Dijital Iletisim Ve Yeni Medya

T.C.
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2956

AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1911
DİJİTAL İLETİŞİM VE YENİ MEDYA
Yazarlar
Doç.Dr. Burçin YERSEL (Ünite 1)
Doç.Dr. Haluk BİRSEN (Ünite 2)
Prof.Dr. Ferruh Mutlu BİNARK (Ünite 3)
Doç.Dr. Fatma Zeynep ÖZATA (Ünite 4)
Doç.Dr. Günseli BAYRAKTUTAN (Ünite 5)
Doç.Dr. Mesude Canan ÖZTÜRK (Ünite 6)
Prof.Dr. Rasime Ayhan YILMAZ (Ünite 7)
Öğr.Gör. Mine ŞEN (Ünite 8)
Editör
Prof.Dr. Mesude Canan ÖZTÜRK
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.
Copyright © 2013 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
Öğretim Tasarımcıları
Dr.Öğr.Üyesi. Seçil Banar
Öğr.Gör.Dr. Mediha Tezcan
Grafik Tasarım Yönetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uçar
Doç.Dr. Nilgün Salur
Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız
Kapak Düzeni
Prof.Dr. Halit Turgay Ünalan
Grafiker
Gülşah Karabulut
Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Kitap Hazırlama Grubu
Dijital İletişim ve Yeni Medya
E-ISBN
978-975-06-3248-8
Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

ESKİŞEHİR, Ocak 2019
2659-0-0-0-1902-V01
İçindekiler iii
İçindekiler
Önsöz .................................................................................................................... vii
Yeni İletişim Teknolojilerinin Gelişimi......................................... 2 1. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 3
YENİ İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ KAVRAMI ........................................................... 4
Bilgisayarlar .................................................................................................................. 4
Dijital Dilin Gelişimi ................................................................................................... 5
Uydu Teknolojileri ....................................................................................................... 7
Fiber Optik Teknolojisi ................................................................................................ 9
İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ ..................................... 10
İnternet .......................................................................................................................... 12
Çoklu Ortam ................................................................................................................. 13
Hypermedya ................................................................................................................. 14
Bilgisayar Aracılı İletişim (CMC) .............................................................................. 15
Sanal Gerçeklik ............................................................................................................. 16
YENİ İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNDE YAKINSAMA ....................................... 17
Telekomünikasyon ................................................................................................ 18
Yayıncılık ................................................................................................................ 19
Bilgisayarlaşma ............................................................................................................ 19
YENİ MEDYA KAVRAMI .......................................................................................... 19
Yeni Medyanın Özellikleri .......................................................................................... 20
Etkileşim .................................................................................................................. 20
Kitlesizleştirme ...................................................................................................... 22
Eşzamansız Olabilme ............................................................................................ 22
Özet ................................................................................................................................ 24
Kendimizi Sınayalım .................................................................................................... 25
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı ......................................................................... 26
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı ............................................................................................. 26
Yararlanılan Kaynaklar ................................................................................................ 27
Değişim Aracı Olarak Yeni Medya................................................. 28 2. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 29
YENİ MEDYA KAVRAMI .......................................................................................... 30
YENİ MEDYA VE DEĞİŞİM ..................................................................................... 33
Sitenin Yapısal Özellikleri ........................................................................................... 33
Durağan Web Sayfası ................................................................................................... 34
Dinamik Web Sayfası ................................................................................................... 34
Sitenin İşlevi .................................................................................................................. 35
Site Sizin Öykünüzü Anlatır ................................................................................. 36
Site Soruları Yanıtlar .............................................................................................. 36
Site İlişki Ağını Geliştirir ....................................................................................... 36
Site Görünür ve Ulaşılır Yapar .............................................................................. 36
Site İnsanlar Arasındaki İletişimi Kolaylaştırır .................................................. 37
Site Güvenilirliği Artırır ........................................................................................ 37
Site Beklentilerin Sınıflandırılması Sağlar .......................................................... 37
Site İyi Bir Başlangıç Yapılmasını Sağlar ............................................................. 37
Site Hedef Kitlenizi Genişletir .............................................................................. 38
Sitenin Sahiplik Yapısı ........................................................................................... 38
Kişisel Yayınlar ....................................................................................................... 38
E-Ticaret Yayınlar .................................................................................................. 38
iv İçindekiler
E-Devlet Siteleri ...................................................................................................... 39
Sivil Toplum Kuruluşlarınca Yapılan Yayınlar .................................................... 40
İNTERNET YAYINLARI ............................................................................................ 41
İçeriği Kullanıcı Tarafından Üretilen Siteler ............................................................. 41
Diğer internet Yayınları ............................................................................................... 41
YENİ MEDYADA İÇERİĞİN DÖNÜŞÜMÜ........................................................... 42
Yeni Medyayı Gelenekselden Ayıran Özellikler ....................................................... 44
Erişim Araçları ....................................................................................................... 44
Erişim Yazılımları ................................................................................................... 45
Yeni Medya İçeriğinin Farklılaşması ................................................................... 46
Hipermetinselliğin Getirdiği Farklılıklar ............................................................ 47
Etkileşimliliğin Getirdiği Farklılıklar .................................................................. 47
Seçeneklerin Karmaşıklığı .................................................................................... 48
Kullanıcının Çabası ................................................................................................ 48
İzlerkitlenin Yanıtlanması ..................................................................................... 49
Enformasyon Eklemenin Kolaylığı ...................................................................... 50
Bireylerarası İletişimin Kolaylığı .......................................................................... 50
İzleme Sistemi Kullanımı ...................................................................................... 51
Özet ................................................................................................................................ 52
3. ÜNİTE Yeni Medya Kullanımının Etkileri................................................. 56

GİRİŞ ............................................................................................................................. 57
YENİ MEDYA VE ETKİLERİ .................................................................................... 58
YENİ MEDYA ORTAMLARINDA OLANAKLAR, RİSKLER
VE ENGELLER ............................................................................................................. 61
Kullanıcının Üre-Tüketiciye Dönüşmesi ................................................................... 62
Yeni Medyanın Olanakları ve Riskleri ....................................................................... 64
Türkiye’de İnternet’in Kullanım Durumu: EU Kids Online
Araştırması Avrupa -Türkiye Bulguları ..................................................................... 68
Sayısal Uçurum: İnternet’e Erişim ve Kullanımda Temel Engel ............................ 71
YENİ MEDYA OKURYAZARLIĞI ........................................................................... 76
4. ÜNİTE Sosyal Medya Platformları............................................................ 56

GİRİŞ ............................................................................................................................. 85
SOSYAL AĞ SİTELERİ ............................................................................................... 86
Sosyal Ağ Sitelerinin Gelişimi ................................................................................... 86
Sosyal Ağ Sitelerinin Tanımı ve Özellikleri .............................................................. 88
Sosyal Ağ Sitelerinin Sınıflandırılması ..................................................................... 90
Üyelik Koşulları: Kayıt veya Davet ...................................................................... 90
Kullanıcı Profilleri: Sosyal veya Profesyonel ...................................................... 90
BLOGLAR .................................................................................................................... 90
Blogların Gelişimi ........................................................................................................ 90
Blogların Tanımı ve Özellikleri ................................................................................. 91
Mikrobloglar ................................................................................................................. 94
Multimedya Blogları ve Podcastler ............................................................................ 95
İçindekiler v
İÇERİK TOPLULUKLARI ......................................................................................... 95
İçerik Topluluklarının Tanımı ve Özellikleri ........................................................... 95
İçerik Topluluklarının Türleri ..................................................................................... 96
SANAL DÜNYALAR ................................................................................................... 98
Sanal Oyun Dünyaları ................................................................................................. 98
Sanal Gerçeklik Dünyaları .......................................................................................... 100
İŞBİRLİĞİNE DAYALI YAZARLIK .......................................................................... 101
Wikiler ........................................................................................................................... 101
Doküman Paylaşımı ..................................................................................................... 103
Özet ................................................................................................................................ 104
Sosyal Medyada Etkileşim............................................................ 108 5. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 109
YENİ MEDYADA ETKİLEŞİM: TEMEL KAVRAMLAR ...................................... 109
SOSYAL MEDYA VE DİJİTAL OYUN ORTAMLARINDA
ETKİLEŞİM ÖRNEKLERİ ......................................................................................... 112
SOSYAL MEDYADA TOPLULUK VE ETKİLEŞİMİN
DEMOKRASİ KÜLTÜRÜNÜN GELİŞİMİNE KATKISI ...................................... 120
YURTTAŞ GAZETECİLİĞİ OLGUSU ..................................................................... 123
Özet ................................................................................................................................ 125
Sosyal Medya ve Kurumsal İletişim.............................................. 130 6. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 131
KURUMSAL İLETİŞİMDE SOSYAL MEDYANIN YERİ ...................................... 132
KURUMSAL İLETİŞİM ARACI OLARAK SOSYAL MEDYA .............................. 134
Bloglar ............................................................................................................................ 134
Mikrobloglar ................................................................................................................ 136
Sosyal Ağlar ................................................................................................................... 137
Vikiler ............................................................................................................................ 139
İçerik Toplulukları ........................................................................................................ 139
Sanal Oyunlar ve Dünyalar ......................................................................................... 140
KURUMSAL İLETİŞİMDE SOSYAL MEDYA UYGULAMALARI ..................... 141
Kurumsal Kimlik ve İmaj ............................................................................................ 142
Yatırımcı İlişkileri ......................................................................................................... 143
Çalışanlarla İlişkiler ..................................................................................................... 144
Kurumsal Reklamcılık ................................................................................................. 145
Konu Yönetimi .............................................................................................................. 148
Devletle İlişkiler ............................................................................................................ 148
Kurumsal İtibar ............................................................................................................ 149
Kriz İletişimi ................................................................................................................. 150
Kurumsal Sosyal Sorumluluk ..................................................................................... 153
Medya İlişkileri ............................................................................................................. 155
Özet ................................................................................................................................ 158
Yaşamın İçinden I ......................................................................................................... 160
vi İçindekiler
Yaşamın İçinden II ....................................................................................................... 160

7. ÜNİTE Sosyal Medyada Marka Yönetimi................................................. 164

GİRİŞ ............................................................................................................................. 165
MARKA YÖNETİMİ ................................................................................................... 165
Sosyal Medyanın Marka İletişimi Açısından Önemi .............................................. 166
Sosyal Medyanın Markalaşmaya Etkileri .................................................................. 166
SOSYAL MEDYADA MARKALAMA (ÇEVRİMİÇİ MARKALAMA) ............... 167
Markaların Sosyal Medyada Yer Alma Nedenleri ................................................... 168
SOSYAL MEDYA TOPLULUKLARI ........................................................................ 172
SOSYAL MEDYADA ÖLÇÜMLEME ........................................................................ 174
Markaların Sosyal Medya Kullanımına Örnekler .................................................... 175
Özet ................................................................................................................................ 176
8. ÜNİTE Küreselleşme ve Sosyal Medya Uygulamaları............................. 180

GİRİŞ ............................................................................................................................. 181
KÜRESELLEŞME KAVRAMI .................................................................................... 181
Küreselleşme Kavramı İçin Yapılan Tanımlamalar .................................................. 182
Küreselleşmenin Etki Alanları ................................................................................... 184
Küreselleşmenin Unsurları ................................................................................... 185
Uluslararası Ticaret ve Uluslararası Ticarete Açık Olmak ................................ 185
Sermaye Hareketliliği ............................................................................................. 186
İşgücü Hareketliliği ................................................................................................ 186
Çokuluslu İşletmeler .............................................................................................. 186
Üretimin Değişen Yapısı ....................................................................................... 187
Teknoloji Üretme ve Kullanabilme ...................................................................... 188
Endüstri İlişkilerdeki Dönüşümler ..................................................................... 188
Küreselleşmenin Olumlu ve Olumsuz Etkileri ................................................... 188
Olumlu Etkiler ........................................................................................................ 189
Olumsuz Etkiler ...................................................................................................... 190
KÜRESELLEŞME SÜRECİNDE MEDYANIN ROLÜ ........................................... 190
Küreselleşmenin Medya ile İlişkisi ............................................................................. 191
Kültürel Küreselleşme ve Televizyon ................................................................... 192
Kültürel Küreselleşme ve İnternet ........................................................................ 193
SOSYAL MEDYA VE KÜRESELLEŞME .................................................................. 193
Sosyal Medyanın Küresel Uygulamaları ................................................................... 195
Sosyal Ağlar ............................................................................................................ 195
Bloglar ...................................................................................................................... 196
Paylaşım Ağları ....................................................................................................... 197
Sosyal Medya Uygulamalarının Küreselleşme Üzerindeki Etkileri ....................... 198
Özet ................................................................................................................................ 202
Önsöz vii
Önsöz
Toplumsal yaşamda yeni iletişim teknolojilerinin etkisi ve gelişimi giderek artan
bir hızla önem kazanmaktadır. Toplumun hızla değişmesi ve yeni medyanın değişimde
önemli rol oynaması söz konusudur. Dijital iletişim ve yeni medya kavramları artık gün-
lük yaşantımızın bir parçası haline gelmiştir. Toplum içinde yeni medyanın etkisini her
alanda görmekteyiz. Yeni medya, ekonomi, siyaset ve iletişim pratiklerini değiştirmiş du-
rumdadır. İletişim bilimleri alanında eğitim alan kişilerin bu yeni medya ile ilgili bilgi ve
becerilerini geliştirmeleri önem taşımaktadır.
İnsanlar farklı yöntemlerle bu dijital iletişim ve yeni medya ortamına uyum sağlama-
ya çalışmaktadır. Hayatın pek çok alanına giren bu yeni teknolojinin yaşam pratiklerini
ne ölçüde değiştirdiği, etkisi ve gelişiminin farkında olmak, bu yeni teknolojileri istenen
amaçlar için kullanımı kolaylaştıracaktır. Dijital iletişim olanaklarının gelişmesi, bilgiyi
tükettiğimiz kadar üretmemize de olanak sağlamıştır. Özellikle sosyal medya kullanımı
konusunda yaşanan gelişmeler iletişim konusunda bir önceki döneme büyük miktarlarda
bilginin üretilmesine ve tüketilmesine, kullanıcılar arasında etkileşim kurulmasına imkan
sağlamaktadır. Sosyal medyanın kullanımının yaygınlaşması, kurumların hedef kitlesi ile
etkili iletişim kurabilmesine aracılık etmektedir.
Günlük yaşamda kullandığımız yeni medya içinde yaşadığımız dünyaya yönelik anla-
yışımızda, iş ortamında , sosyal ortamda farklı yollar sunmaktadır. Yeni medyaya uyum
sağlamak ve özellikle iş hayatının bir parçası haline getirebilmek kurumlara rekabet üs-
tünlüğü sağlayacaktır. Dijital iletişim pratikleri, kurumların farklı iletişim stratejileri geliş-
tirmelerine fırsat sağlamaktadır. Dijital iletişim ve yeni medya kavramları geniş bir erişim
ağı sunması nedeniyle küresel uygulamalara da açık bir hale gelmiştir.
Dijital iletişim ve yeni medya kavramları üzerinde çalışmak, güncel yaklaşımları yaka-
lanmak ve dijital iletişim yöntemlerini geleceğe taşıyacak anlayışı geliştirmek, iletişim ala-
nında yeterli olabilmek için gereklidir. Yeni medyanın tanınması ayrıca bu yeni teknoloji-
nin etkileri hakkında bir farkındalık geliştirilmesini sağlamaktadır. Bu kitap kapsamında
bu bilgi ve becerilerin kazandırılması hedeflenmektedir.
Tüm çalışmalarınızda ve yaşamınızda başarılar dilerim.
Editör
Prof.Dr. Mesude Canan ÖZTÜRK
1
Amaçlarımız
Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
 Yeni iletişim teknolojilerini sıralayabilecek,
 Toplum yapısının değiştiren teknolojik akımları tartışabilecek,
 Dijital dilin üstünlüklerini sıralayabilecek,
 Uydu teknolojisini açıklayabilecek,
 letişim teknolojilerinin gelişimini açıklayabilecek,
 İletişim teknolojilerini özelliklerine göre sınıflandırabilecek,
 Teknolojik yakınsamayı açıklayabilecek,
 Yeni medyanın özelliklerini sıralayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.
Anahtar Kavramlar
• Yeni İletişim Teknolojileri • Yeni Medya
• Dijital Dil • İnternet
• Uydu Teknolojisi • Yakınsama
İçindekiler
• GİRİŞ
• YENİ İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ KAVRAMI
Yeni İletişim Teknolojilerinin • İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN TARİHSEL
Dijital İletişim ve Yeni Medya GELİŞİMİ
Gelişimi
• YENİ İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNDE
YAKINSAMA
• YENİ MEDYA KAVRAMI
Yeni İletişim
Teknolojilerinin Gelişimi
GİRİŞ
Teknolojik gelişmelerin toplumsal yaşamdaki yansımaları günümüz toplumunun bilgi
toplumu olarak tanımlanmasına neden olmuştur. Özellikle dijital teknolojilerin gelişmesi
ve gündelik yaşamda kullanımının yaygınlaşması, bireylerin yaşamını değiştirmiş, haya-
tını kolaylaştırmış ve hızlandırmıştır. İletişim teknolojilerinin dijitalleşmesiyle birlikte
bireylerin iletişim etkinliklerindeki zaman ve uzam kısıtı ortadan kalkarak, tek yönlü ile-
tişim etkinliği etkileşimli bir yapıya dönüşmüştür. Bu çağ bilginin de öneminin artmasını
beraberinde getirmiştir. Her iletişim etkinliği özünde bir bilgi paylaşımını barındırmaya
başlamıştır. Dijitalleşmenin egemen olduğu, yeni iletişim teknolojilerinin gün geçtikçe
çeşitlendiği ve işlevlerinin arttığı günümüz toplumsal yapısı; bilgi paylaşımını, erişimi-
ni, yayılımını, arşivlenmesini, üretilmesini, iletimini kolaylaştırmış ve hızlandırmıştır. Bu
bağlamda yeni iletişim teknolojilerini bilgi çağının itici gücü olarak konumlandırmamız
yanlış olmayacaktır.
Pek çok yerde bilgi ve iletişim teknolojileri olarak kavramlaştırılan yeni iletişim tek-
nolojileri, gündelik hayatımızın neredeyse vazgeçilmezleri arasında yer almaktadır. Yaşa-
mımıza giren her yeni teknoloji hayatımızı da şekillendirmeye başlamıştır. Artık banka-
cılık işlemlerini yapmak için bankaya gitmek durumunda değiliz, bir konuda bilgi almak
için kütüphaneye gitme zorunluluğumuzda kalmadı, alışverişi evimizdeki televizyondan
da yapabiliriz. Geçmişin alışkanlıklarından bizi uzaklaştırarak “hayatı kolaylaştırma ve
hızlandırma” adı altında, yeni bir yaşam ve bu doğrultuda yeni bir kültürel yapının da
oluşmasına neden olmuştur. Marshall McLuhan “Teknolojik Belirleyicilik” tezinde, “araç-
larımıza biz şekil vermekteyiz, ancak bunun sonunda onlar da bizi şekillendirmektedir”
ifadesiyle iletişim teknolojisinin toplumsal yaşamı nasıl değiştirdiği ve şekillendirdiğini
ifade etmiştir. 10 yıl önceki yaşam tarzımızla günümüzü karşılaştırdığımızda McLuhan’ın
savının ne kadar doğru olduğunu rahatlıkla anlayabiliriz. Yeni iletişim teknolojileri der-
ken günümüz toplumsal yapısının “bilgi çağı” olarak tanımlanmasına neden olan tekno-
lojiler ve özellikleri üzerinde duracağız.
Bilgi çağı dijital teknolojiyle çevrelenmiş bir toplum yapısını tanımlamaktadır. Dijital
teknoloji günümüzde her yerde karşılaşabileceğimiz ve kullanmak durumunda olduğu-
muz yeni teknolojilerdir. Özünde dijitalleşmeyi barındıran yeni teknolojiler “teknolojik
yakınsamanın” etkisiyle bir iletişim teknolojisinin tek bir işlevi yerine getirmek için kulla-
nılma kısıtlılığını da ortadan kaldırmıştır. Günümüzde televizyon denildiğinde akla sadece
izleyicilerin ekran karşısında oturup çeşitli türlerdeki programları izlediği “tek yönlü kitle
iletişim aracı” akla gelmemelidir. Televizyon izleyicinin pasif konumda verileni aldığı bir
4 Dijital İletişim ve Yeni Medya
cihaz olmaktan sıyrılmıştır. Televizyon yeri geldiğinde bir radyo, yeri geldiğinde internet,
yeri geldiğinde alışveriş, arkadaşlarla sohbet edebilecek etkileşimli bir kitle iletişim aracı
olarak konumlanmaktadır. Çünkü teknolojik gelişim sonucunda iletişim teknolojilerinin
birbiriyle yakınsaması, televizyonun içerisinde radyoyu, interneti bulmamıza izin vermiş-
tir. Dijital çağda iletişim teknolojilerinin yakınsaması ile internetten televizyon izleyebilir,
cep telefonundan oyun oynayabiliriz, yol haritasına dilediğimiz anda son güncellemelerle
seyahat halindeyken aracımızdaki radyodan ulaşabiliriz. İç içe geçmiş teknolojiler olarak
da görebileceğimiz yeni iletişim teknolojileri mobil yaşama da uyumlu bireyler olarak ko-
numlanmamızı sağlamaktadır.
YENİ İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ KAVRAMI

İnsanlık tarihi sürecine bakıldığında toplumsal yapılanmalardaki değişimlerin maddi
üretim koşulları doğrultusunda gerçekleştiği görülmektedir. Bilgi toplumu veya bilgi çağı
olarak tanımlanan günümüz toplum yapısında maddi üretim koşulu olarak teknolojik ge-
lişmeler ve özellikle dijital teknolojideki gelişmeler yer almaktadır.
Dünyamız hızlı bir değişim ve gelişim sürecindedir. Bu hızlı değişim ve gelişime neden
olan en büyük etken bilimsel ve teknolojik alandaki gelişmelerdir. Uydu teknolojilerinde-
ki ilerlemeler, bilgisayar dili olan dijital dildeki gelişmeler bilgi çağının yaşanmasına etki
eden en önemli gelişmeler olarak yer almaktadır (Giddens, 2005, 462). Ses, görüntü ve
bilgi aktarımında sınırların aşılmaya başlandığı bilgi çağında uzak mesafelerle iletişim de
değişime uğramıştır. Bilgisayarlar ve iletişim uydularının birleşmesiyle dünya küresel bir
yapıya dönüşmüştür.
Günümüz toplumsal yaşamının bilgi çağı olarak tanımlanmasına neden olan en önemli tek-
1 nolojik gelişmeler nelerdir?
Özellikle 1990’lardan sonra bilgi çağı kavramının yaygın olarak kullanılmaya başlan-
ması ve toplumsal yapının da bilgi toplumu olarak tanımlanmasının altında yatan dört
teknoloji akımı yer almaktadır; bilgisayarlar, dijital dilin geliştirilmesi, uydu teknolojileri,
fiber optik teknolojisinin gelişmesi.
Bilgisayarlar
İlk olarak 1940’lı yıllarda üretilen bilgisayarlar, yazılım ve donanım alanındaki çalışmala-
rın hiç durmaksızın sürdürülmesiyle günümüzdeki kapasiteye kavuşmuştur. İlk üretildi-
ğinde bir oda büyüklüğünde ve 30 ton ağırlığında olan bilgisayarlar 2000’li yıllarla birlikte
mobil yaşama uygun hale gelerek taşınabilir boyutlara gelmiştir. Bunda mikroelektronik
teknolojisindeki gelişmelerin etkisi bulunmaktadır. Mikroelektronik teknolojisi üzerine
çalışmalar 1960’lı yıllarda başlamıştır. Silikon chipler (yongalar), elektronik devre eleman-
larının daha az yer kaplayacak şekilde küçültülmüş teknolojik yapılardır. Mikroelektronik
ile büyük veriler küçük cihazlar içerisinde saklanabimektedir. Mikroelektronik teknolo-
jisinin de gelişmesiyle birlikte hafıza birimlerinin veri saklama kapasiteleri ve işlevleri de
artmıştır ve gün geçtikçe artmaktadır.
Mikroelektronik teknolojisinin desteğiyle mobil boyutlara gelmiş olan bilgisayarlar, ilk
yayılım dönemlerinde profesyonel kullanımlara yönelik uygulamalar içerirken, son yıl-
larda evlerimizin vazgeçilmezleri arasında yer almaya başlamıştır. Bilginin sistematik bir
biçimde düzenlenmesi, arşivlenmesi, işlenmesi, aktarılması ve kullanılması bilgisayarların
sunduğu olanaklar içerisinde yer almaktadır. En basit işlemden en karmaşığına kadar ko-
lay ve hızlı bir şekilde problemlerimize çözüm bulan bilgisayarların iletişim fonksiyonları
1. Ünite - Yeni İletişim Teknolojilerinin Gelişimi 5
da internetin gelişmesiyle çeşitlenmiştir. Modemler ve telefon hatlarının desteğiyle bilgi-
sayarlar iletişim teknolojisi olarak gündelik yaşamımızda yer almaya başlamışlardır. Bil-
gisayarların kapasitelerinin artması, iletişim fonksiyonlarının eklenmesi ve tüm bunlara
ek olarak çokluortam özelliğinin de artması toplumu oluşturan bireyler tarafından tercih
edilmesinde ve toplum içerisinde yaygınlaşmasında oldukça önemli bir etken olarak gö-
rülmektedir.
Bilgisayarların sunduğu olanaklar nelerdir?

2
Resim 1.1
Geçmişte ve
günümüzde bilgisayar
teknolojisinin fiziksel
değişimi
Dijital Dilin Gelişimi

Dijital kavramını kısaca bilgisayar dili olarak tanımlayabilmekteyiz. Dijital dilin gelişimi
19. yüzyıla dayanmaktadır. Matematikçi Gootfried Wilhelm’in 0 ve 1 değerlerinden olu-
şan aritmetik sistemi keşfetmesiyle dijital dilin temelleri atılmıştır. Dijital dilde her harfin,
sembolün bir kodu vardır ve yapılan tüm işler bu dildeki kodlamalar ile gerçekleştiril-
mektedir. Günümüzde bilgisayarlar ve bunun dışındaki pek çok yeni teknoloji ürününde
dijital dil kullanılmaktadır.
Günlük hayatımızda radyodan televizyona, buzdolabından fırına pek çok üründe di-
jital dilin yer aldığı bir uygulamayı kullanmaktayız. Fırınımızda pişireceğimiz bir kek için
ideal süreyi, pişirme yöntemini dijital göstergelerden yararlanarak ayarlıyoruz, saatimize
baktığımızda akrep ve yelkovanın konumu doğrultusunda saati söylemeye gerek duymu-
yoruz. Dijital göstergeli saatler ile doğrudan zamanı söylüyoruz. Radyomuzda çalan par-
çanın kime ait olduğunu üzerindeki ekranda okuyoruz. Bu ve bunun gibi uygulamalar ve
beraberinde getirdiği kolaylıklar, dijital dilin gündelik yaşamımızda kolayca yerleşmesine
yol açmıştır.
Dijital dilin geliştirilmesi, günlük yaşamımıza ne gibi kolaylıklar getirmiştir?

3
Dijital verilerin yeni iletişim teknolojileri üzerinde oldukça önemli etkisi olmuştur.
Durağan/hareketli görüntü, ve ses içeren her hangi bir bilgiye ait parça, dijital dil ile yapı-
lan kodlamayla ifade edilmektedir.
Tüm dünyada özellikle de iletişim teknolojileri kapsamında dijital dilin kullanıldığı

sistemlerin analoglara göre daha fazla tercih edilmesinin altında yatan pek çok neden
vardır. Bu nedenler dijital sistemlerin analog sistemlere göre daha fazla üstünlüğe sahip
olması olarak gösterilmektedir. Bu üstünlükleri aşağıdaki gibi sıralayabilmekteyiz.
· Daha güvenilirdir.
Özellikle iletişim teknolojileri bağlamında bir iletim merkezinden, belirlenen da-
ğıtım merkezine/merkezlerine sinyal rahatlıkla gönderilebilmektedir. Frekans tah-
sislerinin yapılmış olması nedeniyle farklı iletişim kanallarının, belirlenen iletişim
hatlarına karışması söz konusu bile olmamaktadır. Dijital yayın teknolojileri ile bir
radyo kanalını her zaman aynı kanaldan dinleriz ve başka kanalın ilgili frekansa
dahil olması söz konusu bile olamaz. Bu açıdan güvenilirdir.
· Sinyal kalitesi değişmez.
Bu üstünlük özellikle yayıncılık alanında oldukça önemlidir. Uzak mesafelere ile-
timde bile iletilen sinyalin kalitesi değişmemektedir. Bu da ulaşılan alıcı kitlesinin
farklı mekan ve mesafelerde olsa bile eşit düzeyde iletiyi almasını sağlamaktadır.
Dünyanın farklı ülkelerinde yayınlanan bir televizyon programını izleyenlerin, televizyon

4 yayınını eşit kalitede izlemesini nasıl açıklarsınız?
· Dijital teknolojiler gürültü ve dış etkenlerden çok az etkilenmektedirler.

Analog sistemlerde dış etmenlerdeki (örn;hava koşulları) en küçük değişiklik ile-
tim sinyalinin bozulmasına neden olurken, dijital sistemlerde böyle bir durumun
gerçekleşmesi söz konusu edilmeyecek kadar düşüktür. Çoğumuz günümüzde te-
levizyon yayınlarına uydu alıcılarımız vasıtasıyla izliyoruz. Uydu alıcıları evleri-
mizde kullanılmaya başlamadan önce, pek çoğumuz evimizin çatısındaki anten ile
televizyon yayınlarını almaya çalışırdık. Analog karasal yayıncılık olarak tanımla-
yabileceğimiz bu teknoloji, yağmur yağdığında, rüzgar estiğinde televizyonumuz-
da görüntü kalitesinin değişmesine neden olmaktaydı. Günümüzde artık yayın
dijital olarak yapılması bu olumusuzluğu ortadan kaldırmaktadır. Zaman zaman
sinyal kalitesinin düşmesi nedeniyle veri iletiminde aksaklıklar yaşansa da, analog
sistemlerle karşılaştırıldığında bu olasılık oldukça düşüktür.
· Dijital sistemler pek çok uygulamaya göre daha ucuzdurlar.
Dijital sistemler ilk üretildikleri anda tüketiciye ulaştıklarında pahalıdırlar. Ancak
dijital teknolojilerde gelişim her geçen gün sürmektedir. Bir teknoloji üretildikten
çok kısa bir süre sonra eski teknoloji olarak raflarda yerini alabilmektedir. Bu hızlı
gelişim ve üretim kapasitelerinin artması dijital teknolojilerinin de her geçen gün
daha da ucuzlamasına neden olmaktadır. Bu nedenle tüketiciye ulaşması ve yay-
gınlaması da analog sistemlere göre daha hızlı olmuştur.
· Kopyalama ve iletim anında bozulma olmaz. Dijital sistemlerin en büyük özelliği
jenerasyon kaybının olmamasıdır. Analog sistemlerde örneğin manyetik bantlarda
bir kaç defa dinleme yapıldıktan sonra manyetik bandın sarım işleminden dolayı
yıpranması söz konusudur. Ancak dijital ortamlarda defalarca dinleme/izleme, ka-
yıt, silme ve yeniden kayıt yapıldığı halde yıpranma gerçekleşmez. Binlerce kopya
alınabilir. Alınan kopyaların bile orjinal kayıt kalitesinden her hangi bir farkı yoktur.
· Büyük devreler bir chip (yonga) olarak imal edilebilir. Mikroelektronik teknolo-
jisinin gelişmesiyle birlikte dijital teknolojiler gün geçtikçe küçülmektedir. Çünkü
çok büyük devreler bile neredeyse milimetrik ölçülerdeki ebatlarda imal edilebil-
mektedirler.
· Dijital sinyal işleme teknikleri hızla gelişmektedir.
Dijital teknoloji alanında süregelen geliştirme çabaları sinyal işleme teknikleri ala-
nında da sürmektedir. Bu her geçen gün daha fazla kapasiteye, özelliğe ve işleve
sahip teknolojiyle tanışmamıza vesile olmaktadır.
· Medya metinleri geleneksel fotoğraf baskısı, kitap, film gibi formlardan uzak-
laşarak yeni materyaller olarak yer almaktadır. Dijital ortamlarda medya metin-
lerine erişim sağlanmaktadır. Geleneksel ortamların sahip oldukları sınırlılıklar da
bu sayede aşılabilmektedir. Örneğin, bir gazetede yer verilecek bilgiler, gazetenin
ebatları nedeniyle sınırlıdır. E-gazete uygulamasında bir habere dair bilgilere eri-
şim sağlamanın yanında ek ayrıntılı fotoğraflara, görsel-işitsel kaynaklara erişim
sağlanabilir. Ayrıca bilginin güncellenmesi dijital sistemlerde sorun değildir. Bir
son dakika haberi, kolaylıkla sistem merkezi tarafından girilerek, güncelleme ya-
pılabilir. Geleneksel gazete formunda gazete basıldıktan sonra güncelleme ancak
yeni bir gazetenin basımıyla mümkün olmaktadır. Bu açıdan dijital ortamlar, gele-
neksel medya metinlerinin dijital ortamlara aktarılması ve dönüştürülmesiyle pek
çok avantaja sahip olmaktadır.
· Veriler çok küçük birimlere sıkıştırılabilir. Sıkıştırma tekniklerinin kullanılma-
sıyla birlikte çok büyük miktardaki veri, belirli oranlarda sıkıştırılarak daha az
yer kaplaması sağlanır. Böylelikle küçük bir alanda daha fazla bilginin yer alması
mümkün olmaktadır.
· Doğrusal olmayan iletim yollarından çok yüksek hızda veri iletimi sağlanabilir.
Özel iletim ağlarından sıkıştırılmış bilginin gönderilmesi oldukça kısa bir sürede
gerçekleşmektedir. Dijital teknolojinin sahip olduğu en büyük özelliklerden biri
herkese aynı bilgi yerine, kişiye özel bilgi iletimini geçrekleştirebilmesidir. Dola-
yısıyla dijital iletim teknolojisi analog sistemlerde olduğu gibi doğrusal bir iletim
ile sınırlı değildir. Doğrusal olmayan iletim yolları bireye özgü yapılandırmaları
mümkün kılmaktadır.
Uydu Teknolojileri
1960’lı yıllara kadar haberleşme ve yayıncılık, radyo dalgalarının atmosferdeki yansıma-
sıyla gerçekleşiyordu. Hat sayısının sınırlı olması, atmosferik değişimler, haberleşme ve
yayın kalitesini etkilemekteydi. Daha yüksek nitelikli, kesintisiz yayın ve haberleşme isteği
uydu düşüncesinin geliştirilmesine yol açmıştır. Dünyanın çevresinde yörüngeye yerleş-
tirilecek olan bir uydu ile dünyanın büyük bir kısmına sinyal gönderilebilir ve pek çok
istasyon arasında bağlantı sağlanabilirdi. Bu düşünce zaman içinde gerçeğe dönüştürüldü.
Günümüzde yörüngede gözlem, gözetleme, navigasyon, astronomi, meteorolojik, askeri
ve haberleşme v.b. amaçlarla kullanılan pek çok uydu bulunmaktadır. Çok uzak mesafe-
lerle, yüksek kalitede, kesintisiz veri alışverişi yapmamıza izin veren uydulardan fazlasıyla
yararlanmaktayız. Cep telefonu görüşmeleri, radyo-televizyon yayınları, aracımızla seye-
hat ederken yol tarifi almak için kullandığımız navigasyon cihazları uydu teknolojisinden
yararlanarak bilgi iletimi gerçekleştiren cihazlardır. Uydular genel görünüş ve nitelikle-
ri açısından benzerlik göstemektedir. Ancak sahip oldukları donanımlardaki farklılıklar
farklı amaçlarla uydulardan yararlanılmasını sağlamaktadır. Kullanım amaçlarına göre
uyduları dört grupta inceleyebilmekteyiz (Özçağlayan, 1998,s.117):
Uydu düşüncesinin gelişmesine neden olan düşünce nedir?

5
Meteoroloji uyduları: Dünyadaki hava olaylarını tespit etmek amacıyla kullanılan uy-
dulardır.
Haberleşme uyduları: Radyo-televizyon yayınlarını ve telefon iletişimini gerçekleş-
tirme amacıyla kullanılan uydulardır. Haberleşme uyduları eşzamanlı veri akışına imkan
tanımaktadırlar.
Askeri amaçlı uydular: Erken uyarı, savaş, navigasyon, keşif ve askeri hareketlerin
gözetlenmesi amacıyla kullanılan uydulardır.
Araştırma uyduları: Ziraat, ormancılık yer altı ve yer üstü kaynaklarını araştırma
amacıyla kullanılan uydulardır. Petrol, doğalgaz, kömür ve madenleri, deniz suyu kirli-
liğini, orman yangınlarını, ziraat alanlarını v.b. araştırma amacına yönelik kullanılan uy-
dulardır.
Belirli bir kullanım amacı doğrultusunda uzaya fırlatılan uydular dünyanın çevresinde
bir yörünge çizmektedirler. Her uydunun belirli bir ömrü vardır. Belirlenen ömür süre-
since uydu çizdiği yörüngede dolanımını sürdürür. Ömrünü dolduran uydu yörüngeden
çıkar ve uzay boşluğunda kaybolur. Ömrü süresince fırlatıldığı yörüngede dolanan uydu
dünyanın çevresinde dünyayla birlikte hareket etmektedir. Dolayısıyla uydunun yeryü-
zünde kapsadığı alan da değişmemektedir. Yörüngede yer alan bir uydunun yer yüzünde
kapsadığı alan o uydunun ayak izi “foot print” olarak tanımlanmaktadır. Her uydunun
ayak izi bellidir ve ayak izleri içerisinde hizmet verirler. Bir uydunun ayak izinin büyüklü-
ğü dünyaya olan mesafesiyle doğru orantılıdır. Uydunun yörüngedeki yeri dünyaya olan
mesafesi fazla ise, ayak izi de büyük olacaktır. Dolayısıyla yer yüzünde kapsayacağı alan
da fazla olacaktır. Uyduların yerleştiği yörüngeyi dünyaya olan mesafesi doğrultusunda üç
kategoride ele alabiliriz: alçak yörüngeli uydular, orta yükseklikteki yörüngeli uydular ve
jeosenkron yörüngeli uydular (Özçağlayan, 1998, 116-117).
Alçak Yörüngeli uydular: Dünyaya olan uzaklığı 2000 km. altında olan yörüngeye
yerleşmiş uydulardır. Bu uyduların dünyada kapsadığı ayak izi diğerlerine nazaran daha
dardır. Dünyaya yakın olmaları nedeniyle yörüngeden çıkmamak için oldukça hızlı dönen
uydulardır. Alçak yörüngeli uydular, dünyanın çevresindeki bir turlarını yaklaşık olarak
100 dakikada gerçekleştirmektedirler. Diğer yörüngelerdeki uydulara göre daha küçük
olan uyduların maliyetleri de daha düşüktür. Askeri ve meteorolojik amaçlı kullanılan
uydular bu yörüngede dolanımlarını sürdürmektedirler.
Orta Yükseklikte Yörüngeli uydular: Dünyaya olan mesafeleri yaklaşık olarak 10000
km’dir. Dünyanın çevresindeki bir turu ortalama altı saatte tamamlamaktadırlar. Alçak
yörüngeli uydulara göre daha büyük ayak izine sahip uydulardır. Askeri araştırmalar ve
erken uyarı amaçlı kullanılan uydular bu yörüngede yer almaktadır.
Jeosenkron Yörüngeli uydular: bu uyduların dünyaya olan uzaklığı 36.000 km. kadar-
dır. Bu yörüngeye Clarke yörüngesi de denilmektedir. Radyo mühendisi ve bilim-kurgu
yazarı Arthur Clarke, 1945 yılında dünyanın 35786 km. uzağından geçen yörüngede yer
alacak bir uydunun saniyede 3 km. hız yaparak dünyayla aynı hızla döneceğini bu nedenle
de en uygun yörünge olduğunu belirtmiştir (Özçağlayan, 1998, s.113). Clark yörüngesin-
de yer alan uydular dünyayla aynı hızla dönmektedirler. Bu nedenle sabitmiş gibi de görü-
lebilirler. Bu türden bir uydu dünya çevresindeki bir turunu bir günde tamamlamaktadır.
Yeryüzünde oldukça geniş ayak izine sahiptirler. Bu yörüngedeki uydular oldukça büyük,
yapım ve fırlatma maliyetleri de diğerlerine oranla yüksektir. Clarke yörüngesinde yer
alan uydular haberleşme amacıyla kullanılmaktadır.

Resim 1.2
Uyduların ayak izi
Fiber Optik Teknolojisi

Fiber optik kablolar veri iletimini elektrik akımı olarak değil, ışık parçacıklarıyla gerçek-
leştirmektedirler (Coffee, 1195, s.341). Çünkü ışık parçacıkları, elektrik akımına kıyasla
daha fazla kapasiteye sahiptirler. Işık parçacıkları, gözle görülmeyen kızılötesi ışınlardır.
Bu ışınlar saç telinden daha ince olan fiber lifleri ile gönderilmektedirler. Fiberoptik kablo
alt yapısı ile aynı anda yüzbinlerce ses bilgisi, binlerce görüntü bilgisi aktarılması müm-
kündür.
Resim 1.3
Fiber Lifler
Süper iletkenler arasında yer alan fiber optik teknolojisi, iletişim teknolojileri arasında
hızlı haberleşme ağlarının kurulması açısından oldukça işlevseldir.
Fiber optik teknolojisinin iletimde kullanılma nedeni sizce nedir?

6
Bilgisayarlar, uydu teknolojisi, fiber optik teknolojisi ve dijital dilin geliştirilmesi bilgi
çağına geçmemizdeki en büyük etmenlerdir. Bu teknolojik gelişmeler onlarca yıldan beri
kullandığımız ve günümüzde geleneksel olarak adlandırdığımız iletişim teknolojilerinin
özelliklerini ve kullanımlarını da değiştirmişlerdir. Geleneksel iletişim teknolojisi olarak
tanımladığımız teknolojilerin başında radyo, telefon, telgraf, telsiz, televizyon gelmekte-
dir. Bu iletişim teknolojilerinin çoğu günümüzde halen kullanılmaktadır. Ancak çağın
özelliklerinin etkisiyle sinyal işleme teknikleri, özellikleri, veri gönderme, saklama kapasi-
teleri gibi teknik özelliklerinin yanında, işlev, içerik ve sosyal kullanım boyutunda da pek
çok özellikleri değişmiştir. Bazı geleneksel iletişim teknolojilerinin şekil değiştirmiş hali-
ni de kapsayan yeni iletişim teknolojileri; internet tabanlı teknolojileri, mobil telefonları,
tablet bilgisayarları, portatif oynatıcıları (MP3, MP4, MP5...), 3G, 4G teknolojisini ve daha
sayamadığımız pek çok teknolojiyi ve uygulamayı içermektedir. Bu nedenle yeni iletişim
teknolojileri denildiğinde-verilerin dijital olarak işlendiği ve zaman, uzam farkı gözet-
meksizin çok miktardaki bilginin çeşitli iletim yolları vasıtasıyla çok hızlı bir şekilde
aktarılabildiği etkileşimli teknolojiler-akla gelmektedir.
İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ

İnsanoğlu varolduğundan beri çeşitli araçlar geliştirmiştir. Geliştirilen her bir araç insa-
nın yaşamını kolaylaştırmak için insanlığa hizmet etmiştir. İletişim teknolojileri de aynı
şekilde insanoğlunun yaşamını kolaylaştırmak için hizmet eden araçlardır. Kimi zaman
haberleşme, kimi zaman sohbet, kimi zaman eğlenme veya bir sorunu gidermek için ileti-
şim teknolojisinden tarih boyunca yararlanılmıştır. Çünkü iletişim, insanın varolmasının
ön koşullarından biridir.
İletişim teknolojilerinin gelişim kronolojisine bakıldığında ilk teknolojinin basılı ma-
teryaller olduğu görülmektedir. 1450 yılında Johanness Gutenberg’in baskı makinesini
icat etmesiyle başlayan basım teknolojisi, ilk iletişim teknolojisi olarak tarihteki yerini
almaktadır. 1640 yılında ilk kitap basılmıştır. Baskı makinesinin kitle iletişim amacıyla
kullanımı yani ilk gazetenin basımı, 16. yüzyılın başlarında gerçekleşmiştir (Erdoğan,
2005, s.287). 1741 yılında yani ilk gazeteden yaklaşık 50 yıl sonra Philadelphia’da ilk dergi
yayınlanmıştır. Kitaplar, dergiler, tebrik kartları, gazeteler ve diğer basılı ürünler iletişim
teknolojisi ve kitle iletişim araçlarının da doğuşuna öncülük eden ortamlar olarak tarihte
yerini almıştır.
Basılı materyaller iletişim teknolojisi olarak yerini ve önemini oldukça uzun bir süre
korumuştur. Tarih içerisinde insanların uzak mesafelerdeki başka insanlarla iletişim kur-
ması, haberleşmesi, hep başka bir insanın aracı olarak kullanılmasıyla gerçekleşirdi. Ya-
zılan mesajlar veya basılan materyaller, başka insanların kullanılmasıyla uzak mesafelere
iletilir ve iletişim bu şekilde uzun süren bir süreçte gerçekleşirdi. 1844 yılında Samuel
Morse tarafından sonradan morse alfabesi olarak tanımlanan teknikle telgrafla iletişimi
gerçekleştirdi. Baltimore ve Washington arasında kurulan telgraf hattıyla ilk uzak mesa-
felere iletim gerçekleştirilmiş oldu. Telgraf teknolojisinin kullanımı ekonomik ve siyasal
alanlarda iş yapma biçimlerine de kolaylıklar kazandırmıştır. Örneğin; borsa alım-satım
işlemleri telgraf teknolojisinin kullanımıyla gerçekleştirilmiştir. Telgrafın bulunmasıy-
la insanlık tarihinin bir çağ atladığı belirtilmektedir. Telgraf basım çağından “elektronik
çağa”a geçiş teknolojisi olarak iletişim teknolojileri tarihinde bir devrim olarak görülmek-
tedir.
1876 yılında Alexander Graham Bell elektronik olarak işitsel verinin iletimini gerçek-
leştirmiştir (Grant, 2008, s.15). Telefonun temelinin atıldığı bu deneme zaman içerisinde
kullanıcıya yaygınlaşmıtır. 1877 yılında 230 telefon kullanıcısı arası ikili bağlantılar ger-
çekleştirilerek eşzamanlı işitsel verinin karşılıklı aktarımı iletişim teknolojisinin gelişim
sürecinde yeni bir başlangıç olarak görülmektedir.
İşitsel veri aktarımında ikinci büyük adım, veri aktarımının uzak mesafelere kablo-
suz olarak gönderilmesidir. 1890 yılında telsiz veri iletimi Guiglielmo Marconi tarafından
gerçekleştirilmiştir. Radyo teknolojisinin öncülüğünü de gerçekleştiren bu deneyim, kitle
iletişim teknolojisi olarak radyonun kullanılmasında büyük bir adımdır. Savaş dönemi-
nin en canlı, en güncel bilgilerini savaş sesleriyle birlikte aktaran bu iletişim teknolojisi,
halkın bir anda teknolojiyi tüketme isteği içerisine girmesine ve hızla yaygınlaşmasına
neden olmuştur. Sesin uzak mesafelere kablolu veya kablosuz olarak iletilmesinin keşfiyle
birlikte sesin kaydı da teknolojik gelişmeler içerisinde oldukça büyük bir adım olarak yer
almaktadır. İlk ses kaydı 1877 yılında Thomas Edison tarafından gerçekleştirldi. Gramo-
fonun (phonograph) bulunması ve 1887 yılında Emile Berliner tarafından gramofon ile
çoğaltmanın bulunması müzik sektörüne oldukça büyük bir katkı sağlamıştır. Ses kayıt
ortamları geçen zaman içerisinde değişmiştir. Başlangıçta plaklara yapılan kayıtlar uzun
yıllar-özellikle de 1920’de mikrofonun bulunmasıyla birlikte- popülerliğini korumuştur.
Plaklar daha sonra yerini gelişen teknolojiye bırakmıştır, manyetik bantlar ve sonrasında
disk tabanlı kayıt ortamları işitsel verinin depolanmasında ve çoğaltılmasında kullanılan
teknolojiler olarak iletişim teknolojisi tarihinde yerini almaktadır.
İletişim teknolojisinin tarihindeki önemli
gelişmelerden biri de görüntünün kayıt edilme- Resim 1.4
sidir. Fotoğraf görüntünün ışıkla kayıt edilmesi Kinetoscope
temeline dayanmaktadır. Fotoğrafın bulunma-
sıyla birlikte basılı ortamlar bu teknolojiden -et-
kililiğini artırmak amacıyla- fazlasıyla yararlan-
mıştır. Çünkü gazetede anlatılan yazılı içeriğe
bir görüntü şahitlik etmektedir. Fotoğraf ilerle-
yen zamanda hareketli görüntünün de temelini
oluşturmuştur. Çünkü hareketli görüntü, kayıt
altına alınmış sabit görüntünün ardarda göste-
rimi ile elde edilmekteydi. Bu nedenle sinema-
nın öncüsünü fotoğraf olarak görmek yanlış bir
yaklaşım değildir. 1899 yılında Thomas Edison
ve William Dickson “Kinetography” adı verilen
ilk görüntü kamerasını ve “kinetoscope” adı ve-
rilen kayıtlı görüntünün izlenebileceği ilk ma-
kineyi yaptılar. Sinemanın öncüsü Auguste ve
Louis Lumiere kardeşler görülmektedir. 1894
yılında Robert Paul tarafından yapılan kamerayı kullanarak ilk çekimlerini gerçekleştir-
diler. Bir yıl sonra ise Paris’te ilk sinema gösterimlerini gerçekleştirmişlerdir (Erdoğan,
2005, s.293-299).
Sinema, başlangıçta sadece hareketli görüntünün aktarılmasına izin verirken, zaman
içerisinde ses öğesinin de eklenmesiyle birlikte hem görsel, hem de işitsel bir boyut kaza-
narak toplumda oldukça önemli bir yere gelmiştir.
Görsel işitsel ses iletiminde bir diğer adım ise yine elektronik tabanlı bir iletişim teknolo-
jisi olan televizyon tarafından atılmıştır. Televizyon teknolojisinin gelişmesine öncülük eden
“disk tarama” aletinin icadıdır. Disk tarama aleti Paul Nipkow tarafından 1880 yılında icat
edilmiştir. 1927 yılında Philo Farnsworth ilk olarak bir görüntünün elektronik olarak hava-
dan iletimini gerçekleştirmiştir. Televizyon teknolojisinin gelişimine öncülük eden bu iki
buluş, 1923 yılında Vladimir Zworkyn tarafından “iconoscope” adı verilen görüntü aletinin
bulunmasıyla farklı bir boyut kazanmıştır (Erdoğan, 2005, s.303). Görüntünün elektrik sin-
yallerine dönüştürülmesi, iletilmesi ve alıcı cihazda görülmesiyle televizyon teknolojisi ile-
tişim teknolojisinin kronolojisinde yerini almıştır. Halka yönelik ilk televizyon yayını 1939
yılında gerçekleştirilmiştir. Görsel ve işitsel boyutu nedeniyle toplum tarafından oldukça
çabuk benimsenen televizyon günümüzde hala popülerliğini sürdürmektedir. Geçen zaman
içerisinde yayın teknolojilerinin gelişmesi televizyon izleyicisine farklı boyutların kazandı-
rılması, televizyonun vazgeçilmezliğine katkı sağlamaktadır. Uydu yayıncılığı ve yayınların
dijitalleşmesiyle çok sayıda ulusal ve uluslararası kanalı izleyebilen izleyiciler, teknolojik ya-
kınsamayla birlikte televizyonu etkileşimli iletişim teknolojisi olarak da evlerinde konum-
landırabilmektedir. Etkileşimli televizyon uygulamalarıyla izleyici kendi isteği doğrultusun-
da televizyon içeriğini yönlendirebilmekte, zaman ve mekandan bağımsız yayınları dilediği
anda dilediği bir iletişim teknolojisiyle alabilmektedir. Başlangıçta tek yönlü bir iletişim
teknolojisi olarak hayatımıza giren televizyon, günümüzde sadece yayınların alındığı değil,
başka insanlarla iletişimin kurulabildiği, içeriğin gereksinimler doğrultusunda yönlendiri-
lebildiği, alışveriş, oyun, bankacılık v.b. işlemlerin gerçekleştirildiği çift yönlü bir iletişim
teknolojisi olarak dijital dünyada yerini almıştır.
İletişim teknolojilerinin tarihsel gelişimi içerisinde yeni bir çağın başlaması internet
teknolojisinin gelişiminin bir sonucudur. Bilgi çağının başlangıcı internet olarak görül-
mektedir. Elektronik çağdan dijital çağa geçiş teknolojisi olan internet, pek çok teknolojiye
de ilham veren, pek çok teknolojinin içinde barındırdığı küresel bir hizmeti tanımlamak-
tadır. Bilgisayarlar arası ağ balantısı olarak başlayan uygulama günümüzde dijital iletişim
teknolojileri arasında bir ağ bağlantısına dönüşmüştür.
İnternet
Başlangıçta büyük bir icat, teknolojik bir devrim gibi gözüken kişisel bilgisayarlar, 1990’lar-
da yetersiz görülmeye başlandı. Çünkü küresel sisteme dönülmesinde kişisel bilgisayarlar
yetersiz kalıyordu. Bu nedenle küresel bir yapının ağ sistemi kurulmasıyla mümkün ola-
cağı ifade edilerek “internet” düşüncesinin uygulamaları başlamıştır.
İnternet uygulamalarının başlamasına neden olan düşünce nedir?

7
İnternet teknolojisi kendiliğinden ortaya çıktığı söylenebilir. İlk olarak 1969 yılında
ARPA (Advanced Research Projects Agency) net olarak bilgisayar ağ sistemi Amerikan
Askeri Karargahı Pentagon’da kullanılmıştır (Giddens, 2005, 465). ARPA askeri amaçla
kullanılan bir ağ sistemine sahipti ve kullanımı oldukça sınırlıydı. ARPA, Amerika’nın
farklı mekanlarında yer alan askeri görevlerin kaynaklarını paylaşmak, bir merkezde topla-
mak amacına hizmet eden bir ağ sistemini tanımlamaktaydı. Bir tesadüf ile mesaj gönder-
menin yolunu bularak sonradan sisteme e-posta uygulaması da eklenmiştir. Pentagon’da
ARPA adıyla temeli atılan internet sistemi başlangıçta 500 bilgisayardan oluşan bir ağ bağ-
lantısına sahipti. Askeri laboratuarlar ve üniversitelerin bilgisayar bilimleriyle ilgilenen
bölümleri arasında ağ bağlantıları bulunmaktaydı. 1973 yılında ağ için protokol sistemi
geliştirilmesine yönelik çalışmalar başladı. “İletim kontrol protokolü (TCP)” nün farklı
uyarlamaları geliştirilerek denendi. 1980 yılında TCP sabitlenerek ARPA’ya bağlı bilgisa-
yarlar arasındaki iletişimi kolaylaştırdı. 1983 yılında TCP/IP protokolü ( iletim kontrol
protokolü/internet protokolü)’ne geçiş yapılarak ARPA kullanımı standartlaştırıldı. 1987
yılına gelindiğinde ağ bağlantısına sahip bilgisayarların sayısı 28000’e çıkmış ve hizmet-
lerden yararlanan üniversite ve araştırma laboratuarlarının sayısı da artmıştır. ARPA 1990
yılında kullanımdan kaldırıldı ancak TCP/IP kullanımı devam etti.
Başlangıçta askeri ve akademik alanlarda kurumsal kullanımların olduğu internet
uygulaması 1990’lara gelindiğinde ev kullanıcıları arasında yaygınlaşmaya başlamıştır.
İnternetin en iyi bilinen uygulaması WWW (World Wide Web)’ dir. WWW; internet site-
lerinin içeriklerini yerlerine göre değil de, bilgiye göre düzenleyen sonra da kullanıcılarına
istedikleri bilgiyi kolaylıkla bulabilmelerini sağlayan bir arama sistemi sunan uygulamadır
(Castells, 2008, 64-65). WWW, 1992 yılında İsviçre’de yazılım mühendisi tarafından icat
edilmiştir. Yazılım, İllionis üniversitesinde eğitim gören bir lisans öğrencisi tarafından ge-
liştirilmiş ve tüm dünyaya yayılmıştır.
WWW kullanıcıları ağ aracılığıyla bilgi aramalarını ve paylaşımlarını kolaylıkla ve
hızlıca küresel çapta gerçekleştirebilmektedirler. Grafik, görüntü, ses dosyaları taşıyabilen
ağ teknolojisi çok farklı alanlara da hizmet etmeye başlamıştır. Ticaret, eğitim, yayıncılık,
eğlence, sağlık gibi pek çok alanda kullanıcısına büyük destek veren ağ teknolojsi inter-
net günümüzde çok geniş bir yaş aralığındaki kullanıcılarının gereksinimlerine rahatlıkla
cevap vermektedir. İnternet bilgiye kolay, ucuz, hızlı ve güvenli ulaşımın ve paylaşmanın
günümüzdeki en geçerli yolu olarak görülmektedir.
İnternet teknolojinden yararlanmak için telefon hattı bağlantısı, modem ve bilgisayara
gereksinim vardır. İnternetin ilk geliştiği yıllarda bilgisayar teknolojisi de masaüstü olarak
evlerimizde yer almaktaydı. Geleneksel masaüstü bilgisayarlarımız, elektrik bağlantı kab-
losu, telefon hattı bağlantısı ve modem bağlantısıyla birlikte, internet sabit bir mekanda
yararlandığımız bir teknoloji olarak ev kullanımında yerini almıştı. Kablosuz ağ teknoloji-
sinin gelişmesi ve dizüstü bilgisayarların yaygınlaşması ile mobil hayata geçiş, internete de
her an her yerde erişebilmemizi sağlamıştır. Teknolojik yakınsama bir bilgisayar olmadan
da internet hizmetlerine erişmemize izin vermekte ve internetin mobil yaşamda da yerini
almasını sağlamaktadır. Kablosuz ağ teknolojisiyle mekandan bağımsız her hangi bir yer-
de, her hangi bir iletişim teknolojisi ile internet hizmetinden yararlanmamız mümkündür.
Günümüzde resmi, özel her türlü işimizi internet erişimi ile gidermekteyiz. Gündelik
yaşamdaki pek çok zorluğu internet erişimi sayesinde hızlıca, bulunduğumuz yerden ve
kolaylıkla gerçekleştrebilmekteyiz. Faturamızı ödemek için bankaya gitme zorunluluğu-
muz ortadan kalkmıştır, alışveriş için dışarı çıkmak zorunda değiliz, bilgi aramak için
kütüphaneye gitme zorunluluğumuz, gazete satın alma zorunluluğumuz da kalmamıştır.
Tüm bunları internet erişimimizin olduğu her hangi bir teknolojiyle gerçekleştrebiliriz.
Her hangi bir teknoloji tanımlamasını yapıyoruz çünkü internet hizmetlerinden yararla-
nabilmek için, bilgisayar gereksinimimiz de artık bulunmamaktadır. Cep telefonlarımızı,
MP5 oynatıcımızı, PSP’imizi, televizyonumuzu internet erişimini sağlamak için kullana-
bilmekteyiz.
İnternetin sunduğu pek çok olanak vardır. Bunlardan biri de sanal topluluklar ve sos-
yal ağlar (facebook, twitter, myspace....). Sosyal ağlar üyeler arasında bağlantı kurulmasına
izin veren, görüntü, ses, fotoğraf v.b. dosyaların küresel boyutta paylaşımına izin veren
internet hizmetlerinden biridir. 2010’a yaklaşırken kullanıcılar arasında kullanımı yaygın-
laşan sosyal ağ uygulamaları yüzyüze iletişim etkinliklerinin teknoloji aracılı gerçekleş-
mesine izin veren ve görsel/işitsel veri destekli hizmetleri içermektedir.
İnternet’in yaygın bilinen hizmetlerinin yanında genişband teknolojisi ile yeni video
hizmetleri de sunmaktadır. İnternet üzerinden isteğe bağlı video uygulamasının kullanımı
gün geçtikçe artan bir penetrasyon oranıyla yayılmaktadır. Çevrimiçi video izleme veya
video yükleme gibi uygulamalar internet kullanıcıları arasında oldukça yaygındır.
İnternet teknolojisi bireysel uygulamalara hizmet eden etkileşimli bir teknoloji olarak,
giderek artan bir yaygınlıkla varlığını sürdürmektedir. İçeriğini bireysel gereksinimleri-
miz doğrultusunda düzenleyebileceğimiz, yönlendirebileceğimiz, dilediğimiz bir anda di-
lediğimiz bir mekanda hizmetlerden kolaylıkla yararlanacağımız bir teknolojidir. Zaman
ve uzam bağlılığını ortadan kaldıran kullanıcı dostu, tam etkileşimli teknoloji çağımızın
itici gücü olarak hayatımızın merkezinde konumlanmıştır.
Çoklu Ortam
İngilizce “multimedia” olarak ifade edilen kavram farklı türlerdeki içerik formlarının bir
arada bulunduğu ortamları tanımlamaktadır. Çoklu ortam, metin, durağan veya hare-
ketli görüntü, ses ve animasyonların en az iki tanesinin bir arada kullanılarak bilgisayar
tarafından işlenmesini ve okunmasını kapsamaktadır. Çoklu ortam uygulamaları sadece
aktarılacak iletinin farklı şekillerde sunulmasını içeren uygulamalar değildir. Çoklu or-
tam uygulamalarında gönderilecek ileti, farklı içerik aktarma yöntemlerini planlanmış
bir program olarak kullanıcısına sunmaktadır. Planlanmış program bir sistem olarak yer
almaktadır. Bu sistemde yer alan tüm öğeler birbirini tamamlayacak şekilde bütünleştiri-
lerek kullanılmaktadır. Çoklu ortam uygulamaları mühendislik, tıp, fen bilimleri, eğitim,
güzel sanatlar gibi pek çok alanda destekleyici ortam olarak kullanılmaktadır.
Çoklu ortam uygulamalarında yer alan bilgiler çoğunlukla önceden kayıt edilmiş ol-
makla birlikte canlı aktarımlar da söz konusu olabilmektedir. Çoklu ortam uygulamaları,
kayıt edilmiş özelliği göz önüne alınarak genellikle farklı zamanlı ve pasif kullanıcı ka-
tılımına izin veren etkileşim düzeyinin çok düşük olduğu uygulamaları kapsamaktadır.
Etkileşim düzeyi oldukça düşüktür çünkü ileti aktarımı doğrusal bir süreçte gerçekleş-
mektedir. Çoklu ortam uygulamaları insan-teknoloji etkileşimi ile sınırlıdır. Günümüzde
çoklu ortam hizmetlerinde oyun gibi eğlenceye yönelik uygulamaların yanında, bilgisayar
destekli tasarım v.b. uygulamalarda kullanılmaktadır. Etkileşim düzeyinin düşük olması
nedeniyle çoklu ortam uygulamalarından yararlananlar kullanıcı olarak değil, daha çok
izleyici olarak tanımlanmaktadır.
Çoklu ortam uygulamaları metin, grafik, ses, animasyon, fotoğraf ve görüntü içeren
dijital ortamlardır (Özçağlayan, 1998, s.146). Çoklu ortam uygulamaları etkileşimi gerek-
tirmeyen uygulamalardır. Çoklu ortam uygulamasından yararlanan birey tıpkı televizyon-
da film izler gibi koltuğuna oturur ve sırtını yaslar ve sunulan içeriği izler. Sunulan içeriği
izleyici başından sonuna doğrusal bir süreçte izlemek durumundadır. “Doğrusallık” ve
“etkileşimsizlik” çoklu ortam uygulamalarının temel özelliklerindendir. Uygulamada et-
kileşim sadece içeriği durdurma, ileri geri alma ile sınırlıdır.
Hypermedya
Çoklu ortam uygulamalarının üst düzeydeki etkileşimli boyutunu tanımlamaktadır.
Hypermedya kavramı, bilgisayar ve görüntü teknolojilerinin birleştirilmesiyle oluşturulan
iletişim ortamlarını tanımlamaktadır. Metin, durağan ve hareketli görüntü, ses, animsa-
yon gibi uygulamaları barındıran hypermedya, “ortam ötesi bağlantılı ortam” kavramıyla
Türkçeleştirilmiştir. Kimi yerlerde “etkileşimli çoklu ortam” kavramıyla ifade edilmek is-
tense de, çok daha kapsamlı olduğundan kavram tam olarak oturmamaktadır.
Etkileşimli çoklu ortam ve hypermedya kavramları arasındaki farkı ortaya koyan çok
ince bir çizgi vardır. Çoklu ortam uygulamasından yararlanan bireye, ortamda yer alan
ögelerin ne olacağına ve ne zaman iletileceğini kontrol etme izni verdiğinizde etkileşimli
çoklu ortam olarak tanımlanmaktadır. Kullanıcıya linklerle öğelere erişim ve yönlendirme
şansı verdiğinizde ise etkileşimli çoklu ortam, hypemedya uygulamasına dönüşmektedir.
Hypermedya, etkileşimli çoklu ortamlara göre daha üst düzey uygulamaları içermektedir.
Çevrimiçi bağlantılar, web uygulamaları, telekomünikasyon, HDTV, etkileşimli televizyon,
bilgisayar oyunları ve çoklu ortamlardan oluşmuş daha geniş bir çerçevede yer alan uygula-
maları kapsamaktadır. Hypermedyanın üç temel özelliği vardır (Cotton ve Olvier, 1997,98):
· Etkileşimlidir. Hypermedya uygulamaları çevrimiçi, web tabanlı uygulama kay-
naklarını da içerisinde barındırmaktadır. Etkileşim sadece içerikten sunulanı
seçmeyle sınırlı değildir. Kullanıcı yönlendirmesine, içerik değişimine de izin
veren üst düzeyde etkileşim olanaklarına sahiptir.
· Özel ortam kombinasyonlarını gerektirmektedir. Hypermedya uygulamaları, kul-
lanıcının seçeceği özel ortam kombinasyonlarının yanında multimedya kombi-
nasyonunu gerektirir. Hypermedya uygulamaları pek çok ortamın bir arada kul-
lanılması esasına dayanmaktadır. Temelinde çoklu ortam uygulamalarının var
olduğu hypermedya, farklı iletişim ortamlarıyla yakınsamayı gerektirmektedir.
· Doğrusal değildir. Hypermedya uygulamalarında doğrusallık yoktur. Başlangıcı,
ortası, sonu yoktur. Kullanıcı “rastgele erişim sistemi” ile kendi amacı doğrultu-
sunda içeriğe istediği şekilde erişebilmekte ve yönlendirebilmektedir. Bu uygula-
ma ile kullanıcı özgürlüğü de sunan hypermedya uygulamaları kullanıcının belli
bir sistem ve akış dahilinde amacına ulaşma zorunluluğunu ortadan kaldırmak-
tadır.
Hypermedya’yı günlük yaşamımızda çevrimiçi aktivitelerimizin büyük bir kısmında
kullanmaktayız. Web ortamındaki her hangi bir aktiviteyi gerçekleştirmek istediğimiz-
de arayüz tasarımında gözüken linklere (bağlantı düğmelerine) tıklayarak (click) sayfalar
arasında gezinimi gerçekleştirmekteyiz. Sayfalar arası gezinme sadece metin tabanlı içerik
gezinimi değil aynı zamanda görsel, işitsel veya görsel-işitsel veri erişimini ve oynatımını
da içermektedir. Web sayfaları arasındaki bağlantılar bir ürünü satın almak, bilgi aramak,
görsel veya işitsel tabanlı bir metin oluşturmak ya da bir yemek siparişi vermek gibi uy-
gulamaları içermektedir. Kaynaklar arası bağlantı linkleri Hypermedya uygulamalarının
en temel özelliğidir.
Bir hypermedya sistemi, iletim linkleri vasıtasıyla sunulan kaynak içeriğinde kulla-
nıcıların farklı yönlendirmeleri gerçekleştirebilmesiyle karakterize edilmektedir. Hyper-
medya sistemini karakterize eden temel nokta kullanıcıya sağladığı etkileşim olanağı ve
bunun sonucunda bireyin edindiği yönlendirme özgürlüğüdür. Örneğin; kullanıcı ve
hizmet sağlayıcı etkileşimine sahip bir hypermedya uygulamasında başlangıçta kullanıcı
sistemden küçük bir istekte bulunur. Hizmet sağlayıcı bu isteği alır ve linklerle kullanı-
cıya yönlendirme hizmeti sunar. Kullanıcı arayüz tasarımında yer alan linkler arasından
uygun olanı seçer ve etkileşimin bir diğer aşamasını gerçekleştirir. Kullanıcı, hypermedya
uygulamasını kullanma amacı doğrultusunda linkler aracılığıyla etkileşimli bir şekilde
sürdürür. Hypermedya uygulamalarında verilen linkler, kullanıcılar tarafından kolaylıkla
anlamlandırılabilecek sembollerle tanımlanmıştır.
Bilgisayar Aracılı İletişim (CMC)

Elektronik posta, sohbet odaları, avatar tabanlı iletişim forumları, ses-görüntü iletimi,
www, bloglar, sosyal ağlar ve mobil teknolojiler bu kategoride ele alınmaktadır. Bilgisayar
aracılı iletişim (Computer Mediated Communication-CMC) etkinlikleri birey-birey ara-
sında gerçekleşebildiği gibi, birey-grup iletişiminin de gerçekleşmesine olanak vermekte-
dir. Bu türden iletişim etkinliği her zaman eşzamanlı gerçekleşmek durumunda değildir.
Bilgisayar aracılı iletişim “insanların yarattığı, geliştirdiği ve algıladığı bilgiyi ağ tabanlı
iletişim sistemlerini kullanarak mesajları kodlaması, kodçözmesi ve iletmesi” olarak ta-
nımlanabilmektedir.
Bilgisayar aracılı iletişim uygulamalarının en temel özelliği eşzamanlı (gerçek zaman-
lı) veya farklı zamanlı (geciktirilmiş zamanlı) iletişim etkinliğinin gerçekleşmesine olanak
tanımasıdır. Eşzamanlı (gerçek zamanlı) iletişim etkinliği iki birey arasında gerçekleşen
yüz yüze iletişim etkinliği gibidir. Bireyler eşzamanlı iletişim etkinliğini tıpkı bir telefon
konuşmasında olduğu gibi, bilgisayar aracılı bir uygulama ile sürdürmektedirler. Eş za-
manlı uygulamaların sadece birey-birey arasında gerçekleşme zorunluluğu yoktur. Birey-
grup etkileşimi de eşzamanlı olarak sürdürülebilmektedir. Bilgisayar aracılı bir uygulama
ile bir kişi tarafından iletilen bir mesaj aynı anda birbirinden aynı veya farklı mekanda
bulunan bireyler tarafından görülebilmektedir.
Sosyal medya platformunda paylaştığınız bir iletiye birbirinden farklı yerlerde olan bireylerin
yorum yazması ve iletişim etkinliğini sürdürmesi CMC’nin hangi özelliğiyle açıklanabilir? 8
CMC etkinliklerinin geciktirilmiş zamanlı uygulamaları ise mesajın gönderilme anı

ile alınma anı arasındaki zaman farkını açıklamaktadır. Örneğin, bir bireyin e-posta ara-
cılığıyla arkadaşına gönderdiği mesaj anında e-posta adresine ulaşsa bile, karşıdaki kişi
tarafından bir gün sonra okunabilir. Gönderilme okunma anındaki zaman farkını tanım-
layan iletişim etkinliği farklı zamanlı veya geciktirilmiş zamanlı iletişim olarak tanım-
lanmaktadır. Geciktirilmiş zamanlı CMC uygulamaları da tıpkı eşzamanlıda olduğu gibi
birey- birey arasında gerçekleşebilmektedir. Bu tür uygulamalar aynı zamanda birey-grup
iletişiminin gerçekleşmesine izin veren uygulamalardır. Bülten tahtalarında, sosyal med-
ya paylaşımlarında, bilgisayarlı konferans uygulamalarında yer alan bir takım etkinlikler
farklı zamanlı birey-grup iletişiminin varolduğu uygulamalardır.
İletişim etkinliğinin tam etkileşimli bir şekilde sürdürülebildği CMC uygulamaları ço-
ğunlukla yazılı ve sözlü iletişime dayanan etkileşimli etkinlikleri içerse de, teknolojik ge-
lişmelerin etkisi sonucu görsel ve işitsel ileti akışı da günümüzde oldukça yaygınlaşmıştır.
CMC’de geri bildirim ve etkileşim imkanları sınırsızdır. Çevrimiçi gerçekleşen eşzamanlı
uygulamalarda yüzyüze iletişim etkinliğinde olduğu kadar hızlı ileti akışı da sağlanmak-
tadır. Bu nedenle iletişim etkinliği kesintiz ve aksaksız bir şekilde sürdürülebilmektedir.
CMC uygulamalarının özellikleri göz önüne alındığında kullanıcılar diledikleri ko-
numda bulunabilmektedir. CMC uygulamasında yer alan bir birey aktif bir konumda yer
alabildiği gibi tamamıyla pasif bir konumda ileti akışlarını ve geribildirimleri takip ede-
bilmektedir.
Bir foruma abone olan kullanıcı başka bir abone tarafından ortaya atılan konuya ilişkin
9 tartışmaları yorum yapmadan takip etmektedir. Bu türden bir CMC kullanıcısının konumu
sizce nedir?
Sanal Gerçeklik
Sanal gerçeklik, kullanıcıların bilgisayarlar tarafından oluşturulmuş benzetime (simülas-
yon) dayanan üç boyutlu bir ortamda aktif bir şekilde yer almasını sağlayan bir model
olarak tanımlanabilir (Biocca, Donatello ve Conville, 1995, s.241). Sanal gerçeklik uygu-
lamaları eğlence sektörü ve oyunların yanında eğitim uygulamalarında da oldukça tercih
edilmektedir. Oluşturulan üç boyutlu ortamlar gerçek yaşamın benzetimidir ve ortam
içerisinde yer alan kullanıcının aktif katılımına izin veren teknolojilerdir. Kullanıcı ortam
içerisinde tıpkı gerçek hayattaki gibi yönlendirmelerde bulunarak bir uçağı kullanabil-
mekte, bakış açısını değiştirebilmekte, sanal bir ameliyatı gerçekleştirmektedir. Havacılık,
askeriye, tıp v.b. akademik alanlarda oluşturulan sanal gerçeklik uygulamaları kullanıcıla-
rının eğitiminde oldukça etkili bir yere sahiptir.
Sanal kelimesi gerçekte var olmayan kavramları, olguları, mekanları tanımlamak için
kullanılan, “sanmak” fiilinden türemiş bir kavramdır. Bu bağlamda sanal kavramı da ger-
çeği değil, gerçek sanılanı kapsamaktadır. Ancak bunu yalan, sahte veya gerçek dışı olarak
nitelemek yersiz bir yaklaşımdır. Sanal gerçeklik uygulamaları kullanıcılarının beden ha-
reketleri, bakışları ile içerisinde yer aldığı üç boyutlu sanal ortamı kendi duyuları, algıları,
gereksinimleri, beklentileri doğrultusunda yönlendirmesini içermektedir. Sanal gerçeklik
ortamında yer alan kullanıcıya gönderilen görsel ve işitsel uyaranlar yüksek görüntü ve ses
kalitesine sahiptir. Günümüzde HD (yüksek çözünürlüklü) kalitesinde görüntü ve quad-
rofonik (4 kanallı ses kaydı ve çıkışı) ses uygulamalarını da içeren teknolojik yenilikler sa-
nal gerçeklik ortamlarında yer almaktadır. Sanal gerçeklik ortamındaki ekranda yer alan
görüntü ve ses, kullanıcının davranışları dorultusunda değişmektedir. Kullanıcının yaptı-
ğı her hareket sonrasında ekranda bir dizi yeni görüntü yer alacaktır. Bu ise gerçek zaman
ve mekana çok yakın bir şekilde gösterilmektedir. Sanal gerçeklik ortamında yer alan ses-
ler de oldukça gerçekçidir. Sesin yoğunluğu ve sesin geldiği yön birebir gerçek hayattakine
yakın bir şekilde verilerek ortamdaki gerçeklik algısının arttırılmasına destek verir.
Sanal gerçeklik uygulamaları genelde pek çok bileşenden oluşmaktadır. En temel
bileşenleri ses ve görüntü tanımlayıcı vizörler ve konum algılayıcı eldivenlerdir. Bunun
yanında destek bileşenler olarak, kumanda paneli, elbise, saç bantları v.s. sayılmaktadır.
Uygulamanın özelliği doğrultusunda kullanılacak bileşenler farklılık gösterebilmekte-
dir. Sanal gerçeklik uygulamaları etkileşimin üst düzeyde olduğu uygulamalardır. Bilgi-
sayar desteğiyle oluşturulmuş sanal ortamda yer alan kullanıcı gideceği yönü, bakacağı
yeri kendisi belirlemektedir. Sistemin izin verdiği bu etkileşimli uygulama, ana ve destek
bileşenlerin de kullanılmasıyla mümkündür. Sanal ortam sadece görme ve işitme duyu-
larına hitap etmemektedir. Sanal ortamda yer alan nesnelere dokunma, onların yapısını
hissetme, nesnelerin yerlerini değiştirme gibi uygulamalar ile kullanıcının gerçeklik algısı
arttırılmaktadır. Sanal gerçeklik uygulamaları insan-teknoloji etkileşimine olanak tanıyan
ve eşzamanlı iletişim etkinliğinin gerçekleştiği tam etkileşimli uygulamalardır.
YENİ İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNDE YAKINSAMA

Yakınsama kavramı “bir araya gelme” anlamını taşımaktadır. İletişim teknolojilerinde ya-
kınsama ise farklı teknolojilerin bir araya gelerek karma bir teknoloji (hybrid teknoloji)
oluşturmasıdır. Yeni iletişim teknolojilerinde yakınsama, tüm teknolojilerde ortak olan
dijital dilin ve ortak iletim ağlarının kullanılması ile sağlanabilmektedir. Yeni iletişim tek-
nolojileri kategorisinde yer alan tüm teknolojilerin dili ortaktır. Kullanılan dijital dil, yeni
iletişim teknolojilerinin de birbirine uyumlu çalışabilmesini sağlamaktadır.
Yakınsama kavramı son yıllarda ortaya çıkan ve 2000’li yılların başından itibaren yay-
gın olarak kullanılmaya başlayan ve oldukça geniş bir çerçeveyi kapsayan bir kavramdır.
Çünkü yakınsama kavramı sadece teknik birlikteliği değil, hizmet, ekonomik, kurumsal,
hukuksal ve teknolojik cihazların birliğini kapsayan çok geniş bir yelpazeyi içermektedir.
Yakınsama üzerine farklı tanımlamalar yapılmıştır. Ancak yapılan tüm tanımlamalar
yukarıda bahsedilen alanlardaki birlikleri içermektedir. Yakınsama kavramını “dijitalleş-
menin etkisiyle farklı iletim ağları aracılığıyla iletilen farklı içeriklerin ve hizmetlerin et-
kileşimli bir şekilde iletim kopukluğu olmaksızın, telekomünikasyon, yayıncılık ve bilişim
sektörleri arasındaki sınırların kalkması sonucunda farklı cihazlardan alınabilmesi” ola-
rak tanımlanabilmektedir.
Yakınsama kavramı pek çok alandaki birleşmeyi içermektedir. Bu birleşme veya ya-
kınlaşma iki temel süreçte gerçekleşmektedir. Bu iki temel süreç; Teknolojik yakınsama ve
(medya) içerik yakınsamasıdır.
Teknolojik yakınsama; birden fazla teknolojik cihazın, sahip oldukları tüm özellikleri
içerisinde barındıran yeni bir cihaz olarak birleşmesini kapsayan süreçtir.
Medya (içerik) yakınsaması: bilişim, telekominikasyon ve medya sektörünün ve alıcı
cihazla arasındaki sınırların kalkarak tek bir endüstri yaratma sürecini kapsamaktadır.
Teknolojik yakınsama ve medya yakınsama sürecinin arasındaki farka dikkat ediniz.
Ortak dilin kullanımı ve birbiriyle uyumlu iletim ağlarıyla içeriğin sunumu, tüm tek-
nolojilerin birbiriyle uyum içerisinde çalışmasına olanak vermektedir. Teknolojik yakın-
sama sonucu kullanıcılar zaman ve mekan bağlılığı olmaksızın diledikleri içeriğe erişim
şansına sahiptir. Yeni iletişim teknolojileri arasındaki yakınsama mobil yaşama da uygun
uygulamaları barındırmaktadır. Yolda yürürken cep telefonumuzla müzik dinleyebilmek-
teyiz, radyo yayınlarını alabilmek için bir radyo alıcısına ihtiyacımız kalmamıştır. İster cep
telefonumuzdan, ister televizyonumuzdan istersek internet bağlantısı olan bir bilgisayar
aracılığıyla canlı olarak yayınlanan bir radyo programını eşzamanlı olarak dinleyebilir ya
da yayını kayıt ederek dilediğimiz bir zamanda dinleyebiliriz. Sadece radyo yayınların
değil herhangi bir medya içeriğini herhangi bir iletişim teknolojisini kullanarak erişim
sağlamamız mümkündür.
Teknolojik yakınsama ile sunulan hizmetler sadece veri işleme, iletme ve okumada
ortak dil olan dijitalin kullanılmasının bir sonucu değildir. Telekomünikasyon, yayıncılık
ve bilgisayarlaşma da teknolojik yakınsamayı mümkün kılmıştır.
Telekomünikasyon
Ses, durağan/hareketli görüntü, yazı, resim ve her tür bilginin koaksiyel (bakır iletken)
kablolar, fiberoptik kablolar veya elektromanyetik dalgalar ile uzak mesafelere iletilmesi
ve alınmasını kapsamaktadır. Telekomünikasyon kavramı oldukça geniş bir çerçeveyi ba-
rındırmaktadır. Radyodan televizyona, kablolu telefondan cep telefonuna hatta görüntü-
lü cep telefonuna, uydu haberleşme sistemlerinden internete ve daha sayamadığımız pek
çok iletişim teknolojisinin teknik anlamdaki iletişimini kapsamaktadır. Telekominikasyon
kavramı içerisinde yer alan alanları kısaca şöyle sıralayabiliriz;
Diyafon, interfon ve telefon gibi bireylerarası iletişimin gerçekleştiği etkileşimli uygu-
lama alanları; işitsel veri alışverişini sağlayan etkileşimli uygulama alanlarını kapsamak-
tadır. Teknolojik gelişmeler ve yakınsama bu teknolojilerde çift yönlü görüntü bilgisinin
aktarılmasına da izin vermiştir. Bu teknolojiler, bireylerarası (genelde iki kişi) eşzamanlı
ve etkileşimli bilgi alışverişinin yapıldığı telekomünikasyon araçları olarak konumlan-
maktadır.
Radyo, televizyon gibi kitle iletişimin gerçekleştiği uygulama alanları; radyo için gör-
sel, televizyon için görsel işitsel veri iletiminin bir noktadan çok noktaya eşzamanlı aktarı-
mın mümkün olduğu elektromanyetik iletim alanlarını kapsamaktadır. Aynı iletim alanı
telsiz kullanımı için de söz konusudur. Ancak telsiz kullanımı eşzamanlılık özelliği nede-
niyle benzerlik taşırken, bireylerarası iletişimin gerçekleştirilebildiği araç olma yönünde
farklılaşmaktadır. Radyo ve televizyon uygulama alanları çoğunlukla eşzamanlı veri ile-
timini tek yönlü olarak gerçekleştirmektedir. Ancak teknolojik yakınsama ve yayınların
dijitalleşmesi sonucu radyo ve televizyon yayınlarının çift yönlü ve etkileşimli bir şekilde
gerçekleşmesi mümkün olmuştur.
Cep telefonu gibi kablosuz etkileşimli bireylerarası iletimin gerçekleştiği uygulama
alanları; temelinde eşzamanlı işitsel veri alışverişinin gerçekleştiği iletişim teknolojisi
olarak tanımlayabileceğimiz telefon teknolojisi, telekomünikasyon sektöründeki gelişme
ve teknolojik yakınsamanın etkisiyle görsel bir boyut kazanmıştır. Bireylerarası iletişim
etkinliğinin kitle iletişimine dönüşebildiği bir konumda yer almaktadır. Yeni nesil cep te-
lefonları bir fotoğraf makinesi, kamera olmaktan öte, televizyon yayınlarının kesintisiz
izlendiği, radyonun dinlenebildiği, internet bağlantısının yüksek hızda kesintisiz sağlana-
bildiği iletişim teknolojisi olarak günlük yaşantımızda yerini almaktadır.
Veri transferleri ve bilgi paylaşım sistemleri uygulama alanları; telekomünikasyon
alanında ortak dil olan dijital dilin kullanımı çok yüksek miktarlardaki verilerin (data)
bile iletiminin çok hızlı bir şekilde çift yönlü olarak aktarımına olanak tanımıştır. Dijital
olarak kodlanan bilgiler ağ altyapısı ve uydu iletimi ile eşzamanlı olarak farklı mekanlara
iletilebilmektedir. İnternet, intranet (bir kuruluş içindeki yerel ve geniş alan ağlarını bağ-
layan ağdır), LAN (local area network-yerel alan ağları), WAN (wide area network-geniş
alan ağları) gibi bilgi paylaşım ortamları da veri transferinin çok hızlı bir şekilde ve eş-
zamanlı olarak uzak mesafelere iletimine izin veren ortamlar olarak konumlanmaktadır.
Yayıncılık
Bir merkezden birbirinden farklı mekanlarda olan alıcılara elektromanyetik dalgalar veya
uydu aracılığıyla her tür bilginin iletimini tanımlamaktadır. Radyo yayınları, televizyon
yayınları, GSM (günlük yaşantımızdaki yaygın kullanımıyla cep telefonları) ve internet
ağındaki tüm bilgisayarlara yayın yapılabilmektedir. Yayın belli bir merkezden gönderilen
bilginin birbirinden fiziksel olarak uzakta olan ve farklı özelliklere sahip alıcılara ulaştı-
rılmasını tanımlamaktadır. Yayıncılık, yayın yapan teknolojinin özelliğine göre eşzamanlı
ve farklı zamanlı gerçekleşebilmektedir. Yeni iletişim teknolojilerinde yayıncılık, kitle ile-
timinin yanında bireye özgü iletişimin de gerçekleşmesini mümkün kılmaktadır. Dola-
yısıyla günümüzün yayıncılık anlayışında kitle yayıncılığının yanında bireysel yayıncılık
uygulamaları da söz konusudur. Teknolojik yakınsama sonucunda yayıncılık; mobil yaşa-
ma uyumlu, alıcı cihaz serbestliği sağlayan, etkileşimli, zaman ve mekan kısıtı olmayan,
bireyselliğin var olduğu bir uygulama boyutuna sahiptir.
Bilgisayarlaşma
Kökeni dijital dile dayanmaktadır. Gündelik yaşamda yer alan tüm uygulamalarda bilgi-
sayar tabanlı dijital teknolojilerin kullanılmasını içermektedir. Bilgisayarlaşma kavramı
bu nedenle çok geniş bir yelpaze içerisinde pek çok iletişim ortamını içerisine almaktadır.
Bilgisayarlaşma dijital dilin alt yapısında farklı iletiişm teknolojilerinin birbiri yerine kul-
lanılmasını kapsamaktadır. Kablosuz ağ bağlantısı alt yapısıyla görsel işitsel tüm teknolo-
jilerin bilgisayar dilini kullanarak bütünleşmesini tanımlamaktadır.
Değişen ve gelişen teknolojik uygulamaların birbiriyle yakınsaması pek çok alanda öz-
gürlükler sunmaktadır. Günlük yaşantımıza gelen kolaylıklar ve rahatlıklar, hybrid tekno-
lojinin sunduğu olanaklarla yakından ilişkilidir. Tek bir teknolojiyi kullanma zorunluluğu-
muzun ortadan kalkması kullanıcıların daha özgür daha esnek bir yaşam sürmesine destek
olmuştur. Teknolojik yakınsama bir teknolojiye bağımlı olmayı ortadan kaldırmıştır.
Teknolojik yakınsamanın sağladığı bir diğer olanak ise bir teknolojinin sahip oldu-
ğu eksiklikleri gidermesidir. Televizyon üzerinden bir örnek vererek bunu açıklayabiliriz.
Televizyon hepimizin de bildiği gibi görsel işitsel bilginin tek yönlü olarak aktarıldığı bir
iletişim teknolojisidir. Yayın merkezi tarafından sunulan içeriği ekran başındaki izleyiciler
sadece izler, her hangi bir etkileşim olanağı yoktur. Geleneksel televizyon izleme alışkanlı-
ğı bu şekilde sürmektedir. Ancak gelişen yayın teknolojisi ve yakınsama sonucu televizyon
alıcımızın etkileşimsiz olma eksikliğini ortadan kaldırmıştır. Teknolojik yakınsamanın
etkisiyle televizyon alıcılarında ve yayınlarında dijital dilin varlığı televizyonumuzu et-
kileşimli bir teknoloji olarak kullanmamıza izin vermektedir. Televizyonumuz aracılığıy-
la internet erişimi sağlayabilir, televizyon üzerinden alışveriş yapabilir, oyun oynabiliriz.
Televizyon yakınsama sonucunda sadece yayın içeriğinin sunulduğu bir araç olmaktan
sıyrılarak etkileşimli yeni iletişim teknolojisi olarak konumlanmıştır.
YENİ MEDYA KAVRAMI

Medya kavramı, zaman ve mekân içerisinde çok büyük miktarlardaki iletileri birbirinden
çok farklı yerlerde bulunan alıcı kitlelerine ulaştıratırabilen araçları, ortamları tanımla-
maktadır. Medya denildiğinde ilk akla gelenler radyo, televizyon, sinema, kitap, dergi gibi
basılı materyaller, fotoğraf, reklamdır. Medya kategorisinde saymış olduğum kitle iletişim
araçları ve ortamları günümüzde halen geçmişte olduğu gibi kullanılmaktadır. Bir sinema
salonuna gidip karanlıkta hala film izliyoruz, akşamları tüm aile bireyleri bir araya gelip
televizyonda yer alan bir diziyi hep beraber izliyor, sabah kalktığımızda her zamanki mar-
ketimizden birkaç adet gazeteyi alıp mürekkep kokusu eşilğinde bir gün önceki haberleri
okuyoruz. Bu alışkanlıklarımız uzun zamandan beri aynı şekilde sürüp gitmektedir. Pek
çoğumuz medyayı benzer şekillerde tüketiyoruz. Bilgi çağını yaşadığımız günümüzde

medya içeriğinin bu şekilde tüketilmesi eski bir alışkanlık olarak görülmektedir. Çünkü
yukarıda saymış olduğum medyaya ilişkin içeriğin kullanımı ve tüketim biçimi eski ve
geleneksel alışkanlık olarak yer almaktadır. Günümüzde halen medyayı aynı şekilde kul-
lanmaya, tüketmeye devam etmekteyiz ancak eskiyle kıyaslandığında medyanın kullanı-
mında ve içeriğin tüketilmesinde bazı farklılıkların olduğu yadsınamaz.
Medyada dönüşüm çağını yaşadığımızı söyleyebiliriz. Bu dönüşüm medya teknoloji-
sindeki değişim doğal olarak medya içeriğinin de çeşitlenmesine ve değişmesine neden
olmuştur. Medya dönüşüm çağı bu doğrultuda medyanın geleneksel kullanım alışkanlık-
larını ve tüketimini de dönüştürmüştür. Medyadaki dönüşüm başlangıçta medya içeriğine
erişim sağlayan alıcıların tanımlamasını değiştirmiştir. Geleneksel alıcılar kullanılan med-
yaya göre izleyici, dinleyici, okuyucu veya tüketici olarak tanımlanırken günümüzde din-
leyici, izleyici, okuyucu yerine kullanıcı; tüketici yerine ise üretici kavramı kullanılmakta-
dır. Medya dönüşüm çağında alıcılar sadece sunulanı alan bir yapıda değildirler. Alıcıların
geleneksel medya ortamındaki pasif izleyici, okuyucu, dinleyici konumu, medya dönüşüm
çağında daha akitf bir yapıya dönüşmüştür. Bu sebeple artık tüm alıcılar kullanıcı olarak
tanımlanmaktadır. Çünkü alıcılar sadece sunulan içeriği almakla yetinmiyorlar, gereksi-
nimleri doğrultusunda sunulan içeriklerden birini seçerek alıyorlar, gerekiyorsa içeriğe
de müdahale ediyorlar. Bu nedenle alıcılar artık daha aktif bir konumdadır ve “kullanıcı”
olarak tanımlanmaktadırlar. Yine aynı şekilde tüketici olarak tanımlanan alıcının bu ko-
numdan sıyrılarak üretici boyutuna geçmesi de medya içeriğinde sunulmak üzere bilgi
üretme hakkına ve imkanına sahip olmasıyla alakalı bir kavramdır. Medya teknolojisinin
dönüşüm çağı alıcıların verilen bilgiyi sadece tüketmesiyle sınırlı değildir artık. Alıcılar
dilediği içeriğe müdahale ederek dilediği bilgiyi yeni medya ortamında paylaşabilmek-
tedir. Bu da alıcının “üreten” konumunda yer almasına izin veren olanaklardan biridir.
Medya dönüşüm çağı, televizyon izleyicisinin hangi özelliklerini değiştirmiştir.

10
Günümüzde medyanın fiziksel görünümü teknolojinin etkisiyle değişmiştir. Daha
ince ve mobil yaşama uygun taşınabilir boyutlarda medya teknolojileriyle çevrelenmiş
durumdayız. Bu da gittiğimiz her yerde medya içeriğine erişim sağlayabilmemizin yolunu
açan önemli bir etkendir.
Yeni Medyanın Özellikleri

Dijital dilin tüm iletişim teknolojilerinde kullanılmasıyla birlikte hayatımıza giren yeni
medya teknolojilerinin sahip olduğu 3 temel özellik vardır bunlar: Etkileşim, kitlesizleş-
tirme ve eşzamansızlık (Rogers, 2003).
Etkileşim
Etkileşim kavramı 1990’lardan beri tanımı üzerinde tartışılan ve defalarca yeniden tanım-
lanan bir kavramdır. Etkileşim kavramı yeni medyayı geleneksel medya ortamlarından
ayıran temel özelliklerden biridir. Etkileşim, medya içeriği ile kullanıcısını daha yakın-
laştıran, medya kullanımını bireyselleştiren, oldukça fazla kullanıcı seçeneği sunan güçlü
bir yapıyı tanımlamaktadır. Yeni medyanın sahip olduğu etkileşim olanağı bireyleri pasif
birer alıcı olma durumundan uzaklaştırarak daha aktif bir konuma yönlendirmiştir. Ge-
leneksel medyada izleyici, okuyucu, dinleyici olarak tanımlanan bireyler, yeni medyada
kullanıcı olarak tanımlanmaktadır. Çünkü yeni medyadaki iletilere maruz kalanlar pasif
değildir ve yeni medyanın sahip olduğu etkileşim olanağı ile kendi gereksinim, beklenti
ve istekleri doğrultusunda içeriği yönlendirebilmektedir. Yeni medya kategorisinde yer
alan her teknolojinin sahip olduğu etkileşim olanağı elbette eşit değildir. Tam kullanıcı
etkileşimine sahip ortam internet ortamıdır. Yeni medya kategorisinde yer alan etkileşimli
televizyon ortamında biraz daha sınırlı bir etkileşimin olduğunu söyleyebiliriz.
İnternet bağlantısı olan bilgisayarlar en yüksek etkileşim deneyimini sağlayan ortam-
lardır. Bu nedenle internetten yararlanan bireylerin en aktif bireyler olduğu söylenebi-
lir. Doğrudan internet kullanıcısı tanımlamasının yapılması doğrudur. Televizyon ise en
düşük etkileşim deneyimi sağlayan ortam olarak konumlanmaktadır. İzleyici program
içeriği ile değil televizyon cihazı ile sadece açma, kapama veya kanal değiştirme biçimin-
de etkileşim içerisinde bulunabilmektedir. Dolayısıyla geleneksel izleyici ile televizyon
arasında zayıf bir ilişki bulunmaktadır. Tek yönlü iletişim etkinliğinin gerçekleştiği te-
levizyon uygulamalarında teknoloji kullanımı da çok fazla bilgi gerektirmeyen, basit bo-
yutta gerçekleşmektedir. Bu nedenle geleneksel televizyon izleyicisi pasif izleyici olarak
tanımlanmaktadır. Etkileşimli televizyon uygulamalarına gelindiğinde çift yönlü iletişim
etkinliği, geleneksel televizyona göre daha karmaşık kullanım deneyimiyle, televizyon ve
izleyici arasında daha güçlü bir ilişki göze çarpmaktadır. Çift yönlü iletişime izin veren
etkileşimli televizyonda, etkileşim de daha yoğun olmaktadır. Etkileşimli televizyon uy-
gulamalarını birey kısmen yönlendirebilmektedir. İçeriğe belirli ölçüde müdahalelerde
bulunabilmektedir. Bu nedenle etkileşimli televizyon uygulamasından yararlanan birey-
ler katılımcı olarak tanımlanmaktadır. En üst düzeyde etkileşime izin veren teknoloji ise
bilgisayarlar olarak görülmektedir. Kullanıcıların çok güçlü bir şekilde ilişki içerisinde
bulunduğu cihazlar, aynı zamanda karmaşık bir yapıya da sahiptir. Bu nedenle kullanımı
diğerlerine göre daha zor olabilmektedir.
Her iletişim teknolojisinin etkileşim düzeyinin farklı olduğunu unut-mayın!
Yeni medyada etkileşim farklı şekillerde gerçekleşebilmektedir.

