Yenilik Yönetimi

T.C.
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2602

AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1570
YENİLİK YÖNETİMİ
Yazarlar
Doç.Dr. Ahmet Emre DEMİRCİ (Ünite 1)
Prof.Dr. Cevahir UZKURT (Ünite 2, 4, 5)
Prof.Dr. Nihat IŞIK (Ünite 3)
Doç.Dr. Nilay ALUFTEKİN (Ünite 6)
Dr.Öğr.Üyesi Hülya GÖKTEPE (Ünite 7)
Doç.Dr. Erdal AKDEVE (Ünite 8)
Editörler
Prof.Dr. Cevahir UZKURT
Doç.Dr. Ahmet Emre DEMİRCİ
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.
Copyright © 2012 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
Öğretim Tasarımcıları
Dr.Öğr.Üyesi Fatma Seçil Banar
Öğr.Gör.Dr. Mediha Tezcan
Grafik Tasarım Yönetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uçar
Doç.Dr. Nilgün Salur
Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız
Kapak Düzeni
Prof.Dr. Halit Turgay Ünalan
Grafiker
Gülşah Karabulut
Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Kitap Hazırlama Grubu
Yenilik Yönetimi
E-ISBN
978-975-06-2544-2
Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

ESKİŞEHİR, Nisan 2016
2600-0-0-0-2109-V01
İçindekiler iii
İçindekiler
Önsöz .................................................................................................................. vii
Temel Kavramlar............................................................................ 2 1. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 3
YENİLİK KAVRAMI VE ÖNEMİ ............................................................................. 3
YENİLİK İLE İLİŞKİLİ KAVRAMLAR .................................................................... 8
Yenilik ve Girişimcilik ................................................................................................. 8
Yenilik ve Yaratıcılık ..................................................................................................... 9
Yenilik ve İcat ................................................................................................................ 10
Yenilik ve Tasarım ........................................................................................................ 10
YENİLİK YÖNETİMİ KAVRAMI ............................................................................. 11
YENİLİK YÖNETİMİNİN BAŞARISINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER ................ 11
Özet ................................................................................................................................ 13
Kendimizi Sınayalım .................................................................................................... 14
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı ......................................................................... 15
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı ............................................................................................. 15
Yararlanılan Kaynaklar ................................................................................................ 16
Yenilik Çeşitleri ve Yeniliğin Yayılması.......................................... 18 2. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 19
YENİLİK ÇEŞİTLERİ .................................................................................................. 20
Boyutlarına ve Etki Derecelerine Göre Yenilikler .................................................... 21
Meydana Getirdiği Değişim ve Farklılıklara Göre Yenilikler ................................. 22
Kullanım Alanlarına Göre Yenilikler ......................................................................... 22
Teknoloji Yoğunluğuna Göre Yenilikler .................................................................... 23
Diğer Yenilik Sınıflandırmaları .................................................................................. 24
YENİ ÜRÜN GELİŞTİRME SÜRECİ ....................................................................... 25
Yeni Ürün Kavramı ...................................................................................................... 25
Yeni Ürün Çeşitleri ....................................................................................................... 25
Yeni Ürün Geliştirme Süreci ....................................................................................... 26
Yeni Ürünlerin Başarısızlık Nedenleri ....................................................................... 27
YENİLİKLERİN YAYILMASI VE BENİMSENMESİ ............................................. 28
Yeniliklerin Yayılması .................................................................................................. 28
Yeniliklerin Benimsenmesi ......................................................................................... 29
Yenilikleri Benimseme Kategorileri ........................................................................... 30
YENİLİKLERİN PAZARLANMASI ......................................................................... 32
Özet ................................................................................................................................ 34
Yeniliğin Teorik Altyapısı, Modern Anlayış ve Uygulamaları...... 38 3. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 39
YENİLİKLE İLGİLİ GELİŞTİRİLEN MODELLER ................................................. 40
Doğrusal Yenilik Modelleri ......................................................................................... 41
Teknoloji Merkezli Modeller ...................................................................................... 42
Dinamik Yenilik Modeli ........................................................................................ 42
iv İçindekiler
Tushman ve Rosenkopf Modeli (Teknoloji Yaşam Döngüsü Modeli) ............ 43

Foster’in “S” Eğrisi Modeli .................................................................................... 44
Doğrusal Olmayan Yenilik Modelleri ........................................................................ 45
Üçüncü Kuşak Yenilik Modelleri-Eşleştirme Modeli ........................................ 45
Dördüncü Kuşak Yenilik Modelleri-İnteraktif (Etkileşimli) Modeller ........... 45
Beşinci Kuşak Yenilik Modelleri: Sistemik ve Öğrenen Ağ Modeli ....................... 46
MODERN YENİLİK ANLAYIŞ VE UYGULAMALARI ....................................... 47
Açık ve Kapalı Yenilik Modelleri ................................................................................ 50
Toplumsal Yenilik ......................................................................................................... 52
Yeniliğin Demokratikleştirilmesi ............................................................................... 53
Yenilikçi Girişimcilik ................................................................................................... 55
Tüketici Yenilikçiliği .................................................................................................... 56
Özet ................................................................................................................................ 59
4. ÜNİTE Yenilik Yönetimi ve Yenilikçi Örgüt Kültürü................................. 64

GİRİŞ ............................................................................................................................. 65
ÖRGÜTSEL YENİLİK KAVRAMI ............................................................................ 66
ÖRGÜTSEL YENİLİK SÜRECİ VE YÖNETİMİ .................................................... 67
Örgütlerde Yenilik Sürecinin Aşamaları ................................................................... 68
Yenilik Yönetim Sürecinin Belirsizlikleri .................................................................. 70
YENİLİKÇİ ÖRGÜT KÜLTÜRÜNÜN GELİŞTİRİLMESİ ................................... 71
Yenilik ve Örgütsel Kültür İlişkisi .............................................................................. 71
Yenilikçi Örgütlerin Özellikleri .................................................................................. 74
Lider ve Çalışanların Yenilikçi Örgüt Kültürüne Etkisi .......................................... 75
Özet ................................................................................................................................ 77
5. ÜNİTE İşletmelerde Yeniliği Belirleyen Faktörler ve Uygulamalar........ 82

GİRİŞ ............................................................................................................................. 83
İŞLETMELERDE YENİLİĞİ BELİRLEYEN ÖRGÜTSEL FAKTÖRLER ............ 84
Örgütsel Yapı ve Örgütsel Unsurlar ........................................................................... 84
Çevresel Faktörler ........................................................................................................ 88
Yenilik Stratejileri ......................................................................................................... 88
Örgütsel Kültür ............................................................................................................. 89
YENİLİĞİ DESTEKLEYEN VE KOLAYLAŞTIRAN UYGULAMALAR ............ 90
Pazar Odaklılık ............................................................................................................ 90
Örgütsel Öğrenme ....................................................................................................... 91
Bilgi Yönetimi ............................................................................................................... 92
Özet ................................................................................................................................ 94
İçindekiler v
Yenilik Kaynakları ve Stratejileri.................................................. 98 6. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 99
İŞLETMELERDE YENİLİĞİN KAYNAKLARI ....................................................... 100
İçsel Yenilik Kaynakları ............................................................................................... 100
Beklenmedik Gelişmeler ....................................................................................... 100
Uyumsuzluklar ....................................................................................................... 101
Süreç İhtiyaçları ...................................................................................................... 102
Sektör ve Pazar Yapısındaki Değişiklikler ........................................................... 102
Dışsal Yenilik Kaynakları ............................................................................................ 103
Demografik Değişiklikler ...................................................................................... 103
Algılama Değişiklikleri .......................................................................................... 103
Yeni Bilgi Kaynakları ............................................................................................. 104
Pazarlar ve Müşteriler ............................................................................................ 105
Yenilik Toplulukları ...................................................................................................... 106
Pazara Yönelik Yenilik Toplulukları ..................................................................... 107
Rekabete Dayalı Yenilik Toplulukları .................................................................. 107
B2C Yenilik Toplulukları ....................................................................................... 108
Rakipler ve Tedarikçiler ........................................................................................ 108
Durumsal Kaynaklar ............................................................................................. 110
Stratejik Ortaklıklar ............................................................................................... 110
Üniversite, Kamu Kurumları ve Özel Kuruluşlar ..................................................... 111
Diğer Ülkelerin Yenilik Sistemleri ............................................................................. 114
YENİLİK STRATEJİLERİ ........................................................................................... 116
Saldırgan Yenilik Stratejisi ........................................................................................... 117
Savunmaya Yönelik Yenilik Stratejisi ......................................................................... 118
Taklitçi ve Bağımlı Yenilik Stratejileri ....................................................................... 118
Geleneksel ve Fırsatları İzleme Yenilik Stratejileri ................................................... 119
Diğer Yenilik Stratejileri .............................................................................................. 120
KOBİ’LER İÇİN YENİLİK STRATEJİLERİ VE PARADOKSLARI ...................... 120
Özet ................................................................................................................................ 124
Yeniliklerin Korunması ve Yasal Çerçeve...................................... 128 7. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 129
FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI ................................................................................... 129
Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO) ..................................................................... 130
Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Sözleşmesi (TRIPs)
(Agreement on Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights) ............... 130
Türk Patent Enstitüsü .................................................................................................. 131
Fikri Mülkiyet Hakları Neden Korunur? .................................................................. 131
FİKİR VE SANAT ESERLERİ ÜZERİNDEKİ HAKLAR ...................................... 132
(TELİF HAKLARI, COPYRIGHT) .......................................................................... 132
Fikir ve Sanat Eseri Sahibinin Hakları ....................................................................... 133
Fikir ve Sanat Eserlerinin Korunmasına İlişkin Uluslar Arası Sözleşmeler ........ 134
PATENT ........................................................................................................................ 134
Patent Verilebilme Koşulları ....................................................................................... 135
Patent Başvurusu .......................................................................................................... 136
Patentin Koruma Kapsamı .......................................................................................... 136
Patent Türleri ................................................................................................................ 137
vi İçindekiler
Ürün ve Usul Patenti .............................................................................................. 137

İncelemeli ve İncelemesiz Patent .......................................................................... 137
Ek Patent ................................................................................................................. 137
Gizli Patent .............................................................................................................. 137
Patentle İlgili Uluslar Arası Sözleşmeler ............................................................. 137
Paris Sözleşmesi ...................................................................................................... 137
Patent İşbirliği Sözleşmesi (Patent Cooperation Treaty, PCT) ......................... 138
Avrupa Patent Sözleşmesi ..................................................................................... 138
FAYDALI MODEL ....................................................................................................... 139
Hakkın Korunması ...................................................................................................... 139
ENDÜSTRİYEL TASARIM ........................................................................................ 140
Tasarımların Korunma Amacı ................................................................................... 140
Koruma Kapsamındaki Tasarımlar ve Koruma Koşulları ...................................... 140
Tasarımların Koruma Süresi ve Tasarım Sahibinin Hakları ................................... 141
Tasarımların Uluslar Arası Tescili .............................................................................. 141
MARKA ......................................................................................................................... 142
Marka Türleri ................................................................................................................ 142
Marka Olarak Tescil Edilemeyecek İşaretler ............................................................ 142
Markanın Tescili ........................................................................................................... 143
Marka Sahibinin Hakları ............................................................................................. 144
Markaların Uluslar Arası Tescili ................................................................................ 144
ENTEGRE DEVRE TOPOĞRAFYALARI ............................................................... 145
KNOW-HOW VE TİCARİ SIR ................................................................................. 146
Know-How .................................................................................................................... 146
Ticari Sır ........................................................................................................................ 147
Know-How ve Ticari Sırrı Koruma Yöntemi ............................................................ 148
Türkiye’de Durum ......................................................................................................... 149
Özet ................................................................................................................................ 150
8. ÜNİTE Ulusal Yenilik Sistemi.................................................................... 154

GİRİŞ ............................................................................................................................. 155
ULUSAL YENİLİK SİSTEMİ ..................................................................................... 156
BÖLGESEL YENİLİK SİSTEMİ ................................................................................. 158
İşbirliği .......................................................................................................................... 160
Sanayi Kümeleri ve Ağyapılar ..................................................................................... 161
ÜNİVERSİTE VE ÖZEL SEKTÖRÜN ROLÜ ......................................................... 164
Üniversite-Sanayi İşbirliği .......................................................................................... 164
Türkiye’deki Sanayi Yapılaşmaları ........................................................................ 165
Organize Sanayi Bölgeleri ..................................................................................... 165
Serbest Bölgeler ...................................................................................................... 167
Endüstri Bölgeleri .................................................................................................. 168
Teknoloji Geliştirme Bölgeleri .............................................................................. 168
TÜRKİYE’NİN YENİLİK SİSTEMİ VE DESTEKLEYİCİ KURUMLAR ............ 169
ULUSAL DÜZEYDE YENİLİK ÖLÇÜMÜ VE GÖSTERGELERİ ....................... 170
Özet ................................................................................................................................ 173
Önsöz vii
Önsöz
Yenilik, günümüz işletmeleri için sürdürülebilir rekabet üstünlüğünün en önemli di-
namiği ve ulusal ekonomiler için de büyümenin itici gücü haline gelmiştir. Yeniliği bu
kadar önemli kılan en önemli nedenler arasında ekonomik, teknolojik ve çevresel faktör-
lerdeki hızlı değişimler yer almaktadır. Bu değişimlerin meydana getirdiği yeni şartlara
uyum sağlamak ve sürdürülebilir bir rekabet startejisi geliştirebilmek, yeni ürün ve hiz-
metlerin üretilmesiyle mümkün olmaktadır.
Ekonomik ve sosyal katma değeri yüksek yeniliklerin ortaya çıkarılması için gerekli
altyapının hazırlanması, yenilikçi işletme kültürünün benimsenmesi ve ulusal yenilik sis-
temlerinin dinamik bir yapıya kavuşturulması gerekmektedir. Bunların ötesinde yenilik
süreçlerinin etkin bir biçimde yönetilebilmesi için öncelikle ekonomik aktörler ve toplum
tarafından yeniliğin öneminin farkına varılması ve yenilikçi bir toplumsal kültürün oluş-
turulması kaçınılmaz gözükmektedir.
Gerek uygulamada gerekse akademik çalışmalarda son dönemlerin ilgi odağı olan ye-
nilik kavramının kapsamlı bir şekilde incelenmesi bu kitabın temel misyonunu oluştur-
maktadır. Bu kitap özellikle Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi İşletme Yönetimi
önlisans programı için hazırlanmış olmakla birlikte, konuyla ilgili diğer bölüm öğrencile-
rinin ve uygulamacıların da yararlanabileceği bir eserdir. Bu açıdan yenilik kavramı bütün
boyutlarıyla bu kitapta incelenmeye çalışılmıştır.
Yenilik Yönetimi kitabı, başta ünite yazarları olmak üzere tasarım biriminin değer-
li ekibinin de oldukça titiz çalışmaları sonucunda ortaya çıkmıştır. Bu nedenle kitabın
hazırlanmasında emeği geçen herkese sonsuz teşekkürlerimizi sunarız. Kitabı okuyarak,
sosyal katma değerinin artışına katkıda bulunacak bütün öğrencilerimize de şimdiden
teşekkür eder, başarı dileklerimizi iletiriz.
Editörler
Prof.Dr. Cevahir UZKURT
Doç.Dr. Ahmet Emre DEMİRCİ
1
Amaçlarımız
Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
 Yenilik kavramını tanımlayabilecek,
 Yenilik kavramının işletmeler ve ulusal ekonomi için önemini açıklayabilecek,
 İcat ve yenilik arasındaki farklılıkları sıralayabilecek,
 Yenilik yönetiminin başarısını etkileyen faktörleri açıklayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Yenilik • Yaratıcılık
• İcat • Girişimcilik
• Tasarım • Rekabet

İçindekiler
• GİRİŞ
• YENİLİK KAVRAMI VE ÖNEMİ
Yenilik Yönetimi • YENİLİK İLE İLİŞKİLİ KAVRAMLAR
Temel Kavramlar
• YENİLİK YÖNETİMİ KAVRAMI
• YENİLİK YÖNETİMİNİN BAŞARISINI
ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Temel Kavramlar
GİRİŞ
Rekabet güçlerini korumak ve geliştirmek isteyen işletmelerin gündemindeki en önemli
konulardan birinin yenilik olduğu ifade edilebilir. Bunun altında yatan temel nedenlerden
birisi de günümüz ekonomilerinin yaşadığı değişim sürecidir. Değişimin, örgütsel yaşa-
mın da en temel özelliklerinden biri olduğu söylenebilir. Yeni ürünlerin ve hizmetlerin
geliştirilmesi, yeni girdi kaynaklarınının bulunması, yeni iş süreçlerinin geliştirilmesi ve
örgütsel yapı ile ilişkili bir takım yeniliklerin gerçekleştirilmesi, yoğun rekabet koşulları
içerisinde işletmelerin yüzleşmek zorunda olduğu konuların başını çekmektedir.
Rekabet sözkonusu olduğunda işletme yöneticilerinin sözkonusu rekabet savaşların-
dan galip çıkmak için aradığı yollar akla gelmektedir. Zaman içerisinde sözkonusu rekabet
gücü değişkenlerinin de göreceli önem olarak farklılaştığı izlenmektedir. İkinci Dünya
savaşı sonrasında işletmelerin üretim kapasitesi temel rekabet gücü değişkeni olarak kabul
edilirken, zaman içerisinde yalnızca üretim gücü ve kapasitesi rekabetçi gücü koruyabil-
mek için yeterli olmamaya başlamıştır. Üretim kapasitesinin ardından maliyetler, kalite,
hız, esneklik gibi rekabet gücü parametreleri de gündemdeki yerini almıştır. Ancak 2000’li
yıllara girilmesi ile birlikte bütün bu değişkenlere ek olarak farklılaşma ve yenilik değişke-
ni rekabet oyununun kurallarını değiştirmiştir.
II.Dünya Savaşından günümüze rekabet değişkenleri nasıl değişmiştir ?

1
İş dünyasına bakıldığında açıkça görülmektedir ki, ürünlerin, hizmetlerin ve hatta işlet-
melerin yaşam çevrimleri hızla kısalmaktadır. Üretilen ürünler/hizmetler, iş modelleri kolay-
lıkla rakipler tarafından taklit edilebilmekte ve hatta yalnızca taklit edilen değil, taklit edebilen
işletmeler de önemli başarılar kazanabilmektedir. Bütün bu gelişmeler, günümüz koşulların-
da, taklit edilebilmesi zor, sürekli yenilik yapabilen ve kendisini rakiplerinden farklılaştırabi-
len işletmelerin sürdürülebilir rekabet üstünlüğüne sahip olabileceği anlamına gelmektedir.
YENİLİK KAVRAMI VE ÖNEMİ

Günümüzde pekçok sektör için yenilik, rekabetin en önemli itici güçlerinden biri olarak
kabul edilmektedir. Sözkonusu sektörlerde işletmeler, performans kriteri olarak ciroları-
nın ne kadarlık bir kısmını son beş yıl içerisinde geliştirdikleri ürünlerden elde ettiklerini
gözönünde bulundurmaktadırlar. Tıbbi ürünler sektöründe lider konumda olan işletme-
lerden biri olan Baxter 2002 yılında elde etmiş olduğu cironun %37’lik kısmını son beş yıl
içerisinde geliştirmiş olduğu ürünlerden elde etmiştir. 3M gibi işletmelerde ise bu oran
son yıllarda %45’lere ulaşmıştır.
4 Yenilik Yönetimi
Yenilik konusunun öneminin artmasında pazarların küreselleşmesinin önemli etki-

leri bulunmaktadır. Özellikle dış kaynaklı rekabetin gün geçtikçe kendisini daha güçlü
bir şekilde hissetirmesi ile işletmeler farklı ürünler ve hizmetler üretmek üzere yenilik
yapma zorunluluğunu daha fazla hissetmeye başlamışlardır. İşletmeler yeni ürünler ve
hizmetler sayesinde kâr marjlarını korurlarken, diğer taraftan iş süreçlerinde yapmış
oldukları yenilikler ile de maliyetleri düşürmeyi hedeflemektedirler. Bilgi teknolojile-
rindeki gelişmeler de yenilik süreçlerinin hızını arttırmıştır. Bilgisayar destekli tasarım
(CAD - Computer-aided design) ve bilgisayar destekli üretim (CAM - Computer-aided
manufacturing) sistemleri sayesinde işletmelerin yeni ürün tasarım ve üretim süreçleri
önemli ölçüde kısalmıştır. Esnek üretim sistemleri, üretim döngülerini kısaltmış, mali-
yetleri düşürmüş ve üretim bazındaki ölçek ekonomilerinin önemini görece azaltmıştır.
Sözkonusu teknolojiler farklı müşteri gruplarının farklı ihtiyaçlarını karşılayabilecek
çeşitlilikte ürün ve hizmet üretilebilmesini mümkün kılmıştır. Bu sayede bu teknoloji-
lerden yararlanan işletmeler kendilerini rakiplerinden ayrıştırabilmektedirler. Örneğin,
Toyota, 2006 yılında ABD pazarında kendi markası altında 18 farklı binek araç satmıştır
(Örn. Camry, Prius, Highlander ve Tundra). Herbir markanın altında da farklı modelle-
ri farklı özellikler ve farklı fiyatlar ile pazara sunmuştur (Örn. Camry CE, Camry SE ve
Camry LE). Toyota, toplamda 48 araçlık bir ürün yelpazesinde sahipti ve bu ürünlerin
fiyatları 13.980 ABD doları ile 56.125 ABD doları arasında değişiklik göstermekteydi.
Benzer şekilde Nokia, pazara 80 çeşitten fazla cep telefonu sunarken, Sony 50’den fazla
taşınabilir müzik çalar sunmuştur. Bu ölçekte bir ürün çeşitliliği ile işletmeler hemen
hemen bütün pazar bölümlerine hitap edebilmektedirler. Yukarıda bahsedilen yeni tek-
nolojilerin işletmeye kazandırılması ile Toyota, Sony ve Nokia gibi işletmeler yenilik
yapma becerilerini de geliştirmektedirler. Böylece rakipleri için rekabet çıtasını yüksel-
tirken, daha yenilikçi ürünlerin pazara çıkış süresini de hızlandırmaktadırlar (Schilling,
2008, ss.1-2). Bütün bu gelişmeler yenilik konusunu işletmelerin önemli stratejik yöne-
tim silahlarından biri haline getirmiştir.
Zaman içerisinde farklı yönetim teknikleri ve stratejileri iş dünyasında baskın dönem-
ler yaşamıştır. 1990’ların başında iş süreçlerinin yeniden yapılandırılması (reengineering)
gündemdeydi. Sonrasında toplam kalite yönetimi uzun süre yöneticilerin gündeminde
kalmayı başardı. 1990’ların sonlarında Internet şirketlerinin doğuşu ve elektronik iş mo-
dellerinin yoğun bir şekilde tartışıldığı bir dönem yaşandı. Daha önce de ifade edildiği
üzere 2000’li yılların başından bugüne yenilik konusu iş dünyasının en önemli konula-
rından biri olmayı sürdürmektedir. Her ne kadar bazı çevreler yenilik kavramının gere-
ğinden fazla kullanıldığını ve tartışıldığını düşünseler de, günümüz ekonomik koşulları
itibariyle yenilik konusu gündemdeki yerini korumakta ve gün geçtikçe daha fazla işletme
tarafından tartışılmaktadır.
İşletmeler ekonomik yaşamlarını devam ettirebilmek amacına sahip oldukları sürece
değişmek ve uyum sağlamak zorundadırlar. Ayrıca, rakiplerinin her an rekabet kuralları-
nı değiştirebilecek nitelikte bir ürün ya da hizmetle karşılarına çıkabileceği gerçeğini de
gözönünde bulundurmalıdırlar. Değişebilme ve uyum sağlayabilme gücüne sahip olmak
işletmelerin ayakta kalabilmeleri için son derece önemlidir. Christopher Freeman, yenilik
ekonomisi üzerine yapmış olduğu çalışmada yenilik yapmamanın yok olmak anlamına
geldiğini ifade etmektedir. Açıkça görülmektedir ki, mevcut koşullarda pazar lideri ko-
numunda olan işletmeler, yenilikçi ürün ve hizmet geliştirebilme becerilerine sahip olan
işletmelerdir. Havacılıktan kimyaya, otomotivden bilişime kadar hemen hemen bütün
sektörlerdeki baskın konuma sahip olan işletmelerin yenilik yapabilme becerisine sahip
olan işletmeler olduğu söylenebilir. Tablo 1.1’de 2004 yılı itibariyle çeşitli sektörlerdeki
pazar liderleri görülebilmektedir.
1. Ünite - Temel Kavramlar 5
Sektör Pazar Liderleri Yenilikçi Ürünleri Tablo 1.1

Çeşitli sektörlerde
Havacılık Airbus, Boeing Yolcu uçağı pazar liderleri (2004)
Kimya Pfizer, GlaxsoSmithKline Ülser tedavi ilaçları
Otomobil tasarımı ve ilişkili Kaynak: Trott, 2005,s.6
Otomotiv Toyota, DaimlerChrysler, Ford
ürün geliştirme çabaları
Bilgisayarlar ve Yazılım Bilgisayar çipleri, donanım
Intel, IBM, Microsoft, SAP
Geliştirme unsurları ve yazılım ürünleri
Günümüz rekabet koşulları düşünüldüğünde, pekçok sektörde pazar liderliği ve sürdürüle-

bilir rekabet üstünlüğü işletmelerin yenilik becerilerine sahip olmasına bağlıdır.
İktisat tarihi de incelendiğinde yenilik faaliyetlerinin yenilik yapan işletmelere ve yenilik

yapan ekonomilere önemli iktisadi katkılarının olduğu görülebilmektedir (Trott, 2005, s.5).
Yenilik ile ekonomik kalkınma arasında nasıl bir ilişki vardır ?

2
Yeniliğin, bir süreç mi, strateji mi, dünya için yeni olan bir ürün/hizmet mi yoksa bir
yönetim tekniği ve liderlik sorumluluğu mu olduğu sorusu sıkça sorulmaktadır. Yenilik
uygulamaları başarıyla yerine getirildiğinde bu sorunun cevabı, yeniliğin, yukarıdakilerin
hepsi ve hatta daha fazlası olduğunu göstermektedir. Gerçek anlamda yenilikçi bir işlet-
me, örgütün tamamını kapsayan ve etkileyen bir düşünce sistemi geliştirmiştir. Ancak
pekçok yöneticinin yeniliğin ne olduğu konusunda hatalı ya da eksik düşüncelere sahip
olduğu söylenebilir. Bazı yöneticiler yeniliği kapsamlı bir yaratıcılık süreci olarak değer-
lendirirken, bazı yöneticiler ise yalın bir şekilde örgüt içerisinde fikirler yaratılmasını
yenilik olarak kabul etmektedir. Benzer şekilde bazı yöneticiler yenilik faaliyetlerinden
ürün geliştirme bölümlerini sorumlu tutarken, bazı yöneticiler ise tam olarak konumlan-
dıramamakla birlikte yenilik faaaliyetlerini pazarlama bölümleri ile özdeşleştirmektedir-
ler. Pekçok yönetici ise yenilik çalışmalarını derhal tamamlanması gereken bir iş olarak
görmekte, ancak çalışmaların başarılı ve sürdürülebilir bir şekilde gerçekleştirilmesi için
özen göstermekten ve gerekli kaynakları yenilik projelerine aktarmaktan kaçınmaktadır
(Kuczmarksi, 2003, s.537).
Yenilik faaliyetlerinden kısıtlı bir grubu ya da bölümü sorumlu tutan ve yenilik faa-
liyetlerinin özünü gerçek anlamda anlayamayan işletmelerin günümüz rekabet koşulları
içerisinde öncü bir konum elde etmeleri son derece zordur. Bu tip işletmeler, mevcut
durumu korumaya çalışan ve geleceği şekillendirme isteği taşımayan işletmeler olarak
kabul edilebilir.
Yenilik faaliyetine ilişkin bakış açıları farklılaşırken, yenilik kavramı da farklı şekiller-
de tanımlanmaktadır. Yenilik konusunu ilk gündeme getiren ekonomistlerden biri olan
Schumpeter yenilik faaliyetlerini;
• Yeni ürünlerin geliştirilmesi ya da mevcut üründe niteliksel değişimler gerçekleş-
tirilmesi;
• Sektör için yeni süreçlerin geliştirilmesi;
• Yeni pazarların açılması;
• Hammadde ve diğer girdiler için yeni tedarik kaynaklarının bulunması;
• Endüstriyel örgütlenmedeki değişimlerin gerçekleştirilmesi
olarak tanımlamıştır. (OECD Oslo Manual, 1997, s.16).
Udwadia yeniliği, yeni ürünlerin, hizmetlerin ve süreçlerin etkili bir şekilde yaratılma-
sı, geliştirilmesi ve uygulanması olarak tanımlamıştır (Udwadia, 1990, s.65).
6 Yenilik Yönetimi
OECD ve diğer AB belgeleri incelendiğinde ise yenilik kavramının; bir fikri pazarlana-
bilir bir ürün ya da hizmete, yeni ya da geliştirilmiş bir üretim ya da dağıtım yöntemine,
ya da yeni bir toplumsal hizmet yöntemine dönüştürme süreci olarak tanımlandığı görül-
mektedir (Ürper, 2008, s.43).
Yenilik mikro ve makro ölçekte büyümenin temel itici güçlerinden biri olarak kabul
edilebilir. Schumpeter, ekonomik kalkınmada yeni ürünlerin ve hizmetlerin önemini vur-
gulayan ilk isimlerden biridir. Schumpeter, mevcut ürün ve hizmetlerin fiyatları üzerinde
yapılan marjinal değişiklikler yerine, yeni ürünlerin geliştirilmesi sonucu ortaya çıkan
rekabetin çok daha önemli olduğunu öne sürmüştür. Örneğin, yeni bir bilgisayar yazılı-
mı ya da yeni bir teknoloji üretebilen ekonomilerin, telefon ya da otomobil gibi mevcut
ürünlerde fiyat indirimi yapan ekonomilere göre daha hızlı büyüyeceğini varsaymaktadır.
Özellikle II.Dünya Savaşı sonrasında ekonomistlerin ekonomik büyüme konusuna daha
fazla ilgi duydukları gözlemlenmektedir. Bu dönemde yeniliğe en önemli katkı sağlayan
unsurların başında endüstriyel araştırma ve geliştirme çalışmalarının geldiği ifade edil-
miştir. Savaş döneminde özellikle askeri alanlarda gerçekleştirilen araştırma ve geliştirme
faaliyetleri sonucunda önemli teknolojik gelişmeler ve yenilikler ortaya çıkmıştır. Radar
ve uzay bilimlerindeki gelişmeler o dönemde askeri araştırma ve geliştirme çalışmalarının
sonucunda ortaya çıkan ürünler olarak kabul edilebilir (Trott, 2008, ss.7-8).
20. yüzyılın başlaması ile birlikte yenilik ve yenilik performansını etkileyen faktörler
daha fazla tartışılmaya başlandı. Bu tartışmalar günümüzde yenilik yönetimi konusunu
daha iyi bir şekilde anlamamıza önemli katkılar sağlamıştır. Ar-Ge laboratuvarları ile do-
natılmış modern işletmelerin yeniliğin en önemli aktörleri olduğunu ifade eden kişi yine
Schumpeter’den başkası değildir. Geçmişte olduğu gibi gelecekte de başarı, bilgi üretebil-
me ve üretilen bilgiyi yeni ürünler ve hizmetler geliştirmek üzere kullanabilme becerisine
bağlı olacaktır. Farklı disiplinlerin katkı sağladığı bu sürecin başarılı bir şekilde nasıl ger-
çekleştirileceği ise halen yönetim biliminin en önemli konularından biri olmaya devam
etmektedir (Trott, 2008, s.9). Sözkonusu disiplinlerarası katkılar Şekil 1.1’de görülebilir.
Mikro ölçekte bakıldığında işletmeler için de durum farklı değildir. İşletmeler de
uzun dönemli olarak verimlilik performanslarını sürdürülebilir kılmak ve rekabet üs-
tünlüğünü kaybetmemek için yenilik konusunu gündemlerinde tutmak zorundadırlar.
İşletmelerin rekabet üstünlüğüne sahip olup olamamaları, yenilik yapabilme becerileri
ile doğrudan ilişkilidir.
Şekil 1.1
Yenilik Sürecine Katkı
Sağlayan Faktörler
Kaynak: Trott, 2005,

s.10
İşletmelerin teknolojiye yapmış oldukları yatırımların düzeyi ile verimlilik ve rekabet
üstünlüğü arasında sıkı bir ilişki bulunmaktadır. Gün geçtikçe belirsizleşen ve karma-
şıklaşan iş dünyası ile karşı karşıya iken, OECD ülkelerinde işletmeler bazında gerçek-
leştirilen Ar-Ge faaliyetlerinin de önemli ölçüde arttığı görülebilmektedir. Elektronik,
havacılık, kimya gibi sektörlerde faaliyet gösteren işletmelerin Ar-Ge’ye yapmış oldukları
harcamaların, duran varlıklara yaptıkları yatırımların üstüne çıktığı bilinmektedir (Pa-
vitt, 1990, s.17). Çünkü saydığımız tipteki sektörlerde rekabet son derece yoğun bir şe-
kilde yaşanmaktadır. Yukarıda bahsedilen görüşlerin aksine, rekabet gücünü halen daha
maliyetlerde arayan işletmelerin sayısı da azımsanmayacak kadar çoktur. Kuczmarski &
Associates Inc. tarafından Fortune 500 işletmeleri üzerinde yapılan çalışmada, çok sayıda
işletmenin büyüyebilmek için maliyet düşürme stratejilerini izlediği ortaya çıkmıştır.
Maliyetlerin azaltılması ve maliyet kontrolü sonuç verebilecek stratejiler olmakla birlikte,
sürdürülebilir rekabet üstünlüğünün sağlanabilmesi için yenilik yapılması zorunludur.
İşletmeler ancak bu şekilde sektörlerinde liderliği ele geçirip, kâr marjlarını kontrol ede-
bilme üstünlüğünü elde edebilirler. Süreçler doğru bir şekilde yerine getirildiğinde yeni-
lik bir işletmenin sahip olabileceği en güçlü rekabet silahlarından biri olarak görülebilir
(Kuczmarski, 2003, s.536). Yenilik becerilerine sahip olamayan ve mevcut rekabet koşul-
larına ayak uyduramayan işletmelerin ekonomik devamlılıklarını sürdürebilmeleri son
derece zordur. 20. yüzyılın başlarında ABD’nin en büyük işletmeleri incelendiğinde bu
tablo daha net bir şekilde görülebilecektir. Bu dönemde ABD’nin en büyük 12 işletmesi
aşağıdaki gibi sıralanabilir (Hollins, 2000, s.136):
American Cotton Oil Company; American Steel Company; American Sugar Refining
Company; Continental Tobacco Company; Federal Steel Corporation; General Electric
Company; National Lead Corporation; Pacific Mail Company; People Gas Company;
Tennessee Coal and Iron Company; United States Leather Company ve United States
Rubber Company.
21. yüzyıla baktığımızda yukarıda isimleri sayılan işletmelerden yalnızca bir tanesi
değişen rekabet koşullarına ayak uydurabilmeyi başarmış ve bugün halâ faaliyetlerine
devam etmektedir. Liste gözönünde bulundurulduğunda ayakta kalmayı başarmış olan
tek işletme General Electric’tir. Diğer 11 işletme ise günümüze kadar gelmeyi başarama-
mıştır. Bunlardan bazıları zaman içerisinde küçülerek daha yenilikçi ve büyük işletmeler
tarafından satın alınmış, bazıları ise değişen dünyanın yeni istek ve beklentilerine ayak
uyduramayarak yok olmuştur. R.G. Cooper (1993) şöyle söylemektedir:
“İşletmecilik tarihi, yenilik yapamadığı ve ürün portföyünü güncel ve rekabetçi tuta-
madığı için daha yenilikçi rakipleri tarafından alt edilen işletmelerle doludur.”
Eğer bir işletme uzun yıllar boyunca ayakta kalmayı planlıyorsa, değişime hazır ol-
malı ve zamanı geldiğinde değişebilmelidir (Hollins, 2000, s.136). Farklı endüstrilerde
yürütülen bir çalışmanın sonuçlarına göre, anket gerçekleştirilen 700 işletmenin %75’i
yeniliğin ve yenilik yönetiminin önemini vurgulamıştır (Perel, 2002, s.9). Bu da göster-
mektedir ki, faaliyet gösterilen endüstriden bağımsız olarak her türdeki işletme yenilik
yapabilmeli ve uygulayabilmelidir. Bu istatistiklerin yanısıra yapılan başka çalışmalarda
ulaşılan sonuçlara göre üst düzey karar alıcıların gözardı edilemeyecek bir kısmı yenilik
çabalarının getirilerinden memnun olmadıklarını belirtmişlerdir. Bu sonuç göstermek-
tedir ki, üst düzey yöneticiler yeniliğin önemine inanmakla birlikte, bu sürecin nasıl
başarılı bir şekilde yönetilebileceği konusunda yeterli bilgi birikimine sahip değillerdir.
Bu durumun altında yatan temel nedenlerden biri de yenilik konusunun tam anlamıyla
anlaşılamamış olmasıdır.
8 Yenilik Yönetimi
Yenilik konusunun tam olarak anlaşılabilmesi sürecinde özellikle “yeni” kelimesinin

üzerinde durulmasında yarar bulunmaktadır. Çünkü içerik boyutundan bakıldığında akla
iki soru gelmektedir. Bu sorulardan ilki “Yeni ile kastedilen nedir?” diğeri ise “Ne kadar
yeni?” sorularıdır. Diğer bir konu da yenilik tanımının öznel boyutudur. Bu boyuttan ba-
kıldığında ise “Kimin için yeni?” sorusu yenilik kavramının anlaşılabilmesi için cevaplan-
ması ve anlaşılması gereken sorulardan biridir.
İçerik boyutundan bakıldığında akla gelen ilk soru “yeni” kavramı ile kastedilenin ne
olduğudur. Ürünler perspektifinden bakıldığında bir ürünün yeni olarak kabul edilebil-
mesi için aşağıdaki koşullardan en az bir tanesini sağlaması gerekmektedir. Bu koşullar şu
şekilde sıralanabilir.
• Ürünün ya da hizmetin maliyetinde önemli bir düşüş sağlanmışsa,
• Ürün yeni özelliklere ve/veya yeni fonksiyonlara sahipse,
• Tamamen yeni bir ürün ya da hizmetse
Sözkonusu ürün ya da hizmet yeni olarak kabul edilebilir. Bu cevaplar yeni soruları
da gündeme getirmektedir. Bu sorular yeniliğin “Ne kadar yeni ?” ve “Kimin için yeni?”
olduğu sorularıdır. Bu soruların cevapları geniş bir perspektife sahiptir. Çünkü bir ürün
işletme için yeni olabilir, sektör için yeni olabilir, ülke için yeni olabilir ve hatta dünya için
yeni olabilir. Bu ölçek üzerinde dünya için yeni ürün sınıfına doğru gittikçe, ilerleyen üni-
telerde anlatılan radikal yenilikler düzeyine erişilmektedir. İşletme için yeni olarak kabul
edilebilecek bir yenilik düzeyi sözkonusu ise bu yeniliğin aşamalı bir yenilik olduğu ifade
edilebilir. Örneğin yeni nesil dizel motorlar aşamalı yenilik olarak kabul edilebilir. Ancak
bütün otomotiv sektörünü etkileyebilecek olan hidrojen motorlarının ortaya çıkışı radikal
bir yenilik olarak sınıflandırılabilir. Bir ürünün yenilikçi bir ürün olarak kabul edilebilme-
si için tamamen yeni bir ürün/hizmet olması ya da önemli ölçüde iyileştirilmiş bir ürün/
hizmet olması gerekmektedir.
YENİLİK İLE İLİŞKİLİ KAVRAMLAR

Yenilik konusu ile ilgili temel bazı kavramlar bulunmaktadır ve bu kavramlar çoğu zaman
yenilik kavramı ile karıştırılmaktadır. Bu kavramları ve sözkonusu kavramların yenilik ile
olan ilişkilerini vurgulamak yararlı olacaktır. Çoğu zaman yenilik kavramı başlıbaşına ele
alınmakta ve diğer yönetim kavramlarından ayrı olarak ele alınmaktadır. Ancak yenilik
sürecinin disiplinlerarası bir süreç olduğu ve pekçok yönetim yaklaşımı ve yönetim kura-
mı ile ilişkili olduğu unutulmamalıdır. Yönetim kuramları incelendiğinde yenilik konusu-
nun en çok girişimcilik, yaratıcılık, icat ve tasarım gibi konularla ilişkilendirildiği görüle-
bilmektedir. Yenilik bu kavramların herbiri ile yakından ilişkilidir. Ancak bu kavramlarla
aynı anlamda değerlendirilmemesi gerekir.
Yenilik ve Girişimcilik
Pekçok çalışmada yenilikçilik ve girişimcilik kavramları birarada kullanılmaktadır. Ancak
zaman zaman bazı yazarların bu iki kavramı birbirinin yerine kullandığı görülebilmek-
tedir. Daha önce de ifade edildiği üzere yenilikçilik ve girişimcilik birbiri ile iç içe olan
kavramlar olmakla birlikte, kesinlikle aynı anlamları taşımamaktadır. Yenilikçilik ile gi-
rişimcilik arasındaki bağlantı ilk defa Schumpeter tarafından vurgulanmıştır. Daha önce
de ifade edildiği üzere Schumpeter’e göre ekonomik kalkınmayı hızlandıran unsurların
başında yenilik gelmektedir ve sözkonusu yenilikler girişimciler tarafından gerçekleştiril-
mektedir. Girişimcinin yenilik yapan kişi olarak konumlandırılması, girişimcinin yenilik
süreci içerisindeki yerini de açıklamaktadır. Bu konum son derece önemli bir konumdur.
Çünkü bu bakış açısından bakıldığında yalnızca yenilikçi fikirlerle yeni bir iş kuran kişi
girişimci olarak kabul edilmektedir. Bu boyutuyla girişimcilik yenilikçi ve yaratıcı eylem-
leri bünyesinde bulundurmaktadır. Sözkonusu yaratım süreci, hem bireysel anlamda hem
de toplumsal anlamda değer yaratacaktır. Girişimciler, çevrelerindeki fırsatları izleyen ve
değerlendiren kişilerdir. Yenilik ise girişimcilerin başarılı olmasını sağlayacak önemli bir
güçtür. Yenilik ticari bir kimliğe sahiptir ve bu yönüyle pazarın farkında olduğu ya da
olmadığı bir talebi karşılama zorunluluğu vardır. Eğer sözkonusu yenilik ticari başarı elde
edecekse, girişimcilik bu süreçte önemli rol oynamaktadır (Zhao, 2005, s.28).
Yeniliğin ticari bir kimliğe sahip olduğu unutulmamalıdır. Eğer yenilik olarak kastedilen
ürün/hizmet, süreç ya da iş modeli ticari anlamda bir değer yaratmıyorsa yeniliğin varlığın-
dan söz edilemez.
Yenilik ile girişimcilik birbirinin yerine geçen kavramlar olarak kabul edilebilir mi ?
3
Yenilik ve Yaratıcılık
Yeni fikirlerin yaratılması yenilik sürecinin ilk aşaması olarak kabul edilebilir. Sözkonusu
yeni ve faydalı fikirlerin yaratılması süreci yaratıcılık olarak tanımlanabilir. Özgünlük ile
kastedilen, ortaya konulan ürünün daha önce ortaya konulanlardan farklı olmasıdır.
Özellikle iki tip yaratıcılığın yenilik sürecinde önemli rol oynadığı ifade edilebilir.
Bunlardan ilki bireysel yaratıcılıktır. Bireysel yaratıcılık, kişinin entelektüel becerilerinin,
bilgisinin, düşünce tarzının, kişiliğinin, motivasyonunun ve çevrenin bir fonksiyonudur.
Yaratıcı düşünce yapısına ilişkin en önemli entelektüel beceriler arasında sorunlara sıradışı
bir bakış açısı ile bakabilme becerisi, hangi fikirlerin takip edilmeye değer hangilerinin
değer olmadığını analiz edebilme becerisi, fikirlerini başkalarına anlatabilme ve insanla-
rı fikirleri konusunda ikna edebilme becerileri sıralanabilir. Yaratıcılık sürecinde kişinin
sahip olduğu bilgi birikiminin farklı etkileri ve sonuçları mevcuttur. Kişinin bilgi düzeyi
gerektiğinden düşük olduğunda, sözkonusu alana katkı sağlayabilecek bir anlama düzeyine
sahip olamayacaktır. Bilgi düzeyi gerektiğinden fazla olduğunda ise birey, mevcut mantık
ve bakış açıları ile sınırlanabilecek ve sonuç olarak alternatif çözümler geliştiremeyebile-
cektir. Sonuç olarak, alanında yeterli düzeyde bilgi sahibi olan bireylerin yaratıcı fikirler
üretme potansiyeli yüksektir. Şekil 1.2’de bireysel yaratıcılığı etkileyen unsurlar görülebilir.
Örgütsel yaratıcılık ise örgüt içerisindeki bireylerin yaratıcılık düzeylerinin, örgüt içe-
risindeki sosyal süreçlerin ve bireyler arasındaki ilişkilerin bir fonksiyonudur. Bütün bu
boyutlarda bakıldığında örgütsel yaratıcılığın ortaya çıkabilmesi için örgüt içerisindeki
bireylerin yaratıcı olmaları yeterli olmayacaktır. Örgütsel yapı, kurallar ve teşvik sistem-
leri bireysel yaratıcılığı zayıflatabilir ya da güçlendirebilir (Schilling, 2008, ss.17-18). Şekil
1.3’te örgütsel yaratıcılığı etkileyen boyutlar görülebilir.
Şekil 1.2
Bireysel yaratıcılık
sürecinin fonksiyonları
10 Yenilik Yönetimi
Şekil 1.3
Örgütsel yaratıcılık
sürecini fonksiyonları
Bütün bu boyutlar düşünüldüğünde bireysel ve örgütsel yaratıcılığın yenilik süreci-

nin başlangıç noktası olduğu kabul edilebilir. Ancak yaratıcılık süreçlerinin çalışması tek
başına yeniliklerin gerçekleştirilebilmesi için yeterli olmayacaktır. Yaratıcılık süreçleri so-
nucunda elde edilen çıktılara ticari bir kimlik kazandırılması ile yeniliğin gerçekleşmiş
olduğu kabul edilebilir. Özetle, yenilik, örgütün yaratıcı fikirler geliştirdiği ve sonuç olarak
bu fikirleri özgün, faydalı ve somut ticari ürünlere, hizmetlere ve iş modellerine dönüş-
türdüğü bir süreçtir.
Yenilik ve İcat
Yenilik kavramı bünyesinde yeni bir ürün, yeni bir hizmet, yeni bir süreç ya da örgütsel
yapının ortaya konulmasını barındırmaktadır. Kavramın açıklanmasında yeni kelimesi-
nin kullanılması nedeniyle yenilik kavramı çoğu zaman icat kavramı ile eşanlamlı olarak
kullanılmaktadır. Her iki kavramın da özgünlük kimliği taşıması da bu eğilimi destekle-
mektedir. Ancak bu iki kavram aynı anlamda değerlendirilemez. Diğer taraftan yenilikte
sözkonusu yeni ürün/hizmet ya da süreç ticari kimliğe bürünür. Aslında 2000’li yılların
Şekil 1.4 başında elektronik ticaret işletmelerinde yaşanan krizde de
bu ayrımın izlerini görmek mümkündür. Sözkonusu dö-
Yaratıcılık, icat
Yenilik arasındaki nemde küçük ölçekteki pekçok girişimci yazılım işletme-
ilişki si icada dönük yeni yazılımlar geliştirmeyi başarmışlardı.
Ancak bu fikirler ve yazılımlar ticari başarıya taşıyacak
sürdürülebilir iş modelleri ile desteklenmeyince sektörde
son derece ciddi bir kriz yaşandı. Bu örnek icatların ancak
ticari bir kimliğe taşındığında yenilik olarak isimlendiri-
lebileceğini açıklamaktadır. Özetle yeniliği ticarileştirilmiş
icat olarak tanımlamak da mümkündür.
Yaratıcılık, icat ve yenilik arasındaki ilişki Şekil 1.4’te
görülebilir.
Yenilik ve Tasarım
Tasarım kavramının işletme bilimini ilgilendiren yönü sürekli genişlemekte ve işletme-
lerin hemen hemen bütün boyutları ile ilgili bir hale gelmektedir. Pekçok kişi için tasa-
rım bir şeylerin geliştirilmesi ve yaratılması anlamına gelmektedir. Bu bakış açısı yenilik
ve tasarım kavramlarının karıştırılması sonucunu doğurabilmektedir. Bu noktada temel
konu tasarım ile araştırma ve geliştirme arasında nasıl bir ilişkinin ortaya konulmasıdır.
Pekçok çalışma içerisinde tasarım ve geliştirme kavramları birbirine yakın kavramlar
olarak ele alınmaktadır. Geleneksel anlamda tasarım çizimlerin, planların ve modelle-
rin geliştirilmesi olarak tanımlanmaktadır.Örneğin havacılık sektörünü ele alırsak, bir
uçağın modelinin geliştirilmesi sürecinde mühendisler ve tasarımcılar yıllarca birlikte
çalışmışlardır. Tasarım süreci, araştırma ve geliştirme süreci ile iç içe olarak düşünüle-
bilir. Bu kapsamda yenilik süreci içerisinde tasarımın önemli bir yere sahip olduğu ifade
edilebilir (Trott, 2005, s.14).
YENİLİK YÖNETİMİ KAVRAMI

Yenilik sistemi, bireylerin bilgilerinin ve tecrübelerinin biraraya geldiği, yeteneklerin belli
bir amaca dönük faaliyetlere ve projelere dönüştürüldüğü ve sonuç olarak bu çıktıların
ticari bir başarı ile taçlandırıldığı bir süreçtir. Yenilik, yönetilmesi gereken sistematik bir
çalışmanın çıktısı olarak kabul edilebilir. Daha önce de ifade edildiği üzere yenilik bir
süreçtir. Eğer işletmeler Ar-Ge faaliyetlerini yönetmek üzere Ar-Ge süreçlerine sahipse,
üretim faaliyetlerini yönetmek üzere sipariş-teslimat süreçlerine sahipse, yenilik faali-
yetlerini yönetmek üzere de yenilik süreçlerine sahip olacaktır. Yenilik yönetimi üzerine
yapılan çalışmalar da göstermektedir ki, yenilik süreci işletmelerin hayati önem taşıyan
temel süreçlerinden bir tanesidir. Yeniliğin işletme içerisinde kendiliğinden ortaya çıkma-
sı beklenemez. İşletme, yaratıcılığı ve deneysel çalışma biçimini desteklemelidir. Ayrıca
yenilikçi olarak kabul edilebilecek bir işletmenin etkili ve esnek olması gerekir (Kettunen
ve diğ., 2007, s.46). Yenilikçi işletmelerin ortak özelliklerinden biri de çevik bir yapıya
sahip olmalarıdır. Bütün bu özelliklerin örgüte kazandırılabilmesi için yenilik çabalarının
yaratıcı düşünceden, ticarileştirme boyutuna kadar yönetilmesi gereken bir süreç olduğu
gözönünde bulundurulmalıdır.
YENİLİK YÖNETİMİNİN BAŞARISINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Örgüt içerisinde gerçekleştirilen yenilik faaliyetlerinin başarısını etkileyen çok sayıda
faktörün varlığından söz etmek mümkündür. Bu faktörlerin işletme içerisinde var ol-
ması örgüte daha yenilikçi bir kimlik kazandıracağı gibi yenilik yönetimi süreçlerinin de
etkililiğini arttıracaktır.
Örgüt kültürünün yenilik üzerindeki etkileri son derece büyüktür. Bazı örgüt kültür-
leri yenilik ve yaratıcılık süreçlerini desteklerken, bazıları ise örgüt içerisindeki yenilik
ve yaratıcılık ruhunu ortadan kaldırabilmektedir. Yenilik ve yaratıcılığı destekleyen ör-
güt kültürünün en temel özelliklerinden biri, bu tip örgütlerin sahip olduğu yüksek hata
toleransıdır. Bu tip örgütlerde çalışan bireylerin fikirlerini paylaşmaları ve deneysel gi-
rişimlerde bulunmaları desteklenir. Böylece bireyler cezalandırılma korkusu olmaksızın
düşüncelerini yönetimle ve iş arkadaşları ile paylaşabilirler. Yenilikçi girişimleri destekle-
yen ve ölçülebilir riskleri almayı özendiren bir örgüt kültürü çalışanların yeni ve yaratıcı
fikirlerini paylaşabilecekleri bir ortamın yaratılmasında son derece önemlidir.
Kanter, (a) bütünleşik yapıya sahip, (b) farklılıklara değer veren ve saygı duyan, (c)
bireylerin beceri ve yeteneklerine inanan, (d) işbirliği ve ekip çalışmasına önem veren ör-
gütlerin yenilik becerilerinin, diğer işletmelere göre daha gelişmiş olduğunu ifade etmiştir
(McLean, 2005, s.232). Yenilikçi örgütlerin özelliklerinden biri de iletişim kanallarının
etkili bir şekilde çalışıyor olmasıdır. İç ve dış kaynaklı bilgilerin elde edilmesi ve örgüt içe-
risinde etkili bir şekilde paylaşılabilmesi için güçlü iletişim kanallarının varlığı son derece
önemlidir. Yenilik süreçlerini destekleyen bir örgüt kültürünün geliştirilmesinde üst yöne-
timin sergilediği tutumun büyük önemi vardır. Yöneticiler, yeni fikirlerin geliştirilmesini
ve paylaşılmasını destekleyen bir örgütsel yapıyı geliştirmek zorundadırlar.
Örgüt kültürünün yanı sıra örgütsel yapının da işletmelerin yenilik kapasitesi üzerin-
de etkileri bulunmaktadır. Mekanik olarak nitelendirilebilecek sıkı denetim sistemlerinin
görüldüğü, yüksek hiyerarşinin mevcut olduğu, standartlaşma ve uzmanlaşmanın yoğun
olduğu örgütlerde yenilik becerilerinin genellikle gelişmemiş olduğu söylenebilir. Bunun

tersine organik olarak nitelendirilen örgüt yapıları genellikle daha yüksek bir yenilik ka-
pasitesine sahiplerdir. Bu tip örgütlerde, uzmanlaşma ve standartlaşma düşük düzeydedir.
Hiyerarşi daha yatay bir yapıdadır. Bütün bu özellikler organik örgütlerin esnekliklerini
arttırmakta ve sonuç olarak yenilikçi becerilerini geliştirmektedir.
Örgütün mevcut vizyon, misyon ve hedefler ile yenilik faaliyetleri arasındaki uyumun
sağlanması da son derece önemlidir. Örgütün yenilikçi girişimlere vermiş olduğu önem,
vizyon, misyon ve hedeflerde de kendisini göstermelidir.
Örgütün içerisinde ve dışarısında bulunan çok sayıda faktör yenilik performansını doğru-
dan etkiler. Örgütler yenilik çabalarında başarılı olmak istiyorlarsa, inovasyonu destekleyen
ya da yavaşlatan bütün faktörleri yönetebilmelidirler.
Örgüt içerisinde istenilen düzeyde yeniliklerin gerçekleştirilebilmesi için bireylerarası

ilişkilerin yönetilmesi ve ekiplerden yararlanılması gerekmektedir. Çünkü örgüt içerisin-
deki bireylerin arasındaki ilişkiler, örgütün yenilikçilik düzeyi ile yakından ilişkilidir. Ye-
nilikçi girişimlerden beklenen sonuçların alınabilmesi için çoğu zaman iyi bir ekip çalış-
masına ihtiyaç duyulacaktır. Sözkonusu ekiplerin doğru şekilde oluşturulmaları ve iyi bir
şekilde yönetilmeleri yenilik sürecinin başarısında önemli rol oynamaktadır. Bu ekiplerin
en temel özelliklerinden biri de genellikle sahip oldukları çapraz fonksiyonel yapılarıdır.
Ekibin çapraz fonksiyonel olması, bünyesinde farklı birimlerden bireyleri barındırdığı an-
lamına gelmektedir. Farklı birimlerden gelen bireyler birarada olduklarında, farklı düşün-
ce yapılarının tek bir ekip içerisinde temsil edilmesi sözkonusu olabilecektir. Bahsedilen
farklılıklar iyi yönetilebildiği taktirde, yenilik sürecinde sinerjik etkilerin gözlemlenmesi
mümkün olabilir.
Özet
Yenilik faaliyetine ilişkin bakış açıları farklılaşırken, yenilik Yenilik mikro ve makro ölçekte büyümenin temel itici güçle-
kavramı da farklı şekillerde tanımlanmaktadır. Schumpeter rinden biri olarak kabul edilebilir. Schumpeter, mevcut ürün
yenilik faaliyetlerini; ve hizmetlerin fiyatları üzerinde yapılan marjinal değişiklik-
• Yeni ürünlerin geliştirilmesi ya da mevcut üründe nitelik- ler yerine, yeni ürünlerin geliştirilmesi sonucu ortaya çıkan
sel değişimler gerçekleştirilmesi; rekabetin çok daha önemli olduğunu öne sürmüştür.
• Sektör için yeni süreçlerin geliştirilmesi; İcat, yeni bir ürün/hizmet ya da sürecin ilk somut görüntü-
• Yeni pazarların açılması; sü olarak tanımlanabilir. Diğer taraftan yenilikte, sözkonusu
• Hammadde ve diğer girdiler için yeni tedarik kaynakları- yeni ürün/hizmet ya da süreç ticari kimliğe bürünür. İcatla-
nın bulunması; rın ancak ticari bir kimliğe taşındığında yenilik olarak isim-
• Endüstriyel örgütlenmedeki değişimlerin gerçekleştiril- lendirilebileceği söylenebilir. Özetle yeniliği ticarileştirilmiş
mesi olarak tanımlamıştır. icat olarak tanımlamak da mümkündür.
Udwadia yeniliği, yeni ürünlerin, hizmetlerin ve süreçlerin Öncelikle, örgüt içerisinde yenilik ve yaratıcılık süreçleri-
etkili bir şekilde yaratılması, geliştirilmesi ve uygulanması ni destekleyen ve belli hata toleransınas sahip olan işlet-
olarak tanımlamıştır. melerin daha yüksek yenilik becerileri geliştirmeleri bek-
OECD ve diğer AB belgeleri incelendiğinde ise yenilik kav- lenebilir. Ayrıca, örgütsel yapının da işletmelerin yenilik
ramının; “bir fikri pazarlanabilir bir ürün ya da hizmete, yeni kapasitesi üzerinde etkileri bulunmaktadır. Mekanik olarak
ya da geliştirilmiş bir üretim ya da dağıtım yöntemine, ya da nitelendirilebilecek sıkı denetim sistemlerinin görüldüğü,
yeni bir toplumsal hizmet yöntemine dönüştürme süreci” yüksek hiyerarşinin mevcut olduğu, standartlaşma ve uz-
olarak tanıımlandığı görülmektedir. manlaşmanın yoğun olduğu örgütlerde yenilik becerileri-
Daha önce de ifade edildiği üzere 2000’li yılların başından nin genellikle gelişmemiş olduğu söylenebilir. Bunun ter-
bugüne yenilik konusu iş dünyasının en önemli konularından sine organik olarak nitelendirilen örgüt yapıları genellikle
biri olmayı sürdürmektedir. Her ne kadar bazı çevreler yenilik daha yüksek bir yenilik kapasitesine sahiplerdir. Örgütün
kavramının gereğinden fazla kullanıldığını ve tartışıldığını dü- yenilikçi girişimlere vermiş olduğu önem, vizyon, misyon
şünseler de, günümüz ekonomik koşulları itibariyle yenilik ko- ve hedeflerde de kendisini göstermelidir. Son olarak, örgüt
nusu gündemdeki yerini korumakta ve gün geçtikçe daha fazla içerisinde istenilen düzeyde yeniliklerin gerçekleştirilebil-
işletme tarafından tartışılmaktadır. Mevcut koşullarda pazar mesi için bireylerarası ilişkilerin yönetilmesi ve ekiplerden
lideri konumunda olan işletmeler, yenilikçi ürün ve hizmet yararlanılması gerekmektedir. Çünkü örgüt içerisindeki bi-
geliştirebilme becerilerine sahip olan işletmelerdir. Havacılık- reylerin arasındaki ilişkiler, örgütün yenilikçilik düzeyi ile
tan kimyaya, otomotivden bilişime kadar hemen hemen bütün yakından ilişkilidir.
sektörlerdeki baskın konuma sahip olan işletmelerin yenilik
yapabilme becerisine sahip olan işletmeler olduğu söylenebilir.
Kendimizi Sınayalım
1. Aşağıdakilerden hangisi günümüz işletmelerinin rekabet 6. Aşağıdakilerden hangisi yenilik faaliyetlerinin başarısını
üstünlüğü sağlayabilmek üzere değerlendirmeleri gereken olumsuz yönde etkilemektedir?
başlıca konular arasında yer almaz? a. Örgüt içerisinde yapılan hataların belli düzeyde tole-
a. Artan işsizlik oranları re edilebilmesi
b. Yeni ürünlerin ve hizmetlerin geliştirilmesi b. Yenilik faaliyetlerinden sorumlu belli bir bölümün
c. Örgütsel yapı ile ilgili değişikliklerin yapılması belirlenmesi
d. Yeni girdi kaynaklarının bulunması c. Çalışanların karar alma yetkileri ile donatılmaları
e. Yeni iş süreçlerinin geliştirilmesi d. Örgüt içerisinde kuvvetli bir iletişim sisteminin ku-
rulması
2. Aşağıdakilerden hangisi II.Dünya Savaşı’nın hemen son- e. Yenilikçi düşüncelerin ödüllendirilmesi
rasında işletmeler için temel rekabet parametresi olmuştur?
a. Esneklik 7. Aşağıdakilerden hangisi Schumpeter’e göre yenilik kav-
b. Üretim kapasitesi ramının unsurlarından biri değildir?
c. Hız a. Mevcut pazarların korunması
d. Farklılaşma b. Sektör için yeni süreçlerin geliştirilmesi
e. Yenilik c. Yeni ürünlerin ve hizmetlerin geliştirilmesi
d. Yeni hammadde kaynaklarının bulunması
3. Aşağıdakilerden hangisi yenilik süreçlerinin hızını artı- e. Endüstriyel örgütlenmede gerçekleştirilen değişimler
ran unsurların başında gelmektedir?
a. Nitelikli işgücüne erişim 8. Aşağıdakilerden hangisi Trott’a göre yenilik sürecine kat-
b. Sermaye kaynaklarına erişim kı sağlayan unsurlardan biri değildir?
c. Hammade kaynaklarının artması a. Yaratıcı bireyler
d. Bilgi teknolojilerindeki gelişmeler b. İşletme fonksiyonları ve faaliyetleri
e. Pekçok sektörde rekabetin azalması c. İşletmenin yapısı
d. İşletmenin dış bağlantıları
4. Aşağıdakilerden hangisi işletmelerin yeni ürün tasarım e. Ödüllendirme ve cezalandırma mekanizmaları
ve üretim süreçlerini önemli ölçüde kısaltan teknolojilerden
biridir? 9. Yenilik ve girişimcilik kavramları arasındaki ilişki ile ilgi-
a. İşletim sistemleri li aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
b. Müşteri ilişkileri yönetimi yazılımları a. Yenilik ve girişimcilik aynı anlama gelen kavramlardır.
c. Kurumsal kaynak planlama yazılımları b. Girişimciler, karşılarına çıkan her türlü yatırım fırsa-
d. Finansal bilgi sistemleri tını değerlendiren kişilerdir.
e. Bilgisayar destekli tasarım sistemleri c. Girişimcilik, yenilikçi ve yaratıcı eylemleri bünyesin-
de barındırır.
5. Yenilik kavramı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi d. Başarılı girişimciler yenilik fırsatlarına rağmen risk
yanlıştır? almaktan kaçınırlar.
a. Yenilik becerileri ile rekabet gücü arasında sıkı bir e. Girişimcinin yaratım sürecinde yalnızca toplumsal
ilişki vardır. değerin yaratılması esastır.
b. Yenilik, örgüt içerisinde yeni fikirlerin yaratılması
sürecidir. 10. Aşağıdakilerden hangisi bireysel yaratıcılığı etkileyen
c. Yaratıcılık, yeniliğin önemli bir parçasıdır. unsurlardan biri değildir?
d. Örgütün her kademesindeki çalışan yenilik yapabilir. a. Entelektüel beceriler
e. AR-GE faaliyetleri yenilik süreçleri için önemli bir b. Düşünce yapısı
yere sahiptir. c. Bilgi birikimi
d. Risk alma istekliliği
e. Çevre
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

1. a Yanıtınız yanlış ise “Giriş” başlığı altında size verilen Sıra Sizde 1
bilgileri yeniden gözden geçiriniz. İkinci Dünya savaşı ertesinde işletmelerin üretim kapasitesi
2. b Yanıtınız yanlış ise “Giriş” başlığı altında size verilen temel rekabet gücü değişkeni olarak kabul edilirken, zaman
bilgileri yeniden gözden geçiriniz. içerisinde yalnızca üretim gücü ve kapasitesi rekabetçi gücü
3. d Yanıtınız yanlış ise “Yenilik Kavramı ve Önemi” başlığı koruyabilmek için yeterli olmamaya başlamıştır. Üretim ka-
altında size verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz. pasitesinin ardından maliyetler, kalite, hız, esneklik gibi reka-
4. e Yanıtınız yanlış ise “Yenilik Kavramı ve Önemi” başlığı bet gücü parametreleri de gündemdeki yerini almıştır. Ancak
altında size verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz. 2000’li yıllara girilmesi ile birlikte bütün bu değişkenlere ek
5. b Yanıtınız yanlış ise “Yenilik Kavramı ve Önemi” başlığı olarak farklılaşma ve yenilik değişkeni rekabet oyununun ku-
altında size verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz. rallarını değiştirmiştir.
6. b Yanıtınız yanlış ise “Yenilik Kavramı ve Önemi” başlığı
altında size verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde 2
7. a Yanıtınız yanlış ise “Yenilik Kavramı ve Önemi” başlığı İktisat tarihi de incelendiğinde yenilik faaliyetlerinin yeni-
altında size verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz. lik yapan işletmelere ve yenilik yapan ekonomilere önemli
8. e Yanıtınız yanlış ise “Yenilik Kavramı ve Önemi” başlığı iktisadi katkılarının olduğu görülebilmektedir. Schumpeter,
altında size verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz. ekonomik kalkınmada yeni ürünlerin ve hizmetlerin öne-
9. c Yanıtınız yanlış ise “Yenilik ve Girişimcilik” başlığı al- mini vurgulayan ilk isimlerden biridir. Schumpeter, mevcut
tında size verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz. ürün ve hizmetlerin fiyatları üzerinde yapılan marjinal deği-
10. d Yanıtınız yanlış ise “Yenilik ve Yaratıcılık” başlığı al- şiklikler yerine, yeni ürünlerin geliştirilmesi sonucu ortaya
tında size verilen bilgileri yeniden gözden geçiriniz. çıkan rekabetin çok daha önemli olduğunu öne sürmüştür.
Örneğin, yeni bir bilgisayar yazılımı ya da yeni bir teknoloji
üretebilen ekonomilerin, telefon ya da otomobil gibi mevcut
ürünlerde fiyat indirimi yapan ekonomilere göre daha hızlı
büyüyeceğini varsaymaktadır.
Sıra Sizde 3
Yenilikçilik ve girişimcilik birbiri ile iç içe olan kavramlar ol-
makla birlikte, kesinlikle aynı anlamları taşımamaktadır. Gi-
rişimci, daha önceden var olmayan bir ürünü ya da hizmeti
sunarak, karşılanmamış talebi karşılayan kişidir. Bu boyutuyla
girişimcilik yenilikçi ve yaratıcı eylemleri bünyesinde bulun-
durmaktadır. Sözkonusu yaratım süreci hem bireysel anlam-
da hem de toplumsal anlamda değer yaratacaktır. Girişimciler
çevrelerindeki fırsatları izleyen ve değerlendiren kişilerdir.
Yenilik ise girişimcilerin başarılı olmasını sağlayacak önem-
li bir güçtür. Yenilik ticari bir kimliğe sahiptir ve bu yönüyle
pazarın farkında olduğu ya da olmadığı bir talebi karşılama
zorunluluğu vardır. Eğer sözkonusu yenilik ticari başarı elde
edecekse, girişimcilik bu süreçte önemli rol oynamaktadır.
Yararlanılan Kaynaklar
Hollins, Bill (2000). “Why The Resistance To Long-Term
Innovation Management?”, International Journal of
Innovation Management, C.4 S.2, s.136
Kuczmarksi, Thomas D. (2003). “What is Innovation ? And
Why Aren’t Companies Doing More of It ?”, The Journal
of Consumer Marketing, C.20 S.6, ss.536-541
Kettunen, Jari ve diğ. (2007). Making Sense of Innovation
Management, The Federation of Finnish Technology
Industries, Helsinki
Laird D. McLean (2005). “Organizational Culture’s Influence
on Creativity and Innovation: A Review of the Literature
and Implications for Human Resource Development”,
Advances in Developing Human Resources, S.7, ss.226-246
OECD (1997). Oslo Manual, European Commision - Eurostat
Pavitt, Keith (1990). “What We Know About the Strategic
Management of Technology”, California Management
Review Reprint Series, C.32 S.3, ss.17-26
Perel, Mel (2002). “Corporate Courage: Breaking The
Innovation Barriers”, Research Technology Management,
C.45 S.3, s.9
Schilling, Melissa A. (2008). Strategic Management of
Technological Innovation, McGraw-Hill International
Trott, Paul (2005). Innovation Management and New Product
Development, Pearson Education Limited
Udwadia, Firdaus E. (1990). “Creativity and Innovation in
Organizations: Two Models and Managerial Implications”,
Technological Forecasting and Social Change, C.38 S.1
Ürper, Yılmaz (2008). Girişimcilik (Ed.Yavuz Odabaşı), TC
Anadolu Üniversitesi Yayınları
Zhao, Fang (2005). “Exploring the Synergy Between
Entrepreneurship And Innovation”, International Journal
of Entrepreneurial Behaviour & Research, C.11 S.1, ss.25-41
2
Amaçlarımız
 Temel belirleyici unsurları dikkate alarak yenilikleri sınıflandırabilecek,
 Yeni ürün geliştirme süreçlerini analiz edebilecek,
 Yeni ürünlerin yayılmasını etkileyen faktörleri değerlendirebilecek,
 Yeni ürünlerin pazarlanmasında dikkat edilmesi gereken hususlara ilişkin etkin
çözümler geliştirebilecek
Anahtar Kavramlar
• Radikal ve Artımsal Yenilikler • Teknolojik Yenilikler
• Ürün-Hizmet Yenilikleri • Yeniliklerin Benimsenmesi
• Toplumsal Yenilik • Yeni Ürün Geliştirme

İçindekiler
• GİRİŞ
• YENİLİK ÇEŞİTLERİ
• YENİ ÜRÜN GELİŞTİRME SÜRECİ
Yenilik Çeşitleri ve Yeniliğin • YENİLİKLERİ YAYILMASI VE
Yenilik Yönetimi
Yayılması BENİMSENMESİ
• YENİLİKLERİ BENİMSEME
KATEGORİLERİ
• YENİLİKLERİN PAZARLANMASI
Yenilik Çeşitleri ve Yeniliğin
Yayılması
GİRİŞ
Geliştirilen her bir yenilik, farklı özelliklere sahip olmakla birlikte kullanım alanları, tek-
nolojik yoğunluğu ve meydana getirdiği etkilerin boyutuna göre de farklılaşmaktadır. Bu
nedenle yenilikler, kullanım alanlarına, yarattıkları değişimin boyutuna ve teknoloik yo-
ğunluklarına göre farklı şekillerde sınıflandırılmaktadır.
Geliştirilen yenilikler pazara sunulduğunda, hedef kitle açısından benimsenmesi ba-
zen kolay olurken bazen de oldukça uzun süre alabilmektedir. Bu da yeniliklerin eko-
nomik ve sosyal getirisini negatif yönde etkilemektedir. Yeniliklerin toplum tarafından
benimsenip kısa sürede yayılması, yeniliklerin özelliklerine, toplumun yeniliklere bakış
açısına ve bireylerin tüketim alışkanlıklarına bağlı olarak değişebilmektedir. Bu bağlamda
bireyleri, yenilikleri benimseme eğilimlerine göre bazı kategorilere ayırmak ve bu kate-
gorilerin karakteristik özelliklerine göre yeniliklerle ilgili sunum stratejileri geliştirmek
gerekmektedir.
Yeniliklerin kısa sürede toplum tarafından benimsenmesini sağlamak ve yeniliklerin
başarısını artırmak için yeniliğin üreticileri tarafından bazı araçların yürürlüğe konması
gerekmektedir. Yeniliğin başarı şansını artırmak için yeniliği kullanacak hedef kitlenin
istek ve ihtiyaçlarının en baştan belirlenmesi oldukça önem arzetmektedir.
Firmalar tarafından üretilen yeni ürünlerin başarı şansının günümüz şartlarında ol-
dukça düşük olduğu görülmektedir. Bu başarısızlığın nedenlerinden en önemlilerini, ye-
niliklerin ihtiyaçları karşılama da yetersiz olmasıyla birlikte, yürütülen pazarlama strate-
jilerinin hatalı olması oluşturmaktadır. Yoğun rekabetin yaşandığı pazarlarda yeniliklerle
ön plana çıkmak ve bunu bir rekabet üstünlük aracı haline getirebilmek için firmaların,
yeniliklerin pazarlanma sürecine önem vermeleri kaçınılmaz gözükmektedir.
Yeni ürün ve hizmetlerin üretilmesi kadar onların etkili bir biçimde pazarlanabilmesi
de önemlidir. Pazarlama, yeniliklerin ticarileştirilmesini, ekonomik ve sosyal katma değe-
rinin artırılmasını sağlayacaktır. Yeniliklere ilişkin etkili pazarlama stratejisi geliştirmenin
yolu ise pazar odaklı bir işletme anlayışıyla mümkün olabilecektir. Çünkü, ancak pazar
odaklı bir anlayışla hedef kitlenin istek ve ihtiyaçları tespit edilecek ve bu ihtiyaçlara en
uygun yeni çözümler üretilebilecektir.
Bu bölümde öncelikle, farklı özelliklerine göre yenilik sınıflandırmaları incelenecektir.
İkinci olarak yeni ürün geliştirme süreci analiz edielcek ve yenilikerin toplumda benim-
senmesini etkileyen faktörler ele alınacaktır. Son olarak da yeniliklerin pazarlanmasının
önemi ve etkili yenilik pazarlama stratejisi geliştirmenin önemi vurgulanacaktır.
YENİLİK ÇEŞİTLERİ
Yenilikler, bir dizi süreçlerden geçerek meydana gelir ve farklı alanlarda ve gruplar üze-
rinde değişik etki düzeylerine sahip olurlar. Bu çerçevede yenilikler, etki derecelerinden
yapısal özelliklerine kadar çok farklı ölçütler dikkate alınarak sınıflamaya tabi tutulmuş-
lardır. Bu sınıflandırmalar genellikle; yeniliklerin özelliklerine, meydana getirdiği değişim
ve farklılığın derecesine, kullanım alanlarına ve teknoloji yoğunluğuna göre yapılan sınıf-
landırmalardır.
Yenilikler bazen de bireysel, toplumsal ve ulusal düzeyde ele alınışına göre farklı sı-
nıflandırmaya tabi tutulmaktadır. Toplumsal yenilik kavramı da bu sınıflandırmanın bir
kategorisi olarak son zamanlarda önemle üzerinde durulmaya başlanan bir yenilik olarak
karşımıza çıkmaktadır.
Yenilik, Ar-Ge aşamasından, ortaya çıkan yeniliklerin pazarlanmasına kadar geçen
süreci de içeren geniş kapsamlı bir faaliyettir. Bu bağlamda bir yenilik süreci, kendi içe-
risinde çok farklı yenilikleri içeren çeşitli aşamalardan meydana gelebilmektedir. Bazen
birden fazla alanda yapılan yeniliklerin birleştirilmesi ya da bir alanda kullanılan bir tek-
noloji, ürün ya da sürecin başka alanlara transferiyle de yenilik gerçekleşebilmektedir. Bu
çerçevede bir yenilik bazen çok farklı türdeki yeniliklerin bileşiminden oluşabilmekte ve
yapılan sınıflandırmalardan birkaçının özelliğini taşıyabilmektedir. Bu nedenle yenilikle-
rin sınıflandırılmalarında çok keskin sınırların olduğunu söylemek doğru olmayacaktır.
Yenilik sınıflandırmaları arasındaki sınırların çok keskin olmayışının sebebi nedir?

1 Tartışınız.
Yeni bir buluş her zaman ve her yerde herkes için bir yenilik olarak kabul edilebildiği
gibi bazen de birileri için yeni olan başka birileri için halen kullanılan sıradan bir şey ola-
bilmektedir. Örneğin; bir pazar için yeni olan bir ürün başka bir pazar için belli bir süredir
kullanılan sıradan bir ürün olabilmektedir. Benzer şekilde bir firma için yeni olan bir pa-
zar başka bir firma için daha önce girilmiş ve terk edilmiş bir pazar olabilmektedir. Bir fir-
ma için yeni olan bir teknoloji başka bir firma için halen kullanılabilmektedir. Bu nedenle
yenilikler, her zaman ve her yerde aynı öneme ve yenilik derecesine sahip olmayabilir.
Bu bölümde en yaygın kullanımı olan yenilik sınıflandırmaları incelenecektir (Tablo 2.1).
Tablo 2.1 YENİLİK SINIFLANDIRMALARI

Yenilik
Sınıflandırmaları Radikal Yenilikler
Boyutlarına ve Etki derecesine Göre Yenilikler
Artımsal Yenilikler
Yıkıcı Yenilikler
Meydana Getirdiği Değişim ve Farklılıklara Göre Yenilikler
Destekleyici Yenilikler
Ürün-Hizmet Yeniliği
Kullanım Alanlarına Göre Yenilikler Süreç Yeniliği
Pazarlama Yenilikleri
Teknolojik Yenilikler
Teknolojik Yoğunluğuna Göre Yenilikler
Teknolojik Olmayan Yenilikler
Diğer Yenilik Sınıflandırmaları Toplumsal Yenilik
2. Ünite - Yenilik Çeşitleri ve Yeniliğin Yayılması 21
Boyutlarına ve Etki Derecelerine Göre Yenilikler

Yenilikler, bizzat sahip oldukları yenileşmenin ve iyileştirmenin boyutuna ve farklılaşma-
nın derecesine göre radikal (Radical) ve artımsal (Incremental) yenilikler olmak üzere iki
grupta toplanır.
Radikal yenilikler: Radikal yenilikler, mevcut olanlardan tamamen farklı olarak orta-
ya çıkarılan ürün, hizmet, süreç ve yöntemlerin geliştirilerek sosyal ve ekonomik faydaya
dönüştürülmesi şeklinde yapılan yenilikler olarak tanımlanabilir. Bu yönüyle radikal ye-
nilikler, çoğu zaman onu uygulayan hedef kitlelerin (Birey, toplum, işletmeler vs.) yaşam
ve davranışlarında bir takım değişim ve dönüşümlere neden olurlar.
Radikal yenilikler, bazen mevcut düzen ve alışkanlıkları ortadan kaldırarak, yerine
tamamen farklı uygulama ve davranışların gelmesine sebep olabilirler. Bazen de çevresel
faktörlerdeki belirsizlikleri artırarak, bir işletme ya da endüstrinin dönüşümünü sağlaya-
bilirler (Tushman ve Anderson, 1986).
Radikal yenilikler vasıtasıyla mevcut şartların değişmesi ve yeni uygulamaların yü-
rürlüğe konması, yeni ihtiyaçları ve dolayısıyla başka yeniliklerin yapılmasını da gerekli
kılabilir. Bu yönüyle radikal yenilikler bireylerin, işletmelerin ve ekonomik sistemlerin
yenileşmesinde ve dönüşümünde önemli bir faktör olarak ortaya çıkmaktadırlar.
Artımsal yenilikler: Mevcut ürün, hizmet ve süreçler üzerinde yapılan yeni değimler,
farklılıklar ekleme ve çıkarmalar vasıtasıyla ortaya çıkan yenilikler ise artımsal (Kademeli)
yenilikler olarak değerlendirilmektedir. Artımsal yenilikler genel olarak, radikal yenilikler
üzerinde birtakım iyileştirmeler, değişiklikler ya da eklemeler yapılarak gerçekleştirilir.
Bu yönüyle artımsal yenilikler, radikal yeniliklerin zaman içerisinde daha çok gelişmesine
ve olgunlaşmasına dolayısıyla da daha fazla katma değere dönüştürülmesine neden olur.
Artımsal yenilikleri, radikal yeniliklerin devamı ve tamamlayıcısı olarak düşünmek
mümkündür. Örneğin; cep telefonu ortaya çıktığı ilk dönem itibariyle radikal bir yenilik
olarak değerlendirilmekle birlikte zaman içerisinde kademeli olarak radyo, kamera, wap
uyumu gibi özelliklerin eklenmesiyle ortaya çıkan yenilikler de artımsal yenilik olarak
değerlendirilmektedir.
Radikal ve artımsal yenilik ilişkisi: Radikal ve artımsal yenilikler zaman içerisinde
birbirini tamamlayan yeniliklerin sürdürülebilirliğini sağlayan bir özellik sergilerler. Ra-
dikal yeniliklerin ortaya çıkması her zaman mümkün olmadığı gibi çoğu zamanda olduk-
ça maliyetli bir süreci gerektirir. Bu nedenle her ne kadar, firmalar için önemli bir reka-
bet üstünlüğü sağlayacak fırsatlar sunmuş olsalar da küçük ve orta boy ölçekteki birçok
firmanın katlanabileceği maliyetlerin üzerinde bir finansal altyapıyı gerektirirler. Buna
rağmen küçük firmaların da, zaman zaman büyük firmaların gerçekleştiremediği radikal
yeniliklerle pazara girdikleri de görülmekte ve bu sayede önemli rekabet avantajı elde et-
mektedirler (Noori, 1990).
Radikal yeniliklerin süreklilik arzetmelerinin zorluğundan ve yüksek yatırımlar ge-
rektirmesinden dolayı çoğu zaman birçok firma, artımsal yeniliklerle pazarda rekabet üs-
tünlüğü yakalayabilmenin yollarını aramaktadırlar. Bu nedenle, pazardaki yeni ürün ve
hizmetler üzerinde bir takım ekleme ve iyileştirmeler yaparak artımsal yenilikler sayesin-
de, pazar paylarını koruyabilmekte, yeni pazarlara açılabilmekte ve kar maksimizasyonu
sağlayabilmektedirler.
Radikal yenilikler çoğu zaman, artımsal yeniliklere ihtiyaç duyarlar ve bu yolla daha
fazla katma değer sağlayacak yapıya dönüşürler. Artımsal yenilikler, bazen mevcut bir ra-
dikal yenilik üzerinde yapılan değişimlerle, bazen ekleme ya da çıkarmalarla bazen de
birkaç farklı yeniliğin bir araya getirilerek ortaya yeni bir ürün ya da hizmetin çıkarılma-
sıyla gerçekleşebilmektedir. Bazen de, mevcut olan bir ürün, hizmet ya da teknolojinin
kullanım alanını değiştirmekle de bir yenilik sağlanabilmektedir.
1980’li yıllarda Asya firmaları, Avrupa ve Amerikan firmalarına karşı artımsal ve takli-
de dayanan yenilikler üzerine kurulmuş yenilik stratejileriyle meydan okudular. Bu strate-
jileri önemli ölçüde başarılı olmuştur. Bu başarının altında yatan en temel neden ise Asya
firmalarının artımsal yeniliklerdeki etkinlikleri ve iş süreçlerindeki dramatik gelişmeleri
olmuştur (Leifer, 2000, s.2). İlginçtir ki, Amerikan firmalarının buna cevabı daha düşük
maliyetli ve yüksek kaliteli artımsal yeniliklere odaklanan bir strateji olmuştur.
Firmaların uzun dönemli büyümeleri ve sürdürülebilir rekabetçi özellikleri için ra-
dikal yeniliklere önem vermeleri kaçınılmazdır. Ancak bu rekabetçiliğin sürdürülebilir
olması ve korunması da artımsal yenilikler yoluyla sağlanabilecektir (Leifer, 2000, s.2;
Christiansen, 1997).
Meydana Getirdiği Değişim ve Farklılıklara Göre Yenilikler

Yenilikler meydana getirdiği değişim ve farklılıklar açısından yıkıcı ve destekleyici olmak
üzere iki grupta incelenir. Yıkıcı ve destekleyici yenilikler bazı yönlerden radikal ve ar-
tımsal yeniliklerle benzer özelliklere sahip olsalar da meydana getirdiği etkiler açısından
oldukça farklıdırlar.
Yıkıcı yenilikler: Yıkıcı yenilikler, mevcutlardan tamamen farklı olmakla birlikte yaşa-
dığımız, çalıştığımız ve öğrendiğimiz sosyal yaşantımıza ilişkin davranışlarımızı ve algıları-
mızı da kökten değiştiren yeniliklerdir. Yıkıcı yenilikler çok sık gerçekleşmemekle birlikte,
çoğu zaman mevcut olanın hükmünü ve geçerliliğini ortadan kaldıran ve yerine tamamen
yeni durum ve şartları getiren yeniliklerdir. Schumpeter (1934) tarafından isimlendirilen
yaratıcı yıkım “creative destruction” ifadesi de belli ölçüde yıkıcı yenilikleri ifade etmek
için kullanılmıştır. Çünkü yaratıcı yıkım etkisi yapan yeni gelişmeler yeni ürünlerin, üretim
yöntemlerinin, pazarların ve örgüt biçimlerinin geliştirilmesiyle, eskilerin kaybolmasını ve
bu devinimin sürekli olarak devam etmesini ifade etmektedir (Schumpeter, 1974, s.83). Bu
bağlamda yıkıcı yenilikler, bir taraftan yeni oyunlar ya da oyun kuralları getirirken diğer
taraftan da öncekilerin hükmünü ve geçerliliğini tamamen ortadan kaldırmaktadır. Örne-
ğin; buharlı makinenin icat edilmesi, elle yapılan üretimi ortadan kaldırmış; bilgisayarın
icat edilmesi yeni bir çağın açılmasını beraberinde getirmiştir.
Destekleyici yenilikler: Destekleyici yenilikler, mevcut ürünlerin performansını ar-
tırmaya yöneliktir ve radikal özelliklere sahip olabileceği gibi artımsal özelliklere de sahip
olabilirler. Bu yeniliklerin en önemli amacı, mevcut pazardaki temel müşteri gruplarınca
kullanılan mevcut ürün ve hizmetlerin yeni ihtiyaçları karşılayacak şekilde performan ar-
tışını sağlamaktır (Uzkurt, 2008, s.39).
Yıkıcı ve destekleyici yenilikler arasındaki ilişki, radikal ve artımsal yenilikler arasında
yukarıda izah edilen ilişki biçimiyle benzerlik gösterir. Bu yönüyle destekleyici yenilikle-
rin zamanla, destekleyici yeniliklerle iyileştirilerek ve geliştirilerek olgunlaşması sağlanır.
Dolayısıyla radikal bir gelişmeyle başlayan yenilik sürecinin, destekleyici yeniliklerle ol-
gunluğa ulaştırılarak toplumsal ve ekonomik katma değerinin artırılması sağlanır.
Kullanım Alanlarına Göre Yenilikler

Kullanım alanlarına ve değişimin odak noktasına göre yenilikler, ürün-hizmet ve süreç
yenilikleri olarak sınıflandırılmaktadır. Bunlara ek olarak, ürün ve hizmetlerin pazarlama
yöntem ve stratejilerinde yapılan yenilikleri ifade etmek için pazarlama yeniliği kavramı
kullanılmaktadır.
Ürün-Hizmet yeniliği: Pazarda varolan ürün ve hizmetlerin mevcut özellikleri ve
kullanım alanları dikkate alındığında, bunlardan tamamen farklı ya da önemli ölçüde
değiştirilmiş bir ürün ve hizmetin üretilmesi ürün-hizmet yeniliği olarak tanımlanmak-
tadır. Bu yenilikler ürünle ilgili ise ürün yeniliği, hizmetle ilgili ise hizmet yeniliği olarak
adlandırılmaktadır. Ancak günümüzde ürün ve hizmetlerin birçok sektörde iç içe geçmiş
bir özellik sergilemesinden dolayı ürün ve hizmet yeniliklerin birbiriyle çok yakın ilişki
içerisinde olduğunu söylemek mümkündür.
Ürün ve hizmet yenilikleri, daha önce mevcut olmayan eşsiz ve benzersiz bir ürün
ve hizmetin pazara sunulması şeklinde ortaya çıkabilir. Buna ek olarak, mevcut ürün ve
hizmetlerde çeşitli boyutlarda değişiklikler yapılmak suretiyle artımsal yenilikler şeklinde
de ürün ve hizmet yenilikleri yapılabilir. Mevcut ürün ve hizmetlerde artımsal olarak yapı-
lacak yenilikler, bazen ürün ve hizmetin kullanım alanlarını değiştirmek suretiyle, bazen
de ürün ve hizmetin değerini artıracak iyileştirme ve farklılaştırma yapmak suretiyle ger-
çekleşebilir. Her iki durumda da hem mevcut müşterilerin ihtiyaçları maksimum düzeyde
karşılanmış olur hem de yeni ihtiyaç alanlarına cevap olabilecek çözümler üretilerek yeni
pazar bölümlerine girmek için bir fırsat yaratılmış olur.
www.kitapyurdu.com, www.yemeksepeti.com gibi internet siteleri hizmet yeniliği kapsa-

mında değerlendirilebilir mi? Neden? 2
Süreç yeniliği: Süreç yeniliği, ürün ve hizmetlerin üretim öncesi tedarik; üretim sü-
reci ve üretim sonrası dağıtım şekillerinde, verimlilik ve değer artışını sağlamak amacıyla
yapılan değişim ve farklılıkları kapsamaktadır. Bu alanlarda firma ya mevcut sistemini
tamamen değiştirerek ya da mevcut sisteminde belirli değişiklik ve düzeltmeler yaparak
bir değişim yaratabilecektir (Uzkurt, 2008, s.40). Süreç yeniliği firmaya önemli avantajlar
sağlayabilecektir. Bunların başında; hammaddede, zaman ve personel istihdamında tasar-
ruf sağlayarak maliyetlerin azaltılması ve kalitenin iyileştirilmesi gibi faktörler gelmekte-
dir. Müşterilere sağlanan faydalar ise ürün ve hizmetlere ulaşmada rahatlık, çabukluk ve
etkinlik sağlanması ve patentlerin korunmasıyla ilgili karşılaşılan sorunların üstesinden
gelmede yardımcı çözümler üretilmesi gibi avantajlar sayılabilir. Süreç yenilikleri saye-
sinde, gerek firmaya gerekse müşterilere sağlanan bu faydalarla birlikte firma, önemli bir
rekabet üstünlüğü yakalama fırsatına sahip olacaktır (Ise, 1995, s.41).
Pazarlama yenilikleri: Pazarlama sürecinin tamamını kapsayacak şekilde ya da pazar-
lama sürecinin herhangi bir aşamasına yönelik olarak anlayış, uygulama ve süreçlere iliş-
kin yapılan yenilikler pazarlama yeniliği olarak kabul edilirler. Pazarlama yeniliği, müşteri
ilişkilerinde yeni bir tekniğin uygulanması şeklinde ortaya çıkabileceği gibi yeni pazarlara
girişte uygulanacak yeni bir pazarlama stratejisi olarak da meydana gelebilecektir. Yeni-
liklerin ekonomik katma değerinin artırılmasında, etkin pazarlama stratejilerinin önemli
olduğu düşünüldüğünde, bu yeniliklerin pazarlanmasında da yeni pazarlama uygulama-
larının geliştirilmesi oldukça önem kazanmaktadır.
Teknoloji Yoğunluğuna Göre Yenilikler

Yenilikler, içerdikleri teknolojik yoğunluğa ve gerçekleşme ve kullanılma sürecinde tekno-
lojiye bağımlılıklarına göre teknolojik ve teknolojik olmayan yenilikler olarak iki gruba
ayrılırlar.
Teknolojik yenilikler: Teknolojik yenilikler, mevcut teknoloji ya da yeni geliştirilen
teknik bir ilerlemeye dayalı olarak geliştirilen ve önemli ölçüde teknolojik ağırlığa sahip
yeniliklerdir. Teknolojik yenilikler, yeni bir ürünün üretim ve tasarımında kullanılan bir
teknoloji olabileceği gibi hizmetlerin sunumunu ya da hazırlanmasını kolaylaştıracak ve
etkinlik sağlayacak herhangi bir teknolojik gelişme de olabilir.
Teknolojik olmayan yenilikler: Teknolojik olmayan yenilikler, kullanımında ve orta-
ya çıkmasında önemli ölçüde teknolojiye bağlı olmayan yeniliklerdir. Teknolojik olmayan
yenilikler, yeni bir örgütlenme biçimi, yönetim anlayışı ya da ücretlendirme sistemi ola-
bileceği gibi ürün ve hizmetler için yeni bir pazarlama tekniği, yeni bir pazar bulma ya da
müşteriler yeni bir iletişim şekli olabilir.
Teknolojik ve teknolojik olmayan yenilikler gerçekleşme sürecinde, çoğu zaman bir-
birlerine ihtiyaç duyarlar ve birbirlerini tamamlayan bir sistem içerisinde gerçekleşirler.
Teknolojik bir yeniliğin sosyal ve ekonomik katma değerini artırabilmek için yine o yeni-
liğin çeşitli pazarlama stratejileriyle pazara sunulması gerekmektedir. Bu da teknolojik bir
yeniliğin, teknolojik olmayan bir yenilikle değer kazanması anlamına gelmektedir. Benzer
şekilde teknolojik yeniliklerin bir işletmede gerçekleşmesi için o işle ilgilenen persone-
lin motivasyonu, çalışma sistemi, ücretlendirilmesi ve örgütlenme biçimleri önemli hale
gelecektir. Bu da teknolojik gelişmelerin, teknolojik olmayan yeniliklerle desteklenmesi
ve motive edilmesinin önemini ortaya koymaktadır. Dolayısıyla teknolojik ve teknolojik
olmayan yenilikler, birbiriyle koordineli bir şekilde gerçekleştirildiği zaman toplumsal ve
ekonomik katma değerleri artacak ve taraflar için getirisi yüksek olacaktır.
Teknolojik ve teknolojik olmayan yenilik ayrımına benzer bir şekilde, teknik ve yöne-
timsel yenilik ayrımı da yapılmaktadır (Afuah, 2003, s.14). Teknik yenilikler, ürün, hizmet
ve süreçlerin geliştirilmesinde kullanılan teknik özelliği ağır basan yenilikleri ifade eder-
ken; daha çok yönetim süreçleri ve örgütlenme biçimleriyle ilgili geliştirilen yeni yöntem-
ler ise yönetimsel yenilikler olarak adlandırılmaktadır (Kimberly ve Evanisko, 1981).
Diğer Yenilik Sınıflandırmaları

Yukarıda belli özelliklerine göre en sık isimlendirilen yenilik çeşitleri izah edildi. Bunların
dışında da öne çıkan özellikleri dikkate alınarak bazı yenilik isimlendirmeleri yapılmak-
tadır. Bunlar, çok çeşitli olmakla birlikte burada sıkça rastlanılan; toplumsal ve örgütsel
(Organizasyonel) yeniliklerden bahsedilecektir.
Toplumsal yenilik: Toplumsal yenilik, toplumun tamamının ya da belirli bir bölü-
münün yaşamını kolaylaştıracak ve etkileyecek yeniliklerdir. Toplumsal yenilikler, mev-
cutlar üzerinde bir gelişme yapılarak ortaya çıkarılabileceği gibi tamamen yeni bir şey de
olabilirler.
Toplumsal yenilikler, diğer yenilik çeşitlerini de içine alan kapsamlı bir yenilik ola-
rak düşünülebilir. Başka bir ifadeyle toplumsal yenilik, toplumun yaşamını kolaylaştıra-
cak ya da yaşam standardını artıracak bir ürün, hizmet ya da bunların sunuluş biçimleri
olabilir. Örneğin; e-devlet ya da vatandaşların bürokratik işlemlerini internet üzerinden
yapabilmelerine olanak sağlayan yenilikler, toplumsal yeniliklerdir. Bu bağlamda toplum-
sal yenilikler teknolojik olabileceği gibi teknolojik olmayabilir de. Toplumsal yeniliklerin
gerçekleşmesiyle önemli ölçüde istihdam artışı, sağlık, çevre, bölgesel gelişmişlik, eğitim,
kamu hizmetleri gibi alanlarda pozitif bir ilerleme kaydedilmesi beklenmektedir. Toplum-
sal yenilikler sadece devlet tarafından yapılan yenilikler olarak algılanmamalı, sivil top-
lum örgütleri ve kâr amacı güden kuruluşlar tarafından da toplumun yaşam standardını
ve refahını artıracak yenilikler yapılabilir.
Örgütsel yenilikler: Örgütsel yenilikler ürün, hizmet, süreç, pazarlama ve yönetimsel
alanlarda yapılan yenilik süreçlerini de kapsayan ve bu alanlardaki yeniliklerle etkileşim
içderisinde ortaya çıkan yeniliklerdir. Bu bağlamda örgütsel yenilik işletmelerin ticari uy-
gulamalarında, işyeri organizasyonlarında ve dış ilişkilerinde yeni bir yöntemin uygulan-
ması şeklinde tanımlanabilir (Oslo Manual, 2005). Bu konu başka bir ünitede ayrıntılı bir
şekilde incelenecektir.
YENİ ÜRÜN GELİŞTİRME SÜRECİ

Günümüz rekabet şartları, bütün firmaları yeni ürün ve hizmet geliştirmeye zorlamak-
tadır. Özellikle rekabetin yoğun olduğu pazarlarda faaliyet gösteren firmaların, rakiple-
rin yeniliklerine karşılık olarak yeni bir ürün ve hizmetle hamle yapamadıkları takdirde
önemli zorluklarla karşı karşıya kalabilmektedirler. Firmaları yeni ürün ve hizmet geliştir-
meye iten nedenleri şu şeklide sıralamak mümkündür:
• Pazardaki rekabetin artması
• Yenilik yapmanın, rekabetin temel unsurlarından birisi haline gelmesi
• Teknolojinin değişim hızının artması
• Tüketicilerin yenilik beklentilerinin artması
• Tüketicilerin daha bilinçli hale gelmesi
• Bilgi ve iletişim teknolojisindeki gelişmeye bağlı olarak bilgi ve enformasyonun
hızlı yayılması
• Firmaların uluslararası pazarlara yönelik işbirliklerinin artması
• Firmaların daha esnek ve yenilikçi yapıya sahip olmaları
• Uluslararası pazarlardaki sınır ve kısıtların önemli oranda azalması
• Firmaların yeni pazar arayışları
• Ekonomik, ekolojik ve sosyo-kültürel çevredeki değişim hızının artması
Yukarıda sayılan nedenler, günümüz firmalarını yenilik yapma konusunda motive
edici ve zorlayıcı bir rol oynamaktadır. Özellikle pazardaki rekabette yeniliğin, en önemli
dinamiklerden birisi haline gelmesi, firmaları yenilikçilik konusunda daha hassas kılmak-
tadır. Teknolojideki değişim hızının artması ve bilişim teknolojilerindeki gelişmeye bağlı
olarak bilgi ve enformasyonun hızlı paylaşımı firmaları yenilik yapmaya motive etmekte-
dir. Diğer taraftan, çevresel değişimler (Ekonomik, ekolojik, sosyo-kültürel vs.) yeni ihti-
yaç ve dolayısıyla yeni ihtiyaç alanları ortaya çıkarmaktadır. Nitekim ürün yaşam dönem-
leri giderek kısalmakta ve bu da firmaları, ürünlerini sürekli yenilemeye zorlamaktadır.
Firmaları yeni ürün ve hizmet geliştirmeye iten nedenler nelerdir?

