye baktığımız-
da bunlar aynı zamanda sanatta,
edebiyatta, teknolojide, sporda,
iletişimde, her bağlamda gelişmiş-
liklerini yansıtırlar. Bizim Türkiye
Cumhuriyeti devleti olarak, Türk
halkı olarak çok net ve açık şekilde
şunu söylemek istiyorum muha-
sır medeniyetlerin ötesine geçme
gibi yüksek bir idealimiz var. Mo-
ral bozmayacağız Allah’ın izniyle.
Bugün katıldığım bütün uluslara-
rası toplantılarda şunu açık ve net
görüyorum. Gerçekten, Sedat Bey
çok iyi bilir, Türk siyasetinin canlı
hafızasıdır. Her 10 yılda bir hafif-
ten silkelenmeye başladığımızda o
havuç-sopa muhabbetinin tezahü-
rünü çok iyi hatırlıyoruz. Bir adım
atıyoruz, bir sopa yiyoruz. Bir parça
havuç veriyorlar, hayır diyoruz. Ben
kendi havucumu üretip yiyeceğim
dediğimizde bir sopa daha yiyoruz.
Artık Türkiye öyle bir Türkiye değil.
Türkiye kimseden talimat alacak bir
ülke değil.
Dijitalleşme konusunda şunu söy-
leyeyim, evet fiber alt yapımızda
eksiklik var mı, olabilir. Ama şunu
söyleyeyim; bugün eğer Türki-
ye’nin savunma sanayisi %80’lerde
bir bağımsızlığı kat ettiyse bunun
en önemli ayağı gençlerimizin diji-
talleşmede kat ettiği mesafelerdir.
Bunu açık ve net söylüyorum. Şu
anda yaptığımız ikili anlaşmalarda,
bunu NATO Parlamenter Mecli-
sinde de gördüm, bir ara savunma
üyeliği de yaptım. Ukrayna’da yaptı-
ğımız anlaşmada da inanın uçakların
kokpit kısmının bütün dijital aksamı
bize bırakılmıştı, biz yapıyorduk.
İhaleyi İsrail’le giren bir Türk şirketi
aldı diye Ukrayna’da bir sürü sıkın-
tılar yaşandığını bana Ukraynalı bir
Bakan ifade etmişti. Dolayısıyla biz
bu olayın gerisinde değiliz. Çün-
kü hedefimiz yüksek ama özellikle
bunun yanlış, amaçtan saptırılmış
bir şekilde kullanılması noktasında
tabii ki kanuni birtakım tedbirlerin
alınması lazım. Eksikler, gedikler
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME

zamanla görülerek, denenerek, sı-
nanarak yolda bir şekilde düzeltile-
cektir. Bu bütün dünyada bu şekliyle
gelişim gösterir. Ben tekrar sözleri-
mi noktalarken sayın moderatöre,
değerli arkadaşlara ve siz kıymetli
misafirlere saygılarımı sunuyorum.
İyi akşamlar diliyorum.
- Sedat Ergin: Sayın Özlale, söz si-
zin. Bu arada ben bir şey sorabilir
miyim, paylaştığınız veriler hangi
araştırmadandı?
- Prof. Dr. Ümit Özlale: Sunumda
referans var, ben isteyenlerle de su-
numu paylaşabilirim memnuniyetle,
birkaç farklı araştırmadan geliyor
veriler ama ben kaynaklarıyla bir-
likte memnuniyetle paylaşabilirim.
İlk önce mutlaka 10.Yıl Marşımızda
olduğu gibi Türkiye’yi fiber ağlarla
örmemiz lazım. Bunun sadece bi-
zim değil, bütün partilerin de ortak
projesi olduğunu görmek benim için
çok olumlu bir şey. Burada dijitalleş-
meye ket vuralım diyen hiçbir par-
tinin olmadığını görmek bence çok
olumlu.
şirketinde çalıştığınız zaman o şir-
ketten ayrılıp Çeşme’ye ya da Ur-
la’ya gidip part-time Avrupa’daki bir
şirket için çalışıp çok daha iyi para
kazanabiliyorsunuz. Aynı zamanda
dijital göçebe çerçevesinde siz bu-
raya dünyanın bütün beyinlerini ra-
hatlıkla çekebilirsiniz. Bir başka teh-
dit de var, buradaki insanlar da biraz
önce söylediğim gibi, Avrupa ya da
Amerika’daki şirketler için kaçabilir.
O yüzden bizim bunu bir veri olarak
alıp hukuksal alt yapımızı mutlaka
güvenceli esnek istihdam modelle-
rini destekleyecek şekilde iyileştir-
memiz gerekiyor.
İkinci nokta da teknoparklarla ilgili
bir şey. Biz eskiden çok ezberci bir
tutumla AR-GE’nin sadece tekno-
parklar içerisinde yapılabileceğini
düşünüp bütün bu yazılımcı destek-
lerinin ve AR-GE’deki AR-GE yapan
şirketlerin teknoparkta olmasını ya
da benzer bölgelerde olmasını is-
tiyorduk. Oysa öyle bir dünyaya şu
anda uyandık ki burada AR-GE bir
teknokentin, bir teknoparkın içeri-
sinde yapılmak zorunda değil. Bugün
çok rahatlıkla bir deniz kenarındaki
bir kasabaya gidip de AR-GE yapa-
biliyorsunuz ya da bütün dünyayı
takip edebiliyorsunuz. O yüzden
bence bizim ilk olarak yapmamız
gereken şey 2000’lerde çok başarılı
olan ya da 90’larda başarılı olan bu
alt yapıları, bu uygulamaları 2022’ye
göre revize etmek, iyileştirmek ya
da gerekmiyorsa kaldırmak.
Bugün ben tekrardan şunu söyle-
mek istiyorum, üniversitelerin ya da
teknoparkların kart basılarak girildi-
ği bir ülkenin dijitalleşmeden sonsuz
faydalandığını düşünmeyenlerde-
nim. Bugün eğer biz gerçekten bu
dijitalleşmenin nimetlerinden fay-
dalanmak istiyorsak üniversitedeki

Dünya farklı bir dünyaya doğru gi-

diyor, mesela yine benden önceki
üç tane değerli mevkidaşımın söy-
lemediği bir şey söyleyeyim; dijital
göçebe. Dijital göçebe kavramı son
dönemlerde bizim çok daha fazla
duyduğumuz bir kavram ve artık
beyin göçüne bakarken o kişinin
illa bu ülke topraklarını terk etmesi
gerekmiyor. Çünkü dijitalleşmenin
geldiği noktada siz İstanbul’da bir
yazılım ya da bir savunma sanayi

113
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
öğretim üyelerimiz, teknoparktaki
çalışan arkadaşlarımız, AR-GE ya-
pan uzmanlar, bir yere kart basarak
girmesinler, öyle değil mi? Çünkü ar-
tık 4. sanayi devrimi bize bilgiye her
yerde ulaşma imkânını veriyor ve
her yerde bilgi ve teknoloji üretme
imkânı da veriyor. O yüzden burada
diyeceğim şey şu; 80’lerde 90’larda
2000’lerde, hatta 2010’larda başarı-
lı olan politikaları 2020 merceğinde
bir daha gözden geçirmek gerekiyor
ve burada radikal bir değişiklik yap-
maktan kaçınmamak gerekiyor. Ben
bir kez daha bu fırsatı bize verdiği-
niz için çok teşekkür ediyorum.
- Sedat Ergin: Öncelikle ben de-
ğerli panelistlere, katılımcılara çok
teşekkür ediyorum. Son derece bil-
gilendirici bir tartışma, panel oldu.
Şahsen kendim çok şey öğrendim.
Aynı zamanda kafamdaki soru işa-
retleri de arttı, daha fazla soru işa-
114
retiyle buradan ayrılıyor olacağım.
Ama her şeyden önce dört farklı
partiden, farklı duruştan gelen par-
ti temsilcilerinin biraz önce tanık
olduğumuz tartışma ortamı, haki-
katen kamuoyumuzun da görmek
istediği, görmeyi arzu ettiği, yapıcı,
pozitif, olumlu bir ortam içinde ger-
çekleşti. Ben onun için de özellikle
teşekkür ediyorum. Son derece ni-
telikli, yapıcı, bütün sorunların orta-
ya konduğu bir tartışmaydı.
Özetlemek gerekirse; galiba herkes
dijitalleşmenin siyasete etkileri, ka-
muoyunun bilgilendirilmesine etki-
si anlamında buna ihtiyaç olduğu,
bunun kaçınılmaz olduğu, halkın
bilgilenme hakkı açısından, toplu-
mun iyiliği, yararı açısından ne kadar
önemli imkânlar sunduğu konusun-
da hemfikir. Onunla yaşayacağız,
o artık hayatımızın bir parçası ama
aynı zamanda dijitalleşme, siyaset
ve toplumun bilgilenmesi açısın-
dan baktığımızda aynı zamanda da
devasa sorunları önümüze getiriyor
ve bir taraftan da bu sorunlarla nasıl
baş edeceğimizi ve toplumun yanlış
bilgilendirilmesini, kötü amaçlı bilgi-
lendirilmesini, fake news konusuyla
nasıl mücadele edeceğiz, bu gibi ko-
nulara nasıl çareler üretebiliriz, ne
gibi mekanizmalar kurabiliriz konu-
larını tartıştık. Bunların da çözümü
kolay değil. Göründüğü kadarıyla da
herkesin şikayetçi olduğu konular
bunlar.
Burada halkın bilgi alma hakkıyla
bunun kötüye kullanılması arasın-
da bir makul dengeyi bulmak du-
rumundayız. Bu sadece Türkiye’nin
meselesi değil, bütün demokrasi-
lerin meselesi. Batı dünyası da bu
konuya çok kafa yoruyor. Biraz önce
Zeynep Hanım da Avrupa Konseyin-
deki çalışmalardan atıf yaptı. Belli
ki bütün Avrupa Konseyinde -yanıl-
mıyorsam şimdi Rusya çıkartıldı 46
ülke var- 46 ülke de bu konuda kafa
patlatıyor. Herkes bir şekilde ne ya-
pabiliriz arayışı içinde. Bu çerçevede
batıdaki iyi uygulamalardan da ör-
nekler alarak onları da iyi inceleye-
rek bazı çözüm yolları bulunabilir.
Bu arada son bir konu. Tabii dijital
medyayla ilgili tartışmaların mode-
rasyonunu yapan kişi dijital medya-
dan değil geleneksel medyadan ge-
len bir kişi. Burada bir çelişki olduğu
düşünülebilir. Ben tabii eski ekolü
temsil ediyorum ama bizim de bunu
kabullenmemiz, bununla birlikte

yaşamayı öğrenmemiz gerekiyor.
Öte yandan bugün beğenilmeyen,
eski geleneksel medyanın şöyle bir
yönü vardır. Bir gazeteyi elinize al-
dığınızda gazetenin içinde bir yerin-
de gazetenin künyesini görürsünüz.
Künyesinde gazetenin sahibini gö-
rürsünüz, merkez adresini görürsü-
nüz. Ankara bürosu, İzmir bürosu,
varsa diğer temsilciliklerin adresini
görebilirsiniz, santral numarası var-
dır, sahibinin adı vardır, müdürün
adı vardır, genel yayın yönetmeni-
nin adı vardır, bütün birim şeflerinin
adı vardır. Ben de bir dönem yöne-
ticiyken benim adım da gazetenin
künyesinde çıkıyordu. Bizim gele-
neksel mecralarda, gazetelerde şöy-
le bir sorumluluğumuz var; bir haber
verdiğimiz zaman, bir yorum yaptı-
ğımız zaman ve bir hata yaptığımız
zaman sorumlu tutuluyoruz o ha-
berden. Tekzip geliyor, mahkemeye
verebiliyorlar bizi, bizim hesap ver-
memiz gerekiyor, hata yaptığımızda
düzeltmeye çalışıyoruz. Son tahlilde
kamuoyu, karşısında hesabını sora-
bileceği bir sorumlu buluyor, bir ad-
res bulabiliyor. Sorumlu müdürüne
gidiyor, olmazsa patronuna gidiyor,
mahkemeye verebiliyor, hakkını ara-
yabiliyor. Ama sosyal medya dediği-
mizde, dijital ortama baktığımızda
fake hesaplar karşısında kimi sorum-
lu bulacağız?
İkinci nokta da şu; yanlış haberci-
lik, fake news karşısında geleneksel
medya her şeye rağmen her ülkede,
her demokraside herkesin referans
alabileceği, hata yaptığı zaman dü-
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU SİYASET VE DİJİTALLEŞME
zeltilebilecek bir referans medya-
nın olması şart. Bu her demokrasi
için bir olmazsa olmaz. Bunun üze-
rine de kafa yormamız gerekiyor.
Dijital medya var diye geleneksel
medya yok olacak değil, bir şekilde
araştıran, olguları tahkik eden ge-
leneksel medya mecralarına ihtiyaç
hiçbir zaman azalmayacak. Batıya
baktığımızda da bunu görüyoruz.
New York Times’ın erişimi artıyor,
Washington Post’un erişimi artıyor.
Klasik gazetecilik ölmedi. Klasik ga-
zetecilik devam edecek. Batıda güç-
lenerek de devam ediyor. Toplumun
bir şekilde sosyal medyanın hatala-
rı noktasında doğruyu bulmak için
yöneleceği mecralara ihtiyacı var.
Bana göre her şeye rağmen gele-
neksel medya bu rolü önümüzdeki
dönemde doldurmak durumunda-
dır. Ben de geleneksel medya mec-
rasını temsil eden, yaklaşık 45 yıldır
da bu alanda çalışan biri olarak bu
gözlemi kayda geçirerek sözlerimi
toparlamak istiyorum.
Sayın katılımcılara bir kez daha te-
şekkür ediyorum. Hakikaten çok bil-
gilendirici, çok keyif verici bir sohbet
oldu. Sayın dinleyicilere dikkatleri,
sabırları için çok teşekkür ediyorum.
✽
115
Panel 4:
Dijital Çağda Çocukluk ve
Ebeveynlik
➤ Dijital çağda çocuk hakları
➤ Dijital şiddet ve siber zorbalık
➤ Dijital okuryazarlık
➤ Dijital yerliler ve dijital göçmenler (kuşaklararası farklar)

Moderatör: Prof. Dr. Ayşe Bilge Selçuk, Gelişim Psikoloğu

Konuşmacılar:

■ Dr. Elizabeth Milovidov, Dijital Ebeveynlik Uzmanı

■ Dr. Esra Ercan Bilgiç, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi
Öğretim Üyesi

■ Prof. Dr. Işıl Kabakçı Yurdakul, Anadolu Üniversitesi

Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi

■ Sylvie Bollini, Avrupa Konseyi Çocuk Hakları Komitesi Program Danışmanı

Moderatör

Prof. Dr. Ayşe Bilge Selçuk

Gelişim Psikoloğu

Konuşmacılar

Dr. Elizabeth Milovidov

Dijital Ebeveynlik Uzmanı

Dr. Esra Ercan Bilgiç

İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi
Öğretim Üyesi

Prof. Dr. Işıl Kabakçı Yurdakul

Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Öğretim Üyesi

Sylvie Bollini
Avrupa Konseyi Çocuk Hakları Komitesi
Program Danışmanı
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK
Prof. Dr. Ayşe Bilge Selçuk
Gelişim Psikoloğu
Merhabalar, hepinizi saygıyla sev-
giyle selamlıyorum. Bu içinden geç-
mekte olduğumuz dijital değişim,
dönüşüm demeye çekiniyorum ama
dijital değişim döneminde Türk Eği-
tim Derneği ve ülkemizin en önemli
fikir kuruluşlarından, eğitim konu-
sundaki fikir kuruluşlarından olan
TEDMEM’e çok teşekkür ediyorum.
Çok önemli bir konuda bizleri bir
araya getirdi.
Dijital obezite sabah da konuştuğu-
muz gibi, aslında sevgili Acar Baltaş
Hoca’nın da söylediği gibi, evet diji-
talleşme hayatımızın artık doğal bir
parçası. Eğitimden tutun pek çok
konuda yerimizden kalkmadan pek
çok şeyi yapabilmemizi sağlayan bir
kaynak oldu ve bize bütün dünyayı
118
açtı aslında. Yani çocuklarımızın ge-
lişimi için de hayatlarımızı sürdürür-
ken yaşamımızı çok daha zengin bir
şekilde geçirebilmemiz, kendimizi
gerçekleştirme yolculuğunda da ih-
tiyacımız olan kaynakları bize suna-
bilmesi bakımından aslında dijital
dünya bizim için çok değerli bir kay-
nak ama bu kaynağı nasıl kullandığı-
mız çok kritik. Dijital obezite, obezi-
teden de anlaşıldığı gibi aslında bu
kaynağın çok daha dengeli şekilde
kullanılamaması anlamına geliyor.
Şimdi benim uzmanlık alanım geli-
şimsel psikoloji ve gelişimsel psiko-
patoloji. Gelişimsel psikopatoloji,
bir konudaki duygusal, davranışsal
güçlüklerin nasıl ortaya çıktığını
inceleyen bir alt dalı psikolojinin.
Şöyle de düşünebiliriz; yani klinik
psikoloji ortaya çıkan bir patolojinin
iyileştirilmesiyle ilgiliyken gelişim-
sel psikoloji ve psikopatoloji bü-
tün bunların ortaya çıkmaması için
neler yapmamız gerekiyor, bunları
inceliyor ve bu konudaki bilgile-
ri paylaşan bir alt dalı psikolojinin.
Bugün dijital obeziteyi konuşurken
de biz ebeveynlerin neler yapma-
sı gerekiyor ya da anne-babaların,
çocukların yetişmesinden sorumlu
olan tüm kişi ve kuruluşların neler
yapması gerekiyor, üstümüze dü-
şen neler ve bu hızlı dönüşüm ya-
şanırken nelerin farkında olmalıyız,
aslında bunları konuşabilmek için
bugün bir arada olmak çok değer-
li. Ebeveynlik ve çocukların sağlıklı
gelişimi söz konusu olduğunda ko-
nuşmamız gereken pek çok önemli
bilgi var, hiç şüphesiz.
Bugün 4 değerli uzman bizimle
birlikteler. Yurt dışından 2 değer-
li konuşmacımız var. Dr. Elizabeth
Milovidov, şu an bizimle değil, bize
online olarak bağlanacak. Sylvie
Bollini bizimle beraber ve değerli
akademisyenler Dr. Esra Ercan Bilgiç
ve Prof. Dr. Işıl Kabakçı Yurdakul da
bizimle beraberler. Şimdi öncelikle
Elizabeth’in konuşmasını dinleyece-
ğiz ve panelimizin odağında dijital
ebeveynlik olacak. Yani ebeveynler
çocuklarının sağlıklı gelişimini des-
teklemek için bu çok sınırsız olan ve
belki çok da iyi tanımadığımız dijital
dünyayı nasıl kullanabilirler?
Çocukların sağlıklı yetişebilmesi için
ebeveynlerin ya da yetişkinlerin dik-
kat etmesi gereken 3 ana başlık var-
dır. Elbette ki pek çok konudan söz
etmek mümkün ama üçle sınırlandı-
rırsak eğer sağlıklı gelişim için bütün
canlıların alana ihtiyacı vardır. Yani
bir bitkinin bile iyice köklendiği za-
man saksıda, saksısını değiştirmeniz
gerekir ki büyüyebilsin, uzayabilsin
ve serpilebilsin. Onun için çocukla-
ra alan tanımamız gerekiyor. Tabii
ki eskiden, biz yetişirken çocukların
çevresini sınırlandırmamız çok daha
mümkündü. Neyi nasıl yapacağımı-
zı çok daha iyi biliyorduk. Çünkü
somut bir çevreden söz ediyorduk.
Ama bugün internete bağlı bir te-
lefon, dünya demek. Onun için ço-
cuklarımızın eline internete bağlı bir
telefon ya da herhangi bir teknolo-
jik cihaz verdiğimiz zaman onların
bütün dünyayla bağlantıda olmaları
mümkün. Bu alanı ne kadar tanıya-
cağız, nasıl tanıyacağız?
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK

Çocukların sağlıklı gelişimleri için o an meşgul oldukları şeyi bırakıp

ihtiyacı olan ikinci unsur sınır. Bu da dikkatlerini çocuğa çevirmedikleri-
birincisiyle aslında bağlantılı. Evet ni söylüyorlar ve yalnızlık hissinden
bu alanı tanırken o dürtüsellikleri- şikâyet ediyorlar. Onun için bu di-
ni, meraklarını çocuğun ve bütün jital dönüşüm dönemi ebeveynler
insanların aslında sağlıklı gelişimini için de bilinmezlerle dolu, zorlayıcı
sağlayan şey bu meraktır. Bu mera- bir dönem. Elimizdeki kaynakları ar-
kı ödül odaklı olmadan nasıl kontrol tırmamız ve birbirimizle paylaşıyor
edecekler, nasıl ayarlayacaklar, bu olmamız çok önemli.
sınırları nasıl çekeceğiz ebeveynler
olarak, bu çok önemli bir konu. Bugün panelimizdeki 4 değerli ko-
nuşmacı dijital ebeveynlik odağında
Üçüncüsü de sevgi ve şefkat hiç çocukların sağlıklı gelişimini nasıl
şüphesiz. Çocukların sağlıklı gelişi- destekleyebileceğimiz konusunda
mi için ihtiyaç duydukları en önemli bizimle değerli bilgilerini ve araştır-
şeylerden biri sevgi ve şefkat. Fakat ma sonuçlarını, çalışmalarını pay-
elimizdeki bilgiler bize ebeveyn ve laşacaklar. Ben önce Dr. Elizabeth
çocuk arasındaki ya da yetişkinlerle
Milovidov’a dönmek istiyorum.
çocuklar arasındaki duygusal yakın-
Merhaba Elizabeth, bizimle olmanız
lığın, duygusal temasın ne yazık ki
çok güzel. Forumumuza katılmanız,
giderek azaldığını gösteriyor. 2007
panelimizdeki konuşmacılardan biri
yılından bu yana yapılan ve İngil-
olmanız bizler için bir ayrıcalık. Şim-
tere’de yürütülen bir boylamsal ça-
di sözü size bırakıyorum, teşekkür-
lışmadan bahsedeyim. Boylamsal
ler. 
çalışma, aynı kişilerin yıllar boyunca
takip edilmesi anlamına geliyor. Bu
çalışma, çocukların yalnızlık hissin- ✽
de; çocukların ve gençlerin hisset-
tiği, algıladığı yalnızlık duygusunda
düzenli bir artış olduğunu maalesef
bize gösteriyor. Yani aynı odanın içe-
risinde yaşıyor olsalar bile çocuklar
ebeveynleriyle yeteri kadar ilişki ku-
ramıyor olmaktan şikayetçiler. Evet,
biz yetişkinler bugün çocuklarımızın
sürekli telefonda olduklarından dert
yanıyor olabiliriz ama çocuklar da
bu araştırmanın sonuçlarına göre,
bir şey anlattıkları zaman anne-ba-
balarının kendilerine yeteri kadar
ilgi vermediklerini, dinlemediklerini,