· Birey-birey etkileşimi: iletişim teknolojisi aracılığıyla birbirlerinden zaman ve
uzam bakımından uzak olan iki bireyin sözsüz, sözlü, yazılı veya görüntülü bir
iletişim sürecini gerçkleştirebilmesidir. İki bireyin 3G bağlantısı ile cep telefonuy-
la görüntülü görüşmeyi gerçekleştirmesi, veya elektronik posta ile bireylerin ileti
alışverişinde bulunması
· Birey-kitle etkileşimi: kullanılan iletişim teknolojinin imkan verdiği ölçüler doğ-
rultusunda, zaman ve uzam farkı gözetmeksizin bireylerin iletişim sürecini yön-
lendirme olanağına sahip olduğu etkileşim türüdür. Bir birey trafından gönderilen
görsel, işitsel veya her ikisini de kapsayacak şekilde gönderilen bir ileti her hangi
bir yer ve zamanda olan farklı bireylere ulaşmaktadır. İletiyi alan bireylerin verdiği
geribildirim doğrultusunda iletişim süreci yönlendirilmektedir. Örneğin: sosyal
medya ortamlarında paylaşılan bir videoya farklı bireylerin yorum yapması
· Birey-teknoloji/içerik etkileşimi: bireyin iletişim teknolojisi ile etkileşimini ta-
nımlamaktadır. Birey iletişim teknolojisinin içeriğini kendi istekleri, gereksinim-
leri beklentileri ve ilgileri doğrultusunda yönlendirmektedir. Örneğin: dijital or-
tamlarda oynanan oyunlar. Birey oyunu yönlendirmek için kumanda aygıtından,
klavyeden yada farklı bir yönlendirici gereçten yararlanmaktadır. Bireyin verdiği
komutlar doğrultusunda oyundaki görüntüler, hareketler değişmektedir. Sonucu
belirleyen komutu veren bireydir. Bu etkileşim türü sistem sağlayıcıların sunduğu
sınırlılıklar dahilinde gerçekleşmektedir.
Kitlesizleştirme
Geleneksel iletişim araçları ya kitle iletişimine izin veren ya da doğrudan bireylerarası
iletişime izin veren bir teknolojiydi. Yeni medya olarak tanımladığımız ortamlar büyük
bir kullanıcı kitlesi arasından, bireye özel ileti gönderme ve alma yetisine sahiptir. Ge-
leneksel medya ile gönderilen iletiler tüm izleyici, okuyucu dinleyici kitlesini kapsaya-
cak şekilde gönderilirken, yeni medya ile kitle de yer alan bireylere özel mesaj gönderme
olanağı gelişmiştir. Örneğin: dijital platform aracılığıyla televizyon yayınlarını takip eden
bir kullanıcı, bir anda televizyon ekranında yayın merkezinden doğrudan kendisine gön-
derilmiş bir mesajı görebilmektedir. “Sayın …………, bu ay ki faturanızın son ödeme ta-
rihi ………’dir. Daha önceki aylarda ödenmemiş faturanız bulunmamaktadır. Teşekkürler”.
Milyonlarca platform abonesi izleyici kitlesi içerisinde bizzat isminize gönderilmiş bir ha-
tırlatma ile karşı karşıyasınız. Doğrudan bize gönderilen bu hatırlatma mesajı bir taraftan
kendimizi özel hissetmemizi sağlarken, diger taraftan da hayatımızı kolaylaştırmaktadır.
Bankalar, mağazalar ve daha pek çok kurumsallaşmış birimler tarafından doğrudan bizim
şahsımıza gönderilen iletilere günlük hayatımızda defalarca maruz kalmaktayız. Gelenek-
sel medyada farklı özelliklere sahip olan bireylerden oluşmuş kitleye gönderilen iletiler
arasından ilgimizi seçenleri alıyorduk, çoğu zaman da bizim için önemli olan pek çok
iletiyi kaçırabiliyorduk. Yeni medyanın kitlesizleştirme özelliği benim için önemli olanı
bizzat bana gönderebilme şansını da vermiştir. Yeni medya kullanıcısı medyayı kendi ge-
reksinimleri doğrultusunda düzenleyerek sadece beklentilerini karşılayacak içeriği alma,
o iletilere maruz kalma olanağına da sahiptir.
Cep telefonunuza gelen doğum günü kutlama mesajı, yeni medyanın kitlesizleştirme özelli-
ğine verilebilecek bir örnektir.
Resim 1.5
Geleneksel ve Yeni
Medyada Kitle
İletişimi. (Vivian,
2007, s.202’den
uyarlanmıştır)
Eşzamansız Olabilme
Yeni medya ile birey kendisine uygun olan herhangi bir zamanda bilgi gönderebilmektedir
ve alabilmektedir. Yeni medya bilginin eşzamanlı olarak karşılıklı iletimi zorunluluğunu
ortadan kaldırmaktadır. Birey bilgiye erişim, bilgiyi alma ve iletme anlamında yeni medya
ile daha da özgürleşmiştir. İçeriğin sunulduğu anda alma zorunluluğu olmayan yeni med-
ya kullanıcısı, zaman açısından daha da özgürleşmiştir. Farklı iletişim teknolojilerinde eş-
zamansız uygulamaları destekleyecek farklı çözümler bulunmaktadır. Ağ bağlantısı olan
bilgisayarlar aracılığıyla bireyler her hangi bir içerik erişimini arşiv kayıtlarına ulaşarak
elde edebilmektedir. Dolayısıyla internette yer alan bir bilgiye erişim, bilginin yayınlandı-
ğı tarihte olmak durumunda değildir. İnternet kullanıcısı günlük gazeteleri okuyabildiği
gibi, bir yıl önceki haberlere makalelere rahatlıkla erişim sağlamaktadır. Bilgisayar tabanlı
teknolojilerde bilginin depolanma sorununun olmaması eşzamansız olabilme özelliğini
desteklemektedir.
İletişim teknolojileri ve toplumsal yaşamdaki etkilerine dair daha fazla bilgiye, Haluk
Geray’ın “İletişim ve Teknoloji” (Ankara: Ütopya Yayınevi,2003) kitabından ulaşabilirsiniz.
Radyo televizyon gibi geleneksel medya kategorisinde yer alırken dijital yayıncılık-
la yeni medya kategorisinde konumlanmaya başlayan teknolojilerde durum nasıldır?
Eşzamansızlık bu teknolojilerin dijital yayın yapmasıyla sağlanabilmekte midir? Elbette
geleneksel medya kategorsinden yeni medya kategorisine dönüşüm yapan teknolojiler
için de aynı uygulamalar söz konusu olabilmektedir. Yapılan yayınların kayıt edilebilme
özelliği ile bireyler radyoyu veya televizyon içeriğine kendilerine uygun zamanda erişim
sağlayabilmektedir. Dijital radyo yayıncılığında yer alan podcast uygulaması radyo din-
leyicisinin, istediği programı düzenli olarak kayıt olarak otomatik kayıt etmesine olanak
tanımaktadır. İnternet bağlantısı desteğiyle dinleyici favori programını dilediği anda takip
edebilmektedir. Dijital televizyon yayıncılığında ise eşzamansızlık, VOD ve NVOD uygu-
lamalarıyla sağlanmaktadır.
VOD (Video on Demand) uygulaması “isteğe bağlı program yayını” veya “ısmarlama
görüntü” olarak tanımlanan bir etkileşimli televizyon uygulamasıdır. VOD sisteminde
izlenmek istenen bir televizyon filmi veya programına izleyicinin istediği anda erişebil-
mesine imkan tanıyan bir sistemdir. Bu sistemde izleyicinin video sunucusuna yüklenen
televizyon programı, izleyicinin istediği anda aktif hale gelerek yayınlanmaktadır.
NVOD (Near Video on Demand) uygulaması ise “kanallarda dönüşümlü program ya-
yını” olarak tanımlanmaktadır. Bu uygulama da VOD sisteminde olduğu gibi izlenmek
istenen televizyon programının istenilen zamanda izlenmesine olanak sağlayan bir sis-
temdir. Bu sistem de eşzamansızlık imkanını sunmaktadır. Ancak NVOD, VOD sistemi
kadar izleyiciyi zaman bağımsız kılmamaktadır.
NVOD sisteminde bir televizyon programı, farklı kanallarda farklı başlama saatleriyle
yayınlanmaktadır. Televizyon izleyicisi izlemek istediği programı kendisine uygun olan
zamanda başlayan kanaldan seçerek izlemektedir. Bu hizmette bir televizyon programı ve
film, NVOD hizmetinin verildiği kanallarda 15-30 dk. aralıklarla başlamaktadır. İzleyici
kendisine uygun olan zaman dilimindeki yayını seçerek programı izlemektedir. NVOD
sistemi, bu özelliği ile kısmen televizyon izleyicisini zaman açısından bağımsızlaştırmakta
ise de VOD uygulaması kadar zaman esnekliği yoktur.
Özet
Günümüz toplumsal yapısı, yeni iletişim teknolojilerinin et- basılı teknolojilerden sonra telgraf teknolojisinin bulunması
kisiyle bilgi çağı olarak tanımlanmaktadır. Yeni iletişim tek- eşzamanlı uzak mesafelere veri iletiminin gerçekleştirilmesi-
nolojileri, özellikle 1990’lardan sonra hızlı bir şekilde gelişen ne olanak sağlayan ilk teknoloji olarak yaşamdaki yerini al-
etkileşimli dijital teknolojileri kapsamaktadır. bilgi çağının mıştır. Basım çağından elektronik çağa geçiş teknolojisi olan
yaşanmasına neden olan dört teknoloji akımı söz konusu- telgraf iletişim teknolojileri tarihinde bir devrim olarak gö-
dur; bilgisayarlar, dijital dil, uydu teknolojileri, ve fiber optik rülmektedir. İletişim teknolojisi tarihinin ikinci büyük adımı
teknolojisi. ise uzak mesafelere kablosuz veri iletiminin gerçekleştirilme-
İlk olarak 1940 yılında üretilen bilgisayarlar, özellikle sidir. Bu gelişim radyo yayıncılığınında öncüsü olmuştur.
1990’larda sonra gelişmiştir ve ev kullanıcısına kadar yay- İnternet, çoklu ortam, hypermedya, CMC ve sanal gerçeklik
gınlaşmıştır. 2000’li yıllar ile birlikte ağ teknolojisininde uygulamaları günümüzde yaygın olarak kullanılan ve kulla-
yaygınlaşması ve bilgisayarların kapasitelerinin ve uygulama nıcılarına çok çeşitli olanaklar sunan yeni iletişim teknoloji-
alanlarının da artmasıyla birlikte gündelik yaşamın vazgeçil- leri olarak konumlanmaktadırlar.
mezlerinden olmuştur. Bilgisayarlar bilginin sistematik bir Yeni iletişim teknolojilerinde yakınsama, birbirinden farklı
biçimde düzenlenmesini, işlenmesini, aktarılmasını ve kul- özelliklere ve olanaklara sahip teknolojilerin bir araya gele-
lanılmasını sağlayan teknolojilerdir. Başlangıçta fiziksel ola- rek karma bir teknolojiyi oluşturmasıdır. İletişim teknoloji-
rak daha büyük yapıya sahip olan bilgisayarlar günümüzde lerinin yakınsaması dijital dilin kullanımının, bir sonucudur.
mikroelektronik teknolojisinin etkisiyle mobil yaşama uygun Bunun yanı sıra yayıncılık, telekomünikasyon sistemleri ve
hale gelerek küçülmüştür. bilgisayarlaşma iletişim teknolojilerinin bir araya gelmesini
Dijital dilin geliştirilmesi bilgisayarlar dışında daha pek çok sağlayan teknolojik gelişmelerdir.
iletişim teknolojisinin kullanım alanlarını ve uygulama kapa- Yeni medya kavramı; yeni iletişim teknolojilerindeki deği-
sitelerini geliştirmiştir. Dijital dilin iletişim teknolojilerinde şimlerin gözlemlendiği etkileşimli kitle iletişim araçlarını
kullanılmasının analog sistemlere göre pek çok üstünlüğü tanımlamaktadır. yeni medyayı geleneksel medyadan ayıran
bulunmaktadır. Dijital sistemlerin özellikleri; güvenilir, sin- temel özellikler etkileşim, kitlesizleştirme ve eşzamansızlık-
yal kalitesi değişmez, gürültü ve dış etkenlerden çok az etki- tır. Bu özellikleri nedeniyle yeni medyayı tüketen bireyler
lenirler, daha ucuzdurlar, kopyalama ve iletim anında bozul- kullanıcı olarak tanımlanmaktadır ve geleneksel medyaya
ma olmaz, yongalar halinde imal edilebilirler, sinyal işleme göre daha aktif bir konumda yer almaktadırlar.
teknikleri hergün gelişmektedir, geleneksel medya formları
yeni materyallere dönüşebilmektedir, çok büyük miktarda
veri çok küçük yer kaplayabilmektedir, doğrusal olmayan ile-
time olanak tanımaktadır.
Uydu teknolojileri yüksek nitelikli, kesintisiz yayın ve haber-
leşme isteğinin doğmasıyla gelişmiştir. Dünyanın çevresinde
yörüngeye yerleştirilecek bir uydu ile yer yüzünün büyük bir
kısmına sinyal gönderilebilmektedir. Günümüzde uydular-
dan meteorolojik, askeri, haberleşme, araştırma amaçlı ola-
rak yararlanılmaktadır. Uyduların yerleştikleri yörüngeleri
dünyaya olan mesafesi doğrultusunda alçak yörüngeli, orta
yükseklikte yörüngeli ve jeosenkron yörüngeli uydular ol-
mak üzere üç kategoride ele alabilmekteyiz.
Fiber optik teknolojisi veri iletimini ışık parçacıklarıyla ger-
çekleştiren ve aynı anda yüzbinlerce ses binlerce görüntü bil-
gisini aktarabilen iletim teknolojisidir. Fiberoptik teknolojisi
hızlı ve kapasitesi yüksek veri iletiminin sağlanabilmesi ne-
deniyle haberleşme ağlarında oldukça işlevseldir.
Yeni iletişim teknolojilerinin yaygınlaştığı günümüze gelene
kadar pek çok iletişim aracı çeşitli dönemlerde yaşantımıza
girmiştir. Kitle iletişim araçlarının doğuşuna öncülük eden
Kendimizi Sınayalım
1. Bilgisayarların mobil boyutlara gelmesini sağlayan tek- 6. Kitle iletişim araçlarının doğuşuna öncülük eden ortam-
noloji aşağıdakilerden hangisidir? lar hangisidir?
a. Mikroelektronik a. Radyo
b. Uydu yayıncılığı b. Kitap
c. CMC c. Televizyon
d. Fiber optik d. İnternet
e. Hypermedya e. Telsiz
2. Dijital dilin gelişimi hangi yüzyıla dayanmaktadır? 7. “Küresel bir yapının ağ sistemi kurularak gerçekleştirile-
a. 16. yüzyıl bileceği” düşüncesi hangi teknolojinin temelini oluşturmak-
b. 17. yüzyıl tadır?
c. 18. yüzyıl a. Televizyon
d. 19. yüzyıl b. Sanal Gerçeklik
e. 20. yüzyıl c. Çoklu ortam
d. İnternet
3. Dünyadaki hava olaylarını tespit etmek amacıyla kulla- e. Hypermedya
nılan uydular hangisidir?
a. Araştırma uyduları 8. Aşağıdakilerden hangisi sanal gerçeklik uygulamaların-
b. Meteoroloji uyduları da bulunan teknolojik bileşenlerden değildir?
c. Hava durumu uyduları a. Çanta
d. Jeosenkron uydular b. Elbise
e. Clarke yörüngesi uyduları c. Saç bantları
d. Konum algılayıcı eldiven
4. Aşağıdakilerden hangisi dijital sistemlerin analog sis- e. Kumanda paneli
temlere gore üstünlerinden değildir?
a. Dijital sistemler daha güvenilirdir. 9. Aşağıdakilerden hangisi yakınsama kavramının kapsadı-
b. Dijital sistemlerin sinyal kalitesi değişmez ğı birlikteliği içeren unsurlardan biri değildir?
c. Dijital sistemlerde gürültü olmaz a. Hizmet
d. Dijital sistemlerde iletim anında bozulma olmaz b. Teknolojik
e. Dijital sistemler daha pahalıdırlar c. Kurumsal
d. Ekonomik
5. Veri iletiminin ışık parçacıklarıyla gerçekleştirildiği ile- e. Duygusal
tim teknolojisi aşağıdakilerden hangisidir?
a. Wireless 10. Aşağıdaki teknolojilerden hangisi en üst düzeyde etkile-
b. Koaksiyel Kablo şime izin vermektedir?
c. Fiber optik a. Radyo
d. Elektromanyetik dalga b. Televizyon
e. Radyo dalgaları c. İnternet
d. Etkileşimli Televizyon
e. Gazete
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

1. a Yanıtınız yanlış ise “Bilgisayarlar” başlıklı konuyu Sıra Sizde 4
yeniden gözden geçiriniz. Dijitalin analoga göre üstünlüklerinden olan sinyal kalitesi-
2. d Yanıtınız yanlış ise “Dijital Dilin Gelişimi” başlıklı nin değişmemesi özelliği nedeniyle televizyon yayınları eşit
konuyu yeniden gözden geçiriniz. kalitede alınabilmektedir. Uzak mesafelere iletimde bile ile-
3. b Yanıtınız yanlış ise “Uydu Teknolojileri” başlıklı ko- tilen sinyalin kalitesi değişmemektedir. Bu da ulaşılan alıcı
nuyu yeniden gözden geçiriniz. kitlesinin farklı mekan ve mesafelerde olsa bile eşit düzeyde
4. e Yanıtınız yanlış ise “Dijital Dilin Gelişimi” başlıklı iletiyi almasını sağlamaktadır.
konuyu yeniden gözden geçiriniz.
5. c Yanıtınız yanlış ise “Fiber Optik Teknolojisi” başlıklı Sıra Sizde 5
konuyu yeniden gözden geçiriniz. Hat sayısının sınırlı olması, atmosferik değişimlerin haber-
6. b Yanıtınız yanlış ise “İletişim Teknolojilerinin Tarihsel leşme ve yayın kalitesini etkilemekteydi. Daha yüksek nite-
Gelişimi” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. likli, kesintisiz yayın ve haberleşme isteği uydu düşüncesinin
7. d Yanıtınız yanlış ise “İnternet” başlıklı konuyu yeni- geliştirilmesine yol açmıştır.
den gözden geçiriniz.
8. a Yanıtınız yanlış ise “Sanal Gerçeklik” başlıklı konuyu Sıra Sizde 6
yeniden gözden geçiriniz. Fiberoptik kablo alt yapısı ile aynı anda yüzbinlerce ses bil-
9. e Yanıtınız yanlış ise “Yeni İletişim Teknolojilerinde Ya- gisi, binlerce görüntü bilgisi aktarılması mümkündür. Süper
kınsama” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. iletkenler arasında yer alan fiber optik teknolojisi, iletişim
10.c Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medyanın Özellikleri” baş- teknolojileri arasında hızlı haberleşme ağlarının kurulması
lıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. açısından oldukça işlevseldir.
Sıra Sizde 7
Küresel sisteme dönülmesinde kişisel bilgisayarlar yetersiz
kalıyordu. Bu nedenle küresel bir yapının ağ sistemi kurul-
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı masının mümkün olacağı ifade edilerek “internet” düşünce-
Sıra Sizde 1 sinin uygulamaları başlamıştır.
Uydu teknolojilerindeki ilerlemeler, bilgisayar dili olan diji-
tal dildeki gelişmeler bilgi çağının yaşanmasına etki eden en Sıra Sizde 8
önemli gelişmeler olarak yer almaktadır. Birey-grup etkileşimi gerçekleşmektedir. Bilgisayar aracılı bir
uygulama ile bir kişi tarafından iletilen bir mesaj aynı anda
Sıra Sizde 2 birbirinden farklı yerlerde olan veya aynı mekanda bulunan
Bilginin sistematik bir biçimde düzenlenmesi, arşivlenmesi, bireyler tarafından görülebilmektedir.
işlenmesi, aktarılması ve kullanılması bilgisayarların sundu-
ğu olanaklar içerisinde yer almaktadır. Sıra Sizde 9
CMC kullanıcısı pasif bir konumda yer almaktadır.
Sıra Sizde 3
Günlük hayatımızda radyodan televizyon, buzdolabından Sıra Sizde 10
fırına pek çok üründe dijital dilin yer aldığı bir uygulamayı Medya dönüşüm çağı medyanın geleneksel kullanım alışkan-
kullanmaktayız. Fırınımızda pişireceğimiz bir kek için ideal lıklarını ve tüketimini de dönüştürmüştür.
süreyi, pişirme yöntemini dijital göstergelerden yararlana-
rak ayarlıyoruz, satimize baktığımızda akrep ve yelkovanın
konumu doğrultusunda saati söylemeye gerek duymuyoruz.
Dijital göstergeli saatler ile doğrudan zamanı söylüyoruz.
Radyomuzda çalan parçanın kime ait olduğunu üzerindeki
ekranda okuyoruz. Bu ve bunun gibi uygulamalar ve berabe-
rinde getirdiği kolaylıklar dijital dilin gündelik yaşamımızda
kolayca yerleşmesine yol açmıştır.
Yararlanılan Kaynaklar
Biocca, F., Mike Donatello ve David McConville (1995) “Vir-

tual Reality”. Communication Technology Update.
Ed.August E. Grant. U.S.A.: Focal Press
Castells, Manuel (2008) Ağ Toplumunun Yükselişi. Çev.:
Ebru Kılıç. İstanbul:Bilgi Üniversitesi
Coffee Leslie A. (1995) “Fiber Optics and Switched Broad-
band Networks” Communication Technology Update.
Ed.August E. Grant. U.S.A.: Focal Press
Cotton, B. ve Oliver R. (1997). Siber Uzay Sözlüğü. İstanbul:
YKY
Erdoğan, İrfan (2005) İletişimi Anlamak. Ankara: Erk
Geray, Haluk (2003) İletişim ve Teknoloji. Ankara: Ütopya
Giddens, Anthony (2005) Sosyoloji. Haz.: Cemal Güzel. An-
kara: Ayraç
Grant, August E. ve Meadows Jennifer H. (2008) Communi-
cation Technology Update and Fundamentals. U.S.A.:
Elsevier
Hirst, Martin (2007) Communication and NewMedia. So-
uth Melbourne: Oxford
Leah A. Lievrouw ve Livingstone, S. (2009) New Media. Lon-
don: Sage
Loon, Josst van (2008) Media Technology. G.B.: McGrac Hill
Önür, Nimet (2002) İletişim ve Toplum. Ankara: Alp
Özçağlayan, Mehmet (1998) Yeni İletişim Teknolojileri ve
Değişim. İstanbul: Alfa
Rogers, Everett M. Diffusion of innovation. 5.th. U.S.A.: Free
Press
Vivian,John. (2007) The Media of Mass Communication.
8.th ed. U.S.A.: Pearson
“OECD Digital Economy Papers” çevrimiçi erişim adresi:
http://www.oecd-ilibrary.org/science-and-technology/
oecd-digital-economy-papers_20716826
2
Amaçlarımız
 Yeni medya kavramını açıklayabilecek,
 Yeni medya ortamındaki yayınları sınıflandırabilecek,
 Site türlerini tanımlayabilecek,
 Yeni medya erişim araç ve yazılımlarını açıklayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Yeni Medya • Hipermetinsellik
• İnternet • Erişim Araçları
• Yayın • Erişim Yazılımları
• Site • E-Devlet
• Etkileşim • E-Ticaret

İçindekiler
• GİRİŞ
• YENİ MEDYA KAVRAMI
Dijital İletişim ve Yeni Medya Değişim Aracı Olarak Yeni Medya • YENİ MEDYA VE DEĞİŞİM
• İNTERNET YAYINLARI
• YENİ MEDYADA İÇERİĞİN DEĞİŞİMİ
Değişim Aracı Olarak
Yeni Medya
GİRİŞ
İnternetin 1990’lı yıllarla birlikte toplum yaşamına girmesi ile medya dünyası önemli bir
kırılma yaşadı. İnternet artık hiçbir şeyin eskisi gibi olmayacağını kısa sürede gösterdi. Bu
andan itibaren internet öncesi döneme ait kitle iletişim araçları geleneksel medya olarak
tanımlanmaya başladı. Bu tanımlamada etkili olan en önemli faktör kitle iletişim araçları-
nın sahip olduğu etkileşim düzeyi farkıydı. Başka bir anlatımla izlerkitlesini edilgen kılan
geleneksel kitle iletişim araçları izlerkitlesine etkin bir rol biçen yeni medya ile karşı karşıya
kalmışlardır. Her kitle iletişim aracının izlerkitlesine o aracın özellikleri doğrultusunda bir
adlandırma yapılır. Örneğin gazetenin ve diğer basılı materyallerin okuru vardır; Radyo-
nun dinleyicisi, televizyonun izleyicisi olduğu gibi. Aracın sınırlılıkları izlerkitlenin de ya-
pabileceklerini sınırlandırmakta onlara bu sınırlar doğrultusunda bir rol vermektedir. Oysa
geleneksel kitle iletişim araçlarının bütün özelliklerini barındıran yeni medya geniş içerik
yelpazesi ve sunum çeşitliliği ile izlerkitlesini özgür bırakmaktadır. Bu nedenle yeni medya-
nın izlerkitlesine kullanıcı denir. Kullanıcı hem içeriği hem de kullanacağı zamanı seçmekte
özgürdür. Üstelik kullanıcı içeriği oluşturan, ona katkı sağlayan ve ileten kişi konumundadır.
Yeni medyanın izlerkitleye sağladığı yeni olanaklar geleneksel medya üretim süreçleri-
ni de doğal olarak etkilemiştir. Yeni medya ortamının multimedya (çoklu ortam) özellik-
leri, linklerle gezinebilme özgürlüğü, içerik üretimine ve geliştirilmesine katkıda bulunma
fırsatı bu yeni üretim biçiminin çalışma prensiplerini belirlemektedir. Teknolojik alt yapı-
nın gelişmesiyle her geçen gün daha hızlanan ve veri taşıma kapasitesi artan veri kanalları,
bireyi mekândan bağımsız kılarak özgürleştiren mobil cihazlar yeni üretim biçiminin alt
yapısını oluşturmaktadır. Bugünün internet temelli yeni medya ortamında her kullanı-
cı istediği anda bir yayıncıya dönüşebilmektedir. Artık bireyin bir tüzel kimse kimliğine
bürünmeden yalnızca kendisi olarak yayın yapması olanaklıdır. Yeni ortamda geleneksel
medya şirketleri ve profesyonel medya çalışanları toplumdaki herhangi bir bireyle birlikte
aynı kulvarda yayıncılık yapabilmektedir.
Günümüzde erişim teknolojilerinin çeşitlenmesi, internetin yaygınlaşmasının hatta
kendi başına bir gereksinim olmasından kaynaklanmaktadır. Erişim araçları evlerde ve
ofislerde kullanılan sabit araçlar olabildiği gibi, mobil araçlar olarak bireyin yanında taşı-
yabildiği araçlar olarak da karşımıza çıkmaktadır.
İnternet kullanımının yaygınlaşmasının altında içeriğin zenginleşmesi ve günlük hayat-
taki pek çok şeyin internette karşılığını bulması yatmaktadır. Eğlenceden, işe kadar günlük
hayattaki gereksinimlerin internette karşılığını bulması hem yazılımların çeşitlenmesini
hem de sunucuların verdiği hizmetlerin çeşitlenerek genişlemesini zorunlu kılmaktadır.
YENİ MEDYA KAVRAMI

Son üç yüzyıl süresince varlığını sürdüren sanayi uygarlığı ve sanayi toplumundan sonra,
21. Yüzyıl insanlığı yeni bir uygarlık ve toplumsal yapı dönemine getirdi. Endüstri sonrası
toplum, post modern toplum, bilgi toplumu ve enformasyon toplumu bu yeni dönemin
isimlerden bazılarıdır. Bilişim teknolojisine dayalı olarak şekillenmekte olan bilgi toplu-
munun temel özelliği sanayi toplumunda ön planda olan “maddi” ürünleri yerine, bili-
şim teknolojisi sayesinde bilgi üretiminin önem kazanmasıdır. Bilgi toplumunda bilişim
temelli, sistematik bilgi ve teknolojinin kitlesel üretimi gerçekleştirmesi söz konusudur.
Başka bir ifadeyle bilgi toplumunun bilişim temelli bilgisi, bilgi teknolojileri içinde gele-
ceğe yönelmiş işlenmiş bilgidir.
Bilgi toplumu en basit deyişle, bilginin üretilmesi, depolanması ve dağıtılması süreçle-
rinin, toplumda en önemli faaliyetler olarak belirdiği toplum türüdür. Bilgi ekonomisine
dayanan bir sosyal ilişkiler bütünü olan bilgi toplumu, gayri safi milli gelirin yarısından
fazlasının genel anlamda bilgi sektörüne ait olduğu bir ekonomik yapıyı dile getirmektedir.
Bilgi toplumuna özgü olan şey, üretimin temel kaynağını bilgi ve etkinliğinin oluşturması-
dır. Buna toplumsal ve kültürel süreçlerin de vazgeçilmez bir biçimde yeni teknolojilere ve
enformasyona bağlı olması da eklenebilmektedir. Bilgi en önemli toplumsal ürünlerden
biridir. Adil toplum, bilgiyi herkes arasında eşit olarak dağıtacak biçimde örgütlenen top-
lumdur. Profesyonellik insana, temelini insanların yalnızca kendileri için kullanamaya-
cakları bilgiden alan beceriler sağlar. Bu yüzden adalet, bu becerilerin, mutluluğu herkese
eşit olarak dağıtacak bir biçimde herkese açık olmasını gerektirir.
Bilgi çağı olarak nitelendirilen günümüz dünyasında, bilgiye verilen önem her geçen
gün artmaktadır. Teknoloji insanlığın gelişimini tanımlamaktaki anahtar kavramdır. Kul-
lanılan teknoloji toplumun üretim ve tüketim biçimlerine, toplumsal iş bölümlerine ve
örgütlenmelerine ışık tutar. Bilgi çağı, servet yaratmada bilginin öne geçtiği dönemi ta-
nımlamak için kullanılan bir kavramdır. Böylece maddi sermayenin yerini zihinsel ser-
maye almıştır. Zihinsel sermayenin sınırlandırılamayan yapısı, bütün yönetim ve toplum
ilişkilerini değiştirmiştir. Bilgi toplumunu belirleyen temel özelliklerini şu şekilde sırala-
mak mümkündür (Akın, 1999: 56):
a. Ekonomik Yapıdaki Dönüşüm: Bilgi toplumundaki en büyük özellik mal üreti-
minden hizmet üretimine doğru bir kaymanın görülmesidir. Aslında hizmet sek-
törü zaten tüm ekonomilerde her zaman mevcuttur, ancak sanayi toplumunda hiz-
metlerin niteliği daha yerel ve mal üretimine yardımcı konumdadır. Sanayi sonrası
toplumda ise eğitim, sağlık, sosyal hizmetler gibi insani hizmetler ve bilgisayar,
sistem analizi, bilimsel AR-GE gibi mesleki hizmetler yoğunluk kazanmaktadır.
b. Yükselen Yeni Sınıflar: Yeni toplumda insanların çalıştıkları yer değil aynı zamanda
yaptıkları işlerin türü de değişmektedir. Sanayi toplumunda yarı vasıflı işçiler çalı-
şan sınıf içinde en kalabalık grubu oluşturmaktaydılar. Enformasyon toplumunda
ise, teknik ve profesyonel sınıf, yani “bilgi işçisi” olarak nitelenen bilim adamları,
teknisyenler, mühendisler, öğretmenler sayıca artmış ve toplumun kalbi konumuna
yerleşmişlerdir. Buna bağlı olarak toplumda gücün yapısı da değişmektedir.
c. Bilginin Artan Rolü: Sanayi toplumu, malların üretimi için makine ve insanların
koordinasyonuna dayanmaktaydı. Yeni toplum ise bilgi etrafında örgütlenmek-
tedir. Enformasyon toplumunda bilgi aynı zamanda toplumun temel eksenini de
oluşturmaktadır. Buna göre, tarım toplumunda toprak ve işgücü, sanayi toplu-
munda sermaye merkezi bir öneme sahip iken, bilgi toplumunda bilgi stratejik bir
kaynak haline gelmiştir. Çünkü yeni toplumda teorik bilgiyi piyasada yeni ürün ve
hizmetlere başarılı şekilde dönüştürenler ile eğitim ve AR-GE harcamalarına en
çok yatırım yapan işletmeler ve toplumlar başarılı olacaktır. Eğer bir toplum bilgiyi
2. Ünite - Değişim Aracı Olarak Yeni Medya 31
üretir hale gelemezse, büyük harcamalarla ürettiği mal ve hizmetler kısa sürede
demode olma riskiyle karşı karşıya kalacaktır.
d. Bilişim Teknolojisi: Bilişim teknolojilerinin ortaya çıkıp hızla gelişmesi de benzer
bir etkiyi yeni oluşan toplumda oluşturmuştur. İletişim ve bilgisayar teknolojileri
daha yetenekli işgücüne gereksinim doğurduğundan ve ulusal verimliliği arttırma
ve rekabetçi üstünlük elde etme yolunda daha yüksek değerlere sahip ürünler or-
taya koyma yeteneğine sahip olduklarından ekonomik gelişme açısından en fazla
önem verilmesi gereken alan bilişim teknolojileri olarak görülmektedir. Zaten, En-
formasyon toplumu kavramı da yeni teknolojilerin sebep olduğu iktisadi ve sosyal
değişimler anlamına gelmektedir. Böylesi bir gereksinimin ortaya çıkardığı ve top-
lum yaşamına soktuğu yeni medya internettir.
Sanayi toplumunda ön planda olan “maddi” ürünleri yerine, bilişim teknolojisi sayesinde
bilgi üretiminin önem kazandığı toplum yapısı nedir? Açıklayınız. 1
Sanayi sonrası toplumun enformasyon toplumuna dönüşmesindeki en önemli etmen

küresel bilgi ağlarının kurulmuş olmasıdır. Ekonomik hareketliliğin küresel niteliğe ka-
vuşması geleneksel hantal ticari yöntemlerin yerini hızlı yeni sayısal alt yapılı ağ tekno-
lojisine bırakmasıyla gerçekleşmiştir. Bilgi toplumunun temel taşıyıcısı olan yeni küresel
medyaya internet adı verilmektedir. Yerel ağların bir araya gelmesi ile oluşan internetin
ortak dili HTML kısaltması ile tanınan hiper metin işaretleme dilidir (Hiper Text Markup
Language). İnternette veriler protokoller üzerinden aktarılır. En yaygın ve bilinen pro-
tokol ağ tarayıcılarının adres satırlarına yazılan ve “http” kısaltması ile bildiğimiz hiper
metin transfer protokolüdür (Hyper Text Transfer Protocal). Ancak bütün ağların bir-
birini tanıması ve ortak bir platformda buluşması için Dünya Çapında Yaygın Ağ olarak
Türkçeye çevirdiğimiz “www”nin kurulması gerekmiştir.
Yeni medyanın gelişimi ve kuruluşu şu anda yerine getirdiği işlevle tam olarak örtüş-
mektedir. Küresel bir ağ olan internet küresel bir işbirliği ile hayata geçmiştir. İnternet
tarihine ilişkin kaynaklar sıklıkla soğuk savaşa, onun yarattığı askeri rekabete atıfta bulu-
narak ağ teknolojisinin ve internetin Amerika Birleşik Devletleri ordusuna bağlı birimle-
rin bilimsel çalışmaları sonucu ortaya çıkmış gibi bir yanılsama yaratmaktadır. Başlangıcı
itibariyle doğru olan bu saptama dünyanın başka yerlerindeki eş zamanlı benzer çalışma-
ları es geçmesi nedeniyle eksiktir. Enformasyon teknolojisi geliştikçe ve aradaki engeller
kayboldukça İnternet ağı üzerindeki insanlar birbirlerine daha fazla yakınlaşmaktadırlar.
Bu yakınlaşma ortak paylaşım alanları oluşmasını ve bunu takiben de elektronik bir İnter-
net kültürünün meydana gelmesini sağlamaktadır. Bu ortamın getirdiği değişime örnek
olarak aşağıdakiler gösterilebilir (Aydın ve Mücahit, 1998):
Sosyal kimlikten bağımsız iletişim: Gerçek hayatta insanların bir araya gelip konuş-
tukları, tartıştıkları ortamlar, gelir seviyesi, eğitim ve mesleki yaşamlarına göre değiş-
mektedir. Ama İnternet’te ırk, renk, dil, din gibi özellikler önemini yitirmekte, insanların
birbirleri arasındaki ilişki önyargısız bir şekilde oluşmaya başlamaktadır. Gerçek hayatta
mesleği yüzünden hor görülüp görüşüne önem verilmeyebilecek birisi, burada daha önce-
den hak edip de göremediği saygıyı görebilecek, düşünceleri dikkate alınabilecektir.
Paylaşım: İnternet’in sağladığı olanaklardan en önemlisi olan bilgi paylaşımı özelliği
sayesinde öğrenen, yargılayan ve katılımcı insan yapıları oluşmaya başlamakta ve internet
kullanıcıları böyle bir ortamda kendilerini daha aktif hissetmektedirler. Görüş ve önerile-
rini rahatlıkla diğer kurumlara ve insanlara iletebilen ve bu hareketinin sonucunda cevap
alabilen internet kullanıcıları daha şevkle paylaşım yapmaktadır.
Demokratikleşme: Sansürsüz ve özgür bir ortam olması nedeniyle her düşünceden ve

kesimden insanlar fikir ve önerilerini özgürce yayınlamakta ve bu fiili sonucunda gördüğü
destek ve karşıt görüşlere de demokratik bir tartışma platformunda cevap verebilmektedir.
Bilgiye hızlı ve kolay ulaşım: Forumlar, e-posta grupları, haber grupları gibi ortamlar
İnternet üzerinde kullanıcıların fikir ve bilgi alışverişi yapabilmelerini sağlamış, bu sayede
öğrenmenin maliyeti ve süresi hayli azalmıştır. Bir eposta adresine sahip olan her kullanıcı
bu hizmetlerden ücretsiz faydalanabilmektedir.
Kendine has bir iletişim: Konuşma yeteneğinin yerini yazarak ifade edebilme yetene-
ğinin almasıdır. Bu aşamada hızlı yazmak önemli bir gereklilik olmaktadır. Çünkü kar-
şısındakinin hızında yazamayan bir kişi sohbet ederken (chat) düşüncelerini tam olarak
aktaracak kelimeleri yazıya dökememekte ve mecburen cümlelerini yazabileceği hıza göre
kısaltmaktadır. Bu da hem düşüncelerini tam olarak aktaramadığı için düşüncenin gücün
azaltmakta hatta yanlış anlaşılabilmesine bile neden olabilmektedir.
Yeni medyanın oluşturduğu iletişim olanaklarına kitle iletişim süreci perspektifinden
bakan ilk araştırmalar konuya daha çok bilgisayar teknolojisini temel alarak yaklaşmışlar
ve bu süreci “Bilgisayar Aracılı İletişim” (Computer Mediated Communication) sözcük-
leriyle kavramlaştırmışlardır. İnterneti bu yapılanmayla ilişkilendirerek ele alan bir başka
yaklaşım ise konuyu “İnternet Tabanlı, Bilgisayar Aracılı İletişim” (Internet Based, Com-
puter Mediated Communication) kavramıyla ifade etmektedir.
Bu iki yaklaşım arasındaki temel fark yerel ağlar üzerinde kurulan iletişimin hiper
metin transfer protokolünün (http) ve küresel ağın (World Wide Web) oluşturulup bir
araya getirilmesi sonucu oluşan internetin gelişimidir. İnternet yerel ağlar üzerinden dar
bir kullanıcı grubu arasında kurulan iletişimi yeni bir boyuta taşımış ve genel kullanıma
açmıştır. Açılan sayfalar, kurulan siteler bireysel ürünler olmaktan ya da kapalı bir gruba
seslenen iç yazışmalar olmaktan çıkmış, kamusal alana seslenen ürünler haline gelmiştir.
Bu nedenle internet üzerinden erişilebilen her türlü web sayfası ve sitesi bir yayındır. Bu
nedenle bu ve benzeri sayfaları ve siteleri kuran herkes internet yayıncısıdır. Bu yayıncılık
sürecinde aşağıdaki iletitişim modelleri kullanılır (Birsen, 2005):
a. Bir Noktadan Bir Noktaya (Point to Point): İki kullanıcı arasındaki tek yönlü
iletişim sürecini anlatır. Bu iletişim biçimi eş zamanlı değildir. Tek yönlü olma-
sının nedeni eş zamanlı olmamasıdır. Ancak sürecin geribildirim kanalı açıktır.
Göndericinin mesajının alıcı tarafından alınıp alınmadığı okunup okunmadığı
sunucular arasındaki iletişim ile kullanıcıya bildirilir. Alıcı dilediği anda gönderi-
ci rolüne geçerek iletişim sürecini tersine çevirebilir. E-posta bu iletişim modeli-
nin uygulandığı alandır.
b. Bir Noktadan Bir Gruba (Point to Multipoint): Bu iletişim modelinde de tek
yönlü bir iletişim süreci söz konusudur. Kaynak tektir ancak alıcı sayısı birden
çoktur ve alıcı tarafından belirlenmiş kişilerdir. Bu iletişim biçiminde eş zamanlı
değildir. Tek bir kullanıcının belirlenmiş bir kullanıcı grubuna mesaj göndere-
bilmesi durumudur. E-postalar, forumlar ve tartışma grupları ve sosyal medya
uygulamaları bu modele örnektir.
c. Bir Noktadan Çok Kullanıcılı Servis Sağlayıcısına (Point to Server Broadcast):
Bir kullanıcının servis sağlayıcıya gönderdiği bir mesajın servis sağlayıcı tarafın-
dan diğer kullanıcılar için ulaşılabilir hale getirilmesidir. Neredeyse gerçek za-
manlı bir yanıtlama ile IRC iletişimi yardımıyla haberleri yayılmaktadır. Servis
sağlayıcıya gelen mesajlar düzenli olarak bir bir yayınlanmaktadır.
d. Bir Noktadan Sınırlı Kullanıcılı Servis Sağlayıcıya (Point to Server Narrow-
cast): Bir kullanıcıdan servis sağlayıcısına giden mesajların, servis sağlayıcısı ta-
rafından bu mesajı görme izni olan kullanıcılar için ulaşılabilir hale getirilmesidir.
Buradaki kullanıcılar kendilerini şifre ve kullanıcı adları ile tanımlarlar.
e. Çok Kullanıcılı Servis Sağlayıcı (Server Broadcast): İnternet tabanlı iletişim sü-
recinde mesajın kaynağı yalnızca kullanıcı değildir. Kaynağın ticari bir kurum, bir
kamu kuruluşu ya da servis sağlayıcı olması durumunda söz konusudur. Bu tür
yapılanların hedef kitlesi büyük ama sınırları belirsizdir. İletmek istedikleri mesaj
kadar hizmet sunma amaçları da vardır ve kullanıcıdan gelen talepleri de dikkate
alırlar. Bu nedenle internet üzerinden kurulacak iletişimde sunucu adı verilen çok
sayıda kullanıcının erişimine izin veren cihazlar kullanılır. Sunucular aracılığıyla
sunulan bilgiler isteyen herkesin kullanımına açıktır. Enformasyon bir kullanıcı
ya da servis sağlayıcı tarafından sunulmuş olabilir. Bir web sayfası buna örnektir.
f. Sınırlı Kullanıcılı Servis Sağlayıcı (Server Narrowcast): Bir servis sağlayıcının
sınırlı sayıda kullanıcı izni olan kişi ya da kurumlara hizmet vermesi durumudur.
Üyelik ya da yetkilendirme isteyen eylemler bu başlığın altında yer almaktadır.
Veri iletişimi bilgisayarlar üzerinden mesaj gönderme biçiminde çalışsa da, bir iletişim
araştırmacısı, veri aktarma işinin teknik boyutlarıyla uğraşmak zorunda kalmazsa, göre-
cektir ki internetteki iletişim yüz yüze iletişimle benzerlikler göstermektedir. Gerçekte in-
ternet tabanlı iletişim, yüz yüze iletişimin bilgisayar ağları aracılığıyla internet üzerinden
kurulmasından başka bir şey değildir. Bu nedenle internet iletişimi ile ilgili yapılacak olan
bir tanım bu iletişim biçimini bireylerarası iletişim olarak tanımlamak zorundadır. Birey-
lerarası iletişim, süreci başlatan iki bireyin, kendi aralarında belirli sembolleri gönderip
alarak ortaya çıkardıkları bir iletişim biçimidir. Sembol alış verişi aracılık karakterli inter-
net iletişiminin kullanımındaki özellikleri içerir ve “TCP/IP” ve “Müşteri-Servis Sağlayıcı
Modelini takip eder.
YENİ MEDYA VE DEĞİŞİM

Geleneksel medya ortamında yayıncılık kavramı sektör kavramı ile birlikte anılan pro-
fesyonel bir ekonomik faaliyeti ifade eder. Basılı yayınlar, işitsel yayınlar ve video temelli
yayınlar geleneksel medya ortamının yayın türleridir. Söz konusu yayınların sınıflandı-
rılması özellikleri kadar seslendiği duyu organları da etkili olmuştur. İnternet ise çoklu
ortam ve etkileşimlilik özelliği ile hem geleneksel medyanın bütün özelliklerini kendinde
barındırabildiği için onların hepsi ve daha fazlası olmuştur. Üstelik gelişmeye açık, yeni-
liklere uyum gösterebilen doğası kullanıcılara her geçen gün gelişen etkileşim olanakları
sunmakta bu da yeni medyada yayıncılığın boyutlarını değiştirmektedir. Yeni medya ya-
yınları için kullanılan genel kavram sitedir. Site html tabanlı olarak hazırlanmış birden
çok ama birbirleri ile hiperbağlar aracılığıyla ilişkilendirilmiş ağ sayfaları bütününe veri-
len addır. Yeni medya ortamında yayınların sınıflandırılmasında üç faktör etkilidir:
a. Sitenin Yapısal Özellikleri
b. Sitenin İşlevi
c. Sitenin Sahiplik Yapısı
Sitenin Yapısal Özellikleri

İnternet teknolojisinin yayıncılık alanında getirdiği en önemli yenilik her bir kullanıcının
artık bir yayıncı haline gelmiş olmasıdır. Başka bir ifade ile profesyonel ekonomik bir faa-
liyet olan yayıncılık artık teknolojinin sağladığı olanaklarla herkesin yayın yapabileceği bir
ortama dönüşmüştür. İnternet ortamının bireyin gündelik gereksinimlerinin pek çoğuna
yanıt verebilme potansiyelinin her geçen gün gelişmesi, yayın türlerinin çeşitlenmesine,
işlevlerinin gelişmesine olanak vermektedir. Yayınların ortaya çıkışında amaç, ulaşılmak

istenen hedef kitle, içerik ve tasarım belirleyici rol oynamaktadır. Bu bağlamda amaca uy-
gun bir sitenin yapısal durumu yayının sınıflandırılmasında işlev görür. Yapısal durum ile
sitenin durağan ya da dinamik tasarıma sahip olması durumu anlatılmak istenmektedir.
Durağan Web Sayfası

Durağan web sayfaları kullanıcılara sadece içerik sağlayıcının görünmesini istediği içeriği
en basit ve sade biçimde sunan sayfalardır. HTML (Hyper Text Mark up Language) kodla-
rı ile hazırlanırlar. Durağan bir site tasarımı yapılacaksa önce içerik planlaması yapılmalı
ardından her sayfa içeriği ile birlikte tasarlanmalıdır. Günümüz haber sitelerini düşünecek
olursak durağan bir site yapısında her haber için ayrı bir sayfa tasarımı yapılmasını gere-
kecektir ki bu da gün içinde yüzlerce sayfanın tasarlanması demektir. Üstelik her gelen
haberle birlikte ana sayfayı yeniden tasarlamak zorunda kalınacaktır. Benzer şeyler alış-
veriş siteleri içinde geçerlidir. Ürün yelpazeniz ne kadar genişse, her bir türün altında kaç
ayrı ürün varsa o kadar sayfa tasarlamanızı zorunlu olacaktır. Bu türden büyük yapılar için
uygun olmayan durağan sayfa yapıları daha çok kişisel siteler, tanıtım siteleri, mikro site-
ler için örnek olabilmektedir. Durağan web sayfaları şu nedenlerden dolayı kullanışlıdır.
a. Herhangi bir tasarım becerisine gereksinim duyulmaz. Herhangi bir kelime iş-
lemci programla “.html” uzantısı ile kaydedilmek koşuluyla hazırlanabilir.
b. Değişken olmadığından, kapsamlı bir içerik taşımadığından hızlı yüklenebilir.
c. Özel bir hosting (Alan sağlayıcı) uygulaması gerektirmez.
d. Ağ tarayıcı programlarda özel bir uygulama olmadan çalışabileceği için kullanışlıdır.
Ancak durağan web sayfalarının önemli dezavantajları da vardır:
a. Kullanıcı tarafında herhangi bir etkileşimli uygulama yoktur.
b. Durağan sayfaların artması hem kullanıcı hem de site yöneticisi için sitenin
kontrolünü zorlaştırır.
c. İçeriğin genişlemesi sayfa tasarımının aşağıya doğru uzamasına neden olur.
d. Sayfada gezinmek için ekranın sağında yaralan kaydırma çubuğu kullanılır.
e. Sitenin etkileşimliliği düşer.
f. Kısıtlı içerik için uygun bir yapı sunması kullanıcının siteye tekrar dönmesini güçleştirir.
Dinamik Web Sayfası

Dinamik web sayfası sıklıkla güncellenen, her bir ziyarette farklılaşan, kullanıcısına her
seferinde sürpriz yapabilen web sayfalarıdır. Durağan değildir, çünkü zaman, kullanıcı,
etkileşimlilik düzeyi, sitenin teması ve başka pek çok etmen tasarımın hareketli olmasını
zorunlu kılar. Dinamik sayfalarda değişim mutlaka bir düzene göre olur. Bu sayfaların
dinamikliğini sağlayan iki etkin faktör bulunmaktadır. Birincisi sayfanın kodları diğeri
ise içeriktir. Dinamik kodlar gizlidir ve sayfanın arka planında çalışır. Dinamik içerik ise
kullanıcı için tamamen görünür durumdadır.
Dinamik kodların kullanımı kullanıcıya seçenekler verecek biçimde zengin bir içe-
riği sayfaya yerleştirme olanağı sağlar. Bunu yaparken de kullanıcının zamanını çalmaz,
onu uğraştırmaz, bıktırmaz. Bu nedenle sayfalar html tabanlı olmalarına karşın yalnızca
Html’den oluşmazlar. Dinamik sayfalarda anındalık önemlidir. Bir sayfanın dinamik ol-
duğunu ifade etmek onun ne tür bir kodlama ile hazırlanmış olduğunu anlatır. Anındalık,
yazılmış kod blokları arasında kullanıcı tarafından yapılmış tercihler doğrultusunda or-
taya çıkan seçimin gerçekleşmesini anlatır. Tercihlerin karşılığı seçilen kodlar aracılığıyla
sayfanın arka planında çalışan veri tabanı içindeki enformasyonlardan seçilerek verilir.
Örneğin bir kitapevinin sitesine kitap almak için giden kullanıcı adresi yazdığında ana
sayfa ile karşılaşır. Ana Sayfa yeni çıkan yayınlarla ve en çok satan yayınlarla sürekli gün-
cellenmektedir. Kullanıcı ana sayfadaki kitaplardan birini değil de farklı bir konuya ilişkin
kitapları tarayarak kitap almak istemektedir. Bu durumda kullanıcı gelişmiş arama me-
nüsüne giderek konuyu, yayın yılı aralığını, yayın dilini belirleyerek arama yapar. Önüne
çıkan sayfa büyük ölçüde onun tercihleri ile ortaya çıkmıştır.
Dinamik sayfaların hem kullanıcı yanı hem de sunucu yanı vardır ve bu iki taraf bir-
birleriyle ilişkili ama farklı biçimlerde işlerler. Dinamik sayfaların kullanıcı ile etkileşime
girmesinde veri tabanı üzerindeki tercihleri, açtığı sayfanın değişkenleri, kullanıcının o
siteye ilişkin geçmiş kayıtları ve bilgisayarındaki çerez dosyaları etkili olur. Kullanıcının
tercihleri önceden tasarlanmış bir görüntü formatı içinde gösterilir. Dinamik sayfaların
kullanıcı ara yüzü bu ara yüzün esnekliği, kapasitesi ölçüsünde kullanıcının fare ve klav-
ye ile yapacağı değişiklikler yolu ile gerçekleşir. Sayfadaki değişimin görünür hale gel-
mesi kullanıcının bu tercihleri yapmasından sonra ortaya çıkar. Bu tür sayfalar zengin
içerikli sayfalar olarak nitelendirilir. Kullanıcı tarafının kodlanmasında DHTML (Dyna-
mic Hyper Text Markup Language-Dinamik HTML) ile birlikte Java Script, Action Script
Flash uygulamaları kullanılabilmektedir. Dinamik sayfaların kullanıcı ara yüzü kullanıcı
bilgisayarı üzerinde web tarayıcı aracılığıyla çalışmaktadır.
Dinamik sayfaların ağ sunucusu tarafındaki işleyişinde ise başka programlar çalış-
maktadır. Bu programlar taleplerin karşılanmasını, değişikliklerin gerçekleştirilmesini ve
sayfaların yeniden yüklenmesini sağlamaktadır. Sunucunun kullanıcının taleplerini nasıl
cevaplayacağı html formunda gönderilen verilere, URL parametreleri, kullanılan tarayıcı-
nın modeline, verinin işleniş süresine, veri tabanının kapasitesine ve sunucunu bulunduğu
yere göre yanıtlanmaktadır. Bu tür belgeler ASP, ColdFusion, Perl, PHP gibi sunucu tabanlı
dillerle yazılmaktadır. Bu tür diller genellikle CGI kısaltması ile anılan Common Gateway
Interface (Ortak Çıkış Ara yüzü) kullanarak dinamik sayfaları oluştururlar (Kuroes, 2010).
Dinamik web sayfaları neden kullanıcısına sürpriz yapan sayfalar olarak nitelendirilir?
2
Sitenin İşlevi
İnternet yayınlarının doğru bir biçimde sınıflandırılabilmesi için dikkat edilmesi gerekli
konulardan bir diğeri sitenin işlevidir. Web sitelerinin çeşitli işlevleri vardır. İşte bu iş-
levleri nedeni ile insanlar web sitesi kurmaktadır. Web sitelerinin sağladıkları olanaklar
kurulacak bir site ile neler yapılabileceğinin sınırlarını çizmektedir. Bu işlevlerden han-
gisinin bir sitenin hazırlanmasında öne çıktığı o sitenin ne tür bir yayın olma eğiliminde
olduğunu göstermektedir. Sitenin sahip olması olası işlevlerin her biri bağımsız başlıklar
altında ele alınabilir. Ancak unutulmamalıdır ki bu işlevlerin her biri birbiriyle sıkı bir bağ
içindedir. Kurulacak bir sitenin on ayrı işlevi olabilir:
a. Site sizin öykünüzü anlatabilir.
b. Site sizin sorularınızı yanıtlayabilir.
c. Site ilişki ağınızı geliştirebilir
d. Site sizi görünür ve ulaşılır yapabilir.
e. Site insanlar arası iletişimi kolaylaştırır.
f. Güvenilirliğinizi artırır.
g. Site beklentilerin sınıflandırılmasını sağlar.
h. Site iyi bir başlangıç yapmanızı sağlar.
i. Site hedef kitlenizi genişletir
Site Sizin Öykünüzü Anlatır

Kurulan her site içinde kendine özgü bir hikâye barındırır. Her site taşıdığı hikâyeyi bir-
lerine anlatma gereksinimi olduğu için kurulur. Ne yaptığınızı, nasıl yaptığınızı, neden
yaptığınızı, sizin kim olduğunuzu, size neden güvenilmesi gerektiğini anlatır. Kısaca yap-
tığınız işle ilgili sizle ilgili bilgileri içinde barındırır. Eğer bir enformasyon veriyorsanız,
sizin ne kadar güvenilir bir kaynak olduğunuza ilişkin bilgi kullanıcıya bu site aracılığıyla
aktarılacaktır. Eğer e-ticaret yapıyorsanız, müşterinin alışverişi yapması için kendi kafa-
sında yanıtlaması gereken soruların cevapları sitede olmalıdır.
Her site bir öykü anlatma potansiyeline sahiptir. Ancak öykü anlatma genellikle haber,
blog ve kişisel siteler tarafından daha yoğun kullanılan bir işlevdir.
Site Soruları Yanıtlar

Site içeriği doğru tasarlanmışsa, yeteri kadar bilgi barındırıyorsa, bilgilerin organizasyonu
doğru yapılmışsa kullanıcı o siteye geldiğinde site içeriğine ilişkin aradığı her şeyin yanıtını
bulabilmelidir. Sitenin sürekliliği, kullanıcılarının siteyi kullanmayı alışkanlık haline getir-
mesi soruların yanıtlanmasına bağlıdır. İngilizce FAQ olarak kısaltılan ve hemen her site-
de bulunan Sık Sorulan Sorular bölümleri bu amaçla kurulmuş site içi bölümlerdir. Ancak
Arama motorları, Ansiklopedi ve sözlük siteleri bu işlev üzerine kurulmuş yapı örnekleridir.
Sıkça sorulan sorular sayfaları durağan tasarım anlayışı çerçevesinde üretilmiş çözümler-
ken, arama motorları, ansiklopediler ve sözlükler ise dinamik alt yapı gerektiren sitelerdir.
Site İlişki Ağını Geliştirir

Her site temelde bir iletişim aracıdır ve bu iletişim süreci site yayına başladığı andan ya-
yından kaldırılacağı ana kadar süreklidir. İletişimin tek yönlü, zayıf geri bildirimli ya da
çift yönlü bir iletişim modeli sunması site aracılığıyla kurulacak iletişim biçimlerini belir-
lese de iletişimin sürekliliğini etkilemez. Bu nedenle her site sağladığı iletişim sürekliliği
ile doğrudan ya da dolaylı ziyaretçiler aracılığıyla kuruluş amacı doğrultusunda sürdürü-
lebilir bir iletişim sürecinin de başlangıç noktasını oluşturur.
Kurumsal ya da bireysel düzeyde kurulabilecek farklı iletişim süreçleri zincirleme bir
etki yaratarak bir iletişim ağının oluşmasına zemin hazırlar. Her birey gündelik yaşamı
içinde bir sosyal ağ içinde yer alır. Aile ve akrabalar, okul arkadaşları, iş arkadaşları birer
ağ örneğidir. İnternet ortamı, zaman ve mekân sınırlılığını ortadan kaldırıp hiç bilmedi-
ğiniz ya da tanımadığınız kişilerle, kurumlarla iletişim kanalı açtığında kişisel ağlarınıza
yeni ağlar eklenmekte iletişim ağınız genişlemektedir. İnternetin bu işlevi üzerine kurul-
muş olan bireyin kişisel ağlarını temel alarak bir iletişim modeli oluşturan Sosyal Ağ Site-
leri bu konuda örnek olarak gösterilebilecek site yapılanmalarıdır.
Site Görünür ve Ulaşılır Yapar

Her bir internet sitesi hangi amaç ve gerekçe ile yapılmış olursa olsun internet üzerinden
erişilebilir olduğu andan itibaren yayın niteliği kazanır. Başka bir ifade ile internet orta-
mında paylaştığınız, erişilebilir kıldığınız her fotoğraf, metin, video ve dosya bir yayındır.
Bu nedenle internet ortamındaki her türlü materyal görünür ve ulaşılır hale gelirken, ya-
yıncısını da aynı oranda görünür ve ulaşılır yapma potansiyeli vardır.
Görünür ve ulaşılır olmak bilerek ve isteyerek ortaya konulacak bir tavır ve eylemdir.
Bu nedenle İnternet ortamında yapılacak her yayının sorumluluğu, yayınlayanın kendi-
sindedir. Bu durumun getirdiği sorumluluk önemli bir detaydır. Buna karşın, geleneksel
yayıncılık anlayışının çizdiği sınırlar, geleneksel ticaret anlayışının çizdiği sınırlar görünür
ve ulaşılabilir olmanın kolaylaşması ile aşılabilir olmaktadır. Bu işlev kullanıcıların yayın
yapması ve ticaret yapmasındaki pek çok engeli ortadan kaldırdığı için özgürleştiricidir.
Site İnsanlar Arasındaki İletişimi Kolaylaştırır

İnternet üzerinde yayınlanacak bir sitenin iletişim ağını geliştirme potansiyeli, görünür ve
ulaşılır kılma potansiyeli ancak sürekli, iki yönlü ve güvenilir bir iletişim kurabilme ola-
nağı yeterince kullanıldığında buna dönük altyapı kurulduğunda işlevselleşir. İletişimin
kolaylaşması sitenin bilinirliğini artıracağı gibi insanların siteye bağlılığını da artıracak
bir faktördür. Üstelik bu durum kullanıcıya site içeriğine katkı sağlama olanağı sağlaya-
cağı için de önemlidir. Kullanıcının site içeriğine katkı yapabilmesi, site yönetimi ve diğer
kullanıcılarla iletişim kurması sitenin gelişmesini sağlayacak önemli bir işlevdir.
Her site en yalın haliyle kaynaktan hedefe yönelen tek yönlü bir iletişim modeli sunsa
da eklenecek özellikler ve uygulamalarla site üzerinden eş zamanlı ya da uzak zamanlı
ama iki yönlü iletişim kurulabilmektedir. Forumlar, dosya paylaşım siteleri, sosyal ağ site-
leri bu iletişim biçimlerini kullanan sitelerdir. Haberlere yorum eklenmesi, alış verişlerde
alınan ürünler hakkında yorum yapılabilmesi bu işlevin yoğun olarak kullanıldığı site ör-
nekleridir.
Site Güvenilirliği Artırır

Bir sitenin kullanıcılar tarafından ziyaret edilmesi, benimsenmesi ve kullanılması kulla-
nıcıların aradıklarını bulması kadar önemli çok temel bir gereksinimin karşılanmasına
bağlıdır. Bu gereksinim güvendir. Kullanıcının kaynağa duyduğu güven aslında sunulan
hizmete duyulan güvendir. Bir sitenin görünür ve ulaşılır olması, iletişimin kolaylaşması,
kullanıcının sorularının yanıt bulması sitenin ait olduğu bireyin ya da kurumun güveni-
lirliğini artırır. Unutulmamalıdır ki güven doğru ve sürdürülebilir bir iletişim sürecinin
temelidir. İnternet ortamında bulunan e-devlet, e-ticaret ve e-yayıncılık uygulamaları
kullanıcılar tarafından sıklıkla kullanılmaktadır. Bu uygulamaların her biri toplumsal bir
gereksinime karşılık gelmektedir. Toplumdaki her birey bu uygulamalarla söz konusu ge-
reksinimleri karşılamaktadır. İnternet teknolojisinin pek çok alanda işleri hızlandırdığı,
verimliliği artırdığı ve tasarruf ettirdiği göz ardı edilmemesi gereken bir gerçektir. İnter-
netin yaratığı bu avantajların kullanılması bireyin gereksinimini karşılamak için ziyaret
ettiği internet sayfasının onda uyandırdığı ve ona verdiği güvenle ilgilidir.
Site Beklentilerin Sınıflandırılması Sağlar

Her kullanıcı bir siteyi belirli beklentilerle ziyaret eder. Aynı şekilde site kuran kurum ya
da kişi belirli hedef ve beklentilere göre sitesini kurar. Hem kullanıcının beklentisinin kar-
şılanması hem de siteyi kuranların beklentilerinin karşılık bulması site içeriğinin zengin-
liğine, erişilebilirliğine bağlıdır. İçeriğin oluşturulması, düzenlenmesi tam da bu noktada
önem kazanır. Siteyi kuran kişi ya da kurum açısından içeriğin düzenlenmesi, beklentile-
rin sınıflandırılması anlamına gelir. Sağlıklı bir işleyiş için kendisine has bir düzeni zorun-
lu kılan internet siteleri siteyi kuranları daha en başında doğru ve ölçülebilir bir amaçla
yola çıkmaya zorlar. Böylesi bir başlangıç içeriğin bu amaca uygun olarak oluşturulmasını,
ölçülebilir olması için de sınıflandırılmasını gerektirir. İşte bu yolla site tasarımcıları si-
tenin detaylarına hâkim olarak sitenin hangi bölümünden neyi beklemeleri gerektiğini
bilir hale gelirler. İçeriğin doğru bölümlenmiş olması kullanıcının de sitede neye erişip
neye erişemeyeceğini hızla fark etmelerini sağlar. Bu da kullanıcıya zaman kazandırırken
sitenin kendi düzenini hızla algılayıp bu düzen içinde arama yapabilmesini sağlar.
Site İyi Bir Başlangıç Yapılmasını Sağlar

Eğer site öykünüzü anlatabilme potansiyeline sahipse, soru işaretlerini ortadan kaldırı-
yorsa, görünür ve ulaşılır kılıyorsa, güven veriyorsa iyi bir başlangıç yapılmasını sağlar.
Unutulmamalıdır ki site bir başlangıç ve buluşma noktasıdır. Bu nedenle doğru tasarlan-
mış bir site potansiyel olarak var olan işlevlerini doğru bir biçimde kullanırsa siteyi kuran
kurum ya da kişi amaçlara doğrultusunda iyi bir başlangıç yapmış olacaktır. Her sitenin
bir kuruluş amacı vardır. Bu amaç bireysel bir emeğin sunumu, kamu hizmeti ya da tica-
ri bir eylem olabilir. Hangisi olursa olsun site kurmak amaca ulaşmak için kullanılacak
yolardan biridir. Çağdaş iletişim ortamlarında internetin toplum içindeki yaygınlığı göz
önüne alındığında gelişme hızı dikkate alındığında doğru tasarlanmış bir internet sitesi-
nin amaca ulaşmayı hızlandıracaktır.
Site Hedef Kitlenizi Genişletir

İnternete bağlanmayı sağlayan teknolojilerin hızlı gelişimi bireyi mekândan bağımsız kıl-
mıştır. Masa üstü bilgisayarların yanı sıra taşınabilir bilgisayarlar, tablet bilgisayarlar ve
cep telefonları her geçen gün daha fazla bireyin daha yoğun olarak internete bağlanmasını
sağlamıştır. İnternetin cevap verdiği ihtiyaçların çeşitlenmesi, ihtiyaçların cevaplanması
noktasında çözümlerin çeşitlenmesi kullanıcı sayısının artmasını sağlamıştır.
İnternet kullanıcılarının artması kurulacak bir sitenin hedef kitlesinin de geleneksel bir
yayından ya da ticari eylemden farklı bir nitelik kazanmasını sağlamaktadır. Hedef kitlenin
mekândan bağımsız olarak genişlemesi niteliklerinin de farklılaşması anlamına gelmektedir.
İnternet sitesinin soruları yanıtlama ve beklentileri sınıflandırma işlevi iletişimi kolaylaştır-
ma işlevi ile birleştiğinde onu daha geniş bir hedef kitle ile karşı karşıya bırakmaktadır.
Sitenin Sahiplik Yapısı

İnternet ortamındaki yayın türlerinin doğru sınıflandırılması için dikkat edilmesi gereken
bir başka nokta yayınların hangi sahiplik yapısı altında toplandıklarının anlaşılmasıdır.
İnternet ortamındaki yayınların ve içeriğin çeşitliliği böyle bir gruplamayı olanaksız kı-
lıyormuş gibi gözükse de sahiplik yapısı üzerinden bir sınıflandırma yapmak olanaklıdır.
Sahiplik yapısı, yayının çıkış noktası, varoluş gerekçesi ve hedefleri konusunda yön gös-
terici bir sınıflandırmanın oluşmasına yardımcı olacaktır. Ticari eğilimlerin öne çıkma-
sı, kamu hizmetinin öne çıkması, kişisel amaçlarla yola çıkılması, devlet hizmetlerinin
sağlanması arzusu bir sitenin sınıflandırılması için ipucu vermektedir. Sitelerin sahiplik
yapısı dikkate alınarak şöyle bir sınıflandırma yapılması yerinde olacaktır:
1. Kişisel yayınlar
2. E-ticaret yayınları
3. E-devlet yayınları
4. Sivil toplum kurumlarınca yapılan yayınlar
Kişisel Yayınlar
Kişisel siteler, yayımcıları birinci kişiler olan internet yayınlarıdır. Bu tür internet yayın-
larının amacı bu kişilerin kendilerini gösterebilecekleri bir kanal oluşturmaktır. Kişisel
yayınlar genel olarak kişinin kendini tanıttığı, çalışmalarını yayınladığı, deneyimlerini
ve düşüncelerini paylaştığı, bazen kendi hayatından küçük kesitler anlattığı dar kapsamlı
yapılardır. Bu tür yayınlar site olarak karşımıza çıkabildiği gibi, ağ teknolojisinin sağla-
dığı yeni olanaklarla daha etkileşimli olarak blog (ağ günlüğü) ya da sosyal ağ siteleri
hesaplarıyla çıkmaktadır. Kişisel yayınlar bireyin sesini duyurabildiği, kurduğu iletişimin
karşılığını alabildiği mecralardır.
E-Ticaret Yayınlar
Son çeyrek yüzyılda yaşadığımız teknolojik devrim, sadece günlük yaşamımızı etkilemek-
le kalmadı, iş yaşamı ve ekonomik faaliyetlerle ilgili tüm alanları doğrudan yeniden ya-
pılandırmaya başladı. Teknolojinin getirdiği bu yeni yapılanma, yeni ekonomi, e-ticaret,
e-iş, e-devlet gibi yeni kavramlarla da bizi tanıştırdı. Bu tanışmayı yalnızca teorik olarak
düşünmeyip, pratiğe döken ve uygulamaya geçen kişi ve kurumlar, ekonomik anlamda
verimlilik ve rekabet gücü açısından büyük yol kat ettiler.
Elektronik ticaret (e-ticaret) tüm bu gelişmeleri simgeleyen ve hepsini kapsayan bir
kavram olarak kabul edildi. Ayrıca, teknolojiyle yenilenen ekonomi ve ticaret uygulama-
ları süreci olarak da kabul görmeye başladı. Bu sürece katılan dünyadaki irili ufaklı tica-
ri birimler yepyeni bir verimlilik, sınırsız pazar ve rekabet gücü elde etmeye başladılar.
E-ticareti kısaca “Bilişim ağları (Internet gibi) üzerinden yapılan tüm bilgi, hizmet, para
vs. gibi ekonomik değerlerin değişimi süreci” olarak nitelenmektedir. Ekonomi bir de-
ğişim mekanizması ise, bu değişimin bilişim ağları üzerinden çevrimiçi veya elektronik
olarak gerçekleştirilmesi özetle “e-ticaret”tir. Geleneksel ekonomide üretim faktörleri bi-
lindiği gibi sermaye, toprak ve işgücü olarak kabul edilmekteydi. Teknoloji devrimi bu
faktörlere, geleneksel faktörlerden daha da etkin şekilde teknoloji, bilgi ve yaratıcılığı ek-
ledi. Bu durum sadece ekonomik değişim çeşitliğini arttırmadı, ayrıca sermaye, işgücü
kapasitesi yönünden kısıtlı olan ticari birimlere de (KOBİ´ler gibi) büyük ticari birimlerin
sahip olduğu ölçüde verimlilik ve rekabet gücü şansı sağladı.
Elektronik Ticaret’in 24 saat 7 gün çalışabilen altyapısı, iletişimi ve alışverişi kısıtla-
yıcı zaman problemini ortadan kaldırır. Elektronik Ticaret’in güvenilirliği istatistiklerle
ispatlanmıştır. Gelişmekte olan yeni teknolojilerin güvenilirliği daha da kuvvetlendirmesi
beklenmektedir. Elektronik Ticaret’in altyapısı ile tüketicilerin tercihleri, alışkanlıkları ve
demografik özellikleri takip edilebilir ve bu bilgiler kullanılarak ürün veya hizmet satın
alanla, satan arasında “kişiye özel” ticari ilişki kurulabilir. Elektronik Ticaret evrenseldir.
İnternet ile birlikte sınırlarda kalktığı için rekabet küresel hale gelmiştir. Bu “küresel” re-
kabet ortamında arz edilen ürün ve hizmetlerden “kalite-maliyet-müşteri hizmeti” üçge-
ninde en üst düzeye çıkabilenler “küresel” anlamda başarılı olmaktadırlar (Erkul, 2012).
E-Devlet Siteleri
Elektronik-devlet, verimliliği artırmanın bir gereği olarak ortaya çıkmıştır. Bu anlamda
yönetenlerle yönetilenler arasındaki her türlü ödev ve yükümlülüklerin karşılıklı olarak
“dijital ortamda” sürekli ve güvenli bir biçimde gerçekleştirilmesi anlamına gelmektedir.
E-Devlet kavramı farklı unsurları ön plana çıkarılarak tanımlanmıştır. Bu çerçevede ya-
pılan bir tanıma göre e-devlet çağdaş toplumlarda devlet ve birey ilişkilerinde, devletin
vatandaşa karşı yerine getirmekle yükümlü olduğu görev ve hizmetler ile vatandaşla-
rın devlete karşı olan görev ve hizmetlerinin karşılıklı olarak elektronik iletişim ve iş-
lem ortamlarında kesintisiz ve güvenli olarak yürütülmesi demektir. Bir başka anlatımla
“e-Devlet” kavramı, güçlü bir bilgi teknolojisi altyapısına ve uygulamalarına dayanan bir
devlet yapısını ifade etmektedir Arifoğlu ve Diğerleri, 2002). E-devlet; kamu kuruluşları,
vatandaşlar ve ticari kurumlar arasındaki bilgi, hizmet ve mal alışverişlerinde bilgi tek-
nolojilerinin kullanılarak performans ve verimlilik artışını hedefleyen devlet modelidir.
E-Devlet projesi, en geniş anlamıyla daha verimli bir devlet yapısını amaçlar. E-Devlet,
yalnızca teknolojiye uyum sağlamak değildir, aksine devlete odaklanarak onu daha işlev-
sel kılmayı hedefler. E-Devlet ile devletin şu özellikleri işlev kazanır (Başbakanlık, 2012):
a. Devletin Şeffaflaşması,
b. Devletin hızlı ve etkin bir şekilde işleyişinin sağlanması,
c. Her düzeyde vatandaşın yönetime katılımının sağlanması,
d. Kurumlar arası bilgi alışverişinin sağlanarak iş ve veri yinelemesinin önlenmesi,
e. Kamunun hizmet verdiği vatandaşların yaşamalarının kolaylaştırılması,
f. Karar vericilerin bilgiye dayalı karar verme süreçlerinin geliştirilmesi ve hızlan-
dırılmasıdır.
Bunların gerçekleşmesi durumunda zamandan kazanç sağlanacak, maliyetler düşecek

ve verimlilik artacak, memnuniyet artacak, ekonomik gelişim desteklenecek, hayat kalitesi
artacak, bireysel katılım artacak, kâğıt bağımlılığı ve kullanımı azalacaktır. Ayrıca kamu ile
olan işlemler için vatandaşın talep ettiği bilgilere bir noktadan ve doğru şekilde ulaşılacaktır.
Böylece insan yanlışları en aza indirilecektir; Bilgi ve iletişim teknolojileri ilk kurma maliyeti
yüksek olmasına karşın zaman boyutundaki toplam sahip olma maliyetinin düşmesi, verile-
cek olan hizmetin daha hızlı sunulması, işletme giderlerinin azalması, doğru bilgiye ulaşım
vb. olumluluklar hizmetin elektronik olarak sunumu için bir neden olacaktır.
E-Devlet sistemi hem kamu hem de vatandaş için karar almada kolaylık ve hız sağla-
nacak, vatandaşın talebinin ön plana çıkmasına olanak sağlayacaktır. Vatandaş ile devlet
arasındaki ilişkiyi geliştirecek olan sistem, güven ortamı oluşmasını da sağlar. E-Devlete
geçerken atılması gereken öncelikli adımlar ise şu şekilde sıralanabilir:
a. Hukuksal Altyapının kurulması
b. Teknolojik Altyapının kurulması
c. E-Devletin Finansmanının sağlanması
d. Hukuksal Altyapı
e. Teknolojik Altyapı
f. Toplumun hazırlanması
g. Hizmet Altyapısını Oluşturulması
h. Veri Güvenliğinin ve Gizliliğinin sağlanması
Sivil Toplum Kuruluşlarınca Yapılan Yayınlar

Sivil toplum kavramı, siyasal toplumun karşıtı olarak kullanılan, ilişkilerin ekonomik ve
toplumsal etmenler tarafından belirlendiği uygar toplumu ifade eden bir kavramdır. Sivil
toplum örgütü, resmi kurumlar dışında ve bunlardan bağımsız olarak çalışan, politik, sos-
yal, kültürel, hukuki ve çevresel amaçları doğrultusunda lobi çalışmaları, ikna ve eylemlerle
çalışan örgütlü gruplardır. Sivil toplum örgütlerinin üyeleri ve çalışanları çoğunlukla gönül-
lüdür. Bu örgütler kâr amacı gütmeyen ve gelirlerini bağışlar ve/veya üyelik ödemeleri ile
sağlayan kuruluşlardır. Sivil toplum örgütleri oda sendika vakıf ve dernek adı altında faaliyet
gösterir. Vakıflar ve dernekler topluma yararlı bir hizmet geliştirmek için kurulmuş yasal
topluluklardır. Sivil Toplum Kuruluşları, farklı ve parçalı bir toplumu değil toplumda farklı
alanları temsil eden, belirli bir amaç veya amaçlar etrafında fertler üzerinde birleştirici etki
gösteren topluma ve kendi üyelerine hizmet üreten ve kişilerin kamu dışı alanda ihtiyaç
duyduğu çalışmalarını bir organizasyon içinde gerçekleştirmeye çalışan toplumun öznesi
niteliğini taşıyan kuruluşlardır. Sivil Toplum Kuruluşları şunları yapar:
a. Bireyler arasında hoşgörü ve dayanışmayı artırır.
b. Bilinçlenmeyi artırır.
c. Ortak hareket etme duygusu kazandırır.
d. Aynı düşüncedeki insanları bir araya getirir.
e. Amaçları gerçekleştirmeyi sağlar.
Sivil toplum örgütlerince yapılan internet yayınları da örgütlerin kendileri için çizdiği
bu sınır çerçevesinde oluşur. Oluşturulan internet yayınları kurumsal site niteliği taşıya-
bileceği gibi bu kurumların varoluş amaçları doğrultusunda yaptıkları bir organizasyonu
anlatan mikro site formatında da olabilmektedir. Sosyal medya da bu tür örgüt ve kurum-
lar için ideal bir yayın ortamı sunar. Toplumla birlikte var olan bu tür yapılar için üyeleri
ile ve seslendikleri kitle ile sürekli, etkileşimli bir iletişim süreci kurma olanağı veren in-
ternet yayınları ideal bir buluşma platformudur.
E-devlet uygulamasının sağlıklı bir biçimde hayata geçmesi durumunda nasıl bir fayda elde edilecektir?
3
İNTERNET YAYINLARI
İnternetin toplum yaşamına girmesi ve yaygınlaşması ile yayın kavramının anlamı da ni-
teliği de önemli bir değişime uğramıştır. Profesyonellerce üretilen geleneksel yayınlar, in-
ternette varlıklarını sürdürürken aynı zamanda internet kullanarak kendiliğinden yayıncı
durumuna gelen kullanıcılarla rekabet içine girmek durumunda kalmışlardır. Yeni orta-
mın kullanıcılarını yayıncı konumuna getirmesindeki en önemli etmenler ise etkileşimli-
lik, kolay kullanılabilirlik ve düşük maliyettir. Kolay kullanılabilirlik ve düşük maliyet ta-
sarımın, teknolojinin getirdiği bir sonuçtur. İnternetin etkileşimliliği ise sonuçları olan bir
başlangıç noktasıdır. Bu özellik internet kullanıcısının içerik üretimine, var olan içeriğe
katkı sunmasına izin vermektedir. Etkileşimliliğin sağladığı bu olanak dikkate alındığın-
da, internet yayınlarının kendi içinde bir ayrıma gittiği de görülmektedir. İçeriği üretenin
siteyi de yapması bu durumlardan biridir. Burada içerik üretiminin birey ya da kurum ta-
rafından üretilmesi ayrımı öne çıkar. Diğer taraftan ise ticari yapılar olan ve en açık örneği
sosyal ağ sitelerinde olduğu gibi sitenin başkaları tarafından yapılması içeriğin bütünüyle
kullanıcı tarafından üretilmesi ile oluşan siteler bulunmaktadır. Bu ayrımlar sitelerin yazı-
lımında, tasarımında ve içeriğinde farklılıklar oluşmasına da aracılık etmektedir.
İçeriği Kullanıcı Tarafından Üretilen Siteler

İnternet çok büyük bir iletişim ortamıdır. Kullanıcıların talepleri de bu büyüklük oranın-
da çeşitlidir. Her talebin cevaplanması internetin sağladığı olanaklar ölçüsünde mümkün
olmaktadır. İnternet teknolojisini ucuz olması, kolay kullanılır ve erişilir olması, iletişimi
sürekli ve çok yönlü kılması sahip olduğu en güçlü özellikler ve olanaklardır. Bu olanak-
ların kullanıcıyı aynı zamanda içerik sağlayıcı konumuna sokması yeni yayın türlerinin
oluşmasına neden olmuştur. İşte bu nedenle web sitelerinin sayısı artmıştır. Forum adı
verilen tartışma grupları oluşmuştur. Sosyal ağ siteleri kullanıcının içerik üretme olana-
ğından güç almaktadır. Bunca içeriğin, sayfanın ve sitenin arasında kaybolmamak için
arma motorları geliştirilmiştir. İçeriği kullanıcılar tarafından üretilen siteler şunlardır:
a. Arama Motorları
b. İnternet Forumu
c. Viki Siteleri
d. Sosyal Ağ Siteleri
Diğer internet Yayınları

İnternet ortamında en yaygın yayın hazırlama yöntemi hiç kuşkusuz sitenin ve içeriğin bir
kişi ya da kurumun hâkimiyeti altında hazırlanmasıdır. Web 1.0 ile başlayan bu durum,
Web 2.0 uygulamaları ile de geçerliliğini korumuştur. Bu tür Sitelerle, içeriği kullanıcı
tarafından sağlanan siteler arasında önemli bir fark vardır. Birinde alan adınızın ve kullan-
dığınız alanın sahibi tamamen siz olursunuz. Oysa sadece içerik sağladığınız da geçici bir
varlığa sahip olursunuz. Size sunduğu hizmetten yararlandığınız site kapanacak olursa o
site için ürettiğiniz içerik de erişilemez hale gelecektir. Başka bir anlatımla kendi evinizde
oturmak ya da kiraya çıkmak arasındaki fark, ürettiğiniz içerik üzerindeki hakkınızı be-
lirler. İşte bu nedenle bireyin ya da kurumun hem tasarım hem de içerik üzerinde hâkim
olduğu yapılar sosyal ağ sitelerinin popülerliğine karşın tercih edilmektedir. Bu site yapı-
lanmalarının örnekleri şunlardır:
a. Kişisel Site
b. Ağ Günlükleri
c. Haber Siteleri
d. Mikro Site
Resim 2.1 YENİ MEDYADA İÇERİĞİN DÖNÜŞÜMÜ

Milliyet Gazetesinin 26 Kasım 1996 tarihli 1990’lı yıllarla birlikte bütün dünya ve doğal olarak Türkiye bilgi-
ilk internet sitesi sayar teknolojisindeki hızlı gelişimin tanığı olmuştur. Bu değişim
1990’lı yılların sonuna doğru, gelişmiş ülkelerden az gelişmiş ül-
kelere kadar, geniş kitleleri yeni bir iletişim ortamıyla, internetle
tanıştırmıştır. Neredeyse tüm dünya ülkelerini içine alan bu denli
kapsamlı, her eğitim düzeyindeki insan için kullanımı kolay, her
yaş düzeyinden bireyi kucaklayan bir teknoloji olan internete ulaş-
mak matbaanın 15. yüzyılın ilk yarısında, gazetenin 17. yüzyılın
başlarında, radyonun ve televizyonun 20. yüzyılın ilk yarısında,
e-postanın 1975 yılında, insan hayatına girdiği göz önüne alınırsa
insanlık için hiç de kısa bir sürede ve kolayca olmamıştır.
Pek çok özelliği bünyesinde barındıran yeni medya ortamının
ilk yıllarında geleneksel medya içeriğinin nasıl sunulacağı henüz sı-
nırları yeterince çizilmemiş bir konudur. Birer haber medyası olan
gazete, radyo ve televizyon kurum ve kuruluşlarının bu konuda
atak davranması, interneti bir kitle iletişim aracı olarak algılaması
ve yayınını internete taşıma çabası içine girmesi doğal bir sonuçtur.
Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de medya kuruluşları hızla in-
ternet ortamında birer site edinmeye başlamışlardır. Ancak zaman
içinde internet, kendi koşullarına uygun, geleneksel haber kuruluş-
larından tamamen bağımsız ya da onlarla dolaylı bir ilişkiye sahip
haber sitelerinin oluşumuna olanak sağlamıştır.
Türk basının internetteki ilk temsilcilerinden biri Milliyet Ga-
zetesi olmuştur. Milliyet 26 Kasım 1996’da ilk internet sürümünü
yayınlamış, Milliyet’i, Hürriyet, Sabah ve Akşam Gazeteleri izle-
miştir. İnternet üzerinden yayına geçen ilk bağımsız (herhangi bir
gazetenin internet sürümü olmayan) haber sitesi “Xn” ise 25 Ocak
1996’da internette yerini almıştır. Temmuz 1995’de internet üzerin-
den yayına başlayan Aktüel Dergisi ilk haber dergisi, Ekim 1995’de
yayına başlayan Leman ilk mizah dergisi olmuştur. TV kanalları
içinde internette site kuran ilk kanal 12 Haziran 1997’de Kanal D
olmuştur. Bunu, Atv, Show, Star, NTV ve diğer kanallar izlemiştir
(Birsen 2005).
Geleneksel kitle iletişim araçları olarak adlandırdığımız gazete,
radyo ve televizyon kurum ve kuruluşlarının interneti bir kitle ileti-
şim aracı olarak algılaması ve atak davranması sonucunda ilk olarak
haber siteleri doğurmuştur. Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de
medya kuruluşları internet ortamında birer site edinmeye başla-
mışlardır. Ancak zaman içinde internet, kendi koşullarına uygun,
geleneksel medya kuruluşlarından tamamen bağımsız ya da onlarla
dolaylı bir ilişkiye sahip yeni sitelerin oluşumuna da olanak sağlamış-
tır. Bir geleneksel yayın kuruluşunun uzantısı olan siteler, genellikle
örgütleri kurulu bir başka kitle iletişim aracı ile bu işi zaten yapan her
türlü alt yapısı hazır kuruluşlardır. Başlangıçtaki amaçları genellik-
le var olan yayını internet taşımaktır. Ancak internetin doğasından
kaynaklanan farklılıklar var olanın aynen aktarılmasına izin verme-
diği gibi değişimi ve farklılaşmayı zorunlu kılmıştır.
İnterneti kullanımındaki kolaylık onu kullanan herkesin bir site sahibi olabilmesine
olanak sağlamaktadır. Her sitenin ve içeriğinin bir yayın niteliği taşıyıp taşımadığı tartış-
ma konusudur, bununla birlikte televizyon, radyo ya da gazete yayıncılığına göre maliye-
tinin çok düşük olması, herkesin yayıncılığa soyunabilmesi olanağını da yaratmaktadır.
Türkiye’nin 2001 yılında yaşadığı ekonomik kriz, medya sektörünü de etkilemiş bu dö-
nemde pek çok gazeteci işsiz kalmıştır. Piyasadaki yoğunlaşma ve küçülme yeni iş ola-
naklarını daralttığından işsiz gazeteciler için internet var olabilme, ayakta kalabilme şan-
sı tanıyan bir çıkış noktası olmuştur. Bu örnekler içinden Habertürk internet üzerinden
başlayan yayın hayatını önce aynı ismi taşıyan bir televizyon ardından da gazete kurarak
sürdürmüştür. Bu türden haber sitesi örnekleri çok olmakla birlikte yayın hayatlarındaki
süreklilik ekonomik nedenler öncelikli olmak üzere sarsıntılıdır. Türkçe arama motorları
içinde yer alan haber başlığı altında sıralanan pek çok siteye ulaşılamaması da bu sonucun
bir göstergesidir. Bu türden yapılanmalar iki biçimde sınıflandırılabilir, ajanslardan gelen
ve kendi yaptıkları haberleri yayınlayanlar, var olan haber kuruluşlarından haber derleye-
rek yayınlayıp, yorumlayanlar. Bu yapılanma içinde bir diğer açılımda Dördüncü Kuvvet
Medya gibi medya eleştiri siteleri ve BİA (Bağımsız İletişim Ağı) gibi kendilerini alternatif
medya olarak tanımlayan siteler tarafından getirilmektedir.
Hipermetinsellik geleneksel medyanın iki boyutluluğundan, zaman kısıtlılığından,
mekâna bağlı kalma zorunluluğundan kaynaklanan sorunları çözmekte kolaylık yarat-
maktadır. Bu durum internetle geleneksel medya arasındaki çeşitli farklılıkların ortaya
çıkmasına neden olmuştur. En basit bir örnekle geleneksel gazetede var olan birinci sayfa
ya da bir mağazanın sahip olduğu vitrin yeni medya ortamında büyük farklılıklar göster-
mek zorundadır. Çünkü bilgisayar ekranı gazete kağıdından da mağaza vitrininden de
küçüktür ve her ikisini de olduğu gibi ekrana taşımak imkânsızdır. Üstelik sitenin açı-
lış sayfası gün içindeki gelişmelere göre birkaç defa değişebilmektedir. Bunun yerine her
konu için ayrı sayfalar yapmak ve okuyucuyu bu sayfalara konulacak linkler üzerinden
ilgilendikleri sayfaya ulaşmasını sağlamak yolu tercih edilmiştir. İlk sayfada bir habere ya
da ürüne yer verilecekse de bu o site için günün en önemli malzemesi olacaktır.
Bir diğer önemli farklılıkta içerik noktasında ortaya çıkmaktadır. Eğer bir haber site-
sine geleneksel sürümünün içeriği aynen taşınılacaksa hata yapılıyordur. Çünkü kağıt ve
ekran farklı şeylerdir. Ekrandaki metin bir gazetedeki, dergideki ya da kitaptaki metin de-
ğildir. Haber siteleri geleneksel gazeteden farklı bir içeriğe sahip olmalıdır. Bir gazetenin
çevrimiçi sürümünü yapmak ya da gazete hazırlama mantığıyla haber sitesi hazırlamak
geleneksel gazetenin içeriğinin internette yayınlanması demek değildir, çünkü yeni aracın
etkileşimliliği, hipermetinsel özelliği ve çoklu medya kapasitesi farklılığı zorunlu kılmak-
tadır. Üstelik bu yeni üretimin ve rekabetin pazarlama mantığı, yeni bir dili, okuyucularla
geleneksel kitle iletişimi modeline uymayan, iki yönlü, eş zamanlı, etkileşimli bir iletişi-
mi zorunlu kılmaktadır. Ağın getirdiği farklı yaklaşımlar, farklı kaynaklar, hiper linkler-
le yapılan geçişler izlerkitlenin olduğu kadar medya profesyonellerinin de perspektifini
değiştirmiştir. Geleneksel kitle iletişim araçları ve medya profesyonelleri için yeni medya
ortamında içerik üretmek ve içeriğe ulaşmaktan yeni aracı kullanmak konusuna kadar
uyum sağlanması gereken bir sürü yeni farklılık ortaya çıkmıştır (Birsen, 2005);
b. Yeni medya kullanıcısının tavrı geleneksel izlerkitlesinden çok farklıdır. Bazıları inter-
net üzerinden iletişim kurarken, eğlenirken, oyun oynarken bazıları da araştırma yapar.
c. Yeni medya için coğrafi engel diye bir sorun yoktur, çünkü internet küresel bir araç-
tır. Yerel haberler ya da tarım ürünleri bile yerel medyayla ve pazarla sınırlı değildir.
d. İnternet farklı ilgi grupları oluşmasını, bunların güçlenmesini sağlamıştır. Bu da

yeni medya kullanıcısını daha katılımcı yapmış ifade özgürlüğünün sınırlarını
genişletmiştir.
e. Geleneksel kitle iletişim araçlarının, içeriklerinde pek yer vermediği, anlık veri-
lere dayanan hava tahminleri, yol, deniz durumlarını anlatan raporlar, tren, uçak,
metro tarifeleri gibi pek çok şey yeni medya ortamında ayrıntılı olarak verilebil-
mektedir. Büyüyen ve karmaşıklaşan ve metropol olarak nitelendirilen kentlerde
yaşayan insanların hayatında bu tür veriler önemli yer tutmaya başlamıştır.
f. Gazeteler, alan dışından gelen asıl meslekleri gazetecilik olmayan yeni rakipler-
le rekabet etmek zorundadır. Bunlar profesyonel örgütler olduğu gibi bireysel,
amatör girişimciler de olabilmektedir.
Yeni medya kullanıcısı, kendisine sunulan enformasyondan hangisini alacağı konu-
sunda geleneksel medyanın izler kitlesine göre daha özgürdür. Geleneksel medyanın izler-
kitlesi ilgilendiği konuyla ilgili olarak kendisine neler verildiyse neye erişme olanağı varsa
onunla yetinmek zorundadır. Haber sitesi okuru ilgilendiği haberle ilgili konuları sitesin-
de bulabileceği gibi bununla yetinmeyip diğer haber sitelerini de ziyaret ederek ayrıntılı
bilgi alabilir. Sosyal medya üzerinden konuyla ilgili tartışmaları izleyebilir hatta katılabilir.
Bu durum yeni medya kullanıcısını bilgiye ulaşmak konusunda daha özgür kılmaktadır.
Yeni Medyayı Gelenekselden Ayıran Özellikler

İnternet ile geleneksel medya arasındaki en önemli fark internetin geleneksel medyanın
tamamı hatta fazlası olmasıdır. Gazetenin, radyonun, televizyonun ve diğer geleneksel kit-
le iletişim araçlarının özgün, biri diğerini ikame etmeyen ürünleri internet ortamında
uygun bir araç ve yazılımla izlerkitlenin kullanımına sunulabilmektedir. Bu bir araya geliş
yeni medya içeriğinin birbirini ikame eden, tamamlayan ve geliştiren yeni bir içeriğe dö-
nüşmesini sağlamaktadır. Yeni medyayı gelenekselden farklılaştıran üç temel faktör var-
dır. Bunlar erişim cihazları, erişime aracılık eden yazılımlar ve içeriktir.
Erişim Araçları
Bir iletişim ortamı olarak internet geniş kitlelerin eş zamanlı ya da eş zamansız, et-
kileşimli bir iletişim sürecinin içine sokmaktadır. İşlevselliği, karşıladığı gereksinimler,
gelişen teknolojiye uyum sağlam becerisi, kendini yenileme potansiyeli hızlı yaygınlaşma-
sındaki önemli etmenlerdir. İnternetin hızlı yaygınlaşmasındaki önemli nedenlerden biri
ise erişimin kolay olması ve farklı araçlarla gerçekleşebilmesidir. İnternet yayıncılığının
bütün bu özellikleri kapsayan ve gereksinimlere cevap verebilen sitelerle yapılması gerek-
mektedir. Yayıncılığın güçlüklerinden biri içeriğin internete erişilen aracın niteliklerine
uygun olarak verilmesi zorunluluğudur. İnternete şu araçlardan erişilmektedir,
a. Masaüstü bilgisayar
b. Dizüstü bilgisayar
c. Tablet bilgisayarlar
d. Akıllı telefonlar
Resim 2.2
Erişim araçları
zaman içinde
taşınabilir cihazlara
dönüşmüştür. Bu
da yeni medyanın
daha yaygın
kullanılmasının
önünü açmıştır
Erişim Yazılımları
Ağ tarayıcısı küresel ağ üzerindeki enformasyon kaynaklarına, erişmek, onları işlemek
ve üretilenleri sunmak için geliştirilmiş uygulama yazılımlarıdır. Ağ üzerindeki enfor-
masyon kaynakları Tektip Kaynak Tanımlayıcısı (URI – Üniforma Resource İdentiğiler)
olarak tanımlanır. URI bir ağ sayfası, görsel imaj, video ya da farklı formatta bir içerik
olabilir. Ağ tarayıcıları hiperbağlar yardımıyla kullanıcının sayfalar arasında gezinmesini
ve aradığı içeriğe erişmesini sağlar.
Ağ tarayıcılarının öncelikli varlık nedeni küresel ağa erişmektir. Buna ek olarak ağ
tarayıcıları bunun yanı sıra enformasyon sağlayan özel ağlara ve dosyalara ve dosya ar-
şivlerine erişme olanağı da sunmaktadır. İlk ağ tarayıcısı Tim Bernlerse Lee tarafından
1990’da geliştirilmiştir. Bu ağ tarayıcısı başlarda WorldWideWeb (hiç boşluk verilmeden
yazılmaktadır) olarak adlandırılmıştır daha sonra Nexus olarak adlandırılmıştır.
İlk ağ tarayıcısı yazılımı 1993 yılında Marc Andreesen tarafından geliştirilmiştir ve
Mosaic adı ile piyasaya sürülmüştür. Mosaic daha sonrasında Netscape adını alarak bir
dönem dünyanın en popüler ağ tarayıcısı olmuştur. Netscape kullanışlı ve kolay tasarımı
ile ağ tarayıcılarının standartlarının belirlenmesinde ve gelişiminde önemli bir rol oyna-
mıştır. Netscape yakaladığı hızlı çıkış ile yeni iletişim ortamının gelişiminde önemli bir
rol oynarken yazılım dünyasında yeni bir ticari alanın oluşmasını sağlamış ve bir rekabet
ortamı gelişmiştir. Microsoft firması bu rekabete 1995 yılında Internet Explorer ile gir-
miştir. Bu atak ağ tarayıcısı rekabetini zorlu bir mücadeleye dönüştürmüştür. Explorer’ın
Microsoft Windows işletim sisteminin içinde kurulu olarak gelmesi onu bu rekabette öne
geçirmiştir. Windows ilerleyen zamanlarda explorer’ı kendi işletim sisteminin ana parça-
larından biri haline de getirmiştir. http, https, ftp, file ve diğer URI biçimleri kullanılarak
kaynağa erişildiğinde ağ tarayıcısı içeriği gösterir. HTML erişilen bilginin ağ tarayıcısının
tasarım işleyicisini kullanarak etkileşimi bir belgeye dönüştürür. Ağ tarayıcıları html’nin
yanı sıra ağ sayfasının içerdiği ve teknik olarak desteklediği her şeyi gösterirler. Resimler,
ses dosyaları, videolar XML dosyaları, flash dosyaları, Java Script destekli içerikler bun-
lardan bazılarıdır. Bazı ağ tarayıcıları bu tür içerikleri her hangi bir eklentiye gereksinim
duymadan gösterebilirken, bazıları ağ tarayıcısına yamanabilen küçük programlara ge-

reksinim duyar. Yaygın kullanıma sahip ağ tarayıcılarında aşağıdaki özellikler bulunur:
Resim 2.3
Günümüzde
kullanılan Ağ
Tarayıcıları örnekleri
a. Gezinme sırasında ziyaret edilen sayfalara geri dönebilmek için geri ve ileri butonu
bulunur.
b. İçeriği belirli aralıklarla yenilenen sayfaların otomatik güncellemesini beklemeden
yüklenmesini sağlamak için sayfayı yenile ya da yeniden yükle butonu bulunur.
c. Yüklemesi geciken içeriklerin yüklenmesini beklememek ya da durdurmak için
sayfanın yüklenmesini durdur butonu bulunur.
d. Kullanıcının ağ tarayıcısının başlangıç sayfasına dönmesini sağlamak için giriş
sayfasına dön butonu bulunur.
e. Kullanıcının erişmek istediği sayfanın ağ adresini yazabilmesi için adres satırı bu-
lunur.
f. Kullanıcının arama motorlarına doğrudan erişimini sağlayan arama satırı bulunur.
g. Sayfanın yüklenip yüklenmediğinin ya da ne kadarının yüklendiğinin anlaşılması
için durum satırı bulunur.
Yeni Medya İçeriğinin Farklılaşması

Yeni Medyanın içeriği video, ses ve metni bir arada barındırabilme kapasitesine sahiptir.
Üstelik kurulan iletişimin eş zamanlı olması ya da olmaması olanağı da bulunmaktadır.
Buna internetin doğasında bulunan etkileşimlilik ve hipermetinsellikte eklendiğinde ge-
leneksel medyanın sunduğu olanakların çok ötesinde fırsatlar sunan bir medya ortamı ile
karşılaşılmaktadır.
Bütün bu özelliklerin yaratığı yeni fırsatlar kullanıcının aktif bir konuma geçerek es-
kinin edilgen izlerkitlesinin ötesinde içerik üretiminde, gündemin oluşmasında etkin rol
üstlenmiş kaynaklara dönüşmesini sağlamaktadır. Hedefin kaynak niteliği de kazanması
iletişim sürecinde yeni ve önemli bir adımdır. Talep edilen enformasyona verilen tepkile-
rin bizzat kendisi de talep edilmiş bir başka enformasyondur. Etkileşim karşılıklı iletişim
sürecinin oluşmasına olanak verdiği için hedefe kaynak, kaynağa hedef niteliği kazandır-
maktadır. Herkesi görünür ve erişilir yapan yeni medya herkesi sürecin aktörü yaptığı için
fark yaratmaktadır. Bu farkın oluşmasında en etkili faktörler yeni medyanın hipermetin-
selliği ve etkileşimliliğidir.
Hipermetinselliğin Getirdiği Farklılıklar

İnternet hiper metinseldir. İlkel biçimlerde de olsa basılı materyallerin ortaya çıkışından
bile önce düşünsel olarak var olan hiper metin, bilgisayar teknolojisiyle ortaya çıkan yapı-
da iletişim araştırmalarının odak noktası haline gelmiştir. Hiper sözcüğü İngilizce hyper
sözcüğünün Türkçeleşmiş halidir. En yaygın kullanım hali yüksek tansiyonun karşılığı
olan hipertansiyondur ve genellikle birleşik sözcük olarak kullanılır. Hyper sözcüğünün
İngilizce sözlük karşılığı aşırı, çok yüksek, üstündedir. Hypertext sözcüğünün karşılığı
olarak dilimize giren hiper metin ise bağlı metin, köprülü metin olarak tanımlanmaktadır.
Hiper metinler aynı isimle anılan bir işaretleme dili ile kodlanırlar. Hyper Text Markup
Language (Hiper metin işaretleme dili) tamlamasının kısaltması olan HTML World Wide
Web’in (yaygın dünya ağının) bilgi görüntülemekte kullandığı en yaygın dosya formatıdır.
HTML sayfaları kullanılarak metinler değişik şekillerde ekrana getirilebilmekte, sayfalara
resim ve ses eklenebilmektedir. HTML dilinde hazırlanan sayfaların görüntülenebilmesi
için ağ tarayıcıları (Web Browsers) adını verdiğimiz programlar kullanılır. Ağ tarayıcıları
tarafından görüntülenen sayfalar arasında ve bu sayfalarda yer alan metinler içinde gezi-
lebilmektedir. Sayfalar arasında gezinebilmek için hiper bağlar kullanılır. HTML dili çoklu
ortamı desteklemektedir (Heeter, 1989).
Hiper metinselliğin en önemli özelliği, geleneksel kitle iletişim araçlarının doğal sı-
nırlılıklarından kaynaklanan sorunları çözmekte kolaylık yaratmasıdır. Yeni medya or-
tamındaki bu özgürlük ortamında hiper metin aracılığıyla oluşturulan web sayfaları ile
dolaşılabilmektedir. İnternetin en büyük farkı her türden bilginin doğru bir sınıflandırma
ve organizasyonla bu ortamda yer bulabilmesidir. Hipermetinsellik yeni medya içeriğinin
işlenişini ve sunuşunu da farklılaştırmaktadır. Geleneksel kitle iletişim sisteminde iletişim
doğrusaldır. Doğrusallığın engelleyici yanı ise iletişimi neredeyse tek yönlü kullanma-
sıdır. Geleneksel yapıda, engelleyici güç, önceden belirlenmiş, emirlerle sınırlandırılmış
bir iletişim ve kaynağın izlerkitle üzerindeki baskıdır. İnternet ortamında medya içeriği
doğrusal değildir. Parçalara ayrılmıştır, detaylıdır, renklidir, sıkıcı değildir. İnternetin en
karakteristik özelliği hipermetinselliğidir. Bu özellik internet kullanıcısının aynı sayfadaki
metnin içindeki bir yere ya da başka sayfalara linkler aracılığıyla ulaşılmasını sağlamak-
tadır. Bu durumda ortaya çıkan yapı doğrusal olmayan bir enformasyon sunumudur. Bu
yapı ile internet kullanıcısı enformasyona istediği yerden ve aşamadan ulaşma şansına
sahip olmaktadır. Hiper metinsellik iletişimi doğrusal olmaktan çıkarıp çok katmanlı ve
çok yönlü bir yapıya sokmakta internet kullanıcısını geleneksel medyanın izlerkitlesine
oranla çok daha fazla etken bir rolle donatmaktadır. Buna karşılık hipermetinsellik riskler
taşımaktadır. Bu risklerin en çok tartışılanı ve üzerinde çalışılanı, hiper bağları takip eden
kullanıcının kaybolması ya da terk ettiği siteye bir daha dönmemesidir.
Etkileşimliliğin Getirdiği Farklılıklar