3
Yeni Ürün Kavramı
Yeni ürün, mevcut ya da alternatif ürünlerden önemli ölçüde farklı özellik ve kullanım
alanlarına sahip; tamamen yeni ya da mevcutlardan hareketle yeni geliştirilmiş ürünler-
dir. Bu bağlamda işletme, Ar-Ge çalışmaları ya da yeni bir bilimsel bulgu sonucunda orya
çıkan yeni bir fikri radikal sayılabilecek bir yeniliğe dönüştürebilir. Ancak yeniliklerin
sadece tamamen yeni olan radikal yenilikleri kapsamadığını, mevcutlar üzerinde birtakım
artımsal değişimler yaparak ortaya çıkarılan yeni ürünleri de kapsadığının altını çizmek
gerekmektedir. Mevcut ürün ve hizmetlerde yapılacak değişikliklerin çok sıradan ya da
yeni bir fayda sağlamayan önemsiz bir değişim olması, o ürünün yeni ürün olduğu anla-
mına gelmeyecektir. Artımsal değişimlerin yeni bir ihtiyaca karşılık gelmesi ya da mevcut
ihtiyacı karşılamada sağladığı kolaylık ve avantaj açısından mevcut ürünlere göre tüketi-
ciler tarafından tercih edilebilir olması gerekmektedir.
Yeni Ürün Çeşitleri

İşletme literatüründe yeni ürünler sınıflandırılırken, tamamen yeni ya da mevcutlar üze-
rinde yapılan değişikliklerle ortaya çıkan yeni ürünlerin dışında da farklı kategoriler oldu-
ğu görülmektedir. Bu çerçevede yeni ürünler, işletmeler ya da pazar (Tüketiciler) açısın-
dan yeni olarak nitelendirileceği gibi hem işletme hem de pazar için yeni olabilecektir. Bu
bağlamda yeni ürün çeşitlerini şu şekilde gruplandırmak mümkündür:
Tamamen (İcat olarak) yeni olan ürünler: Bu ürünler yeni bir bilimsel gelişmeye,
bir buluşa ya da Ar-Ge çalışması sonucunda ortaya çıkan yeni bir fikre dayalı olarak ge-
liştirilen ve daha önce benzeri olmayan yeni ürünleri kapsamaktadır. Bu tür yenilikler,
diğer yeniliklere göre çok sık yapılan yenilikler olarak ortaya çıkmazlar. Bu yenilikler aynı
zamanda artımsal olarak geliştirilecek yeni ürünler için de önemli bir başlangıç noktası
oluştururlar.
Pazar için yeni olan ürünler: Bu tür ürünler, diğer yeni ürünler gibi yeni geliştiril-
miş ürünler olmanın ötesinde, mekansal bir farklılıktan dolayı yeni olma özelliğine sahip
ürünlerdir. Gerçekte bu tür ürünler vardır ve başka pazardaki tüketiciler tarafından kul-
lanılmaktadır. Ancak tüketiciler tarafından bilinmeyen ya da kullanılmayan bir pazara ilk
defa sunulması halinde bu tür ürünler de yeni ürünler olarak değerlendirilmektedir. Bu
bağlamda ilgili pazar için yeni olan bu tür ürünlerin pazarlanmasında ve tutundurulma-
sında yeni ürünler için izlenen stratejilerin izlenmesi faydalı olacaktır.
İşletme için yeni olan ürünler: Pazarda daha önceden benzerleri mevcut olan ve baş-
ka işletmeler tarafından üretilen ancak, ilgili ürünü üretmeye başlayan bir işletme için
yeni olan ürünleri kapsamaktadır. Bu tür ürünleri yeni üretecek işletmeler için özellikle
yeni teknolojik altyapı, yeni insan kaynağı, yeni üretim teknikleri ve yeni dağıtım kanalı
gerektirmesinden dolayı yeni olarak nitelendirilmesi önemlidir.
İşletmeler bazen, teknolojik gelişmeler işletmelere yeni ürün vehizmet üretmeleri ko-
nusunda ilham kaynağı olurlar. Teknolojik gelişmelerin dışında da bazen işletmeler mev-
cut ürünlerinde çeşitli ekleme, basitleştirme ya da iki farklı ürünü birleştirme yaparak
yeni bir ürün geliştirirler, bazen de mevcut ürünün kullanım alanını, pazarını, özellikleri-
ni ya da konumlandırmasını değiştirerek ortaya yeni bir ürün çıkarabilirler. Her durumda
da yeni ürünlerin mevcutlara oranla tercih edilebilir üstünlüklerinin olması, sosyal ya da
ekonomik faydalarının gözlenebilir oranda yüksek olması önemli olmaktadır. Aksi tak-
dirde, yeni olarak üretilen ürünlerin pazardaki tüketiciler tarafından benimsenme oranı
oldukça düşük olacak ve bu da yeni üründen beklenen ekonomik getirinin düşük olması
sonucunu doğuracaktır.
Yeni Ürün Geliştirme Süreci

Yeni ürün geliştirme süreci üretilecek yeniliğin türüne, alanına ve boyutuna bağlı olarak
farklı aşamalar gerektirse de, genel olarak her yeni ürün geliştirme sürecinin belirli ortak
aşamalara sahip olduğu söylenebilir. Geleneksel yeni ürün geliştirme süreçleri Ar-Ge ile
başlayan ve pazara sunmakla son bulan bir takım aşamalar zinciri sonucunda gerçek-
leşmekte ve konuyla ilgili kitapların çoğunda bu süreç ardışık ve tek yönlü bir model ile
ifade edilmeye çalışılmaktadır. Bu sürecin başlangıç noktası Ar-Ge ve bitiş noktası da pa-
zar olmaktadır. Ancak, pazar odaklı işletme anlayışı, pazarların dinamik, değişken yapısı,
bilişim sistemlerinin ve teknolojinin hızlı değişimi gibi nedenler bu süreci tamamen ter-
sine çevirmiştir. Bu çerçevede yeni ürün geliştirme süreci, öncelikle pazardaki ihtiyaç ve
istekleri tespit ederek ve rakip ürünlerin özelliklerini, teknoloji ve bilimdeki gelişmeleri
de dikkate alan bir süreçle başlamış ve bu doğrultuda elde edilen bilgi ve enformasyon,
yeni ürün geliştirme sürecinin başlangıç noktasını oluşturmuştur. Bu dönüşüm klasik yeni
ürün geliştirme sürecinin aksine, pazarı ve tüketicilerin istek ve ihtiyaçlarındaki değişi-
mi yeniliklerin merkezine koymuştur. Buna paralel olarak, yeni ürün geliştirme sürecinin
aşamaları, klasik anlayışta olduğu gibi ardışık değil her bir aşamanın sürekli intreaktif bir
şekilde birbiriyle etkileşim içinde olduğu bir süreci beraberinde getirmiştir. Bu süreç aynı
zamanda, yeni ürünlerin pazara sunulmasıyla sona ermemekte pazardaki tüketicilerin
tepki, görüş ve önerileri doğrultusunda yeni ürünlerin sürekli olgunlaştırılmasıyla devam
ettirilmektedir.
Şekil 2.1
Yeni Ürün Geliştirme Süreci
Kaynak: Altunışık vd., (2006)
Şekil 2.1’de yeni ürün geliştirme sürecinin aşamaları görülmektedir. Şekilden de gö-
rülebileceği üzere, yeni ürün geliştirme süreci işletmenin genel amaç ve stratejilerine
bağlıdır. Sürecin ilk üç aşaması kavramsal çabaları kapsarken, som üç aşaması ise yeni
ürünlerin somut olarak geliştirilip pazara sunulması söz konusudur (Altunışık v.d, 2006).
Yeni ürün geliştirme süreci, pazardaki değişimlerin izlenmesi ile başlamaktadır. Pa-
zardaki değişimler; tüketicilerin istek ve ihtiyaçlarının tespiti, makro ve mikro çevre fak-
törlerindeki değişimin ne tür ihtiyaç alanları (Yeni pazar) oluşturduğunun tespitini ve
pazardaki rekabetle ilgili bilgilerin toplanmasını ve işletmeye aktarılmasını kapsamakta-
dır. Bununla birlikte teknolojik ve bilimsel ilerlemeler de, yeni ürün geliştirme sürecinde,
pazarın ihtiyaçlarıyla birleştirilerek bir başlangıç noktası oluşturabilmektedir.
Pazarın ihtiyaçları, makro ve mikro çevre faktörlerindeki değişimler, teknolojik ve bi-
limsel gelişmelere ilişkin bilgi ve enformasyon elde edildikten sonra işletme içerisinde bu
bilgilerin, ilgili birimler tarafından paylaşılıp yorumlanır. Bu paylaşımdan hareketle, pa-
zara hangi özelliklere sahip yeni ürün sunulacağı konusunda fikirler geliştirilir. Bu fikirler
doğrultusunda, geliştirilecek ürünlerin, işletmenin strateji ve politikaları ile teknolojik ve
insan kaynağı altyapısıyla birlikte değerlendirilir. Üretim departmanı tarafından gelişti-
rilen yeni ürün öncelikle, pilot bir pazar testine tabi tutulur ve daha sonra ticarileştirme
sürecine geçer. Pazara sunulan yeni ürünlere ilişkin tüketici tepkileri incelenerek kabul
şansı yüksek ve rekabetçi bir yeni ürün için sürekli iyileştirmeler yapılarak süreç devam
ettirilir. Bu sürecin aşamaları arasındaki iletişim tek taraflı değildir. Her aşama bir ya da
birkaç önceki aşamayla sürekli olarak işbirliği halinde yeni ürünün en iyi şekilde geliştiril-
mesi için etkileşimde bulunur.
Yeni Ürünlerin Başarısızlık Nedenleri

Pazara sunulan yeni ürünlerin önemli bir kısmının pazarda başarısız olduğu görülmek-
tedir. Bu başarısızlık oranının iyimser tahminle yüzde 80-85 civarında olduğu ifade edil-
mektedir. Bu da pazara sunulan her 100 üründen 80-85’nin pazarda başarısız olduğu anla-
mına gelmektedir ki bu oldukça önemlidir. Çünkü, yeni ürün geliştirme ve pazara sunma
süreci oldukça maliyetli ve yatırım gerektiren bir süreçtir. Bu yatırımlar, yeni ürünlerin
ticarileştirilmesiyle elde edilecek gelir ile telafi edilemediği takdirde, işletmeler için ciddi
sorunlara neden olabilmektedir. Yeni ürünlerin başarısızlığı çok farklı nedenlere bağlı ola-
bilir. Bunları şu şekilde sıralamak mümkündür (Kinnear ve Bernhardt, 1986, s.313-316;
Berkowitz vd. 1997, s.298; Bradley, 1995, s.483):
• Tüketicilerin ihtiyaçlarını belirlemede yapılan yanlışlıklar
• Yeni ürünlerin pazarlanmasında bütünleşik bir anlayışla hareket etmemek
• Pazara sunumda yanlış zamanlama

• Fiyatlamada yanlışlık
• Konumlandırmada ve reklamlarda yapılan hatalar
• Rekabetçi özelliklerinin yetersiz olması
• Yüksek maliyetler
• Yeni ürünün özellik, fayda ve kullanım şeklinin tüketicilere doğru aktarılamaması
• Önemsiz ayrıntılar üzerine odaklanmak
YENİLİKLERİN YAYILMASI VE BENİMSENMESİ

Yeniliklerin yayılması ve benimsenmesi bir taraftan yeniliklerin başarısını gösterirken,
diğer taraftan da yeniliği üretenler açısından ekonomik getirisinin ne kadar sürede elde
edileceğine ilişkin bir gösterge olarak kabul edilebilir. Bu süreçlerin, toplumda nasıl ger-
çekleştiği ve bu süreçleri hızlandırmak için nelere dikkat edilmesi gerektiği aşağıda ince-
lenmektedir.
Yeniliklerin Yayılması
Yeniliklerin yayılması, ortaya çıkan yeniliklerin toplumun önemli bir kesimi, ilgili işlet-
meler, sektörler pazarlar ve ülkeler tarafından kullanımının yaygınlaşmasını ifade eder.
Yeniliklerin yayılma hızı ve kapsamı, yeniliklerden elde edilecek sosyal ve ekonomik fay-
dayı maksimize etmede oldukça önemli bir rol oynayacaktır. Yeniliklerin çok sınırlı bir
kitleye ulaşması, yenilikten beklenen ekonomik ve sosyal faydanın da düşük olmasını
sağlayacak ve böylece yenilik çalışmalarının etkinliğini düşürecektir. Yeniliklerin yayıl-
ma hızı aynı zamanda diğer yeniliklerin geliştirilmesine de olumlu katkı sağlayacaktır.
Yayılma sürecinde kurulan işbirlikleri, tarafların tek başlarına ulaşamayacakları ve elde
edemeyecekleri bilgi, teknoloji ve diğer kaynaklara ulaşma imkanı sağlayarak bir sinerji
ortaya çıkaracaktır (Oslo Manual, 2005).
Rogers (1995, s.5) yeniliklerin yayılmasını sosyolojik açıdan ele almış ve yeniliklerin
sosyal sistemin üyeleri arasında, belirli bir süre içerisinde bir takım iletişim kanallarıyla
iletilmesi ve paylaşılması olarak tanımlamıştır. Yeniliklerin yayıldığı sosyal sistemin üye-
leri, birbirleriyle etkileşerek ve birbirlerine bilgi sağlayarak, hem yeniliklerin paylaşımını
hızlandırırlar hem de yeniliklerle ilgili belirsizlikleri ortadan kaldırırlar.
Yukarıdaki tanım dikkate alındığında yeniliklerin yayılmasının dört temel bileşen
üzerine bina edildiği görülmektedir. Bunlar; yeniliğin kendisi, sosyal sistem, iletişim ka-
nalı ve zamandır.
Sosyal sistem, bireyler, gruplar ve organizasyonlar gibi alt sistemlerden oluşan ve
belirli konuları ve ortaya çıkan problemleri birbirleriyle paylaşan bütünleşmiş bir yapı
olarak karşımıza çıkmaktadır. Yeniliklerin yayılması her ne kadar sosyal sistem içerisin-
de gerçekleşse de sosyal sistemin yapısı da yeniliklerin yayılmasında yönlendirici bir rol
oynayabilir. Bu nedene sosyal sistemin yapısı ve üyelerin özellikleri, yeniliklerin yayıl-
masını hızlandırabildiği gibi engelleyebilir de. Sosyal sistem içerisinde yeniliğin yayılma
hızını etkileyen faktörleri; normlar, fikir liderliği, değişim temsilcileri olarak sıralamak
mümkündür. Normlar, sitemin üyeleri tarafından benimsenmiş davranış kalıplarını ifade
ederler ve yenilikçi davranışa sahip bireylerin oluşturduğu sistemlerde, yenilikler hakkın-
daki paylaşımlar daha fazla gerçekleşir. Fikir liderleri, toplumun diğer bireyleri üzerinde
önemli bir yönlendirici role sahip olduğu için onlar tarafından söylenen sözlerin ve dav-
ranış biçimlerinin diğer bireyler tarafından benimsenme oranı oldukça yüksek olur. De-
ğişim temsilcileri, değişimi yönetenler tarafından toplumun kararlarını etkilemek üzere
yetkilendirilmiş bireylerdir. Bu temsilciler, toplumun yeniliklere ihtiyacı olduğunu hisset-
tirmek, yenilikler hakkında bilgi ve enformasyon sağlamak gibi görevleri yerine getirerek,
yeniliklerin yayılmasına katkı da bulunurlar. Örneğin; doktorların sağlıkla ilgili bir yenilik
konusunda hastalarını bilgilendirmesi ya da yenilikten yararlanma yönünde ikna etmeye
çalışmaları gibi.
Yeniliklerin yayılmasının bir diğer bileşeni olan iletişim kanalları, genel olarak birey-
sel ve kitlesel iletişim araçlarının yeniliğe ilişkin bilgi, enformasyon ve ikna çabalarının
paylaşılmasıyla ortaya çıkar. Kitlesel iletişim kanalları, özellikle yenilikler hakkında bilgi
ve enformasyon sağlamada etkili olurlar. Bireysel iletişim kanalları ise yeniliklerin be-
nimsenmesi ve yeniliklerin gerektirdiği tutum ve davranışların değiştirilmesinde önemli
rol oynar. Yeniliklerin yayılma sürecindeki zaman kavramı ise yayılmanın hızını ve be-
nimseme karar sürecini içermektedir. Yeniliklerin özelliklerine göre, her bir yeniliğin ne
kadar sürede toplumun ne kadarlık bir kesimine yayılacağı önem kazanmaktadır. Bu, hem
işletmelerin yenilikten bekledikleri ekonomik katkının kısa sürede yaratılması hem de
toplumun daha kısa sürede yenilik kaynaklı yaşam standardının yükselmesi açısından
önemlidir.
Yeniliklerin Benimsenmesi
Yeniliklerin yayılmasıyla ilişkili bir diğer kavram olan yeniliklerin benimsenmesi, ortaya
çıkan yeniliklerin başkaları tarafından geliştirilmesi ve uygulanması sürecini ifade eder
(Damanpour, 1991). Başka bir ifadeyle yeniliklerin benimsenmesi, birey ve organizasyon-
ların, yeniliklerden haberdar olmalarından benimseme ve uygulamalarına kadar ki geçen
süreci kapsar. Bu bağlamda yeniliklerin benimsenme hızı da yeniliklerin katma değerini
artırma açısından önemli bir faktördür.
Yeniliğin benimsenmesi ve sosyal yapı içerisindeki dağılım süreci daha önceki araş-
tırmacılar tarafından S eğrisi ile açıklanmaya çalışılmıştır (Rogers, 1995: 258; O’Hare,
1988). Şekil 2.2’de görüldüğü gibi yenilik ilk çıktığı zamanlarda, yavaş yavaş benimsen-
meye başlar. Daha sonra benimsenme oranı hızla artmaya başlar ve belirli bir noktadan
sonra benimsenme oranı tekrar yavaşlamaya başlar. Bu çerçevede S eğrisi, yeniliklerin
benimsenme oranını yavaş başlangıç, uçuşa geçme, hızlı artış ve daha sonra yavaşlayarak
düşüşe geçme olmak üzere dört aşamada gerçekleştiğini varsaymaktadır (O’Hare, 1988).
Şekil 2.2
Yeniliklerin
Benimsenme Süreci
Kaynak: Rogers
(1995: 253), Ryan and
Gross (1945)
Yeniliğin benimsenme hızı yeniliğe ilişkin bazı faktörlerden etkilenecektir. Bu faktör-

leri nispi avantaj, uyumluluk, karmaşıklık, denenebilirlik ve gözlemlenebilirlik olarak sı-
nıflandırmak mümkündür (Rogers, 1995, s.207).
Nispi avantaj (Relative advantage): Nispi avantaj, yenilikle ilgilenen tarafların, alter-
natiflere göre kıyasladıklarında o yenilikle ilgili algıladıkları nispi faydayı ifade eder. Yeni-
liği benimseyecek taraf, ilgilendiği yeniliğin, alternatiflerinden farklı olarak ekonomik ve
kârlı olması, düşük maliyetli olması sosyal prestijinin daha fazla olması ve problemlerini
en iyi çözecek alternatif olması konularında ikna olmalıdır. Aksi takdirde, alternatiflerin-
den tercih edilebilir bir üstünlüğe sahip olmayan yeniliklerin benimsenme ihtimali de
düşük olacaktır.
Uyumluluk (Compatibility): Uyumluluk, yeniliğin hitap ettiği hedef kitlenin (Birey,
toplum ya da organizasyonun) değer, inanç ve geçmiş deneyimleriyle uyumlu olması ve
ihtiyaçlarına en iyi cevabı verebilecek bir özelliğe sahip olmasını ifade etmektedir. Yeni-
likler, hedef kitlenin inanç ve değerleriyle uyumlu, geçmiş deneyimlerine göre olumlu bir
imaja sahip ve ihtiyaçlarını maksimum düzeyde karşılayabildiği ölçüde benimsenme hızı
yüksek olacaktır.
Karmaşıklık (Complexity): Karmaşıklık, yeniliğin potansiyel kullanıcıları tarafından
özellikleri ve kullanımı gibi konulardaki anlaşılırlık derecesini ifade etmektedir. Yeniliğin
karmaşıklık derecesi, kullanıcıların o yenilikle ilgili daha önceki bilgi, tecrübe ve uzman-
lıklarına göre farklı düzeylerde algılansa da, anlaşılırlığı ve sadeliği olmayan yeniliklerin
yayılma hızı yavaş olabilecektir. Teknik özelliklere sahip olan yenilikler belirli bir derece-
de uzmanlık ve bilgi bikrimi gerektirebilirler. Bu tür yeniliklerin yaygınlaşması için de,
toplumun bu konularda kısa sürede bilgi ve tecrübe kazanabileceği eğitim çalışmalarının
yapılması önem arzetmektedir. Örneğin; bilgisayarın ortaya çıktığı ilk yıllarda bilgisayar
kullanım kurslarının yaygın olması gibi.
Denenebilirlik (Trialability): Denenebilirlik, yeniliklerin kullanıcıları tarafından, sa-
hip olmadan önce belirli düzeyde kullanabilme ve tecrübe edebilme derecesini ifade eder.
Kullanıcılar ilk çıkan yenilikleri henüz satın almadan, belli ölçüde test edip, ihtiyaçlarına
uygunluğunu ve tercih edilebilirliğini öğrenmek isteyebilecektir. Bu nedenle yeniliklerin
denenebilirlik imkânına sahip olması, yayılımı için önem arzetmektedir. Örneğin; yeni
model bir otomobille ilgili olarak otomobil bayileri tarafından müşterilerine test sürüşü
imkânının sağlanması ya da yeni çıkan bir içeceğin marketlerde stand açılarak müşterilere
tattırılması gibi.
Gözlemlenebilirlik (Observability): Gözlemlenebilirlik, yeniliğin sonuçlarının kulla-
nıcılar tarafından satın alınmadan görülebilirliğini ifade etmektedir. Bazı yeniliklerin kul-
lanımı ve sonuçları, kısa vadeli olduğu için sonuçların kısa sürede gözlenmesi mümkün
iken; bazı yeniliklerin sonuçlarının ise ortaya çıkması uzun zaman alabilmektedir. Yenilik-
lerin sonuçlarının satın alma öncesi tüketiciler tarafından gözlenebilir olması, yenilikleri
tercih etmede etkili olacaktır. Kısa sürede sonuçlarının ortaya çıkması mümkün olmayan
yeniliklerin sonuçları için daha önce deneyip kullananların tecrübeleri aktarılmak sure-
tiyle potansiyel kullanıcılara belli ölçüde fikir verilmiş olacaktır. Nitekim yeni üretilen bir
zayıflama ve kondisyon aletinin sonuçlarını göstermek için firmaların, reklamlarında bu
yeniliği kullanan insanların tecrübelerini aktarmaları buna bir örnek olarak gösterilebilir.
Yenilikleri Benimseme Kategorileri

Yeniliklerin benimsenme hızı, yeniliklerin yukarıda sayılan özelliklere sahip olmasına
bağlı olmakla birlikte yeniliğin kullanıcılarının, yeniliklere bakış açısı ve benimseme ko-
nusundaki isteklilikleri ve tutumlarına bağlı olarak da değişecektir. Örneğin; bazı kulla-
nıcılar, yenilikleri ilk çıktığı anda kullanma isteklilik ve arzusunda olurken, bazıları ise
toplumun önemli bir kısmı kullandıktan sonra o yeniliği satın almayı tercih edebilmekte-
dir. Bu da kullanıcı olan birey ve örgütlerin, sosyal, kişisel ve kültürel yapılarına bağlı ola-
rak değişmektedir. Yenilikleri benimseyenler üzerinde yapılan araştırmalar kullanıcıları,
yenilikleri benimseme önceliklerine göre beş kategoride incelemişlerdir (Rogers, 1995,
s.261). Bunlar; yenilikleri benimseme önceliklerine göre yenilikçiler, erken benimseyen-
ler, erken davrananlar, geç kalanlar ve geride kalanlardır (Şekil 2.3).
Şekil 2.3
Yenilikleri Benimseme
Katgorileri
Kaynak: Rogers
(1995, s.262)
Yenilikçiler/öncüler (Innovators): Yenilikler çıktığında ilk deneyenler ve kullananlar

yenilikçilerdir. Bu grup yenilikleri benimseme konusunda oldukça istekli ve atak davra-
nırlar. Bu gruptakiler genel olarak, cesaretli ve riski seven kişilerden oluşmaktadır. Bu gru-
bun oranı toplumda çok fazla olmasa da yeniliklerin toplumun diğer kesimleri tarafından
benimsenmesi açısından oldukça önemlidir.
Erken benimseyenler (Early adopters): Erken benimseyenler, yenilikçilere nazaran
toplum ve sosyal sistemle daha bütünleşik ve toplum tarafından daha fazla referans alı-
nanlardan oluşmaktadır. Bu gruptakiler, yenilikleri kısa sürede kullanmaya istekli olan
ve deneyimleriyle de diğer kullanıcılar üzerinde önemli bir etkileyici güce sahip olanlar-
dır. Bu yönüyle yeniliği üretenlerin, yeniliklerin kısa sürede yayılmasını sağlamak için bu
gruptakileri bir değişim temsilcisi olarak görmeleri yerinde olacaktır.
Erken davrananlar (Early Majority): Erken davrananlar, ilk iki gruba göre yenilikleri
benimseme konusunda daha ihtiyatlı davranırlar. Erken davrananların yenilikleri benim-
seme isteklilikleri, erken benimseyenlerin sayısına bağlı olarak artış göstermektedir. Başka
bir ifadeyle erken davrananlar, erken benimseyenlerin tecrübe ve enformasyonlarına göre
yenilikleri benimseme eğilimleri artan bir topluluk olarak ortaya çıkmaktadır.
Geç kalanlar (Late Majority): Geç kalanlar, yenilikleri benimseme konusunda olduk-
ça şüpheci ve çekingen davranırlar. Yenilikleri kullanılıp, ortaya çıkan risklerin minimize
olduğunu gördükten sonra yenilikleri benimseyen bu grubun sosyal baskıdan etkilendiği
de görülür. Sosyal baskı, bu grubun yenilikleri benimsemesi üzerinde önemli bir rol oynar.
Geride kalanlar (Laggard): Geride kalanlar, yenilikleri en son benimseyen gruptur.
Bu grup, içinde bulunduğu sosyal grupla çok bağlantısı olmayan bireylerden oluşur. Bu
grubun yenilikleri benimseme eğilimlerini özellikle önceki tecrübeleri ve geleneksel de-
ğerleri yönlendirir.
Yeniliklerin benimsenmesinde, bir taraftan yeniliklerin sahip olduğu özellikler etkili
olurken, diğer taraftan da kullanıcıların, sosyla kültürel, ekonomik ve kişisel değerlerinin
yönlendirici olduğunu görmekteyiz. Örgütsel alıcılar için yeniliklerin benimsenmesinde,
önemli oranda örgütün sahip olduğu kültürün etkili olduğunu görmekle birlikte, kendile-
rini yenilikleri benimsemekten alıkoyan faktörleri; ekonomik ve örgütsel engeller olmak
üzere iki grupta incelemek mümkündür.
Yenilikleri benimsenme kategorisindeki farklılıkların temelinde hangi unsurlar yatmakta-

dır? Tartışınız. 4
Ekonomik engeller: İşletmelerin yeni ürün ve hizmetleri benimseme ve üretmedeki

en büyük korkularını, mevcut ürün ve hizmetlerin satışlarının azalacağı ve dolayısıyla
kârlılıklarının düşeceği endişesi oluşturmaktadır. Bununla birlikte yeni bir teknolojinin ya
da sistemin belirlenmesi, bazen mevcut teknolojiyi yenilemeyi zorunlu kılacaktır. Bu da
işletmeler için yeni teknolojiye yatırım yapma anlamına gelecektir. Bu nedenle yenilikler
konusunda işletmeler, ekonomik nedenlerden dolayı isteksiz davranabilmektedirler.
Örgütsel engeller: Bir işletmede çalışanlar, yeniliklerin kabul edilmesiyle birlikte bazen
eski alışkanlıklarından vazgeçmek ve yeni tekniklere ayak uydurmak gibi alternatifle kar-
şı karşıya kalabileceklerdir. Bu da statükocu gruplar için yeniliklere karşı bir direnç nedeni
olarak ortaya çıkabilecektir. Benzer şekilde örgüt içerisindeki bazı baskın kişi ya da gruplar,
yeniliklerin benimsenmesiyle birlikte etkilerini kaybedebilecekleri düşüncesine sahip olabil-
mektedirler. Bu da örgütte yeniliklerin benimsenmesi konusunda isteksizlik yaratabilecektir.
Bu engeller büyük oranda örgüt içerisinde yeniliğe açık ve yenilikçi çabaları motive
den bir kültürün inşa edilmesi ve bunu destekleyen bir yönetim anlayışıyla aşılabilecektir.
YENİLİKLERİN PAZARLANMASI
Yeni olarak üretilenlerin, yenilik (inovasyon) özelliği kazanabilmesi için ticarileştirilmesi
kaçınılmazdır. Başka bir ifadeyle, toplumun faydasına sunulmayan yeni fikirlerin, geliş-
melerin ve icatların, yenilik özelliği kazanamayacağı ve ekonomik ve sosyal fayda ürete-
meyeceği açıktır. Bu nedenle yeniliklerin etkili bir biçimde pazarlanabilmesi yeniliklerin
katma değerini artırmak için kaçınılmazdır.
Yeniliklerin, hedef kullanıcıları tarafından ihtiyaca uygunluklarının hissettirilmesi ve
kısa sürede benimsenmesinin sağlanması, pazarlamanın sorumluluğunda olup yenilikle-
rin pazarlanması için yeni pazarlama teknikleri üretmeyi gerektirmektedir. Yeni ürün ve
hizmetlerin, tüketiciler tarafından kabul şansını artırmak ve benimsenme süresini kısalt-
mak için pazarlama departmanı öncelikle, tüketicilerin istek ve ihtiyaçlarını tespit edecek
mekanizmaya sahip olmalı, tüketicileri etkileyen sosyal, kültürel, ekonomik ve psikolojik
faktörleri analiz etmeli ve bu çevresel şartlardaki değişimlerin tüketicilerde ne tür yeni ih-
tiyaç alanları yarattığını doğru belirlemelidir. Bu sayede tüketici ihtiyaçlarına en iyi tepki-
yi oluşturacak yeni ürün ve hizmetler için de önemli bir başlangıç noktası oluşturmalıdır.
Pazarlamanın bu fonksiyonunu gerçekleştirebilmesi için işletmenin tamamını kapsayacak
bir pazar odaklı kültürün inşa edilmesi ve dinamik yapıdaki bir işletme bilgi sisteminin
kurulmasıyla mümkün olabilecektir.
İşletmenin, katılımcı bir pazar odaklı yenilik stratejisi oluşturabilmesi için dinamik bir
müşteri odaklılık stratejisine, etkili bir örgütsel sisteme ve örgütsel bağlılığı yüksek yete-
nekli çalışanlara ihtiyacı bulunmaktadır (Doyle ve Bridgewater, 1998, s.10-12). Dinamik
müşteri odaklılık stratejisi, müşteri ihtiyaçlarının tespit edilmesi, yenilikçi çözümlerin
üretilmesi, müşteri tatmini sağlayan ürünlerin üretilmesi ve uzun dönemli bir perspektife
sahip olmakla gerçekleşecektir. Etkili bir örgütsel sistemin temel unsurları ise; temel ör-
gütsel süreçlerin yapılandırılması, fonksiyonel takımların çapraz işbirliği, ağyapıların ve
işbirliklerin oluşturulması ve güçlü markaların yaratılmasıdır. Örgütsel bağlılığı yüksek
yetenekli çalışanlara, vizyon sahibi bir lidere sahip olmakla, yetenekli personele odaklan-
makla, beceri, eğitim ve geliştirme odaklılıkla, motivasyon ve örgütsel bağlılıkla, yetkilen-
dirme ve süreç merkezli olmakla gerçekleşecektir.
Çevresel değişimlerin dinamik olduğu dikkate alındığında, müşteri ihtiyaçlarının da
sürekli değişeceği ve dolayısıyla yeni ihtiyaç alanları ortaya çıkacağı muhtemeldir. Bu bağ-
lamda pazarlama departmanı, sadece yenilik üzerine odaklanan bir stratejik anlayışla de-
ğil, sürekli yeni ihtiyaç alanları ve yeni pazarlar araştırarak bu alanlara uygun yeni ürün ve
hizmetlerin sunulmasını sağlayacak dinamik bir anlayışla hareket etmelidir.
Pazarlama bir taraftan yeni ürün ve hizmetlerin pazarda benimsenmesini ve yaygın-
laşmasını sağlarken, diğer taraftan da kendi pazarlama araçlarında, yöntemlerinde ve an-
layışında da yenilikler yapmak durumundadır. Pazarlamanın yenilikçi olmasını zorunlu
kılan nedenleri; sınırların kalkması, müşteri beklentilerinin ve değişim hızının artması
olarak sıralamak mümkündür (Doyle ve Bridgewater, 1998, s.3). Ülkeler ve pazarlar ara-
sındaki sınırların önemli ölçüde yok olması, bilgi, enformasyon ve etkileşim hızının artışı-
nı ve bu hızlı trafiğin de pazarların birbirlerinden daha hızlı etkileşimini ve dönüşümünü
beraberinde getirmiştir. Çevresel faktörlerdeki değişime ve rekabete dayalı olarak işletme-
lerin, pazara daha yenilikçi sunumlarla çıkmalarına bağlı olarak, tüketicinin beklentileri
de artmıştır. Dolayısıyla bu faktörler pazarlamanın, yeni ürün ve hizmetlerin pazarda et-
kili bir şekilde sunumunu ve rekabet üstünlüğü sağlayacak yeni pazarlama stratejilerini
geliştirmelerini zorunlu kılmıştır.
Pazarlamanın, bir taraftan klasik dört elemanı olan ürün, fiyat, dağıtım ve tutundurma
elemanları üzerinde yenilikler yapmaya çalışırken, diğer taraftan da yeni pazarlar, etkili
müşteri ilişkileri yönetimi, konumlandırma, marka yaratma ve stratejik işbirlikleriyle iş
modelleri geliştirmede de yenilikler yapması gerekli hale gelmiştir.
Pazarlamanın yeniliklerle, pazarda sürdürülebilir başarıyı yakalamasında kullanabi-
leceği en önemli dinamiklerden birisi de ürün ve hizmetlerle sunulan değer yenlilikler-
dir. Değer yeniliği, müşteriye sunulan her türlü yeni önerinin, mevcutlardan ve alter-
natif yeniliklerden daha fazla ihtiyaca karşılık vermesinin bir göstergesidir. Yeni ürün ve
hizmetlerin pazardaki başarı şansı önemli ölçüde, bu ürün ve hizmetlerle sunulan değer
konusunda yapılan yeniliğe bağlı olarak değişecektir (Kim ve Maugborne, 2004). Ürün ve
hizmetlerle birlikte sunulan değerin, tüketici tarafından kabul edilebilir olması tüketici
tarafından bu değerlerin nasıl algılandığına bağlı olacaktır. Dolayısıyla müşteri kendisine
sunulan değere karşılık ödeyeceği parasal ve parasal olmayan değere göre test ettikten
sonra kararını verecektir. Müşterinin sunulan fayda ile ödeyeceği bedeli birlikte değerlen-
dirmesi, bizi müşteri değeri kavramına götürecektir ki bu da, yen ürün ve hizmetlerin pa-
zardaki başarısında önemli ölçü de belirleyici olacaktır. Müşteri değerinin artırılması da
yine işletmenin pazar odaklı bir anlayışla hareket edip pazardaki müşterilerin istek ve ih-
tiyaçlarına karşılık gelecek en iyi cevabı hazırlamak ve bunu da etkili bir şekilde sunmakla
mümkün olacaktır. Müşteri değeri oluşturmada sadece sunulan ürün ve hizmetlerin özel-
likleri dikkate alınmayıp, üretim öncesi müşterinin ihtiyaçlarının tespitinden başlayan ve
satış sonrası süreçleri de kapsayan kapsamlı bir alanda gerçekleşmesi önem arzetmektedir.
Resim 2.1
Yenilik çeşitleri ve
yeniliğin yayılması.
Özet
Yenilikler, özelliklerine göre farklı sınıflandırmalara tabi lerin ekonomik ve sosyal katma değerinin gerçekleşmesi açı-
tutulmaktadır. Bu sınflandırmalardan en sık kullanılanları, sından oldukça önem arzetmektedir. Yeniliklerin yayılması
yenilikleri etki derecelerine, yarattığı değişimin boyutlarına, yeniliklerin özelliklerine, sosyal sisteme, iletişim kanallarına
kullanım alanlarına ve teknoloji yoğunluklarına göre yapılan ve zamana bağlı olarak gerçekleşmektedir. Yeniliklerin be-
sınıflandırmalardır. Boyutlarına ve etki derecelerine göre ye- nimsenmesi ise yeniliklerin nispi avantajına, hedef kitlenin
nilikler, radikal ve artımsal yenilikler; değişimin ve farklılı- inanç, değer, tecrübe ve yaşam tarzına uyumluluğuna, kar-
ğın boyutuna göre yıkıcı ve destekleyici yenilikler; kullanım maşıklı derecesine, denenebilirlik özelliğine ve sonuçlarının
alanlarına göre ürün-hizmet, süreç ve pazarlama yenilikleri; gözlenebilirliğine bağlı olmaktadır. Bu nedenle yeniliklerin
teknolojik yoğunluklarına göre teknolojik ve teknolojik ol- kısa sürede hedef kitlesi tarafından benimsnemsini sağlamak
mayan yenilikler olarak sınıflandırılmaktadır. için firmaların, özelliklere dikkat etmesi ve bunlara ilişkin
Rekabbettin artması, teknolojideki ilerlemeler, tüketicilerin çözümler üretmesi gerekmeketdir.
daha bilinçli olması ve uluslararsı sınırların kalkması gibi Yeniliklerin benimsenmesine ilişkin olarak bireylerin kişisel
nedenler, firmaları yeni ürün geliştirme konusunda zorla- değerleri ve kişilik özellikleri de önem arzetmektedir. Bu çerçe-
maktadır. Yeni ürün geliştirme süreçleri daha önceleri Ar-Ge vede yapılan araştırmalar yeniliği benimseyenleri, yenilikçiler,
merkezli olup, Ar-Ge, üretim ve pazarlama fonksiyonlarının erken benimseyenler, erken davrananlar, geç kalanlar ve geride
işbirliğiyle gerçekleşir. Bu süreçte Ar-Ge tarafından geliştiri- kalanlar olmak üzere beş kategoride toplamışlardır. Bu katego-
len yeni ürünlerin üretimi yapılır ve pazarlama deprtamanı rilerin özelliklerinin tanınması ve buna göre bu gruplara yeni-
tarafından pazara sunulurdu. Günümüz de ise bu süreç pa- liklerin sunulması yeniliklerin başarısı için önemli olacaktır.
zar merkezli olup, önce pazarın istek ve ihtiyaçları ile rekabet Yeniliklerin pazardaki başarısı önemli ölçüde onların ticari-
düzeyi belirlendikten sonra yeni ürün ve hizmetlerin geliş- leştirilmesiyle yakından ilgilidir. Çünkü yeniliklerin ticari-
tirilmesi sağlandı ve etkili pazarlama stratejileriyle pazara leştirilmesi (Pazarlanması) eknomik ve sosyal katma değer
sunulmaya başlandı. üretmesi için önemlidir. Bu nedenle yeniliklerin başarısı için
Yeni ürünlerin pazardaki başarı şansının önemli ölçüde dü- her bir pazara ilişkin yenilik stratejisinin geliştirilmesi ve
şük olduğu görülmektedir. Bunun en önemli nedenleri ara- etkin bir şekilde yürülüğe konması gerekmektedir. Başarılı
sında ise tüketici ihtiyaçlarını belirlemedeki yetersizlikler, bir yenilik statejisi için de pazar odaklı bir firma anlayışının
yanlış pazarlama stratejileri, yüksek maliyetler ve rekabetçi varlığı kaçınılmazdır. Ancak bu sayede, pazar ve rekabet bil-
konumlandırmanın yetersiz oluşu gelmektedir. gisiyle, çevresel değişimlere ilişkin enformasyon işletmeye
Yeniliklerin kısa süre içerisinde hedef kitle tarafından be- aktarılacak ve bunların doğrultusunda kabul şansı yüksek
nimsenip, toplumun önemli bir kısmına yayılması, yenilik- yenilikler üretilebilecektir.
1. Aşağıdakilerden hangisi yenilik sınıflandırmalarından 7. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yeniliğin benimsenmesi
birisi değildir? ve sosyal yapı içerisindeki dağılımını doğru olarak tanımla-
a. Boyutlarına ve etki derecesine göre yenilikler maktadır?
b. Meydana getirdiği değişim ve farklılıklara göre yenilikler
a. Yenilik ilk çıktığı zamanlarda, hızlı bir şekilde be-
c. Ortaya çıkış biçimlerine göre yenilikler
d. Kullanım alanlarına göre yenilikler nimsenmeye başlar. Daha sonra benimsenme oranı
e. Teknolojik yoğunluğuna göre yenilikler yavaşlamaya başlar ve belirli bir noktadan sonra be-
nimsenme oranı tekrar hızlanmaya başlar
2. Cep telefonlarına zaman içerisinde kademeli olarak rad-
b. Yenilik ilk çıktığı zamanlarda, yavaş yavaş benim-
yo, kamera, wap uyumu gibi özelliklerin eklenmesiyle ortaya
çıkan yenilikler aşağıdaki türlerden hangisine örnektir? senmeye başlar. Daha sonra benimsenme oranı hızla
a. Radikal Yenilikler artmaya ve belirli bir noktadan sonra benimsenme
b. Yıkıcı Yenilikler oranı tekrar yavaşlamaya başlar
c. Süreç Yeniliği c. Yenilik ilk çıktığı zamanlarda, yavaş yavaş benimsen-
d. Artımsal Yenilikler meye başlar. Daha sonra benimsenme oranı düşüş
e. Teknolojik Olmayan Yenilikler
gösterir ve belirli bir noktadan sonra benimsenme
3. Ürün ve hizmetlerin üretim öncesi tedarik; üretim süre- oranı tekrar artmaya başlar
ci ve üretim sonrası dağıtım şekillerinde, verimlilik ve değer d. Yeniliğin benimsenmesi ve sosyal yapı içerisindeki
artışını sağlamak amacıyla yapılan değişim ve farklılıkları dağılımı bulunduğu topluma gore farklılıklar gösterir
kapsayan yenilik türü aşağıdakilerden hangisidir?
e. Yeniliğin benimsenmesi ve sosyal yapı içerisindeki
a. Pazarlama Yenilikleri
dağılımı süreç içerisinde değişim göstermez
b. Destekleyici Yenilikler
c. Ürün-Hizmet Yeniliği
d. Yıkıcı Yenilikler 8. Aşağıdakilerden hangisi yeniliğin benimsenme hızını et-
e. Süreç Yeniliği kileyen faktörlerden biri değildir?
a. Değişkenlik
4. Ürün, hizmet, süreç, pazarlama ve yönetimsel alanlarda
yapılan yenilik süreçlerini de kapsayan ve bu alanlardaki ye- b. Nispi avantaj
niliklerle etkileşim içderisinde ortaya çıkan yenilik türü aşa- c. Uyumluluk
ğıdakilerden hangisidir? d. Karmaşıklık
a. Toplumsal Yenilik e. Gözlemlenebilirlik
b. Destekleyici Yenilikler
c. Ürün-Hizmet Yeniliği
9. Yenilikleri kısa sürede kullanmaya istekli olan ve dene-
d. Örgütsel Yenilikler
e. Süreç Yeniliği yimleriyle de diğer kullanıcılar üzerinde önemli bir etkileyici
güce sahip grup aşağıdakilerden hangisidir?
5. Aşağıdakilerden hangisi firmaları yeni ürün ve hizmet a. Yenilikçiler/Öncüler
geliştirmeye iten nedenlerden biri değildir?
b. Geride Kalanlar
a. Uluslararası pazarlardaki sınır ve kısıtların önemli
oranda azalması c. Geç Kalanlar
b. Firmaların daha esnek ve yenilikçi yapıya sahip olmaları d. Erken Benimseyenler
c. Firmaların yeni pazar arayışları e. Erken Davrananlar
d. Yeni ürün ve hizmet geliştirmenin düşük maliyetli olması
e. Tüketicilerin yenilik beklentilerinin artması 10. Aşağıdakilerden hangisi etkili bir örgütsel sistemin temel
6. Aşağıdakilerden hangisi yeni ürünlerin başarısızlık ne- unsurları arasında yer almaz?
denlerinden birisi değildir? a. Temel örgütsel süreçlerin yapılandırılması
a. Rekabetçi özelliklerinin yetersiz olması b. Alanında uzman çalışanlara sahip pazarlama ekibi
b. Pazara sunumda yanlış zamanlama c. Fonksiyonel takımların çapraz işbirliği
c. İkame ürünlerin yanlış analiz edilmesi d. Ağyapıların ve işbirliklerin oluşturulması
d. Önemsiz ayrıntılar üzerine odaklanmak e. Güçlü markaların yaratılması
e. Yeni ürünün özellik, fayda ve kullanım şeklinin tüke-
ticilere doğru aktarılamaması
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

1. c Yanıtınız yanlış ise “Yenilik Çeşitleri” başlıklı konu- Sıra Sizde 2
yu yeniden gözden geçiriniz. Hizmet yeniliği genellikle var olan hizmeti sağlamanın yeni
2. d Yanıtınız yanlış ise “Boyutlarına ve Etki Derecesine bir yolunun bulunması veya yeni bir hizmetin bulunması
Göre Yenilikler” başlıklı konuyu yeniden gözden ge- şeklindedir (Smith, 2006, s.23). Bu bağlamda ele aldığımız-
çiriniz. da gerek kitapyurdu, gerekse de yemeksepeti internet siteleri
3. e Yanıtınız yanlış ise “Kullanım Alanlarına Göre Yeni- var olan hizmeti sağlamanın yeni bir yolu olarak karşımıza
likler” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. çıkmaktadır. Daha önce genellikle telefon vasıtası ile verilen
4. d Yanıtınız yanlış ise “Diğer Yenilik Sınıflandırmaları” yemek siparişleri artık tek bir “tıkla” verilir hale dönüşmüş-
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. tür, benzer şekilde kitapçılara giderek kitap almanın yerini de
5. d Yanıtınız yanlış ise “Yeni Ürün Geliştirme Süreci” internet siteleri almaktadır.
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
6. c Yanıtınız yanlış ise “Yeni Ürünlerin Başarısızlık Ne- Sıra Sizde 3
denleri” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Firmaları yeni ürün ve hizmet geliştirmeye iten nedenleri şu
7. b Yanıtınız yanlış ise “Yeniliklerin Benimsenmesi” şeklide sıralamak mümkündür:
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. • Pazardaki rekabetin artması
8. a Yanıtınız yanlış ise “Yeniliklerin Benimsenmesi” • Yenilik yapmanın, rekabetin temel unsurlarından bi-
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. risi haline gelmesi
9. d Yanıtınız yanlış ise “Yenilikleri Benimseme Katego- • Teknolojinin değişim hızının artması
rileri” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. • Tüketicilerin yenilik beklentilerinin artması
10. b Yanıtınız yanlış ise “Yeniliklerin Pazarlanması” baş- • Tüketicilerin daha bilinçli hale gelmesi
lıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. • Bilgi ve iletişim teknolojisindeki gelişmeye bağlı ola-
rak bilgi ve enformasyonun hızlı yayılması
• Firmaların uluslararası pazarlara yönelik işbirlikleri-
nin artması
• Firmaların daha esnek ve yenilikçi yapıya sahip olmaları
• Uluslararası pazarlardaki sınır ve kısıtların önemli
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı oranda azalması
Sıra Sizde 1 • Firmaların yeni pazar arayışları
Yenilik, bir çok farklı aşamayı içeren geniş kapsamlı bir faa- • Ekonomik, ekolojik ve sosyo-kültürel çevredeki deği-
liyettir. Bu bağlamda bir yenilik süreci, kendi içerisinde çok şim hızının artması
farklı yenilikleri içeren çeşitli aşamalardan meydana gele-
bilmektedir. Bazen birden fazla alanda yapılan yeniliklerin Sıra Sizde 4
birleştirilmesi ya da bir alanda kullanılan bir teknoloji, ürün Sosyal sistem içindeki bireyler yenilikleri aynı zamanda ka-
ya da sürecin başka alanlara transferiyle de yenilik gerçek- bul etmezler. Yeniliklerin benimsenmesinde, bir taraftan
leşebilmektedir. Bu çerçevede bir yenilik çok farklı türdeki yeniliklerin sahip olduğu özellikler etkili olurken, diğer taraf-
yeniliklerin bileşiminden oluşabilmekte ve yapılan sınıflan- tan da kullanıcıların, sosyla kültürel, ekonomik ve kişisel de-
dırmalardan birkaçının özelliğini taşıyabilmektedir. Bu ne- ğerlerinin yönlendirici olduğu söylenebilir. Tüm bu değerler
denle yeniliklerin sınıflandırılmalarında çok keskin sınırla- kullanıcıların farklı zamanlarda yenilikleri kabul etmesine
rın olduğunu söylemek doğru olmayacaktır. neden olmaktadır.
Afuah, A. (2003). Innovation Management: Strategies, Leifer, M. (2000). Singapore’s Foreign Policy: Coping with
Implementation, and Profits. (2nd. ed.). NY: Oxford Vulnerability. London: Routledge.
University Pres. Noori, H. (1990). Managing the Dynamics of New Techno-
Altunışık, R., Özdemir Ş., Torlak Ö. (2006). Modern Pazarla- logy: Issues in Manufacturing Management. New Jer-
ma. İstanbul: Değişim Yayınları sey: Prentice Hall Inc.
Christiansen, J.A. (1997). Learning to Improve Innovation O’Hare, M. (1988). Innovate! How to Gain and Sustain
Performance: The Role of the General Manager. Compatitive Advantage. Blackwell.
Doctoral Dissertation, INSEAD. Oslo Manual (2005). Guidelines for Collecting and Interp-
Damanpour, F. (1991). Organisational Innovation: A Me- reting Innovation Data. OECD & Euorostat Manual.
ta-analysis of Effects of Determinants and Moderators. (Çev: TÜBİTAK, 2006, Oslo Kılavuzu, Yenilik Verileri-
Academy of Management Journal. 34 (3), 555–590. nin Toplanması ve Yorumlanması için İlkeler. 3. Baskı,
Doyle, P. ve S. Bridgewater. (1998). Innovation in Marketing. Ankara).
Oxford: Butterwoth-Heinemann. Rogers, E.M. (1995). Diffusion of Innovations. (4th ed.).
Ise, M. (1995). Entrepreneural Innovation: Beyond New York: The Free Pres.
Schumpeter. Creativity and Innovation Management. 4 Schumpeter, J.A. (1934). The Theory of Economic Develop-
(1), 1995. ment. Cambridge: Harvard University Press.
Kim, W.C. ve R. Mauborgne. (2004). Blue Ocean Strategy. Schumpeter, J.A. (1974). Kapitalizm, Sosyalizm ve Demok-
Harvard Business Review. 1–9. rasi. Cilt I: Kapitalizm. (Çev: T. Akoğlu). İstanbul: Var-
Kimberly, J. R. ve Evanisko, M. J. (1981). Organizational lık Yayınları.
Innovation: The Influence of Individual, Tushman, M.L. ve Anderson, P. (1986). Technological Dis-
Organizational and Contextual Factors. Academy of continuities and Organizational Environments. Admi-
Management Journal. 24 (4), 689-713. nistrative Science Quarterly. 31, 439–465.
3
Amaçlarımız
 Tarihsel süreçte yenilikle ilgili geliştirilen modelleri açıklayabilecek,
 Yeniliğin difüzyonunu (yayılmasını) ve benimsenmesini etkileyen unsurları
özetleyebilecek,
 Toplumsal yenilikle ilgili hayatınızdan örnekler verebilecek,
 Yeniliğin demokratikleştirilmesini açıklayabilecek,
 Girişimci, girişimcilik ve yenilikçi girişimcilik kavramlarını tanımlayabilecek,
 Tüketici yenilikçiliğini ve çeşitlerini tanımlayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Yenilik Modelleri • Yenilikçi Girişimcilik
• Yeniliğin Demokratikleştirilmesi • Açık ve Kapalı Yenilik Modelleri
• Yeniliğin Difüzyonu (Yayılması) • Tüketici Yenilikçiliği
ve Benimsenmesi • Toplumsal Yenilik

İçindekiler
• GİRİŞ
• YENİLİKLE İLGİLİ GELİŞTİRİLEN
MODELLER
• DOĞRUSAL YENİLİK MODELLERİ
• DOĞRUSAL OLMAYAN YENİLİK
Yeniliğin Teorik Altyapısı,
Yenilik Yönetimi MODELLERİ
Modern Anlayış ve Uygulamaları
• AÇIK VE KAPALI YENİLİK MODELLERİ
• TOPLUMSAL YENİLİK
• YENİLİĞİN DEMOKRATİKLEŞTİRİLMESİ
• YENİLİKÇİ GİRİŞİMCİLİK
• TÜKETİCİ YENİLİKÇİLİĞİ
Yeniliğin Teorik Altyapısı,
Modern Anlayış ve
Uygulamaları
GİRİŞ
Sürdürülebilir kalkınma ve refah seviyesinin artırılması, tüm toplumların ulaşmak is-
tedikleri en temel amaçlar arasında yer almaktadır. Ancak söylem olarak kolay olan bu
hedefler ciddi ve yorucu bir çalışmayı kaçınılmaz kılmaktadır. Dünyanın küçük bir köy
haline geldiği günümüz küresel ortamında, ülkeler arasındaki sınırlar önemini yitirmiş ve
rekabet, geçmişle kıyaslanamayacak boyutlara ulaşmıştır. Ülkelerin sahip oldukları reka-
bet güçleri, dünya ekonomisi içerisinde nerede konumlanacaklarının önemli bir göster-
gesidir. Rekabet açısından avantajlı bir konum elde etme noktasında yenilik (inovasyon)
kavramı anahtar bir role sahiptir. Zirâ yenilik göstergeleri açısından önde olan ülkelerin
gelişmiş ülkeler olması bilinen bir gerçektir ve bu sonuç, sürdürülebilir kalkınma ve refah
seviyesi arasında pozitif yönlü bir ilişkinin varlığına işaret etmektedir.
Ünite boyunca yenilik, İngilizce innovation kelimesinin eşdeğeri olarak kullanılacaktır. Ye-
nilik kelimesinin inovasyon kelimesini tam olarak karşılayıp karşılamadığı hakkında özet
bilgi için (Uzkurt, 2008, s. 17)’ye bakılabilir.
Önceleri yenilik denildiğinde daha dar kapsamlı olarak sadece teknolojik gelişmeler
dikkate alınırken, günümüzde yenilik kavramının kapsamı önemli ölçüde genişlemekte ve
teknolojik gelişmelerin yanı sıra, yeni pazarlara ulaşmaktan, yeni enerji kaynakları üretmeye
kadar birçok farklı alanda yenilikler yapılabilmektedir. Bu süreç kaynakların etkin ve verimli
dağılmasına katkı sağlayarak, maliyetlerde rekabet gücünü artırıcı olumlu katkıları da bera-
berinde getirmektedir. Yenilik sadece; yeni fikir, bilgi, icat ve teknolojilerin ortaya çıkarılma-
sı olarak algılanmamalı, aynı zamanda bu unsurların toplumsal bir fayda ortaya çıkarması ve
ticarileştirilmesi üzerinde de durulmalıdır. Ticarileştirilme sürecinde etkin pazarlama stra-
tejilerinin geliştirilmesi, bunu destekleyen örgütsel bir yapının kurulması ve ulusal düzeyde
fonksiyonel ve dinamik bir yenilik ağının kurulması kaçınılmazdır (Uzkurt, 2008, s.1,10).
OECD ve Avrupa Komisyonu’nun birlikte yayınladığı Oslo Kılavuzu’nda yenilik, “işletme
içi uygulamalarda, işyeri organizasyonunda veya dış ilişkilerde; yeni veya önemli derecede
iyileştirilmiş bir ürün (mal veya hizmet), veya süreç, yeni bir pazarlama yöntemi ya da yeni
bir organizasyonel yöntemin uygulanması (OECD, 2005, s.46) şeklinde tanımlanmaktadır.
Literatürde yenilik kavramı J. Schumpeter ile özdeşleşmiştir. Schumpeter, yeniliği;
yeni ürünler, yeni üretim yöntemleri, yeni üretim kaynakları, yeni pazarların keşfi ve yeni
örgütlenme şekillerinin oluşturulması olarak beşe ayırmaktadır. Ancak, ekonomiler ge-
nellikle ilk iki türe odaklanmış durumdadırlar. Ürün teknolojisi, ürünlerin nasıl oluşturu-
lacağı ya da geliştirileceği, üretim teknolojisi ise bu ürünlerin nasıl üretileceği ile ilgili olan
bilgi olarak tanımlamıştır. Ürün teknolojisi ve üretim teknolojileri terimleri aynı zaman-
da, yeni veya geliştirilmiş mal ve hizmetlerin oluşumunu ifade etmek için de kullanılır
ve ürün ve hizmetler ile ilgili olan bu üretim yöntemlerindeki gelişmeleri yansıtır. Ürün
ve süreç yeniliğinin sosyal ve ekonomik etkileri farklı olabilir. Örneğin, yeni ürünlerin
üretilmesinin gelir ve istihdamın artırılması üzerinde açık bir pozitif etkiye sahip olduğu
varsayılırken, süreç yeniliğinde ise, maliyet azaltıcı doğası nedeniyle belirsizliğin daha faz-
la olduğu konusunda görüşler vardır (Fagerberg, 2005, s. 6-7).
Yenilikle ilgili sık sık karmaşık tanımlar verilir. Yeniliğin basit bir tanımı, ekonomik
sürece katkı sağlayan yeni fikirler şeklinde yapılabilir. Bu farklılıklar, yeniliği verimli hale
getiren, yenilik için hayati olan icat, keşif gibi artımsal değişimi ifade etmektedir. Fakat
sözü edilen faydalı fikirlerin yayılımı ve uygulanması için sıkı çalışılması gerektiği gözden
kaçırılmaktadır (Mulgan vd., 2007, s. 8).
Rekabeti, sürdürülebilir ve sıradan rekabet (fiyat rekabeti) olmak üzere ikiye ayırmak
mümkündür. Sürdürülebilir rekabetin temelini oluşturan yenilikler; yeni bir malın üreti-
mi, malın kalitesini yenileme, yeni bir üretim tekniği geliştirme, yeni piyasalara açılma,
yeni bir hammadde kaynağı bulma veya var olanı ele geçirme ve sanayinin yeni bir orga-
nizasyonu şeklinde olabilir (Aktaran: Kumral, 2008, s. 2).
Yenilik; firmalar, bölgeler ve ülkeler arasındaki performans farklılıklarının arkasında
yatan nedenleri açıklayan önemli bir faktördür. Yenilik konusunda başarılı olan firmalar
rakiplerine göre daha güçlü bir yapıya sahiptirler. Yenilikçi ülkeler ve bölgeler, daha az
yenilikçi bölge ve ülkelere nazaran daha yüksek verimliliğe ve gelire sahiptirler. Ülkeler ya
da bölgeler, yenilik faaliyet düzeylerini lider ülkelerin ya da bölgelerin yenilik faaliyetleri
düzeylerine yakınlaştırarak onları yakalamak istemektedirler (Fagerberg, 2005, s. 20).
Yenilik uzun soluklu bir süreçtir ve bu konuda toplumsal bilincin oluşması yeniliğin
sürdürülebilir olmasında ve elde edilen faydanın maksimize edilmesinde oldukça önemli-
dir. Devletin bu konuda gerek ihtiyaç duyulan yasal düzenlemelerin yapılması, gerekse de
altyapının sağlanması noktasında anahtar bir rolü vardır. Yenilik sürecinde önemli mali-
yetlere katlanılması gerektiği göz önüne alındığında, yasal düzenlemelerle fikri mülkiyet
haklarının korunmasının önemi daha net anlaşılacaktır. Bu süreçte özel sektörün yasal
koruma ve altyapı yatırımlarıyla teşvik edilmesi gerekmektedir. Sürece üniversitelerin de
başta yapılan akademik çalışmaların sayı ve niteliğinin artırılması olmak üzere her yönüy-
le katkı sağlaması sürecin kalıcı olması için büyük önem arz etmektedir. Böylece sağlam
bir teorik altyapı ortaya çıkacak ve karşılıklı işbirliği ortamının doğuracağı sinerji süreç-
ten elde edilecek faydayı dikkate değer biçimde artıracaktır.
Bu ünite iki kısım olarak tasarlanmıştır. İlk kısımda yenilikle ilgili geliştirilen modeller-
den; doğrusal modeller, teknoloji merkezli modeller, pazar merkezli modeller, eş zamanlı ilişki
modelleri, interaktif (etkileşimli) modeller, sistemik ve öğrenen ağ modeli, dinamik yenilik
modeli ve Foster’in “S” eğrisi modeli hakkında bilgi verilecektir. Ünitenin ikinci kısmında ise,
modern yenilik anlayış ve uygulamaları kapsamında; açık yenilik, toplumsal yenilik, yeniliğin
demokratikleştirilmesi, yenilikçi girişimcilik ve tüketici yenilikçiliği üzerinde durulacaktır.
YENİLİKLE İLGİLİ GELİŞTİRİLEN MODELLER

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra yenilik süreci; ekonomi, teknoloji ve yönetim biliminde-
ki gelişmeler ve ülkelerin iktisadi kalkınmalarında önemli bir argüman olarak kullanılan
sistem yaklaşımının etkisiyle yenilik modelleri kapsamında ele alınan sistematik bir yapıya
kavuşmuştur. Bu anlamda yenilik modelleri; teknolojik değişme, yeni ürünler ve süreçlerin
ortaya çıkış aşamaları ile bu ürün ve süreçlerin pazara sunulması çalışmalarının en önemli
temsilcileri olarak nitelendirilmeye başlanmıştır (Efetürk, 2008, s. 46; Erden, 2009, s. 30).
3. Ünite - Yeniliğin Teorik Altyapısı, Modern Anlayış ve Uygulamaları 41
Şekil 3.1’de yenilik modellerinin sınıflandırması yer almaktadır. Şekilden de takip edi-
lebileceği gibi, yenilik modelleri öncelikle doğrusal ve doğrusal olmayan modeller olarak
ikiye ayrılmaktadır. Doğrusal modeller; teknoloji merkezli ve pazar merkezli yenilik mo-
dellerinden oluşurken, doğrusal olmayan modeller; eşleştirme modeli, interaktif (etkile-
şimli) model ve sistemik ve öğrenen ağ modeli olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Teknoloji
merkezli yenilik modelleri ise; Utterback ve Abernathy dinamik yenilik modeli, Tushman
ve Rosenkopf teknoloji yaşam döngüsü modeli ve Foster “S” eğrisi modeli şeklinde sınıf-
landırılmaktadır. Bu kapsamda izleyen kısımda bu modeller hakkında bilgi verilecektir.
Şekil 3.1
YENİLİK
MODELLERİ
Doğrusal Olmayan
Doğrusal Modeller
Modeller
Teknoloji Merkezli Pazar Merkezli İnteraktif Sistemik ve

Eşleştirme Modeli
Yenilik Modelleri Yenilik Modelleri (Etkileşimli) Model Öğrenen Ağ Modeli
Dinamik Yenilik
Modeli
Teknoloji Yaşam
Döngüsü Modeli
S Eğrisi Modeli
Yenilik Modelleri
Kaynak: Trott (2005), O’Sullivan ve Dooley (2009) ve Erdal (2008)’den (Aktaran: Kılınç, 2011, s. 10).
Doğrusal Yenilik Modelleri

Doğrusal modellerden ilki, bilim adamları tarafından yapılan keşiflerin teknoloji yar-
dımıyla ürün fikirlerine ve mühendisliklere çevrildiği ve ürünün testi için bu keşiflerin
tasarımcılar tarafından prototipe dönüştürüldüğü varsayımına dayanan teknoloji odaklı
modeldir. Bu model, genellikle teknoloji itme modeli olarak da nitelendirilir. Şekil 3.2’de
teknoloji itme modeli gösterilmektedir.
Şekil 3.2
Teknoloji itme Doğrusal Yenilik
Modelleri
Ar-Ge İmalat Pazarlama Kullanıcı Kaynak: Trott (2005,
s. 23)
Pazar çekme
Pazarlama Ar-Ge İmalat Kullanıcı

Teknoloji itme modelinde Ar-Ge çalışmaları sonucu ortaya çıkan fikirler imalat yoluy-
la ürüne dönüşür. Bu ürünler son olarak pazarlama ve satış yoluyla potansiyel tüketicilere
ulaşır. Bu modelde yenilik süreci çoğunlukla farklı rotalar izler. 1970’li yıllarda yenilik
sürecinde piyasa, etkin bir rol oynamıştır. Bu, ikinci doğrusal modele, yani pazar çekme
modelinin gelişmesine neden olmuştur (bkz. Şekil 3.2). Bu model, müşteriler ile yakın
etkileşimlerden kaynaklanan yeni fikirlere önayak olarak pazarlama süreçlerinin rolüne
vurgu yapan müşteri ihtiyacı odaklı bir modeldir. Bu modelde ilk etapta müşteri ihtiyaç-
ları dikkate alınır. Daha sonra Ar-Ge çalışmaları sonucunda ortaya çıkan fikirler imalat
yoluyla ürüne dönüşür ve tüketiciye ulaşır (Trott, 2005, s. 23).
Teknoloji İtme ve Pazar Çekme modelleri neyi ifade etmektedir? Bu modeller arasındaki
1 farklılıkların neler olduğunu belirtiniz.
Teknoloji Merkezli Modeller
Dinamik Yenilik Modeli

Utterback ve Abernathy tarafından 1978 yılında geliştirilen dinamik yenilik modeli, bir
endüstride ve bu endüstrideki firmalarda yer alan dinamik süreçler ile ürün ve süreç ye-
niliğinin değişim oranlarını açıklamaktadır (Aktaran: Işık ve Kılınç, 2011, s. 22-23). Ürün
yeniliği, var olan ürünlerin mevcut özellikleri ve kullanım alanları dikkate alındığında
bunlardan tamamen farklı ya da önemli ölçüde farklılaştırılmış bir ürün veya hizmetin
ortaya konmasını ifade eder. Süreç yeniliği ise ürün ve hizmetlerin üretim öncesi tedarik,
üretim ve üretim sonrası dağıtım şeklerinde, verimlilik ve değişim artışını sağlamak ama-
cıyla yapılan değişim ve farklılıkları kapsamaktadır (Uzkurt, 2008, s. 40-41).
Dinamik yenilik modelinde teknoloji dönüşüm süreci; akış, geçiş ve spesifik olmak
üzere üç aşamadan oluşmaktadır. Sözkonusu aşamalar yenilik oranı ile ilişkilendirilmiş ve
ürün, süreç, rekabet ve örgüt yönleriyle temellendirilmiştir. Şekil 3.3’te yeniliğin dinamik-
leri yer almaktadır.
Şekil 3.3
Yeniliğin Dinamikleri
Ürün Yeniliği
Kaynak: Aktaran, Işık
ve Kılınç (2011, s. 23)
Süreç Yeniliği
Yenilik Oranı
Akış Geçiş Spesifik

Aşaması Aşaması Aşama
Akış aşaması, değişikliklerin büyük bir bölümünün ilk kez yaşandığı aşamadır. Tekno-
loji evriminin akış aşamasında, ürün değişim oranının hızla artması beklenmektedir. Tek-
noloji akış durumunda olduğu zaman, firmalar Ar-Ge harcamalarının tam olarak hangi
düzeyde olacağı konusunda bir fikir sahibi olamazlar. Akış aşamasının ilk zamanlarında,
süreç yeniliği genellikle ürün yeniliğinin gerisinde kalmaktadır. Yeni ürünler sayesinde
piyasa büyürse, endüstri geçiş aşamasına girebilir. Bir ürün yeniliğinin piyasaya kabulü
ve baskın tasarımın ortaya çıkması geçiş aşamasının temel özellikleridir. Geçiş aşama-
sında ürün ve süreç yenilikleri arasında daha sıkı bir bağ oluşmaya başlar. Bu aşamada,
üretim sürecinde kullanılan makine ve teçhizatın özellikleri artırılır ve pahalı ve özelliği
artırılmış ekipmanların fabrikalarda kullanım oranı artar. Şekilden de görülebileceği gibi,
geçiş aşamasında ürün yenilik oranı azalmakta iken, süreç yenilik oranı hızla artmaktadır.
Maliyet/kalite değer oranının rekabetin ana kaynağı olarak ele alındığı spesifik aşamada,
ürünler oldukça belirli olmaya başlamıştır ve rakiplerin ürünleri arasındaki farklar azal-
mıştır. Ürün ve süreç yenilik oranının azalmaya başladığı bu aşamada, ürün ve süreç ye-
niliği küçük, artımsal basamaklarda gözükmektedir. Ürün performansının artırılmasında
yeniliğin katkısı oldukça fazladır. Yenilik, ürün konusunda müşterilere karşılaştırma ve
değerlendirme imkânı sağladığı zaman, ürün performansında lider konuma geçilebilir.
Ürün ve süreç yenilikleri birbirine bağımlı iken ürün yenilik oranı azalır, süreç yenilik
oranı ise artar. Süreç yeniliğinde daha az emek gücüyle daha özellikli ürünlerin üretilmesi
mümkündür (Aktaran: Işık ve Kılınç, 2011, s. 23-24).
Dinamik yenilik modelinde teknolojik dönüşüm süreci hangi aşamalardan oluşmaktadır?

2
Tushman ve Rosenkopf Modeli (Teknoloji Yaşam Döngüsü Modeli)
Bir endüstri sektöründeki değişimin sürükleyicisi olan teknoloji evrimi, değişime cevap
verebilmek için girişimcilere bir araç sağlayarak, rekabet avantajı elde etme imkânı verir.
Şekil 3.4, teknoloji ve rekabet avantajı döngüsünü yansıtmaktadır.
Şekil 3.4
Yeni Teknoloji Teknoloji ve Rekabet

Avantajı
Rakipler firmayı Pratik uygulamalara Kaynak: Lowe ve

takip eder başlanır Marriott, 2006: 73.
Endüstri Firma yeni

standartları değişir teknolojiyi benimser
Yeni müşteri Firma yeni rekabet

beklentileri oluşur avantajı geliştirir
Girişimciler; yeni ürün, hizmet ve süreçler konusunda yeni ticari çözümler ortaya
koymak için, bilimsel ve teknolojik buluşları benimseme ve uygulama yeteneğine sahip-
tirler. Örneğin, piyasa için yeni bir ürün, hizmet ya da süreç geliştirerek yeni bir rekabet
avantajı elde edebileceklerdir. Bu durum, genellikle endüstri sektörü için yeni endüstri
standartlarının oluşumunu sağlayarak, gelecekte de rekabet gücünü elde etmek isteyen
rekabetçi firmaların bu standartlara sahip olabilmesi noktasında yol gösterici olacaktır.
Bu sayede sektördeki tüm rakipler/rekabetçi firmalar yeni teknolojiyi benimseyeceklerdir.
Sonuç olarak yenilikçi firmalar, yeni bir yenilik faaliyetinde bulunmak ya da teknolojik
gelişme sağlamak durumunda kalmaktadırlar. Firmalar böylece yeniden rekabet avantajı
elde edeceklerdir (Lowe ve Marriott, 2006, s. 73).
Foster’in “S” Eğrisi Modeli

Dikey eksende adapte olanların kümülatif sayısı (ya da alternatif olarak ürün performan-
sı), yatay eksende ise zamanın yer aldığı Şekil 3.5, Foster’in “S” eğrisi modelinin işleyişini
ortaya koymaktadır. Şekilden de görülebileceği gibi, üç büküm noktası “S” eğrisini dört
farklı aşamaya bölmektedir. İlk büküm noktası, zaman içerisinde yeniliğin ticari değerini
gören girişimcileri temsil etmektedir. İkinci büküm noktası, standart ya da baskın tasarım
ortaya çıktığı zaman oluşmaktadır.
Şekil 3.5
Foster’in “S” Eğrisi
Kaynak: Martinich
(2004, s. 1)
Üçüncü büküm noktası, kullanıcı ihtiyaçlarının karşılanması/aşılması ile oluşur ya da

daha az performans artışı beklendiği zaman meydana gelir. S eğrisinin her bir aşaması
farklı özelliklere sahiptir. Yenilik döngüsü süreksiz yenilik ile başlar. Eğer yenilik başarılı
olursa, sonraki aşamalarda ilerleme kaydedilir ve bu durum artımsal yeniliklerin oluş-
masını sağlar. İlk aşama, yani yenilik aşaması, farklı disiplinlerdeki teknoloji deneyimine
sahip bilim adamlarını ve mühendisleri içermektedir.
Süreksiz yenilikler, daha önce yeniliğe adapte olanların (benimseyenlerin) görmedikleri,

amacı ve işlevi ile tamamen yeni bir ürünün ortaya çıkarılması olarak tanımlanabilir (Akta-
ran: Kılıçer, 2008, s. 211).
Girişimciler yeniliğin ticari değerini gördüklerinde ve yenilik etrafında bir iş kurmayı

denediklerinde “S” eğrisindeki ilk büküm noktası oluşur. Bu aşamanın özellikleri; şüp-
he, yanılma, hayal kırıklıkları, korku, uyumsuz sistemler ve bir standardın olmamasıdır.
1970’lerin sonu ve 1980’lerin başındaki kişisel bilgisayarlar bu duruma güzel bir örnek
teşkil etmektedir. Apple, Tandy, KayPro ve diğerleri uyumsuz sistemleri beraberinde ge-
tirmiştir. Bu dönemde yanılgı ve korkular yüzünden insanlar, bilgisayar temelli robotların
evin tüm temizlik işlerini yapacağını ve işlerini ellerinden alacağını düşünmeye başla-
mışlardır. Bir sonraki büküm noktası, piyasa talebi standartlaştığı ve birlikte çalışabilirlik
mümkün olduğu zaman oluşur. Standart aşamanın üç özelliği vardır: Standart ya da bas-
kın tasarımın ortaya çıkması, hızlı büyüme ve endüstri konsolidasyonu. 1980’lerin sonla-
rında ve 1990’ların başındaki bilgisayar sektörü bu duruma örnek olarak verilebilir. IBM
uyumlu bilgisayar, Intel’den donanımı ve Microsoft’tan işletim sistemlerini kullanarak
baskın tasarım haline gelmiştir. Artımsal yenilikler hız ve işlevsellik konularında iyileş-
tirmeler sağlamıştır ve tüketicileri 18 ayda bir kendi sistemlerini değiştirmeleri için teşvik
etmiştir. Maliyet ve verimlilik bu aşamanın son bölümünde önemini artırmıştır. Tüketici
ihtiyaçları karşılandığı/aşıldığı ya da bir teknoloji doğal sınırlarına ulaştığında en son bü-
küm noktasına ulaşılır (Martinich, 2004, s. 1-2).
Doğrusal Olmayan Yenilik Modelleri
Üçüncü Kuşak Yenilik Modelleri-Eşleştirme Modeli

Üçüncü kuşak yenilik modelleri 1980’li yılların başları ile ortalarını kapsar. Teknolojik
yenilikler, pazar ihtiyaçlarının ve teknolojik fırsatların eşleştirilmesi ile ortaya çıkar. Bu
modellere göre yenilik nadiren, teknoloji itme ya da pazar çekme kuvvetlerinin sonucu
iken, daha ziyade bu iki modelin eşleştirilmesi ve birleştirilmesi ile ortaya çıkar. Eşleştirme
modelinin arkasında, pazarlama ve Ar-Ge’nin sıkı bir şekilde eşleştirilmesi vardır. Bu mo-
delde Ar-Ge ve pazarlama dengeli bir rol oynar. Şekil 3.6’da, teknoloji itme ve pazar çekme
modellerinin bileşiminden elde edilen eşleştirme modeli yer almaktadır.
Şekil 3.6
Eşleştirme Modeli
Kaynak: http://
innovatorium.
wordpress.
com/2010/05/03/
rothwells-five-
generations-of-
innovation-models/,
Erişim Tarihi:
02.12.2012.
Berkhout (2006)’ya göre üçüncü kuşak modelleri, ürün ve süreç yeniliklerini vurgu-
layan, organizasyonel ve pazar yeniliklerini göz ardı eden açık Ar-Ge modelleri olarak
görülebilir. Bu ise, üçüncü kuşak yenilik modellerinin kurumsal engeller ve toplumsal
ihtiyaçlara yönelik çözümlerden çok, firmanın yeni teknolojik özelliklerine odaklandığı
anlamına gelir.
Dördüncü Kuşak Yenilik Modelleri-İnteraktif (Etkileşimli) Modeller

Dördüncü kuşak modeller 1980’li yılların ortasındaki ekonomik canlanma döneminde ge-
liştirilmiştir ve yoğun bir şekilde, söz konusu dönemde egemen olan Japon endüstrisinin
uygulamalarından etkilenmiştir. Bu durum, yenilik süreçlerinin yönetimi konusunda or-
ganizasyonların faaliyetlerini değiştirmelerine yol açmış ve entegrasyon ile paralel gelişme-
ye odaklanan bir modelin ortaya çıkması ile sonuçlanmıştır. Başarı için gerekli olan şartlar
arasında yer alan bilgi değişiminin geliştirilmesi modelin önceliklerinden biridir. Yenilik
yönetimi, yenilik sürecinin etkinliğinin geliştirilmesi ile ilgilidir. Burada amaç, yenilikçi faa-
liyetlerin artırılabilmesi için sürecin işleyişine engel olan olumsuzlukların giderilmesidir. Bu
yeni model aynı zamanda daha bütünsel bir perspektif ortaya koymakta ve süreçteki sistem
etkilerini belirlemektedir. Söz konusu model, yenilik süreçleri arasındaki entegrasyonu ve
bilgi değişimini artırmaktadır. Bu modelin yenilik yönetimine yaptığı önemli katkılar; ye-
nilik sürecinde iç ve dış paydaşlar arasında artan entegrasyon, paralel faaliyet ilişkilerinden
kaynaklanan karmaşıklığın tanınması ve devam eden öğrenme süreci aracılığıyla sürecin
etkinliğinin artırılması olarak sıralanabilir (O’Sullivan ve Dooley, 2009, s. 49-50).
1980’li yılların başı şirketlerin öncelikli olarak ana faaliyet alanlarına ve çekirdek tekno-
lojilere yoğunlaştığı bir dönem olmuştur. Bu sürece, teknoloji stratejisinin önemine ilginin
artmasıyla gelişen, jenerik teknolojilerin (örneğin; gelişmiş malzeme teknolojileri, biyotek-
noloji/genetik, hızlı ulaşım teknolojileri, nanoteknoloji, enerji teknolojileri, uzay ve havacı-
lık teknolojileri gibi) stratejik önemine ilişkin bilincin artması eşlik etmiştir. Bilgi teknolo-
jileri temelli yeni nesil ekipmanların ortaya çıkması, imalat stratejisi üzerinde yeni bir odak
noktasının ortaya çıkmasına yol açmıştır. Küresel anlamda bir strateji kavramının ortaya
çıktığı bu dönemde, sürekli devlet desteği ve teşviki ile şirketler arasındaki stratejik ortaklık-
ların sayısında hızlı artışlar yaşanmıştır. Sadece büyük firmalar değil, aynı zamanda küçük
yenilikçi firmalar da yoğun bir şekilde network (ağ) faaliyetleri ile meşgul olmuşlardır (Rot-
well, 1994, s. 11). Şekil 3.7’den de görülebileceği gibi, dördüncü kuşak yenilik modellerinde
firmalar yeni ürün geliştirme sürecinde farklı uzmanlık alanlarından faydalanmaktadırlar.
Şekil 3.7
İnteraktif (Etkileşimli) YENİ ÜRÜN GELİŞTİRME
Model
Pazarlama
Kaynak: Rottwell
(1994, s. 12)
Ar-Ge
Ürün Geliştirme
Üretim Mühendislik
İmalat Bölümleri (Tedarikçiler)
İmalat
Ortak Grup Toplantıları (Mühendislik/Yöneticiler)

Pazarlama Pazara Sunum
Beşinci Kuşak Yenilik Modelleri: Sistemik ve Öğrenen Ağ Modeli

Beşinci kuşak yenilik modeli dördüncü kuşak yenilik modelinin bir uzantısı olarak düşü-
nülebilir. Beşinci kuşak yenilik modelinde; ağ tabanlı sisteme, sistem entegrasyonuna ve
iletişim altyapısına daha fazla odaklanma söz konusudur. İnternet, küreselleşme ve açık
yenilik kavramının ortaya çıkışı ile birlikte dördüncü kuşak modeli yeni bir kuşağa doğ-
ru harekete geçmiştir. Beşinci kuşak yenilik modeli, yenilik sürecinin sistematik doğasını
gösterirken, karşılıklı ilişkiler ve geri besleme döngüsü de süreç karmaşıklığını yansıtmak-
tadır (O’Sullivan ve Dooley, 2009, s. 51).
Beşinci kuşak yenilik modellerine ilişkin sürecin gösterildiği Şekil 3.8’den de izle-
nebileceği gibi bu modeller, işletmenin etkileşimde bulunduğu iç ve dış dinamiklerden
“öğrenme” temeline dayanmaktadır. Bu dinamikleri işletme içi ve işletme dışı öğrenme
kaynakları olarak sınıflandırmak mümkündür. İşletme içi öğrenme kaynakları; Ar-Ge
ve geliştirerek, test yoluyla, yaparak, hatalardan ders alarak ve çapraz proje gruplardan
öğrenme şeklinde sıralanabilir. İşletme dışı öğrenme kaynakları ise; tedarikçilerden veya
onlarla birlikte, öncü kullanıcılardan, yatay işbirlikleriyle, bilim/teknoloji altyapısından,
literatürden, rakip faaliyetlerinden, tersine (geri) mühendislik uygulamalarından, şirket
satın almalarından, müşteri tabanlı prototip denemelerinden ve hizmetlerden öğrenme
şeklindedir (Erdal, 2008, s. 7).
Şekil 3.8
Öğrenme Modeli
Kaynak: Erdal (2008,

s. 7)
Sistemik ve öğrenen ağ modelini işletme içi ve işletme dışı öğrenme kaynaklarını dikkate
alarak açıklayınız. 3
Tablo 3.1’de, yenilikle ilgili günümüze kadar uygulanan modeller ve özelliklerinin bir
özeti yer almaktadır.
Dönem Model Çıkış Noktası Özellikleri Tablo 3.1

Yenilik Modelleri
• Ar-Ge faaliyetleri ön plandadır.
Doğrusal Bilimsel ve
1950-1960 • Ar-Ge neye karar verirse o üretilir ve Kaynak: Aktaran,
Modeller 1 Teknolojik Gelişme Uzkurt (2008, s. 59)
pazara sunulur.
• Pazarın ihtiyaçları yeniliklerin kaynağıdır.
Doğrusal
1970-1980 Pazarın İhtiyaçları • Ar-Ge pazarın ihtiyaçlarına cevap
Modeller 2
vermede reaktif bir role sahiptir.
Eş Zamanlı • Pazarlama ve Ar-Ge birlikte çalışır.
1980-1990 İlişki Pazarlama ve Ar-Ge • Pazarlama, Ar-Ge ve üretim arasında eş
Modelleri zamanlı iletişim ve bilgi paylaşımı vardır.
• Teknolojinin itici ve pazarın çekici gücü
Pazarın İhtiyaçları
İnteraktif birlikte dikkate alınır.
1980-1990 ve Teknolojik
Modeller • Pazarlama, Ar-Ge ve üretim ile bilim ve
Gelişmeler
pazar arasında interaktif bir iletişim vardır.
• Bilim ve pazarın dışında diğer çevresel
Sistemik ve faktörler de dikkate alınır.
2000- Öğrenen Çevresel Faktörler • Sistem kendini yenileyen, esnek ve
Ağ Modeli öğrenen bir yapıya sahiptir. İnteraktif
ilişkiler ön plandadır.
MODERN YENİLİK ANLAYIŞ VE UYGULAMALARI

Modern yenilik anlayışına ilişkin çalışmalar özellikle 1980’li yıllardan itibaren yoğunlaş-
maya başlamıştır. Bu süreçte ortaya çıkan; açık yenilik, toplumsal yenilik, yeniliğin de-
mokratikleştirilmesi, yenilikçi girişimcilik ve tüketici yenilikçiliği gibi modern yenilik
uygulamalarına geçmeden önce, bu uygulamaların daha iyi anlaşılmasına katkıda bulu-
nacağı düşünülen yeniliğin difüzyonu (yayılımı) üzerinde durmak yararlı olacaktır.
Rogers (2005)’e göre, bir yeniliğin zamanla belirli kanallar aracılığıyla sosyal sistemin
üyeleri arasında yayılmasını sağlayan bir süreç olan difüzyon; yeni fikirler icat edildiği,
yayıldığı, benimsendiği ya da reddedildiği zaman belirli sonuçların oluşmasına öncülük
eder ve böylelikle sosyal değişiklikler meydana gelir. Difüzyon’un dört ana bileşeni vardır.
Bunlar; yenilik, iletişim kanalları, zaman ve sosyal sistemdir.
• Yenilik: Rogers’a göre yenilik; bir fikir, proje ya da uygulamadır. Bir adaptasyonun
yenilik özelliği, yenilik-karar sürecinin; bilgi, ikna ve karar basamaklarıyla ilgilidir.
Yeniliğin adaptasyon oranını açıklamaya yardımcı olabilecek; uyumluluk, karma-
şıklık, denenebilirlik, gözlenebilirlik ve göreceli avantaj olmak üzere farklı yenilik
özellikleri vardır. Herhangi bir yenilik için difüzyon sürecindeki belirli bir noktada,
adaptasyon oranı birden aşırı oranlarda artmaya başlar. Bu, adaptasyon oranında bir
kalkışa (havalanma) neden olur ve böylelikle “S” biçimindeki difüzyon eğrisi olu-
şur. Adaptasyon oranı, sosyal sistemin üyelerinin bir yeniliğe adapte olma hızıyla
ilgilidir. Yani, zamanın bir dönemi için yeniliğe adapte olanların sayısı, adaptasyon
oranı olarak ölçülür. Ayrıca bu oran, genellikle sosyal sistemin üyelerinin belirli bir
yüzdesinin bir yeniliğe adapte olmak için harcadıkları zamanın uzunluğu olarak da
ölçülebilmektedir. Şekil 3.9’da yeniliğin difüzyon süreci görülmektedir.
Şekil 3.9
Yeniliğin Difüzyonu Yenilik-1 Yenilik-2 Geç Adapte Olanlar
100%
(Yayılımı)
90%
Adaptasyon Oranı
Kaynak: Rogers 70% Yenilik-3