119
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK
Dr. Elizabeth Milovidov
Dijital Ebeveynlik Uzmanı
Davetiniz için çok teşekkür ede-
rim. Şu anda orada sizlerle birlikte
olamadığım için çok üzgünüm. Bu
konu benim en sevdiğim konu. Bu
yüzden konuşmamı sadece 15 da-
kika ile sınırlamak biraz zor olacak
ama baktınız ki konuşmaya devam
ediyorum, o zaman doğrudan bağ-
lantımı kesebilirsiniz (gülüyor).
Öncelikle şunu belirtmeliyim ki bu
işi, dijital ebeveynlik danışman-
lığını 10 yıldır alanda aktif olarak
çalışarak sürdürüyorum. Ebeveyn-
lerle, ailelerle ve çocuklarla sürekli
olarak konuşuyorum. Ebeveynlerin
çocuklarına eleştirel düşünme be-
cerilerini öğretmesine yardımcı ol-
maya ve onlarla oyun oynamalarını
sağlamaya çalışıyorum. Tüm bunlar
dijital çağda bir çocuğa ebeveynlik
etmenin en iyi yolları.  Kısacası, ebe-
veynlerin dijital ebeveynlik sürecini
tam olarak anlamasını sağlamak için
uzunca bir süredir elimden geleni
yapıyorum. Dijital çağa girdik ve
120
bizler yani ebeveynler, çocuk bakı-
mından sorumlu kişiler, eğitimciler,
devlet yetkilileri, teknoloji uzman-
ları vb. görevlere sahip kişiler olarak
dijital çağda çocukları korumak için
elimizden gelen her şeyi yapmak
zorundayız. Bunu söylerken aynı za-
manda dijital çağda neler olup bitti-
ğini anlamaları konusunda ebeveyn-
lerin güçlendirilmesi gerektiğini de
kastediyorum.    ması vb. Liste uzayıp gidiyor, değil
Avrupa Konseyi ile 10 yıldır birlikte
yürüttüğümüz profesyonel çalışmala-
rımız -ki daha sonra Sylvie Bollini de
bunların bir kısmından bahsedecektir-
European Schoolnet ile temaslarım,
Google veya Instagram’a verdiğim
danışmanlıklar, Online Safety Ensti-
tüsü ve Internet Matters gibi internet
siteleri için yazdığım makaleler gibi
edindiğim tüm profesyonel deneyim-
lerim, bana ebeveynlerin desteğe ihti-
yacı olduğunu açık biçimde gösterdi.
Ebeveynlerin dijital ebeveynlikle ilgili
gerçekten ciddi bir desteğe ihtiyacı
var. Dijital ebeveynlik desteğine iliş-
kin şu 3 meseleyi burada öne çıkar-
mak istiyorum: İlki, dijital çağda risk
ve fırsatların neler olduğu; ikincisi,
dijital çağda çocukların neye ihtiyaç
duyduğu, -ki bu ihtiyaçları sağlamaları
konusunda ebeveynleri destekleyebi-
lelim- ve sonuncusu ise dijital çağda
ebeveynlerin neye ihtiyaç duyduğu
meselesi.
İlk olarak riskler ve fırsatlardan baş-
layalım. Hepimiz risklerin kesin ola-
rak farkındayız. Hareketsiz yaşam
tarzlarından, artan çocukluk çağı
obezitesinden haberdarız; çünkü
çocuklar sürekli ekran başındalar,
dışarı çıkmıyorlar. Dijital ortamlar-
daki uygunsuz içeriklerden haber-
darız, pek çok platformda çocuklar
görmemeleri gereken şeyler görü-
yor, söylememeleri gereken şeyler
söylüyorlar. Siber zorbalık, nefret
söylemi, yanlış bilgi, sahte haber,
gizlilik ihlali, kişisel verilerin korun-
mi? Bununla birlikte medya başlık-
larına baktığımızda, örneğin inter-
nete girmesi yasaklanan bir gencin
bu sebeple okuldaki bağlantılarını
ve yapması gereken ev ödevlerini de
kaçırmasıyla ilgili haberler görüyo-
ruz. Öte yandan siber zorbalık yapan
gençlerle ilgili haberler de duyuyoruz
ya da internette rastladığı yanlış bir
bilgiyi takip eden ve sonunda nereye
varacağını bilemediğimiz, belki de bu
şekilde hiç girmemesi gereken site-
lere yönlendirilen gençlerle ilgili ha-
berler okuyoruz. Ya da yine haber si-
telerinde internet bağımlılığıyla ilgili
haberlere rastlıyoruz. Şunu açıklığa
kavuşturmak isterim ki tüm bu risk-
ler, medyanın bize aktardıkları şeyler.
Amerika Birleşik Devletleri’nde ha-
bercilik üzerine kullanılan bir deyim
vardır: “If it bleeds, it leads” (şiddet
içeren haberin kamuoyu tarafından
daha fazla dikkat çekmesi anla-
mında kullanılan bir deyim). Bazen
medya ve basın dünyası, insanların
dikkatini çekmek için en olumsuz,
en kanlı haberlere odaklanabiliyor.
Riskler hakkında bu kadar fazla
haber duymamız da bununla ilgili.
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK
Oysa sizi temin ederim ki dijitalleş-
menin sunduğu fırsatlar, olağanüstü
ve fevkalade ama bu faydaları bizim
arayıp bulmamız gerekiyor. İyi de-
neyimleri, iyi uygulama örneklerini,
güzel gelişmeleri birbirimizle pay-
laşmamız gerekiyor.   çok hikâyeye rastlıyoruz. Yirmi sene
Peki, ne tür fırsatlardan bahsediyo-
rum? Daha önce sözünü etmiştim;
eleştirel düşünme. Tabii ki bir de
stratejik karar verme var; oyun oy-
nama, çevrim içi bilgisayar oyunları
oynama, mesela stratejik düşün-
meyle ilgili. Fortnite veya Among
Us gibi oyunlar örneğin. Biliyorum
şimdi ebeveynler Minecraft, Fortni-
te veya Among Us oyunları ile stra-
tejik düşünmeyi bir arada söylemiş
olduğuma inanmak istemeyecek
ama söylüyorum. Çocuklarınız pay-
laşmayı, takım çalışmasını, sohbet
etmeyi, sosyal ağ kurmayı bu şekil-
de öğrenebiliyorlar. Dijital beceri-
ler, bizim çılgınca bulabileceğimiz
birçok şeyle ilgili olabilir. Çocuklar
ve gençler için bu oyunlar; STEM
becerileri, İngilizce, anadil becerile-
ri gibi birçok şey sağlayabiliyor. Bu
konuda, fırsatlarla ilgili bazı olumlu
hikayelere de rastlıyoruz. Örneğin;
engelli bir genç, çevrim içi teknolo-
jiler sayesinde artık sınıf arkadaşla-
rıyla birlikte derslere katılım sağla-
yabiliyor. Bir yandan küresel salgınla
ilgili birçok olumsuz şey duyarken;
diğer yandan erişim sağlayabilenler
için teknoloji, bu süreçte insanları
bir arada tutan bir araç oldu. Bu-
nun yanı sıra gönüllü işler yapan ve
sosyal medyayı iyilik için kullanan
gençlerle ilgili olumlu hikayelerimiz
de var. Bugün bunlar gibi birbiri-
mizle paylaşmamız gereken ve bir
araya gelerek, iletişim kurarak ses-
lerini duyurmaya çalışan çocuklar ve
gençleri görebileceğimiz başka bir-
önce bunları yapmak bu gençler için
mümkün değildi ama bugün yapabi-
liyorlar.
Dijital çağda fırsatlar risklerden
çok daha fazla ancak biz maalesef
yalnızca risklere odaklanma eğili-
mindeyiz. Bunu ebeveynlerin de
anlamasını sağlamalıyız. Örneğin;
ebeveynlerden sıklıkla duyduğum
bir risk “yabancı tehlikesi”. Bir ya-
bancının, çocuklarına zarar verme-
sinden çok korkuyorlar. Halbuki
istatistikler çocuklar için tehdit ve
tehlikenin yabancı birinden değil,
çocuğun çevrim içi ortamda tanı-
dığı birinden geldiğini gösteriyor.
Bunlar ebeveynlerin tam olarak an-
lamlandıramadığı durumlar olabilir;
bu nedenle onların bu durumları
anlayabilmeleri için onlara eğitim-
ler vermeli ve yardımcı olmalıyız.
Böylece ebeveynler de çocukları-
nı eğitebilir ve bu tehditlerin nasıl
şikâyet edilebileceği ve engellene-
bileceğine yönelik çevrim içi mü-
cadele yöntemlerini çocuklarına
öğretebilirler. Yapmamız gereken
en önemli şey de çocuklara, ebe-
veynleriyle veya güvenilir yetişkin-
lerle konuşmalarını öğretmektir ki
bu sayede ihtiyaç duydukları deste-
ği alabilsinler. UNICEF’ten bir alıntı
yapmak istiyorum: “Dijital medyayı
hiç kullanmamak da aşırı kullanmak
da olumsuz etkilere sebebiyet ve-
rebilir.” Teknolojiyi ancak kararında
kullandığımızda olumlu etkilerinin
olduğunu unutmamalıyız.  
Biraz da bu konuda ailelerle paylaş-
mamız gereken nedir diye bakalım.
Bugün teknolojinin ve tüm dijital
ortamların çocukların yaşamlarını
iyileştirmek için kullanılabildiğini
hayal edin. Dijital iyi olma halinden
bahsederken; günde 5 dakika, 10
dakika çevrim içi ortamda olmanın
çocukların psikolojik iyi olma hali-
ni desteklediğini hayal edin. Böyle
bir durumda tüm ebeveynler, bu
iyi olma halinden yararlanmaları
için çocuklarını, çevrim içi ortamda
bulunma konusunda teşvik etmeye
çalışırlardı.  
İki konunun daha üzerinde durmam
gerekiyor. Öncelikle yanıtlamamız
gereken bir soru var: Dijital çağda
çocukların ihtiyaçları neler? İlk başta
tüm çocukların erişim olanaklarına
sahip olduğundan emin olmamız ge-
rekiyor. Bu konuda aileleri destekle-
memiz ve çocuklara yüksek nitelikli
çevrim içi kaynaklar sağlamamız ge-
rekiyor. Elbette ebeveynlerin bilinç-
lendirilmesini sağlamamız gerekiyor
ki çocuklarını olası tehlikelerden ko-
ruyabilsinler. Her türlü istismardan,
sömürü, kaçakçılık, siber zorbalık ve
uygunsuz içeriklere maruz kalma
gibi tehlikelerden çocukları koruma-
mız gerekiyor.
121
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK
Lütfen şunu unutmayın, çocukların
büyük bir çoğunluğu bu uygunsuz
içerikleri özellikle arayıp bulmuyor,
bu içerikler birden ekranlarında be-
liriyor, birdenbire karşılarına çıkıyor
ya da ilginç gibi görünen bir rek-
lam şeklinde karşılarına çıkıyor ve
çocuklar masum bir şekilde onlara
tıklıyorlar. Ancak tıkladıktan sonra o
masumiyet gidiyor çünkü tamamen
uygunsuz şeyler görüyorlar. Bunun
yanı sıra çocukların çevrim içi gizli-
liklerini, kimliklerini ve kişisel veri-
lerini korumamız gerekiyor. Önceki
oturumlarda OECD’den Francesca
Gottschalk’ın da bahsettiği gibi ço-
cuklara dijital okuryazarlığı, medya
okuryazarlığını öğretmemiz gereki-
yor. Dijital okuryazarlık kilit nokta-
mız. Çocukları çevrim içi ortamda
bilgili, etkileşimli ve güvende tut-
mak için onlara dijital okuryazarlığı
öğretmeliyiz. Ayrıca teknolojiyi nasıl
bilinçli bir şekilde kullanabilecekleri-
ni de onlara öğretmeliyiz. Şu anda
burada ebeveynler ve yapılması ge-
reken şeyler hakkında konuşurken
yaptığımız gibi dijital politikaların
da merkezine çocukları koymalıyız.
Çocukların üstün yararı için çalıştı-
ğımızı unutmamamız gerekiyor.
Dijital çağda ebeveynlerin ya da
çocuğun bakımından sorumlu olan
kişilerin ihtiyaç duyduğu şey nedir?
Tekrardan belirtmek isterim ki bunu
10 yıldır bu konuda araştırmalar ya-
pan, konferanslara katılan, bu konu
hakkında konuşan, yazan, çalıştay-
lar düzenleyen, Fas’a, Senegal’e,
Tayland’a, Amerika’ya ve Avrupa’ya
122
seyahat eden ve her yerde ebeveyn-
lerle etkileşim halinde olan biri ola-
rak söylüyorum. Ebeveynlerin neye
ihtiyacı var biliyor musunuz? Onla-
rın bilgiye ihtiyaçları var. Ebevey-
nlerin, dijital ortamlarda yaşanan
gelişmelere, karşılaştıkları zorlukla-
ra ve fırsatlara yönelik çeşitli bilgi
ve kaynaklara ihtiyaçları var. Bunun
yanı sıra ebeveyn denetimleri hak-
kında da rehberliğe ihtiyaç duyuyor-
lar. Herkesin ebeveyn denetimleri
konusunda aynı şeyi düşündüğünü
biliyorum ve ben de bu konuda sizle
aynı fikirdeyim, ebeveyn denetimle-
ri meselesi gerçekten çok zor. An-
cak bunlar, özellikle küçük yaştaki
çocuklara, sınırlar varken dijital tek-
nolojiyi kullanmanın nasıl olabilece-
ğini göstermede başvurulabilecek
en iyi yollar.
Elbette daha büyük yaştaki ergen-
ler veya gençler hakkında konuşa-
cak olursak, ebeveyn denetimleri
biraz daha karmaşık bir konu ve bu
noktada denetim aracı sizler olmak
durumundasınız. Ebeveynler ayrıca
ebeveyn denetimi kavramının ek-
ran zamanını kontrol etmek anlamı-
na gelmediğini, bu kavramın ekran
dengesini kurmak olduğunu anlama
konusunda da desteklenmeye ihti-
yaç duyuyorlar. Biz eğer nitelikli içe-
rikleri bulabilirsek ve bunu uygun bir
zamanda sunarsak, ekran dengesini
sağlayabilmemiz çok daha mümkün
olur. Hepimizin; 3 saat Call of Duty
veya Minecraft, Fortnite, Roblocs
veya herhangi bir bilgisayar oyunu
oynamak ya da 3 saat boyunca sos-
yal medyada ya da herhangi bir plat-
formda zaman geçirmek ile; çevrim
içi ortamda 3 saat  ders çalışmanın,
mesela matematik ya da anadil
becerilerini geliştirmek için çalış-
manın, fen bilgisi çalışmanın veya
başka bir ülkeye çevrim içi ortamda
kültürel bir seyahat gerçekleştirme-
nin  aynı şey olmadığı konusunda
hemfikir olduğunu düşünüyorum.
Tüm içerikler aynı değerde ve ni-
telikte değildir, ebeveynlerin bunu
anlamaları gerekiyor ve çocuklarına
şunu sormaları gerekiyor: “İnternet-
te ne yapıyorsun? Görebilir miyim?
Ben de seninle takılabilir miyim?”
Ayrıca ebeveynlerin profesyonel
rehberliğe ihtiyaçları var. Dijital tek-
nolojiler ile çocuk gelişimi arasında
bir kesişim olduğunu anlamaları ge-
rekiyor. Pediatristlerden ve çocuk
psikologlarından teknolojik araç
kullanımının çocuklar üzerindeki
etkisiyle ilgili yeterince bilgi edinmi-
yoruz. Teknolojik araç kullanımının
çocuklarımıza, onların gelişimine,
görme düzeylerine, sırt, boyun ge-
lişimi gibi fiziksel gelişimlerine ne
tür etkileri olduğunu bilen uzman-
lardan yeterince bilgi almıyoruz.
Çocuklar yaşlarına uygun konuşma
becerileri geliştirebiliyor mu mese-
la? Bunları incelemek ve öğrenmek
için bu salonda bulunanlar gibi uz-
man kişilerden faydalanarak aileleri
bu konularda desteklemek gereki-
yor. Ebeveynler ayrıca eğitimcilerle
olumlu bir iş birliği geliştirmeye de
ihtiyaç duyuyorlar. Mesela çocukla-
rın okuma-yazmayı doğru yaşta öğ-
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK

renebilmelerini sağlayacak planların

bu tür iş birlikleri çerçevesinde oluş-
turulması gerekiyor.

Ebeveynlerin ayrıca çocuklarına

“hayır” diyebilme gücüne de sahip
olması gerekiyor. Çocuğunuz sizden
uygun olmayan bir şey istediğinde
bazen gerçekten «hayır» diyebilir-
siniz. Biliyorsunuz ki sosyal medya
hesabı açma yaşı 13. Daha küçük
çocuklar illa ki son model internet
bağlantısına sahip bir akıllı telefona
ihtiyaç duymayabilir, akıllı olmayan
bir cep telefonu da aynı şekilde bu
çocuklar için yeterli olabilir. Bunla-
rı çocuklarımıza söyleyebilmemiz
yapabilirsiniz. Ebeveynlere tekno- bir haber. Bir yandan da eğitimciler
gerekiyor. Bunun için ebeveynleri
lojiyi dışarıda bırakmalarını söyle- tarafından müfredatların güncellen-
çocuklarına «hayır» diyebilme ko-
meniz gerekiyor. Örneğin; bir siber diğini de görüyoruz; aynı zamanda
nusunda güçlendirmek gerekiyor.
zorbalık durumu, yani internette bir profesör olduğum için dijital tek-
Çünkü çocukların «herkesin var
gerçekleşen bir zorbalık yaşanıyorsa, nolojilerin sınıf ortamına nasıl da-
ama, benim de olmalı” gerekçesiyle
teknolojiyi denklemden çıkarın ve hil edilebileceğini görmek beni çok
öne sürdükleri bazı teknolojik talep-
kendinize “Çocuğum okulda, sınıfta mutlu ediyor. Bunun yanı sıra, artık
lere ebeveynlerin karşı çıkabilmesi
önemli. Diğer yandan ebeveynleri veya okul bahçesinde bu tür bir zor- endüstride çok daha fazla güvenlik
“evet” demek konusunda da güç- balık yaşıyor olsaydı ne yapardım?” merkezi oluşturulduğunu görüyo-
lendirmek gerekiyor. Çocuklarınızın diye sorun. Söylemek istediğim şey ruz, bu da beni çok mutlu ediyor.
bilgisayar oyunu oynamalarına veya bu, ebeveynler, çocukların mutlu ve Ancak yapılacak çok daha fazla şey
sosyal medyaya girmelerine tekno- sağlıklı olmasını istiyor ve elbette var.
lojik araçların doğru bir şekilde nasıl dijital çağda da nasıl ebeveynlik ya-
UNICEF’in çok sevdiğim bir alıntısı-
kullanılabileceği konusunda onları pacaklarını zaten biliyorlar.
nı sizlerle paylaşmak istiyorum: “Di-
eğittikten sonra izin verebilirsiniz.
Süremi çok fazla aşmadan şunu da jital teknolojiler doğru şekilde des-
Ebeveynlerin, teknoloji ile ilgili her söylemek istiyorum; dijital çağın teklenir ve küresel olarak erişilebilir
şeyi bilmeden de çocuklara ebevey- olanaklarının tüm çocuklar için eşit olursa; çocukların fırsatlar dünyası
nlik yapabilecekleri konusunda ken- bir biçimde ulaşılabilir olduğunu ga- ile bağlantı kurmasını sağlayarak ve
dilerine güvenmelerini sağlamalıyız. ranti altına almamız gerekiyor. Şu onları, dijital dünyada ihtiyaç duya-
Bence bu, pek çok ebeveynin çe- anda pek çok ülkenin yaptığı yasal cakları becerilerle donatarak çeşitli
kindiği bir şey. Teknolojiden çok iyi düzenlemelerde bir geçiş dönemi- nedenlerle dezavantajlı durumda
anlamadıkları için “hayır, ben ebe- ne şahit oluyoruz; ben de bir avu- olan tüm çocuklar için kilit bir rol
veynlik yapamam” diyorlar. Aslında katım ve bu benim için çok güzel oynayabilir.”

123
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK
Son olarak söylemek istediğim şey
şu: Sağınıza bakmanızı, solunu-
za bakmanızı, yeni meslektaşlarla
tanışmanızı, onlarla bağlantı kur-
manızı, ebeveynlerin ve çocukların
yaşamlarını nasıl iyileştirebilece-
ğiniz, ebeveynleri nasıl bağlantıda
tutabileceğiniz gibi konularda yeni
fikirler bulmaya çalışmanızı istiyo-
rum. Bu iş birliklerini ve etkileşimi
artırarak devam ettirmenin bir yo-
lunu bulmamız gerekiyor. Bizler bu
oturumun sonunda buradan ayrıla-
cağız, mesela bu oturum bittiğinde
ben telefonu kapatacağım ama ben
ayrıldıktan sonra da sizin kendi ara-
nızda bu tartışmaları ve konuşmaları
sürdürmenizi diliyorum.
Herkese teşekkür etmek istiyorum,
ayrıca çevirmenlere de emekleri için
çok teşekkür ediyorum. Teşekkürler
(Türkçe olarak).
- Prof. Dr. Ayşe Bilge Selçuk: Te-
şekkürler Elizabeth, çok değerli kat-
kılarınız için size teşekkür ediyoruz.
Ebeveynler için oldukça değerli kay-
nakların yer aldığı internet sitenizi
bizimle paylaşmak ister misiniz?
- Dr. Elizabeth Milovidov: Evet,
elbette https://www.digitalparen-
tingcoach.com/ adresinden beni
bulabilirsiniz, bana yazabilirsiniz,
istediğiniz her şeyi sorabilirsiniz,
hepsini yanıtlamaktan çok mutluluk
duyarım.
- Prof. Dr. Ayşe Bilge Selçuk: Çok
teşekkür ediyoruz Elizabeth’e.
Kendisinin de söylediği gibi hukuk
124
alanında uzman aslında, hem hu-
kuk alanında profesör olarak çalı-
şıyor hem de ebeveynler için çok
önemli dijital kaynaklar üretiyor.
Elizabeth’in altını çizdiği konular-
dan ikisine şöyle bir ufak şekilde
değinmek istiyorum. Biri, eleştirel
düşünme becerisi. Ben buna muha-
keme becerisi de diyorum. Yani de-
min de söylediğim gibi, çocuk elin-
de internete bağlı bir bilgisayar ya
da telefonla baş başa kaldığı zaman
öz denetim becerisi her zaman-
kinden daha önemli hale geliyor.
Yanında bir otorite figürü yokken
neyi doğru neyi yanlış yapıyor, bunu
kontrol edebilecek, denetleyebile-
cek, engelleyebilecek bir yetişkin,
bir ebeveyn, bir öğretmen yokken
kendi kendine regüle olabilmesi, o
dürtülerini ya da duygularını kont-
rol ederek bazı şeyleri yapabilmesi
çok önemli. Bunun için de muhake-
me becerisinin gelişmesi gerekiyor.
Muhakeme becerisinin gelişmesin-
de engel teşkil eden 2 ebeveynlik
vardır. Biri otoriter ebeveynlik, yani
çocuktan sorgusuz sualsiz itaat
bekleyen ebeveynlik. Diğeri de mü-
samahakâr ebeveynlik, yani çocuğa
hiç sınır koymayan, her şeye izin ve-
ren ebeveynlik. Her iki durumda da
çocuğun öz yönetim becerisi, öz dü-
zenleme becerisi gelişmesi gerektiği
şekilde gelişmez.
Elizabeth’in sözünü ettiği ve altı-
nı çizmek istediğim bir diğer konu,
çocuğun bu öz denetim becerisini,
öz düzenleme becerisini yani dijital
dünyayı kullanma becerisini ancak
deneyimleyerek öğrenebileceği.
Yani bu beceriyi çocuk ancak dene-
yerek ve deneyimleyerek öğrenebi-
lir. Bütün beceriler böyledir. Konuş-
madan konuşmayı öğrenemezsiniz.
Araba kullanmadan araba kullan-
mayı öğrenemezsiniz. Başkalarıyla
sosyal ilişkiye girmeden sosyal be-
cerilerinizi geliştiremezsiniz. Belki
de aslında dijital dünyanın risk oluş-
turduğu önemli kısımlardan biri bu,
sosyal ve duygusal becerilerimizin
gelişimiyle ilgili. Onun için bir şeyi
hiç yapmamak da öz düzenleme ya
da öz denetim becerisinin önün-
de bir engel teşkil eder. Aynı yeme
becerilerinde olduğu gibi. Yani ço-
cuğun obez olmasından korktuğu-
nuz için zararlı yiyecek olarak tarif
ettiğiniz şeyleri hiç vermezseniz ço-
cuk onu gördüğü zaman saldırmaya
başlar. Onun için çocuğun her şeyi
dengede yapmasına izin vermek ve
bunu nasıl yapacağını öğretmek,
ebeveynlerin herhâlde en önemli
rehberlik görevlerinden biri. Yani biz
fazla regülasyonu da bir regülasyon
problemi olarak görürüz. Onun için
dijital dünyayı kullanma konusunda
da ebeveynlerin çocuklarına bunu
nasıl yapacakları konusunda rehber
olmaları gerekiyor. Bu konuda ko-
nuşacak şey çok aslında. Onun için
ben kısa tutuyorum. Şimdi sevgili
Esra Ercan Bilgiç, sizin konuşmanızı
dinleyelim.
✽
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK
Dr. Esra Ercan Bilgiç
İstanbul Üniversitesi İletişim
Fakültesi Öğretim Üyesi
Teşekkür ederim. Öncelikle burada
olmak çok güzel. Sizlerle konuşu-
yor olmak çok güzel. Şimdiye kadar
yapılan konuşmalar aslında benim
yapacağım konuşmanın temelini
hazırladı diye düşünüyorum. Çünkü
şimdiye kadar pek çok kavrama ve
pek çok yaklaşıma değinildi. Bunun
için ben de şuradan başlamak isti-
yorum. Dijital dünyada ebeveynliği
Türkiye’deki ailelerin gündemine
getirmek için 2016 yılında biz Bilgi
Üniversitesi Medya çatısı altında
bir internet sitesi kurduk. O zaman
bu internet sitesini kurarken ben bir
araştırma yapmıştım, ailelerle ko-
nuşmuştum ve “Dijital dünyada veya
dijital medya kullanımı konusunda ço-
cuklarınıza rehberlik ediyor musunuz,
etmek istiyor musunuz ve bunu nasıl
yapıyorsunuz?” diye sormuştum. An-
nelerle de babalarla da konuşmuş-
tum. Konuştuğum ailelerin hemen
hemen hepsi, “Evet, çocuklarımızı
yönlendirmek istiyoruz. Bunu yapma-
yı çok istiyoruz; ama nasıl yapacağı-
mızı hiç bilmiyoruz” demişlerdi. “Ben
biliyorum, şuradan öğreniyorum” di-
yen kimseye o zaman rastlamamış-
tım. Çok büyük bir boşluk vardı. Ben
de o zaman aslında yeni anneydim.
2010 ve 2012 yıllarında çocuklarım
doğmuştu. Kendi yolumu bulmaya
çalışıyordum.
Bu literatürle o dönemde daha yo-
ğun haşır neşir olduğumda literatür-
le medyadaki dijital medya-çocuk
ilişkisi sunumu arasında bir uyum-
suzluk olduğunu gördüm. Şöyle ki;
medyaya ve gazetelere baktığınızda
dijital medyanın çok kötü, çok teh-
likeli ve çok berbat bir yer olduğu,
çocukların bu ortamlardan muhak-
kak her koşulda uzak tutulması ge-
rektiği, birtakım riskler olduğu ve bu
risklerin bütün çocukları neredeyse
aynı şekilde çok kötü şekilde etkile-
yeceğine yönelik söylemler hâkim-
di. Bu daha sonra benim araştırma
projem haline de döndü. Onun so-
nuçlarından da biraz sonra bahse-
deceğim. Fakat akademik literatüre
baktığımda ise başka bir şey görü-
yordum. Burada gördüğüm ise tam
da Elizabeth’in biraz önce konuşma-
sında vurguladığı fırsatların olduğu
ve fırsatların aslında çocuklar için
hem öğrenme hem gelişme hem de
bu dünyaya uyum sağlama anlamın-
da çok önemli olduğu, aslında risk-
lerin bütün çocukları aynı şekilde
etkilemediği ve aslında çocukların
risklerden etkilenmesini belirleyen
başka faktörlerin olduğu bilgileri yer
alıyordu.
Genellikle medyada “Dijital oyunlar
çok kötüdür, muhakkak bütün çocuk-
lar için berbat sonuçlara sebep olur”
diye söylemler oluyor. Ama literatü-
re baktığımızda hiç de öyle olmadı-
ğını, bütün çocukların aynı şekilde
çok kötü şekilde etkilemediğini ve
hatta tam tersi dijital oyunlardan
kazanılabilecek birtakım becerilerin
var olduğunu çok yoğun bir şekilde
görüyoruz. Bunun dışında, ailelerle
konuştuğumda hep şunu soruyor-
lardı, “Çocuğuma günde kaç saat
televizyon izleteyim?” ya da “Günde
kaç saat bilgisayara baksın? Günde
kaç saat tablet oynasın?” gibi sorular
yöneltiyorlardı. Yine şunu gördüm
ki literatüre baktığımızda böyle süre
odaklı, şu yaşa şu kadar dakika gibi
bir bilimsel bilgi yok. Çünkü süre-
den daha önemli olanın içerik oldu-
ğu yönünde bilimsel çalışmalar var
ki bu bilimsel çalışmalar beni Prof.
Dr. Ferhan Odabaşı Hoca’ya götür-
dü. İlk görüştüğüm ve konuştuğum,
projem için destek istediğim Dijital
Medya ve Çocuk Platformu için ko-
nuştuğum hocalardan biridir. Kendi-
sinin de yaklaşımı ufuk açıcıydı. Bir
denge olması gerektiği, literatürdeki
fırsat odaklı yaklaşımı kaçırmamak
gerektiği ve anne-babalara bu konu-
da yol göstermek gerektiği üzerinde
epey durmuştu. Hatta bizim üniver-
125
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK
sitemizde öğrencilerle buluşup katkı
da sağlamıştı. Çok teşekkür ederim
bir kere daha.
Buradan bakınca o zaman kamu-
oyundaki egemen ve dijital med-
ya-çocuk ilişkisine yönelik genel
geçer söylemin birtakım sorunları
olduğunu tespit edebiliyoruz. As-
lında bizler bir toplumsal dönüşü-
mü hep birlikte deneyimliyoruz. Bu
toplumsal dönüşüm ilk panelde de
vurgulanmıştı. Evet, bir tarım top-
lumundan sanayi toplumuna geçil-
di ve bir modernleşme yaşandı. Biz
içinde yaşadığımız dönemde artık
sanayileşmenin de ötesinde başka
bir topluma geçtiğimizi fark ediyo-
ruz ve bunun için modernleşme ve
sanayileşme dışında başka kelimeler
ve kavramlar kullanıyoruz. Mese-
la son 20-30 yılda küreselleşme ve
neoliberalleşme yine bütün dün-
yayı etkisine alan konular. Bunlarla
birlikte ortaya çıkan bireyselleşme,
yine bunlarla birlikte ortaya çıkan
ticarileşme mevcut. Bütün bunların
yanında bir de medyatizasyon diye
bir başka sürecin içindeyiz. Dola-
yısıyla bütün bu dönüşüm süreçle-
rinin çocuklar üzerindeki etkilerini
yalnızca ebeveynler çözemez. Tüm
bu süreçlerdeki temel sorumluluğu
sadece anne babaların omuzları-
na yükleyemeyiz. Toplumsal olarak
yükleyemeyiz. Bunu yapmak hak-
sızlık olur. Ancak medyaya ve genel
kamuoyundaki tartışmalara baktığı-
mızda sanki bu böyle olmalıymış gibi
bir söylem var. Her şeyi anne-baba-
lar çözecek gibi. Hayır, bu mümkün
126
değil. Neden mümkün değil? Çünkü
dijital dünyada şu anda kullanıcıla-
rın üçte biri, diğer bir deyişle bütün
dünyada internet kullanıcılarının
üçte biri çocuklar.
Çocuklar derken aslında 18 yaşın al-
tındaki herkesi kastediyoruz. Fakat
bu dijital dünya, çocuklar için tasar-
lanmış bir dünya değil. Bu dünyada
henüz çözülememiş bir takım huku-
ki sorunlar var. Regülasyon meselesi
ve etik meseleler var. O zaman bu
sorunlar aslında ortadayken ve sa-
bahki oturumlarda da vurgulanmış-
tı, bu dünya yetişkinler için tasarlan-
mış bir dünya iken yetişkinlerin bile
bu dünyadaki risklerle baş etmesi
çok da kolay değilken ve teknoloji
şirketleri bütün bu uygulamaları ger-
çekten bağımlılık yaratmak üzerine
tasarlamışken nasıl olacak da sade-
ce aileler bütün sorunları çözecek?
Dolayısıyla bizim en çok ihtiyacımız
olan şey belki de bu nedenle dijital
dünyada çocuk haklarına daha fazla
sahip çıkmak. Çünkü Avrupa Konse-
yi, Avrupa Birliği, OECD, UNICEF
ve daha pek çok uluslararası örgüt,
hükümetleri sorumluluğa davet edi-
yorlar. Hukuki düzenlemeler yapıl-
sın diye hükümetleri yönlendirmeye
çalışıyorlar.
Birincisi, dijital dünyada çocuklar
için daha güvenli bir dünya ve daha
güvenli alanlar yaratılabilsin diye
bütün bunların farkında olmamız
gerekiyor. İkincisi, dijital dünyada
çocuk hakları çerçevesinden baktı-
ğımız zaman yine teknoloji şirketle-
rinin çok büyük sorumluluğu oldu-
ğunu görüyoruz. Birleşmiş Milletler
tarafından 21 Mart 2021 tarihinde
yürürlüğe giren Dijital Dünyada Ço-
cuk Hakları Çerçevesi kabul edileli
bir yıl oldu. Aslında bu belge, var
olan çocuk haklarının dijital dünya-
da nasıl yorumlanması gerektiğine
yönelik hazırlanmış bir belge. Yine
bu belgede en çok vurgulanan ko-
nulardan biri teknoloji şirketlerinin
etik sorumluluğu. Dijital dünyada
çocuk hakları çerçevesi özellikle ço-
cuklara yönelik tasarımlar yaparken
etik sorumlulukla hareket etmeleri
gerektiği konusunda önemli mese-
lelere değiniyor.
Tabii ki çok önemli meselelerden bir
diğeri de yine çocuk hakları çerçe-
vesinden baktığımızda çocuklardan
toplanan veriler meselesi. Tekno-
loji şirketlerinin giderek daha faz-
la çocuklara reklam ve pazarlama
amacıyla ulaşmaya çalıştıklarını bi-
liyoruz. Silikon Vadisi’nde bulunan
teknoloji şirketlerinin biraz da bu
hukuki düzenlemeleri bypass etme-
ye yönelik birtakım baskıları ve lobi-
leri olduğunu görüyoruz. Dolayısıyla
çocuklardan verilerin toplanması,
çocuklara yönelik reklamların üretil-
mesi ve doğrudan çocuklara pazar-
lama amacıyla ulaşılması gibi konu-
lar var ve bu konuları anne-babalar
çözemez.
Bunun yanında, dijital dünyada gi-
derek daha fazla eğitim amaçlı diji-
tal teknolojilerin kullanıldığını görü-
yoruz. Salgınla birlikte bu çok arttı
zaten. Bu eğitim amaçlı kullanılan
teknolojiler aracılığıyla da çocuk
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK

verileri toplanıyor. Bütün dünyada

bu çok ciddi anlamda bir tartışma
konusu. Okullar dijital teknolojileri
eğitim amaçlı kullanırken çocuk-
lardan bir veri toplanıyor. Çocuk-
lardan toplanan bu veriler kimin
olacak? Bunlar okulların mı olacak
yoksa anne-babaların mı? Bu veriler
kimin? Teknoloji şirketleri bunları
zaten doğrudan sahipleniyor. Peki
eğitim amaçlı kullanılan, çocuklar-
dan toplanan veriler satılabilir mi,
bunun önünde bir engel var mı şu
anda? Neredeyse yok. Ama bütün
dünyada bununla ilgili ciddi tartış-
malar var. Çalışmalar yapılıyor ve
bahsediyor. Zaten çocukların görü- lere eşit şekilde eğilmediğini görü-
bunların Türkiye’nin de gündemin-
şü alınarak hazırlanmış olan genel yoruz. Bununla ilgili olarak bir araş-
de olması gerekiyor. Çünkü şu anda
yorumdan bahsediyoruz. Bize şunu tırma projesi kapsamında 2015-2020
“ileride bugün çocuklarımızdan eği-
söylüyor, “çocuğun yüksek yara- yılları arasındaki gazeteleri taradım.
tim amaçlı toplanan dijital veriler
rı ile ticari çıkar arasında bir tercih Bilgi Üniversitesi tarafından yapılan
birtakım ayrımcılıklara sebep olacak
yapılması gerektiğinde öncelik her bu verileri de medya takip merke-
mı?” sorusu gündemde. Eğer bugün
koşulda çocuğun yüksek yararını ko- zinden satın aldım. Binlerce haber
bu eğitim teknolojileri aracılığıyla rumak olmalı” diyor. Fakat, şimdilik geldi. Birtakım tasdikler yapmak ge-
toplanan veriler, çocuğun başarısız öyle bir dünyada yaşamıyoruz. Bu- rekti. Daha sonra ise bir içerik analizi
olduğunu gösteriyorsa ileride ço- nun farkında olmamız lazım. Bu çer- yaptık. Çalışmanın sonucu, gazete-
cuklar bu verilere bakılarak sen bu çeve aynı zamanda çocukların hem lerde çıkan haberlerin risk çerçeve-
işe alınamazsın denecek mi? Bunun risklerden ve potansiyel zararlardan sinin rasyonel bir değerlendirmeyle
önünde bir engel var mı? Dolayısıyla korunmaları hem de fırsatlardan ya- yapılmadığını gösterdi. Genellikle
bunların hepsi hükümetleri ve tek- rarlanmaları gerektiğinin altını çizi- bilimsel dayanağı olmayan izlenim-
noloji şirketlerini ilgilendiren hukuki yor. lere dayalı birtakım risklerden bah-
ve etik tartışmalar. Ancak, bu tar-
Şimdi biraz da dijital medya-çocuk sedildiğini gördük. Gazetelere bak-
tışmalar bizim gazetelerimizde yer
ilişkisi gazetelerde nasıl sunuluyor tığımızda ağırlıklı olarak mental
almıyor.
bunu göstermek istiyorum. Bu, be- risklerden bahsediliyor; ama mental
Şimdi hazırladığım sunudan size nim dijital medya internet sitesini riskten bahsedilirken çoğu haberde
haberler göstermek istiyorum. Gös- kurarken aslından sorduğum bir yine bilimsel dayanak gösterilmiyor
tereceğim şeylerden bir tanesi az soruydu: “Nasıl sunuluyor?”. Şöyle ve çok genellemeler yapılıyor. Şöy-
önce bahsettiğim dijital dünyada cevap vereyim; çok risk odaklı. Şunu le ki, bütün çocukların aynı şekilde
çocuk hakları ile ilgili. Peki bu çerçe- vurgulamak istiyorum; risk odaklı zombiye dönüştüğü, beyinlerinin
ve neyden bahsediyor? Çocukların sunulsa bile gazetelerin gerçekten etkilendiği ve artık çocuklarımızın
görüşünün alınması gerektiğinden dijital dünyada var olan bütün risk- düşünme becerilerini yitirdiği gibi

127
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK
bir çerçeve var. En çok bağımlılık ve
şiddet içerikleri üzerine odaklanıldı-
ğını görüyoruz. Burada da şunu söy-
lemek istiyorum; bu araştırmayı ya-
parken haberlerde dikkatimi çeken
bazı şeyler oldu. Mesela “Türkiye’de
çocukların %70 i internet kullanı-
yor” diyen bir araştırma sonucu var.
Baktığınız zaman makale veya rapor
bunu söylüyor. Ama bu gazetede
şöyle bir başlıkla veriliyor, “Çocukla-
rın %70’i bağımlı”. Öyle bir çerçeve-
leme var ki internet kullanan bütün
çocuklar aynı zamanda bağımlı gibi
sunuluyor; ancak bunun gerçekliği
yansıtmadığını biliyoruz.
Gazetelerde fiziksel sağlık risklerine
değiniliyor; ama çocuklara yönelik
dijital dünyada bu literatürde en
çok karşımıza çıkan riskler arasında
sayılan sahte haber ve enformasyon
düzensizliğine yönelik çocukların
korunması ve ihtiyaç duyulan bece-
rileri kazanması gerektiğine yönelik
herhangi bir konuya hiç değinilme-
128
diğini görüyoruz. Mahremiyet ve
veri gizliliğine dair risklere nadiren
değinildiğini görüyoruz. Dediğim
gibi en çok bağımlılık konuşuluyor.
Halbuki başka riskler de var. Çocuk
verilerinin toplanması, bu verilerin
kime ait olacağı meselelerine he-
men hemen hiç değinilmiyor. Fırsat-
lara odaklanılmıyor. Çocukların ken-
dilerini ifade ve katılım haklarına hiç
değinilmiyor. En çok ebeveynlere
sorumluluk atfediliyor. Hükümete,
teknoloji şirketlerine veya resmi kişi,
kurum ya da kişilere sorumluluk at-
feden haberlere hemen hemen hiç
rastlamıyoruz. Anne babaları suçla-
yıcı söylemler görüyoruz gazeteler-
de. Haber başlıkları da zaten anne
babalara hitap etmek üzere şöyle
atılıyor; “Çocuklarınızı siz kurtarabi-
lirsiniz, başka kimsenin sorumluluğu
yok” gibi bir söylem ortaya çıkıyor.
Haberler daha çok uyarma amacı
taşıyor. Oysa haberler dijital dün-
yada çocuklara dayanıklılığın nasıl
kazandırılacağı, çocukların medya
okuryazarlık becerileriyle nasıl daha
güçlü hale gelebileceği gibi daha
çok bilgilendirme amacı taşıyor olsa
belki daha faydalı olabilir diye düşü-
nüyorum. Ayrıca, bu durum çocuk
hakları perspektifi ile de pek çok
açıdan uyumlu olur; çünkü çocuk-
ların perspektifi haberlerde hiç yer
almıyor. “Siz ne yapıyorsunuz dijital
dünyada?” diye çocuklara soran yok.
2015-2020 yılları arasında yapılan
haberlerde ben sadece bir tane ha-
bere rastladım. Onun dışında çocuk
perspektifi yer almıyor. Ebeveyn
perspektifi haberlerde yer almıyor.
Ebeveynlere “Siz neler yaşıyorsu-
nuz?” diye soran; ancak ebeveyn-
leri suçlayan haberlere rastlıyoruz.
Daha olumsuzu, daha kötüyü, daha
feciyi vurgulayınca aslında onun-
la ilgili çok net bir gözlem yapmak
mümkün oluyor.
Ben birtakım örnekler göstererek
bitirmek istiyorum. Bu önemli be-
nim için. Kasım ayıydı yanlış ha-
tırlamıyorsam bir gazeteci ulaştı
bana. Çocukların sosyal medya kul-
lanımıyla ilgili fikir sordu. Ben de
özellikle fazla tehlike ve risk odaklı
konuşmamaya dikkat ederim. Daha
fırsat odaklı konuşmaya özen göste-
ririm. Buna dikkat ederek çocukların
sosyal medya kullanımları üzerine
bir şeyler konuştum; ama hiç telaf-
fuz etmediğim halde haber “Like ya-
rışı büyük tehlike” başlığıyla verildi.
Böyle verildikten sonra haber bu şe-
kilde yayılmaya başladı. Kendi yaptı-
ğım araştırmanın kurbanı gibi olmuş
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK
oldum. Bunu ben söylemedim; ama
başlık böyle. Diğer bütün kanallarda
bu başlıklar ve bu tehlike söylemi bu
şekilde yayılıyor. Bu şekilde devam
ediyor.
Başka örnekler de vermek istiyorum.
Böyle genellikle bir takım korkutucu
olumsuz görüntüler görüyoruz bir
babanın eli çocuğun önündeki bil-
gisayarı kapatıyor şeklinde. Çocukla
anne-baba arasında çatışma var, ikili
karşıtlık var ve zaten sorumluluk an-
ne-babalara atfediliyor. “Çok büyük
tehlike var, çocuklarımızı koruyalım”,
“Zombi çocuk tehlikesi” gibi genel
geçer başlıklar çok mutsuz çocuklar
görselleriyle çok sık karşılaşılıyor.
Peki, fırsatlar nerede? Dijital dünya
bir gerçeklik. Bu gerçekliğe çocuk-
larımızı hazırlamalıyız. Ama bu yak-
laşım nerede? Bu yaklaşımı aramaya
çalıştım; ama bulamadım. Mesela,
“Cep telefonu çocuklarınıza dadılık
yapmasın” şeklinde gördüğünüz bu
haber başlığı yine anne-babalara hi-
tap ediyor. “Çocuklar için büyük teh-
like”, “Çocuklar için tehdit” ve “Dijital
kalkan” gibi söylemler benzer gör-
sellerle veriliyor.
Konuşmamı şöyle bitirmek isterim.
Riskler yok mu? Tabii ki var. Ama
risklerden başka şeyler de konuşma-
mız gerekiyor. Ebeveynlik panelinde
olduğumuz için son söz olarak belki
dijital dünyada hak temelli, pozitif
ve çocuğun da görüşünü alan de-
mokratik bir yaklaşımla ebeveynlik
yapmanın önemini vurgulamak iste-
rim. Yine Ferhan Hoca’dan ilhamla,
münasebettar ebeveyn olmak diye-
biliriz belki. İngilizcede connected
parenting diye bir kavram var. Hem
çocukla hem de dijital dünyayla bağ
kurarak ebeveynlik yapmaktan bah-
sediyor bu kavram. Belki Türkçede
münasebettar olmak sözcükleriyle
hem çocuğumuzla hem de bu dijital
dünyayla münasebet içinde olarak
ebeveynlik yapmaktan bahsedebili-
riz. Teşekkür ederim.
- Prof. Dr. Ayşe Bilge Selçuk: Çok
teşekkür ediyoruz paylaştığınız de-
ğerli bilgiler için. Çocukla duygusal
temas halinde olmak çok önemli.
Çocuğun öz düzenleme becerisi-
ni geliştirmesi için belki ebeveynin
göstermesi gereken en önemli dav-
ranışlardan biri çocukla temas ha-
linde olmak ve ebeveyn duyarlılığı.
Bu nedenle, çocuklarda öz düzenle-
me becerisinin gelişmesinde neden
ebeveynlerin önemli bir rolü oldu-
ğunun altını mutlaka çiziyoruz.
Hiç şüphesiz farklı mecralarda yanlış
giden şeyleri konuşuyor olmamız ve
kontrol ediyor olmamız çok önem-
li; ama işte en nihayetinde kontrol
edebileceğimiz tek şey var dünyada;
o da kendimiziz. Mesela sigara ve
kanser ilişkisinden yola çıkarak bar-
lara ya da gece kulüplerine ve resto-
ranlara istediğiniz kadar sigara içme
yasağı getirin, o mekanlar müşteri
sigara içtiği zaman ödemeleri gere-
ken büyük cezaları sigara şirketleri-
ne ödettiği sürece, bu mekanlarda
sigara içmenin ve içtirmenin önüne
geçmek çok mümkün olmayacak.
Onun için teknoloji ve oyun şirket-
leriyle bu etik meseleler konusunu
konuşmak çok önemli. Farklı mec-
ralarda mücadeleler veriyor olmak
çok önemli.
Anne-babalar çocuklarının arkadaş-
larını tek tek seçemezler, yani Elif’le
arkadaşlık et, öbürüyle etme diye
tek tek seçemezler. Ama arkadaş-
larını seçerken nelere dikkat etmesi
gerektiği gibi konularda çocuklarına
rehberlik edebilirler. Az önce konuş-
tuğumuz eleştirel düşünce becerisi
ve muhakeme becerisinin gelişmesi
ile ilgili çocuklarını destekleyebilir-
ler. Dijital dünyada oyun söz konu-
su olduğunda da yine ebeveynlere
düşen böyle bir rol. Yani, çocukla-
rımızın gelişimine destekleyici rol
oynuyoruz. O nedenle, evet eğitim
diyoruz; ama ben çocukların sabah
The Wall şarkısına destek verece-
ğim. Karşı olduğumuz hem fiziksel
ortam olarak hem müfredat olarak
aşırı yapılandırılmış eğitim. O mu-
hakeme becerisinin gelişmesine
engel olan eğitim. Yoksa anne-ba-
baların görevi aslında çocuklarının
gelişimine destek vermek ve eğiti-
mi, gelişimi desteklemek anlamında
alırsak evet eğitim çok önemli.
Çok teşekkür ediyoruz tekrar Dr.
Esra Ercan Bilgiç’e, çok değerli kat-
kıları için. Geliştirdiğiniz kaynak
internet sitesini bir kez daha söyle-
yelim: https://dijitalmedyavecocuk.
bilgi.edu.tr/
Şimdi, Işıl Kabakçı Yurdakul Hocam,
söz sizde, buyurun lütfen.
✽
129
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK
Prof. Dr.
Işıl Kabakçı Yurdakul
Anadolu Üniversitesi Eğitim
Fakültesi Öğretim Üyesi
Aslında ben de Esra Hoca’nın ko-
nuşmasını bıraktığı yerden alıp tek-
rar ebeveynliğe getirerek devam et-
mek istiyorum. Evet, bu meselenin
pek çok paydaşı var. Tek bir sorum-
lusu yok; ama sabahki konuşmalar-
la birlikte hep beraber ebeveynlere
doğru aşamalı bir şekilde geldik.
Benim de aslında bu çalışma alanın-
daki yolculuğum hem çalışma ala-
nımdan kaynaklanıyor hem de anne
olmamla başlayan bir sürecim oldu-
ğu için benim için çok anlamlı. Esra
Hoca’nın da söylediği gibi kendi yo-
lumu bulmaya çalışırken burada ge-
liştirdiğim, öğrendiğim ve alandan
da edindiğim birtakım bilgiler oldu.
130
Tam anne olduğum gün kabulü ge-
len ve TÜBİTAK tarafından destek-
lenen dijital ebeveynlik projesinde
Türkiye’de çalışma arkadaşlarımla
beraber dijital ebeveynlik profilini
ortaya koyma fırsat buldum. Dijital
ebeveynlik profilinin yaş, internet
kullanımı, ebeveynlik rolü gibi bir-
takım değişkenler açısından nasıl bir
değişim gösterdiği konusunda birta-
kım sonuçlara ulaştık.
Bu noktada, ben de öncelikle ebe-
veyn profilini çizerek başlamak is-
tiyorum. Çünkü alan, ebeveynlerin
önemine işaret eden birtakım araş-
tırmaları gösteriyor bize. Özellikle
dijital ayak izi ile ilgili olan çalışma-
lar. Araştırmalar dijital ayak izinin
başlatıcısının ebeveynler olduğunu
gösteriyor bize. Yaklaşık 5 yaşına
kadar gelen bir çocuğun 1000 fo-
toğrafının internet ortamında dijital
ortamda paylaşıldığını biliyoruz. Bu
çok önemli bir sayı. Hatta farklı ül-
kelerde bu nedenle ailesini mahke-
meye veren çocuk haberleriyle de
karşılaştık. Kendi dijital ayak izini
oluşturma konusundaki sorumlulu-
ğundan dolayı ebeveynlerine dava
açan çocuk haberlerini de okuduk.
Tam da buna paralel olarak biraz ai-
lenin de önemini çizerek başladığı-
mız bu noktada, biraz hem uluslara-
rası alan hem de kendi ülkemizden
bağlantı kurmak istiyorum. Yaklaşık
9000 ebeveynin katıldığı, yarısı-
nın anne diğer yarısının babalardan
oluştuğu bir ebeveyn hedef kitlesiy-
le Türkiye’de yaptığımız araştırmada
anne ve babaların ebeveynlik rolleri-
ni, eğitim düzeylerini, internet kul-
lanım deneyimlerini ve dijital ebe-
veynlik ilişkisini araştırmaya çalıştık.
Araştırmamızın bir kısmını ölçek ge-
liştirmek için kullandığımız ebevey-
nler oluşturuyordu. Bunun dışında
kalan yaklaşık 7000 civarındaki ebe-
veynden 3900’ü baba rolündeyken
3200’ü anne rolündeydi. Topladığı-
mız veriler ilköğretim, ortaöğretim
ve yükseköğretim olarak homojen
bir dağılıma sahip bir hedef kitleyi
gösteriyordu. Ev hanımı, öğretmen,
akademisyen, memur, serbest mes-
lek olarak dağılan bir ebeveyn grubu
vardı. Türkiye’nin bütün bölgelerin-
den, pek çok ilden topladığımız ve
özellikle ev hanımının yoğunluklu
olduğunu gördüğümüz bir çalışmay-
dı.
Bu çalışmanın sonucu ile ilgili ilk
olarak söyleyebileceğim; Türki-
ye’deki aileler dijital ebeveynlik dü-
zeyi açısından kendilerini dijital orta
düzeyde görüyorlar. Hatta güvenlik
becerilerinin birazcık daha gelişmiş
olduğuna ilişkin de görüşleri var. Fa-
kat özellikle dijital iletişim açısından
becerilerini daha düşük olarak nite-
lendiriyorlardı. Bu, kendilerine iliş-
kin öz yeterlilik algıları tabii ki. Buna
paralel olarak, baktığımız değişken-
lerde de aslında tam Esra Hoca’nın
söylediğiyle uyuşan bir durum söz
konusu. Ebeveynlik rolünden anne
rolünün dijital ebeveynlikte çok et-
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK
kili olduğunu gördük. Anne çocuğu-
nun bu dijital mecrada iyi oluşundan
kendini sorumlu olarak hissediyor.
Bu bizim için önemli bir sonuçtu.
Bu sadece bizim ülkemiz için geçerli
değil; uluslararası literatür de bize
bunu gösteriyor. Anneler bu konu-
da kendilerini daha sorumlu ve daha
etkin hissediyorlar. Dijitallikle ilgili
yapılan çalışmalar erkeklerin yeter-
liklerinin kadınlardan daha yüksek
olduğunu gösterirken, dijital ebe-
veynlik açısından baktığımızda ka-
dınların bu anlamdaki yeterliklerinin
son yıllarda yapılan araştırmalarda
daha öne çıktığını ve cinsiyet farkı-
nın da ortadan kalktığını gösteriyor.
Aynı zamanda, eğitim düzeyi art-
tıkça dijital ebeveynlik düzeyi de
artıyor. Bu durum gerçekten ebe-
veyne dokunmak için eğitim düze-
yine ilişkin çalışmaların yapılmasının
önemini gösteriyor bize. Ebeveynin
yaşı arttıkça yani bu aslında -her
ne kadar hala tartışılıyor olsa da-
Prensky’nin teorisini de çok doğru-
luyor. Yaş arttıkça dijital ebeveynlik
becerilerinde düşüş gerçekleşiyor.
Dolayısıyla, dijital göçmen ve dijital
yerli tanımlaması her ne kadar alan
yazında birtakım tartışmaları içeri-
yor olsa da bizim araştırmamız bunu
hala doğrular nitelikte. Öte yandan,
internet kullanım süresi arttıkça
-bunu bugün çok konuştuk aslında
Tanol Bey de çok bahsetmişti- dijital
ebeveynlik becerilerinin de arttığını
görüyoruz. Yani aslında bu, nitelikli
zaman geçirmeye olan vurguyu gös-
teriyor. Bu yüzden ebeveynlerin de
bu ortamda gerçekten nasıl zaman
geçirdikleri onların dijital ebeveynlik
becerilerinin geliştirilmesinde karşı-
mıza bir değişken olarak çıkıyor.
Öte yandan, ülkemizde yapılan pek
çok araştırmada çıktığı gibi sosyoe-
konomik düzey arttıkça dijital ebe-
veynliğin de arttığını görüyoruz.
Kardeş sayısı arttıkça dijital ebe-
veynlik yeterliklerinin düştüğünü
görüyoruz. Bu da önemli noktalar-
dan bir tanesiydi. Hatta bu araştır-
mada kardeş sayısının fazlalığının
çocukların bir arada ekran karşısına
bırakılması şeklinde gerçekleşiyor
olduğunu gördük bir Türkiye gerçe-
ği olarak. Öyle değil mi? Dolayısıyla
yaptığımız araştırmada bu durumun
ailelerin bu konuya ilişkin sorumlu-
luk alma düzeylerini düşürdüğünü
gördük. Biz bunu bizim ülkemiz için
değerlendirmeyelim. Yurt dışında
yapılan pek çok araştırma da bunun
paralelindeki bir durumu zaten bize
gösteriyor. Ebeveynlerin özellikle
sosyoekonomik düzeyleri ve inter-
net kullanım süreleri alan yazındaki
araştırmalarla da paralellik gösteri-
yor. Bu durum olaya dijital ebevey-
nlik perspektifinden bakmak için
önemli bir noktayı işaret ediyordu
bizim için.
Araştırmamızın paralelinde dikkati-
mizi çeken bir diğer nokta ailelerin
sınıflandırılması oldu. Bizim alan ya-
zınımızda, benim uzman olduğum
alanda teknolojiye göre bir sınıflan-
dırma yapılmış durumda. Teknoloji
merkezli aile, teknoloji eğilimli aile,
teknoloji ılımlı aile ve teknoloji di-
rençli aile diye bir sınıflandırma var.
Bu ailelerin sınıflandırılmasında da
ekran süresi devreye giriyor. Daha
çok ekran süresine göre çalışma
131
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK
yapılmış gözüküyor. Burada birta-
kım araştırmalar özellikle teknoloji
dirençli ve teknoloji merkezli duru-
munda bir risk ortaya çıktığını gös-
teriyor. Yani, her bir aile bireyinin
ekran başında geçirdiği ayrı sürenin
artıyor olması, teknoloji merkezli
bir aileye işaret ediyor ve bu durum
bizi risk faktörü olan bağımlılığa
doğru götürebiliyor. Benzer şekilde
ihmalkâr aileye işaret eden dirençli
durum, belki görmezden gelme hali
de aslında bizim risk faktörü ola-
rak gördüğümüz bağımlılığa doğru
giden bir yapıyı gösteriyor. Bu yüz-
den teknoloji kullanımı konusunda
ailelere düşen sorumlulukların al-
tını çizmek istiyorum ben. Çünkü
biz aslında ekran kullanımlarıyla
çocuklara rol model oluyoruz. Yani,
biz çocuklarımıza “Az kullan artık”,
“Çok kullandın”, “Birazcık telefonu-
nu bırak, gel sohbet edelim” dediği-
132
mizde çocukların işaret ettiği nokta
babası ya da annesi oluyor; “Siz de
kullanıyorsunuz” diyor. Bu durumda
gerçekten model sorumluluğu var.
Diğer paydaşlardan ayrılan ve diji-
tal ebeveynlik için önemli olduğunu
düşündüğüm nokta ailelerin bir rol
sorumluluğu ve bir rol model olma
sorumluluğu olması. O yüzden ben
nasıl bir aile olduğumuza mercek
tutmakta fayda olduğunu düşü-
nüyorum. “Biz teknoloji kullanım
açısından nasıl bir profile sahip bir
aileyiz?” sorusunu sormalıyız. Bu du-
rum önemli, çünkü yetiştirdiğimiz
çocukların da teknolojiyi kullanım-
larını etkiliyor. Alan yazındaki aile
profiline ilişkin yapılan araştırmalar
bunu bize sıklıkla gösteriyor.
Bir diğer değinmek istediğim nokta
ebeveynlik stili. Ayşe Bilge Selçuk
Hoca’nın da söylediği gibi müsama-
hakâr aile, ihmalkâr aile, otoriter ya
da demokratik aile olmak da, dijital
ebeveynlik stili olarak da eşleştirdi-
ğimiz noktalardan birisi oluyor. Ben
Esra Hoca’nın çalışmasında görmüş-
tüm. “Ekran Süresi Barış Anlaşması”
şeklinde çok güzel bir çalışmanız
var. Çocuğumuzla oturup bir ekran
süresi anlaşması yapmak çok güzel
bir şey. Bu demokratik aileyi ifade
ediyor bize. Demokratik bir aile içe-
risinde kurallar ailece belirleniyor
ve herkes bu kurallara uyuyor. Yani,
kimse bu kuralları istismar etmiyor.
Herkes hep birlikte uyuyor. Çocuğu
içine dahil ettiğimiz, belki o aileyi
işin içerisine alabileceğimiz bir çö-
züm olarak görüyorum ben bunu.
Sözlerimi şöyle toparlayayım. Ço-
cuklarımız bu ekranı alıp da kendi-
leri uçup gitmesinler. Biz, onlarla
birlikte bunun keyfini yaşayalım. Bu
dijital ortamın güzelliklerini birlikte
yaşayalım. Şöyle bir deneyimimi de
söyleyerek sonlandırayım. Ailey-
le geçirilen zamanın önüne hiçbir
şey geçmiyor diye düşünüyorum.
Benim kızım 7 yaşında ama teorim
şöyle ki “Haydi birlikte kek yapalım”
dediğimde hiçbir ekranın karşısı-
na geçmiyor ya da elinde bir ekran
varsa hemen bırakıp yanıma gelebi-
liyor. Yaş ilerledikçe bunu ne kadar
devam ettirebileceğim bilmiyorum;
ama bağlantıda olmak, birlikte bir
şeyler yapmak ve dijital dünyayı
birlikte paylaşmak çözüm olacaktır
diyorum ben. Sözü tekrar size veri-
yorum Ayşe Hocam.
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK

- Prof. Dr. Ayşe Bilge Selçuk: Çok Bu bakımdan anne-babaların dijital

teşekkür ediyoruz Işıl Hanım, de-
ğerli katkınız için. Çok önemli nok-
taların altını çizdiniz. Daha önce
Esra Hoca da sözünü etmişti. Ben
de ekran süresinin öneminin ve ni-
celiğin yanı sıra niteliğin, yani içeri-
ğin de çok önemli olduğunun tekrar
altını çizeyim.
okuryazarlıklarının yüksek olması
çok önemli ki çocuklarıyla bu ko-
nularda konuşabilsinler. Artılarını,
eksilerini tartışabilsinler ve çocuğun
muhakeme becerisi geliştirmesi ko-
nusunda ona yardımcı olabilsinler,
rehberlik edebilsinler. Çok teşekkür
ediyoruz tekrar değerli katkınız için.