İnternetin etkileşimli bir araç olduğunu söyleyenler aynı zamanda kitle iletişimindeki
köklü bir değişime işaret etmektedirler. İzlerkitlenin etken bir rol üstlenmesi, kimin hedef
kimin kaynak olduğunun da tartışılmasına yol açmıştır. Bu tartışmalara karşın gelenek-
sel medya da olmayan pek çok yeni uygulama gündeme gelmiş, yeni medyada bulun-
ması gereken özellikler de bu sayede ortaya çıkmaya başlamıştır. Etkileşimlilik, iletişimin
kendindekini yansıtması, geçmişten beslenip, geçmişi yanıtlamasıdır. Etkileşim çift ya da
daha fazla yönlü bir iletişim modeli gerektirmektedir. Yeni ortamın etkileşimli yapısıyla
geleneksel kitle iletişiminin alıcısı artık etkin bir katılımcı olarak anılmaktadır. İletişimin
hedefi katılımcıların iletişim ortamı üzerinde daha fazla kontrolü olmasından çok, bilgi
alış verişi olduğunda, katılımcılar iletişimden tam olarak yarar sağlamak için etken bir rol
üstlendiklerinde, katılımcılar çift yönlü iletişim aracılığıyla mesajlara etki-tepki verdiğin-
de ve iletişim ortamı bir mekân hissi uyandırdığında etkileşim artmaktadır. İnternetin
etkileşim potansiyeli diğer özelliklerinden farklı bir şekilde ağırlıklı olarak üzerinde duru-
lan önemli bir özelliğidir. Hatta pek çok araştırmacıya göre de iletişim araştırmacıları için
internete ilişkin olarak öncelik verilmesi gereken bir özelliktir (Heeter, 1989).
Etkileşimin altı boyutu vardır ve boyutlar bir sitenin etkileşime sahip olup olmadığının
göstergesidir. Bu boyutlar, sunulan seçeneklerin karmaşıklığı, kullanıcının harcaması ge-
reken çaba, kullanıcıya karşılık verilmesi, enformasyon eklemenin kolaylığı, bireylerarası
iletişimin kolaylığı ve izleme sistemi kullanımıdır. Carrie Heeter’in 1989 yılında yaptığı bu
sınıflama bugün bile geçerliliğini korumakta pek çok araştırmacı tarafından ayrıntılandı-
rılabilir, ölçülebilir bir sistem getirdiği için kabul görmektedir. Heeter’in etkileşime ilişkin
olarak belirlediği bu altı boyut aynı zamanda internetin ortaya koyduğu bütün kolaylık-
ları, özelliklerini açıkça gözler önüne sermekte, bir başka ifadeyle internetin en kapsamlı
tanımını yapmaktadır.
Seçeneklerin Karmaşıklığı
İnternet aracılığıyla kurulan iletişim geleneksel medyada olduğu gibi doğrusal değildir.
Başka bir ifade ile internet kullanıcısı seçme şansına sahiptir. Seçme şansı pek çok içerik
arasından istediğini seçmekle sınırlı değildir, kullanıcı bu hakkına ek olarak seçtiği içeri-
ğin ilgilendiği bölümünü seçme hakkına sahiptir. Site tasarımcıları internet kullanı-
cılarına hiper bağlar aracılığıyla site içinde gezebilmesi için daha fazla şans yaratırlar. Baş-
ka bir ifadeyle internet kullanıcısı sitenin neresi ile ilgileniyorsa oraya doğrudan ulaşma
şansına sahiptir. Bir televizyon izleyicisi gibi ilgilendiği şeye ulaşmak için programdaki
her şeyi izlemek zorunda değildir.
Heeter’e göre bir kullanıcıya ne kadar çok seçenek sunulursa etkileşim o kadar artar.
Bu nedenle internet sitelerinin tasarımı geleneksel medya ürünlerinin tasarımından fark-
lıdır. Seçenekler sınıflandırılarak gruplanır. Her grup eğer gereksinim duyulursa kendi
içinde de sınıflandırılabilir. Bir aile ağacını andıran bu gruplandırma kullanıcıya sunula-
cak olan içeriğin ve seçeneklerin çeşitlenmesini ve bir düzen içinde sunulmasına olanak
sağlamaktadır. Unutulmamalıdır ki seçeneklerin çeşitlendirilmesi kadar belirli bir düzen
içinde olması kullanıcının site içinde gezerken kaybolmasını engelleyecek aradığını bul-
masını sağlayacaktır (Heeter, 1989).
Kullanıcının Çabası
İnterneti geleneksel medyadan ayıran en önemli fark, izlerkitlenin medya karşısındaki
konumundan kaynaklanmaktadır. İzlerkitle geleneksel medya karşısında edilgen bir role
sahipken internet karşısında kontrolü elinde tutan kişiye dönüşür. Bu nedenle internetin
izlerkitlesi kullanıcı olarak anılır. Doğru bir site tasarımında kullanıcı aradığı bilgiye en
kısa yoldan ulaşabilmelidir. Seçeneklerin çokluğu kadar kullanıcının seçeneklere ulaşmak
için harcadığı çaba da etkileşim düzeyini etkiler. Bilinmelidir ki kullanıcının aradığına
ulaşabilmesi en az içerik kadar önemlidir. Bu nedenle sitenin kullanılabilirliği önemli bir
olgu olarak site yapımcılarının karşısına çıkar (Heeter, 1989). İnsan hayatındaki her araç
için kullanılabilirlik incelemesi yapmak mümkündür ve bir ihtiyaçtır. Bu nedenle kulla-
nılabilirlik bilimsel bir çalışma alanı olarak ortaya çıkmıştır web kullanılabilirliği de bu
çalışma alanının bir alt kategorisidir. Web kullanılabilirliği son kullanıcının web sitesini
özel bir donanıma, yardıma ve eğitime gereksinim duymadan kullanabilir hale getiril-
mesini inceleyen bir yaklaşımdır. Sitelerde sunulmak istenen içerik kullanıcıya açık ve öz
biçimde verilmelidir; içerik kullanıcıya doğru seçeneklerle açık bir biçimde verilmelidir;
belirsiz, kafa karışıklığına neden olabilecek uygulamalar, hiper bağlar ve her türlü içerik,
düzeltilmeli ya da kaldırılmalıdır; En önemli şey web sayfasının doğru yerinde olmalıdır.
Şekil 2.1
Bir site Haritası
Örneği
Şekil 2.2
Site yapım Modeli
Kullanıcı dostu bir tasarım yapmak için ilk adım ihtiyaçların saptanmasıdır. İhtiyaçla-
rın saptanması yapılacak sitenin amacının ne olduğu ve hedef kitlesinin kim olduğunun
belirlenmesidir. İkinci aşama içeriğin belirlenmesidir. Bir site içeriği ile vardır. Yapılacak
sitede nelerin yer alacağının belirlenmesi, bunların derlenmesi ve sınıflandırılması bu
aşamada gerçekleşir. Üçüncü aşama tasarımdır. Tasarım amaca uygun ve içeriği taşıma-
ya elverişli olmalıdır. Bu aşamada site şablonunu hazırlamaktır. Bu amaca uygun içeriği
taşıyabilen bir tasarım oluşturulup oluşturulmadığına ilişkin bilgi verecektir. Ayrıca şab-
lon hayal edilen ve planlanan bir ürünün kullanıma sunulmadan önceki halini görme ve
deneme şansı verir. Geliştirme beşinci aşamadır. Ortaya çıkan şablonun ilk eleştiriler doğ-
rultusunda geliştirilmesi sürecidir. Bu aşamadan sonra inceleme ve deneme aşaması baş-
lar ki bu aşama ürünün kullanıma sunulmadan önce kendi iç denetiminde ürünü kapsam-
lı bir biçimde kontrol edebileceği son fırsattır. Son aşama Sitenin yayınlanması aşamasıdır.
İzlerkitlenin Yanıtlanması
İnterneti kendinden önceki kitle iletişim araçlarından farklı, kendinden önceki bireyle-
rarası iletişim araçlarından üstün kılan özelliği kullanıcının hem bireylerarası iletişim
sürecinde hem de kitle iletişim sürecinde karşılıklı iletişim kurabilme olanağına sahip
olmasıdır. İnternet işte bu nedenle geleneksel kitle iletişim araçlarının izlerkitlesini hızla
ve her gün artan oranla kendine çekmiştir. Karşılıklı iletişim kurabilme olanağı ilk anda
iki birey arasında kurulabilecek olası bir iletişim sürecini çağrıştırsa da kapsamı çok daha
geniştir. Sıkça sorulan sorular bölümü, e-posta iletişim kurma olanağı, anlık mesajlaşma
sistemleri, sorunu çözmeye ya da bir soruyu cevaplamaya yarayan formlar izlerklenin ya-
nıtlanmasının alt başlıklarıdır. İnternet, kullanıcıya sitenin amacına ve hedeflerine bağlı
olarak sorumlusuna, diğer site kullanıcılarına erişme olanağı sağlar. Bu iletişimin gerçek-
leşebilmesi iki tarafında iletişim sürecine katılmasıyla olanaklı olur. Teknoloji bu konu-
da ek kolaylıklar getirmekte kullanıcıların sorularına bilgisayar aracılığıyla cevap verme,
yanlış hamleler için uyarı mesajları gönderme gibi pek çok uygulamayı site tasarımcıları-
nın kullanımına sunmaktadır (Heeter, 1989).
Enformasyon Eklemenin Kolaylığı

Araştırmalar göstermektedir ki, site tasarımcıları kullanıcılara siteye enformasyon ekleme
olanağı sağlarlarsa onlarla olan ilişkilerini güçlendirirler, kullanıcının siteye bağımlılığı
artar. Bu uygulama sitenin amacına göre çeşitli biçimde yapılandırılabilir. Örneğin haber
sitelerinin okurlarına habere yorum ekleme olanağı sağlamaları, alış veriş sitelerinin bir
ürün için kullanıcıdan yorum istemesi, ikinci el malları satmak için hazırlanan uygulama-
lar, sosyal medya uygulamaları etkileşimin bu boyutu için birer örnek oluşturmaktadır.
Kullanıcının enformasyon ekleyebilmesi içerik üretmesi anlamına gelir. Bu durumda site-
lerin kuruluş amaçları ve içeriğini bağlı olarak kullanıcının var olan bir içeriğe eklemede
bulunması ya da geliştirmesi söz konusu olabileceği gibi, site içeriğinin tamamen kullanıcı
tarafından oluşturulması durumudur. İnternetin gelişimi dikkate alındığında günümüz
internet uygulamalarının daha çok kullanıcı tarafından üretilen, eklenen ya da paylaşılan
içeriklerle oluştuğunu görürüz. Örneğin web 1,0 olarak anılan internetin ilk evresinde eş
zamanlı olmayan mesaj panoları sıklıkla kullanılmıştır. Bu uygulamanın sonraki aşama-
sı ise tartışma grupları olmuştur. Tartışma gruplarının oluşması kullanıcıların seçtikleri
gruplara mekân ve zaman sınırlaması olmaksızın yani farklı şehirlerden ve ülkelerden
farklı zaman dilimlerinde mesaj ve düşüncelerini iletme fırsatı sunmuştur. Haber sitele-
rinin, alış veriş sitelerinin kullanıcılar ilgilendikleri konulara ilişkin mesaj bırakma ola-
nağı tanımış olmaları da bu durumun diğer örnek uygulamalarıdır. Web 2.0 adı verilen
üçüncü evrede ise sosyal medya uygulamaları damgasını vurmuş, video paylaşım siteleri
ve Facebook ve Twitter gibi siteler aracılığıyla kullanıcılar kelimenin tam anlamıyla içerik
üreticisi konumuna gelmişlerdir. Kullanıcının içerik üretimindeki aktif rolü onu farkında
olmadığı bir takım yasal ve ahlaki sorumluluklarla karşı karşıya getirdiği gibi geleneksel
medyada çalışan profesyonellerle aynı işi yapma fırsatı da sunmuştur. Profesyonel medya
çalışanı ve içerik üreten internet kullanıcısı arasındaki rekabetin en çetin yaşandığı kitle
iletişim sektörü haberciliktir. Fotoğraf, video çekme ve internet üzerinden içerik payla-
şabilme donatısına sahip taşınabilir iletişim araçları bu konudaki en önemli etmendir.
Günümüz internet dünyasında sıklıkla kullanılan çeşitli ansiklopediler ve sözlükler de
içerikleri kullanıcılar tarafından oluşturulan yayınlardır (Heeter, 1989).
Bireylerarası İletişimin Kolaylığı

Internet teknolojisi kullanıcısına doğrudan mesaj alma ve gönderme, anlık yazılı, sesli ve
görüntülü iletişim olanağı sağlamaktadır. Sitelerin amaçları doğrultusunda bu teknolojiyi
kullanmaları etkileşimi arttırıcı bir unsur olarak kabul edilmektedir. Sohbet odaları, tele-
konferans sistemleri, çevrimiçi (online) tartışma grupları etkileşimin bu boyutunu haya-
ta geçiren uygulamalardır. Bireylerarası iletişimin kolaylaşması ve çeşitlenmesi kurulan
iletişimin amacını ve etkilerini de farklılaştırmıştır. Bugün bu ve benzeri uygulamalar,
yalnızca insanların birbirinden haberdar olmasını sağlamamakta ayrıca iletişim kolaylığı
sayesinde iş yapabilme olanağı da sağlamaktadır. Enformasyon ekleme kolaylığı başlığı al-
tında anlatıldığı gibi içerik üretimi konusunda, belirli bir amaç etrafında bir araya gelmiş
toplulukların oluşmasında, iş görüşmelerinde maliyetin düşmesi, verimliliğin artması, iş
yapılan sınırların genişlemesi ve zaman kazanılması bakımından önemli sonuçlar yarat-
mıştır. İnternet aracılıklı iletişimin kolaylaşması Eğitimden ekonomiye, medya sektörün-
den iletişim sektörüne her alanda kendini göstermiş söz konusu alanlara ilişkin geleneksel
modellerin ve iş yapma biçimlerinin terk edilerek yeni uygulamalara yönelinmesine ne-
den olmuştur. Video konferanslar, webinar uygulamaları, yazışmaların e-posta ile yapıl-
ması, ortak doküman kullanım uygulamaları bazı uygulama örnekleridir (Heeter, 1989).
İzleme Sistemi Kullanımı

Kullanıcı dostu bir site hazırlamak için yapılacak her hazırlık, araştırma ve tasarım ger-
çekle site yayına girdiğinde yüzleşir. Sitenin verimliliği, kullanılabilirliği, daha çok ve daha
az ilgi çeken yanları ancak bu aşamadan sonra bilinebilir. İnternetin doğrusal olmayan ve
hiper bağlarla bağlanmış yapısı, etkileşimli doğası karmaşık ve çok seçenekli bir tasarımı
ortaya çıkarmaktadır. Ancak bu özellikler kullanıcının site içimdeki hareketlerinin izlen-
mesini de kolaylaştırmaktadır. Kullanıcı hareketlerini izlemeyi sağlayacak kodlar, çerez
dosyaları ile site ile ilgili istatistiklerin tutulması mümkündür.
İnternetin sağladığı olanaklar, bir siteyi ziyaret eden kullanıcının kim olduğundan,
hangi bölümleri ziyaret ettiğine, buralarda ne kadar zaman harcadığına kadar pek çok
veriyi toplama olanağı vermektedir. Siteye giriş doldurulması istenen bir formla, kullanı-
cılar hakkında demografik bilgiler edinilmesi de olanaklıdır. Başka bir ifade ile internet
hem belirli bir kullanıcının hareketlerini hem de genel kullanıcıların hareketlerinin iz-
lenmesine olanak vermektedir. Bu geleneksel medyada olmayan bir fırsattır. İnternetin
etkileşimli doğasının bir sonucudur. Etkileşimlilikten sadece kullanıcıların hızlı bir geri-
bildirim almaları anlaşılmamalıdır. İnternet üzerinde bilgisayarlar arasında da karşılıklı
bir veri transferi sürmektedir. Bu veri transferi ile kullanıcının attığı her adım ile bırak-
tığı iz toplanmakta ve kaydedilmektedir. Kullanıcı hareketlerini izlemeye dönük verilerin
toplanması site içeriğinin kontrol edilmesinde, iyileştirilmesinde ve geliştirilmesinde site
yöneticilerine önemli fırsatlar sunar. Ancak bu verilerin başka amaçlar için kullanılması
hem ahlaki açıdan hem de yasal açıdan yanlıştır. Unutulmamalıdır ki kullanıcının izninin
alarak ya da almadan toplanan bu veriler kullanıcıya ait özel bilgilerdir (Heeter, 1989).
Özet
Bilişim teknolojisine dayalı olarak şekillenmekte olan bilgi bir gruplamayı olanaksız kılıyormuş gibi gözükse de sahip-
toplumunun temel özelliği sanayi toplumunda ön planda lik yapısı üzerinden bir sınıflandırma yapmak olanaklıdır.
olan “maddi” ürünleri yerine, bilişim teknolojisi sayesin- Sahiplik yapısı, yayının çıkış noktası, varoluş gerekçesi ve
de bilgi üretiminin önem kazanmasıdır. Bilgi toplumunda hedefleri konusunda yön gösterici bir sınıflandırmanın oluş-
bilişimsel, sistematize bilgi ve teknolojinin kitlesel üretimi masına yardımcı olacaktır. Ticari eğilimlerin öne çıkması,
gerçekleştirmesi söz konusudur. Başka bir ifadeyle bilgi top- kamu hizmetinin öne çıkması, kişisel amaçlarla yola çıkıl-
lumunun bilişimsel bilgisi, bilgi teknolojileri içinde geleceğe ması, devlet hizmetlerinin sağlanması arzusu bir sitenin sınıf-
yönelmiş işlenmiş bilgidir. landırılması için ipucu vermektedir. Sitelerin sahiplik yapısı
Yeni medyanın oluşturduğu iletişim olanaklarına kitle ile- dikkate alınarak Kişisel yayınlar, E-ticaret yayınları, E-devlet
tişim süreci perspektifinden bakan ilk araştırmalar konuya yayınları, Sivil toplum kurumlarınca yapılan yayınlar şeklin-
daha çok bilgisayar teknolojisini temel alarak yaklaşmışlar de sırtlandırılırlar.
ve bu süreci “Bilgisayar Aracılı İletişim” (Computer Me- Yeni medya kullanıcısı, kendisine sunulan enformasyon-
diated Communication) sözcükleriyle kavramlaştırmış- dan hangisini alacağı konusunda geleneksel medyanın izler
lardır. İnterneti bu yapılanmayla ilişkilendirerek ele alan kitlesine göre daha özgürdür. Haber sitesi okuru ilgilendiği
bir başka yaklaşım ise konuyu “İnternet Tabanlı, Bilgisayar haberle ilgili konuları sitesinde bulabileceği gibi bununla ye-
Aracılıklı İletişim” (Internet Based, Computer Mediated tinmeyip diğer haber sitelerini de ziyaret ederek ayrıntılı bil-
Communication) kavramıyla ifade etmektedir. Geleneksel gi alabilir. Sosyal medya üzerinden konuyla ilgili tartışmaları
medya ortamında yayıncılık kavramı sektör kavramı ile bir- izleyebilir hatta katılabilir. Bu durum yeni medya kullanıcısı-
likte anılan profesyonel bir ekonomik faaliyeti ifade eder. Ba- nı bilgiye ulaşmak konusunda daha özgür kılmaktadır.
sılı yayınlar, işitsel yayınlar ve video temelli yayınlar gelenek- İnternet ile geleneksel medya arasındaki en önemli fark in-
sel medya ortamının yayın türleridir. Söz konusu yayınların ternetin geleneksel medyanın tamamı hatta fazlası olması-
sınıflandırılması özellikleri kadar seslendiği duyu organları dır. Gazetenin, radyonun, televizyonun ve diğer geleneksel
da etkili olmuştur. İnternet ise çoklu ortam ve etkileşimlilik kitle iletişim araçlarının özgün, biri diğerini ikame etmeyen
özelliği ile hem geleneksel medyanın bütün özelliklerini ken- ürünleri internet ortamında uygun bir araç ve yazılımla iz-
dinde barındırabildiği için onların hepsi ve daha fazlası ol- lerkitlenin kullanımına sunulabilmektedir. Bu bir araya geliş
muştur. Üstelik gelişmeye açık, yeniliklere uyum gösterebilen yeni medya içeriğinin birbirini ikame eden, tamamlayan ve
doğası kullanıcılara her geçen gün gelişen etkileşim olanak- geliştiren yeni bir içeriğe dönüşmesini sağlamaktadır. Yeni
ları sunmakta bu da yeni medyada yayıncılığın boyutlarını medyayı gelenekselden farklılaştıran üç temel faktör vardır.
değiştirmektedir. Yeni medya yayınları için kullanılan genel Bunlar erişim cihazları, erişime aracılık eden yazılımlar ve
kavram sitedir. Site html tabanlı olarak hazırlanmış birden içeriktir.
çok ama birbirleri ile hiperbağlar aracılığıyla ilişkilendirilmiş
ağ sayfaları bütününe verilen addır.
İnternet yayınlarının doğru bir biçimde sınıflandırılabilmesi
için dikkat edilmesi gerekli konulardan bir diğeri sitenin iş-
levidir. Web sitelerinin çeşitli işlevleri vardır. İşte bu işlevleri
nedeni ile insanlar web sitesi kurmaktadır. Web sitelerinin
sağladıkları olanaklar kurulacak bir site ile neler yapılabile-
ceğinin sınırlarını çizmektedir. Bu işlevlerden hangisinin bir
sitenin hazırlanmasında öne çıktığı o sitenin ne tür bir ya-
yın olma eğiliminde olduğunu göstermektedir. Sitenin sahip
olması olası işlevlerin her biri bağımsız başlıklar altında ele
alınabilir. Ancak unutulmamalıdır ki bu işlevlerin her biri
birbiriyle sıkı bir bağ içindedir.
İnternet ortamındaki yayın türlerinin doğru sınıflandırıl-
ması için dikkat edilmesi gereken bir başka nokta yayınların
hangi sahiplik yapısı altında toplandıklarının anlaşılmasıdır.
İnternet ortamındaki yayınların ve içeriğin çeşitliliği böyle
1. Aşağıdakilerden hangisi bilgi toplumunu belirleyen te- 6. Aşağıdakilerden hangisi site sahiplik yapısı sınıflandır-
mel unsurlardan biri değildir? ması içinde yer alamaz?
a. Maliyetlerin artması a. Kaynağı belirsiz yayınlar
b. Yeni sınıfların ortaya çıkması b. Kişisel yayınlar
c. Bilginin artan rolü c. E-ticaret yayınları
d. Bilişim teknolojisi d. E-devlet yayınları
e. Ekonomik yapıdaki dönüşüm e. Sivil toplum kuruluşlarının yayınları
2. Aşağıdakilerden hangisi internet teknolojisinin yaygın- 7. Aşağıdakilerden hangisi e-devlet uygulaması ile devletin
laşması ile ortaya çıkan internet kültürünün yarattığı değişi- işlev kazanan özelliklerinden biri değildir?
me gösterilen örneklerden bir değildir? a. Devletin şeffaflaşması
a. Paylaşım b. Adrese trafik cezası göndermek
b. İletişimin ucuzlaması c. Vatandaşın yönetime katılması
c. Demokratikleşmesi d. Bilgiye dayalı karar verme sürecinin oluşumu
d. Bilgiye hızlı ve kolay erişim e. İş ve veri tekrarının önlenmesi
e. Sosyal kimlikten bağımsız iletişim
8. Hangi sitenin içeriği bütünüyle kullanıcılar tarafından
3. Aşağıdakilerden hangisi yeni medyada yayınların sınıf- üretilmez?
landırılmasında kullanılır? a. Arama motorları
a. Sahibinin mesleği b. İnternet forumları
b. Ziyaretçi sayısı c. Haber siteleri
c. Sitenin işlevi d. Viki siteleri
d. Güncelleme sıklığı e. Sosyal Ağ siteleri
e. Sayfa sayısı
9. Aşağıdakilerden hangisi Türk Basınının internetteki ilk
4. Aşağıdakilerden hangisi durağan web sayfalarının avan- temsilcilerinden biri olan Milliyet Gazetesinin Yayımlanma
tajlarından biridir? tarihidir?
a. Etkileşimli uygulama olmaması a. 2000
b. Sayfanın aşağıya doğru uzaması b. 2001
c. Kaydırma çubuğunun kullanılması c. 1995
d. html uzantısı ile kaydedilebilmesi d. 1996
e. Kullanıcının tekrar ziyaret etmeme olasılığı e. 1997
5. Aşağıdakilerden hangisi bir site ile ilgili beklentiyi karşı- 10. Aşağıdakilerden hangisi yeni medyanın erişim araçların-
lamaz? dan biridir?
a. Öykünüzü anlatır a. Blueray oynatıcı
b. Sorularınızı arttırır b. Radyo
c. Ulaşılır yapar c. Televizyon
d. Güvenilirliği arttırır d. Uydu alıcı
a. Beklentileri arttırır e. Akıllı telefonlar
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

1. a Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medya Kavramı” başlıklı Sıra Sizde 3
konuyu yeniden gözden geçiriniz. Bunların gerçekleşmesi durumunda zamandan kazanç sağla-
2. b Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medya Kavramı” başlıklı nacak, maliyetler düşecek ve verimlilik artacak, memnuniyet
konuyu yeniden gözden geçiriniz. artacak, ekonomik gelişim desteklenecek, hayat kalitesi arta-
3. c Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medya ve Değişim” başlıklı cak, bireysel katılım artacak, kağıt bağımlılığı ve kullanımı
konuyu yeniden gözden geçiriniz. azalacaktır. Ayrıca kamu ile olan işlemler için vatandaşın ta-
4. d Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medya ve Değişim” başlıklı lep ettiği bilgilere bir noktadan ve doğru şekilde ulaşılacaktır.
konuyu yeniden gözden geçiriniz. Böylece insan yanlışları en aza indirilecektir.
5. e Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medya ve Değişim” başlıklı
6. a Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medya ve Değişim” başlıklı
konuyu yeniden gözden geçiriniz. Yararlanılan Kaynaklar
7. b Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medya ve Değişim” başlıklı Arifoğlu, A. A. Körnes, A. Yazıcı, M.K. Akgül ve A. Ayvalı
konuyu yeniden gözden geçiriniz. (2002), E-Devlet Yolunda Türkiye, Türkiye Bilişim Der-
8. c Yanıtınız yanlış ise “İnternet Yayınları” başlıklı ko- neği: Ankara. s.12
nuyu yeniden gözden geçiriniz. Akın, B. (1999). 2000 Yılına Doğru Bilgi Toplumu Üzerine
9. d Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medyada İçeriğin Dönüşü- Genel Bir Değerlendirme ve Bilgi Ekonomisinin Özellik-
mü” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. leri? Verimlilik Dergisi. Ankara: MPM Yayınları 1999/1
10. e Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medyada İçeriğin Dönüşümü” Aydın, U. Mücahit, B. (1998). Dijital Alemin Genleşen Ka-
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. musal Alanı, Yeni Türkiye 21.Yüzyıl Özel Sayısı, Yıl:4,
Sayı:19, 1.Cilt.
Başbakanlık (2002), “Bilgi Toplumuna Doğru: Türkiye Bilişim
Şurası Taslak Raporu”, Türkiye Bilişim Şurası, Ankara.
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Birsen, H. (2005). İşgören Niteliği ve Üretim Süreci Açısından
Sıra Sizde 1 Haber Sitelerinin Basın Etiği Kurallarını Uygulayabilme
Bilişim teknolojisine dayalı olarak şekillenmekte olan bilgi Yeterliliği, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları
toplumunun temel özelliği sanayi toplumunda ön planda Erkul, E. (2012) E-Devlet Nedir? http://www.digitaldevlet.
olan “maddi” ürünleri yerine, bilişim teknolojisi sayesin- org/edevletnedir.html
de bilgi üretiminin önem kazanmasıdır. Bilgi toplumunda Heeter, Carol (1989) “Implications of new interactive techno-
bilişimsel, sistematize bilgi ve teknolojinin kitlesel üretimi logies for conceptualizing communication”, Media Use
gerçekleştirmesi söz konusudur. Başka bir ifadeyle bilgi top- In The Information Age, Editör. J. L. Salvaggio and J.
lumunun bilişimsel bilgisi, bilgi teknolojileri içinde geleceğe Byrant. Hillsdale, New. Jersey: Lawrence Erlbaum.
yönelmiş işlenmiş bilgidir. Kuroes, J. F. (2010). Computer Networking: Boston, Pearson.
Sıra Sizde 2
Dinamik web sayfası sıklıkla güncellenen, her bir ziyaret-
te farklılaşan, kullanıcısına her seferinde sürpriz yapabilen
web sayfalarıdır. Durağan değildir, çünkü zaman, kullanıcı,
etkileşimlilik düzeyi, sitenin teması ve başka pek çok etmen
tasarımın hareketli olmasını zorunlu kılar. Dinamik sayfalar-
da değişim mutlaka bir düzene göre olur. Bu sayfaların dina-
mikliğini sağlayan iki etkin faktör bulunmaktadır. Birincisi
sayfanın kodları diğeri ise içeriktir.
3
Amaçlarımız
 Yeni medya bağlamında etki sorunsalını değrlendirebilecek,
 Yeni medya kullanım pratiklerini örneklerle değerlendirebilecek,
 Yeni medya ortamına yönelik olanakları, riskleri ve engelleri açıklayabilecek,
Anahtar Kavramlar
• Etki • Kullanım Pratikleri
• Olanaklar • Hareketsiz Toplumsallaşma
• Riskler • Netdaş
• Sayısal Uçurum • Üre-Tüketici
• Yeni Medya Okuryazarlığı

İçindekiler
• GİRİŞ
• YENİ MEDYA VE ETKİLERİ
Dijital İletişim ve Yeni Medya Yeni Medya Kullanımının Etkileri • YENİ MEDYA ORTAMLARINDA
OLANAKLAR, RİSKLER VE ENGELLER
• YENİ MEDYA OKURYAZARLIĞI
Yeni Medya
Kullanımının Etkileri
Yeni Medya
Kullanımının Etkileri
GİRİŞ
Günümüzde gündelik yaşama gitgide daha fazla dahil olan yeni medyanın ve ortamla-
rının başta çocuklar ve gençler olmak üzere toplumun her kesimi üzerinde olumlu veya
olumsuz bir çok etkisi olduğu konusu siyasi iradenin, yeni medya ortamlarını düzenle-
yen kurum ve kuruluşların ve farklı disiplinlerden bilim insanlarının gündemindedir. Bu
ünitede yeni medya ortamlarının toplumsal, kültürel, siyasal ve ekonomik etkileri önce
iletişim bilimlerinde etki sorunsalı tartışmaları çerçevesinde kısaca değerlendirilmekte,
ardından yeni medya ortamlarında olanaklar, riskler ve engeller ile ilgili akademik litera-
tür serimlenerek tartışılmaktadır.
Ünitenin birinci kısmında ayrıntılı olarak ele alınacağı üzere, yeni medya ortamları-
nın toplum ve birey üzerindeki olası olumlu ve/veya olumsuz toplumsal, kültürel, siyasal
ve ekonomik etkileri konusu geleneksel kitle iletişim araçlarının, diğer bir deyişle gazete,
dergi, radyo, televizyon ve sinemanın etkileri konusunda geliştirilen iletişim kuram ve
kavramlarından bağımsız bir şekilde tartışılamaz. Bunun nedeni kitle iletişim araçlarının
olası etkileri konusunun iletişim kuram ve kavramlarında asli tartışma konusu olmasıdır.
“Etki sorunsalı” olarak da kısaca adlandırabileceğimiz bu tartışmanın önemi, aslında ge-
leneksel kitle iletişim araçlarının-günümüzde yeni medya ortamlarının-etkilerinin yaygın
olarak “ahlaki panik” çerçevesinde ele alınmasından kaynaklanmaktadır. Bundan ötürü
“ahlaki panik” kavramı ünitenin ilk kısmında tanımlanmakta, toplumda ve siyasal düzen-
de nasıl işlediği, anaakım geleneksel medya metinlerinin yeni medya ortamları özelinde
ahlaki paniği nasıl yaygınlaştırdığı bazı örneklerle kısaca tartışılmaktadır.
Bu tartışmanın ardından Türkiye’de bireylerin yeni medya ortamlarını kullanım pra-
tiklerine ilişkin nicel veriler ve nitel değerlendirmelere yer verilecektir. Ünitede yeni med-
ya ortamlarının özelliklerinden beslenen çeşitli olanaklar konusu “netdaş”, “üre-tüketici”
olguları ve “hareketsiz toplumsallaşma” kavramı çerçevesinde ele alınmaktadır. Hiç şüp-
hesiz yeni medya ortamında bireyin kullanım pratikleri ve kullanım durumu bazı riskler
ve engeller ile de karşı karşıyadır. Yeni medya ortamlarında varolan riskler ve özellikle
sayısal uçurum olarak kavramsallaştırılan araca ve/veya ortama erişim ve kullanım bilgi
becerisinde var olan eşitsizlikler de bu ünitede ele alınmaktadır.
Ünitenin son kısmında ise yeni medya ortamlarının olanaklarından faydalanabilmek
ve risklerinden etkilenmemek için bireyi güçlendirecek yeni medya okuryazarlığı kavramı
ve bu anlamda bireyin elde etmesi ve donanması gereken yeni medya okuryazarlığının
bileşenleri açıklanmaktadır. Bu bölümde ayrıca Türkiye özelinde yeni medya okuryazar-
lığının mevcut durumu somutlanmakta, yeni medya okuryazarlığının geliştirilmesinden
sorumlu ve paydaş aktörler de tartışmaya açılmaktadır.
YENİ MEDYA VE ETKİLERİ

Yeni medyanın bireysel kullanımları üzerinden toplumsal yaşama, siyasete, ekonomiye,
kültüre, kişilerarası ilişkilere doğru çeşitlenen farklı alanlarda ve kapsamlardaki etkilerin-
den söz etmek mümkündür. Yeni medya ortamında var olan kullanım pratiklerinden kay-
naklanan bu etkiler olumlu ve olumsuz nitelikte olabilirler. Ünitenin bir sonraki kısmında
olanaklar, riskler ve engeller başlığı altında bu tartışma ele alınmaktadır. Bu kullanım pra-
tiklerine ve olası etkilerine örnek verecek olursak şunlar söylenebilir: Zaman ve mekân
kısıtlamasının ve/veya kavramsallaştırmasının farklılaştığı bu yeni ortamda profesyonel
anlamda iş yapma pratikleri değişmiş, elektronik ticaret ve e-öğrenme bu platformlarda
gelişmiş, özellikle son dönemde tanımlanan biçimiyle sosyal medya siyasal iletişim için
yeni bir alan ve popüler araçlar sağlamıştır. Benzer şekilde yeni medya toplumsal hare-
ketler ve muhalefet açısından da örgütlenmeyi hızlandırma, iletişimi güçlendirme gibi
olanaklar barındırmaktadır. Elbette, yeni medyayı da her toplumsal olgu gibi tek boyutlu
olarak değerlendiremeyeceğimiz için yeni medyanın kullanım pratiklerine ve amaçlarına
bağlı olarak gelişen olumsuz özelliklerinden de söz etmek gerekir. Bunlar da dijital göze-
tim ve ırkçı, cinsiyetçi, farklı siyasi görüş ve dini inanç sahiplerine yönelik nefret söylemi
gibi çoğunlukla etik ve hukuki problemler üzerinden değerlendirilmektedir.
Günümüzde yeni medyanın etkileri tartışması çoğunlukla olumsuz bir bakış açısıyla
ele alınmakta ve sunulmaktadır. Bu durumu ve nedenlerini kavrayabilmek için de önce-
likle geleneksel medya ve etkilerini üzerine yapılan önceki dönem tartışmaları hatırla-
makta ve bu tartışmalardan yola çıkarak günümüzdeki görünüme dair çıkarımlarda bu-
lunmakta yarar vardır.
Medya araçları toplumsal yaşam içerisinde varlıklarını hissettirmeye ve siyasal yaşa-
mın ve gündelik yaşamın önemli araçları haline gelmeye başladıkları andan itibaren bireyi
nasıl etkiledikleri sorusu önemli bir konu ve iletişim çalışmaları açısından da bilimsel me-
rakın ilk yöneldiği alanlardan birisi olmuştur. Dan Laughey’e göre (2010: 39) her ne kadar
izledikleri, duydukları ya da okudukları şeylerden etkilenip etkilenmedikleri sorulduğun-
da bunu itiraf etmekten çekiniyor olsalar da, medyanın insanların duygu ve düşünceleri
üzerinde etkili olduğuna inanılır.
Akademik nitelikli iletişim çalışmalarının ilk dönemlerinde, etki araştırmalarının ege-
menliği dikkat çeker, dolayısıyla bu araştırmalara oldukça zaman ve para harcanmıştır. Bu
çalışmalarda etki ve yarattığı varsayılan değişim şöyle açıklanır:
“‘Etki, izleyicide iletişim sürecindeki öğeler tarafından oluşturulan gözlenebilir ve ölçü-
lebilir değişim olarak tanımlanır. Bu öğelerden her birinde yapılacak herhangi bir değişim
etkide de değişiklik yapar.’” (Alemdar ve Erdoğan, 1990: 67); (Tekinalp ve Uzun, 2004: 68).
Görüldüğü üzere bu varsayımı oluşturan bakış açısı etkinin tıpkı laboratuar ortamında
gerçekleştirilen bir deney gibi izleyici/ dinleyici/okur ile medya içeriğinin teması sırasında
gerçekleşecek bir etki sürecini odağa alır. Oysa zaman ilerledikçe etki çalışmaları; daha
farklı dinamiklerin ve mekanizmaların işlediği ve toplumsal boyut ve derinliğe, çeşitliliğe
sahip kitle iletişiminde oldukça sınırlı ve kısıtlı bir yaklaşım olarak popülerliğini yitirir. Bu
sınırlılıklara ilişkin tartışmaları da özetlemek de yarar vardır. Bu noktada Şermin Tekinalp
ve Ruhdan Uzun’un konuya ilişkin özetledikleri temel ögeleri sıralarsak:
“İletişim alanında sosyolojik yaklaşımın gerekliliğini Halloran, etki araştırmalarını in-
celeyerek belirtmiştir (aktaran Alemdar ve Erdoğan, 1990: 97):
· Etki araştırmaları, iletişim sürecinin tarihini, ekonomisini, yapısı ve profesyonel-
leşme gibi yanlarını çok az incelemiştir.
· Etki araştırmalarının büyük kısmı sosyal psikolojiye dayandığından, kitle iletişi-
min toplumdaki rolü konusunda doğru olmayan görüşler sunulmuştur. Bu araş-
tırmaların bazıları gerçeği gözden saklamış, bazen de saptırmıştır.
3. Ünite - Yeni Medya Kullanımının Etkileri 59
· Etki araştırmalarında kitle iletişimi, içinde oluştuğu toplumsal durum göz önüne
alınarak incelenmemiştir.
· Araştırmalar kuramsal bir çerçeveyi açıkça ortaya koyamadıkları, kuramdan
yoksun oldukları için araştırmaların çoğu gerçek bilimsel ilerlemeye katkıda bu-
lunmaz.
· Televizyonun ya da herhangi bir aracın etkisinden söz ettiğimiz zaman, bir elekt-
ronik aracın etkisinden söz etmiyoruz: Aracın örgüt ve yapısı, sunduğu içerik son
derece önemlidir ve ülkeden ülkeye değişir.” (Tekinalp ve Uzun, 2004: 99-100).
Nazife Güngör’e göre (2011: 102-103) ilk dönem etki çalışmaları, sonuçları gereği hiç
kuşkusuz siyasi ve diğer ilgili çevreler için mutluluk vericidir. Çünkü yapılan araştırmalar-
da kitle iletişim araçlarının etkisinin “güçlü” olduğu sonucuna ulaşılır. Ancak “yöntembi-
limsel ve kuramsal gelişmelere koşut olarak daha sonraki yıllarda yapılan çalışmalar kitle
iletişim araçlarının etkilerinin o kadar da abartılmaması gerektiğini, söz konusu araçların
ne sihirli mermi gücüne sahip oldukları ne de şırınga gibi damarlara anında etki ettikleri
yönünde birtakım bulgulara ulaşılır” (Güngör, 2011: 102-103).
İletişim çalışmaları tarihine bakıldığında medya dolayımlı etki ve zarar tartışmasının
her yeni teknolojik gelişmeyle yeni/yinelendiğini söylemek mümkündür. Tartışmanın ni-
teliği (muhafazakâr ve korumacı bir yaklaşım) ve savunulan temel argümanlar (şiddet,
ahlaki yozlaşma, nesillerin dejenerasyonu, ailenin korunması gibi) sabit, iken değişen
tartışmanın odağındaki araç ve kullanımlarıdır: “Televizyon, daha sonra sinema, 1960’lı
yıllardan başlayarak zararlı olduğu öne sürülen, toplumsal ve bireysel şiddeti taşıdığı var-
sayılan medya hiyerarşisinin doruğunda yer alır. Günümüzde video oyunları ve internet
de sağlık, okuma-yazma bilmeme ve gençlerin şiddeti üzerine kaygıların merkezidir.”
(Maigret, 2011: 71).
Medyada etki tartışmasının şiddet ve çocuklar ve gençler üzerinden yürütülmesinin
de çeşitli anlamları vardır. Öncelikle bu tartışmaların hangi dönemlerde ortaya çıktığının
iyi analiz edilmesi gerekir. Bir başka deyişle konunun tarihsellik boyutu önemlidir. Éric
Maigret’e göre (2011: 71) “medyanın varsayılan güçlerinin toptan eleştirisi hep yerleşik
düzen üzerinde bir tehdit dolaştığında, güç kaybına bağlı kaygıdan doğar. Sorumluluğun
üstlenilmesi ve korunması gereken sorumsuz, kurban gruplarının saptanmasından ge-
çer”. Yeni medya ortamları çoğunlukla çocukları ailelerinden uzaklaştırıyor iddiasıyla da
sorumlu tutulmaktadır. Ailenin korunmasının hedeflendiği bu bakış açısı Asa Briggs ve
Peter Burke’ın (2011: 348) değerlendirdiği gibi sadece günümüze ait bir sorun da değil-
dir: Bu nedenle çocuklar, televizyon üzerine bütün tartışmalarda olduğu gibi (bkz. S.35),
internet üzerine bütün tartışmalarda da belirgin bir biçimde tartışmanın merkezinde yer
aldılar.”
Etki sorunsalı bağlamında en çok tartışılan konulardan birisi de medya ve şiddet iliş-
kisidir. Medya ve şiddet ilişkisi de sorunlu bir ilişkidir. Maigret’e göre (2011: 74), ger-
çek şiddetle medyadaki şiddet arasındaki ilişki medyanın uyandırdığı kaygılara çok iyi
bir örnektir. Maigret bu konulardaki güçlü araştırma taleplerinin, aile dernekleri, devlet,
adalet, medya denetim kurumlarından geldiğini ve yapıldığını ancak herhangi bir bilim-
sel sonucu ulaşılmadığını belirtir (2011: 74). Ayrıca medyadaki şiddetin gerçek şiddetle
ilişkisini somutlamak, sayısallaştırmak ve tek yönlü bir değişkene indirgemek mümkün
değildir (Maigret, 2011: 75). Maigret’e göre, insanlar medya dolayımlı dürtülenemez an-
cak uyarılabilirler, ki bu noktada da aile, toplumsal ilişkiler ve değerler gibi bileşenler de
devreye girer (2011: 75). Bu durumda salt medya etkisini ayrıştırabilmek olanaklı değildir.
Bu durumda yeni medya ortamında bu daha da zor olacaktır. Çünkü iletişim süreci daha
da derinleşmektedir ve etki eden faktörler çeşitlenmektedir.
Resim 3.1
Habertürk
gazetesinden bir
toplumsal paylaşım
ağının kullanım
pratiğine ilişkin
sunum
Türkiye’de özellikle çocuklar ve gençlerin İnternet’te ve diğer yeni medya ortamlarında

varolan çeşitli risklerden korunması konusunda bir tür ahlaki panik üretildiğini söylemek
mümkündür. Aslında benzeri bir ahlaki panik yukarıda da değindiğimiz üzere televizyo-
nun özellikle de özel televizyon yayıncılığının Türkiye’de başlamasına koşut yaygınlaşmış
ve gerek kamusal aktörlerce gerekse yazılı basın tarafından üretilmişti. Günümüzde bu
ahlaki paniğin mecrası yeni medya ortamları olarak değişti. Stanley Cohen’in tanımla-
masıyla “ahlaki panik”, “toplumsal değerlere ve çıkarlara yönelik olarak tehdit olarak ta-
nımlanan durum, kişi ve gruplardır ve kitle iletişim araçları tarafından belli bir biçemde
ve stereotipleştirilerek sunulurlar” (1980:9 dan aktaran, Bremmer 1997: 2). Ahlaki panik
aslında toplumsal bir inşadır, toplumun var olan korkularını ve kaygılarını yeniden üretir
ve pekiştirir. Mutlu Binark’a göre (2012) üzerinde ahlaki panik yaratılan yeni medya or-
tamlarında Türkiye’de var olan asıl sorunlar ise kamuoyunun gündemine eksik ve yetersiz
bir şekilde gelmektedir. Hatta bu sorunlar dile getirilmemektedir. Yeni medya ortamında
Türkiye’de var olan sorunları sıralayacak olursak, kullanıcılardaki nitelikli ve yetkin kulla-
nım bilgi ve becerisi eksikliği, cinsiyete, yaşa, sınıfsal konuma ve yerleşim yerine göre or-
taya çıkan sayısal uçurum ve eşitsizlikler ile yeni medya okuryazarlığının geliştirilmemesi
ve buna yönelik kamu politikasının yoksunluğu sayılabilir.
Sonuç itibariyle, Maigret’nin Rowland, 1983, Barker ve Petley, 1997’den beslenerek var-
dığı sonuç önemlidir: “Kısacası etkiler sorununu varolup olmadıklarını sorgulayarak değil,
neden bu kadar yaygın bir inanışa konu olduklarını sorgulayarak yeniden biçimlendirmek
gerekir. O zaman medyaya çoğunlukla günah keçisi rolü biçildiği anlaşılabilir” (2011: 76-
77). Ayrıca, şunu da unutmamak gerekir, olan biteni eleştirel bir bakış açısıyla ele almak
demek, şiddeti vb. olumsuz olguları görmezden gelmek ve önemsememek anlamına gelmez.
Tam tersine, şiddetin medyada nasıl sorunsallaştırıldığı ve şiddetle ilişkili içeriklerin ne/ne-
ler içerdiğinin tartışılması gerekir. Medya içeriklerinde varolan söylemin ve kullanılan dilin
ne kadar çözüm odaklı olduğu veya ne kadar barışçıl bir yaklaşım içerdiği önemlidir.
Bu noktada son bir vurgu da İnternet ve yeni medyaya ilişkin kavranış konusunda
geleneksel medyanın tutumuna dair yapmak gerekir: “Geleneksel medya metinleri tüketi-
minde süregelen etki tartışmaları, bu yeni medya metnine ve dijital oyun oynama edimi-
nin özgül nitelikleri göz önüne alınmaksızın taşınmış, gerek siyasi gerekse ana akım med-
ya tarafından, dijital oyunlar çoğunlukla şiddet edimi içermesi nedeniyle, oyun oynama
edimi de bilgisayar oyunları bağımlılığı başlığı altında olumsuz bir şekilde etiketlenmiştir.
Dijital oyunlar ve oyuncular bu etiketlemenin içerisinde tek tipleştirilmiş, farklı anlatı-
ların ve oyuncu pratiklerinin olabilirliği/olabileceği görmezden gelinmiştir” (Binark ve
Bayraktutan Sütcü, 2008: 206).
Geleneksel iletişim kuram ve kavramları açısından etki sorununa ilişkin detaylı okuma için
Şermin Tekinalp ve Ruhdan Uzun’un İletişim Araştırmaları ve Kuramları (2004, İstanbul:
Derin Yayınları) isimli kitaplarına bakılabilir.
Geleneksel medya metinlerinde toplumsal paylaşım ağlarının, dijital oyunların ve İnternet

kafelerin ne şekilde haberleştirildiğini inceleyin. 1
YENİ MEDYA ORTAMLARINDA OLANAKLAR, RİSKLER VE

ENGELLER
Yeni medyanın toplum ve bireyler üzerindeki olası olumlu ve/veya olumsuz etkileri konu-
su bizi yeni medya ortamlarının olanaklarını ve risklerini ve olanaklardan yararlanmayı
engelleyen hususları tartışmaya yönlendirir. Bu tartışmaya geçmeden önce cep telefonları,
akıllı telefonlar, bilgisayar ve tabletler, İnternet ile dijital oyun ortamlarını kapsayan yeni
medya ortamlarının (Binark, 2009:60) Türkiye’de kullanım yaygınlığını ve bu ortamların
nasıl kullanıldığını kısaca ele alalım.
Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) tarafından 2011 yılı Nisan ayında gerçekleştirdiği
Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması sonuçlarına göre Türkiye genelinde
hanelerin %42,9’u İnternet erişim imkânına sahiptir. Bu araştırmaya göre, İnternet en çok
çevrimiçi haber, gazete ya da dergi okumak, haber indirmek için kullanılmaktadır. 2011
yılı ilk üç ayında (Ocak-Mart 2011) İnternet kullanan bireyler İnternet’i en çok % 72,7
ile çevrimiçi haber, gazete ya da dergi okumak, haber indirmek için kullanırken, bunu
% 54,1 ile sağlık ile ilgili bilgi aramak takip etmektedir. Web siteleri aracılığıyla (örneğin
blog siteleri, Facebook, Twitter) toplumsal ve siyasal konular ile ilgili görüşleri okumak
veya paylaşmak (% 50,8) ve mal ve hizmetler hakkında bilgi aramak da (% 46,6) kullanım
amaçları arasında yer almaktadır. Türkiye’de kamu kurum/kuruluşları ile iletişimde İnter-
net kullanımı da giderek artmaktadır. Nisan 2010 ve Mart 2011 tarihleri arasını kapsayan
on iki ay içinde İnternet kullanan bireylerin kamu kurum/kuruluşları ile iletişimde İnter-
net kullanma oranı % 38,9 olarak gerçekleşmiştir. Bu oran önceki yılın aynı döneminde
(Nisan 2009 Nisan-Mart 2010) % 27,2 idi. Bireylerin kullanım amaçları arasında kamu
kuruluşlarına ait web sitelerinden bilgi edinmek % 92,2 ile ilk sırayı almaktadır. Türkiye’de
İnternet üzerinden alışverişin de yaygınlaştığı söylenebilir. İnternet kullanan bireylerin
İnternet üzerinden kişisel kullanım amacıyla mal veya hizmet siparişi verme ya da satın
alma oranı % 18,6’dır. Bir önceki yıl İnternet üzerinden alışveriş yapanların oranı ise %
15’0 idi. Bu durumda İnternet üzerinden alışveriş yapmada yaklaşık % 4’lük bir artışın ol-
duğu söylenebilir. Bu artış, Türkiye’de özellikle İnternet’in ekonomik değerinin ve tüketim
kültürü bağlamında sahip olduğu önemin giderek artacağına işaret etmektedir.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun web sayfasından (www.tuik.gov.tr) “Bilim, Teknoloji ve Bilgi

Toplumu” başlıklı istatistikleri inceleyiniz.
Türkiye’de yeni medya ortamlarının artan ekonomik değeri konusunda, Bilgi Teknolo-
jileri ve İletişim Kurumu (BTK) tarafından Mayıs 2012’de yayımlanan, Türkiye Elektronik
Haberleşme Sektörü 2012 yılı 1.Çeyrek Pazar Verileri Raporu’nu da kısaca ele alalım. Rapo-
ra göre, 2012 yılı birinci üç aylık dönemde Türk Telekom ve mobil işletmecilerinin net sa-
tış gelirleri yaklaşık 5,68 milyar TLolarak gerçekleşmiştir. 2012 yılı birinci çeyrekte toplam
mobil trafik miktarı 39,1 milyar dakika iken, sabit trafik miktarı ise 5,4 milyar dakika ola-
rak gerçekleşmiştir. Aynı rapora göre, Türkiye’de 2008 yılında 6 milyon genişbant İnternet
abonesi bulunmaktayken, dört yılda bu sayı yaklaşık üç kat artışla 2012 yılı birinci çeyrek
sonu itibariyle 16,6 milyon aboneye ulaşmıştır. 2012 birinci çeyrek için İnternet Servis
Sağlayıcılığı (İSS) hizmetlerinden elde edilen toplam gelir yaklaşık 1.007.755.876 T’dir.
Mart 2012 itibariyle Türkiye’de toplam 65,8 milyon mobil abone (cep telefonu hizmeti)
bulunmaktadır, 3G abone sayısı ise 34,9 milyona ulaşmıştır. 2011 sonunda, 3G hizmetiyle
birlikte mobil bilgisayardan ve cepten İnternet hizmeti alan abone sayısı da 6.454.801’den
8.941.987’e yükselmiştir.
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) tarafından yayımlanan, Türkiye Elektronik

Haberleşme Sektörü 2012 yılı 1.Çeyrek Pazar Verileri Raporu için http://www.tk.gov.tr/ku-
tuphane_ve_veribankasi/pazar_verileri/ucaylik12_1.pdf adresine bakınız.
Bu noktada İnternet ortamının ve akıllı telefonların küresel kapitalizmin önemli ürün-

leri haline geldiğini, kullanıcıların da aşırı ticari ikna ve reklâma giderek maruz kaldığını
belirtelim. Bu nedenle kullanıcıyı yeni medya ortamlarının, özellikle İnternet’in kullanı-
mı konusunda güçlendirecek “üre-tüketici”ye ve “netdaş”a dönüştürecek bilgi ve beceri
donanımlarının kazandırılması önemlidir. Kullanıcının yeni medya ortamlarında etkin
bir özne olarak eylemesi için, kullanıcının yeni medya okuryazarı olması gerektiğinin de
burada altını çizelim. Etkin özne olmanın bir diğer somut sonucu da “netizen” (netdaş)
olarak tanımlanmaktır. Sezgin Çebi ve Yelda Şahin Akıllı netdaş deyiminin kapsamını
şöyle açıklamaktadırlar: “(cybercitizen/ağdaş-sanal yurttaşlar) deyimi, İnternet ve yurttaş
(citizen) kavramları temelinde, 1994’te kullanılmaya başlanmıştır. Buna göre internet bir
güç merkezi olmaya başladıkça, nasıl kent yurttaşı yarattıysa internet de kullanıcısı üze-
rinde yeni bir sosyo-politik kimlik dayatmış ve netdaşı yaratmıştır (Hurwitz: 1999’den
aktaran Çebi ve Şahin-Akıllı, 2011: 205).”
Kullanıcının Üre-Tüketiciye Dönüşmesi

Görüldüğü üzere, tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de yeni medya ortamlarının eko-
nomik değeri artmakta, bu yeni endüstri alanı kapitalizmin kendini yeniden üretmesinde
nirengi noktası olmaktadır. Ancak yeni medya ortamlarının olanakları sadece kapitaliz-
min kendini yeniden üretebilmesi ve pazar ekonomisi açısından değerlendirilmemeli, bi-
reyin toplumsal, siyasal, kültürel ve ekonomik yaşama katılmasında sağladığı/sağlayabile-
ceği olanaklar açısından da ele alınmalıdır. Yeni medya ortamında bireyler yeni medyanın
özelliklerinden de yararlanarak kolaylıkla içerik üretebilir noktaya gelmişlerdir. Bireylerin
kullanıcı olarak ürettiği bu içeriklere “User Generated Content” (Kullanıcı türevli içerik)
veya “User Created Content” (Kullanıcı tarafından yaratılan içerik) denmektedir (Binark
ve Löker, 2011). Bireylerin yeni medya ortamında kullanıcı olarak enformasyon üretmesi,
dağıtması, farklı enformasyon kaynaklarına erişmesi ve yeniden kullanması biçimlerin-
deki bu olanak kullanıcının söz konusu yeni iletişim ortamlarında özerkliğini, katılımını,
yaratıcılığını arttırmaktadır. Kullanıcı türevli içerik üretimi aynı zamanda bireylerin bilgi-
iletişim teknolojileriyle ilgili olarak sahip oldukları bilgi, beceri ve yeteneklerinin daha
da gelişmesini sağlar. Kullanıcı türevli içerik üretimi Dan Laughey’in deyişi ile tüketiciyi
“üre-tüketici” (prosumer) ye dönüştürmektedir (2010: 66- 67). Üre-tüketici haline dönü-
şen bir kullanıcı, kendi çektiği amatör veya yarı amatör bir videoyu video paylaşım ağına
yükleyebilmekte, bu görsel anlatı Facebook, Friendsfeed, MySpace, Hi5 vb. her hangi bir
toplumsal paylaşım ağında yayılmakta, bu ağ üzerindeki diğer kullanıcılar tarafından “be-
ğeni” veya “beğenilmeme” dönütü ile karşılaşmakta, böylece kullanıcı hem diğer kullanı-
cılarla etkileşime girmekte hem de ürettiği görsel arayüzeyde paylaşılmaktadır. Kullanıcı
yeni medya arayüzeyini kendi üretimlerini yayma, fikir ve kanılarını paylaşma, her hangi
bir konuda kampanya yapma vb. nedenlerle kullanabilir.
Yeni medyanın özellikleri konusunda Mutlu Binark ve Koray Löker (2011) Sivil Toplum
Örgütleri için Bilişim Rehberi. Ankara: STGM’e bakabilirsiz. Bu çalışmayı ücretsiz e-kitap
olarak bilgisayarınıza yüklemek için: http://www.stgm.org.tr/tr/icerik/detay/sivil-toplum-
orgutleri-icin-bilisim-rehberi-2
Ali Toprak ve arkadaşlarının Toplumsal Paylaşım Ağı Facebook. “Görülüyorum Öyley-

se Varım!” adlı çalışmalarında (2009) Facebook kullananlar üzerine arayüzeyde yapılan
gözlem sonucu, bu toplumsal paylaşım ağının kullanım nedenleri şu şekilde saptanmıştır:
· benliğin teşhiri veya performansı;
· gözetleme ve dikizcilik;
· fikir-kanı, fotoğraf, video, müzik paylaşımı;
· oyun oynama;
· alışveriş ve e-ticaret;
· etkinlik düzenleme;
· toplumsal ve siyasal gruplara üyelik ve toplumsallaşma
· toplumsal denetim.
Söz konusu çalışmada bireylerin Facebook’u örgütlenme amaçlı kullanım pratikleri ise
şu şekilde dökümlenmiştir (203-238):
· Siyasal örgütlenme amaçlı kullanım
· Facebook’da ırkçılık ve nefret söylemini yaymak için kullanım
· Dini örgütlenme amaçlı kullanım
· Sendikal örgütlenme amaçlı kullanım
· Çeşitli nedenler ile Facebook hesaplarını hacklemek amaçlı kullanım
· Sivil toplum örgütlerinin kullanımı
· Kampanya içerikli örgütlenme amacıyla kullanım
Ali Toprak vd.’nin 2010 tarihli Toplumsal Paylaşım Ağı Facebook. “Görülüyorum Öyleyse
Varım!” (İstanbul: Kalkedon) adlı çalışmasını toplumsal paylaşım ağları hakkında ayrıntılı
bilgi edinmek için okuyabilirsiniz.
Toplumsal paylaşım ağlarından Facebook’un yukarıdaki dökümlenen farklı örgütlenme

2 pratikleri için kullanımlarına örnekler veriniz.
Yeni Medyanın Olanakları ve Riskleri

Ünitenin bu kısmında yeni medya ortamların olanakları ve riskleri üzerine akademik lite-
ratür ve Türkiye’deki durumu örneklerle açıklanacaktır.
Türkiye’nin de dâhil olduğu 25 katılımcı ülke kapsamında Avrupa’da gerçekleştirilen
EU Kids Online (Avrupa Birliği Çevrimiçi Çocuklar) Projesinde yeni medya ortamlarının
olanakları ve riskleri aşağıdaki şekilde dökümlenmektedir (Bakınız Tablo 3.1):
Tablo 3.1 Olanaklar Riskler

Yeni Medya
Ortamlarında · Küresel enformasyona erişim · Yasadışı içerik
Olanaklar ve Riskler
· Eğitim kaynakları · Pedofillerin ve yabancıların varlığı
(Bojana vd, 2008;
Binark, Bayraktutan- · Eski ve yeni arkadaşlar için toplumsal ağların · Aşırı veya cinsel şiddet
Sütcü ve Buçakcı, 2009: kurulması · Diğer zararlı veya saldırgan içerikler
220) · Eğlence, oyunlar · Irkçı/nefret söylemi ve etkinlikleri
· Kullanıcı türevli içerik üretimi · Reklam/aşırı ticari ikna
· Yurttaş katılımı/ siyasal katılım · Taraflı/yanlış enformasyon (tavsiye,
· Kimliğin ifadesinde mahremiyet (anonimlik) sağlık konusunda)
· Topluluklarla bağlar/aktivizm · Kişisel bilginin istismarı/veri
· Teknoloji uzmanlığı ve okuryazarlığı eşleştirmesi
· Kariyer gelişimi veya istihdam · Siberkabadayılık/siber zorbalık, siber taciz
· Kişisel/sağlık/cinselliğe dönük tavsiye · Kumar, finansal suçlar
· Uzman grupları ve fan sitelerinin mevcudiyeti · Kendine zarar (intihar, anoreksiya,
vd.) vermeye teşvik
· Uzaktakilerle deneyim paylaşımı
· Mahremiyetin ihlali ve dijital gözetim
· Yasadışı etkinlikler (korsanlık, dosya
yükleme)
Tablo 3.1 incelendiğinde yeni medya ortamlarındaki olanakların netdaş ve üre-tüke-

tici olgusunu desteklediği görülmektedir. Ayrıca yeni medya ortamlarında anonim olma
durumu da, diğer bir deyişle kullanıcının kimliğinin bilinmemesi de bir olanaktır. Özel-
likle ifade özgürlüğünün gerçekleşmesi ve siyasal katılımın geliştirilmesi için arayüzey
üzerinde “anonim” olma durumu hem gereklidir hem de önemli bir olanaktır. Yeni medya
ortamlarının uzaktan eğitim, toplumsal ağlar oluşturma olsun yeni istihdam alanları oluş-
turma olsun diğer olanakları da üzerinde durulması gereken hususlardır. Tüm bu olanak-
lar ünitenin ilk kısmında ele alınan netdaş olgusu ile yakından ilgilidir.
Yeni medya ortamlarında karşılaşılabilecek riskler yukarıda Tablo 3.1’de dökümlen-
miştir. Kısaca bu riskleri açıklayalım. Örneğin, bireyin, insan olmasından kaynaklı “insan
onuru”nun temelinde yatan özel yaşamın gizliliği hakkı yeni medya ortamlarında çeşitli
şekillerde ihlal edilmektedir: görsel-işitsel malzeme paylaşımı, toplumsal paylaşım ağla-
rında etiketleme özelliğinin kullanımı veya e-posta içeriklerinin izinsiz aktarılması, sos-
yal medya ortamlarındaki paylaşımların izinsiz aktarılması vb. Birey, özel yaşamının ne
kadarını çevreye açacağına kendi iradesi ile karar verme temel hakkına sahiptir. Özellikle,
kişinin cinsel yaşamı ve cinsel tercihleri, dinsel tercihleri, etnik kökeni, sağlık bilgileri
vb. konular hassas verilerdir ve hukuken özel korumayı hak eder (Arslantaş-Toktaş vd.
2012). Ancak özellikle İnternet’te bireyin özel yaşamının gizliliğinin ihlal edildiği olaylara
çok sık raslanılmaktadır. Bu duruma hem yeni medya profesyonelleri, hem de kullanıcı
türevli içerik üretimini gerçekleştiren kullanıcılar (yurttaşlar) yol açmaktadır. Özel ya-
şamın gizliliğinin ihlali ve kişisel verilerin korunmaması durumu ile ilgili yeni medya
ortamlarında var olan bir diğer risk de dijital gözetim olgusudur. David Lyon’a göre, dijital
gözetim “hakkında veri toplananları etiketleme ve idare etme amacı ile tanımlanmış ya da
tanımlanmamış her hangi kişisel veri toplanması ve işlenmesidir” (2006: 13). İnternet or-
tamında gerçekleşen dijital gözetimin amaçları şu şekilde sıralanabilir: askeri ve istihbarat
amaçlı; devlet yönetimi ve nüfus kontrolü amaçlı; iş gözetimi ve denetimi amaçlı; tüketim
ve tüketici yapılandırması amaçlı (Arslantaş-Toktaş vd., 2012). Yeni iletişim ve enformas-
yon teknolojileri ile artan dijital gözetim ve veri eşletirmesi olguları gerek bir çok romanın
(Zamyatin-Biz, Kafka-Dava, Orwell-1984) gerek bir çok filmin (Azınlık Raporu) konusu
olmuştur. Dijital gözetim olgusu başta Michael Foucault, David Lyon, Mark Poster, Ant-
hony Giddens, Zygmunt Baumann, Oscar Gandy, Gary T. Marx, Armand Mattelart gibi
farklı disiplinlerden araştırmacılar tarafından ele alınmıştır.
Armand Mattelart’ın 2012 yılında Türkçe’ye çevrilen Gözetimin Küreselleşmesi: Güvenlileş-

tirme Düzeninin Kökeni (İstanbul: Kalkedon Yayınları) adlı kitabını dünyada farklı ülkeler-
de dijital gözetimin yaygınlaşması konusunda okuyabilirsiniz.
Google Yeni Gizlilik Politikasından Haberdar mıyız? http://t24.com.tr/haber/googlein-giz-

lilik-sozlesmesine-dikkat/194858
Yeni medya ortamlarındaki bir diğer risk de aşırı ticari iknadır. İnternet sitelerindeki
açılış öncesi reklamlar, banner’lar, vb. gibi reklam unsurları, çoğunlukla web sayfasında
kullanıcının ulaşmak istediği içerikten çok daha fazla yer almakta, kullanıcıyı yorucu bir
biçimde reklama maruz bırakmaktadır. İnternet’in ortaya çıktığı günden beri varolan ve
web 2.0 olarak adlandırılan daha yüksek etkileşimsellik olanağı barındıran sistemlerin
yaygınlaşmasıyla birlikte artan bir biçimde “içerik üreten” İnternet kullanıcıları, çoğun-
lukla “tüketici” olarak konumlandırılmakta; daha önce bahsedildiği üzere kapitalizmde
tüketici olmaya davet edilmektedir.
Burada üzerinde durulması gereken bir diğer risk de yeni medya ortamlarındaki nef-
ret söyleminin mevcudiyetidir. Nefret söylemi, bireylere, ırkları, ten renkleri, etnik köken-
leri, toplumsal cinsiyetleri, milliyetleri, dinleri, cinsel kimlikleri, yetersizlikleri ve diğer
bireysel ayrımcılık biçemleri temelinde yöneltilen nefreti içeren ve teşvik eden söylemler
olarak tanımlanabilir (Çomu, 2010). Tuğrul Çomu’nun yayına hazırladığı Yeni Medyada
Nefret Söylemi adlı çalışmada Facebook’dan, Youtube’a, çevrimiçi haber sitelerinin okur-
yorumlarından, dijital oyunlara, çevrimiçi spor haberleri ve taraftar portallarından farklı
İnternet ortamlarında varolan nefret söylemi ve türleri açığa çıkartılmış, nefret söylemi ile
mücadele için stratejiler de tartışmaya açılmıştır. Yeni medya ortamında nefret söylemi,
geleneksel kitle iletişim araçlarına göre etkileşimsellik, kullanıcı türevli içerik üretimi, ya-
yılım vb. yeni medyanın özelliklerinden beslenerek kolay ve hızlı bir şekilde kullanıcılara
ulaşmakta, bu söylemin içerdiği etiketleyici, küçümseyici, kızgın ve öfkeli dilsel pratikler
arayüzeyde daha etkili bir şekilde mevcudiyetini devam ettirmektedir. Türkiye’de nefret
söylemi üstelik sanki ifade özgürlüğü gibiymiş görülmekte, farklı siyasi görüşlere, dini
inanç ve etnik köken sahiplerine yönelik tahammülsüz bir bakış açısı üretilmekte, do-
laşıma sokulmakta ve yaygın kılınmaktadır. Oysa ifade özgürlüğü ile nefret söyleminin
birbirine karıştırılmaması gerekmektedir.
M. Binark ve T. Çomu’nun sosyal medyada nefret söylemi konusunda 20 Ocak 2012 tarihli
blog yazısını okuyalım: https://yenimedya.wordpress.com/2012/01/20/ sosyal-medyanin-
nefret-soylemi-icin-kulla nilmasi-ifade-ozgurlugu-degildir/
Alternatif Bilişim Derneği’nin yeni medya nefret söylemi ve ayrımcılıkla ilgili eğitim atölye-
leri için bakınız. www.alternatifbilisim.org
21-22 Kasım 2011 tarihlerinde Ankara’da TBMM’nin himayesinde, Aile ve Sosyal Po-
litikalar Bakanlığı ile UNICEF’in işbirliğinde düzenlenen “Türkiye’de Bilgi İletişim Tek-
nolojileri ve Çocuk ve Gençlerin İnternet ve İletişim Teknolojileri” kullanımı konulu kon-
ferans ve çalıştayda, İnternet’in çocuklar ve gençler üzerindeki olumlu ve olumsuz etkileri
farklı bakış açıları ile çeşitli sunumlar ve tartışma gruplarında ayrıntılı olarak ele alınmış-
tır. Bu çalıştayın iki ayrı sonuç bildirgesi (yetişkin raporu ve çocuk raporu) ise 23 Kasım
2011 tarihinde TBMM’de sunulmuş bulunmaktadır. Bu konferans ve çalıştay UNICEF’in
bir çok ülkede yürüttüğü “dijital yurttaşlık” projesinin bir parçasıdır. Bu bildirgede bilgi
iletişim teknolojilerinin sağladığı olanaklar:
· Eğitim amaçlı kullanımı ile özellikle uzaktan eğitim sistemleri ile eğitimde
mekân sınırlarının aşılması ve toplumun tüm kesimlerine eğitim olanakları,
· Toplumsal ve kültürel ifade amaçlı kullanımı,
· Kullanıcılarının kendilerini ifade etmelerini,
· Kültürel çeşitliliğe olanak,
· Küreselleşme olgusu sonucunda farklı dilleri kullanabilme becerisinin gelişme-
sine katkı,
· İletişimin ve hızının artmasını,
· Çeşitli ve güncel bilgi kaynaklarına ve bilgiye kolay erişimi,
· Bilgiye erişmede ve kullanmada fırsat eşitliğini,
· Ekonomik, toplumsal ve kültürel amaçlarla bireylerin bir araya gelmesini,
· Oyun oynamayı, sağlar, şeklinde sıralanmıştır.
Yine aynı Bildirge’de, “Bilgi İletişim Teknolojilerinin sunduğu olanaklar, yanlış ve ni-
teliksiz kullanılmaları halinde riske dönüşmektedir” denilmektedir ve riskler şu şekilde
sıralanmıştır:
· “üretici” değil “tüketici” durumunda bulunmak;
· Dijital oyun sınıflandırma sisteminin olmaması ve mevcut dijital oyunlara bi-
linçsiz erişim;
· Ebeveynlerin ve eğiticilerin “dijital okuryazarlık” düzeylerinin düşük olmasın-
dan dolayı çocuklara ve gençlere etkili yönlendiricilik yapamamaları;
· Çocuklara ve gençlere nitelikli sosyalleşme ortamları sağlanamamasına bağlı
olarak İnternet’in aşırı kullanımı;
· Aşırı kullanım sonucu bedensel, ruhsal ve bilişsel sorunlar;
· Kişisel bilgilerin kötüye kullanımı;
· Kötü niyetli yazılımların yarattığı tehlikeler;
· Aşırı ticari içerik ve yanıltıcı reklamların varlığı;
· Zararlı içeriklerin ve siber zorbalığın mevcudiyeti.
Bu Bildirge’de yeni medya ortamlarının olanaklarından yararlanmak ve riskleri azalt-
mak ve/veya ortadan kaldırmak için aşağıdaki öneriler geliştirilmiştir:
· Üretilecek politikalar, öncelikle ifade özgürlüğü ve bilgiye erişim hakkını temel
alarak tüm paydaşların katılımıyla farklı hedef kitlelere yönelik olarak geliştiril-
melidir.
· Dijital okuryazarlık eksikliği, başta MEB, üniversiteler ve diğer paydaşların işbir-
liği ile giderilmelidir.
· Türkiye’de var olan İnternet’in güvenli kullanımına yönelik çeşitli çalışmaların
ilgili tüm kurum ve kuruluşları, STK’ları ve özel sektörü içerecek şekilde gelişti-
rilmesi, işbirliği ve koordinasyonun sağlanması gerekmektedir. Bu çalışmalarda
özellikle çocukların ve gençlerin görüşlerine başvurulması gereklidir.
· Çocukların, gençlerin ve ebeveynlerin Bilgi İletişim Teknolojilerinin doğru kul-
lanımı konusunda farkındalıklarının arttırılması gereklidir.
· Medyanın Bilgi İletişim Teknolojilerinin kullanımından kaynaklanan olanakları
ve riskleri dengeli bir şekilde sunması, toplumda doğru kanaat oluşumunu des-
teklemesi gereklidir.
· “Medya Okuryazarlığı” ve “Bilgisayar” dersleri müfredatının gözden geçirilmesi
gereklidir.
· Ulusal kurum ve kuruluşların uluslararası kuruluşlarla işbirliği yapması ve geliş-
melerin takip edilmesi gereklidir.
· Dijital eşitliği sağlayacak şekilde alt yapı eksikliğinin giderilmesi gereklidir.
· 5651 sayılı Kanunun ve ilgili diğer mevzuatın yukarıda tespit edilen olanaklar ve
riskler temelinde yeniden ele alınması önerilmiştir (Binark, 2012).
Görüldüğü üzere UNICEF’in girişimi ile hazırlanan bu Bildirge’de Türkiye’deki dijital
okuryazarlık eksikliğine dikkat çekilmiş olup, yeni medya ortamlarının olanakları ve risk-
leri ayrıntılı olarak sıralanmıştır. Yeni medya ortamlarının olanaklarından yararlanma-
nın ve risklerden korunmanın yolu ünitenin son kısmında açıklanacak olan yeni medya
okuryazarlığıdır. Binark’a göre, “Yeni medya okuryazarı olan birey kamusal, sivil ve siyasal
alanlarda bireysel ve kolektif olarak fikirlerini daha iyi bir şekilde açıklayabilir, pazar yö-
nelimli ekonomide kendinin salt tüketici olarak konumlandırılmasını önleyecek şekilde
enformasyonu kullanılabilir ve nitelikli enformasyon kaynaklarına ulaşabilir, yeni medya
ortamlarında etik ihlallerde bulunmaz ve etik ilkelere uygun davranabilir. Bir başka de-
yişle, yeni medya okuryazarı olan bireyin İnternet’te risk yaratabilecek çeşitli niteliksiz
ve/veya sakıncalı içeriklere erişim konusunda bir çeşit farkındalıkla donanmış olması ve
bu içeriklere erişmemesi, aracın ve ortamın iletişim sürecindeki dolayımlayıcı niteliğinin
farkında olması beklenebilir” (2012).
“Türkiye’de Bilgi İletişim Teknolojileri ve Çocuk ve Gençlerin İnternet ve İletişim Tek-
nolojileri” konulu konferans ve çalıştaya katılan Dublin Teknoloji Enstitüsü’nden Brian
O’Neill da yeni medya kullanımının sınırlandırılması yerine, sorumlu davranışların, diji-
tal yurttaşlığın geliştirilmesini önermektedir:
“Bizce İnternet’in güvenli ve nitelikli kullanımını sağlamak için; öncelikle kişisel veri-
lerin güvenliğini sağlayan ve özel yaşamın gizliliğini/ihlalini engelleyen düzenlemeler, aşı-
rı ticarileşmeye ve enformasyonun içinin boşaltılmasına karşı nitelikli enformasyon kay-
naklarının yaygınlaştırıldığı yeni medya ortamlarının desteklenmesi ve her türlü saldırgan
ve nefret söylemi yayan içeriklere karşı her yaştaki yurttaşın farkındalığının geliştirilmesi
gereklidir. Bunun aracı da eğitbilimsel politika/çözüm olan yeni medya okuryazarlığıdır.”
Mayıs 2012 tarihinde Avrupa Komisyonu “Çocuklar için daha iyi bir İnternet’e Yönelik
Strateji”yi (New Strategy for a Better Internet for Children) kabul etti. Komisyon, çocuk-
ların dijital dünyadan tam anlamıyla ve güvenli bir şekilde faydalanmalarını sağlamak
düşüncesiyle, bu alandaki becerilerini geliştirmek ve ihtiyaç duydukları araçları kendileri-

ne sağlamak üzere bir plan geliştirmiştir. Bu yeni strateji de Avrupa Komisyonu ve Birlik
üyesi ülkeler, cep telefonu operatörleri ve üreticileri ile toplumsal ağ hizmetleri sunucuları
arasında sağlanacak işbirliği yoluyla, web üzerinde etkileşimli, yaratıcı ve eğitici bir pazar
oluşturacaktır. AB Komisyonu Başkan Yardımcısı Viviane Reding bu stratejiyi şu şekilde
açıklamaktadır: “Internet çocuklara ve gençlere, yaratıcı olabilmeleri ve kendilerini öz-
gürce ifade edebilmeleri için yeni olanaklar sunmaktadır. İnternet’in ilk aşamada çocuklar
için değil yetişkinlere yönelik olarak tasarlanmış olduğunu hatırda tutarak çevrimiçi or-
tamlarda çocuklarımızın emniyetini sağlamak mecburiyetindeyiz. Komisyon tarafından
getirilen yeni strateji, şiddetten korunma da dâhil olmak üzere çocuk haklarının gözetil-
mesine yardımcı olacaktır. Bu yaklaşım, İnternet’in çocukların gereksinimlerine uyarla-
masına da yardımcı olacak mantıklı bir yaklaşımdır.” Yapılacak çalışmalar dört ana hedef
etrafında odaklanmaktadır:
• Çocuklara yönelik yaratıcı ve eğitici çevrimiçi içeriklerin hazırlanmasını teşvik et-
mek ve yaşa uygun içeriklere erişim sağlayan platformlar geliştirmek
• Çocukların dijital ve medya okuryazarlığı geliştirmek ve çevrimiçi ortamda so-
rumlu davranmalarını sağlamak amacıyla AB genelindeki tüm okullarda çevrimiçi
güvenlik konulu bilinçlendirme çalışmaları ve eğitime hız kazandırmak
• Ebeveynlere ve çocuklara çevrimiçi korunmaları için gerekli olan araçların sağ-
landığı çocuk-dostu bir ortam yaratmak-örneğin, zararlı içerikler ile davranışla-
rın bildirilmesini sağlayacak kullanıcı dostu mekanizmaların oluşturulması; şeffaf,
yaşa uygun kişisel bilgi güvenliği ayarları veya kullanıcı dostu ebeveyn kontrolleri
• Polis tarafından yürütülen soruşturmalarda yenilikçi teknik çözümlerin kullanıl-
ması ve bu alanda araştırma yapılmasının desteklenmesi yoluyla çevrimiçi ortam-
da çocukların cinsel istismarını amaçlayan materyallerin dağıtımıyla mücadele.
Yeni medya ortamlarına yönelik dünyada ve ülkedeki tekno-toplumsal politika tartışmaları

için bakınız: www.yenimedya.wordpress.com
Bu stratejide odak noktası hiç kuş kusuz yeni medya okuryazarlığ ının geliş tirilmesidir.
EU Kids Online Projesi’nin Ekim 2011 tarihli “Siyasa, Yöntem ve Araş tırmaya Yönelik So-
nuç Önerileri” (Final Recommendations for Policy, Methodology and Research ) adlı nihai
raporda şu saptamaya da yer verilmiştir: “İnternet okuryazarlığ ı, beceriler, deneyimler, me-
tin, kurumlar ve İnternet’e ilişkin kültürel değerler nedeniyle geleneksel okuryazarlıklardan
farklıdır (www.eukidsonline.net , 2011:106-107). Görüleceğ i üzere, yeni medya ortamla-
rının olanaklarından yararlanmanın ve risklerini azaltmanın temel aracı eğ itbilimsel bir
politikanın yaş ama geçirilmesidir. Bu önemli projeyi ve bulgularını kısaca tanıyalım.
Türkiye’de İnternet’in Kullanım Durumu: EU Kids Online

Araştırması Avrupa -Türkiye Bulguları
EU Kids Online Projesi (Avrupa Birliği Çevrimiçi Çocuklar) 25 Avrupa ülkesinde, İnternet
kullanan 9-16 yaş çocuklar arasından seçkisiz tabaka örneklemi ile seçilen 25,142 çocuk
ve ebeveynlerinden mutlaka birisi ile İlkbahar-Yaz 2010 döneminde yüz yüze görüşme-
ler ile gerçekleştirilmiştir. İlk bulgu, Avrupa’da çocukların gittikçe daha küçük yaşlarda
İnternet’i kullanmaya başlamakta olduğudur. İnternet’i ortalama olarak ilk kullanma yaşı,
en düşük İskandinav ülkelerinden Danimarka ve İsveç’tedir: 7 yaş. Bu yaş, Kuzey Avrupa
ülkelerindeyse 8’dir. Avrupa çapında, 9-10 yaşındakilerin üçte biri günlük olarak İnternet’i
kullanırken, bu oran 15-16 yaşındakiler için % 80’ye kadar çıkmaktadır.
Eylül 2011 Araştırma Raporuna göre, Avrupa’da çocuklar, çok değişik türde ve potan-
siyel olarak yararlı çevrimiçi etkinlikler yapmaktadır: 9-16 yaşındaki çocuklar İnternet’i
okul işlerinde kullandığını (% 85), oyun oynadıklarını (% 83), kısa video dosyaları izle-
diklerini (% 76) ve anlık ileti kullandıklarını (62%) belirtmiştir. En az yapılan etkinlikler
ise başkalarıyla paylaşmak için fotoğraf (% 39) veya ileti (%31) göndermek, web kamerası
kullanmak (% 31), dosya paylaşım siteleri (% 16) veya blog (İnternet günlüğü) sitelerini
(11%) kullanmaktır. İnternet kullanımının artması ile birlikte, çocukların bilişim okurya-
zarlığı ve güvenlik yetenekleri gelişmektedir. “İnternet hakkında ebeveynlerimden daha
çok şey bilirim” ifadesini, 9-16 yaşındakilerin üçte biri (% 36) ‘çok doğru’, diğer üçte biri
(% 31) ‘biraz doğru’, diğer üçte biri (% 33) ise ‘doğru değil’ olarak belirtmiştir. Avrupa’da
11-16 yaşındaki çocukların % 21’i, kullanıcı tarafından oluşturulmuş potansiyel zararlı bir
veya daha fazla türdeki içeriğe maruz kaldığını belirtmiştir: nefret söylemi (% 12), ano-
reksiya (% 10), kendine zarar verme (% 7), ilaç kullanımı (% 7), intihar (% 5) teşvik etme
gibi. 11-16 yaş arasındaki çocukların % 9’u, kişisel bilgilerinin başkası tarafından kötüye
kullanıldığını–şifrelerinin (% 7) veya kişisel bilgilerinin (% 4) başkası tarafından ele geçi-
rildiğini veya İnternet’te dolandırılarak para kaybettiklerini (% 1)-belirtmiştir.
Projenin Türkiye alan araştırması için Mayıs-Haziran 2010 döneminde, ülke çapında
kentsel ve kırsal bölgelerde, seçkisiz tabaka yöntemiyle seçilen 9-16 yaş arası 1018 çocuk
ve ebeveynlerinden bir tanesi ile evlerinde yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Bu araştırma-
ya katılan tüm çocuklar İnternet’i kullanmakta olup, % 40’ı kendi bilgisayar veya dizüstü
bilgisayarına sahip ve diğer % 39’u bilgisayarını diğer aile fertleri ile paylaşıyor olmasına
rağmen, ebeveynlerin sadece % 29’u İnternet’i kullanmaktadır. Erkek ve kadın ebeveynle-
rin İnternet kullanım oranları arasında oldukça büyük bir fark vardır; erkeklerin % 49’u ve
kadınların sadece % 24’ü İnterneti kullanmaktadır. Böylesine büyük bir fark araştırmaya
dahil olan diğer Avrupa ülkelerinde bulunmamaktadır; Avrupa’da erkeklerin % 87’si ve
kadınların %82’si İnternet kullanıcısıdır.
Araştırmaya katılan 9-16 yaş arasındaki çocuklar, İnternet’i kullanmaya 10 yaş civa-
rında başladıklarını ve günde 1-1.5 saat İnternet kullandıklarını belirtmiştir. Çocuklar
İnternet’i en fazla okul işleri için (% 92) kullandıklarını belirtmiş, öte yandan oyun oyna-
mak için (% 49), haberleri okumak ya da izlemek için (% 40), eğlence-video klip izlemek
(% 59), müzik ya da film indirmek (% 40) ve arkadaşları ile sosyal ağlarda paylaşımda
bulunmak (% 48)- için kullandıklarını da belirtmişlerdir. Tüm iletişim-tabanlı faaliyetler
beraber incelenirse (anlık ileti göndermek, e-posta ve sosyal ağa bağlanmak), Türkiye’de
çocukların Avrupadaki diğer çocuklardan (yaklaşık % 44’e % 60) daha az bu faaliyetleri
yaptığı görülmektedir.
Bir çok toplumsal paylaşım sitesi hesap açılması için 13 yaş ve 13 yaş artı sınırı koy-
masına rağmen, bu araştırmaya katılan ve her hangi bir toplumsal paylaşım ağında hesabı
olan tüm çocukların üçte birinin yaşının 13 yaşının altında olduğu saptanmıştır. Toplum-
sal paylaşım sitesi kullanan çocukların % 85’i Facebook hesabına sahiptir. Araştırmada,
diğer Avrupa ülkeleri ile karşılaştırıldığında Türkiye’deki çocukların İnternet ortamında
daha az riskle karşılaştıkları da saptanmıştır. Türkiye’deki çocukların % 9’u zorbalığa ma-
ruz kaldığını, sadece % 3’ü bu zorbalığın İnternet aracılığı ile gerçekleştiğini belirtmiştir.
Avrupa çapında çocukların % 20’si zorbalığa maruz kaldığını, sadece % 5’i zorbalığın İn-
ternet aracılığı ile gerçekleştiğini belirtmiştir. Türkiye’de, 9-16 yaş arasındaki çocukların %
12’i cinsel içerikli mesaj aldıklarını, % 4’ü de buna benzer mesaj yolladıklarını söylemiştir.
Avrupa genelinde ise çocukların % 12’si cinsel içerikli mesaj aldığını, % 3’ü de buna ben-
zer mesaj yolladığını söylemiştir. Türkiye’de, cinsel içerikli mesaj aldığını söyleyen çocuk-
ların % 50’si bundan rahatsız olduklarını belirtmiştir. Avrupa’da ise çocukların sadece %
25’i buna benzer mesaj aldıklarında rahatsız olduklarını belirtmiştir. Türkiye’de 9-16 yaş
arasındaki çocukların % 14’ü yüz yüze tanışmadığı kişilerle İnternet’te görüştüğünü, sa-
dece % 2’si bu kişilerle İnternet dışında da buluştuğunu belirtmiştir. Avrupa’da çocukların
% 25’i tanımadığı kişilerle ilk defa İnternet’te görüştüğünü, % 6’sı ise bu kişilerle İnternet
dışında da buluştuğunu belirtmiştir.
EU Kids Online Projesinin Ekim 2011 Raporunda yer alan bir diğer bulguda Türkiye’de
çocukların dijital kullanım becerisini ölçen 8 kriterli bir kullanım beceri ölçeğinden de 2.6
puan aldığı görülmektedir (Bakınız Tablo 3.2).
Tablo 3.2
Avrupa Çevrimiçi
Çocuklar Projesi
Ülkelerinde Kullanım
Becerisi ve Türkiye’nin
Durum
Dijital beceriler ise şu şekilde sıralanabilir: Haberleşmek istemediğiniz bir kişiden ge-
len mesajları engellemek; İnternet güvenliğinin nasıl kullanılacağıyla ilgili bilgi bulmak;
bir web sitesini sık kullanılanlara eklemek; sosyal paylaşım ağı profilinde gizlilik ayarlarını
değiştirmek; içerdiği bilginin doğruluğuyla ilgili farklı web sitelerini kıyaslamak; ziyaret
edilen site kayıtlarını silmek; istenmeyen reklâm ve spam e-postalarını engellemek ve filt-
re ayarlarını değiştirmek.
EU Kids Online Projesi metodolojisi ve bulguları için bakınız: www.eukidsonline.net
Sizde çevrenizdeki kişilerin yeni medya kullanım pratiklerini gözlemleyerek, yakın çevreni-
3 zin hangi yeni medya ortamlarını kullandığını, yeni medyanın hangi olanaklarından fayda-
landığını ve ne gibi risklerle karşı karşıya kaldığını bir hafta süre ile not alınız.
EU Kids Online Projesinin Yöneticisi Prof. Dr. Sonia Livingstone “E-Gençliğin Gele-
ceği” adlı 27 Mayıs 2010 tarihli Antwerp’deki konferansında çocukların İnternet ortamın-
da karşılacağı risklere ile ilişkin araştırmalar yapılmasını ve yapılan araştırmaların da sü-
rekli güncellenmesi gerektiğini belirtmiştir. Livingstone, özellikle kamu kurumlarının ve
medyanın çocukların İnternet medyasında karşılaşabileceği riskler konusunda yaratacağı
ahlaki paniğe karşı araştırmacıları uyarmıştır. Livingstone’a göre, araştırmacılar şu husu-
sa çok dikkat etmelidir “acaba İnternet’teki riskler gerçek dünyadaki risklerden daha mı
tehlikelidir?”. Ayrıca, Livingstone, toplumun, özellikle de ebevenylerin sürekli yeni medya
ortamlarındaki risk öyküleri ile korkutulması yerine yeni medya ortamlarındaki risklerin
ve olanakların eş değerde anlatılması ile İnternet ortamının kullanımı konusunda nitelikli
bilgi ile donanabileceklerinin altını çizmiştir. Bu izlekte, EU Kids Online Projesinin Tür-
kiye alan çalışmasının bulgularını değerlendirecek olursak, Ekim 2011 EU Kids Online
Raporuna göre, “Türkiye düşük risk, düşük kullanım” ülkesi durumundadır. Diğer bir
deyişle, Türkiye’de İnternet’i yoğun kullanan çocuklar ve gençlerin kullanım bilgi ve beceri
düzeyi düşüktür. Bundan ötürü yeni medya ortamında varolan risklerle karşılaşma duru-
mu da düşüktür. Ancak, kullanım yaygınlığı, yoğunluğu arttıkça yeni medya ortamında
varolan risklerle karşılaşma olasılığı da artacaktır.
Sayısal Uçurum: İnternet’e Erişim ve Kullanımda Temel Engel

Sayısal veya dijital uçurum kavramı temel olarak yeni medya araçlarının kullanımı konu-
sunda bireyler, topluluklar, bölgeler, uluslar ve kurumsal yapılar arasındaki farklılıkları ve
bu farklılıklardan kaynaklanan eşitsizlikleri içeren bir durumu nitelemek üzere kullanılır.
Kavramı tanımlamak gerekirse; “Sayısal/dijital uçurum, bilgisayar ve bilgisayar ağları kulla-
nım ve erişiminde, temel dijital deneyime sahip olmamak (zihinsel erişim), bilgisayar veya
ağ bağlantısına sahip olmamak (maddi erişim), dijital becerilere sahip olmamak (beceri
erişimi), kullanım olanaklarına sahip olmamak (kullanım erişimi) şeklinde tanımlanabilir.
Dijital uçurum böylece web ortamının kullanımında temel dijital becerilere sahip olanlar ve
erişenler ile olmayanlar arasında eşitsizlikler yaratır.” (Binark ve Löker, 2011: 19).
Türkiye’de mevcut sayısal uçuruma ilişkin verileri niceliksel ve niteliksel düzeyde ele
almak ve değerlendirmek mümkündür. İnternet erişimi kadar erişim sonucunda gerçek-
leşen etkinliklerin çeşitliliği ve niteliği de (örneğin üretici, yaratıcı bir kullanım olması)
önemli bir unsurdur. Bu bağlamda öncelikle, nicel bir değerlendirme için TÜİK’in 2011
yılına ait araştırması sonucunda İnternet kullanımına ilişkin ortaya çıkan veriler incele-
necektir. Bu amaçdan hareketle öncelikle TÜİK 2011 verilerine bakıldığında, Türkiye’de
kadınlar ve erkekler arasında ve kent ve kır arasındaki internet kullanım oranlarının halen
eşit olmadığı görülmektedir: “Bilgisayar ve İnternet kullanım oranları 16- 74 yaş grubun-
daki erkeklerde % 56,1 ve % 54,9 iken, kadınlarda % 36,9 ve % 35,3’tür. Bilgisayar ve İn-
ternet kullanım oranlarının en yüksek olduğu yaş grubu 16- 24 yaş grubudur. Bu oranlar
tüm yaş gruplarında erkeklerde daha yüksektir. Bilgisayar ve İnternet kullanımı kentsel
yerlerde % 54,7 ve % 53,2, kırsal yerlerde ise % 26,9 ve % 25,7’dir. İBBS Düzey-1’e göre bil-
gisayar ve Internet kullanımının en yüksek olduğu bölge % 57,2 ve % 56,5 ile TR1-İstanbul
bölgesidir. Bunu % 53,3 bilgisayar ve % 51,7 İnternet kullanım oranı ile TR4-Doğu Mar-
mara bölgesi takip etmektedir.” (www.tuik.gov.tr, Erişim Tarihi 26 Mayıs 2012)
Türkiye bağlamında bilgisayar ve İnternet kullanım oranlarının yaşa göre dağılımına
bakıldığında en yüksek yaş grubu 16-24 yaş grubu olarak ortaya çıkmaktadır. Bu da yeni
medya kullanımının etkileri başlıklı bu ünitenin temel çerçevesinin çocuklar ve gençler
üzerinden kurulmasının ve geleneksel medyadan hareketle etki tartışmasının bu kapsam-
da değerlendirilmesinin en geçerli gerekçesini oluşturmaktadır.
Türkiye’de İnternet kullanımına ilişkin bir diğer önemli veri de İnternet kafelerle ilgi-
lidir. TÜİK verilerine göre Internet kafelere ilgi her geçen yıl daha da azalmaktadır: “2011
yılı ilk üç ayında (Ocak-Mart 2011) 16-74 yaş grubu İnternet kullanan bireylerin İnterneti
en fazla kullandığı yer % 67,6 ev olup, bunu % 33,0 ile işyeri, % 18,7 ile İnternet kafe, %
16,8 ile arkadaş, akraba vb. evleri, % 7,2 ile eğitim alınan yerler, % 3,2 ile kablosuz bağlan-
tının yapılabildiği yerler takip etmektedir. Bir önceki yıl aynı dönemde İnternet kullanan
bireylerin % 20,0’ı İnterneti İnternet kafelerde kullanmıştı.” (www.tuik.gov.tr, Erişim Ta-
rihi 26 Mayıs 2012).
Resim 3.2
Batum’da bir İnternet
kafe (Fotoğraf: Mutlu
Binark)
Resim 3.3
Ankara’da bir İnternet
kafe (Fotoğraf: Duygu
Altınordu)
İnternet kafeler, İnternet’in Türkiye macerasına bakıldığında, İnternet erişiminin hane

düzeyinde ve toplumun farklı sosyo-ekonomik katmanları açısından bu denli yaygınlaş-
madığı dönemlerde bireylerin İnternet ile tanışması açısından önemli mekânlardı. An-
cak, yıllar içerisinde İnternet kullanımının haneler düzeyinde yaygınlaşması ve görece
ucuzlaması nedeniyle bu mekânlar kullanıcılar açısından çekiciliğini yitirmiştir. Kamusal
İnternet erişim mekânları olarak da değerlendirilebilecek bu mekânlara yönelik bir baş-
ka önemli sorun da İnternet kafelere yönelik olarak toplumsal bilinçte yaratılan olumsuz
imgedir. Bu imgenin ortaya çıkmasında İnternet kafelerin geleneksel medyadaki olumsuz
temsili önemli bir etki yaratmıştır.
İnternet kafelere ilginin azalması iki yönlü değerlendirilebilir: birincisi bu mekânları
kullanan bireylerin yoğunlukla gençler olduğu düşünülürse, gençlerin sadece İnternet
erişimi için değil hem çevrimiçi ortamda (örneğin İnternet’te oyun mekânlarında), hem
de çevrimdışı ortamda (İnternet kafenin fiziksel ortamında) toplumsallaşma amaçlı bu
mekanları tercih ettikleri görülür. Bu anlamda görece ucuz bir ücretlendirme karşılığı be-
lirli saatleri İnternet kafede geçirmek iyi bir olanak olabilir. Bu yaklaşımla ele alındığında
gençlerin fiziksel anlamda bir araya gelebildikleri mekânların da sayısının azaldığını, or-
tadan kalktığını söylenebilir.
Çevrenizdeki İnternet kafelere giderek, hangi yaş ve cinsiyet grubu tarafından bu mekânların
nasıl kullanıldığını gözleyiniz. 4
Yeni medya genelinde özellikle İnternet kullanım pratiği tartışılırken, İnternet kul-
lanımını olumsuzlayan bakış açısının en çok başvurduğu iddia İnternet’in bireyleri top-
lumsal yaşamdan uzak tuttuğu, bireysel ve kolektif sorumluluklarını ihmal etmelerine ne-
den olduğu ve yalnızlaştırdığı üzerine kuruludur. Ancak, burada kavranması gereken en
önemli unsur toplumsallaşmanın -burada çeşitli amaçlar doğrultusunda bir araya gelme
ve dayanışma benzeri pratikler olarak değerlendirilebilir- sadece fiziksel aktivite ile sınırlı
olmadığıdır. Ekran başında, arayüzeyde zaman zaman yapay zeka ile zaman zaman da
diğer bireylerle gerçekleşen karşılaşmalar esnasında (dijital oyun ortamında, toplumsal
paylaşım ağlarında, çeşitli görsel, video paylaşım sitelerinde) birey sınırlı fiziksel aktivi-
de bulunmakta ancak diğer birey ve topluluklarla birarada olmaktadır. Tüm bu etkileşim
“hareketsiz toplumsallaşma” (Binark ve Bayraktutan-Sütcü, 2007: 161) olarak tanımlan-
maktadır. İkinci olarak da bu mekânlar sayısal uçurumun olumsuz etkilerinin bir biçimde
azaltılabilmesine olanak sağlayacak mekânlar olarak yeniden kullanıma açılabilir. Özellik-
le dijital okuryazar olmayan, toplumsal yaşamın daha güçsüz, yoksunlaştırılmış bireyleri
için önemli bir eğitim merkezi haline dönüştürülebilir.
Mutlu Binark ve Günseli Bayraktutan-Sütcü’nün Yeni Medya Çalışmaları adlı derlemede

yayınlanan (Ankara: Dipnot Yayınları, 2007: 147-176) “Teknogünlüklerdeki Çok(lu) Sessiz
Yaşamlar: Yeni Medyanın Sessiz Enstrümanları-Yeni Orta Sınıf Gençlik” adlı makaleyi ha-
reketsiz toplumsallaşma kavramına ve yeni medya ortamlarının genç kullanıcılar üzerinde
etkilerine ilişkin ayrıntılı bir alan çalışması örneği olarak okuyabilirsiniz.
İnternet kullanımının değerlendirilmesi aşamasında nicel boyutu kadar erişim sağlan-

dığında ne tür etkinliklerin yapıldığının bilgisinin de önemli olduğunu yukarıda belirt-
miştik. Bu kapsamda, yine TÜİK verileri aracılığıyla hem kullanım alanlarının çeşitliliğini
sergilemek hem de Türkiye’de İnternetin kamusal alan açısından olanaklarını tartışan ve
kullanıcıları bu anlamda sınıflandıran bir araştırmayı burada ele almak gerekecektir.
Bu araştırma 110K051 kodlu ve İnternet Mecraları, Kanaat Oluşumu ve Dolaşımı: Kamusal

ve Mahrem Arasında başlıklı sosyal bilim projesidir ve TÜBİTAK Destekli Projeler Veritaba-
nından ve ULAKBİM’den nihai rapora erişilebilir.
Konuyla ilgili olarak TÜİK’in 2011 Hane Halkı Bilişim Teknolojileri Kullanım
Araştırması’na bakıldığında bireylerin son 3 aylık İnternet kullanım amaçları şöyle sırala-
nabilir: İnternet üzerindeki sosyal gruplara (Facebook, Twitter) katılma, çevrimiçi haber,
gazete ya da dergi okuma, haber indirme, düzenli olarak bilgi almak için haber servis
ya da ürünlerine abone olma, sağlıkla ilgili bilgi arama (yaralanma, hastalık, beslenme,
vb.), okul, üniversite, mesleki kurslar ile ilgili bilgi arama, mal ve hizmetler hakkında bilgi
arama (satın almayı kapsamıyor), yazılım indirme (oyun yazılımları hariç), web sitele-
ri aracılığıyla (Blog siteleri, Facebook, Twitter) toplumsal veya siyasal konular ile ilgili
görüşleri okuma veya paylaşma, toplumsal veya siyasal bir konuda online bir oylamaya
katılma, herhangi bir konuda çevrimiçi eğitim alma (yabancı dil, bilgisayar vb.), herhangi
bir konu ile ilgili bilgi almak için Wikipedia, çevrimiçi ansiklopedi, ekşi sözlük vb. kul-
lanma, iş arama ya da iş başvurusu yapma, profesyonel bir gruba katılma, seyahat ve ko-
naklama ile ilgili hizmetleri kullanma (otel rezervasyon, bilet satış, vb.), mal veya hizmet
satışı (iş ile ilgili olmayan, açık artırma ile satış, vb.), İnternet üzerinden telefonla görüşme
(VoIP)/video görüşmesi (webcam ile), İnternet bankacılığı (www.tuik.gov.tr, Erişim Tari-
hi 26.05.2012).
İstatistiki anlamda bu bulgular değerlendirildiğinde bireylerin İnternet ortamında en
çok sırasıyla çevrimiçi haber, gazete ya da dergi okuma , sağlıkla ilgili bilgi arama (yaralan-
ma, hastalık, beslenme, vb.), web siteleri aracılığıyla (Blog siteleri, Facebook, Twitter) top-
lumsal veya siyasal konular ile ilgili görüşleri okuma veya paylaşma, İnternet üzerindeki
sosyal gruplara (Facebook, Twitter) katılma gibi etkinlikleri gerçekleştirdikleri görülmek-
tedir. (www.tuik.gov.tr, Erişim Tarihi 26.05.2012). Bu kullanımları temel başlıklar altında
sınıflandırdığımızda haberleşme (toplumsal paylaşım ağları üzerinden haberleşmenin
olanaklı olması), eğlence (dijital oyunlar vb. uygulamalar), eğitim (sağlık vb.konularda
danışmanlık hizmeti almak, bilgi sahibi olunmayan alanlarda ansiklopedi vb. mecraları
araştırmak), ticaret (bankacılık, e-ticaret, alışveriş siteleri vb. uygulamalar), siyasallaşma
vd. kullanım pratikleri olarak sayılabilir. Ayrıca giderek artan boyutta e-devlet uygula-
maları da söz konusudur. Ancak, tüm bu uygulamalara erişme ve kullanma konusunda
bireyler ve topluluklar arasındaki eşitsizlik ve farklılıklara yeniden dikkat çekmek gerekir.
Sayısal uçurum sorununu anımsayalım.
Tüm bu kullanım pratikleri kullanıcının kendisini yeni medya ortamında ve toplum-

sal dünyada kendisini nasıl konumlandırdığı ile de ilgilidir. Örneğin İnternet ortamında
çeşitli alışveriş sitelerinde fiyat karşılaştırması yapan, ürünler hakkında bilgi alan, bir ti-
cari işletme ve/veya girişimin İnternet ortamındaki uzantısını yaşama geçiren birisi bir
tüketici olarak konumlandırabilir. TÜİK verilerine başvurarak konuyu örneklendirecek
ve somutlayacak olursak şunu ifade edebiliriz; İnternet üzerinden alışveriş yaygınlaşmak-
tadır: “İnternet kullanan bireylerin İnternet üzerinden kişisel kullanım amacıyla mal veya
hizmet siparişi verme ya da satın alma oranı % 18,6’dır. Önceki yıl İnternet üzerinden
alışveriş yapanların oranı ise % 15’0 idi. 2010 yılı Nisan ile 2011 yılı Mart aylarını kapsa-
yan on iki aylık dönemde İnternet üzerinden alışveriş yapan bireylerin % 28,8’i giyim ve
spor malzemesi, % 27,8’i elektronik araç, % 19,8’i ev eşyası, % 17,6’sı kitap, dergi, gazete
(e-kitap dâhil) İnternet üzerinden almıştır.” (www.tuik.gov.tr, Erişim Tarihi 26.05.2012).
TÜBİTAK SOBAG destekli, toplumun yaş, cinsiyet, eğitim ve sosyo-ekonomik sta-
tüleri açısından farklı kesimlerinden 900 kişi ile Ankara, İstanbul ve İzmir kentlerinde
yapılan anket çalışması sonucunda ortaya çıkan verileri değerlendiren 110K051 numaralı
araştırma projesi nihai raporunda İnternet kullanıcıları oranları ve ne şekilde kullandıkla-
rı Tablo 3.3’de şöyle sınıflandırılmıştır:
Seyirciler % 83.1 Tablo 3.3