(1995, s. 11) 60%
50%
40% Kalkış Aşaması
30%
20%
10% Erken Adapte Olanlar
0%
Zaman
Rogers (1995) yenilik ile ilgili olarak; teknolojik yenilik, belirsizlik ve bilgi kavram-
larına dikkat çekmektedir. Teknoloji, bilgiyi bir araç olarak kullanarak belirsizliğin azal-
tılmasını sağlar. Teknolojik yenilik ile ilgili bilgi ikiye ayrılır: Birincisi, istenilen çıktıyı
elde etme sürecinde neden-sonuç ilişkisindeki belirsizliği azaltmak amacıyla teknoloji ve
hizmetleri içeren yazılım bilgisi iken; ikincisi, yeniliğin beklenen sonuçlarının elde edil-
mesinde belirsizliği gideren yenilik-değerlendirme bilgisidir. Rogers, belirsizliğin yenilik
adaptasyonunu engelleyen önemli bir unsur olduğunu ifade etmektedir.
• İletişim Kanalları: İletişim, katılımcılar tarafından üretilen bir bilginin, ortak bir
anlama noktasına ulaşabilmek için diğer katılımcılar arasında tahsisini içermekte-
dir. Difüzyon çoğunlukla bir iletişim türüdür ve buradaki mesajlar yeni fikirler ile
ilgilidir. Difüzyon sürecinin özü, bir veya birden fazla kişinin yeni bir fikir üzerine
bilgi alış-verişidir. İletişim kanalında bir mesaj diğer bireylerden alınır. Kitle ileti-
şim araçları, potansiyel adaptasyon sürecinde olanların yenilik ile ilgili olan bilgiye
ulaşmalarında en hızlı ve etkili iletişim kanallarından biridir. Rogers’a göre verimli
iletişim, iki ya da daha fazla birey benzer (homophilous) olduklarında gerçekleşir.
Ancak, yeniliğin yayılması sürecinde kolaylıkla fark edilebilen problemlerden biri,
katılımcıların genellikle benzer olmamaları (heterophilous) durumudur.
• Zaman: Difüzyon içerisindeki zaman boyutu şu unsurları içermelidir:
i) Yenilik-karar süreci ii) Bireyin yenilik faaliyeti iii) Bir sistemdeki yenilik adaptasyon
oranı. Rogers, yenilik-karar sürecini, bir yeniliğin avantaj ve dezavantajları hakkındaki be-
lirsizliği azaltmak amacıyla bireylerin motive olduğu bir bilgi arama ve bilgi işleme süreci
olarak tanımlamaktadır. Yenilik karar süreci; bilgi, ikna, karar, uygulama ve onay aşamala-
rından oluşmaktadır (bkz. Şekil 3.10). Bilgi aşamasında bireyler yeniliğin varlığını öğrenir-
ler ve yenilik için gerekli olan bilgiyi araştırırlar. İkna aşaması, bireylerin yenilik konusunda
negatif ya da pozitif bir davranış gösterdikleri aşamadır. Karar aşamasında, bireylere yeniliği
benimseme (adapte olma) ya da reddetme konularında tercih hakkı verilmektedir. Uygula-
ma aşamasında bir yenilik uygulamaya konulmaktadır. Onay aşaması, tamamlanan yenilik-
karar sürecinin pekiştirilmesi için yapılan arama çabalarından oluşmaktadır. Bu aşamada
birey isterse daha önce yenilikle ilgili verilmiş olan çelişkili mesajları tersine çevirebilir.
Şekil 3.10
Yenilik-Karar
Sürecinin Aşamaları
Kaynak: Rogers (1995,

s. 163)
• Sosyal Sistem: Ortak bir amaca ulaşmak için problem çözme hususunda bir araya
gelmiş olan birbirleriyle ilişkili kümelerin bir birimidir. Sosyal sistemin üyeleri;
bireyler, informel gruplar, organizasyonlar ve/veya alt sistemler olabilir. Difüz-
yon, bir sosyal sistemde meydana gelir. Sistemin sosyal yapısı yeniliğin difüzyo-
nunu birçok yönden etkilemektedir. Sosyal sistemin fikir liderleri bilgi sağlarlar
ve yenilik konusunda bazı tavsiyelerde bulunurlar. Sosyal sistem değişikliğe açık
hale geldiğinde fikir liderleri oldukça yenilikçi bir hâl alırlarken, sistem normla-
rı değişikliğe izin vermediğinde ise yenilikçi bir davranış gösterememektedirler.
Sistem içerisinde fikir liderleri gibi değişim katalizörü (ajanı) de önemli görev-
ler üstlenmiştir. Bir değişim katalizörü, genellikle yeni fikirlerin adaptasyonunun
elde edilebilmesi için araştırma yapmakta ve istenilmeyen yenilik adaptasyonunu
önlemektedir. Yeni fikirlerin difüzyonunu etkileyen önemli bir olgu olan sosyal
sistem ortaklaşa veya bir otorite kararıyla yenilik konusunda farklı reaksiyonlar
gösterebilir. Ortaklaşa yenilik kararlarında sosyal sistemin üyelerinin oybirliği ile
yenilik reddedilebilir ya da yeniliğe adapte olunabilir. Otorite yenilik kararlarında;
güç, statü veya teknik uzmanlık sahibi olan birkaç bireye, yeniliğe adapte olma ya
da yeniliği reddetme konularında bir seçim hakkı tanınmaktadır.
Yeniliğin difüzyonunun temel bileşenlerini kısaca açıklayınız. Yeniliğin adaptasyon oranını

4 etkileyen faktörleri ve yenilik karar sürecinin aşamalarını yazınız.
Açık ve Kapalı Yenilik Modelleri

Yenilik modellerini, bu modellerin belirli ortak ve benzer özellikleri ile bunların çevreyle
ilişkisi dikkate alınarak açık ve kapalı yenilik modelleri olarak da iki ayrı kategoride in-
celemek mümkündür. Özellikle doğrusal ve eş zamanlı ilişki modellerinin daha çok dışa
kapalı, interaktif ve sistemik öğrenen ağ modellerinin ise dışa açık bir yapılarının olduğu
görülmektedir (Uzkurt, 2008, s. 59-60).
Klasik yenilik modellerinde firmalar yenilik için gerekli olan fikirleri kendileri üretir
ve geliştirirler. Bu fikirlerin yeniliğe dönüşmesi için gerekli olan finansman, destek ve pa-
zarlama gibi faaliyetleri de kendileri yapar. Yine bu modellerde yenilik süreci, tamamen
işletme tarafından kontrol edilen ve işletme içerisinde gerçekleşen kapalı devre özelliğe
sahip bir sistemdir. Chesbrough (2003) tarafından kapalı yenilik olarak adlandırılan bu
yaklaşımda, başkalarının fikirlerinin kalitesine ve kapasitesine güvenilmediği için, ye-
nilik sürecinin herhangi bir aşamasında dışarıyla ilişki kurmak veya fikir alışverişinde
bulunmak sözkonusu değildir. Bu nedenle, eğer firma yenilik yapacaksa kendi kendisine
yapmalıdır görüşü egemendir (Aktaran: Uzkurt, 2008, s. 59-60). Şekil 3.11 kapalı yenilik
modelini yansıtmaktadır.
Şekil 3.11
Kapalı Yenilik Modeli Araştırma Geliştirme
Kaynak: Chesbrough
(2003, s. xxii) Firma
Sınırları
Araştırma Projeleri
Pazar
Fakat, 20. yüzyılın son yıllarında ortaya çıkan bazı gelişmeler kapalı yeniliğin teme-
linin sarsılmasına neden olmuştur. Sözkonusu gelişmelerden biri, oldukça deneyimli ve
yetenekli insanların hareketliliğinin artmasıdır. Günümüzde işletmeler, uzun süre kendi
şirketlerinde çalıştıktan sonra ayrılan bir elemanın yerine, iyi donanımlı yeni elemanları
kolaylıkla bulabilmektedirler. Bu duruma yol açan unsur, üniversite ve üniversite sonra-
sı eğitim alan kişi sayısındaki artıştır. Bu insanların sayısının artması, bilginin kurumsal
merkezi laboratuarlardan birçok endüstrideki işletmelere yayılmasını sağlamıştır. Daha
ileri bir unsur ise özel girişim sermayesindeki artıştır. Bu süreçte yeni firma kurma konu-
sunda uzmanlaşmış yüksek düzeyde yetenekli öncü firmalar, daha önce endüstrideki Ar-
Ge’nin çoğunu finanse eden geniş ölçekli firmalar için ciddi bir rakip olmuşlardır. Kapalı
yeniliğin mantığı, pek çok ürün ve hizmette pazara ulaşma süresinin oldukça kısalmasıyla
daha fazla tartışılmaya başlanmıştır. Üstelik müşteriler ve üreticilerin bilgi birikiminin
artması, firmaların bu bilgi birikimi artışından fayda sağlama yeteneğini daha da geliş-
tirmiştir. Kapalı yeniliğin varsayımları ve mantığını etkileyen bu gelişmeler bir endüstriyi
etkilemeye başladığında artık kapalı yenilik yaklaşımı etkili bir şekilde uygulanamaz hâle
gelmiştir. Bu gelişmelerin kapalı yeniliği sürdürülemez kılması sonucu, kapalı yeniliğin
yerini Chesbrough (2003) tarafından açık yenilik olarak adlandırılan yeni bir yaklaşım
almıştır. Açık yenilik, firmaların, firma içi fikirlerin yanı sıra, firma dışı fikirler ve pazar
için iç ve dış yöntemler kullanması gerektiğini varsayan bir paradigmadır. Şekil 3.12 açık
yenilik sürecini göstermektedir.
Şekil 3.12
Açık Yenilik Modeli
Araştırma Geliştirme
Kaynak: Chesbrough
(2003, s. xxv)
Yeni Piyasa
Araştırma Projeleri
Mevcut Piyasa
Açık yenilik, firma içi ve firma dışı fikirler ile gereksinimleri bir iş modeli tarafından
tanımlanmış olan yapılar ve sistemleri bünyesinde birleştirir. İş modeli, bir değer oluştur-
mak için hem firma içi, hem de firma dışı fikirleri kullanır. Açık yenilik, firmanın ilave
değer oluşturmak için, mevcut işletmeleri dışında, dış kanallar aracılığıyla firma içi fikir-
lerin pazara götürülebileceğini varsayar (Chesbrough, 2003, s. xxii-xxiv).
Procter&Gamble (P&G), açık yenilik modeli uygulayarak önemli bir başarı kayde-
den şirketlere örnek olarak verilebilir. P&G, açık yeniliğin farkına varınca içerdeki Ar-
Ge merkezinin birçok fonksiyonunu kaldırıp, üniversitelerden, yan sanayilerden ve fir-
ma dışı mucitlerden fikir toplayarak, karşılığında ödül ve belli oranda pay vermek gibi
mükâfatlarla süreci devam ettirmiştir. P&G bu sayede yeni ürün fikirlerinin oranlarını 10
yıl içerisinde %5’lerden %50’lere kadar artırmıştır. Sonuç olarak P&G, açık yenilik mode-
lini uygulayarak 5 yılda %6 oranında büyümüş ve yıllık kârını 3 kat artırarak 8.6 milyar
dolara çıkarmayı başarmıştır. P&G’ın en büyük rakiplerinden birisi olan Unilever, P&G’ın
müşterilerine eskiye nazaran daha yakın olduğunu ve dışarıdan gelen fikirleri, yenilikleri
çok faydalı bir şekilde kullandığını belirtmektedir (Arslan, 2009). Tablo 3.2’de kapalı ve
açık yenilik yaklaşımının temel özellikleri karşılaştırmalı olarak verilmiştir.
Tablo 3.2 Kapalı Yenilik Prensipleri Açık Yenilik Prensipleri

Kapalı ve Açık Yenilik
Yaklaşımının Temel Alandaki zeki insanların hepsi bizim için çalışmazlar.
Özellikleri Alandaki zeki insanlar bizim için çalışırlar. Bizim, işletmemizin içerisindeki ve dışarıdaki zeki
insanlarla çalışmaya ihtiyacımız vardır.
Kaynak: Chesbrough,
(2003, s. Xxvi) Ar-Ge’den kâr elde etmek için, yeniliği Firma dışı Ar-Ge önemli bir değer ortaya
biz keşfetmeli, geliştirmeli ve naklini koyabilir; firma içi Ar-Ge bu değerden belli bir
kendimiz yapmalıyız. düzeyde yararlanma ihtiyacı duyabilir.
Eğer yeniliği ilk biz keşfedersek, onu Araştırmadan kâr elde etmek için, onu bizim
pazara ilk biz sunabiliriz. başlatmamız gerekmez.
Pazar için bir yeniliği ilk olarak getiren Daha iyi bir iş modeli geliştirmek, pazara ilk
şirket ilk kazanan olacaktır. olarak girmekten daha iyidir.
Eğer endüstride en fazla ve en iyi fikirleri Eğer firma içi ve firma dışı fikirleri en iyi şekilde
biz ortaya koyarsak kazanan biz oluruz. kullanırsak kazanan biz oluruz.
Fikri mülkiyet haklarımızı diğerlerinin
Fikri mülkiyet haklarımızı kontrol
kullanımından kâr etmeliyiz ve iş modelimizi
etmeliyiz, böylece rakiplerimiz bizim
geliştirdiği takdirde diğerlerinin fikri mülkiyet
fikirlerimizden kâr elde edemez.
haklarını satın almalıyız.
Açık ve kapalı yenilik modelleri arasındaki farklılıklar nelerdir? Hangi gelişmeler kapalı ye-
5 nilik modelinden açık yenilik modeline geçişin zeminini hazırlamıştır?
Toplumsal Yenilik
Toplumsal yenilik kavramı, kişilerin bir veya daha fazla ortak amacı gerçekleştirmek için,
kişilerarası aktiviteleri veya sosyal etkileşimleri nasıl organize etmeleri gerektiği konusunda
yeni fikirlerin uygulanması ve üretilmesidir. Yeniliğin diğer biçimlerinde olduğu gibi, top-
lumsal yenilik sonucu üretilen ürünlerin çeşitliliği de ürün yelpazesinin genişliğine ve etki
alanına göre değişebilir. Bu sürecin bir ucu; toplumsal organizasyon veya toplumsal ilişki
hakkında yeni fikirlerin gelişmesi, toplumsal kuruluşların yeni çeşitlerinin ortaya çıkması,
kamu hakkında yeni fikirlerin oluşması veya yeni toplumsal hareketlerin gelişmesini içe-
rir. Sürecin diğer ucunda ise toplumsal yenilik; işbirlikçi çalışma yapısı için yeni süreçler ve
prosedürlerin oluşması, bir grup içerisinde yeni toplumsal uygulamaların ortaya konulması
veya yeni iş uygulamalarının gelişmesini içerir (Aktaran: Mumford, 2002, s. 253).
Toplumsal yeniliğin sonuçları hayatımızın içerisindedir. Bu kapsamda; imeceyle çalı-
şan sağlık grupları, imece usulü ev yapımı, telefon çağrı merkezleri, televizyonlarda hayır
için para toplama, kreşler, Wikipedia ve açık üniversite, alternatif tıp, darülaceze, mikro
kredi ve tüketim kooperatifleri, hayır dağıtan mağazalar, karbon salınımını azaltan konut
projeleri ve daha temiz enerji kullanımına olanak veren ortak rüzgâr çiftlikleri, onarıcı
adalet (restorative justice) ve çeşitli toplumsal konuların tartışıldığı topluluk meclisleri ha-
yatımızın içerisinde karşılaştığımız örneklerdendir. Toplumsal yeniliğin bu örneklerinin
tamamı insanların hayat standartlarını iyileştirmek ve onların baskı altındaki karşılanma-
mış ihtiyaçlarını karşılamaya dönük çabaları içeren yeni fikirlerdir.
Onarıcı Adalet (Restorative Justice): Suçtan doğan mağduriyetin giderilmesini ve aynı za-
manda suç failinin gerçekleştirmiş olduğu hukuka aykırı eyleminden doğan zararı tamir
etmesi suretiyle bozulan toplumsal barışın yeniden tesisini amaçlayan adalet anlayışı. Bu tür
uygulamalara Batı toplumlarında yaygın olarak rastlanabilir.
Toplumsal yenilik, sosyal hedefleri gerçekleştirme amacında olan yeni fikirlere işaret
eder. Kavram bu şekilde tanımlandığında, potansiyel olarak yeni yaşam biçimlerinden,
yeni ürün ve hizmetlere kadar çok geniş bir alanı kapsar. Daha dar kapsamlı bir tanım-
lamayla toplumsal yenilik, “genelde, öncelikli amaçları toplumsal olan organizasyonlar
aracılığıyla yayılmış ve geliştirilmiş, bir sosyal ihtiyacı karşılama amacı tarafından moti-
ve edilmiş aktivite ve hizmetlerdir”. Bu özellikler toplumsal yeniliğin, öncelikli amacı kâr
maksimizasyonu olan organizasyonlar aracılığıyla yayılmış olan iş yeniliklerinden farklı
olan yönlerini gösterir. Burada elbette birçok belirsiz durum söz konusudur. Örneğin, top-
lumsal organizasyonların öncülük ettiği uzaktan öğrenme modelleri gibi. Fakat daha son-
ra engelli insanların çalışmasına yardımcı olacak yenilikçi yaklaşımlar kâr amacı güden
işletmeler için adapte edilmiştir. Huzurlu ve istikrarlı bir dünya, yeniliğe ihtiyaç duyar.
Yenilik; problemler daha da kötüye gittiği, sistemler çalışmadığı veya kuruluşlar mevcut-
tan ziyade geçmiş problemleri yansıttığında kaçınılmaz hâle gelir. Yeniliğin bir diğer itici
gücü; ne olduğu ve ne olması gerektiği ile, insanların neye ihtiyaçlarının olduğu ve kamu,
özel firmalar ve sivil toplum kuruluşları tarafından ne önerildiği arasındaki açıktır. Bu
açık, yeni teknolojiler ve yeni bilimsel bilgilerin ortaya çıkması sonucu sürekli genişle-
mektedir. Önemli düzeyde yenilik açıklarının olduğu, fakat aynı zamanda yeni çözümler
için büyük fırsatların da bulunduğu alanlardan bazıları; artan ortalama yaşam süresi, ül-
keler ve şehirlerin artan farklılığı, artan davranışsal problemler, ergenliğe geçiş zorluğu ve
mutluluk şeklinde sıralanabilir (Mulgan vd., 2007, s. 9).
Toplumsal yeniliği örnekler yardımıyla açıklayınız.

6
Yeniliğin Demokratikleştirilmesi
Yeniliğin demokratikleştirilmesi, insanların, kullandıkları ürünlerin geliştirilmesi süreci-
ne nasıl katıldıklarını tasvir etmek için kullanılan bir kavramdır.
Hippel (2005)’e göre, bir ürünün başlıca kullanıcıları, kullandıkları ürünlere ilişkin
yeni tasarımlar geliştirerek ürünün fonksiyonelliğini artıracak değişiklikler yaparlar ve
genelde bu değişiklikleri bir bedel istemeden paylaşırlar. Diğer kullanıcılar da bu değişik-
likleri benimseyip kullanma eğilimindedirler. Örneğin, 1970’li yıllarda rüzgâr sörfü spo-
runda sörf tahtası sörfçüye sabit olmadığı için akrobasi hareketleri çok sınırlı bir biçimde
yapılabiliyordu. Sörfçüler daha yükseğe ulaşma pahasına sağlık sorunları yaşayabiliyorlar-
dı. Ancak sporcunun sörf tahtasına sabitlenmesini sağlayan icadın keşfedilmesi ve bu keş-
fin Havai’deki sörfçülerle paylaşılması, bu ürünün kartopu gibi giderek artan bir şekilde
dünyaya yayılmasına neden olmuştur. 1998 yılına gelindiğinde, bir milyondan fazla insan
sörf yaparken, kullanıcı (sörfçü) merkezli bu yeniliğin büyük miktarlarda satışı yapılarak
dünyaya yayılması sağlanmıştı. Bu bulgular göz önüne alındığında, bazı koşullar altında
kullanıcı odaklı yenilik sistemlerinin üretici odaklı yenilik sistemlerinin yerine bütünüyle
geçebilmesi, hatta birçok noktada üretici odaklı sistemleri tamamlayabilmesi mümkün
görünmektedir. Kullanıcı odaklı yenilik sistemlerinin önemi bilgisayar ve iletişim tekno-
lojilerindeki gelişmelerle birlikte sürekli olarak artmaktadır.
Kullanıcıların kendileri için yüksek kaliteli yeni ürün ve hizmet geliştirme yetenekleri
radikal ve hızlı bir şekilde artmaktadır. Bilgisayar yazılımı ve donanımındaki sürekli geliş-
meler de yenilik için; daha az eğitim ve nitelik gerektiren ucuz araçlara erişimi mümkün
kılmaktadır. Buna ilaveten, iletişim araçlarının gelişmesi de kullanıcı yenilikçilerin, geliş-
tirilmeye müsait yeniliklerin yer aldığı kütüphanelere ve kamuya açık yenilik öğelerine
erişebilmelerini kolaylaştırmaktadır. (Örneğin, uçak üreten önemli bir firma olan Boeing,
uçak üretiminde makine-teçhizat kullanıcısı konumundadır. Eğer firma uçak sektörüyle
ilgili bir yenilik yaparsa imalatçı-yenilikçi; makine-teçhizat alanında yenilik yaparsa kul-
lanıcı-yenilikçi olur.) Bu gelişmelerin net sonucu, gerek kullanıcıların ihtiyaçlarının çok

çeşitli olması, gerekse de kendilerine yarar sağlayacak olan ürünlere bedel ödeme istekle-
rinin sürekli olmasına rağmen, kullanıcı yenilik oranlarında artış olacağıdır.
Değişimin sıra dışı doğası gereği bireyler, kişisel olarak yenilik aşamalarını tecrübe et-
meden, tasarıma ilişkin yetenekleri takdir etmemektedirler. Bu konuda Hippel, kendisinin
yaşamış olduğu bir tecrübeden yola çıkarak, bir ürün ortaya koymak ve kullanmak amacıyla
yeni ürünler tasarladığında, ürünün bir prototipini oluşturmak için harcadığı yorucu çaba-
nın; keşif ve test aşamalarındaki çabaya göre oldukça fazla olduğunu belirtmektedir. Hippel,
üniversiteyi bitirdikten sonra bir firmanın Ar-Ge yöneticisi olarak işe başladığında, farklı
profesyonel kalitedeki kaynakların yenilikleri nasıl hızlandırdığını ve eğlenceli hale getirdi-
ğini görerek şok olduğunu ifade etmektedir. Bu koşullarda ürün geliştirildiğinde, bir kişinin
tasarım ve test aşamalarında harcadığı çaba, prototip oluşturmada harcadığı çabadan fazla,
gelişim hızı ise daha yüksekti. Bugün ise tam tersine, kullanıcı firmalar ve hobi olarak bu tarz
işlerle ilgilenenler; yazılımdan, elektroniğe, müzik bestelemeye kadar çok geniş bir alanda
geliştirilmiş sofistike tasarım araçlarına ulaşabilmektedirler. Bu bilgi temelli araçlar, kişisel
bilgisayarlarda kullanılabildiği gibi, fiyatları da sürekli olarak azalmaktadır. Bu sayede, gö-
rece az bir eğitim ve uygulamayla kişiler, sanat ve müzik de dâhil olmak üzere birçok alanda
oldukça kaliteli yeni ürün ve hizmetler üretebilmektedirler.
Tasarım ve prototip oluşturmak için kullanılan kaynakların maliyeti çok düşük oldu-
ğunda bu kaynaklar geniş bir şekilde farklı kişilerce kullanılabilir ve bu durumda aktarım
sorunu önemini yitirir. Buradaki net sonuç ise, ürün oluşturma fırsatının demokratikleşti-
rilmesi gerektiğidir. Ürün oluşturma fırsatının demokratikleştirilmesi ise, daha fazla sayıda
yetenekli kişinin kendilerine faydalı olacak ürünler geliştirmeleri açısından önem taşımak-
tadır. Alınan keyif ve öğrenme aşamalarının yaratıcılıkla ve yaratıcı topluluklarla bir araya
getirilmesi de oldukça önemlidir. Burada elde edilen tecrübeler, yeniliğin demokratikleş-
tirilmesiyle birlikte başka çevrelerce daha kolay ulaşılabilir hâle gelir. MIT (Massachusetts
Institute of Technology)’te araştırmacı olarak görev yapan ve Debian Linux Topluluğu’nda
da bakım işleriyle ilgilenen Chris Hanson, konu hakkındaki tanımını yaparken alınan keyif
ve değer ile ilgili olarak kendi yazılım şirketine ilişkin açıkça şunları belirtmektedir:
Başarılı bilgisayar programcıları için yeni program yazmak oldukça önemlidir. Bilgisayar prog-
ramcılığında ise derin bilgi düzeyine öncelik verilmektedir, çünkü programcılar bilginin, fonksiyo-
nelliği tetiklemek için çok önemli olduğunu bilirler. Ayrıca kendilerini geliştirmek için de program
yazarlar ve doğal olarak ortaya çıkan programın olabilecek en iyi program olmasını isterler. Yara-
tıcılığın önemli bir yerinin olduğu programlamada, mimaride olduğu gibi etkileyici ve fonksiyonel
içerikler vardır. Mimariden ayrı olarak, bir programın tesir edici yanı programcı olmayan kesim
tarafından anlaşılamaz. Bir romanın sanatsal anlatım tarzını, o romanın dilini bilmiyorsanız ya
da o dili akıcı bir biçimde konuşamıyorsanız değerlendirmeniz mümkün değildir. Bu demektir ki
yaratıcı programcılar birbirleriyle işbirliğine eğilimlidirler; yalnızca kendi çevrelerindeki kişiler
onların sanatını gerçek manada takdir edebilirler. Bu durumun oluşmasının diğer bir nedeni
de programcıların yeteneklerine yönelik saygı görme arzularıdır. Bunun yanında bireyin ortaya
koyduğu bir şeyin ne kadar yararlı olduğunu paylaşma isteği de önem taşır. Bu paylaşım tarzı ise
bir topluluk ve arkadaşlık ortamı kurmaya yarayan diğer bir faktördür.
Eric Von Hippel’in “Yeniliğin Demokratikleşmesi (Democratizing Innovation)” (The MIT

Press Cambridge, Massachusetts London, 2005) isimli kitabını okuyarak daha detaylı bilgiye
sahip olabilirsiniz.
Yeniliğin demokratikleştirilmesini örnek yardımıyla açıklayınız.

7
Yenilikçi Girişimcilik
Girişimcileri diğer iktisadi aktörlerden ilk ayıran 18. yüzyılda Richard Cantillon olmuş-
tur. Cantillon iktisadi aktörleri üç sınıfa ayırmıştır: Finansal açıdan bağımsız olan toprak
sahipleri, piyasada kâr elde etmek amacıyla riski üstlenen girişimciler ve sabit gelir kar-
şılığı çalışan işçiler. Cantillon’a göre girişimci, bir metayı belirsiz bir fiyatla satmak üzere
belirli bir fiyattan alan kişidir. Belirsiz fiyat ile belirli fiyat arasında girişimcinin kâr veya
zararı olur. Gelecek belirsizdir ve bilinemez. İnsanlar tam öngörüden yoksundur. Cantil-
lon bu durumu bir piyasa aksaklığı olarak değil, insan doğasının bir özelliği olarak gö-
rür. Cantillon girişimcinin sosyal statüsüne değil, ekonomideki işlevine vurgu yapmıştır.
Cantillon’un girişimci kavramı Knight, Mises ve Schumpeter tarafından geliştirilmiştir
(Aktaran: Işık vd., 2011).
Girişimcinin özellikleri; organizasyon becerisine sahip olan, atıl veya kapasitenin al-
tında kullanılan kaynakları değerlendirmesini bilen, fırsatları görebilen ve değerlendi-
rebilen, ihtiyatlı araştırmalar yapmaktan ziyade tetikte olan, değer yaratmasını bilen ve
oyunun kuralını belirleyen kişi şeklinde sıralanabilir. Girişimci; sektördeki boşlukları sap-
tayan, bu boşluğun doldurulmasına yönelik ciddi yatırımlar, çalışmalar yapan, elindeki
sınırlı kaynaklarla büyük atılımlara girmekten korkmayan, risk alan, en önemlisi risk al-
mayı göze alan tam bir “eylem insanı”dır. Girişimciler; belirsizliğe katlanan, üretimi (ürün
ya da hizmet) yönlendiren ve yöneten, yeni yöntemler, ürünler ve süreçler geliştiren, yeni
pazarlar araştıran ve oluşturan bireylerdir. Üretim faktörlerini birleştirebilen, koordine
ederek yeni sonuçlar ortaya çıkaran ve problemlerin üstesinden gelen kişilerdir. Girişimci,
yenilikleri piyasalaştırandır. Girişimciliği etkileyen faktörler; kültür, eğitim, aile, sosyal
çevre, psikolojik faktör, siyasal, yasal ve idari faktörler ile mali çevredir. (http://www.atil-
lafiliz.com/makale.php?id=50).
Girişimciler ikiye ayrılır. Bunlardan ilki, taklit edici (replicative) girişimciler iken, di-
ğeri yenilikçi girişimcilerdir (http://knowledge.wpcarey.asu.edu/article.cfm?aid=711).
• Taklitçi girişimcilerin aksine, yenilikçi girişimciler, yeni ürünler, hizmetler ve iş
uygulamaları icat ederek bunları ticarileştirirken, taklitçi girişimciler, restoran ve
kuru temizlemeciler gibi, artan nüfusa paralel işletmeler kurarlar.
• Her iki girişimcilik çeşidi ekonomileri çok farklı şekillerde ve ekonomik gelişme-
nin farklı aşamalarında etkilerler. Bundan dolayı, politika yapıcılar tarafından giri-
şimciliğin dinamikleri dikkatli bir şekilde hesap edilmiş olmalıdır.
• Ekonomiler teknolojik sınıra yaklaşırken, var olanı tekrarlama, kişi başına Gayri
Safi Yurtiçi Hâsıla (GSYH)’yı sürekli artıramayacağı için ekonomik büyüme oran-
ları azalır. Bu yüzden bir bölge, hayat standardını artırmak için giderek artan bir
şekilde yenilik aşamasına geçiş yapmalıdır.
• Yenilikçi bir ekonomi ortaya koymak için denenmiş ve esaslı bir reçete yoktur. Fa-
kat, gerekli altyapıyı inşa etmekten, daha yüksek eğitim ve vergi teşviklerine kadar
bilinen yöntemleri bir araya getirmek oldukça önemlidir.
Geleneklere bağlılık girişimcilik olgusuyla bağdaşmaz. Girişimciler yenilikçi ve yara-
tıcı olma özelliklerini içinde barındırır. Girişimcinin yenilikçi ve dinamik olma özelliği
vardır ve girişimci, toplumda değişimi yaratacak kişi ve kurumlar olarak tanımlanır. Kişi-
leri girişimcilikle buluşturan ortak nokta yeniliktir. Farklı kişiliklere sahip girişimcilerin
ortak yönleri, kendilerini sistematik olarak yeniliğe adamış olmalarıdır. Yenilik yapmak ve
uygulamak mümkünse, girişimci faaliyetler yenilikçilik yönünde harekete geçebilir. Aksi
takdirde taklit ve tekrardan kurtulamaz. Mesele teknik olmaktan çok toplumsal ve siya-
sal ortamla ilgilidir. Yenilikçiliğe uygunluğu da; kişisel özellikler, toplumsal yapı, mesleki
çevre ve insani gelişme belirlemektedir. Yenilik kaynakları iki grup halinde toplanmak-
tadır. Birinci grupta olanlar, şirketin veya sektörün içinde yer alır. Bunlar; beklenmedik
gelişmeler, uyumsuzluklar, süreç ihtiyaçları, sektör ve pazar yapısındaki değişikliklerdir.

İkinci grupta şirketin dışındaki sosyal ve entellektüel ortamlarda bulunan kaynaklar yer
almaktadır. Bunlar; demografik yapıdaki değişiklikler, algılama değişiklikleri ve yeni bil-
gidir. Yenilikçilik ilkeleri; (i) yenilik kaynaklarının ortaya çıkardığı fırsatların analizi, (ii)
algılamak, soru sormak ve dinlemek, (iii) belirlilik, basitlik ve odaklanmışlık, (iv) küçük
başlangıçlar, (v) dehanın değil, çalışmanın ürünü olması, (vi) kapsamlı ve açık iletişim
ve (vii) ödül ve takdir olarak sıralanabilir. Etkileşimli yenilik sürecinde dış kuruluşlarla
iki tür etkileşim sözkonusudur. Birincisi; tedarikçiler, müşteriler ve diğer işbirliği yapılan
kuruluşlardır. İkincisi ise, bilim ve teknoloji ile yapılan işbirliğidir (http://www.atillafiliz.
com/makale.php?id=50).
Gelişmiş ülkelerde ekonomik büyümenin köşetaşı olan yenilikçi girişimcilik, ekono-
mik gelişme ve teknik ilerleme sonucunda toplum için büyük yararlar getirmesinin ya-
nında, bireyler için daha yüksek hayat standartları ve iş imkânları sağlamaktadır. Fortune
Magazine dergisinin yayınladığı 500 küresel şirketin üçte biri 40 yıl önce ortada yok iken,
dörtte biri son 20 yılda faaliyete geçmiştir. Günümüzün çok uluslu şirketleri dünün yenilik
konusunda önemli atılımlar yapmış olan şirketleridir. Bu nedenle, yenilikçi girişimciliği
teşvik etmek kamu ve endüstri için merkezi bir önem taşımaktadır. Bunu başarmak için
sayısız çözüm önerilmiştir. Bilgi eksikliğinin bile arzuları sınırlayamadığı böylesi bir or-
tamda, büyük miktarda finansal ve beşeri kaynak, yenilikçi girişimci bir çevre oluşturmak
için biraraya gelir (Cukier, 2006, s. 9).
Sinha’ya göre yenilikçi girişimcilik ekonomiyi üç düzeyde etkiler: toplam düzey, tü-
ketici düzeyi ve firma düzeyi. Sinha, yeniliğin pozitif etkilerinin ekonomiye sızacağını
belirtmektedir. Ona göre, toplam düzeyde yenilikçi girişimcilik, yeni iş olanakları ortaya
çıkarma, geliri artırma ve yeni yatırımlar için potansiyel ortaya çıkarmak yoluyla tüm eko-
nomiye yarar sağlamaktadır. Sinha, son dört ya da daha fazla yıldır yıllık büyüme oranı
%20’den daha fazla olan şirketlerin, ABD’de yeni iş olanaklarını en fazla artıran yenilikçi
şirketler olduğunu ifade etmektedir. Tüketici düzeyinde yeniliğin etkisi, tüketiciler için
daha düşük maliyetli geliştirilmiş ürünler veya hizmetler şeklindeki katma değerlerdir.
Firma düzeyinde ise yenilikçi firmalar, yeni ürünlerin maliyet avantajlarından dolayı
yenilikçi olmayan diğer şirketlerden daha başarılı olabilirler. Üstelik yeni mal ve hizmet
üreten firmaların, aynı zamanda ortaya çıkan yenilikleri benimsemesi de daha olasıdır
(http://knowledge.wpcarey.asu.edu/article.cfm?aid=711).
Girişimcinin tanımını yaparak, girişimcinin temel özellikleri ve yenilikçi girişimcilik hak-

8 kında bilgi veriniz.
Tüketici Yenilikçiliği
Bir firmanın yeni ürünler geliştirebilme yeteneği, firma yenilikçiliği (firm innovative-
ness) olarak adlandırılmakta ve firmanın uzun dönemde varlığını sürdürmesi için kritik
bir faktör olarak görülmektedir. Firma tarafından geliştirilen yeni ürünlerin başarısı, şüp-
hesiz bu ürünlerin hedef pazarda müşteriler tarafından kabul görmesine bağlıdır. Ge-
liştirilen yeni ürünlerin pazarda fark edilmesi, denenmesi ve kullanılması ise, tüketiciler
arasında farklılık arz etmektedir. Kimi tüketiciler yeni ürünleri hemen kabullenerek en
azından denemek istemekte; kimileri ise, eski tüketim tercihlerini sürdürmektedir. İşte,
yeni ürünleri diğer tüketicilere göre daha çabuk ve daha çok satın alma eğilimi tüketi-
ci yenilikçiliği (consumer innovativeness) olarak adlandırılmaktadır. Cestre ve Darmon
(1998)’e göre ise tüketici yenilikçiliği sadece bir eğilim değil, aynı zamanda yeni bir ürünü
erken satın alma, yani davranıştır (Aktaran: Özer vd., 2009, s. 38).
Literatür incelendiğinde tüketici yenilikçiliği kavramı üzerinde temel iki yaklaşımın
var olduğu görülmektedir. Birçok yazara göre yenilikçilik, kişisel, doğuştan gelen bir
özelliktir. Buna göre tüketici yenilikçiliği, az ya da çok her bireyde var olan kişisel bir
özelliktir. Bu yaklaşımda kişisel özellik olarak yenilikçilik (innate innovativeness) bireyin
yeni fikirlere açıklık ve diğer insanlardan bağımsız olarak yenilik yapabilme derecesidir.
Steenkamp ve diğerlerine (1999) göre ise yenilikçilik, daha önceki tüketim tercihlerinden
ziyade, yeni/farklı ürün ya da markaların satın alınması eğilimidir. Bu eğilimi açıklayan
faktörler ise sırasıyla; uyarı ihtiyacı, yenilik arayışı, diğer tüketim deneyimlerinden bağım-
sızlık ve farklılık ihtiyacı olarak sıralanabilir (Aktaran: Aydın, 2009, s. 190).
İş ve pazarlama bağlamında tüketici yenilikçiliği, ürünün benimsenmesiyle yakından
ilişkilidir ve bir ürün pazara girdikten sonra ürünün piyasada benimsenme hızını etkile-
yen bir unsurdur. Bu nedenle tüketici yenilikçiliği internet alışverişinin başarısında büyük
bir etkiye sahiptir. Literatürde tüketici yenilikçiliğinin iki temel çeşidi vardır. Bunlar; açık-
süreç yenilikçiliği (open-processing innovativeness) ve alana-özgü yenilikçilik (domain-
specific innovativeness) şeklindedir. Açık-süreç yenilikçiliği, bir kişinin; duygu, tecrübe
ve iletişim unsurlarının yeni ürünlere reaksiyon gösterme durumunu etkileyeceği düşün-
cesine dayanır. Joseph ve Vyas (1984), bireyin; entellektüel, algısal ve kişisel özelliklerini
içeren bilişsel bir tarz ortaya koymuşlardır. Bu özellikler açısından yüksek seviyede olan
bir kişi; yeni tecrübelere, farklılıklara, sıradışı teşvik ve ödüllere daha açık olacaktır. Bu
kişi diğerlerinden elde ettiği fikirleri kolayca uygulamaya sokacak ve bu fikirleri ihtiyaç-
larına uygun hale getirmek için çaba sarf edecektir. Alana-özgü yenilikçilik yaklaşımında
ise çoğu yenilikçilik çalışması spesifik bir ürün alanında yürütüldüğü için, kullanılan öl-
çüler bu spesifik alan için tasarlanmıştır. Alan ya da ürüne özgü yenilik spesifik bir ürün
ya da alanla ilgili öğrenme ve adaptasyon eğilimini incelerken, daha spesifik ilgi alanların-
da yeniliğin derinlemesine incelenmesini engellemektedir. Bu yaklaşım bir alanda en son
çıkan ürüne adapte olabilecek bir tüketicinin diğer alanlardaki gelişmeleri öğrenmede geç
kalacağını imâ etmektedir (Aktaran: Hui ve Wan, 2004, s. 4-5).
Özellikle pazara yeni giren ürünler, pazarda bulunan yenilikçi müşterilerin varlığı göz
önüne alınarak daha yüksek fiyatlandırılırlar. Bunun nedeni, yenilikçi müşterilerin yeni
bir ürünü kullanmak için daha yüksek fiyatı kabul etme eğilimine sahip olmalarıdır. Bir
başka deyişle, bir tüketicinin yenilikçiliği arttıkça, fiyata olan duyarlılığı azalmaktadır.
Gerçekten de Goldsmith (1996) restoran hizmetleri, Goldsmith ve Newell’de (1997) hazır
giyim ürünleri ile ilgili olarak yaptıkları çalışmalarında, tüketici yenilikçiliğinin fiyat es-
nekliği üzerinde zıt yönlü ve anlamlı bir etkiye sahip olduğunu belirlemişlerdir. Bu nokta-
dan yola çıkarak, yenilikçilik, fiyata olan duyarlılığı negatif yönde etkilemektedir hipotezi
ileri sürülebilir (Aktaran: Özer vd., 2009, s. 37-38).
Yirminci yüzyılın ortalarından beri, yenilikçinin profilini tanıma ve tüketicilerin yeni-
liğe açık olmalarının nedenlerini öğrenmeye dönük bir ilgi var olagelmiştir. İlk araştırma-
lar yenilikçilik için gerekli olan iç faktörleri ortaya koyan tüketicinin kişisel özelliklerine
odaklanmıştır. Örneğin Barnett, 1941’den beri; uyum sağlayamayan, amacına ulaşama-
mış ve takdir edilmemiş olan yenilikçilerin varlığından bahsetmiştir (Aktaran: Dobre vd.,
2009, s. 23-24). Daha sonraki çalışmalar aynı zamanda yenilikçiliği etkileyen diğer faktör-
leri de tanımlamışlardır. Bu faktörler üç kategoriye ayrılabilir. Bunlar; kişisel faktörler-de-
mografik, sosyal özellikler ve kişilik özellikleri-, sosyal ve kültürel çevreyle ilgili faktörler
ve durumsal faktörler şeklindedir (Dobre vd., 2009, s. 24).
Bu çerçevede Tablo 3.3; kişilik özellikleri, demografik, ekonomik, sosyal özellikler ve
yenilikçilik arasındaki ilişkiye yönelik yapılmış olan bir çalışmanın sonuçlarını göster-
mektedir. Tablodan da görülebileceği gibi, sözkonusu faktörlerden dogmatizm ve kader-
cilik ile yenilikçilik arasında negatif yönlü bir ilişki varken, diğer tüm faktörler ile yenilik-
çilik arasında pozitif yönlü bir ilişki vardır.
Tablodan, dogmatizm ile yenilikçilik arasındaki ilişkinin gücünün düşük (%47) ol-
duğu da görülmektedir. Yine zekâ ve sosyal hareketlilik faktörleri ile yenilikçilik arasında
pozitif yönlü tam bir ilişki (%100) olduğu dikkati çekmektedir.
Dogmatizm, herhangi bir iddiayı, önermeyi, düşünce ve inancı hiçbir tartışma konusu yapma-
dan, eleştiriye tabi tutmadan sadece duygulara, kişisel eğilimlere dayanmak suretiyle benim-
semek eğilimidir. Bu eğilime göre, hiçbir mantıksal ya da olgusal kanıt getirmeden, bir şeye
olduğu gibi inanılır. Çünkü ortaya konulan önermenin doğru veya yanlışlığı tartışılmadan
bilirim iddiasında bulunulur (Gündoğan, A. O., Din ve Dogmatizm, Erişim Tarihi: 29.12.2011).
Tablo 3.3 Kişisel Özellik İlişkinin Yönü İlişkinin Yüzdesi(%)

Kişilik Özellikleri,
Demografik, Ekonomik, Dogmatizm Negatif 47
Sosyal Özellikler ve Rasyonellik Pozitif 79
Yenilikçilik Arasındaki
İlişki Zekâ Pozitif 100
Değişimlere Karşı Pozitif Tutum Pozitif 75
Kaynak: Engel,
Blackwell vd., 1990, s. Belirsizlikle Karşı Karşıya Gelme Yeteneği Pozitif 73
710’dan (Aktaran: Dobre Kadercilik Negatif 82
vd., 2009, s. 27, 29).
Başarı İçin Güdülenme Pozitif 61
Güçlü Eğitim İsteği, Profesyonel Konumun Yüksekliği Pozitif 74
Demografik, Ekonomik, Sosyal Özellikler ve Yenilikçilik Arasındaki İlişki
Eğitim Pozitif 74
Sosyal Konumun Yüksekliği Pozitif 68
Sosyal Hareketlilik Pozitif 100
Tüketim Biriminin Büyüklüğü Pozitif 67
Geçimlik Olmaktan Ziyade Ekonomik Ticari Yön Pozitif 71
Krediye Karşı Pozitif Tutum Pozitif 76
Özet
Doğrusal modeller; teknoloji merkezli ve pazar merkezli ye- Yeniliğin demokratikleştirilmesi, insanların, kullandıkları
nilik modellerinden oluşurken, doğrusal olmayan modeller; ürünlerin geliştirilmesi sürecine nasıl katıldıklarını tasvir
eşleştirme modeli, interaktif (etkileşimli) model ve sistemik etmek için kullanılan bir kavramdır. Tasarım ve prototip
ve öğrenen ağ modeli olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Tekno- oluşturmak için kullanılan kaynakların maliyeti çok düşük
loji merkezli yenilik modelleri ise; Utterback ve Abernathy olduğunda bu kaynaklar geniş bir şekilde farklı kişilerce kul-
dinamik yenilik modeli, Tushman ve Rosenkopf teknoloji lanılabilir ve bu durumda aktarım sorunu önemini yitirir.
yaşam döngüsü modeli ve Foster “S” eğrisi modeli şeklinde Buradaki net sonuç ise, ürün oluşturma fırsatının demok-
sınıflandırılmaktadır. Teknoloji merkezli modellerde Ar-Ge ratikleştirilmesi gerektiğidir. Ürün oluşturma fırsatının de-
faaliyetleri ön plandadır ve Ar-Ge neye karar verirse o üre- mokratikleştirilmesi ise, daha fazla sayıda yetenekli kişinin
tilir ve pazara sunulur. Pazar merkezli modellerde pazarın kendilerine faydalı olacak ürünler geliştirmeleri açısından
ihtiyaçları yeniliklerin kaynağıdır ve Ar-Ge pazarın ihtiyaç- önem taşımaktadır.
larına cevap vermede reaktif bir role sahiptir. Eşleştirme mo- Gelişmiş ülkelerde ekonomik büyümenin köşe taşı olan ye-
dellerinde pazarlama ve Ar-Ge birlikte çalışır ve pazarlama, nilikçi girişimcilik, ekonomik gelişme ve teknik ilerleme so-
Ar-Ge ve üretim arasında eş zamanlı iletişim ve bilgi payla- nucunda toplum için büyük yararlar getirmesinin yanında,
şımı vardır. İnteraktif (etkileşimli) modellerde teknolojinin bireyler için daha yüksek hayat standartları ve iş imkânları
itici ve pazarın çekici gücü birlikte dikkate alınır ve pazarla- sağlamaktadır. Günümüzün çok uluslu şirketleri dünün ye-
ma, Ar-Ge ve üretim ile bilim ve pazar arasında interaktif bir nilik konusunda önemli atılımlar yapmış olan şirketleridir.
iletişim vardır. Sistemik ve öğrenen ağ modelinde ise, bilim Bu nedenle, yenilikçi girişimciliği teşvik etmek kamu ve en-
ve pazarın dışında diğer çevresel faktörler de dikkate alınır düstri için merkezi bir önem taşımaktadır.
ve sistem kendini yenileyen, esnek ve öğrenen bir yapıya Yeni ürünleri diğer tüketicilere göre daha çabuk ve daha çok
sahiptir. Kapalı yenilik modelinde başkalarının fikirlerinin satın alma eğilimi tüketici yenilikçiliği olarak adlandırılmak-
kalitesine ve kapasitesine güvenilmediği için, yenilik süre- tadır. Tüketici yenilikçiliği kavramı üzerinde iki temel yak-
cinin herhangi bir aşamasında dışarıyla ilişki kurmak veya laşım vardır. Yenilikçiliğin doğuştan gelen bir özellik oldu-
fikir alışverişinde bulunmak sözkonusu değildir. Bu nedenle, ğunu savunan görüşe göre tüketici yenilikçiliği, bireyin yeni
eğer firma yenilik yapacaksa kendi kendisine yapmalıdır gö- fikirlere açıklık ve diğer insanlardan bağımsız olarak yenilik
rüşü egemendir. Açık yenilik modeli ise, firmaların, firma içi yapabilme derecesidir. Steenkamp ve diğerlerine (1999) göre
fikirlerin yanı sıra, firma dışı fikirler ve pazar için iç ve dış ise yenilikçilik, daha önceki tüketim tercihlerinden ziyade,
yöntemler kullanması gerektiğini ifade eder. yeni/farklı ürün ya da markaların satın alınması eğilimi-
Difüzyon, bir yeniliğin zamanla belirli kanallar aracılığıy- dir. Tüketici yenilikçiliğinin iki temel çeşidi vardır. Bunlar;
la sosyal sistemin üyeleri arasında yayılmasını sağlayan bir açık-süreç yenilikçiliği ve alana-özgü yenilikçilik şeklindedir.
süreçtir. Difüzyon’un; yenilik, iletişim kanalları, zaman ve Açık-süreç yenilikçiliği, bir kişinin; duygu, tecrübe ve ileti-
sosyal sistem olmak üzere dört ana bileşeni vardır. Difüzyon şim unsurlarının yeni ürünlere reaksiyon gösterme durumu-
sürecinin özü, bir veya birden fazla kişinin yeni bir fikir üze- nu etkileyeceği düşüncesine dayanır. Alana-özgü yenilikçilik
rine bilgi alış-verişidir. Difüzyon, bir sosyal sistemde meyda- yaklaşımında ise, çoğu yenilikçilik çalışması spesifik bir ürün
na gelir. Sistemin sosyal yapısı, yeniliğin difüzyonunu birçok alanında yürütüldüğü için, kullanılan ölçüler bu spesifik alan
yönden etkilemektedir. için tasarlanmıştır.
Toplumsal yenilikle hayatımız iç içedir. Nitekim; imeceyle
çalışan sağlık grupları, imece usulü ev yapımı, telefon çağrı
merkezleri, televizyonlarda hayır için para toplama, kreşler,
Wikipedia ve açık üniversite, alternatif tıp, darülaceze, mikro
kredi ve tüketim kooperatifleri, hayır dağıtan mağazalar, kar-
bon salınımını azaltan konut projeleri ve daha temiz enerji
kullanımına olanak veren ortak rüzgâr çiftlikleri, ve çeşitli top-
lumsal konuların tartışıldığı topluluk meclisleri hayatımızın
içerisinde karşılaştığımız toplumsal yenilik örneklerindendir.
1. I. Dinamik Yenilik Modeli 6. Firmaların, firma içi fikirlerin yanı sıra, firma dışı fikir-
II. Eşleştirme Modeli ler ve pazar için iç ve dış yöntemler kullanması gerektiğini
III. Sistemik ve öğrenen ağ modeli varsayan paradigmaya ne ad verilir?
Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri doğrusal yenilik a. Dinamik Yenilik
modellerinden değildir? b. Süreç Yeniliği
a. I-II c. Kapalı Yenilik
b. III d. Açık Yenilik
c. II e. Artımsal Yenilik
d. I
e. II-III 7. İmeceyle çalışan sağlık grupları, telefon çağrı merkezleri
ve alternatif tıp hangi tür yeniliğe verilebilecek örneklerdir?
2. Aşağıdakilerden hangisi yeniliğin difüzyonunun (yayılı- a. Teknolojik Yenilik
mının) temel bileşenlerinden biri değildir? b. Toplumsal Yenilik
a. Yenilik c. Pazarlama Yeniliği
b. İletişim d. Yapısal Yenilik
c. Zaman e. Açık Yenilik
d. Ağ (network)
e. Sosyal Sistem 8. “AirBender, Inc.” adlı firmanın üniversitelerden, yan sa-
nayilerden ve firma dışı mucitlerden fikir toplamak suretiyle
3. Sistemik ve öğrenen ağ modeli, işletme içi ve işletme dışı öğ- uyguladığı yenilik modeli aşağıdakilerden hangisi olabilir?
renme kaynaklarına dayanmaktadır. Buna göre, aşağıdakilerden a. Dinamik Yenilik Modeli
hangisi işletme içi öğrenme kaynaklarından birisi değildir? b. Pazar Çekme Modeli
a. Ar-Ge c. İnteraktif (Etkileşimli) Model
b. Geliştirerek öğrenme d. Açık Yenilik Modeli
c. Yaparak öğrenme e. Teknoloji İtme Modeli
d. Test ederek öğrenme
e. Şirket satın almalarından öğrenme 9. Yenilikçi girişimciliğin ekonomiyi etkilediği düzeyler
hangi şıkta doğru olarak verilmiştir?
4. Aşağıdakilerden hangisi jenerik teknolojilerden değildir? a. Toplam düzey, girişimci düzey ve firma düzeyi
a. İletişim teknolojileri b. Girişimci düzey, tüketici düzeyi, firma düzeyi
b. Enerji Teknolojileri c. Toplam düzey, tüketici düzeyi ve firma düzeyi
c. Nanoteknoloji d. Girişimci düzeyi, firma düzeyi ve sektör düzeyi
d. Uzay ve Havacılık Teknolojileri e. Tüketici düzeyi, firma düzeyi ve sektör düzeyi
e. Biyoteknoloji
10. I. Açık-süreç yenilikçiliğinde, bir kişinin; duygu, tec-
5. Aşağıdaki gelişmelerden hangisi kapalı yeniliğin temeli- rübe ve iletişim unsurlarının yeni ürünlere reaksi-
nin sarsılmasına neden olan gelişmelerden değildir? yon gösterme durumu incelenir.
a. Özel girişim sermayesindeki artış II. Alana-özgü yenilikçilik yaklaşımı piyasadaki tüm
b. Üreticilerin ve müşterilerin bilgi birikiminin artması ürünlerle ilgili öğrenme ve adaptasyonu inceler.
c. Firmaların yenilik için gerekli olan fikirleri kendile- III. Bir tüketicinin yenilikçiliği arttıkça fiyata olan du-
rinin üretmesi yarlılığı artar.
d. Firmaların bilgi birikiminden fayda sağlama yete- Yukarıdaki ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur?
neklerinin artması a. Yalnız I
e. Deneyimli ve yetenekli insanların hareketliliğin artması b. I-II
c. Yalnız III
d. I-III
e. I-II-III

1. e Yanıtınız yanlış ise “Yenilikle İlgili Geliştirilen Mo- geçiş aşamasına girebilir. Geçiş aşamasında ürün ve süreç
deller” konusunu tekrar gözden geçiriniz. yenilikleri daha sıkı bağlı olmaya başlar. Üretim sürecinde
2. d Yanıtınız yanlış ise “Yeniliğin Difüzyonu” konusunu kullanılan makine ve teçhizatın özellikleri artırılır, pahalı ve
tekrar gözden geçiriniz. özelliği artırılmış ekipmanların fabrikalarda kullanım oranı
3. e Yanıtınız yanlış ise “Sistemik ve Öğrenen Ağ Mode- artar. Bu aşamada, ürün yenilik oranı azalmakta iken, süreç
li,” konusunu tekrar gözden geçiriniz. yenilik oranı hızla artmaktadır. Spesifik aşamada, ürünler
4. a Yanıtınız yanlış ise “Dördüncü Kuşak Yenilik Mo- oldukça belirli olmaya başlamıştır ve rakiplerin ürünleri
delleri-İnteraktif (Etkileşimli) Modeller” konusunu arasındaki farklar azalmıştır. Ürün ve süreç yenilik oranının
tekrar gözden geçiriniz. azalmaya başladığı bu aşamada, ürün ve süreç yeniliği küçük,
5. c Yanıtınız yanlış ise “Açık ve Kapalı Yenilik Modelle- artımsal basamaklarda gözükmektedir.
ri” konusunu tekrar gözden geçiriniz.
6. d Yanıtınız yanlış ise “Açık ve Kapalı Yenilik Modelle- Sıra Sizde 3
ri” konusunu tekrar gözden geçiriniz. Sistemik ve öğrenen ağ modelinde, bilim ve pazarın dışında
7. b Yanıtınız yanlış ise “Toplumsal Yenilik” konusunu diğer çevresel faktörler de dikkate alınır. Sistem kendini yeni-
tekrar gözden geçiriniz. leyen, esnek ve öğrenen bir yapıya sahiptir ve bu sistemde in-
8. d Yanıtınız yanlış ise “Açık ve Kapalı Yenilik Modelle- teraktif ilişkiler ön plandadır. Beşinci kuşak yenilik modelle-
ri” konusunu tekrar gözden geçiriniz. ri, işletmenin etkileşimde bulunduğu iç ve dış dinamiklerden
9. c Yanıtınız yanlış ise “Yenilikçi Girişimcilik” konusu- “öğrenme” temeline dayanmaktadır. Bu dinamikleri işletme
nu tekrar gözden geçiriniz. içi ve işletme dışı öğrenme kaynakları olarak sınıflandırmak
10. a Yanıtınız yanlış ise “Tüketici Yenilikçiliği” konusunu mümkündür. İşletme içi öğrenme kaynakları; Ar-Ge ve geliş-
tekrar gözden geçiriniz. tirerek, test yoluyla, yaparak, hatalardan ders alarak ve çapraz
proje gruplardan öğrenme şeklinde sıralanabilir. İşletme dışı
öğrenme kaynakları ise; tedarikçilerden veya onlarla birlikte,
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı öncü kullanıcılardan, yatay işbirlikleriyle, bilim/teknoloji alt-
Sıra Sizde 1 yapısından, literatürden, rakip faaliyetlerinden, tersine (geri)
Teknoloji itme modeli, bilim adamları tarafından yapılan mühendislik uygulamalarından, şirket satın almalarından,
beklenmeyen keşiflerin teknoloji yardımıyla ürün fikirlerine müşteri tabanlı prototip denemelerinden ve hizmetlerden
ve mühendisliklere çevrildiği ve ürünün testi için bu keşifle- öğrenme şeklindedir.
rin tasarımcılar tarafından prototipe dönüştürüldüğü varsa-
yımına dayanır. Teknoloji itme modelinde Ar-Ge çalışmaları Sıra Sizde 4
sonucu ortaya çıkan fikirler imalat yoluyla ürüne dönüşür. Yeniliğin difüzyonunun dört ana bileşeni vardır. Bunlar; ye-
Bu ürünler son olarak pazarlama ve satış yoluyla potansiyel nilik, iletişim kanalları, zaman ve sosyal sistemdir. Yenilik;
tüketicilere ulaşır. Pazar çekme modeli, müşteriler ile yakın bir fikir, proje ya da uygulamadır. Bir adaptasyonun yenilik
etkileşimlerden kaynaklanan yeni fikirlere önayak olarak pa- özelliği, yenilik-karar sürecinin; bilgi, ikna ve karar basa-
zarlama süreçlerinin rolüne vurgu yapmaktadır. Bu modelde maklarıyla ilgilidir. Yeniliğin difüzyonu yeniliğin adaptasyon
ilk etapta müşteri ihtiyaçları dikkate alınır. Daha sonra Ar- oranı ile ilgilidir. İletişim kanalları kullanıcılar arasında fi-
Ge çalışmaları sonucunda ortaya çıkan fikirler imalat yoluyla kir alış-verişini sağlar. Difüzyon içerisindeki zaman boyu-
ürüne dönüşür ve tüketiciye ulaşır. tu; yenilik-karar süreci, adaptasyon oranı ve bireyin yenilik
faaliyeti ile ilgilidir. Sosyal sistemin yapısı difüzyonu birçok
Sıra Sizde 2 yönden etkileyebilir. Örneğin, sistem içerisindeki fikir lider-
Dinamik yenilik modelinde teknoloji dönüşüm süreci; akış, leri yenilik konusunda tavsiyelerde bulunabilirler. Yeniliğin
geçiş ve spesifik aşamadan oluşmaktadır. Akış aşaması, deği- adaptasyon oranını etkileyen faktörler; uyumluluk, karma-
şikliklerin büyük bir bölümünün ilk kez yaşandığı aşamadır. şıklık, denenebilirlik, gözlenebilirlik ve göreceli avantajdır.
Bu aşamada, ürün değişim oranının hızla artması beklen- Yenilik karar süreci ise; bilgi, ikna, karar, uygulama ve onay
mektedir. Yeni ürünler sayesinde piyasa büyürse, endüstri safhalarından oluşmaktadır.
Sıra Sizde 5 Yenilikçi girişimcilik, yenilik yapmanın ve uygulamanın

Kapalı yenilik modellerinde firmalar yenilik için gerekli bil- mümkün olduğu zaman girişimci faaliyetlerin yenilikçilik
gileri kendileri üretirler. Bu fikirlerin yeniliğe dönüşmesi için yönünde harekete geçmesi ile açıklanabilir. Yenilikçi girişim-
gerekli olan finansman, destek ve pazarlama gibi faaliyetleri cilik, ekonomik gelişme ve teknik ilerleme sonucunda top-
de kendileri yapar. Yani yenilik süreci tamamen firma tara- lum için büyük yararlar getirmesinin yanında, bireyler için
fından kontrol edilmektedir. Firma, başkalarının fikirlerine daha yüksek hayat standartları ve iş imkânları sağlayan bir
önem göstermez ve yenilik sürecinin herhangi bir aşamasın- unsur olarak değerlendirilebilir.
da dışarıyla ilişki kurmaz veya fikir alışverişinde bulunmaz.
Açık yenilikte ise, firma içi fikirlerin yanı sıra, firma dışı fi-
kirler ve pazar için iç ve dış yöntemlerin kullanılması sözko- Yararlanılan Kaynaklar
nusudur. Açık yenilik modelinde firma ilave değer oluştur- Arslan, Meryem, (2009), “Açık İnovasyon”, http://www.eu-
mak için dış kanallar aracılığıyla firma içi fikirlerin pazara ractiv.com.tr/104/analyze/acik-inovasyon-open-innova-
götürülebileceğini de hesaba katar. tion-007766,
Erişim Tarihi: 25.11.2011.
Sıra Sizde 6 Aydın, S. (2009), “Kişisel ve Ürün Temelli Yenilikçilik: Cep
Toplumsal yenilik, kişilerin bir veya daha fazla ortak amacı Telefonu Kullanıcıları Üzerine Ampirik Bir Uygulama”,
gerçekleştirmek için, kişilerarası aktiviteleri veya sosyal et- Doğuş Üniversitesi Dergisi, 10(2), 188-203. Kişisel ve
kileşimleri nasıl organize etmeleri gerektiği konusunda yeni ürün temelli yenilikçilik: cep telefonu ..., Erişim Tarihi:
fikirlerin uygulanması ve üretilmesidir. İmeceyle çalışan sağ- 22.12.2011.
lık grupları, imece usulü ev yapımı, telefon çağrı merkezleri, Chesbrough, H. (2003), Open Innovation: The New Im-
televizyonlarda hayır için para toplama, kreşler, Wikipedia perative for Creating and Profiting from Tech-
ve açık üniversite, alternatif tıp, darülaceze, mikro kredi ve nology”, Harvard Business School Press, http://
tüketim kooperatifleri, hayır dağıtan mağazalar ve çeşitli top- books.google.com.tr/books?id=OeLIH89YiMcC&
lumsal konuların tartışıldığı topluluk meclisleri toplumsal printsec=frontcover&hl=tr&source=gbs_book_ot-
yeniliklere örnek olarak verilebilir. her_versions#v=onepage&q&f=false, Erişim Tarihi:
18.12.2011.
Sıra Sizde 7 Cukier, Kenneth, (2006), “Innovative Entrepreneurship and
Yeniliğin demokratikleştirilmesi, insanların kullandıkları Public Policy, A Report of the 2006 Rueschlikon Confe-
ürünlerin geliştirilmesi sürecine nasıl katıldıklarını tasvir et- rence on Information Policy”,http://www.vmsweb.net/at-
mek için kullanılan bir kavramdır. Örneğin 1970’li yıllarda tachments/pdf/R-06_Report_Online.pdf , Erişim Tarihi:
rüzgâr sörfü sporunda sörf tahtası sörfçüye sabit olmadığı 23.12.2011.
için akrobasi hareketleri çok sınırlı bir biçimde yapılabiliyor- Dobre, C., Dragomir, A., Preda, G.(2009), “Consumer In-
du. Sporcunun sörf tahtasına sabitlenmesini sağlayan icadın novativeness: A Marketing Approach”, Management &
keşfedilmesi ve bu keşfin Havai’deki sörfçülerle paylaşılması, Marketing, Vol. 4, No. 2, pp. 19-34.
bu ürünün dünyaya yayılmasına neden olmuştur. 1998 yılına http://www.managementmarketing.ro/pdf/articole/133.pdf ,
gelindiğinde, bir milyondan fazla insan sörf yaparken, kulla- Erişim Tarihi: 18.12.2011.
nıcı (sörfçü) merkezli bu yeniliğin büyük miktarlarda satışı Efetürk, P. (2008), İşletmelerde İnovasyon (Yenilik-
yapılarak dünyaya yayılması sağlanmıştı. çilik), Uzmanlık Tezi. http://www.scribd.com/
doc/46649841/35/%C4%A1ekil-2-1-Ar-Ge-
Sıra Sizde 8 Odakl%C4%B1-Do%C4%9Frusal-Yenilik-Modeli, Eri-
Girişimci; sektördeki boşlukları saptayan, bu boşluğun dol- şim Tarihi:02.12.2011.
durulmasına yönelik ciddi yatırımlar, çalışmalar yapan, Erdal, M. (2008), “İşletme Yenilik Süreçlerinin Tarihsel Geli-
elindeki sınırlı kaynaklarla büyük atılımlara girmekten kork- şimi ve Yaratıcı Örgüt Yapısı”, http://www.tedarikzinciri.
mayan ve en önemlisi risk alan kişidir. Girişimcinin temel org/UserFiles/File/Teknoloji%20Yonetimi/YenilikYone-
özellikleri; organizasyon becerisine sahip olan, atıl veya ka- timi.doc, Erişim Tarihi: 01.02.2011.
pasitenin altında kullanılan kaynakları değerlendirmesini Erden, Y. (2009), “Kamu Ar-Ge Destekleri ve Yenilik Model-
bilen, fırsatları görebilen ve değerlendirebilen, ihtiyatlı araş- leri: Kamu Ar-Ge Politikalarının Meşrulaştırılması İçin
tırmalar yapmaktan ziyade tetikte olan, değer yaratmasını Hangi Yenilik Modeli Seçilmeli?” Ekonomi Bilimleri
bilen ve oyunun kuralını belirleyen kişi olarak sıralanabilir. Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, ss.25-39, 2009.
Fagerberg, Jahn, David J. Mowery and Richard R. Nelson Mulgan, G., Tucker, S., Ali, R. ve Sanders, B. (2007), Social
(2005), The Oxford Handbook of Innovation, Oxford Innovation: what it is, why it matters and how it can
University Press, New York, USA. be accelerated, published by Said Business School, Ox-
Filiz, Atilla, “Girişimcilik ve Yenilik”, http://www.atillafiliz. ford, 2007.
com/makale.php?id=50, Erişim Tarihi: 25.12.2011. http://www.youngfoundation.org/publications/reports/
Gündoğan, A. O., Din ve Dogmatizm. Erişim Tari- social-innovation-what-it-why-it-matters-how-it-can-
hi:29.12.2011. be-accelerated-march-2007, Erişim Tarihi: 21.12.2011.
Hui, Tak Kee, Wan, David, (2004), “The Role of Consumer Mumford, Michael D. (2002), “Social Innovation: Ten Cases
Innovativeness in the Adoption of Internet Shopping in From Benjamin Franklin, Creativity Research Journal”,
Singapore”, The Internet Business Review, Issue, Octo- Vol. 14, No. 2, 253–266. http://www.tandfonline.com/
ber 2004, 1-18, The Role of Consumer Innovativeness doi/abs/10.1207/S15326934CRJ1402_11 , Erişim Tarihi:
in the Adoption of Internet ..., Erişim Tarihi: 23.12.2011. 21.12.2011.
Hippel, Eric Von, 2005, Democratizing Innovation, The OECD (2005), Oslo Manual, Guidelines For Collecting And
MIT Press Cambridge, Massachusetts London, Eng- Interpreting Innovation Data, Third Edition.
land, Democratizing Innovation - MIT, Erişim Tarihi: O’Sullivan, David and Lawrence Dooley (2009), Applying
18.12.2011 Innovation, SAGE Publications, Inc. London, UK.
Işık, Nihat, Göktaş, Deniz ve Kılınç Efe Can (2011), “İktisadi Özer, G., Aydın, S., Özcan, M., (2009), “Muhasebecilerin
Büyümede Girişimciliğin Rolü”, Girişimcilik ve Kalkın- Marka Algıları ve Aüketici Özelliklerinin (Yenilikçilik ve
ma Dergisi, 6 (1), Haziran 2011, Çanakkale. Fikir Liderliği) Uzun Dönemde Müşteri-Marka İlişkisini
Işık, Nihat ve Kılınç, Efe Can (2011), “Bölgesel Kalkınmada Belirleyen Faktörler Üzerine Etkisi”, İş, Güç Endüstri
Ar-Ge ve İnovasyonun Önemi: Karşılaştırmalı Bir Ana- İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, Cilt:11 Sayı:1,
liz”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, Ocak 2009, Muhasebecilerin Marka Algıları ve Tüketici
Cilt 6. No:2, ss. 9-55, Ekim 2011, Eskişehir. ..., Erişim Tarihi: 22.12.2011.
Kılıçer, K. (2008), “Teknolojik Yeniliklerin Yayılmasını ve Be- Rotwell, R. (1994), “Towards the Fifth-generation Innovation
nimsenmesini Arttıran Etmenler”, Anadolu Üniversitesi Process”, International Marketing Review, Vol. 11, No.
Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:8- Sayı: 2 ss. 209–222. 1, pp. 7-31, MCB University Press, 0265-1335.
Kılınç, E. C. (2011), İnovasyon ve Ulusal Kalkınma: AB Ül- Rogers, M. Everett (1995), Diffusion of Innovations, Fourth
keleri ve Türkiye Üzerine Bir İnceleme, Karamanoğlu Edition, The Free Press, New York.
Mehmetbey Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İk- “The Two Faces of Entrepreneurship, Part 2: Innovative Ent-
tisat Anabilim Dalı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, repreneurs Bring New Wealth to the Economy”, Septem-
Karaman. ber 13, 2006, http://knowledge.wpcarey.asu.edu/article.
Kumral, N. (2008), Bölgesel Rekabet Gücünü Artırmaya cfm?aid=711, Erişim Tarihi: 25.12.20011.
Yönelik Politikalar”, Ege University Working Papers Trott, P. (2005). Innovation Management and New Product
in Economics 2008, Working Paper No: 08 / 02, Febru- Development. Harlow: Pearson Education Limited.
ary 2008, 1-14., http://iibf.ege.edu.tr/economics/papers/ Uzkurt, C. (2008), Pazarlamada Değer Yaratma Aracı Ola-
wp08-02.pdf, Erişim Tarihi: 20.12.2011. rak Yenilik Yönetimi ve Yenilikçi Örgüt Kültürü, İstan-
Lowe, Robin and Sue Marriott (2006) “Innovation Manage- bul: Beta.
ment: Entreprise, Entrepreneurship and Innovation, Con- http://innovatorium.wordpress.com/2010/05/03/rothwells-
cepts, Contexts and Commercialization”, Elsevier Ltd., USA. five-generations-of-innovation-models/, Erişim Tari-
Martinich, Lessie (2004), “An Innovation Framework: The hi:02.12.2012.
Foundation for Two Complementary Approaches to In- http://www.biography.com/people/steve-jobs-9354805 , Eri-
novation Management”, şim Tarihi: 28.11.2011.
http://www.mendeley.com/research/innovatio-framework-
foundation-fo-two-complementar y-approaches-
innovation-management/#page-1, Erişim Tarihi:30.11.2011.
4
Amaçlarımız
 Örgütsel yenilik sürecinin aşamalarını açıklayabilecek,
 Örgütsel yenilik sürecinin yönetimindeki belirsizlik ve risk alanlarını değerlen-
direbilecek,
 Yenilikçi bir örgüt yaratmak için nasıl bir altyapı gerektiğini analiz edip değer-
lendirebilecek,
 Lider ve çalışanların örgütsel yenilik sürecindeki rollerini örneklerle açıklayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Örgütsel Yenilik • Liderlik
• Yenilikçi Örgüt Kültürü • Dışa Odaklanma
• Yenilikçi Örgüt • Örgütsel İletişim

İçindekiler
• GİRİŞ
• ÖRGÜTSEL YENİLİK KAVRAMI
Yenilik Yönetimi ve Yenilikçi • ÖRGÜTSEL YENİLİK SÜRECİ VE
Yenilik Yönetimi
Örgüt Kültürü YÖNETİMİ
• YENİLİKÇİ ÖRGÜT KÜLTÜRÜNÜN
GELİŞTİRİLMESİ
Yenilik Yönetimi ve Yenilikçi
Örgüt Kültürü
GİRİŞ
Yeni ürün ve hizmet üretme konusunda başarılı olabilmesi için işletmelerin öncelikle, ye-
nilikçi bir altyapıya ve kültüre sahip olmaları gerekmektedir. Bu nedenle işletmeler kendi
örgütsel yapılanmalarını ve kültürlerini, yenilikleri benimsemeyi ve uygulamayı kolaylaş-
tıracak ve motive edecek biçimde inşa etmelidirler. Ancak bu yolla işletmeler, problemle-
rine daha yenilikçi ve etkin çözümler üretebilecek ve dolayısıyla yeni ürün ve hizmetler
üretmede önemli bir avantaj yakalayabileceklerdir.
Örgütsel yenilik, işletmelerin (Örgütlerin) iş yapış tarzından, dış çevreyle iletişimine,
üretim tekniklerinden örgütsel yapılanmasına kadar her alandaki yenilikçiliklerini ve ye-
nilikleri kısa sürede benimseyip uygulayabilecek bir kültüre sahip olmalarını ifade etmek-
tedir. Bugünkü rekabet ortamında işletmelerin değişen çevre şartlarına ayak uydurabil-
mek, dalgalanmanın yüksek olduğu pazarlarda ayakata kalabilmek ve rekabet üstünlüğü
yakalayabilmek için yenilikçi bir yapıda olmaları kaçınılmaz gözükmektedir.
Örgütsel yenilik sürecinin sağlıklı ve başarılı bir şekilde gerçekleşebilmesi belli aşama-
ların varlığını gerekli kılmaktadır. Bu aşamalar ardışık olmanın ötesinde interaktif bir iliş-
kiyi gerektirmektedir. İşletmeler, problemleri için ya da daha iyisi için ihtiyaç duydukları
yenilikleri ya kendileri üretir ya da dışarıdan transfer ederler. Her iki durumda da yenilik
süreci, başlangıç ve uygulama olmak üzere iki temel aşamada gerçekleşir. Bu aşamalar
yenilik sürecinin yönetimi için de önem arz eder. Çünkü her iki sürecin kendine has özel-
liklerinden dolayı farklı işletme kültürünü ve yönetim biçimini gerektirmektedir.
Örgütlerde yenilik yönetimi belirli riskleri de beraberinde getirmektedir. Bu risklerin
temel kaynaklarını, pazarın yeniliklere vereceği tepkinin belirsizliği, ne kadar kaynak ak-
tarılacağının belli olmaması ve örgüt çalışanlarının yenilikleri benimseme konusundaki
dirençleri oluşturmaktadır. Bu belirsizlik ve risk alanlarının ortadan kaldırılabilmesi için
yenilikçi ve esnek bir işletme yapısı ve kültürünün varlığı oldukça önem taşımakatdır.
İşletmelerin yenilikçi bir yapıya sahip olmaları hiç şüphesiz onların kültürel yapılarıyla
yakından ilgilidir. Çünkü kültür bir işletmenin nasıl bir yönetim anlayışına sahip olması
gerektiğine, ögütlenme biçimine ve çalışma tarzına kadar birçok alanda etkili olmaktadır.
Bu nedenle yenilikçi bir işletme için kültürel kodların, yenilikçiliği destekleyen ve motive
eden bir özelliğe sahip olması gerekmektedir. Yenilikçi örgüt kültürünün oluşturulması
aynı zamanda işletmelerin yenilik üretme ya da dışarıdan transfer edilen yenilikleri be-
nimseme konusunda daha motive edici bir rol oynayacaktır.
ÖRGÜTSEL YENİLİK KAVRAMI

Örgütsel (Organizasyonel) bağlamda yapılan yenilik çalışmalarında, özelikle 1980’li yıl-
lardan sonra önceki yıllara nazaran önemli bir artış olduğu gözlenmektedir. Bu artışın
nedenlerini şu şekilde açıklamak mümkündür (Rogers, 1995, s.390):
• Bu yıllarda işletme okullarının özellikle yönetim ve organizasyon bölümlerinde
yenilikle ilgili programlar açılmaya başlanmış,
• Yenilikçi organizasyonların problemlerini çözme konusunda, bilgisayar teknoloji-
sinin önemli kazanımlar sağlamaya başlamış olması, işletmelerin yeniliklerle ilgili
başarısızlıklarını aşmada motive edici olmuştur.
Yukarıda sayılan nedenlerin de etkisiyle 80’li yıllardan sonra örgütsel yenilik, hem
araştırmacılar hem de uygulamacılar tarafından daha çok önemsenen bir konu haline
gelmiştir. Örgütsel yenilik kavramı, “işletmelerin ticari uygulamalarında, işyeri organizas-
yonlarında ve dış ilişkilerinde yeni bir örgütsel yöntemin uygulanmasıdır” (Oslo Manual,
2005) şeklinde tanımlanabilir. Başka bir ifadeyle örgütsel yenilik, geliştirilmiş ya da dışa-
rıdan alınmış yeni bir aygıtın, sistemin, politikanın, programın, sürecin, ürün ve hizmetin
örgüt içerisinde benimsenmesidir (Damanpour ve Evan, 1984; Zaltman, Duncan ve Hol-
beck, 1973). Bu bağlamda örgütsel yenilik örgütü ve örgüt üyelerini ilgilendiren yeni bir
ürün, hizmet, üretim süreci, üretim teknolojisi, yönetimsel sistem veya yapı, yeni bir plan
veya programı kapsayan ya da onlarla bir şekilde etkileşim içinde olan bir yenilik sürecidir
(Uzkurt, 2008, s.91).
Örgütsel yenilik, örgütlerin gerek içerideki işleyişine, gerekse dış çevreyle iletişimine
yönelik olarak yapılan bütün faaliyetlerle ilgili yöntemler, usüller, teknikler, örgütsel yapı-
lar ve rutinlerle ilgili olabilecektir.
Örgütsel yeniliklerin sahip olması gereken özellikleri şu şekilde sıralamak mümkün-
dür (King ve Anderson, 1995, s.2):
• Örgütsel yenilik, tek başına bir fikir olmaktan ziyade örgüt içerisinde kullanılan bir
ürün, hizmet, süreç ya da yöntemle ilgili olmalıdır.
• Örgütsel yenilik, örgüt içerisinde önemli bir çoğunluğu ya da örgütün tamamını
ilgilendiren kamusal özelliğe sahip bir yenilik olmalıdır. Tek başına bir çalışanla
ilgili bir değişiklik yenilik olarak değerlendirilemez.
• Örgütsel yenilik, rutin bir değişiklik olmanın ötesinde, örgütün işleyişine farklılık
getirecek bir değişiklik olmalıdır.
• Örgütsel yenilik, örgütün için faydalı bir değişiklik olmalıdır. Fayda sağlamayan ama
örgütte önemli bir değişim yaratan bir farklılık, yenilik olarak değerlendirilemez.
Yukarıdaki özellikler incelendiğinde örgütsel yeniliğin genel olarak, örgüte yarar sağ-
layan, örgütsel yapıyı önemli ölçüde değiştiren önemli bir değişim olması; örgütün önemli
bir bölümünü etkileyebilecek kamusal bir özelliğe sahip olması; örgütün iç ve dış iletişi-
minde etkinlik sağlaması gerektiği önem kazanmaktadır.
Yenilikler, örgütsel bağlamda, örgütün iç ve dış çevresel faktörlerdeki değişimlere kar-
şı bir tepkisi, dolayısıyla çevresini etkilemeye yönelik olarak bir örgüt kararı ve faaliyeti
olarak da değerlendirilmektedir (Damanpour, 1991). Örgütsel yenilikler aynı zamanda,
örgütün ilişki içerisinde olduğu iç ve dış muhataplarıyla bilgi alışverişine, öğrenme yete-
neğine, iş verimliliğine ve kalitesine önemli katkı sağlayan bir faktör olarak karşımıza çık-
maktadır. Bu yönüyle yenilik örgütlerin performansına önemli kazanımlar sağlayacaktır.
Performansa yapacağı bu kazanımları aşağıda sayılan avantajları gerçekleştirmek suretiyle
yapabilir (Oslo manual, 2005):
• Yönetim maliyetlerini düşürerek,
• İşlem maliyetlerini azaltarak,
• Çalışanların işyeri memnuniyetini artırarak,
4. Ünite - Yenilik Yönetimi ve Yenilikçi Örgüt Kültürü 67
• Çalışanların verimliliğini artırarak,
• Ticari olmayan varlıklara erişimi sağlayarak ve
• Gerekli araç ve gereç maliyetlerini düşürerek.
Yukarıda sayılanların gerçekleşmesi, aşağıda sayılan performans kalemleri üzerinde
olumlu etkiler yaratarak örgütsel performansa katkı sağlayacaktır. (Uzkurt 2008, s.94):
• Yeni ürün ve hizmet üretimi sağlayacak,
• Yeni pazarlara girme ve yeni pazar yaratacak,
• Pazar payını koruyacak ve artıracak,
• Ürün ve hizmetlerin kalitesini iyileştirecek,
• Müşteri ihtiyaçlarının karşılanma süresini azaltacak,
• Çevreye zararsız ürünler üretimini sağlayacak,
• Ürünlerin görsel çekiciliğini artıracak,
• Hammadde tasarrufu sağlayacak,
• İş gücü maliyetlerini azaltacak,
• İmalat süreçlerini geliştirecek,
• Enerji tasarrufu sağlayacak,
• Üretim süreçlerini iyileştirecek,
• Dağıtım ve işlem maliyetlerini düşürecek.
Örgütsel yenilikler yukarıda sayılan amaçlara ulaşırken, bir taraftan örgütün yapısı ve
işleyişinde değişimlere neden olurken, diğer taraftan da çevresini de değişime zorlayabi-
lecektir. Bu bağlamda örgütsel yenilikten doğan değişim ve farklılıklardan en üst düzey-
de yararlanabilmek; sosyal ve ekonomik faydayı elde edebilmek için yenilik sürecinin iyi
yönetilmesi, sonuçlara ilişkin gerekli kontrol ve ölçümlerin yapılması ve bunların sisteme
aktarılmasıyla mümkün olabilecektir. Dolayısıyla örgütsel yeniliğin etkin yönetimi, yöne-
tim sürecinin etkileyicileri, risk ve belirsizlikleri ve gerekli kültürel alt yapının incelenmesi
oldukça önem kazanmaktadır.
Kar amacı güden ya da gütmeyen kuruluşların sosyal boyutundan söz etmek gerektiğinde
genelde, örgüt ya da organizasyon kavramları kullanılmaktadır. Bu nedenle bazı yerde örgüt
bazı yerde de işletme kavramı kullanılmaktadır. Bu kitap özellikle, kar amacı güden orga-
nizasyonların yenilikçi yapılarıyla ilgili olduğu için kitapta kullanılan işletme ya da örgüt
kavramlarıyla genel olarak bu tür yapılara işaret edilmektedir.
ÖRGÜTSEL YENİLİK SÜRECİ VE YÖNETİMİ

Bir örgütte yenilik süreci genel olarak, örgütsel fonksiyonların ve çevresel faktörlerin bir-
biriyle etkileşimi sonucu gerçekleşir. Bu nedenle yenilik süreci ekonomik, politik ve sosyal
çevre faktörleriyle yakın ilişkisi olan bir kavramdır. Bu da örgütlerde, etkili yenilik süreçle-
rinin tesis edilmesi için yeniliği kolaylaştıracak ve sürecin etkin bir şekilde işlemesine kat-
kı sağlayacak ekonomik, politik ve sosyal kurumların varlığını zorunlu kılmaktadır. Ör-
gütsel yapılarda (İşletmeler gibi) etkili yenilik yönetimi de örgüt içerisindeki fonksiyonlar
ile dış çevredeki makro ve mikro faktörlerin ilişkisini ve koordinasyonunu yönetmekle
mümkün olacaktır. Yenilik yönetim sürecinin başarısı aynı zamanda, bu süreci etkileyecek
ya da katkıda bulunacak bütün unsurların katılımını sağlamak ve bu katılımın sinerjisini
artıracak stratejik bir yaklaşımla ortaya çıkacaktır.
Yenilik yönetim sürecinde örgüt içi fonksiyonlar ve dış çevre faktörleri arasında dina-
mik bir iletişimin varlığı zorunludur. Ancak, bu iletişim formel olabildiği gibi informel
de olabilir. Hatta informel yolla kurulan ilişki ve bu yolla elde edilen bilgiler örgütler için
daha yaralı bilgiler olabilirler. Çünkü, formel yolla elde edilmesi mümkün olmayan yararlı
bilgilerin informel yolla elde edilmesi mümkün olabilir.
Yenilik sürecinde örgütler, sorunlarını çözmek için ihtiyaç duydukları yenilikler için
yeni bilgi ve fikirlere ihtiyaç duyarlar. Bu bilgi ve fikirlerin üretilmesi ve paylaşılması için
örgüt içi çalışanlar ve departmanlar ile örgüt dışındaki aktörler arasında bilgi paylaşımını
kolaylaştıracak iletişim sürecinin işletilmesi ve yönetilmesi önem kazanmaktadır. Hatta bu
süreci sürekli kılacak ve dinamik bir şekilde işlevsel hale getirecek bilgi elde etme ve payla-
şım sistemlerinin kurulması oldukça yaralı olacaktır (Nonaka, 1994; Trott, 2002, s.22).
Yenilik, bütün tarafların katılımıyla gerçekleşen bir yönetişim anlayışını gerekli kılsa
da, bu sürecin tam olarak nasıl yönetilmesi gerektiği ya da her türlü örgütsel yapıyı kap-
sayacak bir yenilik yönetim anlayışının olmadığını da söylemek mümkündür. Çünkü her
bir sektörel yapının, örgütlenme biçiminin ve katılımcılarının farklı olduğu düşünülürse
tek bir yönetim şekli ve sürecinden bahsetmek oldukça zor olmaktadır.
Örgütsel yenilik, özel araçlar, kurallar ve disiplin gerektiren bir yönetim süreci olarak
da değerlendirilmektedir (Davila vd., 2006, s.17). Buradan hareketle işletmelerde başarılı
yenilik yönetim süreci, gerekli araçların, dinamiklerin, kural ve düzenlemelerin, örgüt-
sel altyapı, kültür ve uygulamadaki disipliner yapının hazırlanmasıyla mümkün olacaktır.
Bugünkü işletmelerin öncekilere nazaran daha karmaşık yapıda oldukları düşünüldüğün-
de bu tür gerekliliklerin yerine getirilmesinde ve yenilikçi kurumların ihdas edilmesine
daha dikkatli ve özenli yaklaşmak gerekmektedir.
Yenilik sürecinin yönetilmesine katkıda bulunacak kurumsal yapıların yanı sıra çalı-
şanların da bireysel olarak katkısı dikkate alınarak, onların sürece katılımını sağlayacak
motivasyonel mekanizmaların da varlığı kaçınılmazdır. Çünkü gerek yeni fikirlerin ortaya
çıkarılmasında gerekse yeniliklerin işletme içerisinde başarıyla gerçekleştirilip uygulan-
masında çalışanların etkisi oldukça yüksektir. Bu süreçte çalışanlar bazen mucit bazen
girişimci bazen de yönetici gibi roller üstlenerek sürecin temel yapı taşlarından birisini
oluşturacaktır (Trott, 2002, s.10).
Yenilik yönetim sürecinin başarısı ve yeniliklerin işletmelere rekabetçi bir üstünlük
sağlayabilmeleri, bu sürecin belirli dinamikler üzerine bina edilmesiyle mümkün olacak-
tır. Yenilik yönetim sürecinin başarısını belirleyecek bu dinamikleri aşağıdaki gibi sırala-
mak mümkündür (Tidd vd., 2005, s.559).
• Yenilikler belirli bir strateji temeline dayanmalıdır.
• Yenilik sürecinde iç ve dış bağlantılar kurulmalı ve işletilmelidir.
• Yeniliklerin gerektirdiği değişimlerin işletmede uygulanması için esnek bir meka-
nizmanının varlığı gereklidir.
• İşletmelerde yeniliği destekleyecek bir altyapı ve örgütsel yapının varlığı başarılı bir
yenilik için zorunludur.
Yenilik yönetiminin başarısı için stratejik yaklaşımın varlığı önemlidir. Ayrıca ilgili
aktörlerle iletişimi sağlayacak bilgi üretme ile bilginin paylaşımını sağlayacak bir yenilik
bilgi sisteminin varlığı bir diğer önemli unsurdur. Bununla birlikte işletmelerde yenilik
sürecinin başarıyla uygulanması ve çalışanların yenilikçiliğe motive edilmesi de yenilikçi
bir örgüt kültürünün varlığı ile mümkün olacaktır.
Örgütlerde Yenilik Sürecinin Aşamaları

İşletmeler karşılaştıkları örgütsel, teknik, yönetimsel ya da ilişkisel sorunlarını çözmek
için yeni fikirlere ve dolayısıyla sorunlarını çözebilecek yeni çözüm önerilerine daima ih-
tiyaç duyarlar. Yeni çözümlerin etkinliği, işletmelerin daha iyi işlemesine ve rakiplerine
karşı rekabet üstünlüğü kazanacak yüksek performansa sahip olmalarını sağlar. İşletme-
lerin, mevcutlardan daha iyisi için ya da sorunlarını etkili şekilde çözmek için ihtiyaçları
olan yenilikleri, bazen kendileri geliştirebilir bazen de dışarıdan temin etme yoluna gider-
ler. Bazen de dışarıda geliştirilen yeni fikir ve uygulamalarla kendi tecrübe ve Ar-Ge çalış-
malarını bütünleştirerek yenilikleri gerçekleştirirler. Her durumda da işletmeler birbiriyle
ilişkili bazı süreçlerden geçirerek bu yenilikleri benimser ve uygularlar.
İşletmelerde yeniliklerin gerçekleşme sürecine ilişkin farklı modeller geliştirilmiştir.
Bu modeller genel olarak; araştırma, kabul etme ve uygulama olmak üzere üç temel aşama
üzerine bina edilen modeller olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan ilki Tidd vd. (2005,
s.89) tarafından geliştirilen yenilik modelidir. Bu modele göre işletmelerde yenilik süreci (1)
araştırma , (2) değerlendirme, seçme ve (3) uygulama olmak üzere üç aşamada gerçekleşir.
Araştırma, yeniliğe kaynak teşkil edecek çevresel dinamiklerdeki değişime ilişkin olgu ve
olayların incelenmesini kapsar. Bu değişimler teknolojik gelişmeler olabileceği gibi pazarlar-
daki tüketicilerin istek ve ihtiyaçlarındaki değişimler de olabilir. Değerlendirme aşaması ise
işletmelerin yenilik için karşılarına çıkan alternatifleri değerlendirip, aralarından kendileri
için en avantajlı olanı seçme işlemlerini kapsamaktadır. Bu aşamada seçim yaparken işlet-
melerin kendi teknolojik ve insan kaynakları altyapısıyla uyumlu, riski en az olan ve evrensel
değişimlere işletmeyi en iyi şekilde adapte edebilecek alternatifleri seçmesi doğru olacaktır.
Son aşama olan uygulama aşaması ise yeni fikir ve çözüm önerilerinin işletme tarafından
yeni ürün, hizmet ya da iş modellerine dönüştürülerek işletmede uygulanmasını ifade et-
mektedir. Bu aşamada yeniliklerin, işletmenin problemine gerçek bir çözüm olacağı ya da
çalışanlar tarafından nasıl bir direnç gösterilebileceği konularında bazı riskleri taşımaktadır.
Bu yönüyle, bu tür riskleri de minimize edecek şekilde yeniliğin uygulanması, verimlilik açı-
sından önem arz etmektedir. Bu bağlamda yeniliklerin yönetim sürecini bir problem çözme
süreci olarak da görmek mümkündür (Tidd vd., 2005, s.91).
Yeniliklerin, işletmelerde geliştirilmesine ilişkin bir başka model ise Zaltman vd. (1973)
tarafından geliştirilen yenilik süreci modelidir. Bu modele göre yenilik süreci başlangıç ve
uygulama/gerçekleştirme olmak üzere iki temel aşamadan oluşur. Başlangıç aşamasında
işletme kendisi için yararlı olabilecek yeniliklerle ilgili araştırma yapıp bilgi sahibi olduk-
tan sonra bunlar arasında bir karar verir ve çalışanları bu yenilik karşısında olumlu bir
tutum sergilemeleri konusunda ikna etmeye çalışır. Uygulama aşamasında ise işletme içe-
risinde uygulamaya konan yenilikler, çalışanların tepkisine ve işletmeye sağladığı katkıya
göre değerlendirilerek, ya devamına karar verilir ya da uygulamaya konmaktan vazgeçilir.
Zaltman vd.’nin yeniliklerine paralel olarak geliştirilen bir başka yenilik süreci modeli
de Rogers (1995, s. 391) tarafından geliştirilen modeldir. Bu model de başlangıç/başlama
ve uygulama olmak üzere iki temel aşamadan oluşmaktadır. Başlangıç aşaması gündem
oluşturma ve uyumlaştırma olmak üzere iki alt aşamadan oluşurken, uygulama aşaması
ise yeniden tanımlama, netleştirme ve rutin hale getirme olmak üzere üç alt aşamadan
oluşmaktadır. Bu aşamaları kısaca şu şekilde açıklamak mümkündür (Şekil 4.1):
Şekil 4.1
Karar Örgütlerin Yenilikleri
Benimseme Süreci
I. BAŞLAMA II. UYGULAMA
Kaynak: Rogers (1995,
1 2 3 4 5
s.392)
Gündem Uyumlaştırma Yeniden Tanımlama Netleştirme Rutin Hale Getirme
Gündem oluşturma: Gündem oluşturma aşaması örgütsel bir problemin ortaya çık-
masıyla başlar. Bu problemler daha çok örgütün performansında meydana gelen düşmeler
olarak kendini gösterir. İşletmeler bu tür problemler ortaya çıktığında yeni yöntem ve
çözümler için araştırmaya başlarlar. Bu araştırma sonunda ortaya çıkan alternatif yeni
çözüm önerileri değerlendirilir ve aralarından işletme için uygun olan seçilir.
Uyumlaştırma: Bu aşamada, işletme problemlerini çözmeye ya da performansı ar-

tırmaya yönelik olarak benimsenen yeniliğin, işletme problemlerine ne derecede çözüm
üretebildiği ve işletmenin yapısıyla ilgili ne kadar uyumlu olduğu araştırılır. Yeniliğin iş-
letmeye sağladığı avantaj ve dezavantajların araştırıldığı bu aşamada gerekirse ilgili yeni-
lik uygulanmaktan vazgeçilebilir.
Yeniden tanımlama/yapılanma: Bu aşama, benimsenen yeniliğin uygulanmasındaki
ilk aşamadır. Bu aşamada benimsenen yeniliğin, işletme içerisinde en iyi şekilde uygulan-
ması için işletmenin yapısına uygun hale getirilir. Özellikle dışarıdan alınan yeniliklerin
işletmeye özgü hale getirilmesi, işletme çalışanları tarafından kolayca benimsenmesi açı-
sından önemlidir. Bu aşamada bazen de işletmenin yapısında ilgili yeniliğin uygulanması-
nı kolaylaştıracak bazı değişim ve düzenlemelere ihtiyaç duyulabilir.
Netleştirme: Netleştirme aşamasında yenilikler artık işletmede uygulanmaya baş-
lanmıştır. Çalışanlar, yeniliğe yavaş yavaş uyum sağlamaya çalışmaktadırlar. Bu aşamada
bazı sorunların ve risklerin ortaya çıkması muhtemeldir. Bu sorunların çözümüne ilişkin
olarak tepe yönetimi bazı tedbirleri alabilir ya da belirli eğitimlerle bu sorunlar aşılmaya
çalışılır.
Rutin hale getirme: Bu aşama yenilik sürecinin son aşamasıdır. Bu aşamada yeniliklerle
örgütsel yapı ile uyumlu hale gelmiştir. Yenilik artık, işletmenin bir parçasıdır ve yabancı
olma özelliğini kaybetmiş, çalışanlar da yeni uygulama ve yöntemlere iyice alışmıştır. Bu
aşamayla birlikte yenilik, örgüt için yeni olmanın ötesinde bir rutin haline gelmiştir.
İşletmelerin karar verme mekanizmalarının, nihai tüketicilerden daha mekanik, ras-
yonel ve kurumsal olmasından dolayı, yeniliklerin benimsenme ve uygulanmasında bir-
takım süreçlerin varlığı kaçınılmaz olmaktadır. Bu süreçler sonucunda işletmeler için en
doğru çözümü üretecek yeniliklerin neler olduğu kararının sağlıklı bir biçimde alınabil-
mesi için bu süreçlerin koordinasyonu, işbirliği ve uyumu önemli hale gelmektedir. Bu da
yenilik sürecinde etkin ve esnek bir yönetim anlayışını ve işletmelerde esnek ve yenilikçi
bir kültürel ortamın ve altyapının tesis edilmesini zorunlu kılmaktadır.
Yenilik Yönetim Sürecinin Belirsizlikleri

Yenilik sürecinin doğasından kaynaklanan bir takım belirsizliklerin mevcut olması, bu
sürecin yönetilebilirliği konusunda da önemli sorunları beraberinde getirmektedir (Tidd
vd., 2005, s.78; Rosenberg, 1994). Yenilik süreci sonunda ortaya çıkacak yeniliğin tam
olarak kestirilememesi, sürecin ne kadar zaman alacağı ve ortaya çıkan yeniliklerin kabul
görüp görmemesinin net olmaması gibi belirsizlikler, yenilik sürecindeki riski artırmak-
ta ve yönetilebilirliğini daha hassas hale getirmektedir. Bu bağlamda yenilik sürecindeki
belirsizlik alanlarını, sonuçlara ve araçlara ilişkin olmak üzere iki grupta incelemek müm-
kündür (Pearson, 1991). Sonuçlara ilişkin belirsizlikler, yenilik sürecinin nihai hedefleri-
nin ne olduğu konusundaki belirsizliği ifade etmektedir. Çünkü çoğu yenilik çalışmaları
sonucunda, ortaya nasıl bir yenilik çıkacağını daha sürecin başından kestirmek oldukça
güç olmaktadır. Araçlara ilişkin belirsizlikler ise sonucun belirsizliğinden dolayı bu so-
nuca ulaşmak için gerekli süreçlerde nelerin yapılması gerektiğine ve ne kadar kaynak
aktarılması gerektiğine dair belirsizliklerdir.
“Yenilik sürecinin doğasında belirsizlik bulunmaktadır.” ifadesine katılıyor musunuz? Tartışınız.