Gelişimsel psikopatoloji bilgisi ola- Son konuşmacımız Sylvie Bollini,

rak şu bilgiyi paylaşabilirim: Hem Avrupa Konseyi Çocuk Hakları Ko-
oyunlar hem filmler ve çizgi filmler mitesi Program Danışmanı. Sylvie,
için özellikle çok hızlı değişen sah- şimdi sıra sizin. Sizi aramızda gör-
neler dikkat becerisinin gelişmesi menin bizim için ayrıcalık olduğunu
için büyük risk teşkil eder. Bu çok tekrardan belirtmek isterim. Straz-
masum görülen bir Bugs Bunny çiz- burg’dan sadece bu konuşma için
gi filmi de olabilir bir Sünger Bob geldi. Burada olduğunuz için tekrar-
da olabilir. Çok hızlı değişen sah- dan teşekkür ederiz.
neler olan ya da çok hızlı değişen
sahneleri olan dijital bilgisayar ve
video oyunları da olabilir. Çocuğun ✽
dikkatini odaklayabilme alt eşiği o
kadar yükselir ki onun altında kalan
her şey çocuğa sıkıcı gelir ve dikka-
tini odaklama becerisi için büyük bir
dezavantaj oluşturur. Öncesinde
altını çizdiğim, vurguladığım öz dü-
zenleme ve öz denetim becerisinin
en önemli bileşenlerinden biri de
dikkati odaklayabilme becerisidir.
Onun için evet süre çok önemli;
ama süre kadar içeriğe de çok dik-
kat etmemiz gerekiyor. Bazı oyunlar
çok masum başlıyor; fakat ilerleyen
aşamalarda zombiler işin içine gi-
rebiliyor ya da cinsel saldırganlık,
fiziksel şiddet gibi unsurlar da son-
raki aşamalarda ortaya çıkabiliyor.

133
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK
Sylvie Bollini
Avrupa Konseyi Çocuk Hakları
Komitesi Program Danışmanı
İyi günler dilerim. Burada bulundu-
ğum için asıl ben ayrıcalıklı hissedi-
yorum. Böyle ilginç ve zamanlaması
böylesine uygun olan bir etkinlikte
Avrupa Konseyini temsil etmek üze-
re beni davet ettiğiniz için teşekkür
ederim.
Sayın moderatör, sözlerime sizin
kullanmış olduğunuz “büyüyen
bitki” metaforunu çok beğendiği-
mi söyleyerek başlamak istiyorum,
gerçekten bu çok ama çok güçlü bir
metafor. Çocuklar kendilerine oyun
oynama, ders çalışma, bir araya gel-
me ve diğer kişilerle iletişimde kal-
ma olanağı sağlayan teknolojilerden
gelen girdi ve uyaranların altında
hakikaten ezilmiş durumda.
134
Bugünkü konumuz dijital obezite.
Çocuklar; arkadaşlık, bilgi ve eğlen-
celi zaman geçirmek için dijital ola-
naklara karşı bir açlık duyuyor. An-
cak diğer yandan dijital olanakların
kendisi de aç; zamana, veriye, yeni
tüketicilere, bazen şiddet içerikli
görsellere, şiddete ve yeni kurbanla-
ra aç. Teknoloji bilgisi ve teknolojiye
erişim, çocuklar ve onların gelecek
yaşamlarındaki kalkınma süreçleri
açısından oldukça önemli. Ancak
bunun, risksiz bir şey olmadığının da
elbette ki farkındayız.
Uzun bir süredir uluslararası top-
luluklar, çocuk haklarının dijital
ortamlarda da uygulanması gerek-
tiğinin farkında ve tüm büyük ku-
ruluşlar üye ülkelerin bunu anlama
ve uygulamaya geçirme sürecini
garanti altına almayı amaçlıyor.
COVID-19 salgını, bu ihtiyacı bir şe-
kilde daha da görünür hale getirdi.
Bununla birlikte şunu da söyleyelim
ki çocuk haklarının korunması ve
iyileştirilmesi ancak kamusal alan,
sivil toplum, özel sektör ve elbet-
te eğitimci ve aileler olmak üzere
tüm ilgili tarafların küresel düzeyde
adanmışlığı ile mümkün.
Peki, Avrupa Konseyi ne iş yapıyor?
Biraz bundan bahsedelim. Herke-
sin kuruluşumuza ve amacına aşina
olup olmadığını bilemiyorum ancak
kısaca hatırlatmam gerekirse Av-
rupa Konseyinin, 73 yıldır var olan,
Türkiye’nin de içinde bulunduğu 46
üyesi bulunan, 27’si aynı zamanda
Avrupa Birliği üyesi olan ve Avrupa
kıtasının en önde gelen insan hakları
örgütü olduğunu söyleyebilirim. Av-
rupa Birliğinin temel organlarından
biri olmakla birlikte Avrupa Konseyi,
Avrupa Birliğinden farklı, hatta on-
dan daha eski bir kuruluştur. Avrupa
Konseyine üye olan tüm ülkeler, in-
san haklarının, demokrasinin ve hu-
kukun üstünlüğünün korunması için
geliştirilen bir anlaşma olan Avrupa
İnsan Hakları Sözleşmesine taraftır
ve Konseyin tüm etkinliği bu 3 temel
öncelik alanıyla ilişkilidir.
Kuruluşun temel etkinlik alanların-
dan biri, “Lanzarote Sözleşmesi”
olarak bilinen “Çocukların Cinsel
Suiistimal ve Cinsel İstismara Karşı
Korunmasına İlişkin Avrupa Konseyi
Sözleşmesi” gibi ya da verilerin ko-
runmasına yönelik bir diğer sözleş-
memiz olan “Siber Suç Sözleşmesi”
gibi yasal olarak bağlayıcı araçların
uygulanmasına yönelik standartları
belirlemektir. Bunun yanı sıra Av-
rupa Konseyi, politika yapıcılar için
araçlar, aileler için kılavuzlar, eği-
timciler ve elbette çocuklar için ise
çeşitli materyaller sağlamaktadır.
Dijital dünyada çocukların hakları-
na saygı gösterilmesini sağlamak,
2000’lerin başından bu yana Avrupa
Konseyinin öncelikleri arasında yer
almıştır. Konsey tarafından geliş-
tirilen çok sayıda kılavuz ve çeşitli
araçlar, bu sürece rehberlik etmiştir.
Bunlardan yalnızca birkaç tanesini
sizlere bugün tanıtmak istiyorum.
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK

Burada bahsedeceklerimin de öte-
sinde, daha fazla bilgi ve materyale
ulaşmak isterseniz benimle iletişime
geçebilirsiniz. Bahsedeceğim çalış-
malarımızdan birkaç basılı kopyayı
da yanımda getirdim, bunları bura-
da bırakacağım. Dilerseniz alabilirsi-
niz ya da konuşacağımız tüm kılavuz
ve çalışmalara halihazırda web site-
mizden de ulaşabilirsiniz.
“Dijital Ortamlarda Çocuk Hakları-
na Saygı Gösterilmesi, Bu Hakların
Korunması ve Yerine Getirilmesine
Yönelik Kılavuz”, devletlerin yasa-
larında ve politikalarında yer alan
boşlukların giderilmesi ve çocuklara
kendilerini ifade etme hakkı veril-
mesi konularında yol gösterici ol-
muştur. Kılavuzda yer alan öneriler,
dijital dünyayı “çocuklar ile ve ço-
cuklar için” şekillendirme sürecinde
kapsamlı bir stratejik yaklaşımı des-
teklemek üzere Bakanlar Komitesi
tarafından tavsiye olarak düzenlen-
miştir.
Bu zorlu amacı gerçekleştirmek için
atılabilecek adımlara bir örnek ver-
mek istiyorum: “İfade özgürlüğü”
ile “veri koruması ve gizliliği içinde
bilgiye erişimi sağlama” arasında
denge kurulması meselesi. Avrupa
Konseyi olarak hazırladığımız, bah-
settiğim bu kılavuzda yer alan öne-
riler, çocuk haklarına yönelik farklı
kategorileri kapsıyor:
➤ Erişim hakkı: Kırılgan grupta
yer alan çocukların dijital olarak
dışlanmasıyla mücadele etmek
öncelikli amaçlardan biridir.
➤ İfade ve bilgi özgürlüğü: Ço-
cuklar, dijital teknolojiler, nefret
söylemi ve hiç olmadığı kadar
hızlı biçimde yayılan bilgi kirlili-
ğiyle mücadele etmeleri için uy-
gun ve nitelikli bir eğitim alma
hakkına sahiptir.
➤ Katılım hakkı: Çocuklar yalnız-
ca dijital içeriklerin tüketicileri
olarak görülmemeli; içeriklerin
oluşturulması ve tasarım süreç-
lerine de dahil edilmelidir.
➤ Şiddetten, istismardan ve za-
rarlı çevrim içi içerikten korun-
ma ve güvenlik hakkı.
Rehber kılavuz bize çocukların, diji-
tal ortamlarda özel hayat ve aile ha-
yatına sahip olma haklarının bulun-
duğunu da hatırlatıyor. Bu alanda,
sistematik bir biçimde veri koruma
kanunlarının çocukları koruduğun-
dan emin olmalıyız ve Çocuk Hak-
ları Etki Değerlendirmelerini (Child’s
Rights Impacts Assessments) de ya-
şama geçirmeliyiz. Ayrıca çocukla-
ra, anlayabilecekleri bir dilde kişisel
veri hakkında bilgi vermeliyiz. Bu-

Bu öneriler;

➤ Çevrim içi ortamda çocuk hak-

larını ve özgürlüklerini destekle-
meyi,

➤ Yasal boşlukları gidermeyi ve

➤ Dijital teknolojilerin hem riskle-

rinin hem de fırsatlarının altını
önemle çizmeyi amaçlamakta-
dır ki; bu dengeyi bulma uğraşı,
Gerd Leonhard’ın da bu sabah
bahsettiği gibi belki de bu işin
en zor kısmı.

135
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK
nun yanı sıra, örneğin okul ve öğret-
men performansının ölçülmesi gibi
amaçlarla profil çıkarma yasalarla
yasaklanmalı. Herhangi bir algorit-
mik uygulamanın çıktıları çocuğun
üstün yararına olmalı ve çocuğun
gelişiminin şeffaf olmayan biçimde
ve gereksiz yere etkilenmemesi sağ-
lanmalı.
Buna ek olarak Avrupa Konseyi tara-
fından hazırlanan “Eğitim Ortamla-
rında Çocukların Verilerinin Korun-
ması Kılavuzu” aracılığıyla da önemli
bir rehberlik hizmeti sunuluyor. Bu
kılavuz, eğitim odağında çalışan ku-
ruluşları ve bireyleri desteklemeyi
amaçlıyor. Çünkü artık dijital araçla-
rın sınıflarda etkin biçimde kullanı-
lıyor olması nedeniyle okul kapıları,
çocuklarla günlük etkinlikler aracı-
lığıyla etkileşime giren daha geniş
çaplı ve daha fazla sayıda paydaşa
açılmış durumda.
136
Eğitim ortamlarında kullanılan ci-
haz ve uygulamaların, yazılımların
ve öğrenme platformlarının önemli
bir bölümü ticari aktörler tarafın-
dan geliştiriliyor. Bu durum artık
bir gerçeklik olarak karşımızda.
Bu nedenle, bu kılavuzda giderek
daha fazla işin içine dahil ettiğimiz
endüstri sektörüne yönelik olarak
geliştirilmiş bazı tavsiyeler var. Ör-
neğin; çocukların kullandığı ürün ve
hizmetler için tasarımda güvenliği
ve tasarımda gizliliği sağlamak adı-
na endüstri sektörüne yol göste-
rici ilkeler şeklinde açık tavsiyeler
var. Risk analizi, biyometrik veri ve
otomatik karar yazılımları, bu dokü-
manda yer verilen konular arasında
yer alıyor ve tüm ilgili paydaşların,
“erdemli döngü” diye adlandırdığı-
mız sürecin oluşumuna katılmaları
bekleniyor.
Özetlemek gerekirse, Avrupa Kon-
seyinin hazırladığı kılavuz ve reh-
berler, dijital teknolojilerin son
kullanıcıları olan çocukların pozitif
haklarının desteklenmesi yoluyla
dijital dünyada korunmalarını daimî
olarak sağlamaya dönük bir den-
ge kurmaya çalışıyor. Kılavuzda yer
alan önerilerin uygulanmasına yar-
dımcı olmak üzere ev, okul ve kamu-
sal alan ile ilgili politika ve stratejik
kararların alınması sürecinde poli-
tika yapıcıları destekleyecek bir el
kitabı da yayımlandı. Bu el kitabının
ayrıntılarına çok fazla girmeyeceğim
ama sadece bu el kitabının ekranda
da görebileceğiniz 4 önemli ilkeye
odaklandığına değinmek istiyorum.
Atılan her adım;
➤ Çocuğun üstün yararına hizmet
etmelidir.
➤ Çocuğun kendi gelişme kapasi-
tesini dikkate almalıdır.
➤ Ayrımcılık yapılmamasını garan-
ti etmelidir.
➤ Çocukların kendilerini etkileyen
her konuda seslerini duyurma
hakkına sahip olduklarını hatır-
latmalıdır.
Ayrıca Avrupa Konseyi tarafından
Bilgi ve İletişim Teknolojileri kılavuz-
larına çocuk dostu bir versiyon da
eklendi: “Dijital ortamlarda hakla-
rınızın neler olduğunu öğrenin” adlı
bir broşür. Bu örneklerden de gördü-
ğünüz üzere Avrupa Konseyi olarak
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK

çocukları ilgilendiren her konuda ceği konusunda da ipuçları sunuyor. Çocukların korunması hakkında
onlara danışmanlık vermeye çok bü- Bu kılavuzda gerçekten harika bul- konuşurken ele alınması gereken
yük bir önem veriyoruz. Çünkü ger- duğum şey, ebeveynlerin kendilerini önemli bir konu daha var. Ebeveyn-
çekten de çoğu zaman çocukların ve tanımlamalarına ve kendi ebeveyn- ler, öğretmenler ve eğitimciler, çev-
ebeveynlerin de bu süreçte önemli lik davranışlarını yansıtmalarına ola- rim içi ortamda da karşılaşılabilecek
bir paydaş olduğunu unutuyoruz. nak sağlayan farklı senaryolara yer kötü niyetli davranışların, şiddetin
verilmesi. ve istismarın ortaya çıkarılmasında
Ebeveynlere gelince, bu konuda ha-
Öncelikle bizim şu soruyu yanıtla- gerçekten de en ön safta yer alıyor-
zırlanan kılavuza biraz odaklanmak
mamız gerekiyor: Olumlu ebevey- lar. Daha önce sözünü ettiğim Lan-
ve görüşlerimi dile getirmek isti-
nlik nedir? Avrupa Konseyi, 2006 zarote Sözleşmesi Taraflar Komi-
yorum. Avrupa Konseyinin “Dijital
yılında çocukların kendi hakları olan tesi, yıllar içinde çocukların çevrim
Çağda Ebeveynlik-Farklı Senaryolar
bireyler olarak kabul edilmesini tav- içi ortamda cinsel istismar ve cinsel
İçin Olumlu Ebeveynlik Stratejileri
siye etmiş ve olumlu ebeveynliği tacizden korunmasına yönelik çok
Kılavuzu”, çok değerli Dr. Elizabeth
“Herhangi bir şekilde şiddete başvur- sayıda faydalı rehber ve araç geliş-
Milovidov tarafından hazırlandı. Bu
madan ya da fiziksel ceza uygulama- tirmiştir. Komite yakın zamanda,
vesileyle kendisini tekrar tebrik edi-
dan çocukları yetiştirmek, güçlendir- kişinin kendisi tarafından üretilen
yorum. Bu bahsettiğim “Dijital Çağ-
mek, dinlemek ve sınırları çizmeyi de cinsel fotoğraflar ve videoların or-
da Ebeveynlik” kılavuzu 2020 yılında
içerecek şekilde onları korumak” ola- taya çıkardığı güçlüklere odaklanan
yayımlandı. Kılavuzun yayımlanması
rak tanımlamıştır. Olumlu ebevey- “bilgi ve iletişim teknolojileri aracılı-
COVID-19 salgınının patlak verme- ğıyla yapılan cinsel istismar ve cinsel
nlik davranışları çevrim içi ortamda
siyle birlikte bu konuda neler olabi- tacize karşı çocukların korunması”
da uygulanmalıdır.
leceği hakkında çok az şey bildiği- hakkındaki ikinci izleme turunu da
miz bir zaman dilimine denk geldi.
Neyse ki bu kılavuz gibi Konseyin
hazırladığı pek çok yararlı araçlar
sayesinde bu sürece önceden gayet
iyi bir şekilde hazırlıklıydık.

Bu oturumda şimdiye kadar din-

lediklerimden anladığım kadarıyla
hepimiz ebeveynlerin hızla dönü-
şen teknolojilerle başa çıkmakla
ilgili yardım istedikleri konusunda
hemfikiriz. Ebeveynlerin hepsi diji-
tal yerli değil ama çocukların hepsi
kesinlikle dijital yerli. Yaşa uygun
rehberlik sunan bu kılavuz, riskle-
rin nasıl belirleneceği konusunda
oldukça kullanışlı. Aynı zamanda
çocuklarla iletişimin nasıl geliştirile-

137
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK
tamamladı. Bu konuda yaşanan zor-
luklarla mücadelede eğitimin yine
çok önemli bir yeri bulunuyor.
Şimdi de size arkadaşlarımız Kiko
ve Manymes’i göstermek istiyorum.
Bu, 4-7 yaş arasındaki çocukların
bakımından sorumlu kişilere yönelik
olarak geliştirilmiş, çevrim içi ortam-
larda fotoğrafların yanlış kullanımı
konusunu ele alan bir kampanya. Bu
kampanya kapsamında çocukların
video, fotoğraf veya webcam içerik-
li telefonlara maruz kalmasının nasıl
engellenebileceği öğretiliyor ve çev-
rim içi ortamda çocukların gizliliğini
ve fotoğraflarını koruma konusunda
çocukları güçlendirecek bazı kural-
lar öneriliyor. Neden 4-7 yaş arası
grubu kapsadığını merak ediyor ola-
bilirsiniz. Çünkü ideal bir dünyada
yaşamıyoruz ve bir gerçekle yüzleş-
mek zorundayız ki o da şu: Çevrim
138
içi ortamlardaki çocuk istismarı ve
tacizine özellikle küçük çocuklar
maruz kalıyor ve kurbanların %28’i
11 yaşın altındaki çocuklar. Çok kü-
çük yaştaki çocuklar, kendilerinin
cinsel içerikli fotoğraf ve videolarını
paylaşmaları yönündeki zorlamalara
giderek daha fazla maruz kalıyor. Bu
içerikler daha sonra ticari amaçla
kullanılabiliyor, takas edilebiliyor ve
muhtemelen sonsuza kadar çevrim
içi ortamda kalıyor.
En ufak bir zararlı içeriğe,
pornografik materyale maruz
kalmanın çocukların gelişimi
ve sağlığı açısından hasar verici
olduğunun farkında olmamız
gerekiyor. Önümüzdeki yıllarda,
tüm üye ülkelerden gelen Avrupa
Konseyi uzmanlarından oluşan bir
komite olan Çocuk Hakları Yürütme
Komitesi (Steering Committee for
the Right of the Child), üye ülkelere
rehberlik etmesi için yaşa özel ve
kapsamlı cinsel eğitim için bazı
göstergeleri ortaya koyacak. Yine
burada da anahtar kelimeler, eğitim
ve psikolojik sağlamlık olacak.
Kolay olmasa da tabuları yıkmamız
gerekiyor. Bu, benim bugün
vereceğim temel mesaj. Eğer bunu
yapmazsak çocuklar cinselliğin
risklerini en kötü yolla öğrenmek
durumunda kalacak. Bütün bu
konuların ve daha fazlasının, birkaç
ay önce Roma’da kabul edilen
2022-2027 Avrupa Komisyonunun
Çocuk Hakları Stratejisinin öncelikli
amaçları arasında yer aldığını
belirtmek isterim. Bu strateji eylem
bazlı bir strateji ve gördüğünüz
gibi erişim ve güvenlik, tam olarak
bu stratejinin 6 temel önceliğini
oluşturuyor. Bu strateji belgesinin
ele aldığı zorlukların ve sonuçların
bir kısmını görebilirsiniz.
Şimdi konuşmamın sonuç kısmına
gelmek istiyorum. Dijital ortamların
riskleri hakkında oldukça kapsamlı
bir şekilde konuştuğumu fark ettim
ancak olumlu yönleri vurgulayan
önceki konuşmacılara da katıldığı-
mı söylemeliyim. Bunu söylememe
gerek bile yok ancak resmin tama-
mının karanlık olmadığını belirtelim.
Çocukların eğitimi, bilgi alması, sos-
yalleşmesi, yaratıcılığı ve eğlenmesi
açısından yeni teknolojilerin sundu-
ğu büyük fırsatları vurgulamamız
gerekiyor.
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK

Buna somut bir örnek vermek isti-
yorum. 2019 yılında Avrupa Konseyi,
engelli çocukların çevrim içi ortam-
larda karşılaştıkları zorluklar hakkın-
da daha fazla bilgi edinmek istedi.
Bu amaçla Avrupa Konseyi, Türki-
ye’nin de içinde bulunduğu 6 ülkede
çocukların görüşlerine başvurdu ve
bu çalışmaların neticesinde uzman-
lar tarafından “İki Tık İleri Bir Tık
Geri (Two Clicks Forward One Click
Back)” adlı bir rapor hazırlandı. Bu
raporda, dijital teknolojilerin, ço-
cuklar açısından haklarının farkına
varma ve öğrenme, oyun oynama
ve arkadaşlık gibi bağlamlarda çok
geniş olanakların kapısını aralama
yönünden önemli düzeyde katma
değer getiren bir kolaylaştırıcı ol-
duğu sonucuna ulaştık. Dolayısıyla
dijital ortam, bir eşitleyici görevi gö-
rebilir. Nitekim, dijital teknolojiler
çocukların eğitiminin tamamlayıcısı
olabilir, olmalıdır da. Dijital teknolo-
ji, çocukların eğitimine katkıda bu-
lunabilir, onların psikolojik olarak iyi
olma hallerini de destekleyerek sağ-
lıklı yaşam sürmelerini kolaylaştıran
bir araç haline dönüşebilir.
Bana göre bazı temel mesajların
diğer konuşmacılar tarafından da
hatırlatılmış olması mükemmel bir
işaret çünkü bu, paylaşabileceğimiz
ve herkese de anlatmak zorunda ol-
duğumuz bazı çözümler olduğunu
gösteriyor.
1. Eleştirel düşünün: Çocukların
eleştirel düşünen bireyler olma-
sına yardımcı olun. Bu konuda
her zaman farkındalık yarattığı
için Dr. Elizabeth Milovidov’a
teşekkür ediyorum.
2. Çocuklara eşlik edin: İlgi gös-
terin ve yalnızca ebeveynler ve
çocuklar arasında değil, aynı
zamanda ebeveynler ile diğer
ebeveynler ve ebeveynler ile
eğitimciler arasındaki iletişimi
de sürekli hale getirin. Bu, çok
taraflı bir çalışma olmalı.
3. Kendinizi donanımlı hale geti-
rin: Dijital okuryazarlık, şimdiye
kadar kapsamlı bir şekilde tar-
tıştığımız gibi, çocuklar ve yetiş-
kinler için, hepimiz için oldukça
önemli bir mesele. Ve ben hepi-
nizi Avrupa Konseyinin konuyla
ilgili halihazırdaki kılavuzları ve
materyallerini incelemeye da-
vet ediyorum.
4. Yeni teknolojilerle ilgili bilgi ve
becerilerinizi geliştirin: Çünkü
dijital teknolojileri ve kullanım
yollarını anlamak, tüm süreci
daha iyi denetlemeye yardımcı
olur.
5. Dahil olun: Dijital teknolojiler-
le olumlu bir ilişki kurun, çünkü
hanımefendiler ve beyefendi-
ler, mantıklı olmak zorundayız:
Yeni teknolojileri çocukların

Sonuç olarak şu soruyu da soralım:

Bu süreç nasıl yönetilebilir? Çok faz-
la uzatmayacağım çünkü önceki ko-
nuşmacıların birçoğu bu konudaki
görüşlerden bazılarına zaten değin-
di. Sadece ebeveynler veya eğitimci-
ler olarak değil, aynı zamanda yetiş-
kinler olarak bizler neler yapabiliriz?
Dijital obeziteyle nasıl savaşabiliriz?