Türkiye’de İnternet’in
Faydalanıcı-İşlemciler % 54.8 kullanım şekilleri
Araştırıcılar-Arayıcılar %44.9
Faydalanıcı-Toplayıcılar %40.8
Üreticiler %33.6
Eleştiriciler %16.4
Bu bulgulara bakıldığında Türkiye’de İnternet’i kullananlar arasında seyircilerin ora-

nının en fazla olduğu dikkat çekmektedir. İnternet ortamında üretici olarak tanımlaya-
bileceğimiz kullanıcı türünün ise oransal olarak
en düşük sayıyı içerdiği görülmektedir. Araştırma Resim 3.4
raporunda, ‘eleştiriciler’ için, İnternet kullanıcıla- Uçakta dijital oyun pratiği
rı arasında küçük bir azınlıktır (% 16,4), eleştiri-
ciler İnternet’teki içeriği izlemekle kalmamakta,
yorumlamakta ve tartışmakta, sadece haber al-
mamakta, haber de eklemekte, İnternet’e yük-
lenmiş içerikleri puanlamakta ve yorumlamakta,
saptaması yer almaktadır. Söz konusu araştırma
kullanım pratiklerine ilişkin de şöyle bir sonucu
ortaya koymaktadır: “ İnternet kullanım sıklığı
skalası “ya hep ya hiç” arasında gidip gelmektedir,
Yani, internet kullanmaya başlayan kişi her gün
internete giren kişiye dönüşmektedir ve interneti
“nadiren” kullananlar hiçe yakındır. Bununla bir-
likte kullanım sıklığına eşlik eden bir derinlikten
bahsetmek mümkün değildir. Düzenli internet
kullanıcısı, demokratik kamusallığın belkemiğini
oluşturan interneti tartışma için kullanma alış-
kanlığından yoksundur. Düzenli internet kulla-
nıcısı interneti yoğun bir şekilde izler ama içerik
üretmekten kaçınır.”
Yeni medya gündelik yaşam içerisinde geleneksel
olarak gerçekleştirdiğimiz pek çok etkinliği zaman
ve mekan kısıtlaması olmadan deneyimlememize
olanak tanımaktadır. Örneğin, dijital oyun ta-
rihçesine bakıldığında arcade oyunlar belirli bir
mekanda, örneğin Atari salonlarında oynanmak-
tayken bugün basit yazılımlar içeren cep telefon-
larından akıllı telefonlara kadar her türlü yeni medya aracında her yerde ve her zaman
oynanabilmekte ve her yere taşınabilmektedirler Hatta, seyahat araçlarının pek çoğunda,
.otobüs, uçak vb. dijital oyunlar araca gömülü bir biçimde hizmet vermektedirler
Mutlu Binark ve Günseli Bayraktutan Sütcü’nün Kültür Endüstrisi Olarak Dijital Oyun (İs-
tanbul: Kalkedon Yayınları, 2008) adlı kitabı dijital oyun türleri ve Türkiye’deki tarihçesi
konusunda okunabilir.
Bu noktada Jos de Mul’un enformasyon teknolojilerinin gündelik yaşamdaki yerine

ilişkin değerlendirmesine bakalım: “Enformasyon teknolojisi kendi başına ne iyi, ne kötü;
ama tarafsız hiç değil. Bundan dolayı onu ne eleştirmeden kabul etmeli, ne kayıtsız şart-
sız reddetmeliyiz. Can alıcı olan, hem bu teknolojilerin geliştirilmesi, hem de yaptığımız
alışveriş sırasında onlardan nasıl etkilendiğimizi, ayrıca onlarla ne yapabileceğimizi ve ne
yapmak istediğimizi anlamak için sürekli tetikte durmaktır” (2008:55). De Mul’u izleye-
rek, yeni medya ortamlarının olanaklarının, risklerinin bir arada değerlendirilmesi; kul-
lanıcının kullanım bilgi ve becerisinin geliştirilmesi; kullanım ve erişim konusunda engel
oluşturan sayısal uçurum sorununun da çözülmesi gerektiğinin altını çizelim.
Bu konuda daha detaylı bir okuma için TÜBİTAK Destekli Projeler Veri Tabanı’ndan www.
uvt.ulakbim.gov.tr/proje adresinden “Dijital Oyun Kültürü ve Türkiye’de Gençliğin İnternet
Kafe Kullanım Pratikleri: Çevrimiçi ve Çevrimdışı Kimlik Egzersizleri, Hareketsiz Toplum-
sallaşma ve Sanal Kariyer Yapma: Ankara’da Etnografik Alan Çalışması” isimli projeye ula-
şıp bilgisayarınıza indirip okuyabilirsiniz.
YENİ MEDYA OKURYAZARLIĞI

Ünitenin ilk iki kısmında değinildiği üzere medya ve yeni medyanın etkileri denildiğin-
de, özellikle çocuklar ve gençler üzerindeki olası olumsuz etkiler siyasi irade ve anaakım
medya tarafından öne çıkartılmakta, bu olası olumsuz etkiler üzerinden kamuoyunda bir
ahlaki panik yaratılmaktadır. Medya okuryazarlığı, özellikle eleştirel medya okuryazarlığı
medyanın etkilerine yönelik olarak yaratılan bu ahlaki paniğe karşı, medya metinlerinin
bilinçli ve ideolojik olarak üretilen anlamların ve durum tanımların farkında kullanılma-
sını, bireyin medya metni üreticisine dönüşmesini önererek, medyanın kendisini eğitsel
bir araç olarak ele alır (Laughey, 2010: 64). Dan Laughey medya okuryazarlığını şu şekilde
tanımlamaktadır: “Medya okuryazarlığı, medyayı eleştirel izleme, okuma ya da tüketme
ile sınırlı değildir. Bunların yanı sıra, yaratma, üretme, yönetme, yazma ve düzeltme gibi
yeterlilikleri de işaret eder. Bir İnternet sayfası tasarlamak ya da bir sinema filmi çekmek
için gerekli beceriler aslında hayat okulundaki değerlerini kanıtlarlar. Medya okuryazarlı-
ğı çözümlemek kadar yapmakla da ilgilidir” (2010: 65).
Dan Laughey’in 2010 tarihli Medya Çalışmaları (İstanbul: Kalkedon) adlı kitabını medya
okuryazarlığı kavramına giriş için (syf. 63-66) okuyabilirsiniz.
Mutlu Binark ve Mine Gencel-Bek Eleştirel Medya Okuryazarlığı: Kuramsal Yaklaşım-

lar ve Uygulamalar adlı çalışmalarında eleştirel pedagoji izleğinde, eleştirel medya okur-
yazarlığını, medya metinlerinde hegemonik değerlerin nasıl ve neden üretildiğinin sorgu-
lanması, medya metinlerinde inşa edilen “ideal anlamın” hangi bağlama yerleştirildiğinin
çözümlenmesi olarak kavrarlar: “Eleştirel medya okuryazarlığı yaşadığımız hayatın neden
böyle olduğunu sorgulamaya, soruşturmaya yöneltir, yöneltmelidir” (2007: 209). Araştır-
macılar böylece eleştirel medya okuryazarlığının yurttaşlık kültürünün gelişmesine katkı-
da bulunabileceğini belirtirler: “Eleştirel medya okuryazarlığı, medya metinlerini eleştirel
bir bakış açısıyla okuyabilen ve üretim sürecine müdahil olan yurttaşlık bilincinin gelişti-
rilmesiyle de bu nedenle yakından ilişkilidir” (2007: 209).
Müge Toker Erdoğan da toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması temelinde Türkiye’de
medya okuryazarlığı müfredatını incelediği Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin Sağlanmasında
Medya Okuryazarlığının Rolü (2010) adlı çalışmasında, medya okuryazarlığını şu şekilde
tanımlamaktadır: “Medya okuryazarlığı “sakın seyretme” demek değildir. Medya okurya-
zarlığı “dikkatlice seyret, eleştirel düşün” demektir” (Jolls ve Thoman, 2008: 34’den aktaran
Toker-Erdoğan, 2010: 54). Ancak, eleştirel medya okuryazarlığı, bireyin medya metinleri-
ne yönelik olarak sadece eleştirel bir okuma geliştirmesini değil, bireylerin bizatihi üretici
olmasını da önermektedir.
Müge Toker-Erdoğan’ın 2010 tarihli Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin Sağlanmasında Medya

Okuryazarlığının Rolü (Ankara: KSGM) adlı kitabını dünyada medya okuryazarlığının (syf.
47-73) ve Türkiye’de medya okuryazarlığı eğitimin gelişmesi konuları için (syf. 77-117) oku-
yabilirsiniz.
Eleştirel kuramın önemli düşünürlerinden Douglas Kellner’in başvurduğu metaforik

anlatımla, “insan ne yerse odur dedikleri gibi, insan aslında ne görür ve işitirse odur”. Do-
layısıyla medya kültüründeki “junk food” (sağlıksız yiyeceklerden) kaçınmak, daha sağlık-
lı, daha besleyici ürünler seçmek için bireylerin seçişlerinin güçlendirilmesi gerekmekte-
dir (Binark ve Gencel-Bek, 2007). Bu noktada daha iyi tatların, yani medya kültürünün
daha iyi ve nitelikli ürünlerini ayırt etmenin öğretilmesi gündeme gelmektedir. Özellikle
İnternet ortamındaki kullanım pratiklerinin “nitelikli” bir şekilde gerçekleşmesi için de
kullanım bilgi ve becerisinin geliştirilmesinin gerekli olduğu aşikârdır. Kellner için okur-
yazarlık demek, metinleri okuyup yorumlayabilme yeteneği ve bilgisi kazanarak, sosyal
olarak yapılandırılmış iletişim biçimlerini ve temsili etkili şekilde kullanma yetisine sahip
olmaktır (2002: 91’den aktaran Binark ve Gencel-Bek, 2007). Yeni medya okuryazarlığı ise
bu izlekte, “eleştirel medya okuryazarlığının” bir alanı olarak kavramsallaştırılmakta ve
yeni medya kullanım bilgi ve becerisi, toplumsal, siyasal, kültürel ve ekonomik ardyöreye
yerleştirilmekte, sadece kullanım/tüketim temelli değil üretim merkezli olarak da tanım-
lanmaktadır (Binark, 2012). Yeni medya okuryazarlığı, yeni medya ortamlarını, özellikle
sosyal medyayı risklerin farkında olarak, bilinçli/farkında kullanmak; olanakları arttır-
mak; sadece tüketici değil, yeni medya arayüzeyinde üre-tüketici de olabilmek demektir
(Binark 2012).
Mutlu Binark ve Mine Gencel Bek’in (2007, birinci basım) 2010 tarihli Eleştirel Medya
Okuryazarlığı:Kuramsal Yaklaşımlar ve Uygulamalar. (İstanbul: Kalkedon) adlı kitabında
yeni medya okuryazarlığı kavramına giriş için (syf. 211-218) okuyabilirsiniz.
Sonia Livingstone “Internet Literacy, Young Peoples Negotiation of New Online Oppor-
tunities” isimli çalışmasında yeni medya okuryazarlığının üç bileşeni olduğunu belirt-
mektedir: Birinci bileşen, okuryazarlığın bir bilme biçimi olmasıdır; ikinci bileşen, okur-
yazarlığın bireysel beceriler ve toplumsal pratikleri bağlayan, bilmenin yerleştirilmiş bir
biçimi olduğudur; üçüncü bileşen ise, okuryazarlığın neyin kültürel olarak kural, neyin
onaylanmayan olduğu bilgisini kapsayan kültürel olarak düzenlenmiş yetkinlikler dizgesi
olduğudur (2008: 106). Özetle, yeni medya okuryazarlığı bireyin yeni medya ortamları-
nın olanaklardan yararlanmasını ve bu ortamlardaki risklere karşı da donanımlı olması-
nı sağlarken, olanaklardan da en etkin şekilde yararlanmasının yolunu açar (2008: 112).
Livingstone, “Media Literacy and the Challenge of New Information and Communicati-
on Technologies” (2004) medya okuryazarlığının bireysel bir özellik olmadığını, birey-
ler tarafından da basitçe kazanılacak bir beceri olmadığını da belirtir. Ona göre, medya
okuryazarlığı ideolojik ve siyasal olarak işleyen bir süreçtir (2007: 48). Bu noktada, medya
okuryazarlığı ve yeni medya okuryazarlığı konusunda bireyi demokratik bir toplumsal
düzenin inşası için eyleyen, müdahil olan bir özne olarak güçlendirebilecek bir izlencenin
önemi ve gereği ortaya çıkmaktadır.
Yeni medya okuryazarlığı için eğitbilimsel tekno-siyasal politika geliştirecek çözüm

aktörleri çok sayıdadır: aile, arkadaş çevresi, her düzeyde eğitim kurumu, gerek geleneksel
kitle iletişim araçları gerekse yeni medya, sivil toplum kuruluşları ile yasama-yürütme
ve yargı erkleri bir toplumda yeni medya okuryazarlığının geliştirilmesinin paydaşlarıdır.
Türkiye’deki mevcut durum-hem sayısal uçurum hem de EU Kids Online Projesi Türkiye
bulgularında da saptandığı üzere “düşük risk, düşük kullanım”- göz önüne alınırsa, yeni
medya okuryazarlığı için toplumun tüm kesimlerine sorumluluk düştüğü ortaya çıkmak-
tadır. Yeni medya okuryazarlığının tüm paydaşlarının yaşa, cinsiyete, yerleşim yerleri ve
bölgeler ile gelir durumuna göre eşitsiz bir şekilde bilişim teknolojilerine erişim ve kulla-
nım bilgi-becerisindeki yetersizlikler konusunda “yeni medya okuryazarlığı” seferberliği-
ni gerçekleştirmeleri gerekmektedir.
Ancak böylece, Kellner’in belirttiği gibi, yeni medya ortamları toplumsal yaşamın de-
mokratikleşmesi ve bireyin toplumsal, siyasal, kültürel ve ekonomik katılımının güçlen-
mesi için kullanılabilir hale gelebilir. Bu bağlamda Kellner, “Kuşkusuz, yeni teknolojilerin,
işyerinde, okulda, kamusal alanda ve gündelik hayatta insanlık dışı, sömürücü ve baskıcı
bir şekilde kullanılmasına karşı radikal eleştiri, bugün, daha önce hiçbir zaman olmadığı
kadar gereklidir; ancak yeni teknolojileri, kentlerimizi, okullarımızı, ekonomiyi, toplumu
ve çevreyi yeniden kuracak şekilde kullanan stratejileri geliştirmek de en az bunun kadar
önemlidir. Bu nedenle, bizim iddiamız yeni teknolojilerin demokratikleşmeyi attırmak ve
bireyleri daha güçlü kılmak için kullanılabileceği yolları geliştirmek için meydan okuma-
mız gereğidir” (2004: 723) demektedir. Bu öneri çerçevesinde, bireyleri ve toplumları yeni
medyanın ve özellikle kullanımı giderek yaygınlık gösteren sosyal medya ortamlarının
olanaklarını bilinçli bir şekilde kullanacak düzeye getirmek, dijital beceri kazanımı ile do-
natmak gereklidir.
Özet
Yeni medyanın bireysel kullanımları üzerinden toplumsal lan sorunları sıralayacak olursak, kullanıcılardaki nitelikli
yaşama, siyasete, ekonomiye, kültüre, kişilerarası ilişkilere ve yetkin kullanım bilgi ve becerisi eksikliği, cinsiyete, yaşa,
doğru çeşitlenen farklı alanlarda ve kapsamlardaki etkilerin- sınıfsal konuma ve yerleşim yerine göre ortaya çıkan sayısal
den söz etmek mümkündür. Yeni medya ortamında var olan uçurum ve eşitsizlikler ile yeni medya okuryazarlığının geliş-
kullanım pratiklerinden kaynaklanan bu etkiler olumlu ve tirilmemesi ve buna yönelik kamu politikasının yoksunluğu
olumsuz nitelikte olabilirler. Günümüzde ise yeni medyanın sayılabilir. Sayısal veya dijital uçurum kavramı temel olarak
etkileri tartışması çoğunlukla olumsuz bir bakış açısıyla ele yeni medya araçlarının kullanımı konusunda bireyler, toplu-
alınmakta ve sunulmaktadır. “Etki sorunsalı” olarak da kı- luklar, bölgeler, uluslar ve kurumsal yapılar arasındaki fark-
saca adlandırabileceğimiz bu durumun önemi, günümüzde lılıkları ve bu farklılıklardan kaynaklanan eşitsizlikleri içeren
yeni medya ortamlarının etkilerinin yaygın olarak “ahlaki bir durumu nitelemek üzere kullanılır.
panik” çerçevesinde ele alınmasından kaynaklanmaktadır. Sonuç olarak medya okuryazarlığı, özellikle eleştirel medya
Türkiye’de özellikle çocuklar ve gençlerin İnternet’te ve diğer okuryazarlığı medyanın etkilerine yönelik olarak yaratılan
yeni medya ortamlarında varolan çeşitli risklerden korun- bu ahlaki paniğe karşı, medya metinlerinin bilinçli ve ideolo-
ması konusunda bir tür ahlaki panik üretildiğini söylemek jik olarak üretilen anlamların ve durum tanımlarının farkın-
mümkündür. da kullanılmasını, bireyin medya metni üreticisine dönüş-
Türkiye’de bireylerin yeni medya ortamlarını kullanım pra- mesini önererek, medyanın kendisini eğitsel bir araç olarak
tiklerine ilişkin nicel veriler ve nitel değerlendirmeler için ele alır (Laughey, 2010: 64). Yeni medya okuryazarlığı, yeni
TÜİK verilerine ve ünite içerisinde anılan çeşitli rapor ve medya ortamlarını, özellikle sosyal medyayı risklerin farkın-
araştırma sonuçlarına bakmakta yarar vardır. Bu kullanım- da olarak, bilinçli/farkında kullanmak; olanakları arttırmak;
lardan ve yeni medya ortamlarının özelliklerinden beslenen sadece tüketici değil, yeni medya arayüzeyinde üre-tüketici
çeşitli olanaklar konusu “netdaş”, “üre-tüketici” olguları ve de olabilmek demektir (Binark 2012).
“hareketsiz toplumsallaşma” kavramları çerçevesinde ele
alınabilir.
Yeni medya ortamında bireyler yeni medyanın özelliklerin-
den de yararlanarak kolaylıkla içerik üretebilir noktaya gel-
mişlerdir. Bireylerin yeni medya ortamında kullanıcı olarak
enformasyon üretmesi, dağıtması, farklı enformasyon kay-
naklarına erişmesi ve yeniden kullanması biçimlerindeki bu
olanak kullanıcının söz konusu yeni iletişim ortamlarında
özerkliğini, katılımını, yaratıcılığını arttırmaktadır. Kullanı-
cıyı yeni medya ortamlarının, özellikle İnternet’in kullanımı
konusunda güçlendirecek “üre-tüketici”ye ve “netdaş”a dö-
nüştürecek bilgi ve beceri donanımlarının kazandırılması
önemlidir. Etkin özne olmanın bir diğer somut sonucu da
“netizen” (netdaş) olarak tanımlanmaktır. Yeni medya gün-
delik yaşam içerisinde geleneksel olarak gerçekleştirdiğimiz
pek çok etkinliği zaman ve mekân kısıtlaması olmadan de-
neyimlememize olanak tanımaktadır. Ayrıca ekran başında,
arayüzeyde zaman zaman yapay zeka ile zaman zaman da
diğer bireylerle gerçekleşen karşılaşmalar esnasında birey
sınırlı fiziksel aktivide bulunmakta ancak diğer birey ve top-
luluklarla birarada olmaktadır. Tüm bu etkileşim “hareketsiz
toplumsallaşma” (Binark ve Bayraktutan-Sütcü, 2007: 161)
olarak tanımlanmaktadır.
Yeni medya ortamında bireyin kullanım pratikleri ve kulla-
nım durumunun bazı riskler ve engeller ile de karşı karşıya
olduğu yadsınamaz. Yeni medya ortamında Türkiye’de varo-
1. Aşağıdakilerden hangisi medyanın etkisini tanımlar? 6. Aşağıdakilerden hangisi yeni medya ortamlarında yurt-
a. Duyulur değişim taşın demokratik katılımını tanımlayan kavramdır?
b. Hissedilir değişim a. İnternet servis sağlayıcı
c. Sezilen değişim b. Kullanıcı
d. Ölçülebilen değişim c. Tüketici
e. Dokunulabilir değişim d. Üre-tüketici
e. Netdaş
2. Aşağıdakilerden hangisi etki araştırmalarının özellikle-
rinden değildir? 7. Aşağıdakilerden hangisi yeni medya ortamlarının ola-
a. Sosyal psikolojik kökenli olma naklarından değildir?
b. İletişim sürecinin tarihini, ekonomisini, yapısını in- a. Aktivizm
celeme b. Eski ve yeni arkadaşlıklar için toplumsal ağ kullanıl-
c. İletişim sürecini ampirik olarak inceleme ması
d. İletişim sürecini bir deney gibi ele alma c. Yeni istihdam alanlarının ortaya çıkması
e. Düzçizgisellik d. Dijital gözetim
e. Uzaktakilerle deneyim paylaşılması
3. Etki araştırmalarında araştırma talebi aşağıdakilerin
hangisinde gelmemiştir? 8. Aşağıdakilerden hangisi yeni medya ortamlarının risk-
a. Aile dernekleri lerinden değildir?
b. Devlet a. Nefret söyleminin varlığı
c. Çocuk ve gençler b. Yasadışı içerik
d. Medya denetim kurumları c. Aşırı ticari ikna
e. Adalet kurumları d. Kişisel bilginin istismarı
e. Kimliğin ifadesinde mahremiyet
4. Ahlaki panik bir toplumda aşağıdakilerden hangisine yol
açar? 9. EU Kids Online Projesinin 2011 araştırma bulguları ra-
a. Hoşgörü poruna göre Türkiye çocukların İnternet’i ilk kez kullanma
b. Tahammül yaşı kaçtır?
c. Korku ve kaygı a. 10
d. Toplumsal refah artışı b. 7
e. Rasyonel tartışma kültürü c. 6
d. 12
5. Türkiye’de İnternet’in kamu kurum ve kuruluşları ile e. 13
iletişimde kullanımın artması hangi uygulamanın arttığına
işaret eder? 10. Aşağıdaki cümlelerden hangisi yeni medya okuryazarlı-
a. Çevrimiçi ticaret ğını en iyi şekilde ifade eder?
b. Çevrimiçi haber okuma a. İyi tüketici olmak
c. Çevrimiçi oyun oynama b. Bilinçli ve uyumlu oyuncu olmak
d. Çevrimiçi istihdam c. Risklerin farkında olarak bilinçli kullanmak, olanak-
e. E-devlet ları attırmak ve üre-tüketici olmak
d. Dikkatli kullanmak, bilinçli tüketmek
e. Filtre yazılımları kullanmak ve kullanımı sınırlamak
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

1. d Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medya ve Etkileri” bölü- Sıra Sizde 1
münü yeniden gözden geçiriniz. Geleneksel medya metinlerine bakıldığında yeni medya or-
2. b Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medya ve Etkileri” bölü- tamlarını yanlış, aşırı veya eksik temsil ettikleri görülmek-
münü yeniden gözden geçiriniz. tedir. Bu konuda ünite içinde yer verilen Okuma Parçası’nı
3. c Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medya ve Etkileri” bölü- okuyunuz.
münü yeniden gözden geçiriniz.
4. c Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medya ve Etkileri” bölü- Sıra Sizde 2
münü yeniden gözden geçiriniz. Toplumsal paylaşım ağlarından Facebook örgütlenme amaç-
5. e Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medya Ortamlarında Ola- lı kullanımları şu şekilde sıralanabilir: Siyasal örgütlenme
naklar, Riskler ve Engeller” bölümünü yeniden göz- amaçlı kullanım; Facebook’da ırkçılık ve nefret söylemini
den geçiriniz. yaymak için kullanım; Dini örgütlenme amaçlı kullanım;
6. e Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medya Ortamlarında Ola- Sendikal örgütlenme amaçlı kullanım; Çeşitli nedenler ile
naklar, Riskler ve Engeller” başlıklı konuyu yeniden Facebook hesaplarını hacklemek amaçlı kullanım; Sivil top-
gözden geçiriniz. lum örgütlerinin kullanımı ve Kampanya içerikli örgütlenme
7. d Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medya Ortamlarında Ola- amacıyla kullanım. Facebook hesabınıza girerek, bu örgüt-
naklar, Riskler ve Engeller” başlıklı konuyu yeniden lenme türleri için birer örnek bulabilirsiniz.
gözden geçiriniz.
8. e Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medya Ortamlarında Ola- Sıra Sizde 3
naklar, Riskler ve Engeller” başlıklı konuyu yeniden Yeni medya ortamlarının hem olanakları hem de riskleri-
gözden geçiriniz. ni öncelikle dökümleyiniz ve yakın çevrenizdekilerin yeni
9. a Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medya Ortamlarında Ola- medya ortamlarını ne şekilde kullandığını düzenli olarak
naklar, Riskler ve Engeller ” başlıklı konuyu yeniden not alınız. Örneğin, x kişisinin akıllı cep telefonu aracılığı ile
gözden geçiriniz. bir toplumsal paylaşım ağını kullanması, hem uzaktakilerle
10. c Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medya Ortamlarında Ola- deneyim paylaşması hem de toplumsal sermayesini pekiş-
naklar, Riskler ve Engeller” başlıklı konuyu yeniden tirmesidir. Yine x kişisinin bir video paylaşım ağında ırkçı
gözden geçiriniz. nefret söylemi içeren bir görsel-işitsel malzemeyi izlemesi,
beğenmesi ve ardından kendisinin kullandığı toplumsal pay-
laşım ağının duvarında paylaması nefret söylemini yayması
durumuna bir örnektir.
Sıra Sizde 4
Çevrenizdeki İnternet kafelere gidip gözlem yaptığınızda,
buraların erkek egemen mekânlar olduğunu görebileceksiniz.
Kadın kullanıcıların günün belli saatlerinde bu mekânları
kullandığı da dikkatinizi çekecektir. Ayrıca bu mekânların
gençler için yeni toplumsallaşma mekânı olduğunu da gör-
mek olanaklıdır. İnternet kafelerin yüksek çözünürlükte
bilgisayar ekranı ve sohbet için kamera ve kulaklık gibi yan
donanımları da kullanıcıya sunması dikkatinizi çekecektir.
Bu da mekânın uzaktakilerle iletişim için kullanıldığını gös-
termektedir.
Atikan, Z. ve Tunç, A. (2011). Blogdan Al Haberi: Haber European Commission: New strategy for a Better Internet
blogları, Demokrasi ve Gazeteciliğin Geleceği Üzerine, for Children (2012) Brüksel.
İstanbul, Yapı Kredi Yayınları. “Final Recommendations for policy,methodology and re-
Binark, M ve Löker, K. (2011) Sivil Toplum Örgütleri için search” October 2011. www.eukidsonline.net
Bilişim Rehberi, Ankara, STGM. (Ücretsiz e-kitap olarak Göker, G. (2007). İnternet’in Türkiye Kadın Hareketi Üzerin-
bilgisayarınıza yüklemek için: http://www.stgm.org.tr/ deki Etkisi. Yeni Medya Çalışmaları, der. Mutlu Binark,
tr/icerik/detay/sivil-toplum-orgutleri-icin-bilisim- içinde 205-247. Ankara: Dipnot Yayınları.
rehberi-2) Göker, G. (2009). İnternetsiz devrim mümkün mü?, Evrensel
Binark, M, Bayraktutan-Sütcü, G. ve Buçakcı, F. (2009) “İn- Kültür 216 (Aralık): 73-76.
ternet Kafelerde Gençlerin Oyun Oynama Pratikleri: Güngör, N. (2011) İletişim- Kuramlar ve Yaklaşımlar, An-
Ankara Mikro Ölçeğinde Etnografik Alan Çalışmasının kara: Siyasal Kitabevi.
Bulgularının Değerlendirilmesi ve Yeni Medya Okurya- Kellner, D. (2004). YeniTeknolojiler/Yeni Okuryazarlıklar:Yeni
zarlığı Önerisi”, Dijital Oyun Rehberi: Oyun Tasarımı, Binyılda Eğitimin Yeniden Yapılandırılması. Kamusal
Türler ve Oyuncu, Der. Mutlu Binark, Günseli Bayrak- Alan, çev. Tülin Kurtarıcı, der. Meral Özbek, içinde 715-
tutan-Sütcü ve Işık Barış Fidaner, İstanbul, Kalkedon, 735. İstanbul: Hil Yayınları
187-224. Laughey, D. (2010) Medya Çalışmaları –Teoriler ve Yakla-
Binark, M. ve Bayraktutan-Sütcü, G. (2007) “Teknogünlük- şımlar, (Çev. Ali Toprak). İstanbul: Kalkedon Yayınları.
lerdeki Çok(lu) Sessiz Yaşamlar: Yeni Medyanın Sessiz Livingstone, S. (2008) “Internet Literacy, Young Peoples Ne-
Enstrümanları: Yeni Orta Sınıf Gençlik , Yeni Medya Ça- gotioation of New Online Opportunities”, Digital Youth,
lışmaları (der. Mutlu Binark), Ankara: Dipnot Yayınevi, Innovation and the Unexpected, (Der.) Tara McPher-
147-176. son, The MIT Press, 101-122.
Binark, M. (2009). “Yeni Medya Dolayımlı İletişim Ortamın- Lyon, D. 2006. Gözetlenen Toplum, Çev. Gözde Soykan. İs-
da Olanakların ve Ol(a)mayanların Farkında Olmak”, Ev- tanbul: Kalkedon Yayıncılık
rensel Kültür, 216: 60-63. Maigret, É. (2011) Medya ve İletişim Sosyolojisi, (Çev. Hali-
Binark, M. (2012) “Yeni Medya Okuryazarlığı”, I. Uluslarara- me Yücel) İstanbul: İletişim Yayınları.
sı Teknoloji Bağımlılığı Konferansı Bildiri Tam Metin- Matterart, A. (2012) Gözetimin Küreselleşmesi: Güvenlileş-
leri Kitabı, İstanbul: Ümraniye Belediyesi Yayınevi. tirme Düzeninin Kökeni, İstanbul: Kalkedon Yayınları.
Binark, M. ve Bayraktutan Sütcü, G. (2008) Kültür Endüst- Toker-Erdoğan, M. (2010) Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin
risi Olarak Dijital Oyun, İstanbul: Kalkedon Yayınları. Sağlanmasında Medya Okuryazarlığının Rolü, Anka-
Binark, M. ve Gencel Bek, M. (2010) Eleştirel Medya Okur- ra: KSGM.
yazarlığı- Kuramsal Yaklaşımlar ve Uygulamalar, İs-
tanbul: Kalkedon Yayınları. Arslantaş Toktaş, S., Binark, M., Dikmen, Ş. Fidaner, I. B.,
Bojana, L., Livingstone, S. vd., (2008) EU KidsOnline- Best Küzeci, E., Özaygen, A. (2012) Türkiye’de Dijital Göze-
Practice Research Guide: How to research children and tim: T.C. Kimlik Numarasından E Kimlik Kartlarına
online Technologies from a comparative perspectiv, Yurttaşın Sayısal Bedenlenişi, İstanbul: Alternatif Bili-
LSE, London: EU Kids Online. şim Derneği. www.alternatifbilisim.org’da ücretsiz özgür
Briggs, A. ve Burke, P. (2011) Medyanın Toplumsal Tarihi- e-kitap olarak indirilebilir.
Gutenberg’den İnternet’e… (Çev. Ümit Hüsrev Yolsal ve Tekinalp, Ş. ve Uzun, R. (2004) İletişim Araştırmaları ve
Erkan Uzun), İstanbul: Kırmızı Yayınları. Kuramları, İstanbul: Derin Yayınları.
Cohen, S. (1980) Folk Devils and Moral Panics, Oxford, Timisi, N. (2003). Yeni İletişim Teknolojileri ve Demokrasi,
Martin Robertson. Ankara: Dost Yayınları.
Çomu, T. (yay. haz.) (2010). Yeni Medyada Nefret Söylemi, Toprak, A., Yıldırım, A., Aygül, E., Binark, M., Börekçi ,S. ve
İstanbul, Kalkedon Yayınları. Çomu, T. (2009). Toplumsal Paylaşım Ağı Facebook:
De Mul, J. (2008). Siberuzayda Macera Dolu Bir Yolculuk, Görülüyorum Öyleyse Varım!. İstanbul: Kalkedon Ya-
Çev. Ali Özdamar. İstanbul, Kitap Yayınevi. yınları.
www.tuik.gov.tr
www.alternatifbilisim.org
4
Amaçlarımız
 Sosyal medya platformlarını sınıflandırabilecek,
 Bu platformların özelliklerini ve gelişimlerini açıklayabilecek,
 Bu platformların önde gelen örneklerini sayabilecek ve işleyişlerini açıklayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Sosyal Ağ Siteleri • Sanal Dünyalar
• Bloglar • İşbirliğine Dayalı Yazarlık
• Mikrobloglar • Doküman Paylaşımı
• Podcast • Sosyal İmleme
• İçerik Toplulukları • Wikiler
İçindekiler
• GİRİŞ
• SOSYAL AĞ SİTELERİ
• BLOGLAR
Dijital İletişim ve Yeni Medya Sosyal Medya Platformları
• İÇERİK TOPLULUKLARI
• SANAL DÜNYALAR
• İŞBİRLİĞİNE DAYALI PROJELER
Sosyal Medya Platformları
GİRİŞ
Sosyal medya platformlarının ortaya çıkışı Web 2.0 ve kullanıcılar tarafından yaratılan
içerik kavramları ile oldukça bağlantılıdır. Internet 1960’lı yıllarda gelişmeye başlasa da,
web 1989-91 yılları arasında Dr. Tim Berners-Lee tarafından geliştirilmiştir. Internet’in
gelişimi sonrasında bazı yazarlar, kullanıcıların serbestçe bilgiyi tarayabilecekleri, birbi-
riyle bağlantılı sayfaların oluşturulabileceği fikrini ortaya atmışlardır. Bu fikirlerden ha-
reketle Berners-Lee ve ekibi web‘in en temel dört unsuru olan HTML, HTTP, bir web
server ve bir tarayıcının (browser) ilk versiyonunu oluşturmuşlardır. Oluşturulan ilk web
sayfaları, siyah-beyaz ve tamamen metne dayalı bir yapıdadır. 1993 yılına kadar da web
üzerinden paylaşılan bilgiler metin tabanlı olmaya devam etmiştir.
1993 yılında Marc Andersen ve NCSA’da (National Center for Supercomputing Appli-
cations at the University of Illinois) çalışan ekip üyeleri grafik kullanıcı ara yüzüne sahip
bir web tarayıcı olan Mosaic’i geliştirmişlerdir. Mosaic Macintosh, Windows ya da UNIX
gibi grafiğe dayalı ara yüzler üzerinde çalışabilen bir yazılımdır. Siyah-beyaz metin taban-
lı yapısından sıyrılan web, artık bir bilgisayar ve mouse kullanabilen herkes tarafından
görülebilir hale gelmiştir. Grafik tabanlı web tarayıcı beraberinde dosyaların, bilginin,
grafiklerin, görüntü ve seslerin paylaşıldığı evrensel bir programlama alanını da müm-
kün kılmıştır. Mosaic programı sayesinde kullanılan bilgisayar ve işletim sistemi ne olursa
olsun, dünyanın her yerinden aynı web sayfaları görüntülenebilmiştir. Bu yeni tarayıcı
ile birlikte, dünya 1993 yılında görmediği yeni bir programlama ve bilgi yönetimi siste-
mi ile tanışmıştır. 1994 yılında Andreesen ve Jim Clark ilk ticari tarayıcı olan Netscape
Navigator’u kurmuşlardır. Mosaic’in bedava olmasına karşın Netscape’in yazılımı ücret-
lidir. 1995 yılında Microsoft Internet Explorer adı altında kendi tarayıcısını sunmuştur.
Web‘in bu ilk dönemleri Web 1.0 olarak adlandırılmaktadır. Bu dönemin web site-
lerinin temel amacı, web sitesinin sahibi olan kuruluş ya da kişi hakkında ziyaretçileri
bilgilendirmektir. Ziyaretçilerin Web 1.0 siteleri ile etkileşim içinde olmaları mümkün
değildir. Ziyaretçiler web üzerinde daha çok okuyucu-izleyici konumundadır. Elbette, zi-
yaretçilerin bu sitelerde birtakım işlemler yapması da mümkündür ancak, bugün anladı-
ğımız anlamda bir etkileşim de söz konusu değildir. Web 2.0 ise, yeni türde bir world wide
web anlayışı sunmaktadır. Ancak bu yenilik web‘in teknolojik özelliklerindeki bir iyileş-
meden kaynaklanmamaktadır. Bu yenilik, daha çok yazılım uzmanlarının ve son kullanı-
cıların web kullanımlarındaki kümülatif değişimden kaynaklanmaktadır. Web 2.0 önceki
web teknolojilerinden niteliksel anlamda farklılaşmaktadır. Web 2.0, kullanıcıların okur
olmaktan çıkıp okur-yazar oldukları yeni platformun adıdır. Bir başka deyişle web, sadece
teknik bilgiye sahip kişilerin değil sıradan kullanıcıların da içerik yaratmaya başladığı bir
ortam halini almıştır. Web 2.0 kavramı, bu yeni nesil etkileşimli web sitelerini tanımlamak
üzere ilk defa Bill O’Reilly tarafından 2004 yılında kullanılmıştır. Günümüzde Web 2.0
içeriğin paylaşıldığı, yayınlandığı ve sosyal ağ oluşumlarının gerçekleştiği web siteleri-
ni ifade etmektedir. Sosyal medya, ideolojik ve teknolojik tabanı Web 2.0’a dayanan ve
kullanıcılar tarafından yaratılan içeriğin üretimine ve paylaşımına olanak veren, Internet
tabanlı uygulamalar olarak tanımlanmaktadır. Bu genel tanım altında, sosyal medyanın
farklı türleri olduğu görülmektedir. Her ne kadar birbirinden kesin çizgilerle ayrışmasa
da, sosyal medya platformlarını beş kategori altında ele almak mümkün gözükmektedir:
Sosyal ağ siteleri, bloglar, içerik toplulukları, sanal dünyalar ve işbirliğine dayalı projeler
(Kaplan ve Haenlein, 2010).
SOSYAL AĞ SİTELERİ
Sosyal ağların hayatımıza girmesinden bu yana geçen sürede Facebook, MySpace ve ben-
zeri siteler milyonlarca kullanıcıya ulaşmış durumdadır. Hatta birçok kişi için bu site-
ler günlük yaşamlarının ayrılmaz bir parçası olmuş durumdadır. Sabah bilgisayar başına
geçtiklerinde ilk kontrol ettikleri, gün içinde arkadaşlarını takip ettikleri ve yaşamlarını
paylaştıkları bu siteler yaşamın vazgeçilmez alanları haline gelmeye aday durumdadır.
Sosyal Ağ Sitelerinin Gelişimi

Bugün bilinen anlamıyla ilk sosyal ağ sitesi, 1997 yılında kurulmuş olan SixDegrees.com
sitesidir. SixDegrees.com kullanıcılarına profillerini oluşturma, arkadaşlarını listeleme
ve 1998 yılından itibaren de bu liste içinde gezinme olanağı veren ilk site olmuştur. Site,
kendisini insanlarla bağlantı kurmayı ve mesaj göndermeyi kolaylaştıran bir araç olarak
tanıtmıştır. Milyonlarca kullanıcısı olmasına rağmen 2000 yılında site kapanmıştır. Bu ilk
dönemde insanlar Internet’te toplanmaya başlamalarına karşın, henüz çoğu kişi sosyal
ağlarını bu sanal ağa taşımamış durumdadır. Ayrıca arkadaşlık tekliflerini kabul ettikten
sonra kullanıcıların yapabileceği çok fazla bir faaliyet bulunmamaktadır. Diğer taraftan bu
ilk dönemlerde insanlar yabancılarla tanışmak konusunda da çok istekli değillerdir (Boyd
ve Ellison, 2007).
1997 yılından 2001 yılına kadar çeşitli sosyal ağ siteleri ortaya çıkmaya başlamıştır.
AsianAvenue, BlackPlanet ve MiGente gibi siteler kullanıcılarının kişisel ve profesyonel
profillerini oluşturmalarına olanak vermiştir. Bu sitelerde kullanıcılar, karşı tarafın ona-
yı olmaksızın insanları arkadaş listelerine ekleyebilmektedir. Benzer şekilde 1999 yılın-
da açılan LiveJournal’da insanlar bu sayfanın yazarlarının yazılarını takip edebilmek için
onları “arkadaş” olarak eklemekteydiler. Tüm bu sitelerden bağımsız olarak 1999 yılında
kurulan Kore menşeili Cyworld ise, sosyal ağ sitesi özelliğini 2001 yılında kazanmıştır.
Benzer şekilde İsveçli web topluluğu LunarStorm da 2000 yılında sosyal ağ sitesi özellik-
lerini kazanmıştır.
Bu ilk dönem sonrasında, ikinci dalga sosyal ağ siteleri 2001 yılında Ryze.com’un ku-
rulmasıyla ortaya çıkmıştır. Bu site insanların profesyonel ağlarını kurmalarına yardımcı
olmuştur. Ryze.com’un kurucusu siteyi öncelikle arkadaşlarına açmıştır ancak ne yazık ki
site asla kitlesel anlamda rağbet görmemiştir. Onun yerine 2003 yılında kurulan LinkedIn
bu alandaki en güçlü sitelerden birisi haline gelmiştir.
Bu süreçte çok sayıda sosyal ağ sitesi ortaya çıkmış olmasına karşın bunlar içinde Fri-
endster, LinkedIn, MySpace ve Facebook hem iş dünyası hem de kültürel anlamda önemli
değişimlere önayak olmaları açısından önemli sitelerdir.
Frienster. Bu site 2002 yılında Match.com isimli çöpçatanlık sitesine karşı kurulmuş-
tur. Match.com insanların yabancılarla tanışmasına odaklanırken Friendster, arkadaşla-
4. Ünite - Sosyal Medya Platformları 87
rın arkadaşlarının yabancılara göre daha iyi birer flört seçeneği olabileceği fikrinden yola
çıkmıştır. Site 2003 yılı Mayısına kadar ağızdan ağıza hızla yayılmış ve 300.000 kullanıcı-
ya ulaşmıştır. Frienster’ın popülaritesinin hızlı artışına karşılık, sitenin altyapısı bu hızlı
büyümeyi destekleyememiştir. Sitenin medyada duyulması beraberinde hem daha hızlı
bir büyümeyi hem de sorunları getirmiştir. Ağ büyüdükçe insanların tanıdıkları diğer
insanlarla çatışması olasılığı da artmıştır. Aynı zamanda sahte profiller bir nevi arkadaş
avına başlamıştır. Bir taraftan teknik sorunlar, diğer taraftan bu sahte profiller ilk dönem
kullanıcıların siteyi terk etmesine neden olmuştur. İlginç şekilde site Filipinler, Singapur,
Malezya ve Endonezya’da inanılmaz bir popülerlik kazanmıştır.
Belli başlı sosyal ağ sitelerinin yayına giriş tarihleri hakkında detaylı bilgi almak için aşağı-
daki siteyi ziyaret ediniz.
http://www.marklund.no/the-launch-dates-of-major-social-networking-sites/
LinkedIn. Site 2002 yılında kurulan ve 2003 yılında yayına başlayan bir profesyonel
bağlantı ve paylaşım sitesidir. Sitenin temel amacı insanların profesyonel bağlantıları için
bir veri tabanı oluşturmak ve profillerini bu kişilerle paylaşmalarını sağlamaktır. Kulla-
nıcılar LinkedIn üyesi herkesi bağlantıları içine almak için davet gönderebilirler. Sahip
oldukları arkadaşların arkadaşları sayesinde oldukça geniş bir profesyonel ağa sahip olma
imkanı yakalamaktadır. Bu ağ sayesinde kullanıcılar yeni iş fırsatlarını görebilmekte, iş
verenler ise iş fırsatlarını paylaşıp potansiyel işgücünü kendilerine çekebilmektedirler. İş
arayan bir kişi iş görüşmesi öncesinde, görüşeceği kişi ile sahip olduğu ağın içinde bağlan-
tılı bir başka kişiyi bulma şansına da sahiptir.
MySpace. 2003 yılından sonra çok sayıda yeni sosyal ağ sitesinin ortaya çıktığı gö-
rülmektedir. LinkedIn, Visible Path ve Xing gibi siteler profesyonel iş dünyasına odak-
lanmıştır. Dogster gibi sayfalar benzer ilgi alanlarına sahip kişileri, Care2 aktivistleri,
Couchsurfing seyahat edenleri bir araya getirmiştir. Sosyal medya ile birlikte kullanıcı
tarafından yaratılan içerik kavramı popüler hale gelmiş ve Flickr (fotoğraf paylaşımı) ve
YouTube (video paylaşımı) gibi içerik paylaşım siteleri rağbet görmeye başlamıştır. Tüm
bu karmaşa içinde, Frienster’ın hedef kitlesine göz dikmiş olan MySpace de 2003 yılın-
da kurulmuş ve çok az kişi bu sitenin bu denli rağbet göreceğini tahmin edebilmiştir.
Friendster’ın üyeliğini ücretliye çevireceği dedikoduları yayılmaya başlayınca bu sitenin
üyeleri yeni bir sayfa arayışına girmişlerdir. Ayrıca, Friendster’ın profillere getirdiği bazı
sınırlamalardan rahatsızlık duyan bağımsız rock grupları da MySpace’i tercih etmişlerdir.
Temel hedef kitlesi bu gruplar olmasa da MySpace bu gruplara kucak açmıştır. Bu gruplar
ve onların hayranları arasındaki bağ, MySpace’in büyümesinde büyük bir rol oynamıştır.
Rock grupları hayranları ile buluşmayı, hayranları da favori grupları ile bağlantı içinde ol-
mayı istemektedir. Aynı zamanda hayranlar ilişki içinde oldukları rock gruplar üzerinden
benliklerini ve aidiyetlerini sergilemektedirler. MySpace profillerin kişiselleştirilebilmesi
fonksiyonu ile önemli bir farklılaşma sağlamıştır. 2004 yılında MySpace’in daha kitlesel
olması ile birlikte gençler bu ağa dahil olmaya ve beraberlerinde de arkadaşlarını ağa çek-
meye başlamışlardır. 2005 yılında News Corporation’un MySpace’i 580 milyon dolara sa-
tın alması medyada büyük yankı uyandırmıştır.
Facebook. Önceki sosyal ağ sitelerinin aksine Facebook ilk olarak kolej ağlarını des-
teklemek üzere kurulmuştur. 2004 yılında ilk kurulduğunda sadece Harvard’ı kapsamak-
tadır ve üye olabilmek için kullanıcının bir Harvard.edu e-posta adresine sahip olması
gerekmektedir. Facebook zaman içinde diğer kolejlere yayılmasına karşın, üyelik için bir
edu e-posta adresine sahip olunmasını zorunlu kılmıştır. Bu da Facebook’un daha az bi-
linen ve kapalı bir ağ sitesi olmasına sebep olmuştur. 2005 yılından başlayarak Facebook
sırasıyla lise öğrencilerini, kurumsal ağlardaki profesyonelleri ve son olarak da herkesi

ağa kabul etmeye başlamıştır. Facebook’un önemli farklılıklarından birisi kullanıcıların
profillerini tamamen kamuya açık hale getirememeleridir. Diğer taraftan, bağımsız yazı-
lımcılarca oluşturulan “Uygulamalar (Applications)” kullanıcıların profillerini kişiselleş-
tirmesine olanak sağlamaktadır.
Sosyal ağ sitelerinin gelişimi halen devam etmektedir. Sosyal ağ sitelerine olan rağbet
her geçen gün hızla artmakla birlikte, bu sitelerin kullanıcı sayısı da her gün değişmekte-
dir. Aşağıda ComScore tarafından sunulan Kasım 2011 tarihli ziyaretçi sayıları ve pazar
payları yer almaktadır. Facebook pazarda en fazla ziyaretçiye sahip sosyal ağ sitesini oluş-
turmaktadır.
Tablo 4.1 Tekil Ziyaretçi (000) %

Kasım 2011 tarihli
Sosyal Ağ Ziyaretçi Facebook.com 792,999 55.1 %
Sayıları Twitter.com 167,903 11.7 %
Kaynak: http:// LinkedIn.com 94,823 6.6 %

en.wikipedia.org/wiki/ Google Plus 66,756 4.6 %
Social_networking_
service#cite_note- MySpace 61,037 4.2 %
98 (Erişim tarihi: Diğer 255,539 17.8 %
28.04.2012)
Toplam 1,438,877 100 %
Son yıllarda yayına giren ve popüler olan başka hangi sosyal ağ sitelerini biliyorsunuz? Bun-
1 ların özellikleri nelerdir?
Facebook, Türkiye’de de en büyük sosyal ağ sitesi konumundadır. Aşağıdaki tablodan

da görüleceği üzere, Internet kullanan nüfus içinde %87’lik bir yaygınlığa sahiptir. Diğer
taraftan, Türkiye Facebook içinde de 7. Sırada yer almaktadır.
Tablo 4.2 Toplam Facebook kullanıcısı 30.666.980

Facebook Türkiye
İstatistikleri Liste içinde yeri 7
Nüfus içinde yaygınlığı %39,42
Kaynak: http://www.
socialbakers.com/ Online nüfus içinde yaygınlığı %87,62
facebook-statistics/
turkey (Erişim tarihi: Sosyal Ağ Sitelerinin Tanımı ve Özellikleri
29.05.2012)
Sosyal ağlar, kullanıcılarının (1) sınırlı bir sistem yapısı içinde halka açık ya da yarı açık
biçimde profillerini oluşturdukları, (2) bağlantılı oldukları arkadaş listesi içinde bu pro-
filleri sergiledikleri ve (3) sistem içindeki arkadaşlarının ve diğer kişilerin yaptıklarını
izledikleri web tabanlı hizmet veren sisteler olarak tanımlanmaktadır (Boyd ve Ellison,
2007). Siteden siteye sahip olunan bağlantıların yapısında ve adlandırılmasında farklılık-
lar olabilmektedir. Sosyal ağların günümüzde bu denli popüler ve tercih edilir olmasının
temel sebebi insanların tanımadıkları diğer insanlarla tanışması için bir fırsat sunmasın-
dan ziyade, insanların sahip oldukları sosyal ağları görünür kılmalarından ve sergileme
olanağı vermesinden kaynaklanmaktadır. Çoğu bilindik ve büyük sosyal ağ sitesi üzerinde
kullanıcılar genellikle yeni insanlarla tanışmayı değil, daha geniş çevrelerinde yer alan
kişilerle iletişim kurmayı amaçlamaktadırlar.
Sosyal ağ siteleri farklı teknolojik altyapılara sahip olmalarına karşın, bu sitelerin te-
melinde kişilerin sahip oldukları arkadaşları ve arkadaşlıkları sergileyen profiller yatmak-
tadır. Sahip olunan bu arkadaşlar da yine sistemin birer üyesi konumundadır. Kullanıcılar
bir sosyal ağ sitesine katıldıklarında kendilerinden bir form doldurmaları istenmektedir.
Bu formda yer alan yaş, cinsiyet, yerleşim yeri, ilgi alanları ve benzeri sorulara verilen
cevaplar ise kişinin profilinin oluşturulmasında kullanılmaktadır. Çoğu site aynı zamanda
kullanıcıların profillerine bir fotoğraf eklemesine de izin vermektedir. Ayrıca bu sitelerden
bazıları multimedya içeriği eklenmesine veya bir takım uygulamalar aracılığı ile kişilerin
profillerini zenginleştirmelerine de izin vermektedir.
Profillerin görünürlüğü ise kullanıcıların takdirine bağlı olarak siteden siteye farklılık
göstermektedir. Örneğin Friendster gibi sitelerde bulunan profiller, arama motorları tarafın-
dan taranmakta ve profili görüntülemek için kişinin bu sitelerin üyesi olmasına gerek bulun-
mamaktadır. Buna karşın LinkedIn gibi sitelerde ise profillerin görüntülenmesi kullanıcının
sahip olduğu hesabın paralı olup olmamasına göre farklılık göstermektedir. MySpace gibi
siteler ise kullanıcılarına profillerinin herkese mi yoksa sadece arkadaşlarına mı açık olaca-
ğını seçmelerine izin vermektedir. Diğer taraftan Facebook ise biraz daha farklı bir yöntem
izlemektedir. Aynı ağın içinde yer alan kullanıcılar birbirlerinin profillerini otomatik olarak
görüntüleyebilmektedir ancak eğer isterlerse taraflardan birisi ya da her biri profillerinin
belirli kişilerce görüntülenmesini engelleyebilmektedir. Dolayısıyla, profillerin görüntülen-
mesi ve ulaşımı sosyal ağ siteleri arasındaki önemli farklılıkların başında yer almaktadır.
Sosyal ağ sitelerine katıldıktan sonra kullanıcılar, ağlarında yer alacak kişileri belirle-
me ve ağlarını yapılandırma işlemine girişirler. Ağ içinde yer alan bu kişilere farklı siteler
farklı isimler vermektedir. En popülerleri arasında “Arkadaşlar (Friends)”, “Kişiler (Con-
tacts)”, “Hayranlar (Fans)” gibi adlandırmalar yer almaktadır. İki kişi arasında bağlantının
kurulabilmesi çoğu sitede her iki tarafın onayına bağlı olmakla birlikte, bazı siteler karşı
tarafın onayı olmadan da bu ilişkilerin kurulmasına izin vermektedirler. Çoğunlukla bu
tek yönlü bağlantılar “Takipçiler (Followers)” ya da “Hayranlar (Fans)” olarak adlandı-
rılmaktadır. Böylelikle kullanıcı bir başkasının takipçisi olmak ya da hayranı olmak için
ayrıca karşı taraftan bir onay gelmesini beklemeksizin, istediği kişi ile arasında bir bağlan-
tı kurabilmektedir. Sosyal ağ siteleri üzerindeki bu ilişkilerin “Arkadaşlık” olarak tanım-
lanması aslında yanıltıcı olabilmektedir. Bu bağlantılar günlük hayatımızda yaşadığımız
türden arkadaşlık ilişkilerini gerektirmemekle birlikte, kullanıcıların aralarında bağlantı
oluşturmaları çok farklı sebeplere de dayanabilmektedir (Boyd ve Ellison, 2007).
Sahip olunan bağlantıların aleni şekilde gösterimi sosyal ağ sitelerinin bir diğer önemli
özelliğidir. Arkadaşlar listesindeki her bir kişiden, o kişinin profiline ulaşılabilmektedir.
Bazı istisnalar olmakla birlikte, çoğu sitede izin verildiği ölçüde kullanıcılar bu arkadaşlar
listesinde yer alan kişilerin profillerini görüntüleyebilmektedir. Ancak, örneğin MySpace
ve LinkedIn gibi sitelerde kullanıcılar, arkadaş listelerini gizleme şansına sahiptirler. Çoğu
sosyal ağ sitesi aynı zamanda kullanıcılarının, arkadaşlarına mesaj göndermesine izin ver-
mektedir. Örneğin, “yorumlar” bu türden mesajların en bilinen örneğini oluşturmaktadır.
Diğer taraftan sitelerin çoğu iki ya da daha fazla bağlantılı kullanıcı arasında özel mesaj-
laşmaya da olanak sağlamaktadır. Her iki fonksiyon da sosyal ağ sitelerinin oldukça sık
kullanılan fonksiyonlarıdır.
Profiller, arkadaşlar, yorumlar ve özel mesajlaşma dışında farklı sosyal ağ siteleri farklı
özelliklere de sahip olabilmektedir. Örneğin kimi sosyal ağ siteleri fotoğraf ya da video
paylaşımına olanak vermekte, kimileri blog yazma olanağı sunmakta, kimileri ise anın-
da mesajlaşma sistemine sahiptir. Sadece mobil olan ağ sitelerinin (Dodgeball) yanı sıra
çoğu sosyal ağ sitesinin (Facebook, MySpace gibi) günümüzde mobil versiyonları da kul-
lanımdadır. Bu siteler küresel olabilecekleri gibi belirli coğrafi bölgelere yönelik olarak da
kurulmuş olabilmektedir. Farklı dini, politik ya da etnik yapıya sahip kişilere odaklanan
siteler olmakla birlikte çoğu site geniş kitlelere ulaşmayı hedeflemektedir. Bu nedenle de
çoğu büyük sosyal ağ sitesi oldukça homojen bir kullanıcı kitlesine sahiptir.
Sosyal Ağ Sitelerinin Sınıflandırılması

Sosyal ağların sınıflandırılmasında farklı kriterlerden yararlanılmaktadır. Sosyal ağlar
üyelik koşullarına ve kullanıcı profillerine göre iki farklı şekilde sınıflandırılabilmektedir
(O’Murchu, Breslin ve Decker, 2004).
Üyelik Koşulları: Kayıt veya Davet

Sosyal ağ sitelerinin büyük çoğunluğunda üyelik konusunda bir sınırlandırma bulun-
mamaktadır. Bu sitelerde kullanıcılar istedikleri zamanda siteye kayıt olarak kullanıcı
olabilmektedirler. Bu tür siteler, kullanıcının bazı temel bilgilerini verdiği ve bir form
doldurduğu “kayda dayalı” sosyal ağ sitelerdir. Bu sitelerde üyelik genellikle bir başka ki-
şinin onayına bağlı değildir ancak, kullanıcıdan e-posta adresine gönderilen aktivasyon
bağlantısına girerek onay vermesi istenmektedir. Kullanıcı hesabını aktive ettikten sonra,
ağ içinde arkadaş listesini oluşturmaya başlamaktadır. Çoğu sitede kayıt, oldukça kısa ve
hızlı bir işlemken, bazı siteler oldukça kapsamlı ve uzun bir formun doldurulmasını da
isteyebilmektedir.
Diğer taraftan, üyelik için kullanıcının siteyi kullanan bir bağlantısı olmasını şart ko-
şan bazı sosyal ağ siteleri de bulunmaktadır. Örneğin veya Pinterest sayfalarına üye ola-
bilmek için, kullanıcının öncelikle bu sayfaların kullanıcısı olan bir başka üye tarafından
davet edilmesi gerekmektedir. Bu tür davete dayalı sosyal ağ sitelerinde kullanılmayan
hesap sayısı daha düşük olmaktadır.
Kullanıcı Profilleri: Sosyal veya Profesyonel

Sosyal ve profesyonel ağlarda girilen bilgilerin türü aynı zamanda kullanıcıların profilini
de ortaya oymaktadır. İş amaçlı profillerde, profesyonellerin birbirleriyle iletişiminde ihti-
yaç duyulabilecek uzmanlık alanı, iş ve eğitim geçmişi, iletişim bilgileri gibi detaylara yer
verilmektedir. Bu sayede profesyoneller, girişimciler ya da işverenler birbirleriyle veya iş
arayanlarla daha kolay iletişim kurabilmektedir. Örneğin LinkedIn profesyonellerin yer
aldığı sosyal ağ sitelerinin bir örneğidir.
Sosyal profiller ise kişinin daha kişisel bilgilerini içermektedir. Bunlar kişinin medeni
durumundan, yaşına, cinsiyetine, ilgi alanlarına kadar pek çok detaylı bilgiyi barındır-
makta ve bu bilgilerin arkadaşlarla paylaşılmasını sağlamaktadır. Facebook ve MySpace
bu türden sosyal profillerin yer aldığı sosyal ağ sitelerinin örnekleridir.
BLOGLAR
Bloglar, Web 2.0’ın ilk platformlarından birisidir. Blogger.com ya da Wordpress.com gibi
blog hizmeti veren siteler sayesinde kullanıcılar, birkaç dakika içinde kendilerine ait bir
web sayfasını yayına sokabilmektedir. Bloglar üzerinden ister belirli bir konudaki görüş
ve fikirlerini isterlerse de kendi yaşamlarından parçaları paylaşabilmektedirler. Bu sayede
birçok insan sesini geniş kitlelere duyurma imkanına sahip olmaktadır. Blog dünyası 150
milyonun üzerinde bloğuyla ve yakın zamanda ortaya çıkan mikrobloglarla sosyal medya
içinde önemli platformlardan birisini oluşturmaktadır.
Blogların Gelişimi
HTTP’nin bu denli yoğun kullanılmadığı 1983 yılından 1990 yılına kadarki süreçte web
üzerindeki temel iletişim ortamı Usenet’tir. Usenet günümüz forumlarının basit formu
olan haber gruplarının ön plana çıkmasını sağlamıştır. Bu dönemde, Brian E. Redman
Internet’te karşılaştığı ilginç bilgileri özetleyerek yayınlamaya başlamış ve böylelikle kendi
isminin baş harflerinden türettiği mod.ber isimli bir blog oluşturmuştur. 1990’ların orta-
larına gelindiğinde ise GEnie, BiX, EarthLink, Prodigy ve CompuServe gibi sanal toplu-
luklar duyuru tahtaları ve forumlar sunmaya başlamışlardır. Daha sonraları insanlar bu
alanları birer günlük ya da gazete haline getirmişler ve gündelik yaşamlarından parçaları
bu alanlarda paylaşmaya başlamışlardır. Bu ilk nesil blog yazarları kendilerini günlükçüler
ya da haberciler olarak adlandırmışlardır. 1994 yılında Swarthmore Koleji öğrencilerin-
den Justin Hall gerçek anlamda ilk blog yazarı olarak ortaya çıkmıştır (Saflo, 2010).
1994 yılında ortaya çıkan ilk nesil bloglardan bir diğeri ise Wearable Wireless Webcam
ismini taşımaktadır. Yazı, fotoğraf ve videodan oluşan bu bloğun yazarı üzerine giydiği
kablosuz bir kamera aracılığıyla gündelik yaşamını bloğu üzerinden paylaşmaya başla-
mıştır. 1990-94 yılları ilk nesil blogların sayıca artmaya başladığı dönemdir. Bu ilk dö-
nemde bloglar temel olarak bir HTML kodunun güncellenmesini gerektirmektedir. Do-
layısıyla da bu dönemin blog yazarlarının teknik birtakım bilgilere ve becerilere sahip
olması da gerekmektedir. 1998 yılında okuyucuların da yazılara yorum yapmasına olanak
sağlayan Açık Günlük hizmeti ortaya çıkmıştır. 1999 yılına kadar blogların yayılması çok
yavaş devam etmiştir.
2000-2003 yılları arasında ise tarayıcı tabanlı blog platformları (Blogger, WordPress,
TypePad gibi) ortaya çıkmaya başlamış ve böylelikle teknik bilgi ve beceriye sahip olma-
yan kişiler de web üzerinde kendilerini ifade etme şansına sahip olmuşlardır. Blogların asıl
büyümesi 2006-2008 yılları arasına denk düşmektedir. Blogların bu denli artmasında etki-
si olan iki önemli etken bulunmaktadır. Bunlardan ilki, blogların politik amaçlı kullanımı
ve 2004 senesinde yaşanan Amerikan başkanlık seçimindeki etkileridir. Blogların seçim
sürecindeki etkisi insanların bloglara olan merakını ve eğilimini arttırmıştır. İkinci olarak
ise, yine 2004 yılında yaşanan Asya depremidir. Bu deprem sonrasında Tayland, Endo-
nezya, Hindistan ve diğer zarar gören ülkelerdeki blog yazarları, ilk durum raporlarını
iletmek için harekete geçmişlerdir. Milyonlarca insan, dakika dakika bu büyük felaketin
detaylarını, medyadan önce, bu bloglardan izlemiştir.
2005 yılında Fortune dergisi iş adamlarının göz ardı etmemesi gereken sekiz bloğu
açıklamıştır. Bunlar; Peter Rojas (www.crunchbase.com/person/peter- rojas), Xeni Jar-
din (www.boingboing.net), Mena and Ben Trott (www.sixapart.com), Jonathan Schwartz
(www.blogs.sun.com/jonathan), Jason Goldman (www.goldtoe.net), Robert Scoble (www.
scobleizer.com) ve Jason Calacanis (www.calacanis.com). Aynı yıl The Guardian gazetesi
blogların dahil edildiği yeni bir tasarıma geçmiştir. 2006 yılında onu BBC izlemiş ve edi-
törleri için blog açmıştır.
Bu gelişmelere paralel olarak blogların türleri de çeşitlilik kazanmıştır. 2004 yılında
kullanıcıların çektikleri ya da Internet’te buldukları videoları paylaşabilecekleri video
bloglar yaygınlaşmaya başlamıştır, 2006 yılında yeni bir blog türü olarak mikroblogging
ile birlikte Twitter ortaya çıkmıştır. Günümüzde yazı, fotoğraf ve video içeriğinin sunu-
labildiği farklı formatlarda bloglar bulunmaktadır. 2010 yılı itibariyle tüm dünyada 150
milyonun üstünde aktif blog bulunmaktadır.
Blogların Tanımı ve Özellikleri

Kelimenin ilk oluşumu, “Web” ve “Log” kelimelerinin birleşmesinden doğmuş ve bu uy-
gulamalar “Weblog” olarak isimlendirilmiştir. Bu teknik biraz daha yaygınlaştığında ise,
“blog” olarak kısaltılmıştır. Türkçe ‘ye de “ağ günlüğü veya web günlüğü” olarak çevrilmiş-
tir. Ancak, bu çeviri yerine Türkçe ‘de “blog” olarak kullanılmaya devam etmektedir. “Web
Log” terimi ilk kez, internet yazarı olan John Barger tarafından 1997 yılında kullanılmış,
“blog” kısaltması ise birkaç yüz bloğun olduğu 1999 yılında ortaya çıkmıştır. Bloglarla
ilgili terimler 2003 yılında “Oxford English Dictionary” içinde yerini almıştır (Özata ve
Öztaşkın, 2005).
Resim 4.1
Bir blog sayfasının
görünümü
En basit tanımıyla blog, kolay hazırlanabilir bir web sayfasıdır. Bedava veya pahalı
olmayan yazılımlar aracılığıyla herkesin birkaç dakika içinde, bir web sayfası üzerinde
günlük oluşturması olarak tanımlanabilir (Özata ve Öztaşkın, 2005). Bir blog oluşturmak
için doğrudan barındırma hizmeti veren Blogger.com, Wordpress.com ya da Blogcu.com
gibi hizmet sağlayıcılara başvurulabileceği gibi, kullanıcılar WordPress, Blogger, Movab-
leType ya da LiveJournal gibi sitelerin sundukları yazılımları kullanarak bloglarını kendi
sunucuları üzerinde de barındırabilirler.
Bloglara yapılan her yeni girişe “gönderi – post” adı verilmektedir. Bu gönderiler ya-
zarın görüş ve düşüncelerini ya da hislerini yansıtan yazılardan, fotoğraflardan ya da vi-
deolardan oluşabilmektedir. Bloglar, genel olarak en yeni gönderinin en üstte yer aldığı
tersten bir kronolojik sıraya sahiptir. Her yeni gönderi geldiğinde diğer gönderiler aşağıya
doğru kaymakta ve sayfanın en üstünde son gönderi gözükmektedir. Bloglar genellikle
belirli bir konu üzerine olmakla birlikte kimileri de sadece yazarların tuttuğu günlük-
lerden ibaret olmaktadır. Blogların içeriği diğer bloglara, haber hikayelerine, fotoğrafla-
ra, resimlere, yorumlara, video ve ses kayıtlarına verilen pek çok bağlantıdan (linkten)
oluşmaktadır. Bloglar çok sık güncellenmektedir. Günlük veya günde birkaç kez gönderi
yapılması tercih edilmektedir. Blogların en önemli özelliklerinden birisi de okuyucuların
yapacakları yorumlar aracılığıyla yazara ulaşma ve onunla iletişim kurabilme şanslarıdır.
Her gönderinin kalıcı bir web adresinin (perma link) olması da blogların ayırt edici özel-
liklerinden bir diğeridir.Bloglar ilk etapta yazılardan oluşmasına karşın günümüzde çok
çeşitte içerik paylaşımı yapılabilen farklı türde bloglar bulunmaktadır. Örneğin, sanatın
paylaşıldığı artbloglar, fotoğraf ve grafik paylaşımı yapılan fotobloglar, skeçlerden oluşan
sketchbloglar ya da müzik ve podcastlerden oluşan sesli bloglar (audiobloglar) bunların
en bilinen örnekleridir.
Bloglar kişisel ya da kurumsal olabilmektedir. Kurumsal bloglar, firmaların çalışanla-
rıyla iletişim kurmaları ya da kamuoyu tarafından izlenilmesi amacıyla yaratılabilmekte-
dir (Akar, 2010). Kurumsal bloglar temel olarak firmaların satış, pazarlama, halkla ilişkiler
ve müşterileriyle ilişkilerini geliştirmek amaçlarını taşımaktadır. Aşağıda Tablo 4.3’de ku-
rumsal blogların türleri yer almaktadır.
Blog Türü Açıklama Tablo 4.3

Kurumsal blog türleri
Yönetici Blogları Bu bloglarda yöneticiler ya da şirket CEO’ları şirketin karşı karşı-
ya olduğu konular üzerine kendi bakış açılarını paylaşırlar. Kaynak: Akar, E.
Şirket Blogları Şirketin içinde olup bitenler hakkında işletme lehine yazılar (2010). Sosyal Medya
Pazarlaması: Sosyal
yazılan, şirketi temsil eden bloglardır. Web’de Pazarlama
Ürün blogları Firmalar ürün bloglarında ürünleriyle ilgili gelişmeleri ve yeni- Stratejileri. Efil
Yayınevi, Ankara.
likleri paylaşmaktadır. Ayrıca, favori markalar hayranları ile bu
bloglar aracılığıyla iletişim kurabilmektedir.
Müşteri Hizmeti Blogları Müşterilerin yaşadıkları sorunların çözümü için başvurabile-
cekleri bloglardır.
Savunma Blogları Bazı durumlarda işletmeler yaşadıkları sorunların ya da
krizlerin çözümü sürecinde gelişmeleri duyurmak, savunma-
larını oluşturan kanıtları göstermek ve kamuoyuna konuyla
ilgili güncel bilgileri iletmek amacıyla savunma bloglarından
yararlanabilmektedir.
Çalışan Blogları İşletme çalışanlarının işletmeleri ve ürünleriyle ilgili yazdıkları
bloglardır.
Bunun dışında da bloglar farklı kategoriler altında sınıflandırılabilmektedir. Qlogs

(Question Blogs), soru blogları olarak bilinmektedir ve okuyucular yorumlar, e-posta ya
da sayfadaki iletişim formları üzerinden yazara sorular iletmekte ve blog yazarı da bu so-
ruları cevaplamaktadır. Video içeriği paylaşan bloglar “vlog”, sadece diğer sitelere bağlan-
tılar veren bloglar “linklog”, daha kısa gönderiler ve zengin medya karışımı sunan bloglar
“tumblog” ve yasal konu ve bilgiler sunan bloglar ise “blawg” olarak adlandırılmaktadır.
Bir de spam bloglar olarak adlandırılan “sploglar” bulunmaktadır. Tüm bu blogların oluş-
turduğu dünya ise blogsfer olarak tanımlanmaktadır (Saflo, 2010).
Bu denli çok sayıda ve çeşitte blog beraberinde sadece bloglar içinde arama yapan say-
faların da ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Örneğin BlogCatalog gibi bazı sanal topluluk
sayfaları üyelerinin kendilerine uygun blogları bulabilmelerine yardımcı olmaktadır. Di-
ğer taraftan, Bloglines, BlogScope ve Technorati gibi siteler ise sadece bloglar içinde ara-
ma yapılmasını sağlayan sayfalardır. Google (Google blogs) ve Yahoo (MyBlogLog) gibi
temel arama motorları da kendi içlerinde sadece bloglar kapsamında arama yapılmasını
sağlayan fonksiyonlar sunmaktadır. Bunlar arasından Technorati diğer sayfalardan fark-
lılaşmaktadır. Technorati, blogların diğer sayfalardan aldıkları bağlantı ve Alexa kullanıcı
sayısına dayanarak her bir bloğa bir derece vermektedir. Blogların popülaritesi Technorati
tarafından verilen bu dereceden önemli ölçüde etkilenmektedir.
Bloglar başka hangi şekilde sınıflandırıabilir?

2
Mikrobloglar
Mikroblogların gelişimi de bloglara dayanmaktadır. Bazı yazarlar, bloglarına yazdıkları
uzun ve detaylı yazılar yerine daha kısa ve öz yazılar yazmaya başladıklarında mikroblog-
lar ortaya çıkmıştır. Mikrobloglar, geleneksel bloglara göre çok daha hızlı ve kolay gönderi
yayınlama imkanı sağlamaktadır (Borges, 2009). Bir blog yazarı sayfasını birkaç günde bir
güncellerken, mikrobloglar gün içinde bile defalarca güncellenebilmektedir. Mikroblogla-
rın takibi de bloglara göre çok daha kolay olmaktadır. Bu sayede mikrobloglar insanların
bilgiyi ve günlük faaliyetlerini iletmek için kullandıkları popüler platformlar haline gel-
miştir. Ayrıca, blog yazmaktan çok daha az emek isteyen mikrobloglar çoğu zaman blog
yazarlarının kendi sayfalarını desteklemek için kullandıkları bir platform halini de alabil-
mektedir. Yazarlar kendi web sitelerinde ya da bloglarında paylaştıkları bir konuya dikkat
çekebilmek için mikroblogları kullanmaktadır.
Resim 4.2
Twitter sitesinden
örnek bir profil.
Mikroblog hizmeti veren en bilindik sayfalardan birisi Twitter olmuştur. Twitter, 140
ya da daha az karakter içeren, anlık kısa mesaj alma ve gönderme imkanı sağlayan bir
mikrobloglama ve sosyal paylaşım sitesidir. Bu mesajlar kullanıcının seçimine göre Twit-
ter sayfası üzerinden ya da kişinin kendi web sitesinde, bir uygulama üzerinde (Facebo-
ok gibi), cep telefonu mesajı ya da e-posta olarak yayınlanabilmektedir. Mesajlar Twitter
üzerinden sizi takip eden diğer kullanıcılara da ulaştırılmaktadır. Twitter üzerinden birini
takip etmeye başlamak ya da takip etmekten vazgeçmek oldukça kolay bir işlemdir. Böy-
lelikle, takip edilen kişinin mesajlarından rahatsız olduğu anda kullanıcının o kişiyi takip
etmeyi bırakması mümkün olmaktadır.
Twitter’ın bu denli rağbet görmesinin sebeplerinin başında, mikroblogların özellikle de
Twitter’ın takibinin geleneksel bloglara göre çok daha kolay olması gelmektedir. Kullanıcı-
lar onlarca hatta yüzlerce kişiyi aynı anda takip edebilmektedir. Bu da Twitter üzerinden
paylaşılan kısa mesajların daha fazla okunur ve takip edilir olmasını sağlamaktadır. Yanı
sıra, Twitter üzerinden paylaşımda bulunmak, paylaşımları takip etmek ya da yorumda
bulunmak çoğu kişi için başlı başına bir eğlence kaynağı haline de gelmiş durumdadır.
Twitter mikroblog hizmeti veren tek site konumunda değildir. Twitter dışında en çok
bilinen mikroblog sayfalarının başında Tumblr, Cif2.net, Plurk ve Jaiku gibi sayfalar gel-
mektedir. Diğer taraftan, Facebook, MySpace, LinkedIn, Google Buzz, Google+ ve XING
gibi sosyal ağ siteleri de, “durum güncellemeleri” başlığı altında mikroblog hizmeti sun-
maktadır. Bunlar içinden Tumblr mikroblog platformları içinde son dönemde oldukça
fazla rağbet görmeye başlamış olan örneklerden birisidir. Bu sayfa, yazarların bilgisayar-
larından, telefonlarından, e-postalarından metin, fotoğraf, alıntı, bağlantı, müzik ve video
paylaşmalarını sağlayan bir mikroblog platformudur. Burada yer alan bloglar “tumblog”
olarak isimlendirilmekte ve yayınlanan içerikler blog gönderilerine göre oldukça kısa ve
öz yapıdadır. Kullanıcılar kendi bloglarını kamuya açık ya da kendilerine özel yayınlaya-
bilecekleri gibi, diğer blogların takipçisi de olabilmektedirler.
Multimedya Blogları ve Podcastler

Multimedya alanındaki gelişmeler beraberinde bloglar açısından da yeni hizmetlerin or-
taya çıkmasına sebep olmuştur. Bunlar yukarıda da kısmen sözü edilen video blogları
(vbloglar), fotoğraf blogları, mobil bloglar ve sesli bloglar (genellikle podcast olarak da
adlandırılmaktadır) olarak örneklendirilebilir. Bu bloglar da belirli konular çerçevesinde
olabildiği gibi, kişilerin gündelik yaşamlarını ya da deneyimlerini yansıtabilmektedir. Bu
bloglara da okuyucular metin olarak yorum yapabilmektedir.
Sahip olduğu teknoloji ve kullanım yaygınlığı açısından podcastler bu grup içinde
ayrıca öne çıkmaktadır. Podcast terimi ilk olarak The Gurdian gazetesinde 2004 yılında
yayınlanan bir makalede kullanılmıştır. Podcastler ilk etapta bir Ipod uygulaması olarak
ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla da terim, Ipod’un “Pod” kısmı ile İngilizce yayın anlamına
gelen broadcast kelimesinin “cast” kısımlarının birleştirilmesi sonucu ortaya çıkmıştır.
Günümüzde podcastler tüm kişisel ses cihazlarından dinlenebilmektedir. Podcast, rad-
yo yayınları ya da benzer programların Internet’ten indirilebilir ve kişisel ses cihazların-
da dinlenebilir hale gelmesini sağlayan dijital kayıt olarak tanımlanmaktadır. Podcastler
ağırlıklı olarak ses dosyaları olmakla birlikte video versiyonları da bulunmaktadır (Saflo,
2010).
Podcastlerin ortaya çıkması ve bu denli yoğun kullanımı, blogların takibini kolaylaş-
tırmak için geliştirilen RSS teknolojisi ile mümkün olmuştur. RSS bloglara yeni eklenen
içeriğin daha kolay takip edilmesini sağlayan bir teknolojidir. Blog okuyucuları RSS tek-
nolojisi ile takip ettikleri bloglara abone olabilmekte ve sayfaya yeni eklenen her içerik
doğrudan okuyucuya haber verilmekte ya da iletilmektedir. Blogları üzerinde metin dışın-
da ses dosyaları sunan yazarlar da RSS teknolojisi sayesinde, ürettikleri bu ses dosyalarını
doğrudan dinleyicilerine ulaştırmayı başarmışlardır. Dolayısıyla, dinleyiciler takip etmek
istedikleri programlara ya da sesli bloglara RSS teknolojisi ile üye olduklarında, her yeni
program doğrudan dinleyiciye ulaştırılmaktadır.
Internet’in ortaya çıkışından bu yana dijital ses kayıtları, o ya da bu formatta dolaşım-
da olmuştur. Ancak podcastler sayesinde kullanıcılar üye oldukları yayınları kişisel ses
cihazlarına aktararak bu kayıtları istedikleri yerde, istedikleri zamanda ve tekrar tekrar
dinleme şansına sahip olmuşlardır.
İÇERİK TOPLULUKLARI
İçerik topluluklarının en bilinenleri, kullanıcılarının fotoğraf ve video paylaştığı Flickr ve
Youtube gibi sitelerdir. Ancak, bu toplulukların paylaşımları fotoğraf ve video ile sınırlı kal-
mamaktadır. Çok farklı türde içeriğin paylaşılmasına olanak veren çok sayıda içerik toplulu-
ğu sitesi günümüzün en popüler sosyal medya türlerinden birisini oluşturmaktadır.
İçerik Topluluklarının Tanımı ve Özellikleri

İçerik topluluklarının temel amacı, kullanıcıların sahip oldukları içeriği birbirleriyle pay-
laşmalarını sağlamaktır. Bu siteler kullanıcılarına geleneksel anlamda arama motorlarında
içerik aramaya göre oldukça kullanışlı bir arama deneyimi sunmaktadırlar. Diğer kullanı-
cılar tarafından belirli kategoriler altında etiketlenmiş olan içerik sayesinde kullanıcılar,
içeriği hem daha kolay aramakta ve bulmakta, aynı zamanda içeriğin kapsamı konusunda
deha iyi fikir edinebilmektedir. Aynı zamanda, bu sitelerde içeriğin kalitesi ve ilginçliği de
diğer kullanıcılar tarafından değerlendirilmeye tabii tutulduğundan, neyin popüler oldu-

ğuna da yine bu sitelerin kullanıcısı olan kitleler karar vermektedir (Hansen, Shneider-
man ve Smith, 2010).
İçerik toplulukları metin (kullanıcıların sahip oldukları kitapları paylaştıkları Bo-
okCrossing sayfası gibi), fotoğraf (Flickr veya Pinterest gibi), video (YouTube gibi) ya da
power point sunumlar (Slideshare gibi) şeklinde farklı türde içeriğin paylaşımına olanak
vermelerine göre çeşitliliğe sahiptirler. İçerik topluluklarında kullanıcılar sosyal ağlarda
olduğu gibi bir profil sayfasına sahip değillerdir. Genellikle bu türden sitelere üye olurken
kullanıcının az miktarda bilgisi talep edilmektedir. Çoğu popüler sosyal ağ sitesi de benzer
şekilde içerik paylaşımına olanak vermesine karşın, içerik toplulukları içeriğe daha fazla
odaklı olmaları ile onlardan ayrışmaktadır.
Diğer taraftan, içerik toplulukları telif hakları konusunda sorun yaratabilmektedir.
Kullanıcılar, telif hakkı koruması olan içeriği de bu sitelerden paylaşabilmektedirler. Her
ne kadar sitelerin çoğu bu durumun önüne geçebilmek için sıkı kurallar uygulamaya çalış-
sa da gene de tam anlamıyla bir koruma sağlanması mümkün olamamaktadır.
İçerik Topluluklarının Türleri

İçerik toplulukları temel olarak paylaşılan içeriğe göre farklı türlere ayrılmaktadır (Han-
sen, Shneiderman ve Smith, 2010);
Video ve TV: Video kameraların günlük hayat içinde yoğun kullanılmasıyla birlikte
insanlar çektikleri videoları bu türden içerik sitelerine yüklemeye başlamışlardır. YouTube
ve Vimeo gibi siteler kullanıcılarının videolarını ücretsiz olarak yüklemelerine ve pay-
laşmalarına izin vermektedir. Sadece sıradan kullanıcılar değil, aynı zamanda kuruluşlar,
üniversiteler, markalar da bu sitelerde içerik paylaşmaktadır. Google Video, MetaCafe,
Hulu ve Netflix gibi sayfalar ise kullanıcılarının TV programlarını, filmleri ve video kliple-
rini izlemelerine olanak sağlamaktadır. Bu siteler sahip oldukları bazı özellikler nedeniyle
sosyal ağ sitelerine de benzemektedir. Örneğin, kullanıcılar izledikleri bir videoyu beğen-
diklerinde, yorum yazdıklarında ya da o kullanıcıyı takibe aldıklarında her iki kullanıcı
arasında bir bağlantı oluşabilmektedir.
Fotoğraf ve Sanat: Sosyal medya kişilerin fotoğrafları ve sanat ürünlerinin dijital kop-
yalarını kendi ağları içinde ya da daha geniş anlamda tüm web üzerinde paylaşmasına da
imkan sağlamaktadır. 1990’ların sonunda dijital fotoğraf makinelerinin yoğun kullanı-
mı fotoğraf paylaşımının popüler hale gelmesinde önemli bir dönüm noktası olmuştur.
Fotoğraf paylaşımı temelde insanlar için eğlence anlamına gelmektedir. Geçmiş anılarını
taşıyan bu fotoğrafları paylaşmak bir yandan o anıları canlandırırken, diğer taraftan dün-
yanın neresinde olurlarsa olsunlar arkadaşlara, aile fertlerine ya da yakınlarına bu anıları
aktarmanın yolunu sunmaktadır. Aynı zamanda, bu sistemler fotoğrafların belirli katego-
riler altında sınıflandırılması ve nereden istenirse erişilebilir olmasını da sağlamaktadır.
Bunlar içinde en bilineni Flickr isimli fotoğraf paylaşım sitesidir. Flickr kullanıcılarına
fotoğraflarını arkadaşları ile veya tüm web üzerinden paylaşabilmelerine ve fotoğraflarını
konu başlıklarına göre etiketleme imkanı sağlamaktadır. Diğer sosyal paylaşım sitelerinde
olduğu gibi Flickr da kullanıcılarına arkadaş listesi oluşturma imkanı vermektedir. Picasa,
SmugMug, PhotoBucket ve DeviantART gibi siteler de benzer şekilde kullanıcıların fotoğ-
raf ve görselleri paylaşımına izin veren sitelerdir.
Fotoğraf paylaşımına olanak veren ve son dönemde oldukça popüler hale gelen bir
diğer site de Pinterest‘tir. Bu site kullanıcılarının kendi yükledikleri, Internet üzerinde
buldukları ya da sistemdeki diğer kullanıcılar tarafından yüklenen fotoğrafları belirli kate-
goriler altında (bunlara pinboard adı verilmektedir) derlemelerine, saklamalarına ve pay-
laşmalarına olanak vermektedir. Diğer taraftan, stock.xchng ve iStockphoto gibi kullanıcı-
ların belirli bir bedel ödeyerek fotoğraf satın alabilecekleri siteler de bulunmaktadır. Aynı
zamanda, Facebook gibi sosyal ağ siteleri de kullanıcılarının fotoğraf paylaşımına olanak
vermektedir. Bu fotoğraf paylaşımları farklı türden ağların oluşmasına sebep olmaktadır.
Kimi durumlarda paylaşılan bir fotoğraftaki kişiler bir grubu oluştururken, kimi durum-
larda da bir kişinin yayınladığı fotoğrafları ya da sanat ürünlerini takip edenler bir grup
oluşturmaktadır.
Resim 4.3
Pinterest sitesinden bir
görüntü
Kaynak: Pinterest
sitesinden bir görüntü
Müzik: last.Fm, imeem ve Sonic Garden gibi siteler ise müzik üzerine kurulmuşlar-
dır. Bu siteler de video ve fotoğraf paylaşımı siteleri ile benzer özellikler taşımaktadır.
Bu sitelerde de başkalarıyla arkadaş olunabilmekte, yorum bırakılabilmekte ve belirli eti-
ketlere göre sunulan içerik içinde arama yapılabilmektedir. Bu sitelerin sunduğu farklı
özelliklerden birisi, kullanıcının mevcut durumda beğendiği şarkılardan yola çıkarak, ona
beğenebileceği şarkıları önermesidir. Farklı alanlarda sıkça gördüğümüz bu uygulama sa-
yesinde, kullanıcılar hoşlarına gidebilecek ve daha önceden bilmedikleri çok sayda müzik
parçasını bulma şansına sahip olmaktadırlar.
Sosyal imleme: Çoğu kişi web üzerinde dolaşırken bulduğu ilginç sayfaları ya da daha
sonra işine yarayabileceğini düşündüğü içeriği saklama ihtiyacı duymaktadır. Bu içerik
sadece kullanıcısına değil, paylaşılırsa çok sayıda insana da faydalı olabilecektir. İnsanla-
rın bu ihtiyaçlarından yola çıkarak, yer imlerini (web sitelerinin adreslerini) kaydetmeyi
ve paylaşmayı sağlayan çok sayıda site ortaya çıkmıştır. Bu sitemde, içeriğin kendisi de-
ğil, içeriğe ulaşmayı sağlayan adresler referans olarak kaydedilmekte ve paylaşılmakta-
dır. Sosyal imleme olarak adlandırılan bu uygulama, kullanıcılarının Internet üzerindeki
kaynakları düzenlemelerine, arşivlemelerine ve gerektiğinde geri bulmalarına yardımcı
olmaktadır. Etiketleme bu tür sitelerin en önemli fonksiyonlarından birisini oluştur-
maktadır. Kullanıcılar kaydettikleri içeriği, bu içeriği ifade eden kavramlarla fişlemekte
ya da etiketlemektedirler. Böylelikle, içeriğin aranması ve bulunmasının kolaylaşmasının
yanında, diğer kullanıcılar bu içeriğin kapsamını daha kolay anlayabilmektedirler. Ör-
neğin, deli.cio.us, digg, reddit ve stumbledupon gibi siteler kullanıcıların web üzerinde
bulduğu ilginç içeriği kaydetmelerine, etiketlemelerine ve diğer insanlarla paylaşmalarına
yardımcı olmaktadır. Bu siteler aynı zamanda kullanıcıların diğer kullanıcılar tarafından
kaydedilmiş ve paylaşılmış yer imlerini taramasına da olanak vermektedir. Özetlemek ge-
rekirse, bu siteler kullanıcıların çok sayıda yer imini derlemesine, bu içeriğe istedikleri
anda istedikleri yerden ulaşmasına ve benzer ilgi alanlarına sahip olan kişilerin bir ağ
kurmasına olanak veren paylaşım sitelerdir. Benzer şekilde, kitaplar ve dergi makaleleri
gibi web dışı içeriğin paylaşımı için de Goodreads, libraryThing, citeulike ve connote gibi
siteler bulunmaktadır.
İçerik topluluklarının çoğu aynı zamanda sosyal ağ sitelerinin özelliklerini de taşımaktadır.

Bu nedenle bazı sosyal medya platformları hem içerik topluluğu hem de sosyal ağ sitesi ola-
rak değerlendirilebilmektedir.
SANAL DÜNYALAR
Sanal dünyalar kullanıcıların çevrimiçi olarak üç boyutlu modellenmiş bir dünyada, kişi-
sel avatarları ile temsil edildikleri ve gerçek dünyada olduğu gibi diğer insanlarla iletişime
girdikleri platformlardır. Sanal dünyalar bilgisayarlar aracılığıyla kurgulanmış ortamlar-
dır. Bu ortamlarda kullanıcılar birbirlerini “avatar”ları üzerinden görebilmektedirler. Ava-
tarlar, kullanıcıların ya da bu kullanıcıların sanal dünyada canlandırdıkları karakterlerin
grafik gösterimleridir. Diğer sosyal medya türlerinde ağırıklı olarak iki boyutlu olarak
karşımıza çıkan avatarlar, sanal dünyalarda üç boyutlu bir hal almaktadır. Genel olarak
sanal dünyalar çok sayıda kullanıcının katılımına açık olmaktadır.
Sanal dünyalar çok çeşitli ilişki ağlarının kurulmasına olanak vermektedir. Oldukça
basit oyunlar bile arkadaş gruplarının ya da takımların kurulmasına izin vermektedir.
Oyun sistemlerinde oyuncuların takımlara, kabilelere, birliklere ya da kulüplere dahil ol-
ması, oyuncuların bir takım üyelik ağları geliştirmesine olanak sağlamaktadır.
Sanal dünyalar kendi içinde bazı özelliklerine göre farklılıklar göstermekle birlikte,
bazı ortak özellikleri de paylaşmaktadırlar. Bunları şu şekilde sınıflandırabiliriz (Akar,
2010);
· Paylaşılan alan: Katılımcılar aynı ortak alana aynı zamanda katılabilirler.
· Yakınlık: Etkileşimler gerçek zamanda gerçekleşmektedir.
· Üç boyutlu görsel ortam: Sanal dünyaların çoğu üç boyutludur ve gerçek yaşam
görüntülerine sahiptir. Topografya, mimari yapı ve yerçekimi bu dünyaların ger-
çek yaşam alanlarına benzemesini sağlamaktadır.
· Kişiselleştirme: Kullanıcılar bu dünyalarda sunulan nesneleri değiştirebilir, geliş-
tirebilir ya da kendilerine göre kişiselleştirebilirler.
· Süreklilik: Bu dünyalardaki yaşam, kullanıcılarının oturum açmasından bağım-
sız olarak devam etmektedir.
· Topluluk ve sosyalleşme: Sanal dünyalar içinde sosyal grupların (takımlar, ku-
lüpler, dernekler, komiteler, ev arkadaşlıkları, komşuluklar gibi) kurulmasına
imkan verilmektedir.
Sanal dünyaların temel olarak iki farklı türü bulunmaktadır; sanal oyun dünyaları (çok
oyunculu çevrimiçi rol yapma oyunları) ve sanal gerçeklik dünyaları (çok oyunculu çev-
rimiçi gerçek yaşam oyunları).
Sanal Oyun Dünyaları

Sanal oyun dünyaları ya da diğer adıyla çok oyunculu çevrimiçi rol yapma oyunları, çok
sayıda oyuncunun sanal bir oyun dünyası içinde etkileşime girmelerini ifade etmektedir
(Hansen, Shneiderman ve Smith, 2010). Bu oyunlar çok sayıda oyuncunun (yüzlerce hat-
ta binlerce oyuncu oyunu aynı anda oynayabilir) katılımına açıktır ve oyundaki dünya,
oyuncuların varlığından bağımsız olarak devam etmektedir. Oyuncu oyundan ayrılmış
olsa da oyun diğer oyuncular için devam etmektedir. Oyunlar içinde ortaçağ ve eski dünya
unsurları, sihir ve büyü, bilim kurgu ve suç gibi farklı temalardan yola çıkılarak fantezi
dünyalar oluşturulmaktadır. Oluşturulan bu fantezi dünya içinde oyuncular, bazı karak-
terleri canlandırmakta ve bu karakterin davranışlarına yön vermektedirler. Bu karakter
oyunun temasına göre bir şövalye, bir rahip, bir savaşçı ya da bir eski dünya vatandaşı
olabilmektedir. Oyuncuların en temel amaçlarından birisi, sahip oldukları karakteri geliş-
tirmektir. Bu amaçla canlandırdıkları karakterin yaptığı işi daha iyi yapabilmesi için çaba
harcarlar. Canlandırılan karaktere göre bu çabalar bir canavarla ya da ejderhayla savaşmak
olabileceği gibi kimi zaman da sahip olunanların (paranın, zenginliğin ya da savaş araçla-
rının) arttırılması olabilmektedir. Bu sanal oyunlar oyuncular arası iletişim için birtakım
ortamlar da sunmaktadır. Çoğu oyun kurulacak birlik ya da kabilelere destek vermektedir.
Bazı durumlarda, oyunda başarılı olabilmek belirli gruplarla işbirliği yapmayı gerektir-
mektedir. Ayrıca, oyuncular o oyunlarla bağlantılı forum ve benzeri sayfalar aracılığıyla
da bağlantı kurabilmektedirler.
Son yıllarda X-Box ve Play Station gibi oyun konsolları üzerinden de bu tür oyunların
çevrimiçi oynanması sayesinde sanal oyun dünyaları daha fazla rağbet görür olmuşlardır.
World of Warcraft, dünya genelinde 12 milyon oyuncusu ile, sanal oyun dünyalarının en
bilinenlerinden bir tanesidir. Oyun, üç boyutlu bir oyundur. Azeroth adlı bir gezegende
geçmektedir. Oyun bünyesinde birbirine düşman olan iki birlik bulunmaktadır: Alliance
(İttifak) ve Horde (Güruh). Yeni bir karakter oluştururken kullanıcıdan bir birliği seçmesi
istenmektedir. Oyuncu bu iki birlikten dilediğinin altındaki bir ırkı seçer (örneğin Alli-
ance için Dwarf ırkı ya da Horde için Troll ırkı). Her bir ırk altında avcı (hunter), rahip
(priest) ya da savaşçı (warrior) gibi sınıflar bulunmaktadır. Oyuncular seçtikleri birlikteki
diğer oyuncularla konuşabilir, posta alışverişi yapabilir, grup görevleri yapabilir ve lonca
(guild) oluşturabilirler. Karşı birlik oyuncuları ise birbirleriyle yalnızca özel komutlarda
iletişime geçebilir ve özel bölgelerden ticaret yapabilirler. Oyuncular karakterlerini görev
tamamlayarak ya da çeşitli aktivitelerle geliştirirler ve belli miktarda deneyim kazanırlar.
Deneyim puanları ise karakterin seviyesinin artmasına yol açar.
Resim 4.4
World of Warcraft
oyunundaki
karakterlerden
örnekler.
Kaynak: www.
hdwallpapers.eu/wp-
html/wallpapers-wow-
world-of-warcraft-
special-1920x1200.
htm (28.04.2012)
http://tr.wikipedia.org/wiki/World_of_Warcraft
Sanal Gerçeklik Dünyaları

İkinci grubu, kullanıcılarının gerçek yaşamlarındakine benzer bir deneyimi sanal ger-
çeklik içinde yaşamalarına olanak veren, davranışlarını daha özgürce belirleyebildikleri
sanal gerçeklik dünyaları oluşturmaktadır (Hansen, Shneiderman ve Smith, 2010). Sanal
gerçeklik dünyaları içinde de kullanıcılar bir avatar aracılığıyla görüntülenmekte ve üç
boyutlu bir dünya içinde hareket etmektedir. Ancak, bu dünya içinde, sanal oyun dün-
yalarının aksine, çok fazla kural bulunmamaktadır. Bu durum, oyunculara çok geniş bir
çeşitlilikte benlik sunumu imkanı sağlamaktadır. Oyuncular bu dünya içinde belirli sınır-
lamalar olmaksızın istedikleri karaktere sahip olabilmektedirler. Bu karakterin devamı ya
da geliştirilmesi de sanal oyun dünyalarındaki gibi belirli kurallara bağlı değildir. Dola-
yısıyla, oyuncular bu dünya içinde kim olmak istiyorlarsa o karaktere bürünebilmekte ve
avatarlarının karakterlerini serbestçe yönetebilmektedirler.
Sanal gerçeklik dünyaları geleneksel iletişim araçlarının yanında oyuncuların avatar-
larının vücutları aracılığıyla da iletişim kurmalarına olanak vermektedir. Metin tabanlı
anında mesajlaşmada olduğu gibi bu ortamda da iletişim eş zamanlı gerçekleşmektedir.
Sanal gerçeklik dünyalarında oyuncular birbirleriyle eş zamanlı olarak metin bazlı iletişim
kurabildikleri gibi, avatarlarının vücut diliyle (yüz ifadeleri, duruşları vs.) ya da araların-
daki özel video konferanslarla da iletişim kurabilmektedirler. Bu iletişimlerin gerçekleşe-
bilmesi için tüm tarafların oyunun içinde olması gerekmektedir.
Resim 4.5
Second Life
oyunundan
görüntüler.
Kaynak: www.
secondlife.com
Bu oyunların en bilinenleri arasında Second life ve The Sims gelmektedir. Çocuklar

ve gençlere yönelik olarak da club Penguin, Webkinz ve habbo gibi oyunlar bulunmak-
tadır. Second Life 1 milyona yakın kullanıcısı ile bu tür dünyalar arasında en çok rağbet
gören oyundur. Second Life, Linden Research firması tarafından 2003 yılında hizmete
sokulmuş, Internet tabanlı bir sanal dünyadır. Oyun, kullanıcılarına ikinci bir hayatı vaat
etmektedir. Oluşturulan bu yapay dünyada oyuncuların yapacakları yalnızca hayal güçleri
ile sınırlıdır. Second Life’ta kişi kendine bir avatar yaratarak oyuna başlar. Oluşturacağı
avatarın her türlü özelliğine kendisi karar verebilmektedir. Örneğin istediği saç rengi, boy,
kilo, meslek gibi her şey kullanıcının isteğine bağlı olarak ayarlanabilmektedir. Kişi tıpkı
gerçek hayatta olduğu gibi oyun içerisinde de arkadaşlar edinebilmekte ve çevrimiçi Chat
sayesinde sosyal bir ortama sahip olabilmektedir. Aynı zamanda gayrimenkul almaktan,
tasarım yapmaya, üniversite eğitimine kadar her türlü kurgu Second Life ortamında ger-
çekleştirilmiştir. Oyunun bir diğer avantajı ise avatarlar sayesinde sanal dünyada para ka-
zanılabilmesidir. Kendi içinde kendi ekonomisini yaratan Second Life içinde para birimi
olarak Linden Doları (L$) kullanılmaktadır. Linden doları olarak kazanılan paralar daha
sonra buradaki döviz ofisinden Amerikan dolarına çevrilip, oyuncunun gerçek dünyadaki
hesabına aktarılabilmektedir.
http://tr.wikipedia.org/wiki/Second_Life
İŞBİRLİĞİNE DAYALI YAZARLIK

Bilgisayarlar ile birlikte, bir dokümanın (belgenin) oluşturulması ve düzenlenmesinde
daktiloların kullanıldığı döneme göre önemli bir gelişme yaşanmıştır. Benzeri bir geliş-
me sosyal medya araçları sayesinde, dokümanların birden çok sayıda kullanıcı tarafından
oluşturulması ve düzenlenmesi sürecinde de yaşanmıştır. Sosyal medyanın bu yeni araç-
ları çok sayıda son kullanıcının (küçük gruplardan yüzlerce hatta binlerce yazara kadar)
dokümanları ortaklaşa biçimde oluşturmasını ve düzenlemesini mümkün kılmıştır. Bu
tür işbirliğine dayalı yazarlığın temelde iki türü bulunmaktadır (Emigh ve Herring, 2005);
Bunlardan ilki, çok sayıda yazarın bir web sitesindeki içeriği ortaklaşa oluşturdukları ya
da düzenledikleri wikilerdir. İkincisi ise, sosyal medya aracılığıyla dokümanların ortakla-
şa kullanımı ve oluşturulmasını ifade eden doküman paylaşımı uygulamalarıdır.
Wikiler
Wiki, 1995 yılında Ward Cunningham tarafından geliştirilen ve kullanıcılarının web si-
tesi üzerindeki içeriği serbestçe oluşturmasına ya da düzeltmesine izin veren grup ileti-
şim mekanizmalarıdır. Wikiler ansiklopedi oluşumu dışında kurumsal intranetler, bilgi
yönetim sistemleri ve not alma amaçlı olarak da kullanılmaktadır. Wikilerin iki önemli
ayırt edici özelliği bulunmaktadır (Emigh ve Herring, 2005); ortak yazarlık ve versiyon
kontrolü. Wikiler içinde, tüm kullanıcılar potansiyel birer yazar ya da editör konumunda-
dır. İçerik üzerinde değişiklik yapmak isteyen bir kullanıcı, o metin üzerine tıkladığında
açılan sayfa içinde istediği ekleme ve düzeltmeleri yapıp değişiklikleri kaydettiğinde, ge-
rekli düzenlemeler web sitesinin arka planında otomatik olarak gerçekleşmektedir. Kimi
wikiler tüm kullanıcılarının sayfalarında değişiklik yapmasına izin verirken, kimileri ise
sadece izin verdikleri sınırlı sayıda kullanıcının metinler üzerinde değişiklik yapmasına
izin vermektedir. Hatalı bilgilerin girilmesi ya da mevcut bilgilerin bir yazar tarafından
silinmesi gibi sorunların önüne geçmek için, yapılan her değişiklik ve değişikliği kimin
yaptığı kaydı tutulmaktadır. Diğer yazarların yapılan değişiklikleri izleyebilmesi için, bu
değişiklikler ayrı bir sayfada listelenmektedir. Aşağıda, Resim 4.2’de Wikipedia’nın de-
ğişiklikler sayfası yer almaktadır. Böylelikle, kullanıcılardan birisi yapılan değişikliklerin
hatalı olduğunu veya yanlış bilgi içerdiğini düşünürse, ilgili kaydın bir önceki versiyonunu
devreye sokarak sorunu çözümlemektedir. Bu kullanıcının yaptığı değişiklik de yine yapı-
lan değişiklikler listesinde gösterilmektedir.
Resim 4.6
Wikipedia’da yapılan
son değişiklikleri
gösteren sayfa
Kaynak: http://
upload.wikimedia.
org/wikipedia/tr/a/
af/Vikipedi_son-
degisiklikler.jpg
(Erişim tarihi:
28.04.2012)
Wikiler geleneksel olarak uzmanlar tarafından içeriğin oluşturulduğu ansiklopedi-

lerden iki açıdan farklılaşmaktadır. İlk olarak wikiler, içeriğin uzmanlarca derlendiği ve
düzenlendiği platformlara göre (örneğin ansiklopediler) göre çok daha demokratik or-
tamlar sunmaktadır. Internet erişimi olan her kullanıcı bu sayfalara katkı yapabilmektedir.
İkincisi, yazarların yazım becerileri ve bilgi düzeyleri birbirlerinden oldukça farklıdır. Bu
da ansiklopedilere göre wikilerde içeriğin kalitesinin belirli bir seviyede tutulmasını zor-
laştırmaktadır. Bu durum iyi yazarlık yanında kötü yazarlık kavramını da yaratmaktadır.
İstenmeyen ya da hatalı bilgilerin girişini yapan yazarlara her zaman rastlanabilmektedir.
Ancak, wikiler içindeki bilgilerin doğruluğu da yine sitelerin yazarları tarafından kont-
rol edilmektedir. Öyle ki yazarlar gün içinde hatalı girişleri belirleyebilmek için saatlerini
harcayabilmektedir. Bu sayede hatalı ya da yanlış bilgi çok kısa zamanda düzeltilmektedir.
Anonim yazarlık, ortaya çıkan içeriğin de anonim olmasına neden olduğundan, gelenek-
sel anlamda kötüye kullanımlar da daha az görülmektedir.
Türkiye’den wikilere örnek olarak verilebilecek hangi siteler vardır?