1
Belirsizlik alanlarını daha ayrıntılı sınıflandırmak gerekirse bunları şu şekilde sırala-
mak mümkündür (Freman 1982, s.149; Afuah, 2003, s.116; Leifer, 2000, s.19-21):
• Teknik belirsizlikler,
• Pazarla ilgili belirsizlikler,
• Örgütsel belirsizlikler,
• Kaynak belirsizlikleri.
Teknik belirsizlikler, yeniliğin temelini oluşturan bilimsel bilginin, üretim süreçlerinin,
ve ürünlerin teknik özelliklerinin doğruluğu ve yeterliliğine ilişkin belirsizlikleri kapsa-
maktadır. Pazar belirsizlikleri, pazardaki tüketicilerin, istek ve ihtiyaçlarının doğru tespit
edilip edilememesi ve tüketicilerin yapılan yenilikleri benimseyip benimsememesine iliş-
kin belirsizliklerdir. Dağıtım kanalı üyelerinin yeniliğe karşı tutumu ve rakiplerin yeni
üreteceği ürünlerin özelliklerine ilişkin belisizlikler de pazar belirsizlikleri kapsamında
değerlendirilebilir. Örgütsel belirsizlikler, yapılan yeniliklerle ilgili olarak, örgüt çalışan-
larının nasıl bir tutum ve davranış içerisinde olacağına dair belirsizliklerdir. Örgütsel be-
lirsizlikler özellikle örgütsel yeniliklerin başarısını etkileyen en önemli faktörlerden birisi
olarak değerlendirilir. Kaynak belirsizliği ise yenilik sürecinde ihtiyaç duyulacak kaynak-
ların neler olduğu ve ne miktarda olduğuna ilişkin belirsizliklerle, bu kaynakların nereler-
den karşılanabileceğine dair belirsizliklerdir.
Yukarıdaki belirsizlik alanları derinleştikçe, yenilik sürecini başarılı bir şekilde yönet-
mek ve ortaya çıkabilecek yeniliklerden ekonomik ve sosyal olarak maksimumum faydayı
sağlamak güçleşecektir. Bu nedenle yenilik sürecinde bu belirsizlikleri azaltacak bilgi ve
enformasyonun sağlanması ve gerekli tedbirlerin alınarak kurumsal yapıların tesis edil-
mesi önemli olacaktır. Özellikle işletmenin kontrolünde olan örgütsel belirsizlikler ve kay-
nak belirsizlikleriyle ilgili gerekli tedbirlerin alınarak buradaki risk en aza indirilmelidir.
Ancak bu yolla yenilik yönetim süreci başarılı bir şekilde yönetilebilecektir.
Yenilik yönetim sürecinin yukarıda sayılan belirsizlikleri içeren doğası gereği yöneti-
lebilirlik sorununun olduğunu söylemek mümkündür. Bu sorunun en temel özelliğini ise
yenilik yönetim sürecinin yönetilebilirliği konusunda bazı yanılsamalara düşülmesi oluş-
turmaktadır. Bu yanılsamaları, doğrusallık yanılsaması, öngörülebilirlik yanılsaması ve
kontrol yanılsaması olarak gruplandırabiliriz (King ve Anderson, 1995, s.122). Doğrusal-
lık yanılsaması, yenilik sürecinin aşamalarının birbiriyle ardışık bir düzen içerisinde oldu-
ğunu düşünmekten kaynaklanan yanılsamadır. Günümüz yenilik çalışmalarında, sürecin
aşamalarını doğrusal değil her bir aşamanın birbiriyle ilişkili olduğunu kabul etmek ge-
rekmeketdir. Öngörülebilirlik yanılsaması ise süreçte ortaya çıkabilecek gelişmelerle ilgili
her şeyin tahmin edilebilir olduğuna ilişkin yanılsamadır. Sürecin belirsizliğinden dolayı
önceden öngörülemeyen bir çok olayın ortaya çıkması muhtemeldir. Kontrol yanılsaması
ise sürecin aşırı disipliner bir kontrol anlayışıyla başarılı bir şekilde yürütülebileceği ya-
nılsamasıdır. Oysa yenilik sürecinin başarısı, süreçte esnekliği ve yaratıcılığı öne çıkaran
hataları hoş gören bir yönetim anlayışıyla sağlanacaktır. Bu nedenle kontrolün yüksek
düzeyde olması yenilik sürecinde önemli sorunlara yol açabilecektir.
YENİLİKÇİ ÖRGÜT KÜLTÜRÜNÜN GELİŞTİRİLMESİ

İşletmelerde yenilikçi bir örgüt kültürünün geliştirilmesinde ihtiyaç duyulan altyapı ve
yenilikçi örgüt kültürünün tesisi için işletme yöneticilerinin ve çalışanlarının sahip olması
gereken özellikler aşağıda incelenmektedir.
Yenilikçi örgüt kültürünün olmadığı işletmelerde, insanlar yeni fikirler karşısında hep bir ma-
zaret bulmayı tercih ederler. Siz de günlük hayatınızda bu tür mazaretler ile karşılaştınız mı? 2
Yenilik ve Örgütsel Kültür İlişkisi

Örgüt kültürüne ilişkin çok farklı tanımlamalar yapılmıştır. Bu tanımlardan birkaçını bu-
rada verdikten sonra yenilik ve örgüt kültürü ilişkisini incelemek yararlı olacaktır. Ör-
güt kültürü, örgüt üyelerinin tamamını kapsayan değerler, inançlar, normlar ve ilkelerdir
(Nystrom, 1990). Bir başka tanımda ise örgüt kültürü, örgütün üyelerini bir arada tutan ve
yazılı olmayan normlar bütünü olarak ifade edilmiştir (Oden, 1997, s.3). Daha kapsamlı
bir tanımda ise örgüt kültürü, örgüt içerisindeki davranışlar için bir norm oluşturan, ör-
gütsel fonksiyonların bireyler tarafından anlaşılmasına yardımcı olan ve aynı zamanda bi-
reyler tarafından da paylaşılan inanç ve değerler sistemi olarak tanımlanmaktadır (Desp-
hande ve Webster, 1989). Örgütün üyeleri, paylaştıkları bu kültürel değerler vasıtasıyla
çevreleriyle iletişim kurabilmekte, içsel bütünleşme ve koordinasyon sorunlarına çözüm
üretebilmektedirler (Blackwell, 2006).
Örgüt kültürünün temel dinamiklerini, gözlenebilir öğeler ve gizli öğeler olmak üzere
iki grupta incelemek mümkündür. Gözlenebilir öğeler; alışkanlıklar, örgüt içi iletişim, yöne-
tim uygulamaları, fiziksel düzenlemeler, hikayeler, semboller ve davranışlardan oluşur. Gizli
olanlar ise; inançlar, değerler, kabuller, etik değerler gibi açıkça gözlenemeyen faktörlerden
oluşur. Gizli ve gözlenebilir öğeler arasında sıkı bir bağ vardır ve biri diğerini destekler.
Bir örgütte değişim yapmak ya da yenilikçi bir örgüt kültürü yaratılmak isteniyorsa,
kültürün hem gizli hem de gözlenebilir öğeleri üzerinde bir takım değişimler ve düzenle-
meler yapmak gerekecektir. Sadece gözlenebilir öğeler üzerinde değişiklik yapmak kültü-
rel yapının değişmesi sonucunu çoğu zaman doğurmayacaktır (Oden, 1997, s.4).
Örgüt kültürünü kategorik yaklaşımla inceleyen çalışmalar belirli karakteristik özel-
liklerini dikkate alarak örgütsel kültürü değişik şekillerde sınıflandırmışlardır. Bu sınıf-
landırmalardan birisi Handy (1985) tarafından yapılan sınıflamadır. Bu sınıflamaya göre
örgüt kültürleri, rol kültürü, güç kültürü, görev kültürü ve birey kültürü olmak üzere dört
grupta toplanmaktadır. Rol kültürü, klasik bürokratik örgüt tipinin özelliklerini yansı-
tırken; güç kültürünün temel özelliği ise örgütün güçlü ve otoriter bir ya da birkaç kişi
tarafından yönetilmesini simgeler. Görev kültüründe, matrix bir yapılanma ve takım ça-
lışması ön planda iken; birey kültüründe bireylerin özerklik ve bireylerarası iletişimi öne
çıkmaktadır.
Bir başka örgütsel kültür sınıflaması ise örgüt kültürünü klan kültürü, hiyerarşi kültürü,
adokrasi ve pazar kültürü olarak gruplandıran sınıflamadır (Quinn, 1988; Desphande vd.,
1993). Bu sınıflamada örgüt tipleri özellikle baskın özellikleri, lider tarzı, birleştirici unsur-
ları ve örgütün stratejik vurguları dikkate alınarak sınıflandırılmıştır. Buna göre klan kültü-
rünün baskın özelliği, katılım ve takım çalışması iken; pazar kültürünün baskın özelliği ise
rekabetçilik ve amaca ulaşmadır. Adokrasi kültürünün stratejik vurgusu yenilik iken; hiye-
rarşi kültürünün stratejik vurgusu ise değişmezlik üzerinedir. Bu özellikler dikkate alındı-
ğında adokrasi kültürünün yenilikçilik üzerinde daha fazla etkisi olması beklenebilir. Çünkü
adokrasi kültürünün temel dinamiğini değişim, yenilik ve girişimcilik oluşturmakta ve lider
ise dinamikleri destekleyici ve cesaretlendirici bir rol üstlenmektedir. Bu da yenilikçi bir
örgütsel yapıyı oluşturmak için oldukça önemlidir. (Uzkurt, 2008, s.134).
Yenilikçi bir işletme yapısı oluşturabilmek, çalışanları yenilik konusunda cesaretlen-
dirmek ve motive etmek için hiç şüphesiz yenilikçi bir örgüt kültürüne ihtiyaç duyula-
caktır (Oden, 1997, s.1-2). Çünkü örgütün yenilikçi bir kültüre sahip olması, yenilik için
gerekli fikirlerin üretilmesinde, yeniliklerin benimsenip hazmedilmesinde, üyeler tarafın-
dan başarıyla uygulanmasında ve bu sürecin sürdürülebilir hale getirilmesinde önemli bir
zemin oluşturacaktır. Örgüt kültürü, örgüt içerisindeki bireylerin tutum ve davranışları
üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğundan dolayı örgütün yeniliklere karşı tutumlarını
belirlemede de anahtar bir rol oynayacaktır. Bu çerçevede, örgüte hâkim olan kültürün
özelliklerine göre üyeler, yeniliklere karşı farklı tutum ve davranışlar göstereceklerdir (Uz-
kurt 2008, s.136). Bu tepkiler, örgüte hakim olan kültürün yapısına göre bazen yenilikleri
benimseme ve yeni fikir üretme yönünde olabileceği gibi bazen de yenilikleri uygulamaya
direnç gösterme şeklinde olabilecektir (Christiansen, 2000, s.158).
Kültürü, misyon ve vizyonu, müşteri odaklılığı, amaçlara ulaşma yollarını, örgütsel
imajı, yönetim sürecini, çalışanların ihtiyaç ve amaçlarını bireyler arası ilişkileri ve lider-
liği de içine alan bir yapı olarak görmek mümkündür. Bu yönüyle kültürün kapsadığı bu
boyutlar arasında sıkı bir ilişkinin olması ve boyutların oluşturduğu bütünün de örgütün
yaratıcılığı ve yenilikçiliği üzerinde etkili olması kaçınılmazdır (Martins ve Terblanche,
2003). Bu çerçevede örgütsel kültür, bir yandan örgüt çalışanlarının davranışları için bir
zemin oluştururken diğer yandan da, geliştirilecek stratejiler için yönlendirici bir rol oy-
namaktadır (Schein, 1992; Blackwell, 2006; Martins ve Terblanche, 2003). Bazen de, ör-
gütün stratejileri üzerinde sınırlayıcı ve idare edici bir etkiye sahip olabilmektedir (Çetin,
2004, s.59).
Örgütsel kültür, yenilik üzerinde iki yolla etkisini gösterebilir (Martins ve Terblanche,
2003). Birincisi, örgüt içerisindeki bireylerin sosyalleşme süreciyle gerçekleşir ve bu sü-
reçte bireyler yenilikçi davranışlar konusunda nasıl hareket edeceklerini öğrenirler. İkinci
yol ise, örgütün yapısını, politikasını, yönetim anlayışını ve prosedürlerini yansıtan temel
değerler, inançlar ve varsayımlar gibi kültürel boyutlar vasıtasıyla gerçekleşir. Örgütsel
kültürün bu temel boyutları, örgüt içerisinde yeni fikirlerin gelişmesine katkı sağlayan
önemli bir kaynak da oluşturur. Kültür örgütte, strateji, yapı, destek mekanizmaları, ye-
niliği cesaretlendirici davranışları ve iletişim yoluyla yenilik ve yaratıcılığı destekleyen ve
motive eden bir role sahiptir (Martins ve Terblanche, 2003).
Yenilikçi bir örgüt kültürünün işletmelerde geliştirilebilmesi belirli yapıların tesis edil-
mesi ve bu yapılara işlerlik kazandırılmasıyla mümkün olacaktır. Bu çerçevede işletmede
yenilikçi bir örgüt kültürü tesis edebilmek için aşağıda sıralanan eylemlerin gerçekleştiril-
mesi önemli olacaktır (O’Reilly, 1991, s. 301):
• Örgüt üyelerinin sürece katılımının sağlanması,
• Değişimi destekleyen ve motive eden bir yönetim anlayışı geliştirilmesi,
• İşletme içinden ve dışından gelen bilgi ve enformasyonun toplanması, analiz edil-
mesi ve paylaşılması,
• Yenilikçi çalışmaların ödüllendirilmesi.
Yukarıda sayılanlarla birlikte örgütsel yapıda departmanlararası koordinasyonun,
farklılaşma ve bütünleşmenin de nasıl olacağının belirlenmesi yenilikçi yapı açısından
önemli olacaktır (Afuah, 2003, s.100).
Bir başka açıdan ise bir örgütte yeniliklerin üretilmesini ve benimsenmesini kolaylaş-
tıracak ve böylece örgütte yenilikçi bir kültürün hakim olmasını sağlayacak temel faaliyet-
leri şu şekilde sıralamak mümkündür (Mortimer, 1995):
• Örgüt liderleri öngörülü olmalı,
• Yöneticiler yeni programlara öncülük edecek amaçları gerçekleştirebilecek nitelik-
te olmalı,
• Tepe yönetimi, girişimci eylemleri cesaretlendirmeli ve ödüllendirmeli,
• Yeni ve orijinal fikirlerin geliştirilip değerlendirilebilmesi için gerekli fonlar yara-
tabilmeli,
• Örgütler (İşletmeler), müşterilerin gelecekteki ihtiyaç ve isteklerini öngörerek on-
lara uygun değerler üretebilmeli,
• Pazarlama çalışanları ile teknik elemanlar arasında her düzeyde karşılıklı yakınlaş-
ma ve iletişim sağlanmalı,
• Yenilik sürecinde hataların önemli olduğu bilinmeli,
• Formel olduğu kadar informel iletişime de önem verilmeli,
• Çalışanlara değer vermeli, motive etmeli ve
• Örgütün faaliyetlerinden memnun olanların yanında memnun olmayanların da
şikayet ve talepleri incelenmelidir.
Örgütte yenilikçi bir kültürün hakim olmasını sağlayacak temel faaliyetler nelerdir?
3
Bu çerçevede yenilikçi bir örgütün (İşletme) pazar odaklı, risk yönetimi konusunda
ve yenilik sürecindeki tuzaklara karşı deneyimli, yeni fikir üretme konusunda dışa odaklı
olması önemlidir. (Mortimer, 1995).
Zangwill (1993: 58–59) ise yeniliği destekleyen ve motive eden kültürel ortamın sahip
olması gereken özellikleri ise şu şekilde özetlemiştir;
• Tepe yönetimin yeniliği sahiplenmesi,
• Bireysel çıkarların ön planda olduğu davranışlar yerine güven ve dürüstlüğün inşa
edilmesi,
• Cezalandırma ve ayıplama yerine desteğin ve hoşgörünün ön plana çıkarılması,
• Yaratıcı tartışmaların teşvik edilmesi,
• Yöneticiler tarafından yenilikçi fikirlerin dinlendiği ve değer verildiği bir iletişimin
yaratılması,
• Bireyler ve gruplar arası yaratıcı işbirliklerinin kurulması ve geliştirilmesi,
• Tüketici isteklerine değer verilmesi,
• Çalışanların yenilikçi örgüt kültürüyle ilgili düşüncelerinin öğrenilmesi.
Farklı çalışmaların yenilikçi bir kültürün özelliklerine ilişkin yukarıdaki vurguları dik-
kate alındığında, tepe yönetimin desteği, etkin bir iç ve dış iletişim, müşteri ihtiyaçlarına
önem verme ve yenilikçi çabalardaki hataları affetme ve başarıları ödüllendirmenin ol-
dukça önemli olduğunu söylemek mümkündür.
Yenilikçi Örgütlerin Özellikleri

Yenilikçi örgütler hiç şüphesiz yeni fikirlerin yaratılmasında, yeni ürün ve hizmet geliş-
tirmede ve yeni yöntem ve usullerin benimsenmesinde diğer örgüt yapılarına nazaran
daha esnek bir yapı ve kültüre sahiptirler. Bu çerçevede yenilikçi örgütlerin özelliklerini şu
şekilde sıralamak mümkündür (Tid vd., 2003, s.469):
• Yenilik isteğine sahip bir liderlik ve vizyon,
• Yeniliğe uygun bir örgüt yapısı,
• Yenilikçi ve yaratıcı çalışanlar,
• Eğitim ve gelişme,
• Yenilik sürecine çalışanlar tarafından yüksek katılım,
• Etkili takım çalışması,
• Yaratıcı iklim,
• Dış çevreye odaklanma,
• Yaygın iletişim,
• Öğrenen örgüt yapısı.
Liderlik ve yenilikçi vizyon: Yenilikçi işletmeler, yeni fikir üretmeyi ve yenilikçi çaba
ve gayretleri teşvik eden ve işletmenin gelecek planlarının merkezine yenilik yapmayı ko-
yan bir lidere sahiptir. Çünkü yenilikçi işletmelerin liderleri, yeniliğin bu günkü pazar
şartlarında en önemli rekabet araçlarından birisi olduğunun farkındadırlar.
Yeniliğe uygun bir örgüt yapısı: Yenilikçi örgütler yenilik fikirlerinin gelişmesini teş-
vik eden, yenilikçi çalışmaları ödüllendiren ve yeniliklerin işletme içerisinde kolayca be-
nimsenmesini sağlayan bir örgüt yapısına sahiptir. Bu yapı aynı zamanda yeniliklerle ilgili
fikirlerin toplanması ve paylaşılması için dışa açık bir yapıdır.
Yenilikçi bireyler: Yenilikçi işletmeler tepe yönetiminde olduğu kadar çalışanlar düze-
yinde de yaratıcı ve yenilikçi bireylere sahiptir. Bu bireyler yenilik sürecinde mucit, değişim
acentesi, yenilik lideri gibi farklı rollerle işletmedeki yenilik sürecine olumlu katkı yaparlar.
Eğitim ve gelişme: Yenilikçi yapının devamı ve yeni fikir ve uygulamaların işletmede
kısa sürede kabulünde eğitim önemli bir rol oynar. Bu nedenle yenilikçi işletmeler yeni-
likler konusunda gelişmeye açık bir görünüme sahip olup bu açıklığı eğitim çalışmalarıyla
canlı ve dinamik tutarlar. Bazen de yeniliklere ilişkin teknik bilgilerin kısa sürede öğrenil-
mesi için eğitim kaçınılmaz olacaktır.
Yüksek katılım: Yenilik, örgüt içinde sadece birkaç departmanın veya kişinin işi olma-
yıp bütün çalışanların katılımıyla gerçekleşen bir süreçtir. Bu nedenle yenilikçi örgütlerde
bütün çalışanların, yenilik sürecine katılımının ön planda olduğu görülür. Bu bağlamda,
sürecin etkinliği ve performansı örgüt üyelerinin doğru ve yüksek katılımını sağlayacak
bir sistemin geliştirilmesi ve çalışanlarca benimsenmesiyle mümkün olacaktır.
Etkili takım çalışması: Yenilikle ilgili görevleri üstlenmek ve yürütmek üzere oluştu-
rulmuş takımların, problemleri tespit etme ve çözüm üretme, yenilikçi fikirleri üretme ve
bunları yeni ürün, hizmet ve sürece dönüştürmedeki etkin çalışmaları, hem takımın per-
formansını hem de yenilik sürecinin başarısını artıracaktır. Bu nedenle yenilikçi örgütler
takım çalışmasına çok önem veren örgütlerdir.
Yaratıcı iklim: Yeni fikirlerin ortaya çıkması ve yenilik sürecinin dinamik bir yapıda
olması için örgütsel iklimin de örgütsel kültür gibi yenilikçiliği destekleyen bir yapıya sa-
hip olması gerekir. Bu açıdan yenilikçi örgütlerde örgütsel iklim, çalışanları yeniliğe teşvik
eden bir atmosfere sahiptir.
Dışa odaklanma: Yenilikçi fikir ve çözümlerin rekabetçi üstünlüğe sahip olması ve
ilgili hedef kitlesi açısından kabul şansının yüksek olması için pazardaki aktörlerin fi-
kirlerinin alınması oldukça önemlidir. Bununla birlikte yeni fikir ve düşüncelerin sadece
işletme çalışanlarının sorumluluğuna bırakılmayıp, dışarıdaki kaynaklardan da edinilme-
si yeniliğin başarı şansını artıracaktır. Bu da dışa odaklanmayı gerekli kılmaktadır. Bu
nedenle yenilikçi örgütler dışa odaklı bir yenilik sürecine sahiptir.
Yaygın İletişim: Yenilik sürecindeki bilginin, üretimi, paylaşımı, problemlerin ve ça-
tışmaların çözümü önemli ölçüde sistemin üyeleri arasındaki etkin iletişimle mümkün
olabilecektir. Bu çerçevede iletişime yatırım yapan ve etkin bir iletişim mekanizması ge-
liştiren örgütlerin yenilik konusunda daha başarılı olacağı beklenebilir. İletişimin temel
konularından birinin bilginin yaratılması, yorumlanması ve paylaşımı olması, yenilikçi
örgütleri de etkin bir bilgi yönetimi politikasına zorlamaktadır. Bugünkü iletişim teknolo-
jileri bilginin elde edilmesi, yorumlanması ve paylaşımı konusunda önemli fırsatlar sun-
makla birlikte örgütlerin, özellikle bilgi ağının sosyal örgütlenmesine de önem vermesi
gerekmektedir (Tidd vd., 2005, s.502).
Öğrenen Örgüt: Yenilik süreci deneyim, öğrenme ve bütünleşmeyi kapsayan bir öğ-
renme süreci olarak da değerlendirilebilir. Bu bağlamda öğrenen bir örgüt yapısına sahip
olmak yeni fikirlerin üretilmesinde ve yenilikçi çabaların başarısında önemli deneyim-
lerin işletme hafızasına alınmasını sağlayacaktır. Öğrenen bir örgüt olmak, bir taraftan
çevresel ilişkilerde yaşanan deneyimlerden yeni tecrübeler edinmeyi diğer taraftan da,
yapılan hataları bir öğrenme malzemesi yaparak bunları fırsata dönüştürmeyi becerebilen
örgüt olmayı gerektirir. Bu çerçevede yenilikçi örgütlerin aynı zamanda birer öğrenen ör-
gütler olduğunu kabul etmek mümkündür.
Lider ve Çalışanların Yenilikçi Örgüt Kültürüne Etkisi

Yenilik sürecinin her aşamasında işletme çalışanlarının önemli rolleri üstlendiğini gör-
mek mümkündür. Bu roller aynı zamanda, yenilik sürecinde yeni fikirlerin üretilmesine,
yenilikçi çözümlerin ortaya çıkmasına ve yeniliklerin sosyal ve ekonomik katma değere
dönüşmesine katkıda bulunurlar. Çalışanların yenilik sürecinde üstlendikleri rolleri beş
grupta toplamak mümkündür (Afuah, 2003, s.37–38).
Fikir üreticileri: Fikir üretimi, yeniliklere temel teşkil edecek fikirlerin üretilmesini
sağlayan, yaratıcı bireylerin üstlendiği bir rol olarak karşımıza çıkar. Bu süreç yaratıcı bi-
reylerin varlığını zorunlu kılar. Bu bireylerin aynı zamanda esnek bir işletme yapısı içeri-
sinde daha başarılı olabileceklerini varsaymak mümkündür.
Denetleyici ve dönüştürücüler: Yeni fikir ve gelişmeleri yeni ürün, hizmet ya da tek-
niklere dönüştürme işlevini bu grup üstlenir. Burada teknik ve uzmanlık bilgisi önem
kazanır.
Liderler: Liderler yeni fikir ve gelişmeleri, ekonomik ve sosyal katma değere dönüş-
türecek sürecin sürükleyicileridir. Bunlar aynı zamanda girişimci bir ruha da sahiptirler.
Sponsorlar: Yeni fikirlerin ortaya çıkması için zemin hazırlarlar, yenilikçi fikirleri mo-
tive eder, destekler ve yenilikçileri korurlar. Yenilik sürecini yönlendiren bir role sahiptirler.
Proje yöneticileri: Proje yöneticileri, yenilikçi çalışmaların ve projelerin başarıyla uy-
gulanıp sonuca ulaşmasını sağlamak için süreci planlayanlar ve yönetenlerin üstlendiği
rollerdir.
İşletme çalışanlarının üstlenebileceği bu roller, yeniliğin kısa sürede kabul edilmesini,
yayılmasını ve uygulanmasını hızlandırmak açısından oldukça önemlidir. Bu rollerin ba-
şarısı, işletmede paylaşılan değer, inanç, etkileşim ve davranışlara bağlı olarak değişecektir
(Afuah, 2003, s.106).
Özet
Örgütler problemlerine çözüm üretebilecek ya da onları daha Kültürel yapı ile yenilikçi örgüt oluşturma arasında sıkı bir
verimli ve başarılı kılacak yeni fikir ve çözümleri, ya kendileri ilişkiden söz etmek mümkündür. Çünkü kültür, işletmenin
üretir ya da dışarıdan transfer ederler. Her durumda da yeni- işleyiş tarzından, örgütlenmesine, davranış biçiminden dış
liklerin, işletmede kabul edilip uygulanması, belli örgütsel sü- ilişkilerine kadar birçok alanda belirleyici rol oynar. Bu ne-
reçlere dayalı olarak gerçekleşir. Örgütsel yenilik süreçleri genel denle yenilikçi örgüt yapısını oluşturmak için yenilikçi bir
olarak başlangıç ve uygulama olmak üzere iki temel aşamada kültüre ihtiyaç duyulacaktır. Yenilikçi bir işletme kültür için
gerçekleşir. Başlangıç aşaması kendi içerisinde, gündem oluş- de yeniliği destekleyen bir yönetim anlayışının, çalışanların
turma ve uyumlaştırma süreçlerinden oluşurken; uygulama aşa- tamamının yenilik sürecine katılımının, dış çevredeki yenilik
ması ise yeniden tanımlama, netleştirme ve rutin hale getirme kaynaklarıyla bilgi ve enformasyon paylaşımını sağlayacak
süreçlerinden oluşur. Başlangıç aşaması, işletmelerin yeniliklere bir bilgi sisteminin ve yenilikçi çalışmaları ödüllendirecek
olan ihtiyaçlarının gündeme geldiği ve alternatif çözümlerin faaliyetlerin varlığı kaçınılmazdır.
üretildiği aşamadır. Uygulama aşaması ise benimsenen yenilik- Yenilikçi bir örgütün belli özelliklere sahip olması gerek-
lerin işletmeye özgü hale getirildiği ve çalışanlar tarafından be- meketdir Bu özellikleri, liderlik ve yenilikçi viyon, yenilikçi
nimsenmesinin sağlandığı bir aşama olarak karşımıza çıkar. Bu örgüt yapısı, yenilikçi bireyler, eğitim ve gelişme, yüksek ka-
süreçler sonunda, işletme yenilikleri benimseyip uygulayabilir tılım ve takım çalışması ve yaratıcı bir örgütsel iklimin var-
ya da herhangi bir aşamada yeniliklerden vazgeçebilir. lığı şeklinde sıralamak mümkündür. Yenilikçi bir örgüt için
Örgütsel yenilik bir taraftan işletmeleri kendi içlerinde daha liderlerin ve çalışanların önemi de oldukça açıktır. Çünkü
yenilikçi ve esnek yapıya kavuştururken diğer taraftan da lider ve çalışanlar bu sürecte farklı roller üstlenerek bu süre-
daha esnek bir özellik kazandırır. Bu da işletmeleri yaptıkları cin başarıyla sonuçlanmasına katkıda bulunurlar. Üstlenilen
işte daha verimli ve başarılı kılarken dış çevreyle iletişim ve bu rolleri, fikir üreticileri, denetleyici ve dönüştürücüler, li-
etkileşimini de etkin hale getirir. Bu yönüyle örgütsel yenilik, derlerlik, sponsorluk ve proje yöneticiliği şeklinde sıralamak
işletmelerin yönetim anlayışından dış çevreyle iletişimine, mümkündür.
üretim tekniklerinden örgütsel yapılanmasına kadar birçok
alanı kapsamaktadır. Günümüz yoğun rekabet şartları içe-
risinde ve değişen çevreye uyum sağlama da işletmeler için
daha esnek, yaratıcı ve yenilikçi yapılara ve kültüre sahip ol-
mak kaçınılmaz gözükmektedir.
Yenilik sürecinin yönetilmesi oldukça zor olabilmektedir.
Çünkü yenilik süreçleri bazı belirsizlikleri taşımakta ve bu
belirsizliklerde işletme için birtakım riskleri doğurmaktadır.
Yenilik sürecinin belirsizlik alanlarını, teknik belirsizlikler,
pazarla ilgili belirsizlikler, örgütsel belirsizlikler ve kaynak
belirsizlikleri oluşturmaktadır. Bu belirsizliklerin yarattığı
riskler birçok işletmenin yeniliklerden kaçınmasını da bera-
berinde getirmektedir. Yenilik sürecinin etkin yönetilebilme-
si önemli ölçüde, bu belirsizliklerle ilgili bilgi ve enformasyo-
nun sağlanması ve strateji temelli bir yenilik anlayışına sahip
olunmasıyla mümkün olabilecektir.
1. Aşağıdakilerden hangisi örgütsel yeniliğin özelliklerin- 6. Aşağıdakilerden hangisi yeniliğe ilişkin belirsizlik alanla-
den birisi değildir? rından biri olan pazar belirsizlikleri kapsamında değerlendi-
a. Tek başına bir fikir olmaktan ziyade örgüt içerisinde rilebilir?
kullanılan bir ürün, hizmet, süreç ya da yöntemle il- a. Pazardaki tüketicilerin, istek ve ihtiyaçlarının doğru
gili olmalıdır. tespit edilip edilemediğine ilişkin belirsizlikler.
b. Örgüt içeirisinde önemli bir çoğunluğu ya da örgü- b. Yeniliğin temelini oluşturan bilimsel bilgiye ilişkin
tün tamamını ilgilendiren kamusal özelliğe sahip bir belirsizlikler.
yenilik olmalıdır. c. Çalışanların nasıl bir tutum ve davranış içerisinde
c. Rutin bir değişiklik olmanın ötesinde, örgütün işleyi- olacağına dair belirsizlikler.
şine farklılık getirecek bir değişiklik olmalıdır. d. Pazarlama departmanının yeniliğe ilişkin tutumun-
d. Örgütsel öğrenmenin bir sonucu olarak ortaya çık- daki belirsizlikler.
malıdır. e. Yenilik sürecinde ihtiyaç duyulacak kaynaklara iliş-
e. Örgüt için faydalı bir değişiklik olmalıdır. kin belirsizlikler.
2. Tidd’in yenilik modelinin hangi aşaması, yeniliklerin, 7. Yenilik sürecinde ortaya çıkabilecek gelişmelerle ilgili
işletmenin problemine gerçek bir çözüm olacağı ya da çalı- her şeyin tahmin edilebilir olduğuna ilişkin yanılsama aşağı-
şanlar tarafından nasıl bir direnç gösterileceğine ilişkin bazı dakilerden hangisidir?
riskleri taşımaktadır? a. Yönetim yanılsaması
a. Araştırma b. Doğrusallık yanılsaması
b. Değerlendirme, Seçme c. Öngörülebilirlik yanılsaması
c. Uyumlaştırma d. Kontrol yanılsaması
d. Yeniden tanımlama e. Politika yanılsaması
e. Uygulama
8. Aşağıdakilerden hangisi klasik bürokratik örgüt tipinin
3. Zaltman’ın yenilik modelinin aşamaları aşağıdakilerden özelliklerini yansıtan kültür tipidir?
hangisinde doğru olarak verilmiştir? a. Yönetim Kültürü
a. Gözlem – Değerlendirme – Seçme – Rutin hale getirme b. Rol kültürü
b. Araştırma – Geliştirme – Tercih etme - Uygulama c. Güç kültürü
c. Gündem oluşturma – Uyumlaştırma – Yeniden ta- d. Görev kültürü
nımlama – Netleştirme – Rutin hale getirme e. Birey kültürü
d. Araştırma – Değerlendirme, seçme - Uygulama
e. Başlangıç – Uygulama 9. Aşağıdakilerden hangisi örgüte yenilikçi bir kültürün ha-
kim olmasını sağlayacak temel faaliyetlerden biri değildir?
4. Aşağıdakilerden hangisi Rogers’ın yenilik modelinin a. Formel olduğu kadar informel iletişime de önem vermek
başlangıç aşamasında yer alır? b. Müşteri istek ve ihtiyaçlarını göz önünde bulundurmak
a. Gündem oluşturma c. Yenilik sürecinde hataların önemli olduğunu bilmek
b. Netleştirme d. Pazarlama çalışanları ile teknik elemanlar arasında her
c. Araştırma düzeyde karşılıklı yakınlaşma ve iletişim sağlamak
d. Yeniden tanımlama e. Örgütün faaliyetlerinden memnun olanların yanında
e. Rutin hale getirme memnun olmayanların da şikayet ve taleplerini ince-
lemek
5. Aşağıdaki aşamalardan hangisinde benimsenen yenilik,
işletme içerisinde en iyi şekilde uygulanması sağlanarak iş- 10. Aşağıdaki grup üyelerinden hangisi yeni fikir ve gelişme-
letmenin yapısına uygun hale getirilir? leri, ekonomik ve sosyal katma değere dönüştürecek sürecin
a. Gündem oluşturma sürükleyicileridir?
b. Netleştirme a. Proje yöneticileri
c. Uyumlaştırma b. Liderler
d. Yeniden tanımlama c. Sponsorlar
e. Rutin hale getirme d. Fikir üreticileri
e. Denetleyici ve dönüştürücüler

1. d Yanıtınız yanlış ise “Örgütsel Yenilik Kavramı” baş- Sıra Sizde 1
lıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Yenilik süreci sonunda ortaya çıkacak yeniliğin tam olarak
2. e Yanıtınız yanlış ise “Örgütsel Yenilik Sürecinin Aşa- kestirilememesi, sürecin ne kadar zaman alacağı ve ortaya
maları” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. çıkan yeniliklerin kabul görüp görmemesinin net olamaması
3. e Yanıtınız yanlış ise “Örgütsel Yenilik Sürecinin Aşa- gibi belirsizlikler yeniliğin doğasında mevcuttur. Yenilik sü-
maları” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. recindeki belirsizlik alanlarını, sonuçlara ve araçlara ilişkin
4. a Yanıtınız yanlış ise “Örgütsel Yenilik Sürecinin Aşa- olmak üzere iki grupta incelemek mümkündür. Sonuçlara
maları” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. ilişkin belirsizlikler, yenilik sürecinin nihai hedeflerinin ne
5. d Yanıtınız yanlış ise “Örgütsel Yenilik Sürecinin Aşa- olduğu konusundaki belirsizliği ifade etmektedir. Çünkü
maları” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. çoğu yenilik çalışmaları sonucunda, ortaya nasıl bir yenilik
6. a Yanıtınız yanlış ise “Yenilik Yönetim Sürecinin Belir- çıkacağını daha sürecin başından kestirmek oldukça güç
sizlikleri” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. olmaktadır. Araçlara ilişkin belirsizlikler ise sonucun belir-
7. c Yanıtınız yanlış ise “Yenilik Yönetim Sürecinin Belir- sizliğinden dolayı bu sonuca ulaşmak için gerekli süreçlerde
sizlikleri” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. nelerin yapılması gerektiğine ve ne kadar kaynak aktarılması
8. b Yanıtınız yanlış ise “Yenilik ve Örgütsel Kültür İlişki- gerektiğine dair belirsizliklerdir.
si” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
9. b Yanıtınız yanlış ise “Yenilik ve Örgütsel Kültür İlişki- Sıra Sizde 2
si” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Bir fikri reddederken insanlar genellikle şu mazaretleri öne
10. b Yanıtınız yanlış ise “Lider ve Çalışanların Yenilikçi sürerler (Kotler, 1991, s. 321):
Örgüt Kültürüne Etkisi” başlıklı konuyu yeniden • Bu fikir burada işe yaramaz.
gözden geçiriniz. • Bunu daha önce denemiştik.
• Bunun için doğru zaman değil.
• Bunun yapılması mümkün değil.
• Biz işleri bu şekilde yapmayız.
• Bu olmadan da işleri iyi bir şekilde yapıyorduk.
• Bu bize pahalıya patlar.
• Bunu bir sonraki toplantıya bırakalım.
Sıra Sizde 3
Örgütte yenilikçi bir kültürün hakim olmasını sağlayacak
temel faaliyetler şunlardır (Mortimer, 1995): Örgüt liderleri-
nin öngörülü olması, yöneticilerin yeni programlara öncülük
edecek amaçları gerçekleştirebilecek nitelikte olması, tepe yö-
netiminin girişimci eylemleri cesaretlendirmesi ve ödüllendir-
mesi, yeni ve orijinal fikirlerin geliştirilip değerlendirilebilmesi
için gerekli fonların yaratabilmesi, örgütlerin, müşterilerin ge-
lecekteki ihtiyaç ve isteklerini öngörerek onlara uygun değerler
üretebilmesi, pazarlama çalışanları ile teknik elemanlar arasın-
da her düzeyde karşılıklı yakınlaşma ve iletişimin sağlanması,
yenilik sürecinde hataların önemli olduğunun bilinmesi, for-
mel olduğu kadar informel iletişime de önem verilmesi, çalı-
şanlara değer verilmesi, motive edilmesi ile örgütün faaliyetle-
rinden memnun olanların yanında memnun olmayanların da
şikayet ve taleplerinin incelenmesidir.
Afuah, A. (2003). Innovation Management: Strategies, Nystrom, H. (1990). Organizational Innovation. In M. A.
Implementation, and Profits. (2nd. ed.). NY: Oxford West & J. L. Farr (Eds.) Innovation and creativity at
University Pres. work. New York: John Wiley & Sons Ltd.
Blackwell, S.S. (2006). The Influence of Perception of Oden, W.H. (1997). Managing Corporate Culture,
Organisational Structure & Culture on Leadership Innovation and Intrapreneurship. USA: Library of
Role Requirements: The Moderating Impact of Locus Logress Cataloging in Publication Data.
of Control & Self-Monitoring. Journal of Leadership & O’Reilly, C. (1991). Socialization and Organizational
Organisational Studies. 12 (4), 27–49. Culture. (Der. Barry M. Staw) Psychological
Christiansen, J.A. (2000). Building the Innovation Dimension of Organizational Behaviour. New York:
Organization. New York: Macmillan Business McMillan Publishing Company.
Çetin, M.Ö. (2004). Örgüt Kültürü ve Örgütsel Bağlılık. Oslo Manual (2005). Guidelines for Collecting and
Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Interpreting Innovation Data. OECD & Euorostat
Damanpour, F. (1991). Organisational Innovation: A Meta- Manual. (Çev: TÜBİTAK, 2006, Oslo Kılavuzu, Yenilik
analysis of Effects of Determinants and Moderators. Verilerinin Toplanması ve Yorumlanması için İlkeler. 3.
Academy of Management Journal. 34 (3), 555–590. Baskı, Ankara).
Damanpour, F. ve W. M. Evans. (1984). Organizational Pearson, A.W. (1991). Managing Innovation: An
Innovation and Performance: The Problem of Uncertainty Reduction Process. Edited by Jane Henry
“Organizational Lag”. Administrative Science Quarterly. and David Halker in Managinng Innovation. London
29 (3), 392–409. and Newbury Park: Sage Publications.
Davila, T., M. J. Epstein ve R. Shelton. (2006). Making Qinn, R. E. (1988). Beyond Rational Management:
Innovation Work: How to Manage It, Measure It, and Mastering the Paradoxes and Competing Demands of
Profit from It. Upper Saddle River: Wharton School High Performance. San Francisco, CA: Jossey-Bass.
Publishing. Rogers, E.M. (1995). Diffusion of Innovations. (4th ed.).
Deshpande, R. ve F.E. Jr. Webster. (1989). Organizational New York: The Free Pres.
Culture and Marketing: Defining The Researchagenda. Rosenberg, A. (1994). Does Evolutionary Theory Give
Journal of Marketing. 53, 3 15. Comfort or Inspiration in Economics. In Mirowski, P.
Freman, C. (1982). The Economics of Industrial Innovation. (Eds.). Natural Images in Economics: Markets Read in
Harmondsworth: Penguin. Tooth and Claw. New York: Cambridge University Pres
Handy, C.B. (1985). Understanding Organizations. (4th Schein, E. H. (1992). Organizational Culture and
ed.). New York, USA: Facts on File Publications. Leadership. San Fransisco: Jossey Bass Publishers.
King, N. ve N. Anderson. (1995). Innovation and Change in Tidd, J., J. Bessant ve K. Pavitt. (2005). Managing Innovation:
Organizations. London & New York Routledge. Integrating Technological, Market and Organizational
Leifer, M. (2000). Singapore’s Foreign Policy: Coping with Change. Wiley.
Vulnerability. London: Routledge. Trott, P. (2002). Innovation Management and New Product
Martins, E. C. ve Terblance, F. (2003). Building Development. (2nd ed.). Prentice Hall, Pearson
Organisational Culture that Stimulates Creativity Education.
and Innovation. European Journal of Innovation Zaltman, G., R. Duncan ve J. Holbeck. (1973). Innovations
Management. 6 (1), 64–74. and Organizations. New York: Wiley & Sons.
Mortimer F. (1995). Conceptual Change or Conceptual Zangwill, W.I. (1993). Lightning Strategies for Innovation.
Profile Change? Science & Education. 4, 267–285. New York: Lexington Books.
Nonaka, I. (1994). A Dynamic Theory of Organizational
Knowledge Creation. Organization Science. 5 (1), 14–37.
5
Amaçlarımız
 İşletmelerin yenilikçi bir yapıya sahip olmalarını belirleyen faktörleri ve bunla-
rın etkilerini açıklayabilecek,
 Örgütsel yapının işletmelerin yenilikçi kültürlerini nasıl etkilediğini özetleye-
bilecek,
 Çevresel faktörlerdeki değişimin yenilikçi örgüt kültürü üzerindeki etkilerini
örneklerle yorumlayabilecek,
 İşletmeye özgü yenilik stratejileri planlayabilecek,
 Modern işletme anlayışlarının, işletmelerin yenilik çabaları üzerindeki etkisini
sorgulayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Örgütsel Faktörler • Bilgi Yönetimi
• Örgütsel Yapı • Örgütsel Öğrenme
• Yenilik Stratejisi • Pazar Odaklılık
İçindekiler
• GİRİŞ
İşletmelerde Yeniliği Belirleyen • İŞLETMELERDE YENİLİĞİ BELİRLEYEN
Yenilik Yönetimi ÖRGÜTSEL FAKTÖRLER
Faktörler ve Uygulamalar
• YENİLİĞİ DESTEKLEYEN VE
KOLAYLAŞTIRAN UYGULAMALAR
İşletmelerde Yeniliği
Belirleyen Faktörler ve
Uygulamalar
GİRİŞ
Bir örgütün yenilikçiliği bir yandan iş süreçlerinde başarı sağlarken diğer yandan da örgü-
tün dış çevreyle iletişiminde etkinlik kazandıracaktır. Bu yönüyle yenilikçilik, örgütün dış
çevreye uyumunu ve dışarıdaki gelişmelere adapte omasını sağlayan bir olgu olarak kar-
şımıza çıkmakatdır. Buna paralel olarak örgütün yenilikçiliği hem örgütsel faktörlerden
hem de çevresel değişimlerden etkilenen bir görünüm arzetmektedir.
Örgütsel faktörler, örgütlenme biçimini, yönetim anlayışını, dış iletişimi ve iş yapma
tarzını belirleyen faktölerle ilgilidir. Bu faköelrerin hangilerinin işletmenin yenilikçi ça-
baları üzerinde nasıl bir etkiye sahip olduğuklarının bilinmesi oldukça önemlidir. Çünkü
bu sayede işletmenin yenilikçiliğini engelleyen faktörlerin ortadan kaldırılması ve teşvik
eden faktörlere yatırım yapılması sağlanacaktır.
Örgütsel yapı olarak işletmeler farklı özelliklere sahip olabilmektedir. Örgütsel yapının
bir yansıması olarak işletmeler yenilik konusunda başarılı olmakta ya da olamamaktadır.
Ancak hangi işletme yapısının yenilikçi çabaları teşvik eden bir role sahip olduğu konu-
sunda henüz net olarak bir şey söylemek mümkün değildir. Fakat esnek, yatay iletişimin
olduğu ve tepe yönetiminin yenilikçilik konusunda pozitif olduğu örgütsel yapıların yeni-
likçilik üzerinde daha olumlu bir etki yarattığını söylemek mümkündür.
İşletmeleri yenilikçi olma konusunda motive eden en önemli faktörlerden birisi de
çevrede yaşanan değişimlerdir. İşletmeler bu değişimlerin yarattığı yeni pazar şartlarına
uyum sağlayabilmek için yeni ürün, hizmet ve fikirler üretmek zorunda kalmaktadırlar.
Bu nedenle çevredeki hangi değişimin ne tür bir pazar fırsatı meydana getirdiği ve buna
karşılık olarak hangi yeni çözümlerin üretilmesi gerektiği önem kazanmaktadır.
İşletmelerin izleyecekleri yenilik stratejileri de onların nasıl bir yenilikçi yapıda olma-
sı gerektiğini belirlemede önemli rol oynar. Ancak yenilikçiliği ile pazarda öne çıkmak
isteyen firmaların sürekli yeni ürün ve hizmet üretme konusunda bir irade sergilemeleri
ve bunu da stratejik bir yaklaşım olarak benimsemeleri gerekmektedir. Burada izlenecek
yenilik startejilerini formüle etmek yerine her firmaya özgü yenilik startejisi belirlemek
daha doğru olacaktır.
İşletmelerin yenilikçi yapıları üzerinde son dönemde gelişen ve önemli ölçüde uygu-
lamaya dökülen modern işletme anlayışlarının da etkili olduğu görülmektedir. Özellikle
bilgi tabanlı ve öğrenme merkezli işletme uygulamalarının, yenilikçi çabaları destekleyici
ve motive edici bir etkiye sahip olduğu görülmektedir. Yenilik sürecinin temel yapı taşla-
rından birisini yeni fikir, bilgi ve enformasyonun oluşturmasından dolayı bilgi üretmeye
ve öğrenmeye önem veren işletme uygulamalarının benimsenmesi, işletmelerin yenilikçi-
liğine önemli bir dayanak oluşturacaktır.
İŞLETMELERDE YENİLİĞİ BELİRLEYEN ÖRGÜTSEL FAKTÖRLER

Örgütsel yenilik, birbiriyle ilişkili ve etkileşim halinde olan farklı süreçlerin bileşimi sonucu
ortaya çıkar. Bu süreçlerin bir işletme için sağlıklı işleyebilmesi ve işletme performansına
katkı yapacak şekilde sonuçlanması önemli ölçüde, işletmenin örgütsel yapısı ve bu yapının
unsurlarıyla yakından ilgilidir. İşletmenin örgütsel yapısı ve unsurları, yeniliği destekleyen
ve motive eden bir özelliğe sahip olmadığı zaman, yeni fikirlerin üretilmesi, bunların yeni-
likçi çözümlere, ürün ve hizmetlere dönüşmesi ve yeni teknik ve uygulamaların işletmede
benimsenmesi gibi yenilikçi eylemlerin başarısı da oldukça zorlaşmaktadır. Bu çerçevede
işletmenin yenilikçiliğini etkileyen faktörleri, yönetim anlayışından kültüre, çevresel faktör-
lerden işletme stratejilerine kadar geniş bir yelpazede incelemek mümkündür. Bu bağlamda
konuyla ilgili yapılan çalışmalarda incelenen bu faktörleri gruplandırmak gerekirse aşağıda-
ki gibi dört farklı sınıfta incelemek mümkündür (Uzkurt, 2008, s.118):
• Örgütsel yapı ve örgütsel unsurlar
• Çevresel faktörler
• Yenilik stratejileri
• Örgütsel kültür
Yukarıda sayılan faktörlerin yanında, işletmelerin pazar odaklı anlayışları ve yaygın
bir iç ve dış iletişim ağına sahip olmaları, yenilikçi yönetim anlayışı ve öğrenen birer örgüt
olması, bilgi yönetimi ve iş modelleri geliştirme konusundaki tecrübe ve becerisi de yeni-
lik çabalarını kolaylaşatırıcı bir role sahip olacaktır.
Yeniliği etkileyen örgütsel faktörlerin yanında yeniliğin potansiyelinin işletmeler tara-
fından anlaşılması ve yenilikle ilgili aktörlerle iletişimi sağlayan enformasyon ve bilgi sis-
teminin kurulması, yenilik kaynaklarından maksimum derecede yararlanmak ve yenilik
çabalarını başarıyla sonuçlandırmak için oldukça önem taşımaktadır (Afuah, 2003, s.94-
95). Yeniliğin potansiyelini anlamak, yeniliğin günümüz rekabet araçları arasında önemli
bir yere sahip olduğunu, yeniliğe yol açan gelişmeleri ve bu gelişmelerin nasıl fırsata dö-
nüştürülebileceğini, bilimsel ve teknolojik gelişmeleri, ürün ve hizmete dönüştürmenin
önemini anlamakla ilgilidir. Yeniliğe ilişkin bir bilgi sisteminin kurulması ise yeni fikirle-
rin işletmeye aktarılmasını sağlayacak, bilgi kanalları ile sürekli iletişim halinde olacak ve
gereksiz bilgileri ayıklayabilecek bir sistemin kurulmasını gerektirmektedir. Bu çerçevede
işletme yenilikçi çabalarda, hem maliyet ve verimlilik açısından etkinlik sağlayacak hem
de daha başarılı yenilikler üretebilecektir.
Örgütsel Yapı ve Örgütsel Unsurlar

Yenilik sürecinde örgüt içerisinde farklı tepkilerle karşılaşmak mümkün olacaktır. Bu tepki-
lerin önemli bir kısmı örgütün sahip olduğu yapıdan ve örgütsel unsurlardan kaynaklanan
tepkilerdir. Bu tepkiler bazen yeniliklerin benimsenmesi ve işletme içerisinde uygulanması-
na yönelik çalışanlar tarafından direnç gösterme şeklinde olabileceği gibi bazen de isteksiz
davranışlar şeklinde ortaya çıkabilecektir. Yeniliklerin benmsenmesine çalışanlar tarafından
gösterilen direnç ve isteksizlik gibi negatif tepkilerin temelinde, çalışanların eski alışkan-
lıklarından vazgeçme ve yeni alışkanlıklar edinme konusundaki düşünceleri yatmaktadır.
Özellikle radikal yenilikler, işletme içeirisinde bazı alışkanlık ve davranışlardan vazgeçilme-
sini ve yerine yeni davranış ve tekniklerin uygulanmasını gerektirebilir. Bu gereklilik çoğu
zaman yeni eğitim, yeni bilgi, yeni davranış biçimlerini zorunlu kılacaktır. Bu bağlamda
çalışanların bir kısmı yeni alışkanlık ve davranış edinme konusunda isteksiz davranacak
ve eski alışkanlıklarını sürdürme konusunda ısrarcı olabileceklerdir. Bazen de yeniliklere
adapte olamadıkları zaman işten atılmak gibi bir alternatifle karşı karşıya kalabileceklerine
inanacaklardır. Bu nedenle yeniliklerin benimsenmesi konusundaki tepkileri direnç ya da
isteksizlik şeklinde olabilecektir. Bu da önemli ölçüde işletmenin yapısından ve örgütsel bazı
unsurlarından kaynaklanmaktadır (Ettlie vd., 1984; Afuah, 2003, s.16).
5. Ünite - İşletmelerde Yeniliği Belirleyen Faktörler ve Uygulamalar 85
“Örgütler de, bireyler gibi yeniliklerin yayılması sürecinde yeni düşüncelere karşı direnç
gösterebilirler.” İfadesine katılır mısınız? Tartışınız. 1
Örgütsel yapı açısından örgütler, mekanik ve organik örgütler olmak üzere iki grup-
ta incelenmişlerdir (Burns ve Stalker, 1961). Mekanik örgütler, departmanlardan oluşan
hiyerarşik bir örgüt yapısına sahip olan, katı görev tanımlarının olduğu, kıdem esasına
dayalı güç ve otoritenin hakim kılındığı ve dikey iletişimin yaşandığı disipliner bir örgüt
yapısını ifade etmektedir. Organik örgütler ise özel projelere dayanan örgütlenme biçimi-
nin olduğu, esnek görev tanımları ve yatay iletişim tarzını benimseyen, çalışanların beceri
ve yeteneklerine dayalı olarak değişen güç ve otoritenin hakim olduğu örgütsel yapılardır.
Bu özellikler dikkate alındığında organik örgütlerin, mekanik örgütlere göre daha esnek
bir yapıya sahip ve bireysel yeteneklerin ön planda olmasından dolayı daha yenilikçi ol-
dukları söylenebilir. Mekanik ve organik örgütlerin sahip olduğu özellikler Tablo 5.1’de
gösterilmiştir.
MEKANİK ÖRGÜTLER ORGANİK ÖRGÜTLER Tablo 5.1

Mekanik ve Organik
Fonksiyonlara dayalı departmanlardan Özel projelere dayalı çalışma gruplarından Örgütlerin Özellikleri
oluşan hiyerarşik örgüt yapısı oluşan düz örgüt yapısı
Kaynak: Burns ve
Dikey iletişim Yatay iletişim Stalker, 1961
Üst yönetim tarafından belirlenmiş Çalışanların etkileşimi sonucunda bireyler
katı görev tanımları tarafından belirlenmiş esnek görev tanımları
Bireylerin beceri ve yeteneklerine dayalı olarak,
Kıdem esasına dayalı güç ve otorite
değişen durumlarda güç ve otoritenin de değişimi
Mekanik ve organik örgüt yapılrının hangi çevre koşullarında yenilikçi bir işletme yapısı
oluşturmada daha etkili olduğunu açıklayınız. 2
Yeni fikirlerin geliştirilmesi ve bu fikirlerin ürün ve hizmete dönüştürülmesi; birey-

lerin yaratıcılığını, bu yaratıcılığın yenilikçi çabalara kanalize edilmesini, yeni fikir ve
bilgilerin paylaşımını ve daha esnek bir çalışma sistemini gerektirmektedir. Dolayısıyla
organik örgütlerdeki yatay iletişim, bireyin beceri ve yeteneklerine öncelik veren yetkilen-
dirme ve otorite sisteminin gelişmesinde, proje bazlı örgütlenme biçimi ve esnek örgüt ya-
pısının oluşmasında önemli rol oynayacak ve yenilik çabalarını motive edecektir (Afuah,
2003, s.103; King ve Anderson, 1995, s.101).
Hangi örgütsel yapının yenilikçi çalışmalar üzerinde daha fazla etkili olduğu konu-
sunda farklı değerlendirmelerin olduğu da görülmektedir. Örneğin, Zaltman vd., (1973),
yenilik çalışmaları aşamalar itibariyle ele alındığında, yenilik sürecinin, başlangıç aşaması
ile uygulama aşamasında etkili olan örgütsel yapıların farklı özelliklere sahip olması ge-
rektiğini ifade etmişlerdir. Yenilik sürecinin başlangıç aşaması, yenilik fikirlerinin üretil-
mesi, bunların tartışılması ve yeni çözümlere dönüştürülmesiyle ilgili olduğu için daha
esnek ve yaratıcılığın ön planda olduğu bir işletme yapısını gerektirmektedir. Oysa benim-
senen yeniliklerin işletmede uygulanmaya başlandığı aşamada ise yeniliklere karşı diren-
cin azaltılması için daha merkeziyetçi ve formel ilişkilerin olduğu, görev tanımlarının net
olarak belirlendiği bir örgüt yapısı daha uygun olacaktır. Örgütsel yapıyla birlikte yenilikçi
çabaları ödüllendiren ve motive eden, bölüm yönetimlerini yeni fikirlerin üretilmesi ve
paylaşılması konusunda yönlendiren bir örgütsel sistemin varlığı da örgütsel yenilik üze-
rinde olumlu bir etkiye sahip olacaktır.
Bir işletmede yenilik çalışmalarını, yeni fikirlerin üretilmesini, benimsenmesi ve uy-

gulanmasını etkileyen örgütsel faktörleri şu şekilde sıralamak mümkündür (Damanpour,
1991):
Merkezileşme: Merkezileşme, güç ve kontrolün bir ya da birkaç yöneticinin elinde
toplanmasını ifade eder. Yetki ve otoritenin birkaç kişide olduğu bir örgütte, yeni fikirlerin
üretilmesi ve tartışılması için gerekli olan esnek ve yaratıcılığı teşvik eden ortamın hazır-
lanması oldukça zor olacaktır. Ancak yeniliklerin uygulanması sürecinde örgütte, belirli
bir düzen ve sistematik bir yapının olması kolaylaştırıcı bir rol oynayabilir.
Uzmanlaşma: Uzmanlaşma, çalışanların ilgili oldukları alanlara özgü bilgi ve uzman-
lığının derecesidir. Bilgi ve tecrübenin önemli bir rol oynadığı yenilik çalışmalarının etkin
ve verimli bir şekilde yürütülebilmesinde olumlu bir etkiye sahip olması beklenebilir.
Biçimselleşme: Biçimselleşme, kural ve prosedürlerin katı çzigilerle çizildiği ve çalı-
şanların bunlara uymasının önemli olduğu bir yapıyı ifade eder. Aşırı biçimsel yapılarda,
herkesin neler yapabileceği ve sınırlarının neler olacağı, kesin olarak belirlendiği için yeni
fikirlerin üretilmesine ve dolayısıyla hata yapma ihtimaline tahammül de olmayacaktır.
Bu da yenilikçiliği olumsuz yönde etkileyecek bir durum meydana getirecektir.
Kişilerarası Bağlılık: Kişilerarası bağlılık, örgütte çalışanların birbirleriyle iletişim ve
etkileşiminin derecesini gösterir. Özellikle yeniliğe temel teşkil edecek fikirlerin ve bilgi-
lerin, çalışanlar tarafından paylaşılması, katma değeri yüksek yeni ürün ve hizmetlerin
geliştirilmesinde önemli rol oynayacaktır. (Rogers, 1995, s.379).
Serbest Kaynaklar: Belirli bir yere tahsis edilemeyen ve yenilikçi çabalara tahsis edile-
bilecek kaynakların varlığı, maliyet ve kaynak belirsizliği olan yenilik çalışmalarında teş-
vik edici bir etkiye sahip olabilecektir (Damanpour, 1996).
Örgütsel Farklılaşma: Örgütsel farklılaşma, uzmanlık alanlarında, hiyerarşik yapılan-
mada ve departmanlardaki farklılaşmanın derecesidir. Fonksiyonel uzmanlaşma ve buna
göre departmanlaşma yapısının oluşturulması yeni bilginin üretilmesi konusunda olumlu
bir etkiye sahip olabilecektir. (Damanpour, 1996).
Yönetim Anlayışı: Üst yönetimin yenilik konusuna destekleyici ve motive edici bakış
açısı ve yaklaşımı, yenilikçi bir örgüt yapısını tesis etmede şüphesiz önemi bir rol oyna-
yacaktır.
İletişim/Etkileşim: Bir örgütte iletişim, iç ve dış iletişim olmak üzere iki farklı şekilde
gerçekleşir. Dış iletişim, dışarıda üretilen yeni fikirlerin örgüte aktarılması için önemli bir
imkan sağlayacaktır. İçsel iletişim ise yeni fikirlerin örgüt çalışanları tarafından paylaşıla-
rak, yorumlanarak ve tartışılarak daha farklı ve yeni çözümlerin ortaya çıkmasında etkili
olacaktır. Örgütsel faktörler ile yenilik arasındaki ilişkileri Tablo 5.2’deki şekilde özetle-
mek mümkündür.
Bu faktörlerle birlikte örgütsel büyüklüğün ve karmaşıklığın da yenilik üzerinde etkili
olduğunu söylemek mümkündür (Rogers, 1995, s.380; Damanpour, 1992). Büyük işlet-
melerin tekelci güce sahip olmalarından, teknoloji, insan gücü ve finansal altyapılarının
daha güçlü olmasından, risk üstlenme konusundaki cesaretlerinden ve ölçek ekonomi-
lerinden yaralanabilme yeteneklerinden dolayı küçük işletmelere göre yenilikçi çabalara
daha fazla önem vermeleri muhtemeldir (Schumpeter, 1950). Ancak, yenilik sürecinin
riskinden ve belirsizliğinden korkan, yeniliklerin kısa zamanda başkaları tarafından taklit
edilmesinden endişe eden birçok büyük ölçekli firmaların da yenilik çabalarına yüksek
yatırm yapmaktan kaçındıkları da görülmektedir (Christensen, 1997).
ÖRGÜTSEL FAKTÖRLER İLİŞKİNİN YÖNÜ İLİŞKİNİN NEDENLERİ Tablo 5.2

Örgütsel Faktörler ve
Çeşitli alanlardaki uzmanlıkların sayısı daha Yenilik Arasındaki
Uzmanlaşma Pozitif geniş bilgi temeli oluşturur ve fikirlerin karşılıklı İlişkiler
verimliliğini artırır.
Farklı departmanlardaki profesyonellerin Kaynak: Damanpour,
işbirliği, birimlerin teknik sistemlerinin 1991
Fonksiyonel Farklılaşma Pozitif değerlendirilmesini ve tanınmasını sağlar
ve birimlerin yönetim sistemlerindeki
değişimlerine katkı yapar.
Profesyonellik, örgütün dışarıyla ilişkisini
Profesyonellik Pozitif sağlayan üyelerin hareketliliğini, kendine
güvenini, değişime olan bağlılığını artırır.
İş kurallarındaki esneklik yeniliği kolaylaştırır,
Biçimsellik Negatif Biçimselleşmenin katı olamaması yeni fikir ve
davranışları cesaretlendiren açıklığa izin verir.
Karar alma yetkisinin belirli bir elde toplanması
yenilikçi çözümleri engeller. Oysa gücün
Merkezilik Negatif dağılımı yenilik için kaçınılmazdır. Katılımcı
çalışma çevresi üyelerin farkındalığını ve
katılımını artırarak yeniliği kolaylaştırır.
Değişime karşı yönetimin olumlu tutumu
yeniliğe imkân veren bir iklime öncülük eder.
Değişime Karşı Yönetimin Özellikle yeniliklerin uygulama aşmasında
Pozitif
Tutumu bireyler arasındaki çatışmanın engellenmesi
ve koordinasyonun gerekli olduğu durumlarda
yönetimin desteği gereklidir.
Yöneticilerin iş kıdemleri daha mantıklı
davranmalarını sağlar ve görevlerin
Yönetimin Görev Süresi Pozitif başarılmasında avantaj kazandırır, politik
süreçleri daha iyi yönetme de ve sonuca ulaşma
da etkinlik kazandırır.
Teknik bilgi kaynakları ne kadar geniş olursa
Teknik Bilgi Kaynakları Pozitif yeni teknik fikirlerin anlaşılması, uygulanması ve
geliştirilmesi daha kolay olur.
Yeniliklerin benimsenmesindeki başarı önemli
ölçüde liderliğe, yeniliği destekleyen yönetici
desteğine ve yöneticilerin koordinasyon
İdari İsteklilik ve Heyecan Pozitif
kabiliyetine bağlıdır. Bunların örgüt içerisindeki
yoğunluğu yeniliklerin kolaylaştırılması için
önemlidir.
Yeniliğe ayrılabilecek serbest kaynakların olması
yeniliklerin satın alınmasında, hataların telafi
Kaynaklar Pozitif edilmesinde, yenilikleri araştırma ve uygulama
için gerekli maliyetlerin temin edilmesinde
kolaylık sağlar
Dışsal etkileşim yeni fikirlerin elde edilmesine
Dışsal İletişim Pozitif ve örgütün sahip olduğu bilgilerin yeniliğe
dönüşmesine yardımcı olur.
İçsel etkileşim fikirlerin örgüt içerisinde
yayılmasını, paylaşımını ve yorumlanmasını
İçsel İletişim Pozitif sağlayarak fikirlerin olgunlaşmasına katkı sağlar.
Ayrıca yeni fikirlerin hayatta kalmasına zemin
oluşturur.
Birimler arası hiyerarşinin katı olması bu birimler
Dikey Farklılaşma Negatif arasında yeni fikirlerin akışını zorlaştırır veya
engeller.
Çevresel Faktörler
Örgütlerin yenilikçi yapılarını etkileyen önemli faktörlerden birisi de faaliyet gösterdikleri
çevre faktörlerindeki değişim, belirsizlik ve dalgalanmanın boyutudur. Örgütün yenilik-
çi yapısını etkileyen çevresel faktörleri, teknolojik çevre, sosyo-kültürel çevre, ekonomik
çevre ve pazar çevresi olarak dört grupta incelemek mükündür.
Yukarıda sayılan çevresel faktörlerin sürekli değişen dinamik ya da düzenli bir seyir izle-
mesine göre bu çevre içerisinde bulunan işletmelerin faaliyetleri ve örgüt yapıları değişiklik
arzedecektir. Bu, çevresel faktörlerin işletmelerin yapıları üzerindeki kaçınılmaz etkilerinden
kaynaklanmaktadır. Teknolojik gelişmelerin çok hızlı ve yoğun olduğu bir çevrede faaliyet
gösteren işletmeler, bu gelişimelere ayak uydurabilmek ve rakipleri karşısında dezavantajlı
duruma düşmemek için kullandıkları teknolojiyi yenilemek durumunda kalacaklardır. Bu
da çalışanları değişen teknolojiyi kullanma konusunda daha yenilikçi ve esnek bir çalışma
sistemine yöneltecek ve böylece işletmenin yenilikçi yapısı üzerinde olumlu etki yaratacaktır.
Teknolojik gelişmeler bazen sektörün yapısında da önemli değişimler yaratan bir etki-
ye sahip olacaktır. Bu da işletmeleri mevcut ürün ve hizmetlerinden vazgeçerek yeni ürün
ve hizmet üretmeye yöneltecek ve işletmeleri, yenilikçi ve esnek olmaya zorlayacaktır.
Sosyo-kültürel çevredeki değişimler, tüketicilerin satınlama tutum ve davranışlarında
değişikliğe yol açabilecektir. Dolayısyla işletmelerin tüketicilerdeki bu değişimleri sürek-
li izleyen ve bu değişiklikler doğrultusunda ortaya çıkan yeni ihtiyaç alanlarına yönelik
ürün ve hizmet üretmeleri konusunda teşvik edeci bir role sahip olacaktır. Bu da işletme-
lerin yenilikçi yapıya sahip olmalarına olumlu bir katkı yapacaktır. Pazardaki değişimler,
sadece tüketicilerin tutum ve davranışlarıyla sınırlı değildir. Buna ek olarak rekabet yo-
ğunluğuna bağlı bir biçimde rakiplerin sürekli olarak yeniliklerle pazarda rekabetçi üstün-
lük kazanmaya çalışmaları şeklinde de ortaya çıkabilecektir. Bu da her işletme için daha
yeni çözümler üretme konusunda, zorlayıcı bir etki yaratacaktır.
Ekonomik göstergeler, günümüz ekonomilerinin karakteristik özelliklerinden birisi-
nin kırılganlık ve hızlı değişim olduğunu ifade etmektedir. Bu kırlganlık ve değişimler,
işletmeleri sürekli tetikte durmaya itmektedir. İşletmeler, ayakta kalabilmek için bu kırl-
ganlık ve değişimlere ya da ortaya çıkabilecek krizlere karşı hazırlıklı olmalıdırlar. Ayrıca
karşılaşabilecekleri yeni ortama kısa sürede adapte olabilecek esnek bir sisteme sahip ol-
maları da gerekmektedir. Bu da işletmeler için yeni oluşacak ekonomik şartlara hazırlıklı,
yeni çözümleri olan birer varlıklar olmaları konusunda teşvik edici olmakatdır.
Çevresel şartlardaki değişimlerin yoğun yaşandığı bir ortamda işletmelerin, bu deği-
şimleri anlayabilmek, bunlardan haberdar olabilmek, yorumlayabilmek ve doğru çözüm
önerileri üretebilmek için yenilik ve dış odaklı bir bilgi sistemi kurmaları ve aktif hale
getirmeleri gerekmektedir. Bu değişimler bir taraftan çalışanları daha esnek ve yeniliklere
açık tutarken diğer taraftanda işletmenin birimlerini, değişen şartlara ayak uydurma ko-
nusunda daha tecrübeli kılmaktadır. Bunlar da işletmelerin yenilikçi bir işletme yapısına
sahip olması sonucunu doğurmakatdır (Damanpour, 1996).
Yenilik Stratejileri
İşletmelerin izleyecekleri yenilik stratejileri de yenilikçi yapıları üzerinde önemli etkiler
yaratabilecektir. Çünkü işletmeler, stratejileri doğrultusunda örgütlenmesini ve yapılan-
masını tekrar gözden geçirirler ve gerekli düzenlemeleri, izleyecekleri startejiye uygun
oarak yerine getirirler. Bu nedenle bir işletme, kendisine nasıl bir yenilik stratejisi belirle-
mişse, bu doğrultuda yapısal bazı değişiklik ve düzenlemeleri de yapacaktır.
İşletmeler genel olarak lider, taklitçi, savunmacı ve geleneksel olmak üzere dört fatklı ye-
nilik stratejisinden birisini uygularlar. Bu stratejiler de onların, nasıl bir yenilikçi çaba yürü-
teceğini ve işletme yapısıyla örgüt kültürünü hangi doğrultuda oluşturacaklarını tayin eder.
Bu stratejilerden liderlik stratejisi, işletmenin yenilikçi yapısı üzerinde olumlu etki-
ye sahip olan ve yenilik çabalarını teşvik eden bir strateji olarak değerlendirilmektedir.
Çünkü pazarda yeniliklerle varolan ve yeni ürün ve hizmetleri pazara ilk sunan işletme
stratejisine sahip olmak, yoğun bir yenilik çabasını gerektirecektir. Bu nedenle işletme,
bir taraftan yeni ürün fikirleri geliştiriken diğer taraftanda dışarıda geliştirilmiş olan yeni
ürün fikirlerini, bilimsel ve teknolojik gelişmeleri takip etmek zorunda kalacaktır. Bu da
işletmenin hem içeride çalışanlarını yenilikçi çalışmalar için motive ederken hem de iş-
letmenin dışa açık bir yapıya kavuşmasını sağlayacaktır. Aynı zamanda işletmeleri sürekli
yeni fikirlere açık ve yeni şartlara adapte olabilen yaratıcı ve esnek bir örgütsel yapı haline
getirecektir. Bu nedenle yenilikçi lider stratejisi, işletmelerin yenilikçi yapılarını güçlendi-
ren bir role sahip olacaktır.
Bu stratejilerden taklitçi strateji ise genelde dışarıda başkaları tarafından geliştirilen
yeni ürün ve hizmetlerin taklidine odaklanan ve lider firmaları bu konuda takip eden,
onlar pazara girdikten bir süre sonra giren ve daha alt pazar bölümlerine hitap eden bir
özelliğe sahiptir. Bu strateji, Ar-Ge ve yenilikçi çalışmaların riskinden ve maliyetlerinden
kaçınmak için çoğu firma tarafından izlenen bir startejidir. Ancak, bu strateji yenilik üret-
mek yerine üretilenleri taklit etme temeline dayandığı için işletmenin yaratıcılığı üzerinde
çok fazla olumlu bir etki yaratmayacaktır. Ancak dışarıdaki yenilikleri takibini ve taklidini
kolaylaştıran bir teknolojiye sahip olmayı gerektirmesi açısından da işletmenin belli ölçü-
de yeni gelişmeleri takip eden bir yapı da olmasını sağlayabilecektir.
Örgütsel Kültür
Yenilikçi bir işletme yapısı, çalışanları yenilik konusunda cesaretlendirmek ve motive et-
mek için hiç şüphesiz yenilikçi bir örgüt kültürüne ihtiyaç duyacaktır (Oden, 1997, s.1-2).
Çünkü, örgütün yenilikçi bir kültüre sahip olması, yenilik için gerekli fikirlerin üretil-
mesinde, yeniliklerin benimsenip hazmedilmesinde, üyeler tarafından başarıyla uygu-
lanmasında ve bu sürecin sürdürülebilir hale getirilmesinde önemli bir zemin oluştura-
caktır. Örgüt kültürü örgüt içerisindeki bireylerin tutum ve davranışları üzerinde önemli
bir etkiye sahip olduğundan dolayı örgütün yeniliklere karşı tutumlarını belirlemede de
anahtar bir rol oynayacaktır. Bu çerçevede, örgüte hâkim olan kültürün özelliklerine göre
üyeler, yeniliklere karşı farklı tutum ve davranış göstereceklerdir (Uzkurt, 2008, s.136). Bu
tepkiler, örgüte hakim olan kültürün yapısına göre bazen yenilikleri benimseme ve yeni
fikir üretme yönünde olabileceği gibi bazen de yenilikçi uygulama konusunda direnme
şeklinde olabilecektir (Christiansen, 2000, s.158).
Örgütsel kültür, örgütün misyonunu, vizyonunu, amaç ve hedeflerini, örgütsel imajını,
örgütsel yapısını ve yönetim sürecini, çalışanların ihtiyaç ve amaçlarını, iç ve dış iletişim
biçimlerini, çalışanlar arası ilişkileri ve yönetim anlayışını içine alan ve bu alanlarda yön-
lendirici rol oynayan geniş yelpazede incelenecek bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır.
Dolayısyla, işletmeyi bu kadar derinlemesine etkileyen bir unsurun, işletmenin yenilikçi
yapısı üzerinde etkili olması kaçınılmazdır (Martins ve Terblanche, 2003). Yenilikçi bir
kültüre sahip olan örgüt, yenilikçi fikirlerin üretilmesinde, yeniliklerin kolaylıkla kabu-
lünde, örgütte başarıyla uygulanmasında ve bu sürecin sürdürülebilir hale getirilmesinde
önemli bir avantaja sahip olacaktır. Örgütsel kültür bireylerin tutum ve davranışları üze-
rinde yönlendirici bir role sahip olmasından dolayı örgütün yeniliklere karşı tutumlarını
belirlemede de etkili olacaktır. (Uzkurt, 2008, s.136). Yenilikçi örgütsel kültür, bir yandan
örgüt çalışanlarının davranışlarının daha yenilikçi ve yaratıcı olması yönünde bir ortam
oluştururken diğer yandan da, işletmenin izleyeceği stratejilerin daha yenilikçi bir özelliğe
sahip olmasını beraberinde getirecektir (Schein, 1992; Blackwell, 2006; Martins ve Terb-
lanche, 2003).
Örgütsel kültür işletmenin yenilikçiliğini farklı yollarla etkileyebilir. Örneğin, örgütsel

kültür, örgütün bireylerinin sosylalleşmesini sağlayarak yenilikçi fikir ve bilgilerin pay-
laşılmasını sağlar. Bu da çalışanların yaratıcı ve yenilikçi bieyler olması üzerinde olumlu
etki yaratır. (Martins ve Terblanche, 2003). Diğer teraftan örgütsel kültür, örgütün yapı-
sını, politikasını, yönetim anlayışını ve prosedürlerini yansıtan temel değerler, inançlar
ve varsayımlar gibi kültürel boyutlar vasıtasıyla örgütün daha yenilikçi yapılanmasına ve
yeni fikirlerin üretilmesini ve paylaşılmasını sağlayan bir iletişim mekanizamasına sahip
olmasına neden olabilir. (Martins ve Terblanche, 2003). Örgütsel kültür ve yenilik arasın-
daki etkileşim, daha önceki bölümde ayrıntılı olarak incelendiği için burada fazla ayrın-
tıya girilmemiştir.
YENİLİĞİ DESTEKLEYEN VE KOLAYLAŞTIRAN UYGULAMALAR

Yenilik süreci, temeli bilgi, enformasyon ve iletişime dayalı olduğu için bu unsurları bün-
yesinde bulunduran işletme uygulama ve anlayışlarının benimsenmesi, işletmelerin yeni-
likçi yapısını güçlendirecektir. Bu anlayış ve uygulamalardan en önemlileri, pazar odaklı-
lık, örgütsel öğrenme ve bilgi yönetimidir. Bu uygulamaların kapsamının neler olduğu ve
yenilikçilikle ilişkileri aşağıda açıkanmaktadır.
Pazar Odaklılık
Pazar odaklılık, modern pazarlamanın temelini oluşturan bir kavram olarak karşımızı
çıkmaktadır. Bu yönüyle pazar odaklılık, üstün müşteri değeri yaratarak rekabet üstünlü-
ğü kazanmak için rakip ve müşteri odaklı bir anlayışı ifade etmeketdir. Pazar odaklılığın
merkezinde ise uzun dönemli karlılık yatmaktadır (Narver ve Slater, 1990). Bir başka açı-
dan pazar odaklılık, üstün müşteri değeri yaratmak ve müşterilerin ihtiyaçlarını maksi-
mum düzeyde karşılamak için ihtiyaç duyulan bilgilerin üretilmesi, bu bilgilerin işletme
içerisinde yorumlanması ve paylaşılması ve bu doğrultuda pazara bir değer sunulması
olarak tanımlanmaktadır (Kohli ve Jaworski, 1990). Bu yaklaşım, pazar odaklı bir işletme
tesis etmek için dinamik bir işletme bilgi sisteminin varlığını ve bütün işletme çalışanları-
nın bilgi üretme ve yorumlama sürecine katılımını zorunlu kılmaktadır. Pazar odaklılığa
her ne kadar farklı bakış açılarıyla değişik tanımlamalar getirilmiş olsa da hepsinin ortak
noktası, müşteriye daha fazla değer sunmak için bilgi odaklı bir anlayışı gerekli kılmakta
ve işletmenin uzun dönemli kârlılığını esas almaktadır.
Tepe yönetimin pazar odaklılığa karşı tutumu, departmanlar arası iletişim, örgütsel
yapı ve ödüllendirme sistemi pazar odaklılığın en önemi belirleyicileri olarak görülmek-
tedir. Bununla birlikte pazar odaklılık, yüksek kar, satış ve pazar payı ile işletme perfor-
mansına olumlu katkı yapmaktadır. (Kohli ve Jaworski, 1990). İşletmede pazar odaklı bir
yapının tesis edilmesi şüphesiz, kültürel bir değişimi de beraberinde getirmekte ve işlet-
mede bilgi ve öğrenme temeline dayanan, dışarıyla etkileşiminin güçlü olduğu bir siste-
min varlığını gerekli kılmaktadır.
Pazar odaklılığın, müşteri, rakip ve sektör bilgisine odaklanarak, hem müşterinin istek
ve ihtiyaçlarındaki değişime hem de sektöre ve rakiplerin stratejilerine odaklı bir bilgi
üretme anlyışıyla hareket etmektedir. Bu da dış çevredeki bilgilerin ve gelişmelerin işlet-
meye aktarılmasını ve bu bilgiler doğrultusunda yeni ürün ve hizmet üretilmesini berabe-
rinde getirmektedir. Bu uygulama, işletmelerin yeni ürün ve hizmet geliştirme sürecinin
önemli bir fonksiyonu olarak da görülmektedir (Slater ve Narver, 1997). Pazar odaklılığın
bileşenlerine ilişkin olarak yapılan önemli çalışmalar ve bu çalışmaların ortaya koyduğu
bileşenleri Tablo 5.3’deki şekilde özetleyebiliriz.
ARAŞTIRMALAR/PERSPEKTİFLER BİLEŞENLER Tablo 5.3

Pazar Odaklılığın
Müşteri odaklılık Bileşenleri
Narver ve Slater (1990) / Kültürel ve
Rakip odaklılık
davranışsal perspektif Kaynak: Burns ve
Fonksiyonlar arası koordinasyon Stalker, 1961
Pazar bilgisinin üretilmesi
Kohli ve Jaworski (1990) / Yönetimsel Pazar bilgisinin paylaşımı ve yorumlanması
perspektif
Bu bilgiler doğrultusunda pazara tepki
oluşturma
Shaphiro (1988) / Stratejik perspektif Fonksiyonlar arası bilgi üretimi
Stratejik ve taktik kararlar alma
Bu kararları uygulama
Rakip ve rekabet bilgilerinin elde edilip bu bilgilerin yeni ürün ve hizmetlerin üretil-
mesinde kullanılması, yeni ürünlerin rekabetçi özelliklerini arttırıcı bir etki yaratacaktır.
Benzer şekilde, müşterilerin istek ve ihtiyaçlarının tespitine yönelik bilgi ve enformasyon
süreci ve bu süreç sonunda elde edilen bilgilerin işletme çalışanlarının katılımıyla yorum-
lanması ve paylaşılması, üretilecek yeniliklerin sosyal ve ekonomik katma değerinin arttı-
rılması sonucunu da beraberinde getirecektir. Bu açıdan bakıldığında, pazar odaklı bir an-
layışın işletmenin yenilikçi yapısı üzerinde olumlu bir etki yaratcağı açıkca görülmektedir.
Örgütsel Öğrenme
Yenilikçi örgütlerde, yenilik için gerekli olan yeni fikirlerin üretilmesi, örgüt çalışanlarının
katılımıyla paylaşılması ve bunların yeniliğe dönüştürülmesi oldukça önemlidir. Ancak,
bunlar kadar önemli olan başka bir süreçte, her yenilik süreci sonunda örgütlerin yenilik
yapma konusundaki tecrübe ve beceri kazanabilmeleri ve bir sonraki süreçte daha başarılı
yenilikler yapabilmek için kazandıkları deneyim ve beceriyi gelecekteki çalışmalara ak-
tarabilmeleridir. Çünkü bu sayede, sonraki yenilik çalışmalarının etkinliği ve verimliliği
artacak, ekonomik ve sosyal katma değeri yüksek yenilikler ortaya çıkacaktır. Bu çerçeve-
de, işlerin daha iyi yapılması ve geliştirilmesi için örgütleri birer öğrenen varlıklar haline
getirmeyi amaçlayan örgütsel öğrenme ile yenilikçi örgüt yapısı oluşturma arasında etkili
bir iletişimin varlığı kaçınılmazdır. Bu nedenle yenilikçi örgütlerin aynı zamanda, öğre-
nen örgütler olması gerektiğini de söylemek mümkündür.
Öğrenen örgüt, bir işletmenin sürekli olarak yaşadığı olaylardan sonuç çıkaran, İş-
letmeyi değişen çevre şartlarına adapte edebilen ve işletmelerin sürekli olarak değişen,
gelişen ve kendini yenileyen dinamik birer varlıklar olmasını sağlayan bir kavramdır. Ye-
nilik sürecinde örgütlerin, yeni fikirler için iç ve dış çevre faktörleriyle etkileşimi dikkate
alındığında, yenilikçi bir ortam için öğrenen bir örgüt yapısına sahip olmak da kaçınılmaz
gözükmektedir. Bu gelişim sürecinin son aşamasında, tüm bu süreçlerin uygulanması-
na bağlı olarak öğrenen bir örgüt oluşacaktır. Öğrenen örgütler sürekli öğrenmeyi teşvik
ederler, çalışanların gelişimine öncelik verirler, açık haberleşmeyi ve yapıcı iletişimi sağ-
larlar (Uzkurt 2008 s.188).
Öğrenen örgütlerin sürekli öğrenmeyi teşvik eden, örgüt üyelerinin bireysel gelişi-
mine öncelik veren ve iletişim odaklı olmak gibi özellikleri, başarılı yenilik çabaları için
gerekli süreçlerin etkinliğini de beraberinde getirecektir. Çünkü yenilikçi örgütlerin de
öğrenen, anlayan ve düşünen birer örgütler oldukları, bireysel yaratıcılığın ve etkleşimin
bu örgütler için temel unsurlar olduğu unutulmamalıdır.
Örgütsel öğrenmenin, bilgi edinme, paylaşma, yorumlama ve örgütsel bellek olmak
üzere dört temel yapısal faktöre sahip olduğu söylenebilir (Huber, 1990). Örgütlerde öğ-
renme yeteneği, uygulama ve rutinlere, işletme içi ve dışı etkileşim yapısına ve bireysel
bilgilerin harekete geçirilmesine ve etkileşimi teşvik etme yeteneğine bağlı olarak gelişe-
cektir. Böyle bir öğrenme yapısı ise yeni fikirleri geliştiren ve cesaretlendiren daha esnek
ve akılcı bir örgüt yapısı oluşturarark sağlanabilecektir (Oslo Manual, 2005).
Yenilikçi örgütlerde etkili bir öğrenme sisteminin geliştirilmesi ve bunu örgütün gün-
lük işleyiş sürecinde fonksiyonel hale getirilmesi için bazı faaliyetlerin yapılması gerek-
mektedir. Bu faaliyetleri aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür (Tidd vd., 2005, s.561):
• Deneyimlerin paylaşılması; başkalarının başarı ve hatalarından ders çıkarma.
• Yeni kavramlara açık olma; araç ve tekniklerle ilgili yeni fikirleri benimseme.
• Deneyim; yenilik yönetiminin temel problemlerinin çözümünde farklı yaklaşım-
ları deneme.
• Yeniliğin nasıl yönetilmesi gerektiği konusunda sürekli gözden geçirme ve analiz-
leri yapma.
Yenilikçi örgütlerde etkili bir öğrenme sisteminin geliştirilmesi ve bunu örgütün günlük işle-
3 yiş sürecinde fonksiyonel hale getirİlmesi için ne tür faaliyetlerin yapılması gerekmektedir?
Yenilikçi örgütlerin öğrenen, düşünen ve deneyimlerini katma değere dönüştüren işlet-

meler olabilmesi için iç ve dış iletişime önem veren, yenilik stratejisi olan ve bunu iyi yöne-
tebilen, yeni fikir ve bilgilere daima açık olan ve deneyimlerini paylaşarak bunlardan ders
çıkaran ve sonraki süreçlere geri beslemede bulunan birer örgüt olmaları gerekmektedir.
Bilgi Yönetimi
Bilgi bir örgütün etkinliği ve verimliliği üzerindeki en önemli unsurlardan birisi ve tekno-
lojik gelişme ve üretim süreçleri için temel yapı taşı olarak kabul edilmektedir (Sawhney,
2001, s.263). Bilgi, tecrübe, yargı, değer, inanç ve sezgilerden oluşan bir olgu olarak tanım-
lanmaktadır (Davenport ve Pursak, 2001). Bilgi, öğrenme ve deneyim yoluyla kazanılan
ve önceki bilgilerle bütünleştirilen bir değerdir (Nonaka ve Takeuchi, 1995). Bilgi, olay ve
nesneleri yorumlamada bir perspektif kazandıran ve verinin düzenlenmiş hali olan en-
formasyonun, kişisel ve örgütsel olarak içselleştirilmiş halidir (Lang, 2001; Nonaka, 2004,
s.50). Bilgi yönetimi ise bilginin elde edilmesi, organize edilmesi, sınıflandırılması ve ör-
güt içerisinde paylaşımının ve yorumlanmasının sağlandığı bir süreçtir (Malhotra, 2001,
s.9). Bilgi yönetimi, bilginin üretilmesi ve değer yaratması için doğru zamanda, doğru
insanlara ulaşmasını sağlayan sistematik yaklaşımlar bütünüdür (Buckman, 2004, s.17).
Bilgi yönetimi, bilginin elde edilmesi, kişisel bilginin açık bilgi haline dönüştürülmesi, bil-
gi ve insan arasındaki bütünleşmenin sağlanmasıyla ilgili çabaların bütünüdür (O’Leary,
2002, s.101). Bilgi yönetimi, örgüt içeisinde bireylerin tek tek sahip olduğu bilginin pay-
laşılmasını sağlayarak hem öğrenme sürecine hem de yeni fikir ve düşüncelerin ortaya
çıkmasına neden olur. Bu da yenilik çalışmlarının temel süreçlerinden birnin yerine geti-
rilmesinde önemli katkı sağlar.
Yenilik, önemli ölçüde farklı bilgi yapılarının anlamlı bir şekilde bir araya getirilmesiy-
le gerçekleşen bir süreç olarak görülebilir. Yeniliğe esas oluşturacak bilgiler, daha önceki
deneyimlerden, pazar, rakip ve teknolojiyle ilgili araştırmalardan, tartışma ve transfer-
lerden ortaya çıkabilecek açık ve gizli (henüz sözlü olarak ifade edilememiş veya formüle
edilmemiş) bilgilerden oluşabilecektir. Yenilik sürecinin etkili yönetimi vasıtasıyla örgüt
içi ve dışı farklı kaynaklardan üretilen bilgiler anlamlı bir şekilde bir araya getirilir. Bira-
raya getirlen bilgilerin bir değere dönüştürülmesi sağlanarak ortaya katma değeri yüksek
yeni ürün, hizmet ve çözümlerin çıkması sağlanabilir (Tidd vd., 2005, s.15).
“Bilgi yönetimi” neyi ifade etmektedir?