139
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK
hayatından çıkaramayız. Erişimi
yasaklamak ise daha da zararlı
sonuçları doğurabilir çünkü bu
da çocukları teknolojiye bir şe-
kilde erişmenin başka yollarını
bulmaya zorlar.
6. Çocukları güçlendirin ve ço-
cukları büyütürken onları psi-
kolojik olarak çok daha sağlam
hale getirmeye çalışın.
7. Örnek olun: Sosyal medyada
çocukların fotoğraflarını pay-
laşırken etraflıca düşünün. Şu
örneği hatırlatayım sizlere.
Avustralya’da gerçekleştirilen
bir araştırmanın sonuçlarına
göre sosyal medya suçluları
tarafından Dark Web’de dolaş-
tırılan fotoğrafların %99’unu,
ebeveynlerin sosyal medya he-
saplarında paylaştığı fotoğraf-
140
lar oluşturuyor. Buna ek olarak,
çocuklara örnek olabilmek için
anne-babalar ya da yetişkinler
olarak kendimizin ekran önün-
de geçirdiği süreye de dikkat
etmek zorundayız.
8. Tabuları yıkmamız gerektiğin-
den zaten bahsettim.
9. Tepki verin: Örneğin; ekran
önünde vakit geçirmek yeri-
ne başka alternatif etkinlikler
üretin veya kötüye kullanma
durumlarını fark ettiğinizde de
bu duruma karşı tepkinizi gös-
terin.
Söylemesi kolay yapması zordur,
bunu biliyorum ama bugün hepimi-
zin burada toplanmış olmasının te-
mel amacını da düşünecek olursak
bana göre, bu durum bu meseleyi
daha iyi anlamak ve çocuklar için
gerçekten en doğru şeyleri yapmak
konusunda hepimizin ne denli istek-
li olduğunun göstergesi.
Sözlerime son verirken bu etkinliği
düzenlediği için Türk Eğitim Derne-
ğini tebrik ediyor, teşekkür ediyo-
rum.
- Prof. Dr. Ayşe Bilge Selçuk: Bi-
zimle paylaştığınız tüm bu önemli
bilgiler ve vurguladığınız tüm önem-
li noktalar için çok teşekkür ederiz
Sylvie.
Sylvie’nin altını çizdiği önemli nok-
talardan birini, Esra Hoca da söy-
ledi, ben burada tekrar dikkatimize
getirmek istiyorum. Mesela ileride
çocuklarımız bir işe başvurdukları
zaman ya da meslek seçerken bu-
günkü eğitimleri ya da sağlıklarıyla
ilgili internette yer alan, dijital dün-
yada yer alan bilgiler karşılarına çı-
kacak mı? Mesela pilot olmak için
başvuran bir gencin karşısına dikkat
dağınıklığıyla ilgili ya da kaygısıyla
ilgili bir data çıkacak mı ya da eği-
tim hayatı boyunca deneyimlediği
şeyler karşısına çıkacak mı? Çünkü
aynı fotoğraflar gibi bizimle ilgili bü-
tün bilgiler belki sonsuza kadar yer
almak üzere dijital dünyaya yükleni-
yor.
Çok teşekkür ediyorum ben bütün
katılımcılara, son olarak bir şey söy-
lemek istiyorum. Sabahki konuşma-
da Gerd çok çok önemli bilgilere
değindi ve önümüzdeki dönemde
ya da gelecekte mesleklerin nasıl
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU DİJİTAL ÇAĞDA ÇOCUKLUK VE EBEVEYNLİK
değişeceği konusunda çok önemli
istatistikler ya da öngörülen dataları
bizimle paylaştı. Şimdi Acar Baltaş
Hoca da çok haklı olarak insanın
çok önemli kapasitelerinden birinin
uyum kapasitesi olduğunu söyledi.
Evet, insanın çok önemli bir uyum-
lanabilme becerisi potansiyeli vardır
ama bunda da bireysel farklılıklar
görülür.
Ben burada tekrar altını çizmek
isterim, Darwin der ki “Ne en güç-
lüdür hayatta kalan ne de en zeki
olan; adapte olabilen, uyum sağla-
yandır hayatta kalan.”. Yani evrimsel
başarının en önemli kriteri uyum
sağlayabilme becerisidir, adapte
olma becerisidir. Ben bunu söyle-
diğimde Koç Üniversitesindeki bir
öğrencim demişti ki “Peki en zeki
olan nasıl uyum sağlayacağını bilen
ve uyum sağlayabilen değil midir?”.
Hayır, değildir. İnsanın bazen zihni
çok takıntılı şekilde çalışır. O güne
kadar alışkın olduğu şeyleri tekrar
etme gibi bir eğilimi vardır. Onun
için uyumlanabilme becerisi aslın-
da bilişsel esneklik yani esnek ola-
bilmemizi de gerektiriyor. Esnek
olabilmemiz bizi yine öz denetim
becerisine, öz düzenleme becerisi-
ne getiriyor.
Evet, dijital dünyada her şeyi yapa-
biliriz. Hiç yerimizden kalkmadan
bir evin inşa edilmesini ve onun ta-
mamen döşenmesini sağlayabiliriz.
Biz içine girip oturabiliriz. Ama in-
san iki ayağı üzerinde hareket ettiği
sürece sağlığını koruyabilen bir var-
lıktır. Fiziksel sağlığımız ve pek çok
sistemimiz, yani dolaşım sistemi-
miz, sindirim sistemimiz ve beyni-
miz de dahil olmak üzere bizim ha-
reket etmemiz üzerine kurgulanmış
sistemlerdir. Dünya Sağlık Örgütü
de bugün sağlığı ikiye ayırmıyor
artık. Hem fiziksel sağlık hem psi-
kolojik sağlık, sağlığın en temel iki
bileşeni olarak görülüyor. Psikolojik
olarak sağlıklı olmamız iyi olmamız
da birbirimizle temas halinde kala-
bilmemizle mümkün. Psikoloji araş-
tırmaları bize bunu defaten göster-
di. Fiziksel ve duygusal olarak temas
halinde olduğumuz zaman çok daha
sağlıklı, çok daha iyi oluyoruz. Onun
için herhâlde yeni dünyada yani di-
jital dünyada iyi olabilmemizi sağ-
layan şey, yine aynı yere geliyoruz,
dengeyi bulabilmek. Bu bizim için
bir challenge, bizi zorlayan, bilme-
diğimiz, çok hızlı değişen bir dünya.
Bilgimizi artırmaya ve birbirimizle
paylaşmaya gayret ediyoruz.
Türk Eğitim Derneğine tekrar çok
teşekkür ediyoruz, bize bu fırsatı
verdiği için. Sizlere de çok teşekkür
ediyoruz bu cumartesi günü burada
bizlerle kaldığınız için.
✽
141
Panel 5:
İş Dünyası ve Dijitalleşme
➤ Dijital ekonomide meslekler ve yetkinlikler
➤ Dijitalleşmenin iş dünyasına etkileri: Fırsatlar ve tehditler
➤ Dijitalleşmenin insan kaynakları ve üretim süreçlerine etkisi
➤ Dijital obezitenin iş dünyasına etkileri

Moderatör: Hakan Ateş, Denizbank Genel Müdürü

Konuşmacılar:

■ Faik Yavuz, TOBB Yönetim Kurulu Sayman Üyesi

■ Dr. Savaş Yılmaz, MÜSİAD Planlama, Eğitim ve Kültür Komisyonu Başkanı
■ Barış Urhan, TÜSİAD Ankara Temsilcisi
Moderatör

Hakan Ateş
Denizbank Genel Müdürü

Konuşmacılar

Faik Yavuz
TOBB Yönetim Kurulu Sayman Üyesi

Dr. Savaş Yılmaz

MÜSİAD Planlama,
Eğitim ve Kültür Komisyonu Başkanı

Barış Urhan
TÜSİAD Ankara Temsilcisi
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU İŞ DÜNYASI VE DİJİTALLEŞME
Hakan Ateş
Denizbank Genel Müdürü
Değerli konuklar, hocalarımız, de-
ğerli vekillerimiz;
Efendim ben 1976 TED Ankara Ko-
leji mezunuyum. Sonra ODTÜ İş-
letme’yi bitirdim ve bankacılık ha-
yatıma başladım. Meslekte 42. yılım
bitti. 25 yıldır da Denizbank’ın genel
müdürüyüm. Bizim okulumuz, be-
nim de çok büyük bir şeref duyarak,
Selçuk Pehlivanoğlu başkanlığında
mütevelli heyetinde çalıştığım bir
üniversite haline dönüştü. İlköğre-
tim ve ortaöğretim de bu muazzam
yere taşındı. Ama bu salonu görmek
beni çok heyecanlandırdı. Türk Eği-
tim Derneği olarak yapılanlar ger-
çekten muazzam. TED, kurulduğu
yıllardan bu yana entelektüel ha-
yatımıza muazzam katkı verdi. Ben
144
sadece son panele, Sayın Sedat Er-
gin’in yönettiği panele tam anlamıy-
la katılma imkânı buldum. Ancak
siyasi parti temsilcilerinden ve mo-
deratörden çok fazla şey öğrendim.
Onun için onları bir kere daha kutlu-
yorum ve hayatımıza kattıkları için
de teşekkür ediyorum. Medeni bir
ortamda demokratik bir platformda
tartışabilmenin, herkesin fikirlerini
beyan etmesinin her zaman arka-
sında olmamız gerektiğini düşünü-
yorum.
Efendim, şimdi çok değerli pane-
listlerim var benim. Konumuz dijital
obezite. Muazzam bir kavram. Di-
jital obezite nedir diye ben YouTu-
be’a, Google’a bir sorayım dedim,
öyle bir bilgi yok. Şu ana kadarki di-
ğer konuşmacılar ve şimdiden son-
raki konuşmacılarımızla birlikte biz
bunun doktrinini, tabiri yerindeyse
ideolojisini yazmış olacağız.
Şimdi ben hem söz konuşmacıları-
mıza mümkün olduğu kadar düşsün,
hem bir taraftan da biraz daha inte-
raktif olsun diye bir mikrofon daha
rica edeceğim. Çünkü bankamız-
da biz, reverse mentoring (tersine
mentörlük) diye bir şey yapıyoruz.
Yani yirmili yaşlardaki gençler, ban-
kamızda çalışan z jenerasyonu gelip
bize şunu şunu yanlış yapıyorsunuz
veyahut da bizim fikrimiz şu diye
anlatıyor. Onlardan da çok şey öğ-
reniyoruz. Çünkü dünyada tarih bo-
yunca yaratılan bilginin çok önemli
bölümünün son birkaç yılda yaratıl-
dığına dair bir sürü rakamlar verildi
önceki sunumlarda, onun için bu
detaylara çok fazla girmeyeceğim
ama böyle soru veyahut da yorum
olursa, öğrencilerimizden, hocaları-
mızdan, siz sayın izleyicilerimizden
daha interaktif bir oturum olsun is-
tiyorum.
Biz bankacı olduğumuz için banka-
cılık ve sigorta, Telekom’la birlikte
dijitalleşmede en önde giden iki
sektör diyelim, üç sektörün ikisi fi-
nansa ilişkin. Bu çerçevede de bizim
dijitalin dışında kalma şansımız yok.
Dijitalin dışı, oyunun dışı demek. O
çerçevede biz bunu artık tartışmı-
yoruz ama neyi nasıl yapacağımızı
düşünüyoruz. Sayın TED Üniversi-
tesi Rektörümüze dedim ki bakın
bence dünyadaki ilk büyük batış bir
siber güvenlik meselesinden çıka-
cak. Benim naçizane tahminim bu.
Çünkü işin bir iyi kullanımı var, bir
kötü kullanımı var, bir de kararlı bir
şekilde silah olarak kullanımı var.
O nedenle, bunu biz lehimize nasıl
çevirebiliriz? Bu dünyada sanki artık
tek ülke var, çünkü herkes her yerde
mekândan ve zamandan ari çalışabi-
liyor. Ama biz çalıştırılan mı olacağız
yoksa çalıştıran mı olacağız? Şunu
demek istiyorum; teknolojiyi yara-
tanlar mı olacağız, yoksa o tekno-
lojinin esiri olanlardan mı olacağız?
Hele ki bir de obezi olursak yandık
vallahi!
Az önce bölge müdürü Muhammed
Bey diyordu, bir güzel rapora bak-
mış, Türkiye’de ortalama 7,5 saat
telefonda geçiyormuş; yani tele-
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU İŞ DÜNYASI VE DİJİTALLEŞME

fon derken sosyal medya vs. İnsan lı Binalar Tesis Yönetim A.Ş. Yöne-
ömrünün çok önemli bölümü. Ama tim Kurulu Başkanlığı, ICC Başkan
bunu yaparken neleri atlıyoruz? Ai- Yardımcılığı, TEFAF Yönetim Kuru-
lemiz kim? Biz kimiz öncelikle? Ça- lu Üyeliği ve TOBB ETÜ Mütevelli
lıştığımız kurum ne? Ülkemiz ne? Heyet Başkan Yardımcılığı gibi çok
Üzerinde yaşadığımız toprağa ne- önemli görevleri var. Sayın Başkan,
den vatan diyoruz? Bu topluluk ne- ben size bir soru yöneltmeyeyim.
den bir millet? O bezden veyahut da Halimiz ortada, siz kendi perspekti-
sair şeyden yapılan şeye neden bay- finizden dijitalleşme, dijital obezite
rak diyoruz? Şimdi bu kadar mekân- kavramlarına bakışınızı anlatabilir
dan, zamandan soyutlandıkça ve üs- misiniz? Buyurun söz sizin.
tünde kravat, altında şort, pijamayla
çalışma ortamının, tabii bozduğu
şeyler de var sosyal ve kültürel ha- ✽
yatımızda. Ben böyle ana başlıkla-
rı minik minik atıyorum. Bir de şu
var; dijitalleşme diyoruz, finansta
en büyük dayağı biz yiyoruz. Muaz-
zam kayıplarımız oluyor. Yani inanın
profesör, tıp doktoru, avukat, hâ-
kim, bankacı hiç gözetmeksizin mu-
azzam dolandırmalar oluyor. Yani
phishing diyoruz, malware diyoruz,
ransomware diyoruz, the man in
the middle diyoruz. Bunları da diji-
talleşmenin bize getirdiği yıkıcı et-
kilere örnek olarak vermek isterim.

Hülasa, bakalım değerli konuşma-

cılarımız ne diyecek ve arada böyle
soru-cevaplı, canlı, heyecanlı güzel
bir toplantı yapacağız. Sayın TOBB
Başkanı Sayın Faik Yavuz’la başla-
mak isterim. Şimdi, Sayın Faik Yavuz,
biz çok uzun süredir tanışıyoruz.
Çok da yoğun çalışıyoruz. Sayın Ya-
vuz 2001-2006 yılları arasında Kredi
Garanti Fonunda Yönetim Kurulu
Üyesi, 2006-2020 arasında bizzat
Başkan idi. Ve şu anda tabii halen
TOBB Yönetim Kurulu Üyeliği, Akıl-

145
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU İŞ DÜNYASI VE DİJİTALLEŞME
Faik Yavuz
TOBB Yönetim Kurulu Sayman
Üyesi
Üniversitemizin çok değerli yöne-
ticileri, akademisyenleri ve değerli
panelistler; hepinizi hem şahsım
hem de TOBB adına saygıyla selam-
lıyorum.
Şimdi biz kurumları temsil ediyoruz,
bir kurumsal görüşümüz var, bir de
şahsi görüşümüz var. Şimdi ben de
bir kurumu temsil ediyorum, kurum
elimize bir şeyler verdi. Önce mü-
saade ederseniz bu kurumun görü-
şünü, yani resmi görüşümü söyle-
yeyim, ama daha sonra muhakkak
şahsi görüşüm için de fırsat verirse-
niz onları da anlatmaya çalışacağım.
Öncelikle Türk Eğitim Derneğinin
düşünce kuruluşu olan TEDMEM’in
organize ettiği V. Uluslararası Eği-
146
tim Forumu’nun organizasyonunda
emeği geçen herkese çok teşekkür
ediyorum. Bu önemli organizasyona
katkı sunan herkese de şükranlarımı
sunuyorum.
Değerli katılımcılar; malumunuz ol-
duğu üzere teknolojinin, hayatımızı
birçok yönüyle kolaylaştırdığı, ço-
ğumuzun kabul edeceği bir gerçek.
Yine bilindiği gibi, COVID-19 salgını
ile yıllar sürecek teknolojik dönü-
şüm, aylar içinde gerçekleşti. Okul-
larda dersler dijital ortamlara, tele-
vizyon ekranlarına taşındı ve eğitim
aksamadan devam etti. İş hayatında
toplantılar, video konferans yön-
temiyle yapılmaya başlandı. Özel-
likle evlerimizde kalmak zorunda
kaldığımız süre boyunca büyük-kü-
çük herkes farkına varmadan dijital
obezite kavramıyla tanıştı. Bu arada
obeziteyi tarif etmek lazım. Az önce
Selçuk Bey, bu ismi ben buldum
dedi. Ben kendisini tebrik ediyo-
rum. Obezite nedir? Vücuttaki yağ
kütlesinin, yağ olmayan kütleden
fazla olmasıdır. Şekil A’da görüldü-
ğü gibi. Onun için demek ki obez
olmamak için yeterli miktarda ve
kaliteli beslenmek gerekiyor. O za-
man teknolojide de yeterli miktarda
ve kalitede teknolojiyi kullanmamız
gerekiyor. Her birimizin ekran ba-
şında harcadığı süreler, teknolojiye
bağımlılığımız hiç olmadığı kadar
bu salgın döneminde arttı. Dijital
obezite, yeni bir kavram olarak ha-
yatımıza girmiş gibi gözükse de as-
lında internetin ve sosyal medyanın
hayatımıza girişi ile birlikte bizleri
derinden etkilemeye başladığını da
söyleyebiliriz. Salgın, bu işin adının
konulmasını hızlandırdı sadece.
Değerli katılımcılar; COVID-19 sü-
resinde eğitimin dijital ortama ta-
şınması ve çalışma hayatında esnek
çalışma modellerinin benimsenme-
si, beraberinde kolaylıklar ve zorluk-
lar da getirmiştir. Yani hem iyi tarafı
var; kötü tarafı var. Şahsi görüşümü
de söyleyeceğim inşallah. Dijital
teknolojilerin bu süreçte gereğin-
den fazla kullanılması, dijital obe-
zitenin tetiklenmesine neden ol-
muştur. Teknoloji her alanda bizim
destekçimizdir. Ancak bütün hayatı
ona entegre etmenin de doğru ol-
mayacağı kanısındayım. Bakınız;
her şeyin dijital araçlar üzerinden
yapılabileceğini düşünen ve sadece
dijital becerilerin yeterli olacağını
düşünen bir Z kuşağı, yani bir ne-
sil geliyor. Bu gençler, geleneksel
sektörlerde istihdam olanaklarını
değerlendirmek yerine daha esnek
çalışmak istiyor, çalışma saatlerini
kendileri belirlemek istiyor. Birkaç iş
yerinde çalışarak kazancını da artır-
mak istiyor ki bu doğru.
2013 yılıydı, Sayın Babacan o zaman
başbakan yardımcısıydı. Beraber
Amerika’da Silikon Vadisi’ni gezmiş-
tik. Oradaki gençlerin çalışma me-
kanlarını ve çalışma stillerini gördü-
ğümde ben önce hayret etmiştim.
Çünkü bizim jenerasyonumuzda
böyle bir şey yoktu. Ama şimdiki ne-
silde bu var, olacaktır da. Ancak az
önce Hakan Bey’in de söylediği gibi,
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU İŞ DÜNYASI VE DİJİTALLEŞME

ailesine de zaman ayırarak, kendisi-
nin de sağlığı ve geleceği açısından
kendisine de zaman ayırarak bunları
yaparsa inanın ki hem kendisi için
hem ülke için hem bizim için çok
önemlidir diye düşünüyorum. Esnek
çalışma talebi, bir anlamda iş verim-
liliğini maksimize ederken öte yan-
dan dijital obezite başta olmak üze-
re birçok sorunu tetikliyor. Değişim
süreçlerinin dengeli yürütülmesi ve
dikkatlice yönetilmesi işte bu nok-
tada önem kazanıyor.
İş dünyasının çatı kuruluşu TOBB
olarak bizler de salgın ile beraber
bu dijital dönüşüme ayak uydurduk.
Teknolojik alt yapımızı yeniledik.
Salgının başlamasıyla birlikte tüm
toplantı ve organizasyonlarımızı vi-
deo konferans yöntemi ile gerçek-
leştirmeyi başardık. Ancak bu süreci
dengeli yönetmeye çalışıyoruz. Biz
dün çok büyük bir teknoloji ortaya
koyarak Zoom üzerinden bir genel
kurul yaptık. Tüm genel kurulla bir
oylama yaparak, 3 bin kişinin katılı-
mını sağlayarak çok büyük bir orga-
nizasyonu dün bu saatlerde bitirdik.
Çok büyük bir başarıydı. Ama biz
Odalar Birliği olarak teknolojiye kar-
şı değiliz. Fazlasının da doğru olma-
dığına inanıyoruz. Bu anlamda her
alanda tecrübelerimizi, birikimimizi
kullanmaya ve aktarmaya çalışıyo-
ruz. Yeni projeler ile elimizden geldi-
ğince ülkemizin geleceğine katkıda
bulunmaya çalışıyoruz.
kullanıyor. Dünyada sosyal medya
platformlarını en çok kullanan ülke-
ler arasındayız. Dijital dünyadaki her
gelişmeyi biliyoruz, takip ediyoruz.
Dünya ekonomisinin yönünü tek-
nolojik gelişmeler belirliyor, bunu da
biliyoruz. Ama tüm bu teknolojiyi
iş üretmek, işimizi geliştirmek için
değil çoğunlukla ne yazık ki laf üret-
mek için kullanıyoruz. Az önce Ha-
kan Bey’in de söylediği, ifade etmek
istediği; işte bunu tersine çevirmek,
girişimcileri ve KOBİ’leri iş yapmak
üzere dijital ortama taşımak isti-
yoruz. Artık herkes işini, ticaretini,
sosyal hayatını sanal ortamlara kay-
dırıyor. İçinde bulunduğumuz devir,
dijitalleşme devri. Bizim, bu değişi-
mi kaçırmadan adapte olmamız la-
zım. Böylece bütün dünyaya tek bir
tuşla ulaşabiliriz.
Özel sektörün dijitalleşmesi ve yeni
nesil girişimciliğin gelişmesini he-
defliyor ve bunun için de çalışıyo-
ruz. Her şeyi devletten bekleme dö-
nemi bitti. Eğitimden sağlığa birçok
alanda özel sektör ve sivil toplum
kuruluşlarının üzerine düşeni de ya-
pıyoruz. TOBB olarak dünyanın en
büyük küresel teknoloji firmalarıyla
bu kapsamda projeler üretiyor, sos-
yal medya platformlarını ve dijital
dünyayı nasıl etkili kullanabilece-
ğimizi anlatıyoruz. Bu platformda
satış yapmaktan reklam vermeye,
daha görünür olmaktan pazar bul-
maya kadar birçok alanda öğrencile-
rimizin ve girişimcilerimizin yetkin-
liklerini de artırıyoruz. Sadece salgın
döneminde on binlerce kişiye ulaş-
tık. Öğrencilerimiz girişimci oldu,
girişimcilerimiz de ihracatçı oldu.
Yani sınırları da aştık.
Ben çok kabul etmesem de bizler
biraz yaşlandık, süreci çok iyi takip
edemiyoruz. Ama bir şeyi özellikle
vurgulayarak sözlerime de son ver-
mek istiyorum. Gençler teknolojiyi

Bakınız Türkiye’nin yüzde 93’ü mobil

cihaz, yüzde 63’ü de sosyal medya

147
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU İŞ DÜNYASI VE DİJİTALLEŞME
çok yakından takip ediyor, bunu bi-
liyoruz. Teknolojiyi hayatlarının her
noktasında aktif olarak kullandıkla-
rını da biliyoruz. Sosyal hayatları, iş
hayatları ve aile hayatlarının büyük
bir kısmı teknoloji ve dijitalleşme
üzerine şekilleniyor. Gençlerimi-
zin dijital çağa ayak uydurması ve
kendilerini geliştirmeleri için tek-
nolojinin bir amaç değil, araç oldu-
ğunu anlatarak onlara da rehberlik
etmeliyiz. Dünya farklı bir döneme
girerken bizlerin oturup bekleme
gibi bir lüksü yok. Ülkemizi bir adım
öteye taşıyacak gençler ve ardından
bizlerin de aynı azim ve gayretle
dijitalleşmenin faydalarını, katkı-
larını benimsemesi, gelecek adına
olmazsa olmazımızdır. Bu vesile ile
beni davet ettiğiniz için şükranları-
mı sunuyor, tüm katılımcılara teşek-
kür ediyor, hepinizi saygı ve sevgi ile
selamlıyorum.
148
- Hakan Ateş: Çok teşekkür ederiz.
Sayın Başkan, Sayın Yavuz. Şimdi biz
bu resmi görüşünüzü dinledik. Şahsi
görüşünüze geçeceğim. İkinci turda
müsaade ederseniz bu konuyu aça-
cağız. Ancak ben bir Sayın Pehliva-
noğlu’na ve beşincisi düzenlenen
bu güzel Forumu, paneller dizisini,
çalıştay gibi düzenleyenlere çok te-
şekkür ediyorum. Bakınız, bir önceki
panelde bütün siyasi parti temsilci-
leri vardı. Sabah da maalesef uçak
gecikmesi ile benim yetişemediğim
muazzam bir çağrılı konuşma oldu-
ğunu duydum. Siyasi partiler paneli
de bütün meclisin aşağı yukarı arit-
metiğinin tamamını temsil eden bir
paneldi. Burada da iş dünyasının çatı
örgütü TOBB, MÜSİAD ve TÜSİAD
var. Böylelikle de kapsayıcılık an-
lamında ve bağlantılılık anlamında
çok güzel bir örnek vermiş Sayın
Başkan. Bir kere daha teşekkür edi-
yorum.
Biz bankalar hancıdır, iş adamları
yolcudur. Hep onlara kendimizi ter-
cih ettirmeye çalışırız. Ama giderek
bizim bankacılık işi de değişti. Bizim
soframıza yeni yeni bir sürü adaylar
geldi, halen de geliyor. Getir, Götür,
Trendyol falan derken -ki onları da
saygıyla anıyorum, biliyorsunuz ar-
tık unicorn dedikleri bir milyarlık
dolarlık şirketler konumundalar-
Türkiye’miz de bunları yaratabiliyor.
Ama buna karşı Bill Gates demiş ki
“Bankacılık lazımdır ama bankacılar
gerekli olmayabilir”. Biz artık görün-
mez ve gömülü haldeyiz. Embedded
diyorlar, yani biz artık sizin cebiniz-
deyiz. Telefonunuzda bile olmaya
korkuyoruz artık. Artık zamanında
cevap vermiyorsunuz diye BDDK
bize ceza yazıyor. 20 saniyede %80
çağrıyı cevaplamamız lazım. Hepi-
miz de onun alt yapılarını, tedbir-
lerini hazırlıyoruz. Velhasıl biz ban-
kacılık sektörü olarak iş dünyasına
şemsiye gibi bakıyoruz ama TOBB
hepimize şemsiye gibi bakıyor.
Ben buradan Sayın Yılmaz’a dön-
mek istiyorum. Sayın Dr. Savaş
Yılmaz MÜSİAD Planlama Eğitim
ve Kültür Komisyonu Başkanı. Ken-
disi aslında bizim meslektaşımız. Fi-
nansal analist olarak başlayıp sonra
teftiş kurulunda, sonra iç kontrol
yönetiminde devam ettirmiş çalış-
malarını. Sonra uzunca bir dönem
2003-2011 yılları arasında Dünya
Bankasında danışman olarak görev
yapmış. Türkiye’nin yakın dönemde
gerçekleştirdiği en büyük dönüşüm
programı olan sağlık ve emeklilik
sisteminin yapısal olarak tamamen
dönüştüğü Sağlıkta Dönüşüm ve
Sosyal Güvenlik Reformu Projesi’nin
direktörlüğünü yürütmüş. 2011-2013
yılları arasında özel sektörde üst
düzey yöneticilik icra kurulu baş-
kanlığı yapmış ve 2018’e kadar Yeşi-
lay Cemiyetinin Kurucusu ve Genel
Müdürlük görevini yürütmüş. Sayın
Yılmaz, söz sizde buyurun.
✽

Dr. Savaş Yılmaz: Öncelikle TED
yönetimine teşekkür ediyorum.
Gerçekten çok stratejik bir karar al-
mışlar, biraz şehirden uzak bir yerde
organize edince bu etkinliği, bütün
konferansa da katılma fırsatımız
oldu. Yoksa kesinlikle başka işler
nedeniyle insanlar belki uzaklaşabi-
lirdi ama ben de çok istifade ettim,
özellikle ilk bölümde panelistlerden
çok istifade ettim. Ayrıca birçok eski
dostumuzu gördük. Çok kıymetli
mülkiyeden dekanımız Celal Göle
Hoca’yı uzun yıllar sonra gördüm.
Bu anlamda da çok mutlu oldum.
Dijital obezite konusuyla ilgili biraz
okuma yaparken neye odaklanaca-
ğımla ilgili biraz düşündüm. Çünkü
geçmişte bu dijital bağımlılık tara-
fında çok kafa da yordum, çok da
çalıştım. Yeşilay’ın klasik bağımlı-
lıklar olan sigara, alkol, uyuşturu-
cudan sonra bu dijital bağımlılık
konusunu gündemine almasına da
son dönemde vesile olmuştum. Zira
baktığınızda aslında süreç ve sonuç
itibarıyla insana, bir madde kullanı-
mıyla benzer şeyler yaşatıyor. Süre-
cine baktığımızda siz artık kontrolü
kaybediyorsunuz. Artık o sizi kont-
rol etmeye başlıyor. Normalde bir
uyuşturucu bağımlısı hijyen, iş di-
siplini, uyku gibi konularda sorunlar
yaşıyor. Teknoloji bağımlılığında da
benzer konularda sorun yaşanıyor.
Sonuç itibarıyla o kişi önce ailesin-
den kopuyor, sosyal çevresinden,
işinden derken benzer sonuçları
veriyor. Dolayısıyla bu konu son
dönemde çok önem ifade eden bir
konu olmaya başladı.
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU İŞ DÜNYASI VE DİJİTALLEŞME
- Hakan Ateş: Bir hastalık sayılmaya
başladı. Bu bir bağımlılık.
- Savaş Yılmaz: Dünya Sağlık Ör-
gütü de bunu bir hastalık, bağımlılık
olarak kendi literatürüne sokmuş
durumda. Ama özellikle 2018’den
sonra, kendi iş hayatıma atıldıktan
sonra da bu dijitalleşmenin hem di-
ğer sektörler için hem de bilgi tek-
nolojileri sektörleri için ne kadar
kıymetli bir şey olduğunu da bir ta-
raftan gördüm. Dolayısıyla o denge
konusu daha da önem kazanıyor.
Yani ifrat tefrit dediği gibi eskilerin,
bizim de ne vazgeçebileceğimiz ne
de hayatımızı tamamen ona ada-
yabileceğimiz bir durumda aslında Dr. Savaş Yılmaz
dijital.
MÜSİAD Planlama, Eğitim ve
Ama ekonomik açıdan baktığınızda Kültür Komisyonu Başkanı
da dünyadaki son dönemdeki büyü-
meyi en çok etkileyen ve tetikleyen ğü 200 milyar. 170-180 milyar TL’lik
şey aslında yine dijitalleşme ve tek- bir büyüklükten bahsediyoruz. Bu 5
nolojinin gelişimi. Sektör itibarıyla trilyon doları düşündüğümüzde çok
yaklaşık 5 trilyon dolarlık bir sektör- küçük bir rakam aslında. Ama ger-
den bahsediyoruz. Sadece bilgi tek- çekten de ciddi bir potansiyelimiz
nolojileri sektörü. Bir de onun diğer var burada. Biz buna da inanıyoruz.
sektörlere yaptığı ekonomik katkıyı
düşünürseniz korkunç bir ekonomik MÜSİAD olarak bizim üyelerimiz
büyüklükten bahsediyoruz aslında. ağırlıklı olarak küçük ve orta ölçekli
Hem MÜSİAD olarak hem Türki- işletmeler. Yaklaşık 12.500 üyemiz
ye olarak aslında odaklanmamız var. Biz bunların dijital dönüşümünü
gereken; iş dünyası için bu ekono- önemsediğimiz için bir dijital dö-
mik büyüklükten ne kadar pay al- nüşüm sektör kurulu oluşturduk ve
dığımız veya pay alacağımız. Hem burada sadece dijital sektörler de-
ekonomik getiri anlamında hem ğil aynı zamanda farklı sektörler de
de istihdam anlamında, buna biraz var. Özellikle biz salgın döneminde
odaklanmamız gerekiyor. İnceledi- şunu gördük; bu dönüşümü sağ-
ğimizde aslında çok büyük paylar layamazsanız satamıyorsunuz. En
almıyoruz. Bugün teknoloji sektörü- basitinden hizmet sektöründe mar-
nün Türkiye’deki yaklaşık büyüklü- ketseniz, bugün bir bakkalsanız in-
149
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU İŞ DÜNYASI VE DİJİTALLEŞME

sanların tüketim alışkanlıkları, alış-

veriş alışkanlıkları değiştiği için bir
şekilde entegre olmanız gerekiyor.
Bu dönüşümü sağlayabilen işletme-
ler ayakta kalabiliyor ve kendi eko-
nomik ağlarını büyütebiliyor. Bunun
farkına vararak bu dijital dönüşüm
işini önemli bir hedef olarak koyduk
ve bu anlamda da kendi üyelerimize
danışmanlık veren bir yapıya dönüş-
türdük.