3
Wikipedia (Türkçede Vikipedi) wikilerin en bilinen örneğidir. Wikipedia, Larry San-
ger ve Jim Wales tarafından 2001 yılında, içeriği sadece uzmanlar tarafından oluşturula-
bilen (yazarların mutlaka doktora derecesine sahip olması gerekmektedir) Nupedia pro-
jesine alternatif olarak başlatılmıştır. Wikipedia, kullanıcıları tarafından ortaklaşa olarak
birçok dilde hazırlanan, özgür, bağımsız, ücretsiz, reklamsız, kâr amacı gütmeyen bir In-
ternet ansiklopedisidir. Wikipedia sözcüğü, wiki ve pedia (Türkçede viki ve pedi) kelime-
lerinin birleşiminden oluşmaktadır. Wiki Hawai dilinde hızlı ya da bilgi amaçlı anlamına
gelmektedir. Pedia ise, İngilizce ansiklopedi anlamına gelen encyclopedia kelimesinden
gelmektedir. Wikipedia’nın uzman elinden çıkmamış, binlerce kullanıcı tarafından oluş-
turulmuş içeriği medyada büyük ilgi görmüştür. Wikipedia günümüzde 285 farklı dilde
oluşturulmakta, 100.000’in üzerinde kullanıcı bu sayfalara katkı yapmakta ve içinde 21
milyon makale barındırmaktadır.
http://tr.wikipedia.org/wiki/Ana_Sayfa
Doküman Paylaşımı
Word dokümanların ortak paylaşımı ve yaratımı wikilerden çok daha öncesine dayan-
maktadır. Ancak günümüz sosyal medya araçları sayesinde her türden dosya web tabanlı
uygulamalar sayesinde çok sayıda kullanıcı arasında paylaşılabilmekte ve güncellenebil-
mektedir. Bu sayede kullanıcılar bir dokümanı birbirlerine gönderip daha sonra yapılan
değişiklikleri tek bir dosya üzerinde güncellemeye çalışmak yerine, bu uygulamalar üze-
rinde ortaklaşa bir dokümanı yaratabilmekte ve düzenleyebilmektedirler. Google Docs,
Windows liveSync veya DropBox bu işlevi yerine getiren uygulamalar arasındadır. Ör-
neğin Google Docs, farklı yerlerde bulunan kullanıcıların, aynı zamanda aynı doküman
(word doküman, sunu dosyası vs. gibi) üzerinde ortaklaşa çalışmasına izin vermektedir.
Kullanıcılar yapılan değişiklikleri eş zamanlı olarak görebilmektedir. Aynı anda bir dokü-
manı 50 kişi düzenleyebilmektedir.
Özet
Sosyal medya, temelleri Web 2.0’a dayanan, kullanıcılar tara- tadırlar. Diğer kullanıcılar tarafından belirli kategoriler altında
fından yaratılan içeriğin üretimine ve paylaşımına olanak ve- etiketlenmiş olan içerik sayesinde kullanıcılar, içeriği hem daha
ren, Internet tabanlı uygulamalardır. Bu genel tanım altında, kolay aramakta ve bulmakta, aynı zamanda içeriğin kapsamı
sosyal medya platformlarını beş kategori altında ele almak konusunda deha iyi fikir edinebilmektedir. İçerik toplulukla-
mümkün gözükmektedir: Sosyal ağ siteleri, bloglar, içerik rı metin (kullanıcıların sahip oldukları kitapları paylaş-tıkları
toplulukları, sanal dünyalar ve işbirliğine dayalı projeler. BookCrossing sayfası gibi), fotoğraf (Flickr veya Pinterest gibi),
Sosyal ağ siteleri kullanıcıların profillerini oluşturdukları, belirli video (YouTube gibi) ya da power point sunumlar (Slideshare
bir arkadaş listesi içinde bu profilleri paylaştıkları ve listelerinde gibi) şeklinde farklı türde içeriğin paylaşımına olanak verme-
yer alan arkadaşların faaliyetlerini takip ettikleri web tabanlı sis- lerine göre çeşitliliğe sahiptirler. İçerik paylaşımı kapsamında
telerdir. Sosyal ağ siteleri sayesinde insanlar geniş çevrelerinde yer alan bir diğer uygulama da sosyal imlemedir. Sosyal imleme
yer alan kişilerle iletişim kurmayı başarmaktadırlar. Kullanıcılar siteleri kullanıcıların yer imlerini (web sitelerinin adreslerini)
bu sitelere girişleri sırasında doldurdukları form ile profillerini kaydetmesini ve paylaşmasını sağlayan sitelerdir. bu uygulama,
oluşturmaktadırlar. Profillerini oluşturduktan sonra ise arkadaş kullanıcılarının Internet üzerindeki kaynakları düzenlemeleri-
listelerini yapılandırma süreci başlamaktadır. Sosyal ağ sitelerine, arşivlemelerine ve gerektiğinde geri bulmalarına yardımcı
nin çoğu, arkadaşlarla bağlantı kurmanın yanında içerik pay- olmaktadır.
laşımı ve mikroblogging gibi ek işlevlere de sahiptir. Sosyal ağ Sanal dünyalar kullanıcıların çevrimiçi olarak üç boyutlu mo-
siteleri üyelik koşullarına ve kullanıcı profillerine göre iki farklı dellenmiş bir dünyada, kişisel avatarları ile temsil edildikleri ve
şekilde sınıflandırılabilmektedir. gerçek dünyada olduğu gibi diğer insanlarla iletişime girdikleri
Bloglar, Web 2.0’ın ilk platformlarından birisidir. Blog, kolay platformlardır. Sanal dünyalar bilgisayarlar aracılığıyla kur-
hazırlanabilir bir web sayfasıdır. Bedava veya pahalı olmayan gulanmış ortamlardır. Bu ortam-larda kullanıcılar birbirlerini
yazılımlar aracılığıyla herkesin birkaç dakika içinde, bir web “avatar”ları üzerinden görebilmektedirler. Avatarlar, kullanı-
sayfası üzerinde günlük oluşturması olarak tanımlanabilir. cıların ya da bu kullanıcıların sanal dünyada canlandırdıkları
Bloglar kişisel ya da kurumsal olabilmektedir. Kurumsal blog- karakterlerin grafik gösterim-leridir. Sanal dünyaların temel
lar, firmaların çalışanlarıyla iletişim kurmaları ya da kamuoyu olarak iki farklı türü bulunmaktadır; sanal oyun dünyaları
tarafından izlenilmesi amacıyla yaratıla-bilmektedir. Bunun (çok oyunculu çevrimiçi rol yapma oyunları) ve sanal gerçeklik
dışında da bloglar farklı kategoriler altında sınıflandırılabil- dünyaları (çok oyunculu çevrimiçi gerçek yaşam oyunları). Bu
mektedir. Qlogs (Question Blogs), soru blogları olarak bilin- oyunlar çok sayıda oyuncunun (yüzlerce hatta binlerce oyun-
mektedir ve okuyucular yorumlar, e-posta ya da sayfadaki cu oyunu aynı anda oynayabilir) katılımına açıktır ve oyundaki
iletişim formları üzerinden yazara sorular iletmekte ve blog dünya, oyuncuların varlığından bağımsız olarak devam etmek-
yazarı da bu soruları cevaplamaktadır. Video içeriği paylaşan tedir. Sanal dünyalar çok çeşitli ilişki ağlarının kurulmasına ola-
bloglar “vlog”, sadece diğer sitelere bağlantılar veren bloglar nak vermektedir. Oldukça basit oyunlar bile arkadaş gruplarının
“linklog”, daha kısa gönderiler ve zengin medya karışımı sunan ya da takımların kurulmasına izin vermektedir.
bloglar “tumblog” ve yasal konu ve bilgiler sunan bloglar ise Sosyal medya içinde ortaya çıkan işbirliğine dayalı yazarlık
“blawg” olarak adlandırılmaktadır. Bir de spam bloglar olarak platformları ise, çok sayıda son kullanıcının (küçük grup-
adlandırılan “sploglar” bulunmaktadır. Tüm bu blogların oluş- lardan yüzlerce hatta binlerce yazara kadar) dokümanları
turduğu dünya ise blogsfer olarak tanımlanmaktadır. ortaklaşa şekilde oluşturmasını ve düzenlemesini mümkün
Bazı yazarlar, bloglarına yazdıkları uzun ve detaylı yazılar kılmıştır. Bu tür işbirliğine dayalı yazarlığın temelde iki türü
yerine daha kısa ve öz yazılar yazmaya başladıklarında mik- bulunmaktadır. Bunlardan ilki, çok sayıda yazarın bir web si-
robloglar ortaya çıkmıştır. Mikrobloglar, geleneksel bloglara tesindeki içeriği ortaklaşa oluşturdukları ya da düzenledikle-
göre çok daha hızlı ve kolay gönderi yayınlama imkanı sağ- ri wikilerdir. Wikiler, içeriğin uzmanlarca derlen-diği ve dü-
lamaktadır. Mikroblogların takibi de bloglara göre çok daha zenlendiği platformlara göre çok daha demokratik ortamlar
kolay olmaktadır. Bu sayede mikrobloglar insanların bilgiyi sunmaktadır. Internet erişimi olan her kullanıcı bu sayfalara
ve günlük faaliyetlerini iletmek için kullandıkları popüler katkı yapabilmektedir. Ancak, yazarların yazım becerileri ve
platformlar haline gelmiştir. bilgi düzeyleri birbirlerinden oldukça farklıdır. Bu da wiki-
İçerik topluluklarının temel amacı, kullanıcıların sahip olduk- lerde içeriğin kalitesinin belirli bir seviyede tutulmasını zor-
ları içeriği birbirleriyle paylaşmalarını sağlamaktır. Bu siteler laş-tırmaktadır. İkincisi ise, sosyal medya aracılığıyla dokü-
kullanıcılarına geleneksel anlamda arama motorlarında içerik manların ortaklaşa kullanımı ve oluşturul-masını ifade eden
aramaya göre oldukça kullanışlı bir arama deneyimi sunmak- doküman paylaşımı uygulamalarıdır.
1. Aşağıdakilerden hangisi sosyal ağ sitelerinin arasındaki 6. Aşağıdaki içerik topluluğu sitelerinden hangisi kullanı-
önemli farklılıkların başında yer almaktadır? cılarının Internet üzerinde bulduğu ilginç içeriği kaydetme-
a. Profillerin görüntülenmesi ve ulaşımı lerine, etiketlemelerine ve diğer insanlarla paylaşmalarına
b. Profil sayfası yardımcı olmaktadır?
c. Başvuru formu a. Flickr
d. Arkadaş listesi b. lastFM
e. Profil fotoğrafı c. YouTube
d. deli.cio.us
2. Aşağıdakilerden hangisi ilk kurulan sosyal ağ sitesidir? e. Google Video
a. Facebook
b. Twitter 7. Aşağıdakilerden hangisi sanal dünyaların ortak özellikle-
Sc. ix Degrees rinden birisi değildir?
d. Friendster a. Paylaşılan alan
e. Cyworld b. Yakınlık
c. Geçicilik
3. Aşağıdakilerden hangisi sosyal ağ sitelerinin türlerinden d. Üç boyutlu görsel ortam
birisidir? e. Kişiselleştirme
a. İçerik toplulukları
b. Davete dayalı ağ siteleri 8. Aşağıdakilerden hangisi sanal oyun dünyaları ile sanal
c. Doküman paylaşımı gerçeklik dünyaları arasındaki temel farklılıktır?
d. Sanal oyunlar a. Sanal gerçeklik dünyalarında oyuncular belirli sınırla-
e. Sosyal imleme malar olmaksızın istedikleri karaktere sahip olabilirler
b. Sanal gerçeklik dünyaları içinde fantezi dünyalar
4. Aşağıdakilerden hangisi blogların ayırt edici özellikle- yoktur
rinden birisidir? c. Sanal oyun dünyaları üç boyutludur
a. Hakkında bölümünün olması d. Sanal gerçeklik dünyaları içinde topluluklar kurulabilir
b. Her gönderinin kalıcı bir web adresinin (perma link) e. Sanal oyun dünyaları içinde oyuncular birbirleriyle
olması iletişime geçemezler
c. Fotoğraf ve video paylaşımına izin vermesi
d. Blog sahibine mesaj gönderilebilmesi 9. Aşağıdakilerden hangisi dokümanları ortaklaşa biçimde
e. Blogların çok sık güncellenmesi oluşturmasını ve düzenlemesini mümkün kılan sosyal med-
ya platformudur?
5. Aşağıdakilerden hangisi şirketin içinde olup bitenler a. Podcast
hakkında işletme lehine yazılar yazılan, şirketi temsil eden b. Sanal dünyalar
bloglardır? c. Sosyal imleme siteleri
a. Yönetici blogları d. Wikiler
b. Ürün blogları e. Profesyonel sosyal ağ siteleri
c. Müşteri hizmeti blogları
d. Çalışan blogları 10. Aşağıdakilerden hangisi kullanıcıların bloglara yeni ek-
e. Şirket blogları lenen içeriği daha kolay takip etmesini sağlayan bir tekno-
lojidir?
a. Podcast
b. Wiki
c. Linklog
d. Splog
e. RSS

1. a Yanıtınız yanlış ise “Sosyal Ağ Sitelerinin Tanımı ve Sıra Sizde 1
Özellikleri” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Son yıların en çok rağbet gören sosyal ağ siteleri arasında
2. c Yanıtınız yanlış ise “Sosyal Ağ Sitelerinin Gelişimi” Twitter ve Pinterest sayılabilir. Twitter mikroblogging fonksi-
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. yonu olan, Pinterest ise fotoğraf ve video paylaşımına imkan
3. b Yanıtınız yanlış ise “Sosyal Ağ Sitelerinin Sınıflandı- veren birer sosyal ağ sitesidir.
rılması” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
4. b Yanıtınız yanlış ise “Blogların Tanımı ve Özellikleri” Sıra Sizde 2
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Bloglar kişisel bloglar, temasal bloglar, topluluk blogları ve
5. e Yanıtınız yanlış ise “Blogların Tanımı ve Özellikleri” kurumsal bloglar olmak üzere de sınıflandırılabilmektedir.
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
6. d Yanıtınız yanlış ise “İçerik Topluluklarının Türleri” Sıra Sizde 3
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Wikilerin Türkiye’deki en bilinen örneği Ekşi Sözlük’tür.
7. c Yanıtınız yanlış ise “Sanal Dünyalar” başlıklı konuyu
yeniden gözden geçiriniz.
8. a Yanıtınız yanlış ise “Sanal Gerçeklik Dünyaları” baş-
lıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
9. d Yanıtınız yanlış ise “Wikiler” başlıklı konuyu yeni-
den gözden geçiriniz.
10. e Yanıtınız yanlış ise “Multimedya Blogları ve Pod-
castler” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
Akar, E. (2010). Sosyal Medya Pazarlaması: Sosyal Web’de Pa- www.hdwallpapers.eu/wp-html/wallpapers-wow-world-of-
zarlama Stratejileri. Efil Yayınevi, Ankara. warcraft-special-1920x1200.htm (28.04.2012)
Borges, B. (2009). Marketing 2.0: Bridging the Gap between http://www.marklund.no/the-launch-dates-of-major-social-
Seller and Buyer through Social Media Marketing, Whe- networking-sites/ (Erişim tarihi: 28.04.2012)
atmark. http:/ / e n.w i k ip e di a.org / w i k i / S o ci a l _ne t work i ng _
Boyd, D.M. ve Ellison, N. B. (2007). Social network sites: De- service#cite_note-98 (Erişim tarihi: 28.04.2012)
finition, history, and scholarship. Journal of Computer- http://www.socialbakers.com/facebook-statistics/turkey
Mediated Communication, 13, 1. (Erişim tarihi: 29.05.2012)
Emigh, W. ve Herring, S.C. (2005). “Collaborative Authoring http://upload.wikimedia.org/wikipedia/tr/a/af/Vikipedi_
on the Web:A Genre Analysis of Online Encyclopedi- son-degisiklikler.jpg (Erişim tarihi: 28.04.2012)
as”, Proceedings of the 38th Hawaii International Con- http://tr.wikipedia.org/wiki/Second_Life (Erişim tarihi:
ference on System Sciences. http://www.computer.org/ 28.04.2012)
comp/proceedings/hicss/2005/2268/04/22680099a.pdf http://tr.wikipedia.org/wiki/World_of_Warcraft (Erişim tari-
(25.04.2012) hi: 28.04.2012)
Hansen, D., Shneiderman, B. ve Smith, M.A. (2010). Analy-
zing Social Media Networks with NodeXL: Insights from
a Connected World. Morgan Kaufmann.
Kaplan, A.M. ve Haenlein, M. (2010). “Users of the world,
unite! The challenges and opportunities of Social Media”,
Business Horizons 53, s. 59—68.
O’Murchu, I., Breslin, J.G. ve Decker, S. (2004). Online Social
and Business Networking Communities. DERI Technical
Report. http://www.deri.ie/fileadmin/documents/DERI-
TR-2004-08-11.pdf (25.04.2012)
Özata F.Z. ve Öztaşkın A. (2005). «Pazarlama Dünyası
Blogsfer›i Keşfetti: Büyük Bir Değişimin İlk Adımları»,
Pİ Dergisi (Pazarlama ve İletişim Kültürü Dergisi); Cilt:4;
Sayı:13; Temmuz-Ağustos-Eylül; s.36.
Saflo, L. (2010). The Social Media Bible: Tactics, Tools and
Strategies for Business Success. İkinci Basım. John Wiley
& Sons, Inc.
Scott, D.M. (2010). The New Rules of Marketing and PR:
How to Use Social Media, Blogs, News Releases, Online
Video, & Viral Marketing to Reach Buyers Directly. John
Wiley & Sons, Inc.
5
Amaçlarımız
 Yeni medyada etkileşim olgusunu açıklayabilecek,
 Sosyal medyada etkileşimin boyutlarını ve işlevlerini açıklayabilecek,
 Sosyal medyada topluluk kavramını açıklayabilecek ve örneklendirebilecek ve
etkilerini sıralayabilecek,
 Sosyal medyada topluluk ve etkileşimin demokrasinin gelişimine katkısını
açıklayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Etkileşim • Kamusal Alan
• Sanallık • Dijital Aktivizm
• Yayılım • Yurttaş Gazeteciliği
• Topluluk
İçindekiler
• GİRİŞ
• YENİ MEDYADA ETKİLEŞİM: TEMEL
KAVRAMLAR
• SOSYAL MEDYA VE DİJİTAL OYUN
ORTAMLARINDA ETKİLEŞİM
Dijital İletişim ve Yeni Medya Sosyal Medyada Etkileşim
ÖRNEKLERİ
• SOSYAL MEDYADA TOPLULUK
VE ETKİLEŞİMİN DEMOKRASİ
KÜLTÜRÜNÜN GELİŞİMİNE KATKISI
• YURTTAŞ GAZETECİLİĞİ OLGUSU
Sosyal Medyada Etkileşim
Sosyal Medyada Etkileşim
GİRİŞ
Günümüzde sosyal medya olarak bilinen Facebook, LinkedIn, gibi toplumsal paylaşım
ağları, Twitter gibi mikroblog uygulamaları, YouTube, Daily Motion, Vimeo gibi video
paylaşım ağları, Blogspot, Wordpress, Thumbler gibi blog siteleri gündelik yaşamımızda
sıklıkla kullandığımız yeni medya ortamlarıdır. Bu ortamlara hergün bir yenisi eklenmek-
te ve hızla popülerleşmektedirler. Söz konusu ortamların arayüzey dolayımlı bir iletişim
olanağı sağladığını biliyoruz. Arayüzey dolayımlı bu iletişim süreci ilk başlarda “bilgisayar
dolayımlı iletişim” gibi kavramlar ile tanımlanmaya çalışılmış olsa da, 2000’li yıllardan
itibaren kullanımı yaygınlaşan kavram “yeni medya” olmuştur (Binark, 2007:6). “Bugün
yeni medya dolayımlı iletişim denildiğinde cep telefonları, dijital oyunlar, İnternet orta-
mı, İnternet arayüzeyinde sunulan tüm yazılım hizmetleri, i-podlar, PDA’lar üzerinden
gerçekleşen iletişim etkinliği kastedilmektedir” (Binark, 2009: 60). Yeni medya üzerinden
gerçekleşen bu arayüzey dolayımlı iletişim süreci kısaca etkileşim olarak tanımlayabile-
ceğimiz özelliğin de ortaya çıkmasını sağlar. Etkileşim ise çoğu kez yeni iletişim ortam-
larına yönelik olarak olumsuz önyargıların gerek geleneksel medya metinlerinde gerekse
kamu politikalarının uygulayıcıları tarafından üretilmesine neden olan en önemli yeni
medya özelliklerinden birisidir. Üçüncü Bölümde bu önyargıların “ahlaki panik” kavramı
ile tartışılabileceği açıklanmıştı. Yeni medya ortamlarının özellikle çocukları ve gençleri
asosyalleştirdiği, yüzyüze iletişim pratiklerini zayıflattığı gibi iddialar geleneksel medya
metinlerinde çokça rastladığımız dolaşımdaki haber içeriklerindendir. Oysa Üçüncü Bö-
lümde açıklandığı üzere, ekran karşısında, arayüzeyde zaman zaman yapay zeka ile zaman
zaman da diğer bireylerle gerçekleşen karşılaşmalar esnasında (dijital oyun ortamında,
toplumsal paylaşım ağlarında, çeşitli görsel, video paylaşım sitelerinde) birey sınırlı fi-
ziksel etkinlikte bulunmakla beraber diğer birey ve topluluklarla yazılı ve görsel-işitsel
iletişim araçlarını kullanarak iletişim kurmakta ve birarada bulunabilmektedir. Tüm bu
etkileşim “hareketsiz toplumsallaşma” (Binark ve Bayraktutan-Sütcü, 2007: 161) olarak
adlandırılabilir. Bu bölümde arayüzey dolayımı ile bireyler arasında ve/veya gruplar ara-
sında gerçekleşen iletişim pratikleri ve ortaya çıkan etkileşim kavramlar ve örnekler üze-
rinden ele alınacaktır.
YENİ MEDYADA ETKİLEŞİM: TEMEL KAVRAMLAR

Yüzyüze iletişim sürecinde kişiler arasında etkileşim sözlü (örneğin dil) veya sözsüz ileti-
şim araçları (örneğin beden dili, jest ve mimikler vb.) ile kurulabilir. Kitle iletişim sürecinde
dolaşıma sokulan medya metinlerini kullananlar ile üretenler arasındaki etkileşim, diğer
bir deyişle geri bildirim olanağı, oldukça sınırlıdır, ancak gazetede yayınlanan bir habere
yönelik okur mektubu yazılması veya televizyonda izlenen bir programa telefon edilerek
canlı yayına katılmak gibi sınırlı geri bildirim olanakları vardır. Son zamanlarda geleneksel
medya kurumları da çalışanlarını özellikle sosyal medya hesabı kullanmaya teşvik etmekte
ve hem bireysel hem de örneğin televizyon programı adına sosyal medya ortamlarını kul-
lanmaya teşvik etmektedir. Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu (TRT) bünyesinde yayın
faaliyeti gösteren hem farklı tematik kanalların hem de çeşitli popüler programların sosyal
medya ortamlarında hesapları vardır. Birçok gazetecinin ve program yapımcısının televiz-
yonda canlı yayın sırasında Twitter hesaplarını duyurduğunu ve bu mikroblog aracılığı ile
izleyicinin kanı ve görüşleri hakkında nabız tutmaya çalıştığını görebiliriz.
Geri bildirim, sözlük anlamı ile bir göndericinin iletişimine alıcı tarafından gösterilen tepki
demektir. Bakınız: Mutlu, E. (2012) İletişim Sözlüğü, Ankara, Sofos.
Ünsal Oskay’ın İstanbul, Der Yayınları tarafından basılan İletişimin ABC’si (2001) isimli ki-
tabını yüzyüze ve kitle iletişim sürecinde geri bildirim olanakları için okuyabiliriz.
Yeni medya ortamlarında iletişim sürecinin iki aktörü -üreten ve kullananlar- arasında
etkileşim eşanlı (senkron) veya eşansız (asenkron) olmak üzere iki şekilde gerçekleşebil-
mektedir. Örneğin çevrimiçi bir haber sitesinde haber metnine ilişkin bir okur yorum
yazabilmekte, hatta başka okurlar da bu okur yorumu üzerine kendi yorumlarını üretebil-
mektedirler. Sosyal medya ortamında paylaşılan bir ileti, eşansız olarak dolaşıma sokula-
bilmekte ve dolaşıma sokulan bu iletiye ilişkin kullanıcılar çeşitli yorumlar yapabilmek-
tedir. O halde yeni medya ortamları geleneksel medya metinlerine göre kullanıcılarına
gerek kendi aralarında gerekse de üretenlerle etkileşime girme olanağını tanımaktadır.
Üstelik, yeni medya ortamları kullanıcılara bireyselleşmiş medya kullanım olanağı sağlar;
üstelik yeni medyanın “etkileşimsellik” özelliği, kullanıcının farklı metinlere veya imgelere
ulaşabilmesine ve bunları istediği takdirde değiştirebilmesine de olanak tanır. Etkileşim-
sellik özelliğinin önemini Leah Lievrouw ve Sonia Livingstone şu şekilde açıklamaktadır-
lar: “Etkileşimsellik, kullanıcıların bilgi kaynaklarına ulaşmada daha seçici olabilmesini
sağlaması ve diğer kişilerle etkileşime olanak tanıması bakımından yeni medya sistemleri-
nin en önemli özelliklerinden biridir. Etkileşimsellik özelliğiyle yeni medya, kullanıcılara
seçici bir biçimde içerik oluşturma, arama, paylaşma ve diğer bireyler ya da gruplarla et-
kileşime girme imkanını, geleneksel medyanın sağlayamayacağı ölçüde verir” (Lievrouw
ve Livingstone, 2007: 25’den akt. Çomu, 2012).
Tuğrul Çomu, yeni medya ortamında gerçekleşen etkileşimi aşağıdaki şekilde tanım-
lamaktadır: “Herhangi bir ağ uygulamasının kullanılmasında, farklı düzeylerde etkileşim-
sellik ortaya çıkabilmektedir. İnternet üzerinden bir sitenin sadece ziyaret edilmesinde
dahi, web adresinin yazılması, bir yerdeki bir sunucudan veri istenmesi anlamına gelmek-
tedir ki bu, kullanıcının ağ sistemiyle (yeni medya aracıyla) kurduğu etkileşim demektir.
Kullanıcının ulaştığı bu veri ile yeni etkileşimlere girmesi de çoğunlukla mümkündür.
Örneğin, kullanıcı erişim sağladığı web içeriğine yorum yazabilir ve bu yorum da artık
o içeriğin bir parçası haline gelebilir. Etkileşim, kullanıcı ile yazılım arasında gerçekle-
şebileceği gibi, yazılımsal olarak sağlanmış bir arayüz üzerindeki diğer kullanıcılarla da
gerçekleşebilir. Burada etkileşimin uzam boyutu, iki taraflı veya çok taraflı olarak ortaya
çıkmaktadır.” (Çomu, 2012).
Beth Coleman da, özellikle İnternet dolayımıyla bireylerin birbirleri ile etkileşime gir-
diklerine ve bu etkileşimin günlük yaşamın ayrılmaz bir parçası haline geldiğine dikkat
çekerek, “Bugün en önemli dönüşüm alanı insan-bilgisayar ilişkisi değil, insan-insan iliş-
5. Ünite - Sosyal Medyada Etkileşim 111
kisidir” (Coleman, 2012: 46) saptamasında bulunmaktadır. Arayüzeyde etkileşimin yüz-
yüze iletişimden veya kitle iletişim sürecine göre daha fazla geniş ve yaygın olmasının
nedeni de, yeni medyanın “yayılım” özelliği ile ilişkilidir. Ağ üzerinde bir ileti kullanıcı-
ların paylaşımları ile, bağlantılar (link) ve etiketler üzerinden dolaşıma girebilmekte ve
yayılmaktadır. Coleman’a göre, “Bir ağın en belirleyici özelliklerinden biri, hiyerarşik ol-
mak yerine yaygın dağılımlı olmasıdır. Bir ağ, hiyerarşik bir düzendekinin aksine düğüm
noktalarından her yöne doğru uzayabilir” (2012: 26). Örneğin Cumhurbaşkanı Abdullah
Gül’ün Twitter hesabının 1,5 milyona yakın takipçisi vardır ve bu Twitter hesabında pay-
laşılan iletiler 1,5 milyona yakın izleyiciler tarafından hızla paylaşılabilmektedir.
Resim 5.1
Cumhurbaşkanı
Abdullah Gül’ün
Twitter Hesabının
Ekran Görüntüsü,
Kaynak: https://
twitter.com/
cbabdullahgul/
adresinden 24 Şubat
2012 tarihinde
erişilmiştir
Özlüce dersek, yayılım, ağ üzerinden “arayüzeydeki bir metnin hızla dağılmasını, bu

metne farklı zamanlarda ve uzamlarda yeniden ve yeniden erişilebilmesini ifade eder”
(Binark ve Löker, 2011: 12). Böylelikle yayılım özelliği, tüketicilerin, aktif alımlayıcılıktan
gerçek üreticiliğe doğru katılımlarını arttırabilmelerini sağlamaktadır (Lister vd., 2009:
35’den aktaran Çomu, 2012).
Yeni medyanın dijitallik, etkileşim vb. özellikleri kullanıcıyı “üre-tüketiciye” dönüştürmek-

tedir. Üçüncü Bölümde “kullanıcı türevli içerik üretimi” ve “üre-tüketici” kavramları ay-
rıntılı olarak ele alınmıştır.
Bilgisayar oyunu tüketicileri, izleyiciden üre-tüketiciye geçişe örnek olarak verilebilir. Ör-
neğin, Countersrike oyunu, 11 Eylül 2001 saldırıları sonrası askeri harekatlara dayanan bir
terörist/karşı terörist oyunudur. Kanadalı öğrenci Minh ‘Gooseman’ Le liderliğinde bir grup
“yaratıcı oyuncu” tarafından Half Life oyun motoru üzerine Counterstrike adlı oyun gelişti-
rilmiştir (Lister, vd, 2009: 224’den aktaran Çomu, 2012).
Yeni medyanın özellikleri konusunda Mutlu Binark ve Koray Löker (2011) Sivil Toplum Ör-
gütleri için Bilişim Rehberi. Ankara: STGM’e bakabilirsiniz. Bu çalışmayı ücretsiz e-kitap
olarak bilgisayarınıza yüklemek için: http://www.stgm.org.tr/tr/icerik/detay/sivil-toplum-
orgutleri-icin-bilisim-rehberi-2
Yeni medya dolayımlı etkileşim kavramıyla birlikte ele alınması gereken bir diğer kav-
ram da sanallık kavramıdır. Çoğunlukla gündelik yaşamda gerçeklikten uzak ve bağımsız
bir vurguya atıfla kullanılan bu sözcük aslında bireylerin yeni medya dolayımlı iletişimde
yapay zeka ile ve diğer bireylerle biraraya geldikleri ve karşılaştıkları mekanı ve deneyi-
mi içermektedir. Coleman’a göre (2012:144) “Ağ tabanlı medya ve ağ tabanlı öznelliğin
en önemli özellikleri sanal mevcudiyet (dolayımlama yoluyla bir yerde olma duygusu)
ve bununla yakından ilişkili olan birlikte mevcudiyet (dolayımlama yoluyla başkalarıyla
birlikte olma duygusu) kavramıyla ilişkilidir”. Oxford Internet Institute’de sosyal bilimci
olan Ralph Schroeder’e göre, “eğer mevcudiyet ‘orada olma hissi’ ise, bu durumda birlikte
mevcudiyet orada birlikte olma hissidir” (akt. Coleman, 2012: 147). Sanal deneyim ger-
çeklikten bağımsız değildir. Etkileşim ve yayılım özellikleri nedeniyle de bireyler bu dene-
yimi topluluklar halinde yaşayabilirler. Coleman’a göre (2012: 148) “Düzenli olarak içinde
bulunduğumuz parçalı ilişkiler açısından birlikte mevcudiyetin önemi birlikte olmanın
paylaşılan algısal deneyiminde yatar. Bu dolayımlı bağlanmalar tüm resmi oluşturmama-
larına karşın sahici paylaşılmış anlar sunarlar”. Bireyin bireysel olarak ve/veya toplulukla
yaşadığı bu deneyim bireyin algısıyla ve yeni medya aracının bu algıyı kolaylaştıracak
teknik (görsel-işitsel) desteğiyle de ilgilidir. Örneğin çok kullanıcılı bir devasa çevimiçi rol
yapma oyunu genel olarak oyunun senaryosuna uygun kurgulanmış bir grafik dünyada
gerçekleşir. Çoğunlukla oyunlarda mekan olarak dağlar, tepeler, tapınaklar, labirentlerle
dolu saraylar ve büyülü ormanlar sözkonusudur. Tüm bu mekânlar çekici bir atmosfer
de yaratır. Oyuncular bu ortamda kendilerini temsil eden avatarlarla etkileşim sürecine
dâhil olurlar.
Avatar, oyuncunun denetiminde olan, oyun dünyası ile bağını kuran nesne. İnsan, hayvan,
araba, uçak gibi farklı biçimler alabilir. Strateji gibi bazı oyun türlerinde yoktur. (Binark,
Bayraktutan Sütcü, Fidaner, 2009: 350).
SOSYAL MEDYA VE DİJİTAL OYUN ORTAMLARINDA ETKİLEŞİM

ÖRNEKLERİ
Web 1.0 bireyin çoğunlukla yalnız var olduğu ve etkinlik gösterdiği bir teknolojiyi ve bu
teknolojinin içinde barındırdığı mecraları tanımlarken Web 2.0 bir tür topluluklar çağı
olarak tanımlanabilir. Web 2.0 ve/veya sosyal medya bireylerin atomize var oldukları bir
ortam değil, aynı zamanda eğlenmek, bilgilenmek, deneyim paylaşmak vb. amaçlarla sos-
yal medyanın amaca uygun çeşitli araçlarını kullanarak toplumsallaşma deneyimi yaşa-
dıkları yeni bir alandır. Bireylerin hangi amaçlarla sosyal medyada bir araya geldikleri ve
bu amaçları gerçekleştirmek için hangi araçları kullandıkları sorusu önemli bir sorudur.
Sosyal medyanın kimi araçları sadece eğlence odaklı iken bazıları daha profesyonel, iş
odaklı bir ağ kurma amacıyla iş görmektedirler. Bazı sosyal medya araçları daha metin
ağırlıklı içeriklerden oluşmaktayken bazıları ise daha çok görsel (video, fotoğraf gibi) mal-
zeme ağırlıklı içeriklerden oluşmaktadır. Sosyal medya ortamında birey kullanım amacı-
na ve bireysel tercihlerine, dijital okuryazarlık becerilerinin düzeyine göre bu mecraları
tercih edebilir. Ayrıca bu araçlar çoğunlukla ücretsizdirler ve kolayca ve sıkça içerik gün-
cellemesi yapılmasına olanak tanırlar. Aracın özelliklerinin yanısıra bireylerin bu ortam-
larda var olma motivasyonları da üzerinde durulması gereken bir diğer konudur. Bireyler
ekonomik (örneğin e-ticaret yapmak için), politik (örneğin forum sitelerinde görüşlerini
paylaşmak için), kültür temelli (örneğin farklı kültürleri tanımak, farklı diller öğrenmek
için) motivasyonlarla sosyal medyada diğer kişi ve gruplarla iletişim kurup, etkileşime
geçebilirler. Etkileşim içerisindeki bu yeni oluşumlar sanal cemaatler/ topluluklar olarak
tanımlanabilir.
Sanal cemaat kavramını geliştiren kişi Virtual Communities (1993) isimli kitabın ya-
zarı Howard Rheingold’dur. “Nancy Baym’a göre, sanal cemaatler ne bir yapıntı ne de bir
kaynaktır; birçok biçemi alabilen birliklerdir. Sanal cemaatin alacağı biçemi belirleyen 5
etken vardır; örneğin, bir destek grubu, üyelerinin, sorunlarının üstesinden gelmesi için
bilgi paylaşır. Bu durumda grup, yayın aracı gibi hareket eder. Ya da bu grup, gerçekten
bir destek grubu olarak hareket eder, grup üyeleri ile çevrimiçi sohbet eder; bu durumda
duygusal destek söz konusudur. Grubun duygusal destek vermesi için, grup üyelerinin
aynı zamanda çevrimiçi olması da gerekmektedir (aktaran Cavanagh, 2007:109).” (Toprak
vd. 2009:194-195). Aşağıda sanal cemaat kavramı demokratik katılım kültürünün gelişti-
rilmesinde işlediği rol kapsamında daha detaylı ele alınmaktadır.
Herhangi bir insan topluluğunu tanımlayabilmek için kimi kez ortak yaşam alanı, kar-
şılıklı ekonomik ve politik çıkarlar, ortak inanç sistemi, benimsenen yaşam görüşü gibi
çok çeşitli ölçütlere başvurmak söz konusu olabilir. Sosyal medyada topluluklar ve işlev-
leri değerlendirildiğinde en belirgin biçimde ortaya çıkan görünüm, dayanışma ve hak
mücadelesi amaçlı bir araya gelen topluluklar ve bu doğrultuda alternatif medya olarak
sosyal medyanın kullanımı ile bir pazarlama aracı olarak ticari anlamda toplulukların
kullanımı olarak ortaya çıkmaktadır. Unutulmaması gereken nokta yukarıda sayılan bu
amaçlar doğrultusunda biraraya gelen topluluklar kimi durumlarda ortak görünümler de
ortaya koyar ve birbirini dışlamaz. Örneğin çok kullanıcılı devasa bir çevrimiçi oyun çer-
çevesinde eğlenme amacıyla bir araya gelen bir oyuncu topluluğu bir dayanışma örneği
de sergilerken bir yandan da ekonomik bir çıkar birliği de geliştirir. Ya da farklı bir yaşam
biçimini, dünya görüşünü, hobiyi yaymak amacıyla yazılan bir blog aynı zamanda çok
izlendiği için reklam geliri elde edebilir ve çevrimdışı medyada da yer alabilir.
Çeşitli araştırmalar bireylerin sosyal medya ortamlarında farklı birey ve topluluklarla
biraraya gelmekten daha çok kendisine benzeyen, ortak bir dil kullanabildikleri ve çoğun-
lukla da çevrimdışı yaşamda ilişkisi olduğu bireyler ve gruplarla bir araya geldiğini göster-
mektedir: “Genel algının aksine sosyal ağ siteleri üzerinde biçimlendirilen grupların çoğu
yabancılardan oluşmaz. Her ne kadar insanlar bilmedikleri başka insanların profillerini
gezebilse de sosyal ağ sitelerinin çoğu kullanımı, önceden var olan gerçek hayattaki sosyal
grupları desteklemektedir. Arkadaşlar, tıpkı kafe ya da barlarda olduğu gibi sosyal ağ site-
lerini buluşma ve takılma için kullanmaktadır. (Rigby, 2008:60’dan akt. Akar, 2010: 122).
Bireylerin kendilerine benzeyen diğerleri ile biraraya gelmesinin en önemli neden-
lerinden birisi de kültürel sermayenin ortaklığıdır. Tuğçe Erbaş, popüler bir blog ortamı
üzerine yaptığı çalışmasında şu sonuca ulaşmıştır: “…yeni medya ortamında bloglar bi-
reylerin yoğun olarak benlik sunumu yaptığı, dolayısıyla da büyük önem taşıyan iletişim
araçlarıdır. Sahip oldukları alışkanlıklara, görüş, duygu ve düşüncelere sahip olan başka
insanlara ulaşmak bireyleri mutlu etmekte, dolayısıyla bireyler, bloglar gibi içerik üreti-
minin rahat ve çeşitlendirilebilir olduğu ortamlara yönelmektedirler.” (2011: 90). Kültürel
sermaye kavramı, önemli Fransız sosyolog Pierre Bourdieu’nun geliştirdiği kuramsal yak-
laşımın önemli anahtar kavramlarından birisidir. Bourdieu’ya göre, “Toplumsal dünyanın
nesnelerinin toplumsal aktörler tarafından içselleştirilmiş birtakım bağıntısal yapılar ta-
rafından tanımlandığı varsayılmaktadır. Toplumsal aktörler bunları kültür, yani simgesel
her türlü sistem-dil, tarz, biçimler, biçemler ve zevkleri, düşünceleri, duyguları dile getiren
her türlü im-aracılığıyla zihinsel yapılarına katarlar.” (Nathalie Bulle-Schmidt, Borlandi
vd., içinde 2011: 115.
Sosyal medyanın yaygın kullanımı hem uluslar arası ölçekte hem de Türkiye gene-
linde çeşitli boyutlarıyla araştırılan bir konudur. Özellikle, pazarlama aracı olarak sosyal
medyanın kullanımı ve bireysel kullanıcıların çeşitli sosyal medya platformlarında oluş-
turdukları profiller aracılığıyla katkıda bulundukları hedef kitleye yönelik demografik
bilgiler bu mecraları özellikle ticari anlamda araştırma konusu haline getirmektedir. Yine
gözlenen ve araştırmalarla da desteklenen bir durum, sosyal medyanın özellikle gençler
arasında çok yaygın kullanıldığı bilgisidir.
Siz de en sıklıkla kullandığınız sosyal medya uygulamasında nasıl bir profil yarattığınızı,
1 platformdaki diğer kişilerle hangi bilgileri paylaştığınızı ve ne amaçla kullandığınızı 1 hafta
süreyle gözlemleyiniz ve not alınız.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) İnternet sayfasından (http:www.tuik.gov.tr) Türkiye’deki

İnternet kullanımına ilişkin güncel verileri kontrol ediniz.
Bu konuda güncel bir araştırma Common Sense Media Research tarafından gerçek-
leştirilmiştir: Haziran 2012 de sonuçları açıklanan “Social Media, Social Life: How Teens
View Their Digital Lives” “Sosyal Medya, Sosyal Yaşam: Gençler Dijital Yaşamlarını Nasıl
Görüyorlar” isimli araştırma, Amerika’da 13-17 yaş arasındaki 1030 genç ergenin sosyal
medya kullanımı üzerine yapılmıştır. Araştırmada sosyal medya ile işaret edilen, Face-
book, MySpace, Twitter, Thumbler gibi mikroblog uygulamaları, bloglar, çevrimiçi çok
oyunculu dijital oyunlardır (2012:13). Araştırmanın bazı bulgularına sosyal medya ve et-
kileşim temelinde bakarsak şu sonuçları özetlemek mümkündür:
• sosyal medya kullanımının gençlerin özelllikle arkadaş çevreleri ile ilişkilerini
olumlu yönde etkilemektedir
• 13-17 yaş arası gençler gün içerisinde bir biçimde sosyal medyayı kullanmaktadır-
lar (bakınız Resim 5.2)
• çoğunlukla bu mecralarda yazarak üretimde ve katılımda bulunmaktadırlar (bakı-
nız Resim 5.3),
• çoğunlukla buradaki varoluşlarını ve deneyimlerini olumlu duygu durumlarıyla
birleştirmektedirler (bakınız Resim 5.4),
• çoğunlukla çevrimdışı ilişkilerini destekler bir biçimde kullanmaktadırlar (bakınız
Resim 5.5 ve Resim 5.6).
Resim 5.2
Sosyal ve dijital
iletişim araçları
kullanımı, Common
Sense Media Research
Study (2012)
Resim 5.3
Sosyal ve dijital
iletişim medyasının
günlük kullanımı,
Common Sense Media
Research Study (2012)
Resim 5.4
Sosyal ağların sosyal
ve duygusal iyi oluşta
hissedilen etkisi,
Common Sense Media
Research Study (2012)
Resim 5.5
Sosyal ağların ilişkilere
etkisi, Common Sense
Media Research Study
(2012)
Resim 5.6
Sosyal ağlar ve
arkadaşlık, Common
Sense Media Research
Study (2012)
Türkiye’de de sosyal medya araştırma konusu olarak da yakın zamanlarda ilgi çek-
meye başlamıştır. Bu konudaki ilk çalışmalardan birisi olan Ali Toprak ve arkadaşlarının
2009 yılında hazırladığı “Toplumsal Paylaşım Ağı Facebook: Görülüyorum Öyleyse Varım!”
isimli araştırmada da Türkiye’de Facebook kullanıcılarının özellikle toplumsal hareketler
ve topluluklar düzeyinde ne tür görünümler gösterdiği sergilenmeye çalışılmıştır. Toprak
ve arkadaşları yeni toplumsal hareketlerin İnternet’e olan ilgisini şöyle özetlemektedirler:
“Yeni medya, toplumsal hareketlere ve demokrasinin gelişimine katkısı bağlamında
ister olumlu bir rol atfedilerek değerlendirilsin, ister olumsuz; genel olarak dünyanın he-
men her yerinde günden güne, gerek kimlik temelli, gerek cinsiyet temelli, gerekse sınıf
temelli olsun, bir derdi olan herkes ve her grup İnternet’te kendisine bir yer bulmakta/yer
almaktadır. Dünya üzerinde sayısı milyonları bulan bu örgütlenmelerin çeşitli yansımaları
Türkiye’de de görülmektedir. Türkiye’de dünyadaki örnekler kadar geniş çaplı olmasa da
özelikle 2000’li yıllara gelindiğinde İnternet’i etkin bir şekilde kullanan pek çok yeni top-
lumsal hareket örneği olduğu görülmektedir. Türkiye’de İnternet kullanımının yaygınlaş-
ması ile birlikte, farklı düşünce ve hedeflere, politikalara sahip pek çok grubun İnternet’te
örgütlendiğine tanık oluyoruz.” (Toprak vd. 2009: 199). Sosyal medya bağlamında toplu-
lukların, özellikle yeni ve farklı çeşitli politik görüşleri ve düşünceleri yaymak anlamında
etkili kullandıklarını söylemek mümkündür. Bu anlamda ele almak gereken önemli diğer
kavramlar ise dijital aktivizm ve yeni toplumsal hareketler olarak ortaya çıkmakta: “Dijital
aktivizm, İnternet ortamının belli siyasal, toplumsal, ekonomik amaçlar doğrultusunda
örgütler tarafından kullanılması ve örgütün çevrimdışı etkinliklerinin ve varoluşunun
desteklenmesidir.” (Binark ve Löker, 2011: 16). Dahlgren yeni toplumsal hareketlerin or-
taya çıkışının farklı alanlarda gerçekleştiğini söyler: “çevre, silahsızlanma, kadınların yasal
hakları ve toplumsal koşulları, cinsel azınlıklar, ırkçı ve etnik gruplar, toplumsal güvenlik
ya da barınma gibi sosyal politika sorunları.” (2012: 49).
Binark ve Löker yeni medya ortamının özellikle sivil toplum örgütleri ve toplumsal
hareket aktivistleri için sağladığı olanakları, enformasyon temini, üyeleri eyleme çağırma
ve harekete geçirme, üyeler arası diyalog ve etkileşim, farklı hareketlere bağlı aktivistler ve
STÖ’ler arasında bağlantı kurulmasını sağlama, yaratıcı ifade olanakları ve fon toplama ve
kaynak yaratma olarak sıralarlar (2011: 17).
Facebook Türkiye’de de çoğunlukla çeşitli amaçlarla kurulmuş toplulukların dijital ak-
tivizm için kullandıkları bir yeni mecra olmuştur. Bu gözlemden hareketle Toprak ve arka-
daşları Facebook’un içeriklerine (temalarına) göre yapılan arayüzey araştırmasında, “siyasal
örgütlenme”, “sivil toplum örgütlenmesi”, “dini örgütlenme”, “ırkçılık ve nefret söylemini
yayma amaçlı örgütlenme” ve resmi bir nitelik taşımayan, çoğu sadece sanal uzamda yürü-
tülen “kampanyalar” için kullanıldığı saptanmıştır. Bu topluluklar bazen sadece sosyal mec-
rada yani çevrimiçi ortamda varlık gösterirken, bazen de topluluklar burada yapılanıp, örgüt
içi iletişimlerini güçlü tutarak çevrimdışı yaşama da etki etmektedirler. Bu konudaki iyi bir
örneğe ilişkin Toprak ve arkadaşları şöyle bir değerlendirme yapmaktadırlar:
“Bu örnekler içerisinde yer alan “Kadın Kurultayı E-Grubu”, Gamze Göker’in
“İnternet’in Türkiye’de Kadın Hareketi Üzerindeki Etkisi: Kadın Kurultayı E-Grubu Örne-
ği” (2007) adlı çalışmasında belirttiği üzere, Türkiye’deki kadın hareketlerinin görünürlü-
lüğüne ve başarısına İnternet dolayımlı tartışma ortamı bir katkı sağlamıştır. 2000 yılında
Kadın Sığınakları ve Danışma/Dayanışma Merkezleri Kurultayı adıyla düzenlenen etkin-
liğin örgütleyicisi bir grup tarafından oluşturulan “Kadın Kurultayı E-Grubu”, Türkiye’nin
dört bir yanında şiddette karşı mücadele eden kadınlar ya da kadın gruplarının ortak
örgütlülüğünü ve hareketini sağlamak amacıyla oluşturulmuştur. Yeni TCK ve Medeni
Kanun tartışmaları sırasında bu grubun kadın örgütlerini eyleme geçirmekte oynadığı
önemli rol de yadsınamaz (Göker, 2007: 206).” (Toprak vd. 2009: 199)”.
Resim 5.7
Facebook ortamında
bir dijital aktivizm
örneği
Kaynak: http://
www.facebook.
com/sansuresansur
adresinden 28 Mayıs
2012 tarihinde
erişilmiştir.
Gamze Göker’in “İnternet’in Türkiye’de Kadın Hareketi Üzerindeki Etkisi: Kadın Kurultayı
E-Grubu Örneği” adlı makalesini Yeni Medya Çalışmaları. Derlemesinde (Der. Mutlu Bi-
nark. Ankara: Dipnot Yayınları) (205-247) İnternet’in kadın hakları için örgütlenme-
deki olumlu rolü ve siyasa belirlemedeki gücü için okuyabilirsiniz.
Sonuç olarak, sosyal medya ortamları insanların hareketsiz bir biçimde (bakınız 3.
ünite, hareketsiz toplumsallaşma kavramı) diğer insanlarla biraraya gelebildikleri ve çeşitli
amaçlarla (eğlence, eğitim, toplumsallaşma, eski ve yeni ilişkileri canlı tutma/ canlandır-
ma) sosyal medya ortamlarının etkileşimsellik özelliğini kullanarak topluluklar oluştur-
malarına izin vermektedir.
Sosyal medya ve topluluklara ilişkin tartışmanın demokrasi pratikleri ve kültürüyle ilişkisi

bu ünitenin devamında tartışılmaktadır.
Yeni medya araçlarının topluluk geliştirme özelliği ele alındığında belki de en önemli
mecrası dijital oyunlardır. Bireysel oyuncular çoğunlukla çevrimiçi oyun platformların-
da çeşitli topluluklara dahil olarak oyun oynamaya devam ederler. Bu topluluklara dahil
olmak konusunda çeşitli motivasyonlar söz konusudur. Nick Yee (2006), çevrimiçi oyun
oynama pratiklerini ve oyuncuların bu konudaki motivasyonlarını 3 temel başlık altında
ele almıştır ki, bunlar: başarı, toplumsallık ve dahil olmadır. Yee çevrimiçi oyun oynama
pratiğindeki motivasyonları incelediği çalışmasında, 3 temel grup altında on motivasyon
saptamıştır. Bu motivasyonları şu şekilde gösterebiliriz (2006:3).
Başarı Toplumsallık Dâhil Olma Tablo 5.1

Çevrimiçi
Toplumsallaşma (sohbet etme, Oyun Oynama
İlerleme (ilerleme, güç, Keşif (macera, gizlenenleri
diğerlerine yardım etme, arka- Motivasyonları
birikim ve statü) bulma)
daşlık kurma)
Rol yapma (öykü çizgisi,
Mekanikler (sayılar, İlişkilenme (kişisel, öz-benliği
karak-terin tarihçesi, roller,
analiz vb.) açmak, destek arama ve bulma)
fantaziler)
Rekabet (diğerlerine
Grup Çalışması (işbirliği, grup Bireyselleşmiş kullanım (görü-
karşı çıkma, hakimiyet
başarısı) nüş, aksesuarlar, stil, renkler)
kurma vb.)
Kaçış (dinlenme, gerçekten
kaçış)
Tüm bu motivasyonlardan başarı, oyun içerisinde karakterin performansını geliştirme-

ye yöneliktir. Toplumsallık ise, oyun dünyası içinde diğer oyuncular ile toplumsallaşmadır.
Dahil olma ise, keşiften, rol yapmaya ve kaçışa değin alt motivasyonlar içermektedir.
Dijital oyunlar kapsamında bireysel oyuncuların biraraya geldikleri ve belirli bir amaç
uğruna ortak hareket ettikleri en önemli oluşum devasa çevrimiçi rol yapma oyunlarında
(MMORPG) var olan klan adı verilen topluluklardır. Bu topluluklarda oyuncular çeşitli
nedenlerle biraraya gelirler: “Oyun dünyasında oyuncular canavarlara (bunlar kimi za-
man içerisinden kan fışkıran saman adamlardır) saldırmak için, hazineleri paylaşmak
için ve diğer klanlarla savaşmak için gruplar oluştururlar. Aynı zamanda, klanlar oyun-
cuların bireysel olarak başaramayacakları görevleri tamamladıkları ekonomik birimler
veya karakterlerin yetenek seviyelerini yükseltirken etkileşimde bulundukları toplumsal
birimler olarak değerlendirilebilirler” (Lin, Sun ve Tinn, 2003: 288’den akt. Bayraktutan
Sütcü, 2007: 46-47). Bayraktutan Sütcü’ye göre (2007: 52) “Oyun, ister gerçek yaşamda
ve mekânda isterse de internet üzerinden sanal bir mekânda var olsun, oyuncularından
oluşan kolektif bir kimlik yaratır. Dijital oyunlar da, özellikle devasa online oyunlar, hem
senaryoları, hem de tasarımları nedeniyle etkileşimin ve cemaat olmanın bir çeşit zorun-
luluk olduğu oyunlardır. Ancak senaryo ve tasarım ne kadar güçlü olursa olsun, kişisel
özellikler ve beceriler olmadan bu faktörler sürdürülebilir olma konusunda tek başına
etkili değildirler. Örneğin etik sorumluluk, ortak bilinç veya vefa gibi klan üyelerini bir
arada tutan bazı unsurları sağlamak ek çaba gerektirmektedir.” Görülmektedir ki, çev-
rimdışında toplulukları birarada tutan özellikler benzer biçimde çevrimiçi ortamlarda da
işlemektedir. Çevrimiçi ortamda bir grubun üyesi olmaya devam etmek istiyorsanız, o
grubun kurallarını benimsemeli, sosyal medya ortamlarında da etik ilkelere ve kurallara
bağlı bir performans sergilemelisiniz.
Etkileşim oyun sırasında oyuncuların birbiriyle konuşmalarını sağlayan oyun içi ve oyun
dışı (örneğin MSN) gibi online sohbet (chat) programları aracılığıyla gerçekleşmektedir.
MMORPG, (Massively Multiplayer Online Role Playing Game-Kitlesel/ Devasa Çevrimiçi

Rol Yapma Oyunu) –Kitlesel/ devasa çevrimiçi oyunun, rol yapma oyun türü özelliklerine
de sahip versiyonu. Örnekler arasında World of Warcraft, Dungeons& Dragons, EverQuest
sayılabilir.) Binark, Bayraktutan Sütcü, Fidaner, 2009: 359).
Dijital oyun kültürü ve ilgili kavramlar için TÜBİTAK ULAKBİM Proje veri tabanından
(http://uvt.ulakbim.gov.tr/proje/ adresinden) 107K039 no’lu ve “Dijital oyun kültürü ve
Türkiye’de gençliğin internet kafe kullanım pratikleri: çevrim içi ve çevrim dışı kimlik eg-
zersizleri, hareketsiz toplumsallaşma ve sanal kariyer yapma-Ankara’da etnografik alan ça-
lışması” başlıklı projeyi indirip tam metnini okuyabilirsiniz.
Dmitri Williams, Nick Yee ve Scott E. Caplan, klan oyuncularının ve toplulukların

oyun oynama pratikleri üzerine yapılan etnografik ve deneysel araştırmalara dikkat çeke-
rek, bu çalışmalarda (Taylor, 2003, 2006; Wiliams, Caplan ve Xiong 2007) klan üyeleri ve
topluluklar arasındaki toplumsal dinamik ve ilişkilerin ele alındığını belirtmektedir (2008:
994). Dijital oyun oynama pratikleri üzerine araştırmalar ilk başta, üç soru üzerine yoğun-
laşmıştır: dijital oyun oynama neyin yerini almıştır, sağlığa etkileri nelerdir ve toplumsal
etkileri nelerdir (2008: 994). Özellikle Putnam’ın Bowling Alone’daki (2000) tartışmalarını
izleyerek, yeni teknolojilerin bireyleri yalnızlaştırdığı ve aileleri ve arkadaşlarıyla daha az
vakit geçirmeye yol açtıkları savı yaygınlaşmıştır. Bu sav, dijital oyun oynama edimine de
taşınmış, dijital oyunlarında sağlığa zararları ve oyuncuyu asosyalleştirdiği iddia edilmiş-
tir. Örneğin, “Pac Man dirseği” (Skow, 1982), “video bileği” (1983), “Nintendinitis” (Adler,
Rogers, Brailsford, Gordon ve Quade, 1989) gibi ad tamlamaları ile oyun oynama edimi
kaynaklı fiziksel rahatsızlıklar ifade edilmiştir. Bu ilk dönem çalışmaları oyunların zihin-
sel etkileri üzerine bir takım araştırmalar takip etmiştir. Bu araştırmalar oyun oynama
pratiğine ilişkin kamuoyunda varolan olumsuz önyargıları pekiştirmiş ve zihinlerde ya-
ratılan toplumsal çevresinden yalıtık, yalnız genç erkeğin odasında sürekli biteviye oyun
oynadığı imgesini güçlendirmiştir. 2000’li yılların başında yapılan etnografik araştırmalar
ise dijital oyun oynama pratiklerinin topluluk içinde gerçekleştiğini, oyuncularının arayü-
zeyde oldukça aktif ve kurallı bir şekilde gruplar ve topluluklar kurduklarını (Taylor, 2003
ve 2006) ve bu grupların yapısının da hiyerarşik olduğunu (Castronova, 2005; Williams
vd. 2006) göstermiştir. Yukarıda da dikkat çekildiği üzere çevrimiçi bir topluluğun üyesi
olmak demek çevrimdışı dünyada topluluklara hakim kurallardan ve özelliklerden ba-
ğımsız davranmak anlamına gelmemektedir.
Dijtal oyun dünyası, topluluklar ve oyuncu türevleri ile ilgili olarak http://yenimedya.word-
press.com/videolar/adresindeki videoları izleyebilirsiniz.
Oyun oyunama pratiği ve üre-tüketici pozisyonundan kaynaklanan bir kariyer tasarımı için
Murat Yavuz Kaplan’ın Dijital Oyun Rehberi isimli derlemedeki “Oyun Uzmanlığı: Profes-
yonel Bir Kariyer” isimli çalışmasını okuyabilirsiniz.
SOSYAL MEDYADA TOPLULUK VE ETKİLEŞİMİN DEMOKRASİ

KÜLTÜRÜNÜN GELİŞİMİNE KATKISI
Çeşitli sosyal medya ortamlarının etkileşim temelli en önemli sonuçlarından birisi olarak
yurttaşlar arası etkileşimin demokrasinin gelişimine ve demokrasi kültürünün yaygınlaş-
tırılmasına yönelik olumlu katkısından bahsedilebilir.
Sosyal medyanın demokrasinin yeniden canlanması ve demokrasi kültürüne olum-
lu katkısını tartışabilmek için once kamusal alan kavramıyla ilgili tartışmaları, kamusal
alan ve medya ve demokrasi etkileşimini kısaca özetlemek gerekir. Erol Mutlu İletişim
Sözlüğü’nde kamusal alanı Habermas’dan (1974) aktararak şöyle tanımlamaktadır: “Sos-
yo- politik veya pratik sorunların çözülmesi amacıyla kişiler arasında değerler ve ölçünler
üzerinde mutabakata varılma olanağının bulunduğu kamusal yaşam alanı.” (2012: 174).
Bu kamusal yaşam alanında enformasyonun varlığı önemli bir gerekliliktir: “Bir toplum-
sal yaşam alanı olarak ele aldığı kamusal alanı Habermas, ortak çıkarlar sorunu etrafında
enformasyonun dolaşıma sokulduğu ve görüş alışverişinin yapıldığı, bu sayede kamuoyu-
nun biçimlendiği bir tartışma alanı olarak tanımlanmaktadır.” (Timisi, 2003: 61).
Ancak, kamusal alanda enformasyon sağlayan en önemli kaynak olan kitle iletişim
araçları aynı zamanda ilerleyen dönemlerde kamusal alanın radikal bir biçimde dönüş-
mesine de neden olmuştur. Bu sonucu ortaya koyan en önemli gelişme siyaset bilimi ve
toplumsal teoride burjuva kamusal alanı olarak tanımlanan yapı içerisinde işleyen sü-
reçlerin farklılaşması; temel olarak da kitle iletişim araçlarının kitleleri siyasal anlamda
duyarsızlaştırıp eyleyen aktörlerden izleyen aktörlere dönüştürmesidir. İnsanlar artık ev-
lerinde daha yalıtılmış yaşamlar sürmekte ve kamusal alanı oluşturan çeşitli mekanlar-
da biraraya gelerek çeşitli konularda toplumun genelini ilgilendiren meseleleri yüzyüze
tartışmamaktadırlar. Bunun yerine kitle iletişim araçları dolayımlı kendilerine ulaştırılan
mesajlar üzerinden zihinlerinde ve anlam dünyalarında toplumsal yaşama ilişkin bir imge
kurmaktadırlar. Bu dönüşümde ve sonuçta zihinlerde oluşan imgede ayrıca kitle iletişim
araçlarında yer alan içeriklerin daha çok eğlence ve magazinel boyut içermesi de etkili
olmaktadır. Bireyler kitle iletişim araçlarını bilgilenme ve toplumsal ve siyasal süreçlerden
haberdar olma amaçlı kullanmaktan daha çok eğlence amaçlı kullanmaktadırlar, böylece
kitle iletişim araçları dolayımıyla kültür tüketen izleyicilere dönüşmektedirler.
Bu noktada sosyal medyanın kamusal alanı bir tür yeniden canlandırdığı ve bireylerin
demokratik pratikleri ve katılımı deneyimleyecekleri çeşitli platformları ortaya koyduğu
varsayımı devreye girmektedir. “Sürekli gelişen teknolojik araçların, toplumların yaşam bi-
çimini değiştirdiği bir gerçektir. İnternet-demokrasi ilişkisini irdeleyen akademik çalışma-
ların bir kısmı, İnternet ortamını Atina demokrasisi anlayışının katılımcı modeline benzet-
mekte ve tüm yurttaşların siyasal sürece tıpkı dönemin agoralarındaki gibi dolaysız olarak
katıldıklarını öne sürmektedir” (Tunç, 2005: 139’dan akt. Toprak vd., 2009: 191-192).
Sosyal medyanın topluluk ve etkileşim bağlamında demokrasinin gelişmesi adına or-
taya koyduğu somut görünümler üzerinden iki temel kampta bir tartışma yürütülmekte-
dir: iyimser ve kötümser yaklaşım. Bu iki temel kamptan birincisinde sosyal medyanın
bir toplumsal değişim aracı olarak yeni bir demokratik sistemin tesisindeki başat etkiyi
yaratacağı iddiası yer almaktadır: “İnternetin özellikle yeni bir katılımcı demokrasi anlayışı
yaratacağına ve kamusal alan tartışmalarını canlandıracağına olan inanç aslında 1993’te
Howard Rheingold’un Sanal Topluluklar (Virtual Communities) adlı kitabıyla ortaya çık-
tı. Rheingold’un temel savı demokrasiyi canlandırmak için sanal toplulukların yurttaşlara
yardımcı olacağı ya da demokratik söylemin yerine geçerek çekici bir alternatif sunulacağı
idi.” (Atikkan ve Tunç, 2011: 96). Timisi’ye göre (2003: 139) de “Bilgisayar temelli iletişim
teknolojilerinin yeni olarak isimlendirilmelerine izin veren iddianın içinde, yukarıda özet-
lenen teknolojik özellikleri dikkate alınarak, toplumsal etkileşimin mekânsal ve zamansal
sınırlılıklarını yıkıp, daha katılımcı bir yaşam imkanı yaratma düşüncesinin” katkısı vardır.
Zeynep Atikkan ve Aslı Tunç’a göre (2011: 99) “…internet ortamı klasik anlamda
kamu alanını hem genişletti hem de farklılaştırdı. İnternet, yeni demokratik yöntemlerin
gelişmesi için elle tutulur olanaklar sunduğuna göre bundan karlı çıkacak olan demokra-
siydi. Ne de olsa yurttaş artık sadece kendisini temsil edecek olanları seçmekle kalmıyor,
aynı zamanda siyasi tartışmanın parçası oluyor, siyasi sınıfı denetliyor ve bilanço çıkarta-
biliyordu. İnternet gündelik bir yurttaşlık faaliyetine imkan veriyordu.”
Sosyal medyanın popüler araçlarından blogların demokratikleşmeye etkisi üzerine
Memleket Hikayeleri (2012, İstanbul: İletişim Yayınları) isimli kitabın yazarı Ayfer Tunç
kendisiyle yapılan bir söyleşide şöyle demektedir: “İnternet, demokratik ortam yaratı-
yor!....İnternet’in özellikle bizim gibi toplumlar açısından şaşırtıcı ölçüde demokratik bir
ortam olacağına ilişkin kanım daha da gelişiyor. Takip ettiğim bloglar var örneğin, bana
hiç beklemediğim düşünce kapıları açıyorlar. Blog yazarlarıyla okurlar arasında interaktif
bir ilişki kuruluyor. Yazarı vaaz veren olmaktan çıkaran, medenice tartışmanın kapısını
açan bir imkan bu. Elbette kirlilik ve psepayelik her alanda olduğu gibi İnternet’te de var
ama nitelikli blogların demokratik kimlikleri geliştirici olduğu kanısındayım” Şöyleşi Fi-
sun Yalçınkaya, Kitap Sabah, 22 Haziran 2012, s.18.
Sosyal medya ve demokrasi ilişkisini siyasal iletişim faaliyetleri üzerinden de izlemek
mümkündür. Gündelik yaşam içerisinde geleneksel siyasal iletişimin de farklılaştığını
söyleyebiliriz. Siyasi parti liderleri, siyasetçiler artık sadece geleneksel medyayı değil sos-
yal medyayı da yoğun ve etkili bir biçimde kullanmaktalar: “Siyasi kampanya stratejistleri,
yakın zamana kadar sabahları koşu yapan adayları modernite simgesi olarak sunarlardı.
Bugün blogcu, Twitter ve Facebook kullanıcısı olanlar modern siyasetin aktörü sayılıyor.”
(Atikkan ve Tunç, 2011: 120).
Sosyal medya ve demokrasi ilişkisini değerlendiren ikinci yaklaşım ise konuya ilişkin
daha karamsar bir bakış açısı sergilemekte ve bu yeni mecranın değişim getirmeyeceğini
iddia eden görüşlerden oluşmaktadır. Binark ve Löker, yeni medya ortamının sivil toplum
örgütleri ve diğer toplumsal hareketler açısından olumsuz özelliklerine de dikkat çekerler
(2011: 18): tecimselleşme ve tekelleşme olgusu, dijital uçurum olgusu, elektronik gözetim
ve dijital denetim ile kolektif eylemin zayıflaması olgusu. Sosyal medya mecraları aynı
zamanda bir gözetleme (panoptikon) da oluşturmaktadır. Herkesin çeşitli profilleri belirli
kriterlerle tarayabildiği, ağında mevcut bağlantılarının diğer ilişkilerini kontrol edebildiği
ve erişebildiği, ziyaret edilen fiziksel/ çevrimdışı mekanların ortak kullanılan yazılımlar
ve sosyal medyanın entegre edilebildiği akıllı telefonlar aracılığıyla her an takipçi kitlesine
bildirilebildiği yeni, dinamik, küçük ve herkesin birbirini gözetleyebildiği bir yeni küresel
köyden söz etmek mümkündür.
Panoptikon, İngiliz filozof ve toplum kuramcısı Jeremy Bentham’ın 1785 yılında tasarla-
mış olduğu hapishane inşa modelidir. Tasarımın konsepti gözetlemeye izin verir. Şöyle ki;
bütünü(pan-) gözlemlemek(-opticon) anlamına gelen bu tasarım birkaç katlık tek odalı hüc-
relerden oluşan bir halka üzerine kuruluydu. Her hücre bu halkanın iç kısmına açıktı ve
halkanın dış cephesindeki duvarda birer pencere vardı. Halkanın ortasında mahpuslardan
tamamen saklanmış konumdaki gözlemcilerin kaldığı bir nöbet kulesi yer almaktaydı. (Kay-
nak: http://tr.wikipedia.org/wiki/Panoptikon, Erişim tarihi: 18 Temmuz 2012).
Olumsuz bakış açısı ayrıca bir ticari boyutun etkisini de öne sürer: “…teknolojik ge-
lişmeler, kitle iletişimi, bilgisayarlar, telekomünikasyon hizmetleri ve uydular arasındaki
arayüzeyleri çoğalttığı halde, kamusal politikalarla birbirine bağlı pazar güçleri toplumsal
alan aleyhine özel çıkarları desteklemiştir.” (Dahlgren, 2012: 47). Bu gelişmelerin sonu-
cunda da Dahlgren’e göre (2012: 47), enformasyon gitgide daha pahalı olacak ve eşitsiz
biçimde dağılacaktır.
Sosyal medya ve demokrasi tartışmasında en çok vurgulanan noktalardan birisi de
fiziksel olarak bir araya gelmeyen insanların herhangi bir eylemlilik gösterebilmeleri ola-
nağının çok zayıf olduğudur: “Zayıf insan ilişkileri asla yüksek risk taşıyan bir aktivizme
dönüşmüyor. Gladwell’e göre sosyal medya mecraları katılımı artırırken bir diğer yandan
da katılımın gerektirdiği motivasyon ve coşku düzeyini düşürmekte.” (Atikkan ve Tunç,
2011: 103).
Sonuç olarak, sosyal medyanın yeni bir kamusal alan yaratıp yaratmadığı sorusu halen
canlılığını koruyan ve üzerinde farklı savlarla tartışmalar yapılan bir konudur. Atikkan
ve Tunç, sanal ortamın yeni bir kamusal alan yaratıp yaratmadığı sorusunu teknoloji ve
inovasyon sosyologu Patrice Flichy’e sormuşlar ve şöyle bir yanıt almışlar (2011: 98-99):
“Bloglar, siteler ve belli temalar çerçevesinde ‘tık’lanarak oluşturulan e-referandumlar sa-
nal alemi dinamik bir foruma çevirdi. Böylece sanal ortam iki önemli gelişmeye zemin
hazırladı.” Flichy’e gore bu iki önemli gelişme, özel alanın genişlemesi ve kamusal alanın
genişleyip çeşitlenmesidir (Atikkan ve Tunç, 2011: 99). Bu iki gelişmenin de Türkiye’de
sosyal medya ortamları ve araçları gözlendiğinde görünür olduğu ortaya çıkmaktadır.
YURTTAŞ GAZETECİLİĞİ OLGUSU

Sosyal medya ve demokrasi, katılım kültürü, yurttaşlık pratiklerinin gelişimi konusunda
örnek olarak ele alınabilecek gelişmelerden birisi de yurttaş gazeteciliğidir. Bayraktutan
Sütcü, bu konuda şöyle bir özetleme yapar: “Yurttaş gazeteciliği, egemen medyada mev-
cut haber yapma pratiklerini sorgular ve demokrasiye yeni açılımlar getirmeyi amaçlar
(Cangöz, 2003: 103). İncilay Cangöz, yurttaş gazeteciliğinin temel amacını haber üretmek
olarak ortaya koyar, ancak buradaki habercilik anlayışını şöyle açıklar: “Okuyucu/dinle-
yici/izleyicileri sorunlar ve güncel olaylar konusunda eğitme, onları, kendileriyle ilgili ka-
rarların alınması süreçleri konusunda bilgilendirme ve bu süreçlere yurttaşlar olarak ka-
tılmalarını sağlayacak şekilde bilinçlendirme hedeflerini taşır. Yurttaş olmanın bir gereği
olarak, demokrasilerde kendilerine düşen sorumlulukların farkına vardırır” (2003: 103).
Sevda Alankuş da yurttaş gazeteciliğinin yeni habercilik anlayışlarından biri olduğunu ve
habercinin yurttaştan yana taraf olduğu pro-aktif bir gazeteciliği öngördüğünü vurgula-
maktadır (2009: 110). Alternatif medya ise, Erol Mutlu (2004: 21–22) tarafından şöyle ta-
nımlanmaktadır: “Yerleşik ve kurumsallaşmış siyaseti (toplumda değişimi savunma veya
en azından geleneksel değerlerin eleştirisi anlamında) açıkça reddeden veya ona meydan
okuyan kitle iletişim biçimleri”. (2010: 121- 122). Bu nedenle, sosyal medya, etkileşim ve
demokrasi arakesitinde yurttaş gazeteciliği olgusu da önemli ve değerlendirilmesi gereken
bir olgu olarak ortaya çıkmaktadır.
Yurttaş gazeteciliğini ve alternatif medyayı sosyal medya ve internet üzerinden ola-
naklı kılan en önemli kavramsal yaklaşım katılımcı kültür ile ilgilidir. “Kullanıcı türev-
li içeriklerin dolaşıma girebilmesinde yeni medyanın katılımcı kültürü desteklemesinin
önemi büyüktür. Katılımcı kültür çoğunlukla, dijital teknolojiler, kullanıcı türevli içerik
ve medya endüstrileri ile onların tüketicileri arasındaki bir çeşit güç ilişkisini ifade et-
mek için kullanılan bir kavramdır. Hayranlar ve diğer tüketiciler, yeni içeriğin yaratımı
ve dolaşıma sokulmasına aktif olarak katılmaya davet edilirler” (Jenkins, 2006: 290’den
aktaran Çomu, 2012). “Yeni medya alanına katılımcı kültürün bir diğer yansıması ola-
rak yurttaş gazeteciliğine bakılabilir. Geleneksel medyada yer alan haberlerin tiraj ya da
reyting kaybetmesinin önüne geçmek için, haber değeri taşıyan unsurların belirlenme-
si ve ilgili medya kuruluşunun nasıl uygulamalar benimsemesi gerektiği gibi konularda
kamunun görüşlerini dikkate alan bir yaklaşım olarak ortaya çıkan yurttaş gazeteciliği,
yeni iletişim teknolojileriyle birlikte, geleneksel medya kuruluşlarından görece bağımsız-
laşmıştır. OhmyNews sitesi, yeni medyanın olanaklarından yararlanarak “OhmyNews her
yurttaşı bir muhabir yapıyor” sloganıyla 2000 yılında Güney Kore’de kurulmuştur. 2006
yılında 26.700 yurttaş gazetecisi ve 53 kadrolu muhabir ve editörü bulunan sitenin (Uzun,
2006:642), 2012 itibariyle 62.000 yurttaş gazetecisi ve 70 kadrolu muhabir ve editörü bu-
lunmaktadır ve günde yaklaşık iki milyon kişi tarafından ziyaret edilmektedir. “Yeni ile-
tişim teknolojileri dolayımıyla dileyen herkesin katkı sağlayabileceği, ortaklaşa (collabo-
rative) gerçekleştirilen ve paylaşıma dayanan bir haber üretim sürecinin ortaya çıkması
bazı açılardan umut vaat edici olabilmektedir. Haberde ‘gerçeğe’ böyle bir süreç sonunda
ulaşılabileceği düşünülebilir” (Geray ve Aydoğan, 2010: 319’dan akt. Çomu, 2012).
İnternet adresi http://international.ohmynews.com/’dur.
Bu konuda Ruhdan Uzun’un “Gazetecilikte Yeni Bir Yönelim: Yurttaş Gazeteciliği” isim-
li makalesini http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr/sos_mak/makaleler/Ruhdan%20UZUN/
UZUN,%20Ruhdan.pdf adresinden erişerek okuyabilirsiniz.
Ünitenin sonunda genel bir değerlendirme yapacak olursak, sosyal medya sanallık,
yayılım ve en çok da etkileşim özelliği nedeniyle bu mecralarda varolan bireylerin çeşit-
li amaçlarla bir araya gelmelerine ve çevrımdışındaki topluluklarla da benzer özellikler
ve dinamikler gösteren, sanal cemaatler/sanal topluluklar olarak tanımlanan birliktelik-
ler oluşturmasına olanak sağlamaktadır. Bu toplulukların en çok dikkat çeken özellikle-
ri, özellikle demokratik katılımcı kültürün bir uygulama alanı olarak ortaya çıkmaları ve
değerlendirilmeleridir. Ancak, yeni medya ortamına ilişkin kimi olumsuz özellikler de,
örneğin ticarileşme, dijital gözetim, sayısal uçurum vb. özellikler sosyal medya ortam-
larındaki topluluk oluşumları üzerinde de olumsuz yönde etkili olabilmektedir. Burada
dikkat edilmesi gereken husus, bu topluluk pratiklerinin ve bu topluluklar içerisindeki ya-
şamın çevrimdışındaki yaşam pratiklerinden ve kurallardan çok da bağımsız olmadığıdır.
Özet
Günümüzde sosyal medya olarak bilinen Facebook, Linke- lan-dıklarını söylemek mümkündür. Bu anlamda ele almak
dIn, gibi toplumsal paylaşım ağları, Twitter gibi mikroblog gereken önemli diğer kavramlar ise dijital aktivizm ve yeni
uygulamaları, YouTube, Daily Motion, Vimeo gibi video pay- toplumsal hareketler olarak ortaya çıkmaktadır. Yeni medya
laşım ağları, Blogspot, Wordpress, Thumbler gibi blog sitele- araçlarının topluluk geliştirme özelliği ele alındığında belki
ri gündelik yaşamımızda sıklıkla kullandığımız yeni medya de en önemli mecrası dijital oyunlardır. Bireysel oyuncular
ortamlarıdır. Bu ortamlara hergün bir yenisi eklenmekte ve çoğunlukla çevrimiçi oyun platform-larında çeşitli topluluk-
hızla popülerleşmektedirler. Söz konusu ortamların arayüzey lara dahil olarak oyun oynamaya devam ederler.
dolayımlı bir iletişim olanağı sağladığını biliyoruz. Çeşitli sosyal medya ortamlarının etkileşim temelli en önem-
Yeni medya ortamlarında iletişim sürecinin iki aktörü -üre- li sonuçlarından birisi olarak yurttaşlar arası etkileşimin de-
ten ve kullananlar- arasında etkileşim eşanlı (senkron) veya mokrasinin gelişimine ve demokrasi kültürünün yaygınlaş-
eşansız (asenkron) olmak üzere iki şekilde gerçekleşebilmek- tırılmasına yönelik olumlu katkısından bahsedilebilir.
tedir. Örneğin çevrimiçi bir haber sitesinde haber metnine Sosyal medya ve demokrasi, katılım kültürü, yurttaşlık pratik-
ilişkin bir okur yorum yazabilmekte, hatta başka okurlar da lerinin gelişimi konusunda örnek olarak ele alınabilecek geliş-
bu okur yorumu üzerine kendi yorumlarını üretebilmekte- melerden birisi de yurttaş gazeteciliğidir.
dirler. Sosyal medya ortamında paylaşılan bir ileti, eşansız Sonuç olarak, sosyal medya sanallık, yayılım ve en çok da
olarak dolaşıma sokulabilmekte ve dolaşıma sokulan bu ileti- etkileşim özelliği nedeniyle bu mecralarda varolan bireyle-
ye ilişkin kullanıcılar çeşitli yorumlar yapabilmektedir. O hal- rin çeşitli amaçlarla bir araya gelmelerine ve çevrımdışında-
de yeni medya ortamları geleneksel medya metinlerine göre ki topluluklarla da benzer özellikler ve dinamikler gösteren,
kullanıcılarına gerek kendi aralarında gerekse de üretenlerle sanal cemaatler/topluluklar olarak tanımlanan birliktelikler
etkileşime girme olanağını tanımaktadır. Üstelik, yeni medya oluşturmasına olanak sağlamaktadır. Bu toplulukların en
ortamları kullanıcılara bireyselleşmiş medya kullanım ola- çok dikkat çeken özellikleri, özellikle demokratik katılım-
nağı sağlar; üstelik yeni medyanın “etkileşimsellik” özelliği, cı kültürün bir uygulama alanı olarak ortaya çıkmaları ve
kullanıcının farklı metinlere veya imgelere ulaşabilmesine ve değerlendirilmeleridir. Ancak, yeni medya ortamına ilişkin
bunları istediği takdirde değiştirebilmesine de olanak tanır. kimi olumsuz özellikler de, örneğin ticarileşme, dijital gö-
Yayılım, ağ üzerinden “arayüzeydeki bir metnin hızla dağıl- zetim, sayısal uçurum vb. özellikler sosyal medya ortamla-
masını, bu metne farklı zamanlarda ve uzamlarda yeniden ve rındaki topluluk oluşumları üzerinde olumsuz yönde etkili
yeniden erişilebilmesini ifade eder” (Binark ve Löker, 2011: olabilmektedir.
12). Böylelikle yayılım özelliği, tüketicilerin, aktif alımlayı-
cılıktan gerçek üreticiliğe doğru katılım-larını arttırabilme-
lerini sağlamaktadır (Lister vd., 2009:35’den aktaran Çomu,
2012). Yeni medya dolayımlı etkileşim kavramıyla birlikte
ele alınması gereken bir diğer kavram da sanallık kavramıdır.
Çoğunlukla gündelik yaşamda gerçeklikten uzak ve bağımsız
bir vurguya atıfla kullanılan bu sözcük aslında bireylerin yeni
medya dolayımlı iletişimde yapay zeka ile ve diğer bireyler-
le biraraya geldikleri ve karşılaş-tıkları mekanı ve deneyimi
içermektedir.
Web 1.0 bireyin çoğunlukla yalnız var olduğu ve etkinlik gös-
terdiği bir teknolojiyi ve bu teknolojinin içinde barındırdığı
mecraları tanım-larken Web 2.0 bir tür topluluklar çağı ola-
rak tanımlanabilir. Web 2.0 ve/veya sosyal medya bireylerin
atomize var oldukları bir ortam değil, aynı zamanda eğlen-
mek, bilgilenmek, deneyim paylaşmak vb. amaçlarla sosyal
medyanın amaca uygun çeşitli araçlarını kullanarak toplum-
sal-laşma deneyimi yaşadıkları yeni bir alandır. Sosyal med-
ya bağlamında toplulukların, özellikle yeni ve farklı çeşitli
politik görüşleri ve düşünceleri yaymak anlamında etkili kul-
1. Aşağıdakilerden hangisi yeni medya ortamlarından 6. Sanal cemaat üyesi bir birey aşağıdaki davranışlardan
değildir? hangisine sahip değildir?
a. Akıllı Cep Telefonları a. İşbirliği
b. İnternet b. Dayanışma
c. Dijital oyunlar c. Benmerkezcilik
d. Tablet bilgisayarlar d. Topluluk kurallarına uyum
e. Gazete ve dergiler e. Topluluğun ortak çıkarlarına uygun davranma
2. Yeni medya ortamlarında iletişim sürecinin aktörleri 7. Aşağıdakilerden hangisi Common Sense Media Rese-
arasında etkileşim nasıl gerçekleşmektedir? arch tarafından yapılan araştırma bulgularından değildir?
a. Eşansız a. 13-17 yaş arası gençler gün içinde bir biçimde sosyal
b. Eşanlı medya kullanmaktadır.
c. Dolaylı b. 13-17 yaş arası gençler sosyal medyadaki deneyimle-
d. Dolaysız rini olumlu duygu durumları ile birleştirmektedir.
e. Eşanlı ve eşansız c. 13-17 yaş arası gençler sosyal medyadaki varoluşları
çevrimdışı ilişkilerini desteklemektedir.
3. Yeni medyanın yayılım özelliği aşağıdakilerden hangisi- d. 13-17 yaş arası gençler sosyal medya ortamlarında
ne olanak sağlamaz? sadece tüketici konumundadır.
a. Arayüzeydeki bir metnin kolaylıkla paylaşılmasına e. 13-17 yaş arası gençler sosyal medya ortamlarında
b. Arayüzeydeki bir metnin içeriğinin değiştirilebilmesine katılımcı pratik sergilemektedir.
c. Arayüzeyde bir metnin sabit kalmasına
d. Arayüzeydeki bir metne yeniden erişebilmeye 8. Aşağıdakilerden hangisi sosyal medyanın demokrasi
e. Arayüzeydeki bir metnin hızla dağıtılması kültürüne etkisine ilişkin bakış açılarını tanımlar?
a. Bilinçli kullanım bakış açısı
b. İyimser bakış açısı ve kötümser bakış açısı
4. Counterstrike oyunu için aşağıdaki kavramlardan hangisi
c. Risklerin farkında olmak
kullanılamaz?
d. Olumsuz bakış açısı
a. Üre-tüketici
e. Olumlu bakış açısı
b. Etkileşimsizlik
c. Etkileşimsellik
9. Dijital oyun oynama pratiği üzerine yapılan araştırmalar
d. Kullanıcı türevli içerik
ilk başta hangi konular üzerine yoğunlaşmıştır?
e. Dijitallik
a. Etkileşimsellik
b. Fiziksel zararlar
5. Sanal cemaat kavramını aşağıdaki kişilerden hangisi ge-
c. Toplumsallık
liştirmiştir?
d. Aktiflik
a. Howard Rheingold
e. Katılım
b. Beth Coleman
c. Nancy Baym
10. Aşağıdakilerden hangisi dijital aktivizmi en iyi şekilde
d. Pierre Bourdieu
tanımlar?
e. Hiçbiri
a. Kişisel bilgilerin ve özel yaşamın gizliliğinin ihlal etmek
b. İnternet ve sosyal medya ortamının belli siyasal, top-
lumsal ve ekonomik amaçlar doğrultusunda örgütler
tarafından kullanılması ve örgütün çevrimdışı etkin-
liklerinin desteklenmesi
c. İnternet ortamında belli amaçlar için enformasyon
dağıtmak veya yaymak
d. İnternet ortamında bireysel kanıları ifade etmek
e. Arayüzeyde korsanlık yapmak, hesapları kırmak

1. e Yanıtınız yanlış ise “Giriş” bölümünü yeniden göz- Sıra Sizde 1
den geçiriniz. Sosyal medya uygulamalarında kullanıcı kendisine “ideal”
2. e Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medyada Etkileşim: Temel veya amaca uygun bir profil yaratarak kendini temsil eder.
Kavramlar” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Bu profil yaratımında, hesap herkese açık, yarı açık veya
3. b Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medyada Etkileşim: Temel kapalı olmak üzere görünür ve bilinir olma seçeneklerine
Kavramlar” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. sahiptir. Bu seçenekler hesabın kamusal alanda görünür-
4. d Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medyada Etkileşim: Temel lüğünü ve erişilebilirliğini doğrudan etkilemektedir. Sosyal
Kavramlar” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. medya ortamlarında açılan bir hesap, politik, kültürel, eko-
5. a Yanıtınız yanlış ise “Sosyal Medya Ortamları ve Di- nomik, iş odaklı, iletişim ve eğlence amaçlı kullanılabilir.
jital Oyunlarda Etkileşimsellik Örnekleri” başlıklı Kullanıcı bir hesabı birden fazla amaç için de kullanabilir.
konuyu yeniden gözden geçiriniz. Sosyal medya ortamlarının özellikleri de hesabın kullanım
6. c Yanıtınız yanlış ise “Sosyal Medya Ortamları ve Di- nedenini belirleyebilmektedir.
jital Oyunlarda Etkileşimsellik Örnekleri” başlıklı
7. d Yanıtınız yanlış ise “Sosyal Medya Ortamları ve Di-
8. b Yanıtınız yanlış ise “Sosyal Medya Ortamları ve Di-
9. c Yanıtınız yanlış ise “Sosyal Medya Ortamları ve Di-
10. d Yanıtınız yanlış ise “Sosyal Medyada Topluluk ve Et-
kileşimin Demokrasi Kültürünün Gelişmesine Kat-
kısı” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
Akar, E. (2010). Sosyal Medya Pazarlaması-Sosyal Webde Pa- Dahlgren, P. (2012) “Kamusal Alan ve Medya: Yeni Bir Dö-
zarlama Stratejileri, Ankara, Efil Yayınevi. nem mi?” , Kamusal Alan. Der. Éric Dacheux içinde, s.
Atikkan, Z. ve Tunç, A. (2011). Blogdan Al Haberi: Haber 45-58, İstanbul, Ayrıntı Yayınları.
Blogları, Demokrasi ve Gazeteciliğin Geleceği Üzerine, Erbaş, T. (2011). Türkiye’de Tumblr Blog Ortamındaki Po-
İstanbul, Yapı Kredi Yayınları. püler Blogcuların Kullanım Pratikleri, Yayınlanmamış
Bayraktutan Sütcü, G. (2007). “Devasa Online Oyunlarda Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Başkent Üniversitesi Sosyal
Klan Kültürü ve Liderlik Olgusu”, Folklor ve Edebiyat, Bilimler Enstitüsü.
2007/2, (50), s. 41-56. Göker, G. (2007) “İnternet’in Türkiye’de Kadın Hareketi Üze-
Bayraktutan Sütcü, G. (2010), Blog Ortamı ve Türkiye’de Blo- rindeki Etkisi: Kadın Kurultayı E-Grubu Örneği”, Yeni
gosferdeki Akademik Entelektüeller Örneği, Yayımlan- Medya Çalışmaları. (Der. Mutlu Binark), Ankara: Dip-
mamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi not Yayınevi, 205-247.
Binark, M. (2007). “Yeni Medya Çalışmaları”, Yeni Medya Çalış- Kaplan, M. Y. (2009) “Oyun Uzmanlığı: Profesyonel Bir
maları, (Der.) Mutlu Binark, Ankara, Dipnot Yayınları, 5-20. Kariyer” Dijital Oyun Rehberi-Oyun Tasarımı Türler ve
Binark, M. (2009), “Yeni medya dolayımlı iletişim ortamında Oyuncu (Der.) Binark, M., Bayraktutan Sütcü, G. ve Fi-
olanakların ve ol(a)mayanların farkında olmalı” Evrensel daner, I. B., İstanbul: Kalkedon Yayınları, 225-229.
Kültür, Aralık 2009, S: 216, 60-63. Mutlu, E. (2012). İletişim Sözlüğü, Ankara, Sofos.
Binark, M. ve Bayraktutan-Sütcü, G. (2007). “Teknogünlükler- Oskay, Ü. (2001). İletişimin ABC’si. İstanbul:Der.
deki Çok(lu) Sessiz Yaşamlar: Yeni Medyanın Sessiz Enstrü- Timisi, N. (2003) Yeni İletişim Teknolojileri ve Demokrasi,
manları: Yeni Orta Sınıf Gençlik”, Yeni Medya Çalışmaları Ankara, Dost Kitabevi Yayınları.
(der. Mutlu Binark), Ankara, Dipnot Yayınevi, 147-176. Toprak, A., Yıldırım, A., Aygül, E., Binark, M., Börekçi ,S. ve
Binark, M., Bayraktutan Sütcü, G. ve Fidaner, I. B. (Der.) Çomu, T. (2009). Toplumsal Paylaşım Ağı Facebook: Gö-
(2009), Dijital Oyun Rehberi-Oyun Tasarımı Türler ve rülüyorum Öyleyse Varım!, İstanbul: Kalkedon Yayınları.
Oyuncu, İstanbul: Kalkedon Yayınları. Uzun, R. (2006) “Gazetecilikte Yeni Bir Yönelim: Yurttaş Ga-
Binark, M ve Löker, K. (2011). Sivil Toplum Örgütleri için zeteciliği”, http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr/sos_mak/
Bilişim Rehberi, Ankara, STGM. makaleler/Ruhdan%20UZUN/UZUN,%20Ruhdan.pdf.
Borlandi, M. vd., (2011). Sosyolojik Düşünce Sözlüğü, İstan- Yee, N. (2006). “Motivations for Play in Online Games”,
bul, İletişim Yayınları. CyberPsychology and Behavior, 9, (6) 772-775. (Çevri-
Coleman, B. (2012), Hello Avatar, (Çev.) Emrah Bilge, İstan- miçi kaynak: http://online.liebertpub.com/toc/cpb/9/6)
bul: Mediacat Yayınları. Williams, D., Yee, N. ve Caplan, S. E. (2008) “Who plays, how
Common Sense Media Research Study (2012) “Social Media, much, and why? Debunking the stereotypical gamer pro-
Social Life: How Teens View Their Digital Lives”, http:// file”, Journal of Computer-Mediated Communication, 13:
www.commonsensemedia.org/sites/default/files/rese- 993–1018.
arch/socialmediasociallife-final-061812.pdf adresinden Yalçınkaya, Fisun. (2012) Ayfer Tunç ile söyleşi. Kitap Sabah,
erişilmiştir. 22 Haziran 2012, s.18.
Çomu, T. (2012). Video Paylaşım Ağlarında Nefret Söylemi:
YouTube Örneği, Ankara, Ankara Üniversitesi Sosyal Bi-
limler Enstitüü Kadın Çalışmaları AnaBilim Dalı, Yayın-
lanmamış Yüksek Lisans Tezi.
6
Amaçlarımız
 Kurumsal iletişim amaçlı olarak Internet’in nasıl kullanıldığını açıklayabilecek,
 Sosyal medyanın kurumsal iletişim kavramı açısından nasıl ele alındığını
açıklayabilecek,
 Kurumsal iletişim aracı olarak sosyal medyanın nasıl kullanıldığını açıklayabilecek,
 Sosyal medyada kurumsal iletişim uygulamalarının nasıl gerçekleşmesi
gerektiğini açıklayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Sosyal Medya • Sanal Dünyalar
• Kurumsal İletişim • İtibar Yönetimi
• İçerik Toplulukları • Medya İlişkileri
• Bloglar • Kriz İletişimi
• Sosyal Ağlar • Kurumsal Sosyal Sorumluluk
• Vikiler • Kurumsal Kimlik
İçindekiler
• GİRİŞ
• KURUMSAL İLETİŞİMDE SOSYAL
MEDYANIN YERİ
Sosyal Medya ve
Dijital İletişim ve Yeni Medya • KURUMSAL İLETİŞİM ARACI OLARAK
Kurumsal İletişim
SOSYAL MEDYA
• KURUMSAL İLETİŞİMDE SOSYAL
MEDYA UYGULAMALARI
Sosyal Medya ve
Kurumsal İletişim
GİRİŞ
Sosyal medya, insanların birbirleri ile içerik, fikir, deneyimlerini ve bakış açılarını pay-
laştıkları çevrimiçi teknolojiler, uygulamalar veya topluluklardan oluşmaktadır. Örneğin,
bloglar, intranet, podcast, video paylaşım siteleri, fotoğraf paylaşım siteleri, sosyal ağlar,
viki, oyun siteleri, sanal dünyalar vardır. Son on yıl içinde bu teknolojiler oldukça po-
püler hale gelmiştir ve aynı anda her yerde artmıştır. Sosyal medya, kurumlarla hedef
kitlelerinin değişik yollarla bir araya gelmelerini sağlamaktadır. Kurumlar, sosyal medya
uygulamaları aracılığı ile etkileşim yaratarak, hedef kitlelerle ilişkilerini geliştirebilmek-
tedir. Hedef kitlenin kurumlardan beklediği daha fazla açıklık ve şeffaflıktır. Bu nedenle
kurumlar, sosyal medya aracılığıyla açık, doğru ve dürüst iletişim kurmayı hedeflemelidir
ve online iletişim etkinliklerinde şeffaflığını korumalıdır.
Sosyal medya, kurumsal iletişim açısından bir çeşit devrim yaratmıştır. Sosyal med-
ya, kurum ile paydaşları arasındaki iletişimi geleneksel tek yönlü iletişim yerine artık iki
yönlü iletişime dönüşümünü hazırlayan bir alt yapı sunmaktadır. Bunun anlamı, kuru-
mun özellikle tüketicileri arasında genişletilmiş bir diyaloğun gerçekleşmesine fırsat
sağlamakta, geniş çerçevede ise hedef kitlesi ile doğrudan ve anında iletişim kurmasına
imkan sağlamaktadır (Matthews, 2010). Sosyal medya hedef kitlenin sorular sormasına
izin vermekte ve bu sorulara kurum yöneticileri tarafından doğrudan cevap verilmesine
olanak tanımaktadır. Bu durum, kurum yöneticileri için kendi hedef kitlesinin fikirlerini
öğrenmek ve geribildirim almak için de olanak sağlar. Sosyal medya doğrudan ve anlık
kurumsal iletişim için bir fırsat yaratmaktadır. Hedef kitlenin kuramlara yönelik güven-
sizlik duygularından, sosyal medya aracılığı ile ilişkiler kurarak ve sürdürerek, kalıplaşmış
yargılardan kurtulmaya çalışıldığı görülmektedir.
Sosyal medya, çalışanlar, müşteriler, rakipler, tedarikçiler ve medya ile ilişkilerde de-
ğişiklik meydana getirmiştir. Mesajın iletilmesi daha kolay, hızlı ve etkili hale gelmiştir.
Ayrıca sosyal medya yeniliklerin benimsenmesinde motivasyon sağlamaktadır. Sosyal
medyanın hedef kitle ile iletişimin sürekliliğini sağlaması açısından özelliklerinin far-
kında olmak ve bunu gerçekleştirmek kurumlar için önemlidir. Hem iç hem dış hedef
kitle için sürekli iletişim, motivasyon kaynağı olarak görülmektedir. Hedef kitle ile etkili
iletişim kurabilmek için sosyal medyanın sağladığı olanakları kullanmak gerekir (Byard,
2012). Online kriz iletişiminde etkileşimli ve yenilikçi kanalların kullanımı daha önemli
olmaya başlamış durumdadır. Krize cevap verebilmek için çevrenin iyi araştırılması ve
gözlenmesi gerekmektedir. Sosyal medya kanalları özellikle kurum imajının oluşturulma-
sında rol oynamaktadır. Sosyal medya kullanımı hedef kitlelerle online iletişim kurabilme
fırsatı verir. Bunun yanında sosyal medya, kurum imajını geliştirmede ve iyileştirmede
kullanılabilecek bir araç olarak görülmektedir.
KURUMSAL İLETİŞİMDE SOSYAL MEDYANIN YERİ

Sosyal medyanın, geleneksel iletişim araçları ile karşılaştırıldığında çok fazla yeniliği ba-
rındırdığı görülmektedir. Sosyal medya, birçok kurum için kurumsal iletişimin ayrılmaz
bir parçası haline gelmiştir. Sosyal medya alanında yaşanan değişimler ve gelişmeler ku-
rumsal iletişim uygulamalarını da etkilemektedir. Kurumlar sosyal medyayı kullanırken
geleneksel halkla ilişkiler uygulamalarında tek yönlü iletişime dayalı stratejilerini olduğu
gibi sosyal medyaya aktarmak gibi yol izlediklerinde, sosyal medya ile ilgili beklentilerini
karşılayamayacaktır. Sosyal medya söz konusu olduğunda kurumların iki yönlü simetrik
iletişim stratejilerini uygulamaya geçirmeleri gerekir. Hedef kitle iletişim kurabileceği iki
yönlü bir iletişim beklentisi içerisindedir. Yine hedef kitlenin beklentisi kurumların şeffaf
ve ilgili olmalarıdır (Matthews, 2010; Byard, 2012).
Yeni iletişim teknolojilerini, kurumsal iletişim kapsamında ele aldığımızda yeni med-
ya, sosyal medya, Web 2.0 ve online iletişim gibi terimlerle birlikte kullanıldığını görüyo-
ruz. Bu terimlerin gelişimi ve kavramların tanımları ile ilgili önceki ünitelerimizde bilgi
verilmişti. Bu kavramlar, kurumsal iletişim çalışmalarının yeni iletişim teknolojilerine
uyumu konusunda alt yapı ve sistem uygulamaları kapsamında da ele alınabilmektedir.
İletişim teknolojilerinin sürekli geliştiği ve değiştiği dinamik bir yapı içerisinde hareket
edildiği göz ardı edilmemelidir.
Kullanıcı tarafından oluşturulan içeriğin (user generated content) internet kullanıcıla-
rı arasında paylaşıldığı ve daha fazla etkileşim ortamı sunulduğu çevrimiçi uygulamalar,
sosyal medya olarak tanımlanır. Bu içerik fotoğraf, video ve metinsel yorumlardan oluşa-
bilir. Etkileşimi, işbirliğini ve içerik paylaşımını kolaylaştırmak amacıyla çevrimiçi uygu-
lamalar, platformlar ve medya kullanımı gibi özellikler sosyal medyayı ortaya koymakta-
dır. Sosyal medyanın önemi tüketiciler ve toplum arasındaki asenkron, hızlı, interaktif,
düşük maliyetli iletişimi sağlamasından gelmektedir. Kurumsal açıdan bakıldığında, en
ilginç ve en popüler sosyal medya hizmetleri olarak dünyanın en büyük sosyal ağ servisi
Facebook, müzik ve eğlence odaklı MySpace, kariyer odaklı LinkedIn, kısa mesajları gön-
dermeyi sağlayan şebeke servisi Twitter sayılabilir.
Son teknolojik gelişmeler, tüketicilere yeni medya uygulamaları ve hizmetleri kullana-
rak, kendi isteği ile içerik üretme fırsatı vermektedir. İnternette bilgi paylaşımı ve işbirlikçi
yazılım geliştirme yaklaşımı ayırt etmek için kullanılan Web 2.0 terimi, bloglar, wikiler, RSS
beslemeleri gibi daha spesifik kullanıcı topluluklarının oluşmasına imkan vermektedir. Bu
Web 2.0 araçları müşteri ilişkileri, çalışan ilişkileri ve kurumsal kültür üzerinde etkisi yarat-
mak üzere kullanılan güçlü kaynaklar olarak ele alınmaktadır (Hearn, Foth & Gray, 2009).
Web 2.0 ya da Sosyal Medya olarak adlandırılan uygulamalar son dönemde daha fazla
dikkat çekmeye başlamıştır. Web 2.0’nin temel unsurlarından biri Kullanıcı Tarafından
Oluşturulan İçerik (UGC: User Generated Content) olarak bilinir olmasıdır. Kullanıcılar,
içerik tüketicisi olmalarının yanı sıra artık aynı zamanda, içeriği üreten, düzenleyen ve
yayan kişiler durumuna gelmiştir. Bu durum Web 2.0 ve sosyal medya uygulamalarına
ve süreçlerine değer katmaktadır. Doğrudan kullanıcının iletişim sürecine katılımı, kul-
lanıcıların toplulukların oluşması ve güçlü ağ etkilerinin yaratılması kullanıcı tarafından
oluşturulan içerikle bağlantılıdır (Constantinides ve diğer, 2008).
Web 2.0 ya da sosyal medya ile ilgili kurumları tedirgin eden yönlerden birisi bilgile-
rin yayılması üzerinde kontrolü kaybetme eğiliminin olmasıdır. Yeni teknolojiler birey-
lerin yanı sıra kurumsal sınırlar arasındaki bilgi akışını kontrol ile ilgili normlara mey-
dan okumaktadır. Buna rağmen, sosyal medya iletişiminin uygulanma oranı kurumlarda
6. Ünite - Sosyal Medya ve Kurumsal İletişim 133
beklentileri karşılayacak düzeyde değildir. Kurumsal iletişim uzmanları stratejik amaçlara
ulaşmak için sosyal medya araçlarını kullanarak çeşitli uygulamalar ve etkinlikler dü-
zenlemektedir. Stratejik iletişim açısından bakıldığında, yeni iletişim platformları kurum
içinde, kurum ve paydaşları arasındaki iletişimin dinamikleri ve boyutlarında bir dev-
rim yaratmıştır. Sosyal medya uygulama örnekleri iletişim yönetimi sürecinin tüm aşa-
malarında bulunabilir. İşbirliği platformları gelişmiş planlama rutinlerinin kurulmasına
yardımcı olurken sosyal toplulukların iletişimi incelendiğinde, izleme ve değerlendirme
çalışmalarının arttırılması söz konusudur (Zerfass ve diğer, 2011).
Bloglar, MySpace, wiki, podcast ve sosyal ağ siteleri gibi platformlar yeni medyanın
kullanımına öncülük etmektedir. Bu bağlamda, bu yeni web tabanlı hizmetler başlangıçta,
kurumlar tarafından mevcut müşterileri ile etkileşim sağlamak, kurumsal imajını koru-
mak, iç iletişimi geliştirmek ve yeni pazarlar ve kitlelere ulaşmak için kullanılmıştır. An-
cak, son teknolojik yeniliklerle etkin katılımcılığa ve tüketicinin içerik üretmesine uygun
hale gelmiştir. Tüketiciler, yeni medya uygulamalarını ve hizmetlerini kullanmaya başla-
mışlardır. Böylece iletişim içeriği kurum-tüketici akışından kurtularak, tüketici-tüketici
ya da üre-tüketici-üre-tüketici içeriğine yönelmiştir. Bu içerik daha açık, işbirlikçi, birey-
sel olması nedeniyle önceki internet deneyimine göre daha fazla katılımcıyı çekmektedir.
Kurumsal iletişim için yeni medya uygulamaları kullanmanın sağlayacağı avantajların be-
lirlenerek, bu dinamik yeni medya ortamında etkili bir biçimde iletişimin nasıl gerçekleş-
tiğini dikkate almak gerekir (Hearn, Foth & Gray, 2009). Sosyal medya uygulamaları artık
kullanıcılar arasında bilgi paylaşım imkânı vermektedir. Kurumsal bilgiler ve kullanıcı
tarafından oluşturulan bilgiler, internet kullanıcıları arasında paylaşılan bir içerik haline
gelmiştir. Bu bilgi paylaşımı (video, fotoğraf, haber, ve ses görüntüleri) web üzerinde sanal
topluluklar oluşturulması sonucu ortaya çıkabilmektedir.
Kurumlar güçlü bir bilgi yönetim sistemi oluşturmak için sosyal ağlardan yararlana-
bilir. Wikiler, bloglar ve RSS beslemeleri gibi sosyal medya araçlarının, müşteri ilişkileri
ve kurumsal kültürü üzerindeki etkisi, sosyal medyanın kurum için güçlü bir araç haline
gelmesine neden olmuştur. Sosyal medya ve yeni medya uygulamalarındaki en büyük so-
runlardan biri, her gün yeni medya kullanımında yeniliklerle ve değişikliklerle karşılaşıl-
masıdır. Sürekli olarak sosyal medyadaki yeniliklerin takip edilmesi, yeni programlara ve
platformlara uyum sağlanması gerekir. Sosyal medya araçlarının kullanımındaki çeşitli-
lik, takip etmeyi ve kurum uygulamaları için uygun platformun seçilmesi işini zorlaştır-
maktadır. Kurumun her yeni uygulamayı gerçekleştirmesi olanaksız ve gereksizdir. Sosyal
medya seçiminde kurumun stratejik hedeflerine en iyi cevap verecek olan sosyal medya
platformunun seçilmesi ve uygulamaların bu çerçevede gerçekleştirilmesi yerinde olur.
Ancak hedef kitlenin çeşitliliği ve farklı tercihlerin olmasını, farklı sosyal medya platform-
larının farklı etkilere sahip olduğu göz ardı edilmemelidir. Stratejik iletişim çalışmaların-
da en az iki üç platform üzerinden hareket edilmesinde yarar vardır. Bu nedenle etkili
olacak platformun seçilmesi için hedef kitle ve sosyal medya platformları üzerinde detaylı
bir araştırma yapılması uygun olur.
İçerik sunan sosyal medya platformlarının olumlu tarafı, içerik topluluklarının yüksek
popülerliğinin kurumları bu iletişim aracını kullanma konusunda cezbetmesidir. YouTu-
be günde 100 milyon video üzerinden kullanıcılarına hizmet vermektedir. Kurumlar, tanı-
tım filmleri, yönetici konuşmaları, basın duyuruları, açılış konuşmaları ve video reklam-
larını Youtube programına yükleyerek popülerlik sağlamaya çalışmaktadır. Birçok kurum
marka toplulukları ya da pazarlama araştırmaları için sosyal ağ sitelerini kullanmaktadır.
Bazı kurumlar facebooku tanıtım aracı olarak kullanırken bazıları biraz daha ileri gide-
rek dağıtım kanalı olarak kullanmaktadır. Facebookta sunulan araçlar aracılığı ile online
alışveriş siteleri, özellikle güzellik malzemesi satışı yapan sitelere, çiçek siparişi sitelerine
yönlendirme yapılmaktadır (Kaplan&Haenlein, 2010).
Online ve sosyal medya kanalları kurum imajının oluşturulmasında rol oynamaktadır.