4
Örgütsel bilgiyi aşağıdaki gibi beş farklı kategoride incelemek mümkndür (Amin ve
Cohendet, 2004, s.3).
• Zeki bilgi; çalışanların becerilerinden oluşan ve öğrenme potansiyelini ifade eden
bilgi,
• Somut bilgi; pratik düşünmeyi ve yaparak/deneyerek öğrenmeyi ifade eden bilgi,
• Kültürel bilgi; sosyalleşme süreçlerinde, paylaşımlarda, kullanılan dilde ve örgüt
içerisinde anlatılan hikâyelerde var olan bilgi,
• Özümsenmiş bilgi; günlük rutin işlemlerde ve teknolojilerde kullanılan bilgi,
• Kodlanmış bilgi; sembol ve işaretlerde gizli olan ve örgütün kullandığı kitap ve yol
gösterici basılı araçlarda kullanılan bilgidir.
Bir örgütte bilgi, ya iç kaynaklar kullanılarak ya da dışarıda üretilen bilgiler örgüte
transfer dilerek üretilir. Bu çerçevde örgütsel bilgiyi, açık bilgi ve örtülü (gizli) bilgi olmak
üzere iki grupta inceleyebilirz (Nonaka, 2000). Açık bilgi, belirli bir kodla veya dille ifade
edilebilen, iletilebilen, işlenebilen ve depolanabilen bir bilgidir ve formüle edilebilir. Buna
karşılık örtülü (örtük) bilgi kişiseldir ve formüle edilmesi oldukça güçtür. Örtülü bilgi daha
çok eylemlerde, süreçlerde, değerlerde ve duygularda gizlidir. Kodlanması ve belirli bir
dille iletilmesi mümkün değildir. Örtülü bilgi ancak, deneyimlerin paylaşılmasıyla, kişisel
etkileşimle, gözlemlerle ve taklit yoluyla elde edilebilir (Nonaka, 1991; Hall ve Andriani,
2002). Başka bir ifadeyle örtülü bilgi, kolaylıkla ifade edilemeyen, diğer kişilere aktarılama-
yan kişisel tecrübe, inanç, değerler ve bakış açısı sonucunda kişide oluşan bilgi birikimidir
(Klicon, 1999, s.8; McGriff, 2000, s.2–3). Faydalı bilgi üretimi için bilginin her iki türünün
de birlikte yorumlanması ve etkileşimi gerekecektir ve örtülü bilgi olmadan açık bilginin
tek başına bir değer üretecek kadar anlam ifade etmeyecektir (Nonaka vd., 2000).
Yeniliklerin kısa sürede rakipler ta- Resim 5.1
rafından taklit edelebildiği bir rekabet ve İşletmelerde yeniliği belirleyen faktörler ve uygulamalar.
teknolojik çevrede, rekabet düzeyi yüksek
ve taklit edielbilirliği zor olan yeni ürün
ve hizmetler ve örgütsel çözümler üretmek
için örtülü bilgi oldukça hayati bir öneme
sahip olacaktır. Örtülü bilginin rakipler ta-
rafından taklit edilmesi ve dolayısıyla trans-
fer edilmesi zor olduğu için işletmeler arası
işbirliklerin başlamasında ve başarısında
önemli bir rekabet üstünlüğü yaratacaktır
(Howels, 1996). Dolayısıyla örgütün, bunu
kolaylaştırıcı ve cesaretlendirici bir yenilik
süreci işletmesi, hataları affeden, ilişkisel
deneyimleri teşvik eden bir ortamı yara-
tacak açık bir kültürel ortam oluşturması
önemlidir (Uzkurt 2008, s.185).
Özet
İşletmelerin yenilikçi yapıları üzerinde örgütsel ve çevresel İzlenen yenilikçi stratejiler de yenilikçi yapıyı etkileyen diğer
olmak üzere bir çok faktörün etkili olduğu görülmektedir. bir faktör olarak değerlendirilebilir. İşletmeler genel olarak
Yenilik ve değişim, işletmeyi hem içeride daha verimli kıla- lider, taklitçi, savunmacı ve geleneksel olmak üzere dört fatklı
cak hem de dışarıyla iletişimini ve uyumunu sağlayacak bir yenilik stratejisinden birisini uygularlar. Bu stratejiler de on-
süreç olarak görüldüğünde, gerek iç gerekse dış çevre faktör- ların, nasıl bir yenilikçi çaba yürüteceğini ve işletme yapısıyla
lerinin bu süreçte etkili olması kaçınılmazdır. Bu bağlamda, örgüt kültürünü hangi doğrultuda oluşturacaklarını tayin
işletmenin yenilikçiliği üzerinde örgütsel faktörlerin, çevresel eder. Liderlik stratejisi, işletmenin yenilikçi yapısı üzerinde
faktörlerin, yenilik stratejilerinin ve örgütsel kültürün etkili olumlu etkiye sahip olan ve yenilik çabalarını teşvik eden bir
olduğu görülmektdir. Örgütsel faktörleri, işletmenin merke- strateji olarak değerlendirilmektedir. Çünkü, pazarda yeni-
ziyetçi yapısı, uzmanlık ve biçimsellik derecesi, çalışanlarara- liklerle varolan ve yeni ürün ve hizmetleri pazara ilk sunan
sı bağlılık, örgütsel farklılaşma, yönetim anlayışı ve iletişim işletme stratejisine sahip olmak, yenilik çabalarına daha faz-
olarak sıralamak mümkündür. Bunlardan biçimselleşmenin la ağırlık vermeyi ve işletmenin de buna göre yapılanmasını
ve merkeziyetçiliğin derecesi arttıkça yenilik üzerinde nega- beraberinde getirecektir. Buna karşılık, taklitçi bir yenilik
tive bir etkiye sahip olacağı öngörülmktedir. Diğer örgütsel stratejisine sahip olmak ise işletmeleri yeni fikirler üretmek
faktörlerin ise yenilikçilik üzerinde olumlu bir etkiye sahip yerine üretilmişleri taklide yönelteceği için işletmenin yeni-
olduğu görülmektedir. likçiliği üzerinde negatif bir etkiye sahip olabilecektir. Her bir
Örgütsel yapılar genellikle, organik ve mekanik örgütler ol- işletmeye önerilebilecek tek bir yenilik startejisinden bahset-
mak üzere iki grupta incelenmektedir. Organik örgütler, memek çok doğru bir yaklaşım olmayacaktır. Çünkü her bir iş-
kanik örgütlere göre daha esnek yapıya sahip, yatay iletişimin letmenin pazar yapısı, sektörü, kendi finansal ve teknolojik
olduğu, esnek görev tanımlarının olduğu proje tipi örütlen- altyapısı gibi özellikleri farklılık göstereceği için bu özellikleri
me biçiminin hakim olduğu örgütler olarak tanımlanmakta- dikkate alarak her bir işletmeye özgü yenilik startejisi geliş-
dır. Bu özellikleri itibariyle yenilikçi bir işletme yaratabilmek tirmek daha doğru olacaktır.
için gerekli olan esenklik ve iletişimin bu yapılara sahip işlet- Yenilik süreci bilgi ve öğrenmeye dayalı olduğu için bilgi ve
melerde daha işlevsel olduğu söylenebilir. Mekanik örgütler öğrenme oddaklı bazı modern işletme anlayışlarının da ye-
daha biçimsel ve katı bir görev tanımlamasına sahip olduk- nilikçilik üzerinde olumlu etki yapacağı açıktır. Bunlardan
ları için yeni fikir üretmek ve yaratıcılık için uygun ortamın en önemlileri, örgütsel öğrenme, pazar odaklılık ve bilgi
hazırlanmasında yetersiz kalabileceklerdir. yönetimidir. Bu üç yaklaşımın ortak noktasını bilgi üretimi,
Günümüz çevresel faktörlerindeki değişim düne göre daha paylaşımı ve bu doğrultuda pazara sunum hazırlanması oluş-
hızlı ve dinamik bir yapıda gerçekleşmektedir. turmakta ve öğrenmeye özel bir önem atfedilmektedir. Dola-
İşletmelerin bu değişen çevrede ayakta kalabilmeleri ve re- yısyla yeni fikirlerin üretilmesi, bunların paylaşılması ve yeni
kabetçiliklerini koruyabilmeleri için sürekli yeni çözüm- çözümlere dönüştürülmesi süreci olarak görülen yenilik için
ler üretmeleri ve yeni ürün ve hizmetlere ağırlık vermeleri bu anlayışların işletme tarafından benimsenmesi yenilikçi
gerekmektedir. Çevresel değişimler teknolojik, ekonomik, çabalar için önemli birer dayanak noktası oluşturacaklardır.
sosyo-kültürel ekolojik, ve pazar çeversindeki değişimler-
den oluşmaktadır. Bunlarda meydana gelen değişimler ba-
zen sektörün, bazen rekabetin, bazen tüketicilerin, bazen de
uluslararsı ticaretin doğasını değiştirebilmektedir Örneğin,
bilgisayar ve internet teknolojisinin gelişimine bağlı olarak
birçok yeni ürün ve sanal hizmetler geliştirilirken, daktilo
gibi birçok ürünlerin de ortadan kalkmasına neden olmuş-
tur. Burada önemli olan, hangi değişimin, işletmenin karşısı-
na nasıl bir fırsat ya da tehdit çıkardığını iyi analiz edip yeni
oluşan bu ortama ayak uydurabilecek yeni çözümlerin kısa
sürede üretilmesini sağlamaktır.
1. Aşağıdakilerden hangisi mekanik örgütlere ilişkin özel- 6. Aşağıdakilerden hangisinde Narver ve Slater’in kültürel ve
liklerden biridir? davranışsal perspektifinin bileşenleri doğru olarak verilmiştir?
a. Kıdem esasına dayalı güç ve otorite a. Müşteri odaklılık – Rakip odaklılık – Fonksiyonlar
b. Özel projelere dayalı çalışma gruplarından oluşan arası koordinasyon
düz örgüt yapısı b. Karlılık – Koordinasyon - Denetim
c. Yatay iletişim c. Pazar bilgisinin üretilmesi – Pazar bilgisinin payla-
d. Çalışanların etkileşimi sonucunda bireyler tarafın- şılması ve yorumlanması – Bu bilgiler doğrultusunda
dan belirlenmiş esnek görev tanımları pazara tepki oluşturma
e. Bireylerin beceri ve yeteneklerine dayalı olarak, deği- d. Fonksiyonlar arası bilgi üretimi – Stratejik ve taktik
şen durumlarda güç ve otoritenin de değişimi kararlar alma – Bu kararları uygulama
e. İhtiyaç duyulan bilginin tespiti – Bilgi kaynaklarına
2. Aşağıdakilerden hangisi bir işletmede yeni fikirlerin erişim – Bilginin örgüt içerisinde yayılması
üretilmesini, benimsenmesini ve uygulanmasını etkileyen
örgütsel faktörlerden biri değildir? 7. Örgütlerin her yenilik süreci sonunda yenilik yapma ko-
a. Merkezileşme nusunda kazandıkları tecrübe ve becerileri bir sonraki süreç-
b. Uzmanlaşma te daha başarılı yenilikler yapabilmek için aktarabilme yete-
c. Biçimselleşme neklerini aşağıdaki kavramlardan hangisi açıklamaktadır?
d. İletişim/Etkileşim a. Örgütsel öğrenme
e. Yetkilendirme b. Pazar odaklılık
c. Bilgi yönetimi
3. Aşağıdakilerden hangisi kural ve prosedürlerin katı çzi- d. Yenilik stratejisi
gilerle çizildiği ve çalışanların bunlara uymasının önemli ol- e. Örgüt kültürü
duğu bir yapıyı ifade eder?
a. Uzmanlaşma 8. “Yenilik yönetiminin temel problemlerinin çözümünde
b. Merkezileşme farklı yaklaşımları deneme” ifadesini açıklayan kavram aşa-
c. Biçimselleşme ğıdakilerden hangisidir?
d. Bürokratikleşme a. Deneyimlerin paylaşılması
e. Otokratik yapı b. Deneyim
c. Yenilik yönetimi
4. Yenilik ile aralarında negatif yönlü ilişki olan örgütsel d. Araştırma geliştirme
faktör aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru olarak ve- e. Örgütsel öğrenme
rilmiştir?
a. Profesyonellik 9. Günlük rutin işlemlerde ve teknolojilerde kullanılan bilgi
b. Yönetimin görev süresi türü aşağıdakilerden hangisidir?
c. Dışsal iletişim a. Zeki bilgi
d. Kaynaklar b. Özümsenmiş bilgi
e. Merkezilik c. Somut bilgi
d. Kültürel bilgi
5. Yeni ürün ve hizmetleri pazara ilk sunmayı içeren yenilik e. Kodlanmış bilgi
stratejisi aşağıdakilerden hangisidir?
10. Ancak, deneyimlerin paylaşılmasıyla, kişisel etkileşimle,
a. Savunmacı yenilik stratejisi
gözlemlerle ve taklit yoluyla elde edilebilen bilgi aşağıdaki-
b. Lider yenilik stratejisi
lerden hangisidir?
c. Geleneksel yenilik stratejisi
a. Örtülü bilgi
d. Modern yenilik stratejisi
b. Özümsenmiş bilgi
e. Taklitçi yenilik stratejisi
c. Somut bilgi
d. Kültürel bilgi
e. Açık bilgi

1. a Yanıtınız yanlış ise “Örgütsel Yapı ve Örgütsel Un- Sıra Sizde 3
surlar” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Yenilikçi örgütlerde etkili bir öğrenme sisteminin geliştiril-
2. e Yanıtınız yanlış ise “Örgütsel Yapı ve Örgütsel Un- mesi ve bunu örgütün günlük işleyiş sürecinde fonksiyonel
surlar” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. hale geitirlmesi için deneyimlerin paylaşılması, yeni kavram-
3. c Yanıtınız yanlış ise “Örgütsel Yapı ve Örgütsel Un- lara açık olunması yenilik yönetiminin temel problemlerinin
surlar” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. çözümünde farklı yaklaşımların deneyimlenmesi ve yeni-
4. e Yanıtınız yanlış ise “Örgütsel Yapı ve Örgütsel Un- liğin nasıl yönetilmesi gerektiği konusunda sürekli gözden
surlar” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. geçirme ve analizleri yapılması gerekmektedir.
5. b Yanıtınız yanlış ise “Yenilik Stratejileri” başlıklı ko-
nuyu yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde 4
6. a Yanıtınız yanlış ise “Pazar Odaklılık” başlıklı konuyu Bilgi yönetimi bilginin elde edilmesi, organize edilmesi, sı-
yeniden gözden geçiriniz. nıflandırılması ve örgüt içerisinde paylaşımının ve yorum-
7. a Yanıtınız yanlış ise “Örgütsel Öğrenme” başlıklı ko- lanmasının sağlandığı bir süreçtir (Malhotra, 2001, s.9). Bilgi
nuyu yeniden gözden geçiriniz. yönetimi, bilginin üretilmesi ve değer yaratması için doğru
8. b Yanıtınız yanlış ise “Örgütsel Öğrenme” başlıklı ko- zamanda, doğru insanlara ulaşmasını sağlayan sistematik
nuyu yeniden gözden geçiriniz. yaklaşımlar bütünüdür (Buckman, 2004, s.17). Bilgi yöne-
9. b Yanıtınız yanlış ise “Bilgi Yönetimi” başlıklı konuyu timi, bilginin elde edilmesi, kişisel bilginin açık bilgi haline
yeniden gözden geçiriniz. dönüştürülmesi, bilgi ve insan arasındaki bütünleşmenin
10. a Yanıtınız yanlış ise “Bilgi Yönetimi” başlıklı konuyu sağlanmasıyla ilgili çabaların bütünüdür (O’Leary, 2002,
yeniden gözden geçiriniz. s.101). Bilgi yönetimi, örgüt içeisinde bireylerin tek tek sa-
hip olduğu bilginin paylaşılmasını sağlayarak hem öğrenme
sürecine hem de yeni fikir ve düşüncelerin ortaya çıkmasına
neden olur. Bu da yenilik çalışmlarının temel süreçlerinden
birnin yerine getirilmesinde önemli katkı sağlar.
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Yararlanılan Kaynaklar

Sıra Sizde 1 Afuah, A. (2003). Innovation Management: Strategies,
Örgütlerin temelinde yer alan ve örgütleri meydana getiren Implementation, and Profits. (2nd. ed.). NY: Oxford
asli unsur bireydir. Dolayısıyla örgütlerinde, yeniliklerin ya- University Pres
yılması sürecinde, yeni fikilere karşı bireyler gibi direnç gös- Blackwell, S.S. (2006). The Influence of Perception of
termesi olağandır. Bu direncin temelinde değişimin amacı- Organisational Structure & Culture on Leadership
nın açık ve net olmaması, değişimden etkilenecek alanların Role Requirements: The Moderating Impact of Locus
planlamaya dahil edilmemesi, grubun norm, davranış ve alış- of Control & Self-Monitoring. Journal of Leadership &
kanlık modellerinin göz ardı edilmesi, yeni becerileri öğren- Organisational Studies. 12 (4), 27–49.
me ve uygulama korkusunun mevcudiyeti, mevcut durumun Buckman, R. (2004). Building a Knowledge – Driven
yeterli olarak algılanması, lidere saygı ve güven duyulmaması Organization. U.S.A.: McGraw-Hill Companies Pub.
gibi unsurlar bulunmaktadır. Burns, T. ve G. Stalker. (1961). The Management of
Innovation. London: Tavistock
Sıra Sizde 2 Christiansen, J.A. (1997). Learning to Improve Innovation
Durgun ve dengeli çevre koşullarında ve değişim hızının Performance: The Role of the General Manager.
az olduğu durumlarda yenilik için en uygun yapı mekanik Doctoral Dissertation, INSEAD.
organizasyon iken, çevre koşullarının sürekli ve hızlı olarak Christiansen, J.A. (2000). Building the Innovation
değiştiği durumlarda ise organik yapı en uygun organizasyon Organization. New York: Macmillan Business.
yapısıdır.
Damanpour, F. (1991). Organisational Innovation: A Meta- Nonaka, I. (1991). Knowledge-Creating Company. Harvard
analysis of Effects of Determinants and Moderators. Business Review, 69(6), 96–104.
Academy of Management Journal. 34 (3), 555–590. Nonaka, I. (2004). The Knowledge - Creating Company.
Damanpour, F. (1996). Organizational Complexity Hitotsubashi on Knowledge Management. Singapore:
and Innovation: Developing and Testing Multiple John Wiley & Sons Pub.
Contingency Models. Management Science. 42, 693– Nonaka I. ve Takeuchi, H. (1995). The Knowledge-Creating
716. Company. New York: Oxford University Press.
Ettlie, J. E., W. P. Bridges ve R. D. O’Keefe. (1984). Nonaka, I., Reinmoeller, P. ve Senoo, D. (2000). Integrated
Organization Strategy and Structural Differences For IT Systems to Capitalize on Market Knowledge. In von
Radical Versus Incremental Innovation. Management Krogh, G. Nonaka, I. & Nishiguchi, T. (Eds). Knowledge
Science. 30, 682–695. Creation: A Source of Value. London: Macmillan Press.
Hall R. ve P. Andriani. (2002). Managing Knowledge for Oden, W.H. (1997). Managing Corporate Culture,
Innovation. Long Range Planning. 35, 29–48 Innovation and Intrapreneurship. USA: Library of
Howells, J. (1996). Tacit Knowledge and Innovation and Logress Cataloging in Publication Data.
Technology Transfer. Technology Analysis and Strategic O’Leary, D. (2002). Knowledge Management Across the
Management Journal. 8, 91–106. Enterprise Resource Planning Life Cycle. International
Huber, G. P. (1990). A Theory of the Effects of Advanced Journal of Accounting Information Systems. 3, 99–110.
Information Technologies on Organizational Design, Oslo Manual (2005). Guidelines for Collecting and
Intelligence, and Decision Making. Academy of Interpreting Innovation Data. OECD & Euorostat
Management Review. 15(1), 47–71. Manual. (Çev: TÜBİTAK, 2006, Oslo Kılavuzu, Yenilik
King, Nigel ve N. Anderson. (1995). Innovation and Change Verilerinin Toplanması ve Yorumlanması için İlkeler. 3.
in Organizations. London & New York Routledge. Baskı, Ankara).
Klicon (1999). The Role of Information Technology In Rogers, E.M. (1995). Diffusion of Innovations. (4th ed.).
Knowledge Management Within The Construction New York: The Free Pres.
Industry. Project Report of Knowledge Learning In Sawhney, M. (2001). Don’t Homogenize, Synchronize.
Construction Group at The Centre For Research In The Harvard Business Review. 100–108.
Management Of Projects. University of Manchester Schein, E. H. (1992). Organizational Culture and
Institute of Science and Technology. Leadership. San Fransisco: Jossey Bass Publishers.
Kohli, A.K. ve B.J. Jaworski. (1990). Market Orientation: The Schumpeter, J.A. (1950). Capitalism, Socialism, and
Construct, Research Propositions, and Managerial Democracy. New York: Harper & Row.
Implications. Journal of Marketing. 54 (2), 1–18. Tidd, J., J. Bessant ve K. Pavitt. (2005). Managing Innovation:
Lang, J.C. (2001). Managerial Concerns in Knowledge Integrating Technological, Market and Organizational
Management. Journal of Knowledge Management. 5 (1), Change. Wiley.
43–57. Zaltman, G., R. Duncan ve J. Holbeck. (1973). Innovations
Malhotra, Y. (Eds). (2001). Knowledge Management and and Organizations. New York: Wiley & Sons.
Business Model Innovation. Hershey: Idea Group
Publishing.
Martins, E. C. ve Terblance, F. (2003). Building
Organisational Culture that Stimulates Creativity
and Innovation. European Journal of Innovation
Management. 6 (1), 64–74.
Mcgrıff, Steven J. (2000). A Model of Corporate
KnowledgeManagement. Corporate Instructional Final
Project: The Pennsylvania State University
Narver, J.C. ve S.F. Slater. (1990). The Effect of a Market
Orientation On Business Profitability. Journal of
Marketing. 5, 20–35.
6
Amaçlarımız
 İşletmelerde yenilik kavramının önemini açıklayabilecek,
 İşletmelerin yenilik yaratmada hangi kaynakları kullandığını tanımlayabilecek,
 İçsel ve dışsal yenilik kaynakları arasındaki ayrımı yapabilecek,
 Ulusal Yenilik Sistemini ve diğer ülkelerdeki yenilik sistemlerini özetleyebilecek,
 İşletmeler için yenilik stratejileri çeşitlerini tanımlayabilecek,
 KOBİ’ler için yenilik stratejilerini açıklayabilecek,
 KOBİ’ler için yenilik yaratma sürecindeki engelleri açıklayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Küresel Rekabet • Yenilik Kaynakları
• Ulusal Yenilik Sistemi • KOBİ

İçindekiler
• GİRİŞ
• İŞLETMELERDE YENİLİĞİN KAYNAKLARI
Yenilik Yönetimi Yenilik Kaynakları ve Stratejileri • YENİLİK STRATEJİLERİ
• KOBİ’LER İÇİN YENİLİK STRATEJİLERİ VE
PARADOKSLARI
Yenilik Kaynakları ve
Stratejileri
GİRİŞ
Küreselleşen rekabet ortamında teknolojinin hızlı gelişimi ile buna bağlı olarak yeni pa-
zarların ve farklı tüketici isteklerinin ortaya çıkması işletmeler için rekabet avantajı yarat-
mada, yalnızca maliyet unsurunun göz önünde bulundurulması gerçeğini, ortadan kaldır-
mıştır. İşletmeler gelişen yeni pazar ortamında rekabet avantajı yaratabilmek için maliyet
unsuru ile birlikte müşteri isteklerine en kısa sürede cevap verebilme, pazara sunulan ürün
ve hizmetlerin kalitesi, tasarım ve yeni ürün geliştirebilme kapasitesi ile kurumsallaşma
gibi unsurları da dikkate almak zorundadırlar. Bunu gerçekleştirebilen, diğer bir deyiş
ile günümüz rekabet ortamında üstünlük sağlayabilen işletmelerin, yenilikçi işletmeler
oldukları gözlenmektedir.
Yenilikçi işletme, çok genel bir tanım ile faaliyetlerini gerçekleştirdiği süreç içerisinde
bir yenilik gerçekleştirmiş olan işletmedir. İşletmenin gerçekleştirdiği yenilik ürün, süreç,
pazarlama veya örgütsel olarak ortaya çıkabilir. Ancak, işletmede gerçekleştirilen yeni-
liklerin ticarileşmiş olması ya da ticari bir başarı kazanmış olması şartı aranmaz. Birçok
yenilik işletme ve pazar boyutunda başarısızlıkla sonuçlanabilir. Yenilikçi işletme aynı za-
manda rekabetçi ve teknolojik çerçevede, yenilikçilik sürecini devam ettirme ve yönetme
kapasitesine sahip işletme olarak da tanımlanabilir. Politika veya araştırma gereksinim-
lerine bağlı olarak, yenilikçi bir firmayı sınıflandırmanın başka yolları da mümkündür.
Bunlar, dört yenilik türünün her birini ortaya koyan firmaların yüzdesini (büyüklük sı-
nıfına, sektöre, ülkeye veya diğer faktörlere göre) veya ürün ve pazarlama yenilikleri veya
süreç yenilikleri ve örgütsel yenilikler gibi, yenilik kombinasyonları gerçekleştirmiş firma-
ların payını belirtmek üzere kullanılabilir (OECD, 2006).
İşletmeler, yeniliklerin ortaya çıkmasını sağlayan fırsatlar olarak da ifade edilebilen
yenilik kaynaklarını kullanarak kendi başlarına, diğer işletmeler, kamu kurumları, üni-
versiteler veya araştırma merkezleri ile işbirliği içerisinde ya da diğer işletmeler tarafından
geliştirilen yenilikleri benimseme yolu ile yenilik yapabilirler. Peter F. Drucker tarafından
iki grup halinde toplanan yenilik kaynaklarından ilki işletme veya sektör içerisinde yer
alan beklenmedik gelişmeler, uyumsuzluklar, süreç ihtiyaçları, sektör ve pazar yapısın-
daki değişikliklerdir. İkinci gruptakiler ise işletmenin dışındaki sosyal ve entelektüel or-
tamlarda yer alan demografik yapıdaki değişiklikler, algılama değişiklikleri ve yeni bilgi
kaynaklarıdır.
Sürdürülebilir büyüme aracı olarak görülen yenilik, işletmelere yaratıcı, enerjik bir ça-
lışma ortamı ve insanlara yeni iş fırsatları sağlamaktadır. Bunun yanında taleplerin daha
iyi karşılanmasını sağlayan yenilik, müşteri bağlılığını ve memnuniyetini arttırıcı bir rol
oynamaktadır. Aynı zamanda yenilik işletmelerin küresel rekabet ortamında ayakta kala-
bilmeleri için bir gerekliliktir. Ancak bu amaçla yapılan yeniliklerin çok az bir kısmı başa-
rıya ulaşmaktadır. Yenilik çalışmalarının başarı yüzdesini arttırabilmek için işletmelerin
yenilik yönetimi sürecinin etkinliğini arttırmaları ve yenilik yaratmada kullandıkları kay-
nakları mevcut durumlarına göre seçerek verimli bir şekilde kullanmaları gerekmektedir.
Bu ünitede ilk olarak işletmelerde yeniliğin kaynakları açıklanarak, diğer ülkelerdeki yeni-
lik sistemleri irdelenecektir. Daha sonra işletmelerin yenilik yaratmada kullandıkları stra-
tejiler ortaya konulacaktır. Son olarak ise, yeniliğin en önemli kaynağı olan Küçük ve Orta
Ölçekli İşletme’ler (KOBİ) için yenilik stratejileri ve paradokslarından bahsedilecektir.
İŞLETMELERDE YENİLİĞİN KAYNAKLARI

İşletmelerin yenilik yaratma süreçlerini sürekli kılmaları bugün işletme yönetiminin en
önemli stratejik kararlarından birisidir. Bu stratejik kararda ise en önemli unsur yenilik
yaratmada iç ya da dış kaynakların ne şekilde kullanılacağıdır. Yapılan araştırmalara göre,
1990’lı yılların başında işletmelerin sadece %5’i yenilik yaratmak için dış kaynak kullanır-
ken, bugün bu oran %85’e yükselmiştir (Roberts, 2001). Bu sonuç küresel rekabet orta-
mında belirsizliklerin gün geçtikçe artmasına bağlı olarak işletmelerin yenilik yaratmada
diğer örgütlerle de sürekli etkileşim halinde kalmalarının bir gereğidir. Bu nedenle yenilik
süreçlerinde işletmelerin tek başına hareket etmesi günümüzde hiçbir anlam taşımamak-
tadır. Diğer bir deyiş ile bir işletmenin dış kaynaklardan elde ettiği bilgiyi yönetebilme
becerisi onun yenilik yapma kapasitesi ile doğrudan orantılıdır. Yenilik kaynakları Peter F.
Drucker tarafından İçsel ve Dışsal Kaynaklar olmak üzere iki grup halinde tanımlanmıştır.
İçsel Yenilik Kaynakları

İçsel yenilik kaynakları işletmelerin tek başına sahip oldukları bilgi, beceri, öğrenme yete-
neği, girişimci özellikleri ile birlikte yapılan yatırımlar, Ar- Ge çalışmaları, deneyim ve yeni
teknolojileri benimseme derecesi gibi faktörlerden oluşmaktadır. Ancak bu kaynak ve ka-
biliyetlerin direkt olarak gözlenmesi mümkün olmadığından bu faktörlerin çıktılarından
yararlanılarak işletmelerin yenilik kapasitesi ölçülebilir (Romijn ve Albaladejo,1999). Bu
nedenle Peter F. Drucker içsel yenilik kaynaklarını küresel rekabet ortamını göz önünde
bulundurarak 4 ayrı başlıkta toplamıştır. Bunlar; beklenmedik gelişmeler, uyumsuzluklar,
süreç ihtiyaçları, sektör ve pazar yapısındaki değişikliklerdir.
Beklenmedik Gelişmeler
Beklenmedik gelişmeler sadece işletme içinde değil, işletmenin dışında diğer bir deyiş ile
sektörün içinde ve dışında da olabilir. Bu gelişmeler ise beklenmeyen bir başarı, başarısız-
lık veya bir dış olay olarak işletmeler için yenilik fırsatları sunabilir. Beklenilmeyen başarı,
potansiyel yenilik alanı olarak kendini gösterirken, aynı şekilde beklenmedik başarısız-
lıklar da fırsat alanları olarak gelişebilir ve daha sonraki dönemlerde başarının en büyük
kaynağı olabilir. Örneğin ünlü Marriott oteller zinciri Amerika’da henüz farklı bölgeler-
de restaurantlar işletirken Washington DC’de yer alan restaurantlarının aylık cirosunun
diğer restaurantlarına göre düşük olduğunu belirlemiştir. Yönetim, yaptığı araştırmalar
sonucunda bu restaurantın ulusal havaalanının karşısında olduğunu ve yolcuların uçağa
binmeden önce yemek yemek yerine sandviç ve atıştırmalık gibi basit yiyecekleri alarak
uçaklarına binmeyi tercih ettiklerini belirlemiştir (1945 yılında henüz havayolları şirketle-
ri yolculuk sırasında yiyecek ve içecek servisi yapmıyordu). Marriott yönetimi bu başarısız-
lığı bir fırsat olarak değerlendirerek hemen East Havayolları ile bir araya gelerek uçaklarda
yolculara yiyecek servisi yapma teklifinde bulunmuştur. Marriott’un bu teklifi dünyada
hava yollarında yolculara sunulan ilk katering hizmetinin de başlangıcı olmuştur. Beklen-
6. Ünite - Yenilik Kaynakları ve Stratejileri 101
meyen gelişmeler ile ilgili bir diğer fırsat 1930’lı yılların ilk dönemlerinde IBM firmasının
karşısına çıkmıştır. IBM ilk modern muhasebe makinesini bankalar için geliştirmiş, ancak
bankalar bu ürüne rağbet etmemişlerdir. IBM’i burada kurtaran beklenmedik gelişme ise
New York Halk Kütüphanesinin bu cihazlardan satın almak istemesi olmuştur. O dönem-
lerde kütüphanelerin bankalara nazaran daha fazla parasal kaynağı olması IBM’in 200’den
fazla makine satmasına neden olmuştur.
Otomotiv sektörünün tarihteki en büyük yeni-otomobil başarısızlığı olan Ford
Edsel’in bu başarısızlığının şirketin daha sonraki başarısının büyük kısmının temelini
oluşturduğunu çok az kişi bilmektedir. Ford, Amerikan otomotiv tarihinin o güne kadar
hiç görmediği derecede büyük bir özenle hazırlanmış otomobili Edsel’i, şirkete, General
Motors’la rekabet etmesini mümkün kılacak eksiksiz bir ürün hattı kazandırmak amacıyla
planlamıştı. Ama bütün o planlamaya, pazar araştırmalarına ve tasarıma rağmen yeni mo-
del fiyaskoyla sonuçlanınca, Ford, otomobil pazarında, GM’nin ve bütün öteki otomobil
üreticilerinin otomobil tasarımını ve pazarlamasını dayandırdıkları temel varsayımlara
ters bir şeyler döndüğünün farkına vardı. Pazar dilimleri artık esas olarak gelir grupla-
rından oluşmuyordu; dilimlere ayrılmanın yeni ilkesi artık “yaşam tarzı” dediğimiz şeydi.
Ford’un buna tepkisi, şirkete belli bir kişilik kazandıran ve onu tekrar sektörün lideri hali-
ne getiren Mustang’ı üretmek oldu.
Uyumsuzluklar
Peter Drucker uyumsuzluğu olması gereken durum ile mevcut durum arasındaki fark ola-
rak tanımlamıştır. Mevcut bir piyasadaki firmaların stratejileri ile tüketicilerin beklentile-
ri veya ekonomik gerçekler arasında uyumsuzluklar olabilir. Bu uyumsuzluklar genellikle
işletmelerin kendilerini yenilememiş olmasından dolayı ortaya çıkar. Böyle durumlarda
bu uyumsuzlukları değerlendirecek yeniliklere ihtiyaç duyulur.
Örneğin, Southwest Havayolları 1970’li yıllarda birçok havayolunun fark edemediği
basit verimlilik problemlerine çözüm bularak konforsuz fakat ucuz havayolu fikrini ge-
liştirmiştir. Bu sayede Southwest, diğer havayollarının göz ardı ettiği müşteri kitlesini ka-
zanmış ve havayolu pazarını genişleterek tüm dünyadaki en karlı havayolu şirketlerinden
bir tanesi olmayı başarmıştır. Bu başarının altında yatan kritik nokta, Southwest’in büyük
havayolu şirketlerinin işleyiş ve müşterilere bakış açılarında gerçekçi olmayan uyumsuz-
lukları fark edebilmiş olmasıdır. Bugün dünyada birçok havayolu Southwest’in iş modeli-
ni ve verimlilik tekniklerini taklit ederek büyük havayollarıyla yarışmaktadır. Avrupa’dan
Ryanair ve Türkiye’den Pegasus bu havayollarına örnek olarak verilebilir.
Yeniliğin kaynaklarından biri olan uyumsuzlukların yeniliğin yaratılmasındaki etkisi nedir?

1
Bir başka uyumsuzluktan yenilik yaratan firma ise Canon’dur. Fotokopi makinesini
icat eden Xerox firması, 1970’li yıllarda ABD’deki fotokopi makinesi pazarının yaklaşık
%93’üne yüksek performanslı aynı zamanda oldukça pahalı makineler ile sahipti. An-
cak, yüksek fiyatlardan dolayı, küçük ofisler için oldukça masraflı bir yatırım olan foto-
kopi makinelerini tüketiciler genellikle kiralamayı tercih ediyorlardı. Bir Japon firması
olan Canon, Xerox’un stratejisindeki hatayı farketmiş ve küçük ofisler için daha basit
fotokopi makineleri satmaya başlamıştır. Zamanla kendi yarattığı bu pazarı ele geçiren
Canon, daha sonra Xerox’un en önemli rakiplerinden biri haline gelmiştir. Sonuç ola-
rak işletmeler için uyumsuzlukları fark etmenin en iyi yolu, tüketicilerin bakış açılarını
mevcut firmaların stratejileriyle karşılaştırmaktır. Uyumsuzlukları değerlendiren yeni-
likler, yukarıdaki örneklerde olduğu gibi genellikle stratejik çözümler olarak karşımıza
çıkmaktadır.
Süreç İhtiyaçları
Birim üretim veya teslimat maliyetlerini azaltmak, kaliteyi artırmak, yeni ve önemli dere-
cede iyileştirilmiş ürünler üretmek amacıyla kullanılan teknikleri, teçhizatı ve yazılımları
kapsayan süreç ihtiyaçları yeniliklere kaynaklık eden değişik faktörler arasında belki de
en kolay anlaşılanıdır. Ampül, telefon, uçak, ağrı kesici gibi teknolojik ve bilimsel keşifle-
rin çoğu, zaten herkesin bildiği problemlere çözüm çabaları sonucunda ortaya çıkmıştır.
Burada kritik ve çoğu zaman unutulan nokta bu yeniliklerin çok daha özellikli ve basit
olabildiği gerçeğidir. Diğer bir deyiş ile bir işi daha verimli yapmamızı sağlayan yönetim-
sel teknikler de yenilik tanımı içerisine girer. Ekmek dilimleme makinesi veya elektrikli
su ısıtıcısı da çok önemli araçlardır. Üstelik bunları pazarlamak genellikle yüksek teknoloji
ürünlere kıyasla çok daha kolaydır.
İşletmeleri için süreç ihtiyaçlarını fark etmenin en iyi yolu öncü kullanıcıların davra-
nışlarını ve problemlerini incelemektir. Öncü kullanıcılar fonksiyonel anlamda eğilim-
lerin ilerisinde ihtiyaçları olan kişilerdir. Örneğin araba frenleri açısından baktığımızda,
ralliciler öncü kullanıcılardır.
Öncü kullanıcılar pazarda eksik olan bir ürünü tarif edebilecek, mevcut çözümlerin eksikle-
rini, sorunlarını söyleyebilecek yetenek ve birikime sahip kişilerdir. Kısaca, onların bugün
ihtiyaç olarak gösterdikleri şeyler, bir süre sonra pazarın tam ortasına oturma gücünde ola-
cak ürün ve hizmetlerdir.
Öncü kullanıcılar kendi ihtiyaçları için ürün arayışında olan kişiler de olabilir. Von
Hippel’e göre ABD’deki cerrahların %22’si kendi ameliyat aletlerini geliştiriyor veya farklı-
laştırıyorlar. Fotoğraf ekipmanlarında da benzer bir durum söz konusudur. Bugün yaygın
kullanılan dağ bisikleti, dağlarda spor yapmak isteyen bir meraklı grubu tarafından, ilk
enerji içeceği ise bir Amerikan üniversite takımı tarafından geliştirilmiştir. Linux işletim
sistemi ve mobil cihazlar için uygulamaların çoğu da öncü kullanıcılar tarafından gelişti-
rilmiş ve halen geliştirilmektedir. İşletmeler için ürünleri uç noktada kullanan sektör içi
veya sektör dışı öncü kullanıcı örnekleri de olabilir. Lastiklerde yenilik yapmak isteyen
üreticiler genelde yarış pistlerindeki zorlu şartlara bakarlar. Bir buzdolabı şirketi ise otel-
lere, soğuk hava depolarına ya da marketlere bakabilir.
Sektör ve Pazar Yapısındaki Değişiklikler

Gelişen sektörler ve değişen pazar yapıları yeniliklerin ortaya çıkması için gerekli ortamı
yaratır. Bu değişiklikler daha çok tüketicilerin tercihlerinin, değerlerinin veya zevkleri-
nin değişiminden kaynaklanır. Sektördeki hızlı bir büyüme, değişen yapıların güvenilir
bir göstergesidir. Burada işletmelerin bilmeleri gereken en önemli husus içinde bulunduk-
ları sektörün zaman içerisinde beklenmedik değişimler ile karşı karşıya kalacağıdır. İşlet-
melerin bu değişimlere vereceği yanıt genellikle bu değişimleri nasıl algıladığına bağlıdır.
Bir işletme faaliyet gösterdiği pazarda büyük bir değişimle yüz yüze geldiğinde yönetici-
lerin bu bozulmayı algılama biçimi; bunu organizasyonun geri kalanına nasıl anlattığı-
nı, tepkiyi nasıl organize ettiğini ve kaynaklan nasıl paylaştırdığını da etkiler. Yöneticiler
eğer değişimi bir tehdit olarak görürse; aşırı tepki verme ve çok fazla kaynağı çok hızlı
bir biçimde kullanma eğilimi gösterir. Değişimi bir fırsat olarak görmeleri durumunda
ise, gelişim için yetersiz kaynak kullanabilirler. Diğer bir deyişle; yöneticilerin değişimi
şekillendirmelerinin yolu uygulayacakları stratejiyi belirler. Örneğin, artan benzin fiyat-
ları karşısında Japon otomobil firmalarının değişen tüketici tercihlerini göz önünde bu-
lundurarak yakıt tasarrufu sağlayan daha küçük otomobiller üretmeye başlaması dünya
pazarların-da Japon arabalarının payını inanılmaz ölçüde arttırmıştır.
İşletmeler için yenilik fırsatı sunan örnek bir değişim ise gıda sektöründe yer alan
fonksiyonel gıdalarda gerçekleşmektedir. Bu değişimin en önemli nedeni ise tüketiciler-
de sağlık bilincinin hızla artarak gıda ürünlerinden sağlık beklentilerinin yükselmesidir.
Nitekim Türkiye’de fonksiyonel gıda konusunda öncü şirketler arasında yer alan Ülker,
“Kalbim Benecol” margarinini geliştirerek erken yaşlarda doğal ve kolay yoldan kolesterol
sorununu çözmeye ve kontrol altına almaya yönelik bir ürünü piyasaya sürmüştür. Bir
başka örnek ise yine tüketici eğilimlerindeki değişiklikleri göz önünde bulundurarak her
geçen gün daha da artan e-posta iletişiminde özellikle iş adamlarının zahmetsizce elektro-
nik postalarına erişimlerini sağlayacak bir çözüm üreten Blackberry’dir.
Dışsal Yenilik Kaynakları

Dışsal yenilik kaynakları işletmelerin dışında kalan sosyal ve entelektüel ortamlarda ge-
lişir. Bu kaynakların ortaya çıkmasına neden olan faktörler ise demografik değişiklikler,
algılama değişiklikleri ve yeni bilgi kaynaklarıdır.
Demografik Değişiklikler
Günümüz rekabet koşullarında yenilik fırsatı kaynaklarının en güvenilir olanı demografik
değişikliklerdir. Ancak, bu fırsatları yakalayabilmek için işletmelerin hem nüfus yapısın-
daki değişiklikleri izlemesi hem de bu değişimlerin ne anlama geldiğini çok iyi yorumla-
yabilmesi gereklidir. Çünkü nüfus değişimleri sürekli yeni ihtiyaçlar doğuracak, bu ihti-
yaçlar da yenilikleri tetikleyecektir. Örneğin günümüzde değişen nüfus yapısı gençler için
yaşam stilinde, yaşlılar için ise sağlık, güvenlik ve turizm alanlarında yenilik fırsatlarını
ortaya çıkarmaktadır. Nüfustaki hareketlilik bir diğer deyiş ile göç olgusu ise kentlerde
ulaşım ve taşıma sorunlarını yaratmıştır. Bu tür sorunların çözümü için raylı sistem veya
metro gibi yenilikler gerekmektedir. Aynı şekilde boşanmaların artması ve buna bağlı ola-
rak bekar anne ve baba sayısındaki artış, küçük konutlara ve bunlara uygun küçük beyaz
eşyaya olan ihtiyacı arttırmış, bu ihtiyaçlar da yeni ürünlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır.
Burada işletmelerin dikkat etmeleri gereken bir diğer husus demografik değişimlerin
hemen yaşanmadığı, bu değişimlerin gelişme süreçlerinin olduğudur. Nitekim Japonların
bilgisayarlı robot üretiminde önde olmalarının en önemli nedeni gelecekte ortaya çıkacak
olan demografik değişimler için öngörüde bulunmuş olmalarıdır. Çünkü 1970’li yıllarda
gelişmiş ülkelerde doğum oranlarında ciddi bir düşme ve bir eğitim patlaması yaşanmış-
tır. Gençlerin yarısı ya da daha da fazlası liseyi bitirdikten sonra öğrenimlerine devam
etmiş ve bu durum imalat sektöründe geleneksel mavi yakalı işçi sayısının 1990’lı yıllara
gelindiğinde azalacağı işaretini vermiştir. Ancak, bu konuda yalnızca Japonlar harekete
geçmiş ve değişen bu demografik koşullar için yenilik üreterek pazarda hâkim duruma
gelmişlerdir.
Algılama Değişiklikleri
Algılama, beş duyu ile elde edilen her türlü bilginin beynimizde şekillenmesi ve gö-
rünüm kazanmasıdır. Algılama, durumun gerçek olarak kaydedilmesi değil, yorum-
lanarak kaydedilmesidir. Örneğin, çevremizi bir resim olarak düşünürsek, bu resmin
yorumları herkes için farklıdır. Bu farklılığı yaratan, izlenimlerimizi belirleyen algıdır
ve aynı olayda bireyler farklı izlenimler edinebilirler. Bu nedenle algı değişikliği olguları
değiştirmez, onların anlamlarını değiştirir. “Bardağın yarısı dolu” ile “Bardağın yarısı
boş” sözleri aynı olguyu anlatırlar, ama çok farklı anlama gelirler. İşte bu noktada işlet-
melerin bardağı algılayış biçimi onlara büyük yenilik fırsatları yaratabilir. Örneğin, el-
deki bütün olgusal veriler sağlık konusunda yaşanan büyük ilerlemelerden dolayı son 20
yılda gelişmiş ülkelerde yaşayan nüfusun yaşam süresinin uzayacağı ve buna bağlı ola-
rak yaşlı nüfusun artacağını göstermektedir. Buna rağmen günümüzde insanların sağ-
lık konusundaki beklentileri artmış, daha uzun yaşamak ve hastalıklardan korunmak
adına farklı arayış içine girmişlerdir. Bu bakış açısı yenilik yapmak isteyen işletmeler
için birçok fırsat yaratmış, yeni sağlık dergileri, egzersiz kursları, yürüme bantları, spor
aletleri ve her türden sağlıklı gıdalar için yeni pazarlar ortaya çıkmıştır. Yine, WholeFo-
ods tüketicilerde ortaya çıkan bu algı değişikliğini kara dönüştürme amacıyla ABD’de
kurulmuş bir süpermarketler zinciridir. Sadece gıda ürünleri satan bu süpermarketler
zincirinin sattığı ürünler sadece doğal ve organik ürünlerden oluşmaktadır. İşlenmiş ve
sentetik gıdalar satmayan Wholefoods mağazaları bu strateji ile 279 mağazaya ulaşmış
ve 2009 satışları 8 milyar doları aşmıştır. Dolayısıyla işletmeler için yenilik yaratmanın
bir diğer yolu da çeşitli faktörlere (sosyo-ekonomik, politik, teknolojik, kültürel, de-
mografik gibi) bağlı olarak gerçekleşen değişimlerin yarattığı algı değişikliklerini kul-
lanarak yeni ve farklı ürün/hizmet yaratmaktır. Bu noktada işletmelerin demografik
değerler gibi toplumsal algı ve değerlerin de sürekli değiştiğinin bilincinde olması ve bu
değişimleri çok iyi takip etmesi gerekir.
Yeni Bilgi Kaynakları

İşletmeler için yeniliklerin ortaya çıkmasında bilgi kaynaklarının kullanımı önemli bir
faktör olarak ortaya çıkmaktadır. Ancak yeni bilgi kaynakları diğer yenilik kaynakların-
dan uzun geliştirme süresine sahip olması ve öngörülebilirlikleri açısından farklıdır. Diğer
bir deyiş ile bilgi kaynaklarının ortaya çıkması, teknolojilere uygulanması ve bu teknoloji-
nin ürün, süreç ya da hizmet olarak pazarda yer alması arasında oldukça uzun bir zaman
aralığı vardır. Genel olarak bakıldığında, bilgiye dayalı yeniliklere özgü geliştirme süresi
50 yıl gibi bir zamanı kapsamaktadır. Nitekim 1930 yılında patenti alınan jet motorlarının
ilk test aşaması 1941 yılında askeri uçaklarda yapılmış, ilk ticari uçakta ise 1952 yılında
kullanılmaya başlamıştır. Boeing firmasının 1958 yılında 707 uçaklarını geliştirmesi ile
birlikte patent alımından tam 28 yıl sonra jet motorları yeni yakıt sistemi ve değişen tek-
nolojisi ile kullanılmaya başlamıştır.
Bilgiye dayalı yeniliğin bir başka özelliği ise yeniliğin etkin hale gelebilmesinin ge-
nellikle, tek türden değil, çok türden bilgiyi gerektirmesidir. Örneğin, bilgisayarlar en az
altı ayrı bilgi türünü gerektirmektedir. Nitekim gerekli bütün bilgi 1918’de mevcut oldu-
ğu halde, işleyen ilk dijital bilgisayar 1946’dan önce ortaya çıkamamıştır. Bu uzun sürece
rağmen tarih yaratan yenilikler arasında ister bilimsel, ister teknik, isterse sosyal alanda
olsun yeni bilgiye dayalı olanlar önde gelir. Bilgiye dayalı en güçlü yeniliklerden biri olan
modern bankacılıkta “Girişimci Bankacılık” yani, sermayenin ekonomik gelişme yaratma
amacıyla kullanılması teorisi Napolyon döneminde Comte de Saint-Simon tarafından for-
müle edilmiştir. Saint-Simon’un olağanüstü büyük şöhretine rağmen, müritlerinden Jacob
ve Isaac Pereire kardeşlerin ilk girişimci banka Credit Mobilier’i kurmaları ve günümüzde
finans kapitalizmi dediğimiz şeyi başlatmaları, ancak onun 1825’teki ölümünden 30 yıl
sonra gerçekleşebilmiştir.
Peter Drucker’ın yenilik fırsatı olarak tanımladığı işletmelerin içinde ve dışında yer
alan kaynakların yanında işletmelerin yenilik sürecinde paydaşlarla kurdukları diyalogla-
rın rolü üzerindeki vurgular giderek artmaktadır (Hart ve Sharma, 2004). Yapılan araştır-
malarda paydaşlarla kurulan ilişkiler sürdürülebilir yenilik sağlama açısından bilgiye ulaş-
ma, bilgi aktarımı ve yenilikçi fikirler sağlamaktadır (Ayuso vd., 2006). İşletmenin sahip
olduğu paydaşlardan ihtiyaç duyduğu bilgileri alması paydaşları ile kurdukları diyaloglar
sayesinde gerçekleşmektedir. İşletmeler paydaşları sayesinde elde ettikleri bilgileri yenilik
sürecinde kullandıkları sürece performanslarını arttırabileceklerdir.
Paydaş olarak adlandırılan bu kişi ya da gruplar, hissedarları, çalışanları, tedarikçileri, müş-

terileri, yerel halkı, banka ve diğer kredi veren kuruluşları, hükümeti, farklı çıkar gruplarını
ve gerçekte faaliyetleri ile işletmeyi etkileyen ve işletmenin faaliyetlerinden etkilenen tüm
kesimleri içermektedir.
Paydaş diyalogu işletmelerde her zaman gerçekleşen bir durumdur. Örneğin, işletme
yöneticileri rutin olarak çalışanlar, tedarikçiler ve müşteriler ile iletişim kurmaktadırlar.
Bu iletişimin yenilik yaratma sürecinde etkin bir şekilde kullanılması yenilik yaratmada
bir fırsat olarak ortaya çıkmaktadır (Zoubi vd., 2006). Paydaşlarla kurulan diyaloglar saye-
sinde elde edilen bilgilerin bütünleştirilmesi ile yeni ürünler, hizmetler, süreç ve stratejiler
geliştirilmektedir. Bu işletmede sürdürülebilir yenilik yapılmasını sağlamaktadır (Dön-
mez ve Çevik, 2010).
İşletmeler için yenilik fırsatı yaratabilecek paydaşlar ve bu paydaşlar ile ilgili yenilik
süreçleri için dört temel yaklaşımdan bahsedilebilir.
Pazarlar ve Müşteriler
Yenilik yaratma sürecinde bilgi kaynağı olarak müşterilerin rolü 1970’li yıllarda ortaya
çıkan bir olgudur (Von Hippel, 1976). Masachusettes Institute of Technology’nin yaptığı
bir araştırmada (Berger ve Piller, 2003) yeniliklerin %95’inin müşterilerle paylaşılan bil-
gi sayesinde gerçekleştirildiği gösterilmektedir. İşletmeler için yenilik yaratma sürecinde
müşterilerle yapılan işbirliği hem pazar zekâsının işletmeye ulaştırılmasında, hem de iş
zekâsının geliştirilmesinde rol oynamaktadır. Bu noktada müşteri işbirliğinde iş süreçle-
rinin müşteriye dayalı olarak yeniden yapılandırılması önem taşımaktadır. (Bueren vd.,
2004).
• Müşteriler ürün ya da süreç yeniliklerini farklı şekilde etkileyebilirler. Bunlar;
• Kullanıcı gereksinimlerini açıklayan tamamlayıcı ve örtük (tacit) bilgi sağlayarak,
• Yeni ve değişen müşteri ihtiyaçları ile ilgili bilgi sağlayarak,
• Aynı kullanıcı topluluğunun yer aldığı pazarda diğer firmaların yaptığı yenilikler
ile ilgili bilgi sağlayarak.
Bu bağlamda pazarda meydana gelen her türlü değişiklikler ve müşterilerin geri bil-
dirimleri işletmeler için yenilik yaratma sürecinde en önemli bilgi kaynaklarından birisi
olarak ön plana çıkmaktadır. Günümüzde yenilik yaratmada öncü olan işletmelerin ye-
nilik süreçlerine müşterilerini dâhil ettiği görülmektedir. Ancak, işletmeler için yenilik
süreçlerinde müşterileri ile işbirliği kurma yeteneği hazır bir reçeteden öte zihniyet deği-
şimi gerektiren bir süreçtir. Bu zihniyetin oluşmasında işletmelerin öncelikle müşterilerin
beklentilerini çok iyi algılamaları gereklidir. Nitekim işletmelerin ve müşterilerin kendi-
lerine ait farklı beklentileri vardır. Bu beklentiler arasındaki en önemli fark müşterilerin
beklentilerinin oldukça açık ve net olmasıdır. Örneğin, müşteriler güvenli oyuncak, kul-
lanımı kolay tak-çalıştır ürünler ve ücretsiz müşteri hizmetleri gibi beklentilere sahiptir.
İşletmelerin beklentileri ise her zaman açık ve anlaşılabilir değildir. Dolayısıyla, işletmele-
rin kendi beklentileri ile müşteri beklentileri arasındaki farkı çok iyi anlamaları ve yenilik
süreçlerinde müşterileri ile kısmen etik, kısmen saydamlık ve kısmen güvenden oluşan bir
işbirliği geliştirmelidirler.
www.babycenter.com
Bu konuda Johnson & Johnson firmasının basit ama keskin bir gözlemden yola çıka-
rak hazırladığı web sitesi “BabyCentre” tamamen duygusal yaklaşımı ile tüketici üzerinde
çok etkili olmuş ve fikir markanın önüne geçmiştir. Web sitesinin tasarlanmasından sonra
ilk ay, pano’ya yaklaşık 600 kişi kendi bebeği ile ilgili hikâye bırakmıştır. Reklamı izleyen
kişilerin %52’si daha sonra panoya bırakılan hikâyeleri okumuştur.
İşletmelerin müşteri odaklı yenilik yaratma süreçlerinde dikkat etmesi gereken bir di-
ğer husus ise günümüz tüketicilerinin pazardaki gelişmelere karşı oldukça duyarlı ve bir o
kadar da farklı bakış açılarına sahip olmalarıdır. Bu durum aynı zamanda pazardaki geliş-
meler ile de doğrudan bağlantılıdır. Nitekim bu bakış açıları tişörtlerin tasarımından, çe-
şitli gıdaların besin değerlerine, sağlıklı yaşam için yapılan diyetlerin ve diyet ürünlerinin
uygunluğundan Nike ile Adidas’ın Asya’da faaliyet gösteren fabrikalarında çalışan çocuk
işçi sayısına ve çalışanların yaşam koşullarına kadar farklılık göstermektedir. Bu anlam-
da işletmelerin farklı bakış açılarına sahip olan müşterilerinin isteklerine ve ihtiyaçlarına
karşı esnek olmaları ve bu beklentiler karşısında işletme stratejilerinde, faaliyetlerinde
ya da yenilik süreçlerinde değişim yapabilecek esnekliğe sahip olmaları gerekmektedir.
Örneğin, Nike dünyada müşteri odaklı yenilik yaratma programını başarı ile sürdüren
firmalardan birisidir. Nike ürün yenilikleri yapmadan önce dünya çapında futbol fanatiği
olan müşterilerine danışarak ayakkabı, tişört v.b ürünleri geliştirmektedir.
Yapılan birçok araştırma yeni ürünlerin %70-%80’inin pazar koşullarına uyumsuzluk,
farklılaştırma stratejilerindeki eksiklik, yanlış fiyatlandırma ve tutundurma faaliyetleri
nedeni ile başarısızlıkla sonuçlandığını göstermektedir. Ancak, yeni ürünler için nihai
karar ironik bir şekilde çoğu zaman yeni ürün geliştirme sürecine dâhil olmayan müşteri-
ler tarafından verilmektedir. Günümüzde internet kullanımının yaygınlaşması ile birlikte
birçok işletme yenilik süreçlerine müşterilerini de dâhil ederek müşteri beklentileri ve
ihtiyaçları çerçevesinde ürün geliştirmeyi tercih etmektedir. Bu sayede işletmeler ürün
pazara çıkmadan oluşabilecek olumsuzlukları engelleyebilmektedirler. Bu gelişmeye ör-
nek olarak Crowsourced verilebilir. Crowsourced tüketiciye sunulan bir hizmetin ayrıntı-
larının yine tüketicilerin verdiği oylama sistemi ile değerlendirilmesinden oluşan internet
tabanlı bir sistemdir. Bu sistem içerisinde üretici ürününün desenini, restaurantının me-
nüsünü, elektronik aletinin tasarımını tüketicinin oyuna açmakta ve en çok oy alan ürünü
üretmeye başlamaktadır. Bir diğer deyiş ile işletmeler yenilik süreçlerine internet aracılığı
ile müşterilerini doğrudan dâhil etmektedir. Bu yönteme başvuran en popüler şirketlerin
başında facebook ve twitter gelmektedir.
Turkcell’in “çekim gücü” kampanyasını da müşterilerin yenilik sürecine dâhil edilmesi
kapsamında güncel ve başarılı bir örnek olarak ele alabiliriz. Turkcell her koşul ve ortam-
da ulaşılabilir olmayı, yani kapsama alanı ve çekim gücünün yüksekliğini kendi reklam
ajansının hazırladığı profesyonel reklamlarla değil, bizzat kullanıcıların kendilerinin çek-
tiği amatör reklamlarla vurgulamayı tercih etmektedir. Kullanıcılar; Erciyes’in doruğun-
dan, karlar altındaki ücra bir köye kendi hikâyeleri ile Turkcell’in kampanyasına katkıda
bulunmaktadır. Burada Turkcel öncelikle yüzbinlerce kullanıcısının binlerce fikrinden en
iyi 3-5 tanesine yüksek bir maliyete katlanmadan ulaşmakta ve buna ek olarak televizyon-
da yayımlanmasa da yüzlerce amatör reklam filmi sosyal medya ortamlarında paylaşılıp
yine ücretsiz olarak mesajın kulaktan kulağa yayılmasına katkıda bulunmaktadır.
Yenilik Toplulukları
Yenilikler dahi bireylerin tek başlarına yaptıkları çalışmalar yerine genelde uzun saatlerin
harcandığı ekip çalışmaları, toplu olarak gerçekleşen bir öğrenme ve geliştirme sürecinin
sonucu ortaya çıkmaktadır. Yenilik yaratmak için işletmelerin, sanatçı, düşünür, bilim
adamlarının, müşterilerin, tedarikçilerin kısaca daha önce belirtildiği gibi tüm paydaşla-
rın etkileşim içinde daha etkin sonuçlar üretmesi her geçen gün daha fazla önem taşımaya
başlamıştır.
Topluluk, nitelikleri bakımından bir bütün oluşturan kimselerin hepsi, aynı yerde bulunan
insan kalabalığı ya da ortak bir ilgisi olan kişilerin bir araya gelmesi olarak tanımlanabilir.
Topluluğu oluşturan bireyler Yunan arkeolojisine ilgi duyanlar olabileceği gibi bir köyde
oturan kişiler de olabilir.
Topluluğun bir kaç kişi bile olsa belirli kimlik özelliklerine ve kıstaslara göre farklı-
laşmış olması önem taşımaktadır. Ancak bu özelliklerin yanında yenilik faaliyetleri için
oluşturulan toplulukların sahip oldukları özellikler her toplulukta bulunmayan özellik-
lerdir. Bu özellikler;
• Eğilim takip eden: Gelecek vadeden eğilimleri önceden fark edebilen ve bu eğilim-
ler üzerinden yeni fikirler üretebilen,
• Gerçekleştiren: Fikirlerin gereksinimlerini tutkulu bir şekilde gerçekleştiren ve uy-
gulamaya koyabilen,
• Fikirleri yayan: Çok hızlı bir şekilde büyük gruplara fikirleri yayabilen,
• Şüpheci: Fikirleri dürüst bir şekilde tartışabilen, olumlu veya olumsuz yorum
yapabilen,
• Katılımcı: Tartışmalara katılan, yorum yapan ve öğrenen.
Bugün topluluklar internetin ve sosyal medyanın gelişmesi ile yeni bir şekil kazan-
mıştır. Sıradan bir ev hanımı kendi icadı bir kekin tarifini daha önce sadece komşula-
rına verebilirken, videoya çekip internette yayınladığında dünyanın dört bir tarafındaki
izleyicilere sunabilmektedir. Çok daha fazla kişiye ulaşan fikirlerin başarılı olma şansının
yüksek olduğu unutulmamalıdır.
Günümüzde yenilik topluluklarının farklı oluşumlar ve farklı amaçlar doğrultusunda
yapılandıkları görülmektedir. Bu kapsamda, yenilik topluluklarını şu başlıklar altında in-
celeyebiliriz;
Pazara Yönelik Yenilik Toplulukları

Innocentive.com, yet2.com, ninesigma.com, acikinovasyon.com gibi web tabanlı plat-
formlarda oluşturulan yenilik topluluklarının amacı birçok işletmenin (müşteri) ve fikri
olan bireylerin (katkı sağlayıcılar) bir araya gelerek platforma üye işletmelerin sunduğu
problemlere yeni fikirler üreterek çözüm önerisi sunmalarıdır. Örneğin innocentive.com
sitesinin yaklaşık 145,000 üyesi vardır ve işletmelerin sunduğu problemlere çözüm önerisi
şeklinde katkı sağlayan topluluk üyelerinden en iyi çözümü sunan para ile ödüllendiril-
mektedir.
www.innocentive.com
Rekabete Dayalı Yenilik Toplulukları

Rekabete dayalı yenilik toplulukları daha çok tek bir problem ya da fikir üzerinde çalış-
maktadır. Topluluğun üyelerine verdiği mesaj “işte ödül kazanmak için çözmeniz gereken
problem ya da tasarlamanız, yaratmanız gereken yeni fikir” şeklindedir. Bu topluluklara
verilebilecek en güncel örnek Amerikan video kiralama şirketi olan Netflix’dir. Netflix
sahip olduğu video tavsiye motorunu %10 oranında geliştiren kişiye 1 milyon ABD do-
ları teklif etmiştir. Aslında birçok işletme yenilik geliştirme süreçlerinde bu yaklaşımı bir
platform altında olmadan yıllardır kullanmaktadır. Örneğin büyük mimari projeler için
çoğu firma ödüllü yarışmalar düzenlemekte, Peugeot firması ise yaklaşık 6 yıldır tasarım
yarışması yaparak en iyi tasarım sahibine ödül vermektedir.
B2C Yenilik Toplulukları

B2C (Business to Customer) yenilik toplulukları işletmeden tüketiciye oluşumunu ye-
nilik süreçlerine taşıyan ve web üzerinden müşterilerini işletmenin performansını ye-
nilikçi fikirler ile geliştirmeye yönlendiren topluluklardır. Bu topluluklara örnek olarak
Starbucks’ın mystarbuckssidea.com ve Dell firmasının “Fikir fırtınası” toplulukları verile-
bilir. MyStarbucks.com internet üzerinden geliştirdiği online öneri kutusu ile müşterile-
rinin önerilerini, tercihlerini ve yeni fikirlerini belirlemekte ve aynı zamanda müşteriler
kutuya gönderilen farklı fikirleri ve önerileri oylayabilmektedir. Bu tür topluluklarda her-
hangi bir ödüllendirme sistemi mevcut değildir ve topluluk üyelerinin sunduğu fikirler ve
öneriler problem çözmeye yönelik değildir.
Pazara yönelik yenilik toplulukları ile rekabete yönelik yenilik toplulukları arasındaki farkı
2 açıklayınız.
Web tabanlı ticaret uygulamaları içinde en bilineni B2C (Business to customer – Firmadan

müşteriye e-ticaret) sistemidir. B2C pazarı, karşımıza daha çok Internet üzerinden satış
yapan web portalları ve sanal mağazalar aracılığıyla çıkmaktadır. Bu sistemde müşteriler
ihtiyacını duydukları ürünleri firmanın web sitesinden ya da firmanın ürünlerini verdiği ve
başka firmaların ürünlerinin de pazarlandığı web portalları veya sanal mağazalardan (bun-
lara elektronik pazaryerleri de diyebiliriz) sipariş ederler.
Rakipler ve Tedarikçiler
İşletmelerin yenilik yaratma sürecinde dış kaynaklardan elde ettiği bilgilerin en önem-
lilerinden birisi de tedarikçileridir. Tedarikçiler ile kurulan bu etkileşim süreci rekabet
modelinden ortaklık modeline kadar farklı biçimlerde gerçekleştirilebilir. Bugün, ürün
veya süreç yeniliklerinde tedarikçiler ile oluşturulan işbirliği işletmeler tarafından yaygın
bir şekilde kullanılmaktadır. Herhangi bir ön bilgi olmadan tedarikçiler işletmelerin ye-
nilikçi olmasına yardım edebilir hatta onları yenilik yapma konusunda zorlayabilir. Ürün
açısından bakıldığında tedarikçi işletmeye yeni bir malzeme, donanım veya hammadde
sağlayarak işletmenin yapacağı ürün yeniliğine katkıda bulunabilir. Tedarikçiler özellik-
le ürün, süreç ve hizmet yeniliklerinde işletmelerin sahip oldukları yenilik sistemlerini
olumlu yönde etkilemektedirler. Bu noktada işletmelerin tedarikçilerin ne tür teknolojile-
ri sağlayabileceği, sağlanan bu teknolojilerin maliyet unsurlarını ve müşteri ihtiyaçları ile
uyumlu olup olmadığını çok iyi analiz etmeleri gerekmektedir.
Müşterilerine gelecekte de yeni fikirler, kaliteli ve yüksek değerli ürünler ile memnun
etme isteğinde olan işletmeler, bu amaçla üretici ve tedarikçi olarak ürünlerinin daimi
şekilde iyileştirilmesinde çalışacak tedarikçilere gereksinim duymaktadır. Yeni teknolo-
jilerin, yaratıcı ve yenilikçi fikirlerin hayata geçirilmesi ve ön planda tutulan bir maliyet
bilinciyle ortak başarıya temel oluşturacak verimli ve güvenilir tedarikçilerle çalışmak
işletmeler için önem taşımaktadır. İşletmeler tedarikçilerinin, yaratıcılığından ve tecrü-
belerinden ağırlıklı şekilde yararlanmaktadır. Bu amaçla müşterek yenilikten teknoloji ge-
liştirmeye kadar işbirliğinin geliştirilip mükemmelleştirilmesinde tedarikçileri ile birlikte
ortak stratejiler geliştirmelidirler.
Örneğin, Apple firmasının İpod ürünü tedarikçiler ile stratejik işbirliği kapsamında
geliştirilen bir ürün olarak güçlü bir marka, başarılı bir pazarlama, çekici tasarım, hızlı
elektronik aksam, sağlam mekanik yapı ve basit bir işletim sistemi ile rakiplerine göre ön
plana çıkan bir üründür. İpod’un iTunes ve eğlence firmaları ile yaptığı tedarikçi işbirliği
bu ürüne farklı bir rekabet avantajı kazandırmış, müzik severler yasal yollardan İpod’ları
için kolaylıkla müzik yükleme olanağına sahip olmuşlardır. Bu ürün için yapılan teda-
rikçi işbirliği İpod içeriklerine, hafıza kartlarına ve sabit disklerine kullanıcıların kolay-
ca erişebilmelerini de sağlamıştır. Yenilik yaratmada tedarikçileri ile işbirliği yapan bir
başka firma ise IBM’dir. Bilgisayar ve bilgisayar ile ilgili donanımların geliştirilmesinde
ve bu donanımlarda kullanılan entegre edilmiş ürünlerde IBM birebir tedarikçileri ile
çalışmaktadır.
İşletmeler için yenilik yaratma sürecinde fayda sağlayabilecek bir diğer dış kaynak da
rakip işletmelerdir. Rakiplerden elde edilen bilgiler çoğunlukla yeni teknolojilerin artan
karmaşıklığı ve sektörler arası değişken yapısı ile piyasa koşullarındaki belirsizliğin ve Ar-
Ge maliyetlerinin azaltılması ile ilgilidir. Rakiplerden elde edilen bilgiler aynı zamanda
pazara erişim ve yeni bir ürünün ya da sürecin geliştirilmesi için kullanılabilir. Bu nok-
tada kullanılan bilgiler rakibin örtük (tacit) bilgisinin alınması ya da işletmenin yenilik
sürecine adapte edilmesi ya da bu bilginin teknolojik gelişmelere uyarlanarak yeni ürü-
nün tasarım ve pazara giriş sürecini kısaltmak için kullanılabilir. Hangi sektörde olursa
olsun işletmeler aynı pazarda faaliyet gösteren, aynı müşteri kitlesine hitap eden ve aynı
kaynaklara yatırım yapan rakiplerinin davranışlarından farklı boyutlarda mutlaka etkile-
neceklerdir. Ancak, araştırmalar doğrudan rakiplerin birbirlerini yenilik yapma konusun-
da dolaylı olarak etkilediğini, bazı durumlarda doğrudan rakiplerin yenilik süreçlerinde
beraber çalıştıklarını da göstermektedir. Bu durumu yaratan en önemli neden rekabet
veya işbirliğinin, müşterilere yönelik projelerin içeriğinden kaynaklanmasıdır. Özellikle
büyük ve geniş kapsamlı projelerde tek bir işletmenin tüm teknoloji ihtiyacını karşılaması
ve her konuda uzmanlık sağlaması mümkün olmadığından iş ortaklıkları kaçınılmaz hale
gelmektedir. Bu sebeple, işletmeler doğru çözümü oluşturabilmek amacıyla gerektiğinde
rekabet ettiği işletmeler ile işbirliklerine gidebilmektedir. Ayrıca, uluslararası rekabet ve
işbirlikleri de yerel pazarlardaki dengeleri etkiler hale gelmiştir.
Nitekim bilişim teknolojileri (BT) sektöründe son dönemde dikkat çeken bu yapıya
“rakip iş ortaklıkları” adı verilmektedir. IBM, Meteksan Sistem, Siemens, Probil, Logosoft,
Koç Sistem, Bimsa, HP, İndeks, Ericsson ve Nortel Netaş gibi bilişim şirketleri farklı pa-
zarlarda rekabet gücüne sahiptirler. Bu şirketler yazılımdan telekom ve hizmetlere kadar
neredeyse tüm alt kategorilerinde bazen iş ortağı bazense en çetin rakipler olarak yolları-
na devam etmektedir.
Bu noktada işletmelerin rakiplerinin yaptıklarını bir yönetim stratejisi olarak yakın-
dan izlemeleri önem taşımaktadır. İşletmeler bu sayede öncelikle kendi performansını
kıyaslayabilmeyi ve dolayısıyla geliştirebilmeyi sağlayacaktır. Çünkü ölçülmeyen perfor-
mans iyileştirilemez, aynı şekilde karşılaştırılmayan performans da rekabetçilik açısından
değerlendirilemez. En iyi olabilmek, en iyilerle kıyaslanabilmeyi gerektirir. Rakipleri ve
onların performansını yakından izlemek onların geliştirdiği ve piyasada tutunmaya başla-
yan yenilikleri hızlı bir şekilde takip edebilmeyi ve geride kalmamayı, hatta yenilikçi ürün
veya yöntemi daha da geliştirerek piyasaya sunabilmeyi sağlar. Bu sayede işletmeler piyasa
şartlarında neyin çalışıp, neyin çalışmadığını öğrenerek şirket içi yenilikçilik projelerini
de daha doğru yönlendirebilirler. Rakiplerin yeni ürünü piyasaya tanıtma ve tutundurma
çalışmalarının başarısı, aslında bu yeni ürün kategorisinde işletmelerin yapacağı geliştir-
melerin de piyasada daha kolay yer bulmasına yardımcı olacaktır. Bu nedenle, rakiplerin
yeni ürünlerini takip etmek bir anlamda işletmelerin kendi ürünlerinin tutundurma ma-
liyetini düşürür ve kendi ürünlerinin olumlu özelliklerini rakiplerle karşılaştırmalı olarak
sunabilme fırsatı yaratır. Ancak rakipleri izlerken, sadece izleyici konumda kalma riskini
de iyi yönetmek gerekir. Çünkü bir yeniliği ilk geliştirenler öğrenme eğrisinin hızlı olduğu
sektör veya ürünlerde takip edilmesi güç bir maliyet avantajı da elde edebilirler. Ayrıca,
sadece rakibe odaklanmak, müşteri odağının kaybolmasına neden olursa, bu hem rekabet
avantajı yakalamayı, hem de yenilikçiliği zaafiyete uğratabilir.
Sonuç olarak dün bir pazarda bir arada duran müşteriler, rakipler ve tedarikçiler birbir-
lerini adeta ‘düşman’ gibi algılarken bugün ihtiyaçları karşılamada birlikte çalışmanın her
kesime yararları olduğunun farkına varmışlar ve bu süreçte kişi ve kuruluşlar arasındaki
kalın duvarlar daha saydam hale gelmiştir. Sonuçta; paydaşlar arasındaki duvarların in-
celmesi ve saydam hale gelmesi, yenilik süreçlerinde tüm paydaşların katma değer elde
edeceği bir kazan – kazan anlayışının uygulanabilmesine neden olmaktadır.
Durumsal Kaynaklar
Durumsallık yaklaşımına göre; işletmenin kendi koşulları, kuruluşun çevresel koşullar ve
unsurlarla ilişkisi, kullandığı teknolojinin özellikleri, kullandığı personelin sosyo-kültürel
özellikleriyle birlikte ele almak ve sorunlara çözüm aramak gerekir. Bu durumda işletme-
lerin belirledikleri yenilik stratejileri taleplerde, arz kaynaklarında görülen değişmelere,
ekonomik durumlardaki dalgalanmalara, teknolojideki yeni gelişmelere ve rakip işletme-
lerin davranışlarına işletmelerin gösterdikleri tepkiler şeklinde olmalıdır. Bu durumda
çevresel faktörler olarak değerlendirilebilecek olan durumsal kaynaklar işletmenin yenilik
stratejilerini belirlerken değişen nüfus, gelir, teknolojinin yarattığı ihtiyaç ve fırsatların
değerlendirilmesi ile belirlenmelidir.
Eğer pazarda istikrar varsa teknolojide ve üretim yöntemlerinde değişim ihtiyacı du-
yulmuyorsa, arz kaynaklarında belirginlik devam ediyorsa az kişiden oluşan bir yönetim
ekibi başarılı olabilir. Ancak günümüz rekabet ortamında saydığımız bu koşulların sürekli
değişim halinde olduğu bir gerçektir. Bu nedenle işletmeler çevresel değişikliklere uyum
göstermek için yeni stratejiler belirlemek zorundadır. Bu yeni stratejilerde örgütsel yapı-
ların değişimini gerektirecektir. Böylece çevresel değişiklikler, yapısal değişiklikleri belir-
leyecek, çevresel değişimin artan hızı (teknoloji, pazarlama ve arz kaynaklarında) stratejik
ve yapısal değişime duyulan ihtiyacı artıracaktır.
Sonuç olarak, işletmeler, ekonomik sistem içinde işlevlerini yerine getirmeye çalışır-
ken çıkarları, amaçları ve beklentileri birbirinden farklı çok sayıda grupla etkileşim halin-
de bulunurlar. Durumsallık konusunda yapılan araştırma sonucunda, örgüt çevresi etki-
leşimleri 3 kısımda incelenebilir. Bunlar;
• Örgüt İçi Çevre: Örgütün %100 kendi denetimi altında olan ve her an değişiklik
yapılabileceği iç çevre unsurlarıdır.
• Yakın Çevre: Örgütün bütünüyle denetim altında olmayan ama kuvvetle etkileme
olanağı olan, örgütün faaliyet ve sonuçlarından etkilenebilen çevresidir.
• Genel Çevre: Örgüt tarafından etkilenmesi son derece zor olan ama örgütü, diğer
örgütsel ve yakın çevre elemanlarını etkileyen hususlardan oluşan ortamdır.
Bir yönetici, yenilik stratejisini ve buna bağlı olarak yenilikleri yönetim biçimini belir-
lerken her şeyden önce işletmesinin çevresel etkileşimin modelini belirlemeye çalışmalı-
dır. Durumsallık yaklaşım etkileşimlerin her işletme örgütünde farklı biçimde olduğunu,
bazılarının bazı çevre faktörlerinde özelliği gereği çok etkilenirken, bazılarının bu faktör-
lerin bir kısmından çok az veya hiç etkilenmediğini ortaya koymaktadır. Örneğin işletme
büyüklüğü ile işletmenin yenilik kapasite arasında pozitif bir ilişki vardır. Diğer bir deyiş
ile işletmenin piyasa gücü arttıkça yenilik faaliyetleri artar ve yenilik faaliyetlerinin artma-
sı da işletmenin rekabet gücünü arttırır.
Stratejik Ortaklıklar
Küresel rekabet koşullarında stratejik işbirliği, artık birçok firma tarafından yaygın bir şe-
kilde uygulanmaktadır. Günümüzde özellikle küresel rekabetin yoğun bir şekilde yaşandı-
ğı yüksek teknoloji gerektiren sektörlerde stratejik işbirliği daha sık bir şekilde gerçekleşti-
rilmektedir. Günümüz koşullarında düşünüldüğünde stratejik işbirliğinin, firmaların tüm
fonksiyonlarının yeniden tanımlanmasının gerekli olduğu küresel rekabet koşullarında
değerlendirilmesi bir zorunluluk olmaktadır. Çünkü firmaların diğer faaliyetlerinde ol-
duğu gibi stratejik işbirliği faaliyetlerinde de geçmişe göre günümüzde önemli değişimler
görülmektedir.
Stratejik İşbirliği ortak stratejik amaçlarını gerçekleştirmek için iki veya daha fazla bağım-
sız firma tarafından yapılan ortaklık anlaşması olarak tanımlanabilir.
İşletmelerin stratejik işbirliğine gitmelerinin altında yatan nedenler çok çeşitlidir. An-
cak günümüzde özellikle yüksek Ar-Ge harcamaları yapılmasının zorunlu olduğu yenilik
gerektiren teknoloji yoğun sektörlerde faaliyet gösteren işletmeler arasında stratejik işbir-
liğinin çok yaygın biçimde gerçekleştirilmesi, stratejik işbirliği nedenlerini günümüzde
farklılaştırmıştır. (Murray ve Mahon, 1993). Diğer bir deyiş ile işletmelerin stratejik işbir-
liği yapmalarının nedeni yeni teknolojiler elde etmek istemeleridir. Yüksek Ar-Ge maliye-
ti ve riski, ürünlerin yaşam sürelerinin kısalmasının yoğun olduğu sektörlerde teknoloji
transferi ve gerekli üretim kapasitesini sağlamak daha önemli olmaktadır. (Mowery, Oxley
ve Silverman, 1996).
Stratejik işbirliğinde işletmeler, yeni bir ürün veya süreç meydana getirirken sabit
maliyetleri ve riskleri paylaşırlar. İşbirlikleri, işbirliği yapan işletmelerin birbirini ta-
mamlayıcı yetenekleri ve kaynakları getirecek bir yol olarak görülebilir. IBM, Siemens
ve Toshiba’nın yeni bir hafıza çipinin geliştirilmesi için işbirliği yapmaları, Du Pont ve
Sony’nin optik hafıza depolu ürünler geliştirmek için beraberce çalışmaları, yarı iletken
imalatçıları olan Motorola ve Toshiba’nın hayati teknolojileri ve imalat süreçleri ile ilgili
bilgileri takas etmek konusundaki işbirliği, General Motors ve Hitachi’nin otomobillere
elektronik parçalar geliştirmek üzere ortak çalışmaları günümüz stratejik işbirliklerine
örnek olarak verilebilir.
Stratejik işbirlikleri, işletmelerin faaliyet gösterdiği endüstrilerde teknolojik standart-
lar oluşturur. 1992 yılında Hollanda’lı elektronik şirketi Philips’in, küresel rakibi Matsus-
hita ile kayıt ve tüketici elektronik endüstrisinde digital compact cassette (DDC) sistemleri
konusunda yeni bir teknolojik standart oluşturmak için yaptığı işbirliği güzel bir örnektir
(Hill and Jones, 2009). İşbirliklerinin diğer bir üstünlüğü de işbirliği yapan işletmelerin
piyasa ihtiyaçlarına çabuk karşılık vermesidir (Yoshino; Rangan, s.83).
Üniversite, Kamu Kurumları ve Özel Kuruluşlar

Üniversiteler gerek yetiştirdikleri uzman bireyler, gerek yaptıkları araştırmalarla, gerekse
bu araştırmaların sanayi kesiminde kullanılmasını sağlayarak ülkelerin yenilikçi güç elde
etmelerinde önemli bir özellik sergilemektedirler. Bu yapılanma aynı zamanda ülkelerin
rekabet güçlerini artırıcı yönde de bir destek ortaya koymaktadır. İçinde bulunduğumuz
bilgi çağında teknolojik gelişmeler Ar-Ge birimlerinin ve üniversitelerin ortak yürüttük-
leri çalışmaların sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Günümüzde bilgi çağının teknolojik
gelişme üzerine etkisi sanayide üretim yapan işletmelerin sürekli yeni bilgi ve teknoloji
üreten üniversite ve araştırma merkezleriyle el ele çalışmaları gerekliliğini ön plana çıkar-
mıştır. Üniversite ve araştırma merkezleri yeni teknolojinin üretimiyle sanayideki üretici
işletmelere hazır teknolojiyi sunacak, sanayiciler de tüm yoğunluklarını bu yeni ürünün
sadece üretilip pazarlanmasına transfer ederek, kaynaklarını etkin kullanma şansına sahip
olacaklardır (Küşat, 2009).
Sürece dahil aktörleri ile karmaşık bir yapı gösteren üniversite-sanayi işbirliği sistemi-
ni, sistemi oluşturan başlıca taraflar olan üniversite ve sanayi bileşenleri olarak değerlen-
dirildiğinde tarafların işbirliği için ana motivasyon unsurları, işbirliğinden bekledikleri
yararlar ve işbirliği çalışmalarında başarıyı sağlayacak temel stratejilere ilişkin bazı değer-
lendirmeler yapmak mümkün görünmektedir.
Başarılı üniversite-sanayi işbirliği uygulamalarında en önemli problem olarak ortaya
çıkan, temsil ettikleri kültüre ait farklılıklar, her iki tarafın karşılıklı çıkar ve beklenti fark-
lılıklarıdır. “Bilimsel itmeli-teknolojik ivmeli” işbirliği çalışmaları, endüstriye doğru bilgi
ve teknoloji transferini sağlayarak mikro ölçekte işletmelerin rekabet gücünü artıracak;
makro ölçekte de teknolojik gelişme ve ekonomik büyüme sağlayacaktır. Üniversite ise,
kaynak yaratacak, eğitim programlarında teknolojiye olan gereksinimleri dikkate alarak
mezunlarına daha kolay iş imkânı bulacaktır. Ancak, üniversitenin temel misyonları olan
eğitim ve sanayinin fazlaca destek sağlamayacağı temel araştırmalar konusunda işbirliği-
nin olası olumsuz etkileri de dikkate alınmalı ve telafi edilmelidir.
Üniversitelerin, sanayinin doğal özellikleri olan kar amaçlı, zamana endeksli beklenti-
lerinin aksine, farklı değerleri, prosedürleri ve amaçları vardır. Farklı kültürden iki tarafı
işbirliğine yönelten ana motivasyon unsurları şunlardır;
Üniversite için,
• Eğitim ve araştırma çalışmaları için finansal destek sağlamak,
• Sanayi ile işbirliğini önkoşul olarak gören kamu fonlarından yararlanmak,
• Kamu fonlarına nazaran daha az kural ve sınır içeren özel fon akışını çoğaltmak,
• Kamu yararına hizmet sunma misyonunu yerine getirmek,
• Öğrencilerine ve fakültelerine endüstriyel tecrübe alanları açmak,
• Anlamlı problemler belirlemek,
• Bölgesel ekonomik gelişmeye katkıda bulunmak,
• Mezunlarına iş alanları yaratmak.
Sanayi için,
• Üniversitenin araştırma altyapısına ve insan kaynaklarına erişmek,
• Kendisinde olmayan laboratuar uzmanlıklarına erişmek,
• Üniversitelerce sağlanan sürekli eğitim faaliyetlerinden yararlanmak,
• Şirket prestiji ve imajını yükseltmek,
• Teknolojilerinin genişlemesine ve yenilenmesine olanak sağlamak,
• Gelecekteki elemanlarını seçebilmek,
• Rekabet öncesi araştırma olanakları sağlamak, üniversitenin temel ve uygulamalı
araştırma sonuçlarına erişerek bunlardan yeni ürün ve proses geliştirme çalışmala-
rında yararlanmak,
• Kendi araştırma kapasitesini artırmak,
• Bölge ve ülkeye karşı sosyal sorumluluk görevini yerine getirmek.
Üniversite-sanayi işbirliğinde devletin de yer almasını gerektiren ana amaçlar ise
şunlardır:
• Ekonomik gelişme ve fark yaratmayı ileri götürmek,
• Kamu yararını hakim kılmak ve beklentilerin karşılanmasını sağlamak,
• İleri görüşlü olmayı benimsetmek,
• En son teknolojileri sürekli takip ederek yaşam boyu öğrenme ve araştırma yakla-
şımını cesaretlendirmek,
• Uzun dönemli stratejilerle temel araştırmaları desteklemek,
• Yeni teknoloji ve stratejik konularda derinlemesine çözümlemeler yapabilme yete-
nek ve sistemlerinin geliştirilmesini özendirmek.
Tarafların işbirliği sürecindeki beklenti ve istekleri ise üniversite açısından ele alın-
dığında ortak araştırma sonuçlarının yayım hakları, buluşların patentlenerek kamuya
açılması, sanayi ile ileriki aşamalarda da işbirliği, uzun dönemli araştırma fonları, ticari
başarının paylaşımı, tazminat vb. ticari sorumluluklardan arınma ve prestij olarak özetle-
nebilir. Sanayi ise rekabet üstünlüğü yaratmak, kendi teknoloji tabanını oluşturmak, yeni
teknolojilere pencere açmak, uygun termine bağlı ve sonuç almaya yönelik çalışma iliş-
kileri, araştırma çalışmalarının yönlendirilmesinde kontrol, en uç teknoloji üretenlerle
ilişki kurma, fikri ve sınai mülkiyet haklarının korunması, riskin tanınması ve paylaşımı
ve yatırımlarının geri dönüşlerinin sağlanması konularında beklenti içinde olacaktır.
Sonuç olarak günümüzde üniversitelerin eğitim yolu ile nitelikli insan kaynağı oluş-
turma ve araştırma yaparak bilgi üretme rollerine ek olarak; ürettikleri bilginin yenilik
faaliyetlerine katkı sağlaması ve ekonomiye kazandırılması amacıyla üstlenecekleri rol-
lerinin de pekiştirilmesi konusu öne çıkmaktadır. Üniversiteler böylelikle ulusal yenilik
sistemi içerisinde yenilikçilik ve girişimcilik ekosistemini destekleyici bilgi merkezleri
haline gelmektedir. Bahse konu süreçte iki önemli kavram ön plana çıkmakta olup; bun-
lar girişimci üniversite ve yerel ihtiyaçlara entegre yenilikçi üniversite kavramlarıdır. Bu
kavramlar kapsamında üniversite, sanayi ve devletin yenilik sürecinde işbirliği yapma-
ları ve üniversitelerin ekonomik katma değer yaratma sürecine gerek teknoloji transferi
(araştırma sonuçlarının ve teknolojinin ticarileştirilmesi gibi) gerekse de girişimcilik faa-
liyetleri (girişimci araştırmacıların şirket kurmaları) aracılığıyla dâhil olmaları gerekliliği
ifade edilmektedir. Sunulan örnekler incelendiğinde, yapılan sıralamaların üniversitelerin
rollerinden ikisinin etrafında şekillendiği görülmektedir. Bunlar eğitim ve araştırma rol-
leridir. Nitekim üniversitelerin rollerine bakıldığında bir taraftan geleneksel olarak insan
kaynağı yetiştiren, “bilgi birikim merkezi” olduğu; sanayileşme devriyle birlikte ise “bilgi
üretim fabrikası” rolünü üstlendiği görülmektedir. Ancak günümüz bilgi ekonomisi içe-
risinde üniversitelerin üçüncü rolü de yerel ihtiyaçlarla bütünleşmiş yenilikçi ve girişimci
üniversite olarak nitelendirilmektedir. Dolayısıyla üniversitelere düşen bu önemli rolün
de izlenmesini sağlayabilecek endekslerin oluşturulması bir gereklilik olarak değerlendi-
rilmektedir. Ülkemizde yapılacak sıralamalar ile üniversitelerde girişimcilik ve yenilikçilik
faaliyetlerinin ve üniversiteler arasında girişimcilik ile yenilikçilik odaklı rekabetin artma-
sı amaçlanmaktadır. (www.tubitak.gov.tr)
Üniversiteler ile birlikte kamu kesimi de izleyeceği politikalar ile özel kesimde, yeniliği
özendirme ya da köreltme etkisi yaratabilme gücüne sahiptir. Bir ekonomi kamu ve özel
kesim olarak ikiye ayrıldığında kamu kesimi kendi üretim faaliyetini yaparken toplumsal
gereksinimleri daha iyi karşılamak (yeni mal ve hizmetler sunmak, etkinliği artırmak,
kamu hizmetlerinin daha eşitlikçi bir toplum oluşturma amacına yönelmesini sağlamak
için yenilik yapmaya açık olması, kamu çalışanlarının bu yetkinliğe sahip olmasına dikkat
etmesi ve kamu yönetiminde yeniliği özendirici bir yapının benimsemesi gerekir. Kamu
kesiminde yenilik konusunun ne kadar yaygın bir alanı kapsadığına dikkati çekmek için
aşağıdaki iki farklı nitelikte örnek bir fikir verilebilir:
İsveç Hava Kuvvetleri, 1967’de Arap-İsrail savaşındakine benzer bir baskınla uçakla-
rının işe yaramaz hale gelmemesi için savaş uçaklarını şehirlerarası ana yollara dağıtma
yoluna gitmiştir. Bunun sonucu olarak ülkede çok sayıda askeri hava alanı yapılması gere-
ği ortadan kalkmıştır. Öte yandan da, şehirlerarası yollardan kalkabilecek biçimde uçakla-
rın tasarımı gerektiğinden İsveç’in Saab firması kısa mesafede iniş-kalkış yapabilen savaş
uçaklarını geliştirme yoluna gitmiştir.
ABD yönetimi, vergi formlarını bilgisayarda işlenebilir hale getirmiş, mükelleften bazı
temel bilgileri doldurması durumunda kalan hesapları yapabilen formlar geliştirmiştir.
Böylece pek çok vergi mükellefini sıkıntıdan kurtarmış, bu formları da vergi beyanı kabul
ederek, posta masrafı, yığılma vs. gibi yükleri düşürmüştür.
Kamu kesiminin yenilik bağlamında özel kesim üzerinde yapacağı etki iki başlık altın-
da incelenebilir: Bunlardan ilki özel kesimin yenilik yapmasını teşvik edecek, yenilik ile
rekabet gücü kazanacaklarına dair gereksinimi anımsatacak koşulları sağlamak; ikincisi
ise özel kesimi yenilik yapmaya özendirmektir. Bunlar sırasıyla zorunlu ve yeterli koşullar
olarak düşünülebilir. Bu koşulun sağlanması özel kesim için olduğu kadar kamu kesimi
için de önem taşımaktadır. Özel kesimde bu koşulun sağlanmasına kamu kesimin katkı-
sının ne olabileceği açısından bakıldığında temel nokta ekonomide rekabet koşullarının
yaratılması biçiminde ortaya çıkmaktadır. Özel kesimdeki karar alıcıların yurt içinde ve/
veya dışında kendileri ile etkin bir biçimde yarışan rakipleri olduğunun bilinci ile hareket
etmeleri sağlanmalıdır. Rekabeti engelleyici düzenlemelerin (koruma, kamu desteği vs.)
olmaması karar alıcıları, rakipleri ile yarışabilmek için arayışlara yöneltecektir. Türkiye’de
rekabetçi ortamın oluşturulması için rekabet hukukunu çağdaşlaştıracak düzenlemeler
yapılmakla birlikte, devlet yardımları izleme ve denetleme otoritesinin bir an önce kurul-
ması, Türkiye’de uygulanan teşviklerin etkinlik değerlendirmesi için elzem görülmektedir.
Kamu kesiminin önemli bir başka rolü de bir yeniliğin yayılmasının sağlanmasında
ortaya çıkmaktadır. Yenilik yaratmanın temel güdüsü, bu yolla edinilen tekelci konumun
avantajından (tekelci rantı) yararlanmaktır. Ancak, toplumsal açıdan yararlı olan da, bu
yeniliğin diğer üreticiler tarafından benimsenmesi, böylece rekabetin tekelci rantının or-
tadan kaldırılmasıdır. Dolayısıyla yeniliğin ortaya çıkarılması için tekelci rantın yaratıl-
ması, toplumun yenilikten azami ölçüde yararlanabilmesi için ise bu yeniliğin yayılması-
nın sağlanması gerekmektedir. Bu iki amaç arasında bir ödünleşim olduğu açıktır. Kamu
kesiminin yapacağı düzenlemeler, dengenin toplumsal açıdan uygun bir yerde kurulması
için büyük önem taşımakta, dengenin sağlanabilmesi için ise bir ulusal inovasyon politi-
kasına duyulan ihtiyacı gündeme taşımaktadır (http://www.guvencetin.com/inovasyon/
index.htm).
Diğer Ülkelerin Yenilik Sistemleri