Sektörel dünya enteresan; obezi-

te kavramı Türkiye için aslında çok
yerinde bir kavram. Sadece olumsuz
anlamda söylemiyorum. Bizim için
obezite bir tüketimi ifade ediyor as-
lında. Baktığınız zaman bir tüketim
bozukluğunu, bir tüketim mesele-
sini ifade ediyor. Maalesef bu bizim
dijitalde de aslında pozisyonumuzu
ifade ediyor. Yani biz orada biraz tü-
keticiyiz maalesef. Baktığınız zaman
dünyada internette vakit geçirme
süresi ortalama 2-2,5 saatse bizde
daha uzun. Bu sosyal medya plat-
formlarındaki kayıtlı kullanıcı sayı-
sında dünyada ilk üçteyiz. Örneğin,
sanal bitcoin çok gündem şu anda.
En çok işlem yapan ülkelerden biri-
yiz. Sabah öğrendim ilk Metaverse
derneği Türkiye’de kurulmuş. İnanıl-
maz bir tüketici konumundayız.
İş dünyası derneği olarak üretici po-
zisyonuna nasıl geçebiliriz, nasıl içe-
rik üretebiliriz, buna kafa yormamız
gerekiyor. Ve işletmelerimizin de
aslında birkaç boyutta etkilendiğini
görüyoruz. Endüstri 4.0’dan sonra
artık belki 5.0 konuşulmaya başlandı.
İnsansız teknolojilerin insan hayatı-
na girdiği ve gireceği bir dönemden
geçiyoruz. Bu dijitalleşmenin aslında
şöyle bir fırsat getirdiğini düşünüyo-
rum. Bazen bazı şeyleri yaşamadan
bir sonraki seviyeye geçme şansınız
da oluyor. Mesela örnek vereyim;
belki uçak motoru yapamadık ya da
uçak uçuramadık ama insansız hava
teknolojilerinde şu an dünya lideri
olabilecek bir pozisyondayız. Ya da
işte biz araba üretimiyle ilgili gele-
neksel motorlu ya da benzinli araç
üretiminde bir yol alamadık belki
ama elektrikli araç üretiminde bir
mesafe alıyoruz. Aslında bizim açı-
mızdan bu fırsatları da barındırıyor.
Çok karamsar olmak, bir şeyleri ka-
çırıyormuş gibi bir duyguya da düş-
memek gerekiyor. Bizim bu anlam-
daki fırsatları iyi değerlendirmemiz
gerekiyor.
Biz işletmelerin birkaç boyutta et-
kilendiğini düşünüyoruz ve bunlara
ilişkin hazırlıklar yapıyoruz. Üretim
boyutu; bu bildiğimiz gibi otomas-
yon süreçleri, nesnelerin interneti
gibi kavramlar. Burada birçok uzman
konuşmacılar bunları aktardı zaten,
oraya çok girmek istemiyorum. Bu-
rada ne yapmaya çalışıyoruz; firma-
larımızın bu kapasitelerini artırmaya
çalışıyoruz. Hele salgın ve salgın
sonrası yaşanan bu talep patlaması
ve arz ve tedarikteki sıkıntılar bizim
kapasitemizin daha çok artması ge-
rektiğini aslında gösterdi. Biz şu an
ekonomik olarak da zorluklar yaşı-
yoruz. Bizim aslında ihracat yapa-
mamamızın önündeki temel engelin
kur değil kapasite sorunu olduğunu
aslında görmek gerekiyor ve bu an-
lamda kapasitelerimizi geliştirme-
miz gerekiyor. Burada teknolojiden
faydalanacağız.
Son dönemde salgın yine bize gös-
terdi; özellikle pazarlama ve İK’da
firmaların ciddi anlamda dijital-
leşme süreçlerini çok etkin olarak
kullanması gerekiyor. Bugün maa-
lesef Türkiye istihdamda şöyle bir
durumla karşı karşıya: Ben aynı za-
manda Planlama, Kültür ve Eğitim

150

Komisyonu Başkanlığı yapıyorum ve
orada mesleki eğitimle ilgili de cid-
di gündemimiz var. Bizim eğitimle
istihdam arasındaki ilişkimiz maa-
lesef çok zayıf. Bunu aslında rakam-
lar da gösteriyor. Avrupa’da genç
ve eğitimli işsiz sayısı en fazla olan
ülkeyiz. Tam tersi bir durum var;
ilköğretim anlamında da en az işsi-
zin olduğu ülkeyiz. Yani bizim işsiz-
liğimiz eğitimle artıyor. Normalde
bunun tam tersi olması gerekirken
bizim işsizliğimiz maalesef eğitimle
artıyor. Burada o zaman sorun ne?
Sorun, biz eğitimli insanlara uygun
işleri bulamamamız. Çözümümüz
de ya eğitimli insanlara uygun iş
ortamlarını yaratmak ya da eğitimi
bırakmak. Eğitimi bırakmak olmaya-
cağına göre bizim tek şansımız var;
eğitimli insanlara çalışmak isteye-
cekleri, mutlu olacakları ve üretimi
artırabileceğimiz iş potansiyeli ya-
ratmak.
Diğer bir noktada da finans tara-
fında dijitalleşmenin işletmeleri
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU İŞ DÜNYASI VE DİJİTALLEŞME
çok etkilediğini ve olumlu anlamda
etkilediğini görüyoruz. Bugün öde-
me sistemlerinin bu kadar gelişmiş
olması bizim ihracatımızda ciddi
anlamda kolaylık oluyor. Biraz da
pratik hayattan bir şeyler anlatmak
istiyorum. Laleli, bavul ticaretinin
çok yoğun olduğu bir yer. Laleli İş
Adamları Derneği Başkanı ziya-
retimize geldi. İnanılmaz bir tica-
ret dönüyor şu anda ve bitcoinler
üzerinden. Özellikle Rusya ve Uk-
rayna’daki savaştan dolayı, bu pa-
raların transfer edilememesinden
dolayı inanılmaz bir işlem hacmine
ulaşmışlar. Şöyle anlatayım, ben de
bankacılık yaptım. 1998 yılında ilk
bankayla başladım iş hayatına. O
zaman, swiftler, Western Unionlar
vardı ve bir parayı transfer etmek
inanılmaz vakit alan ve masraflı işti.
Şimdi 30 saniyede coin transferi ya-
pabiliyorsunuz. Çok düşük marjlarla
bozdurabiliyorsunuz da. Bankacılık-
tan da daha iyi marjlar var.
- Hakan Ateş: Stable coin dedikleri,
80 binin üzerinde biliyorsunuz diji-
tal para var. Bitcoin, ethereum baş-
ta olmak üzere. Orada da çok aca-
yip krizler yaşanıyor. Bu da başka bir
dünya.
- Savaş Yılmaz: O da kendi risklerini
barındırıyor tabii. Ama bu anlamda
buna benzer ya da başka elektronik
ödeme sistemleri de var. Daha gü-
venlikli. Bunlara adapte olan işlet-
melerin satış ve pazarlama ağlarının
aslında daha genişlediğini, ihracat
potansiyellerinin daha yükseldiğini
görüyoruz. Bizim bu anlamda tüke-
ticiden üreticiye geçmemiz hem ih-
racatımız hem istihdamımız için çok
kıymetli. Buna yönelik çalışmamız
gerekiyor. Biz de bu anlamda hem
danışmanlık hem uygulama çalış-
malarını yürütüyoruz. Giriş olarak
böyle bir genel perspektif çizmek
istedim.
- Hakan Ateş: Çok teşekkür ederiz
Sayın Yılmaz. Şimdi panelistimiz Sa-
yın Barış Urhan’a geçiyorum. Ken-
disi 10 yıla yakın süredir TÜSİAD
Ankara Temsilcisi. Türkiye Büyük
Millet Meclisi, Bakanlıklar, Cum-
hurbaşkanlığı, yabancı misyonlar ve
muadil kuruluşlara ilişkin alanlarda
çalışmalar yürütmüş. Aynı zamanda
akademik çalışmalarına da devam
eden Sayın Urhan’ın yayınlanan bir-
çok makalesi var. “Hayatın İçindeki
İktisat” isimli bir kitabı yakınlarda
yayınlandı. Buyurun Sayın Urhan.
✽
151
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU İŞ DÜNYASI VE DİJİTALLEŞME
Barış Urhan
TÜSİAD Ankara Temsilcisi
Teşekkürler. Hepiniz hoş geldiniz,
biz de hoş geldik.
Şimdi bugün tabii son oturumun
son konuşmacısıyım. Sanıyorum
izleyicilerimiz hem düşünmekten
hem dinlemekten yorgun ve bitap
düşmüş ama ısrarla burada. Benim
durumum da şu; bugün benim do-
ğum günümmüş ama ben onu unut-
muşum. Şöyle unutmuşum; hafta
başında konferansla ilgili çalışırken
günleri karıştırdım, yarın zannedi-
yordum. Son oturumun son konuş-
macısı olarak buradan sonra doğum
günü yemeği gibi bir kutlamaya gi-
deceğim (gülüyor).
O yüzden ben doğrudan iş dünyası
diye başlamak ya da böyle anlatmak
yerine birlikte biraz düşünelim iste-
152
rim. Düşünerek adım adım gidelim
ve ben araya iş dünyası kısımlarını
ekleyeyim. Bu konferansın da mer-
kezinde eğitim olduğu için bu mese-
lede analitik düşünme önemli. Her
alanda analitik düşünme önemli.
Basit bir soruyla birlikte başlayalım.
Başarısız bir öğrenci var ve sorumuz
şu; bu öğrenci neden başarısız? Aklı-
mıza cevap olarak ne gelir? Dersine
çalışmıyordur, canı sıkkındır, dersi
sevmiyordur, okulunu sevmiyordur
gibi böyle parçalı şeyler söyleriz.
Ama biz buna analitik bir bakış açı-
sıyla baktığımızda şunlarla başlarız.
Bütünü parçalara böldüğümüzde
deriz ki; kendisinden kaynaklanan
sebepler olabilir, ailesinden kay-
naklanan sebepler olabilir, okuldan
kaynaklanan sebepler olabilir, sos-
yal çevreden kaynaklanan sebepler
olabilir ve diğerleri, buralara yerleş-
tiremediklerimiz.
Peki analitik düşünmenin adımları
neler? Bir; araştırma yapacağız bu
sorunun kaynaklarını analiz edece-
ğiz, bütün bunları yapmak için de
eleştirel düşünmeye ihtiyacımız var.
Aslında konferansın varlık sebebi
bu anlamda eğitime dayanıyor. Bu
sebeple aslında dijitalleşmeyi konu-
şurken daha kapsamlı olarak bütün
bu süreçleri ele almak gerekiyor.
Bizim bu süreçler ve Türkiye’nin
geleceğine dair bir raporumuz var.
Ben o raporu getirdim. Raporumu-
zun adı “Yeni Bir Anlayışla Gelece-
ği İnşa”. Bu, iki yılı aşkın bir süredir
üzerinde çalıştığımız bir rapordur.
Raporu web sitesi olan https://
www.gelecegiinsa.org’dan indire-
bilirsiniz. Bu raporun alt başlıkları
var: İnsan, bilim ve kurumlar. Yani
bu ana başlıklar üzerinden tartıştığı-
mız bir mesele bu. Ve ancak bu üç
ayak birlikte hareket ederse; insan,
bilim ve kurumlar bir arada hareket
ederse, biz yeni bir anlayışla gelece-
ği inşa edebileceğimize inanıyoruz
TÜSİAD olarak. Bu noktada konfe-
ransın temasıyla da uyumlu olarak
ben biraz insan ve bilim kısmından
bahsetmek istiyorum.
Şimdi dijital obeziteye dair; kavram,
içerik, süreçler, özellikle psikolojik
sıkıntılarına dair birçok sunum din-
lediniz. Ben konuşmanın başında
analitik düşünme ve bunun teknik-
lerinden, araçlarından, süreçlerin-
den bahsetmiştim. Bunlar neydi;
araştırma, analiz etme ve eleştirel
düşünme. Bütün bunlar için kesin-
tisiz bir zaman dilimine ihtiyacı var
bireyin ki yoğunlaşabilsin, konsant-
re olabilsin. İşte bir şekilde odak-
lanmamız lazım. Sürekli kesilirse,
bölünürse biz bunu yapamayız. Peki
mobil teknolojilerin varlığı şu anda
belirgin. Hepimizin elinde telefonlar
var. 20-30 yıl geriye gidelim; mo-
bil teknolojiler yok, evde oturuyo-
ruz, ani bir elektrik kesintisi oldu,
ne olur? Sohbet başlar, konuşmaya
başlarız. Şu anda çağımızda bu ke-
sintinin olmadığı yer cep telefonla-
rı. Yani iletişim teknolojilerinde cep
telefonları kesilmiyor. Peki şu anda
en büyük kaygımız ne, bu durumda
neyin bitmesi? Ekmeğin bitmesi mi,
elektriğin, suyun bitmesi mi, benzi-
nin bitmesi mi, yoksa şarjın bitme-
si mi? Telefonun şarjının bitmesi

en büyük kaygımız. Şu konuşmayı
sanıyorum hepimiz yaşamışızdır.
“Şarjımın son %1’i, ben sana dıt dıtt
dıtt…” Ondan sonra konuşma biter
ya da telefon kesilir. En büyük kay-
gımız o. Şarj bitti, iş bitti. Niye böyle
düşünüyoruz çünkü koskoca bir dün-
yanın kapıları kapanıyor. Twitter yok,
Facebook like yok, Instagram’da tbt
yok TikTok’ta komik videolar yok.
Koca bir dünya kapanmış oluyor
şarjımız bittiği zaman. Bunların hiç
birisi yok. İşte dijitalleşmenin insan
boyutunda bu var; yoksunluk. Şimdi
bu insan boyutu.
Diğer tarafta mesleki alanlar, mes-
leki bilimler, okul öncesi eğitim ve
hatta yaşam boyu eğitim kavram-
ları çerçevesinde yetkin bir insan
kaynağına ihtiyacımız var. Katma
değer yaratan orta ve ileri tekno-
loji endüstrilerinin toplam üretim
içerisinde üretimi artan bir Türkiye
idealimiz var. Bir taraftan tüketen
tüketim sürecinin risklerini dengele-
mek istiyoruz. Bu süreçteyiz. Diğer
taraftan da bu dijital üretimin bir fır-
sat penceresi var. Onu değerlendir-
memiz lazım. Bakın bugün 1990’lar-
da %26’larda olan toplam imalat
sanayi içerisindeki orta ve ileri tek-
noloji endüstrilerimizin payı bugün
%35-40’larda. Ama Güney Kore’de
bu rakam %65-70’lerde. Daha gide-
cek yolumuz var.
Biz neler yapıyoruz TÜSİAD ola-
rak? Eğitim çalışma grubumuzun
birçok raporunda temel bilimlerin,
STEM’in, dijitalleşmeyle uyumlu
eğitim müfredatlarının, bu müfre-
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU İŞ DÜNYASI VE DİJİTALLEŞME
datlarda robotik ve kodlama eğiti-
minin önemine değiniyoruz. Hatta
bu süreçlerin artık okul öncesi dö-
nemlerde dikkate alınması gere-
ken süreçler olduğunu söylüyoruz.
Hatta bunu bir adım daha ileri gö-
türüyoruz; biraz da dijital obezite-
nin riskleriyle de ilintili olarak bunu
paylaşabilirim; sosyal ve duygusal
öğrenme becerileri diyoruz. Bu ko-
nuda bir raporumuz yayınlandı. Bu
beceriler neler? Yaratıcı düşünme,
öz yönetim, ekip çalışması, zaman
yönetimi gibi beceriler de lazım.
Bunlara dair de çalışmalar lazım.
Bu raporlarımızın tamamını biz bü-
tün politika yapıcılarla paylaşıyoruz.
Türkiye’nin rekabet gücünü artıra-
cağını düşündüğümüz tüm bu sü-
reçleri paylaşıyoruz.
Konunun bir de uygulama boyutu
var. Yani böyle bir insan kaynağımız
var, bu nitelikli insan kaynağı ne ya-
pacak? Bunu yetiştirdik, buna uygun
çalışma koşulları, alanlar, ortam la-
zım. Firmaların dönüşümü ve bu
dönüşüme adapte olan, firmalara
yön veren şirketlere de ihtiyacımız
var. Yeni teknolojileri üretme niye-
tiyle yola çıkmış, üreten, geleceğe
yön veren şirketlere ihtiyacımız var.
Bu noktada TÜSİAD’ın 10 yılı aşkın
süredir “Bu Gençlikte İş Var” yarış-
ması var. Gençlerimizin girişimciliğe
odaklanması için girişimciliği tanı-
ması, bilmesi, öğrenmesi, mentör-
lük alması, kendi şirketlerini kurması
için ve bir de sanayide dijital dönü-
şümü hızlandırıcı programımız var.
Burada teknoloji üreten firmalarla
buna ihtiyaç duyan firmaları eşleş-
tiriyoruz. Bunların detaylarına gir-
meyeceğim. Sayfamızda var. Özetle
söylersem; bu süreç insan, bilim ve
bu noktada detaylarına girmediğim
kurumlar, bu üç ayağın birlikte iliş-
kisi içinde mümkün olabilecek bir
süreci getiriyor. Eğer sanayide dijital
153
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU İŞ DÜNYASI VE DİJİTALLEŞME
dönüşümün katma değerinden isti-
fade etmek istiyorsak; insan, bilim
ve kurumlar alanına odaklanmamız
ve hepsiyle eş anlı olarak hareket
etmemiz gerekiyor. Çok teşekkür
ederim.
✽ oldu, bunu çarptı öldürdü. Bunun
- Hakan Ateş: Çok teşekkür ediyo-
ruz. Şimdi her ne kadar isimleri te-
zatsa da Barış ve Savaş Bey de aynı
eğitim düzleminde birleşiyorlar (gü-
lüyor).
İster KOBİ’ler düzeyinde olsun is-
ter öğrencilikten bu yana olsun;
dijitalin doğru kullanımından bah-
sediyoruz değil mi? Herkes bir “Di-
jitalden kaçamayız, bunsuz olmaz,
salgın de bize zorla da olsa öğret-
ti” diyor. Ama bunun biraz da etik
tarafı da var. Etik kurumsal yöne-
tişimde 4 temel ilkeyle açıklanı-
yor hepinizin bildiği gibi. Birincisi,
saydamlık, şeffaf olabilmek. İkin-
cisi, hesap verebilmek. Üçüncüsü,
sorumluluk almak. Sonuncusu ise
adil olmak. Biz dijital tarafa bu şem-
siyeyi uygulayabiliriz çünkü altın ku-
raldır, hiçbir zaman değişmez.
Mesela bankacılıkta kredi verme-
nin 5 K’sı ya da 5 C’si vardır; 5 K hiç
değişmez Cenevizlilerden bu yana.
Sanıyorum burada da değerler sis-
teminin üzerine doğru oturması
lazım. Şimdi Faik Başkanım, bir ta-
raftan da işler çok değişti. Bunun
getirdiği bazı yolsuzluklardan bah-
settim az evvel. Büyük paraları ça-
lanlar var, ceza kanununda dünya-
da bunun yeri yok. Ya da elektrikli
arabadan bahsedildi, elektrikli araba
154
çarptığında sorumlu kimdir, kurum
mu? Kim sigortalayacak bunu? Ya da
diyebilir mi ki benim buradaki alıcı
arızalanmış, gecikmeyle geldi bana.
Orada çocuk oldu Allah muhafaza
veya köpek oldu veya bisikletli biri
cezasını kime vereceğiz gibi olayın
sosyal, hukuki, kültürel başta olmak
üzere bir sürü boyutu var. Peki bu
şemsiyeden baktığımızda sizce ha-
dise nedir?
Bir taraftan da diyoruz ki biz burada
sömürülen olmayalım, sadece tü-
keten olmayalım. Saatlerimizi ora-
da geçiriyoruz, Bitcoin en çok biz
oynuyoruz dediniz, değil mi? Ama
biliyoruz ki 80 bin bitcoinin %80’i
Çin’de üretiliyor. Biz de bunu alıp
satıp para kazanmaya çalışıyoruz.
Şimdi tamam dronelarda güzel bir
örneğimiz var, savunma sanayiinde.
Bunları nasıl çoğaltabiliriz? İkincisi
de sadece bu işe körü körüne, obez
derecede saplanıp sayın MÜSİAD
temsilcimizin de söylediği gibi, bu-
nun bir bağımlılık haline gelip bir
hastalık haline dönüşmesini nasıl
engelleriz?
- Faik Yavuz: Öncelikle son cümle-
nizden başlayayım; kredi verirken 5
K dediniz, şimdi bu kalıplaşmış bir
sistem, sisteme giriyorsunuz size ne
verirlerse kategorilendiriyor. Oysaki
kredide bir his var. İnsanın hislerini
oraya katmazsanız, tamamen maki-
neye bağlarsanız, yanılabilirsiniz.
- Hakan Ateş: Başkanım şahane
bir noktaya değindiniz. 5 C İngiliz-
ceden gelme, ilk C; karakter, yani
kişiliktir. Ondan sonra teminat, ka-
pasite, şartlar gibi gider. Karakter
de gözünün içine baktığınızda bana
geri ödemeye niyeti var mı? Dünya-
da yalnızca bir esnaf var sattığı malı
geri isteyen; bankacılar. Biz para
veririz ama bu parayı vaktinde geri
isteriz ki mevduatın karşılığını öde-
yelim.
- Faik Yavuz: Sizin o cümlenize ce-
vap olsun diye söyledim biraz da.
Muhakkak o kredide hislerinizi kat-
manız lazım. Aksi halde olmaz. Şu an
dünyada çok hızlı bir şekilde maki-
neleşiyoruz, dijitalleşiyoruz. Tekno-
lojiye karşı değilim. Artık bu çağda
dünyada kabul edilemez ben karşı-
yım demek. Ancak az önce siyasile-
rin konuşmalarından da çıkarttığım;
teknolojinin esiri olmamak, bağımlı
hale gelmemek. Şimdi insani ilişki-
ler bitiyor, elektrik gittiğinde ya da
şarjınız bittiğinde dünyayla ilişkiniz
kesiliyor. Bizim jenerasyonumuz-
da biz bazı şeyleri yaşadık. Gençler
bunu yaşamadılar belki ama bizde
sohbetler olurdu, oturulurdu, kom-
şu komşuya giderdi, ilişkiler devam
ederdi, insani ilişkiler vardı, diya-
loglar vardı. Şu an ben evde hanım
bir odada elinde bir telefon, ben bir
odada elimde bir telefon. O bir te-
levizyon seyrediyor, ben başka bir
televizyon seyrediyorum. Ben bir
bilgisayarın başındayım, o başka bir
bilgisayarın başında. Ben kendimi
örnek göstereyim de. Bu insani iliş-
kileri bitiriyoruz. Biz insani ilişkileri
bitirmeden teknolojiyi tabii ki kulla-
nacağız.