Sosyal medya kullanımı hedef kitle ile online iletişim kurabilme fırsatı verir. Sosyal hizmet
kurumları gibi kar amacı gütmeyen kurumlar sosyal ağların hızla yayılmasından ve bü-
yüsünden etkilenerek kendileri de sosyal medyanın içerisinde olmak istemektedir. Sosyal
medya bu kurumların hedef kitle ile iletişim kurabilmesinin yanı sıra kurum imajını ge-
liştirmede ve iyileştirmede kullanılabilecek bir araç olarak görmektedirler. Sosyal medya
aracılığı ile basın bültenleri ve kampanya bilgilerini paylaşabilmektedir. Ayrıca gönüllük
çalışmalarını da paylaşmak açısından etkili bir araç olarak görülmektedir.
Sosyal medyanın kullanımı, kurumlar için artık bir seçenek ya da alternatif iletişim
kanalı değildir. Sosyal medyanın kullanımı rekabet üstünlüğü isteyen ve uzun süreli var-
lığını sürdürmek isteyen kurumlar için bir zorunluluk halini almıştır. Ancak kurumların
işleri artık o kadar kolay değildir. Sosyal medyanın takibi gerçekten bu konuda bilgi ve
beceri sahibi olmayı gerektirmektedir. Sosyal medyanın etkili bir biçimde yönetilebilmesi
için öncelikle gücünün farkına varılması gerekir. Sosyal medya çok geniş bir alana yayı-
labilmekte ve çok hızlı bir yayılım gerçekleştirebilmektedir. Erişimi kolay ve ucuz olması
herkes tarafından kullanılabilir olmasını sağlamıştır. Bu nedenle de giderek daha hızlı bü-
yümektedir. Geleneksel medya ağırlığını kaybetmiştir. Özellikle reklam uygulamalarında
sosyal medyanın etkisi giderek artmaktadır.
Kurumsal iletişim çoğu zaman kapsayıcı konumlandırma gerçekleştirmektedir. Bir
kurum sosyal medya platformlarında nasıl davranması gerektiğini anlamak için ideal bir
konum oluşturmalıdır. Kurumsal iletişim departmanları, doğru sosyal medya stratejileri
ve taktikleri geliştirmek ve dağıtmak için donatılmalıdır. Sosyal medya araçları ile birebir
ilişkiler geliştirmelidir. Özellikle gazeteciler, analistler, yatırımcılarla sosyal medya plat-
formlarında da iletişim kurulması gerekir. Kurumsal iletişim departmanının, kurumun
nasıl algılandığı üzerinde çalışması gerekir. Sosyal medyada bu bilgilere kolaylıkla eri-
şim sağlanabildiği unutulmamalıdır. Ayrıca kurumsal iletişim içeriği broşür, kitapçık gibi
araçlar da sosyal ağlarda paylaşılabilir.
KURUMSAL İLETİŞİM ARACI OLARAK SOSYAL MEDYA

Kurumsal iletişim kapsamında geleneksel medya kullanımının yanında sosyal medya
platformlarının da giderek yaygınlaştığı görülmektedir. Sosyal medya araçlarının kurum-
sal iletişim kapsamında nasıl kullanıldığını görebilmek için sosyal medya platformlarının
özelliklerini ve kurumsal iletişim açısından nasıl ele alınması gerektiğinin anlaşılması ge-
rekir. Kurumsal iletişim fonksiyonları açısından sosyal medya platformlarının kullanımı
ele almadan önce bu platformlarının özelliklerini incelemek yerinde olacaktır. Özellikle,
bloglar, mikrobloglar, sosyal ağlar, medya içerik toplulukları, sanal oyun ve dünyalardan
oluşan sosyal medya platformları aşağıda kısaca ele alınmaktadır.
Bloglar
Günümüzde bloglar, bireysel kullanımının yanı sıra kurumsal olarak da üretilmeye baş-
lamıştır. Blogları kurumların günlüklerinin tutulması güncel olayların takip edilmesi
açısından ele aldığımızda kurumsal iletişim açısından önemli bir iletişim aracı olarak
görebiliriz. Kurumsal bloglar, şirket çalışanlarının ya da yöneticilerin kurum adına blog
sayfasına yazılar yazması, hedef kitleye bir takım bilgiler sunması ve hedef kitleden de
geribildirim alması sürecini kapsamaktadır (Alikılıç, 2011; 25). Kurumlar, hedef kitlenin
ilgisini çekmek, yaptıkları etkinliklerden onları haberdar etmek, kurum hakkındaki dü-
şüncelerini edinebilmek amacıyla bloglardan yararlanmaktadır. Bloglar, kurumlar için
ürünleri ve hizmetleri hakkında geribildirim almanın en hızlı, ucuz ve kolay yoludur (Sa-
yımer, 2008; 120).
Bloglardaki içeriğin üslubu, web sayfalarına göre daha samimi olduğu için kurumlar
hedef kitle ile iletişim kurma konusunda daha rahat davranabilmektedir. Sade dille yazı-
lan blogların daha kolay anlaşılması ve güven vermesi söz konusudur. Kurumsal bloglar,
ürün ya da hizmet tanıtımında, kurumun müşterileriyle iletişim kurma fırsatı sağlayan
yerler olarak görülmelidir. Bloglarda kurum ürün, hizmet ya da etkinliklerle ilgili bilgi
içeren kısa ya da uzun bilgiler, satış ya da kampanya bilgileri, video, ses dosyaları ya da bir
fotograf paylaşılabilir (Tasner, 2010; 48). Bloglarda paylaşılan bilgilerin ilgi çekici olması
ve hedef kitle ile iletişimi etkili bir biçimde kuracak biçimde yönetilmesi gerekir. Bazı ku-
rumlar, hedef kitlenin ilgisini çekebilmek ve takipçi sayısını arttırabilmek amacıyla, blog-
larında indirim kuponları bile paylaşmaktadır.
Blogların hangi amaçlarla oluşturulabileceğini düşününüz.

1
Kurumlar farklı amaçlar için blogları kullanmaya çalışmaktadır. Kurumsal blogların
sınıflandırılması kurumların işini kolaylaştırmaktadır (Lee, Hwang ve Lee, 2006):
• Çalışan bloğu: Tek bir çalışanın oluşturduğu blogtur. Bu bloglar kurumsal web say-
falarında yer bulabilmektir. Kurumlar çalışan bloglarına yayın fırsatı sağlayarak
sponsorluk yapabilmektedir.
• Grup bloğu: Grup blogu birkaç çalışanın işbirliği içerisinde yazılabilir. Çoğu grup
blogları genellikle belirli bir konu üzerinde uzman olan yazarlarla teknik tarzda
yazılmaktadır. Bu grupların birçoğu çalışanların kendi iradesiyle bir araya gelmesi
sonucu başlamıştır.
• Yönetici blogları: Kullanıcılar kurumların üst düzey yöneticilerinin görüşleri ile
daha fazla ilgilenmeye başlamıştır. göre şirketler çalışacak üst düzey yöneticileri
daha fazla ilgi haline gelmiştir. Bu bloglar hedef kitle ile doğrudan iletişim kurabil-
mek için etkili bir araç olarak görülmektedir.
• Tanıtım bloğu: Ürünler, hizmetler ve etkinlikleri hakkında haber yaymak amacını
taşımaktadır. yaratmaktır. Ancak reklama benzemesi ve profesyonel tarzda yazıl-
ması, samimiyetten uzak olması nedeniyle eleştirilmektedir.
• Haber bloğu: Kurumların resmi haber bültenini sunduğu bir ortam olarak görül-
mektedir. Çoğunlukla stratejik biçimde oluşturulmuş mesajları içermektedir.
http://blog.turkcell.com.tr/
Kurum, bloglar aracılığı ile hedef kitlenin kurum, sunulan ürün ya da hizmet hakkın-
daki görüşlerini edinebilir. Özellikle iki yönlü simetrik iletişim modeli kapsamında hedef
kitlenin görüşleri doğrultusunda kurumda ya da üretilen ürün ve hizmet ile ilgili düzenle-
melere gidilmesi beklenmektedir. Ayrıca hedef kitleden bloglar aracılığı bilgi edinmek için
büyük bir bütçeye ihtiyaç duyulmamaktadır. Blog metinlerinin yazılması ve kullanıcılar ta-
rafından eklenen yorumların takibi ve soruların cevaplanması için görevlendirilen çalışan-
ların ücreti dışında başka bir maliyet içermemektedir. Böylece son derece düşük bir mali-
yetle hedef kitle ile etkin bir iletişim kurma şansı yakalanabilmektedir. Blogların kurumlar
açısından sağlayacağı yararlar şöyle sıralanabilir (Alikılıç, 2011; 26, Aydede, 2006; 80):
• Kurumlar hedef kitle arasında iyi niyeti geliştirir,
• Pazar araştırması sürecinde yardımcı olur,
• Rekabet avantajı yaratır,
• Rakiplerin araştırılmasında kaynak oluşturur,
• Yeni iş ortam ve olanaklarını kendine çeker,
• Ürün ve hizmet satışında artış sağlar,
• Kriz yönetimine katkıda bulunur,

• Kurumun bilinirliğini arttırır,
• Kurum imajının gelişimine katkıda bulunur.
• Müşterilerin ilgisini çeker,
• Müşterilerle iletişimi sağlar,
• Kurum çalışanları ve ortaklar arasındaki ilişkiler şeffaflaştırır,
• Sohbet sıcaklığı sunar.
Kurumların blog sahibi olmaları tek başına yeterli bir eylem değildir. Blog sayfası
bulunan pek çok kurum bloglarını ilk oluşturduklarında kurumla ve ürünleriyle ilgili
bir takım bilgileri bu sayfalarda paylaşmaktadır. Ancak zaman içerisinde yeni bilgilerin
eklenmediği ve yapılan yorumların yanıtsız kaldığı durumlarda görülmektedir. Kurum-
lar sosyal medya yönetimi çerçevesinde bu blogların işleyişini takip etmek zorundadır.
Bloglar içerisinde verilen bilgilerin, çekici bir tasarımla sunulması, belirli peridyodlarla
güncellenmesi, yapılan yorumların takip edilmesi gerekir. Bloglar da web sayfaları gibi
kurumsal kimliği yansıtan bir araç olarak ele alınmalıdır. Bu nedenle kurum kimliğini
yansıtacak biçimde tasarlanması gerekir. Tasarıma özen gösterilmesi ve tasarımın çekici
olarak sunulması hedef kitlenin blog sayfasını ziyaretini uzatması ve yinelemesini sağla-
yacaktır. Blog sayfalarının sık aralıklarla güncellenmesi kurumun hedef kitlesine değer ve-
ren bir kurum olarak algılanmasını sağlayacaktır. Ayrıca hedef kitle yorumlarının düzenli
olarak takip edilmesi ve soruların yanıtlanması kurumun blog sayfasını etkili bir biçimde
kullanmasını sağlayacaktır. Ancak bu şekilde takip edilen bir blog sayfası kurumun itiba-
rının arttırılmasını, olumlu bir marka imajının oluşmasını sağlayabilir.
Blogların özelliklerinin neler olduğunu açıklayınız.

2
Mikrobloglar
Kurumlar, sosyal medyada olmak için birden fazla araç kullanmalıdır. Kurumlar en azın-
dan bir iki sosyal medya platformunda yer alabilir. Bu platformların başında bloglar ve
onun yanı sıra mikrobloglar gelmektedir. Kurumları sosyal medyada yer almaya karar
verdiklerinde dikkat etmeleri gereken konular vardır. Mikroblogların kullanımı, kurumsal
iletişim kapsamında, kurum kimliğinin oluşturulması, mesajların belirlenmesi, topluluk
oluşturma, imaj, itibar ve beğenirlik çalışmalarına destek olmaktadır (Gilpin, 2010). Mik-
robloglar kullanılarak özel amaçlı topluluklar ya da etkinlikler oluşturulabilir. Mikroblog-
lar ayrıca hedef kitle ile bilgi ve fikir alışverişi sağlanması açsısından avantaj sağlamaktadır.
Mikrobloglar üzerinden kurumlar öncelikle açık, doğru, güncel ve güvenilir bir biçim-
de bilgi sunmalıdır. Sosyal medyada kurumsal tasarım öğelerinin (logo ya da kurumsal
renkler, semboller gibi) hedef kitle tarafından tanınmasına ve fark edilmesine yol açacak
şekilde kullanılmalıdır. Sosyal medyada iletişimin biçimsel olması gerekmez ancak yine de
mesajlar oluşturulurken kurum adına mesaj yazıldığı unutulmamalıdır. Mesajlar gerektiği
ölçüde ciddi ve özenli yazılmalıdır. Yayınlanan mesajlarda telif sorunu yaratacak fotoğ-
raf, video gibi içerik bulunmamalıdır. Eğer bu içeriğe Internet’ten ulaşmak mümkünse
bağlantı adresi verilmesi tercih edilmelidir. Başkalarını ya da rakipleri kötüleyici ifadeler
yer almamalıdır. Bazen rakip kurumların müşterileri şikayetlerini farklı kurumların Twit-
ter ya da Facebook hesaplarında paylaşmaktadır. Bu olumsuz yorumlara kurumun yanıt
verilmesi olumsuz algılara yol açabilir. Bazen de kurum çalışanları da rakip kurumların
uygulamaları ile ilgili olumsuz yorumlarda bulunabilmektedir. Bu tür yorumlar art niyetli
olarak algılanacağı için çalışanların şahsi yorumları bile olsa özellikle kaçınılması gerek-
tiği konusunda çalışanlar uyarılmalıdır. Kurumların sosyal medyada kendini olduğundan
farklı göstermeye çalışması da alay konusu olmasına neden olacaktır.
Mikrobloglar bağlantıları aracılığıyla hedef kitlesini yönlendirebilme özelliğine sahip-
tir. En bilindik mikroblog örneği olarak Twitter’ın kurumsal faydaları Weber (2009) tara-
fından şu şekilde listelenmektedir (aktaran: Akar, 2010; 62):
• Marka yaratma ve güçlendirme,
• Kurum, ürün ya da bireyin tanıtımını yapma,
• Hedef kitleyi genişletme,
• Aynı alandaki iş profesyonelleriyle ağ kurma,
• Tüketici, müşteri ya da takipçilerle ağ kurma,
• Kurum ya da ürün hakkındaki fikirleri toplama,
• Tavsiye isteme yoluyla yeni eleman ve ortaklar bulma,
• Diğer online ortamlara trafiği sevk etme,
• Çalışanlar için ağ kurma,
• Yeni iş olasılıkları bulma,
• Toplantı ve etkinlik programları.
http://twitter.com/#!/kocholding
Sosyal Ağlar
Sosyal ağlar, kullanıcıların kendi içeriklerini yaratabildikleri, zaman ve mekandan bağım-
sız olarak iletişim kurabildikleri, istedikleri kişilerle ortak bir sosyal alan oluşturabildikleri
sanal buluşma ortamlarıdır. Sosyal ağlar, sosyal medya platformu içerisinde en popüler
alanlardır. Facebook, Myspace gibi arkadaşlık sitelerinin yanında LinkedIn, Netlog, Xing
gibi iş bağlantılı sosyal ağ sitelerinin varlığına da rastlamaktayız. Özellikle iş bağlantılı
sosyal ağ siteleri profesyonel hayatın paylaşıldığı, eğitim, iş alanı gibi özelliklerin dikkate
alındığı, yapılan işlerin ve ortak konuların paylaşılmasına fırsat veren ağlardır. Ayrıca bu
ağlar, iş ve eleman arama siteleri gibi de çalışmaktadır. Sosyal ağlar ister arkadaşlık sitesi
olsun ister iş bağlantılı siteler olsun, kurumsal iletişim uygulamaları için oldukça uygun
bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Sosyal ağların toplulukları organize etme ve hare-
kete geçirme konusundaki örnekleri göz önünde bulundurulduğunda, hedef kitleyi ikna
etme amacıyla kullanımı da kurumlar tarafından dikkate değerdir (Alikılıç, 2011; 36).
Sosyal ağların kurumlar açısından tercih edilmesinde bazı nedenler şunlardır:
• Kuruma ait içeriğin daha hızlı yayılması için de uygun bir araçtır.
• Kurumun sosyal ağlarda yer alması, farkındalığının artışını da sağlayacaktır.
• Kurumların sosyal ağlardaki varlığı, iletişim teknolojilerindeki yaklaşımları takip
etmesinin göstergesi olması açısından kuruma itibar sağlayacaktır.
• Kurumların gerçekleştirdikleri etkinliklerinin duyurulmasında etkin olarak kulla-
nılmaktadır.
• İki yönlü iletişim ve etkileşime olanak vermektedir.
Kurumların özellikle hedef kitlesi ile etkileşiminde sosyal ağların kullanımı için ku-
rumların farklı uygulamalara da yönelmesi gerekir. Bunun için etkinlikler kapsamında
çeşitli iletişim programları da yürütülmelidir. Sosyal ağlar hedef kitlenin kurumla iletişim
kurabilmesi açısından hem kolay hem de ek bir kanal yaratmaktadır. Bu sayede etkili ile-
tişim yöntemlerinin uygulanması, hedef kitlenin tanınması ve yönlendirilmesi açısından
kuruma kolaylık sağlayacaktır. Sosyal ağlar, itibar yönetim aracı olarak, hedef kitlenin
kurum hakkında yazdıklarını takip edebilmekte ve sorulara ya da sorunlara daha çabuk
yanıt verme fırsatı yaratmaktadır.
Sosyal ağlarda sadece kurum ve hedef kitle iletişiminin olmadığını unutmamak gere-
kir. Hedef kitle de sosyal ağ sitelerinde kendi aralarında iletişim kuracaklardır. Bu iletişi-
min olumlu ve olumsuz sonuçları olabilmektedir. Kurum hakkındaki beğenilerini pay-
laşanlar olduğu kadar şikayetçi kişilerin varlığı da unutulmamalıdır. Kurumların kendi

çıkarına olacak biçimde olumlu ifadelerin yer almasına çalışması oldukça sakıncalı bir
durumdur. Kurumun yaptığı bu çalışma ortaya çıktığında büyük bir krize neden olabilir.
Kurumun sürekli olarak övülmesi de hedef kitlenin bu durumdan şüphelenmesine neden
olacaktır. Bu nedenle, hedef kitle ile iletişim kurarken kurumun kendini öven açıklamaları
yerine, ürün ve hizmetleri ya da etkinlikleri ile ilgili samimi ve öz bilgiler vermesi daha
uygun olacaktır. Sosyal medya ortamında olumsuz ifadelerin ortaya çıkması durumunda,
durumu örtbas etmek yerine şikayetleri dikkate alınarak sorunun çözümü için çalışılması
hedef kitle üzerinde daha olumlu bir etki yaratacaktır.
Kurumların sosyal ağları kullanımında nasıl davranacaklarını düşününüz.

3
Sosyal ağ sitelerinin kurumlarda kullanım yerleri şöyle sıralanabilir (Onat ve Alikı-
lıç, 2008):
• Kurumsal itibarın izlenmesinde sosyal ağ sitelerinde kurum adı, marka adı, ku-
rumsal ağı oluşturan diğer kurumların isimleri, üst düzey yönetici ve çalışanların
isimleri izlenmelidir. Kurumsal iletişimden sorumlu görevlilerin, sıkça arama kıs-
mına isimleri yazarak ne şekilde, hangi profil içeriğiyle isimlerinin geçtiğini gözle-
meleri mümkündür.
• Sosyal ağ sitelerinde rakip ve ilgili kuruluşların halkla ilişkiler kapsamındaki ey-
lemlerini inceleyip, medya planlama yaparken bu ortamlar değerlendirilmelidir.
• Kurumlar, sponsorluk yaptıkları spor, kültür, sanat etkinliklerini tüketicilerine ve
diğer hedef kitlelere duyurabilirler (Facebook içindeki “etkinlik uygulaması-event
application” gibi).
• Yarışma, workshop, eğitim gibi işletme dışına taşabilen etkinlikleri duyurmada
kullanılabilir.
• Sosyal sorumluluk projelerini ilgili hedef kitleye tanıtma ve destek bulmada kulla-
nabilirler.
• Kriz yönetimi kapsamında, kriz öncesinde izleme ve kriz döneminde kurumsal
mesajları yayınlamada sosyal ağ siteleri kullanılabilir.
• Sosyal ağlarda farklı grupları birbirine bağlayan kişileri belirleyip bu kişileri etkile-
yip dürüst, sağlıklı iletişim kurarak kurumsal mesajları yayabilirler.
• Bir etkinliğin, bir kampanyanın veya kurumla ilgili mesajların yayılmasında çalı-
şanlar kullanılabilir. Çalışanların profilleri üzerinden mesajlar yayılabilir.
• Kurumlar genel kullanıma açık veya iş sosyal ağ sitelerinde profil yaratabilir.
http://www.facebook.com/doguscay
Facebook ve diğer sosyal medya siteleri kurumun hedef kitlesi ile doğrudan iletişime
izin veren küresel ve popüler bir pazarlama ve iş kanalı olarak görülmektedir. Facebook
siteleri, kurumsal sponsorluklar için de fırsatlar sağlamaktadır. Ziyaretçilere ait demografik
veriler, yaş, cinsiyet, coğrafi konum, ilgi alanları ve diğer verilere dayanarak, site ziyaretçile-
ri için özelleştirilmiş reklamları görüntülenebilmektedir. Kurumların, Facebook kurumsal
sayfalarında etkileşim sağlayabilmek için duvar yazısı eklemeleri mümkündür. Kurumlar
genellikle facebook duvar yazısı olarak şu içerikleri kullanmaktadır (Dekay, 2012):
• Ürünlerin veya hizmetlerin doğrudan pazarlanması (yeni ürün satışı veya duyurular)
• Sponsorluğundaki etkinliklerin tanıtımı (örneğin yardım yürüyüşleri ya da tenis
turnuvaları)
• Araştırmalar (örn. anketler gelecekteki iş yerleri ile ilgili)
• Bilgilendirme duyuruları (yeni mağaza açılışları gibi)
• Yenilik veya etkinliklerle ilgili “eğlenceli” sorular (örn. “En iyi öneriyi kim sunacak?)
Vikiler
Vikiler, kurumlara içerik ekleme ve düzenleme imkanı vermektedir. Bilgi paylaşımı özel-
likle broşür biçiminde hazırlanmaktadır. Veri tabanı olarak kullanımı da söz konusudur.
Bir kurum içerisindeki farklı departmanlar tarafından hazırlanan dokümanların ortak
bir alanda paylaşımına olanak verir. Kurumlar iş görme biçimlerini de vikiler aracılığıyla
paylaşmaktadır. Alım satım politikaları, sponsorluk başvuruları, başvurulacak hizmetler,
işlem ya da programın nasıl gerçekleştiği gibi konularda vikileri bir tür kılavuz olarak kul-
lanmaktadır. Kurumların vikileri kullanma nedenlerini şöyle sıralanabilir (Akar, 2010; 73):
• Ucuz ve hızlı intranet ihtiyacı,
• Dağınık dokümanların bir araya toplanması,
• Notları, ajandayı, takvimi, planları yönetme,
• Ucuz ve herkes tarafından erişilebilir proje yönetim aracı,
• Hem iç hem de dış hedef kitlenin dokümanlara ulaşabileceği bir platform.
Türkiye’de yaygın olarak kullanılan vikiler, Wikipedia ve Ekşi Sözlük’tür. Wikipedia.
org sitesi kullanılarak, Toplu Projeler altında yer alan “vikiprojeler ve portallar” aracılığı
ile kurumsal işbirliklerine gitmek ve hedef kitle ile ortak projeler yürütmek mümkündür.
Wikipedia sayfalarında yer almanın kurum için sağladığı avantajlardan biri, kurumun gö-
rünürlüğünü arttırarak iyi bir itibar sağlamasıdır. Ayrıca Wikipedia sayfalarından paylaşı-
lan bilgilerin yanında, kurumsal web sayfasına ve kurumun diğer sosyal medya araçlarına
verilecek bağlantılarla da hedef kitlenin kurum hakkında daha fazla bilgi edinebileceği
ortamlara ulaşması sağlanır.
http://tr.wikipedia.org/wiki/Vikipedi:Topluluk_portali
Wikipedia’da hedef kitlenin yönlendirilmesi sadece kurum hakkındaki anahtar keli-

meler aracılığı ile değil, kurumun ürettiği ürün, hizmet ve etkinliklerle de ilgili olmalıdır.
Bu yolla hedef kitle için ürün, hizmet ya da etkinlik denince akla ilk gelen ya da gelen-
lerden biri olma özelliği kazanılabilir. Bu durum kuruma rekabet avantajı sağlayacaktır.
İçerik Toplulukları
Youtube, Flickr, SlideShare gibi video, fotoğraf ve sunum dosyalarını paylaşmaya fırsat
veren bu siteler giderek yaygınlaşmaktadır. Kurumlar, ürün, hizmet ve etkinlik tanıtım vi-
deolarını bu siteler aracılığı ile paylaşmaktadır. Kurumlar, kendi kurumsal web sayfaların-
da bu tanıtım görüntülerinin indirilmesine imkan vermiş olsa da içerik topluluklarında
veya bir başka yaygın deyişle medya paylaşım sitelerinde daha kolay izleme ve bu sitelerin
veri tabanından da erişim sağlaması açısından tercih edilir duruma gelmiştir. Kurumlar
böylece videonun izlenme oranlarını da takip edebilmektedir. Bunun yanında bu sitelerde
sunulan görüntüleri, hedef kitlenin tercihleri doğrultusunda diğer sosyal medya platform-
larında da kolaylıkla paylaşılmasına olanak sağlaması, işletmeyle ilgili bilginin kolaylıkla
yayılmasına olanak sağlayacaktır.
Kurumsal iletişim çalışanları içerik topluluklarını çalışanlarla ilişkiler, müşteri ilişki-
leri ve eğitimi amacıyla kullanabilmektedir. Kullanıcıların anahtar kelimelerle arayarak
izleyebildikleri videolar VOD (video on demand) türündeki Internet videolarıdır.
Bu videoların (VOD) kullanımının tercih edilmesindeki nedenler neler olabilir?

4
Bu videolar sadece kurum tarafından içerik topluluklarına ya da medya paylaşım si-

telerine yüklemez aynı zamanda kurum dışındaki kullanıcılar da kendi videolarını yükle-
yebilmektedir. Ayrıca profesyonel olmadığı düşünülen bu görüntüler, doğal ve inandırıcı
olması nedeniyle daha etkili olmaktadır. Bu nedenle, bazı kurumlar bu tür video çekim-
lerini desteklemektedir. Viral reklam olarak adlandırılan bu uygulamalar giderek daha
fazla yaygınlaşmaktadır. Kurumlar, pazarlama araştırma sonuçlarını, pazarlama iletişimi
kampanyalarını ve arşivlerini de bu sitelerde sunmaktadır. Alikılıç (2011, 50) bunun ne-
denlerini şöyle sıralamaktadır:
• Kurumun açık görüşlü ve paylaşımcı olduğu imajını çizmek,
• Rakiplerinin karşısında kendine duyduğu güveni sergilemek,
• Hedef kitle ile iletişim kurmak,
• Hedef kitleden geribildirim sağlamak,
• Kurumun etkinliklerini duyurmak.
Kurumlar açısından içerik toplulukları ya da medya paylaşım sitelerinin kullanım yer-
leri şöyledir (Tasner, 2010; 149):
• Konferanslar: Online konferansa katılım gerçekleştirilebileceği gibi, geleneksel
ortamlarda gerçekleştirilen konferanslardaki önemli konuşmalar video olarak
medya paylaşım sitelerinde paylaşılabilir.
• Ürün ve hizmet sunumları: Yeni ürün ve hizmetlerle ilgili olarak hazırlanan vide-
olar online satış işlemleri ile birlikte kullanılabilir.
• Partiler: İşletme kutlamalarının küresel çapta online olarak yapılmasına olanak
tanır. Kutlama videoları, yine medya paylaşım siteleri aracılığı ile hedef kitle ile
paylaşılabilir.
• Röportajlar: İşletme yöneticileri ya da çalışanlara ait videolar, işletme ya da etkin-
lik tanıtımı amacıyla kullanılabilir.
• Basın toplantıları: Gerçekleştirilen basın toplantılarının videolarının paylaşılma-
sı, özellikle medya çalışanlarının televizyon haberlerinde kullanabileceği malze-
meyi sağlayacaktır.
Sanal Oyunlar ve Dünyalar

Sanal oyunlar, sanal bir ortamda insanlara yaşam deneyimi sunmaktadır. Sanal ortamlar
hedef kitle ile iletişim kurulması için fırsat yaratmaktadır. Gerçek dünyanın sanal ortama
aktarıldığını gördüğümüz pek çok başarılı uygulama ile karşılaşmaktayız. Ayrıca, Facebo-
ok üzerinden oynanabilen Farmwille gibi oyunlar da gerçek markaların kullanımı saye-
sinde marka görünürlüğüne ve bilinirliğine etkisi olmaktadır. Online oyunların dışında,
yine hedef kitle ile etkileşim sağlayan oyunların varlığı, kurumun itibarının gelişmesine
katkı sağlamaktadır.
Sanal oyunları iki biçimde ele almak mümkündür. İlki kullanıcıların online rol yaptık-
ları büyük sanal oyunlardır. Burada kurumların gerçek ya da sanal olarak üretilmiş ürün-
lerinin ya da hizmetin kullanımına imkan verilmektedir. Bir de ürün yerleştirme fikrine
benzer uygulamalar kullanılmaktadır. Bu tür sanal oyunlar ya da topluluklar kurumların
müşterilerinden geribildirim sağlaması için de fırsat yaratır. Bu geribildirim eleştiri, övgü
ya da yararlı öneriler şeklinde gelebilir. Kurumların bu iletişim sürecinde dürüst ve açık
iletişim yolları sunarak geribildirim için teşvik edilir ve müşteri kazanımı artar ve topluluk
duygusuna katkısı olur (Dahan&Levi, 2012).
Alternatif Gerçeklik Oyunları (Alternate Reality Games-ARG oyunları), gerçek dün-
yanın bir simülasyonunu sunmaktadır. Bu oyunların üretim ve geliştirme maliyetleri
yüksek olmasına rağmen genellikle ücretsiz olarak oynanabilmektedir. Masrafların kar-
şılanması için destekleyici ürünler kullanılmaktadır. Bazı markalar bu tür oyunlara des-
tek olarak, kendi markalarının bu oyunlarda yer almasını sağlamaktadır. Bu oyunların
küresel olarak oynandığı düşünülürse, yapılan iletişim uygulamasının sonuçlarının çok
geniş alanda olacağı görülebilir. Sanal oyunlar aracılığı ile marka bağlılığı yaratılmasını
sağladığı görülmüştür. Bu nedenle kurumlar ve markalar, sanal oyunlara ilgi göstermeye
ve bu oyunlar içerisinde yer almaya çalışmaktadırlar (Alikılıç, 2011; 54).
Sanal oyunlar arasında en yaygın olanlardan bir olan Second Life adlı oyun, küre-
sel alanda kurumların marka iletişimi gerçekleştirdikleri bir oyun alanı olarak karşımıza
çıkmaktadır. Kurumların Second Life içerisinde yer almak istemelerinin nedeni olarak
reklam, ürün tanıtımı, fizibilite çalışması ve müşteri görüşlerinin alınması gösterilmek-
tedir (Second Life Türkiye). Bu oyun ortamını pazarlama iletişimi çalışmaları için bir ön
çalışma olarak görülebilir. Sunulan ürün, hizmet ya da etkinlikle ilgili olarak, gösterilen il-
giye göre pazara yönelmektedirler. Türkiye’de Second Life içerisinde faaliyet gösteren bazı
kurumlar şöyledir: Vestel, IBM, Sun, Microsystems, Cisco, BMG, Sony Ericsson, Adidas,
Nike, Reuters. Gerçek yaşamın bir simülasyonu olarak sunulan oyun, çoklu kullanıma ve
online iletişime izin veren bir uygulamadır. Günümüzde kullanıcı sayısı dünya çapında 7
milyonu geçmiş durumdadır. Türkiye’de ise 5 bin aktif kullanıcı olduğu tahmin edilmekte-
dir. Bu durum pazarlama iletişimi çalışmaları için yeterli bir hedef kitle oluşturmaktadır.
http://www.slturkiye.com/
Sanal gerçeklik dünyaları, Internet aracılığıyla kullanıcılar ve araçlar arasında etkile-

şime izin veren üç boyutlu web tabanlı topluluklardır (Tasner, 2010; 105). Sanal dünyalar,
kurumlar için çok fazla iş yükü gerektirecek işlerden birisidir. Sanal dünyaların tasarlan-
ması ucuz, çabuk ve kolay bir yöntem değildir. Ayrıca bu sanal dünyada sunulacak ürün,
hizmet ya da etkinliklerinde geleneksel pazarlama iletişimi çalışmalarına göre daha de-
taylı ve sanal ortamın daha fazla dikkate alınması gerekir. Bütün bu zorluklara rağmen
özellikle yeni müşteriler elde etme, satış yapma, marka sadakati oluşturma ve tüketici gö-
rüşlerini toplama açısından uğraşmaya değer bir iş olarak görülmektedir. Sanal dünyala-
rın kullanıcılara sağladığı deneyim ve etkileşim fırsatı kurumsal iletişim açısından büyük
değer taşımaktadır.
Sanal dünyaları etkin kılabilmenin yollarını Tasner (2010; 126) şöyle sıralamaktadır:
• Toplantı ve etkinliklere ev sahipliği yapmak
• Müşteri adaylarına satış çağrıları
• Markalama
• Ürün sunumları
• Ürün ya da hizmeti uygulamalı olarak göstermek
• Dijital ürün satışları
• Eğitim ve seminerler
• Hizmet içi eğitim
• Eğlence
KURUMSAL İLETİŞİMDE SOSYAL MEDYA UYGULAMALARI

Sosyal medya platformlarının kurumsal iletişim fonksiyonları açısından ayrı ayrı ele alın-
ması stratejik açısından bir iletişim planının oluşturulması için gereklidir. Kurumsal ileti-
şim kapsamına giren fonksiyonların neredeyse tamamında sosyal medya kullanımını gör-
mekteyiz. Bunların önemli bir kısmı burada ele alınacaktır. Bu uygulamalardan bazıları
arasında; kurumsal kimlik ve imaj, çalışanlarla ilişkiler, yatırımcı ilişkileri, devlet ilişkileri,
kurumsal itibar, kurumsal reklamcılık, konu yönetimi, kriz iletişimi, medya ilişkileri ve
kurumsal sosyal sorumluluktan söz etmek mümkündür.
Kurumsal iletişim fonksiyonlarını hatırlamak için Kurumsal İletişim kitabınızın 5. Ünitesi-

ni yeniden okuyunuz.
Kurumsal Kimlik ve İmaj

Günümüzde her kurum için kurumsal kimlik çalışması vazgeçilmez bir uygulama olarak
karşımıza çıkmaktadır. Kurumun adı, logosu, web sitesi adresi, web sayfası tasarımı, ürün
adları ve şirket markası gibi tüm görsel öğeler kurumsal kimlik öğeleri olarak kabul edil-
mektedir. Günümüzde sosyal medya tasarımları da kurumsal kimliğin bir parçası olarak
ele alınmaktadır. Kurum adı, logosu, web adresi, ürünlerin adı ve diğer görsel unsurların
hepsi kurumun markasıyla bağlantılıdır (Postman, 2009).
Bir kurumun, diğer kurumlarla ve özellikle rakipleri ile karşılaştırıldığında temel bi-
leşenlerini ortaya koyan, geçmiş eylemlerine ve geleceğine yönelik algısal görünümü ku-
rumsal imajını sunmaktadır. Kurumlar bu görünümü yansıtacak sembollerle doğrudan
bağ kurabilme eğilimindedir. Kurumsal imaj, bir kurumun itibarını ve kimlik yönlerini
birleştiren sonuç olarak tanımlanabilir. Kurumların imaj çalışmaları kapsamında özgün
ve güven veren mesaj üretebilmelerini sağlayan sosyal medya özelliklerini kullanabilme-
leri için pek çok fırsat bulunmaktadır. Kurumsal iletişim kapsamında kurum içi ve kurum
dışı mesajlaşma fırsatı, belge ve içerik paylaşımı, takvim / kurallar duyuruları gibi gele-
neksel olarak kullanılan diğer araçları da sunarak genel iletişim stratejisini destekleyecek
sosyal medya programları kullanılabilmektedir.
Kurumların sosyal medyada yer alması kurumların yeni iletişim teknolojilerini takip
etme konusunda ilgili olduklarını ve yeniliklere yatkın olduklarını gösteren bir ipucu ola-
rak görülmektedir. Bu nedenle kurum imajına olumlu bir etkisi vardır. Kurumların sosyal
medyada yer almaları olumlu etki yaratabilir ancak sosyal medyanın kötü yönetilmesi
kurumun imajını olumsuz etkileyecektir. Bu nedenle eğer kurumlar sosyal medyada yer
alacaklarsa bu iletişimi özenli bir biçimde yürütmeleri gerekmektedir.
Resim 6.1
Sosyal medyada
kurumsal kimliğin
kullanımı örneği
Kaynak: http://
www.facebook.com/
arcelik?ref=ts&fref=ts
(Erişim:15.10.2012)
Kurumlar için sosyal medyada kimlik oluşturmanın çeşitli yolları vardır. Kurumlar
bu belirleyiciler için mümkün olduğunca dikkatli davranmalıdır. Her sosyal ağ kullanıcı
profilin nasıl çalıştığını ve iş açısından nasıl yapılandırıldığının farkında olmalıdırlar. Sos-
yal ağlarda kurumun hedef kitlesinin, kurum otoritesine sahip kişi ile konuştuğunu fark
etmesi sağlanmalıdır. Kurumla bir araya gelen tüketiciler iyi tasarlanmış ve iyi uygulanan
sosyal medya, anlaşıldık-larını hissettirecek ve kurum onların tatmin olmasını sağlaya-
caktır. Özellikle sosyal ağ üyelikleri kurumsal web sayfaları üzerinden gerçekleştirilme-
lidir. Sosyal medya sitelerine yönelik güvenlik konularında kurumların hedef kitlesini
uyarması, sağladıkları hizmeti değerli hale getirir. Kurumlar sosyal medya uygulamaları
kullanarak izleyicilere ulaşabilir ve iletişim etkililiğini arttırabilir.
Kurumların sosyal medyadaki varlığı kurumların farkındalığını ve tanınırlığını arttı-
racaktır. Sosyal medya araçlarında kurum kimliği özelliklerine yer verilmesi kurum kim-
liğinin bilinirliğini arttıracaktır.
Yatırımcı İlişkileri
Yatırımcı ilişkileri profesyonellerinin, kurumun karlılığını takip edebilmeleri açısından
mümkün olduğu kadar sık kurumlarla iletişim kurmaya ihtiyacı vardır. Finansman ko-
nusu önemli olduğu için yatırımcı ilişkilerinde daha güçlü iletişim becerilerine ihtiyaç
duyulmaktadır (Argenti, 2009; 212). Sosyal medya geleneksel iletişim araçlarının yanında,
hızlı, etkileşimli ve alternatif iletişim yollarını içermektedir. Kurumsal web sayfaları, vide-
okonferans uygulamaları ve sosyal medyadan da bu alanda yararlanılmaktadır. Özellikle
videokonferans uygulamaları farklı şehirlerdeki yatırımcıları bir araya getirebilme fırsatı
sağladığı için oldukça önemli bir uygulama olarak görülmektedir. Öncelikle kurumların
web sayfalarının yatırımcılar için etkili bir iletişim ve bilgi sunum aracı olarak görüldü-
ğüne dikkat etmelidir.
Kurumsal web sayfalarında, kurumların yer alan yatırımcılara yönelik olarak yer al-
ması beklenen bilgiler şunlar olabilir (Sayımer, 2008;164):
• Ticaret sicili bilgileri,
• Hisse bilgileri,
• Organizasyon şeması,
• Finansal bilgiler,
• Faaliyet raporları,
• Mali tablolar ve raporlar,
• Yatırımcı ilişkileri takvimi,
• Toplantı tutanakları,
• Yatırımcılara yönelik sunumlar,
• Sahip olunan standartlar,
• Alınan ödüller,
• Sıkça sorulan sorular.
Internet kurumların hedef kitlesine kurum hakkında gerçek zamanlı bilgi sağlayarak
büyük şeffaflık sergilemesine fırsat verir. Bu bilgiler genellikle web sayfalarında yer alan
rutin bilgilerdir. Kurumların sosyal medyayı kullanarak yatırımcı ilişkilerini de yönetmeyi
tercih edecekleri bir platform olarak düşünürsek, yapılabilecek çok şey olduğunu görebili-
riz. Özellikle facebook ve twitter gibi sosyal ağlar ve mikroblogların kullanımında içerikle
ilgili şu konular önerilmektedir:
• Hisse senedinde meydana gelen değişimlerin duyurumu,
• Yapılan anlaşmalar ve kurulan ortaklıklar,
• Kurumsal sosyal sorumluluk çalışmaları,
• Alınan ödüller,
• Kazanılan standart anlaşmaları.
Yatırımcılar için kurumlara ait diğer bilgilerin yanı sıra finansal performansında anla-
şılması gerekir. Bunun için teknik ya da mali raporların yanında daha kolay anlaşılır ifade-
lerin yer alabileceği platformlara ihtiyaç duyulmaktadır. Yatırımcı ilişkilerinde bloglarda
önemli bir platform olarak değerlendirilmelidir. Üstelik bloglarda yazılara yorum yapmak
ve soru sormak da daha kolaydır. Yatırımcı ilişkilerinde bloglara yönelik iletişim stratejisi
şu konular üzerinde odaklanmaktadır:
• Özellikle önemli ve kapsamlı anlaşmalar ve ortaklıklar öncesinde konunun bloglar
aracılığı ile tartışmaya açılması ve fikrilerin değerlendirilmesine fırsat sağlar.
• Yatırımcıların katılacağı toplantılar öncesinde gündemi belirlemek için açık bir or-
tam oluşturulmasını sağlar.
• Toplantı sonrasında ise toplantıya yönelik geribildirimlerin alınması ve toplantının
başarı düzeyi konusunda fikir edinilmesini sağlar.
Video ve medya paylaşım araçları aracılığı ile yönetici konuşmaları, ödül törenleri,
finansal bilgi içeren sunumlar yatırımcılarla paylaşılabilir. Internet kurumlara hedef kitle-
sine kurum hakkında gerçek zamanlı bilgi sağlayarak büyük şeffaflık sergilemesine fırsat
verir (Argenti, 2009; 242).
Yatırımcı ilişkilerinde genel olarak sosyal medya platformlarının kullanımı kurumun
şeffaf yapısını göstermekte, iletişim için açık bir kurum olduğunu kanıtlamaktadır. Ayrıca
sosyal medyanın iki yönlü iletişime izin veren yapısı kurumun yatırımcıların görüşlerini
doğrudan ve sıklıkla alabilmesine olanak sağlamaktadır. Böylece kurumlar finansal yöne-
timlerini gerçekleştirirken farklı bakış açılarını görebilmekte, önerileri değerlendirebil-
mek ve finansal sorumluluğu paylaşabilmektedir.
Çalışanlarla İlişkiler
Günümüzde internet teknolojisi çalışanların birbirleriyle daha kolay iletişim kurabilme-
sine fırsat sağlamaktadır. E-posta, intranet uygulamaları, bloglar ve videokonferanslar sa-
yesinde birbirine oldukça uzak mesafedeki çalışanlar kurum içi iletişim kurabilmektedir
(Argenti, 2009; 199). Kurum içi iletişimde yaygın olarak intranet kullanılmaktadır. Intra-
net çalışanların kurum içerisindeki programların ve yazışmaları paylaşılması için uygun
ve güvenli bir ortam sunmaktadır. Intranet ayrıca çalışanların diğer çalışanlarla da iletişim
kurabilmesine fırsat sağlamaktadır. Sosyal medyanın gelişimiyle beraber intranet, çalışan-
lar arasındaki iletişime alternatif bir iletişim ortamı sunmuştur.
Kurumsal iletişim çalışmaları kapsamında kurum çalışanları arasında uyumlu ve
verimli bir çalışmanın sağlanması için özellikle sosyal medyadan yararlanılması yerin-
de olur. Kurumun yönetimi tarafından çalışanların bilgilendirilmesi aşamasında kurum
çalışanlarına yönelik blog uygulamaları yapılabilir, çalışanların işlerini ortak projeler
kapsamında koordineli bir biçimde yürütebilmesi için viki çalışması gerçekleştirilebilir,
yöneticiler, çalışanlarının işlerini yine bloglar aracılığı ile takip edebilir, sosyal konuların
paylaşımı için facebook ve twitter uygulamalarından yararlanılabilir. Çalışanlarla ilişkiler
kapsamında sosyal medyanın kullanımı oldukça etkilidir.
Kurum içi iletişim kapsamında kullanılabilecek çok sayıda sosyal medya uygulaması
vardır. Bunlar şöyle sıralanabilir:
Çevrimiçi Haber Bültenleri: Kurumlar artık basılı haber bülteni kullanmak yerine
bunu internet aracılığı ile dağıtmaktadır. Böylece sosyal medya bağlantılarını kurmak
oldukça kolaylaşmaktadır. Bu durumda kurum içi iletişim aracı olan haber bültenlerine
yorum yapmak ve bu bültenlere etkileşim katmak olanaklı hale gelmiştir. Çevrim içi haber
bültenlerinde yer alabilecek bilgiler ise şöyle sıralanabilir (Sayımer, 2008; 213):
• Genel kurum haberleri
• Atama, terfi ve işe yeni başlayanlar
• Eğitim kursları
• Tatil çizelgesi
• Personel haberleri
Kurum içi E-posta Sistemi: Kurum içerisinde gerçekleştirilmesi gereken yazışmaların
internet ortamına aktarılması, daha ucuz, daha hızlı ve daha fazla yer tasarrufu sağlar. Bu
yöntemin kullanılması, kağıt masrafını ortadan kaldırdığı için maliyet açısından ekono-
miktir. Metin üretilir üretilmez, basım ve dağıtım için bekleme süresi olmaksızın yazılar
gerekli kişilere gönderilebilir. Ayrıca bu yazışmalar yine bilgisayar ortamında kaydedile-
rek depolanabilir. Bu da fiziksel mekanlar açısından bir rahatlama getirmektedir. Bu siste-
min tek sorunlu yanı e-postalar hızlı bir biçimde alıcıya gönderilse bile alıcının bu mesajı
hemen gördüğünden emin olunamamasıdır. Çalışanlar gün içerisinde e-posta mesajı uya-
rı sistemlerini açık tutarak bunun bir sorun halinden çıkarılması sağlanabilir. E-postalar
eş zamansız iletişim olanağına sahiptir. Ancak yine iki yönlü ve etkili bir iletişim kurma
fırsatı da sunmaktadır. Sosyal medya araçlarında olduğu gibi mesajın gruba değil, kişisel
mesajların gönderilmesine de imkan tanır. E-posta sisteminde mesajı bir kişi ya da adres
olarak çok sayıda kişi seçilmişse onlara ulaşacaktır.
Bloglar: Çalışanlar arasındaki iletişimin daha etkin ve yaygın olarak gerçekleşmesi-
ne fırsat sağlayan sosyal medya araçları aynı zamanda çalışan yönetici arasındaki iletişimi
daha etkinleştirmektedir. Kurumun değerlerini anlatmak ve kurumsal bağları güçlendir-
mek amacıyla özellikle bloglardan yararlanıldığı görülmektedir. Kurumların iletişim açı-
sından açık ve şeffaf bir iletişim ortamı sundukları bloglarda çalışanların görüşlerinin alın-
ması, dikkate alındıklarını hissetmeleri önem taşımaktadır (Vural & Öksüz, 2008). Çalışan
blogları kurum içinde çalışanların kendi aralarında yazışmaları ve bir şeyler yayınlamaları
verimlilik ve yeniliklerin geliştirilmesi açısından uygun bir ortam sunmaktadır. Kurum ça-
lışanları arasındaki blogları şu amaçlarla kullanabilmektedir (Raghavan, 2006):
• Haberler: Çalışanlar endüstri/kurum haberlerine katkı sağlamaktadır.
• Beyin Fırtınası: Çalışanların strateji, süreç ve daha gayri resmi diğer konularla
ilgili beyin fırtınası ortamı sağlar.
• Müşteriler: Müşteri ziyaretleri veya aramaları hakkında bilgi paylaşımı sağlar.
• Bölüm: Başarı ve önerilerin paylaşımında iç iletişim açısından bölüm içi ağ yar-
dımcı olur.
Bloglar, kurumların hedeflerine ulaşabilmesi için içeriği yönetebildikleri web sayfa-
ları olarak görülmektedir. Özellikle çalışan bloglarının oluşturulması kurumun şeffaf bir
kurum olmasında önemli bir adım olarak görülmektedir. Ancak çalışan blogları için bir
kontrol sorunun yaşanabileceği göz ardı edilmemelidir. Kontrol baskısı altındaki blogların
da hedefine ulaşması çok mümkün değildir. Çalışanların bloglarının yazımında bir parça
serbestlik verilmelidir. Aksi takdirde blogların inandırıcı olması beklenemez. Bu sorunun
üstesinden gelebilmek için öncelikle bir iletişim stratejisi geliştirilmesi gerekir. Kurum yö-
neticileri gerginliği ortadan kaldıracak yöntemler geliştirmelidir. Blog içerisindeki tartış-
maların nasıl yürütüleceği konusunda ortak bir yol bulunabilir.
Kurumsal Reklamcılık
Ürün ve hizmet satışına yönelik olarak daha çok karşımıza çıkan reklamlar bazen sadece
ürün/hizmet yerine kurumu ön plana çıkaran reklamlar olarak da sunulmaktadır. Kurum-
sal itibar yönetimin temel bir parçası olarak görülen kurumsal reklamlar ürün ve hizmet
reklamları gibi satış amacı taşımamaktadır. Kurumun saygınlık duyuruları, yönetim kut-
lamaları, yaptığı sponsorlukları, yardım kampanya duyuruları ve herhangi bir nedenden
ötürü teşekkür iletilerini içerden reklamlar kurumsal reklamlar olarak adlandırılmaktadır
(Okay, 2009; 89).
Online, interaktif ya da internet reklamcılığı olarak adlandırılan ve internet üzerinden
web sayfalarında ve sosyal medya araçlarında karşımıza çıkan reklamlar giderek yaygın-
laşmaktadır. Ürün ya da hizmet reklamlarının yanı sıra kurum reklamları da bu yeni mec-
rada yer almaktadır. İnternet reklamcılığını kurumsal reklamlar kapsamında iki şekilde
değerlendirmek mümkündür: Öncelikle web sayfalarının çokluğu ve sosyal medya araç-
larına her gün yeni birisinin eklenmesi söz konusudur. Böylece reklamların yayınlanacağı
mecralarda artışın meydana gelmesi kurumsal iletişim açısından daha geniş bir reklam
alanı yaratmaktadır. Internet reklamcılığını ele alırken bu reklamlara yönelik eleştirilerin-
de dikkate alınması gerekir. Hemen her ekranda reklamlarla karşılaşılması kullanıcıların
rahatsız hissetmelerine neden olmaktadır. İkinci olarak, internet reklamcılığının, reklam-
cılar açısından en büyük avantajı ise görüntüleme ya da tıklama başına yapılan ücret-
lendirmelerin reklamın etkilerinin değerlendirilmesi için de bir fırsat sağlamasıdır. Glo-
bal Web Index Türkiye Araştırması sonuçlarına göre (Digital Kullanma Kılavuzu 2012;
21) Türkiye’de her 10 aktif internet kullanıcısından 7’si markanın web sayfasını ziyaret
etmekte ve 4’ü markanın sosyal ağlardaki sayfasını ziyaret etmektedir. Bu durum sosyal
medyanın reklam mecrası olarak etkili bir biçimde kullanımını için fırsat sağlamaktadır.
Geleneksel kurumsal reklamcılık uygulamalarını yeni medyaya taşımak, yeni bir mecra
yaratmanın ötesinde, internet reklamcılığı uygulamalarının da kullanımıyla reklamları
daha etkin kullanılabilir hale getirmektedir.
Internet reklamı, geleneksel reklamın internette yer alan iletişim biçimleri olarak ele
alınmaktadır. Internet reklamları, kullanıcı deneyimi ve iki yönlü iletişim fırsatı sağla-
maktadır. Internet reklamcılığı interaktif bir yapıya sahiptir. Geleneksel medyaya göre
daha çekici unsurlara sahiptir. Hedef kitle ile uzun vadeli ilişki kurmak için bir yöntem
sağlamaktadır. Internet reklamcılığı kurumsal reklamcılık açısından ele alındığında farklı
kullanım yollarını görmek mümkündür. Bannerler, arama raporu reklamları, mobil rek-
lam, e-posta ile gelen reklamlar, in game advertising ve viraller gibi uygulamalardan olu-
şan internet reklamlarından söz etmek mümkündür.
İnternet reklamcılığının özelliklerinin neler olduğunu araştırınız

5
Resim 6.2
Sosyal medyada
kurumsal reklamcılık
kullanımı örneği
Kaynak: http://
twitter.com/i/#!/
garanti/media/
slideshow?url=pic.
twitter.
com%2FJXFFmHBF
(Erişim:15.10.2012)
Internet reklamcılığı geleneksel reklamcılıktan özellikle etkiler hiyerarşisi açısından

bir farklılık getirmektedir (McMillian, 2007; 17). İnternet reklamına maruz kalan tüketici
ürünün farkına vardıktan sonra beğendiği ürünü doğrudan satın alma aşamasına geç-
mektedir. Tüketicinin ürünü satın alma niyetinin oluşmasını beklemek yerine doğrudan
satın alma davranışının gerçekleştiği web sayfasına yönlendirildiği görülmektedir. Mesa-
jın farkına varılması ve satın alma davranışının çok kısa bir sürede gerçekleşmesi söz ko-
nusudur. İnternet reklamları genellikle interaktif olarak verilmektedir ve bazen zorlayıcı
bir yapısı vardır. Özellikle sayfalarda izinsiz olarak ortaya çıkan reklamlar etkileşim için
zorlayıcı bir durum sunar. Ayrıca internet reklamları kişiselleştirilmiş iletişim kapasitesi
açısından büyük bir fırsat sağlamaktadır.
İnternet reklamların türlerinin neler olduğunu araştırınız.

6
Özellikle sosyal medyada çok sayıda ve farklı araçlarda yer alan reklamlar, maruz kal-
ma sayısını arttırmaya yöneliktir. Bu durum kurumun hedef kitlesine daha kolay ulaşa-
bilmesine olanak sağlamaktadır. Kurumlar kendi kurumsal web sayfalarında geleneksel
mecralarda yayınlanan güncel reklamları ve reklam arşivini erişilebilir hale getirebilir.
Ancak çok takip edilen web sayfalarında özellikle online gazete sayfalarında ve Goog-
le arama motoru sayfasında internet reklamları kullanmaktadır. Benzer biçimde sosyal
medya araçlarında özellikle bloglarda, facebook ve twitter’da reklamlara rastlanmaktadır.
İnternet üzerinden reklam tercih nedenleri şöyle sıralanabilir:
• Arama sonuçlarında ilk sırada yer almak,
• Rakipleri karşısında bir avantaj kazanmak,
• Kurumu sektör lideri olarak konumlandırmak
• Farkındalık yaratmak ve doğrudan satış şansı yakalamak
Giderek daha çok sayıda tüketici sosyal medya içerinde yer almaya başlamıştır. İleti-
şim kaynağı olarak internetin kullanımın yaygınlaşması daha fazla reklama maruz kalma-
yı da beraberinde getirmektedir. Dergi ve gazeteler hızla online versiyonu oluşturmaya
ve hatta doğrudan sadece online yayın yapmaya devam ederken internet reklamlarının
diğer reklamlara oranla sayısının ve gelirinin artması doğal bir sonuç olarak karşımıza
çıkmaktadır. Sosyal medya araçlarında reklamlar daha çok banner reklam olarak karşı-
mıza çıkarken özellikle facebook üzerindeki yeni düzenlemelerle farklı bir reklam anlayışı
ile de karşılaşılmaktadır. Facebook reklamların bireyselleştirilmesini sağlayacak bir yapı
sunmaktadır. Kullanıcıların özelliklerine göre, ülke, şehir, cinsiyet, eğitim, işyeri, ilişki du-
rumu, konuştuğu diller, ilgi alanı ve meslek grubu gibi profil özelliklerinden yola çıkarak
sayfalarında kişiye özel reklamların yer alması sağlanmaktadır.
Facebook, kurumun tanıtımı ve grafik reklam oluşturma fırsatları sunması açısından
kolaylık sağlarken, tıklama ya da gösterim başına ödeme yapılması açısından tercih edilir-
liği de giderek artmaktadır. Özellikle etkinlik davetleri kapsamında kurum etkinliklerinin
ve sponsorluk bilgilerinin paylaşılması kurum farkındalığını arttırmaktadır. Facebook
reklamları hedef kitleye özgü yani sadece kurumun belirlediği özellikleri taşıyan kulla-
nıcıların sayfalarında görüntüleme olanağı vardır. Facebook reklam panelinden reklam
istatistiklerinin takip edilmesi reklamın kaç kişiye ulaştığı konusundaki bilgilere ulaşıl-
masını sağlamaktadır.
Blog arayüzlerinin oluşturulmasında reklam alanına yer verilmesi sıklıkla tercih edi-
len bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır. Aslında blog yazarlarının takipçilerinin karşına
düzenli ve emek isteyen bir içerikle çıkabilmesi için bu reklam aracına bloğunda yer ver-
mesi anlaşılır bir durum olarak görülmektedir. Ancak yine de internette geçirilen zama-
nın giderek artması bu reklam araçlarına maruz kalma işlemini sıkıcı ve hatta bunaltıcı
hale getirmektedir. Özellikle açılır reklam sayfaları kullanıcıların en rahatsız oldukları
reklam alanı olarak görülmektedir.
Konu Yönetimi
Geleneksel olarak gerçekleştirilen konu yönetiminde bir plan dahilinde hareket edildiği
gibi sosyal medya kullanımında da bir yönetim planının bulunması gerekir. Konu yöne-
timi kapsamında sosyal medyada online iletişim kullanımı gerçekleştirdiği için aslında
oldukça büyük bir risk taşımaktadır. İletişim stratejisinin oldukça dikkat hazırlanması ve
tüm olası sorunların hesaplanması gerekir. Kesinlikle hazır olunmadan bu çalışmaya ge-
çilmemelidir. Aksi durumda bir konu yönetimi çalışması bir krize neden olabilir. Bu iş
için bilgili ve yetkili bir ekibin görevlendirilmesi gerekir. Yönetim planında ekibin tüm
olasılıkları düşünmeli ve gerekli cevapları hazırlamalıdır. Gelecek sorular ya da eleştiriler
için tatmin edici cevaplar oluşturulmalıdır.
Özellikle önemli konularda teknik adımları da içeren mesajların oluşturulması, online
iletişim yollarının açık tutulması, konuşma başlatmak, özür dilemek ya da soruları cevap-
landırma gibi etkinliler planlanmalıdır. Sosyal medya kapsamında yapılabilecek çalışma-
lar şunları içermektedir:
• Kurum veya konuyla ilgili bloglar oluşturulmalı
• Bloglara gönderilen yorumlar değerlendirilmeli
• Konuya destek sağlayacak, konu ile ilgili devlet uygulamalarına ait web sayfası ve
sosyal medya araçlarına bağlantı kurulmalı
• Konu kapsamında öncülük eden diğer blogların gönderileri takip edilmeli
• Konuyu açıklayan sosyal medya bültenleri oluşturulmalı ve dağıtımı yapılmalı
• Konu ile ilgili reklamlar ya da haber videoları YouTube aracılığı ile yayılmalı
• Kurumsal web sayfasında facebook, twitter gibi yaygın olarak kullanılan sosyal
medya araçlarının bağlantısı verilmeli
Sosyal medya araçlarının konu yönetimi amaçlı kullanımında proaktif çalışmaların
gerçekleştirilmesi önem taşımaktadır. Kurumun belirlediği iletişim politikaları ve oluş-
turduğu stratejik plan çerçevesinde ele alacağı konu ve çözüm önerilerini hedef kitlesine
sunmalıdır. Proaktif çalışmalar kurum itibarının yönetilmesine katkı sağlayacak çalış-
malardır. Ancak sosyal medyanın hızlı ve yaygın etkisinin dikkate alınması ve iletişim
çalışmalarının çok dikkatli yürütülmesi gerekir. Aksi takdirde sosyal medyadaki iletişim
içeriği çok kolay biçimde bir krizin patlamasına neden olur. Bu olumsuz sonuçtan sa-
kınabilmek için kurum adına yürütülen sosyal medya çalışmalarının iletişim ve halkla
ilişkiler alanında uzman kişiler tarafında yürütülmesi yerinde bir karardır. Sosyal medya
çalışanlarının teknik servis çalışanlarından farklı özelliklere sahip olması gerektiğinin far-
kında olunması kurum yöneticileri için göz ardı edilmemesi gereken bir konudur. Konu
yönetimi ve sosyal medya konularında bilgi sahibi çalışanlardan bir ekip oluşturulmalı ve
konunun takibi yapılmalıdır. Konun takibi için sadece kurum tarafından oluşturulan ve
kullanılan sosyal medya aracı değil diğer yaygın sosyal medya araçları ve konu ile bağlan-
tılı öncü kişi ve kurumların sosyal medya içerikleri de takip edilmelidir.
Devletle İlişkiler
Kurumların tüm yasal düzenlemeler ve denetimler kapsamında işlerine devletin karıştı-
ğını söylemek mümkündür. Kurumların devletle ilişkilerine baktığımızda özellikle sosyal
kampanyalar ve lobicilik çalışmaları açısından yoğunluk kazandığı görülmektedir. İnter-
netin gelişmesiyle birlikte kurumların devlete yönelik iletişim çalışmalarının da geliştiği
görülmektedir. Kurumlar devletle ilişkileri kapsamında web takibine, konu odaklı web
sayfaları oluşturmaya ve online ağlar aracılığı ile gerçekleştirilen lobi faaliyetlerine destek
vermeye çalışmaktadır (Argenti, 2009; 276).
Günümüzde kurumsal web sayfaları sosyal kampanyaların etkin iletişim araçları ola-
rak kullanılmaya başlamıştır. Sosyal sorun ve kampanya ile ilgili tüm bilgilerin ve ileti-
şim bilgilerinin yer aldığı ve kampanya ile ilgili gelişmeleri takip edebildikleri, kampanya
yürütücülerinin kimlik bilgilerine ulaşıldığı bu sayfalar sosyal kampanyalar için oldukça
önemlidir. Ticari kurumların bazen sosyal sorunların çözümü için devlet kurumları ya
da bakanlıklarla ortak çalıştıkları görülmektedir. Böyle bir çalışma kurumun yürüttüğü
kampanya ile ilgili kapsamın genişliğini değerlendirmek açısından önemlidir. Web sayfa-
ları ise bu ortak çalışmaları duyurmak için uygun bir ortamdır. Genellikle devlet kurum-
larının onayı ya da desteği ile gerçekleştirilen kampanyalar, kampanya web sayfalarında
bu bağdan söz etmektedir. Sosyal medya araçlarının gelişmesiyle birlikte özellikle twitter
ve facebook uygulamalarında bu ortak kampanyaların yer aldığı görülmeye başlamıştır.
Sosyal medyanın kullanımı ticari kurum ve devlet çalışanları arasındaki etkileşimi de art-
tırmaktadır. Özellikle sosyal kampanyalar gibi konularda daha güçlü ilişkilerin ve anlık
iletişimin sağlanması kampanyalarının başarısını etkilemektedir. Örneğin, Koç Toplulu-
ğu, Milli Eğitim Bakanlığı işbirliğiyle, “Mesleki-Teknik Eğitimi Özendirme Programı“nı
yürütmektedir. Bu kampanya ile bağlantılı olarak facebook ve twitter hesabı da açılmıştır.
https://twitter.com/mlmmprojesi, http://www.facebook.com/Meslek. Lisesi.Memleket.Me-

selesi.Projesi
Sosyal medyanın devletle ilişkilerinde kurumlar açısından kullanımlarına bakacak

olursak şunlardan söz etmek mümkündür:
Devlet uygulamalarının ve yönetmeliklerin takibi: Devletlerin ticari kurumları etki-
leyecek pek çok uygulama gerçekleştirdiği ve değişikliklere gittiği görülmektedir. Kurum-
lar kendi alanları ile ilgili olarak devlet uygulamalarını geleneksel medya ve sosyal medya
aracılığı ile takip edebilir. Geleneksel medya kurumların sadece bilgilenmesini sağlarken
sosyal medya uygulama, yönetmelik ve kanunlarla ilgili ya da bunlarla ilgili yapılacak de-
ğişikleri tartışabilecek bir ortam sağlar. Böylece bu devlet uygulamaları hakkında fikir-
lerini, eleştirilerini ya da önerilerini sunabilme şansı doğacaktır. Alana yönelik bilgilerin
paylaşıldığı ya da tartışıldığı haber grupların takibi ve üyelik bu açıdan önemlidir.
Devlet kampanyalarına destek olmak: Devletlerin ülke çapında yürüttüğü, genellikle
eğitim, sağlık ve çevre gibi konularda devlet uygulamalarına destek olmak amacıyla sos-
yal medyanın kullanıldığı görülmektedir. Sosyal medya üzerinden kişilerin olduğu kadar
kurumlarında kampanya destek olabileceğini göstermek açısından önemli bir uygulama
olarak görülmektedir. İyi bir kurumsal vatandaş olarak sorumlulukların farkında oluğu
göstermenin bir yolu olarak görülmektedir.
http://www.facebook.com/pages/Dumans%C4%B1z-Hava-Sahas%C4%B1/69294880054
(erişim tarihi: 23.10.2012)
Kurumsal İtibar
Kurum içindeki ve dışındaki hedef kitlenin kurum hakkındaki algılamaları olarak tanım-
lanan kurumsal itibar, kurumsal iletişim fonksiyonlarından biri olarak ele alınmaktadır.
Kurumsal itibarın elde edilmesi için en temel çalışma hedef kitle ile iyi ilişkiler kurulma-
sına dayanmaktadır. İç ve dış hedef kitlenin güvenini kazanmak ve korumak için itibar
yönetimi gerçekleştirilmelidir. Sosyal medyanın kullanılmaya başlamasından sonra hedef
kitle ile iletişim kurabilme fırsatı itibar yönetimi için temel olmuştur. Kurumsal başarının
sağlanması için bu topluluklara yönelik stratejik iletişim çalışmalarının gerçekleştirilmesi
önerilmektedir (Byard, 2012).
Sosyal medya ortamında kullanılan platformlar, kurumların itibarlarını yönetmesi-
ne fırsat sağlamaktadır. Bir kurum, sosyal medya ortamında itibarını yönetebilmek için
özellikle blogları kullanabilir. Bloglar aracılığı ile imajını güçlendirecek bilgi akışı sağla-
yabilir ve kullanıcılarla etkileşim içerisinde olasıdır. Bloglar kurumların kendileri ile ilgili
olarak gündem oluşturabilmelerine olanak sağlamanın yanında, hedef kitlenin öneri ve
şikayetlerini doğrudan alabilmesine de fırsat tanımaktadır. Böylece kurumlar hedef kit-
lenin kendileri hakkındaki düşüncelerini takip edebilmeleri de kolaylaşmaktadır. Ancak,
itibarın iyi yönetilebilmesi için hedef kitle ile karşılıklı iletişim kurmaya, onların öneri ve
şikayetlerine cevap vermeye ve onlara karşı dürüst, şeffaf davranmaya özen göstermelidir.
Blogların temel amacı hedef kitleye kurumla ilgili bilgiler vermenin yanı sıra hedef
kitlenin düşünce ve tutumları üzerinde kontrol sağlayabilmektir. Kurum hakkında verilen
bilgilerin doğru, açık ve net olması gerekir. Gereksiz, yalan yanlış bilgiler içeren bloglar
hedef kitle üzerinde olumsuz bir etki yaratacak ve bu durum kuruma karşı güvensizlik
yaratacaktır. Böyle blog sayfaları kurum itibarının sarsılmasına bile neden olabilir.
İtibar yönetiminde sosyal medya platformlarında kurumla ilgili haberlerin takip edil-
mesi ve olumsuz söylemlerle karşılaşıldığında uygun bir üslupla verilen cevaplarla olum-
suz bu durumun iyileştirilmeye çalışması da önem taşır. Kurumla ilgili mesaj ve haberle-
rin takibi, olumsuz olayların ortaya çıkmasını engelleyerek de itibarın korunmasına katkı
sağlar. Kurumsal itibarın sosyal medya aracılığı ile iyi bir biçimde yönetilebilmesi için
ayrıca, markaya ve kuruma yönelik reklamlar, kurumsal sosyal sorumluluk çalışmaları,
sponsorluk bilgileri, etkinlik bilgileri, alınan ödüller ve başarılar da paylaşılabilir. Sos-
yal medya ortamında itibarın izlenmesi ve korunmasını sağlamak için şunlar yapılabilir
(Güçdemir, 2010; 75):
• Arama motorları ve sosyal ağlarda işletme ve marka ile ilgili tüm anahtar kelimele-
rin düzenli olarak takibi.
• Technorati ve Feedster gibi blogları takip eden sistemlerin düzenli izlenmesi
• Hedef kitlelere sistematik ve doğru bilgi akışının sağlanması
Sosyal medya, kurumların stratejik iletişim çalışmalarını da etkilemektedir. Sosyal
medya kullanımının geleneksel itibar yönetimi açısından farklılıkları ve yenilikleri de be-
raberinde getirmiştir (Aula, 2010):
İlk olarak, sosyal medya kurumsal iletişim sağlamak için tek kanal değildir. Sosyal med-
ya platformları topluluk etkileşimi için geniş bir ortam sunmaktadır. Bu etkileşimler her
kurum için önemli bir izlenim yaratmaktadır. Bu nedenle, sosyal medya platformları kulla-
nıcılarının kurumlarını değerlendirmelerine olanak tanıyan bir alan olarak görülmektedir.
İkincisi, stratejik itibar yönetimi kapsamında kısa vadeli çıkarlar için uygun bir alan
değildir. Sosyal medyanın, kurumun hedef kitlesinin beklentilerini karşılayacağı ve iş he-
deflerine yönelik iletişim kuracağı ve beklentilere göre davranışlarını belirleyeceği bir alan
olduğu unutulmamalı ve etik davranışların dışına çıkılmamalıdır.
Üçüncü olarak, sosyal medyada kullanıcılar bilgi arar ve sağlar ve kurum hakkında yo-
rumlar yapar. Kullanıcıların istenmeyen görüş ve yorumlarını göz ardı etmek ya da onları
cevapsız bırakmak ileride düzeltilmesi zor riskler yaratabilir.
Yakın geçmişe kadar kurumlar herkesin var bizim de bir web sayfamız olsun düşüncesiy-
le hareket ediyorlardı. Ancak son beş yıldır özellikle sosyal medyanın etkisini arttırmasıyla
beraber kurumlar web sayfalarının tasarımına kurumsal itibar kapsamında daha fazla önem
vermeye başlamışlardır. Kurumsal web sayfalarının içeriği ve tasarımı konusunda daha
özenli olmaya ve web sayfalarını etkili iletişim amacıyla kullanma yoluna gitmektedirler.
Ancak bu sitelerin ziyaretçi sayısının az olması, istenen etkinin yaratılmasını engelleyecektir.
Kriz İletişimi
Kriz döneminde ise geleneksel medyanın yanı sıra sosyal medyanın da takip edilmesi
gerekir. Özellikle haber bloglarının takibi, ürün ve alanla ilgili blog yazarlarının takibi
de yapılmalıdır. Blogların takibiyle kurum hakkında yaşanan krizle ilgili haberlere cevap
verilmesi, olumsuz haberlerin yayılmasını engelleyecektir. Ancak haberlere açık ve dürüst
cevap verilmesi çok önemlidir. Kurumların, sosyal medyayı kriz durumunda bir savunma
yeri olmaktan çok, çözüm bulma yeri olarak görmeleri daha yerinde bir davranış olacak-
tır. Internet’in kriz dönemleri için yarattığı avantajlar (Sayımer, 2008; 244):
• Web siteleri ve kurumsal bloglar çeşitli spekülasyonlarla başa çıkma konusunda
yardımcı olur.
• İşletmeyle ilgili bilgilerin hızla yayılmasını sağlar.
• Basın bültenleri ve duyurumlar aracılığı ile kamuoyunun bilgilendirilmesi sağlanır.
• Kriz sürecinde temel enformasyon kaynağı olarak rol oynar.
• Bloglarda yer alabilecek resim ve görüntülere kolay erişim sağlar.
• İşletmenin açıklık ve şeffaflık politikasına destek olur.
• Hedef kitle ile etkili iletişim kurulmasına olanak sağlar.
Sosyal medya platformlarında hedef kitle ile etkileşim içerisinde olmak daha kolaydır.
Bunu avantaj olarak kullanabilmek kurumun elindedir. Ancak, bu platformlarda hedef
kitle ile tartışmaya girmek en istenmeyen olaydır. Kurumların kriz iletişimini iyi yöne-
tememesi, yeni krizlerin yaratılmasına bile neden olabilir. Bu nedenle, kriz iletişiminde
sosyal medya alanında iletişimi yöneten kişilerin, özellikle kurumsal iletişim alanında uz-
man olması önemlidir. Internet’te kullanılabilir kriz iletişimi ile ilgili stratejiler şunlardır
(Taylor ve Perry, 2005: 211-212, akt: Güçdemir, 2010; 83):
• Tek yönlü iletişim taktikleri: Geleneksel iletişim yöntemlerinin Internette uygu-
lanmasıdır. Basın bültenleri ve toplantılarının Internet’ten yayınlanmasını içerir.
• Yenilikçi medya taktikleri: Bu taktikler beş kategoride toplanır:
• Diyaloğa dayalı iletişim
• Bağlantı linkleri: özel sayfalar
• Gerçek zamanlı bilgi ulaştırma
• Multimedya efektlerinden yararlanma
• Online sohbet fırsatının kullanılması
Sosyal medya ortamında hedef kitle ile etkileşim içerisinde iken, iletişimi yöneten kişi-
nin kurum adına cevap verdiğini göz ardı etmemesi gerekir. Sosyal medyada iyi yürütüle-
cek kriz iletişimi hedef kitlenin kuruma destek olmasını bile sağlayacak etkiler yaratabilir.
Kurumlar Internet’i kriz planlarına şu şekilde dahil etmektedir (Güçdemir, 2010; 83):
• Intranet sanal kriz yönetim merkezi olabilmeli,
• Web ortamı 7-24 izlenmeli,
• Kriz ekibinde bir bilişim ya da web uzmanı olmalı,
• Kurumsal web sayfanın dışında bağımsız kaynakların linkleri de bulunmalı,
• Kurumsal web sitesi güncel olmalı,
• Diğer blog yazarları takip edilmeli,
• Krize ait bir web sayfası hemen oluşturulmalı,
• Sosyal paydaşların iletişim bilgileri dikkate alınmalı,
• Web sitesinde online bir platform kurulmalı
Bir kurumun yaşadığı krizler bazen internet ortamından hatta sosyal medyadan kay-
naklanabilmektedir. Internet aracılığı ile iletişimde iki yönlü ve anlık iletişim her zaman
iyi sonuçlar vermeyebilir. İletişim hatalarını düzeltmek daha zor olabilir. Ayrıca kriz in-
ternet aracılı iletişim kapsamında ya da dışında nerde olursa olsun sosyal medya aracılığı
ile çok hızlı yayılmaktadır. Bu durum kurumun itibarını zedeleyebilir, borsa değerlerinin
düşmesine neden olabilir, hedef kitle üzerinde hoşnutsuzluk yaratabilir.
İnternet üzerinden iletişimin son derece hızlı yayılma ve kısa sürede çok sayıda kulla-
nıcıya ulaşabilme özelliği nedeniyle dikkatli davranılması gerekir. Kasıtlı bazı haberlerin
e-postalar, facebook ve blog gibi ortamlarda yer alması mümkündür. Bu tür bir durumun-
la karşılaşıldığında özellikle kurumsal bloglarda çok hızlı bir biçimde haberlerin doğru
olmadığına dair kanıtların sunulması olumsuz ifadelerin önüne geçilmesini sağlayacaktır.
Bunun en yakın örneklerini ülkemizde Danone, Polonez ve LCW markalarının yaşadığı
görülmüştür. Danone ile ilgili e-posta, 6,3 milyon kişiye ulaşmıştır ve çocuklara yönelik
süt ve süt ürünleri pazarı yüzde 26 küçülmüştür. LCW markasının satışları ise yüzde 10-
15 oranında gerilemiştir. Kurumların bloglar dikkate alındığında karşılaşabilecekleri bir
başka sorunda kurumların bilgisi dışında kurumla ilgisi olmayan bilgilerin yer aldığı sah-
te bloglardır. Sahte blogları rakip firmalar ya da öfkeli müşteriler açabilmektedir. Adına
sahte blog açılan markalardan birisi de Canon’dur (Manavcıoğlu, 2009). Asılsız içeriklerin
yer aldığı, benzer karalama amaçlı e-posta zincirine maruz kalan kurumların yapabilecek-
leri şey internette kullanıcıların oluşturduğu içerikleri takip etmesidir.
Haberlerin detaylarını okumak için ilgili bağlantılara ulaşabilirsiniz. Öncel, Ü. (2009) “Sah-
te Canon blog’una ilginç Canon desteği!” Chip Online tr 22 Şubat http://www.chip.com.tr/
haber/sahte-canon-blog-una-ilginc-canon-destegi_11053.html Bilgin, D. C. (2007) “LCW:
Ticari kaygımız yok ama iftira bizi çok incitti” Hürriyet Ekonomi. 7 Kasım: http://www.hur-
riyet.com.tr/ekonomi/7638056.asp
Internette viral olarak yayılan online krizlerin türleri şöyledir (Uzunoğlu ve diğer,
2009; 169):
• E-posta zinciri ile yayılan mesajlar
• Sosyal ağ sitelerinde yayılan mesajlar
• Sosyal ağ sitelerinde oluşturulan eylem grupları
• Video paylaşım sitelerindeki videolar
• Haber gruplarında yayılan mesajlar
• Blog yazıları ve gelen yorumlar
• Şikayet sitelerindeki yorumlar
• Gazetelerin haber yorum bölümleri
• Tartışma forumlarındaki mesajlar
• Sahte web siteleri
• Karalama siteleri
Kurumlar, paydaşlarının kendileri ile ilgili görüşlerini farklı bloglarda paylaşmasından
ötürü, bu bilgilerden habersiz kalabilir. Bu bilgi eksikliği yüzünden olumsuz görüşlerin
yayılmasını kontrol edemeyebilir. İstenmeyen bu gibi durumlarla karşılaşmak istemeyen
kurumlar, pek çok farklı blog yazarını ya da grubunu takip etmek zorunda kalmaktadır.
Böyle bir durumdan korunmanın en iyi yolu, kuruma ait bir blogun oluşturulmasıdır.
Böylece tüketiciler, dilek ve şikayetlerini kurum blogunda paylaşma olanağı bulacaktır. Bu
sayede kurumlar hem şikayetlerden haberdar olabilecek, hem de yaşanan sorunları telafi
etmek için önemli bir fırsat yakalayacaktır. Bloglar proaktif bir çalışma olarak görülmek-
tedir. Yani, sorunları ya da ortaya çıkabilecek krizleri önleyici bir uygulamadır. Karşılaşı-
lan problemlerin çok büyümeden üstesinden gelmek daha kolaydır. Ancak bazı durum-
larda kurumların kontrol edemedikleri bazı sorunlar ortaya çıkabilir. Kurum kendini bir
krizin ortasında bulabilir. Böyle durumlarda ise reaktif uygulamalar gerçekleştirilmelidir.
Bloglar kriz iletişimini sağlamak amacıyla ve hedef kitleye sorun ile ilgili detaylı bilgi ver-
mek ve yapılan yorumları değerlendirmek amacıyla kullanılmalıdır.
Internet ortamında ya da sosyal medya ortamdaki kriz iletişiminde dikkat edilmesi
gereken noktalar vardır (Demir, 2009): Geleneksel medyada olduğu gibi sosyal medya
üzerinden de medya analizlerinin yapılması gerekir. Kurum hakkındaki olumsuz ifade-
ler, şikayetler takip edilmeli ve gerekli ve yeterli cevap verilmelidir. Bunun için özellikle
yaygın olarak kullanılan tüketici memnuniyeti, şikayet web sayfaları gibi siteler takip edil-
melidir. Olumsuz haberler için çok hızlı bir biçimde cevap verilmesi olumsuz mesajların
daha geniş çevreye yayılmasını engelleyecektir. Verilen cevapların birçok kişi tarafından
okunabileceğine dikkat edilmeli ve kullanılan ifadelerde kibar davranılmalıdır. Haber
gruplarının moderatörleri ile iletişim kurulabileceği dikkate alınmalıdır. Olumsuz haber-
lere sadece cevap yazmak yeterli olmayabilir aynı zaman da olumsuz ifadeye neden olan
sorunun çözümünün de gerçekleştirilmesi gerekir.
Kurumun web sitesinde krizle ilgili bilgiler bulunmalıdır. Bilgilerin doğrudan kurum-
dan aktarılması en doğru ve güncel bilgiye ulaşılmasını sağlayacaktır. Böylece farklı yo-
rumların ya da düşüncelerin önüne geçilebilmesi sağlanmış olur. Özellikle krize yönelik
açıklamalara ve ayrıntılı bilgilere yer verilmesi aşamasında kurumsal web sayfalarından ve
sosyal medyadan yararlanılması hızlı ve yeterli bilgi sunumu sağlar ve kriz iletişimin etkin
biçimde yürütülmesine olanak verir. Ayrıca kriz iletişiminde medya ile ilişkilerinde ihmal
edilmemesi gerekir. E-posta gönderme ve online basın toplantısı gibi uygulamaların ya-
nında, sosyal medya bültenleri oluşturularak hızlı biçimde medya çalışanlarına ulaşılması
sağlanır. Sosyal medya bültenleri ayrıntılı bilgileri, görsel öğeleri, hareketli görüntüleri ve
gerekli bağlantıları içermesi açısından tatmin edici bilgi sağlamasının yanı sıra dijital or-
tamda içerik sağlaması nedeniyle medya çalışanlarının işini de kolaylaştıran bir uygulama
olduğu dikkate alınmalıdır.
Kurumsal Sosyal Sorumluluk

Kurumlar, ekonomik kaygılarının yanı sıra topluma karşı sorumluluklarını yerine getirme
çabası içerisine girmişlerdir. Bu amaçla sosyal sorumluluklarını yerine getirebilecekleri
etkinliklere yönelmektedirler. Kurumlar, sosyal sorumluluklarını toplumla paylaşabilmek
amacıyla web sayfalarından ve sosyal medya araçlarından yararlanmaktadır. Kurumlar,
sosyal medya ve kurumsal web sayfalarını kurumsal sosyal sorumluluk çalışmaları kapsa-
mında şu amaçlarla kullanmaktadır:
• Farkındalık Yaratma: Sosyal medya hedef kitlenin sosyal sorunlara dikkatini
çekmek ve farkındalık oluşturmak açısından oldukça kullanışlı araçlardır (küresel
ısınmaya dikkat çekmek gibi).
• Bilgilendirme: Kurumlar sosyal medyayı sosyal sorumlulukları ve gerçekleştirdik-
leri sponsorluklar hakkında bilgilendirmek amacıyla kullanılabilir. Ayrıca sosyal
sorumluluk uygulamalarının konuları hakkında hedef kitlesini bilgilendirebilir.
• Etkileşim özelliği: sosyal medyanın etkileşim özelliği sosyal sorunların araştırıl-
ması için olanak sağlar. Kurum sosyal sorunlarla ilgili bilgi vermesinin yanı sıra,
konu ile ilgili düşüncelerini ve çözüm yollarının tartışılabilecek bir ortam yaratabi-
lir. Hedef kitlenin düşünce ve önerileri bu yolla toplanabilir.
• Etkinliğe katılım: Kurumların sosyal sorunlara yönelik olarak gerçekleştirdikleri
etkinliklerin duyurumu sosyal medyalara aracılığı ile gerçekleştirebilir. Hedef kit-
lenin bu etkinliklere katılımını sağlayabilir (etkinliğe katılım için harekete geçirme
ağaç dikme etkinliği gibi).
• Harekete geçirme: Kurumlar sosyal sorun kapsamında çözüm için önerilerine
hedef kitlenin de katkı sağlamasını ya da beklenen davranışı yerine getirmesi
için destekleyebilir. (kız çocuklarının eğitimine bağışta bulunmak üzere harekete
geçirme gibi).
• Deneyim paylaşımı: Kurumların iş uygulamalarında gerçekleştirdikleri, toplum
ve çevre yararına olan deneyimlerini sosyal medya ortamında paylaşabilmektedir
(enerji tasarrufu gibi).
• Bir düşünceye destek olmak üzere üyelik: Kurumlar sosyal sorunlara destek olabil-
mek için kamuoyu oluşturmada öncülük edebilir. Sosyal sorunu desteklemek üzere
oluşturulan özel web sayfalarına kayıt ya da sosyal medya üyeliği günümüzde kamuoyu
oluşturma konusunda etkin yöntemler olarak görülmektedir (kanserle mücadele gibi).
Kurumların sosyal sorumluluk çalışmalarıyla ilgili web sayfalarında yer alabilecek bilgilerin
7 neler olduğunu araştırınız.
Resim 6.3
Sosyal sorumluluk
uygulaması örneği
Kaynak: http://www.
facebook.com/opet
(erişim tarihi:
23.10.2012)
Bu özellikleri nedeniyle kurumlar giderek daha fazla kurumsal sosyal sorumluluk