Yenilik sistemleri son on yılda ortaya çıkan, ekonomideki yenilik çalışmaları için yeni bir
yaklaşımdır. Bu kavram; yenilik sürecine dâhil olan aktörler arasındaki ilişkilere büyük
önem vermektedir. Bu yaklaşıma göre; yenilik başarısı yalnızca firmaların, üniversite-
lerin, araştırma enstitülerinin ve düzenleyici kurumların nasıl hareket ettiklerine değil,
aynı zamanda “birlikte” nasıl hareket ettiklerine bağlıdır. Bir başka deyişle, inovasyon ve
teknik ilerleme, bilginin çeşitli türlerini üreten, dağıtan, uygulayan aktörler arasındaki
karmaşık ilişkilerin bir sonucudur. Kavramın yenilik, öğrenme, işbirliği, etkileşim gibi ko-
nulara verdiği önem büyük ilgi görmüş ve kavram kısa bir sürede yaygınlaşmıştır. Yenilik
Sistemi kavramı günümüzde ulusal, bölgesel ve sektörel düzeyde yeniliği güçlendirmek ve
yeniliğin doğasını anlamak için bir çerçeve olarak kullanılmakta ve ulusal rekabetçiliğin
anahtarı olarak kabul görmektedir. Bu bağlamda; küresel ekonomide yer edinmek isteyen
uluslar, ulusal bazda yeniliği ve ilgili aktörleri yönetmeli ve en kısa zamanda Ulusal Yenilik
Sistemlerini hayata geçirmelidirler.
Diğer ülkelerin Ulusal Yenilik Sistemleri incelendiğinde bu sistemi en etkin biçimde
uygulayan ülke örneklerinden yola çıkılarak, bu ülkelerin geliştirdiği sistemler ayrı ayrı
incelenmiştir.
ALMANYA: Yenilik yoluyla büyüme politikasında merkezi tema olarak eğitim ve
araştırma yeteneğini geliştirmiştir. Alman üniversite sistemine yatırım yapılmasına ek
olarak eğitim ve öğretim politikalarında reform öncelik taşımaktadır. Alman hükümeti
bunu, Ekonomi Bakanlığının destek araçlarını yeniden programlayarak temel araştırma,
uygulamalı araştırma ve pazar uygulamaları arasında doğrudan ilişkiyi engelleyen dü-
zenlemelerin modernizasyonu yoluyla gerçekleştirmeyi denemektedir. Gerçek kurumsal
değişiklikler veya kamu kurumları arasında farklı ilişkiler yaratılmamıştır. Hükümet çap-
raz-bölümlerarası programlar ve projelere öncülük ederek yeteneklerin federal devlette
toplanmasını sağlamıştır.
İRLANDA: 1994 ve 1999 arasında bütün arayüz kurumlarını yeniden yapılandıran
bir uygulama yapmıştır. Ana hedef; ajanslar arasında görevlerin netleştirilmesi ve daha az
sayıda, daha iyi eşgüdüm sağlayacak ajansların oluşturulmasıdır. İrlanda 1994’te bir “şem-
siye” kurum olarak diğer ajansların çalışmalarını eşgüdümlemek ve önerilerde bulunmak
üzere Forfas’ı kurdu. Araçların sağlanması düzeyinde, kamunun bütün yenilik destek me-
kanizmalarını içeren bir yapı olarak da 1998’de Enterprice Irland kuruldu. 1997’de ise yeni
bir danışma kurumu olarak “Irish Council for Science (ICSTI), Technology and Innova-
tion” kuruldu.
HOLLANDA: Holanda yapılanmada çok sınırlı değişiklikler yaptı. Yönetim felsefesi
olarak politika formülasyonu ile politika uygulaması arasında açık bir ayrım yaratılması;
Ekonomik İşler Bakanlığı’nın araçlarının basitleştirilmesi ve modernleştirilmesi; özellikle
de düzenlemelerin sayısının azaltılması, araçların uyarlanabilirliğinin geliştirilmesi (kul-
lanımı kolay bir elektronik arama sistemi ve araçların modernizasyonu) benimsendi.
SİNGAPUR: Singapur’da bilim teknoloji politikasının oluşturulması ve uygulanma-
sında eşgüdümün sağlanmasına ilişkin kurumsal çerçeve zaman içinde değişiklik göster-
mişse de, bu konudaki sorumluluğun, ana sorumluluğu ekonomik kalkınmanın teşviki
olan Ticaret ve Endüstri Bakanlığı’nda (MTI) olması ilkesi değişmemiştir. Bu yalnızca
eşgüdümü değil; diğer ekonomi politikalarını da büyük oranda basitleştirmiştir. Daha da
önemlisi politikaların uygulanması büyük ölçüde National S&T Board (NSTB) tarafından
yürütülür olmuştur. Son sıralarda bu kararlı yapıda merkezî yapıdan uzaklaşma [decent-
ralization] ve özel yapılara yaklaşım eğilimleri görülmeye başlanmıştır.
İSVEÇ: İsveç’te ulusal yenilik sisteminde kayda değer gelişmeler 2001 yılı başında baş-
lamıştır. NUTEK yeni üç otoriteye bölünmüştür: Swedish Business Development Agency
(NUTEK), Swedish Agency for Innovation Systems (Vinnova) ve Institute for Growth
Studies (ITPS). Büyük sayıda araştırma konseyi iptal edilirken, anahtar bilimsel alanlar-
da uyumun sağlanması, araştırıcıların kontrolünün güçlendirilmesi, değişik araştırma
alanları arasındaki işbirliğinin güçlendirilmesi ve araştırma enformasyonunun ve bul-
gularının yayınımının sağlanması amacıyla üç yeni araştırma konseyi kurulmuştur. Bu
yeni yapılanma, disiplinlerarası ve çok disiplinli araştırmaların canlandırılması için daha
iyi koşulların yaratılmasını ve seçkin ve yetenekli araştırmacıların bağımsız ve yaratıcı
araştırmalar yapmalarına olanak verecek yeterli desteğin verilmesini sağlamıştır. Mart
2000’den bu yana Eğitim ve Bilim Bakanı, Başbakan tarafından hükümet düzeyinde araş-
tırma politikasının eşgüdümüne atanmıştır.
GÜNEY KORE: Güney Kore yenilik sisteminin bir bölümünde 1999 yılında reform
yapılarak ulusal bilim ve teknoloji politikasında eşgüdümü sağlamak üzere Ulusal Bilim
ve Teknoloji Konseyi (NSTC) kurulmuştur. Devletçe finanse edilen ve bilim ve teknolo-
ji araştırmaları alanında uzmanlaşan STEPI (Bilim ve Teknoloji Enstitüsü), bağımsız bir
enstitü olarak Kore Ekonomik ve Sosyal Araş tırmalar Konseyi (KCESRI) altında yeniden
yapılandırılmıştır. STEPI halen ana bilim ve teknoloji konularında uzmanlık düzeyinde
analizler yapan ulusal düşünce kurumu rolünü oynamaktadır. STEPI’nin Ar-Ge Plânlama
ve Yönetim Birimi, KISTEP (Kore bilim ve teknoloji Değerlendirme ve Plânlama Enstitü-
sü) adı ile bağımsız bir kurum durumuna getirilmiştir.
İNGİLTERE: İngiltere’deki esas değişiklikler 1998’den bu yana yayımlanan iki politika
dokümanının sonucudur. Rekabetçilik Raporu (Competitiveness White Paper) ve Reka-
betçi Geleceğimiz (Our Competitive Future) başlıklı bu dokümanlar ile bakanlıklar arası
bilim ve teknoloji politikası eşgüdümünün sağlanması; devlet, bilim ve iş dünyasını bir-
biri ile ilişkilendirerek yeni pazar olanaklarının tanımlanması; öğretim, yetenek kazanımı
ile eğitim ve sürdürülebilir kalkınma gibi temalara önem verilmesi; DTI’nın inovasyon
bütçesinin %20’den fazla artırılması (1998-2001); büyüme potansiyeli olan KOBİ’lerin
desteklenmesi ve “Small Business Services”ın kurulmasıyla verilecek yüksek düzeyli da-

nışmanlık hizmetleri ile bir yılda 10.000 yeni “start-up” kurulması gibi ölçüt ve hedefler
ortaya konmuştur.
YENİLİK STRATEJİLERİ
Modern yönetim anlayışında stratejik yönetim, işletmenin varlığını sürdürebilmesi ve
bunun da ötesinde bulunduğu ortamlarda sürdürülebilir rekabet üstünlüğünü sağlamak
amacı ile işletmenin uzun dönemde yaşamını devam ettirmesine ve sürdürülebilir reka-
bet üstünlüğü sağlamasına yönelik tüm bilgi toplama, analiz, seçim, karar ve uygulama
faaliyetlerinin bütünü olarak tanımlanabilir. Bu konuda yapılan çalışmalar sürekli olmak
zorundadır. Çünkü çevre faktörlerinin, üretim, bilgi ve iletişim teknolojilerinin inanılmaz
boyutlarda geliştiği ve değiştiği, ticari sınır ve sınırlamaların kalktığı, değişim ve belirsiz-
liklerin kaçınılmaz olduğu dinamik bir iş dünyasında devamlı bir süreç olarak uygulan-
madığı takdirde stratejik yönetim çalışmaları başarılı olamaz.
Küresel rekabet ortamında şiddetli bir rekabet ile karşı karşıya kalan işletmelerin önün-
de bu yarıştan üstün çıkabilmek için stratejik yönetim kapsamında belirleyecekleri birçok
strateji bulunmaktadır. Günümüzde işletmeler için bu stratejilerin en önemlisi yenilik ya-
parak rakipleri karşısında rekabet avantajı kazanmak, büyümek ve yaşamını sürdürmek
için yenilik stratejileri belirleyerek bu stratejileri uygulamaktır. Bu stratejiler kesin ve net
ayrıntıları ile tam belirli olmasalar da işletmeler belirledikleri yenilik stratejilerinin sadece
birini seçebilir ya da faaliyette bulunduğu sektörlerde farklı stratejiler uygulayabilir. Aynı
zamanda işletmenin değişen iç ve dış çevre koşullarına göre işletmeler yenilik stratejilerini
değiştirebilir ya da yeni düzene adapte edebilir.
İşletmelerin yenilik stratejilerini belirlemede finansal ve insan kaynakları, yönetim fel-
sefesi, örgüt kültürü ve izlediği strateji ile dış çevre faktörleri etkili olmaktadır.
Şekil 6.1
İşletmelerin Yenilik
Startejilerini Belirleme
Süreci
Kaynak: Halime
İnceler Sarıhan,
“Teknoloji Yönetimi”,
İstanbul Denet
Yayınları, 1998, s.59
Günümüzde yenilikler sadece teknolojiye yönelik olarak gelişmemektedir. Bu nedenle

işletmeler yenilik stratejisi ile birlikte rekabete ve pazara yönelik stratejiler de benimsemek
zorundadırlar. Bir işletmede yenilik stratejisini belirlemede işletmeye ait aşağıdaki temek
faktörlerin mutlaka analiz edilmesi gerekmektedir.
• İşletmenin dışında gelişen ekonomik, sosyal, politik ve teknolojik çevrenin analizi
• İşletmenin sahip olduğu kaynakların analizi
• İşletmenin genel stratejisi
• İşletmenin bilgi ve iletişim altyapısının analizi
• İşletmenin finansal kaynaklarının analizi
• İşletmenin Ar-Ge yapısının analizi
İşletmelerin genel stratejileri, teknolojik, yenilik ve Ar-Ge stratejileri ile yakından il-
gilidir. Diğer bir deyiş ile işletmenin büyüme hedefleri ya da mevcut Pazar payını koru-
maya yönelik hedefleri, aynı zamanda işletmenin Ar-Ge ve yeniliklere dönük hedeflerini
de belirler. Dolayısıyla, işletmeler gelişen teknolojiler ya da yeni ürünler nedeni ile sahip
oldukları pazara ve ürünlerine yönelik gelişebilecek tehlikeleri çok iyi analiz etmeli, kendi
geliştirdikleri yeniliklerin pazardaki yaşam seyrini değerlendirmeli ve bu değerlendirme-
ler ışığında hangi yenilik stratejisini uygulayacağına karar vermelidir.
Sonuçta yenilikle ilgili bütün belirsizliklere rağmen işletmeler ayakta kalmak istiyor-
larsa yenilik stratejileri belirlemek zorundadırlar. Genel olarak kaynaklarına, geçmişleri-
ne, yönetim tutumlarına ve birazda talihlerine bağlı olarak işletmelerin izleyebilecekleri
çeşitli alternatif stratejiler vardır. Bunlar;
Saldırgan Yenilik Stratejisi

Bu tür stratejilere pazar liderliğini ele geçirmek amacı güden işletmelerde rastlanmakta-
dır. Genellikle amaç, yenilikleri rakiplerden önce ve en iyi şekilde piyasaya sürerek öncü
olmanın getireceği faydalardan yararlanmak şeklindedir. Ancak, bu stratejiyi uygulayan
işletmelerin araştırma ve geliştirme faaliyetlerine önemli ölçüde kaynak aktarması gerek-
mektedir. Hatta bazı durumlarda işletme yetersiz kaldığı konularda dışarıdan destek al-
mak durumunda kalabilmektedir. Bu tür stratejilerin çıkış noktasını oluşturan fikirlerin
nereden temin edileceği konusu da işletme açısından ciddi öneme sahiptir. Dış kaynak-
lardan gelecek fikirler için bunları toplayacak ve değerlendirecek özel birimlere ihtiyaç
duyulacaktır. Özellikle müşteriye yakın konumda bulunan işletme içi bölümler bu iş için
zaman ve emek harcayacaktır. Dışarıdan elde edilen bilgilerin yanında işletme içinde fi-
kir üretilmesi için de organizasyonun buna yönelik düzenlenmesi gerekecektir. Yenilik
fikirlerini üretebilecek bölümler oluşturulması bu açıdan önem kazanacaktır. Genellikle
Ar-Ge bölümlerinde yapılan bu tür faaliyetler için nitelikli insan kaynağına ihtiyaç du-
yulmaktadır. Bu durumda hem bu insanları işletmeye çekebilecek stratejilere sahip bir
insan kaynakları bölümüne sahip olmak hem de onları istihdam etmek için önemli mad-
di harcamalara gitmek gerekebilmektedir. Ayrıca Ar-Ge faaliyetlerinde kullanılan dona-
nımlar genellikle pahalıdır. Etkin bir araştırma-geliştirme faaliyeti için gerekli olan bu
tür donanımı işletme içerisinde bulundurabilmek için işletme önemli bütçeler ayırmak
durumunda kalabilmektedir. Bu faaliyetleri dışarıda bağımsız laboratuarlara yaptırmak
da ucuz olmayan bir yöntemdir.
Saldırgan strateji izleyen işletmelerin sadece sonuç odaklı uygulamalı araştırmalar
üzerine değil, temel bilimsel araştırmaya da önem vermesi gerekebilmektedir. Bunun
yanında bağımsız araştırmacıların çalışmalarını iyi takip ederek onların yaptıkları temel
araştırmalardan faydalanmak suretiyle araştırmalara yön vermek de olumlu sonuçlar
doğurabilmektedir. Yenilik sürecinin bu araştırmalardan elde edecek sonuçları bir adım
ileriye götürerek pazara sunulabilecek bir ürün haline getirdiği ve işletmeye kar getire-
cek bir ticari başarı öngördüğü düşünüldüğünde konunun önemi daha iyi anlaşılacaktır.
Yüksek teknolojili sektörlerde yeniliklerin daha sık görülmesi nedeniyle işletmeler yarış-
tan kopmamak için öncü olmak adına bu konuya daha da önem verebilmektedir. Birçok
işletmenin saldırgan yenilik stratejisi uyguladığı bu sektörlerde rekabet daha da yoğundur.
Örneğin elektronik ve kimya sektörlerinde yenilik çalışmaları en temel strateji olarak gö-
rülebilmektedir. Kaynak kullanımının fazla olması nedeniyle bu tür stratejileri uygulayan
işletmelerin maddi olanakları geniş büyük ölçekli işletmeler olması doğal karşılanabilir.
Ancak küçük işletmelerin de bu tür stratejiler izleyebilmeleri olanaklı gözükmektedir. Ye-
nilik, sadece teknolojik yenilikten ibaret olmadığı için daha düşük bütçeli yenilik çalışma-
ları ile de başarılı sonuçlara imza atabilmek mümkündür. Bu stratejinin başarılı olabilmesi
için sadece Ar-Ge faaliyetlerine odaklanmak da doğru değildir. Yeniliğin pazarda kabul
edilmesi ve işletmeye kar getirmesi için işletmenin üretim ve satış kanadının da kuvvetli
olması gerekmektedir.
Savunmaya Yönelik Yenilik Stratejisi

Saldırgan strateji izleyebilmek her işletme açısından kolay değildir. Özellikle risklerinin
ve mali külfetinin fazla olması gibi sebeplerden saldırgan yenilik stratejisini benimseyen
işletme sayısı çok fazla olmayacaktır. Özellikle pazara ilk olarak giren işletmelerin tec-
rübelerinden yararlanmak ve onların yaptıkları hataları yapmamak isteyen işletmelerin
tercihi bu yönde bir strateji izlemek olacaktır. Ayrıca saldırgan strateji izleyen işletmelerin
açmış oldukları pazarlardan yararlanmak da bu stratejinin getirdiği avantajlardan birisi-
dir. Bu tür strateji izleyen işletmeler önceki bir yeniliğin aynısını üretmemektedir. Birçok
durumda öncü yenilikten teknik ve tasarım yönüyle farklı ürünler ortaya koyulmaktadır.
Bu tür strateji izleyen işletmelerin araştırma-geliştirme faaliyetlerinin olmadığı kanısı tam
olarak doğru değildir. Sadece faaliyetler sonucunda ortaya konulan yeniliğin pazara giriş
süresi ve özelliklerinde fark görülmektedir. Özellikle yeniliği bir adım öteye taşıyacak dü-
zenlemelerle öncü işletmenin ürününden daha başarılı sonuçlar ortaya koymak da müm-
kün olabilmektedir. Ancak bu tür bir strateji izleyebilmek için işletmenin güçlü bir şekilde
rakiplerini takip ve analiz etmesi, tersine mühendislik konularında da bilgi sahibi olması
gerekecektir. Bunun yanında üretimin sisteminin de yapılacak değişimlere uyum konu-
sunda esnek bir yapıda olması pazara giriş süresinin uzamamasını sağlayacaktır. Ayrıca
saldırgan strateji izleyen işletmeler bazı durumlarda savunmaya yönelik stratejiye geçmek
durumunda kalabilmektedir. Başka bir işletmenin kendilerinden daha önce yeniliği paza-
ra sunmaları gibi durumlarda bu değişikliğe giden işletmeler bu durumda kendi üründe
değişikliklere gitmek durumunda kalabilecektir. Başka bir işletmenin ortaya koyduğu ba-
şarılı bir ürünü incelemek ve ondan bilgi edinmeye çalışmak sık rastlanan bir durumdur.
Bu stratejinin başarılı olabilmesi için işletmelerin ürünlerde farklar ortaya koyabile-
cek bilgi ve beceriye sahip olması önem taşımaktadır. Sonuçta lider işletmenin ürettiği-
nin aynısını ortaya koymak pek fazla bir fayda yaratmayacaktır. Genellikle yeniliği daha
düşük maliyetlerle piyasaya sunabilmek bu stratejinin güttüğü temel hedeflerden biridir.
Diğer hedef ise performansı daha yüksek ürün geliştirebilmektir. Böylece fiyat/fayda oranı
yüksek bir yenilik ortaya çıkarılabilmekte ve rekabet şansı elde edilebilmektedir. Birçok
durumda öncü işletmeler ortaya koydukları yenilik için patent almaktadır. Bu durumda
savunmaya yönelik strateji izleyen işletmelerin koruma altındaki bu yeniliği izleyebilmesi
zorlaşmaktadır. Ancak ağır bedellere katlanarak yenilik ortaya koyan işletmelerin bunlar-
dan faydalanması ve masraflarını çıkarabilmesi için patentler gereklidir.
Taklitçi ve Bağımlı Yenilik Stratejileri

Taklitçi yenilik stratejisi izleyen işletmeler genellikle yenilikleri belirli bir mesafeden izle-
yerek mevcut teknoloji ve bilgileri kullanmaya çalışmaktadır. Patentler ile koruma altına
alınmış yeniliklerde patent süresinin dolmasının beklenmesi de bu tür bir stratejinin so-
nucudur. Bu şekilde işletme herhangi bir lisans ücreti ödemek durumunda kalmamakta-
dır. Bu tür işletmeler yeni pazarlar bulabilirlerse taklit ettikleri yeniliklerden daha fazla kar
elde edebilmektedir. Genel giderleri daha düşük olan bu tür işletmeler maliyet avantajına
sahip olduklarından dolayı ürünü daha ucuz olarak piyasaya sunabilmektedir. Ayrıca tek-
nik bilgi gereksinimi ve üretim becerisi bu tür işletmeler içinde gereklidir. Bağımlı strate-
jide ise işletme, diğer güçlü bir işletmenin uydusu veya bağlı alt kuruluşu rolünü benimser.
Bağımlı işletme, kullanıcıdan veya ana işletmeden belirgin bir istek gelmedikçe ürünle-
rinde teknik değişim girişiminde bulunmaz. Yeni ürünün teknik özelliklerinin ve pazara
sunum ile ilgili teknik hizmetlerin belirlenmesi kullanıcılardan beklenir. Birçok büyük
işletme, çevresinde kendisine ara mal, parça vb. imalatı ve çeşitli hizmetleri sözleşme ile
yapan bir dizi uydu işletme ile birlikte çalışır. Bağımlı işletmeler genellikle ürün tasarı-
mında ve araştırma- geliştirme çalışmalarında hemen hiçbir girişimi bulunmayan küçük
ve sermaye yoğun işletmelerdir. Tam bağımlı işletmeler, bir bakıma büyük bir işletmenin
bir bölümü veya bir atölyesi gibi çalışırlar. Fakat yine de ileride farklılaşmaya veya pazar-
ların genişletmeye giderek durumlarını değiştirmek düşüncesiyle biçimsel bağımsızlık-
larını yitirmek istemeyebilirler. Bağımlı işletmeyi bir yan sanayi kuruluşu olarak kabul
edip müşteri ilişkisini sürdürmek de büyük işletme açısından ekonomik dalgalanmaların
etkisini azaltıcı yönde yarar sağlayabilir. Bu işletmeler zayıf pazarlık gücüne sahip olmala-
rına karşılık, düşük genel ve idari maliyetler, girişim yetenekleri, uzmanlaşmış bilgi ve özel
yöresel üstünlükler nedeniyle yeterli kârlar sağlayabilirler. Pazardan çekilenlerin ve büyük
işletmeler tarafından devralınanların yaygınlığına karşın bu tür işletmelerin oldukça fazla
kurulduğu da gözlenmektedir. Bağımlı işletmeler ürettikleri ürünleri dışarıdan gelen şart-
name ve verilere göre tasarlamakta ve üretmektedir. Birçok durumda bağımlı işletmelere
tasarım da dışarıdan hazır olarak gelmektedir. Bağlı olunan işletmeden bir istek gelmediği
takdirde bir yenilik faaliyetinde bulunmaları söz konusu değildir.
Geleneksel ve Fırsatları İzleme Yenilik Stratejileri

Geleneksel yenilik stratejileri genellikle durağan ve rekabetin az olduğu pazarlarda yer
alan işletmeler tarafından uygulanan stratejilerdir. Dışarıdan gelen değişim taleplerinin
az olması ve rakip işletmeleri herhangi bir değişime zorlamaması nedeniyle yenilik ge-
reksinimi son derece az olmaktadır. Teknoloji yoğun sektörlerde bu tür bir işletme stra-
tejisinden söz etmek mümkün gözükmemektedir. Ender bulunan ve emek yoğun şekilde
ürünlerin ortaya konulduğu alanlarda bu tür işletmelerin var olabilmesi ihtimali kuvvetli-
dir. Özel yetenek gerektiren işler bu alanlara girebilmektedir. Karagöz ve Hacivat tasvirleri
ile gölge oyunu oynatan bir Hayali ustası buna örnek olarak gösterilebilir. Kökeni uzun
bir geçmişe dayanan bu oyunun hem oynatılması hem de oyun sırasında gereken takım-
ların hazırlanması tecrübe ve emek isteyen bir iştir. Artık kalıplaşmış yöntemleri bulunan
oyunda ortaya konulabilecek yenilik imkânı oldukça düşüktür. Ancak geleneksel strateji
uygulayan işletmelerin dış çevre koşullarının hızlı değişimi karşısında ayakta kalabilmele-
ri için talebi canlı tutmaları gerekmektedir.
Örneğin elde dokunan halılar yoğun emek ve zaman harcanarak üretilebilmekte sonu-
cunda da yüksek fiyatlar talep edilmektedir. Makinelerde dokunan halıların maliyet konu-
sunda önemli avantajları bulunmasına rağmen el halısına olan meraklı bir kesimin varlığı
sayesinde, küçülmüş olsa da bu sektör hayatta kalabilmektedir. Fırsatçı stratejiler, pazarda
görülen eksiklerin ve boşlukların izlenmesi ve daha önce düşünülmeyen ve talep yaratabile-
cek bir ihtiyacı karşılayacak ürün sunmak suretiyle yenilik ortaya koyan bir strateji türüdür.
Bu tür strateji izleyen işletmenin girişimcilik ve yaratıcılığının yüksek olması gerekmekte-
dir. Bu sayede yüksek risk ve maliyet taşıyan araştırma faaliyetleri yürütmeden de önemli
yenilikler ortaya çıkabilmekte ve maliyeti düşük bu yeniliklerden önemli karlar elde edi-
lebilmektedir. Büyük işletmeler ile doğrudan rekabet gücü düşük olan işletmelerin bu tür
yenilikler ile atılımlar gerçekleştirmesi ve işletmenin büyümesi söz konusu olabilmektedir.
Diğer Yenilik Stratejileri

Bu gruplaşmanın dışında yaygın görülen bir diğer uygulama biçimi de elde etme stratejisi
olarak tanımlanabilir. Bu belirli bir teknolojik yeniliğe ilişkin bilginin, bu bilgiye sahip iş
görenlerin veya bu bilginin uygulandığı işletmenin elde edilmesi yoluyla yeniliğin yapıl-
masını ifade eder. Böylece, başka bir işletmede yapılan ar-ge yatırımlarının ürünlerinden
oldukça düşük bir maliyetle yararlanma olanağı doğmaktadır. Bir işletme ne kadar büyük
olursa olsun, tüm teknolojik alternatifleri incelemek ve tüm yenilikleri gerçekleştirmek
olanağına sahip değildir. Bu nedenle birçok işletme kendi dışında gerçekleştirilen çalış-
malardan yararlanmak için çeşitli yollardan bilgiyi, bilgiye sahip olan kişileri veya bilgiyi
yatırıma dönüştüren işletmeyi elde etmek isteyecektir. Bilginin yenilikler için önemli bir
kaynak olduğu göz önünde bulundurulduğunda işletmelerin bilgiyi elde etmesi önem ka-
zanmaktadır. Bunlardan en önemlisi lisans anlaşmaları ile bunun satın alınmasıdır. Lisans
anlaşması, bir firmanın elinde bulundurduğu belirli haklarının kullanımını belirli bir süre
boyunca bir ücret karşılığında bir başka firmaya devretmek amacıyla yapılan hukuki söz-
leşmelerdir. Kullanıcıya devredilen haklar patent, marka gibi sınaî mülkiyet hakları, kalite
kontrol, yönetim deneyimi, teknik ve mühendislik hizmetleri gibi bilgiler olabilmektedir.
Lisans anlaşmalarının yanında bilginin elde edilmesinde diğer bir yöntem bilgiye sahip
kişilerin işletme bünyesine katılmasıdır. Bu kaynağın elde ediliş yöntemi burada önem
kazanmaktadır. Birçok durumda rakip işletmelerden elde edilmesi nedeniyle ahlaki yönü
tartışılabilecek bir uygulamadır.
Saldırgan yenilik stratejisinin en önemli özelliği nedir?

3
KOBİ’LER İÇİN YENİLİK STRATEJİLERİ VE PARADOKSLARI
Tüm ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin (KOBİ) tüm
işletmeler içerisindeki oranı yaklaşık olarak %98’dir. Sayıları oldukça yüksek olan bu işlet-
melerin, ekonomiye olan katkıları büyük önem arz etmektedir. Günümüzde hızla gelişen
ve değişen piyasa koşullarında KOBİ’lerin ekonomiye sağladıkları katkı büyük önem taşı-
makta ve bu bağlamda ülkemizin kalkınmasında kilit rol oynamaktadır.
Aslında KOBİ’ler ölçeklerinden dolayı yeniliklere daha zor adapte olan büyük işlet-
meler karşısında esnek bir yapıya sahip işletmelerdir. Ancak özellikle finansman yeter-
sizliği, kalifiye eleman istihdamındaki yetersizlikler KOBİ’lerin yenilik yaratmada gerekli
şart olan Ar-Ge faaliyetlerini yetersiz kılmaktadır. KOBİ’lerin mevcut sorunlarının her
sorunun birbirinin tamamlayıcısı olarak ortaya çıkması temelde yer alan finansman kay-
naklarına erişimdeki eksiklikler, kalifiye eleman çalıştıramama ve Ar-Ge faaliyetleri için
bütçe ayıramama gibi sonuçları doğurmakta, bu durum da teknolojik yenilikler karşısında
zayıf düşmelerine neden olmaktadır.
Genel olarak KOBİ’lerin sorunları 5 ana başlık altında toplanmaktadır (Göker;2001):
• Girişimcilik ve yenilik kültürü ile işletme ve teknoloji yönetimi becerisinden yok-
sun olmaları,
• Küçüklükleri nedeniyle, ihtiyaç duydukları bazı hizmetleri üretebilme gücüne sa-
hip olmamaları,
• Geliştirdikleri bir fikir ya da yeniliği ticarileştirme konusunda destek hizmet kuru-
luşlarına ihtiyaç duymaları,
• Finansman kaynaklarına erişimde zorluk yaşamaları,
• Mevzuatı takip etme ve uyma konusunda yeterli beceriye sahip olmamalarından
dolayı idari ve hukuki işlemler konusunda yetersiz olmaları,
• Küreselleşen dünyada, dünya pazarlarına ulaşarak rekabet etme konusunda yeter-
siz olmaları.
Bu sorunlarla birlikte; işletmelerin yaptıkları toplam AR-GE faaliyetleri içinde KOBİ’le-
rin payı çok az olmasına rağmen araştırmalar, yeni ürünlerin geliştirilmesi ve mevcut ürün-
lerin müşteri isteklerine göre adapte edilmesi faaliyetlerine büyük katkıda bulunduklarını
göstermektedir. Diğer bir deyiş ile bürokratik olmayan yapıları, detaylarda yapılan yenilikle-
rin KOBİ’lerde uygulanmasının büyük işletmelere göre daha kolay olması ve az sayıda per-
sonel arasındaki sıkı ilişkilerin sorunları çözmeye olan olumlu etkileri; KOBİ’lerin yenilik
yapmada büyük ölçekli işletmelere göre sahip oldukları avantajlar olarak ortaya çıkmaktadır.
Ancak yenilik sürecinin önemli bir hukuki aşaması olan patent alımı konusunda KOBİ’lerin
durumları pek de iç açıcı değildir. Araştırmalar yeni teknolojilerin bir göstergesi olan patent
sayılarının işletmelerin ölçekleri büyüdükçe arttığını göstermektedir (OECD, 2000).
Ülkelerin Ar-Ge performanslarının değerlendirilmesinde; özel sektör Ar-Ge harcama-
larının milli gelire oranı, yüksek teknolojili ürünlerin toplam üretim ve ihracata oranı ve
patent başvuruları dikkate alınan önemli kriterlerdir. Türkiye’de özel sektör Ar-Ge harca-
malarının GSYİH’ye oranının 1990’da %0,05 iken 2008’de %0,32’ye yükseldiği görülmek-
tedir. Ancak bu oran OECD ortalaması olan %1,63’ün hala çok altındadır. Bu sonuç aynı
zamanda Türkiye’de, teknolojik değişimi ve gelişimi sağlayacak olan Ar-Ge faaliyetlerinin
önemli bir bölümünün az sayıdaki büyük ölçekli işletmelerle sınırlı olduğu, ülke sana-
yinin %98’ini oluşturan KOBİ’lerin mevcut Ar-Ge alt yapısından faydalanması istenilen
düzeyin altında seyrettiğini de göstermektedir.
KOBİ’lerin yenilik yapabilme yeteneklerinin artırılmasının onların rekabet güçlerini
artıracağı bir gerçektir. Bunu gerçekleştirmek için ise yenilik yönetimi konusunda gelişme-
lerini sağlamak, yenilik yapmak için gerekli finansmanın bulunmasındaki engelleri ortadan
kaldırmak ve yenilik yapma konusundaki bilgiye erişim olanaklarını geliştirmek konusunda
tedbirler almak ve politikalar geliştirmek öncelik arz etmektedir. Her ne kadar KOBİ’ler
çeşitli sorunlara sahip olsa da; yenilik yapma konusundaki avantajlarını, yeni tasarımlar
yaparak ve bu tasarımlarını ticari uygulamalara dönüştürebildikleri sürece pazarda rekabet
edebileceklerdir. Bu sorunlar arasında yapısal nedenlerden kaynaklanan yönetim ve perso-
nel, pazarlama, finansman ve yenilik yaratma süreçlerine bağlı olarak Ar-Ge sorunları en
önemlileri olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkiye’de KOBİ’lerin önemli bir ağırlığa ve sayıya
sahip olmasına rağmen yenilik yapma oranlarının düşük olmasının önemli bir sebebi de
teknoloji transferidir. Nitekim geleneksel yöntemlerle üretime devam eden KOBİ’lerin tek-
noloji transferinden çok uzak bir noktada faaliyetlerini sürdürdüğü görülmektedir.
Türkiye’de faaliyet gösteren KOBİ’lerin yenilik yapma süreçlerini etkileyen nedenler
Tablo 1.’de verilmiştir.
Finansman yetersizliği Yöneticilerin/işletme sahiplerinin yeniliğe karşı olan tutumları Tablo 6.1
Türkiye’de KOBİ’lerin
Yüksek oranda risk Ekonomik ve siyasal istikrarsızlık Yenilik Yapma
Pazar hakkında bilgi yetersizliği Takım çalışmasının olmaması Süreçlerini Etkileyen
Nedenler
Kalifiye işgücü/Yetişmiş
Yeniliğin sonuçlarının geç alınması
personal eksikliği Kaynak: İmamoğlu,
Yeni teknolojiler hakkında bilgi 2002
Teknoloji transferi konusundaki yetersizlikler
eksikliği
Aile şirketi yapısı Yeniliğe gerek duyulmaması
Ar-Ge faaliyetlerinin yetersizliği Yasalar, yönetmelikler ve standartlar ile gelen kısıtlamalar
Yenilik faaliyetlerinde
Dışarıdan teknik hizmet alımında güçlük çekilmesi
maliyetlerin yüksek olması
Kurumsallaşmaya karşı direnç Sektördeki istikrarsızlıklar, sektörün yeniliğe kapalı olması
Devlet desteklerinin yetersiz olması / Desteklerde uygulanan
Vergilendirme sistemi
ağır bürokratik süreçler
Tablo 6.1.’de görüldüğü gibi KOBİ’lerde yenilik yaratma sürecinde etkili olan en önem-
li sorun finansman yetersizliğidir. Bu sorun aynı zamanda sermaye yapılarındaki zayıflık
ile bağlantılı olarak KOBİ’lerin Ar-Ge harcamaları için yeterli fon ayıramamaları neden
olmakta ve yenilik yapmalarını güçleştirmektedir. Her ne kadar KOBİ’ler yeni fikirler ya-
ratmada esnek bir yapıya sahip olsalar da yenilik yaratma süreci bilgi potansiyeli kadar
ekonomik açıdan da belirli bir büyüklüğü zorunlu kılan yüksek maliyetli bir iştir. Aynı
zamanda bu tür faaliyetler sonucunda oluşan harcamaların ne kadarının yeniliği kapsadı-
ğının, belirlenmesi oldukça güçtür (İmamoğlu, 2002, s.105).
KOBİ’lerin yenilik yaratma sürecinde karşılaştıkları sorunlardan bir diğeri de teknolo-
jik yenilikleri tek başlarına takip edebilecek düzeyde olmamaları ve gerek yurt içinde ge-
rekse yurt dışında gerçekleşen teknolojik ve ticari gelişmeleri izleyememeleridir. Bu durm
KOBİ’lerin gelişmiş teknoloji kullanarak üretim yapabilme kapasitelerini etkilemektedir
(Yelkikalan ve Ener, 2001).
KOBİ’lerin yenilik yapma kapasitelerini arttırmak için faaliyetlerini yeni ürün ve hiz-
met geliştirme ile pazarlama üzerinde yoğunlaştırmak suretiyle büyük işletmelerle reka-
bet edebilir düzeye getirilebilir. KOBİ’ler büyük işletmelerin ürettikleri ürünlerin aynısını
değil, esneklik üstünlüklerini iyi kullanarak büyük işletmelerin giremediği pazar alanla-
rına girmek, talep değişikliklerine uymak, hatta gerektiğinde üretim alanlarını değiştir-
mek biçiminde stratejiler izleyebilirler. Böylece, KOBİ’ler yeniliklere giderek kendilerine
daha geniş bir hareket alanı geliştirebilirler. Yeniliğe ilişkin bu strateji eğilimi, günümüzde
özellikle KOBİ’lerde giderek gelişmeye başlayan bilgisayar alanında belirgin bir biçimde
görülmektedir.
Bu noktada, yeniliklerin köklü yenilikler olabileceği gibi, çok küçük ve kimi zaman
yapay yenilikler de olabilir. Önemli olan, yeniliğin teknik niteliğinden çok piyasa değeri-
dir. Çünkü bir işletme açısından yeniliğin değeri piyasa değeri ile ölçülmektedir. Bu değer
ise yeniliğin ulaştığı müşteri sayısı ile ifade edilmektedir. Bu açıdan KOBİ’ler pazarın ve
talebin, özelde ise üretim ve yönetimin değişen koşullarına uyum bakımından daha fazla
yenilik yapma potansiyeline sahip olabilir (İraz, 2005).
Şüphesiz, KOBİ’ler yenilik uygulama sürecinde çeşitli zorluklarla karşılaşılabilir. İlk
olarak yapılması gerekenlerden birisi yenilik engellerinin saptanmasıdır. Yenilik engelle-
rinin saptanması ve sınıflandırılması KOBİ’lerin yenilik çalışmalarında önemli rol oyna-
maktadır. Karşılaşılan engellerin aşılmasında durumun tespitinin yanı sıra çeşitli önlem-
lerin de alınması gerekir. Bir diğer deyiş ile KOBİ’lerin yapılarına göre farklı engellerin
farklı önemler gerektirdiğinin unutulmaması gereklidir. Örneğin, işletme sahibinin ya da
yöneticisinin ve hatta çalışanlarının eğitim ve kalifikasyondan (iş becerisi) yoksun olması
farklı bir önlem gerektirirken; işletmenin stratejik yoksunluğu ve örgütsel zayıflığı farklı
bir önlem gerektirmektedir.
Yenilik yaratmada KOBİ’ler için teknoloji uyumu çok önemlidir. KOBİ’ler bu sayede
tüketici talep ve isteklerini karşılayabilecek ve yeniliği pazara getirmede daha kolay hare-
ket edebilecektir (İmamoğlu, 2002, s.110). KOBİ’lerin teknolojik uyumu yakalayabilmesi
için yeniden yapılanmaları gerekir. Bunun için; değişen koşulları zamanında görebilmele-
ri, hedeflerini doğru, ihtiyaçlarını zamanında belirlemeleri, hedeflerine ulaşabilmeleri için
uygulanabilir stratejiler geliştirmeleri, stratejilerini hedefe odaklanmış iş yapma biçimleri
ile desteklemeleri, iş süreçlerini etkin ve verimli kılmak için bilgi teknolojilerini doğru
kullanmaları ve tüm bunları gerçekleştirecek ve geliştirecek organizasyon yapısına ve in-
san gücüne sahip olmaları gerekmektedir (Yelkikalan ve Kalmı ş, 2001, s.390-391).
Türkiye’de KOBİ’lerin yeniden yapılandırma süreçlerini kolaylaştırmak ve bu sayede
yenilik yaratma kapasitelerini arttırmak için TÜBİTAK, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, KOS-
GEB, DTM ve TTGV bünyesinde Ar-Ge ve yenilik destek programları sürdürülmekte-
dir. Örneğin, KOSGEB tarafından 2010 yılı Mayıs ayında “Endüstriyel Uygulama Destek
Programı” açılmıştır. Bu programda, Ar-Ge faaliyetleri sonucunda ortaya çıkarılan ürün-
lerinin ticarileştirilmesine yönelik KOBİ projeleri desteklenmektedir. Ar-Ge ve yenilik
faaliyetleri alanında sağlanan teşvikleri düzenlemek üzere hazırlanan 5746 sayılı Araştır-
ma Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun’un 2008 yılında yürürlüğe
girmesini müteakip 99 adet Ar-Ge Merkezi başvurusu yapılmış ve Eylül 2010 itibarıyla 76
adet işletmeye Ar-Ge Merkezi Belgesi verilmesi uygun bulunmuştur. Aynı Kanun çerçeve-
sinde uygulanmaya başlanan Teknogirişim Sermayesi Desteği Programı kapsamında 2010
yılı Ekim ayı itibariyle toplam 883 adet iş fikri başvurusu alınmıştır. 2010 yılı itibarıyla 27
adet aktif Teknoloji Geliştirme Bölgesi bulunmaktadır. İlki 1992 yılında kurulan KOSGEB
Teknoloji Geliştirme Merkezleri (TEKMER) sayısı, kurulma sürecinde olanlarla birlikte
2010 yılında 28 adete ulaşmıştır. TEKMER’ler, teknoloji yönelimli yeni küçük işletme-
leri desteklemek, mevcut küçük işletmelerin yeni üretim yöntemleri geliştirerek piyasa-
lara yeni ürünler kazandırmalarını sağlamak, işletmelerin Ar-Ge, yenilik ve endüstriyel
uygulama faaliyetlerini desteklemek ve üniversite sanayi işbirliğinin güçlendirilmesine
katkıda bulunmak amacıyla kurulmuştur. TEKMER’lerin yanı sıra, aynı inkübatör man-
tığı çerçevesinde ancak binasız olarak, KOSGEB ile üniversiteler arasında gerçekleştirilen
Ar-Ge ve inovasyon işbirliği sayısı, protokol sürecinde olanlarla birlikte 2010 yılında 36’ya
ulaşmıştır. TEKMER’ler ve üniversite işbirliği protokolleri kapsamında 1992 yılından bu
yana 1.800 Ar-Ge projesi desteklenmiş, 174 proje başarı ile tamamlanmış, 853 projenin
ticarileşmesi ve 312 patent belgesi alınması sağlanmıştır.
Sonuç olarak KOBİ’lerin Ar-Ge, yenilik, tasarım konusundaki farkındalıklarının arttı-
rılması ve faaliyetlerinin desteklenmesi için;
1. Farkındalık, tanıtım ve eğitim faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi,
2. Ar-Ge, yenilik, tasarım konusundaki faaliyetlerin desteklenmesi,
3. KOSGEB’in üniversitelerle işbirliği yaparak tesis ettiği Teknoloji Geliştirme Mer-
kezleri (TEKMER) ve Ar-Ge ve inovasyon işbirliği protokolleri kapsamındaki des-
teklerin yaygınlaştırılarak sürdürülmesi,
4. Ar-Ge ve yenilik projelerinin ticarileştirilmesine yönelik destek mekanizmalarının
oluşturulması Ar-Ge faaliyetleri sonuçlarının ürün veya hizmete dönüştürülmesi
süreçlerine yönelik mali ve teknik desteklerin verilmesi,
5. KOBİ’ler ile büyük ölçekli işletmeler ve üniversiteler arasındaki işbirliğinin
arttırılması,
6. KOBİ’lerin, büyük ölçekli işletmeler ve üniversitelerle bir araya gelmesini sağlaya-
cak mekanizmaların geliştirilmesi ve sayıca artırılması önem taşımaktadır.
KOBİ’lerin yenilik yaratma süreçlerinde karşı karşıya kaldıkları en önemli sorun nedir?
4
Özet
Sürdürülebilir büyüme aracı olarak görülen yenilik, işletme- vunmaya Yönelik Yenilik Stratejisi özellikle pazara ilk olarak
lere yaratıcı, enerjik bir çalışma ortamı ve insanlara yeni iş giren işletmelerin tecrübelerinden yararlanmak ve onların
fırsatları sağlamaktadır. Bunun yanında taleplerin daha iyi yaptıkları hataları yapmamak isteyen işletmelerin tercihi
karşılanmasını sağlayan yenilik, müşteri bağlılığını ve mem- olan bir stratejidir. Taklitçi ve Bağımlı Yenilik Stratejisi izle-
nuniyetini arttırıcı bir rol oynamaktadır. Aynı zamanda yeni- yen işletmeler ise genellikle yenilikleri belirli bir mesafeden
lik işletmelerin küresel rekabet ortamında ayakta kalabilme- izleyerek mevcut teknoloji ve bilgileri kullanmaya çalışmak-
leri için bir gerekliliktir. Ancak bu amaçla yapılan yeniliklerin tadır. Patentler ile koruma altına alınmış yeniliklerde patent
çok az bir kısmı başarıya ulaşmaktadır. Yenilik çalışmalarının süresinin dolmasının beklenmesi de bu tür bir stratejinin
başarı yüzdesini arttırabilmek için işletmelerin yenilik yöne- sonucudur. Geleneksel ve Fırsatları İzleme Yenilik Stratejileri
timi sürecinin etkinliğini arttırmaları ve yenilik yaratmada genellikle durağan ve rekabetin az olduğu pazarlarda yer alan
kullandıkları kaynakları mevcut durumlarına göre seçerek işletmeler tarafından uygulanan stratejilerdir.
verimli bir şekilde kullanmaları gerekmektedir. KOBİ’lerin yenilik yapma kapasitelerini arttırmak için faa-
Yenilik sürecini bir sonuç olarak değerlendirdiğimizde, bu liyetlerini yeni ürün ve hizmet geliştirme ile pazarlama üze-
sonuca ulaşmak için işletmelerin mevcut durumlarını çok iyi rinde yoğunlaştırmak suretiyle büyük işletmelerle rekabet
değerlendirmeleri ve bilinçli bir araştırma faaliyeti ile yeni- edebilir düzeye getirilebilir. KOBİ’ler büyük işletmelerin
lik fırsatlarını, diğer bir deyiş ile yenilik kaynaklarını tespit ürettikleri ürünlerin aynısını değil, esneklik üstünlüklerini
etmesi gerekmektedir. Yenilik kaynakları İçsel ve Dışsal Kay- iyi kullanarak büyük işletmelerin giremediği pazar alanlarına
naklar olmak üzere iki grup halinde incelenmektedir. Ayrıca girmek, talep değişikliklerine uymak, hatta gerektiğinde üre-
pazarlar ve müşteriler, yenilik toplulukları, rakipler ve teda- tim alanlarını değiştirmek biçiminde stratejiler izleyebilirler.
rikçiler, durumsal kaynaklar, stratejik ortaklıklar, üniversite, Böylece, KOBİ’ler yeniliklere giderek kendilerine daha geniş
kamu kurumları ve özel kuruluşlardır. bir hareket alanı geliştirebilirler. Yeniliğe ilişkin bu strateji
İçsel yenilik kaynakları işletmelerin tek başına sahip olduk- eğilimi, günümüzde özellikle KOBİ’lerde giderek gelişmeye
ları bilgi, beceri, öğrenme yeteneği, girişimci özellikleri ile başlayan bilgisayar alanında belirgin bir biçimde görülmek-
birlikte yapılan yatırımlar, Ar- Ge çalışmaları, deneyim ve tedir. Bu noktada önemli olan, yeniliğin teknik niteliğinden
yeni teknolojileri benimseme derecesi gibi faktörlerden oluş- çok piyasa değeridir. Çünkü bir işletme açısından yeniliğin
maktadır. Dışsal yenilik kaynakları ise işletmelerin dışında değeri piyasa değeri ile ölçülmektedir. Bu değer ise yenili-
kalan sosyal ve entelektüel ortamlarda gelişir. Bu kaynakların ğin ulaştığı müşteri sayısı ile ifade edilmektedir. Bu açıdan
ortaya çıkmasına neden olan faktörler ise demografik deği- KOBİ’ler pazarın ve talebin, özelde ise üretim ve yönetimin
şiklikler, algılama değişiklikleri ve yeni bilgi kaynaklarıdır. değişen koşullarına uyum bakımından daha fazla yenilik
Yenilik sistemleri yenilik sürecine dahil olan aktörler arasın- yapma potansiyeline sahip olabilir.
daki ilişkilere büyük önem vermektedir. Bu yaklaşıma göre;
yenilik başarısı yalnızca firmaların, üniversitelerin, araştırma
enstitülerinin ve düzenleyici kurumların nasıl hareket ettik-
lerine değil, aynı zamanda “birlikte” nasıl hareket ettikleri-
ne bağlıdır. Bir başka deyişle, inovasyon ve teknik ilerleme,
bilginin çeşitli türlerini üreten, dağıtan, uygulayan aktörler
arasındaki karmaşık ilişkilerin bir sonucudur. Kavramın ye-
nilik, öğrenme, işbirliği, etkileşim gibi konulara verdiği önem
büyük ilgi görmüş ve kavram kısa bir sürede yaygınlaşmıştır.
Diğer ülkelerin Ulusal Yenilik Sistemleri incelendiğinde bu
sistemi en etkin biçimde uygulayan ülkeler; Almanya, İngil-
tere, İrlanda, Hollanda, Singapur, İsveç ve Güney Kore’dir.,
İşletmelerin yenilik stratejisi olarak kullandığı Saldırgan Ye-
nilik Stratejisine pazar liderliğini ele geçirmek amacı güden
işletmelerde rastlanmaktadır. Genellikle amaç, yenilikleri
rakiplerden önce ve en iyi şekilde piyasaya sürerek öncü ol-
manın getireceği faydalardan yararlanmak şeklindedir. Sa-
1. Aşağıdakilerden hangisi Peter Drucker’in belirttiği içsel 6. Nokia ve Microsoft’un yeni üst seviye telefon segmentin-
yenilik kaynaklarından değildir? de yenilik yaratmak için geliştirdikleri ortaklık aşağıdakiler-
a. Beklenmedik gelişmeler den hangisidir?
b. Uyumsuzluklar a. Firma evliliği
c. Demografik değişiklikler b. Stratejik işbirliği
d. Sektör ve Pazar yapısındaki değişiklikler c. Adi ortaklık
e. Bilgi kaynakları d. Geçici ortaklık
e. Pazar ortaklığı
2. Öncü kullanıcıların davranışlarının ve ihtiyaçlarının ön
plana çıktığı yenilik kaynağı aşağıdakilerden hangisidir? 7. Bir ülkenin bilim ve teknoloji alanlarında yetkinlik ka-
a. Süreç ihtiyaçları zanarak; bilim ve teknolojiyi ekonomik ve toplumsal faydaya
b. Demografik değişiklikler dönüştürme becerisini kazanabilmesi için gerekli kurum ve
c. Algılama değişiklikleri araçları sistematik bir bütünsellik içinde tanımlayan yapılar
d. Yeni bilgi kaynakları bütününe ne denir?
e. Uyumsuzluklar a. Ulusal Rekabet Sistemi
b. Ulusal Yenilik Sistemi
3. Aşağıdakilerden hangisi müşterilerin işletmelere yenilik c. Ulusal Pazarlama Sistemi
yaratma sürecinde sağladıkları bilgilerden değildir? d. Ulusal Kalkınma Sistemi
a. Kullanıcı gereksinimleri e. Ulusal Bilgi Sistemi
b. Yeni ihtiyaçlar
c. Diğer firmaların yaptığı yenilikler 8. Genellikle yenilikleri belirli bir mesafeden izleyerek
d. Reklamların izlenme oranı mevcut teknoloji ve bilgileri kullanmaya çalışan işletmelerin
d. Değişen ihtiyaçlar izlediği yenilik stratejisi aşağıdakilerden hangisidir?
a. Taklitçi ve bağımlı yenilik stratejisi
4. Aşağıdakilerden hangisi yenilik topluluklarının özellik- b. Geleneksel ve fırsatları izleme stratejisi
lerinden değildir? c. Savunmaya yönelik yenilik stratejisi
a. Eğilimleri takip etmek d. Saldırgan yenilik stratejisi
b. İnternet bağlantısı olmak e. Hiçbiri
c. Fikirleri yaymak
d. Katılımcı olmak 9. Aşağıdakilerden hangisi KOBİ’lerin yenilik yaratma sü-
e. Şüpheci olmak recinde karşılaştıkları engellerden değildir?
a. Finansman yetersizliği
5. Daha çok tek bir problem ya da fikir üzerinde çalışan ye- b. Kurumsallaşmaya karşı direnç
nilik toplulukları aşağıdakilerden hangisidir? c. Ar-Ge faaliyetlerinin yetersizliği
a. Rekabete dayalı yenilik toplulukları d. İşletmelerin hukuki yapısı
b. Pazara yönelik yenilik toplulukları e. Aile şirketi yapısı
c. B2C yenilik toplulukları
d. Sosyal paylaşım toplulukları 10. …………, İşletmenin başarısından etkilenen ve/veya iş-
e. Hiçbiri letmenin başarısını etkileyen kişi veya gruplardır?
a. Ortaklar
b. Müşteriler
c. Paydaşlar
d. Tedarikçiler
e. Bankalar

1. c Yanıtınız yanlış ise “İşletmelerde Yenilik Kaynakları” Sıra Sizde 3
konusunu tekrar gözden geçiriniz. Bu stratejide genellikle amaç, yenilikleri rakiplerden önce ve
2. a Yanıtınız yanlış ise “İşletmelerde Yenilik Kaynakları” en iyi şekilde piyasaya sürerek öncü olmanın getireceği fay-
konusunu tekrar gözden geçiriniz. dalardan yararlanmak şeklindedir. Bu stratejiyi uygulamanın
3. d Yanıtınız yanlış ise “İşletmelerde Yenilik Kaynakları” getirdiği faydaların yanında işletmelere getirdiği külfetlerde
konusunu tekrar gözden geçiriniz. vardır. Her şeyden önemlisi bu tür bir strateji izleyebilmek
4. b Yanıtınız yanlış ise “İşletmelerde Yenilik Kaynakları” için araştırma ve geliştirme faaliyetlerine önemli ölçüde kay-
konusunu tekrar gözden geçiriniz. nak aktarmak gerekmektedir. Hatta bazı durumlarda işletme
5. a Yanıtınız yanlış ise “İşletmelerde Yenilik Kaynakları” yetersiz kaldığı konularda dışarıdan destek almak durumun-
konusunu tekrar gözden geçiriniz. da kalabilmektedir.
6. b Yanıtınız yanlış ise “İşletmelerde Yenilik Kaynakları”
konusunu tekrar gözden geçiriniz. Sıra Sizde 4
7. b Yanıtınız yanlış ise “Diğer Ülkelerin Yenilik Sistem- KOBİ’lerde yenilik yaratma sürecinde etkili olan en önem-
leri” konusunu tekrar gözden geçiriniz. li sorun finansman yetersizliğidir. Bu sorun aynı zamanda
8. a Yanıtınız yanlış ise “Yenilik Stratejileri” konusunu sermaye yapılarındaki zayıflık ile bağlantılı olarak KOBİ’le-
tekrar gözden geçiriniz. rin Ar-Ge harcamaları için yeterli fon ayıramamaları neden
9. d Yanıtınız yanlış ise “KOBİ’ler için Yenilik Stratejileri olmakta ve yenilik yapmalarını güçleştirmektedir. Her ne ka-
ve Paradoksları” konusunu tekrar gözden geçiriniz. dar KOBİ’ler yeni fikirler yaratmada esnek bir yapıya sahip
10. c Yanıtınız yanlış ise “İşletmelerde Yeniliğin Kaynak- olsalar da yenilik yaratma süreci bilgi potansiyeli kadar eko-
ları” konusunu tekrar gözden geçiriniz. nomik açıdan da belirli bir büyüklüğü zorunlu kılan yüksek
maliyetli bir iştir. Aynı zamanda bu tür faaliyetler sonucunda
oluşan harcamaların ne kadarının yeniliği kapsadığının, be-
lirlenmesi oldukça güçtür.
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
Sıra Sizde 1
Uyumsuzluk olması gereken durum ile mevcut durum
arasındaki fark olarak tanımlamıştır. Mevcut bir piyasada- Yararlanılan Kaynaklar
ki firmaların stratejileri ile tüketicilerin beklentileri veya Ala, S. (2004). Kobi Mevzuat ve Yükümlülükler Rehberi.
ekonomik gerçekler arasında uyumsuzluklar olabilir. Bu Ankara: KOSGEB Girişimciliği Geliştirme Merkezi.
uyumsuzluklar genellikle işletmelerin kendilerini yenileme- Ayuso, S., Rodriguez, M. A. and Ricart, J.E.(2006).
miş olmasından dolayı ortaya çıkar. Böyle durumlarda bu Responsible ompetitiveness at the “Micro” Level of the
uyumsuzlukları değerlendirecek yeniliklere ihtiyaç duyulur. Firm Using Stakeholder Dialogue as a Source For new
Sonuç olarak işletmeler için uyumsuzlukları fark etmenin en ideas: A dynamic capability underlying sustainable
iyi yolu, tüketicilerin bakış açılarını mevcut firmaların stra- innovation, Corporate Governance, 6 (4): 475-490
tejileriyle karşılaştırmaktır. Uyumsuzlukları değerlendiren Berger, C., Pıller, F., (2003). Customers as Co-Designers:
yenilikler tüketiciler için stratejik çözümler olarak karşımıza The Adidas Mass Customization Strategy, IEE
çıkmaktadır. Manufacturing Engineer, 82, 4 (August): 42-46.
Binicioğulları N. (2008). Türkiye ve AB’de Kobi’lerin
Sıra Sizde 2 Rekabet Edebilirliği İçin Teknolojik Yeniliğin Önemi,
Pazara Yönelik Yenilik Toplulukları amacı birçok işletmenin Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi,
(müşteri) ve fikri olan bireylerin (katkı sağlayıcılar) bir araya Sosyal Bilimler Enstitüsü.
gelerek platforma üye işletmelerin sunduğu problemlere yeni Bueren, A., Schierholz, R., Kolbe, L. And Brenner, W.
fikirler üreterek çözüm önerisi sunmalarıdır. Rekabete dayalı (2004). Customer knowledge management: Improving
yenilik topluluklarında ise daha çok tek bir problem ya da performance of customer relationship management
fikir üzerinde çalışmaktadır. with knowledge management, 37th IEEE Hawaii
International Conference on System Sciences.
Çalıpınar H., Baç U., (2007) Kobi’lerde İnovasyon Yapmayı OECD, (2002). Frascati Manual, The Measurement of
Etkileyen Faktörler Ve Bir Alan Araştırması, Ege Scientific and Technological Activities, Proposed
Akademik Bakış / Ege Academic Review. 7 (2) 2007: 445- Standard Practice for Surveys on Research And
458 Experimental Development.
Dönmez, İ., Çevik, İ,.(2010). İşletmelerde Yeniliklerin Örücü E., Kılıç R., Savaş A. (2011). Kobi’lerde İnovasyon
Kaynağı Olarak Paydaş Diyalogları: Seyahat Acentaları Stratejileri Ve İnovasyon Yapmayı Etkileyen Faktörler:
Üzerine Nitel Bir Araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bir Uygulama, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 12 (1) 2011,
Bilimler Enstitüsü Dergisi 58-73
Drucker, F. P., (1985). Innovation and Entrepreneurship, Romijn, H.(1999), Determinants of Innovation Capability
Harper Collins Publishers, New York. in Small UK Firms: An Empirical Analysis, QEH
Elçi, Ş. (2006). İnovasyon: Kalkınmanın Rekabeti ve Working Paper Series-QEHWPS40
Anahtarı, Nova Yay., 2006, Ankara, s.4-6, 31-38, 143-145. Seki İ., Barbaros R.F., (2011). Rekabet Gücünün
Friedman, S. D. (2008). Stakeholder Dialogues Guide, Total Ölçülmesinde Ulusal Yenilik Sistemleri Ve Üniversite
Leadership. February, 24: 1-26. Ekonomisi Yaklaşımı, Ege Akademik Bakış. Cilt: 11 •
Göker, Aykut. (2001). KOBİ’ler ve Teknoloji Sorunları I, Sayı: Temmuz 2011 Ss. 407-424
Cumhuriyet Bilim Teknik, 17 Kasım, s.7. Türk Sanayic İleri ve İşadamları Derneği, (2003).
Hart, S.L. And Sharma, S. (2004) Engaging fringe Ulusal inovasyon sistemi kavramsal çerçeve,
stakeholders for competitive imagination, Academy of Türkiye incelemesi ve ülke örnekleri, Yayın No.
Management Executive 18(1): 7–18. TÜSİAD-T/2003/10/362)
Hill, C.W.L., Jones G. (2009). Strategic Management An Yelkikalan, N. Ve H. Kalmış (2001), KOBİ’lerde Verimlilik
Integrated Approach, Sixth Edition, Cengage Learning. Yönelimli Yeniden Yapılandırma Stratejileri, KOSGEB
Hippel, E., (1988) The Sources of Innovation , New York: Yayınları, I. Orta Anadolu Kongresi, Nevşehir.
Oxford University Press. Yoshino, M. Y., Rangan, U. Srinivasa. (1995). Strategic
İmamoğlu, S. Z., (2002). Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerde Alliances: An entrepreneurial approach to
(KOBİ) Yenilik Çabaları ve KOBİ’lerde Ürün Yeniliği globalization, Harvard Business School Press (Boston,
Üzerine Bir Araştırma, Gebze İleri Teknoloji Enstitüsü, Mass.)
Yayınlanmamış Doktora Tezi. Watiine, K., Johan R., George V., K., (1989), Towards a Theory
İmamoğlu, S. Z., (1999). Yenilik (İnovasyon), Gebze İleri of Knowledge Transfer in a Cooreralive Contcxt,
teknoloji Enstitüsü Rektörlüğü. Managing Knowledge Perspeelive on Cooperalion,
İraz, R.(2005), Yaratıcılık ve Yenilik Bağlamında London: Sage Publication, Ine.
Girişimcilik ve KOBİ’ler, Çizgi Yayınevi, Konya. http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/index_
Johannessen, J A, Olsen, B. And Lumpkin, G. T., (2001) en.htm
Innovation as newness: what is new, how new, and new www.kosgeb.gov.tr
to whom? European journal of Innovation Management, http://www.bilgicagi.com/Yazilar/889kobilerde_inovasyona_
4 (1), 20-31. neden_sira_gelmiyor.aspx
Kayakutlu G., (2006). Müşteri İşbirliğinde Yenilikçilik V. www.sanayi.gov.tr (KOBİ stratejisi eylem planı)
Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul http://www.acikinovasyon.com
Ticaret Üniversitesi, 25-27 Kasım 2005 http://ekonomiturk.blogspot.com/
Mowery, D., Joanne E. O., Brain S. S. (1996), Strategic http://www.capital.com.tr
Alliances and Interfirm Knowledge Transfer, Strategic
Management Journal, 96/17:Winter-Special Issue
Murra Y Edwin A. Ve John F. Maho (1993). Strategie
Alliances: Gateway to the New Europe?, Long Range
Planning, 93/ 26: 4.
Nonaka, I., Takeuchi, H. (1995). The Knowledge-Creating
Company. New York: Oxford University Press, Inc.
7
Amaçlarımız
 Fikri mülkiyet kapsamına giren hakların neler olduğunu ve niçin korunduğunu
açıklayabilecek,
 Fikir ve sanat eserleri türlerini ve eser sahibinin haklarını tanımlayabilecek,
 Patent ve faydalı model verilebilme koşullarını ve patent türlerini açıklayabilecek,
 Endüstriyel tasarımların korunabilme şartlarını, tescilini ve koruma kapsamını
açıklayabilecek,
 Marka ve türlerini tanımlayabilecek ve markanın tescilini açıklayabilecek,
 Entegre devre topoğrafyalarının tanımını yaparak tescilini açıklayabilecek,
 Ticari sır ve know-how tanımını yaparak koruma yöntemlerini açıklayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olacaksınız.
Anahtar Kavramlar
• Fikri Mülkiyet Hakları • Ticari Sır
• Patent • Know-How
• Faydalı Model • Telif Hakları (Copyright)
• Endüstriyel Tasarım • Entegre Devre Topoğrafyaları
• Marka • Sınai Haklar

İçindekiler
• GİRİŞ
• FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI
• FİKİR VE SANAT ESERLERİ ÜZERİNDEKİ
HAKLAR (TELİF HAKLARI, COPYRİGHT)
Yeniliklerin Korunması ve • PATENT
Yenilik Yönetimi • FAYDALI MODEL
Yasal Çerçeve
• ENDÜSTRİYEL TASARIMLAR
• MARKA
• ENTEGRE DEVRE TOPOĞRAFYALARI
• KNOW-HOW VE TİCARİ SIR
Yeniliklerin Korunması ve
Yasal Çerçeve
GİRİŞ
Bilgi çağının başladığı günümüzde üretim, esas olarak bilgiye dayanmaktadır. Bilginin değe-
rinin anlaşılmasıyla bilgi üretimi hızla artmış bununla birlikte bilgiye ulaşılması ve bilginin
korunması kavramları da önemli hale gelmiştir. Bu kavramlar fikri mülkiyet haklarının öne-
mini arttırmıştır. Fikri mülkiyet hakları sistemi günümüzde yenilikçilik, yaratıcılık ve reka-
bet edebilirlik süreçlerini de içine alan disiplinler arası bir yapıya kavuşmuştur. Bu bölümde
fikri mülkiyet haklarının neler olduğu, niçin korundukları, nereye ve nasıl tescil edildikleri,
ulusal ve uluslar arası düzeyde nasıl korunduğu üzerinde durulacaktır.
FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI

Fikri mülkiyet hakları konusunda terim karmaşası yaşanmaktadır. İngilizcede “intellectu-
al property”, Fransızcada “propriėtė intellectuelle” olarak geçen terim için Türkçede “fikri
mülkiyet”, “fikri haklar”,“fikri ve sınaî mülkiyet”, “fikri ve sınai haklar”,“fikri, sınai ve tica-
ri mülkiyet” gibi farklı terimler kullanılmaktadır. Bunların anlam ve kapsamları aynıdır.
Anılan kavramlar, fikir ve sanat eserlerini, patentleri, markaları, faydalı modelleri, tasa-
rımları, coğrafi adlar ile işaretleri, entegre devre topografyalarını, bilgisayar programları
ile veri tabanlarını, know-how ile ticari sırları içermekte, bunların hepsini birden ifade
etmektedir. 1967 yılında kurulan Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO, World Intellec-
tual Property Organization), “intellectual property” (fikri haklar) ifadesini ana kavram
olarak kullanmakta ve bu kavramı konuları itibariyle “industrial property” (sınai hak-
lar) ve “copyright” (fikir ve sanat eserleri, telif hakları, eser sahibinin hakları) olmak
üzere iki bölüme ayırarak değerlendirmektedir.
Buna göre fikri mülkiyet hakları iki grupta ele alınabilir:
• Fikir ve sanat eserleri (telif hakları)
• Sınai mülkiyet hakları
Fikir ve sanat eserleri, bilgisayar programları ve veri tabanları dahil olmak üzere, bi-
lim, edebiyat, müzik, mimari dahil güzel sanat veya sinema alanındaki eserlerdir. Sınai
mülkiyet hakları ise, sanayi ve tarım alanındaki buluşları, yenilikleri, özgün tasarımları
onların yaratıcılarının adına tescil edilmesini veya ticaret alanındaki mal ve hizmetlerin
diğerlerinden ayrılmasını, işaretlerin sahipleri adına tescil edilmesini ve hak sahiplerine
belirli bir süre ile mutlak ve münhasır kullanma yetkisi sağlayan haklardır. Sınai mülkiyet
haklarının kapsamına patent ve faydalı modeller, endüstriyel tasarımlar, markalar, coğrafi
işaretler, entegre devre topografyaları, ticaret unvanları ve diğer ad ve işaretler girer.
Fikir ve sanat eserleri hukuku, patent ve faydalı modeller hukuku ve endüstriyel ta-
sarımlar hukuku, fikri ürün temeline otururlar. Eser, buluş, faydalı model ve endüstriyel
tasarım yaratıcı aklın, yani fikrin ürünleridir. Fikri ürün bu hukukların ortak paydasıdır.
Marka, coğrafi işaret, ticaret unvanı ve işletme adı fikrin ürünleri değildir, bunlar ayırt
ettirici niteliğe sahiptirler.
Telif hakları, eserin meydana getirilmesiyle kendiliğinden doğar. Bunun için bildirim ya da
tescil gibi bir prosedüre ihtiyaç bulunmamaktadır. Buna karşılık patent, faydalı model, mar-
ka ve tasarım gibi sınaî mülkiyet kategorisinde yer alan haklar Türk Patent Enstitüsü (TPE)
gibi bir idari kurumda tescil ettirilmelidir.
• Fikri mülkiyet haklarının özellikleri şunlardır:

• Fikri mülkiyet hakları insan zihninin ürünüdür.
• Gayrimaddi mallar üzerinde kurulabilirler.
• Özel hukuka ilişkin haklardır.
• Mutlak haklardır, herkese karşı ileri sürülebilir.
• Hak sahibine maddi ve manevi menfaatler sağlar.
1995 yılında Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması yürürlüğe girerek Dünya Ticaret
Örgütü (WTO, World Trade Organization) kurulmuş ve anlaşma ekindeki Ticaretle Bağ-
lantılı Fikri Haklar Anlaşması (TRIPS) metni fikri haklar alanına yeni bir boyut getirmiştir.
Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO)

Merkezi Cenevre’de bulunan örgüt 14 Haziran 1967’de kurulmuş, 1974’te Birleşmiş Millet-
lerin bir örgütü haline gelmiştir. Türkiye 1975’ten beri üyedir. Bu örgüt İngilizce “World
Organisation for Intellectual Property”nin kısaltması olan WIPO veya Fransızca “Orga-
nisation Mondiale de la Propriėtė Intellectuelle”in kısaltması olan OMPI ile anılmaktadır.
Örgütün çalışma alanı, telif hakları ve sınai mülkiyet haklarıdır. Örgütün temel amaçları;
üye devletlerin katkılarıyla fikri mülkiyetin tüm dünyada korunmasını ve geliştirilmesini
sağlamak, fikri mülkiyet teşkilatları arasında işbirliği sağlayarak idari dayanışmayı güçlen-
dirmektir. Kurucu sözleşmede Örgüte aktif bir görev verilerek uluslar arası sözleşmelerin
hazırlanması, ulusal düzenlemelerin geliştirilmesine katkıda bulunulması, veri toplama
ve arşivleme, üyeler arasında işbirliğini sağlama ve gelişmekte olan ülkelere teknik yardım
sağlanması gibi önemli sorumluluklar yüklenmiştir.
www.wipo.int
Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Sözleşmesi (TRIPs)

(Agreement on Trade Related Aspects of Intellectual Property
Rights)
Sözleşme Dünya Ticaret Örgütü’nü kuran anlaşmanın eklerinden biridir. GATT round-
larının sonuncusu olan Uruguay Roundu (1986-1993) bitiminde mal ve hizmetlerin dün-
yada serbest dolaşımını kontrol edecek Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) nün kurulmasına
karar verilmiştir. Sözleşmenin getirdiği asgari standartların üçüncü dünya ülkelerini ta-
nımladığı eleştirileri yapılmaktadır. Zira sözleşme kapsayıcı ve zorlayıcı bir koruma siste-
mi getirmiş; ortak standartlar, prosedürler ve uyuşmazlık çözüm mekanizmaları düzen-
leyerek “ulusal işlem yapma”, “en çok kayrılan ülke” ilkelerini getirmiştir.Türkiye 1995’ten
beri sözleşmeye taraftır. Ancak sözleşmeye katılma kararı olan Bakanlar Kurulu kararı ile
Sözleşme 1994’ten itibaren geçerli kılınmıştır.
7. Ünite - Yeniliklerin Korunması ve Yasal Çerçeve 131
TRIPs bütün fikri mülkiyet hukukunu kapsamaktadır. TRIPs’in özellikleri şöyle sıra-
lanabilir: Sınai ve fikri mülkiyet ayrımını ortadan kaldırmış ve fikri mülkiyet kavramına
geniş anlam ve kapsam vermiştir. Mevcut uluslar arası sözleşmelerin uygulama alanını
genişletmiştir. İhlallere karşı uygulanabilecek, gümrüklerde elkoyma, sahte malları imha
etme gibi yeni yaptırımlar getirmiştir. Yükümlerini ihlal eden üyelerinden DTÖ’nün sağ-
ladığı hak ve imkanların çekilmesini öngörmüştür. İhtilafların çözümü mekanizmasına
yer vermiştir. İlaç patentlerinin genel olarak kabulünü sağlamış ve bunun için süre tanı-
mıştır. Telif haklarında asgari koruma süresini 50 ve TV verici işletmelerin koruma sü-
relerini ise en az 20 yıl olarak belirlemiştir. Bilgisayar programları ile veri tabanlarının
korunmasını fikir ve sanat eserlerine eşit duruma getirmiştir. Fikir ve sanat eserlerinde
kiralama ve ödünç verme hakkını koruma altına almıştır.
Türk Patent Enstitüsü

Türkiye’de fikri mülkiyet haklarının tescili ve korunması Türk Patent Enstitüsü tarafından
yapılmaktadır. Türk Patent Enstitüsü (TPE), 1995 yılında kurulmuştur. Kuruluş amacı,
görevleri ve yapılanması 5000 sayılı Türk Patent Enstitüsü Kuruluş ve Görevleri Hakkında
Kanun (TPEK)(RG 19.11.2003, S.25294) ile düzenlenmiştir. Kısa adı “TPE” olan Enstitü,
tüzel kişiliğe sahiptir. Sanayi ve Ticaret Bakanlığına bağlıdır. Bir kamu kuruluşu olup özel
bütçelidir. Merkezi Ankara’dadır. Enstitü, 5000 sayılı Kanunda belirtilmeyen durumlarda
özel hukuk hükümlerine tabidir. Bu kuruluş tarafından verilecek kararlara karşı adlî yar-
gıda dava açılabilir. Enstitü, Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu tarafından denetlenir.
Enstitünün kuruluş amaçları 5000 sayılı TPEK’nun birinci maddesine göre şu şekil-
de sıralanabilir: 1.Türkiye’nin teknolojik ilerlemesine katkıda bulunmak, 2.Ülke içinde
serbest rekabet ortamını oluşturmak, 3.Araştırma geliştirme faaliyetlerinin gelişmesini
sağlamak, 4.Çeşitli kanunlarla düzenlenmiş olan patent ve markalar ile diğer kanunlarla
düzenlenen sınai mülkiyet haklarını tesis etmek ve bu konudaki korumayı sağlamak, 5.Sı-
nai mülkiyet haklarına ilişkin yurtiçi ve yurt dışında var olan bilgi ve dokümantasyonu
kamunun istifadesine sunmak.
www.turkpatent.gov.tr
Fikri Mülkiyet Hakları Neden Korunur?