İş alemi olarak düşünün, çok hızlı bir
şekilde kırsal alandan kentleşme-
ye giden bir süreç yaşıyoruz. İstan-
bul’da yaşıyorsunuz örneğin; iş yeri
sahibisiniz, karşı tarafta bir işiniz
var, 3 saatiniz gidiyor. Oysaki dijital-
leşme neticesinde, eğer iyi organize
olmuşsanız 5 dakikada alıyorsunuz
bir evrakı. Dünya nüfusu arttıkça
işlerinizi oturduğunuz yerde bilgisa-
yarınızla yapmanız kadar iyi bir şey
yok. Ancak dediğim gibi aile ilişkile-
rinizi, hatta sağlıkla ilgili sorunlarını-
zı, gençler oturuyor bir koltuğun üs-
tüne akşama kadar 24 saat koltukta
oturuyorlar.
- Hakan Ateş: Başkanım çok özür
dilerim, buradan sohbet şekline
dönüştürelim. Benim oğlum 33 ya-
şında, Robert Kolejini bitirdi, şimdi
bir güldürü programına script yazı-
yor. Fakat sırf bilgisayarda aşırı saat
harcamaktan maalesef, çok ciddi bir
bel ameliyatı geçirdi. İnsanın ergo-
nomisine aykırı.
Ben şimdi Savaş ve Barış Beylere
birlikte sormak istiyorum: TÜSİ-
AD üyesi olsun daha büyük çapta,
MÜSİAD üyesi orta, büyük, küçük
çapta; bunlar ne yapacak? Şimdi bir
de şöyle mesela Getir gibi, Amazon
gibi markalar diyelim, bunlar gide-
rek oligapolistik, kartelleşen, mo-
nopolleşen yapılara dönüşüyor. Me-
sela reklam mecrasında Google’ın
hakimiyetini kim inkâr edebilir ya da
YouTube’da? Bu monopolleşmede
marjlar, kâr marjı tabii, büyük ölçüde
bunlara gider oldu. X dijital dağıtım
şirketinin bir lokantadan %30’larda
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU İŞ DÜNYASI VE DİJİTALLEŞME
pay aldığını görüyoruz, felaket. Bu
emeğimizi bir anlamda sömürüyor.
Bunu yurt dışına kaptırmaktansa
yurt içinde olmasına ben tamamen
şeyim. Sadece imalat değil satışta,
pazarlamada da adam fındık üreti-
yor, o fındığını İstanbul’da satabilir.
Neyle? İşte bu dijital platformlarla.
Bir tanesini biz kurduk şimdi. Bunla-
rın bir de etik tarafı var. Bunlara de-
ğinerek bizim değerler sisteminde
dijitali nasıl oturtabiliriz?
- Savaş Yılmaz: Sizin de dediğiniz
gibi aslında her yenilik yeni sektör-
ler de getiriyor beraberinde. İşte
ticaret e-ticarete dönüyor ya da
hizmetler e- hizmet şeklinde olu-
yor. Ya da işin corruption tarafında
da ciddi bir siber güvenlik sorunları
oluyor. Dijital okuryazarlık dediği-
miz aslında sadece vatandaşı oraya
hazırlamak değil, işletmeleri de bu
dünyaya hazırlamakla ilgili bir şey,
yani bizim işletmelerimizi bu yeni
dünyaya hazırlamamız gerekiyor.
Bugün ben aynı zamanda tarım-
la da uğraşıyorum, topraksız tarım
yapıyoruz biz. Şu an ben buradan,
bilgisayarımdan, bugünkü suyunu,
gübresini atabiliyorum. Bu bir oyun
değil, Metaverse değil. Gerçekten o
otomasyon ve bilgi teknolojileriy-
le sulama işlemini, gübrelemesini,
ilacını her şeyini yapabiliyorum ve
sonra da raporunu da alabiliyorum.
Bunlar müthiş şeyler. Bu işlerin ge-
lişmesi aslında tarımın business de-
diğimiz şeye dönüşmesi açısından
da çok kıymetli şeyler. Biz bunları
bugün yapamasaydık İstanbul’da-
ki bir yatırımcının gidip tarım işine
girmesi ve oradan bir şey beklemesi
çok mümkün olmayacaktı. Bunlar
fırsatlar. Ben her zaman şunu söy-
lüyorum; bu fırsatlar dünyasında biz
Türkiye olarak, ülke olarak ne kadar
üretici olabilirsek.
155
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU İŞ DÜNYASI VE DİJİTALLEŞME
Maalesef bu tarım işinden örnek
vereyim; herhangi bir otomasyon
sistemiyle ilgili Türk üretici bulmak
çok zor. Biz bunları hep ithal ediyo-
ruz. Ya da bu yazılımla ilgili ciddi an-
lamda başarılı örnekleri çoğaltma-
mız gerekiyor. Yerli malı kullanmak
isterim, Türklerin ürettiği şeyleri
kullanmak isterim. İsrail, Hollanda,
Hindistan’dan daha ucuz olacaktır.
Bizim bu basınçlı sulama sistemi
dediğimiz boruyu biz yurt dışından
getiriyoruz, çok zor bir şey değil ki
bu. Biz bunun daha geleneksel olan-
larını üretebiliyoruz. İşte sabahki
sunumda da diyordu; belki 2030’da
mevcut işlerin %70’ini biz göreme-
yeceğiz. Bu normal bir şey bu dö-
nüşüm hızına göre. Dünyada son iki
yılda üretilen bilgi, dünyanın insan-
lık tarihinde üretilen bilgi kadardır.
Böyle bir üretimin olduğu yerde 10-
15 yıl çok uzun bir süre zaten. Zaten
biz de değişiyoruz, gençlerin de ka-
156
ramsar olmaması ve paniklememesi
gerekiyor. İster istemez değişiyoruz.
- Hakan Ateş: Savaş Bey ben bu
noktada bir şey diyeceğim. Yeşi-
lay da çok önemli bir kurum, mad-
de bağımlılıkları için de çalışmaları
var. Burada hakikaten teknolojinin
de bir bağımlılığı var. Buna da bir
dal açıp psikiyatristler, herhâlde
bu alanlarda da eğitim görüp artık,
çocuklarımızda sıkıntı varsa bunları
tedavi edecekler, değil mi? Çünkü
ihtiyaç var buna benim gördüğüm.
- Savaş Yılmaz: İnanılmaz. Bağımlı-
lık dediğimiz şey en basit anlamda
şu; eğer sizin hayatınızı kontrol et-
meye başlıyorsa bağımlılıktan söz
ediyoruz.
- Hakan Ateş: İntihar ettiriyor. Bir
oyun var şimdi vermeyelim adını
reklam olmasın. Çocuğa diyor ki;
senin bugün görevin şu, şu, şu; son-
ra da kendini öldürüyor çocuk bunu
görüyoruz.
- Savaş Yılmaz: Çok ciddi fiziksel
ve ruhsal şeylere neden oluyor. Like
klinikleri var mesela Orta Avrupa’da.
Facebook ya da Instagram’daki be-
ğenilmeme yüzünden bunalıma gi-
riyor çocuklar. Ya da FOMO (fear
of missing out) dediğimiz bir şeyi
kaçırma duygusu. Orada bir şey ka-
çırırım, bir haber kaçırırım, bir video
kaçırırım diye bu duygularla insanla-
rın depresif şeylere girdiği durumlar
var. Bunlarla ilgili ciddi tedavi meto-
dolojileri de var. Bizim çocuklarımızı
da bunlardan korumak için aslında
fonksiyonel kullanımı öğretmemiz
gerekiyor. Mesela şöyle diyeyim
size; bir insan sosyal medya uzma-
nıysa, burada bir üretim yapıyorsa 8
saat sosyal medyada olmasını sorun
olarak görmeyiz. Eğer buradan biz
fayda üretebiliyorsa ve onun doğru
kullanımını siber güvenlik anlamın-
da, etik anlamında, hukuksal şeyler
anlamında biliyorsa bu çocuklar ve
oradan bir bilgi ediniyorsa, fayda
elde ediyorsa, üretime dönük bir şey
elde ediyorsa, bence vakit geçirmesi
çok büyük sorun değil. Ama orada
sabahtan akşama kadar oyun oy-
nuyorsa ya da o videoları izliyorsa,
yanlış bazı durumların içine girebili-
yorsa çok büyük bir korku.
- Hakan Ateş: Hepimizin evindeki
vaka bu, şu anda var bu.
- Savaş Yılmaz: Maalesef bizim de
var. İş dünyasını etkileyen boyutu
da var. Mesela ben kendi yaşadığım
müşahhas bir örnek anlatayım, çok

ilginç bir örnek. Biz de öğreniyo-
ruz, bu süreçlerin toplumdaki yap-
tığı değişimleri öğreniyoruz. Hep
meşhur bir laf vardır son dönemde,
derler ki gençler çalışmak istemiyor.
Biz de işveren tarafında zaman za-
man bunu diyoruz. Mesela ben bir
ilana çıkıyorum, elli kişi başvuruyor.
Ben onlardan 10 kişiyi çağırıyorum
görüşmeye, 2 kişi geliyor. Benim
oğlum üniversiteye hazırlanıyor. Bir
gün kahvaltıda dedim ki Sümerler
zamanından beri varmış, tabletlerde
de yazarmış, şu gençler ah gençler.
Yani gençlerin ne kadar saygısız,
kötü olduğundan o zamanlar da
şikâyet ederlermiş. Biz de o yaşa gel-
dik herhâlde ya dedim. Nasıl iş bu?
İşsiziz diyorlar, gelmiyorlar görüş-
meye? Oğlum bana dedi ki “Baba,
kaçta çağırıyorsun görüşmeye?”. Biz
tabii alışmışız, İstanbul’da sabahın
köründe çıkıyoruz, hayata güneşin
ağarmasıyla başlıyoruz. Bankacılıkta
da öyleydi. “9’da çağırıyorum görüş-
meye” dedim oğluma. “Onları 11’de
çağır, bakalım kaç kişi geliyor?”dedi.
“Tamam” dedim. Ertesi görüşmeyi
11’den sonraya düzenledim. Onda
iki gelme oranı vardı, onda altıya
çıktı. Oğlum dedi ki “Baba, 2’de ça-
ğır”. Neden bunu söylüyorum? Bam-
başka bir yaşam alışkanlığı da oluşu-
yor aslında.
- Hakan Ateş: İnsanın biyolojisi hala
güneşle yatıp güneşle kalkmak. Gü-
neş doğunca kalkıp güneş batınca
yatmak.
- Savaş Yılmaz: Ama gençler gece
çok vakit geçiriyorlar.
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU İŞ DÜNYASI VE DİJİTALLEŞME
- Hakan Ateş: Ama bu sağlığa da
başka şekilde etkili oluyor.
- Savaş Yılmaz: Tabii burada şöyle
bir yöntemimiz var: Ben hep biraz
da proaktif tarafta olmayı tercih edi-
yorum. Mesela Çalışma Bakanlığına
biz MÜSİAD olarak bu asgari ücret
sisteminin tamamen değişmesini
önerdik. Bizim artık saatlik asgari
ücret, sektörel asgari ücret gibi şey-
leri konuşuyor ve hayata geçiriyor
olmamız lazım. Eğer bu gençler bu
yüzden istihdam hayatına katılmı-
yorsa, katılamıyorsa, bu bir engelse
istihdamın önünde, bizim bunu de-
ğiştirmemiz lazım. Bunu anlamamız
lazım ve örneğin 10’da başlatmamız
lazım işe. Ya da ne bileyim 11’de baş-
latmamız lazım.
- Hakan Ateş: Serbest mesailer var.
- Savaş Yılmaz: Dünya bu yöne doğ-
ru gidiyor. Biz mesela dijital sektör
tarafında şunu da yaşıyoruz. Birçok
arkadaşımız şunu yaşıyor. Uzaktan
çalışmayla inanılmaz bir iş gücü kay-
bı yaşıyor şu anda sektör. Yurt dışın-
dan adamlar 5 bin dolar veriyor, sizin
verdiğinizin 2 katına rahatlıkla çıka-
biliyor ve esnek çalışmayla da bu in-
san orada çalışabiliyor. Bizim de bu
esnek çalışma sistemini, yani mev-
zuatlarımızı da buna göre güncelle-
memiz gerekiyor. Vergilendirmesini,
primlendirmesini, hepsini buna göre
güncelleştirmemiz gerekiyor. Ar-
tık bu insanları, belki normal mesai
kavramından çıkartıp eser üretmesi
üzerine telifle ilgili mevzuatı, hepsi-
ni, bizim gerçekten değiştirmemiz
gerekiyor.
Bakın bizim en önemli avantajımız
demografik fırsat penceremiz. Ben
hep bunu vurguluyorum her yerde.
Bu genç nüfus ve bu kaçmak üze-
re. 50-60 yıllık bir süreç bu, biz bu-
nun 2006 gibi başladığını biliyoruz.
Onun belli bir oranı var, işte yaşlı
nüfusla genç nüfus arasındaki oran-
la ilgili bir tespiti var. Mesela Güney
Kore demografik fırsat penceresi-
ni çok iyi değerlendirmiş bir ülke.
Biz bu gençleri işte şunu yapmıyor,
bunu yapmıyor diye bir şekilde sis-
temin dışında tutmamamız lazım,
bunları içine almamız lazım ve bu-
nunla ilgili gerçekten devletin, sivil
toplumun, iş dünyasının değişiyorsa
değişmesi lazım. Gençleri üretime
katmamız gerekiyor.
- Hakan Ateş: Çok teşekkür ederim
Savaş Bey. Barış Bey sizin bu konuda
ilaveniz ne olabilir? Sizin de çok ilgi-
lendiğiniz, kitap yazdığınız konular.
- Barış Urhan: Şimdi bizim, TÜSİ-
AD’ın Dijital Türkiye Konferansı’nın
teması “oyunun kuralları değil,
kendisi değişti” idi. Mevzuat yapım
süreçlerinde hep oyun kuralları de-
ğişti derdik. Şimdi artık oyun de-
ğişti, farklı bir oyun var. Rahmetli
dedemle bir sohbet konusunda
şunu sormuştum; “Dede sen üçüncü
mevki posta treniyle ülkenin doğu-
sundan batısına 2,5-3 günde gittiğini
anlatıyordun, aradan geçen 60 yılda
benimle Skype’ta konuşuyorsun, nasıl
hissediyorsun? Bunun hepsini bir ara-
da yaşadın çünkü”. Demişti ki; “Çok
acayip, hiç anlamıyorum ama çok
güzel.” Gerçekten çok güzel, o dijital
157
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU İŞ DÜNYASI VE DİJİTALLEŞME
dünyanın, teknolojilerin bize verdiği
şeyler çok güzel. Paylaşmak istiyo-
ruz, ilgileniyoruz, merak ediyoruz
ama tabii sanal gerçeklikte ilişkiler
arttıkça kaygılar da artmaya başlı-
yor. Dışarıda gerçek bir dünya var,
orada da dijital bir dünya var.
Ama o zaman şu soruyu sorabiliriz.
Çünkü cognitive (bilişsel) araştırma-
lar da onu söylüyor. Bizim gerçek
dediğimiz şey ne? Bir şeye dokundu-
ğumuzda o mu, yoksa o formun biz-
deki, beyindeki karşılığı mı o? Hangi
seviyede gerçek? Biz daha gerçek
olduğunu nasıl anlayacağız? Dijital
dünyada da o duyguları yaşayabili-
yoruz. Ya da bir sıkıntı yaşadığımız-
da ilaçlar alıyoruz. Hormonlarımız
değişiyor, salgılar değişiyor ve duy-
gu durumumuz değişiyor. Dolayısıy-
la gerçek ne, ne kadar ve ne ölçüde
onunla etkileşim içerisindeyiz, biraz
bu belirliyor.
Konunun iş dünyası boyutunda hem
üretim süreçleri hem üretim süreç-
lerinin ve üretim süreçleri içerisin-
de üretim araçlarının da hem de
bireyin nasıl dönüşeceği de önem-
li. Yani yetkinlikler önemli. Çünkü
artık oyunun kendisi değiştiği için
önümüzdeki yıllarda farklı iş kolları
göreceğiz. İnsan-makine takım li-
derleri olacak. Belki dijital paralarla
ilgili hukukçuların birbirleriyle tar-
tıştıklarını, çatıştıklarını ya da bir
sonuç üretmeye çalıştıklarını göre-
ceğiz. Farklı farklı iş kolları çıkacak.
Dolayısıyla bu giden bir tren, önemli
olan burada arkadaki bir vagonda
mı kalacağız yoksa biz de kendi yo-
158
lumuzda o trenin önünde olarak o
geleceği keşfeden, fark eden, ona
uyum sağlayan ve belki de dönüştü-
ren, değiştiren mi olacağız?
- Hakan Ateş: Buna ilişkin Başkan
Selçuk Pehlivanoğlu dedi ki Alman-
ya’da meslek okullarının çoğu ka-
patılıyor, yeni türde meslek okulları
açılıyor. Bizdeki üniversite mezunu
işsizlerin de bir açıklaması bu olsa
gerek. Sanayinin arzusu var, hizmet
sektörünün bir arzusu var, buna
mukabil yetişen bir iş gücü var fa-
kat arada bir mismatch (uyumsuz-
luk) var, bu uymuyor. Sizin dediğiniz
gibi artık oyun değil oyunun kendisi
değişti. Artık gençlere verdiğimiz
eğitim de bu yeni oyunu öğrenmeye
dönük oldu. Faik Başkan bir şey söy-
leyeceksiniz galiba.
- Faik Yavuz: Size katkı olsun diye.
Türkiye’de bir işsizlik var, bir de işçi-
sizlik var. En büyük sıkıntı bu. Bir ke-
sim işçi arıyor, bulamıyor; bir kesim
de iş arıyor, iş bulamıyor. Bunu araş-
tırdığınız zaman sonuçta şu çıkıyor;
eğitim sistemimizdeki çarpıklıkları
ortaya koymamız lazım. Düşünün
200 küsur tane üniversitemiz var.
Öyle bölümler var ki, bize müraca-
atlarda iş için talep geldiğinde gö-
rüyoruz, karşılığı olmayan bölüm-
ler. Yani şu an bu çağda, bu ülkede
bunun karşılığı yok. O zaman bunu
niye biz üniversitede okutuyoruz?
Şimdi üniversiteden mezun olmuş
bir çocuk gidip de işçilik yapabilir
mi? Yapamaz. O zaman, geçmişte
60-70’li yıllarda bu Amerika’da oldu.
Amerika bunu çok kolay çözdü. Yeni
Millî Eğitim Bakanımız böyle bir
hamle yapıyor, inşallah çözecek. 6
aylık bir eğitime geçiliyor, iş arayan
ile işçi arayanı bir platformda buluş-
turuyor, siz hangi özelliklerde işçi
arıyorsunuz veya siz hangi özellik-
lerde iş arıyorsunuz? Bunlar belli bir
eğitime tabi tutuluyor 6 ay bir sene,
ondan sonra onlar bir araya getirilip
o işçisini buluyor, o da işini buluyor.
Burada eğitim sistemimizde bir so-
run var.
- Hakan Ateş: Bu aslında Selçuk
Başkanın konularına giriyor ama bu
konuyu açarsak herhâlde içinden
çıkamayız. Biraz da süre yönünden
sonlara geldik. Ancak buyurun. Mik-
rofonumuzu Sayın Rektörümüze ve-
rebilir miyiz?
- Prof. Dr. İhsan Sabuncuoğlu (TED
Üniversitesi Rektörü): Hakan Bey
çok teşekkür ederim, çok samimi bir
söyleşi ortamı var. Şunu soruyorum,
hazır iş dünyasının neredeyse tama-
mını kapsayan TOBB başta olmak
üzere TÜSİAD, MÜSİAD, önemli
kurumlarımızın, STK’larımızın tem-
silcileri var. Bir rektör olarak, bir
yükseköğretim kurumunun yöne-
ticisi olarak, özellikle dijitalleşme
konusunda iş ve sanayi dünyasının
stratejileri ve politikaları nedir, özel-
likle insan gücünü öne çıkartarak?
Ve yükseköğretim kurumlarından,
biz üniversitelerden beklentileri ne-
lerdir bunu sormak istiyorum.
- Hakan Ateş: Çok teşekkür ederim.
Bizden ne bekliyorsunuz, biz çocuk-
ları eğitelim, sizlere gönderelim ama
bunlar ne vasıfta olsun diye sordu

Sayın Rektörümüz. Bir soru daha
var mı, gençlerden ben bekliyorum.
Mesela bu evde çalışma meselesiyle
ilgili herhangi bir soru var mı? Z ku-
şağından sorular var mı?
- TED Üniversitesi Öğrencisi: Eko-
nomi bölümü öğrencisiyim. Az önce
çok güzel bir konuya değinildi kaygı
konusunda. Bunlarla ilgili size sor-
mak isterim, sonuçta dijitalleşen
bir dünyadayız. Mesleğimiz de ger-
çekten dijitalleşmeye başladı. Bu
konuda mesleki bir kaygı hissediyor
musunuz? Sektörünüzün gideceği
noktayla ilgili herhangi bir kaygı dü-
şünüyor musunuz?
- Hakan Ateş: Sen bu koltuktan olur
musun diyor bana (gülüyor). Haklı.
En başta bahsetmiştim artık ban-
kacılık gerekli olabilir ama bankacı-
lar değil dedi Bill Gates. Kendisi ne
dese çıkıyor. Peki aldık o soruyu da.
Mikrofon hazır oradayken gençler-
den bir soru daha alabiliyor muyuz?
- TED Üniversitesi Öğrencisi: Mer-
haba, Ekonomi bölümü öğrencisi
olarak çalışmalarınızı merakla takip
ediyorum. Sizi ekonomi bölümüyle
ilgili güncel bir ekol olarak görüyo-
rum. Bu yüzden de biraz kişisel bir
soru yönlendireceğim. Dijitalleşme-
den bahsettik. Ben sizin kendi iş ha-
yatınızda işi sahada yapmaktan mı
daha çok zevk aldığınızı ya da tercih
ettiğinizi ya da home-office ya da
uzaktan yönlendirme şeklinde bir
çalışma mı yürüttüğünüzü merak
ediyorum.
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU İŞ DÜNYASI VE DİJİTALLEŞME
- Hakan Ateş: Teşekkürler, tevec-
cühünüz. Ben Barış Beyin dedesiy-
le aynı düşüncedeyim, çok güzel
(gülüyor). Ben her gün işe gittim.
Salgın döneminde her gün binada
çok az insan vardı, benim katta 1
kişi vardı. Ama bizde bir alışkanlık
var, baby boomer dedikleri o kuşak-
tan olduğumuz için. Evde bir kere
adapte olamıyorum. Sizler gibi de-
ğiliz biz. Bu bir geçiş ama biz öbür
ucundayız bunun. Saygı duyuyorum
ölçebilirseniz, denetleyebilirseniz,
kurumdaşlığı öğretebilirseniz. 2 yıl-
dır Denizbank’ta çalışıp bankaya
5-10 gün gelmiş arkadaşım var. Ben
şimdi bu arkadaşa nasıl anlatırım?
Bizim şöyle bir mottomuz var; ço-
cuklarımızın çalışmasını hayal ede-
ceğimiz kurumu yaratmak. Nerede?
Kimse birbirini görmezse bu ideale
nasıl kavuşuruz? Benim kafam çok
karışık bu konuda, onun için ben
kendimden ziyade STK’ların önemli
temsilcilerine dönüyorum. Üniver-
sitelerden, hocam sordu, nedir bek-
lentileriniz?
- Faik Yavuz: Yanlış anlamadıy-
sam nasıl bir öğrenci yetiştirmek
lazım? Hocamın affına sığınarak
söyleyeyim, beni de affetsin. Biz
TOBB ETÜ’yü kurarken dedik ki,
bir uygulamalı eğitim modeli dedik.
Türkiye’de yoktu o zaman uygula-
malı eğitim modeli. Ne yaptık 1500
tane, çoğu da üyemiz tabii, şirket-
lerle birer anlaşma yaptık. Dedik
ki öğrencilerimize 2 sömestr değil,
3 sömestr eğitim vereceğiz. Önce
bu işletmelerdeki o öğrencilerle
muhatap olacak sanayi kolundaysa
sanayici, mühendislik konusunday-
sa usta, işletmedeyse müdür, bun-
ları bir eğitime tabi tuttuk. Dedik
ki gelen öğrenciye siz şu şekilde
eğitimler vereceksiniz. Öğrenci bir
sömestrını işletmede geçiriyor ve
eğer işletmede ona olumlu puan
159
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU İŞ DÜNYASI VE DİJİTALLEŞME
verilmezse sınıfı geçemiyor. Yani 2
sömestr okulda okuyor bir sömestr
da işletmede. Şimdi öğrenciler bel-
ki beni protesto edecek ama bizde
tatil 15 gün. Bizim üniversitemizde
tatil 15 gün. Diğer günlerin hepsin-
de eğitim var. Affınıza sığınıyorum
okurken çok tuvaletlerin kapısında
küfürler ettiler bize, vay tatil yok,
bizi çok çalıştırıyorsunuz ama me-
zun olduklarında dua ediyorlar. Şu
an çok aidiyet duyguları var. Çünkü
4 senede mezun olduysa her yıl 3’er
ay uygulamalı eğitim görüyor, 1 yıl
hem sigortalı oluyor hem de uygu-
lamanın içinde oluyor.
- Hakan Ateş: Muazzam, çok güzel.
- Faik Yavuz: Biz de mezun olup
mezun olunan ilk sene içerisindeki
işe girme oranı %86’dır. %8’i yurt
dışına gitmiştir. %3-4’ü de genellik-
le esnaf, tüccar, sanayici çocukları
olduğu için babalarının işlerinde
çalışır. Yani bizde eğitim muhakkak
uygulamalı. Bir de az önce de ifade
ettim, karşılığı olmayan hiçbir bö-
lümden mezun olmuş çocuk yok.
- Hakan Ateş: Bizim bin kişilik ban-
kada halka ilişkiler herhâlde 7-8 kişi.
Ama mülakata aldığımız arkadaş-
ların yarısı halkla ilişkiler mezunu.
Böyle bir tutarsızlık var maalesef.
Barış Bey, siz ne diyorsunuz sorular
karşısında?
- Barış Urhan: Üniversiteler ve bö-
lümleri bir arada düşünelim. Örne-
ğin tıp fakültesinden mezun olmuş
bir kişiye biz hiç yetişmemiş, hiç-
bir şey öğrenmemiş diyor muyuz?
160
Çoğu zaman demiyoruz. Zaten 5 ve
6. sınıfta hasta bakmaya başlıyor.
Ve çıktığında biz ona doktor olarak
bakıyoruz. Emanet ediyoruz. Hasta
bakmaya başlıyor, hemen başlıyor
bu işe. Ama ben de iktisat mezunu-
yum, biz bir iktisat mezunu çıktığın-
da onları hemen bankada ekranın
önüne oturtup kararlar almasını
beklemiyoruz. Şimdi tabii ki alana
göre değişiyor, yani ihtiyacın ne ol-
duğu ve hangi yetkinliklerle mezun
olabileceği; bu bir. İkincisi; mezun
olduktan sonra üniversitede alması
gereken temel becerileri almış mı?
Bunlar nedir; bir tanesi analitik dü-
şünme. Mezun olduğunda analitik
düşünemiyorsa bir öğrenci ya da
bilgiye nasıl erişeceğini bilmiyorsa,
veriye nasıl erişeceğini bilmiyorsa,
-hele ki bu çağda, Google’a ne yaz-
sa buluyor zaten- art arda cümleleri
kurarak kendisini ifade edemiyorsa,
yani dil becerileri gelişmemişse, biz
üzerine ne inşa edebiliriz? Hiçbir
şey inşa edemeyiz. Bunlarla birlikte;
eğer öğrenci alanıyla alakalı sektö-
re dair bilgileri de öğrenebiliyorsa,
stajla beslenebiliyorsa, her yerin her
bölümün stajı da birbirinden farklı.
Çalışma ekonomisi öğrencisi ken-
di alanıyla ilgili nerede ve nasıl, ne
kadar derinlikte staj yaparak bilgi
ve donanımla mezun olabilir? Dola-
yısıyla her bölüme özel, özelleşmiş
bir bakış açısı gerekiyor. Biraz böyle
toptancı bakış açısı olduğunda ma-
alesef bunu bir arada götüremiyor.
- Hakan Ateş: Ama yetkinlikler ar-
tık değişmedi mi? Eskiden nalbanttı
adam, terziydi. Sonra diyelim ki T
tipi oldu. Yani bir öğretmenin hem
genel kültürü olacak hem matema-
tik bilecek ya da biyoloji bilecek, fen
bilecek. Sonra double majorlar çıktı
hem endüstri olsun hem makine ol-
sun. Sonra M tipi çıktı; daha böyle
2-3 şeyi bir arada yapan. Şimdi artık
tarak gibi. Yani bir çözüm partne-
ri gibi yetenekler havuzu istiyoruz.
Bu yeteneklerin her birini de dibi-
ne kadar bilsin istemiyoruz. Çünkü
mümkün değil, onun da farkındayız.
Ancak neyi nerede bulacağını, hangi
doğru soruyu nasıl soracağını, soru-
yu nasıl yorumlayıp sentezleyip ana-
litik olarak cevaplandıracağını bilsin
istiyoruz. Benim de cevabım bu as-
lında sevgili öğrencilere. Bu tarak
tipi yeteneği geliştirmek zorunda-
yız. Eğitim sistemimize bunu adapte
etmek durumundayız. Şöyle bir bilgi
var; bütün bu standart bildiğimiz
fazlaca konunun birlikte yaratacağı
dehaya siz kendiniz bile inanamaz-
sınız diyor. Çünkü o bütününe biraz
sahip olma gibi bir ihtiyaç var. Evet,
şimdi Savaş Bey’e dönüyorum.
- Savaş Yılmaz: Şimdi ben aynı za-
manda bir iş verenim. Hem mavi
yaka hem beyaz yaka çalışanlarım
var. Tarımda başka profil var, pla-
zada çalışan arkadaşlarımız başka.
Bir de mesleki yeterlilikle ilgili bir
şirketimiz var ve biz mesleki ye-
terlilik belgesi veriyoruz. Mesleki
yeterlilik belgesi şunu sağlıyor; kişi-
nin becerilerini ölçüyoruz. Buradan
şunu söylemek istiyorum; bizim iş
dünyası olarak beceren, yapabilen
insana ihtiyacımız var. Bilen insanın
artık çok kıymet-i harbiyesi kalma-