(KSS) uygulamaları hakkında konuşmak için Twitter, Facebook, YouTube ve blogları kul-
lanmaya başlamıştır. Sosyal medya, kurumların uygulamalarının takibi konusunda bir şef-
faflık sağlamaktadır. Bu kurumlar için oldukça dikkatle ele alınması gereken bir konudur.
Şeffaflık konusunda açık olan kurumlar hedef kitle karşısında açık ve dürüst davranmaları
gerektiğinin farkında olmalıdır. Sosyal medyanın söylenen yalanları ya da üstü örtülen
sorunları ortaya çıkarma konusunda oldukça başarılı olduğu görülmüştür. Şeffaflığın ku-
rumlar için bir felaket olmasını önlemek için güvenilir bir kurum gibi görünmek için değil
gerçekten güvenilir olmak için uğraşmaları gerekir.
Sosyal medya, kurumların KSS politikalarını şekillendiren ve iyi bir kurumsal vatandaş
olarak kendilerini daha iyi tanıtabilecekleri bir araç olarak görülmektedir. Hedef kitlenin sorun
ile ilgili fikirleri ve önerileri için tartışma grupları oluşturulabilir ve anket düzenlenebilir.
Sorunların çözümü için hedef kitle fikir alışverişinde bulunarak daha iyi çözümler ve uy-
gulamalar yaratmak mümkün hale gelir. Şeffaflık konusu doğadaki ya da sudaki ayak izleri-
nin büyülüğü ya da bu izleri silmek için yapılan etkinliklerin paylaşılmasını sağlar. İş yerinin
online görüntülerinin paylaşıl-masına kadar uygulamalar gerçekleştirildiği görülmektedir.
Sosyal medyanın KSS iletişimi amacıyla kullanımında yapılacak işler şunları içermektedir:
• Sosyal soruna dikkat çekmek
• Etkinlerin duyurumunu yapmak
• Yeni bir davranış değişikliği için hedef kitleyi bilgilendirmek
• Hedef kitleyi davranış değişikliği için motive etmek
• Kampanya erişim yollarını ve adreslerini tanıtmak
• Sosyal sorun kapsamında gönüllü çalışanlar bulmak
• Hayırseverlik çalışmaları için yön göstermek
• Sosyal sorun ve çözüm yolları hakkında fikirlerin paylaşılmasını sağlamak
• Gerçekleştirilen kampanya hakkında hedef kitlenin görüşlerini öğrenmek
• Toplumsal duyarlılığın gelişmesine katkıda bulunmak
• Toplum, STK ve kurum işbirliklerinin gelişmesine katkıda bulunmak
Kurumların bu uygulamaları gerçekleştirirken dikkat etmeleri gereken noktalar ise
şunlardır:
• Sosyal sorumluluk konusunda samimi davranmak
• Gösteriş ve kendini övme gibi davranışlardan uzak durmak
• Yapılan çalışmalar konusunda şeffaf davranmak
• Karşılıklı iletişim için çaba göstermek
• Tek bir sosyal medya aracı ile değil çok sayıda aracı bir arada koordineli olarak
kullanmak
• İletişim çabaları için profesyonellerden yararlanmak
• Hedef kitleden gelen eleştiri ve katkıları değerlendirmek ve cevaplamak
• Tek bir konuda değil her konuda sosyal açıdan sorumlu olmak
Morsing ve Schultz’un (2006) bir kurumun stratejik olarak paydaşlarıyla KSS iletişimi-
ni nasıl bağlantılandıracağı konusunda geliştirdiği KSS iletişim modelinde üç paydaş ilişki
türünden söz etmektedir: 1. paydaş bilgi stratejisi 2. paydaş tepki stratejisi 3. paydaş katı-
lım stratejisi. İlk iki strateji, geleneksel KSS iletişiminin internete taşınmasını sağlamıştır.
Kurumlar özellikle web sayfaları aracılığı ile KSS faaliyetlerini içeren reklamlarını, yıllık
raporlarını, broşürlerini paydaşlarına ulaştırabilmekteydi. Ancak son model olan paydaş
katılım stratejisi iki yönlü iletişimi gerekli kılmaktadır. Kurumun paydaşları ile diyalogu
içeren bu stratejide ikna çalışmaları da yer almaktadır. Karşılıklı iletişim açısından sos-
yal medyanın sunduğu ortamlar bu stratejinin uygulanmasını kolaylaştırmaktadır. Sosyal
medya kapsamında etkileşimli ve simetrik bir iletişimin varlığı KSS çalışmalarının kuru-
mun paydaşları tarafından desteklenmesine katkı sağlamaktadır (Capriotti, 2011; 362).
Internetin KSS iletişimi için sağlayacağı faydaları Isenmann (2006) dört kategori altın-
da ele almıştır: 1. İletişim amaçları ile ilgili faydalar 2. İletişim araçlarının üretimindeki iş
akışını içeren faydalar 3. iletişim içeriği ve sonuçları ilişkisindeki faydalar 4. İletişim tarzı
ile ilgili faydalar. Internetin KSS iletişimi için sağlayacağı faydalar, kurumun sorumluluk-
ları hakkındaki bilginin, dahili ve harici olarak çabuk, kolay ve kontrollü biçimde yayıl-
masına etki etmektedir (aktaran: Capriotti, 2011; 363). Internet ve özellikle sosyal med-
ya, kurumların KSS ajandalarını oluşturmaları ve kendi KSS mesajlarını tasarlamaları ve
paydaşlarına doğrudan iletmelerine fırsat sağlamaktadır. Sosyal medya, kurumların KSS
uygulamaları ile ilgili paydaşlarını bilgilendirmeleri ve onlarla iletişim kurmaları yoluyla
KSS itibarlarını geliştirmektedir. Sosyal medya kurumların KSS iletişim malzemelerini,
rapor, broşür, slayt, sunum, podcast ve videolar aracılığı ile doğrudan paydaşları ile etki-
leşimi ve daha etkili iletişim kurabilmesine fırsat sağlamaktadır.
Medya İlişkileri
Medya ilişkileri sosyal medyalarla birlikte değişim göstermiş hedef kitleye online erişe-
bilme olanağını da beraberinde getirmiştir. Geleneksel medya ilişkilerinde geçerli olan
bazı kurallar sosyal medyaların gelişmesinden sonra da geçerlidir (Waters, Tindall, Mor-
ton, 2010). Bir kurumun medyada yer alabilmesi için medya çalışanları ile etkili iletişim
kurulması kurumun medyada haber olarak yer almasını sağlamak açısından önemlidir.
Medya iletişimi, kuruma ait bilgi ve etkinliklerin medya tarafından en verimli şekilde ha-
bere dönüştürülmesinin koşullarını sağlar (Aydede, 2004; 15). Bir kurumun medyada yer
almasına olanak tanıyan en önemli uygulamalarından biri duyurumlardır. Duyurumlar,
kurumun haber alma değerine bağlı olarak kurumla ilgili bir haberin kitle iletişim araç-
larında bedel ödemeksizin yer almasıdır (Akyürek, 1998; 40). Kurumsal iletişim ve halkla
ilişkiler açısından, duyurumlar tarafsız yayın yaptıkları varsayıldığından daha güvenilir
kabul edildikleri için ve ucuz olduğu için tercih edilen bir uygulamadır.
Kurumsal web sitelerinin medya çalışanlarını çekebilmesi için sadece iyi tasarlanmış
olması yeterli değildir. Kurumsal web sayfalarının bir halkla ilişkiler aracı olduğu unutul-
mamalıdır. Ayrıca kurumsal web sayfaları içerinde diğer tutundurma karması unsurlarını
da barındırabilecek altyapıya sahiptir. Kurumsal web sayfalarında reklam videoları ve basılı
reklamlar, satış teşviki unsurları yer alabilir. Ayrıca diğer halkla ilişkiler iletişim araçlarını
ve uygulamalarını da içermelidir. Kurumsal yayınlar, tanıtım videoları, broşürler, kurumsal
sosyal sorumluluk projeleri, etkinlikler takvimi gibi. Bütün bu bilgilerin web sayfalarında
sunulması medya çalışanlarının işlerini kolaylaştıracaktır. Medya ile ilişkilerde kurumsal
web sayfalarının dışında dikkate alınması gereken bir başka araç ise e-posta aracının kul-
lanımıdır. Basın bültenleri artık günümüzde e-bülten olarak medya çalışanlarına ulaştırıl-
maktadır. Online medya ile iletişimde kullanılacak yöntemler şunlardır (Alikılıç, 2011; 79):
• Kurumsal web sayfalarında basın odalarının oluşturulması
• Basın bültenlerinin e-posta aracılığı ile gönderilmesi
• Dijital basın kitlerinin hazırlanması
• Kurumsal e-dergi ve e-bültenlerin hazırlanıp gönderilmesi
• Güncel ve yüklenebilir ürün, hizmet ve etkinlik tanıtım dosyalarının oluşturulması
• Üst düzey yöneticilerin özgeçmişleri
• Kurumsal blogların hazırlanması
• Çevrimiçi iletişim fırsatlarının yaratılması
• RSS güncellemelerinin etkin kullanımı
• Videokonferans çalışmalarının yapılması
• Kurum tanıtımı için sanal turların oluşturulması
• Medya takibinin çevrimiçi yapılması
Medya ile ilişkilerin kurumsal iletişim açısından avantajlarının neler olduğunu açıklayınız.
8
Web sayfalarında kurumun hedef kitlesini ilgilendireceği diğer web sayfalarına bağ-
lantıların olması sitenin kullanışlılığını arttıran bir özellik olarak görülebilir. Ayrıca ku-
rumsal web sayfasında kurumsal sosyal medya platformlarına yapılacak bağlantılar da
kullanıcıları doğru adrese yönlendirecektir. Kullanıcıların kurumla ilgili söyleyecek bir
fikir, şikayet ya da önerileri olduğunda bunu kurumun takip edebildiği bir sosyal med-
yada olmasının avantajları vardır. Gönderilen mesajlara en kısa sürede cevap verilmesine
olanak sağlar. İki yönlü iletişim fırsatı yaratır. Hedef kitlenin ilgisine göre erişebileceği bir
ortamda kurum, ürün, hizmet ve etkinlik ile ilgili bilgilerini paylaşabilir. Hedef kitlenin
tepkisine göre düzenlemelere gidebilir.
Genel olarak web sayfalarında öncelikle medya çalışanlarına yönelik içerik de yer al-
ması gereken malzemeler şunlar olabilir:
• Basın Bültenleri: Güncel bültenlerin yanı sıra basın bültenlerinin de arşivine yer
verilebilir. Geriye dönük olarak etkinliklerin takibini kolaylaştıracaktır. Bültenle-
rin isimlerinde sıralamasına tarih sıralamasına dikkat edilmelidir. Eğer sayısı çok-
sa sistematik listelemelerin yapılması, yıla ya da konuya göre yerinde olur.
• Kuruma ait yüklenebilir broşür, tanıtım CDsi, fotoğraflar ve varsa afişlere yer
verilebilir.
• Kurum üst düzey yöneticilerinin özgeçmişlerine ait bilgiler ve fotoğrafları yer
almalıdır.
• Kuruma ait raporlar, analizler, tablolar ve grafikler verilmelidir.
• E-dergi, e-bülten, e-kitap gibi yüklenebilir kurum yayınları yer almalıdır.
Basın bültenlerinin sosyal medya aracılığı ile paylaşıldığı uygulamalar da görülmekte-
dir. Internet aracılığı ile gönderilen basın bültenlerine e-bülten ya da çevrimiçi bülten gibi
isimler verilirken, sosyal medya aracılığı ile dağıtılıp paylaşılan basın bültenleri de sosyal
medya bülteni olarak adlandırılmaktadır (Alikılıç, 2011; 94).
Sosyal medya bültenlerinde dikkat edilmesi gereken özelliklerin neler olduğunu açıklayınız.
9
Sosyal medya bültenlerinin medya çalışanları için sağladığı bazı avantajlar vardır:
• Arama motorları aracılığı ile ulaşılabilir
• Ek kaynaklara bağlantı vermek mümkündür
• Bilgiyi saklamayı, taşımayı ve paylaşmayı kolaylaştırır.
• Görsel malzemelere ulaşmayı sağlar.
• RSS takip aboneliğini içermesi güncel bilgilerin takibine imkan verir.
• Dağıtımı ucuzdur.
• Üzerinde düzenleme yapılmasına olanak verdiği için haber üretimini kolaylaştırır.
http://www.kurumsalhaberler.com/kurumsalhaberler
Özet
1990’ların ortalarından itibaren internetin ve daha sonraki Kurumsal iletişim çoğu zaman kapsayıcı konumlandırma
dönemlerde ise sosyal medyanın kurumsal iletişim amacıyla gerçekleştirir. Bir kurum sosyal medya platformlarında nasıl
kullanımı üzerinde çalışıldığı görülmektedir. Web sayfaları- davranması gerektiğini anlamak için ideal bir konum oluş-
nın kolay güncellenebilir olması ve sosyal medya içeriğinin turmalıdır. Kurumsal iletişim departmanları, doğru sosyal
paylaşımının kısa sureli olması kurumsal ilişim alanında medya stratejileri ve taktikleri geliştirmek ve dağıtmak için
çalışanları iletişim stratejilerini belirlerken daha dinamik donatılmalıdır. Sosyal medya araçları ile bire-bir ilişkiler ge-
olmaya, gündemi belirleme ve konu yönetimi konusunda liştirmelidir. Özellikle gazeteciler, analistler, yatırımcılarla
daha çok çalışmaya yöneltmiştir. Ayrıca sosyal medya plat- sosyal medya platformlarında da iletişim kurulması gerekir.
formları ölçmeye uygun araçlar oldukları için harcanan ça- Kurumsal iletişim departmanının, kurumun nasıl algılandığı
baların karşılığını alıp almama konusunda daha net veriler üze-rinde çalışması gerekir. Sosyal medyada bu bilgilere ko-
elde eder hale gelmişlerdir. Özellikle medya takibi de kolay- laylıkla erişim sağlanabilir. Ayrıca kurumsal iletişim içeriği
laşmıştır. Arama motorları aracılığı ile kurum hakkında çı- broşür, kitapçık gibi sosyal ağlarda paylaşılabilir.
kan haberler, anahtar kelime olarak kurum adı girildiğinde Sosyal medya araçlarının kurumsal iletişim kapsamında
listelenmektedir. Bu durum internet üzerinde medya takibi nasıl kullanıldığını görebilmek için sosyal medya platform-
işini kolaylaştırmıştır. larının özelliklerini ve kurumsal iletişim açısından nasıl ele
Kurumlar güçlü bir bilgi yönetim sistemi oluşturmak için alınması gerektiğinin anlaşılması gerekir. Kurumsal ile-tişim
sosyal ağlardan yararlanabilir. kullanır veya birleştirir. Wi- fonksiyonlarını açısından sosyal medya platformlarının kul-
kiler, bloglar ve RSS beslemeleri gibi sosyal medya araçları lanımında özellikle bloglar, mikrobloglar, sosyal ağlar, med-
müşteri ilişkileri ve kurumsal kültürü üzerinde etkisi kurum ya paylaşım siteleri, sanal oyun ve dünyalardan oluşan sosyal
için güçlü bir kaynak haline gelmektedir. Sosyal medya ve medya platformları incelenmelidir.
yeni medya uygulamalarındaki en büyük sorunlardan biri, Sosyal medya platformlarının kurumsal iletişim fonksiyon-
her gün yeni medya kullanımında yeniliklerle ve değişiklik- ları açısından ayrı ayrı ele alınması stratejik açısından bir ile-
lerle karşılaşılmaktadır. Sürekli olarak sosyal medyadaki ye- tişim planının oluştu-rulması için gereklidir. Kurumsal ileti-
niliklerin takip edilmesi ve yeni programlara ve platformlara şim kapsa-mına giren fonksiyonların neredeyse tamamında
uyum sağlamak gerekir. Sosyal medya araçlarının kullanı- sosyal medya kullanımını görmekteyiz. Bu uygulamalardan
mındaki çeşitlilik takip etmeyi ve kurum uygulamaları için bazıları arasında; kurumsal kimlik ve imaj, çalışanlarla iliş-
uygun platformun seçilmesini zorlaştırmaktadır. Kurumun kiler, yatırımcı ilişkileri, devlet ilişkileri kurumsal itibar, kriz
her yeni uygulamayı gerçekleştirmesi olanaksız ve gereksiz- iletişimi, medya ilişkileri ve kurumsal sosyal sorumluluktan
dir. Sosyal medya seçi-minde kurumun stratejik hedeflerine söz etmek mümkündür.
en iyi cevap verecek olan sosyal medya platformunun seçil-
mesi ve uygulamaların bu çerçevede gerçek-leştirilmesi ye-
rinde olur. Ancak hedef kitlenin çeşitliliği ve farklı tercihlerin
olmasını, farklı sosyal medya platformlarının farklı etkilere
sahip olduğu göz ardı edilmemelidir.
1. Kullanıcı tarafından oluşturulan içerik ile internet kul- 6. Aşağıdakilerden hangisi sosyal ağ sitelerinin kurumsal
lanıcıları arasında daha fazla etkileşim sağlayan çevrimiçi iletişim aracı olarak kullanım yerlerinden biri değildir?
uygulamalar ne olarak tanımlanır? a. Kurumsal itibarın izlenmesi
a. Özgün medya b. Sosyal sorumluluk projelerinin tanıtımı
b. Sosyal Medya c. Kriz yönetimi
c. Kitle İletişimi d. Etkinlik duyurumu
d. Kişisel Medya e. Ürün ve hizmet tanıtımı
e. Geleneksel Medya
7. Aşağıdakilerden kurumların web sayfalarında yatırımcıla-
2. Aşağıdakilerden hangisi sosyal medyanın özelliklerin- ra yönelik olarak yer alması beklenen bilgilerden biri değildir?
den biri değildir? a. Faaliyet raporları
a. İşletme içeriği sağlar b. Hisse bilgileri
b. İki yönlü iletişime dayalıdır c. Toplantı tutanakları
c. İçerik paylaşımına izin verir d. Alınan ödüller
d. İletişim hızlı ve etkilidir e. Basın bültenleri
e. Kullanıcıların eğitimi gerekmez
8. Aşağıdakilerden hangisi kurumlar açısından içerik top-
3. Ürünler, hizmetler ve etkinlikleri hakkında haber yay- lulukları kullanım yerlerinden biri değildir?
mak amacını taşıyan kurumsal bloglar ne olarak adlandırılır? a. Konferanslar
a. Çalışan bloğu b. Ürün hizmet Sunumları
b. Grup bloğu c. Müzik-Eğlence
c. Yönetici bloğu d. Kutlama Partileri
d. Tanıtım bloğu e. Basın Toplantıları
e. Haber bloğu
9. Aşağıdakilerden hangisi işletmelerin viki kullanma ne-
4. Aşağıdakilerden hangisi, blogların üstlendiği görevler- denlerinden biri değildir?
den biri değildir? a. Ucuz ve hızlı intranet ihtiyacı
a. Ürün, hizmet satışı b. Dağınık dokümanların bir araya toplanması
b. Bilgilendirme metni sunma c. Notları, ajandayı, takvimi ve planları yönetmesi
c. Fikirleri tartışmaya açma d. Ürün ve hizmetler için tanıtım fırsatı sunması
d. Görüş ve tutumları aktarma e. İç ve dış hedef kitlenin ulaşabileceği bir platform
e. İkna etme sunması
5. Aşağıdakilerden hangisi sosyal ağların kurumlar açısın- 10. Aşağıdakilerden hangisi çevrim içi haber bültenlerinde
dan tercih edilme nedenlerinden biri değildir? yer alabilecek bilgilerden biri değildir?
a. Kuruma ait içeriğin yayılmasını sağlaması a. Genel kurum haberleri
b. Kurumun farkındalığını arttırması b. Atama, terfi ve işe yeni başlayanlar
c. Kurumun rakiplerinin takibini sağlaması c. Eğitim kursları
d. Kurumsal itibar sağlaması d. Tüketici davranışı analizleri
e. İki yönlü iletişime olanak vermesi e. Tatil çizelgesi
Yaşamın İçinden I Yaşamın İçinden II

Red Bull Stratos, YouTube’da rekor kırdı Onurair’like’tan döndü 110 bin T bağış yaptı
Felix Baumgartner’ın rekor kıran, uzaydan hava dalışı yap- Van’da yaşanan deprem felaketi sonrası Facebook sayfasın-
tığı gösteri uçusunun arkasındaki etklinlik olan Red Bull da like (beğen) başına 50 kuruş yardım yapacağını duyuran
Stratos, YouTube’da eş zamanlı olarak sekiz milyon izleyici- Onurair, “Yanlış anlaşıldık” diyerek kampanyayı durdurdu,
ye ulaştı ve Google’ın bu sitesinde şimdiye kadar erişilen en kendi bağışını yaptı.
yüksek eş zamanlı izleyici sayısı oldu. Avusturyalı gözü pek Van’da yaşanan deprem sonrası destek adına internette bir
hava dalışçısı, New Mexico’nun üzerinden 24 mil yükseklikte kampanya başlatan Onurair, Facebook sayfalarına yeni üye ka-
bir balondan atlayıp saatte 833.9 mil hıza yükselip ses hızına tılması ve like (beğen) yapılması koşuluyla her üye başına Van’a
erişen ilk kişi oldu. Red Bull bu atlayışı bu yıl üstlendiği en 50 kuruş yardım yapacağını ilan etmişti. Ancak başta Twitter
büyük aktivite olarak niteledi. Bu etkinliği hem kendi sitele- olmak üzere sosyal medyada bu kampanyaya gelen tepkinin
rinden, hem sosyal medya kanallarından hem de PR çalışma- ardından şirket kampanyayı durdurdu, 110 bin T bağış yaptı.
larıyla destekledi. Onurair Genel Müdürü Şahabettin Bolukçu, “Bu konu yan-
Hatice Erkan 15 Ekim 2012 lış anlamaya neden olduğu için biz şirket olarak T55.000
Mehmetçik Vakfı, T55.000 ‘de Van depremi için Kızılay’a
Kaynak: http://www.campaigntr.com/2012 /10/15/23480/ bağış yaptık. Buradaki amaç sanal medyada bu konuya ilgi
red-bull-stratos-youtubeda-rekor-kirdi/ çekmekti yeni gelecek üyeden bir beklentimiz olmadan in-
sanların duyarlılığını bizimle paylaşmasını sağlamaktı. Bu
kampanyayı durdurduk. Kendi bağışımızı yaptık ve kendi
sitemizde yanlış anlamaya karşı yazılı özür diledik” dedi.
Milliyet.com.tr-Nevin Donat: 28 Ekim 2011
Kaynak: http://ekonomi.milliyet.com.tr/onurair-like-
tan-dondu-110-bin-tl-bagis-yapti/ekonomi/ ekonomide-
tay/28.10.2011/1456233/default.htm (erişim tarihi: 6.8.2012)

1. b Yanıtınız yanlış ise “Kurumsal İletişimde Sosyal Sıra Sizde 1
Medyanın Yeri” başlıklı konuyu yeniden gözden ge- Kurumların paydaşlarıyla iletişim kurmasında bloglar önem-
çiriniz. li görevler üstlenmişlerdir (Alikılıç, 2011; 23):
2. a Yanıtınız yanlış ise “Kurumsal İletişimde Sosyal • Bilgilendirme metni sunma,
Medyanın Yeri” başlıklı konuyu yeniden gözden ge- • Fikirleri ortaya koyma,
çiriniz. • Fikirleri tartışmaya açma,
3. d Yanıtınız yanlış ise “Bloglar” başlıklı konuyu yeni- • Görüş ve tutumları aktarma,
den gözden geçiriniz. • İkna etme.
4. a Yanıtınız yanlış ise “Bloglar” başlıklı konuyu yeni-
den gözden geçiriniz. Sıra Sizde 2
5. c Yanıtınız yanlış ise “Sosyal Ağlar” başlıklı konuyu Sanal ortam günlüklerinin yani blogların temel özelliklerini
yeniden gözden geçiriniz. Aydede (2006; 28) şöyle açıklamaktadır:
6. e Yanıtınız yanlış ise “Sosyal Ağlar” başlıklı konuyu Kronolojik sıralama: Bloglar günlük amacı taşıması nede-
yeniden gözden geçiriniz. niyle, gün ve saat belirtilerek kayıt ya da gönderi oluşturulur.
7. e Yanıtınız yanlış ise “Yatırımcı Bilgileri” başlıklı ko- Son kayıt en üst sırada yer alır.
nuyu yeniden gözden geçiriniz. Gönderi sıklığı: Birkaç satır ya da bir iki paragraftan oluştu-
8. c Yanıtınız yanlış ise “Medya Paylaşım Siteleri” başlıklı ğu için sıkça kayıt yapılabilmektedir. Kayıt yayınlama işlemi
konuyu yeniden gözden geçiriniz. sadece birkaç basit adımdan oluşmaktadır.
9. d Yanıtınız yanlış ise “Vikiler” başlıklı konuyu yeniden Bir konu üzerine odaklanma: Seçilen konuların ilgi uyandır-
gözden geçiriniz. ması önemlidir. Belli konularla ilgilenen kullanıcılar içeriğin-
10. d Yanıtınız yanlış ise “Çalışanlarla İlişkiler” başlıklı den hoşlandıkları web sayfalarını sıklıkla ziyaret etmektedir.
Sıra Sizde 3
Scott (2008; 248), sosyal ağların kurumlar tarafından kulla-
nılmasına yönelik bazı önerilerde bulunmaktadır:
• Belirli bir hedef kitleyi hedef alın: genel topluluklar yerine
bölümlenmiş hedef kitlelere hitap edilmelidir.
• Bir fikir lideri olun: İlginç ve değerli bilgiler paylaşılmalıdır.
• Samimi ve şeffaf olun: Farklı biri gibi davranılmamalıdır.
Yapılmayan şeyler yapılmış ya da yapılacak gibi gösteril-
memelidir.
• Birçok bağlantı oluşturun: Kullanıcıların işini kolaylaştı-
racak bağlantıların (linklerin) verilmesi yerinde olur. İş-
letmenin web sayfasına, bloglara ve işletmeyle ilgili ya da
bağlantılı konu ve kurumlara bağlantı verilmelidir.
• İnsanları sizinle bağlantı kurmaya teşvik edin: Kullanıcı-
lara işletmenin çalışanlarına erişebilecekleri e-posta ad-
resleri verilmelidir.
• Katılın: Gruplar yaratarak online tartışmalara katılmalıdır.
• Sizi bulmalarını kolaylaştırın: Web sayfası, blog sayfasını eti-
ketleyerek arama motorlarında listelenme sağlanmalıdır.
• Deneme yapın: Sosyal ağların yeniliklere ve deneyimlere
açık olduğu unutulmamalıdır.
Sıra Sizde 4 tımını gerçekleştirebilir. Orkestraların tanıtımı ve eserleri

Videoların kullanımının tercih edilmesindeki sebepler şun- sunulabilir ya da sanal müze turları düzenlenebilir.
lardır (Alikılıç, 2011; 48): Doğal olmaları, üretim kolaylığı,
kişisel olması, tekrar izleme olanağı, ücretsiz olması. Sıra Sizde 8
Medya ile ilişkilerin kurumsal iletişim açısından avantajları:
Sıra Sizde 5 Medya ile ilişkilerde kullanılabilecek en etkili özellik ise iki
Internet reklamcılığının özelliklerini şu şekilde özetlemek yönlü iletişime fırsat sağlamasıdır. Web sayfalarının gele-
mümkündür: neksel iletişim araçlarına göre en büyük avantajı kolay gün-
• Mesajın oluşturma maliyeti vardır. cellenebilir olmasıdır. Ayrıca web sayfaları içerdikleri bilgi
• Aracılı bir mesajdır, doğrudan satışı içermez bakımından ise neredeyse sınırsızdır. Kurum, ürün, hizmet
• Öncelikli amaç iknadır. ve etkinliklerle tüm bilgiler, metin, resim, grafik, animas-
• İkna sonuçlarını şimdi ya da gelecekte görmek mümkündür. yon, ses ve video dosyalarında yer alabildiği çokluortam
sağlama avantajıyla istendiği kadar bilgiyi içerisinde barın-
Sıra Sizde 6 dırabilmektedir.
İnternet reklamlarının türlerini şu şekilde sıralayabiliriz:
• Küçük formattaki reklamlar (düğmeler, bağlantılar, bazen Sıra Sizde 9
sadece ses) Web sayfalarında medya ile ilişkiler amacıyla kullanılacak
• Listeler (online listeler, arama motoru optimizasyonu) olan bölümlerde dikkat edilmesi gereken unsurlar şunlardır
• Paralı yerler (arama motorları, içerik sponsorlukları, on- (Alikılıç, 2011; 85):
line oyun sponsorlukları, web sayfalarında yer satın alma) • Medya ile ilişkiler bölümünün yer aldığı web sayfasının
• Banner reklamları (metin, flash, genişleyenler, süzülenler, tasarımı sade olmalıdır.
çerçeveler) • Medya ile ilişkiler web sayfasına ana sayfaki menü aracılı-
• Roadblock Reklamlar: Özellikle bloglarda ve haber ğı ile doğrudan ulaşılmalıdır.
grupları sayfalarında görülen, kullanıcının ilgisini çek- • Sayfanın yüklenmesini yavaşlatacak uygulamalardan ka-
meye ve katılımını sağlamaya yönelik etkili bir yoldur. çınılmalıdır.
Çoklu çapraz uygulamalarla TV reklamlarına benzer bir • Medya ile ilişkiler web sayfası kurumsal kimlik bilgilerini
etki yaratılabilmektedir. içermelidir.
• Takeover Reklamlar: Oldukça büyük ve yaratıcı dijital • Medya ile ilişkiler web sayfasında yer alan görsel malze-
kampanyalardır. Marka deneyimi oluşturmaya fırsat ve- melerin yüklenmesi kolay olacak dosya büyüklüğünde
rir. Rich media kullanımına olanak verir. Etkileşimli mic- verilmelidir.
rositeler oluşturulabilir. • Medya ile ilişkiler web sayfasında yer alan içeriğin gün-
• Viral Reklamlar: Internet üzerinde büyük çoğunlukla vi- cellenmesinin takibi için RSS özelliği kullanılmalıdır.
deo yapımı olarak e-posta ya da video paylaşım siteleri • Medya ile ilişkiler web sayfasında yer alan ve yüklenebilir
aracılığı ile kullanıcıların ağızdan ağıza yöntemi ile yay- her dosya içerisinde kurum kimliğini gösteren görseller
dıkları bu yüzden de viral yani virüse benzetilen kendi kullanılmalı ve iletişim bilgileri yer almalıdır.
kendine yayılan yeni nesil bir reklam metodudur. • Medya ile ilişkiler web sayfasında medya çalışanlarının ihti-
yaç duyduklarında iletişim kurabilecekleri kurumsal halkla
Sıra Sizde 7 ilişkiler çalışanın erişim bilgileri mutlaka yer almalıdır.
Sosyal sorumluluk çalışmalarıyla ilgili web sayfalarında yer
alabilecek bilgiler şöyle sıralanabilir (Sayımer, 2008; 235):
• E-posta listelerine üyelik: Sosyal sorumluluk etkinlikleri
ile ilgili bilgilerin paylaşılacağı e-posta listelerine üye olu-
nacak alanlar..
• Herkese açık davet: İşletmenin şeffaflık anlayışı çerçeve-
sinde iş yerini tanıtan videolar ve hatta online yayınlar.
• Ortak projelerin tanıtımı: Özellikle sosyal kampanyala-
ra destek arayan işletmeler, sosyal sorumluluk projelerini
tanıtmanın yanı sıra kampanyaya katılımı da sağlayabilir.
• Kültür ve sanata katkılar: İşletmenin sponsorluğunu yap-
tığı ya da sahip olduğu sanatsal ve kültürel etkinlerin tanı-
Akar, E. (2010) Sosyal Medya Pazarlaması, Efil Yayınları: Matthews, L. (2010) “Social Media and the Evolution of
İstanbul. Corporate Communications” The Elon Journal of Un-
Akyürek, R. (1998) Sponsorluk Planlaması, Anadolu Üni- dergraduate Research in Communications. Vol. 1, No.
versitesi, ESBAV Yayınları, Eskişehir. 1.Winter.
Alikılıç, Ö. A. (2011) Halkla İlişkiler 2.0, Efil Yayınları: İstanbul. Mavnacıoğlu, K. (2009) “İnternette Kullanıcıların Oluştur-
Argenti, P. A. (2009) Corporate Communication, 5th editi- duğu Ve Dağıttığı İçeriklerin Etik Açıdan İncelenmesi:
on. McGraw-Hill Education: Singapur. Sosyal Medya Örnekleri” Medya ve Etik Sempozyumu,
Aula, P. (2010),”Social media, reputation risk and ambient Fırat Üniversitesi İletişim Fakültesi, Elazığ.
publicity management”, Strategy & Leadership, Vol. 38 McMillian, S. J. (2007) “Internet Advertising One Face or
Iss: 6 pp. 43 – 49. Many” edit: David W. Schumann & Esther Thorson.
Aydede, C. (2004) Medya ve Halkla İlişkiler. Rota Yayınları, Internet Advertising Theory an Research. Pscyhology
İstanbul. Press: NY-London.
Aydede, C. (2006) Blog Çağı, Hayat Yayıncılık, İstanbul. Morsing, M, & Schultz, M. (2006) “Corporate social respon-
Byrd, S. (2012),”Hi fans! Tell us your story!: Incorporating a sibility communication: stakeholderinformation, respon-
stewardship-based social media strategy to maintain brand se and involvement strategies” Business Ethics: A Euro-
reputation during a crisis”, Corporate Communications: pean Review Volume 15 Number 4.
An International Journal, Vol. 17 Iss:3 s.241–254. Okay, A. (2009) Kurumsal Reklamcılık, Derin Yayınla-
Capriotti, P. (2011) “Communicating Corporate Social Res- rı:138- İstanbul.
ponsibility through teh Internet and Social Media” edi- Onat, F. & Alikılıç, Ö.A. (2008) “Sosyal Ağ Sitelerinin Reklam
tors: Oyvind Ihlen, Jennifer L. Barlett & Steve May. The Ve Halkla İlişkiler Ortamları Olarak Değerlendirilmesi”
Handbook of Communication and Corporate Social Journal of Yasar University, 3(9), 1111-1143.
Responsibility. Wiley-Balckwell Publication.UK. Postman, J. (2009) SocialCorp: Social Media Goes Corpo-
Constantinides, E., Romero, C. L. and Gómez Boria, rate, Pearson Educaiton, USA.
M.A.(2008) “Social Media: A New Frontier for Retai- Raghavan, S. (2006) “Blogs and Business Conversations” Jo-
lers?” European Retail Research, Vol. 22, pp. 1-28 urnal of Creative Communications. 1: 285.
Dahan, G. S. & Levi, E. (2012) “Netnograrafya: Sosyal Mec- Sayımer, İ. (2008) Sanal Ortamda Halkla İlişkiler, Beta Ya-
ralarda Tüketici Araştırmaları Üzerine Yeni Bir Method” yınları, İstanbul.
Gümüşhane Üniversitesi, İletişim Fakültesi Elektronik Scott, D. M. (2008) Pazarlamanın ve İletişimin Yeni Kural-
Dergisi, Sayı: 3-Mart, 33-54. ları, MediaCat Yayınları: İstanbul.
Dekay, S.H. (2012),”How large companies react to negative Tasner, M. (2010) Anında Pazarlama, Mediacat Yayınları.
Facebook comments”, Corporate Communications: An İstanbul.
International Journal, Vol. 17 Iss: 3 pp. 289-299 Uzunoğlu, E., Onat, F., Alikılıç, Ö. A. ve Çakır, S. Y. (2009)
Demir, F.O. (2009) Kriz Yönetim Stratejileri ve Kriz İletişimi İnternet Çağında Kurumsal İletişim, Say Yayınları,
FBE Journal Volume 10/11 Fall. http://fbe.emu.edu.tr/ Reklamcılık ve İletişim Dizisi 2: İstanbul.
fbe_journal_v11_12.html (erişim tarihi: 26.8.2012) Vural, Z. B. A. ve Öksüz, B., (2008). “Kurumsal İletişimde
Digital Kullanma Kılavuzu 2012; eki Bütünleşik Pazarlama- Çalışan Bloglarının Kullanımı ve Etkileri”, İstanbul Üni-
da Marketing Türkiye; 21. versitesi İletişim Fakültesi Dergisi. 32, 5–19. http://
Gilpin, D. (2010) “Organizational Image Construction in a www.iudergi.com/tr/index.php/iletisim/article/viewFi-
Fragmented Online Media Environment” Journal of le/12843/12071 (erişim tarihi: 23.10.2012)
Public Relations Research, 22(3):265–287. Waters, R. D., Tindall, N. T. J., & Morton, T. S. (2010). “Media
Güçdemir, Y. (2010) Sanal Ortamda İletişim, Derin Yayın- catching and journalist public relations practitioner rela-
ları: İstanbul. tionship: How social media are changing the practice of
Hearn, G., Foth, M. & Gray, H. (2009),”Applications and imp- media relations.” Journal of Public Relations Research,
lementations of new media in corporate communications: 22(3) 241-264.
An action research approach”, Corporate Communicati- Zerfass, A., Fink, S. & Linke, A. (2011) “Social Media Go-
ons: An International Journal, Vol. 14 Iss: 1 pp. 49-61
vernance: Regulatory frameworks as drivers of success
Kaplan, A. M.& Haenlein, M. (2010) “Users of the world,
in online communications”, 14th Annual International
unite! The challenges and opportunities of Social Media”
Public Relations Research Conference, Miami, Florida,
Business Horizons. s.53, 59—68.
Lee. S., Hwang, T., Lee, H. (2006), “Corporate blogging stra- USA, March 9-12.
tegies of the Fortune 500 companies”, Management De-
cision, Vol. 44 Iss: 3 pp. 316-334
7
Amaçlarımız
 Marka yönetimini tanımlayabilecek,
 Markaların sosyal medyada yer alma nedenlerini açıklayabilecek,
 Sosyal medyanın markalaşmaya etkilerini tartışabilecek,
 Sosyal medyada ölçümlemenin marka açısından kazanımlarını açıklayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Sosyal Medya • Ölçümleme
• Marka • Çevrimiçi Markalama
• Marka Yönetimi
İçindekiler
• GİRİŞ
• MARKA YÖNETİMİ
• SOSYAL MEDYADA MARKALAMA
Dijital İletişim ve Yeni Medya Sosyal Medyada Marka Yönetimi
(ÇEVRİMİÇİ MARKALAMA)
• SOSYAL MEDYA TOPLULUKLARI
• SOSYAL MEDYADA ÖLÇÜMLEME
Sosyal Medyada
Marka Yönetimi
Sosyal Medyada
Marka Yönetimi
GİRİŞ
Kitle iletişim araçları aynı zamanda birer öykü anlatma araçlarıdır. Bu öyküler, kişiler,
kuruluşlar ya da markalar üzerine olabileceği gibi, bir fikir ya da bir hizmet üzerine de
olabilmektedir. Geleneksel medya ya da konvansiyonel medya olarak adlandırılan televiz-
yon, gazete, dergi ve benzerinin oturduğu taht, bu araçları öykü anlatımının ana karak-
terleri haline getirmişti. Teknolojide yaşanan gelişimler ve değişimler, geleneksel olarak
kabul ettiğimiz medyanın ya da bir başka ifade ile kitle iletişim araçlarının yapılarında ve
çeşitlerinde artışa yol açtı. Teknoloji, özellikle de iletişim teknolojisi insanın bir uzantısı
olduğuna göre, iletişim teknolojisinde yaşanan gelişmenin insan faktöründen bağımsız
yorumlanması mümkün olmamaktadır. İnternet çağı olarak adlandırılan dönem, öykü
anlatma araçları arasına adına yeni medya, sosyal medya denilen araçları katttı. Gele-
neksel medya ile yeni medya arasındaki temel farklılık, yeni medyada yer alan içeriğin,
bireyler tarafından da -ki bu bireyler tüketiciler, müşteriler, oy verenler olabilir- üretile-
bilir olmasıydı. İçerik üretimi beraberinde etkileşimi, anlık paylaşımları da getiriyordu.
Dünyanın herhangi bir yerindeki birey, çektiği fotoğrafı, altına yorum ekleyerek, diğer
bireylerle paylaşabilir hale geldi.
Bu gelişmeler markalar dünyasını da etkiledi. Bir marka için müşterisine ulaşmak ve
onun fikrini/desteğini almak sözkonusu olduğunda, sosyal medyada bir çok alternatif
bulunuyor. Şimdi zaman, sadece markaların konuştuğu, tüketicilerin dinlediği tek yönlü
iletişim zamanı değil. Artık, markaların müşterilerinin de konuştuğu, bilgiyi ve deneyimi
paylaştığı iki yönlü ve etkileşimli bir çağdayız.
Bu ünitede, markaların mevcut ya da potansiyel müşterileri ile konuşmak, tüketicile-
rinden geribildirim almak, aralarındaki iletişimi etkileşimli hale getirmek ve bu iletişimi
yönetebilmek için adına sosyal medya denilen web siteleri, bloglar, sosyal ağlar gibi araç-
ları nasıl kullanıp, yönettikleri üzerinde durulacaktır.
MARKA YÖNETİMİ
Markalama, temel olarak ürüne ait bir kimlik oluşturulmasını ifade eder ve markaların
yaratılması ve yönetilmesi süreci olarak tanımlanabilir. Markalama veya günümüzdeki
anlamıyla marka yönetimi, bir markayı yaratma, markayı genişletme, yeniden konumlan-
dırma, yenileme gibi uygulamaları içerir.
Marka yönetim sistemi ve markalama stratejileri, tüketicilerin pazardaki ürünlerin
birbirinden farklı versiyonlarını ayırt edebilmesi ve belirli bir ürünü satın almak istediği
alanlar üzerine dayandırılması amacıyla oluşturulmaktadır (Aktuğlu, 2004).
Bir markanın ayrıştırma veya birleştirme yoluyla yeni bir kategori belirlemesi, hedef
kitle tarafından nasıl algılanmak istenildiğine dair kararı kapsayan konumlandırmanın
yapılması, bu karara ilişkin algılamanın gerçekleşmesi için gerekli kimliğin tasarlanması,
bu tasarımın hedef kitleye ulaşmasını sağlayacak marka iletişimi çalışmalarının planlan-
ması ve uygulanması daha sonra ise marka denkliğinin gerçekleşmesi boyutunun belirle-
nip, denkliğin dolayısı ile değerin artmasına yönelik çalışmaların gerçekleştirilmesi “mar-
ka yönetimi” kapsamı içinde yer alır (Tosun, 2010).
Sosyal Medyanın Marka İletişimi Açısından Önemi

Günümüzde bir çok marka, diğer mecralara yaptıkları yatırımların kimi zaman aynısını
kimi zaman ise daha fazlasını sosyal medyaya da yapmaktadırlar. Sosyal medya kullanımı-
nın giderek yaygınlaşması, kullanıcı kimliklerinin ve diğer özelliklerinin belirgin olması,
ölçümlemenin hızla gerçekleşmesi ve teknik özelliklerinden kaynaklanan yapısı (etkile-
şim, sanal deneyim vb) sosyal medyanın marka iletişimi açısından önem kazanmasının
temel nedenleri arasındadır.
Dijital teknolojiye dayanan sosyal medya, grafik tasarım ve imaj etkisi açısından ince-
lendiğinde; kaliteye, hıza ve netliğe sahip olduğu ve multimedya uygulamalarıyla gelenek-
sel ortamlarda uygulanan farklı mesajların özelliklerini tek bir mesajın bünyesinde topla-
mayı başarır (Tosun, 2010). Özellikle Web 2.0 tabanlı sosyal medya, marka yöneticilerinin
tüketiciler ile daha markanın yaratımı aşamasında doğrudan iletişime geçmelerine olanak
tanır. Böylece, tüketiciler, aynı zamanda markanın da yaratıcısı konumunda olurlar. Diğer
bir deyişle, tüketici markanın pasif alıcısı yerine aktif katılımcısı olur. Tüketicinin, mar-
kanın yaratım aşamasına katılarak aktifleşmesi, marka satın alma davranışını ve sadakat
oluşumunu kolaylaştırmanın yanı sıra, iletişim mesajlarının tüketiciye etkili bir şekilde
ulaşmasını da gerçekleştirir.
Sosyal medyada tüketicinin rolünün aktifleşmesini tartışın.

1
Sosyal Medyanın Markalaşmaya Etkileri
İnternetin kaçınılmaz egemenliği, markalar üzerinde çok çeşitli sonuçlar doğurabilir.
Bunlar arasında aşağıdakileri sayabiliriz (Randal, 2005):
1. Pazarlamayı dönüşüme uğratabilir
2. Mevcut perakende modellerini yok edebilir
3. Aracısızlaşmaya yol açabilir
4. Mevcut modelleri değiştirebilir
5. Yeni modeller yaratabilir
6. Karışıklığı artırabilir
İnternette kayda değer bir görünürlük geliştiren şirketler için, marka inşa etme sorun-
ları bazı açılardan normal pazarlardakine şaşırtıcı ölçüde benzer. İlk sorun farkındalık so-
runudur ve bunu yapmak her geçen gün biraz daha zorlaşmaktadır. İnternetin ilk günle-
rinde, “fareden fareye” iletişimle bir marka inşa etmek mümkündü. Daha sonraları, arama
motorlarına ve sonradan portallara dönüşen yapılara verilen reklamlar işe yaramıştır ama
maliyetlerde dramatik artışlara yol açmıştır. Bugün, müşteri kazanmak isteyen yeni şirket-
ler reklama büyük paralar harcamayı göze almak zorundadırlar. Karlılık önemli değildir,
ama müşteriyi çekmek ve onların geri gelmesini sağlayabilmek, paha biçilemez bir değer-
dir. İlk olma ve erken davranma avantajı, kozlarını iyi oynayan şirketler için son derece
belirleyici olabilir. Tüketicinin güveni ve marka bilinirliği internette normal pazarlarda
olduğundan daha da önemli olabilir. Eğer dev reklam bütçeleri farkındalık yaratabiliyorsa,
güvenin inşa edilmesi için de tutarlı ve kusursuz bir hizmet önkoşuldur (Randal, 2005).
7. Ünite - Sosyal Medyada Marka Yönetimi 167
Bu noktada yanıtı aranan soru, dijital marka yönetiminin geleneksel markaların yöne-
timinden neden daha zor olduğudur. Doğal olarak bütün şirketler, müşterileri için hem
geleneksel markalarda, hem de dijital markalarda bütünleşmiş bir tecrübe sunmak isterler
ancak, dijital markalarda yaşanan tecrübeler, genellikle şans eseri oluşan ve istenilen so-
nuçları vermeyen tecrübeler olmaktadır. Yine de geleneksel anlamda paketlenmiş ürünler
sunan bir şirket, ürünlerinin tasarımını ve pazarda oluşturduğu etkileri kontrol edebil-
mektedir; ancak satışların kontrolünü ve perakendecilerin tatminini kontrol etmekten
vazgeçmeli, böylece kendini zayıf bir konuma sokarak, o alanlarda oluşan problemleri
çözmeye çalışmalıdır. İnternet ise, bunun tersine, şirketlere müşterilerle gerçekleşen her
etkileşimi yakından izleme şansı tanıdığından, oluşabilecek problemlerin önüne geçme
fırsatını sunmaktadır.
SOSYAL MEDYADA MARKALAMA (ÇEVRİMİÇİ MARKALAMA)

Markalar tarafından sosyal medyaya yönelik harcamalar giderek artmaktadır. Son 23 yıl
içinde ilk defa bu yıl Pepsi tarafından yapılan açıklamada, Super Bowl (Amerikan futbolu
şampiyonluk müsabakası) için reklam verilmeyeceği, bu kaynağın sosyal medyaya ayrıla-
cağı duyurulmuştur.
Önemli ölçüde kurumsal stratejilere ve marka deneyimine dayanan dijital çağda mar-
kalama, markaların stratejilerini sosyal medyayı dikkate alarak geliştirmelerine yol aç-
maktadır.
• Çevrimiçi markalamanın olası bazı hedefleri;
• çevrimiçi ve çevrimdışı hizmetlerin farkındalığını artırması,
• yüksek seviyede kullanımı teşvik etmesi,
• kullanıcı ve marka arasındaki iletişimin etkinliğini artırması,
• web sitelerine daha sık ziyaretleri teşvik etmesi,
• kullanıcıların çevrimiçi hizmetleri kullanmasını teşvik etmesi,
• insanların markayı hatırlamasına sebep olması,
• insanların markaya karşı olan tutumlarını değiştirmesi olarak sıralanabilir (Aydo-
ğan ve Akyüz, 2010).
Dijital ortamda markalama için bir başka adım, markanın iletişim çalışmasıdır. Web
sitesi marka işareti ve diğer marka unsurlarıyla tasarlandığında, lansmanının yapılması
gerekir. Web sitesini kullanışlı hale getirmeye ek olarak marka varlığını çevrimdışı olarak
lansman etkinlikleriyle veya eğitim seminerlerinde konuşulanlarla devam ettirmek önem-
lidir (Aydoğan ve Akyüz, 2010).
Markanın inşasından sonra, markayı gözden geçirmek, geliştirmek ve korumak da ol-
dukça önemlidir. Markanın kurumsal iletişimdeki kullanımı ve hem çevrimiçi hem de
çevrimdışı sunumlardaki kullanımı arasındaki etkileşimini izlemek, kontrol etmek ve
ölçümlemek; kullanıcının markayla ilgili oluşturduğu çağrışımlar açısından önemlidir.
Belirli aralıklarla yapılan denetimlerde markanın nasıl uygulandığı ve nasıl algılandığıyla
ilgili elde edilen bilgiler, markanın performansını yükseltmek ve markayı geliştirmek için
oldukça gereklidir.
Marka stratejisinin sosyal medyayı dikkate alarak belirlemesinin önemini tartışın.

2
Dijital ortam, kurum ve müşterileri arasındaki dinamikleri bir çok yolla değiştirmiştir.
Şimdi bu değişiklikleri kısaca açıklayalım (Aydoğan ve Akyüz, 2010).
Dijital vaatler: Pazarlamacılar dijital markaları nasıl yaratıp yönetirler? Pazarlamacı-
ların temel amacı, hedef müşterilerine çekici gelecek ve tamamıyla farklı değer yaratacak
bir vaat sunmak olmalıdır. Bu vaatlerden beş tanesi oldukça etkilidir.
Dijital markalar, yapılacak işleri –örneğin bir kitabın satın alınmasından, en iyi fiyatın
bulunmasına kadar- kolaylık vaadiyle daha hızlı, daha iyi ve daha ucuz bir hale getirirler.
Elektronik iş dünyasının ilk neslini oluşturanlardan biri olan Amazon.com internet sitesi,
bu vaat üzerine kurulmuştur.
İnsanlara kazanma hissi veren markalar başarma vaadini sunmaktadırlar. Örneğin bir
internet sitesi, müşterilerine yatırımlarını kolaylıkla yönetebilme vaadini sunmaktadır. Fi-
nansal araç ve araştırma gibi temel işlevlerin ötesinde, menkul kıymetlerin takibi ve erken
uyarı hizmetleri gibi birçok yenilikleri de sunmaktadır.
Oyunlar ve diğer aktiviteler, tüketicilere eğlence ve macera vaadini sunmaktadırlar. Bu
aktiviteler çoğu zaman çok gelişmiş teknolojileri kullanmaktadırlar. Bazı dijital markalar,
tüm faaliyetlerini gelişmiş teknolojiler üzerine kurmaktadırlar.
GeoCities (tüketicilere kendi web sayfalarını yaratma olanağı tanıyan bir şirket) gibi
şirketler, tüketicilere kendini ifade edebilme ve tanınma vaadini sunmaktadır. Bir internet
sitesinin, tüketicilere, kendi ev hayvanlarının resimlerini ve onlar hakkındaki hikayeleri
yayınlayabilecekleri web sayfaları yaratma imkanı sunması buna örnektir.
Çeşitli kulüpler ve topluluklar ise aidiyet vaadini sağlamaktadır. Örneğin kadınların
bazı siteler aracılığı, ile birbirleriyle hikayelerini ve faydalı bilgileri paylaşabilmeleri bu va-
ade yömeliktir. Bir başka internet istesi daha somut bir fayda sağlamıştır. Topluluk üyele-
rinin satın alma gücünü kullanarak, çeşitli fiyat anlaşmalarına girmekte ve kullanıcılarına
daha düşük fiyatlarla satın alma kolaylığı sağlamaktadır (Yazıcı, 2001).
Markaların Sosyal Medyada Yer Alma Nedenleri

Markaların sosyal medyada yer alma biçimlerini açıklamadan önce, insanların sosyal
medyada bir markayı neden takip ettiklerine bakalım. İnsanların sosyal medyada bir mar-
kayı takip etmelerinin nedenleri şu şekilde açıklanmaktadır:
• Kişilerin yüzde 97’si sosyal medyanın bir marka ya da ürünü satın alma kararlarını
etkilediğini söylüyor.
• Facebook hayranlarının yüzde 96’sı markayı diğer kişilere tavsiye ediyor.
• Facebook hayranlarının yüzde 70’i marka yarışmalarına katılmış.
• Takipçilerin yüzde 23’ü mobil cihazlarına bir marka uygulaması indirmiş.
• Facebook hayranlarının %36.9’u, Twitter kullanıcılarının ise %43.5’i “ markalardan
gelen özel teklifleri kaçırmamak” için markaları takip ediyor (SocialStudies, 2011).
Büyük markaların sosyal medyada yer almak isteme nedenleri de şu şekilde sıralanabilir:
1. İletişimi tek bir merkezde toplamak isterler: Bir marka için internette olumlu
ya da olumsuz olarak konuşulur. Markanın, Facebook›ta ve Twitter›da resmi bir
hesabı olmalı ki kullanıcılar en doğru bilgiyi markanın kendi ağzından duymalı.
Aksi durumda, herkes o marka hakkında konuşur. Marka cephesinden ise olan
biten sadece seyredilir.
2. Hayranlarıyla/takipçileriyle günlük iletişim kurarak onlara yakın olmak ister-
ler: İnsanlar zaten Facebook’ta. Onlarla iletişim kurarak hem kendi markaları için
konuşturmak hem dertlerini, tasalarını, isteklerini hızlıca anlamak isterler.
3. İçgörü (insight) yakalamak isterler: İçgörü, (insight), ortaya çıkarılmamış, ya da
gözden kaçırılmış “insani bir gerçek” olarak tanımlanabilir. Marka değerini artır-
mada tüketiciyle bir duygudaşlık ve “aynı değerleri paylaşıyoruz” ruhu yaratmak
için iletişimde kullanılan araçlardan biridir (Batislam, 2009).
4. Sürekli iletişim kurmak isterler: Çünkü kullanıcı sayfayı bir defa beğendiğinde
artık kendisi marka ile iletişime devam edecektir. Markaya tepki veriyor, marka ile
seviniyor, marka ile üzülüyor olacaktır. Bir başka ifade ile, sürekli marka ile yaşıyor
da denebilir. Ancak, eski sistem toplu mail gönderme olan mailingde, kullanıcının
sizin iletinizi görmesi için 5-6 aşamadan geçmesi gerekirdi ve ayrıca tek yönlüydü.
Kullanıcıyı kalıcı iletişim için sosyal medyaya çağırmıyorsa toplu mail gönderimi-
nin marka yöneticisi için pek bir önemi kalmaz.
5. Yeniliklerden yararlanmak isterler: Open Graph gibi, Sponsorlu hikayelerin yeni
modelleri gibi, geleceği bilinen ama henüz gelemeyen sosyal ticaret yani F-Ticaret
gibi yeniliklerden hızla faydalanmak isterler. Kısacası sosyal medya yeniliklerin
kaynağıdır ve bu yenilikleri hızlı bir şekilde uygulayabilmek için markanın sosyal
medya sayfalarının hazır olması, içerisinde belli bir marka hayranı kitlesini taşıma-
sı ve tercihen belli bir süre bu hayranlarla iletişim kurmuş olmak gerekir.
6. Gelişmiş hedefleme yapmak isterler: Bir kadın çorabı markası, televizyonda er-
keklere kadın çorabı reklamı göstererek kaynaklarını boşa harcamak istemeyebilir.
Bunun için Facebook’un gelişmiş reklam/sponsorlu hikayeler hedefleme seçenek-
lerini kullanabilir. Bununla, marka reklamının gösterilmek istendiği kişilerin yaş
aralığından, cinsiyetine, bulunduğu şehirden, beğendiği markalara, sayfalara ve
dolayısıyla savunduğu düşüncesine kadar hedefleme yapabilabilir ve eğer sonuca
ulaşılamıyorsa hiçbir ücret ödenmez (Eren, 2012).
Araştırmalar hayran sayısını artırmaya çalışmak yerine, etkileşim yaratmak için ana kit-
leye odaklanmak gerektiğinin altını çizerken, Socialmouths ve American Express OPEN-
Forum tarafından hazırlanan infografik özellikle Facebook pazarlaması her geçen gün zor-
laşan küçük işletmelere sayfa iletilerini daha popülerleştirecek basit taktikler sunar:
Sayfa etkileşimini artırmaya yardımcı olacak bazı detaylar:
• Görselle birlikte paylaşılan iletiler, ortalama iletilerden %39 daha fazla etkileşim
yaratıyor.
• 80 veya daha az karakterden oluşan kısa iletiler, etkileşimi %23 oranında artırıyor.
• Duygulara hitap eden iletiler, %33 daha fazla paylaşım, yorum ve %57 daha fazla
beğeni sağlıyor.
• Marka şikâyetleri için Facebook veya Twitter gibi platformları kullananların %25’i
bir saat içinde, %6’sı ise 10 dakika içinde geri dönüş bekliyor.
• Bir hayranı sayfayla etkileşime geçirmek, onun 34 arkadaşına ulaşmak anlamına
geliyor.
• Kullanıcıların %41’i günde bir veya iki kez Facebook hesaplarına göz atarken,
%27’si üç ila on kez, %8’i ise daha fazla sosyal ağı ziyaret ediyor (Demirok, 2012).
Ann Handley ve C. C. Chapman’ın ‘Dijital Çağda İçerik Yönetiminin Kuralları’ adıyla Medi-
aCat Yayınları’ndan çıkan kitabını okuyun.
Sosyal detaylar konusunu inceledikten sonra, bir markayı sosyal medyada tanıtmak
için kullanılan temel teknikler ve uygulanma sebepleri üzerinde duracağız.
Kullanıcılarla ilişki kurma
Bir Twitter ya da Facebook sayfası açmanın markanın tanıtımı için hiçbir anlamı yok-
tur. Bir partiye katıldığınızı ve ilişki kurmak için sosyalleşmeniz gerektiğini düşünün ya
da kullanıcılarla iletişime geçmeniz gerektiğini. Paylaştığınız şey ne olursa olsun ilginç ve
paylaşım değeri olduğundan emin olun. Böylece paylaşımınız kullanıcıların ilgisini çe-
kebilir ve marka imajınızı yükseltebilir. Çünkü yenilikçi ve çok iyi bir fikir kullanıcıları
marka ile etkileşime girmeye ve ilişki kurmaya teşvik eder (Digitalfabrika, 2011).
İçeriği düzenli olarak güncelleme
İçeriğin her zaman güncellenmesi, her ürün ve marka için çok önemlidir ve pazarlama
trendleri ile ilgilidir. Çünkü, kullanıcılar çoğunlukla geçmiş detaylarla ilgilenmezler ve
her zaman en son ve yeni tekliflere bakarlar. Her ne paylaşırsanız paylaşın mantıklı ve zeki
olmayı unutmayın.
Daha fazla viral promosyon

Fanlara takipçilere yeni bir teklif sunulduğunda, bunu viral yollarla yaparak onun de-
ğerini artırılabilir.
Görünürlük
Sosyal medya markaya görünürlük sağlayacaktır ve hedef kitleyi artıracaktır. Nitelik-
lerinizi daha geniş kitlelere sunabilmeniz için size bir şans sağlayacaktır. Kullanıcılar say-
fanıza abone olduklarında ya da markanızı beğendiklerinde; bütün güncellemelerinizi ve
etkinliklerinizi görebileceklerdir.
Çabuk bir şekilde cevap verme
Daha iyi bir sosyal medya stratejisi geliştirmenin bir başka önemli parçası da fanlara
ya da tüketicilere olabildiğince hızlı cevap vererek onlarla iletişimi koparmamaktır. Böy-
lece, onlara kendilerini önemli ve değerli hissettirmiş olursunuz. Çabuk cevap vererek
kullanıcılarla iletişime geçmek ve onların marka sadakatlerini sağlamak markalar için çok
kolaydır (Karakaş, 2010).
Sosyal medyada takip ettiğiniz bir markayı, sosyal medyada markayı tanıtmak için kullanı-
3 lan temel teknikler çerçevesinde değerlendirin.
Markalar için Facebook stratejilerini belirlemede faydalı olabilecek bazı dijital strate-
jileri ise şu şekilde sıralayabiliriz (http://www.trendweek.com/facebook-marka-yonetimi-
25-ipucu/):
1. Çekici Bir Profil Oluşturmak: Facebook’ta yapılacak çalışmaların ilk adımını at-
madan önce mevcut amaçlar üzerinden hareketle potansiyel müşterilerle nasıl bir
iletişime geçileceği planlanmalıdır. Bunun sonrasında ise profilin oluşturulmasına
başlanmalı ve işe yarar bilgiler hazırlanarak hedef kitleye hitap edilmelidir. Profilin
her bölümü doğru doldurulmalı ve bir profil resmi eklenmelidir.
2. Konuyla İlgili Arkadaşları Eklemek: Arkadaş listesinin genişliği kuşkusuz pazar-
lama hedefini doğrudan etkileyecektir. Sektörle alakalı kişilerle ve gruplarla temas
kurarak arkadaş listesini hedefimizle paralel şekilde genişletmek yararlıdır. Profi-
limize sadece iş ilişkisi kurabileceğimiz ve dahil olduğunda profilimize değer kata-
bilecek insanları davet edebiliriz.
3. Gruplara Katılmak: Facebook bünyesinde milyonlarca grup mevcuttur. Bu grup-
lar, işimizi geliştirme imkanı tanır. Kendi sektörümüzün önde gelen Facebook
gruplarını araştırmalı ve bunlara dahil olarak bilgi alışverişine girilmelidir. Grup-
lara kabul olunmasından itibaren gruba değer katmaya özen göstermeli, işe yarar
bilgiler paylaşılmalı ve tartışma konularına dahil olmaya çalışmalıdır.
4. Bir Grup Kurmak: Facebook profilini aktif hale getirdikten sonra istenilen konuy-
la ilgili grup kurma kurulabilir. Yaratıcı olmalı ve pazar araştırması verileri sağlaya-
cak konuları tercih edilmelidir. Bu sayede ilgili insanlardan yararlı bir ağ kurabilir,
ürün ve hizmetlerinizi bu kanaldan tanıtılabilir.
5. Diğerlerinin Profillerine Yorum Yazmak: Facebook, ilişkiler kurmak içindir. Bu
ilişkileri kurmanın bir yolu ise diğerlerinin profillerine yorum yazmak ve onlara
yardımı olacağını düşünülen linkleri paylaşmaktır. Başkalarının profillerine yo-
rum yapmak diğer daha geniş bir Facebook kitlesince fark edilmeyi sağlar.
6. Mevcut blogu Facebook’tan desteklemek: Facebook’ta daha geniş kitlelere hitap
etmenin diğer bir yolu ise şirket blogunun profille paralel kullanılmasıdır. Profil-
deki RSS ayarı yapıldığında, blogtaki her yenilik Facebook profilinden duyuru-
lacaktır. Bu sayede Facebook hesabında sahip olunan kitleler tüm yeniliklerden
haberdar olacaktır.
7. Önemli Olayları Bildirmek: Facebook profili kuruluşun düzenlediği organizasyon-
ları ve aktiviteleri duyurmak için ideal bir alandır. Aktiviteler düzenlendikten sonra
katılımcıların bıraktığı yorumlar sayesinde geri dönüş almak da mümkündür.
8. Buluşmalar Organize Etmek: Facebook’da iyi takip edilen bir profil oluşturduk-
tan sonra buluşmalar düzenleyerek fikir alışverişine ortam sağlanabilir. Arkadaşlar
ve işle ilgilenen diğer insanlar bir araya getirilmiş olurlar.
9. Geri Bildirim Almak: Facebook sayfaları paylaşımın ve katılımın hızlı ve devamlı
olduğu ortamlardır. Bu nedenle müşterilerden belli bir hizmet veya ürün hakkında
geri bildirim almak mümkündür. Yaratıcı olmak ve müşterilere değer sağlamak
önemlidir. Bu sayede kritik konular hakkında müşterilerin fikri alınarak işi geliş-
tirmek adına bilgi toplanabilir.
10. Daha İşlek Bir Profil: Bazı durumlarda Facebook profili kuruluşun websitesi ve
blogundan fazla ziyaret edilebilir. Bunu problem etmek yerine durumu fırsata çevi-
rerek, websitesine ait linklere ve bloga girilen yeni makalelere Facebook profilinde
yer vermek doğru bir karar olacaktır.
11. Sosyal İmleme Girişlerini Duyurma: Sosyal imleme sitelerine yerleştirilen blog
yazılarını Facebook durum iletisi bölümünden duyurmak hedef kitlenin blog yazı-
larını takip etmesini kolaylaştırır.
12. Sektörü Takip Etme: Facebook bünyesinde, mevcut her sektörle ilgili pazar bilgi-
si bulunmaktadır. Araştırma yapmak, farklı profilleri ziyaret etmek, gruplara ka-
tılmak, hayran sayfalarına yorumlar yazmak ve tartışma konularına dahil olmak,
sektörü takip etmek için kullanılan anahtar yöntemlerdir.
13. İş İlanı Yayınlama: İşimiz yerel de olsa Facebook’u kullanarak işimizi büyütmemi-
ze yardımı olabilecek insanlara ulaşılabilir. İş ilanını profilinde yayınladığında geri
bildirimde bulunan kişilerin profillerini ziyaret ederek kişiler hakkında geniş bilgiye
ulaşabilir. Hatta daha önceki işverenlerinin kendileri hakkında yazdığı yorumlar bile
görülebilir.
14. Sektörün Kanaat Önderleri ile Bağlantı Kurma: Sektörlerinin kanaat önderleri
ile bağlantıya geçmek tüm şirketleri için iyi bir adımdır. Sektördeki kanaat önder-
lerini araştırmak ve arkadaş listesine eklemek ve bunun sonrasında o kişilerle bağ-
lantı kurmak gerekir. Bu önemli kimselere değerli bilgiler sağlamamız karşılığında
onlar da bize katkı sağlayacaktır.
15. Sektörel Haberleri Paylaşma: Kanaat önderi olmaya çalışmak Facebook’ta uygu-
lanabilecek güçlü stratejilerdendir: Bu sayede Facebook’ta çok vakit harcamadan
geniş kitlelere ulaşmak mümkün olur. Eğer sektör hakkında geniş bilgiye ve tecrü-
beye sahipsek bu değerli bilgileri Facebook’ta paylaştığımızda kişiler bizi eklemek
isteyecektir ve kitlenizde organik bir büyüme olacaktır.
16. Müşteri Hizmeti Sağlamak: Ürünler ve hizmetler hakkında sorulan sorulara hızlı
ve kolay cevaplar verilerek müşteri hizmeti sağlanır. Halka açık ortamda sorulara ve-
rilen yanıtlar, aynı soruların cevabını arayan birçok insana ulaşılmasını sağlayacaktır.
17. Proje İletişimi: Bir projenin üstünde çalışan birden fazla insan kolaylıkla Facebo-
ok sayesinde iletişim kurabilir. Facebook profilindeki “duvar” bölümünü kullana-
rak etkin grup iletişimi birçok farklı proje için oluşturulabilir.
18. Blogger ve Gazetecilere Haber Sağlama: Basın bültenleri işimizi görmeye yetmi-
yorsa, Facebook kanalıyla fikirlerimizi gazetecilere ulaştırılabilir. Bu konularla ilgile-
nip ilgilenmediklerini görebilmek için öncesinde o kişilere mail atmak yararlı olur.
19. Müşteri İzleme: Eğer müşterilerin firmalar hakkında ne düşündüklerini merak
ediliyorsa, Facebook bu iş için ideal bir araçtır. Facebook’un arama özelliği kullanı-
larak istenen firma ile ilgili tartışma ve yorumlara ulaşmak mümkün olur.
20. Rekabet Araştırması: Yine sadece Facebook’un arama özelliğinden yararlanarak

müşteri izleme konusunda rekabet araştırması yapılabilir. Facebook’taki rakipler
belirlendikten sonra onların durum iletilerini takibe alarak işlerini nasıl yürüttük-
leri anlaşılabilir.
21. Halkla İlişkiler Aracı: Bazen kötü şeyler olur. Bu durumlarla karşılaşıldığında,
kriz ortamında saklanmak yerine proaktif olarak durumu kendi bakış açımızdan
kitlemizle paylaşmalıyız. Krizin hasarını en aza indirecek çalışmalar Facebook’u
kullanarak yönetilebilir.
22. Yarışma Ortamı Yaratma: Herkes yarışmalara katılmayı sever. Facebook’ta dü-
zenlenecek yarışmalar heyecan verici bir ortam yaratılmasına ve arkadaş listesinin
büyümesine yarayacaktır.
23. Sanal Hediyeler Gönderme: Önemli müşterilere ve çalışanlara Facebook’tan he-
diyeler göndererek onlara verilen değer hissettirilebilir.
24. Facebook Aplikasyonları Yükleme: Facebook’un hızlı yükselişinin ardında 3. şa-
hısların tasarladığı aplikasyonlar vardır. Biraz vakit ayırıp en çok tercih edilen apli-
kasyonlar incelenebilir. Bu araçları kullanarak hedef kitlemizle nasıl bir etkileşime
geçeceğimizi planlanabilir.
25. Facebook Reklamları: Zaman geçtikçe Facebook reklamları da Google’dakiler
kadar önemli olmaya başladı. Facebook’un özellikleri hedef kitleye ulaşılmasını
uygun fiyata sağlamaktadır. Bu sayede çok daha geniş bir kitleye ulaşılması sözko-
nusu olabiliyor.
Sosyal medya kampanyasına ayrılan zamana bağlı olarak bu fikirlerden birkaçının uy-
gulanmasına karar verilebilir. İşin önemli adımları;
• plan yapmak,
• amaçları belirlemek ve
• bu amaçlara en hızlı ve etkili şekilde ulaşmayı sağlayacak fikirleri oluşturmaktır.
Tüm sektörler farklıdır ve farklı stratejileri gerektirirler. Bir fikir hiç denenmediyse bu
o fikrin uygulanmaması gerektiği anlamına gelmez. Yaratıcı ve eğlenceli olmak ve Face-
book’taki çalışmaların tadını çıkarmak güzel olacaktır. Bu sayede çok daha iyi sonuçlar
yakalamak mümkündür.
Bir markanın Facebook’ta varolmasının önemini tartışınız.

4
Bir GSM şirketinin sosyal medyada marka yönetimini nasıl gerçekleştirdiği, Pazarlama-
dan Sorumlu Genel Müdür yardımcısı tarafından şu şekilde ifade ediliyor (Webrazzi, 2011):
Sosyal ağlarda neredeyse tüm kullanıcılar gerçek kişilikleri ve profilleri ile yer alıyorlar. Bunun,
sosyal medyanın bu kadar güçlü olmasında önemli bir etken olduğunu düşünüyoruz. Durum
böyleyken, markaların da bu mecrada gerçek kişilikleri ve iletişim tarzları ile varlığını sürdür-
mesi gerekiyor. Markaların bu ortamda en iyi temsilinin, bizzat marka içerisinden seslenen,
markayı her gün yaşayan ve deneyimleyen kişiler tarafından yapılabileceğine olan inancımız
sebebiyle bu mecranın yönetimini içeride, ekibimiz ile sürdürülmesini tercih ettik. Şirket dışı
kaynaklar kullanarak kurulan iletişimde marka ruhunun tam anlamıyla yansıtılamayacağını
düşünüyoruz.
SOSYAL MEDYA TOPLULUKLARI

Toplumların, en temel yapılarından birisi olan topluluklar, üyeler arasındaki ilişkiye daya-
nır. Topluluk bağlantısı, grup üyeleriyle etkileşim ve işbirliği yaratan iç motivasyon olarak
tanımlanan pozitif etkileri temsil eder (Tekin, 2010).
Sosyal medya (online) toplulukları; sosyal ağlar, multimedya paylaşım, profesyonel ağ-
lar, bloglar, forumlar, mikro bloglar, anlık mesajlaşma ortamları, şikayet ve öneri paylaşım
ortamları, elekrtonik posta (e-mail) grupları şeklinde dokuz ana başlıkta toplayabiliriz. Bu
ortamlarda işletmeler, müşteri ilişkileri yönetimi açısından müşterilerini elde tutmak ve
yeni müşteri elde etmek için stratejiler oluştururken ayrıca marka farkındalığı yaratmak,
marka çağrışımları oluşturmak ve marka sadakati yaklaşımları uygulamak gibi stratejiler
ile de kurumun somut ve soyut değer yönetimine katkı sağlamaktadır (Erdem, 2010).
Sosyal medya topluluklarında tüketiciler ve potansiyel tüketiciler ürünler hakkında
daha fazla şey öğrenebiliyor, problemleri ve potansiyel çözümleri tartışabiliyor veya basit-
çe diğer topluluk üyeleriyle ortak ilgi alanları hakkında iletişime girebiliyorlar.
Sosyal medya toplulukları üyelerinin fikir ve bilgi alışverişinde bulunmaları, marka
veya şirket hakkında özgürce konuşabilmeleri, hatta markadan tamamen bağımsız bam-
başka konular hakkında iletişim kurmalarına olanak sağlıyor. Sosyal medya toplulukları
pazarlama içgörüleri toplama ve tüketicilerle iletişimi güçlendirme açısından çok önemli
bir potansiye sahiptir.
Sosyal medyadaki marka topluluklarını etkili bir iletişim ortamına dönüştürmek için
dikkat edilmesi gereken temel kriterler şöyle sıralanabilir:
1. Herşeyi kontrol etmeyi bırakın: Markalar tarafından yürütülen sosyal medya
topluluklarının çoğunda tartışmalar genellikle sadece ürünler ve hizmetler hak-
kındadır. Hatta bazı topluluklarda ürünle ilgisi olmayan içerik paylaşılması engel-
lenmektedir. Ancak katılımcıların topluluk içinde sosyalleşmelerini, birbirleriyle
diledikleri gibi iletişim kurmalarını sağlamak topluluğa duygusal ve sosyal neden-
lerle katılımın yolunu açacaktır ve bu çok değerldir.
Tüketiciler marka ile ilgili dilediklerini paylaşabilme özgürlüğüne sahip olurlarsa,
topluluk içindeki bilginin doğruluğuna yönelik güven ciddi oranda artacaktır. Topluluk,
olumlu veya olumduz tüm tüketici geribildirimlerine açık olmalıdır.
2. Çeşitliliği destekleyin: Sosyal medya topluluklarının çoğu sadece markaları veya
ürünlerinin hedef kitlesine uygun tüketicilere ulaşmaya çalışmakla yetinir. Bunun
nedeni, sosyal medya topluluklarının uzun zamandır yönettikleri pazarlama hedef-
lerinin bir uzantısı olarak görmeleridir.
Ancak markanın topluluğu sadece tüketicileriyle sınırlandırması, daha önceden hiç
akla gelmeyen yeni ve çekici pazar alanlarını keşfetme ihtimalini ortadan kaldırır.
Çeşitliliğin desteklenmesi gerekliliğinin bir diğer nedeni de, üyelerin hepsi birbirine
benzer olursa, benzer şeyleri düşünürler ancak buna karşıt çeşitlilik yaratıcılığı ve yenilik-
çi düşünmeyi tetikler.
3. Ziyaretçilere etkileşim kurmaları için olanak sağlayın: Sosyal medyadaki birçok
marka topluluğu tüketicilerinin bir marka temsilcisiyle iletişim kurma imkanı ve
böylelikle sorunlarına çözüm bulmalarını sağlama açısından başarılıdır. Ancak, tek
başına bu yeterli değildir. Birçok topluluk kullanıcıların birbirleriyle konuşmasına
olanak sağlamıyor. Eğer kullanıcılar birbirleriyle iletişim kuramazsa, topluluktan
bahsetmek mümkün olamaz. Sadece tüketici problemlerinin çözülmesine odak-
lanılan bir toplulukta, kullanıcı topluluğa katılır, marka temsilcisinin yardımıyla
problemini çözdükten sonra topluluğa bir daha uğramaz. Bunun sonucu marka
toplulukta hiçbir zaman kalıcı üye tutamaz. Her zaman birileri gelir ve gider. An-
cak, başarılı sosyal medya topluluklarında üyelerin birçok sosyal etkileşimde bu-
lunmaları mümkündür. Üyeler, diğer üyelerle tanışmayı, onlarla tartışıp, şakalaş-
mayı, hatta flört etmeyi severler. Bu nedenle başarılı online marka topluluklarında
marka, ürün dışındaki sohbetler oldukça yaygındır.Tabi ki kişiye yönelik saldırgan
ifadeler veya benzeri diğer olumsuz paylaşımları engelleyen kurallar mevcuttur.
Sosyal medya topluluklarında etkileşimi arttırmak için kullanılan bazı özellikler şöyle
sıralanabilir:
• Diğer üyelerle gerçek zamanlı olarak sohbet edebilme
• Marka veya üründen bağımsız konular hakkındaki tartışmalar için forumlar
• Kişisel geçmiş, resimler ve videolar gibi içeriğin yüklenmesine olanak sağlanması
• Çevrimiçi ve çevrimdışı sosyal etkinliklere yönelik duyuruların yapılması ve ger-
çekleştirilmesi
• Üyenin topluluk içindeki katılımının kalitesinin diğer üyelerin değerlendirmesi
için puanlama gibi araçların olması.
Üyelerin konuşmasına ve birbirleriyle etkileşim kurmalarına olanak sağlamak onların
kendilerini özel bir gruba dahil olduklarını hissetmelerinı sağlayacak ve markaya olan
desteği artacaktır.
4. Eğer fan toplulukları gibi olamıyorsanız, en azından onları izleyin ve destek-
leyin: Birçok şirketin resmi olmayan marka topluluklarını izlemek ve desteklemek için
oluşturdukları sistematik programları bile yoktur. Hatta bazıları bu toplulukların varoldu-
ğundan bile bihaberdir.
Ancak bu toplulukları düzenli olarak izlemek ve topluluk üyeleriyle bağlantı kurmak
şirket için birçok potansiyel fayda sağlayacaktır. Marka fan topluluklarıyla bağlantı kura-
rak, en sadık ve etkili tüketicilerine ulaşmakla kalmayıp, markayla ilgili birçok yenilikçi fikir
edinme, ürünle ilgili problemlere yönelik ciddi ve yapıcı eleştirileri dinleyebilme ve hatta
sorunları onlarla birlikte çözebilme imkanı kazanacaktır (Dholakia ve Vianello, 2009).
SOSYAL MEDYADA ÖLÇÜMLEME

Sosyal medyada bir markayı yönetmek, onu ölçümlemeyi de gerektiren bir süreçtir. Sosyal
medyada ölçümleme, marka hakkında kimin ne konuştuğundan anında haberdar olmak
ve hareket gerçek için önemlidir. Ölçümleme, blog, wiki, mikro blog, sosyal ağlar, video
paylaşım siteleri ve sosyal imleme siteleri gibi etkileşim ve paylaşıma dayalı online mec-
ralarda bir marka, kişi, kurum hakkında söylenenlerin analiz edilmesinden oluşur. Sosyal
medya ölçümlemenin başlıca faydaları şu şekilde sıralanabilir (Sosyalmedyacı.com, 2012).
• Müşterilerin şirket hakkında söylediklerinin pozitif, nötr, negatif diye gruplandırı-
larak kök analize olanak tanıması
• Müşterinin gözüyle kampanya ya da yeni hizmetin nasıl görüldüğünün anlaşılması
• Markayı, pazarda bulunan rakiplerle kıyaslamaya olanak tanıması
• Atılan twitlerin veya paylaşılan iletilerin etkisinin incelenerek marka için etkili ile-
tişim sözcüklerinin belirlenmesi
• Sürekli ölçümleme ve raporlama ile tüketicinin neyi, neden ve ne kadar onaylama-
dığının anlaşılması olarak sıralanabilir.
Sosyal medyada ölçümleme, paralı veya parasız yöntemlerle, ölçüm yapan bağımsız
ajanslarla ya da markanın kendi ölçümünü kendisinin yapması ile gerçekleşebilmektedir.
Sosyal medyada ölçümlemenin neden çok önemli olduğunu sosyal medya izleme ölçüm-
leme hizmeti sunan Somedya’nın Kurucu Ortağı Oğulcan Selçuk Akbulut şu sözlerle
dile getiriyor (Tarhan, 2011):
Artık marka şikayetini eşine dostuna değil tanımadığı ve binlerce insanın olduğu bir ortamda
yazıp çizebiliyor. Bu nedenle markalar hem internette konumlanırken hem de bu süreci yö-
netirken kendileri ile ilgili her konuyu takip etmeliler, haklarında neler yazıldığını, kişilerin
olumlu ve olumsuz bulduğu yönleri bilmeliler. Bunları değerlendirmeli, yorumlamalı, oranla-
malı ve bir sonuca varmalılar. Gerektiğinde müdahale etmeli, olası negatif düşünceleri pozitife
çevirmek için çeşitli yollar bulmalılar. Markanın geleceği için çizilmiş rotayı koruyabilmek ve
hedeflere ulaşabilmek için sosyal medyayı enine boyuna ölçüp biçmek gerekiyor.
Sosyal medyada ölçümleme yapan bazı sitelere örnek olarak, izleyici, reklam, mobil
operatör ve dijital analizleri yapan comScore, müşterilerinin sosyal medyada, Facebook,
Twitter, Linkedin, Google+, Youtube kanalında yapılan kampanyaların etkinliğini ölçen
Socailbakers ve ziyaretçilerin sitenizi nasıl kullandığı, sitenize nasıl geldiği, tekrar ziyaret
etmelerinin nasıl sağlanacağı ile ilgili bilgiler sunan Google Analytic sayılabilir.
http://www.comscore.com
HP şirketi online bir video paylaşım kanalı olan “You Tube” uygulamasında 2005’in
Ekim ayında bir kısa video filmleri yarışması düzenlemiştir. “You Tube” üzerinde yer alan
HP kanalı 2,780,271 defa görüntülenmiş ve 6,449 kişi tarafından düzenli bir biçimde kul-
lanılmıştır. HP düzenlediği bu video yarışması ile ürün tanıtımı gerçekleştirerek, marka
farkındalığını arttırmayı hedeflemiştir.
Müşterilerin davranışlarının incelendiği müşteri yaşam döngüsünde şirketlerin sos-
yal paylaşım ortamı olan “Twitter”ı çeşitli basamaklarda belirli amaçlar için kullandığı
görülmektedir.
Türkiye’de yer alan “Twitter” uygulamalarından en önemlilerden bir tanesini Türk
Hava Yolları kullanmaktadır. 2009 yılının Mart ayından bu yana 2,312 üye takip edilen bu
uygulama ile THY özellikle fiyat kampanyalarını ve uçuş bilgileri, yeni rotalar gibi hizmet
duyurularını topluluk üyeleri ile paylaşmaktadır (Erdem, 2010).
Markaların Sosyal Medya Kullanımına Örnekler

Türkiye’de markaların sosyal medyayı nasıl kullandığında yönelik örnekleri, Altın Örüm-
cek Web Ödülleri sayfasındandan inceleyebilir. Altın Örümcek, Web ve İnternet teknolo-
jileri kullanılarak gerçekleştirilen başarılı projelerin daha iyi tanıtılması ve bu alanda yapı-
lacak yatırımların özendirilmesi amacıyla gerçekleştirilen, bağımsız bir organizasyondur.
Altın Örümcek jüri üyeleri, En İyi Web Sitesi ve kategori bazında en iyi web sitelerini
belirlerler. İçinde bulunduğumuz yılın birincisi olan proje, bir telekominikasyon markası-
nın web sayfası. Web sayfası incelendiğinde, marka ile iletişim başlığı altında yine marka
tarafından yönetilen Tweeter, Facebook, Foursquare hesapları, Youtube kanalı ve RSS ile
karşılaşılır. Marka tarafında tılan Tweetler ile, teknoloji, promosyonlar ve sürprizler konu-
sunda takipçiler bilgilendirilmekte. Web sitesi verilerine göre, markayı 283,652 kişi takip
ediyor.
http://altinorumcek.com/altin-orumcek/altin-orumcek-odulleri/
Özet
Teknolojide yaşanan gelişimler ve değişimler, geleneksel ola- Bir markanın sosyal medyada olma nedeni kullanıcılarıy-
rak kabul ettiğimiz medyanın ya da bir başka ifade ile kitle la ilişki kurmak, onlarla iletişime geçmektir. Oluşturulacak
iletişim araçlarının yapılarında ve çeşitlerinde artışa yol açtı. içerik kullanıcıyı marka ile iletişim kurmaya teşvik etmelidir.
Teknoloji, özellikle de iletişim teknolojisi insanın bir uzantısı İçerik sürekli olarak güncellenmelidir. Takipçilere bir teklif
olduğuna göre, iletişim teknolojisinde yaşanan gelişmenin sunulduğunda bunu viral yollarla yaparak onun değerini art-
insan faktöründen bağımsız yorumlanması mümkün ol- tırmak önemli bir avantaj sağlar. Çok önemli bir diğer nokta
mamaktadır. İnternet çağı olarak adlandırılan dönem, öykü ise sosyal medyada hedef kitlenize görünür olmaktadır. Daha
anlatma araçları arasına adına yeni medya, sosyal medya de- fazla kullanıcıyla iletişime geçebilmek için sosyal medyada
nilen araçları katttı. görünürlük üst düzeyde tutulmaya çalışılmalıdır. Daha iyi bir
Marka yönetimi, bir markayı yaratma, markayı genişletme, sosyal medya stratejisi geliştirmenin bir başka önemli parçası
yeniden konumlandırma, yenileme gibi uygulamaları içerir. da fanlarınıza ya da tüketicilerinize olabildiğince hızlı cevap
Marka yönetim sistemi ve markalama stratejileri, tüketici- vererek onlarla iletişimi koparma-manızdır.
lerin pazardaki ürünlerin birbirinden farklı versiyonları- Sosyal medyada ölçümlemenin basilica faydaları şöyle sıra-
nı ayırt edebilmesi ve belirli bir ürünü satın almak istediği lanabilir: Müşterilerin şirket hakkında söylediklerinin po-
alanlar üzerine dayandırılması amacıyla oluşturulmaktadır. zitif, nötr, negatif diye gruplandırılarak kök analize olanak
Bir markanın ayrıştırma veya birleştirme yoluyla yeni bir tanıması; Müşterinin gözüyle kampanya ya da yeni hizmetin
kategori belirlemesi, hedef kitle tarafından nasıl algılanmak nasıl görüldü-ğünün anlaşılması; Markayı, pazarda bulunan
istenildiğine dair kararı kapsayan konumlan-dırmanın yapıl- rakiplerle kıyaslamaya olanak tanıması; Atılan twitlerin veya
ması, bu karara ilişkin algılamanın gerçekleşmesi için gerekli paylaşılan iletilerin etkisinin incelenerek marka için etkili
kimliğin tasarlanması, bu tasarımın hedef kitleye ulaşmasını iletişim sözcük-lerinin belirlenmesi; Sürekli ölçümleme ve
sağlayacak marka iletişimi çalışmalarının planlanması ve uy- raporlama ile tüketicinin neyi, neden ve ne kadar onaylama-
gulanması daha sonra ise marka denkliğinin gerçekleşmesi dığının anlaşılması olarak sıralanabilir.
boyutunun belirlenip, denkliğin dolayısı ile değerin artması-
na yönelik çalışmaların gerçekleştirilmesi “marka yönetimi”
kapsamı içinde yer alır
Pazarlamacıların temel amacı, hedef müşteri-lerine çekici
gelecek ve tamamıyla farklı değer yaratacak bir vaat sunmak
olmalıdır. Bu vaatlerden beş tanesi oldukça etkilidir: Kolaylık
vaadi, başarma vaadi, eğlence ve macera vaadi, kendini ifade
edebilme ve tanınma vaadi ve aidiyet vaadi olarak olarak sı-
ralanabilir.
Büyük markaların sosyal medyada yer almak istemeleri-
nin nedenleri arasında şunlar sıralanabilir:İletişimi tek bir
merkezde toplamak isterler. Hayranlarıyla/takipçileriyle
günlük iletişim kurarak onlara yakın olmak isterler. İçgörü
(insight) yakalamak isterler. Sürekli iletişim kurmak ister-
ler. Yeniliklerden yararlanmak isterler. Gelişmiş hedefleme
yapmak isterler.
1. Aşağıdakilerden hangisi geleneksel (konvansiyonel) 6. Aşağıdakilerden hangisi internetin markalaşma üzerin-
medyaya örnek olarak gösterilebilir? deki etkilerinden birisi olamaz?
a. İnternet a. Pazarlamayı dönüşüme uğratabilir
b. Akıllı telefon b. Tüketicinin gücünü ortadan kaldırabilir
c. İnteraktif televizyon c. Mevcut perakende modellerini yok edebilir
d. Dergi d. Karışıklığı artırabilir
e. Sosyal medya e. Markayla ilgili mevcut modelleri değiştirilebilir
2. Aşağıdakilerden hangisi marka yönetimi faaliyetleri içe- 7. Aşağıdakilerden hangisi çevrimiçi markalamanın hedef-
risinde yer almaz? lerinden birisi değildir?
a. Markayı yaratma a. Zamanla çevrimdışı hizmetleri tamamen ortadan
b. Üretimi yapılacak ürün kategorisinin belirlenmesi kaldırması
c. Yeniden konumlandırma b. Yüksek seviyede kullanımı teşvik etmesi
d. Kimliğin tasarlanması c. Kullanıcı ve marka arasındaki iletişimin etkinliğini
e. Marka iletişimi çalışmalarının planlanması artırması
d. İnsanların markayı hatırlamasına sebep olması
3. Marka konumlandırması ne amaçla yapılır? e. İnsanların markaya karşı olan tutumlarını değiştirmesi
a. Kimliğin tasarlanması
b. Marka denkliğinin gerçekleştirilmesi 8. Markanın internet sitesinde üyelerine kendi resimlerini
c. Markanın pazardaki fiyatının belirlenmesi paylaşma ve kendi küçük web sayfalarını kurma imkanı tanı-
d. Markanın hedef kitle tarafından nasıl algılanmak is- ması, hangi dijital vaadi sunduğu anlamına gelmektedir?
tenildiğine dair karar verilmesi a. Kolaylık vaadi
e. Markanın tüketicilerinden geribildirim alınması b. Başarma vaadi
c. Özgünlük vaadi
4. Aşağıdakilerden hangisi marka iletişiminde yeni medya d. Eğlence ve Macera Vaadi
kullanımının yaygınlaşmasının nedenlerinden birisi değildir? e. Kendini ifade edebilme ve tanınma vaadi
a. Kullanıcı kimliklerinin belirgin olması
b. Yeni medya kullanımının yaygınlaşması 9. Aşağıdakilerden hangisi sosyal medya topluluklarında etkileşi-
c. Geleneksel medyanın önemini kaybetmesi mi arttırmak için kullanılabilecek özelliklerden birisi değildir?
d. Ölçümlemenin hızla gerçekleşmesi a. Ürün/hizmet hakkındaki olumsuz eleştirilerin engel-
e. Etkileşimi kolaylaştıran teknik özellikleri lenerek markanın itibarının korunması
b. Diğer üyelerle gerçek zamanlı olarak sohbet edebilme
5. Yeni medya ile birlikte tüketicinin ‘aktif katılımcı’ya dö- c. Marka veya üründen bağımsız konulara yönelik fo-
nüşmesi ne anlama gelmektedir? rumlar
a. Tüketicinin daha fazla tüketim imkanı bulması d. Kullanıcının resim, video gibi kişisel içeriklerini yük-
b. Tüketiciler ve markalar arasındaki mesafenin giderek leyip, paylaşabilmesi
artması e. Çevrimdışı sosyal etkinliklere yönelik duyuruların
c. Yeni medyada artık markaya ihtiyacın kalmaması yapılıp, hayata geçirilmesi
d. Yeni medyada tüketimden çok üretimin söz konusu
olması 10. Markanın sosyal medya topluluğunda ‘çeşitliliği
e. Tüketicinin markarının yaratım aşamasına katılarak desteklemesi’nin önemi ne anlama gelmektedir?
aktifleşmesi a. Kullanıcıların birbirleriyle iletişim kurmasına olanak
tanınması
b. Markayla ilgili olmayan içeriklerin paylaşılmasına
izin verilmesi
c. Markanın tüketicisi üyelerin yanında daha geniş bir
tüketici kitlesine ulaşarak, yeni ve çekici pazar alan-
larının keşfine olanak sağlanması
d. Kullanıcıların marka hakkında olumlu ve olumsuz
eleştirilerini paylaşabilmeleri
e. Rakip markaların da sosyal medya topluluğunda
temsil edilmeleri

1. d Yanıtınız yanlış ise “Giriş” başlıklı konuyu yeniden Sıra Sizde 1
gözden geçiriniz. Yeni medya ile birlikte tüketiciler ile marka arasındaki me-
2. b Yanıtınız yanlış ise “Marka Yönetimi” başlıklı konu- safe ortadan kalktı. Tüketiciler markanın pasif alıcısından
yu yeniden gözden geçiriniz. aktif katılımcısına dönüştü. Tüketicinin aktifleşmesi, marka
3. d Yanıtınız yanlış ise “Marka Yönetimi” başlıklı konu- satın alma davranışını ve sadakat oluşumunu kolaylaştırma-
yu yeniden gözden geçiriniz. nın yanı sıra, iletişim mesajlarının tüketiciye etkili bir şekilde
4. c Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medyanın Marka İletişimi ulaşmasını da gerçekleştirir.
Açısından Önemi” başlıklı konuyu yeniden gözden
geçiriniz. Sıra Sizde 2
5. e Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medyanın Marka İletişimi Markalar tarafından sosyal medyaya yönelik harcamalar gi-
Açısından Önemi” başlıklı konuyu yeniden gözden derek artmaktadır. Önemli ölçüde kurumsal stratejilere ve
geçiriniz. marka deneyimine dayanan dijital çağda markalama, marka-
6. b Yanıtınız yanlış ise “Yeni Medyanın Markalaşmaya ların stratejilerini sosyal medyayı dikkate alarak geliştirmele-
Etkileri” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. rine yolaçmaktadır.
7. a Yanıtınız yanlış ise “Sosyal Medyada Markalama”
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde 3
8. e Yanıtınız yanlış ise “Sosyal Medyada Markalama” Markayı sosyal medyada tanıtmak için kullanılan temel
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. teknikler; Kullanıcılarla ilişki kurma, içeriği düzenli olarak
9. a Yanıtınız yanlış ise “Sosyal Medya Toplulukları” baş- güncelleme, viral promosyonlara başvurma, görünürlük ve
lıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. kullanıcılara hızlı bir şekilde cevap vermektir.
10. c Yanıtınız yanlış ise “Sosyal Medya Toplulukları” baş-
lıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde 4
Facebook ve benzeri diğer büyük sosyal ağlar internet orta-
mında markanın hedef kitlesine ulaşıp, onlarla etkileşim içi-
ne girebileceği eşsiz ortamlardır. Kullanıcılarla etkili bir ile-
tişim sağlamak için markalar bu sosyal ağlardaki varlıklarını
stratejik olarak belirlemeli ve yürütmelidirler.
Aktuğlu, Işıl K. (2004). Marka Yönetimi. İletişim Yayınları,
İstanbul.
Aydoğan, F. ve Akyüz, A. (Derleyen) 2010. İkinci Medya Ça-
ğında İnternet. Alfa Yayınevi. İstanbul.
Batislam, E. (2009). “Insight nedir, nasıl bulunur, neye yarar”?.
http://batislam.blogspot.com/2009/03/insight-nedir-
nasl-bulunur-neye-yarar.html
Caner, E. (2012).“ Markalar Neden Sosyal Medyada”, http://
www.campaigntr.com/2012/07/03/14197/markalar-ne-
den-sosyal-medyada/
Demirok, G. (2012). “Facebook Sayfalarında-
ki Etkileşimi Artırmak İçin Neler Yapılmalı?”.
http://sosyalmedya.co/facebookta-etkilesimi-artirmak-
infografik/
Digitalfabrika (2012). “Sosyal Medyada Marka Yönetimi: Na-
sıl? Neden?”. http://www.digitalfabrika.com/sosyal-med-
yada-marka-yonetimi-nasil-neden
Dholakia, U.P. ve Vianello, S. (2009). “The Fans Know Best”.
http://online.wsj.com/article/SB10001424052970204482
304574222062946162306.html
Erdem, Ş. (2010).“Sosyal Medya Topluluklarında Marka Yö-
netimi”. İkinci Medya Çağında İnternet. Derleyen: Filiz
Erdoğan ve Ayşen Akyüz. Alfa Yayınevi. İstanbul.
Karakaş, M. (2010). “Facebook’ta Marka Yönetimi İçin 25
İpucu”. Trendweek. Tick Tock Bloom Blog. http://www.
trendweek.com/facebook-marka-yonetimi-25-ipucu
Social Studies, (2011). “Infographic: What Ma-
kes People Want to Follow a Brand”.
http://blog.getsatisfaction.com/2011/06/29/what-makes-
people-follow-brands/
Sosyalmedyaci.com. (2012). “Sosyal Med-
ya Takibi ve Sosyal Medya Ölçümleme”.
http://www.sosyalmedyacci.com/2012/03/sosyal-medya-
takibi-ve-sosyal-medya.html
Tarhan, B. (2011) “Markalar Sosyal Medyayı Nasıl Ölçümlüyor?.
http://webrazzi.com/2011/07/12/sosyal-medya-olcumle-
mesi/
Tosun, Nurhan B. (2010). İletişim Temelli Marka Yönetimi.
Beta Yayınları.
Webrazzi, (2011). “Sosyal Medya Yönetimi Kimin İşi? .
http://www.webrazzi.com/2011/05/03/sosyal-medya-yo-
netimi/
Yazıcı, S. (2001) “Dijital Markalar Yaratmak”, İ.Ü. Siyasal Bil-
giler Fakültesi Dergisi, 23-24.
8
Amaçlarımız
 Küreselleşme kavramı tanımlayabilecek,
 Küreselleşmenin unsurlarını sıralayabilecek,
 Küreselleşmenin olumlu ve olumsuz etkileri açıklayabilecek,
 Dünyada ve Türkiye’de küreselleşmenin etkilerini açıklayabilecek,
 Küresel sosyal medya uygulamalarının neler olduğunu açıklayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Küreselleşme • Medya Paylaşım Siteleri
• Küreselleşmenin Unsurları • Sosyal Ağlar
• Sosyal Medya
İçindekiler
• GİRİŞ
Küreselleşme ve Sosyal • KÜRESELLEŞME KAVRAMI
Dijital İletişim ve Yeni Medya • KÜRESELLEŞME SÜRECİNDE
Medya Uygulamaları
MEDYANIN ROLÜ
• SOSYAL MEDYA VE KÜRESELLEŞME
Küreselleşme ve Sosyal Medya
Uygulamaları
GİRİŞ
Bu yüzyılın başından itibaren dünyamız çok hızlı bir değişim sürecine girmiştir. Bizler-
de bu sürece tanıklık etmekteyiz. Hızla gelişen teknolojiler sayesinde milyonlarca insanı
mekan, zaman, uzaklık demeksizin internet aracılığıyla birbirine bağlayan bilgisayar, cep
telefonları, her ülkeden izlenebilen televizyon kanalları iletişim ve haberleşme alanlarında
pek çok yeni kapılar açmıştır. Hayatımıza küreselleşme olgusu girmiştir. Son dönemle-
rin en çok tartışılan, eleştirilen ve ekonomi, ahlak, sosyal değerler, kültürel değişimler,
teknoloji, iletişim gibi pek çok farklı boyutta ele alınan kavramlardan bir tanesi “küresel-
leşme” dir. Günümüzde daha önce hiçbir yüzyılda olmadığı kadar ekonomiler, ülkeler ve
kültürler birbirlerinden etkilenir ve birbirleriyle ilişkili hale gelmişlerdir. Dünyamız artık
“küresel bir köy” haline gelmiştir.
Küreselleşmenin sadece ekonomik açıdan etkilerinin olduğunu düşünmek çok dar
bir bakış açısı olur. Küreselleşme içinde yaşadığımız dünyayı her yönü ile etkileyebilen,
değiştiren ve belki de dönüştüren bir kavramdır. Küreselleşme sürecinde özellikle medya
ve kültür üzerinde etkileri hem bireysel hem de toplumsal olarak daha yakından hisse-
dilmektedir. Küreselleşme süreci kitle iletişim araçlarının hayatımızdaki rolünü daha da
artırmıştır. İletişimin dünya ölçeğinde yaygınlaşması, toplumları birbirlerine yakınlaştı-
rırken, kültürel alışverişi de hızlandırmıştır. Teknolojik alandaki küresel değişimlerden en
çok etkilenen sektörlerden bir tanesi de iletişim sektörü olmuştur. İnternet ve cep telefon-
larının insanların hayatlarına hızlı bir giriş yapmasıyla iletişim sektöründe sosyal medya
kavramı ortaya çıkmış ve bu alanda önemli bir mecra olmuştur. İletişim sektöründe sosyal
medya uygulamaları gün gettikçe artmaktadır. Hem küresel hem de yerel firmalar bu alanı
çok daha sık kullanmaya başlamışlardır. Etkileşim olanağının olması ve zaman-mekan kı-
sıtlamasını ortadan kaldırması nedeniyle bu mecra hem hızlı hem de daha düşük maliyetli
bir mecra halini almıştır. Yeni medya düzeninde sosyal medyayı gözardı etmek mümkünü
değildir. Bu bölümde küreselleşme kavramı üzerinde durularak küreselleşme çerçevesin-
de sosyal medya uygulamaları açıklanacaktır.
KÜRESELLEŞME KAVRAMI
İçinde yaşadığımız yüzyılın son çeyreğinde dünyanın her yerinde ve her alanda baş dön-
dürücü değişiklikler yaşanmıştır. Zihinlerimizi biraz zorlarsak bunları hatırlamamız
mümkündür. Örneğin, hayatımıza cep telefonu ve internet gibi iki önemli yenilik gir-
miştir. Bu yenilikler dünya giderek küresel bir köy halini almıştır. Büyük ülkeler iç sa-
vaşlar sonrasında parçalanmış ve yeni ülkeler oluşmuştur. Sosyalizm uygulamaları yerini
kapitalizm uygulamalarına bırakmıştır. Dünyanın herhangi bir yerindeki ekonomik bir

değişiklik tüm dünya borsasını etkiler hale gelmiştir. Dünya yeni bir sürece girmiş ve bu
sürecinde en önemli kavramı “Küreselleşme” olmuştur. Küreselleşme kavramını tek bir
tanımla ifade etmek doğru bir yaklaşım olmayacaktır. Çünkü dünyadaki bakış açıları,
dünya görüşleri, ideolojiler, kavramsal yapılar değiştikçe küreselleşme kavramının içeriği
de değişmektedir. Bu nedenle kitabınızın bu bölümünde küreselleşme üzerine tek bir ta-
nım vermek yerine, dünyada küreselleşme kavramı üzerine kabul görmüş farklı tanımlar
verilerek sunulmaya çalışılacaktır.
Küreselleşme Kavramı İçin Yapılan Tanımlamalar

“Küreselleşme” son yirmi yılın en çok tartışılan, üzerine çok şey söylenen ve sayısız ya-
yın yapılan kavramlarından biridir. 1990’lı yıllardan bu yana hem popüler günlük konuş-
ma dilinde hem de sosyal bilim dallarında yaygınlık kazanmakla birlikte ne olduğu hâlâ
tartışılan küreselleşme, adeta birçok gelişmeyi açıklamak için başvurulan tek kavramdır.
Örneğin küreselleşme, sermaye dolaşımının olağanüstü hızlanması ve etki alanının geniş-
lemesi, yatırımların, malların, hizmetlerin ve paranın küresel hareketliliği, ekonomilerin
bütünleşmesi, ulus-devletlerin gücünün aşınması, yeni yatırım araçlarının yaratılması,
çok uluslu şirketlerin ve uluslararası kurumların gücünün ve etkinliğinin artması, ileti-
şim-bilişim sistem ağları ve enformasyon teknolojisinde yaşanan hızlı ilerleme, bilginin
küreselleşmesi, hava taşımacılığının yaygınlaşması, küresel kimlik ve kültürün doğuşu,
küresel sivil toplum, küresel terör, küresel saldırı, küresel savunma, kitlesel pazarlama,
küresel ısınma, genetik mühendisliği, küresel vatandaşlık, yeni uluslararası işbölümü,
emeğin uluslararası hareketliliği, kitlesel üretimden parça-başı üretime ve teknoloji yoğun
üretime geçiş vb. olarak ifade edilmektedir. Elbette bu örnekleri çoğaltmak mümkündür.
Bunlar, tek tek, gruplar halinde ya da hepsi birden küreselleşme olarak sunulabilmektedir
(Çoban,2002: 119). Küreselleşme kavramı ayrıca “sanayi sonrası toplum”, “bilgi toplumu”,
“post-fordist dönem”, “üçüncü dalga”, “yenidünya düzeni” ve “kapitalizm-ötesi toplum”
gibi kavramlarla birlikte de anılmaktadır.
Sizlere daha önce de belirtildiği gibi, tek bir tanımla küreselleşmeyi açıklamaya ça-
lışmak doğru bir yaklaşım olmayacaktır. Bu nedenle sizlere bu kavrama yönelik olarak
uzmanların yaptığı tanımlamalar verilecektir. Farklı bakış açılarını incelemek ile eleştirel
yaklaşım çerçevesinde düşünme imkanı yakalanabilecektir.
Küreselleşme kavramı yeni bir kavram olmasına ve bugüne kadar hakkında çok şey ya-
zılmasına karşın halen devam eden bir süreçtir. Bu sürecin yarattığı deneyimler yayılıp, pay-
laşıldıkça, neden ve sonuçlarının daha iyi kavranması mümkün hale gelecek, ayrıca bundan
sonra ortaya çıkabilecek muhtemel eğilimler de daha iyi anlaşılacaktır (Balay, 2004; 62).
Küreselleşme terimi, İngilizce literatüre 1961 yılında basılan Webster sözlüğü ile gir-
miştir. Küreselleşme teriminin bilimsel literatürdeki kullanımı oldukça yenidir. 1960’larda
iletişim alanındaki gelişmeleri değerlendiren McLuhan dünyanın elektronik “küresel bir
köy”e dönüştüğü ifadesini kullanmıştır. Bu ifade o dönemde sadece iletişim çalışmaların-
da ilgi gördüyse de sonraları pek çok alanda bu ifade kullanılmaya başlanmıştır. 1980’lere
gelindiğinde küreselleşme terimine ilgi artmıştır. 1990’larda ise bu terim mutluluğumu-
zun ya da mutsuzluluğumuzun parolasına dönüşen moda bir terim haline gelmiştir (Ba-
uman, 1999; 7).
Robertson küreselleşmeyi “hem dünyanın küçülmesi hem de bir bütün olarak dünya bi-
lincinin güçlenmesi” olarak ifade etmektedir (Robertson, 1999; 21). Giddens ise küreselleş-
meyi “uzak yerleşimleri birbirine, yerel oluşumların kilometrelerce uzaktaki olaylarla biçim-
lendirldiği ya da bunun tam tersinin söz konusu olduğu yollarla bağlayan dünya çapındaki
toplumsal ilişkilerin yoğunlaşması” biçiminde tanımlamaktadır (Giddens,1991; 32).
8. Ünite - Küreselleşme ve Sosyal Medya Uygulamaları 183
Ekonomik İşbirliği ve Gelişme Örgütü (OECD)’ye göre küreselleşme, değişik ülke-
lerdeki piyasaların ve üretimin, ürün ve hizmet sunumlarıyla ve sermaye ve teknoloji-
nin hareketliliği yoluyla sürekli birbirine bağımlı hale geldiği bir süreci anlatmaktadır.
Ayrıca küreselleşme, bugüne kadar geçerli olan mekan ve zaman sınırlarının ekonomik
anlamda kalkmasıyla dünyamızın küçülmesini de anlatan bir kavram olmuştur ve bu sü-
recin kapsamlı ve oldukça önemli etkileri olduğu belirtilmektedir (www.oecd.org/datao-
ecd/52/2/40884076.pdf).
Sosyal teorisyenlerin önemli bir kısmı küreselleşmenin, kapitalist ekonomik sistemin
egemenliğini pekiştiren, siyasi anlamda ise ulus devletlerin gücünün azalmasına neden
olan, sosyal anlamda ise yerel kültürleri yerlebir ederek küresel kültürün egemenliğini
arttıran bir kavram olduğunu vurgulamaktadırlar. Postmodernistler ise, aksine küreselleş-
menin çoğulculuğu ifade ettiğini öne sürerek, küreselleşme sonucu oluşan küresel kültü-
rün karmaşık bir sentez yaratarak hetorejenliğe de imkan sağladığını ileri sürmektedirler
(Soydan, 2012; 9).
Diğer yandan küreselleşme, “rekabet edebilirlik” kavramı ile de yakından ilişkilidir.
Küreselleşme ile ortaya çıkan bu kavram, bir ülkenin, “ulusal politikasını” küresel pazarın
gereklerini, rakiplerine göre daha etkili karşılayabilme yeteneğinde olacak şekilde sürdü-
rebilmesini ifade etmektedir (Toulmin, 1999; 906).
Amerikan Ulusal Savunma Enstitüsü ise küreselleşmeyi “malların, hizmetlerin, para-
nın, teknolojinin, fikirlerin, enformasyonun, kültürün ve halkların hızlı ve sürekli bir bi-
çimde sınır ötesine akışı” biçiminde tanımlamaktadır. Bu enstitünün yaptığı bir çalışmaya
göre küreselleşme sayesinde ülkelerin ekonomileri arasında daha önce örneği görülmemiş
bir bütünleşme sağlanmakta, bir enformasyon devrimi yaşanmakta ve pazarlar, şirketler,
örgütler ve yönetim uluslararası hale gelmektedir (Öymen, 2000; 26).
Küreselleşme, dünya ölçeğinde ekonomik, siyasal ve kültürel bütünleşme, fikirlerin,
görüşlerin, pratiklerin, teknolojilerin küresel düzeyde kullanılması, sermaye dolaşımının
evrenselleşmesi, ulus-devlet sınırlarını aşan yeni ilişki ve etkileşim biçimlerinin ortaya
çıkması, mekanların yakınlaşması, dünyanın küçülmesi, sınırsız rekabet, serbest dolaşım,
pazarın dünya ölçeğinde büyümesi ve ulusal sınırların dışına çıkması, kısaca dünyanın tek
pazar haline gelmesidir (Kaçmazoğlu, 2002; 49).
Yukarıda bahsedilen küreselleşme tanımlarını özetleyecek olursak; dünya konjüktü-
rünün gösterdiği siyasi, toplumsal, ekonomik gelişmenin ve değişmenin etkisiyle ülkeler
birbirleri ile yakınlaşmakta, bu yakınlaşmaların oluşturduğu yeni döneme küreselleşme
adı verilmektedir. Küreselleşmenin temelinde değişme ve gelişme bulunmaktadır.
Küreselleşme ile bağlantılı bir kavram olarak ortaya konan bir kavram olan küresellik
ise, küreselleşme olgusunun daha iddialı bir şekilde ileri sürülmesidir. Küreselleşme ve
küresellik arasındaki fark, küreselleşmenin bir süreci, küreselliğin ise modernlik gibi bir
durumu, kendine has dinamikleri olan küresel toplumu ifade ediyor olmasıdır. Küreselleş-
me süreci sürekli dile getirildiği halde küresellik onun gölgesinde kalmaktadır. Küreselliği
bir nevi küreselleşme sürecinin yol açtığı tablonun bir anlık fotoğrafı olarak düşünebiliriz
(Doğan, 2006; 47-49).
21. yüzyılla birlikte yaşamımızın her alanını etkileyen bir sürece giren dünyamızda her
alanda beklentiler de değişim göstermiştir. Bu değişim küresel ölçekte yaşanan çok yönlü
değişimin bir sonucudur. John Naisbitt, geniş sosyal, politik, ekonomik ve teknolojik de-
ğişmeleri anlatmada “megatrend” kavramını kullanmıştır. Ona göre 1980’lerde başlayan
büyük değişim, insan ve toplumları oldukça farklı evrelere taşımıştır. Bu değişim aşağıda
özet olarak sunulmuştur.
Buna göre büyük değişim şu şekildedir:
Şekil 8.1
Yirmibirinci Yüzyılda
Yaşanan Farklı
alanlarda Yaşanan
Değişimler
Şekil 8.1’de görüldüğü gibi son yirmi beş yılda yaşanan büyük değişim, insan ve top-
lumları daha esnek, daha çeşitli, daha geniş düşünen, dünyaya daha açık ve hareket ser-
bestliği daha fazla olan bir döneme getirmiştir.
Küreselleşmenin temelinde yatan iki önemli olguyu tartışınız.