Fikri mülkiyet hakları korunarak fikri üretim özendirilmekte ve bunun sonucunda da
ekonomik, sosyal ve kültürel ilerleme sağlanmaktır. Fikri hakların korunması, bir yandan
buluş yapanların, eser sahiplerinin ve bu eserleri emek ve sermaye koyarak kamuya akta-
ranların haklarının korunması, diğer yandan da iç ve dış ticaretin çağdaş normlara uygun
olarak yürütülmesi, teknoloji geliştirme ve transfer etme yoluyla özellikle imalat sanayinin
desteklenmesi ve geliştirilmesi, toplumun kültür ve sanat zenginliğinin değerlendirilmesi
için gerekli koşulları sağlar.
TRIPS’in 7. maddesinde “Fikri mülkiyet haklarının korunması ve uygulamaya konul-
ması, teknolojik yeniliklerin ilerlemesine ve teknolojinin transferi ve yayılmasına, tekno-
lojik bilgilerin üreticilerin ve kullanıcıların karşılıklı çıkarlarına katkıda bulunmalı, sosyal
ve ekonomik refaha, keza hak ve yükümlülüklerin dengelenmesine yardımcı olmalıdır”
denilmektedir.
Fikri mülkiyet korumasının temel amacı, özgün üretimi teşvik ederek toplumun ge-
leceğini garanti altına almaktır. Yetersiz fikri mülkiyet koruması yeni eser üretimini veya
buluş yapma şevkini kırar. En azından yetersiz koruma taklide ve düşük kalitede üretime
yol açar. Fikri mülkiyet koruması bilgi paylaşımını da tetikler. Bir buluş, sonraki araştırma
ve buluşlar için yeni bir basamak teşkil eder.
Uluslar arası ticaret açısından ülkeye yabancı sermaye ve yeni teknolojinin gelebilmesi
için fikri ve sınai mülkiyet haklarının gereğince korunması gerekmektedir. Yeni teknolo-
jilere dayalı olarak üretim yapma amacıyla bir ülkeye gelmeyi planlayan yatırımcı açısın-
dan, sınai hakların o ülkede korunuyor olması, yatırım kararını olumlu yönde etkileyen
bir faktördür.
Dünyanın en büyük şirketleri arasında yer alan Pfizer ilaç firması yetkilileri bu konuya
özellikle işaret etmektedirler. Yabancı şirketler, faaliyetleri açısından yasal düzenlemenin
etken olarak mevcut bulunduğu ülkelerde yatırım ve iş yapmayı tercih etmektedirler.
Teknolojinin gelişimiyle birlikte kopyalama, kayıt ve taklit gibi eylemler kolaylaşmış,
fikri mülkiyet haklarına tecavüz de artmıştır. Son zamanlarda bu hakların yeterince korun-
maması nedeniyle konuyla doğrudan ilgili sektörlerde çok ciddi mali kayıplar yaşanmış
ve yaşanmaya da devam etmektedir. Bu durum karşısında fikri mülkiyete konu buluşları,
özgün tasarımları, tanınmış markaları üreten gelişmiş ülkeler, anılan hakların uluslararası
boyutta korunması için önemli çabalar içine girmiştir. Sonuçta ülkeler fikri mülkiyet hak-
larının uluslar arası boyutta korunabilmesine yönelik anlaşmalar yapmışlardır.
Uluslararası ilişkiler bakımından da fikri mülkiyet haklarının korunması gereklidir.
Sözgelimi, AB-Türkiye arasındaki Gümrük Birliğini kuran 1/95 Sayılı Karara imza koyan
Türkiye, fikri mülkiyet mevzuatını AB mevzuatı ile uyumlaştırma ve bu hakları etkin şe-
kilde koruma yükümlülüğü altına girmiştir.
Fikri mülkiyet korumasının amaçları şöyle sıralanmaktadır:
1. Zihni üretkenliğin toplum tarafından tanınması,
2. Adil bir rekabet düzeni kurularak buluş ve yenilik faaliyetinin özendirilmesi,
3. Teknolojik ve kültürel ilerlemenin desteklenerek fikir işçilerinin ödüllendirilmesi,
4. Ekonomik büyümenin ve istihdamın desteklenmesi,
5. Kamusal bilgi ve kültür hazinesinin zenginleştirilmesi,
6. Ar-Ge sonuçlarının açıklanarak, teknik bilginin yaygınlaştırılması,
7. Yabancı sermayenin çekilmesi,
8. Uluslar arası ilişkiler
Bu amaçlara ulaşmak için buluş ve yenilik sahiplerine yasalarda öngörülen sürelerde
tekel hakkı tanınır. Öngörülen süre içinde söz konusu buluşu ya da yeniliği sadece hak
sahibi veya onun izin verdiği kişiler ticari amaçla kullanabilir. Bu tekelci hak ise, mal ve
hizmet piyasalarında rakip şirketlere karşı büyük avantajlar sağlar.
FİKİR VE SANAT ESERLERİ ÜZERİNDEKİ HAKLAR

(TELİF HAKLARI, COPYRIGHT)
Fikir ve sanat eserleri, sahibinin hususiyetini taşıyan, fikri ve zihni bir çaba sonucu mey-
dana getirilen her nevi fikri ürünlerdir. 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK)
(RG.T.13 Aralık 1951, S.7931) ile düzenleme altına alınmıştır. Türk hukukunda telif hak-
ları olarak da adlandırılan fikir ve sanat eserlerinden doğan haklar için, Anglo-Sakson
Hukuk sisteminde çoğaltma ve yayma hakkı anlamına gelen copyrigt, Kıta Avrupası Hu-
kukunda ise müellifin hakkı anlamına gelen author’s right tabirleri kullanılmaktadır.
FSEK’daki düzenlemeye göre fikir ve sanat eserleri; ilim ve edebiyat, musiki, güzel sa-
natlar ve sinema eserleri olmak üzere dört gruba ayrılmıştır. FSEK’nun 1/B maddesinde
eser şöyle tanımlanmıştır: Eser, sahibinin hususiyetini taşıyan, ilim ve edebiyat, musiki,
güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat ürünüdür. Ayrıca
işlenme ve derleme eserlerde beşinci eser grubunu oluşturur. Bunlar da işleyen veya der-
leyenin hususiyetini taşımak şartıyla eser olarak korunur.
Bir ürünün fikri hukuk kapsamında eser olarak korunabilmesi için, bu ürünün iki un-
sura sahip olması gerekmektedir. Bu unsurlardan biri, eserin “sahibinin hususiyetini taşı-
ması” diğeri ise “kanunda sayılan eser kategorilerinden birine dahil olması”dır. Bu hukuk
kapsamındaki koruma, patent ve endüstriyel tasarım korumasının aksine, tescil edilmez.
Fikir ve sanat eserinin çekirdeğinde edebiyat, müzik ve sanat eserleri yer alır. Sanat
eserleri, mimari dahil, tüm güzel sanat eserlerini kapsar. Ancak, bu hukukun konusu za-
man içinde genişlemiştir. Önce bilim ve sinema, sonra maket, harita, elişi, süsleme gibi uy-
gulama sanatları, zamanla koreografi ve pandomim, son olarak da bilgisayar programları
ile veri tabanları bu hukukun kapsamı içine alınmıştır.
FSEK madde 2’ye göre ilim ve edebiyat eserleri şunlardır: 1.Herhangi bir şekilde dil
ve yazı ile ifade olunan eserler ve her biçim altında ifade edilen bilgisayar programları 2.
Rakslar, koreografiler, pandomimler ve sözsüz sahne eserleri 3.Estetik niteliği bulunma-
yan teknik ve ilmi mahiyetteki fotoğraflar, haritalar, planlar, projeler, çizimler, krokiler,
coğrafya ve topoğrafyaya ait maketler, mimarlık ve şehircilik tasarım ve projeleri, mimari
maketler, endüstri, çevre ve sahne tasarım ve projeleri.
Musiki eserleri, her nevi sözlü ve sözsüz bestelerdir. Güzel sanat eserleri, estetik değere
sahip olan 1. Yağlı ve sulu boya tablolar, çizimler ve benzerleri 2. Heykeller, kabartmalar,
oymalar 3. Mimarlık eserleri 4. El işleri ve küçük sanat eserleri, minyatürler ve süsleme
sanatı ürünleri ile tekstil ve moda tasarımları 5. Fotoğrafik eserler ve slaytlar, 6. Grafik
eserler 7. Karikatür eserleri 8. Her türlü tiplemelerdir.
Sinema eserleri, estetik, ilmi, öğretici veya teknik mahiyette olan veya günlük olayları
tespit eden filmler veya sinema filmleri gibi, tespit edildiği materyale bakılmaksızın, elekt-
ronik veya mekanik veya benzeri araçlarla gösterilebilen, sesli ve sessiz, birbiriyle ilişkili
hareketli görüntüler dizisidir.
Bir eserden yararlanılarak meydana getirilip de, bu esere oranla bağımsız olmayan
fikir ve sanat eserleri işlenmedir. İşlenme çeşitleri FSEK’da şöyle sayılmıştır:1.Tercümeler
2. Roman, hikaye, şiir gibi eserlerden birinin bu sayılan türlerden bir başkasına çevrilmesi
3. Musiki, güzel sanatlar, ilim ve edebiyat eserlerinin film haline sokulması veya filme
alınmaya ve radyo ve televizyon ile yayıma müsait bir şekle sokulması 4. Musiki aranjman
ve tertipleri 5. Güzel sanat eserlerinin bir şekilden diğer şekillere sokulması 5. Bir eser
sahibinin bütün veya aynı cinsten olan eserlerinin külliyat haline konulması 7. Belli bir
amaca göre ve hususi bir plan dahilinde seçme ve toplama eserler oluşturulması 8. Henüz
yayımlanmamış olan bir eserin ilmi araştırma ve çalışma neticesinde yayımlanmaya elve-
rişli hale getirilmesi 9. Başkasına ait bir eserin izahı, şerhi veya kısaltılması 10. Bir bilgisa-
yar programının uyarlanması, düzenlenmesi veya herhangi bir değişim yapılması 11. Belli
bir amaca göre ve hususi bir plan dahilinde verilerin ve materyallerin seçilip derlenmesi
sonucu ortaya çıkan veri tabanları.
Türkiye fikir ve sanat eserleri alanında 1925 yılında Paris Sözleşmesine, 1952 yılında
fikir ve sanat eserlerinin korunmasına ilişkin Bern Sözleşmesine, 1976 yılında WIPO Söz-
leşmesine, 1995 yılında DTÖ ve TRIPS Anlaşmalarına katılmış bulunmaktadır.
Fikir ve Sanat Eseri Sahibinin Hakları

Bir eserin sahibi onu meydana getirendir. Bir işlenme ve derlemenin sahibi, asıl eser sa-
hibinin hakları saklı kalmak şartıyla onu işleyendir. Birden çok kişinin meydana getirdiği
eser, kısımlara ayrılabiliyorsa eser sahiplerinden her biri meydana getirdiği kısmın sahi-
bidir. Birden çok kişinin meydana getirdiği eser, ayrılmaz bir bütün oluşturuyorsa, iştirak
halinde eser sahipliğinden söz edilir.
FSEK’de eser sahibine tanınan haklar, manevi ve mali haklar olarak ikiye ayrılmakta-
dır. Eser sahibi eserden doğan mali haklarını doğrudan kendisi kullanabileceği gibi üçün-
cü kişilere de devredebilir. Manevi hakların aksine hacze ve cebri icraya, rehine ve hapis
hakkına konu olabileceği gibi miras yoluyla üçüncü kişilere de geçebilir. Eserden doğan
mali haklar birbirinden bağımsız olarak kullanılabilir. Yasadaki fikir ve sanat eserlerinden
doğan mali haklar şunlardır: İşleme hakkı, çoğaltma hakkı, yayma, kiralama ve ödünç
verme hakkı, temsil hakkı, radyo, TV ya da internetle iletim hakkı, pay hakkıdır.
Manevi haklar, kişiliğe sıkı sıkıya bağlı haklardandır ve devredilemezler. Eser sahibi-
nin fikir ve sanat eserlerinden doğan manevi haklarını: eseri topluma sunma, eserin ta-
nıtılması ve yayınlanmasını men hakkı, eser üzerinde adının belirtilmesini isteme hakkı,
eserde değişiklik yapılmasını önleme hakkı, eserin aslından geçici bir süre yararlanma
hakkı, kullanım sonrası iade edilmek üzere eseri çalışma ve sergilerde kullanma hakkı,
eseri tahrip etmeyi önleme hakkı şeklinde sıralamak mümkündür.
Eser sahibi, manevi ve mali haklarını ihlal eden kişilerin bu ihlali durdurmalarını,
ihlalin etkilerini gidermelerini, ihlalden dolayı uğradığı maddi ve manevi zararın tazmin
edilmesini talep edebilir.
Mali hakların koruma süresi, FSEK’in 27. maddesi uyarınca, eser sahibinin yaşadığı
müddet ve ölümünü takip eden yetmiş yıldır. Sahibinin ölümünden sonra alenileşen eser-
lerde koruma süresi ölüm tarihinden sonra yetmiş yıldır. Eser sahibinin tüzel kişi olması
halinde ise koruma süresi, aleniyet tarihinden itibaren yetmiş yıldır.
FSEK aynı zamanda bağlantılı hakları (komşu hakları) da kapsamaktadır. Eser sahi-
binden başka FSEK ile bağlantılı haklar adı altında eserle ilgili girişimci ve sanatçı gibi
kişiler de korunmuştur. Bağlantılı hak sahipleri şunlardır: i) İcracı sanatçılar, ii) Fonogram
(plak) yapımcıları, iii) Radyo-TV yayın kuruluşları, iv) Film yapımcıları.
Fikir ve Sanat Eserlerinin Korunmasına İlişkin Uluslar Arası

Sözleşmeler
Bern Sözleşmesi olarak anılan 9 Eylül 1886 tarihli “Edebiyat ve Sanat Eserlerinin Korun-
masına İlişkin Sözleşme” fikir ve sanat eserleri alanındaki ilk uluslar arası düzenlemedir.
Birçok defa değişikliğe uğramıştır. Her değişiklik bağımsız bir sözleşme olarak kabul edil-
mekte ve üyeler tarafından kabul olunması gerekmektedir. Bu sözleşme ile üye ülkeler
ulusal kanunlarında eser sahiplerine bahşettikleri korumayı karşılıklı olarak birbirlerinin
vatandaşlarına tanımışlardır ( karşılıklılık ilkesi). Karşılıklılık ilkesi dolayısıyla eser ve eser
sahibi tüm Birlik ülkelerinde korunur. İlke yabancı eser sahibinin vatandaş olan eser sa-
hibinin yararlandığı haklardan aynen yararlanması ilkesi ile tamamlanır. Bern sözleşmesi
ayrıca, eşit işlem ilkesinin asgari bir korumayı sağlayamaması halinde uygulanan asgari
haklar ilkesini de içerir. Asgari haklar, eser sahibinin manevi hakları, çeviri hakkı, çoğalt-
ma hakkı, yayın, temsil, radyo ile yayın ve temsil hakkı ve işlenme hakkıdır. Koruma süre-
si 50 yıl olarak belirlenmiştir. Türkiye 1995 yılında Sözleşmenin 1979 tarihli Paris Metnini
4117 sayılı kanunla kabul etmiştir.
Fikir ve sanat eserlerinin uluslar arası korunmasına ilişkin diğer sözleşmeler, Dünya
Fikri Mülkiyet Örgütü Telif hakları Anlaşması, Evrensel Telif Hakları Sözleşmesi, İcracı
Sanatçıların, Fonogram Yapımcılarının ve Yayın Kuruluşlarının Korunmasına Dair Roma
Sözleşmesi , 1910 tarihli Buenos Aires Sözleşmesi, Televizyon Yayınlarının Korunmasına
İlişkin Sözleşmelerdir.
PATENT
Patent, buluş sahibinin yaratıcı düşüncesinin belirli bir zaman dilimi süresince yasal hü-
kümler çerçevesinde koruma altına alındığını gösteren belge olarak tanımlanabilir. Bir
buluş için buluş sahibine devlet tarafından verilen bir patent, buluş sahibinin izni olma-
dan başkalarının buluşu üretmesini, kullanmasını veya satmasını belirli bir süre boyunca
engelleme hakkı vermektedir. Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO), patenti, resmi bir
daire veya bir çok ülke adına iş yapan bölgesel ofis tarafından talep üzerine verilen, bir
buluşu tarif eden ve meydana getirdiği yasal bir durum içerisinde sadece patent sahibinin
veya kanuni haleflerinin yetkisiyle işletilebilen, imal edilebilen, kullanılabilen, satılabilen
ya da ithal edilebilen bir doküman olarak tanımlamıştır.
Patentli bir buluş; tıpkı işle ilgili alınıp satılabilen, kiralanıp, kiraya verilebilen diğer
mallar gibi buluş sahibinin mülkiyeti haline gelir. Patentler alındıkları ülkeler için hak
sahipliği doğurur. Türkiye’de alınmış bir patent, sadece Türkiye içinde sahibine hak sağ-
lamaktadır.
Patenti, patent sahibinin haklarını konu alan patent mevzuatının amaçları; 1.Buluş
yapma faaliyetini özendirmek, 2.Buluşların sanayiye uygulanması ile teknik, ekonomik
ve sosyal ilerlemenin gerçekleştirilmesini sağlamak için buluşlara patent ve faydalı model
belgesi vererek korumaktır. Buluş, buluş sahibinin manevi ve ekonomik menfaatlerinin
güvence altına alınması suretiyle özendirilebilir.
Türk hukukunda patente ilişkin temel düzenleme 551 sayılı Patent Haklarının Korun-
ması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’dir (PatKHK)(RG.27.7.1995, S.22326).
Patent Verilebilme Koşulları

Buluşlar, doğada var olan maddelerin doğa kanunlarından yararlanılarak insanlığın hiz-
meti doğrultusunda kullanım yollarının geliştirilmesini ifade eder Bir buluşa patent ve-
rilebilmesi, o buluşun yeni olmasına, tekniğin bilinen durumunu aşmasına ve sanayiye
uygulanabilmesine bağlıdır. Tekniğin bilinen durumunu aşılması koşulunu gerçekleştir-
meyen buluşlar dahi, diğer iki koşulu gerçekleştirmeleri halinde faydalı model belgesi ve-
rilerek korunabilir.
Patent verilecek buluşun yeni olması gerekir, buluş patent başvurusu yapılmadan önce
kamuya açıklanmış ise bu buluş yeni değildir. Kamuya açıklanma veya kullanılmanın
dünyanın herhangi bir yerinde gerçekleşmiş olması patent konusu buluşun yeniliğini or-
tadan kaldırır. PatKHK’nin 7. maddesine göre, tekniğin bilinen durumuna dahil olmayan
buluş yenidir.
Tekniğin bilinen durumu, bir buluşla ilgili olarak, patent başvurusunun yapıldığı ta-
rihten önceki bir tarihte, o buluş konusunda, dünyanın herhangi bir yerinde, toplumca
erişilebilir biçimde, yazılı veya sözlü tanıtım yoluyla ortaya konulmuş veya kullanım ya
da başka yollarla açıklanmış bilgilerin tümüdür. Patent verilebilmesi için yenilik taşıyan
bir buluşun dünyanın herhangi bir yerinde duyulmamış, denenmemiş veya kullanılma-
mış olması gereklidir. Tekniğin bilinen durumunun aşılıp aşılmadığı uzman tarafından
değerlendirecektir.
Patent veya faydalı model belgesi verilebilmesi için aranan son koşul sanayiye uygu-
lanabilirlik koşuludur. Buluş, tarım dahil, sanayinin herhangi bir dalında üretilebilir veya
kullanılabilir nitelikte ise sanayiye uygulanabilir olduğu kabul edilir. Buluşun uygulanabi-
lir olması; kullanılabilmesi, üretilebilir olması, tekrarlanabilmesi demektir.
Bir buluşun patent alabilmesi için, bu üç kriterin de aynı anda var olması aranmakta-
dır. Herhangi birinin eksikliği patent verilmesine engel olacaktır.
Buluş niteliğinde olmadığı için patent verilemeyecek konular şunlardır (PatKHK m.6/1):
• Keşifler, bilimsel teoriler, matematik metotları
• Zihni, ticari ve oyun faaliyetlerine ilişkin plan, usul ve kurallar
• Edebiyat ve sanat eserleri, bilim eserleri, estetik niteliği olan yaratmalar, bilgisayar
yazılımları
• Bilginin denenmesi, düzenlenmesi, sunulması ve iletilmesi ile ilgili teknik yönü
bulunmayan usuller
• İnsan ve hayvan vücuduna uygulanacak cerrahi ve tedavi usulleri ile insan, hayvan
vücudu ile ilgili teşhis usulleri.
Patent verilebilme koşullarına sahip olsa da, açıklanması ve değerlendirilmesi kamu

düzeni veya genel ahlaka aykırı buluşlar patent verilerek korunamaz (PatKHK m.6/II-a).
Bitki ve hayvan türleri veya önemli ölçüde biyolojik esaslara dayanan bitki veya hayvan
yetiştirilmesi usulleri de patent verilerek korunmaz (PatKHK m.6/II-b).
Patent Başvurusu
Patent isteme hakkı buluşu yapana veya onun haleflerine aittir. Buluş birden çok kişi ta-
rafından gerçekleştirilmişse, patent isteme hakkı, taraflar başka türlü kararlaştırmamışsa,
bunlara müştereken ait olur. Patent almak için ilk başvuran kişi, aksi sabit oluncaya kadar,
patent isteme hakkının sahibidir. Hizmet buluşlarında patent isteme hakkının sahibi iş-
veren olacaktır.
Patent başvurusu, buluş sahibi veya buluş bir hizmet buluşu ise işveren tarafından Türk
Patent Enstitüsüne yapılır. Başvuru alındığında, tarih, saat ve dakika yazılarak başvuru anı
kesinleştirilir. TPE tarafından yapılan inceleme, başvurunun tamam olup olmadığının ve
şekil şartlarına uygun bulunup bulunmadığının (PatKHK m.53,54, PatKHKY m.18-26)
incelenmesi ile başvurunun ve tekniğin bilinen durumuna ilişkin raporun değerlendirilip
yayınlanmasını ve ilgililere tebliğini içerir.
PatKHK başvuru sahibine incelemesiz patent verilmesi sistemi ile incelemeli patent
verilmesi sisteminden birini seçme olanağını vermektedir. İncelemesiz olarak verilen pa-
tentin koruma süresi yedi yıldır. İncelemesiz patent verilmesi sisteminde, TPE mezkur
görüş ve cevapları aldıktan sonra, yenilik incelemesini yaptırmadan yedi yıllık bir süre
için, talebine uygun olarak başvuru sahibine patenti vermektedir. Talep edilmediği takdir-
de inceleme yapılmaz yedi yıl sonra patent sona erer. Yedi yıl içinde başvuru sahibi veya
üçüncü kişiler istemişlerse inceleme yapılır ve inceleme olumlu sonuçlanırsa, başvuru sa-
hibine incelemeli patent verilir.bu durumda patentin süresi başvuru tarihinden itibaren
hesaplanan yirmi yıla tamamlanır.
İncelenerek verilen patentin süresi ise yirmi yıldır. (PatKHK m.7). Süre uzatılamaz,
dolunca patent serbest hale gelir. Ancak manevi yetkiler ve Medeni Kanun m.23-26’dan
doğan şahsiyet haklarına ilişkin talepler ileri sürülebilir.
Patentin Koruma Kapsamı

Patent başvurusu ve patent, sahibine hukuki koruma sağlar. Patent sahibi hak konusu bu-
luşu serbestçe kullanabilir, kullandırabilir, devredebilir, hakkından feragat edebilir.Patent
sahibi, buluşundan kendisinin izni olmaksızın başkalarının yararlanmalarına engel olmak
yetkisini haizdir. Üçüncü kişiler, patent sahibinin izni olmadan (lisans almadan) patentli
ürünü üretemezler, satamazlar, kullanamazlar, ithal edemezler veya bu amaçlar için kişisel
ihtiyaçtan başka bir nedenle elde bulunduramazlar. Usul patentinde ise usulü uygulaya-
mazlar, patentli usulle elde edilen ürünü kamuya arz edemezler, ticarete koyamazlar, kul-
lanamazlar, elde bulunduramazlar, kullanılması yasak olduğu bilinen veya bilinmesi gere-
ken usul patentinin başkaları tarafından kullanılmasını teklif edemezler (PatKHK m.73).
Bu hakların sağladığı hukuki koruma sayesinde, hak sahibi, üçüncü kişileri,patent
veya faydalı model konusu buluşu endüstriyel sahada kullanmaktan menini, izinsiz kul-
lanımın doğurduğu etkilerin giderilmesini ve uğradığı zararın tazminini talep edebilir.
Patent sahibinin manevi yetkileri ise şunlardır: Buluşu yapanın adı patente verilir. Bu-
luşun tamamlanıp tamamlanmadığına, buluş sahibi karar vereceği için kamuya ne zaman
açıklanacağını da o saptar. Buluş üzerindeki hak kişisel niteliktedir. Buluş sahibinin kişilik
hakları yani şeref ve itibarı zedelendiği takdirde buluş sahibi Medeni Kanun hükümleri
uyarınca korunur. Söz konusu haklardan kısmen veya tamamen feragat edilemez.
Patent Türleri
Ürün ve Usul Patenti

Ürün patentinde buluş sahibi tarafından, doğrudan bir ürün ortaya çıkarılırken, usul pa-
tentinde doğrudan bir ürün değil ancak ürün teknolojisinde kullanılabilecek teknik düzen
ya da çözümler ortaya çıkar. Ancak her iki tür patentte de ürünler üzerinde uygulanabilir
olma neticesi aranmaktadır.
İncelemeli ve İncelemesiz Patent

İncelemesiz patentte mali açıdan daha avantajlı, hızlı fakat koruma süresi bakımından nispe-
ten kısıtlı koruma sağlanmaktadır. Koruma süresi 7 yıldır. İncelemeli patent ise, daha uzun
bir süre ve maliyet sonunda verilmekte, ancak burada, yapılan ayrıntılı inceleme sonunda
patent hakkı tanındığından netice güvenilir ve korunaklı olmaktadır. Bunun yanı sıra, koru-
ma süresi de incelemesiz patente göre daha uzun olarak belirlenmiştir, süre 20 yıldır.
Ek Patent
Asıl patent veya patent başvurusu konusu buluşu mükemmelleştiren veya geliştiren ve
onların konusu ile bütünlük içinde bulunan buluşların korunması için verilen patente
ek patent denir (PatKHK m.121). Örneğin, yürüyen merdivenlerin üzerindeki belli bir
ağırlığa kadar, elektrikten tasarruf amacı ile kendiliğinden durması gibi. Ek patent, asıl
patentin tamamlayıcı bir parçasıdır. Tekniğin bilinen durumunun aşılması, ek patent-
ler için uygulanmaz. Ek patentin başvuru sahibi tarafından asıl patente dönüştürülmesi
mümkündür. Bunun için bağımsız bir başvuru ve gerekli ücretlerin ödenmesi gerekir. Ek
patent iken, asıl patent haline dönüşen patentlerde koruma süreleri asıl patentin koruma
süresi ile aynıdır.
Gizli Patent
Gizli patent, milli savunma açısından önem taşıyan ve belli süre için kamu incelemesine
açık olmayan bir sicile kaydedilen gizlenen buluşlara verilen patenttir (PatKHK m.125).
Türk Patent Enstitüsü ile Milli Savunma Bakanlığı arasında işbirliği sağlanarak, bu işbir-
liği ile hangi buluşların milli savunma için önem taşıyacağı tespit edilir. Gizlilik kararı
alınan başvurulara ilişkin işlemler Enstitü tarafından gizli olarak yürütülür. Gizlilik kura-
lına uyularak verilen patent, gizli tutulan bir Patent Siciline kayıt edilir ve verilmesinden
itibaren bir yıllık süre içinde gizli tutulur. Gizlilik süresinin yıllık olarak uzatılması müm-
kündür. Bu durumda patent sahibine bilgi verilir. Patent sahibi patentin gizli tutulduğu
süre için devletten tazminat isteyebilir.
Patentle İlgili Uluslar Arası Sözleşmeler

Patentin uluslar arası korunmasına yönelik önemli sözleşmeler; 1883 tarihli Paris Sözleşmesi,
1970 tarihli Patent İşbirliği Sözleşmesi (Patent Cooperation Treaty, PCT) ve Avrupa Patent
Sözleşmesidir. Bu Sözleşmeler, buluşçuya kendi ülkesinde ve yurt dışında patent koruması elde
etme olanağı ve kolaylığını sağlamaktadır. Böylece Avrupa kökenli buluşlara dünya ölçüsünde,
Avrupa kökenli olmayanlara da Avrupa ölçüsünde korunma yolu açılmaktadır.
Paris Sözleşmesi
Anlaşmanın uygulaması Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO) tarafından takip edilmek-
tedir. “Sınai Mülkiyetin Anayasası” olarak nitelendirilen Sözleşme, markalar, buluşlar, en-
düstriyel tasarımlar, faydalı modeller, ticaret unvanları ve haksız rekabetle ilgili düzenle-
meleri içerir.
Sözleşmenin oluşturduğu Birlik, üye ülkeler arasında denklik sağlayarak sınai mülki-
yet haklarını uluslar arası alanda kabul edilebilir kılmayı amaçlamıştır. Bu nedenle üye ül-
keler yükümlülükler yüklenerek diğer üye ülkelerin vatandaşlarına kendi ulusal hukukun-
da tanıdığı korumayı sağlamalarını düzenlemiştir. Böylelikle marka hakkında vatandaşlık
değil tescil ilkesi öne çıkmıştır. Üye olmayan ülkelerin vatandaşları için de üye ülkelerde
ikamet ediyor olmak ya da sanayi veya ticari kuruluşa sahip olmak, korumadan yararlan-
mak için yeterli kılınmıştır.
Sözleşmenin temeli eşitlik ilkesi ile rüçhan hakkı (öncelik hakkı) temeline dayanmak-
ta (m.4) ve Sözleşmeye taraf olan ülkelerin sınai mülkiyet alanında kendi vatandaşlarına
yaptığı uygulamaları diğer ülke vatandaşlarına veya o ülkede ikamet edenlere veya işlet-
meye sahip olanlara ayrım yapmaksızın uygulama yükümlülüğünü getirmektedir. Söz-
leşmede öngörülen ve sınai mülkiyet açısından büyük önem taşıyan rüçhan hakkı saye-
sinde ise üye ülkelerden birinde tescil başvurusunda bulunan hak sahibi markalarda ve
endüstriyel tasarımlarda 6 ay, patent ve faydalı modelde 1 yıl içinde üye başka ülkelerde
başvuruda bulunabilir. Bu süre içinde başka başvuru sahipleri varsa rüçhan hakkı sahibi-
nin önceliği kabul edilir.
Sözleşme patentin bir ülkede reddedilmesi, iptali ya da son verilmesi nedeniyle başka ül-
kede bu nedenle iptal ya da reddedilemeyeceğini ve sonlandırılamayacağını da düzenlemiştir.
Patent İşbirliği Sözleşmesi (Patent Cooperation Treaty, PCT)

Patent İşbirliği Sözleşmesi(PCT)’nin amacı, aynı buluşun korunması için dünya ölçüsün-
de yapılan patent başvurularının ve bu başvuruların incelenmesinin ortaya çıkarmış oldu-
ğu zorlukları gidermektir. Yani, tek bir uluslar arası patent başvurusu ile dünya ölçüsünde
buluşun korunmasının sağlanmasını kolaylaştırmaktır. PCT sözleşmesine üye ülkelerden
birinde ikamet eden veya o ülkenin vatandaşı olan kimse, uluslar arası patent başvurusu
yapma hakkına sahiptir.
Uluslar arası patent başvurusu, PCT kabul ofisi olarak görev yapacak olan ulusal pa-
tent ofisi aracılığıyla (Türkiye’de Türk Patent Enstitüsü kabul ofisi olarak görev yapmak-
tadır) veya WIPO-Uluslar arası Bürosu aracılığıyla yapılabilmektedir. Uluslar arası patent
başvurusu, belirlenen PCT üyesi ülkelerin tümünde bir ulusal patent başvurusu etkisine
sahiptir. Uluslar arası başvurunun yapıldığı üye devletin patent dairesi uluslar arası baş-
vuru prosedüründe başvuru kurumu adını alır. Uluslar arası başvuru hangi üye devlette
yapılmışsa başvuruda o ülkenin dili veya onun izin verdiği dil kullanılır. Başvuruyu yapan
kişi, başvuru kurumuna, hangi üye devletlerde patent almak istediğini de bildirir. Böyle-
likle tek başvuruyla birden fazla ülkede koruma sağlanmaktadır.
Yapılacak inceleme sonucunda verilecek patent, 20 yıl süreyle koruma sağlar ve ko-
ruma istenen ülkelerde o ülkelerin ulusal mevzuatına göre patent almış gibi korumadan
yararlanırlar. Türkiye bu sözleşmeye 1996’dan itibaren taraf olmuştur.
Avrupa Patent Sözleşmesi

1973 yılında imzalanıp 1977 yılında yürürlüğe giren Avrupa Patent Sözleşmesi’ne Türkiye
1 Kasım 2000 tarihinde taraf olmuştur. Sözleşmenin amaçları, buluşların korunması ko-
nusunda Avrupa devletleri arasındaki işbirliğini güçlendirmek, üye ülkelerde patentlerin
tescilinin tek bir prosedürle sağlanması, üye ülkelerde verilen patentler için standart ku-
ralların oluşturulmasıdır.
Avrupa Patent Sistemi taraf ülkeler adına tek bir merkezden patent verilmesi, verilen
bu patentlerin taraf ülkelerde geçerli olması ve ihtilafların da tek bir merkezden çözüm-
lenmesini sağlayan sistemdir. Avrupa Patenti başvurusu ile ilgili tüm işlemler Avrupa Pa-
tent Ofisi tarafından yürütülmektedir.
FAYDALI MODEL
Küçük buluş ve küçük patent diye anılan faydalı model, basit formüllere ve ilkelere daya-
nan, bazı gereksinimlere cevap veren, teknik çözümler olarak tanımlanmaktadır. Mesela,
ayak tabanının çökme noktalarına göre imal edilmiş bir terlik; bütün bir sayfanın altına
konulup okunabileceği bir büyüteç; pencereyi istenilen aralıkta tutan bir çelik panel; oto-
mobiller için anahtarsız, uzaktan kumandasız, butonsuz giriş-çıkış sistemi; portatif kol-
tuk; plastik ışıklı taksi reklam panosu, teleskopik elektrik direği gibi. Faydalı model sadece
üründe olur, usulde faydalı model belgesi alınamaz.
Türkiye’de faydalı model PatKHK’de yer alan özel hükümlerle korunmaktadır.
PatKHK’nun “faydalı model belgeleri” başlığını taşıyan onbirinci kısımda, faydalı model-
lere özgü bazı düzenlemelere yer vermiş ve bunun dışında da patenti düzenleyen bazı
maddelerin faydalı modellere de uygulanacağını belirtmiştir. PatKHK m.166, faydalı mo-
del belgelerine ilişkin açık bir hüküm bulunmadığı ve faydalı model belgelerinin özelliği
ile çelişmediği takdirde patentler için öngörülen hükümlerin faydalı modeller için de uy-
gulanabileceği düzenlemesini getirmiştir.
Patent konusu buluşların taşıması gereken bazı nitelikleri, faydalı model belgesi veri-
lecek buluşların da taşıması gereği vardır. Yeni olan ve sanayiye uygulanabilen buluşların
faydalı model belgesi verilerek korunabileceği düzenlenmiştir (PatKHK m.154). Buluşun
tekniğin bilinen durumunu aşmış olması koşulu aranmamıştır. Faydalı model başvurusu-
na konu olan buluş başvuru tarihinden önce, Türkiye içinde veya dünyada herkesin ulaşa-
bileceği şekilde yazılı olarak veya başka bir yolla açıklanmış veya yöresel veya ülke çapında
kullanılmış ise yeni değildir. Buluş, tarım dahil sanayinin herhangi bir dalında üretilebilir
veya kullanılabilir nitelikte ise, sanayiye uygulanabilir olduğu kabul edilir.
Patent verilemeyecek konular ve buluşların yanı sıra usuller ve bu usuller sonucunda
elde edilen ürünler ile kimyasal maddeler hakkında faydalı model belgesi verilmez.
Hakkın Korunması
Faydalı modelin tescili için TPE’ye başvurulur. Faydalı model belgesi başvurusu yapılabil-
mesi için gerekli olan belgeler, başvuru dilekçesi dışında patent başvurusunda gerekli olan
belgelerle (tarifname, istem/istemler, özet, resimler, başvuru ücretinin ödendiğini gösterir
belge) aynıdır. Başvuru sırasında faydalı model belgesi talep edildiği açıkça belirtilmelidir.
Faydalı model başvurusu sahibi talep etmediği takdirde, patent başvurularında düzen-
lenen tekniğin bilinen durumu ile ilgili araştırma raporu düzenlenmez. Faydalı model
koruma süresi 10 yıl olup, bu süre uzatılamaz.
Patent başvurusu faydalı model başvurusuna dönüştürülebileceği gibi, faydalı model
başvurusu da patent başvurusuna dönüştürülebilir. Dönüştürme talebi, TPE’nin faydalı
model belgesi verilmesine ilişkin kararından önce yapılmalıdır TPE’nin faydalı model bel-
gesinin verilmesine ilişkin kararından sonra, patent başvurusuna dönüştürme istenemez.
Faydalı model başvurusun patent başvurusuna dönüştürülmesi ile faydalı model başvu-
rusu geçersiz kalır ve başvuru patent başvurusu olarak işlem görür. Başvurunun patent
başvurusuna değiştirilmesi halinde, incelemeli patent tercih ediliyorsa, artık incelemeli
patente ilişkin süreler geçerli olacaktır. Ancak aynı buluş için hem patent hem de faydalı
model belgesi alınamaz. Faydalı model endüstriyel tasarım olarak da tescil edilebilir. Bu
durumda faydalı model Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmün-
de Kararname (EndTasKHK) hükümleri ile de korunur.
Faydalı model başvurusu ve belgesi devredilebilir, mirasla geçebilir, haczedilebilir,
rehnedilebilir, hapis hakkına konu olabilir. Faydalı model sahibi patent sahibine sağlanan
korumadan yararlanır.
Buluş sahibi, buluşunu faydalı model olarak Türk Patent Enstitüsü’ne tescil ettirmiş ve fay-
1 dalı model belgesi almıştır. Daha sonra buluşunun talep görmesi üzerine koruma süresini
uzatmak amacıyla aynı buluşun patent olarak tescili için Enstitü’ye başvurmuştur. Talebi
Türk Patent Enstitüsü tarafından kabul edilebilir mi?
ENDÜSTRİYEL TASARIM
Tasarım görünümdür. Bu, bir ürünün veya ürün parçasının; ürün üzerindeki süslemenin
çizgilerinin, renklerinin, dokunun, malzemenin, esnekliğin ve bunun gibi insan duygula-
rıyla algılanabilen unsur ve özelliklerin; bunların tamamının veya bir kısmının bileşimi-
nin ya da takımının görünümüdür. Türkiye’de tasarımlar 554 sayılı Endüstriyel Tasarımlar
Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (EndTasKHK)( RG. 27.6.1995, S.22326) ile ilk
defa koruma kapsamına alınmışlardır. EndTasKHK m.3/1(a)’e göre tasarım; “bir ürünün
tümü veya bir parçası veya üzerindeki süslemenin, çizgi, şekil, biçim, renk, doku, malze-
me veya esneklik gibi insan duyuları ile algılanan çeşitli unsur ve özelliklerinin bütünü”
olarak tanımlanmıştır.
Tasarımlar, estetik ve işlevsel tasarımlar diye iki gruba ayrılır. Estetik tasarımlar sa-
dece duygulara, özellikle görme duygusuna hitap eder, bir ipek kadın kumaşı üzerindeki
motifler gibi. İşlevsel tasarımlar ise bir ihtiyaca cevap verir. Örneğin, ütü masası gibi. Çoğu
kez iki işlev bir aradadır. EndTasKHK her iki tasarım türünü de kapsayıp korumaktadır
Bir tasarım bir marka olarak da kullanılabilir. Mesela, İş Bankasının logosu.
Tasarım üzerindeki hakkın özelliği onun birkaç fikri mülkiyet konusunun alanı içine
girebilmesidir. Bir faydalı model aynı zamanda tasarım olarak da tescil edilebilir (PatKHK
m.169). Bu durumda EndTasKHK hükümleri uygulanır. EndTasKHK çerçevesinde tasa-
rım olarak sağlanan koruma, FSEK’de aranan şartların gerçekleşmesi halinde, tasarımın
eser olarak da korunmasına mani oluşturamaz (EndTasKHK m.1). Ambalajlar, logolar,
işaretler ve her türlü şekiller bir taraftan tasarım diğer taraftan da marka olabilir ve hem
EndTasKHK hem de Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’ye
(MarKHK) göre korunabilirler. Tasarımların endüstriyel model ve resim olarak kullanıl-
maları onların eser olmalarını engelleyemez. Ayrıca FSEK’in 2. maddesinde “endüstri,
çevre ve sahne tasarımları” ilim ve edebiyat eseri sayılmıştır.
Tasarımların Korunma Amacı

EndTasKHK’nın amacı, tasarımların korunmasını, rekabet ortamının oluşturulmasını ve
sanayinin gelişmesini sağlamaktır (EndTasKHK m.1). Bu hükme dayanarak, tasarım ko-
rumasıyla, bir yandan tasarımcının teşviki ve ödüllendirilmesi sağlanırken, diğer yandan
rekabetin düzgün işlemesi ve Türk sanayinin gelişmesinin amaçlandığı söylenebilir.Tasa-
rım koruması, bir yandan taklidin önüne geçmeli ve tasarıma yatırımı teşvik etmeli, diğer
yandan da yenilik yapmaya engel olmamalı ve rekabeti bertaraf etmemelidir.
Koruma Kapsamındaki Tasarımlar ve Koruma Koşulları

Tasarımların korunması için yeni ve ayırt edici niteliğe sahip olmaları gerekir (End-
TasKHK m.5). Bir tasarımın aynısı, başvuru tarihinden önce dünyanın herhangi bir yerin-
de kamuya sunulmamış ise o tasarım yeni sayılır. Sadece küçük ayrıntılarda farklılık gös-
teren tasarımlar aynı kabul edilir (EndTasKHK m.6). Yeniliğin, tasarımı benzerlerinden
ayıracak ölçüde olması gerekli ve yeterlidir. Bir tasarımın bilgilenmiş kullanıcı üzerinde
bıraktığı genel izlenim ile diğer bir tasarımın böyle bir kullanıcıda bıraktığı genel izlenim
arasında, belirgin bir farklılık varsa o tasarım ayırt edici niteliğe sahiptir (EndTasKHK
m.7). Ayırt edici nitelik incelemesi, bir kalite testi olmayıp farklılık testidir.
Endüstriyel tasarım koruması sağlanamayacak tasarımlar, genel ve özel olarak tanım-
lanmıştır. Genel olarak kamu düzeni ve genel ahlaka aykırı tasarımlar, koruma kapsamı
dışındadır. Diğer koruma dışı kalan tasarımlar, EndTasKHK’nın 10. maddesinde düzen-
lenmiştir. Buna göre;
• Teknik fonksiyonun gerçekleşmesinde tasarımcıya tasarıma ilişkin özellik ve unsur-
larda hiçbir seçenek özgürlüğü bırakmayan tasarımlar koruma kapsamı dışındadır.
• Tasarlanan veya tasarımın uygulandığı ürünü başka bir ürüne, mekanik olarak
monte edebilmek veya bağlayabilmek için ancak zorunlu biçim boyutlarda üretile-
bilen tasarımlar koruma kapsamı dışındadır.
Ancak bu sayılanlara istisna getirilerek “farklı veya eş birimlerden oluşan modüler bir
sistemde bu birimlerin birbirleriyle sonlu veya sonsuz çeşitli birimlerde bağlantı kurması-
nı sağlayan tasarımlar” koruma kapsamına alınmıştır.
Tasarımların Koruma Süresi ve Tasarım Sahibinin Hakları

Tasarım sahibi kural olarak tasarımcı veya onun halefleridir. Birden çok kişinin geliştiridi-
ği tasarımlarda hak, kural olarak bu kişilerin tamamına ait olup bu kişiler tasarıma müş-
tereken maliktir. Tasarımcı ile tasarım sahibi farklı kişiler olabilir. İşçi, memur ve hizmetli
gibi çalışanlar tarafından işin gereği ve işverenin talimatları doğrultusunda geliştirilen
tasarımların sahibi işverendir. (EndTasKHK m.14).
Türkiye’de tasarımların tescili için yetkili merci Türk Patent Enstitüsü’dür. EnsTasKHK
m.26’da belirtilen unsurlarla başvuruda bulunulur ve başvuru tarihi kesinlik kazanan ta-
sarım başvurusu tasarım siciline kayıt edilir. Tescilli tasarımlar EndTasKHK’ya , tescilsiz
tasarımlar genel hükümlere (5846 FSEK, Türk Ticaret Kanunu, Borçlar Kanunu) tabidir.
Tescilli tasarımların koruma süresi başvuru tarihinden itibaren 5 yıldır. Ancak bu süre
beşer yıllık dönemler halinde yenilenmek suretiyle 25 yıla kadar uzatılabilir.
Tescilli tasarım sahibi tasarım üzerinde tekel niteliğinde haklara sahiptir (EndTasKHK
m.17). Tasarımcı ve tasarımın sahibi aynı kişi ise bu kişinin tasarım üzerinde mali ve
manevi hakları vardır. Tasarımcıya tanınan tek manevi hak adın belirtilmesi hakkıdır.
Tasarım sahibi mali haklara sahip olduğundan koruma süresi içerisinde üçüncü kişiler
tasarımcı veya haleflerinin izni olmaksızın, söz konusu tasarımı veya tasarımın uygulan-
dığı ürünün aynısını veya benzerlerini üretemez, satamaz, ithal edemez, sözleşme yapmak
üzere icapta bulunamaz, ticari amaçla kullanamaz veya bu amaçla elde bulunduramaz, de-
polayamaz, ürünü nereden ve nasıl elde ettiklerini bildirmekten kaçınamaz. Lisans sahip-
leri lisans hakkını genişletemez ve izinsiz olarak bu hakkını başkasına devredemez (End-
TasKHK m.17). Bu hakların gaspı halinde gaspın başvuru aşamasında olması durumunda
gerçek hak sahibi, hak sahipliğinin kendisine devrini talep edebileceği gibi EndTasKHK’de
yazılı diğer haklarını kullanabilecektir. Gaspa yönelik açılacak davaların, gaspı oluşturan
tasarımın ilanından itibaren iki yıl, kötü niyet halinde ise koruma süresinin bitimine ka-
dar açılması zarureti vardır.
Tasarım hakkı üzerinde haciz ve rehin işlemleri yapılabilir, devir ve miras yoluyla inti-
kal edebilir, ölüme bağlı tasarrufta bulunulabilir.
Tescil edilmemiş tasarımda, tasarımcının izni olmaksızın tasarımın uygulandığı ürünü üre-
tip satan kişilere karşı ne yapılabilir? 2
Tasarımların Uluslar Arası Tescili
Tasarımların uluslar arası tescili ve korunmasına yönelik hükümler içeren uluslarara-
sı sözleşmeler daha önceki konularda bahsedilen Paris Sözleşmesi, Bern Sözleşmesi ve
TRIPs’dir. Bu sözleşmeler ile fikri mülkiyet hakları uluslar arası boyut kazanmıştır. Bun-
ların yanında tasarımların uluslar arası sınıflandırmasına yönelik Locarno Sözleşmesi ve

tasarımların tescili ve korunmasına yönelik usulü düzenlemeler içeren Lahey Sözleşmesi
önem arzeden uluslar arası sözleşmelerdendir.
MARKA
Türk hukukunda markalara ilişkin temel düzenleme 556 sayılı Markaların Korunması
Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamedir. (MarKHK) (R.G. 24.6.1995 S.22326)
556 Sayılı MarKHK m.5/I’e göre marka, bir teşebbüsün mal ve hizmetlerini bir baş-
ka teşebbüsün mal ve hizmetlerinden ayırt etmeyi sağlaması koşuluyla,kişi adları dahil
özellikle sözcükler, şekiller, harfler, sayılar, malların biçimi veya ambalajları gibi çizimle
görüntülenebilen veya benzer biçimde ifade edilebilen, baskı yoluyla yayınlanabilen ve
çoğaltılabilen her türlü işarettir.
Marka olarak kullanılacak işaretin iki unsuru bulunmalıdır. Birincisi, bir işletmenin
mal ya da hizmetlerini diğerlerinkinden ayırt etme gücünün bulunması gerekir. Bu nite-
liğe sahip olmayan işaretler örneğin kolonya şişesi üzerinde yer alan “kolonya” sözcüğü,
marka olamaz. İkincisi, marka çizimle görüntülenebilmeli veya benzer şekilde ifade
edilebilmelidir.
Marka Türleri
Tescil edilebilecek marka türleri şunlardır:
Ticaret markası, bir işletmenin imalatını ve/veya ticaretini yaptığı malları başka işlet-
melerin mallarından ayırt etmeye yarayan işarettir(MarKHKY m.8)
Hizmet markası, bir işletmenin hizmetlerini diğer işletmelerin hizmetlerinden ayırt
etmeye yarayan işarettir(MarKHK m.5/I). Bankacılık, sigortacılık, turizm, sağlık, taşıma,
danışmanlık, otelcilik, eğitim gibi alanlarda çalışan işletmelerin malları yoktur, fakat hiz-
metleri vardır. Hizmet işletmelerinin hizmetlerini tanıtmak için kullandıkları markalara
hizmet markaları denir. Bir marka, bir gerçek veya tüzel kişiye ait olup o markanın sağla-
dığı haklar sadece bir kişiye aitse böyle markalara bireysel (ferdi) marka denilir.
Garanti markası, marka sahibinin kontrolü altında birçok işletme tarafından o iş-
letmelerin ortak özelliklerini, üretim usullerini, coğrafi menşelerini ve kalitesini garanti
etmeye yarayan işarettir (MarKHKY m.7). Örneğin, Uluslar arası Yün Birliğine ait Wool-
mark ve Türkiye’de TSE markaları gibi.
Ortak marka, üretim veya ticaret veya hizmet işletmelerinden oluşan, bir grubun mal
ve hizmetlerini diğer işletmelerin mal ve hizmetlerinden ayırt etmeye yarayan işarettir
(MarKHKY m.6, MarKHK m.55/I).
Bu marka türlerinin yanı sıra bir de tanınmış marka vardır, fakat tanınmış marka tanı-
mına yasal düzenlemelerde yer verilmemiştir.Tanınmış marka, mal veya hizmetlerle ilgili
korumanın sağlanacağı alanda, markanın tanıtımı sonucunda kazanılan sadece o markayı
taşıyan mal ya da hizmetlerle ilgili çevre için değil, bu çevre dışında, o mal ya da hizmetle
ilgisi olmayan kişilerce de bilinen marka olarak tanımlanmaktadır. T.C. Türk Patent Ens-
titüsü tarafından tanınmış marka sayılan markalardan bazıları şunlardır: Vestel, Özdilek,
Taç, Arçelik, Uludağ, Microsoft ve İpana.
Marka Olarak Tescil Edilemeyecek İşaretler

Bir işaretin marka olabilmesi için bazı özelliklere sahip olması gerekir. Aşağıda yazılı işa-
retler marka olarak tescil edilemez (MarKHK m.7) :
• Çizimle görüntülenemeyen veya benzer biçimde ifade edilemeyen, baskı yoluyla
yayınlanamayan ve çoğaltılamayan bir işaretin marka olarak tescili mümkün de-
ğildir.
• Daha önce tescil başvurusu yapılmış bir marka ile aynı veya ayırdedilemeyecek
kadar aynı olan markalar da tescil olunamaz.
• Ticaret alanında tür, vasıf, kalite, miktar, amaç, değer,coğrafi kaynak belirten veya
malların üretildiği, hizmetlerin yapıldığı zamanı gösteren veya mal ve hizmetlerin
diğer karakteristik özelliklerini belirten işaret ve adlandırmaları münhasıran veya
esas unsur olarak içeren markalar da tescil olunamazlar.Örneğin eşyanın halini
bildiren “lüks” sözcüğü marka olamaz.
• Ticaret alanında herkes tarafından kullanılan veya belirli bir meslek, sanat veya
ticaret gurubuna mensup olanları ayırdetmeye yarayan işaret ve adlar da marka
olarak tescil olunamaz. Örneğin bakkal, kasap gibi sözcükler marka olarak kulla-
nılamaz.
• Malın özgün doğal yapısından ortaya çıkan veya belli bir teknik sonucun elde edi-
lebilmesi için zorunlu olan ya da mala asli değerini kazandıran şekiller de marka
olarak tescil olunamaz.
• Mal veya hizmetin niteliği, kalitesi veya üretim yeri, coğrafi kaynağı gibi konularda
halkı yanıltacak markalar tescil olunamaz. Örneğin, diamalt markası, bu markayı
taşıyacak ürün içinde malt maddesi bulunmadığından tescil olunamaz.
• Dini değerleri ve sembolleri içeren işaretler marka olamaz.
• Kamu düzenine ve genel ahlaka aykırı işaretler marka olarak tescil olunamaz.
• Yetkili mercilerden kullanmak için izin alınmamış ve dolayısıyla Paris Sözleşmesi-
nin 2nci mükerrer 6ncı maddesine göre birlik ülkelerine ve bunların üyesi olduk-
ları milletlerarası kuruluşlara ait işaretler marka olarak tescil edilemez.
• Paris Sözleşmesinin 2nci mükerrer 6ncı maddesi kapsamı dışında kalan ancak, ka-
muyu ilgilendiren, tarihi, kültürel değerler bakımından halka malolmuş ve ilgili
mercilerin tescil izni vermediği diğer armalar, amblemler veya nişanları içeren işa-
retler marka olarak tescil edilemez.
• Paris Sözleşmesine göre sahibi tarafından izin verilmeyen tanınmış markalar tescil
edilemez.
Türkiye’de mobilya imalatı ve satımı işiyle uğraşan A, markasını “Oyma mobilya” olarak
tescil ettirmek istemektedir. Türk Patent Enstitüsü talebi reddetmiştir, sizce karar doğru 3
mudur?
Markanın Tescili
Markanın, 556 sayılı MarKHK’nın sağladığı korumadan yararlanabilmesi için TPE’ye tes-
cil ettirilmiş olması gerekmektedir. Marka korumasından yararlanacak kişiler TC sınırları
içerisinde ikametgahı olan veya sınai veya ticari faaliyette bulunan gerçek veya tüzel kişi-
ler veya Paris Sözleşmesi yahut Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması hükümleri da-
hilinde başvuru hakkına sahip kişilerdir. Ayrıca MarKHK kapsamına girmemekle birlikte,
kendi ülkesinde Türk vatandaşlarına koruma sağlayan yabancı ülkelerin vatandaşları da,
karşılıklılık ilkesi çerçevesinde Türkiye’de marka korumasından yararlanabilir.
MarKHK m.23’de belirlenen unsurları taşıyan başvurularda eksiklik görülmesi halin-
de başvuru sahibine tamamlaması için süre verilir. Eksiklik görülmemesi halinde başvuru
TSE’ye verildiği anda kesinleşir, eksikliklerin usulüne uygun olarak süresi içinde gideril-
mesi halinde ise başvuru yayınlanır ve bu tarihte kesinleşir. Bu eksikliklerin dışında süresi
içinde itiraz yapılmadığı veya yapılıp kesin olarak reddedildiği takdirde ise TPE tarafın-
dan marka tescili yapılarak başvuru sahibine Marka Tescil Belgesi verilir.
Tescil edilmiş markanın koruma süresi on yıldır. Bu süre onar yıllık süreler halinde
yenilenebilir. Koruma süresinin bitiminden itibaren altı aylık süre içerisinde yenileme ta-
lebinde bulunulmadığı takdirde marka hükümsüz sayılır. Tescilli marka sahibi markasını
kullanmakla yükümlüdür. Tescilden itibaren beş yıl içerisinde, haklı bir neden olmaksı-
zın kullanılmaması veya bu kullanıma beş yıl kesintisiz ara verilmesi halinde marka iptal
edilir.
Tescilli marka başkasına devredilebilir, miras yolu ile intikal edebilir, kullanma hakkı
konusu olabilir, yani lisans verilebilir, rehin edilebilir, üzerinde hapis hakkı tesis edilebilir,
haczedilebilir.
Marka Sahibinin Hakları

Marka sahibinin marka üzerindeki hakkı mutlak nitelikte bir haktır. Dolayısıyla, marka
sahibi hakkını, marka hakkını ihlal eden herkese karşı kullanabilir. Tescilli markanın sa-
hibi, tescil kapsamına giren mal ve hizmetlerle ilgili olarak aynı markanın üçüncü kişiler
tarafından kullanılmasını yasaklayabileceği gibi tescil kapsamına giren mal ve hizmetlerin
aynı veya benzerleri için tescilli marka ile karıştırılması ihtimali bulunan aynı veya benzeri
bir işaretin kullanılmasına da engel olabilir. Markanın tanınmış bir marka olduğu hallerde
ise marka sahibi, tescilli markasının aynının veya benzerinin, farklı mal ve hizmetler için
de kullanılmasını yasaklayabilir. Bunun için, kullanılacak aynı veya benzeri işaretin tescilli
markanın itibarından dolayı haksız avantaj elde edilmesine yol açacak veya tescilli markanın
ayırt edici karakterine zarar verecek nitelikte olması koşulu aranır (MarKHK m.9/I, c).
Tescilli marka sahibi, MarKHK 9/I. Maddesi ile kendisine tanının hakka dayanarak
markanın aynı veya benzeri olan bir işaretin mal veya ambalajı üzerine konulmasına, bu
tür işareti taşıyan mal ve hizmetin piyasaya sürülmesine, bu amaçla stoklanmasına, işareti
taşıyan malın ihraç ya da ithaline ve işaretin, işletmenin iş evrakı ya da reklamlarında
kullanılmasına engel olabilir (MarKHK m.9/II). Tescilli marka sahibi ayrıca, markasının
tescilli olduğu belirtilmeden bir sözlük, ansiklopedi veya bir başka başvuru eserinde je-
nerik ad izlenimi verecek şekilde yayımlanması durumunda yayımcıdan, yayımın sonra-
ki ilk sayısında yanlışlığın düzeltilmesini, başka bir deyişle markanın tescilli olduğunun
açıklanmasını isteme hakkına da sahiptir (MarKHK m.10).
Tescilli marka sahibinin, markanın aynının veya benzerinin sonradan başka bir kişi
adına tescil ettirilmek istenmesi halinde bu tescile itiraz etme hakkı da vardır.
Tescilli marka sahibinin markayı kullanma konusundaki mutlak hakkı, markayı ta-
şıyan malların kendisi ya da izin verdiği kişiler (lisans alan gibi) tarafından piyasaya su-
nulması ile son bulabilir. “Marka tescilinden doğan hakların tüketilmesi” olarak isimlen-
dirilen bu ilke uyarınca, markayı taşıyan malların marka sahibi tarafından (ya da onun
iznine dayanarak hareket eden üçüncü kişilerce ) piyasaya sunulmasından sonra marka
sahibi, marka hakkına dayanarak bu malların el değiştirmesine ve markanın, bu mallarla
ilgili reklamlarda kullanılmasına engel olamaz. Ancak marka sahibinin, malın, piyasaya
sunulmasından sonra üçüncü kişiler tarafından değiştirilerek veya kötüleştirilerek ticari
amaçla kullanılmasına engel olma yetkisi devam eder.
Markaların Uluslar Arası Tescili

Markaların uluslar arası tescili, 1891 tarihli Markaların Uluslar arası Tesciline İlişkin
Madrid Anlaşması ve 1989’da kabul edilip, 1 Aralık 1995’te yürürlüğe giren Madrid An-
laşmasına İlişkin Protokol tarafından düzenlenmiştir. Türkiye, Markaların uluslar arası
tesciline olanak sağlayan Madrid Anlaşması ile İlgili protokole 01.01.1999 tarihinden iti-
baren katılmıştır. Madrid Sisteminin amaçları; markaların tek bir başvuru yapılarak ve
tek bir dil kullanılarak birden fazla ülkede(Protokol’e taraf ülkelerde) uluslar arası tescilini
sağlamak ve marka tescil edildikten sonra yapılacak olan değişikliklerin tek ve basit bir
işlem aracılığıyla Uluslar arası sicile kaydedilmesini sağlamaktır.
Uluslar arası tescil için başvuru, Madrid Protokolü’ne taraf olan bir ülkede gerçek
ve etkin sınai veya ticari bir kuruluşu olan veya o ülkede yerleşik olan veya o ülkenin
tâbiyetinde olan bir gerçek veya tüzel kişi tarafından yapılabilir. Madrid Birliği içerisinde
olmayan bir ülkede, marka koruması da sağlanamaz.
Uluslar arası marka tescil işlemleri, Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü bünyesinde oluştu-
rulan Uluslar arası Büro tarafından yürütülmektedir. Uluslar arası marka başvurusu Ulus-
lar arası Büro’ya menşe ofis (Türkiye’de Türk Patent Enstitüsü) aracılığıyla yapılmalıdır.
Uluslar arası Büro’ya doğrudan yapılan başvuru usulüne uygun olarak yapılmamış kabul
edilerek, başvuru sahibine iade edilecektir. Uluslar arası başvuruda marka korumasının
istendiği ülkeler belirtilmelidir. Marka menşe ofis tarafından tescil edildikten veya tescil
için başvuru yapıldıktan sonra, marka sahibi koruma istediği anlaşmaya taraf ülkelere,
ortak bir dil, standart bir form ve ücret ödeyerek başvuru yapabilmektedir. Protokole göre
uluslar arası tescil iptal edilse bile, bu tesciller ülke bazında ilk başvuru esas alınarak ulusal
tescile çevrilebilecektir. Menşe ofise başvuru tarihi uluslar arası başvuru tarihidir. Uygun
başvuru yapıldığı takdirde başvuru tarihi aynı zamanda uluslar arası tescil tarihi olarak
uluslar arası sicile kaydedilir. Uluslar arası başvuru menşe ofis tarafından eksiksiz olarak
ve süresi içerisinde uluslar arası Büro’ya gönderilir ise Uluslar arası Büro, başvuruyu Ulus-
lar arası Sicile kaydeder ve WIPO Gazetesi’nde yayınlar. Daha sonra Uluslar arası Büro,
marka korumasının talep edildiği ülkelere bildirimde bulunur.
Uluslar arası tescilli marka, menşe ofiste başvuru halinde bulunan veya tescil edilen
esas markaya uluslar arası tescil tarihinden itibaren beş yıl süreyle bağımlı kalır. Eğer bu
beş yıllık süre içerisinde esas markanın tescili iptal edilirse, uluslar arası marka tescili de
iptal edilir. Beş yıllık süre sonunda uluslar arası tescil, esas başvurudan veya esas tescilden
bağımsız hale gelir. Uluslar arası marka tescili on yıl süreyle korunur. Marka sahibi veya
vekili tarafından onar yıllık sürelerle yenilenebilir.
ENTEGRE DEVRE TOPOĞRAFYALARI

Devre, bir komutun elektronik olarak algılanmasına olanak tanıyan düzenektir. Entegre
devre ise, devre öğelerinin ve bunlar arasındaki bağlantıların taban görevi yapan bir kat-
man üzerinde ve tek bir birim halinde oluşturulmasıyla elde edilen ve çok sayıda komutu
yerine getirebilen devreler bütünüdür. Yonga (çip),tabandaki katmanın adı olduğu hal-
de, entegre devre yapısının tamamını ifade etmek için kullanılmaktadır. Entegre devreyi
oluşturan öğeler mikroskopik boyutlarda olduğundan, entegre devreler mikroçip olarak
da adlandırılırlar. Bilgisayarlar dahil olmak üzere tüm elektronik aygıtların ana kuman-
da merkezini, diğer bir deyişle bu aygıtların beynini entegre devreler oluşturur. Entegre
devreler katmanlardan oluşur. Bunların yapısı yeryüzü şekillerine benzediği için, entegre
devre tasarımlarına topoğrafya adı verilmektedir. Fikri mülkiyet koruması, entegre devre-
lerin tasarımları üzerinde tanınır.
Entegre devre, önceleri ABD’de patent olarak korunmuştur.1958 yılında tamamlanan ilk
entegre devreyi 1959 yılında patent vererek korumaya başlayan ABD, kısa sürede elektronik
endüstrisinin temeli haline gelen entegre devrelerin topoğrafyalarına özel koruma sağlan-
masına yönelik ilk düzenlemeyi 1984 yılında kabul etmiştir ve Yarı İletken Çip Koruması
Kanunu çıkarılmıştır (Semiconductor Chip Protection Act 1984). Avrupa’da koruma daha
sonraki yıllarda başlamıştır. AET’de başlatılan mevzuat çalışmaları sonucunda “Yarı İletken
Ürünlerin Topoğrafyalarının Hukuken Korunması Hakkında 16.12.1986 tarihli ve 87/54/
EEC sayılı Konsey Direktifi” (Council Directive 87/54/EEC of 16 December 1986 on the
legal protection of topographies of semiconductor products, OJ. L.24, 27.1.1987) hazırlan-
mıştır. Bu iki öncü düzenlemeyi takip eden dönemde Avrupa ulusal hukuklarında da enteg-
re devre topoğrafyalarına özel koruma sağlayan düzenlemeler kabul edilmeye başlanmıştır.
Türk Hukukunda entegre devre topoğrafyası hakkı, 2004 yılında yürürlüğe giren
22.04.2004 tarih ve 5147 sayılı Entegre Devre Topoğrafyalarının Korunmasına İlişkin Ka-
nun (EDTK) ile tanınmıştır. EDTK m.2 hükmünde verilen tanıma göre, “entegre devre,
elektronik bir işlevi veya bunun gibi diğer işlevleri yerine getirmek üzere tasarlanmış, en
az bir aktif elemanı olan ve ara bağlantılarından bir kısmının ya da tümünün bir parça
malzeme içerisinde ve/veya üzerinde bir araya getirilmiş ara veya son formdaki bir ürü-
nü” ifade eder. Entegre devre topoğrafyası ise, “Entegre devreyi oluşturan tabakaların üç
boyutlu dizilimini gösteren, üretim amacıyla hazırlanmış ve herhangi bir formatta sabit-
lenmiş görüntüler dizisi olup, her görüntü entegre devrenin üretiminin herhangi bir aşa-
masındaki yüzeyinin tamamının veya bir kısmının görünümünüdür” (EDTK m.2).
Entegre devre topoğrafyalarının hukuki korumadan yararlanabilmesi için orijinal
nitelikte olması ve TPE’ye tescil edilmesi gerekmektedir. Bir entegre devre topoğrafya-
sı, tasarlayıcısının kendi fikri çabası sonucu ortaya çıkmış ve tasarlama sırasında entegre
devre üreticileri ve entegre devre topoğrafyası tasarlayıcıları arasında bilinmiyorsa orijinal
sayılır (EDTK m.5/I). Bilinen elemanların ve ara bağlantıların düzenlenmesinden oluşan
bir entegre devre topoğrafyası, bütün olarak ele alındığında, bir araya getirilmiş şekli ba-
kımından orijinallik şartını taşıyorsa korumadan yararlanır (EDTK m.5/II).
Entegre devre topografyası gizlilik gerektiren haller dışında, ticari olarak kullanıl-
mamışsa ve tasarlandığı tarihten itibaren onbeş yıl içerisinde Enstitüye tescil için başvu-
rulmamışsa entegre devre topoğrafyasını koruma hakkı talep edilemez (EDTK m.6/III).
Tescil talebinde bulunmaya yetkili kişi, patent ve tasarım haklarında olduğu gibi, gerçek
tasarımcı veya onun hukuki halefleridir (EDTK m.7/I). Entegre devre topoğrafyası üze-
rindeki hakkın süresi, piyasaya sürülme tarihinden itibaren en geç iki yıl içinde tescil için
başvurunun yapılmış olması koşuluyla, entegre devrenin hak sahibi ya da onun izni ile
başkası tarafından yurt içinde ya da dışında piyasaya sürüldüğü tarihten itibaren on yıldır;
piyasaya sürüm gerçekleşmemiş ise on senelik süre başvuru tarihinden itibaren hesaplanır
(EDTK m.6/I, II).
Hak sahibi entegre devre topoğrafyası üzerindeki hakkını serbestçe kullanabilir, kul-
landırabilir, devredebilir, hakkından feragat edebilir. Hak sahibi hakkının ihlaline karşı,
hakkını ihlal suretiyle elde edilmiş topoğrafya hakkının hükümsüzlüğünü ileri sürebilir
(EDTK m.19/I) ya da gasp davası açarak yetkisiz kimse tarafından yapılmış başvurunun
veya kazanılmış topoğrafya hakkının kendisine devrini (tescilin yayınlanmasından itiba-
ren üç yıl içinde) talep edebilir (EDTK m.25). İzinsiz kullanımın doğurduğu etkilerin gi-
derilmesini ve uğradığı zararın tazminini talep edebilir.
KNOW-HOW VE TİCARİ SIR
Know-How
Know-how kavramı, tamamen uygulama tarafından geliştirilmiş ve ilk defa ABD’de orta-
ya çıkmıştır. Know-how terimi, nasıl yapıldığını bilme anlamına gelen “know, how to do
it” cümlesinin kısaltmasıdır. Kavram daha sonra kıta Avrupası hukuk sistemlerinde de
aynı isimle kullanılmaya başlanmıştır. Uluslar arası alanda know-how terimi genel kabul
görmüş bir terimdir.
Know-how kavramı için farklı tanımlar bulunmaktadır. Dünya Fikri Mülkiyet
Örgütü’ne (WIPO) göre know-how, sınai mülkiyet ile ilgili tekniğin kullanılmasına yara-
yan bilgi ya da üretim yöntemleridir. Türk Rekabet Kurumunun 2002/2 nolu Dikey Anlaş-
malara İlişkin Grup Muafiyeti Tebliğine göre know-how; sağlayıcının tecrübe, denemeleri
sonucu elde ettiği ve patentli olmayan, uygulamaya yönelik, gizli, esaslı ve belirlenmiş
bilgi paketi anlamına gelir.
Teknik alandaki bilgi ve deneyimler ile birlikte, teknik nitelik taşımasa dahi işletmenin
yönetim ve organizasyonuna ilişkin bilgiler, üretim, kalite, montaj, pazarlama ve reklam
teknikleri, proje uygulamaları, tasarımlar, hesaplamalar, formüller, maliyet-muhasebe ve
müşteri yöntemleri de know-how kapsamına girer. Know-how kapsamına girecek bilgiler
kural olarak gizli olmalıdır. Sınırlı sayıdaki kişiler tarafından bilinmeli ve gizli kalması
yönünde işletme sahibinin iradesi ve ekonomik bir menfaati bulunmalıdır. Bilgiye ihtiyaç
duyan kimsenin emek, zaman ve para harcamadan elde edemeyeceği bilgi ve deneyimler
gizlilik niteliğine sahip kabul edilir.
Bir bilgi veya deneyimin know-how kapsamında değerlendirilebilmesi için devredi-
lebilir olması gerekir. Esas itibariyle gayri maddi nitelik taşıyan bilgi ve tecrübenin kar-
şı tarafa nakledilmesinde maddi araçlar kullanılır. Her türlü belgeler, fotoğraflar, mikro
filmler, elektronik depolama araçları (hard diskler, bilgisayar hafıza kartları, optik diskler
vb) maddi araçların örnekleridir.
Ticari Sır
Bağımsız ekonomik bir değeri olan ve iktisadi faaliyetler sahibi lehine bir rekabet avantajı
sağlayan, aleni olmayan ve sahibinin gizli kalmasını istediği her türlü bilgi ticari sır ola-
rak tanımlanmaktadır. Ticari sırların kapsamı geniş olup, ticaret ile ilgili sırları, firmaya
ait know-howları, müşteri listesi gibi bilgileri ve sözleşmeleri, hatta açık hale gelmemiş
fikirleri de içermektedir. Ticari sırlar, usule veya yasaya aykırı bir tarzda kullanılmaya
başlandığı zaman korunmaktadır.
Ticari sırrın unsurları; bilgiyi içermesi, ticari nitelikte olması, sır olması ve bilgi sahi-
binin sır olarak saklama iradesinin bulunmasıdır.
Ticari sırrın konusunu bilgi oluşturur. Bilginin basit veya karmaşık olması, yazılı ol-
ması, yenilik içermesi ve fiilen kullanılan bir bilgi olması zorunlu değildir. Buna karşılık
bilginin doğru olması gerekir.
Ticari nitelik taşıyan bilgiler ticari sır olabilir. Ticari işletmeyi ilgilendiren bilgiler ti-
cari nitelikte kabul edilir. Yani bilginin konusu doğrudan ticari işletmenin kendisi veya
işletmenin faaliyetlerine ilişkin olmalıdır. Ticari nitelik taşımayan kişisel sırlar, bilimsel
bilgiler veya devlet sırları, ticari sır kapsamında korunmazlar.
Ticari sırdan bahsedebilmek için en önemli unsur, bilginin sır niteliğine sahip olma-
sıdır. Bu özellik ticari sırrı, know-how’dan ayırır. Know-how’da bilginin gizli olması ge-
nel kuraldır, ancak sır niteliğine sahip olmayan bilgilerde know-how kapsamına girebilir.
Buna karşılık, sır niteliğine sahip olmayan bir bilgi ticari sır korumasından yararlanamaz.
Bilginin sır olmasından maksat, herkesçe bilinmemesi, önemli zahmetlere katlanmaksızın
normal yollardan kolaylıkla öğrenilmesinin mümkün olmamasıdır. Burada önemli olan
bilginin kamuya açıklanmamış olmasıdır.
Bilginin ticari sır olarak değerlendirilebilmesi için yalnızca gizli olması yeterli değildir,
ayrıca bilgi sahibinin bunu sır olarak saklama iradesine de sahip olması gerekir. Bilgi sa-
hibinin bu yöndeki iradesi açık veya örtülü bir şekilde belirtilebilir. Örneğin, işletme sahi-
binin çalışanlarla sır saklama yükümlülüğü içeren sözleşmeler imzalaması bilginin açıkça
sır olarak saklanmak istendiğinin göstergesidir. Bunun gibi böyle bir sözleşme bulunmasa
bile sır olarak nitelendirilen bilginin kullanıldığı işletmenin ilgili (örneğin, üretim) bö-
lümlerine sadece belirli kimselere giriş izni verilmiş olması, işletmenin bilgi veritabanına
belirli kimselerin erişim hakkının bulunması gibi durumlar da bilginin sır olarak saklan-
mak istendiğine dair örtülü sır saklama iradesi olarak kabul edilebilir.
Ticari sır olan ek bilgi, eğer bir patentle bağlantılı bir bilgi ise anlaşmada sır olarak sak-
lanma süresi patentin süresi ile eş tutulabilir. Sunulan ek gizli bilgi, eğer kendi başına bir
ticari kazanç kaynağı ise, onu gizli tutacak önlemler alınabildiği ve eldeki koşullar buna
olanak sağladığı sürece sonsuza kadar saklanabilir.
Ticari sırların korunabilmesi için patent hukukunun gerektirdiği şartları karşılama-

sına gerek yoktur. Bir içecek formülünün patentlenmesi mümkün değil iken, ticari sır
olarak korunabilir, Örneğin, Coca-Colanın formülü. Eğer bilgi ekonomik rant şeklinde
şirkete farklı bir avantaj sunuyorsa ve gizli olarak kaldığı sürece değerli olacaksa ticari sır
olarak düşünülebilir. ABD’de Ticari Sır Yasasına göre bir bilginin ticari sır olabilmesi için
aşağıdaki üç kriteri karşılaması zorunludur:
1. Bilgi genel olarak bilinmemelidir.
2. Bilgi ekonomik değere sahip olmalıdır.
3. Ticari sır sahibi, bilginin gizliliğini korumak için gerekli önlemleri almış olmalıdır.
ABD Ticari Sır Yasasına göre, meslekleri nedeniyle sır saklama yükümlülüğü olan ki-
şiler (işçiler, avukatlar vb), sır saklama anlaşması imzalayan kişiler, hırsızlık yaparak sırrı
ele geçirmiş kişiler,bilgiyi açıklama hakkına sahip olmayan kişilerden elde eden kişiler,
bilginin ticari sır olarak korunduğunu bilen fakat hatayla öğrenen kişiler sahibinin yetkisi
olmaksızın ticari sırdan yararlanamaz, kopyalayamaz ve kullanamaz. Eğer ticari sır sahi-
bi, ticari sırrın uygunsuz olarak açıklandığını veya çalındığını düşünüyorsa, ticari sırrı
kullanan kişilere karşı dava açabilir. Ticari sırrın haksız kullanımından dolayı zarar gör-
müşlerse zararın tazminini isteyebilir. Örneğin, Kasım 2002’de Procter&Gamble, Potlach
Corporation’a dava açmıştır. Dava konusu, Potlach’ın, iki Procter&Gamble kağıt üretim
uzmanını işe almak suretiyle Charmin Kağıt peçete ve Bounty kağıt havlu üretimi için
kullanılan ticari sır metodunu çalmasıdır. Potlacah, büyük bir üreticidir ve Albertsons
ve Safeway gibi zincir marketler için tuvalet kağıdı, kağıt mendil, peçete ve kağıt havlular
üretmektedir. Mart 2003’e kadar iki şirket ticari sırrı saklama konusunda mahkemede bir
anlaşmaya varmışlardır.
Know-How ve Ticari Sırrı Koruma Yöntemi

Know-how ve ticari sır bilgilerinin türüne ya da bunlara yasal koruma hakkı tanınmasına
kısıtlama getirilemez. Bu tür açıklanmamış bilgiler, verilmiş bir patent hakkı gibi, kişinin
elinde yasal gerçekliği olan bir tekel hakkı gibi korunabilir.
Kıta Avrupasında uygulanan hukuk sistemlerinde, know-how ya da ticari sırrın gizli-
liği yalnızca bu konuda yapılan sözleşmelerde mevcut olan ilgili hükümlere dayanılarak
korunmaktadır. İş yerinde gizliliği koruma koşullarının düzenlenmesi, iş sahibinin alacağı
akılcı ve etkin önlemler ön plandadır. Gizli bilginin, değerli bir ticari sır olarak mahke-
melerde dava konusu yapılabilmesi için bu sırrın iyi korunduğuna dair önce mahkemenin
inandırılması gerekmektedir. Ayrıntılı alınmış önlemlerde bir kusur edilmemiş olmalıdır.
Aksi halde mahkeme, gizliliğin ihlal edilmiş olduğu hükmüne varamaz.
Bir zamanlar sır olarak saklanan know-how, her ne şekilde olursa olsun bir kez açığa
çıkarıldığı zaman herkes tarafından serbestçe kullanabilir. Özellikle hızlı gelişen teknoloji-
lerde, endüstri casusluğu oldukça önemli bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Bu yüzden
işyerlerinde en gelişmiş güvenlik önlemleri alınmalı; teknik, elektronik aygıtlar kullanıla-
rak, yeni ve gizli bilginin geliştirildiği, işlendiği bölümler diğer çalışanlara ve ziyaretçilere
kapalı tutulmalıdır.
Ticari bir kuruluşta gizli bilginin saklanmasında en önemli bir diğer adım, adı geçen
işyerinde çalışanların her biriyle ayrı ayrı, gizli bilginin saklanmasına ilişkin sözleşme ya-
pılmasıdır. Böylece çalışanlar, görevlerinin sınırlarını kesin olarak bilerek neyi hangi bo-
yutta sır olarak saklamaları gerektiği konusunda açık seçik bilgilendirilmiş olurlar.
Sözleşmelerin dışında, işyerinde belirli işlerin yapılması sırasında gizli bilginin nerede
ve nasıl korunması gerektiği, çalışanlara yazılı ve sözlü olarak sürekli uyarılar biçiminde
belirtilmelidir. Ayrıca, iyi niyetli çalışanların yanı sıra, kötü niyetli çalışanlara ve işyerine
kasıtlı olarak bilgi hırsızlığı amacıyla yaklaşan yabancılara karşı da sıkı önlemler alınma-
lıdır. İşyerinde sürekli görevi olmayanların, ancak özel bir gizlilik sözleşmesi imzalayarak
işyerinin gizli bilgilerine ulaşmalarına izin verilmelidir. Alınacak önlemlerin, saklanan
bilginin ticari değerine orantılı olması, mahkemenin gözünde bu orantının makul ölçüde
ve yeterli bulunması önemlidir.
İşyerinden bir elemanın ayrılması durumunda, eğer bu kişi gizli ticari bilgiyle çalış-
mış bir eleman ise, işten ayrılmadan önce kendisiyle görüşülmeli, gizli bilgiyi gizli tutma
yükümlülüğünün sürdüğü, işten ayrılsa bile sözü geçen bilgiyi gizli tutmakla yükümlü ol-
duğu kendisine anımsatılmalıdır. Böylece çalışanın işyerinde çalıştığı sürece edindiği gizli
ticari bilgileri örneğin,müşterilere ait listeyi, iş yerinden ayrıldıktan sonra, kendi yararına
olarak kullanması engellenmelidir. İşten ayrılacak olan kişinin, elinde bulundurduğu bü-
tün belgeleri işyerine iade etmesi sağlanmalıdır. İyi niyet sahibi olmayan bir çalışanın daha
önce bu gibi belgeleri kopyalamış olmasının önüne geçebilmenin yolları da göz önüne
alınmalıdır.
Ticari sırrın korunmasıyla ilgili şu örnek verilebilir. Ünlü Mars çikolatalarının sahibi
Forrest Mars’ın işçi kıyafetine girerek rakipleri olan ünlü çikolata firmaları, Tobleron ile
Nestle’nin fabrikalarını, rakip firmaların ticaret ve iş sırlarına vakıf olabilmek için gözet-
lediği söylenir. Aynı Forrest Mars’ın kendi ticaret sırlarının korunması söz konusu oldu-
ğunda, bu sırların rakipleri tarafından elde edilmesine karşı önlem olarak tamir için gelen
eleman ve ustaların, tesislere girerken gözlerini bağlattığı da söylenmektedir.
Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Antlaşması’nda (TRIPS) fikri mülkiyet
haklarının kapsamı içerisinde, sınai alanda özellikle ticari ve ekonomik faaliyetlerde kul-
lanılan, gizli nitelik taşıyan teknik veya işletme ile ilgili bilgi ve tecrübelerin (know how)
korunması ve haksız rekabete karşı koruma da sayılmıştır.
Türkiye’de Durum
Türkiye’de ticari sırlar ve know-how koruması Türk Ticaret Kanununun (TTK) haksız
rekabete ilişkin hükümleri çerçevesinde veya koşullarının gerçekleşmesi halinde Borçlar
Kanunundaki haksız fiillere ilişkin hükümlerle yapılmaktadır. Haksız rekabete ilişkin ko-
ruma sözleşme ilişkisi olmadan ticari sırların elde edilmesi ve kullanılması hallerinde,
yani üçüncü kişilere karşı uygulanabilecek koruma yöntemidir.
Ticari sırlara ilişkin bir Kanun Tasarısı hazırlanmıştır, TBMM Komisyonunda bulun-
maktadır. Adı “Ticari Sır, Banka Sırrı ve Müşteri Sırrı Hakkında Kanun Tasarısı” olan bu
Tasarının 2/a maddesinde ticari sırrın tanımı yapılmaktadır. Bu maddeye göre, “ticari sır:
bir ticarî işletme veya şirketin faaliyet alanı ile ilgili yalnızca belirli sayıdaki mensupları ve
diğer görevlileri tarafından bilinen, elde edilebilen, özellikle rakipleri tarafından öğrenil-
mesi halinde zarar görme ihtimali bulunan ve üçüncü kişilere ve kamuya açıklanmaması
gereken, işletme ve şirketin ekonomik hayattaki başarı ve verimliliği için büyük önemi
bulunan; iç kuruluş yapısı ve organizasyonu, malî, iktisadî, kredi ve nakit durumu, araş-
tırma ve geliştirme çalışmaları, faaliyet stratejisi, hammadde kaynakları, imalatının teknik
özellikleri, fiyatlandırma politikaları, pazarlama taktikleri ve masrafları, pazar payları,
toptancı ve perakendeci müşteri potansiyeli ve ağları, izne tâbi veya tâbi olmayan sözleşme
bağlantılarına ilişkin veya bu gibi bilgi ve belgeler” olarak tanımlanmıştır.
Özet
Fikri mülkiyet hakları, fikir ve sanat eserleri (telif hakları) ve patent için 7 yıl , faydalı model için 10 yıl olup, bu süreler
sınai mülkiyet hakları olarak iki grupta ele alınabilir. Fikir ve uzatılamaz. Patentin, ürün ve usul patenti, incelemeli ve in-
sanat eserleri, bilgisayar programları ve veri tabanları dahil celemesiz patent, ek patent ve gizli patent gibi türleri vardır.
olmak üzere, bilim, edebiyat, müzik, mimari dahil güzel sa- Endüstriyel tasarım, bir ürünün tümü veya bir parçası veya
nat veya sinema alanındaki eserlerdir. Sınai mülkiyet hakları üzerindeki süslemenin, çizgi, şekil, biçim, renk, doku, mal-
ise patent ve faydalı modeller, endüstriyel tasarımlar, mar- zeme veya esneklik gibi insan duyuları ile algılanan çeşitli
kalar, coğrafi işaretler, entegre devre topografyaları, ticaret unsur ve özelliklerinin bütünü olarak tanımlanmaktadır. Ta-
unvanları ve diğer ad ve işaretlerden oluşur. Fikri mülkiyet sarımların korunması için yeni ve ayırt edici niteliğe sahip
hakları, araştırma geliştirmeyi teşvik etmek, yeni buluşlara olmaları gerekir. TPE’ye tescil ettirilen tasarımlar tescille bir-
özendirerek, ekonomik, sosyal ve kültürel ilerlemeyi sağla- likte 5 yıllık korumaya alınırlar. Bu koruma uzatılabilmekte
mak, yabancı yatırımcıyı çekmek ve uluslar arası anlaşmalara ancak en çok koruma 5’er yıllık dönemler halinde toplam 25
uyum sağlama açısından koruma altına alınmaktadır. yıla tamamlanabilmektedir.
Fikir ve sanat eserleri, sahibinin hususiyetini taşıyan, fikri Marka, bir teşebbüsün mal ve hizmetlerini bir başka te-
ve zihni bir çaba sonucu meydana getirilen her nevi fikri şebbüsün mal ve hizmetlerinden ayırt etmeyi sağlayan
ürünlerdir. Fikir ve sanat eserleri; ilim ve edebiyat, musiki, koşuluyla,kişi adları dahil özellikle sözcükler, şekiller, harfler,
güzel sanatlar ve sinema eserleri olmak üzere dört gruba ay- sayılar, malların biçimi veya ambalajları gibi çizimle görün-
rılmaktadır. Ayrıca işlenme ve derleme eserlerde beşinci eser tülenebilen veya benzer biçimde ifade edilebilen, baskı yo-
grubunu oluşturur. Bilgisayar programları ile veri tabanları luyla yayınlanabilen ve çoğaltılabilen her türlü işarettir. Tescil
da fikir ve sanat eserleri kapsamı içine alınmıştır. Eser sahi- edilebilecek marka türleri; ticaret markası, hizmet markası,
bine tanınan haklar, manevi ve mali haklar olarak ikiye ayrıl- garanti markası ve ortak markadır. Korumadan yararlanabil-
maktadır. Mali haklar; işleme hakkı, çoğaltma hakkı, yayma, mesi için marka TPE’ye tescil ettirilir. Tescil edilmiş marka-
kiralama ve ödünç verme hakkı, temsil hakkı, radyo, TV ya nın koruma süresi on yıldır.
da internetle iletim hakkı, pay hakkıdır. Manevi haklar ise; Entegre devre topoğrafyası; entegre devreyi oluşturan taba-
eseri topluma sunma, eserin tanıtılması ve yayınlanmasını kaların üç boyutlu dizilimini gösteren, üretim amacıyla ha-
men hakkı, eser üzerinde adının belirtilmesini isteme hakkı, zırlanmış ve herhangi bir formatta sabitlenmiş görüntüler
eserde değişiklik yapılmasını önleme hakkı, eserin aslından dizisi olup, her görüntü entegre devrenin üretiminin herhan-
geçici bir süre yararlanma hakkıdır. Mali hakların koruma gi bir aşamasındaki yüzeyinin tamamının veya bir kısmının
süresi, eser sahibinin yaşadığı müddet ve ölümünü takip görünümünüdür. Entegre devre topoğrafyalarının hukuki
eden yetmiş yıldır. korumadan yararlanabilmesi için orijinal nitelikte olması ve
Patent, buluş sahibinin yaratıcı düşüncesinin belirli bir za- TPE’ye tescil edilmesi gerekmektedir.
man dilimi süresince yasal hükümler çerçevesinde koruma Know-how; sağlayıcının tecrübe, denemeleri sonucu elde et-
altına alındığını gösteren belge olarak tanımlanabilir. Bir bu- tiği ve patentli olmayan, uygulamaya yönelik, gizli, esaslı ve
luşa patent verilebilmesi, o buluşun yeni olmasına, tekniğin belirlenmiş bilgi paketi anlamına gelir. Ticari sır ise; bağımsız
bilinen durumunu aşmasına ve sanayiye uygulanabilmesine ekonomik bir değeri olan ve iktisadi faaliyetler sahibi lehine
bağlıdır. Bir buluşun patent alabilmesi için, bu üç kriterin de bir rekabet avantajı sağlayan, aleni olmayan ve sahibinin gizli
aynı anda var olması aranmaktadır. Tekniğin bilinen duru- kalmasını istediği her türlü bilgi olarak tanımlanmaktadır.
munu aşılması koşulunu gerçekleştirmeyen buluşlar da, di- Ticari sırlar, usule veya yasaya aykırı bir tarzda kullanılma-
ğer iki koşulu gerçekleştirmeleri halinde faydalı model bel- ya başlandığı zaman korunmaktadır. Türkiye’de ticari sırlar
gesi verilerek korunabilir. Küçük buluş ve küçük patent diye ve know-how koruması Türk Ticaret Kanununun haksız
anılan faydalı model, basit formüllere ve ilkelere dayanan, rekabete ilişkin hükümleri çerçevesinde veya koşullarının
bazı gereksinimlere cevap veren, teknik çözümler olarak ta- gerçekleşmesi halinde Borçlar Kanunundaki haksız fiillere
nımlanmaktadır. Patent ve faydalı model TPE’ye tescil ettiri- ilişkin hükümlerle yapılmaktadır. Ticari sırlara ilişkin kanun
lir. Koruma süresi incelemeli patent için 20 yıl, incelemesiz tasarısı hazırlanmıştır.
1. Aşağıdakilerden hangisi sınai mülkiyet haklarından biri 6. Faydalı modelin tescil merci aşağıdakilerden hangisidir?
değildir? a. Türk Patent Enstitüsü
a. Marka b. Ticaret sicili
b. Patent c. Ticaret ve sanayi odası
c. Faydalı model d. Ticaret ve Sanayi Bakanlığı
d. Sinema eseri e. Ticaret mahkemesi
e. Coğrafi işaretler
7. Aşağıdakilerden hangisi tasarımların uluslar arası tescili
2. Aşağıdakilerden hangisi fikir ve sanat eserleri ile bağlan- ve korunmasına yönelik hükümler içeren uluslararası sözleş-
tılı hak sahiplerinden biri değildir? melerden biri değildir?
a. İcracı sanatçılar a. Bern Sözleşmesi
b. Plak yapımcıları b. Paris Sözleşmesi
c. Bilgisayar programcıları c. TRIPS
d. Radyo-TV yayın kuruluşları d. Locarno Sözleşmesi
e. Film yapımcıları e. Madrid Sözleşmesi
3. Aşağıdakilerden hangisi fikir ve sanat eseri sahibinin 8. Bir işletmenin mal ve hizmetlerini başka işletmenin mal
manevi haklarından biridir? ve hizmetlerinden ayırt etmeye yarayan her türlü işarete ne
a. Eseri topluma sunma ad verilir?
b. İşleme hakkı a. Patent
c. Çoğaltma hakkı, b. Marka
d. Kiralama ve ödünç verme hakkı c. Eser
e. Temsil hakkı d. Faydalı Model
e. Endüstriyel tasarım
4. İncelemeli Patent için koruma süresi kaç yıldır?
a. 5 9. Aşağıdakilerden hangisi marka türlerinden biri değildir?
b. 7 a. Ticaret markası
c. 10 b. Hizmet markası
d. 15 c. Ortak marka
e. 20 d. Şirket markası
e. Garanti markası
5. Aşağıdakilerden hangisi patent türü değildir?
a. Ek patent 10. 5147 Sayılı Entegre Devre Topoğrafyalarının Korunma-
b. Çoklu patent sına İlişkin Kanun hangi yıl yürürlüğe girmiştir?
c. Ürün patenti a. 2001
d. Gizli patent b. 2002
e. Usul patenti c. 2004
d. 2008
e. 2010

1. d Yanıtınız yanlış ise “Fikri Mülkiyet Hakları” başlıklı Sıra Sizde 1
konuyu yeniden gözden geçiriniz. Hayır kabul edilmez, çünkü TPE’nin faydalı model belgesi
2. c Yanıtınız yanlış ise “Fikir ve Sanat Eserleri Üzerinde- verilmesine ilişkin kararından sonra patent başvurusuna dö-
ki Haklar” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. nüştürme istenemez, faydalı model başvurusu TPE tarafın-
3. a Yanıtınız yanlış ise “Fikir ve Sanat Eseri Sahibinin dan sonuçlandırılmıştır. Eğer faydalı model belgesi verilmesi
Hakları” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. kararından önce başvuru yapılsaydı bu başvuru TPE tarafın-
4. e Yanıtınız yanlış ise “Patent Başvurusu” başlıklı ko- dan kabul edilirdi.
nuyu yeniden gözden geçiriniz.
5. b Yanıtınız yanlış ise “Patent Türleri” başlıklı konuyu Sıra Sizde 2
yeniden gözden geçiriniz. Tescil edilmemiş tasarımların koruması genel hükümlere ta-
6. a Yanıtınız yanlış ise “Faydalı Modeller” başlıklı konu- bidir. Türk Ticaret Kanununun (TTK) haksız rekabete ilişkin
yu yeniden gözden geçiriniz. hükümleri çerçevesinde haksız rekabet davaları açılabilir.
7. e Yanıtınız yanlış ise “Tasarımların Uluslar Arası Tes-
cili” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde 3
8. b Yanıtınız yanlış ise “Marka” başlıklı konuyu yeniden Evet doğrudur, çünkü MarKHK m.7’ye göre, malın özgün
gözden geçiriniz. doğal yapısından ortaya çıkan veya belli bir teknik sonucun
9. d Yanıtınız yanlış ise “Marka Türleri” başlıklı konuyu elde edilebilmesi için zorunlu olan ya da mala asli değerini
yeniden gözden geçiriniz. kazandıran şekiller marka olarak tescil olunamaz.
10. c Yanıtınız yanlış ise “Entegre Devre Topoğrafyaları.”
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
Arkan S. (1997), Marka Hukuku, Cilt 1, Ankara Üniversitesi Odman N. A. (2002), Fikri Mülkiyet Hukuku ile Rekabet
Hukuk Fak. Yayınları No:520, AÜHF Döner Sermaye Ya- Hukukunun Teknolojik Yeniliklerin Teşvikindeki
yınları No:35, Ankara. Rolü, Seçkin Yayıncılık, Ankara.
Arkan S. (1998), Marka Hukuku, Cilt 2, Ankara Üniversitesi Schilling M. A. (2008), Strategic Management of Techolo-
Hukuk Fak. Yayınları No:533, AÜHF Döner Sermaye Ya- gical Innovation, McGraw Hill Companies, s.189-190.
yınları No:48, Ankara. Suluk C. (2003), Tasarımların Uluslar arası Başvurusu,
Arkan S. (2001), Ticari İşletme Hukuku, Altıncı Baskı, Tescili ve Korunması, http://www.turkhukuksitesi.com/
Banka ve Ticaret hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara, makale_108.htm, Erişim tarihi 20/03/2010.
s.261-263. Suluk C. (2003), Tasarım Hukuku, Seçkin Yayıncılık San. Ve
Aslan A. (2004), Türk ve AB Hukukunda Fikri Mülkiyet Tic. AŞ., Ankara.
Haklarının Tükenmesi (Mukayeseli), Beta Basım Yayım Suluk C. (2008), Fikri Mülkiyet Hukuku, http://www.fikri-
Dağıtım A.Ş., İstanbul. mulkiyet.com/fikri-mulkiyet-haklari-2.html.
Bozkurt Yüksel A. E. (2009), Patent Uyuşmazlıklarının Çö- Suluk C. (2008), Telif Hakları, http://www.fikrimulkiyet.
züm Yolları, Yetkin Yayınevi, Ankara. com/telif-haklari.html, Erişim tarihi 20/03/2010.
Camcı Ö. (2000), Endüstriyel Tasarım Davaları, İstanbul. Taylan,E. Ç. (2001), Marka Hakkının Kullanımıyla Paralel İtha-
Devlet Planlama Teşkilatı (2000), Fikri Haklar Özel İhtisas latın Önlenmesi, Seçkin Yayıncılık San. Ve Tic. AŞ., Ankara.
Komisyonu Raporu, Ankara, http://ekutup.dpt.gov.tr/ Tekinalp, Ü. (2002), Fikri Mülkiyet Hukuku, Güncelleştiril-
hukuk/oik521.pdf, Erişim tarihi 20/03/2010. miş 2. Bası, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., İstanbul.
Doruk Utku (2009), Sınai Hakların Rehni, Yetkin Yayınları, Topçu D. (2007), Sınai Mülkiyet Hakları Aleyhine İşlenen
Ankara . Suçlar, Seçkin Yayınları, Ankara.
Ergün M, Aslan İ.Y. ve Şenyüz D (2005), İşletme Hukuku, Türk Patent Enstitüsü (2008), Uluslar arası Marka Tescili ve
Ekin Kitabevi, Bursa. Madrid Protokolü Hakkında Temel Bilgiler.
Erdem B. (2005), “Fikri Hakların Korunmasına Uygula- Türk Patent Enstitüsü (2004), Sınai Mülkiyet ile İlgili Ulus-
nacak Hukuk”, I. İstanbul Fikri Mülkiyet Hukuku Sem- lar arası Anlaşmalar ve Türkiye’nin Bu Anlaşmalarla
pozyumu 5-6 Mayıs 2005, İstanbul Ticaret Üniversitesi İlgili Durumu.
Yayınları, İstanbul. Türk Patent Enstitüsü (2008), Endüstriyel Tasarım Başvuru
Karahan S., Suluk C., Saraç T. Ve Nal T (2007), Fikri Mülki- Kılavuzu.
yet Hukukunun Esasları, Seçkin Yayıncılık, Ankara. Türk Patent Enstitüsü (2008), Patent/Faydalı Model Başvu-
Koç Çelik N. (2009), Tasarımların Ulusal ve Uluslar arası ru Kılavuzu.
Hukukta Tescili ve Korunması, Adalet Yayınevi, Ankara Türk Patent Enstitüsü (2008), Marka, Coğrafi İşaretler Baş-
Noyan E. (2009), Patent Hukuku, Adalet Yayınevi, Ankara. vuru Kılavuzu.
8
Amaçlarımız
 Ulusal yenilik sistemi ve ağ yapılarını detaylı bir şekilde tanımlayabilecek,
 Bölgesel yenilik sisteminin yeri konumlandırabilecek,
 Üniversite-özel sektör işbirliği ve ulusal yenilik sistemindeki rolünü açıklayabilecek,
 Ulusal yenilik sistemi içinde özel sektörün sanayi yapılaşması ve diğer destekle-
yici kamu kurumlarının etkilerini tartışabilecek
bilgi ve becerilere sahip olacaksınız.
Anahtar Kavramlar
• Ulusal Yenilik Sistemi • İşbirliği
• Ağyapı • Sanayi Kümesi

• Üniversite-Sanayi • Küresel Rekabet
İçindekiler
• GİRİŞ
• ULUSAL YENİLİK SİSTEMİ
• BÖLGESEL YENİLİK SİSTEMLERİ
• ÜNİVERSİTE VE ÖZEL SEKTÖRÜN ROLÜ
Yenilik Yönetimi Ulusal Yenilik Sistemi
• TÜRKİYE’NİN YENİLİK SİSTEMİ VE İLGİLİ
KURUM VE KURULUŞLAR
• ULUSAL DÜZEYDE YENİLİK ÖLÇÜMÜ
VE GÖSTERGELERİ
Ulusal Yenilik Sistemi
GİRİŞ
Küresel rekabetçi pazarların işletme ve ülkeler üzerindeki baskısından dolayı yenilik poli-
tikaların kurumsallaştırılması ihtiyacı artmaktadır. Küresel pazara mal veya hizmet sunan
işletmelerin yalnız bir şekilde rekabet etmesi mümkün olmamaktadır. Çeşitli kurum ve
kuruluşlarla işbirlikleri işletmelerin küresel pazarda sürdürülebilir olmasını sağlamakta-
dır. Bu işbirlikleri üretim işbirliğinin ötesinde araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde de
işbirliğini gerektirmektedir. Dolayısıyla, ülkelerin günümüzde küresel rekabete yönelik
ulusal politikalar geliştirmesi ve uygulaması beklenmektedir.
Küresel düzeydeki rekabette sürdürülebilir olmak sadece işletmelerin yalnız başına
gayret göstermeleri ile mümkün olmamaktadır. Özellikle küçük ve orta büyüklükteki iş-
letmelerin (KOBİ) küresel ölçekte rekabet stratejilerini uygulamalarında ciddi kısıtlama-
ları vardır. Rekabet stratejileri iki önemli avantaj unsuruna dayanmaktadır: fiyat liderliği
(maliyet avantajı) ve farklılaştırma (yenilikçilik avantajı).
KOBİ’lerin ölçek ekonomisinden dolayı fiyat liderliğine dayalı stratejiler uygulaması iş-
letmenin sürdürülebilirliği açısından risklidir. Günümüzde, maliyet kontrolü ya da etkin
maliyet yönetimine dayalı kar marjları oldukça daralmıştır. En önemli rekabet stratejisi ye-
nilikçiliğe dayalı farklılaşma başarısıdır. Benzer şekilde, etkin maliyet yönetimi işletmenin
süreçlerinde verimlilik sağlayan yenilikçi iyileştirmelere dayanmaktadır. Nihayetinde, mali-
yet ve rekabet avantajı elde etmek işletmenin yenilikçi eylem ve somut sonuçlarına bağlıdır.
KOBİ’lerin hem yenilikçiliğin doğası ve hem de araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin
maliyetli olmasından dolayı çeşitli işbirliklerine ve kurumsal desteklere ihtiyacı olmak-
tadır. Yenilikçilik, izole bir ortamda değil tam aksine sistemsel yaklaşım içinde etkileşi-
min varolduğu bir çevrede oluşabilir. Bu etkileşimin ulusal düzeyde gerçekleşmesi, ulusal
yenilik sistemi olarak ifade edilmektedir. Daha geniş bir anlamda, ulusal düzeyde mal
ve hizmet üretimi veya ticareti ile ilgili doğrudan ve dolaylı tüm kurum ve kuruluşların
yer aldığı oluşumun planlanması, yönetilmesi ve uygulanmasıdır. Ulusal düzeyde politika
ve stratejilerin tanımlanması ve uygulanması, ülkenin küresel pazarlarda daha rekabetçi
olmasına yöneliktir. Bir ulusun temel ekonomik hedefi, yurttaşlarına yüksek bir yaşam
standardı sağlamak ve bunu sürdürülebilir kılmaktır. Bunu başarma yeteneği, ulusal kay-
nakların verimli kullanılması ile birey ve kuruluşların temel yeteneklerinin belirlenerek
güçlendirilmesiyle rekabet edilebilirliğine dayanmaktadır. Ulusal düzeyde başarı, sistemin
kurgulanması ve etkin yönetilmesi ile mümkün olmaktadır.
Bu ünitede ilk olarak ulusal yenilik sistemi kavramı ve bunun alt düzeyi olan bölgesel
yenilik sistemi kavramı açıklanacaktır. Daha sonra üniversite-ve özel sektörün rolü, ulusal
sanayi yapılaşmaları ve Türkiye’deki ilgili kurum ve kuruluşlar tanımlandıktan sonra niha-

yetinde ulusal düzeyde yenilik ölçümü ve göstergeleri tartışılacaktır.
ULUSAL YENİLİK SİSTEMİ

Yenilik politikalarının kurumsallaşması ihtiyacı, işletmelerin ve ülkelerin karşı karşıya ol-
duğu yoğun rekabetçi pazarların baskısından kaynaklanmaktadır. Yenilik algısına yönelik
kurumsal yaklaşımın önemi, farklı şekillerde tanımlanan Ulusal Yenilik Sistemi (UYS)
kavramını ortaya koymuştur. UYS, yeni teknolojilerin planlanması, alınması ve uygu-
lanmasına yönelik özel sektör ve kamu kurum ve kuruluşlarının oluşturmuş olduğu bir
kurumsal şebeke olarak görülebilir. Yenilikçi performansı belirleyen teknolojik yetenek
ve bilginin üretim ve dağıtımına yönelik ilişkiler olarak tanımlanabilecek olan UYS, ülke-
lerin küresel pazardaki rekabet avantajına yönelik politika, strateji ve eylemlerin tümüdür.
UYS kavramının temeli olarak Friederich List (1841) tarafından ortaya atılan tekno-
ekonomik bir sistem önerisi kabul edilmektedir. Lundvall (1992) tekno-ekonomi sistem
önerisinin UYS olarak anlaşılması gerektiğini öne sürmüştür. Tekno-ekonomi sisteminde,
ülkelerin rekabet edebilmesi ürün ve üretim yöntemindeki yenilikler ile tüm ülkede ve-
rimliliğin arttırılması ile mümkündür. Amaçlanan verimlilik ile ilgili tüm paydaşlar ara-
sındaki etkileşim ve uyumu sağlayacak bir sistem önerisi işaret edilmektedir. Bu sistemin
sağlayacağı farklılık ile küresel pazarda ülkenin rekabetçi bir pozisyona sahip olmasını
sağlayacaktır.
UYS, yenilik ile ilgili strateji, politika ve eylem planlarının belirlenerek küresel pazarda
ülkenin güçlü yönlerinin ön plana çıkartılması ve zayıf yönlerinin geliştirilmesine yöne-
lik tüm çabaları kapsamaktadır. Güçlü yönler, ülkenin temel yetenekleri olarak uzmanlık
alanlarını ifade etmektedir. Uzmanlık alanları, küresel pazarlarda diğer ülkelere göre re-
kabet avantajı sağlayacak olan temel yetenekleri kapsamaktadır. Boyutsal ölçek ne olursa
olsun uzmanlaşma; yönetsel, teknolojik ve örgütsel know-how büyümesinin kümülatif
ve yetenek ile yetkinlikler aracılığıyla şekillenen bir süreçtir (Maskell, 1998). Geliştiril-
miş UYS kavramı Freeman (1991) tarafından sınırlı teknolojik terimlerle tanımlanırken;
Lundvall (1992) tarafından daha geniş bir şekilde ulusal düzeyde etkileşimli öğrenmenin
sosyal sistemi olarak şekillendirilmiştir. Cooke ve Morgan (1998) böyle bir sistemin sahip
olması gereken önemli unsurlarını şu şekilde belirlemiştir:
• Ar-Ge sistemi (özellikle sektörel komposizyon ile kamu ve iş dünyası destekli ar-ge
harcamalarındaki işgücü).
• Eğitim sistemi (akademik ve mesleki yetenekler arasındaki ayırım).
• Finansal sistem (sermayeyi sağlayacak endüstri ve kapasitesi).
• Kullanıcı- üretici ilişkileri ağyapısı ve etkileşim normu.
• Kurumsal kapasite sistemi (işletmelerin kurumlarla dinamik bir şekilde ilişkilendi-
rilmeleri).
Sistem yaklaşımı açısından UYS, kurum veya işletmeler arasındaki bilgi, uygulama ve
sermaye akışını belirleyen dinamik bir sistem olarak açıklanmaktadır. UYS aktörleri ola-
rak tanımlanan işletmeler, eğitim kuruluşları, destekleyici ve düzenleyici kamu kurumları,
finans kuruluşları gibi kurumların etkileşimini temsil eden bilgi paylaşımı ya da akışı, uy-
gulama birlikteliği ve finans hareketliliği gibi çeşitli işbirlikleri mevcuttur. UYS, bu işbir-
liklerinin daha sistemli olarak gerçekleşmesini sağlayan bir mekanizma olarak rekabetçi
ülke hedefine yönelik yeteneklerin kazanılmasını ve kazanılan yeteneklerin geliştirilerek
sürdürelebilirliğini sağlayacak bir sistemdir (TÜSİAD, 2003). Sistem, bu amaca hizmet
edecek kurumlar, kurumsal mekanizmalar, kurumlararası ağyapılar ve bu sistemin diğer
sistemlerle olan arayüzlerinden oluşur ve içerdiği kurumlar arasındaki ilişkileri ve siste-
min işleyişi biçimini de ifade eder (TÜBİTAK, 1997).
8. Ünite - Ulusal Yenilik Sistemi 157
UYS’nin bu kadar önemsenmesine sebep olan ulusal hedefler nelerdir?