dı bence şu anki iş dünyasında. Bir
şeyleri yapabilen, seyreltilmiş bilgisi
olan, yani kristal bilgi dediğimiz yeni
kavramlar bunlar. Bu kristal bilgile-
re sahip ama neyi nerede bulacağını
bilen, bir işe koyduğunuzda da be-
cerisinden emin olduğunuz insan
yetiştirmesi gerekiyor. Mesela mes-
leki yeterlilik belgesi sınavları beceri
ölçer, daha çok mavi yakaya dönük-
tür. O insanın tornavida sıkma be-
cerisinden tutun da kendi alanıyla
ilgili ne yapıyorsa onunla ilgili pua-
nını bilirim ben. Kolaylıkla işe alırken
ona bakarak alabilirim. Üniversiteler
bunu sağlayabilirse istihdamla ilgili,
o sorunumuz aşılmış olur. Bununla
ilgili YÖK’ün falan çalışmaları var,
mikro kredilendirme diyorlar, be-
cerilerin okul dışı belgelendirilmesi
ve diploma ekine katılması gibi kav-
ramlar şu anda Türkiye’de oturuyor.
Üniversiteler uzmanlaşıp özellikle
compact sertifika programlarıyla
öğrencilerinin bu becerilerini geliş-
tirirlerse, bence istihdam açısından
da çok önemli bir hizmeti yerine ge-
tirmiş olurlar. Şimdi biz bunu sağla-
yamazsak, hazır bir şekilde bu genç-
lere veremezsek istihdam sorununu
hep konuşuruz.
- Hakan Ateş: Sayın Başkanımın bir
yorumu olacak, buyurun Selçuk Bey.
- Selçuk Pehlivanoğlu (Türk Eğitim
Derneği Genel Başkanı): Türkiye’de
iş dünyasının en büyük üç çatı örgü-
tünü burada bulunca söz almak ve
bir soru sormak istedim. Ben Cum-
hurbaşkanlığı Eğitim Politikaları
Kurulunda meslek liseleri ve mes-
lek yüksek okullarını çalıştım. Mes-
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU İŞ DÜNYASI VE DİJİTALLEŞME
lek yüksek okullarının ne olduğunu
anlamam 15 gün sürdü. Sonunda
meslek yüksekokullarının bu ülkede
çocukları istihdama geciktirmek için
bir mekanizma olduğu kanısına var-
dım, net olarak söyleyeyim. Meslek
liselerinde devlet aslında çok ciddi
atılımlar yapmaya çalışıyor. Tabii
burada sertifikasyonun getirdikleri
ile meslek liseleri arasında adalet-
sizlik var mı yok mu bu saatlerce
tartışılabilir. Zaten ideal peşinde
olamayız. Öğrenci, meslek eğitim
merkezlerine işi olduğu için gidiyor.
Şimdi şöyle özetleyeyim. Bir mes-
lek liseleri var, onun da bir sürü dalı
var. Bir de mesleki eğitim merkez-
leri var. Sayın Bakanımız mesleki
eğitim merkezlerini haklı olarak çok
öne çıkarıyor. Kişi bir işte çalışırken
kalfalık, ustalık ve iş yeri açma bel-
gelerine sahip olmak için iş yerinin
de desteğiyle mesleki eğitim mer-
kezine de gidiyor aynı zamanda.
Bunların saatleri var. Ama orada işi
olduğu için diploma almaya gidiyor.
Fakat tam tersine sınavla girilen
meslek liselerine bakıyorsunuz, sı-
navla girilen meslek liselerine dahi
kendi alanında mesleğe devam ora-
nı %1 bile değil. Daha ilgincini söyle-
yeyim; devlet meslek liselerine çok
güzel teşvik veriyor, sizler zaten bili-
yorsunuz. Kendine maliyetin iki mis-
line kadar özellikle sanayide şu anda
teşvik veriyor. Fakat Ankara’nın en
büyük sanayi kuruluşunda, hepiniz
bilirsiniz Siteler; mobilyadır. Siteler
meslek lisesinde mobilya öğrenci
sayısı 6, saç bakımı estetik öğrenci
sayısı 600. Yani şunu demek istiyo-
rum; KOBİ’lerin peşinde koştuğu
zaman, yani kendi alanının dışında
koştuğu zaman, istihdam yarata-
madığı zaman devletin kaynağının
aktarılması doğru mu?
Diğer taraftan iş dünyasında çalışan
eğitim maliyeti çok yüksek dünyada.
161
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU İŞ DÜNYASI VE DİJİTALLEŞME
Onun için aslında stajlar çok önemli
hale getirildi. TOBB’un yapmaya ça-
lıştığı şey de onun için çok kıymetli.
Ama acaba biraz da iş dünyası hep
bana bana mı diyor, yetiştirme ma-
liyetini göze alıp sonradan yaşadığı
sorunun farkında değil mi? Daha
önceden yapması gereken doğ-
ru yatırımı yapmıyor mu? Devletin
yapmaya çalıştığı şey teşvik etme
yerine herkesin dediği gibi en son
bize mi diyor? Bunu her şeyde yaşı-
yoruz. 2002 krizinde ben siyasettey-
dim, genel başkan yardımcısıydım.
Her sektörü topladık, her sektörden
bize şöyle bir şey dendi: “Bu kural-
ları koymakta çok haklısınız başka
türlü batıyoruz. Ama lütfen bize en
son gelin.” Acaba iş dünyası da hep
bize en sona mı gelin diyor diye bir
soru sormak istedim. Teşekkür ede-
rim.
162
- Hakan Ateş: Çuvaldızı başkasına
batırıyorsan iğneyi de kendine batır
dedi Başkan aslında.
- Faik Yavuz: Ancak bugün en az iş-
siz genç nüfus Almanya’da. Oradaki
meslek liselerini kim yönetiyor bili-
yor musunuz, kim çalıştırıyor? Ora-
nın odalar birliği. Biz 6 tane bakan
değiştirdik. 2004’ten beri projemiz
hazır. Meslek liselerini devredin bize
Almanya’daki gibi, biz yönetelim di-
yoruz. 6 tane bakan gitti. Ama bir
türlü beceremedik. Ziya Bey döne-
minde bir imza attık, 81 ilde meslek
liselerinin yönetimi bize geçti ve
doluluk oranı ne kadar biliyor mu-
sunuz? %96. Eğer özel sektöre verir-
lerse, özel sektör bu işin içerisinden
çıkar. Biz hepsini istedik. Siz şu an
meslek liselerine ne kadar kaynak
ayırdıysanız onu bize verin, gerisini
bize bırakın. Meslek liselerini tek ka-
lemde yürütemezsiniz.
Bizim projemiz şöyle; örneğin Di-
yarbakır’daki bir meslek lisesini, o
an Diyarbakır’daki hangi sektörle
istihdam yaratıyorsa, o sektörle ilgili
bizim yetiştirmemiz gerekiyor. Tek-
noloji çok hızlı değişiyor, çağ deği-
şiyor, sektörler değişiyor. Tek kalem
değil. Hangi ilde neye ihtiyaç varsa
ona göre müfredat hazırlıyoruz.
Daha onun üstü var, projemizde 2
yıllık eğitimi var. Yabancı dili şart
koşuyoruz ki bizim üniversitemizde
şart değil. Ama makinelerin pros-
pektüsüne baktığımız zaman hepsi
yabancı dil. Onun için bize yeter ki o
imkânı versinler, özel sektör bu işin
altından kalkar.
- Savaş Yılmaz: Aslında özel sektör,
özellikle KOBİ’ler, ciddi anlamda iş
başında eğitime kaynak ayırıyor ve
maalesef günün sonunda elemanla-
rını da kaybediyorlar. Bunu bile bile
yapıyorlar. Biz buluyoruz, küçük öl-
çekliyiz, onu iş başında eğitiyoruz,
sonra büyük firmalar o elemanları
çok daha düşük şartlarda bile olsa
kapıyorlar. Hatta buna yenisi ek-
lendi, maalesef üzücü olarak söy-
lüyorum, dijital tarafta tam tersine
döndü iş; özel sektör eğitiyor, devlet
kurumları ASELSAN, HAVELSAN,
TUSAŞ gibi kurumlar bu eğitilmiş
insanları almaya başladı. Biz yaban-
cılarla bu sorunu yaşarken şu an
maalesef bir de bu tarafta devletle
bunu yaşamaya başladık. Başkanı-
mın dediğine çok katılıyorum bu
teşviklerin sistematiği ile ilgili de
çalışmak gerekiyor. Özel sektörü
teşvik edecek yöntemler bulunursa
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU İŞ DÜNYASI VE DİJİTALLEŞME

istihdama daha fazla etki edeceğini biraz daha buraya getirmenin ge-
düşünüyorum. rekli olduğunu düşünüyorum. Anka-
ra her zaman olduğu gibi yine çok
- Hakan Ateş: Aslında moderatör
güzel fikirlerin yeşerdiği Başkenti-
olarak hiç benim düşünmediğim
miz olarak her zaman kalbimizde
bir noktaya geldi konuşmalar ama
değil aynı zamanda beynimizde de.
son derece de yararlı şeyler konu-
Biz de gelelim, faydalanalım bundan
şuluyor. Ben de size şunu hatırla-
diyorum ve değerli panelistlere, ko-
tayım; Churchill II. Dünya Sava-
nuşmacılarımıza çok teşekkür edi-
şı’nı kazanan başbakandır. Fakat
yorum. Paneli kapatıyorum.
II. Dünya Savaşı’ndan sonra İngil-
tere’de yapılan ilk seçimi kaybet-
miştir. Bunu kazanan Attlee diye ✽
Cambridge mezunu bir beyefendi
ve NHS (National Health Service)
denilen İngiltere’nin bugün bile de-
vam eden sağlık sistemiyle eğitim
sistemini tamamen modifiye edip
kökten reforme etmiştir. Bugün
üstünde güneş batmayan impara-
torluk kalmadı onlardan başka. Bu,
eğitimin köküne koyduğu bu çok
önemli gübreyi ya da neyse artık,
söylerler hala bugünkü mühendis-
ler, üst düzey iş adamları 40’lardan
itibaren yetişen nesildir diye.

Toparlıyorum sanıyorum, söyle-

yecek çok şey var ama şunu ifade
edeyim; benim bu kadar uzun ve
ardışık toplantılarda bu kadar ilginin
olduğu ama konuların da bir o ka-
dar güzel olduğu, konuşmacıların iyi
seçilip kendilerini bu kadar iyi ifade
ettiği bir toplantıyı ilk defa yönet-
me şansım oldu. Diğer panelleri de
izleme şansım oldu. Ben tekrar söy-
lüyorum; TED yönetimine ve emeği
geçenlere çok teşekkür ediyorum.

Bu entelektüel birikimin devamının

sağlanması için bu gelenekselliğin
artarak sürmesi ve bizi İstanbul’dan

163
Kapanış Konuşması

Selçuk Pehlivanoğlu: Yorucu bir
günün sonunda önce teşekkürle
başlayayım. Çok kıymetli katılımla-
rıyla bizi onurlandıran ve ciddi bilgi
birikimine sahip olan katılımcıları-
mızın bize aktardıkları bilgilerden
dolayı kendilerine şükranlarımı su-
nuyorum. Bir de bu kongreyi ya-
panlara teşekkür ediyorum. Büyük
sanayi kuruluşlarımız burada. Onlar
böyle organizasyon yaptığı zaman
bir firmaya verirler, biraz da kâr
verirler. Biz bütün kârımızı çocuk-
lara aktardığımız için maalesef bu
organizasyonda şu gördüğünüz ek-
ranlar dışındaki her şey gönüllü ar-
kadaşlarımız, burslu öğrencilerimiz,
kendi öğrencilerimiz ve çalışanla-
rımız tarafından yapıldı. Onlara da
huzurunuzda teşekkür ediyorum.
Ankara’ya ayak bastıklarından iti-
baren mihmandarlık yaptılar konuş-
macılarımıza. Burada birebir destek
olmaya çalıştılar ve onlara da bize
yaptırdıkları tasarruf özellikle burslu
çocuklarımıza kendini ayrılacak kay-
nak için de imkân sağladıkları için
teşekkür ediyorum.
Türk Eğitim Derneği 94 yıllık bir
kurum ve millî bir kurum. En güçlü
ayağımız kolejler olsa da Türk Eği-
tim Derneği bir kolej değil. Çünkü
kolejlerden kazandığımız her parayı
bu milletin evlatlarına harcıyoruz
bunun için de Allah’a şükür edi-
yoruz her zaman. Şunu net olarak
söyleyeyim: Her şeyin başı eğitim.
Eğitim şart diyoruz ama hep eğiti-
mi görmezden geliyoruz. Bu ülkenin
eğitim sisteminde fazla bir sorun
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU KAPANIŞ KONUŞMASI
yoktur değerli katılımcılar, sadece
iki tane vardır. Eğitim yoktur, sistem
yoktur. Onun için bunları çözebilir-
sek geleceğe matuf olarak gerçek-
ten dönüşümü gerçekleştirebiliriz.
21. yüzyılda ülkeler ne kadar uzun
tarihlere sahip olduklarıyla ki Türki-
ye Cumhuriyeti’nin yüzyıllar süren
tarihi en büyük gurur kaynağımız
ve onur kaynağımızdır veya ne ka-
dar petrole sahip olduklarına göre
güçlü olmazlar. Ne kadar nitelikli
bir nesil yetiştirdikleriyle güçlü olur-
lar. Altındaki kâğıttan değersiz olan
diplomalarla ne iş dünyasına girdiği
zaman başarılı olabilecek gençler
yetiştirebilirsiniz ne de yaşamda Selçuk Pehlivanoğlu
mutluluk paydaşına sahip olacak bi- Türk Eğitim Derneği Genel Başkanı
reyler yetiştirebilirsiniz.
Biz Türk Eğitim Derneği olarak bü- değerli konuşmacımız söyledi. Şim-
tün yaptığımız çalışmalarda özellik- di parmaklarımızın ucunda bunları
le düşünce kuruluşumuz TEDMEM gerçekleştirebiliyoruz ama bilgi ka-
ile yaptığımız çalışmalarda bir sivil dar yanlış bilgiye de ne kadar hızlı
toplum örgütü olarak toplumsal
ulaştığımızı sakın unutmayalım ki az
duyarlılığı sağlamaya çalışıyoruz ve
önce bir konuşmacımızın söyledi-
farklı konulara değinmeye çalışıyo-
ğinden not aldım. 2020’nin üçüncü
ruz.
çeyreğinde Facebook’un sadece de-
Dijital obezite adlı salgın, neslin zenformasyon yüzünden sildiği post
yok olmasına sebebiyet verebilir. sayısı 1,8 milyar. Ama ürkütücü bir
Dünyanın ritmi değişti. Artık kar- şey daha söyledi, onun için şu ko-
bondioksit ve hava salınımından nuşma yaparken kaç saniye yapayım
dolayı Bekir Ağırdır’ın söylediği ve diye tereddüt ettim. 2020 yılında in-
kitabında yazdığı gibi; “Dünyanın sanların dikkat süresi 2 saniyeymiş.
sonu geldi”. Ne kadar gecikeceğini Japon balığının 9 saniyeymiş. Yani
bilmiyoruz bizim torunlarımızın to- biz insanların 2 saniyeye düşmüş bir
runları gidecek mi bilmiyoruz, bu
dikkat süresi var.
artık kesinleşti, uzatmaları oynuyo-
ruz. Ama insanın da ritmi değişti, Bütün bunların yanında, eğer top-
bir havalenin kaç saat sürdüğünü lumlar bu sınırların kalktığı dünya
165
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU KAPANIŞ KONUŞMASI
düzeninde güçlü olmak istiyorlarsa,
kültürlerini, benliklerini ve varlıkları-
nı devam etmek istiyorlarsa bunun
çeşitli koşulları var. Bunun koşulla-
rı kendini doyurabilecek niteliklere
sahip mutlu bireyler yetiştirmekten
geçer. Diplomaya sahip demiyorum.
Çünkü diplomaların çoğunun değe-
ri altındaki kâğıttan daha değersiz
maalesef ülkede.
Bugün neslimizin elinde telefonlar
varsa aslında şunu da çok fazla yar-
gılamayalım. Z kuşağı aslında bizden
çok daha fazla bu dijital obeziteye
maruz olmalarına rağmen daha reel
düşünüyorlar. Orta kuşak ve yaş
olarak daha ileride olanlar daha faz-
la buna maruz kalmış vaziyetteler.
Ama bunun çözümü müfredata ders
koymak falan değil. Gitgide yalnız-
laşıyoruz, yalnızlaştırılıyoruz. Bir tek
benim Selçuk Pehlivanoğlu olarak
bir umudum var, kendi çocuklarım
166
da olduğu için. Bu salgının ilk süreç-
lerinde kızım çok mutluydu, inter-
net üzerinden arkadaşlarıyla sürekli
konuşuyordu. 24 saat beraberlerdi,
beraber film seyrediyorlardı. Üç ay
sonra sıkılmaya başladı. Bizden hız-
lı sıkılıyorlardı. Çünkü insan olmayı
hatırladılar. İnsan olmanın vasfını
hatırladılar. Eğer eğitimin gereği
daha doğrusu yaşamın gereği insan
olmak değilse o zaman her şeyi bıra-
kalım zaten, eğitmeye de gerek yok.
Bugün Türkiye’de üniversitede za-
ten barajları da kaldırdık, üniversi-
teye girmek de sorun değil. Zaten
lise sona kadar da kalmak mucize,
kalmamak değil. Artık zaten yarın
öbür gün affı da açıklayacağız. Her-
kese diploma veriyoruz ama mutlu
bir toplum yaratabilmek için bu tip
risklere karşı sağlam durmak mec-
buriyetindeyiz. Sayın Bakanımız da
sabahki açılış konuşmasında söy-
ledi. Literatürde dijital obezite ile
ilgili 2 tane makale bulabilmiş, bir
akademisyen olarak taramış. Bu ka-
dar büyük bir riski, aslında bir devlet
stratejisi olması gereken, bir stra-
tejik plan olması gereken, doğmuş
bir çocuktan başlayarak, doğmuş
bir çocuğun kucağına ipadleri verip
yemek yemesini sağlayacak ebevey-
nlerin eğitilmesinden başlayarak bir
toplumun güçlü olacağı süreçteki
tasarımları yapmak yerine bizler
maalesef akıllı öğretmen gerekirken
akıllı tahtalar alıyoruz. Bizim yap-
mamız gereken nitelikli öğretmen-
ler, nitelikli eğitim sistemidir ama
diploma vermek, üniversite mezu-
nu yapmak için eğitim sisteminden
bahsetmiyorum. Okumayacak in-
sanları zorunlu eğitimde 9 yıldan
sonra eğitimde tutmak dünyanın
hiçbir yerinde yok.
Geçen yılki rakamları söyleyeyim,
değerli katılımcılar. 12. sınıfta açık
liseye gitme oranı yüzde 300 arttı
bir yılda. Şu anda 2 milyon öğrenci
açık liseye gidiyor. Belki de iyi yapı-
yorlar, bilmiyorum yani adaletsizlik
var. Sınavdan dolayı bazı başka veri-
ler var ama onun için reel bir şekilde
yapılması gerekiyor. Biz bir elimizde
sabah da söyledim, bir ilaç tutuyo-
ruz yaşamımızı kolaylaştıran, diğer
elimizde dozunu kaçırdığımız tak-
dirde bizi mahvedecek başka bir ilaç
tutuyoruz. Dijitalleşme ve bunun
doğurduğu dijital obezite. Bununla
ilgili bir stratejimizin olması gerekir.
Tabii ki dijitalleşmeyi kullanmalıyız.
Tabii ki bankacılığı daha hızlı bir

hale getirmeliyiz. Tabii ki üretimi
daha hızlı hale getirmeliyiz. Ama ta-
bii ki doğurduklarımızı da doyurmak
mecburiyetindeyiz.
Gandhi’nin bir lafı var: ”Allah bile aç
bir insana ekmek dışında görünmeye
cesaret edemez.” Bir toplumu güç-
lü kalacaksınız önce onu tok hale
getireceksiniz. Daha doğrusu tok
olmasını sağlayacak yetkinliklerle
donatacaksınız. Çocukları ve genç-
leri, okullara ve meslek yüksek okul-
larına kilitleyerek değil, onun için-
dir ki sabah öğrencilerimizin Pink
Floyd’un şarkısını söylemesinden
büyük bir mutluluk duydum. Çünkü
saygı sınırları içerisinde yapılan eleş-
tiriden korkmayacağız. Ama eğitim
sistemlerini özellikle dezavantajlılar
için kurgulamak mecburiyetindeyiz.
Bu ülkenin Anadolu’nun çocukları-
nın yapmış oldukları bu mucizeleri
hepimiz görüyoruz. Ama bir vatan-
daşımız Nobel aldı, adamcağız ödül
almaktan bunaldı. Neredeyse muh-
tarlar bile ödül verecek. Gelin yüz
tane çıkaralım, yüz tane yapmaya
çalışalım. Herkes kendi sorumlulu-
ğunu yerine getirsin.
Biz Türk Eğitim Derneği olarak bu
vatanın bu milletin bu ülkenin kur-
duğu millî bir sivil toplum örgütü
olarak ve eğitim alanındaki kurul-
muş olan ilk sivil toplum örgütü ola-
rak bu konularda toplumsal hassa-
siyet oluşturmaya çalışıyoruz. Sayın
Bakanımıza da arz ettik, o da aynı
fikirde. Buradaki konuları derleye-
ceğiz, toplayacağız. Bizim arkadaş-
V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU KAPANIŞ KONUŞMASI
larımızın yaptıkları araştırmalarla
beraber Bakanlığın önderliğinde
bir stratejik planı hazırlanması ge-
rektiğini düşünüyoruz. Bu bir ders
konması değil, biliyorsunuz çok ko-
laycılık var. Herkes sürekli ders ko-
yalım diyor. Müfredata ders koyalım
diyor. Trafik dersi koyalım, uçma
dersi koyalım, oturma dersi koyalım.
Bilinçlendirme yapmak mecburiye-
tindeyiz. Ama değerli katılımcılar
bizim gibi ülkelerin önünde fırsat
da var. Fırsat şu, fırsat açık ve net.
Artık bilgiye erişim için eğitim sis-
teminden zihinsel soykırım olan ez-
beri çıkarabiliriz. Ezber 21. yüzyılda
bir zihinsel soykırımdır. Bu soykırımı
çıkarırsak işte bunlara zamanımız
kalır. Başarılı olmaya, mutlu olma-
ya, ileriye gitmeye zamanımız kalır.
Tabii ki saat 2’de randevu vermemiz
yine gerekebilir. Alışkanlıklar ve sü-
reçler değişmiş olabilir ama devleti
yönetenler, ülkeyi yönetenler, sis-
temi yönetenler bunu yönetebilme
erkine sahip olur.
Ben bir açılışta temel atma törenin-
de demiştim ki binayı yapan arkada-
şımıza, bu binayı yaptığınız için bu
binanın içinde okuyacak bütün öğ-
rencilerin hayır dualarıyla siz cenne-
ti garantilediniz. Ama biz maalesef
eğitimciler olarak bu binaların içini
dolduramadığımız için bu dünya-
dan bir Fatiha’ya muhtaç gideceğiz
demiştim. İnancım da budur. Gör-
kemli binalar, lüks binalar, kocaman
binalar değil içindeki nitelikler esas
olandır. Bunu yaparken dezavan-
tajlı gruplara bakmak zorundayız.
Bunu yaparken de dünyanın, vahşi
kapitalizmin bize dayattığı nokta-
larda tedbirli olmamız gerekir. Şunu
unutmayalım, teknolojiyi kullana-
cağımıza teknoloji bizi kullanırsa
mahvoluruz. Eğitimde teknolojiyi
167
 V. ULUSLARARASI EĞİTİM FORUMU KAPANIŞ KONUŞMASI
araç olarak kullanacağımıza onu bir
amaç haline getirirsek gene mahvo-
luruz. Şuna inananlardan değilim,
bu ülkenin kaynakları var, bu ülkenin
hayırseverlerinin neler yaptığını çok
gördük. Yeter ki bilinçli bir şekilde
ama ölçülebilir, hesap verilebilir bir
şekilde bunları tasarlayalım. Bunlar-
dan korkmayalım. 21. yüzyılda hiçbir
kimse kendine has toplum yetiştire-
mez.
Bugün de yine farklılıklarımızı yap-
tık. Dört siyasi partiden 2 farklı gru-
bun temsilcilerini yan yana oturt-
tuk ve güzel bir şekilde tartıştılar.
Onları seyrederken şunu söylüyo-
rum acaba ekran önünde bilerek
mi kavga ediyorlar seçmene selam
diye de düşünmüyor değilim. Ama
ne olursa olsun esas olan şey şu, bu
ülkenin neresinde doğmuş olursak
olalım, bu ülkede annemiz babamız
ne kadar eğitim almış olursa olsun,
bu ülkede anamız babamızın ne ka-
dar parası olursa olsun. Bu ülkede
vatanını, bayrağını, toprağını seven
insanların hepsini baş tacı ederek,
gerginliklerden uzaklaşarak, gele-
ceğe odaklanarak ve çocuklarımıza
sorumluluğumuzu yerine getirerek,
sadece kendi çocuklarımızı kastet-
miyorum. Başkalarının çocukları için
kastediyorum. Şükürler olsun ki biz
Türk Eğitim Derneği olarak binlerce
gencimizi okutuyoruz ki bunların
birçoğu bugün hem Ankara Kole-
ji öğrencileri hem de bizim burslu
çocuklarımız sizlere destek oldular,
168
sizlere yardımcı oldular ve onların Genel Merkezlerinin karşısındaki
gözlerindeki pırıltı bu ülkenin ge- billboardları kapatmaya çalışıyoruz.
leceği ile ilgili bizim gönlümüzü bi- Burada değinmek istediğim şey de
raz serinletiyor. Bencilliği bırakmak şu: Eğitim sadece devlet memuru
mecburiyetindeyiz. öğretmenler değildir. Eğitim toplu-
mun tamamını ilgilendiriyor. Onun
Şunu sakın unutmayın değerli dost- için artık sadece YÖK’ü kapataca-
lar: Eğitim, bir siyasi partinin, bir si- ğız, onu açacağız, bunu kapatacağız
yasi görüşün, bir grubun, bir düşün- diye sorunun kaynağını ortadan kal-
cenin tatmin alanı olamaz. Eğitim, dırmadan şekil-şartları değiştirerek
bir millet görevidir. Eğitimi doğru bir yere gidemeyiz. Okullar devlete
kurguladığınız zaman ekonomi- ait değildir. Millî Eğitim Bakanlığına
yi doğru kurgularsınız. Ekonomiyi da ait değildir. Veliye de ait değildir.
doğru kurguladığınız zaman bayra- Belediyelere de ait değildir. Okullar
ğınız daha güçlü dalgalanır. O iddia bu milletin tamamının malıdır.
ettiğimiz dünyanın 10 güçlü ekono-
Türk Eğitim Derneği adına herkese
misi arasına girersiniz. Bunları ger-
verdiği katkılardan dolayı şükranla-
çekleştirdiğiniz zaman sonuçta ne
rımı sunuyorum. Hepimiz için uzun
olur biliyor musunuz? Bizim evlat-
bir gün oldu. Ama umuyorum ki şu
larımız da dedelerinin mezarlarının kadarcık da olsa bir katkı verecek
başında dua okurken gelip bizlere çıktı sağlayabilirsek bu bizim için ye-
de bir Fatiha okurlar. terli olacaktır. Hepinize iyi akşamlar
diliyor, saygılar sunuyorum.
Umuyorum ki bu Forum’un sonun-
da çıkacak bilgi birikimimizi aktardı-
ğımız zaman hep beraber bunu bir
✽
toplumsal duyarlılığa çevirebiliriz.
Sabah oturumunda da söyledim.
Biz bir sivil toplum örgütü olarak 9
Haziran’da da bir saha çalışmamı-
zı kamuoyuyla paylaşacağız. Siyasi
partilerin eğitimle ilgili taahhütle-
rinin seçmen tercihlerindeki rolünü
araştırdık. 1950’den bugüne kadar
siyasi partilerin eğitimle ilgili taah-
hütlerini çıkardık. Bunları matriks
haline getirdik. Şu anda maalesef
Ankara’da biraz billboardlar dolu
ama siyasi parti liderlerinin evleri-
nin karşısındaki billboardları ve Parti