1
Küreselleşmenin Etki Alanları
Küreselleşmenin etkisi daha çok ekonomik ve teknolojik boyutlarda tartışılsa da aslında
küreselleşmenin çeşitli alanlarda etkili olduğu boyutlarının incelenmesi gerekmektedir.
Örneğin dünyanın herhangi bir bölgesinde kendi başına süregelen bir ekonomiden söz
etmek mümkün değildir. Siyaset ekonomide oldukça önemli bir söz sahibidir. Ayrıca eko-
nomik yapılarda meydana gelen dönüşümler iletişim biçimleri ve doğal olarak da medyayı
etkilemektedir. Kültürel ve sosyal yaşam da ekonomik alandaki değişimlerden oldukça
etkilenmektedir. Kısacası küreselleşme sadece ekonomik ve teknolojik alanda değil çok
daha farklı boyutlarda da irdelenmelidir. Küreselleşmenin etki alanlarını beş farklı boyut-
ta ele alınabilir. Bu boyutlar aşağıdaki biçimde listelenebilir:
· Ekonomik Küreselleşme
· Siyasi Küreselleşme
· Sosyo-Kültürel Küreselleşme
· Coğrafi ve Ekolojik Küreselleşme
· Teknolojik Küreselleşme
Ekonomik açıdan bakıldığında küreselleşmenin tüm dünya ekonomilerinde etkisi
olduğu kuşkusuzdur. Küreselleşme süreciyle birlikte ulusal ekonomilerin etkisi oldukça
azalarak küresel ölçekte güç sahibi şirketler ve uluslarası şirket ortaklıkları dünya ekono-
misinde söz sahibi olmuşlardır. Siyasi açıdan incelendiğinde ise devlet kavramı giderek
önemini yitirmeye başlamış ve artık devletin gücü, işleyişi ya da biçimi tartışılır hale gel-
miştir. İç-dış politika kavramları giderek ortadan kalmaya başlayarak, devletin egemenliği
sermayenin küreselleşmesiyle etkisi yitirmeye başlamıştır. Sosyo-kültürel açıdan baktığı-
mızda ise küreselleşme ile “yerel kimlik” kavramı önemini yitirmeye başlarken artık daha
evrensel değerler ön plana çıkmıştır. Coğrafi ve ekolojik olarak da küresellemenin etkileri
olmuştur. Hammadde ve doğal kaynak kullanımlarında gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan
ülkeler üzerinde yarattıkları baskılar daha fazla artmaya başlamıştır. Teknolojik küresel-
leşme en çok iletişim alanını etkilemiştir. Zaman ve yer kavramlarının değişen teknolo-
jiler sayesinde önemi giderek azalmaktadır. Teknolojik yeniliklikler ile daha az maliyetli
işler yapabilme imkanı yakalanırken işsizlik kavramı hayatımıza önemli ölçüde girmeye
başamıştır. Küreselleşmenin her alana kattığı olumsuz ve olumlu etkileri bulunmaktadır.
Küreselleşmenin Unsurları
Küreselleşmenin boyutlarının gelişmesinde etkili olan unsurlar bulunmaktadır. Bu un-
surların etkisi ile küreselleşme çok boyutlu bir olgu olarak ortaya çıkmaktadır. Küreselleş-
menin pek çok alana etkisi olmuştur. Uzmanların görüşlerine göre bu alanlarda küresel-
leşmenin olumlu etkilerinin yanısıra olumsuz etkileri de bulunmaktadır. Küreselleşmenin
belli başlı unsurları şu şekilde sıralanabilmektedir;
· Uluslararası ticaret ve uluslararası ticarete açık olmak
· Sermaye hareketliliği
· İşgücü hareketliliği
· Çokuluslu işletmeler
· Üretimin değişen yapısı
· Teknoloji üretme ve kullanabilme
· Endüstriyel ilişkilerdeki dönüşümler
Bu unsurlara kısaca değinerek küreselleşme kavramının açıklanmasına devam edebiliriz;
Uluslararası Ticaret ve Uluslararası Ticarete Açık Olmak

Küreselleşmenin sosyo-kültürel boyutunun gelişip derinleşmesinde (belki de sığlaşmasın-
da) uluslararası ticaretin “taşıyıcılık” rolünü üstlendiği bir gerçektir. Uluslararası ticare-
tin yapısını incelediğimizde yüzyıl öncesine göre çok farklı bir yapıda olduğunu görmek
mümkündür. Yüzyıl öncesinde ticaretin başrol oyuncuları İngiltere, Almanya, İsveç, Da-
nimarka gibi Avrupa ülkeleriydi. O yıllarda Amerika Ticarette söz sahibi olmaya yeni yeni
başlıyordu. Günümüzde ise ticaretin çok büyük bir bölümü gelişmiş veya gelişme yolunda
önemli adımlarla ilerleyen ülkeler arasında yapılmaktadır. Kuzey-Güney ve Orta Ameri-
ka, Avrupa ve Asya’da Çin, Hindistan, Japonya ve Doğu Asya Kaplanları olarak isimlendi-
rilen Güney Kore, Tayvan, Hong Kong, Singapur, Malezya ve Tayland 2005 yılı itibariyle
dünya ihracatının % 88,4’ünü, dünya ithalatının ise % 92,4’ünün gerçekleştirmektedirler.
Dünya Gazetesi’nin Uluslararası Para Fonu (IMF) veri tabanından yaptığı belirlemeye
göre, geçen yıl sabit fiyatlarla ulusal para cinsinden % 8.5 oranıyla en hızlı büyüyen ülkeler
arasında yer alan Türkiye, dünya ülkeleri arasında 18’inci sırada yer almıştır. Aşağıdaki
verilen liste incelendiğinde artık sadece Amerika ve Avrupa ülkelerinin değil, Çin, Japon-
ya, Hindistan, Güney Kore, Endonezya, Türkiye ve Suudi Arabistan gibi ülkelerinde dün-
ya ekonomisinde söz sahibi olmaya başladıkları görülmektedir (http://www.aktifhaber.
com/turkiye-dunyanin-en-buyuk-18.-ekonomisi-590385h.htm adresinden 30.08.2012
tarihinde alınmıştır).
Ekonomi verilerine göre dünya ülkeleri arasında Çin’in dikkat çekici bir sıçrama ger-
çekleştirdiği görülmektedir. Çin, küreselleşmenin ticaret boyutunu, sahip olduğu muaz-
zam insan gücü ve işgücü maliyet avantajı ile tam anlamı ile “keşfetmiştir”.
2011 yılı cari fiyatlarla GSYH’ye göre ülkeler bazında ekonomi sıralaması şu şekildedir;
Tablo 8.1 1 Amerika 11 Hindistan

2011 yılı cari fiyatlarla
GSYH’ye göre ülkeler 2 Çin 12 İspanya
bazında ekonomi 3 Japonya 13 Avusturalya
sıralaması
4 Almanya 14 Meksika
5 Fransa 15 Güney Kore
6 Brezilya 16 Endonezya
7 İngiltere 17 Hollanda
8 İtalya 18 Türkiye
9 Rusya 19 İsviçre
10 Kanada 20 Suudi Arabistan
Sermaye Hareketliliği
Sermaye hareketliliği iki şekilde gerçekleşmektedir. Birisi doğrudan yatırım şeklinde doğ-
rudan sermaye girişi biçiminde gerçekleştir. Burada anlatılmak istenen bir ülkenin başka
ülkelerin maden sektörüne ve alt yapısına büyük yatırımlar yapması ya da kurması anla-
mında olup, uzun vadeli yatırımlardır. Diğeri ise kısa vadeli olup vurkaç takdiği ile hareket
eden fonlardır ve sıcak para olarak isimlendirilirler. Sermaye hareketliliği, ekonomi de
yapıları çok etkilediği için küreselleşme yaklaşımında önemli bir unsurdur.
İşgücü Hareketliliği
Küreseleşmenin unsurlarından bir tanesi de işgücü hareketliliğidir. Küresel ekonomi ih-
tiyaç duyduğu vasıfa sahip işgücünü bu hareketlilikten elde edebilmektedir. İşgücü, doğal
olarak göç ettiği ülkede daha fazla refah ve yüksek yaşam kalitesi beklemektedir. Ancak,
gün geçtikçe göç alan ülkelerin başvuruda bulunan işgücü içinden en vasıflılarını seçtik-
leri ve böylece hazır beyinleri kullanarak beyin göçü oluşturdukları da bir gerçektir. Küre-
selleşme, istikrarsız sosya-ekonomik yapıdaki ülke insanlarına sınırlarının diğer tarafında
yeni ufuklar ve imkanlar göstermektedir.
Çokuluslu İşletmeler
Küreselleşme sürecinde sermayenin en önemli öğelerinden bir tanesi kuşkusuz çok uluslu
işletmelerdir. Çokuluslu işletmelerin genel bir tanımını yapmak gerekirse; çokuluslu iş-
letme, doğrudan yabancı sermaye yatırımı yaparak birden fazla ülkede gelir getiren aktif
değerlere sahip olan veya bunları kontrol eden, dolayısıyla kaynak ülke dışında mal ve
hizmet üreten özetle uluslararası üretim yapan firmadır (Karluk, 1997; 185).
Çokuluslu işletmelerin tarihsel sürecine bakıldığında, bu işletmelerin İkinci Dünya
Savaşından sonra, özellikle de 1960’lardan sonra hızla yaygınlaştıklarını görmekteyiz.
Çokuluslaşma furyasının öncüsü ABD işletmeleri olurken onları Batı Avrupa, Japonya
ve Güney Kore firmaları izlemişlerdir. Günümüzde çokuluslu işletmelerin en az %89’u
Avrupa Birliği, Amerika ve Japonya merkezlidir. Çokuluslu işletmeler, küreselleşme sü-
recinde doğrudan yabancı yatırım açısından hayli önemli görevler üstlenmişlerdir. Ço-
kuluslu işletmeler, gittikleri ülkelere kendi çalışma kültürlerini, kendi avantajlarını öne
çıkartan yeni pazarlık stratejilerini, yeni işçi eğitim dinamiklerini, pazarlama tekniklerini,
örgüt yapılarını ve küreselleşen finansal pazarlar için uyarlanan oyun teorilerini götür-
mektedirler. Bu nedenle çokuluslu işletmelerin küreselleşme sürecinde sadece ekonomi
ve sermaye bazlı bakış açısıyla değil kültürel, sosyal vb. bakış açıları ile birlikte düşünmek
gereklidir. Bu şirketlerin gelişmekte olan ülkeler açısından en olumlu tarafı yabancı yatı-
rımdır. Ancak yabancı yatırımın ekonomik büyümeyi olumlu ya da olumsuz etkilediğini
savunan pek çok farklı görüş olduğunu ve bu konunun hala tartışılmaya devam ettiğini
unutmamak gerekmektedir.
Çokuluslu işletmelerde malların ve hizmetlerin akışının üzerindeki vergilerin azaltıl-
masıyla beraber üretim, ticaret ve finans sektörleri uluslarası boyutlara taşınmıştır. İnter-
nete dayanan e-şirket yapılarıyla birlikte elektronik ticarette yükselmeye başlamıştır.
Türkiye’de 1977-80 döviz krizinden sonra da ilk olarak Ocak 1980’de IMF ve Dünya
Bankası destekli yapısal uyum programı diğer bir deyişle dışa açılma hamlesi gerçekleş-
miştir. Böylece pek çok işletme ülkemizde yatırım yapmaya başlamıştır.
Resim 8.1
Küreselleşme ve Çok
Uluslu İşletmeler
Kaynak: http://
tower.arcadia.
edu/wp-content/
uploads/2012/02/
globalization_b_
1293566053.png
(erişim tarihi:
30.8.2012)
Medya sektörü açısından bakıldığında ise, aynı yapının bu sektör içinde geçerli ol-
duğunu görmek mümkündür. Günümüzde medya sektöründe genellikle Kuzey Amerika
kökenli ve çok uluslu bir yapılanma oluşmaktadır. Örneğin yerel bir medya grubu, çok
uluslu bir yapım şirketinin televizyon kanallarını ülkesinde yayınlanması hakkını satın
alabilmekte ya da çok uluslu bir şirkete yayn kanalını satabilmektedir. Ülkemizde de bu
yapıda yayın yapan kanallar (Cartoon Network, CNBC-e, FOX TV gibi) bulunmaktadır.
Bu durum sadece televizyon kanalları için değil, radyo, gazete ya da dergi gibi medya
araçlarının tümü için geçerli olmaktadır.
Üretimin Değişen Yapısı

Üretim ortamları son dönemde hızla değişik bir yapıya bürünmektedir. Özellikle endüst-
riyel üretim, imalat sanayisinde düşük vasıflı iş gücünü azaltma eğilimi göstermektedir.
Geleneksel emek-yoğun üretimi kullanan firmaların sayısı gün geçtikçe azalmaktadır.
Üretim sürecindeki azalan işçi birimi, ticaret hacminin arttırılmasıyla karşılanabilmekte
fakat bu durumda başta işsizlik olmak üzere pek çok sorunu beraberinde getirmektedir.
Üretimin değişen yapısının bir başka boyutu da Ar-Ge’ye dayalı ürün geliştirme sonuç-
larının üretime hızlı bir biçimde aktarılmasıdır. Böylece çok hızlı bir biçimde büyüyen bir
rekabet ortamı oluşmuştur. Tüketiciler ise hızlı tüketme, çabuk ürün değiştirme, beğenilerin
çabuk değişmesi ve sürekli yenilik arayışına yönelik davranış biçimleri göstermektedirler.
Küreselleşme sürecinde üretim ortamının değişen yapısı ile teknolojiye ulaşmanın ma-
liyetini karşılayabilen, yeni teknoloji geliştirmeye pay ayırabilen ve eğitim sistemlerini bu
şekilde yenileyen ülkelerin bu fırsat havuzundan yararlanabileceği bir ortam oluşmuştur.
Teknoloji Üretme ve Kullanabilme

Küresellleşme sürecinde en hızlı değişim kaynağı teknoloji olmuştur. Küreselleşme ile bir-
likte teknolojik değişiklikler uzaklıklıkları sorun olmaktan çıkarıp fırsat olmaya yönlen-
dirme imkanı yakalanmıştır. Teknolojideki gelişmeler iletişim alanı ile doğrudan bağlan-
tılı olduğundan küreselleşmenin tüm dünyada etkin bir rol oynamasına neden olmuştur.
Günümüzde teknoloji “taşınabilir” bir hal almış ve böylece denizaşırı uzaklıklar kavramı-
nın etkisi giderek azalmıştır.
Teknolojik gelişmeler eş zamanlı iletişim imkanı yaratarak yeni medya uygulamaları-
nın tüm dünyada aynı anda duyulmasını sağlamaktadır. Bu alanda çalışan medya kurum
ve kuruluşların hazırladıkları kampanyalar ya da sivil toplum örgütlerinin çalışmaları çok
daha geniş kitlelere ulaşabilmektedir.
Endüstri İlişkilerdeki Dönüşümler

Teknolojik gelişmelerinde etkisiyle küreselleşme sürecinde uluslararası ticaret gelişmiş
ayrıca sermaye ve işgücü hareketliliği artmıştır. Son yirmi yılda endüstri ilişkilerinde bir
dönüşüm yaşandığı açıktır. Bu dönüşümü kısaca şu şekilde açıklanabilir (Zengingönül,
2007):
· Girişimci odaklı yaklaşım
· Esnekliğin artması
· Vasıf gelişiminin öneminin artması
· Sendikal üyeliğin azalması
Bu etkiler diğer dünya ülkelerde olduğu gibi ülkemizde endüstriyel alanda etkileri-
ni göstermektedir. Örneğin artık firmalar daha donanımlı ve kalifiye eleman arayışları
içindedir. Yayınlanan iş ilanlarında bile “girişimci ruhlu” ifadesi artık karşımıza sık sık
çıkmaya başlamıştır.
Küreselleşmenin unsurları nelerdir?

2
Küreselleşmenin Olumlu ve Olumsuz Etkileri
Küreselleşme, dünyanın tek bir mekân olarak algılanabilecek ölçüde sıkışıp küçülmesi an-
lamına gelen bir süreci ifade etmektedir. Bir başka ifadeyle dünyanın “tek bir yer” olarak
algılanması yönündeki bilinç artışı olarak anlatılabilmektedir. Bununla birlikte küresel-
leşmenin, sonuçta tek bir dünya yaratmaya yol açmadığını, birleştirici olmanın yanında
yıkıcı olduğunu, bütünleştirici olmakla beraber parçalayıcı nitelikler taşıdığını, böylelikle
çelişkili bir süreç olduğunu belirtmekte yarar vardır.
Küreselleşme özelikle 21. yüzyılın başından itibaren ülkeleri ve toplumları derinden
etkileyen bir olay olarak karşımızda durmaktadır. Küreselleşme ile birlikte dünyamız kla-
sik deyimle küçülmüş adeta bir köy haline gelmiştir. Teknoloji, bilişim ve iletişim alanında
yaşanan hızlı gelişmelerin öncülüğünde küreselleşme, siyasetten ekonomiye, sosyal ya-
şamdan yönetime kadar insan ve toplum yaşamının her bölümünü etkisi altına almış gö-
rünmektedir. Küreselleşme ile birlikte uluslararası örgütlenmelerin önemi daha da arttığı
gibi, kamu yönetiminde de yönetişim kavramı ve yerelleşme ön plana çıkmıştır.
Küreselleşme çoğu durumda birbiriyle çelişkili bir görünüme sahip olan bir dizi olgu,
süreç ve dinamiği açıklamada başvurulan bir kavram niteliği kazandığı ölçüde, kavra-
mın gerçekte neyi ifade ettiği daha muğlâk hale gelmektedir. Küreselleşme kavramı kim
tarafından, kime karşı, ne için ve hangi etkiyle ne yapıldığını anlamaya yönelik her türlü
çabayı da bir sis perdesiyle örterek, sürecin anlaşılması önünde önemli bir engel oluş-
turmaktadır (Marcuse, 2001; Çoban, 2002). Dolayısıyla küreselleşmenin kim için hangi
anlama geldiğini ve gerçekte neyi anlattığını ortaya koymamız gereklidir.
Öncelikle hiçbir kelime, sözcük veya kavramın masum ve tarafsız olmadığını vurgula-
malıyız. Biçimsel açıdan değerlendirildiğinde dahi hiçbir kelime insanlığın ona yükledi-
ğinin dışında bir anlam taşımaz. Bir amaç için ortaya atılan ve belirli işlevleri olan kelime
veya kavramlara anlamını tekil insanlar değil insanlık verir. Nasıl ki sosyal teori ve düşün-
ce, insan bilincinden, insan iradesinden ve tarihsel bağlamından bağımsız değilse; keli-
meler de kullanıldığı tarihsel, kültürel ve ideolojik bağlamına göre belirli içerikle yüklenir
ve sözlük anlamının yanında önemli yan anlamlar kazanır. Bu nedenle 1990’lardan bu
yana sosyal bilim dallarında temel kavramlarından biri haline gelen ve bir dizi yan anlam
taşıyan “küreselleşme” de ne masum ne de tarafsızdır (Başkaya, 2004: 151-189; Savran,
2008: 21-52).
Küreselleşmeyi olumsuzlayan çeşitli söylemler bulunmaktadır. Küreselleşmeyi olum-
suzlayan birinci söylem, onu “ideolojik bir kurgu” olarak değerlendirmektedir. Bu söyleme
göre küreselleşme, küresel sermeyenin ve serbest pazarın dünya üzerindeki egemenliğini
pekiştirmeye yarayan ideolojik bir araçtır. Bu haliyle küreselleşme karşı konulması gere-
ken bir süreç olarak öne çıkmaktadır. İkinci olumsuz söylem, küreselleşmenin kültürel
boyutuna vurgu yapmaktadır. Buna göre küreselleşme, Batı değer ve yaşam biçimlerinin
hakim olduğu tek bir dünya yaratarak, dünya ölçeğinde kültürel bir örnekliği niteleyen
bir süreç olması nedeniyle olumsuz olarak değerlendirilmektedir. Küreselleşmeye ilişkin
üçüncü olumsuz söylem ise, onun, kendine özgü işleyiş yasaları olan, bağımsız ekonomik
bir süreç olduğu görüşüne dayanmaktadır. Bu söyleme göre küreselleşmeyi “kaçınılmaz
ve karşı konulmaz bir süreç” olarak görmek demek, küresel sermaye hareketlerine diren-
memeyi ve minimal devlet anlayışının yanında yer almayı ifade eder. Küreselleşmeye iliş-
kin olumlu ve olumsuz söylemler, söz konusu sürecin yarattığı olumlu ve olumsuz etkiler
bağlamında daha yakından ele alınabilir. Zira her değişim ve dönüşümün olumlu etkileri
olduğu gibi olumsuz etkileri de vardır. Küreselleşmeye ilişkin olumlu ve olumsuz etkiler
şöyle özetlenebilir (Bilhan,1996, 179-180, 183; Tezcan, 1996, 192-194):
Olumlu Etkiler
· Küreselleşme ile zaman ve mekân sınırları yüzyıllar boyunca adım adım genişleyerek
günümüze kadar gelmiş, dünyada olup biten her şey bütün insanlığa mâledilmeye baş-
lanmıştır.
· İnsanlığın ortak değerleri oluşmaya başlamış, insan ve onun eserleri, yani kültür ve
uygarlık yeni baştan anlamlandırılmıştır.
· İnsan hakları, özgürlük, adalet ve eşitlik gibi kavramlar yaygınlaştıkça, insanlar yeni
bir kişilik kazanmaya, kendine inanmaya ve güven duymaya başlamıştır. Kendini ta-
nıyan ve giderek kendine güvenen insan, kendi değerini keşfetmiş, hiç bir kimseye ve
kuruma kul köle olmaması gerektiğini anlamıştır.
· Her ülkenin sadece seçkin bir kesimini eğitmenin çıkar yol olmadığı, kalkınma için
halkın tabanına kadar ulaşan bir eğitim sistemiyle kitlesel olarak yetişmiş nitelikli nü-
fusa ihtiyaç olduğu gerçeği kavranılmıştır.
· Sağlık alanında bir çok hastalık ülkelerin işbirliği ile yenilmiş, bebek ve çocuk ölümleri
azalmış, insanların yaşam süreleri uzamış, sağlıklı yaşam olanakları genişlemiştir.
· Ülkeler arasında çeşitlenmiş işgücünün serbest dolaşımı sağlanmış, üretim ve tüke-
timde rekabet artmış, dünyanın neresinde olursa olsun insanlar birbirlerinin üreti-
minden faydalanmaya ve birbirlerinin ürünlerini tüketmeye başlamıştır.
· İnsanlar arasında yeni ve ortak yaşam biçimleri belirmeye başlamış, ortak eğitim poli-
tikaları yoluyla ülke vatandaşları arasında ortak kavrayış ve anlayışlar gelişmiştir.
Olumsuz Etkiler
· Küreselleşen dünyada güçlü devletlerle bütünleşmek zorunda kalan gecikmiş ulusal
devletler ekonomik, siyasal ve kültürel açıdan büyük devletlerin açık etkisine maruz
kalmıştır. Bunun sonucunda bir tür bağımlılık durumu oluşmuş, ulusal sınırlar yok
sayılmış, milli egemenlik ve bağımsızlık gibi kavramların içi boşaltılmış, emperyalist
amaçlar küreselleşme adı altında meşrulaştırılmaya çalışılmıştır.
· Küreselleşme toplumları birbirinden farklı ve hatta zıt olan iki yöne doğru çekmeye
başlamıştır. Birinci yönde toplumlar daha da yakınlaşıp bütünleşirken, öteki yönde
ulusalcılık, etnik ulusalcılık ile parçalanma sürecine sokulmuştur. Birbirine zıt bu iki
durum, üye ülkeler için bir yandan küreselleşme sürecinin dışında kalmamak, öte yan-
dan ulusal bütünlüğü korumak gibi bir ikilem yaratmıştır.
· Dünyadaki ülkelerin üretim gücü ve tüketim olanakları aynı değildir. Bu yönden sana-
yileşmesini tamamlamış ülkeler daha üstün durumdadır. Küreselleşme zenginleşme-
nin ve refahın dağılımı kadar, fakirlik ve sefaletin dağılımını da hızlandırmıştır.
· Dünyada eğitim sürecine katılan insanların sayısı giderek artmaktadır. Her kademe-
deki eğitim kurumları teknolojik imkânları kullanarak insanların bilgi ve beceri dü-
zeylerini yükseltmektedir. Buna karşılık eğitimden yararlanmayanların sayısında bir
azalma değil, artma olduğu ileri sürülmüştür.
Yukarıdaki özet bilgilerden de anlaşılacağı üzere küreselleşme, olumlu ve olumsuz bir-
çok etkiyi bir arada tutmaktadır. İnsanlar ve toplumlar, bir yandan bu sürecin olumlu yön-
lerini pekiştirip yaygın hale getirirken, diğer yandan olumsuz etkilerini en aza indirerek
en yüksek faydayı sağlamaya çalışmalıdır (Balay; 2004: 63-66).
KÜRESELLEŞME SÜRECİNDE MEDYANIN ROLÜ

Küreselleşme süreci, yukarıda da bahsedildiği gibi tüm dünya ülkelerini sadece ekonomik
açıdan değil siyasi ve kültürel açılardan da oldukça etkilemiştir. Özellikle küreselleşme
sürecinin medya ve kültür üzerindeki etkileri hem bireysel hem de toplumsal olarak daha
yakından hissedilmektedir. Örneğin sıklıkla küresel kültür, kitle iletişim araçları vasıtasıy-
la dünyamızı “tek bir kültüre” mahkûm etmekle suçlanmaktadır. Bu suçlamada vurgula-
nan, İngilizcenin giderek dünya iletişim ağının dili haline gelmesine, 427 milyon insanın
ana dili, otuzdan fazla devletin de resmi dili olması noktasıdır. Dünyada en çok konuşulan
dilller sıra ile Çince ve İngilizcedir. İngilizce en çok konuşulan ikinci dil olmasına rağ-
men en yaygın kullanılan dil özelliğini taşımaktadır (http://haber.mynet.com/dunyada-
en-cok-konusulan-diller-519875-foto-analiz-12). Çevrenize baktığınızda aslında bunun
yansımalarını sizlerde gözlemleyebilirsiniz. Sokağa çıkıp incelediğimizde etrafımızdaki
mağazaların isimlerinin çoğunun İngilizce olduğunu görmek mümkündür.
Küreselleşmenin hız kazandığı 21. yüzyıl ise, öznesi bilgi olan, bilgi üretimini, dağıtı-
mını ve paylaşımını sağlayan teknolojik araçların egemen olduğu bir çağdır. Televizyon,
gazete, radyo gibi geleneksel kitle iletişim araçları ile bilgisayar ve internet teknolojilerinin
bütünleşmesi ile ortaya çıkan yeni teknolojiler, küreselleşme sürecinde merkezi bir rol
oynamaktadır.
Bilgi iletişim teknolojileri (BİT), enformasyon teknolojileri ya da yeni medya gibi
isimlerle anılan bu yeni teknolojiler, küreselleşmenin temel araçları olarak görülmektedir.
Çünkü günümüz dünyası bilginin gücü üzerine kuruludur. Kurumlar, rekabet edebilmek
için hızlı ve doğru bilgi almayı talep etmekte bu kapsamda da bilgisayar ağları, veri taban-
ları, taşınabilir kişisel bilgisayarlar, kablosuz iletişim, uydu haberleşmesi, elektronik posta
ve internet gibi teknolojiler stratejik önem kazanmaktadır. Bilginin, bilgiye dayalı faali-
yetlerin etkinliğinin artması, bilgisayar ve internet teknolojilerinin ardından elektronik
ticaretin de devreye girmesi ile yeni ekonomi kavramı yaygınlaşmaya başlamıştır.
Küreselleşen dünyada medya, bir yandan etkinliğini artırırken, diğer yandan gelişen
teknolojilerle yepyeni boyutlar kazanmıştır. Küreselleşme sürecinde ortaya çıkan yeni ile-
tişim teknolojileri, ekonomik, kültürel, siyasal ve toplumsal alanlarda köklü değişimler
yaratmaktadır. Yeni iletişim teknolojileri sayesinde ekonomik, siyasal, toplumsal ve kül-
türel değerler çok daha hızlı yaygınlaşmaktadır. Küreselleşme, toplumsal ilişkilerin, faali-
yetlerin ve karşılıklı bağımlılıkların genişlemesinde ve yayılmasında önemli bir etkendir.
Dünyanın her yerine yayılmış olan finans piyasaları, elektronik ticaret ile yirmi dört saat
boyunca hizmet vermektedir.
Küreselleşme, sadece ekonomiyi, siyaseti, kültürü ve toplumsal yaşamı değil aynı za-
manda iletişimin şeklini ve biçimini derinden etkilemiştir. Yeni toplumsal iletişim araçları
internet ve cep telefonları ile bireyselleşen iletişim, bireyin kolay bir şekilde (bir tuşla),
hızlı ve istediği zaman çok geniş kitlelerle iletişim kurmasını sağlamaktadır. Üstelik eşza-
manlı olarak geribildirim alınabilmektedir.
Küreselleşme sürecinde iletişim alanında meydana gelen en belli başlı değişimler; elde
edilebilen enformasyon miktarındaki artış, iletişimdeki hızlanma (zaman ve mekan sınır-
landırmalarının ortadan kalkması), alıcının enformasyon üzerindeki kontrolünün artışı,
kitlesel yayıncılıktan dar yayıncılığa geçiş, etkileşim kapasitesinin artışı, taşınabilirlik, kul-
lanım kolaylaşması, sistemlerin şebekeleşme ve ağ yetenekleri artması, medyanın farklı
kollarının birleşip bütünleşmesidir (Timisi, 2003; 82-85).
Uydu üzerinden başlayan sayısal televizyon yayıncılığı ile geleneksel radyo ve televiz-
yon yayınlarını izlemenin yanı sıra, önerilen bir paketin içinden istediğiniz içeriği izleye-
rek bunun için ödeme yapmamız mümkün olmaktadır. Ayrıca e-posta göndermek, çeşitli
bilgi bankalarına bağlanmak, uzaktan bankacılık işlemleri yapmak olasıdır.
Küreselleşme, kültürel değerlerin, yerel ve ulusal sınırları aşarak tüm dünyaya yaygın-
laşmasına neden olmaktadır. Bu yeni kültür düzeni genel bir düşünce ve yaşama biçimi-
nin de paylaşılmasını ortaya çıkarmaktadır. Bu süreç, olumlu paylaşımların yanı sıra tek
düze, yapay bir tüketim kültürünün yaygınlaşmasını da kaçınılmaz kılmaktadır. Böylece
modern zamanların tersine özün yerini görüntünün aldığı, kültür ürünlerinin kolayca
alınıp satılır birer meta haline geldiği bir döneme tanık oluyoruz. Küreselleşme, toplumsal
değişimlerin ve faaliyetlerin yoğunlaşmasını ve hız kazanmasını içermektedir. Örneğin
internet, uzaktaki bilgileri sadece birkaç saniyede bir yerden diğerine göndermekte ve
uydular tüketicilere uzaktaki olayların gerçek zamanlı görüntülerini sunmaktadır (Örs,
2010; 3445-3446).
Küreselleşmenin Medya ile İlişkisi

Geleneksel iletişim araçları küreselleşme sürecinde hem çok etkin bir rol oynamış hemde
çok hızlı değişiklikler yaratarak insanların hayatlarını oldukça fazla değiştirmiştir. Günü-
müzden 25 yıl öncesinde uzaktaki insanlar birebir iletişim aracımız sadece telefon iken
şimdi telefonun yerini internet ve internet araçları almıştır. Bu değişimin olumlu etkileri
olduğu kadar olumsuz etkilerinin de olduğu yatsınamaz. Fakat bu gerçek de göz ardı edi-
lemez bir durumdur. Küreselleşmenin hızlanması sürecinde iletişim ve bilgisayar tekno-
lojilerinin önem kazanması, interneti küresel sistemin kültürel mecrası haline getirmiştir.
Geleneksel kitle iletişim araçlarının önüne geçen internet, gündelik hayatı ve kültürel ala-
nı hızlı bir şekilde dönüştürmektedir. Yeni zamanlar en etkili iletişim aracı artık internet
olmuştur. İnternet diğer bütün medya araçlarınını da etkileyerek küreselleşme sürecinin
daha geniş ve hızlı biçimde yayılımını gerçekleştirmiştir.
Kısaca medya olarak tanımladığımız kitle iletişim araçları, toplumda belli fonksiyon-
lar üstlenmekte ve üstlendiği bu fonksiyonlar aracılığıyla toplumun şekillenmesinde rol
oynamaktadır. Daniel Katz, Graeme Burton ve Denis McQuail’e göre kitle iletişim araçla-
rının bireyler açısından fonksiyonlarını ise şöyle sıralamaktadır:
· Bilgilendirme
· Kültürel devamlılık
· Toplumsallaştırma
· Eğlendirme
· Kamuoyu yaratma
Kitle iletişim araçlarının bilgilendirme fonksiyonu, “toplum ve dünyada olan olaylar
hakkında bilgi sağlaması, güç ilişkilerine işaret etmesi, yenilik, uyum ve ilerlemeyi ko-
laylaştırması” olarak ifade edilmektedir. Kitle iletişim araçları, olay ve bilgilerin anlamını
açıklayıp yorumlayarak, kurulu otorite ve normlar için destek sağlayarak, sosyalleşmeye
yardımcı olarak ve paylaşmaya katkıda bulunarak toplumsallaştırma fonksiyonu’nu yeri-
ne getirmektedir.
Kültürel devamlılık fonksiyonu, “hakim kültürün ifade edilmesi, alt kültürlerin ve yeni
kültürel gelişmelerin tanınması ve değerlerin yaygınlaştırılması” olarak ifade edilirken;
eğlendirme fonksiyonu, “oyalanma, zevk ve rahatlama sağlayarak sosyal tansiyonun dü-
şürülmesini” amaçlamaktadır. Kitle iletişim araçlarınını kamuoyu yaratma fonksiyonu ise
“toplumsal hedefler için çalışmayı” işaret etmektedir.
Bireyler kitle iletişim araçlarına, dünya hakkında bilgi edinme, problemlerin çözü-
münde ve karar aşamasında tavsiye alma, merak ve ilgiyi tatmin etme, kendini eğitme,
davranış modelleri bulma, bireysel değerleri pekiştirme, başkalarıyla özdeşleşme ve sosyal
empati gibi nedenlerle yönelmektedirler (Özkan, 2006;18)
Kitle iletişim araçlarının bireyler açısından fonksiyonlarını tartışınız.

3
Kültürel Küreselleşme ve Televizyon
Yirminci yüzyılın en önemli buluşlarından bir tanesi de 1927 yılında John Laige Baird
tarafından icad edilen televizyondur. Televizyonun icadı ile gazete ve radyo önemi azal-
mıştır. Amerika’da 1940’lı yıllarda kablolu yayınların hayat geçmesi ile televizyon farklı bir
boyuta taşınmıştır. 1960’lı yılların ortalarında ise renkli televizyonların hayatımıza gir-
mesi ile insanların en büyük bilgi, eğlence ve iletişim aracı televizyon olmaya başlamıştır.
Uyduların televizyon yayınlarında kullanılmaya başlamasıyla birlikte televizyon yerel
boyuttan küresel boyuta taşınmıştır. Günümüzde ise artık televizyon kanalları internet ve
cep telefonu sayesinde evde ya da sabit bir yerde seyredilmekten çıkmıştır. Teknolojik ge-
lişmeler sayesinde artık televizyonu eş zamanlı izlemek zorunluluğu da ortadan kalkarak,
geçmiş programları istenilen zamanda izlemek imkanı yaratılmıştır.
Küreselleşmenin medya ile ilişkisi ele alındığında, medyanın eşzamanlı olarak her ha-
beri, her bilgiyi, her olayı dünyanın her köşesine iletebilme gücü elbetteki yatsınamaz.
Örneğin bazı uzmanların küreselleşme sürecinde önemli bir dönüm noktası olarak ta-
nımladıkları 11 Eylül 2001’de düzenlenen terör saldırılarında New York’taki ikiz kulelerin
yıkılmasını dünyanın her köşesindeki insanlar canlı yayınlarla izlemişlerdir. Japonya’da 11
Mart 2011 tarihinde meydana gelen deprem ve deprem sonrası oluşan tsunami felaketi de
canlı yayın aracılığı ile tüm dünyaya eş zamanlı olarak ulaşmıştır.
Bu noktada belirtilmesi gereken önemli bir unsurda medyanın giderek tekelleşme eği-
liminde olmasıdır. Artık günümüzde dünyadaki medya sahipleri sadece tek bir medya
kanalı ile değil televizyon, radyo, gazete, dergi, internet siteleri gibi farklı medya kanalları
kurmaktadırlar. Ülkemizde de medya sahipleri, medya sektörünün hemen her alanında
faaliyet göstermeye başlamışlardır. Medya sahipleri sadece farklı medya kanalları sahibi
olmakla yetinmeyip aynı zamanda dağıtım yapan, program üreten şirketler, reklam ve pa-
zarlama şirketleri, finans şirketleri kurmaya başlamışlardır. Bu durum beraberinde birçok
olumsuz etkiyi de peşinde getirmektedir.
Kültürel Küreselleşme ve İnternet

İletişim teknolojileri tarihinde ilk kez internet aracılığıyla bireyler, iletişimde bulunduğu
ötekinin biyolojik ve toplumsal varlığını, sesini, görüntüsünü, cinsiyetini, kısaca bireysel
tarihini dikkate almaksızın iletişimde bulunabilmektedirler. Bireyler kimlikle oynamanın
yeni olanaklarına erişebilir, cinsiyete ilişkin bilgiler görünür olmadığı için kullanıcı, cin-
siyetini başkasına tanımlamada özgür olabilmektedir. Hiç tanımadığı birine karşı kendi
kimliğini gizleyerek, ismini, cinsiyetini, toplumsal rolünü ve statüsünü değiştirerek ile-
tişimde bulunmak mümkündür. Anonimlik bütünüyle geçerlidir. İletişim kurgulanmış
kimlikler aracılığıyla yapılır hale gelmiştir (Timisi, 2003; 172).
Uzmanların bir kısmı medyanın, toplumsal/kültürel alandaki bu ideolojik inşayı ye-
rine getirirken sürekli olarak toplumdaki sınıfsal çelişkileri perdeleyerek gündelik hayat,
yaşam biçimi, eğlence, tüketim, moda gibi kategoriler oluşturarak bu kapsamda bir an-
lamlandırma çerçevesi oluşturmayı tercih ettikleri görüşünü savunmaktadır. Bu görüşe
göre medya, toplumu bir bütün ve sınıfsal bir yapılanma olarak açıklamaktan kaçınarak
erkeklik, gençlik, kadınlık, tüketim, eğlence gibi alanlar oluşturma yoluna gitmektedir. Bu
açıdan bakıldığında bugün internet üzerinde kadın, erkek, gençlik, moda, eğlence gibi ka-
tegorilerde yayın yapan çok sayıda sitenin olması, bu alanlarda baskın değerlerle uyumlu
kültürel formların, alışkanlıkların, kimliklerin oluşturulmaya çalışılmasıyla açıklanabilir.
İnternet, bu alanlar ekseninde belirli değerlerin oluşturulmasına ve bu değerlerin sa-
tılmasına olanak tanımaktadır. Bu noktada, internetteki kültürel ortam, erkeklik, kadınlık
ya da gençlik durumlarına dair belirli biçimler önermektedir. Dolayısıyla, bu alanda belirli
bir kadın ve erkek kimliğiyle birlikte baskın değerlerle uyumlu manipüle edilmiş bir kül-
türel form inşa edilmektedir. İşte böyle bir kültürün inşa edilmesi yukarıda da bahsettiği-
miz anlam üretiminin hangi çerçevede oluşturulduğuyla ilgilidir. Medyanın bu noktadaki
kritik işlevi kadınları, erkekleri ya da gençliği oluşturduğu alanlarda temsil etmekten ziya-
de, onlara bazı değerler sunmasında ve belirli bir kimliğe davet etmesinde yatar. Özellikle
internet, yapısı, içeriği ve oluşturduğu dil sayesinde kültürel bir form ve kimliğe davet
etmek konusunda büyük bir potansiyele sahiptir (Güzel, 2006; 7-8).
SOSYAL MEDYA VE KÜRESELLEŞME

Küreselleşme sürecinde teknolojik alanlarda yaşanan değişimler ile hayatımıza giren sosyal
medya yine küreselleşmenin doğası gereği hızla tüm dünyada etkili bir hal almıştır. Geleneksel
medyadan en büyük farkı, karşılıklı bir iletişimin söz konusu olmasıdır. Kişilerin birbirleriyle,
kurumların kişilerle doğrudan iletişim kurabildiği ve geri dönüş alabildiği bir platformdur.
Sosyal medya çok kapsamlı bir kavram olup, çok çeşitli web sitelerini kapsamaktadır.
Bu web sitelerinin ortak bağı size web sitesi ve ziyaretçileriyle paylaşım olanağı tanıma-
sıdır. Söz konusu etkileşimi ölçülebilir teknikler, internet ve internet tabanlı teknolojiler
desteklemektedir. Bu sayede oluşacak sosyal medya platformlarında tek kişiden bir toplu-
luğa ya da bir topluluktan diğer topluluklara yayınlanan bilgilerin ulaştırılması mümkün
kılınmıştır. Sosyal medyanın ortak yapıları; internet ve mobil cihazları da kapsayan, elekt-
ronik paylaşımı destekleyen arama teknolojilerine sahip olması, kendilerine özgü kon-
septin, sloganların ya da içeriğin akılda kalıcılık oranının yüksek olması ve yazılı basının
yeniden tasarlanması ve yayınlanabilmesi olanakları şeklinde sıralanabilir (http://www.
trendweek.com/ sosyal-medya-nedir/, 1.09.2011).
Sosyal medyada oluşturulan siteler çoğunlukla kendi kullanıcıları tarafından oluştu-

rulmaktadır. Bu da insanlara kendini özgürce ifade edebilme, farklılıklar ile farkındalık
yaratabilme gibi imkânlar sağlamaktadır. Sosyal medyanın kısa bir süre içinde bu kadar
hızla yayılmasında teknolojik nedenlerin yanısıra ekonomik nedenlerinde olduğunu be-
lirtmek gerekmektedir. Diğer medya kanallarında bilgiyi oluşturmak ve bilgiyi dağıtmak
için büyük bütçelere ihtiyaç duyulmaktayken, sosyal medya araçlarında çok daha ekono-
mik ve yaygın bir iletişim ağı söz konusudur.
Eskiden medya araçları etkileşim anlamında ihtiyaçları yeterince karşılamazken sosyal
medya araçlarının hayatımıza girmesi ile etkileşim kavramı daha etkili olmaya başlamış-
tır. Sosyal medyanın bireyler arasında karşılıklı etkileşim imkanı sağlaması ve fikirlerini
birbirleriyle paylaşmalarına olanak tanıması, bir başka deyişle okudukları ya da izledikleri
bir haber, yazı veya gelişmeye yönelik olarak görüşlerini belirtme imkanına kavuşmaları,
sosyal medyanın geleneksel medyadan farklılaşan en önemli yönlerinden bir tanesidir.
Geçmişte şirketler bilgi kanalına hâkimlerdi. Radyo, televizyon, bilboradlar, gazeteler
ve dergiler aracılığıyla markaları ile güçlü ve çarpıcı mesajları iletiyorlardı. Müşteriler bir
marka ya da şirket hakkında daha fazla bilgiye kendi deneyimlerine bakarak ya da yakın
dostlarına ve aile bireylerine danışarak ulaşıyorlardı. Bu “asimetrik” bilgi şirketlerin lehine
işliyordu. Son on yılda bir devrim yaşandı. Günümüz tüketicileri, şirketlerin reklam me-
sajlarını almaya devam ediyor ama ayrıca Twitter, Facebook ya da MySpace’deki yüzler-
ce arkadaşına danışabiliyor, onlardan bilgi elde edebiliyorlar. Farklı internet sitelerindeki
raporları okuyabiliyor, diğer şirketlerin ya da kendi gibi insanların bir şirketin ürün ve
hizmetleri hakkında ne düşündüklerini öğrenebiliyorlar. Dünyanın farklı bölgelerindeki
her ülkede, şirketleri ve insanları bir araya getirip deneyimlerini paylaşmalarını sağlayan
yeni interaktif sitelerin ve internet gruplarının sayısı her geçen gün artmaktadır. Bu du-
rum müşterilerinin ve diğer sosyal paydaşların, pazarlama sürecinde artık edilgen unsur-
lar olmadıkları anlamına gelmektedir. İnsanlar bir şirket, bir ürün ya da hizmet hakkında
istedikleri kadar bilgiye ulaşabiliyorlar. Bunun da ötesinde, müşteriler ve sosyal paydaşlar
edindikleri bilgiyi bloglar, podcastler ve e-postalarla diğer insanlara aktarabilmektedir.
İnovasyon ve konsept yaratma uzmanı Anna Kirah, “Bu yeni dünyada artık perdenin
arkasına saklanamazsınız. Sahicilik artık en önemli şey ve ortada doğru söylenmediğine dair
en ufak bir işaret varsa, bu haber müşteriler arasında bir virüs gibi yayılıyor. İşte bu yüzden,
sunulan hizmetin biçimi son derece önemlidir.” biçiminde düşüncelerini dile getirmektedir.
Örneğin berbat bir uçuş deneyimi geçiren bir kimse, yolculuk ettiği havayolu şirketi için bir
site kurup, insanlara yaşadığı kötü deneyimleri aktarabiliyor. Kızgın bir müşteri ya da tüketi-
ci sağlam ve köklü bir şirketi mahvedebiliyor. Günümüz dünyasında küçücük kızgın bir ses,
binlerce kişiyi etkileme potansiyeline sahiptir (Kotler, 2011; 54-55).
Kitle iletişim araçlarının toplum üzerindeki etkisini, Amerikalı siyaset bilimci Richard
Fagen’in verdiği şu örnek çarpıcı bir biçimde açıklamaktadır: “Eğer iki bin kişiyi kitle ileti-
şim araçlarında kilit noktalara yerleştirebilecek bir düzenbazlık şebekesi kurabilme imka-
nı olsa, Amerika’nın tümünü ve dünyanın büyük bir kısmını ABD Başkanının öldüğüne
inandırmak içten bile değildir!..” (Aktaran: Özkan, 2006; 14).
Twitter, bloglar, Facebook, Flickr gibi insanların biraraya geldiği sosyal medya ortam-
larında, insanlar şirketlerden ve ürünlerinden bahsederler. Bu şirketlerin yaptığı bazı ça-
lışmalar için doğrudan cevap olmayabilir ama yaptıkları tüm çalışmalar için bir cevaptır.
Yaygın, örgütlü ve bilinçli kurumsal sosyal medya çabaları içinde bulunan toplumlarda
‘raylar’ çalışır. İyi niyetler, en iyi uygulamalar ve proje zaman çizelgeleri çok iyi araçlardır,
ama bir topluluk oluşturabilmek insan çabası gerektirmektedir. Sosyal medya ilk olarak
‘sosyal’, ikinci olarak ise ‘medya’dır. (Sterne, 2010; 113, 171).
Eldem M. ve diğerleri (2010) “Teknolojinin Pazarlama İletişimine Etkileri “, Ankara: Nobel

Yayın ve Dağıtım.
Sosyal Medyanın Küresel Uygulamaları

Sosyal medya toplum yaşamımızın hızla ayrılmaz bir parçası haline gelmektedir. Birey-
lerin öncelikli olarak facebook olmak üzere çeşitli sosyal medya uygulamalarını kullan-
dıklarına, bunlarla neşelendiklerine, üzüldüklerine hatta Arap Baharı’nda olduğu gibi
sistemleri değiştirebilecek eylemlere geçtiklerine şahit olmaktayız. İnsanların kolaylıkla
sıkılacakları, birbirleriyle internet kanalıyla etkileşimin modasının geçeceği, insanların
hazır şeyleri sevdikleri düşünceleriyle başlarda çok fazla önemsenmeyen sosyal medyanın
artık kendisini idare edecek kadar bilgisayar kullanmayı bilen hemen her yaştan kişinin
temel ilgi alanları içinde yer aldığı görülmektedir.
Bireylerin sosyal medya kullanımı kişiden kişiye göre değişmektedir. Sosyal medya
araçlarından hepimizin beklentileri değişik olmakta, farklı farklı kullanımlar farklı farklı
doyumlara neden olabilmektedir. Bireylerarası farklılıklar bazen de bireyin o an içinde
bulunduğu yoksunlukla ilgili olabilmektedir. Bu yoksunluk tamamlanınca, bireysel olarak
önceliği tanımlanan diğer yoksunluklar devreye girebilmektedir. Sosyal medya bazıları
için sosyalleşmeden kaçtığı, kendi kendine yalnız kaldığı, daha çok izleyici olduğu bir
ortam iken, başka bazıları için ise sosyalleşmek, topluluklar içinde takdir edilmek, takip
edilmek isteğinin tezahürü şeklinde ortaya çıkabilmektedir. Ancak bu genellikle sabit kal-
mamakta, sağlıklı bireyler bazen sosyalleşme bazen de kaçış belirtileri gösterebilmektedir.
İnsanların sosyalleşme, kaçış, bilgilenme, eğlenme, iletişim, vakit geçirme gibi istek-
lerine etkileşim boyutuyla cevap veren sosyal medya, günümüzde insanları en hızlı ve en
fazla kuşatan, kişiselleşebildiği oranda da gelecek vadeden bir araç haline gelmiştir. Ar-
tık yeni ortaya çıkan sosyal medya markalarının tutunma süreleri bir yılı geçmemektedir
(Hazar; 2011; 154-155). Bilişim sektöründeki gelişmeler bizleri mutlaka yeni sosyal medya
platformu ya da aracı ile tanıştıracaktır.
Sosyal Ağlar
Bireyleri internet üzerinde toplum yaşamı içinde kendilerini tanımlayarak, aynı kültürel
seviyesinde rahatlıkla anlaşabilecekleri insanlara internet iletişim metotları ile iletişime
geçmek için ve aynı zamanda normal sosyal yaşamda yapılan çeşitli jestleri simgeleyen
sembolik hareketleri göstererek insanların yarattığı sanal ortamdaki sosyal iletişim kur-
maya yarayan ağlara “sosyal ağlar” denilmektedir (http://www.chip.com.tr/blog/karcet/
sosyal-ag-nedir_7243.html)
Sosyal ağ kavramı ne demektir? Tartışınız.

4
Sosyal ağların başlıcaları; Facebook, LinkedIn, MySpace, FriendFeed, Hi, Xing gibi sos-
yal ağlardır. Günümüzde en sık kullanılan sosyal ağ Facebook’tur. Facebook 4 Şubat 2004
tarihinde Harvard Üniversitesi öğrencisi Mark Zuckerberg tarafından kurulan facebook,
öncelikle Harvard öğrencileri için kurulmuştu. Daha sonra Boston civarındaki okulları da
içine kapsayan facebook, iki ay içerisindeki Ivy Ligi okullarının tamamını kapsadı. İlk sene
içerisinde de; Amerika Birleşik Devletleri’ndeki tüm okullar facebook’da mevcuttu. Üyeler
önceleri sadece söz konusu okulun e-posta adresiyle (.edu, .ac.uk, vb.) üye olabiliyordu.
Daha sonrasında da ağ içine liseler ve bazı büyük şirketler de katıldı. 11 Eylül 2006 tari-
hinde ise facebook tüm e-mail adreslerine, bazı yaş sınırlandırmalarıyla açıldı. Facebook
ismini “paper facebooks”’dan alır. Bu form A.B.D. üniversitelerinde okulların öğrencileri-
ne, öğretmenlere ve çalışanlara doldurduğu onları tanıtan bir formdur. Site kullanıcılara
ücretsizdir ve gelirini banner reklamlarından ve sponsor gruplarından almaktadır. Nisan
2006’da gelirlerin haftalık 1,5 milyon dolar olduğu öne sürülmüştür(http://tr.wikipedia.
org/wiki/Facebook). Facebook’un kendi sitesinde yayınladığı Haziran 2012 istatistiklerine
göre 955 milyon kullanıcısı bulunmaktadır. Bu perspektiften bakıldığında Facebook, Çin
(1.33 milyar kişi) ve Hindistan’ın (1.15 milyar kişi) ardından dünya üzerindeki en kalaba-
lık sosyal alandır. Başka bir deyişle Facebook bir ülke olsaydı, şu anda en kalabalık üçüncü
ülke olmaktadır. Facebook’u bu çerçevede ABD (304 milyon kişi) izlemektedir (Dilmen
ve Öğüt, 2011; 239).
Araştırmalara göstermektedir ki, ortalama bir Facebook kullanıcısının 130 arkadaşı
var ve günde 55 dakikasını sitede geçirmektedir.
Tablo 8.2 Ülkeler Facebook Üye Sayıları (Eylül 2011 itibariyle)

Facebook üye sayılarına
göre ilk beş ülke 1. ABD 150.8 milyon kişi
2. Endonezya 40.2 milyon kişi
Kaynak: http://
tr.wikipedia.org/wiki/ 3. Hindistan 35.6 milyon kişi
Facebook 4. Türkiye 30.5 milyon kişi
5. Birleşik Krallık 30.1 milyon kişi
Bir başka sosyal ağ ise daha çok iş hayatında kullanılan LinkedIn’dir. LinkedIn, çalı-
şanlar, iş arayanlar ve işverenlerin profesyonel anlamda kullanımı amacıyla tasarlanmış
bir sosyal ağ sitesidir. Başka bir ifadeyle LinkedIn’i “link” yani bağlantı oluşturma sitesi
olarak da düşünebilirsiniz. Kişiler bu site aracılığı ile iş başvurusu yapabilme, özgeçmiş ve
hazırladığınız çalışmaları ya da dosyaları ekleyebilme olanağı bulabilmektedir. Bu sosyal
ağ, Facebook ve Twitter ile bağlantılı bir site biçimindedir. Günümüze yaklaştıkça rağbet
gören sosyal medya kuruluşları arasında 2007 yılında FriendFeed, GlobalGrind, Tumblr,
Osmosus, 2008 yılında Ping.Fm, Kontain, 2009 yılında NetLog, Posterous, 2010 yılında
ise Google Buzz ile Sportpost sayılabilmektedir.
Bloglar
Bloglar, Türkçe karşılığı günce ya da ağ günlüğü olarak tanımlanabilen, kişilerin kendi is-
tedikleri konuları kendi istedikleri şekilde yazarak oluşturdukları web sayfalarından oluş-
maktadır. Blogların kullanımı 1999 yılında başlamış, ücretsiz olmasının da etkisi ile kısa
sürede tüm dünyada kullanılmaya başlamıştır. 2011 yılı itibariyle çeşitli sitelerde bulunan
verilere göre Technorati tarafından indekslenen blog sayısı yaklaşık olarak 133 milyon ve
blog okuyan internet kullanıcılarının sayısı yaklaşık olarak 346 milyon kişi seviyesindedir.
Bir gün içinde yayınlanan blog yazısı sayısı da ortalama 900 bin’dir. Türkçe blog sayısı da
(internette çeşitli kaynaklarda rakamlar farklılık göstermekle birlikte) 750 bin – 1,5 mil-
yon arasında değişmektedir.
Halkla ilişkiler sektörü özelinde düşünüldüğünde, halka ilişkilerde yeni stratejileri,
yapılanmaları, şirketlerin gerçekleştikleri faaliyetleri takip etmenin önemi çok büyüktür.
Bu nedenle halkla ilişkiler alanında çalışan kişilerin global bir bakış açısı geliştirerek ülke-
sindeki ve dünyadaki alanıyla ilgili yenilikleri takip etmesi gerekmektedir. Dünyada halka
ilişkiler alanındaki bloglara örnek vermek gerekirse; PRSquared, Brain Solis, Peter Shank-
man, Social Media Explorer gibi bloglar bu blogların sadece birkaç tanesidir. Bu bloglar-
da sektörle ilgili gelişmeler, yenilikler, okuma önerileri gibi konulara yer verilmektedir.
Ülkemizde halkla ilişkiler alanındaki bazı blog örnekleri ise; prhalklailiskiler, prrehberi,
bielog şeklindedir. Bu blog adreslerinin sayısının her geçen gün arttığını ve adreslerde
değişiklikler meydana gelebileceği unutulmaması gereken bir noktadır.
Paylaşım Ağları
Paylaşım ağları, kişiler ya da kurumlarca hazırlanan video, fotoğraf ya da bilgilerin pay-
laşıldığı ağ oluşumlarıdır. Günümüzde en sık kullanılan video paylaşım ağları; Youtube,
Dailymotion, Google Videos, Yahoo Video It’s on vb. ağlardır. Fotoğraf paylaşım ağlarına
günümüzden örnekler verecek olursak, Instagram, 1x, Flickr, Deviantart, photosig, Foto-
community, Photo, Photodom gibi ağları sayabiliriz.
Bilgi paylaşım ağlarının günümüz örnekleri ise, Wikipedia, Intelipedia sayılabilmek-
tedir. Ülkemizde de sıklıkla kullanılan Wikipedia’nın yüzden fazla dilde, 3.800.000 madde
üzerinde çalışan 48.000 aktif editörü vardır. Bugün itibariyle Türkçe Wikipedia’da 193.627
madde vardır; Wikipedia’da sahip olduğu bilgi birikimini artırmak için hergün tüm dün-
yadan yüz binlerce ziyaretçi on binlerce değişiklik yapmakta, binlerce yeni madde başlat-
maktadır. Katkıda bulunmak için ziyaretçilerde herhangi bir özel nitelik aranmamaktadır
ve isteyen her yaştan insan Wikipedia’ da madde yazımına yardım etmektedir (http://
tr.wikipedia.org/wiki/Vikipedi:Hakk%C4%B1nda).
Mikroblog ağların en önemli örneği olarak Twitter belirtilebilmektedir. Twitter,
140 karakterden oluşan tweet adı verilen internet kısa mesajlarının gönderildiği ve
başkalarının mesajlarının okunabildiği bir mikro-blog servisidir(http://twitter.nedir.
com/#ixzz25YgVAgZf). Twitter daha kısa cümlelerin kurularak iletişim kurma imkânı
sağlamasından dolayı özellikle gençler tarafından çok benimsenmiştir. Siyaset, sinema,
tiyatro ve müzik dünyasının ünlülerin de Twitter’ı kullanmayı tercih etmeleriyle üye ve
takipçi sayıları gün geçtikçe artar hale gelmiştir. Altı yıl gibi kısa bir sürede üye sayı-
sının ne kadar olduğu incelendiğinde, bu uygulamanın küreselleşen dünyada ne kadar
yaygın olduğunu görmek mümkündür. Aşağıda sizlere Twitter ile ilgili istatistiki bilgiler
sunulmuştur.
Dünyanın en büyük mikroblogging sitesi Twitter, Temmuz 2006’da kurulduğunda,
fotoğraf sitesi Flickr’dan esinlenerek Twitter ismini almıştır. Twitter, aynı yılın sonlarına
doğru Twitter ismini benimsemiştir. Bugün sosyal medyanın en güçlü temsilcilerin biri
olan Twitter’ın, Şubat 2012 verilerine göre dünya genelinde 465 milyonu aşkın üyesi bu-
lunmaktadır. Merkezi San Francisco’da bulunan şirketin en çok üyesinin bulunduğu ülke
de 107.7 milyon kullanıcıya sahip olduğu Amerika’dır. Amerika’nın ardından ikinci sırada
33.3 milyon ile Brezilya, üçüncü sırada ise 29.9 milyon kullanıcıyla Japonya gelmektedir.
Dördüncü sırada 23.8 milyon ile İngiltere, beşinci sırada ise 19.5 milyon kullanıcı sayısıyla
Endonezya yer almaktadır. Türkiye’deki kullanıcı sayısı ise 7.2 milyon kişidir. Türkiye’de-
ki aktif Twitter kullanıcılarının sayısı ise 5.3 milyondur. Bu rakam, son bir ay içinde en
az bir tane tweet atan kullanıcı sayısını temsil etmektedir. Dünya genelinde her gün 175
milyon tweet atılmaktadır. Türkiye’de bir aylık süreçte her gün atılan tweet sayısı ise 1.7
milyon’dur. Bu her saniye 20 tweet atıldığı anlamına gelmektedir (http://www.sabah.com.
tr/Teknoloji/Haber/2012/03/16/iste-turkiyenin-twitter-istatistikleri).
Sosyal medyanın dikkate alınmadığı bir medya sektörünü dşünmek mümkün olma-
maktadır. Medya sektöründe son yıllarda internet üzerinden yapılan kampanyalar, medya
uygulamaları, reklamlar hızla artmıştır. Türkiye’de internet reklamcılığı ciddi bir gelişim
göstermektedir. 2006 yılında Türkiye’de internet reklam pazarı yaklaşık olarak 40 milyon
dolar iken bu oran son yıllarda oldukça ciddi bir atış göstermiştir. IAB Türkiye şirketinin
yaptığı digital reklam harcamaları tahmini 2011 yılı için toplam 721 Milyon T dir. Sosyal
medyanın önemini farkedemeyen şirketler ilgili pazarlarda söz sahibi olma özelliklerini
yitirmektedirler.
Facebook’un kendi sitesinde yayınladığı Haziran 2012 istatistiklerine göre 955 milyon kulla-
nıcısı bulunmaktadır. Bu açıdan bakıldığında Facebook, Çin ve Hindistan’ın ardından dün-
ya üzerindeki en kalabalık sosyal alandır. Başka bir deyişle Facebook bir ülke olsaydı, şu
anda en kalabalık üçüncü ülke olacaktı.
Sosyal Medya Uygulamalarının Küreselleşme Üzerindeki

Etkileri
Yirmi yıl öncesine kadar tarihsel süreç incelendiğinde dünyamızda meydana gelen top-
lumsal ayaklanmalar, eylemler ya da isyanlar e-mail, blog yazıları, facebook ya da twit-
ter olmaksızın gerçekleşmekteydi. Günümüzde ise teknoloji ve bilişim alanındaki hızlı
gelişmeler ile hayatımıza giren sosyal medya araçları küreselleşme sürecinde eylemler,
ayaklanmalar, isyanlar gibi toplumsal tepkiler, küresel tepkiler halini almaya başlamış-
tır. Hatta bu devrimler günümüzde “medya devrimi” olarak isimlendirilmeye başlamıştır.
Örneğin Moldova’da 2009 yılında yapılan seçimleri kazanan partinin ilan edilmesinden
hemen sonra yaklaşık on bin genç, twitterdan haberleşerek Parlemento binasının önünde
toplanmış ve bir gün boyunca binayı işgal etmiştir. Çıkan isyan karşısında, oyların tekrar
sayılması kararı alınmıştır. Bu olay tarihe “Twitter Devrimi” olarak girmiştir.
Sosyal paylaşım ağlarının bir başka kullanım boyutu ise reklam ve halkla ilişkiler
alanındadır. İnsanlar tarafından sosyal ağların kullanımının giderek artması reklamcılık
sektörüne de yeni bir ivme kazandırmış ve çok uluslu şirketler başta olmak üzere çoğu
şirket online reklamcılık faaliyetleri gerçekleştirmeye başlamışlardır. Örneğin, NY Times,
Facebook’a üye olup, kendi markasına özel uygulama yaratmıştır (http://www.insidefa-
cebook.com/2007/09/13/media-companies-dont-understand-facebook/). Haber testleri
hazırlatıp Facebook üyelerine “NY Times IQ’nuz Kaç” başlıklı uygulamasını yüklettirip,
testi uygulayarak arkadaşlarına dağıtmasını teşvik ederek pazarlama iletişimi faaliyetle-
rine Facebook’dan da devam etmektedir (http://www.facebook.com/apps/application.
php?id=4996223070&ref=s).
Ünlü Televizyon Kanalı CBS News da Facebook’u pazarlama iletişim amacıyla kul-
lanan bir başka örnek olarak verilebilir(http://www.insidefacebook.com/2007/09/13/
media-companies-dont-understand-facebook/). CBS News’in Facebook için hazırlamış
olduğu taktik ise, üyelerin ana profil sayfalarına CBS News uygulamasını yükleyerek,
sürekli son dakika haberlerini alabilmelerini ve başka Facebook üyelerine göndermele-
rini sağlamaktadır (http://www.insidefacebook.com/2007/09/13/media-companies-dont-
understand-facebook/).
Coca-Cola da benzer bir şekilde pek çok farklı local adreslerle yer almaktadır. Coca
Cola Avustralya tarafından hazırlanmış Coca Cola My Summer uygulaması da yine aynı
amaç için hazırlanmış ve üyelerinin Coca Cola’ya ait bu uygulamayı birbirlerine göndere-
rek Coca Cola için WOM yapılması ve markanın sürekli göz önünde olması hedeflenmiş-
tir (http://www.facebook.com/apps/appli cation.php?id=14923635102&ref=s).
Facebook’ta yeralan ve yer alma amacını en başarılı bir şekilde gerçekleştiren mar-
kalardan biri de “Diesel”dir. Sayfaya girer girmez aktif posterler, interaktif uygulamalar,
videolar, reklam çalışmaları, tartışma konuları ve grupları, kullanıcı tarafından yaratılan
içeriklerin bolluğu (UGC), oyunlar ve süprizlerle dolu bir ağ yaratmıştır (http://www.fa-
cebook.com/group.php?gid=7637800015).
Sony Pictures Television, Verizon, Microsoft gibi dünya devleri de bu sosyal ağda yer
almaktadır. Türkiye’de Facebook’u reklam ve halkla ilişkiler aracı olarak kullanan marka-
lar da bulunmaktadır. Ancak yurtdışındaki gibi uygulama yaptırtıp hedef kitlelere oyun ve
benzeri uygulamalarla onları, olaya entegre etmektense, Facebook’da profil şeklinde kayıt-
lı bir üye olarak yer almaktadırlar. Bunlara örnek olarak verilebilecek olan markalar; Koç
Grubu, Olips, Cola Turka, Eğitim Kurumları, LC Waikiki (Kurumsal, Çalışanlar için ayrı),
Bizim Lösemili Çocuklar Vakfı, Lösev, Turkcell, Akbank, Akbank Sanat, Şişecam, Şişecam
Kürek Klübü, Türkiye İş Bankası ve pek çok seyahat acentası verilebilir. Bunun yanısıra
KOBİ’ler ve küçük işletmelerin de facebook’u reklam amaçlı kullandıkları görülmektedir
(Onat ve Alikılıç; 2009; 1126-1127).
Yukarıda verilen örnekler ve anlatılan konular çerçevesinde bir örnekleme yapmak is-
tersek; bir şirket sosyal ağ ve paylaşım sitelerini kullanarak kendi ürünleri ya da kendi rek-
lamını istediği biçimde dünyaya sunabilme imkanı yakalayabilmektedir. Twitter sayfasını
kullanarak, markası ve ürünlerini ile ilgili hedef kitlesini takip edip, etkili iletişim sağlama
fırsatı yakalayabilecek, Youtube üzerinde bir kanal yaratarak, sahne arkası tanıtım video-
larını kullanabilecek, Flickr hesabı ile mağaza, ürün vb. görselleri katalog açarak sunabi-
lecektir. Bu katalogları Pinterest ve Instagram üzerinden hedef kitlesiyle paylaşabilecektir.
Mağaza ya da şirketini Google Maps’e kaydettirerek, video ya da resim yüklemeleri ekleyip
etkin bir bulunabilirlik imkanı yakalayabilecektir. Foursquare sayfası açarak hayranların
toplanacağı bir alan yaratabilir ve mağaza için “venue” düzenlemesi ile mobil kullanıcılar
için kampanyalar uygulanabilecek ve keyifli tecrübeler kazanılabilecektir.
Küreselleşmenin olumlu etkilerinin yanısıra olumsuz etkilerinin de bulunduğunu be-
lirtmiştik. Örneğin, müslüman ülkelerin küreselleşmeye bakış açıları üzerine 2008 yapılan
bir çalışmada “Dünyadaki diğer ülkeler ile kendi ülkenizin ekonomisi arasında artış göste-
ren bağlantılar ve küreselleşme konusunda ne düşünüyorsunuz?” sorusuna yanıt aranmış
ve aşağıdaki tabloda yer alan sonuçlar elde edilmiştir.
Şekil 8.2
Müslüman ülkelerin
küreselleşmeye bakış
açıları
Kaynak: http://www.
worldpublicopinion.
org/pipa/articles/
btglobalization
tradera/
528.php adresinden
uyarlanmıştır.
Ankete katılan yedi ülke cevaplayıcılarının verdikleri yanıtlar incelendiğinde altı ülke-
de küreselleşme “oldukça iyi” yönünde cevaplar yer almaktadır. Türkiye’de ise küreselleş-
me konusunda “oldukça iyi” diyenlerin oranı ortalamanıın oldukça altındadır.
Küreselleşmenin bu kadar hızlı bir şekilde yayılmasında elbetteki internet ve sosyal
ağların etkisi çok fazladır. Televizyon, radyo gibi diğer medya araçlarının tüm dünyada-
ki kişilere ulaşması yıllar almışken, örneğin radyonun 50 milyon kişiye ulaşması 38 yılı,
TV’nin 13 yılı, intertein ise sadece 4 yılı almıştır. Bu durumda sosyal medyayı kullanmayı
seçip seçmemek söz konusu bile değildir. Giderek herkes bu medyayı kullanmaya kendini
mecbur hissedecektir. Bu noktada önemli olan şey bu alanı nasıl daha iyi kullanabiliriz
sorusuna cevap aramak olacaktır (Qualman, 2010).
http://www.youtube.com/watch?v=x0EnhXn5boM
İletişim teknolojisindeki gelişmeler küreselleşmenin gelişimini büyük ölçüde etkile-

mektedir. İletişim ağları özellikle sosyal medya farklı ülke vatandaşlarından oluşan pek
çok topluluğu birbirine bağlamaktadır. Bu bağlantılar özellikle çok uluslu kuruluşların
aracılığı ile sürdürülmektedir.
Facebook, Twitter, WordPress, YouTube, MySpace vb. hizmetler genellikle medya
üretimi ve yayınına erişim konusunda demokratikleştirme yönünde atılmış bir adım ola-
rak görülüyor. Bu araçların erişimi küreseldir, ancak kullanımı evrensel değildir. Sosyal
medya uygulamalarına katılmak için erişim iletişim altyapısı, kişisel araçların durumu
ve kapasitesi ile sınırlıdır. Ülkeden ülkeye, belirli ağların kullanımı uygulamalara katılım
farklı bir profil izler (http://interactivecultures.org/2010/05/social-media-globalisation-
and-glocalisation/).
Kullanımı giderek yaygınlaşan sosyal medyanın küreselleşmeye etkisi şu şekilde de-
ğerlendirilebilir (Hutton, Fosdick, 2011):
· Internet teknolojilerinin yayılması kapsamında içeriğinde küresel paylaşımını
gerçekleştirmektedir. Küresel kurumların iletişim çalışmalarını küresel olarak
yönetebilme fırsatı sağlar.
· Sosyal medya insanların güncel olaylara karşı fikirleri, görüşleri ve düşüncelerini
paylaşma olanağı sağlar.
· Sosyal medya platformları zaman ve mekan kısıtından bağımsız olarak erişimi
sağlar.
· Medya paylaşım sitelerinin varlığı görsel işitsel mesajların yayılmasına da fırsat
sağlamaktadır.
· Sosyal medya araçlarının sayısının giderek çoğalması medya araçlarının kul-
lanım pratiklerinin de yayılmasını sağlamıştır. Facebook için kullanılan beğen
düğmesi dünyanın her yerinde anlaşılır hale gelmiştir.
· Küresel kurumların küresel kampanyalarının iletişimi için önemli bir mecra
haline gelmiştir. Özellikle sponsorluk etkinliklerin paylaşımı için sosyal medya
kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır. Örneğin, Redbull’un sponsorluğunu yap-
tığı Felix Baumgartner’ın uzay atlayışı, dünyadaki tüm facebook, twitter kullanı-
cılarını bir araya getirmiştir. Ayrıca atlayış YouTube’dan binlerce kişi tarafından
izlenmiştir.
· Sosyal medya, sosyal kampanyalar kapsamında, küresel sivil toplum örgütleri-
nin, küresel alanda hareket edilmesi, toplulukların motive edilmesi ve yardım
toplanması konularında birkliktelik ortamı sağlar.
· Küresel çapta marka topluluklarının oluşmasına destek vermektedir.
· Kurumların gerçekleştirdikleri pazarlama iletişimi çalışmalarını da benzer yolla
küresel olarak gerçekleştirebilmektedir.
Sosyal medya etkileşim ağının genişliği, kurumlar ve toplumları bir araya getirmekte
ve küreselleşme için bir kanal oluşturmaktadır. Sosyal medya toplulukların oluşmasına
sağlayan önemli bir araçtır. Küresel alanda da toplulukların oluşturulmasını sağlar. Sosyal
medya videoların aynı anda dünyada görülebilmesini sağlamakta ve insanları bir araya ge-
tirmektedir (Millson, 2010). Sosyal medyanın yeni kimlikler yaratmak için üstelik küresel
kimlikler oluşturmak için önemli bir araç olarak görülmelidir. Facebook sadece, reklam
ve sosyal avantajlar için değil aynı zamanda küresel haber için, sosyal medya için önemli
haline gelmiştir. Sosyal medyanın küresel alanda en hızlı haber ağı olarak hareket ettiğine
yönelik çok sayıda örnekle karşılaşmaktayız.
Sosyal medya ayrıca insan hakları, tüketici hakları, sosyal haklar gibi küresel konu-
larında konuşulduğu ve paylaşıldığı bir alandır. Bu alanda bilgilendirme ve motive etme
konusunda çeşitli uygulamaların gerçekleştirilmesine fırsat sağlamaktadır.
Sosyal medya özellikle kurumsal sosyal sorumluluk uygulamalarının da takip edil-
mesini kolaylaştırmaktadır. Sosyal medya araçlarının herkesin iletişimine açık olması ku-
rumların takip edilmesini kolaylaştırmaktadır. Toplumsal farkındalık sağlamak ve başarılı
uygulamaların yayılmasını sağlamak açısından da büyük avantaj sağlamaktadır. Sosyal
medyalar küresel reklamların yayınlanabileceği çok önemli bir mecradır. Küresel ürün-
lerin küresel olarak gerçekleştirilen pazarlama iletişimi çalışmaları için benzersiz fırsatlar
sunmaktadır. Özellikle internet alanında egemen dil olarak karşımıza İngilizce çıkmakta-
dır. Ancak günümüzde pek çok sosyal medya aracı çeviri hizmeti sunarak bu egemenli-
ği üstesinden gelmeye ve daha fazla hedef kitleye ulaşabilme çabası gütmektedir. Sosyal
medya ayrıca küresel alanda yatırım yapmak isteyen ve fırsatları değerlendirme konusun-
da istekli yatırımcılar içinde büyük fırsatlar sunmaktadır.
Özet
Küreselleşme son yılların hayatımıza girmiş en önemli kav- reselleşme en çok iletişim alanını etkilemiştir. Zaman ve yer
ramlarından bir tanesidir. 21. yüzyılla birlikte yaşamımızın kavramlarının değişen teknolojiler sayesinde önemi giderek
her alanını etkileyen bir sürece giren dünyamızda her alanda azalmaktadır. Teknolojik yeniliklikler ile daha az maliyetli
beklentiler de değişim göstermiştir. Bu değişim küresel ölçek- işler yapabilme imkanı yakalanırken işsizlik kavramı haya-
te yaşanan çok yönlü değişimin bir sonucudur. Küreselleşme tımıza önemli ölçüde girmeye başamıştır. Küreselleş-menin
kavramı yirminci yüzyılın ikinci yarısında bir dizi karmaşık her alana kattığı olumsuz ve olumlu etkileri bulunmaktadır.
ve çok boyutlu değişimin başlamasıyla kullanılmaya başlan- Sosyal Medya, kişinin kendisinin ürettiği içeriği, yayınladığı
mıştır. Küreselleşmeyi insanların ve toplumların birbirine ve paylaştığı her türlü platformun genel adıdır. Küreselleşme
yakınlaşması olarak yorumlayanlar olduğu gibi, iki kutuplu sürecinde teknolojik alanlarda yaşanan değişimler ile hayatı-
dünya gerçeğinin daha da belirginleştiğini vurgulayanlar da mıza giren sosyal medya yine küreselleşmenin doğası gereği
bulunmaktadır. Bu nedenle küreselleşme kavramına geniş hızla tüm dünyada etkili bir hal almıştır. Klasik medyadan
bir perspektif ile bakmak gerekmektedir. en büyük farkı, karşılıklı bir iletişimin söz konusu olmasıdır.
Küreselleşme sadece ekonomik ve teknolojik alanda değil Kişilerin birbirleriyle, kurumların kişilerle doğrudan iletişim
çok daha farklı boyutlarda da irdelenmelidir. Ekonomik açı- kurabildiği ve geri dönüş alabildiği bir platformdur. Eskiden
dan bakıldığında küreselleşmenin tüm dünya ekonomilerin- medya araçları etkileşim anlamında ihtiyaçları yeterince kar-
de etkisi olduğu kuşkusuzdur. Küreselleşme süreciyle birlikte şılamazken sosyal medya araçlarının hayatımıza girmesi ile
ulusal ekonomilerin etkisi oldukça azalarak küresel ölçekte etkileşim kavramı daha etkili olmaya başlamıştır. Sosyal med-
güç sahibi şirketler ve uluslarası şirket ortaklıkları dünya yanın bireyler arasında karşılıklı etkileşim imkanı sağlaması
ekonomisinde söz sahibi olmuşlardır. Siyasi açıdan incelen- ve fikirlerini birbirleriyle paylaşma-larına olanak tanıması bu
diğinde ise devlet kavramı giderek önemini yitirmeye başla- kadar hızlı yayılmasında önemli faktörler olmuşlardır.
mış ve artık devletin gücü, işleyişi ya da biçimi tartışılır hale Yeni medya düzeninde günümüz şartlarının getirmiş olduğu
gelmiştir. İç-dış politika kavramları giderek ortadan kalmaya toplumsal dönüşüm, sosyalleşme olgusu üzerinde de etkisini
başlayarak, devletin egemenliği sermayenin küreselleşmesiy- göstermiştir. Sosyalleşme teknolojinin de yardımı ile sosyal
le etkisi yitirmeye başlamıştır. Sosyo-kültürel açıdan baktı- medya ile hayatımıza girmiştir. Sosyal medyanın bu kadar
ğımızda ise küreselleşme ile “yerel kimlik” kavramı önemini yoğun olarak kullanıldığı günümüzde işletmelerin de bu
yitirmeye başlarken artık daha evrensel değerler ön plana medya alanını kullanmaları oldukça doğaldır.
çıkmıştır. Coğrafi ve ekolojik olarak da küresellemenin etki-
leri olmuştur. Hammadde ve doğal kaynak kullanımlarında
gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkeler üzerinde yarattık-
ları baskılar daha fazla artmaya başlamıştır. Teknolojik kü-
1. Aşağıdaki kavramlardan hangisi küreselleşme kavramı 6. Hangisi küreselleşmede iletiişm alanında meydana gelen
ile anılan kavramlardan değildir? belli başlı değişimlerden değildir?
a. Gelişimi tamamlamış süreç a. Alıcının enformasyon üzerinde kontrolünün kalkması
b. Yeni dünya düzeni b. Taşınabilirlik
c. Sanayi sonrası toplum c. Sistemlerin ağ yeteneklerinin artması
d. Bilgi toplumu d. Zaman sınırlamasının ortadan kalkması
e. Kapitalizm ötesi toplum e. Mekan sınırlamasının ortadan kalkması
2. Küresel değişimler düşünüldüğünde 21. yüzyılda aşağı- 7. Hangisi kitle iletişim araçlarının bireyler açısından fon-
daki kavramlardan hangisinden uzaklaşılmıştır? kiyonlarından değildir?
a. Merkeziyetçilik a. Bireyselleştirme
b. Bilgi toplumu b. Eğlendirme
c. Çoklu seçme sistemi c. Toplumsallaştırma
d. İnsan yönetimli teknoloji d. Kamuoyu yaratma
e. Katılımcı demokrasi e. Bilgilendirme
3. Aşağıdakilerden hangisi küreselleşmenin etki alanların- 8. Kişinin kendisinin ürettiği içeriği, yayınladığı ve paylaştığı
dan bir tanesi değildir? her türlü platformun genel adı aşağıdakilerden hangisidir?
a. Psikolojik Küreselleşme a. Sosyal medya
b. Siyasal küreselleşme b. Yeni medya
c. Ekonomik Küreselleşme c. Klasik medya
d. Teknolojik Küreselleşme d. Modern medya
e. Kültirel Küreselleşme e. Sanal medya
4. Tüketicilerin hızlı tüketme davranışları aşağıda verilen 9. Aşağıdakilerden hangisi sosyal medya türlerinden değildir?
küreselleşme unsurlarından hangisi ile doğrudan ilişkilidir? a. Viral ağlar
a. Üretimin değişen yapısı b. Sosyal ağ
b. İşgücü hareketliliği c. Bloglar
c. Teknoloji üretme d. Paylaşım ağları
d. Endüstri ilişkilerindeki dönüşümler e. Mikroblog ağlar
e. Uluslarası ticaret
10. Günümüzde mikroblog ağların en önemli örneği aşağı-
5. Aşağıdakilerden hangisi küreselleşmenin olumlu etkile- dakilerden hangisidir?
rinden bir tanesi değildir? a. Twitter
a. Ülkeler arası üretim gücü farklılıklarında artış b. Facebook
b. Ortak eğitim politikaları c. Youtube
c. Sağlıklı yaşam olanakları d. Google
d. İşgücünün serbest dolaşımı e. Wikipedia
e. Ortak kültür oluşturma

1. a Yanıtınız yanlış ise “Küreselleşme Kavramı” başlıklı Sıra Sizde 1
konuyu yeniden gözden geçiriniz. Küreselleşmenin temelinde değişme ve gelişme olguları yer
2. a Yanıtınız yanlış ise “Küreselleşme Kavramı” başlıklı almaktadır.
3. a Yanıtınız yanlış ise “Küreselleşmenin Etki Alanları” Sıra Sizde 2
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Küreselleşmenin unsurları “Uluslararası ticaret ve uluslara-
4. a Yanıtınız yanlış ise “Küreselleşmenin Unsurları” baş- rası ticarete açık olmak, Sermaye hareketliliği, İşgücü hare-
lıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. ketliliği, Çokuluslu işletmeler, Üretimin değişen yapısı, Tek-
5. a Yanıtınız yanlış ise “Küreselleşmenin Olumlu Etkile- noloji Üretme ve Kullanabilme ve Endüstriyel ilişkilerdeki
ri” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. dönüşümler” dir.
6. a Yanıtınız yanlış ise “Küreselleşme Sürecinde Medya-
nın Rolü” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde 3
7. a Yanıtınız yanlış ise “Küreselleşmenin Medyayla İliş- Kitle iletişim araçlarının bireyler açısından fonksiyonlarını
kisi” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. “Bilgilendirme, Kültürel devamlılık, Toplumsallaştırma, Eğ-
8. a Yanıtınız yanlış ise “Sosyal Medya ve Küreselleşme” lendirme ve Kamuoyu yaratma” olarak sınıflandırılabilir.
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
9. a Yanıtınız yanlış ise “Sosyal Ağlar” başlıklı konuyu Sıra Sizde 4
yeniden gözden geçiriniz. Bireyleri internet üzerinde toplum yaşamı içinde kendileri-
10. a Yanıtınız yanlış ise “Paylaşım Ağları” başlıklı konuyu ni tanımlayarak, aynı kültürel seviyesinde rahatlıkla anlaşa-
yeniden gözden geçiriniz. bilecekleri insanlara internet iletişim metotları ile iletişime
geçmek için ve aynı zamanda normal sosyal yaşamda yapı-
lan çeşitli jestleri simgeleyen sembolik hareketleri göstererek
insanların yarattığı sanal ortamdaki sosyal iletişim kurmaya
yarayan ağlara “sosyal ağlar” denilmektedir
Balay, R. (2004) “Küreselleşme, Bilgi Toplumu ve Eğitim” An- Millson, A. (2010) “Social Media and Globalisation” On-
kara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, line Conference on Networks and Communities,
cilt: 37, sayı: 2, 61-82 Department of Internet Studies, Curtin University of
Başkaya, Fikret. (2004). Çığırından Çıkmış Bir Dünya-Sos- Technology. (http://networkconference.netstudies.
yal Felaketin, Ekolojik Felaketin, Etik Yozlaşmanın org/2010/04/social-media-and-globalisation/ erişim ta-
Kökeni. Ankara: Özgür Üniversite Yayını. rihi: 13.11.2012)
Bauman, Zygmunt (1999). Küreselleşme: Toplumsal Sonuç- Onat, F. Ve Alikılıç Ö. (2009). “Sosyal ağ sitelerinin reklam
ları, Ayrıntı Yayınları, İstanbul. ve halkla ilişkiler ortamları olarak değerlendirilmesi,
Bilhan, S. (1996). Küreselleşme ve Ulusal Değerler. Türkiye Journal of Yasar University, 3(9), 1111-1143.
2. Eğitim Felsefesi Kongresi (23-26 Ekim). Van: Yüzüncü Öğüt S. Ve diğerleri. “Sosyalleşmenin Yeni Yüzü: Sosyal Payla-
Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 177-185. şım Ağları” http://www.sertacogut.com/blog/wpcontent/
Boratav, K. (1997) “Ekonomi ve Küreselleşme”, Emperya- uploads/2010/05/OgutDilmenSosyalle%C5%9Fmenin-
lizmin Yeni Masalı Küreselleşme, Der. Işık Kansu, An- Yeni-Y%C3%BCz%C3%BC-Sosyal-Payla%C5%9F%
kara: İmge Yayıevi. C4%B1mA%C4%9Flar%C4%B1.pdf. Erişim tarihi:
Çoban, Aykut. (2002). “Küreselleşmeye Karşı Olmak: Ola- 3.10.2012.
naklar ve Sınırlılıklar”. Praksis. Sayı 7 (Yaz). Öymen, Onur (2000). Geleceği Yakalamak, İstanbul: Remzi
Doğan, İ. (2006). Parçalayan Küreselleşme, Ankara: Yetkin Kitapevi.
Yayınları. Özkan, A. (2006). Küreselleşme Sürecinin Medya ve Kültür
Erbay, Yusuf (1996). Küresel İşletmelerin Yönetimi ve Türk Üzerindeki Etkileri. İstanbul: TÜSAM Stratejik Rapor,
İşletmelerin Yeni Türk Cumhuriyetlerine Yönelik Faa- No: 15.
liyetleri, Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü Yayın No: 11, Robertson, R.(1999). Küreselleşme, Toplum ve Kuramı ve
Ankara. Küresel Kültür (Çev: Ü.H.Ünsal), Ankara: Bilim Sanat
Giddens, Anthony (2000). Elimizden Kaçıp Giden Dünya, Yayınları.
Çev., Osman Akınhay, İstanbul: Alfa Yayınları. Savran, S. (2008). Kod Adı Küreselleşme 21. Yüzyılda Em-
Güzel, M. (2006). “Küreselleşme, İnternet ve Gençlik Kül- peryalizm. İstanbul: Yordam Kitap.
türü”. Küresel İletişim Dergisi, S.1, Bahar 2006. Soydan, Mehmet K. (2012). Küreselleşme Sürecinde Med-
Hazar,Murat (2011) “Sosyal Medya Bağımlılığı-Bir Alan yanın Rolü. Uzmanlık Tezi. http://www.rtuk.org.tr/uplo-
Çalışması” İletişim Kuramları ve Araştırmaları Dergisi, ad/UT/54.pdf
Bahar, Sayı: 32, 151-176. Tezcan, M. (1996). Küreselleşmenin Eğitimsel Boyutu. Tür-
Hutton, G., Fosdick, M. (2011) The Globalisation of Social kiye 2. Eğitim Felsefesi Kongresi (23-26 Ekim). Van: Yü-
Media. Journal of Advertising Research. Vol 51. Issue 4, züncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 187-195.
p564-570. Strene, J. (2010). Socıal Medıa Metrres; Howto Measure and
Kaçmazoğlu, H. B. (Ocak 2002). Doğu-Batı Çatışması Açı- Optimize Your Marketing Inxcsment, New Jersey: John
sından Globalleşme. Eğitim Araştırmaları 6: 44-55. Wiley ∞ Sons, ıNC.
Karluk, S. Rıdvan; “Çok Uluslu Şirket Üzerine Bir incele- Qualman, E. (2012). Socialnomics: How social media trans-
me”, Eskişehir ITIA Dergisi, C.8, No: 2, Haziran 1997. form the way we live and do business. New Jersey: John
Kazgan, G. (2009). Küreselleşme ve Ulus Devlet. İstanbul: Wiley ∞ Sons, Inc.
Bilgi Üniversitesi Yayınları. Timisi, Nilüfer (2003). Yeni İletişim Teknolojileri ve De-
Koray, Meryem. (1999). Küreselleşme Süreci ve Ulus Devlet. mokrasi. Ankara: Dost Yayınevi.
Ekonomi, Siyaset Tartışmaları. http://www.populertarih.com/ Toulmin, S. (1999). The Ambiguities of Globalization. Fu-
kuresellesme-sureci-ve-ulus-devletekonomisiyaset-tartismalari. tures 31, 905-912.
Kotler,P.(2011). Kaos Yönetimi. İstanbul: Optimist Yayınları. Yeldan, E. (2008). Küreselleşme, Kim İçin? İstanbul: Graphis.
Marcuse, P. (2001) “Küreselleşmenin Dili” (Çeviren: Ali Tar- Zengingönül, O. (2007) Küreselleşme. İzmir: Barış Yayınları.
tanoğlu) Mülkiye Dergisi, Cilt: XXY. Sayı: 229.
Örs, F. (2010) “Küresel medya ortamında yaşanan etik sorun-
lar ve uluslararası düzenlemeler” Journal of Yasar Univer-
sity 20 (5) 3443-3452

Dijital Iletisim Ve Yeni Medya

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dijital Iletisim Ve Yeni Medya

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2956

DİJİTAL İLETİŞİM VE YENİ MEDYA

Copyright © 2013 by Anadolu University

Grafik Tasarım Yönetmenleri

Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Dijital İletişim ve Yeni Medya

Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

Yeni İletişim Teknolojilerinin Gelişimi......................................... 2 1. ÜNİTE

Değişim Aracı Olarak Yeni Medya................................................. 28 2. ÜNİTE

3. ÜNİTE Yeni Medya Kullanımının Etkileri................................................. 56

4. ÜNİTE Sosyal Medya Platformları............................................................ 56

Sosyal Medyada Etkileşim............................................................ 108 5. ÜNİTE

Sosyal Medya ve Kurumsal İletişim.............................................. 130 6. ÜNİTE

Yaşamın İçinden II ....................................................................................................... 160

7. ÜNİTE Sosyal Medyada Marka Yönetimi................................................. 164

8. ÜNİTE Küreselleşme ve Sosyal Medya Uygulamaları............................. 180

YENİ İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ KAVRAMI

Bilgisayarların sunduğu olanaklar nelerdir?

Dijital Dilin Gelişimi

Dijital dilin geliştirilmesi, günlük yaşamımıza ne gibi kolaylıklar getirmiştir?

Tüm dünyada özellikle de iletişim teknolojileri kapsamında dijital dilin kullanıldığı

Dünyanın farklı ülkelerinde yayınlanan bir televizyon programını izleyenlerin, televizyon

· Dijital teknolojiler gürültü ve dış etkenlerden çok az etkilenmektedirler.

Uydu düşüncesinin gelişmesine neden olan düşünce nedir?

Fiber Optik Teknolojisi

Fiber optik teknolojisinin iletimde kullanılma nedeni sizce nedir?

İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ

İnternet uygulamalarının başlamasına neden olan düşünce nedir?

Bilgisayar Aracılı İletişim (CMC)

CMC etkinliklerinin geciktirilmiş zamanlı uygulamaları ise mesajın gönderilme anı

YENİ İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNDE YAKINSAMA

Teknolojik yakınsama ve medya yakınsama sürecinin arasındaki farka dikkat ediniz.

YENİ MEDYA KAVRAMI

çoğumuz medyayı benzer şekillerde tüketiyoruz. Bilgi çağını yaşadığımız günümüzde

Medya dönüşüm çağı, televizyon izleyicisinin hangi özelliklerini değiştirmiştir.

Yeni Medyanın Özellikleri

Her iletişim teknolojisinin etkileşim düzeyinin farklı olduğunu unut-mayın!

Yeni medyada etkileşim farklı şekillerde gerçekleşebilmektedir.

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

Biocca, F., Mike Donatello ve David McConville (1995) “Vir-

YENİ MEDYA KAVRAMI

Sanayi sonrası toplumun enformasyon toplumuna dönüşmesindeki en önemli etmen

Demokratikleşme: Sansürsüz ve özgür bir ortam olması nedeniyle her düşünceden ve

YENİ MEDYA VE DEĞİŞİM

Sitenin Yapısal Özellikleri

işlevlerinin gelişmesine olanak vermektedir. Yayınların ortaya çıkışında amaç, ulaşılmak

Durağan Web Sayfası

Dinamik Web Sayfası

Site Sizin Öykünüzü Anlatır

Site Soruları Yanıtlar

Site İlişki Ağını Geliştirir

Site Görünür ve Ulaşılır Yapar

Site İnsanlar Arasındaki İletişimi Kolaylaştırır

Site Güvenilirliği Artırır

Site Beklentilerin Sınıflandırılması Sağlar

Site İyi Bir Başlangıç Yapılmasını Sağlar

Site Hedef Kitlenizi Genişletir

Sitenin Sahiplik Yapısı

Bunların gerçekleşmesi durumunda zamandan kazanç sağlanacak, maliyetler düşecek

Sivil Toplum Kuruluşlarınca Yapılan Yayınlar

İçeriği Kullanıcı Tarafından Üretilen Siteler

Diğer internet Yayınları

Resim 2.1 YENİ MEDYADA İÇERİĞİN DÖNÜŞÜMÜ