1
Bu sistemin merkezinde olması gereken unsur ticari işletmelerdir. Rekabet avantajı
doğrudan ekonomik değer ile ilgili olduğundan mal ve hizmet üretiminde bulunan işlet-
meler, dolaylı bir etkisi olan diğer aktörlere göre daha önemli bir pozisyona sahiptir. UYS
içinde tanımlanan etkileşimin tarafları olan sistem aktörleri şu şekilde sıralanabilir:
• İşletmeler (mal ve hizmet üreticiler),
• Kamu kurumları (düzenleyici ve destekleyici kurumlar),
• Bilgi üreten ve Ar-Ge faaliyeti yapan kurumlar (üniversite, araştırma merkezleri),
• Finans kuruluşları (bankalar, fon sağlayıcılar).
Bu aktörler çerçevesinde UYS iki temel bileşen olarak; mal ve hizmet üretim sistemi
ile kurumsal altyapısı ve ilk bileşen ile etkileşim içerisinde olan ya da destek sağlayan
üniversiteler, devlet kurumları ve finans kurumlarını kapsamaktadır. Başka bir deyişle,
kamu-özel sektör işbirliği ve üniversite-sanayi işbirliğini içeren ulusal düzeyde koordinas-
yonu temsil eden bir ağyapısıdır. Bu ağyapı özellikle ülkelerin kalkınma, sürdürülebilir
bir büyüme ve uluslararası alandaki rekabet üstünlüğünü artırma ihtiyaçlarına yönelik
olarak; ülke içindeki yenilik faaliyetlerinin ve taraflarının koordinasyon ve etkileşimini
sağlayan bir üst yapı olarak ortaya çıkmıştır (Uzkurt, 2008). Bu yapının etkinliği ve uygu-
lanabilir eylemlere dönüşmesi ülkedeki işletmelerin ve sektörlerin küresel rekabetçiliğini
doğrudan etkilemektedir. Böyle kurumsal bir yaklaşım, ülkenin yenilikçilik durumu ve
dolayısıyla rekabetçiliği konusunda UYS önemli fikir verir.
UYS, bilgi ve yeteneklerin paylaşılması, yeniliklerin yapılması ve kullanılmasıyla il-
gili bütün kurumsal ve yapısal faktörleri içeren bir sistemdir (Freeman, 1992). Ülkenin
rekabetçiliğini etkileyen bu yenilik sisteminin kurgulanması ve yönetilmesinde merkezi
planlama yetkisinde olan devletin yanında diğer paydaşların da yüksek bir performans
göstermesi önemlidir. Başarılı bir ulusal yenilik sistemi için yapılacak olan değerlendir-
mede temel göstergeler şu şekilde tanımlanabilir (Negro ve Hekkert, 2008):
• Ar-Ge çabaları,
• Eğitim sistemlerinin kalitesi,
• Üniversite ve sanayi arasındaki işbirliği,
• Girişim sermayesinin varlığı.
UYS başarı faktörleri olarak yukarıda tanımlanan göstergeler, sistemin tüm taraflarını
doğrudan ilgilendirmektedir. Ar-Ge faaliyetleri, altyapı ve destek açısından devletin ve ak-
tif olarak bu çalışmaların yürütülmesi ve kaynak ayrılması açısından özel sektörün önemli
rolü vardır. Nitelikli insan kaynağının sağlanmasında teknik ve mesleki eğitim sunan ku-
rumlarının güncel teknoloji ve eğitim yöntemleri ile donatılması gerekir. Üretilen bilginin
pazarlanabilir bir değere dönüştürülmesi ve öbür taraftan uygulamadaki sorunlara çözüm
desteği gibi girişimleri başarılı kılan üniversite-sanayi işbirliği ulusal yenilik sisteminde
temel bir işbirliği göstergesidir. Özellikle genç girişimciler ile küçük ve orta ölçekli işlet-
melerin riskli ve maliyetli yenilik faaliyetlerinde öncelikli engelleri finansman yetersiz-
liğidir. Bu engelin aşılması için ulusal düzeyde çeşitli risk ve girişim sermaye modelleri
mevcut olması, fikirlerin uygulamaya geçirilmesinde önemli bir katkı sağlamaktadır.
Üst düzeyde planlanan ve yönetilen UYS’nin alt sistemi olarak bölgesel yenilik sis-
temlerinin kurulması ulusal rekabetçiliğin güçlendirilmesi ve ülke içerisindeki yerel ye-
teneklerin ve farklılıklarının tanımlanması açısından önemlidir. Ulusal düzeyde yapılan
planlama ve sistem yönetimi çok genel düzeyde olacağından yerinde yönetim ve özgün
özelliklerin farkındalığı açısından yetersizlikler olabilmektedir. Bunun için hiyerarşik
olarak ulusal düzeyin bir alt aşaması olarak bölgesel yenilik sistemlerinin kurulması ana
sistem ve unsurları açısından etkin bir yönetim yeteneği sunacaktır. Dolayısıyla ülke ça-
pında geliştirilen ulusal yenilik sistemlerinin uygulama ya da eylem planlarını ülke içinde
bölgesel kalkınma yaklaşımı çerçevesinde bölgesel yenilik sistemleri temsil edecektir.
Ulusal yenilik sisteminin etkileşimde bulunan ana aktörlerini tanımlayınız?

2
BÖLGESEL YENİLİK SİSTEMİ
Gelişmiş veya sanayileşmeyi gelişmenin vazgeçilmez bir öğesi olarak benimsemiş ülke-
lerin KOBİ merkezli sistematik çalışmalarında araştırma-geliştirme (Ar-Ge), yenilikçilik
(inovatif faaliyetler), farklılık yaratacak yetenekler kazanma, rekabetçilik, yakınlık, güven
vb. kavramlar yer almaktadır. Bütün bu hedef ve kavramların kurumsal bir yapılanma
içinde işleyişlerinin ve ilişkilerinin ortaya konulmasıyla Ulusal Yenilik Sistemleri (UYS)
ve benzer bir biçimde bölgesel düzeyde kurulmasıyla da Bölgesel Yenilik Sistemleri (BYS)
oluşturulmaktadır. BYS kavramı, UYS kavramından esinlenmektedir; çünkü ulusal yeni-
lik sistemlerinin büyük kurumsal çerçeveleri ve ulusal ticaret sistemi ile bölgesel yenilik
sistemleri arasında bağ mevcuttur. Tamamlayıcılık ilişkisi olarak da görülebilecek olan
bu bağ, hem ulusal politika belirlemede bölgelerin spesifik özelliklerinin önemi, hem de
ulusal politikaların bölgesel anlamda uygulanabilirliğini sağlayacak olan yerel aktörlerin
varlığı ve etkinliğidir.
Öte yandan bölgesel ekonomik performansın rekabetçi üstünlüğünü belirleyen ana
etkenlerden en önemlisi, bölgesel teknolojik gelişmelerdir. Yeni teknolojilerin ekonomik
gelişmeye yön veren gücü, günümüz politika belirleyicilerini teknolojik eğilimleri daha iyi
anlamaya yönlendirmektedir. Bununla beraber, gelişmekte olan ekonomilerde ekonomik
performansın başlıca kaynaklarından sayılan yeni teknolojilerden her zaman gerektiği
gibi yararlanılmadığı da görülmektedir. Teknoloji açığını kapatmaya çalışan bölgesel kal-
kınma uzmanları, teknolojik gelişmenin ilk aşamadan başlanarak izlenmesi, öğrenilmesi
ve kazanılması, kazanımın ticari başarıya dönüştürülmesi için ürün ve üretim süreçleri,
teknoloji yönetimi ve organizasyonu gibi alanlardaki eğilimleri zamanında sezip yansıtan
yöntemleri ve modelleri geliştirmektedirler.
Rekabetin artarak keskinleştiği günümüzde bölge ekonomisinin rekabet gücü ürün,
süreç ve örgütsel alanda gerçekleştirilen yeniliğe bağlı olarak gelişmektedir. Bölgesel kal-
kınma politikalarının artık yenilik tabanında oluşturulmasının sonucunda ekonomik ge-
lişme politikalarının ağırlığı, Ar-Ge ve teknolojinin yaygınlaşmasına verilen desteklerden
yeniliğin doğrudan hedef alınıp desteklenmesine kaymaktadır. Yenilik yetenekleri, yenili-
ğe yönelik tavırları, yenilik yapmalarını etkileyen olumlu/olumsuz faktörler vb. yönünden
çok değişik özellikler sergileyebilen işletmeler veya bölgeler için tek tip politikalar uygu-
lamak mümkün olmamaktadır.
Bölgesel politika ve uyum konusunda başarılı kamu müdahalelerinin göstergesi, bölge iş-
letmelerinin hangi düzeyde performanslarını sürdürülebilir anlamda geliştirdikleri ve istihda-
mı ve sosyal refahı koruma ve arttırmasına bağlıdır. Bu tür yenilik politika ölçüleri, yerel işlet-
meler üzerinde ivedi ve takdir edilir etkiye sahip olmalıdır. KOBİ’lerin diğer işletmeler veya
iş ve yenilik destek kuruluşları ile işbirliğinden yoksun olmalarından dolayı, yalnız başlarına
yenilikçi projeleri geliştirecek zaman ve kaynağa sahip olmadıkları yaygın bir şekilde kabul
edilmektedir. Bundan dolayı, ölçülerin düzeni ve işletme ihtiyaçlarını tanımlayan ve uygun
bir karşılık ile ilgili konuların karmaşıklığı, uygun mekanizma ve yöntemlerin geliştirilmesine
yönelik yüksek düzeyde bir yaklaşım gerektirmektedir (Arndt ve Sternberg 2000).
Bölgesel yenilik sistemi ile ulusal yenilik sistemi arasında nasıl bir ilişki vardır?
3
Bölgesel Yenilik Sistemleri’nin önemli üstünlüklerini;
• Kültürel davranışlardaki göreceli homojenlik,
• Bölgesel aidiyetin gücü,
• Ortak hedeflerin paylaşılabilirliği oluşturmaktadır (OECD, 2005).
Bu gelişmiş dağıtım mekanizmaları doğrultusunda bölgesel yenilik sisteminin önemli
yanlarından biri arz ve talep ile ilgili tanımlamalardır. Sistem, arz tarafı, talep tarafı ve
aracı taraf olmak üzere üç ana aktörü içerir;
• Arz tarafı: yenilik için gerekli bilgiyi yaratanlar (araştırmacılar, üniversiteler vb.).
• Talep tarafı: esas olarak bilimsel ve teknolojik çıktıyı kullananlar (işletmeler, yeni-
likten yararlanan pazar, vb.).
• Yenilik destek kuruluşları: arz ve talep tarafları arasında köprü görevi görenler
(destekleyici ve düzenleyici kuruluşlar, finansman kurumları vb.).
Bu arz-talep dengesi, politika planlamada entelektüel bir deneyim olarak BYS geliştir-
mek, sonuçları tüm paydaşlarınca (işletme, hükümet, teknoloji transferi ve yenilik hizmet
sağlayıcılar gibi) kabul görmedikçe ve spesifik bölgesel aktörler veya farklı işletme sınıfla-
rını hedefleyen uygulanabilir projelere dönüştürülmedikçe bir anlam ifade etmemektedir.
Bölgesel kalkınma stratejileri temelde iki boyutta incelenebilir:
• Kamu-özel sektör işbirliğine dayanır (Özel sektör ve anahtar bölgesel aktörler ge-
liştirme ve uygulama sürecinde yakın ilişkide olmalıdırlar);
• Her iki tarafta açık bir karaktere sahip olmalıdır (Bir bölgede test edilen politika
başka bölgelere başarılı bir şekilde transfer edilebilmelidir).
Bölgesel kalkınma planının yapısı ve bu yapının çevresi; yenilik politikaları, işbirli-
ğinin yayılması ve devamı için gerekli olan halkla ilişkiler kabiliyeti geliştirilen stratejiyi
destekleyecek politikaları kapsayan özel bir teknik beceri gerektirmektedir.
Bu bağlamda ayrı ayrı başarı noktaları olarak da düşünebilecek ve değerlendirmeye alı-
nabilecek “bölgesel yenilik sisteminin çevresi” olarak tanımlanan elemanlar şu şekildedir:
• Pazar (yeniliğin nihai alıcısı ve temel uyarıcısı),
• Eğitim ve yetiştirme sistemi (yetenek sahibi işgücünü sağlar),
• Kamu otoriteleri (yenilik sistemine destekleme, düzenleme ve yönlendirmelerle
müdahale eder),
• Yerel kültür (girişimcilik, ortak kimlik, güven ortamı, kolektif çalışma vb. tüm sis-
temi kapsayan ve etkileşmeyi kolaylaştıran özellikler).
Yenilik politikaları, bölgesel kalkınma politikasının önemli bir unsuru olarak görüldü-
ğünden bölgelerin stratejik planlama kültürüne sahip olmasında BYS’nin ciddi bir katkısı
bulunmaktadır.
Ayrıca açık bir sistem olan BYS;
• Sistem dışından benzer elemanlarla ilişki kurar (üniversite araştırma merkezleri
arasındaki uluslararası işbirliği, işletmeler arasındaki uluslararsı ilişkiler, teknoloji
merkezleri arasındaki bölgeler/uluslararası bilgi mübadelesi, eğitim kurumları ara-
sındaki destek programları vb.) veya
• Sistem dışından değişik elemanlarla işbirliği yapılmasını teşvik eder (işletmelerin
dış araştırma merkezleri ile yaptıkları sözleşmeli araştırmalar, işletmelerle eğitim
kurumları arasındaki ulus-aşırı araştırmacı ziyareti, teknoloji transfer kuruluşları-
nın bölgesel sistemin dışına çıkan faaliyetleri vb.).
Gelişmekte olan sanayi işletmelerindeki yenilik destekleri karmaşık olarak görülmek-
tedir. Ayrıca, işletmelerin karşı karşıya kaldığı birçok kurum ve düzenleme de mevcuttur.
Bunun yanı sıra, yenilik için işletmelerin teknoloji, pazarlama, finans, eğitim gibi konular-
da desteğe ihtiyacı olmasına rağmen bu farklı hizmetleri sunan kurumlar arasında ciddi
bir koordinasyon eksikliği mevcuttur.
Bu bağlamda, kurumlararası öğrenme ve koordinasyon için ihtiyaçlarını giderecek olan

kurum ve kuruluşlar arasında daha büyük bir ağyapısının olması gerekir. Bölgesel yapılar-
da sistem elemanları arasındaki ilişkilerde genellikle öğrenme ve koordinasyon ağyapıları
özellikleri taşımaktadırlar. Bölgenin hizmet altyapısı ve bu altyapının işletmelere sağladığı
destek bu ağyapıların oluşumunda önemli birer etken olarak göze çarpmaktadır (iletişim
ve ulaşım sistemleri, eğitimin teknolojik altyapısı, bilgi kaynaklarına erişebilirlik vb.).
Bölgesel yenilik sisteminin çevresini oluşturan unsurları tartışınız.

4
Daha önce belirtildiği gibi bölgesel sistemlerde gözlenen başlıca eksiklik, kuruluşlar
arasındaki etkileşimin zayıflığı olmaktadır. İşletmeler çoğu zaman arz tarafındaki kuru-
luşları bilgi, uzmanlık ve destek açısından yeterli bulmamakta, güven ortamlarının za-
yıflığı nedeniyle işletmeler arasındaki ilişkiler kalıcı işbirliklerine dönüşememektedir.
İşletmelerin gerekli bazı yeteneklerden yoksun olmaları yetersiz kaynak ve bilgi sonucu
yenilik olanaklarının farkına varmalarına neden olmaktadır. Ayrıca, “sınırlı vizyon”a sa-
hip olma ve kaynaklara erişimde yaşanan sıkıntılar bölge performansını olumsuz yönde
etkilemektedir. Bu durumda, belirtilen zayıflıklar özellikle bölgesel kamu politikalarının
odaklanacağı sorunlar olarak düşünülmelidir. Yerel yönetimler, yeniliği desteklemek üze-
re işletmelerin yenilik yapmalarını engelleyen nedenler ve işletme yetersizlikleri ile ilgili
bilgileri dikkate alan politikalar geliştirmelidir. Gerekli destek altyapıları ve programlar
üretilmeli; işletmeler ile diğer aktörler arasındaki ortaklıkları özendiren mekanizmalar
kurulmalı; nitelikli işgücünü ve teknoloji tabanlı işletmeleri bölgeye çekecek düzenleme-
ler yapılmalıdır.
İşbirliği
Bir ilişki, işletmelerin olgun beklentilerinin yanında işletmeler ile çatışma durumu veya
işbirliği ve ilişkilerin yakınlığı veya uzaklığı arasında meydana gelen güç bağımlı ilişkisi
alanında tanımlanabilen bir atmosferdir (Hakansson, 1982). Bu atmosfer fikri, ilişkileri
tanımlamak için geliştirilen “güven” unsuru (Anderson ve Weitz, 1989; Donney ve Can-
non, 1997; Geyskens vd., 1996; Moorman vd., 1992 Ritter ve Gemündeni, 2003) ve “bağ-
lılık” unsuru (Anderson ve Weitz, 1992; Dwyer vd., 1987; Grundlach vd., 1995; Moorman
vd., 1992; Young ve Denize, 1995 Ritter ve Gemündeni, 2003) gibi bazı yapılarda da bu-
lunabilir. Son zamanlarda tüm bir yapı içindeki bu fikirlerin bazılarını birleştiren “ilişki
kalitesi” fikri gelişmiştir.
Taraflar arasındaki ilişkiler ve tanımlanan amaçlar bakımından yatay ve dikey ilişki-
ler arasında çeşitli farklılıklar mevcuttur. Dikey ilişkiler ‘bağlılık’ unsurunu vurgularken;
yatay ilişkiler ‘diyalog’ üzerinde durur (Achrol, 1997). İşbirliğini sağlayan çeşitli unsur ve
mekanizmalar olmasına rağmen birçok çalışma kurumlararası ilişkilerde işbirliğinin oluş-
turulması ve sürdürülmesinde ‘güven’ unsurunu merkezi bir rol olarak tanımlamışlardır
(Anderson ve Narus, 1990; Moorman vd. 1992; Morgan ve Hunt, 1994, Rindfleisch, 2000).
Güven konusu, dikey işbirliğindeki katılımcılar arasında yoğun bir şekilde incelenmesine
rağmen yatay ilişkilerde güven ve işbirliği arasındaki bağ sistematik olarak tam anlamıyla
araştırılmamıştır (Rindfleisch, 2000).
Öte yandan, Rindfleisch (2000) güven unsurunun kurumlararası ilişki yapılarında
sergilediği farklılığı üç ana olgunun sonucundan kaynaklandığını belirtmiştir. Buna göre
dikey ilişkilerdeki işletmelere göre yatay ilişkilerde yer alan işletmeler için;
• Daha yüksek oportünizm (fırsatçılık)
• Daha düşük karşılıklı bağımlılık
• Daha güçlü kurumsal ve kişilerarası bağlar söz konusudur.
Bu üç faktör yatay ilişkilerde yer alan işletmeler için daha düşük kurumsal güven ve
kurumlararası işbirliğinde kurumsal güven etkisinin daha zayıf olmasına yol açmakta-
dır. 1990’lı yıllardan itibaren çok sayıda işletme, kısa dönemli işbirliklerin ötesinde uzun
dönemli kurumlararası ilişkiler içerisinde yer almaktadır. Çeşitli şekillerde oluşan bu ku-
rumlararası ilişkilerin en büyük problemi bu ilişkiyi etkinleştiren unsur olan katılımcılar
arasında işbirliğinin oluşturulması ve süreklilik kazanmasıdır.
Yatay ve dikey işbirliği arasındaki farkları açıklayınız?

5
İşletmelerin yenilik amacıyla başka kuruluşlarla yaptığı işbirliği çeşitleri şu şekildedir:
• İşletme içi yenilik sisteminin işlediğini gösteren ilişkiler,
• İşletmenin yer aldığı tedarik/değer zinciri içinde gerçekleşen üretici-kullanıcı iş-
birliği,
• Bölge üretim sistemindeki tedarik/değer zincirleri içinde gidilen yenilik işbirliği,
• Bölge işletmelerinin birlikte hareket etmelerini kolaylaştıran ve ticari olmayan
önemli karşılıklı bağımlılıklar (işgücü kaynakları, normlar, gelenekler, kurumlar,
tehditler vb.),
• İşletmeler arası etkileşme ve işbirliği çerçevesinde alış verişi yapılan önemli fiziksel
ve bilgi gibi fiziksel olmayan kaynaklar,
• Bilgi sunucuları ile bilgi kullanıcıları arasındaki ilişkiler ve bunların kurumlaşması
(üniversite-sanayi işbirliği gibi),
• Bölgedeki işbirliği ağyapıları ve işletme kümeleri.
Sanayi Kümeleri ve Ağyapılar

İktisadi coğrafyacılar kümeleri ekonomik kalkınmanın özel bir durumu olarak görürken,
Michael Porter (1998) kümeleri her ulusal, bölgesel, devlet ve hatta metropol ekonomile-
rin çarpıcı bir özelliği olarak ifade etmektedir (Morgan, 2004). Porter’ın bu yaklaşımına
karşın daha sert bir yaklaşım sergileyen araştırmacılar, kümeleşme literatürünün kap-
samlı olarak yerel ticari işlemlerin ve sonuç olarak yerel ekonomilerin soyut tutulması
konusunda doğrulamada başarısız olduğunu belirtmiştir. Malmberg ve Maskell (2001)
tarafından dile getirilen bu karşıt görüş çerçevesinde daha güçlü bir analiz yaparak yatay
ve dikey ilişkilerin ayrıştırılması ve yerel ekonomilerin dahili etkileşim derecesinden ba-
ğımsız olabileceğini ifade etmişlerdir. Sonuç olarak, herhangi yerel bir ticari işlem (dikey
boyut) yokluğunda da kümeleşme olabilir; çünkü düşük ya da hiç maliyetsiz bir şekilde
birbirlerini izleyebilen küçük ölçekli işletmelerin bilgi yaratma etkisi daha önemli bir bo-
yut (yatay boyut) alabilir (Morgan, 2004).
Belli bir pazar alanında rekabet ve işbirliğine dayalı iş büyümelerine yönelik payla-
şılan kalkınma vizyonuna sahip yerelleşmiş girişimci destek alt yapısını içeren dikey ve
yatay ilişkilerde yer alan coğrafi olarak yakın işletmeler bir kümedir (Cooke, 2001). Hill
ve Brennan (2000) tarafından yapılan tanımlamada kümelerin bazı kritik karakterleri ön
plana çıkartılarak kümeleri, diğer endüstrilerle yakın alış-satış ilişkisi olan, ortak tekno-
lojiyi kullanan ya da uzmanlaşmış bir işgücü havuzunu paylaşan benzer endüstrideki re-
kabetçi işletmeler veya kuruluşların coğrafi toplanması olarak tanımlamışlardır. Roelandt
ve Hertog (1999) değer-katma üretim zincirini belirterek kümeleri, bir değer katma üre-
tim zincirinde birbiriyle güçlü bir şekilde karşılıklı bağımlı işletmelerin üretiminin bir ağı
olarak görmüşlerdir. Morosini (2004) kümenin sosyal boyutunun önemini vurgulayarak
kümeleri belli bir coğrafi bölgede yakın mesafede yerleşmiş olan sosyal topluluk üyeleri
ve ekonomik birimlerin bir topluluğu tarafından karakterize edilen sosyo-ekonomik bir
varlık olarak tanımlamıştır.
The Competitive Advantage of Nations kitabında Porter (1990) bir ulus veya bölgedeki
yerel tabanlı endüstri kurulumunun küresel rekabet avantajı için kurumsal yapıyı temsil
ettiği yargısına ulaşılmış ve bir ulusun gelecekteki refahının anahtarı olarak da o ulusun
sınırları içerisinde kümelerin kurulumuyla verimlilik kabiliyetinin geliştirilmesini işaret
etmiştir. Porter (1990) kümeyi birbirleriyle bağlantısı olan işletmeler ile ilgili kurumların
bir alan içinde coğrafi olarak, hem birbirleriyle ortaklıkları hem de birbirlerini tamam-
lama açısından, yakınlaşmaları olarak ifade etmektedir. Ekonomik üstünlük için işbirliği
ve dayanışma içinde olan işletmelerin coğrafi olarak kümeleşme fikri yeni değildir. Bu tip
endüstri bölgelerinin 19. yy’da da varolduğu bilinmektedir (Piore ve Sabel 1984). Bu bakış
açısı, toplama/yığın ilkeleriyle açıklama yapmaya çalışan ekonomik gelişme modellerinde
ortaya atılan “Marshall Modeli” olarak tanımlanabilir.
Şekil 8.1
Porter Elmas Modeli
Porter (1990) çok bilinen elmas modelinde yerel sanayinin rekabet kapasitesini güç-
lendirecek önemli role sahip dört ana unsur şu şekilde detaylandırılmıştır:
• Faktör Şartları: Maliyet, yapı, kaynaklar ve bölgedeki bilimsel-teknik bilgi,
• Talep Şartları: Yerel ve ihracat talebin gücü,
• İlgili Destekleyici Endüstriler: Yerel destek sağlayanlar,
• İşletme Stratejisi ve Rekabet: İşletmeler arasındaki işbirliği ve rekabetçi ilişkiler.
“Endüstriyel kümeler” terimi, Porter (1990) tarafından ortaya konulduğu gibi, yakın
ilişkili sanayiler ve işletmeler arasındaki uzmanlık yoğunlaşmalarına işaret etmektedir ve
tekil endüstriler arasındaki karşılıklı ilişkiler ve etkileşim üzerine odaklanılmaktadır. Kü-
meler, işlevsel olarak birbirine bağlı olan işletmeler arasında bilgi ya da ürün akışı yoluyla
oluşmaktadır. Üreticilerin, müşterilerin ve rakiplerin yığılması, ister yakın bir coğrafyada
konumlanmış, ister tamamlayıcı uzmanlıkla bağlantı kurulmuş olsun, etkililiği teşvik eder
ve uzmanlaşmayı arttırır. Yığılma, artan yenilik yoluyla ve özellikle de teknolojik taşma
vasıtasıyla pozitif dışsallıkları teşvik eder. Bu kavram bir ülkenin rekabetçi avantajını oluş-
turmak için gerekli istenen faktör şartlarının birbirlerine olan etkisini kısaca tanımlayan
Porter’in “Elmas” modeline de destek teşkil etmektedir.
Sanayi kümelerin, rekabet avantajına katkısını açıklayınız?

6
Farklı yapıda olabilen bölgesel kümeler ve bölgesel yenilik sistemleri, hem geleneksel
ürünler (Türkiye’deki OSB’ler gibi), hem de yüksek teknoloji ürünleri (Silicon Vadisi gibi)
için dünya ekonomisinde önemli bir yer edinmeye başlamışlardır. İşletmelerarası ilişki-
ler üzerine yapılan birçok çalışmada başarılı bir yenilik için ilişki ağlarının kurulmasında
coğrafi şartların önemli bir kaynak olduğu görülmektedir. Belirli bir coğrafi alanda bulu-
nan işletmelerin (Türkiye’de organize sanayi bölgeleri gibi) rekabet düzeyi, işletmelerarası
ilişkilerde oluşan yenilik ağyapılarına bağlanabilmeleri ile doğru orantılıdır. Öte yandan,
KOBİ’lerin farklı işbirliği ortakları ile olan ilişkilerinin boyutu ve bu işbirliğinin yerel or-
taklarla gerçekleştirebilme düzeyi açısından bölgesel yenilik sistemlerinde dikkate değer
bir farklılaşma mevcuttur. Üstelik bölgesel sistemlerin ulusal sistemlerden daha önemli
hale geldiği de söylenebilir.
Küme yapılarına yönelik olan bölge özellikleri, ağyapı ve küme kavramlarının karşı-
lıklı olarak değiştirilebilir olmasına neden olmuştur. Ağyapı kavramı pazarlama, yönetim,
sosyoloji ve işletme gibi farklı yaklaşımlarda kullanılmaktadır. İşletmelerarası ilişkilerin
daha kapsamlı anlaşılması için küme ve ağyapılar arasındaki farklılıkların analizi gerek-
mektedir. Pazarlama, yönetim, sosyoloji ve ticaret gibi birçok değişik perspektifte ağyapı
kavramı ile karşılaşılmakta ve birçok araştırmacı çalışmalarının ana temalarında ağları
“ağyapı paradigması” (Morgan ve Hunt, 1994; Cooke ve Morgan, 1998) veya “ağyapı yak-
laşımı” (Johanson ve Mattsson, 1992; Ritter ve Gemünden, 2003) olarak kullanmaktadır.
Ayrıca, ağyapı kavramının “endüstriyel ağyapı yaklaşımı” (Hakansson ve Johanson, 1993;
Hakansson ve Snehota, 1995), “yenilik sistemi” (Asheim ve Isaksen, 1997) ve “küme”
(Porter, 1990) gibi farklı alanlarda da kullanıldığı görülmektedir.
Ağyapılar, yeni pazarlar, ortak ürün geliştirme, ortak üretim veya ortak pazarlama gibi
belirli paylaşılmış hedeflere ulaşmak için biraraya gelen bir dereceye kadar küçük işletme
grupları ve üyelik aidatından öte kazanç ve kaynakların paylaşımını sağlayan resmi bir an-
laşma gerektiren yapılardır (Rosenfeld, 2001). Diğer taraftan, daha zayıf (soft) ağyapılar,
ilgili sektördeki bir gruptan oluşan açık üyeliğe sahip, kâr amacı gütmeyen bir statüye sahip
ve bazı genel hizmetleri sunan yapılardır. Benzeri basit ağyapıların şekli, amaçlanan ticari
birliklerden farklı değildir. Ayrıca, ağyapıları üyelerine sürekli destek ve değer kattıkça var-
lıklarını sürdürebilirler. Bu değer, zaman zaman oluşan genelde ortak bir ürün veya yeni bir
pazardan öte düşük maliyetler, bilgi ve fikirlere ulaşım ve ortak sorunlara çözümlerin bir
birleşimidir (Rosenfeld, 2001). Ağyapı kavramının özellikleri şöyle sıralanabilir:
• Ağyapılaşma interaktif bir süreçtir. Ağyapı içindeki bir işletme, aynı ağyapı içinde-
ki diğer işletmeleri hem etkiler hem de onlardan etkilenir.
• Ağyapılaşma dinamik bir süreçtir.
• Ağyapıyı oluşturan aktörlerin hareketleri ve etkileşimleri ile oluşur.
• Bütün işletmeler aynı anda ağyapı kurarlar.
• Bütün işletmeler sınırlandırılmış özgürlüklere sahiptir.
• Ağyapılaşma işletme tipine göre belirlenmez.
• Ağyapılaşma diğerleriyle çalışmayı gerektirir.
• Ağyapılaşma iki taraflı ya da çok taraflı olabilir.
• Tek başına işbirliği ya da rekabet ile temellendirilemez.
• İşletmenin resmine ve diğerlerine göre oluşan konumuna göre şekillenir.
• Başkalarıyla ilişki şekliymiş gibi görülür.
Küme ve ağyapı kavramlarının tanımına bakıldığında benzerlik görülür. O nedenle bu
iki kavramı ayırabilmek için, kavramların özelliklerini ortaya çıkarmaya yönelik Forsman ve
Solintader (2003) ve Cooke (2001) tarafından yapılan çalışmalar önemli katkı sağlamaktadır.
Tablo 8.1 Özellik Ağyapılar Kümeler

Ağyapılar ile Kümeler
Arasındaki Temel Üyelik Sınırlı Açık
Farklılıklar İlişkiler İşbirliği yoluyla rekabet İşbirliğiyle beraber rekabet
Kaynak: Forsman ve Aktör Ortak iş hedefleri Kolektif vizyon

Solintader,2003; Cooke, Temel ilişki Biçimsel ortaklıklar Biçimsel olmayan ilişki
2001.
Ölçek Limitli, işletmelerarası Geniş
Bilgi transferi şekli İlişkiler Mekan/yakınlık
Sanayi kümeleri ile ağyapılar arasındaki benzerlik ve farklılıklar nelerdir?

7
ÜNİVERSİTE VE ÖZEL SEKTÖRÜN ROLÜ
İşletmeler, yenilik sürecinde çeşitli nedenlerle diğer işletmeler ve/veya kuruluşlarla işbirli-
ği gerçekleştirir. Bu işbirliklerinin amaçları şunlardır (Tidd et al., 2002):
• Teknoloji geliştirme veya pazara giriş maliyetlerini azaltmak,
• Geliştirme veya pazara giriş risklerini azaltmak,
• Üretimde ölçek ekonomisini sağlamak,
• Yeni ürünlerin geliştirilmesi ve ticarileştirilmesi için gereken süreyi azaltmak.
Yenilik sistemi kavramı, bir ülkede yeniliğin, kamu kurumları, özel sektör kuruluşla-
rı, üniversiteler, araştırma kurumları gibi farklı aktörlerin oluşturduğu ağyapı ve bunlar
arasındaki ilişkiler ve etkileşim sayesinde gerçekleştiği gerçeğine dayanır. Aynı aktörlerin
arasındaki etkileşim, bölgesel düzeyde incelenerek bölgesel yenilik yapısı anlaşılabilir. Bir
bölgesel yenilik etkinliği, bu aktörler arasındaki ilişkinin kalitesi ve yoğunluğuna bağlıdır.
Yenilik ağları yaklaşımına göre bölgesel yenilik performansının belirleyicileri şunlardır:
• Yüksek hareketliliğe sahip kalifiye ve uzman işgücünün varlığı,
• Yenilik için işbirliği yapan uzmanlaşmış sektörel firmalar,
• Müşteriler ve tedarikçiler arasındaki sıkı ilişkiler (bu tür toplumsal bağlar güven
gerektirir; bu güven sayesinde bölgedeki aktörler arasında enformasyon alışverişi
gerçekleşir; yazılı olmayan bilginin dolaşımı sağlanır),
• Bölgesel yenilik bilinci ve bölge içinde yenilik ve üretim süreçlerini destekleyen
aracı kuruluşların varlığıyla güçlenen bölgesel endüstriyel işbirliği.
Üniversite-Sanayi İşbirliği
Ar-Ge destekleri ve diğer devlet desteklerinin sağlanmasında da farklı kaynak ve kurum-
lar devreye girmektedir. Ülke çapında teknoloji ve Ar-Ge politikaları ve yönlendirmele-
rinde etkinlik sağlanmamaktadır. Benzer konularda birden çok kurum destek mekaniz-
malarına sahiptir. KOBİ destekleri bağlamında mevzuat birlikteliğinin sağlanması gerekir.
KOBİ’ler için çeşitli kaynaklardan sağlanan Ar-Ge, ihracat ve diğer desteklerde beklenen
sonuç ya da başarıya tam olarak ulaşılmamaktadır. Destek mekanizmalarının çoğu sağlıklı
bir sanayi-üniversite işbirliği için gereksinimlerin tümünü karşılamamaktadır. Sanayinin
ihtiyaçlarını doğru yorumlayıp, doğru kaynakları tespit edebilecek ara yüzler sunmamak-
tadır. Ülke olarak üyesi olduğumuz Avrupa Birliği’nin Çerçeve Programları genel anlamda
tüm taraflar arasında işbirliğini sağlamakta ve tüm Ar-Ge mekanizmalarını doğru yönde
harekete geçirmektedir. Bu da doğal olarak istenen seviyede bir üniversite sanayi işbir-
liğini sağlamaktadır. Bu işbirliğinin kalitesini arttırmak için sürekli bir gözden geçirme
sistematiği vardır.
Yenilik unsurunun en önemli iki aktörü olan akademisyen ve sanayicinin ortak bilgi
havuzunda (teknoloji transfer merkezleri) biraraya getirilmesi elzemdir. Bu yaklaşım çer-
çevesinde, oluşturulması ve/veya güçlendirilmesi önerilen ticaret birlikleri, ortaklıklar çer-
çevesinde, işletmeler ortak teknoloji geliştirme, teknoloji transferi ve ar-ge girişimlerinde
bulunmalıdırlar. Standart teknoloji transferi yöntemlerinden ayrı biçimde, güncel ve yetkin
teknolojik bilgiye erişim için işletmeler, farklı ar-ge ağyapılarında yer almalıdırlar. Teoride
ve pratikte, teknoloji transferi yöntemleri ile öğrenilen bilginin, yeni üretim süreçlerinin
yaratımını tetiklediği ve bu yaklaşım içerisinde, işletmelerin stratejik teknoloji geliştirme
ağyapılarına eklemlenebilmesi esasının güncel bilgiye ulaşabilen aktörlerin (diğer işletme-
lerin) tespitine olanak sağladığı, işletmelerarası bilgi akışlarını kolaylaştırdığı ve zenginleş-
tirdiği ve aslında bu sayede işletmelerin yenilik yapmasını tetiklediği görülmüştür.
Mekansal yakınlığın yanında etkin bir üniversite-sanayi işbirliğinde özellikle; sana-
yinin ihtiyaçlarının doğru bir şekilde tanımlanması, üniversitelerin ülke ya da bölgesel
teknolojiyi ileriye götürecek çalışma planına sahip olması, sanayi ile üniversite arasında
etkileşim oluşturacak bir mekanizmanın uygulamaya geçirilmesi gerekir. Mali yetersiz-
liklerden dolayı işletmenin bu personeli istihdam edememesi durumunda işletmenin ko-
numlandığı sanayi bölgelerinde ortak araştırma merkezlerinin devreye girmesi gerekir.
Sanayi tarafında önemli bir eksiklik sanayide üniversitedeki projeleri takip edebilecek,
yönlendirebilecek ve destek olabilecek insan gücünün yokluğudur. Bu durum KOBİ’lerin
Ar-Ge ve yenilik sürecinde en büyük çıkmazı olan Ar-Ge personelini istihdam edeme-
mesinin bir sonucudur. İşgücü yetkinliği ve kalitesi açısından yine sanayi ve üniversite
arasında bir amaç birlikteliğinin kurulması gerekmektedir. Sanayide nitelikli işgücünün
bulunması ve bunların bölge içerisindeki hareketliliği KOBİ’ler için bilgi yayımı ve öğren-
me kapasitesini olumlu anlamda etkilemektedir. Yüksek Öğretim Kurumlarından mezun
olanların sanayinin ihtiyaçlarına uygun olmadığı konusunda ciddi tepkiler söz konusu-
dur. Bunun için Yüksek Öğretim İdaresi ile sanayi temsilcileri arasında görüş alışverişini
sağlayacak etkin bir platformun oluşturulması gerekmektedir.
Üniversite-sanayi işbirliğinin ulusal yenilik sistemine katkısı hangi açılardan gerçekleşmektedir?

8
Türkiye’deki Sanayi Yapılaşmaları
Üretim faaliyetinde bulunan işletmelerin konumlandırması ile ilgili yerleşim planlama-
sı ve yapılaşma yöntemleri farklılık arz etmektedir. Bir ülkede ya da bölgede birden çok
sanayi yapılaşması olabilmektedir. İşletmelerin ölçeğine göre ya da ilgili sektörün üretim
yöntemine göre bu sanayi yapılaşması farklı şekilde örgütlenebilmektedir. Bu sanayi yapı-
laşmaları, ülkelerin iş yapma modelini yansıtmaktadır.
Türkiye’de sanayinin yerleşimi ve organizasyonu açısından çeşitli formal yapılaşmalar
mevcuttur. Türkiye’de bu yapılaşmalar arasında en köklü olanı organize sanayi bölgeleri-
dir. Genelde geleneksel sanayi üretimlerin gerçekleştiği sanayi bölgelerinin dışında tek-
noloji tabanlı üretim faaliyetlerinin konumlandırılması için kurulan Teknoloji Geliştirme
Bölgeleri, özellikle üniversite-sanayi etkileşimi için önemli bir imkan sunmaktadır. Ayrı-
ca, çeşitli vergisel teşvikler sunan tamamıyla ihracata odaklı Serbest Bölgeler ve doğrudan
yabancı yatırımlara özel alan olarak Endüstri Bölgeleri diğer sanayi yapılaşmalarıdır.
Organize Sanayi Bölgeleri

Sanayi bölgeleri, benzer bir ürünün üretiminde çeşitli aşamalarda ilgili olan büyük bir ço-
ğunluğunun küçük veya çok küçük ölçekli olan birçok işletmenin oluşturduğu coğrafi alan
olarak tanımlanan üretim sistemleridir (Pyke, Becattini ve Sengenberger, 1990). 1980’ler
ve 1990’lar boyunca, sanayi bölge kavramını inceleyen birçok çalışmanın sonuçları ya da
özel anlamıyla “yerel üretim sistemleri” ışığında, marjinal ekonomistler uzun soluklu tezat
bir düşüş içerisine girmektedirler. Sanayi bölgesi konusu “sistematik perspekif ”ten eko-
nomik analiz yapmak için oldukça faydalı bir araç olmuştur. Bu bağlamda, Marshallcı
sanayi bölgeleri de endüstrilerarası ilişkilerin yerelleşmiş büyümesi, zaman içersinde bir

durağanlık gösterir ve Marshall’ın anlatmak istediği birleşme teknolojik anlamda değil
mekansal ya da endüstriyel bölge anlamında birleşmedir (Belussi, 1999).
Post- Marshall’cı perspektifin ele aldığı yeni görüşte olduğu gibi en son “sanayi bölge-
ler” kavramı, özellikle son yirmi yılda, çok tartışmalı bir akademik konu haline gelmiştir.
Endüstriyel bölge fikrini savunan bilim adamları yeni endüstriyel organizasyonuna yön
verecek üretim modeli olarak Fordist üretim tipinin gündem dışı kaldığını ileri sürmek-
tedirler. Fordist üretim modeli dikey bir şekilde biraraya gelmiş üretim sistemlerinden
oluşmaktadır. Endüstriyel gelişme ve endüstriyel pazardaki müşterilerin yeni ihtiyaçlarına
bağlı olarak, daha esnek bir yapıya ihtiyaç duyulmuştur. Sanayi bölgeleri, bağımsız küçük
ve orta ölçekli işletmeler arasında oluşan dikey üretim sistemi anlamına gelen esnek uz-
manlaşma ile açıklanmıştır. Bu yeni yaklaşımlar sanayi bölgelerinin gizli kalmış birçok
farklı sosyo-kültürel dokunun ve birçok farklı emek örgütlenmesinin sonucunda oluştu-
ğunu ileri sürmektedirler. Ortak bir tanım olarak ele alındığında, sanayi bölgeleri güven
ve işbirliği ile yönetilen organizasyon çeşitleri olarak görülebilir.
Bugün, modern ekonomik büyüme teorileri ekonomik faaliyetlerin coğrafi olarak bir-
birine yakın bölgelerde, bölgesel biraraya gelme ve büyüme ekonomileri üreten bilişsel
yayılım sağladıklarını söylemektedir. Daha önce belirtildiği gibi bu süreç, sanayi bölgele-
rinin oluşmasını sağlamaktadır. Bölge de zaten var olan faaliyetlere oldukça bağlıdır. Bu
farklılıklar birçok farklı yolla gözlemlenebilir:
• Araştırma ve geliştirme faaliyetleri için yatırım stratejileri,
• Araştırma ve geliştirme faaliyetinde farkında olmadan yapılan yeni bilgi üretimi,
• Yeni teknolojik gelişmelere yol açacak var olan bilginin çevresinde oluşan etkileşim,
• Bölge içinde yerleşmiş olan üniversite ve girişimlerin arasındaki etkileşim.
Öte yandan, belirli bir yakınlıkta kurulmuş ve çoğunlukla küçük ve uzmanlaşmış işlet-
melerin üretken biçimi olarak tanımlanan sanayi bölgeleri, genel sanayi kültürü ve yoğun
girdi-çıktı etkileşimleriyle karakterize edilen ve işbirliği ile rekabetin bir birleşimini des-
tekleyen yerel sosyal yapılardaki yerleşik olgularıdır (Brusco, 1982; Piscitello ve Sgobbi,
2003). Sanayi bölgesindeki işletmelerin üretim sistemleri, ekonomik sistemleri, ekonomik
ve sosyal aktörler, bölge-özellikli kültürü ve kolektif öğrenme kaynaklı ilişkiler arası ile
ilgili karmaşık bir sistemden faydalanırlar (Camagni, 1991).
Bu bağlamda, homojen bir ürün üretmede birbirlerini tamamlayacak şekilde uzman-
laşmış işletmelerin verimli bir sistem oluşturmak üzere coğrafi olarak kümeleşmesini ifade
eden sanayi bölgelerinin özellikle belirli alanlardaki uzmanların fiziksel olarak birbirine
yakın bulunmalarını sağlayan, sosyal ilişkileri güçlendiren, içinde bulundukları bölge-
lerde toplumsal kurumların oluşmasını sağlamaya yönelik sosyal birer olgudur. Sanayi
bölgeleri özellikle KOBİ’lerin gelişmeleri için son derece elverişlidirler. Çünkü KOBİ’ler,
yüksek maliyetli dikey bütünleşmelere giderek değil, dışsal kaynaklara dayanarak büyü-
yebilmektedirler. Kuzeydoğu İtalya, güneybatı Almanya, batı Japonya ve yüksek teknoloji
üreten Silikon Vadisi gibi gelişmiş emek-yoğun sanayilerin sürekli bir biçimde büyüyebil-
miş olmaları bu yeni örgütsel ilkeyi ortaya koymaktadır.
Piscitello ve Sgobbi (2003) sanayi bölgelerinin önemini arttıran ve doğal karakterini
yansıtan bazı faydaları şu şekilde belirtmiştir:
a. Esnek Uzmanlaşma: Bölge işletmeleri bir veya birkaç üründe yatay olarak ve/veya
değer zincirindeki bir üretim sürecinde dikey olarak uzmanlaşmaktadır. Bu tür
uzmanlaşma dışsal olarak işletmeye ve içsel olarak işletmelerin sistemini sağlayan
ölçek ve alan ekonomilerini sağlar.
b. İşletmelerarası İşbirliği ve Rekabet: Uzmanlaşmış işletmeler, tecrübe ederek ve et-
kileşim ile sağlanan kolektif öğrenme ve yenilik avantajlarını sağlayan işbirliği ve
bilgi ile teknolojilerin paylaşımı için bir teşvike sahiptir (Lundvall, 1992). Ayrıca,
sanayi bölgeleri içeride yerel işletmelerin rekabet avantajını güçlendiren ve başarılı
uluslararası rekabet için onları eğiten ‘enerjik yerel yarış’ tarafından karakterize
edilirler.
c. Coğrafi Yakınlık: Bölgesel kümeleşme yeni teknolojiler ve pazar fırsatları ile ilgili
hazır bilgiyi işletmeler için mümkün kılan bilgi avantajlarını sunar. Ayrıca, bölge
işletmelerinin yüksek kaliteli işgücüne ve uzman olan makineleşmeye kolay ulaş-
masını da sağlar.
d. Sosyal Yerleşmeler: Bölge işletmeleri kolektif öğrenme ve kaynak paylaşımına meş-
ruluk ve anlamlılık sağlayan güçlü yerel bir kültürde yerleşmişlerdir.
Türkiye’deki OSB’ler ile ilgili detaylı bilgi için www.osbuk.org.tr sitesini inceleyebilirsiniz.
Tarihte 19. yüzyılın sonunda İngiltere’de ortaya çıkan organize sanayi bölgeleri
Türkiye’de planlı sanayinin uygulanması süreci içerisinde şekillenmiş ve ilk olarak 1960
yılında Bursa’da Organize Sanayi Bölgesi (OSB) kurulmasıyla uygulama alanı bulmuştur.
Türkiye ekonomisinde sanayileşmeyi esas alarak bunu organize sanayi bölgeleri üzerin-
den gerçekleştirmiştir. Sanayici niteliğindeki küçük ve orta ölçekli işletmelerin OSB içeri-
sinde yer aldığı görülmektedir. Kurularak işletmeye geçen pek çok OSB olmasına, hatta ilk
kurulan OSB’nin 45 yaşına girmesine rağmen; OSB’lerin kuruluş ve işleyişi ile kimliğini
belirleyecek yasal düzenlemenin yokluğu, hukuki, mali ve idari bakımdan büyük sıkıntılar
meydana getirmiştir. OSB’lerin mevzuat olarak tanınması ve yerinde yönetimi sağlayan
tüzel kişiliğe kavuşması 2000 yılındaki ‘4562 sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu’ ile
mümkün olmuştur. Türkiye’de yaygın olan OSB misyonu şu şekilde belirtilmektedir:
• Sanayinin disipline edilmesi,
• Şehrin planlı gelişmesine katkıda bulunulması,
• Birbirini tamamlayıcı ve birbirinin yan ürününü teşvik eden sanayicilerin bir ara-
da ve bir program dahilinde üretim yapmalarıyla, üretimde verimliliğin ve kâr ar-
tışının sağlanması,
• Sanayinin az gelişmiş bölgelerde yaygınlaştırılması,
• Tarım alanlarının sanayide kullanılmasının disipline edilmesi,
• Sağlıklı, ucuz, güvenilir bir altyapı ve ortak sosyal tesisler kurulması,
• Müşterek arıtma tesisleri ile çevre kirliliğinin önlenmesi,
• Bölgelerin devlet gözetiminde, kendi organlarınca yönetiminin sağlanması.
Türkiye’de kurulmuş OSB’ler, çeşitli sektörlerin yer aldığı ‘karma bölge’ ve belli bir
sektörün konumlandığı ‘ihtisas bölge’ olmak üzere iki tür yapılaşma mevcuttur.
Serbest Bölgeler
Serbest bölgeler; ülkede geçerli ticari, mali ve iktisadi alanlara ilişkin hukuki ve idari dü-
zenlemelerin uygulanmadığı veya kısmen uygulandığı, sınaî ve ticari faaliyetler için daha
geniş teşviklerin tanındığı ve fiziki olarak ülkenin diğer kısımlarından ayrılan yerlerdir.
3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanununda serbest bölgelerin kurulması ve işletilmesindeki
temel amaçlar; ihracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmek, doğrudan yabancı yatı-
rımları ve teknoloji girişini hızlandırmak, işletmeleri ihracata yönlendirmek ve uluslara-
rası ticareti geliştirmektir.
Serbest bölgeler; ülkeye yabancı sermaye ve teknolojilerin getirilmesine imkân sağla-
yacak uygun zemin yaratılması, sanayicinin ihtiyaç duyduğu bazı hammadde ve ara mal-
ların kolaylıkla, istenilen miktarda ve zaman kaybı olmadan temin edilebilmesi, sağlanan
teşvik ve avantajlarla düşük maliyetli mal üretimi ve ihracı, Türkiye dışından gelen malla-
rın transit olarak diğer ülkelere satımı, yeni istihdam olanaklarının yaratılması, Türk ih-
raç ürünlerinin ihracatını kolaylaştırarak hızlandırılması bakımından bir basamak olması
işlevlerini görmektedir. Türkiye’de toplam 21 adet Serbest Bölge bulunmaktadır. Serbest
bölgelerde faaliyet ruhsatı kapsamında çalışmakta olan serbest bölge kullanıcılarının imal
ettikleri ürünlerin satışından elde ettikleri kazançları, Avrupa Birliği üyeliğinin gerçek-
leşeceği yılın vergileme dönemi sonuna kadar gelir veya kurumlar vergisinden muaftır.
Serbest bölgelerde üretilen ürün bedelinin en az yüzde 85’ini yurtdışına ihraç eden kulla-
nıcıların, istihdam ettikleri personele ödedikleri ücretler gelir vergisinden muaf tutulmuş-
tur. Ayrıca, üretim faaliyetinde bulunan serbest bölge kullanıcılarının, serbest bölgelerde
gerçekleştirilen faaliyetlerle ilgili olarak yapılan işlemleri ve düzenlenen kâğıtları damga
vergisi ve harçlardan muaf tutulmuştur. Üretim faaliyeti dışındaki konularda 6 Şubat 2004
tarihinden önce ruhsat almış olan kullanıcıların gelir veya kurumlar vergisi muafiyeti,
faaliyet ruhsatı süresi sonuna kadar devam edecektir. Söz konusu tarihten itibaren diğer
konularda düzenlenen faaliyet ruhsatları kapsamında vergi muafiyeti bulunmamaktadır.
Endüstri Bölgeleri
Endüstri Bölgeleri, yatırımları teşvik etmek, yurt dışında çalışan işçilerin tasarruflarını
ülkede yatırıma yönlendirmek ve yabancı sermaye girişini artırmak amacıyla kurulan
üretim bölgeleridir. Bakanlar Kurulu Kararı ile Endüstri Bölgesi yeri olarak belirlenen
alan Hazine adına kamulaştırılır. Kamulaştırma gideri, alt yapıya yönelik tüm plan, etüt,
proje ve alt yapı inşaatı giderleri Bakanlık bütçesinden karşılanmaktadır. Yapılan bu har-
camalara ait ödenek hibe niteliğinde olup kamuya geri dönüşü yoktur. Endüstri bölgeleri;
OSB’lerden dönüştürülen Endüstri Bölgesi, münferit yatırım yeri, karma Endüstri Bölge-
si, ihtisas Endüstri Bölgesi, özel Endüstri Bölgesi gibi türlerden oluşmaktadır.
Endüstri Bölgelerinin en büyük avantajı kuruluş zamanında ortaya çıkmaktadır. En-
düstri Bölgesi tüzel kişiliğinin kurulması için gerekli arsa veya arazi temini ve alt yapı
ile ilgili mal ve hizmet alımları ile yapım işleri için giderler Bakanlık bütçesine konulan
ödeneklerden karşılanır.
Teknoloji Geliştirme Bölgeleri

Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (TGB), sınaî, teknolojik ve kentsel gelişme amaçlarının bü-
tünleştiği bir sanayi odağı geliştirme aracı olarak tanımlanabilir. Özellikle son yıllarda,
bilimsel bilgiyi teknolojinin hizmetine en kısa sürede sunabilmenin önemi göz önüne alı-
narak, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde; üniversite, araştırma kurum ve kuruluşları ile
kamu ve sanayi kesimi arasında işbirliğinin geliştirilmesi ve güçlendirilmesi amacıyla çok
sayıda bilim ve teknoloji parkları, teknoloji geliştirme bölgeleri oluşturulmuştur.
26.6.2001 yılında kabul edilen 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’nun
amaç maddesi şu şekildedir:
• Üniversiteler, araştırma kurum ve kuruluşları ile üretim sektörlerinin işbirliği sağlanarak,
• Ülke sanayinin uluslararası rekabet edebilir ve ihracata yönelik bir yapıya kavuştu-
rulması maksadıyla
• Teknolojik bilgi üretmek, üründe ve üretim yöntemlerinde yenilik geliştirmek,
• Ürün kalitesini veya standardını yükseltmek, verimliliği artırmak, üretim maliyet-
lerini düşürmek,
• Teknolojik bilgiyi ticarileştirmek,
• Teknoloji yoğun üretim ve girişimciliği desteklemek,
• Küçük ve orta ölçekli işletmelerin yeni ve ileri teknolojilere uyumunu sağlamak,
• Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulunun kararları da dikkate alınarak teknoloji yo-
ğun alanlarda yatırım olanakları yaratmak,
• Araştırmacı ve vasıflı kişilere iş imkânı yaratmak,
• Teknoloji transferine yardımcı olmak ve
• Yüksek/ileri teknoloji sağlayacak yabancı sermayenin ülkeye girişini hızlandıracak
teknolojik alt yapıyı sağlamaktır.
TGB’ler sadece kendi üretim ya da ihracat rakamları ile değerlendirilmemesi gereken
organizasyonlardır. TGB’ler tanım itibariyle son tüketiciye yönelik faaliyetlerden ciro elde
etmemektedirler. Ar-Ge ile ürün geliştiren TGB birimleri ya bu ürünlerin üretildiği fir-
maların yan kollarıdır ya da geliştirdikleri ürünlerin üretim haklarını satan birimlerdir.
Dolaysıyla TGB’lerde çalışmaları yürütülen teknolojilerin üretimleri başka fiziki alanlar-
da olmaktadır. Bu ise TGB’lerin genel ekonomiye katkılarının gösterdikleri ciro rakamla-
rından çok daha fazla olmasını sağlamaktadır.
Türkiye’de çeşitli sanayi yapılaşmaları mevcuttur. Bu yapılaşmalar arasındaki farklılıklar

nelerdir? 9
TÜRKİYE’NİN YENİLİK SİSTEMİ VE DESTEKLEYİCİ KURUMLAR

Bilim, teknoloji, yenilik politikalarını ve uygulama araçlarını ulusal düzeyde belirleyip yü-
rürlüğe koymak ve uygulamada eşgüdümü sağlamakla görevli çeşitli kamu kurumları ta-
nımlanmaktadır. UYS’i kurmaya yönelik politikalar, doğal olarak, bu kurumlar tarafından
tasarlanıp yürürlüğe konmaktadır. Türkiye’nin bilim, teknoloji ve yenilik alanında en üst
düzeydeki politika belirleme organı Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK)’dur. 1983
yılında kurulan ve başkanlığını Başbakan’ın yaptığı Kurul’un amacı, bilim ve teknoloji
alanındaki Ar-Ge politikalarının belirlenmesi, yönlendirilmesi ve eşgüdümün sağlanma-
sıdır. Başbakanın başkanlığında oluşturulan bu kurulun üyeleri:
• Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı
• Enerji ve Tabi Kaynakları Bakanı
• Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı
• Gümrük ve Ticaret Bakanı
• Maliye Bakanı
• Milli Eğitim Bakanı
• Milli Savunma Bakanı
• Sağlık Bakanı
• Orman ve Su İşleri Bakanı
• YÖK Başkanı ve YÖK’ün belirlediği bir üniversitenin seçeceği bir üye
• Hazine Müsteşarı
• Ekonomi Bakanlığı ve Kalkınma Bakanlığı Müsteşarları
• Türkiye Atom Enerji Kurumu Başkanı
• TUBİTAK Başkanı ile bir yardımcısı
• TRT Genel Müdürü
• TOBB Başkanı
BTYK’nın hazırlık aşamaları ve sekreterya hizmetleri TÜBİTAK tarafından yerine geti-
rilir. TÜBİTAK, Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulunun aldığı kararları ilgili kuruluşlarca uy-
gulanmasını izlemek, değerlendirmek ve sonuçlarını anılan Kurula aktarmakla sorumludur.
Türkiye’deki ulusal yenilik politikalarının detayı için www.tubitak.gov.tr/ubtys sitesini ince-

leyebilirsiniz.
Kurul tarafından 2011-2016’da Türkiye’nin Bilim ve Teknoloji Politikalarının (BTP) ger-

çekleştirilmesinde, Ar-Ge ve yenilik sistemindeki temel dinamiklerin işlevselliğini artıra-
cak stratejiler anahtar niteliğindedir. Bu bağlamda, BTP-UP 2005-2010 aracılığıyla Ar-Ge

ve yenilik kapasitesinin önemli düzeyde geliştirilmesine yönelik yakalanan başarının 2011-
2016 döneminde ivmelenerek sürdürülebilirliğinin sağlanması hedeflenmektedir. Bu hedef
doğrultusunda, yeni dönemde önem taşıyan gereksiminler arasında (www.tubitak.gov.tr):
• BTY insan kaynaklarının geliştirilmesi
• Araştırma sonuçlarının ticari ürün ve hizmete dönüşümünün teşvik edilmesi
• Çok ortaklı ve çok disiplinli Ar-Ge ve yenilik işbirliği kültürünün yaygınlaştırılması
• KOBİ’lerin yenilik sisteminde daha güçlü aktörler olmalarının teşvik edilmesi
• Araştırma altyapılarının TARAL’ın bilgi üretme gücüne katkısının artırılması
• Ülkemizin çıkarları doğrultusunda uluslararası BTY işbirliğinin etkinleştirilmesi
bulunmaktadır. Aynı zamanda,
• Ar-Ge ve yenilik kapasitesinin güçlü olduğu alanlarda hedef odaklı yaklaşımlar,
• İvme kazanmamız gereken alanlarda ihtiyaç odaklı yaklaşımlar,
• Çeşitli alanlarda yaratıcılığın destekleneceği tabandan yukarı yaklaşımların hayata
geçirilmesi hedeflenmektedir.
Şekil 8.2
Kaynak: www.tubitak.gov.tr/ubtys
2011-2016 dönemi ulusal bilim, teknoloji ve yenilik stratejisi için belirlenen eylem
planı yukarıdaki şekilde belirlenmiştir. Eylem planlarının uygulanmasında sorumlu olan
kurum ve kuruluşlar (çoğunlukla BTYK üyesi kurumlara bağlı ve ilgili kurum ve kuruluş-
lar) ilgili strateji belgesinde somut bir şekilde tanımlanmaktadır.
ULUSAL DÜZEYDE YENİLİK ÖLÇÜMÜ VE GÖSTERGELERİ

Bölgesel politika ve uyum konusunda başarılı kamu müdahalelerinin göstergesi, bölge iş-
letmelerinin hangi düzeyde performanslarını sürdürülebilir anlamda geliştirdikleri ve istih-
damı ve sosyal refahı koruma ve arttırmasına bağlıdır. Bu tür yenilik politika ölçüleri, yerel
işletmeler üzerinde ivedi ve takdir edilir etkiye sahip olmalıdır. KOBİ’lerin diğer işletmeler
veya iş ve yenilik destek kuruluşları ile işbirliğinden yoksun olmalarından dolayı, yalnız baş-
larına yenilikçi projeleri geliştirecek zaman ve kaynağa sahip olmadıkları yaygın bir şekilde
kabul edilmektedir. Bundan dolayı, ölçülerin düzeni ve işletme ihtiyaçlarını tanımlayan ve
uygun bir karşılık ile ilgili konuların karmaşıklığı, uygun mekanizma ve yöntemlerin gelişti-
rilmesine yönelik yüksek düzeyde bir yaklaşım gerektirmektedir (Arndt ve Sternberg, 2000).
Ülkelerin yenilik ölçümünde çeşitli göstergeler kullanılmaktadır. Bu göstergeler ge-
nelde Ar-Ge kapasitesini doğrudan etkileyen ve pazarlanabilir yeni ürün ve hizmetlerin
ortaya konulması ile ilgili destekleyici ve yürütücü unsurlardır:
• Kamu harcamaları arasında Ar-Ge’nin payı.
• Özel sektörün Ar-Ge harcamaları.
• Ulusal ve uluslararasında alınan patent sayısı.
• Nitelikli işgücü ya da mesleki ve teknik eğitime sahip işgücü.
• Yenilikçi girişimcilik düzeyi.
• Bilişim teknolojisi harcaması.
• Üniversite-sanayi işbirliği.
• Teknoloji yoğun üretim faaliyetlerinden elde edilen katma değer.
• İhracat kapasitesi ve ihracata konu olan sektörlerin teknoloji yoğunluğu.
Yukarıdaki göstergelerin temelinde Ar-Ge faaliyetleri ve patentler bulunmaktadır.
Ulusal yenilik sistemi için öncelikli olan kriter kamu ve özel sektör tarafından yapılan Ar-
Ge faaliyetleridir. Bu faaliyetlere yapılan harcamalar ve bu faaliyetlerde istihdam edilen
personelin niteliği ve sayısı ülkenin yeniliğe yönelik önemli bir kapasitesini yansıtmakta-
dır. Ar-Ge faaliyetlerinin sonucunda elde edilenin ölçülmesinde önemli bir kriter ürünün
pazarlanması süreci öncesi alınan patentlerdir. Bu patentlerin özellikle uluslararası onayı
olan patent kurumlarından alınması küresel ölçekte yenilik kapasitesini yansıtır.
Yenilik ölçülmesinde kullanılan göstergeler nelerdir? Ulusal düzeyde bu ölçümün faydala-

rını açıklayınız. 10
Bu kriterler objektif bir şekilde bağımsız otoriteler tarafından uygulanarak ülkelerin

yenilikçilik düzeyleri ölçülmekte ve rekabet analizleri yapılabilmektedir. Avrupa Birliği
tarafından uygulanan ve 2001 yılından beri Türkiye’nin üyesi olduğu Avrupa Yenilik En-
deksi (Innovation Union Scoreboard), ülkelerin yenilikçilik yetkinliğini ve rekabetçiliği-
nin ölçülmesinde uluslararası genel kabul gören benzer göstergeler sunmaktadır. Tüm AB
üyesi ülkeler ve diğer ülkelerin bilim ve teknoloji stratejileri açısından değerlendirmeleri
yapılmaktadır. Örneğin, tarafından 2010 yılında yayımlanan rapora göre AB üyesi ülkele-
rin yenilikçi olma kabiliyetine göre yapılan sıralamada İsveç birinci sırada yer alırken Fin-
landiya 2009 yılına göre bir sıra düşerek Danimarka’dan sonra 3.sıraya yerleşti. Sıralamada
sırasıyla İsveç, Danimarka, Finlandiya ve Almanya AB’nin en yenilikçi ülkeleri olarak yer
alırken, yenilikçi olma kabiliyeti en düşük ülkeler arasında ise birliğe yeni katılan Letonya,
Litvanya, Romanya ve Bulgaristan gibi ülkeler yer aldı.
Bölgesel Yenilik Sistemleri’nin önemli üstünlüklerini; kültürel davranışlardaki göreceli
homojenlik, bölgesel aidiyetin gücü ve ortak hedeflerin paylaşılabilirliği oluşturmaktadır
(OECD, 2005). Bölgenin diğer bölgelerle olan etkileşimi de yenilik ölçümünde önemli bir
gösterge sunmaktadır. Küresel pazarda sınır ötesi etkileşimlerin ulusal yenilik kapasitesi-
nin ölçülmesinde şu göstergeler tanımlanabilir:
• Bölgeden başka bölgelere ve yurtdışına yapılan ihracat (girdi/çıktı vb.)
• Bölgeler arası uzman dolaşımı
• Dış tedarik ve dış finansman

• Bölge için önemli olan bölge dışı bilgi ve beceri kaynakları
• Dışarıdan gelen firmaların inovasyon faaliyeti (bölgenin teknolojik cazibesi)
Nihayetinde hem ülke içerisindeki yenilik faaliyetleri ve harcamaları, nitelikli işgücü
ve patent sayısı ile küresel pazarda elde edilen rekabetçi pozisyon (diğer ülkelerle olan
etkileşimler olarak değerlendirilebilir) ulusal yenilik düzeyinin göstergesi olarak kabul
edilmektedir. Merkezi hükümet tarafından belirlenen ulusal bilim ve teknoloji politika-
larının ticari yeniliğe dönüşümü ve küresel rekabetçilik getirmesindeki merkezi rol özel
sektörü temsil eden ve teknoloji yoğun üretim ve hizmet faaliyetlerinde bulunan ticari
işletmelerdir.
Özet
Günümüz küresel rekabette sürdürülebilir olmak için sadece Teknolojik gelişme, bilgi yoğun sektörlerde pazarlanabilir
işletmelerin gayretleri değil konumlandığı ve faaliyet göster- yeniliklerin düzeyine bağlıdır. Bilginin pazarlanabilir mal
diği bölge ekonomisinin tüm taraflarının etkin işbirliği ile ve hizmee dönüştürülmesi, bilgi üreticisi ile pazarda aktif
mümkün olacaktır. Ulusal düzeyde tüm ülkenin toptan re- olan işletmelerin etkin işbirliğine dayanır. Bilgiyi üreten üni-
kabetçi olması beklenmektedir. Bunun için ulusal düzeyde versite ve araştırma merkezleri ile özel sektörü temsil eden
rekabet stratejilerinin belirlenmesi gerekmektedir. Küresel ticari işletmeler ya da sanayi arasındaki işbirliği araştırma-
pazarda farklılaştırma sağlayacak olan rekabet stratejilerinin geliştirme süreçlerinin etkin yönetimi ve nihayetinde ticari
uygulanması ile yenilikçi politikalarının belirlenmesini ge- yenilik amacının gerçekleştirilmesini sağlamaktadır. Bu iş-
rektirmektedir. Tüm ülkeyi kapsayacak olan yaklaşım, ulusal birliği çeşitli sanayi yapılaşmalarında gerçekleşebilmektedir.
yenilik sistemi olarak tanımlanmaktadır. Bu sistem, yeni tek- Türkiye’de sanayinin konumlandığı ve ağyapı aktörleri ara-
nolojilerin planlanması, alınması ve uygulanmasına yönelik sında coğrafi yakınlık sağlayan yapılaşmalar; organize sanayi
özel sektör ve kamu kurum ve kuruluşlarının oluşturmuş bölgesi, serbest bölge, endüstri bölgesi ve teknoloji geliştirme
olduğu bir kurumsal ağyapı olarak görülebilir. Bu sistemin bölgesi olarak sıralanabilir.
kurumsallaşması; ulusal ekonomideki tüm aktörlerin görev- Ulusal yenilik sisteminde üniversite-sanayi işbirliği dışında
lerinin tanıtılması, temel yeteneklerin desteklenerek güçlü Türkiye’deki destekleyici kurumlar yasal olarak tanımlanmış-
yönlerin belirlenmesi ve geliştirilmesi gereken zayıf yönlerin tır. Bilim, teknoloji, yenilik politikalarını ve uygulama araçla-
farkına varılmasını sağlayacaktır. En önemlisi, aktörler ara- rını ulusal düzeyde belirleyen en üst organ Bilim ve Teknoloji
sında güçlü bir etkileşim ve işbirliğinin altyapısını sağlaya- Yüksek Kurulu’dur. Başbakan’ın başkanlığında oluşturulan
caktır. Bu kurumsal ağyapının aktörleri; mal ve hizmet üre- bu kurul ilgili kamu kurumları, yükseköğretim kurulu ve
ticileri, Ar-Ge sistemi, eğitim kurumları, finansal sistem ve özel sektörü temsilen Türkiye Odalar Borsalar Birliği bulun-
destekleyici kamu kurumlarından oluşmaktadır. maktadır.
Ülkenin farklı bölgelerindeki yerel özelliklerin yerinde plan- Ulusal düzeyde yenilik ölçümü, belirlenen politikaların uy-
lanması ve yönetilmesi ulusal rekabetin güçlendirilmesi açı- gulanabilirliği ve uygulama sonuçlarının etkinli açısından
sından önemlidir. Ulusal yenilik sistemin bir alt birimi olarak önemli bir geri bildirim mekanizması olarak kullanılmak-
yapılacak olan bu yaklaşım, bölgesel yenilik sistemi olarak tadır. Bu sistemin başarısı pazardaki ticari yenilik düzeyi ile
tanımlanmaktadır. Bölgesel politika ve uyum konusunda doğrudan ilgili çeşitli göstergeler yoluyla ölçülmektedir. Bu
başarılı kamu müdahalelerinin göstergesi, bölge işletmeleri- göstergeler, Ar-Ge kapasitesini doğrudan etkileyen ve pa-
nin hangi düzeyde performanslarını sürdürülebilir anlamda zarlanabilir yeni ürün ve hizmetleri destekleyici ve yürütücü
geliştirdikleri ve istihdamı ve sosyal refahı koruma ve arttır- unsurlardır.
masına bağlıdır. Bölgesel ekonominin aktörleri arasındaki
etkileşim bölgesel ağyapılarının katma değer ve teknolojik
gelişmesi doğrudan ulusal yenilik sistemine katkı sağlayacak-
tır. Bölgesel yenilik sisteminde işbirliği ve işbirliğinin somut
yapıları olarak ağyapılar ve sanayi kümeleri odaklanması ge-
reken önemli alanlardır. Rekabetçi ağyapıları ve sanayi kü-
meleri, bölgedeki aktörlerin işbirliği ve destek mekanizmala-
rı için gereken imkan ve altyapıları sunması beklenmektedir.
1. Aşağıdakilerden hangisi rekabet stratejilerinden değildir? 6. Aşağıdakilerden hangisi yenilik amacıyla kurulan işbirli-
a. Düşük fiyat ği çeşitlerinden değildir?
b. Güçlü ve güvenilir marka a. Ürün tanıtımı
c. Yenilik b. Üretim işbirliği
d. Farklılaştırma c. Ortak tasarım
e. Kurumsallaşma d. Üniversite-sanayi işbirliği
e. Ağyapılar
2. Aşağıdakilerden hangisi ulusal yenilik sisteminin ana ak-
törlerinden değildir? 7. Aşağıdakilerden hangisi Porter Elmas Modelinde tanım-
a. İşletmeler lanan unsurlardan değildir?
b. Üniversite a. Faktör şartları
c. Bankalar b. İstatistiki yayınlar
d. Halk Eğitim Merkezleri c. İşletme stratejisi
e. Kalkınma Bankası d. İlgili destekleyici endüstriler
e. Pazar Şartları
3. Aşağıdakilerden hangisi bölgesel ekonomik performan-
sın rekabetçi üstünlüğünü belirleyen ana etkenlerdendir? 8. Aşağıdakilerden hangisi üniversite-sanayi işbirliğinin
a. İstihdam artışı amaçları arasında değildir?
b. Bölgesel teknolojik gelişmeler a. Pazara giriş risklerinin azaltılması
c. Üniversite mezun sayısındaki artış b. Teknoloji geliştirme
d. İşletme sayısındaki artış c. Ölçek ekonomisini sağlamak
e. Vergi gelirlerindeki artış d. Yeni ürünlerin pazarlanabilmesi
e. Üniversite mezun sayısının arttırılması
4. Aşağıdakilerden hangisi bölgesel yenilik sisteminin üs-
tünlüklerinden biridir? 9. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’deki sanayi yapılaşmala-
a. Kurumsal işletme sayısı rından değildir?
b. Ortak hedeflerin paylaşılabilirliği a. Teknoloji Geliştirme Bölgesi
c. Kitap okuma oranı b. Endüstri Bölgesi
d. Şirketlerin borsaya kaydolması c. Serbest Bölge
e. Teknolojik ürün kullanımı d. Ürün Borsaları
e. Organize Sanayi Bölgesi
5. Aşağıdakilerden hangisi bölgesel yenilik sisteminin çev-
resindeki unsurlardan değildir? 10. Aşağıdakilerden hangisi ulusal yenilik ölçüm göstergele-
a. Eğitim sistemi rinden değildir?
b. Kamu otoriteleri a. Teknoloji ihracat yoğunluğu
c. Hukuk ofisleri b. Kamu harcamaları denetimi
d. Pazar c. Özel sektörün Ar-Ge harcamaları
e. Yerel kültür d. Nitelikli işgücü
e. Bilişim teknolojisi harcaması

1. e Yanıtınız yanlış ise “Giriş” başlıklı konuyu yeniden Sıra Sizde 1
gözden geçiriniz. İşletmelerin ve ülkelerin karşı karşıya olduğu yoğun rekabet-
2. d Yanıtınız yanlış ise “Ulusal Yenilik Sistemi” başlıklı çi pazarların baskısından kaynaklanmaktadır. UYS, yenilik
konuyu yeniden gözden geçiriniz. ile ilgili strateji, politika ve eylem planlarının belirlenerek
3. b Yanıtınız yanlış ise “Bölgesel Yenilik Sistemi” başlıklı küresel pazarda ülkenin güçlü yönlerinin ön plana çıkartıl-
konuyu yeniden gözden geçiriniz. ması ve zayıf yönlerinin geliştirilmesine yönelik tüm çabaları
4. b Yanıtınız yanlış ise “Bölgesel Yenilik Sistemi” başlıklı kapsamaktadır.
konuyu yeniden gözden geçiriniz.
5. c Yanıtınız yanlış ise “Bölgesel Yenilik Sistemi” başlıklı Sıra Sizde 2
konuyu yeniden gözden geçiriniz. İşletmeler, kamu kurumları, bilgi üreten ve Ar-Ge faaliyeti
6. a Yanıtınız yanlış ise “İşbirliği” başlıklı konuyu yeni- yapan kurumlar (üniversite, araştırma merkezleri) ve finans
den gözden geçiriniz. kuruluşları.
7. b Yanıtınız yanlış ise “Sanayi Kümeleri ve Ağyapılar”
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde 3
8. e Yanıtınız yanlış ise “Üniversite ve Özel Sektörün Üst düzeyde planlanan ve yönetilen UYS’nin alt sistemi ola-
Rolü” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. rak bölgesel yenilik sistemlerinin kurulması ulusal rekabetçi-
9. d Yanıtınız yanlış ise “Türkiye’de Sanayi Yapılaşmaları” liğin güçlendirilmesi ve ülke içerisindeki yerel yeteneklerin
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. ve farklılıklarının tanımlanması açısından önemlidir. Ulusal
10. b Yanıtınız yanlış ise “Ulusal Düzeyde Yenilik Ölçümü düzeyde yapılan planlama ve sistem yönetimi çok genel dü-
ve Göstergeleri” başlıklı konuyu yeniden gözden ge- zeyde olacağından yerinde yönetim ve özgün özelliklerin far-
çiriniz. kındalığı açısından yetersizlikler olabilmektedir.
Sıra Sizde 4
Pazar (yeniliğin nihai alıcısı ve temel uyarıcısı), eğitim ve
yetiştirme sistemi (yetenek sahibi işgücünü sağlar), kamu
otoriteleri (yenilik sistemine destekleme, düzenleme ve yön-
lendirmelerle müdahale eder) ve yerel kültür.
Sıra Sizde 5
Dikey ilişkiler ‘bağlılık’ unsurunu vurgularken; yatay ilişkiler
‘diyalog’ üzerinde durur. Yatay işbirliği resmi bir anlaşmadan
çok güven unsuruna dayanır.
Sıra Sizde 6
İşbirliğine yönelik altyapı imkanı sağlar. Coğrafik yakınlık-
tan dolayı sosyal etkileşim ve aynı zamanda destek mekaniz-
malarını geliştirir.
Sıra Sizde 7
Tablo1’e bakınız.
Sıra Sizde 8
Teori ve pratiğin etkileşimi ile bilginin pazarlanabilir olması,
teknoloji transferi, sanayinin ihtiyaç duyduğu doğru işgücü-
nün yetiştirilmesi gibi faydaları vardır.
Sıra Sizde 9 Achrol, R.S., (1997), “Changes in the Theory of Interorgani-
OSB, Endüstri Bölgesi, Serbest Bölge ve Teknoparklar. zational Relations in Marketing: Toward a Network Pa-
Türkiye’de bu yapılaşmalar arasında en köklü olanı organize radigm”, Journal of Academy Marketing Science, S.25,
sanayi bölgeleridir. Geleneksel sanayi üretimlerin gerçekleş- C.1, s.56-71.
tiği OSB’nin dışında teknoloji tabanlı üretim faaliyetlerinin Akdeve, Erdal (2008), Sanayi Kümelerinde Yenilik, İşletme-
konumlandırılması için kurulan Teknoparklar, özellikle üni- lerarası İlişkiler ve Yakınlıklar Organize Sanayi Bölge-
versite-sanayi etkileşimi için önemli bir imkan sunmaktadır. sinde Uygulama, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara
Çeşitli vergisel teşvikler sunan tamamıyla ihracata odaklı Üniversitesi.
Serbest Bölgeler ve doğrudan yabancı yatırımlara özel alan Anderson, E., Weitz, B., (1989), “Determinants of Continuity
olarak Endüstri Bölgeleri diğer sanayi yapılaşmalarıdır. in Convertional Industrial Channel Dyads”, Marketing
Science, S.8, C.4, s.310-323.
Sıra Sizde 10 Anderson, J.C., Narus, J.A., (1990), “A Model of Distributor
Göstergeler; Ar-Ge harcamaları, patent sayısı, nitelikli işgü- Firm and Manufacturer Firm Working Partnerships”, Jo-
cü, yenilikçi girişimcilik, bilişim teknolojisi harcaması, üni- urnal of Marketing, S.54, s.42-48.
versite-sanayi işbirliği, teknoloji yoğun üretim faaliyetlerin- Arndt, O., Sternberg, R., (2000), “Do Manufacturing Firms
den elde edilen katma değer, ihracata konu olan sektörlerin Profit from Intraregional Innovation Linkages? An Em-
teknoloji yoğunluğu. Ölçümün faydası; ülkelerin yenilik po- pirical Based Answer”, European Planning Studies, C. 8,
litikaları ve rekabetçilik posizyonunu ölçer ve geliştirilmesi C 4, s.465-485.
gereken zayıf yönleri belirler. Asheim, B.T., Isaksen, A., (1997), “Location, Agglomeration
and Innovation: Towards
Regional Innovation Systems in Norway”, European Plan-
ning Studies, S.5, C.3, s.299-330.
Brusco, S., (1982), “The Emilian Model: Productive Decent-
ralization and Social Integration”, Cambridge Journal of
Economics, S. 6, C.1, s.167-184.
Camagni, R., (1991), Innovation Networks, London: Belha-
ven Press.
Cooke, P., Morgan, K., (1998), The Associational Economy:
Firms, Regions and Innovation, Oxford: Oxford Uni-
versity Press.
Cooke, P., (2001), Knowledge Economies : Clusters, Lear-
ning & Co-Operative Advantage, London: Routledge.
Donney, P.M., Cannon, J.P., (1997), “An Examination of the
Nature of Trust in Buyer–Seller Relationships”, Journal of
Marketing, S.61, s.35-51.
Forsman, M., Solitander, N., (2003), “Knowledge Transfers in
Clusters and Networks: An Interdisciplinary Conceptual
Analysis”, Journal of International Business Studies, Li-
terature Review, C.3.
Freeman, C., (1991), “Networks of Innovators: A Synthesis of
Research Issues”, Research Policy, S.20, s. 499-514.
Geyskens, I. Et al., (1996), “The Effects of Trust and Inter-
dependence on Relationship Commitment: A Trans-
Atlantic Study”, International Journal of Resource Mar-
keting, S.13, C.4, s.303–317.
Hakansson, H., (1982), International Marketing and Purc- Porter, M.E., (1998), “Clusters and The New Economics of
hasing of ındustrial Goods: An ınteraction Approach, Competitiveness”, Harvard Business Review, Aralık,
Chichester: Wiley. 1998, s.77-90.
Hakansson, H., Johanson, J., (1993), “Industrial Functions of Rindfleisch, A., (2000), “Organizational Trust and Interfirm
Business Relationships”, Advanced International Mar- Cooperation: An Examination of Horizontal Versus Ver-
keting, S.5, s.13–29. tical Alliances”, Marketing Letters, S.11, C.1, s.81-95.
Hill, E. W., Brennan, J., (2000), “A Methodology for Identif- Ritter, T., Gemünden, H.G., (2003), “Network Competence:
ying the Drivers of Industrial Clusters: The Foundation Its Impact on Innovation Success and its Antecedents”,
of Regional Competitive Advantage”, Economic Develop- Journal of Business Research, S.56, C.9, s.745-755.
ment Quarterly, S.14, C.1, s.65-96. Roelandt, T. J. A., den Hertog, P., (1999), Boosting Innovati-
Johanson, J., Mattsson, L-G., (1992), “Network Positions and on: The Cluster Approach, Paris: Organisation for Eco-
Strategic Action — An Analytical Framework”, B. Axels- nomic Co-operation and Development.
son, G. Easton (ed.), Industrial Networks: A New View Rosenfeld, S. A., (2001), Networks Aand Clusters : The Yin
of Reality, İçinde, s.205-214, London: Routledge. and Yang of Rural Development, Exploring Policy Op-
Lundvall, B., (1992), National Systems of Innovation: To- tions for a New Rural America, Federal Reserve Bank
wards a Theory of Innovation and Interactive Lear- of Kansas City.
ning, London: Pinter Publishers. Sakarya, A.O. (2011), Institutions’ and Initiatives’ Role in
Malmberg, A., Maskell, P., (1999), “Guest editorial: Localised Turkey’s National System, International Business and
Learning and Regional Economic Development”, Euro- Economics Research Journal, March, V.10, N.3, s.29-39.
pean Urban and Regional Studies, S.6, C.3, s.5-8. Storper, M., (1997), The Regional World - Territorial De-
Maskell, P., (1998), Competitiveness, Localised Learning velopment in a Global Economy, New York: Guilford
and Regional Development, London: Routledge. Press.
Moorman, C. Et al., (1992), “Factors Affecting Trust in Mar- Tidd,J., Bessant, J., Pavitt, K. (2002) Managing
ket Research Relationships”, Journal of Marketing, S.57, Innovation:Integration Technological, Market, and Or-
(Ocak), s.81-101. ganizational Change,
Morgan, R., Hunt, S., (1994), “Commitment-Trust Theory of TÜBİTAK (1997), Türkiye’nin Bilim ve Teknoloji Politikası,
Relationships Marketing”, Journal of Marketing, S.57, TÜBİTAK BTP 97/04, Ağustos.
(Temmuz), s.20-38. TÜSİAD (2003), Ulusal İnovasyon Sistemi, Yayın No.
Morosini, P., (2004), “Are Mergers And Acquisitions About TÜSİAD-T/2003/10/362.
Creating Values?” P. Morosini, U. Steger, (ed.), Managing Uzkurt, Cevahir (2008), Pazarlamada Değer Yaratma Aracı
Complex Mergers: Real World Lessons in Implemen- Olarak Yenilik Yönetimi ve Yenilikçi Örgüt Kültürü,
ting Successful Cross-Cultural Mergers and Acquisiti- Beta Yayınları, Istanbul.
ons, İçinde, London: Prentice Hall. Young, L.C., Denize, S., (1995), “A Concept of Commitment:
Piore, M. J., Sabel, C., (1984), The Second Industrial Divide: Alternative Views of Relational Continuity in Business
Possibilities for Prosperity, New York: Basic Books. Service Relationships”, Journal of Business Industrial
Piscitello, L., Sgobbi, F., (2003), “SMEs in the New Economy Management, S.10, C.5, s.47-62.
- Evidence from the Selected Italian Districts”, Competi-
tion & Change, S.7, C.1., s.61-78.
Porter, M.E., (1990), The Competitive Advantage of Nati-
ons, London: Macmillan.

Yenilik Yönetimi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yenilik Yönetimi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2602

Copyright © 2012 by Anadolu University

Grafik Tasarım Yönetmenleri

Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

Temel Kavramlar............................................................................ 2 1. ÜNİTE

Yenilik Çeşitleri ve Yeniliğin Yayılması.......................................... 18 2. ÜNİTE

Yeniliğin Teorik Altyapısı, Modern Anlayış ve Uygulamaları...... 38 3. ÜNİTE

Tushman ve Rosenkopf Modeli (Teknoloji Yaşam Döngüsü Modeli) ............ 43

4. ÜNİTE Yenilik Yönetimi ve Yenilikçi Örgüt Kültürü................................. 64

5. ÜNİTE İşletmelerde Yeniliği Belirleyen Faktörler ve Uygulamalar........ 82

Yenilik Kaynakları ve Stratejileri.................................................. 98 6. ÜNİTE

Yeniliklerin Korunması ve Yasal Çerçeve...................................... 128 7. ÜNİTE

Ürün ve Usul Patenti .............................................................................................. 137

8. ÜNİTE Ulusal Yenilik Sistemi.................................................................... 154

II.Dünya Savaşından günümüze rekabet değişkenleri nasıl değişmiştir ?

YENİLİK KAVRAMI VE ÖNEMİ

Yenilik konusunun öneminin artmasında pazarların küreselleşmesinin önemli etki-

Sektör Pazar Liderleri Yenilikçi Ürünleri Tablo 1.1

Günümüz rekabet koşulları düşünüldüğünde, pekçok sektörde pazar liderliği ve sürdürüle-

İktisat tarihi de incelendiğinde yenilik faaliyetlerinin yenilik yapan işletmelere ve yenilik

Yenilik ile ekonomik kalkınma arasında nasıl bir ilişki vardır ?

Kaynak: Trott, 2005,

Yenilik konusunun tam olarak anlaşılabilmesi sürecinde özellikle “yeni” kelimesinin

YENİLİK İLE İLİŞKİLİ KAVRAMLAR

Bütün bu boyutlar düşünüldüğünde bireysel ve örgütsel yaratıcılığın yenilik süreci-

YENİLİK YÖNETİMİ KAVRAMI

YENİLİK YÖNETİMİNİN BAŞARISINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

olduğu örgütlerde yenilik becerilerinin genellikle gelişmemiş olduğu söylenebilir. Bunun

Örgüt içerisinde istenilen düzeyde yeniliklerin gerçekleştirilebilmesi için bireylerarası

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

Yenilik sınıflandırmaları arasındaki sınırların çok keskin olmayışının sebebi nedir?

Tablo 2.1 YENİLİK SINIFLANDIRMALARI

Boyutlarına ve Etki Derecelerine Göre Yenilikler

Meydana Getirdiği Değişim ve Farklılıklara Göre Yenilikler

Kullanım Alanlarına Göre Yenilikler

www.kitapyurdu.com, www.yemeksepeti.com gibi internet siteleri hizmet yeniliği kapsa-

Teknoloji Yoğunluğuna Göre Yenilikler

Diğer Yenilik Sınıflandırmaları

YENİ ÜRÜN GELİŞTİRME SÜRECİ

Firmaları yeni ürün ve hizmet geliştirmeye iten nedenler nelerdir?

Yeni Ürün Çeşitleri

Yeni Ürün Geliştirme Süreci

Kaynak: Altunışık vd., (2006)

Yeni Ürünlerin Başarısızlık Nedenleri

• Pazara sunumda yanlış zamanlama

YENİLİKLERİN YAYILMASI VE BENİMSENMESİ

Yeniliğin benimsenme hızı yeniliğe ilişkin bazı faktörlerden etkilenecektir. Bu faktör-

Yenilikleri Benimseme Kategorileri

Yenilikçiler/öncüler (Innovators): Yenilikler çıktığında ilk deneyenler ve kullananlar

Yenilikleri benimsenme kategorisindeki farklılıkların temelinde hangi unsurlar yatmakta-

Ekonomik engeller: İşletmelerin yeni ürün ve hizmetleri benimseme ve üretmedeki

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

YENİLİKLE İLGİLİ GELİŞTİRİLEN MODELLER

Teknoloji Merkezli Pazar Merkezli İnteraktif Sistemik ve

Doğrusal Yenilik Modelleri

Pazarlama Ar-Ge İmalat Kullanıcı

Teknoloji Merkezli Modeller

Dinamik Yenilik Modeli

Akış Geçiş Spesifik

Dinamik yenilik modelinde teknolojik dönüşüm süreci hangi aşamalardan oluşmaktadır?

Yeni Teknoloji Teknoloji ve Rekabet

Rakipler firmayı Pratik uygulamalara Kaynak: Lowe ve