„Narodziny naukowych dyscyplin”

- wszelkiej wiedzy nauczyl pierwszych mieszkancow Mezopotamii Oannes (pol-czlowiek,

pol-ryba)
- wiedza była domena czcigodna, uswiecona, mieli do niej dostep przewaznie tylko kaplani;
miala charakter religijny i przeplatala się z wrozbiarstwem i czarami; miala charakter czysto
praktyczny
- kult tradycji; anonimowosc dziel
- Me – zespol prawidel i wytycznych, które mialy utrzymac w wiecznym dzialaniu ciala
niebieskie i elementy cywilizacji sumeryjskiej, prawa te rzadzily swiatem (prawa te posiadali
tylko bogowie stworzyciele)
- sumerowie uwazali, ze swiat powstal z woli bogow, ale rzadzily nim wdlg planow bostw
prawa Me
- archiwa pozniej biblioteki (pierwsza Asurbanipala (pol VII w pne) w Niniwie

Poczatki filologi

- pierwsze proste teksty sluzyly nauce pisania (2650 – 2340 w Uruk, Dzamdat Nasr i Kisz)
- spisy nazw fauny i flory, bostw, urzednikow, budowli, przedmiotow
- slowniki jezyka sumeryjskiego (dwujezycznosc przez bliskosc Semitow) o czterech
szpaltach (1 – wymowa, 2 – ideogram, 3 – znak, 4 – wartosc akadyjska)
- proste teksty filologiczne skladaly się z 3 kolumn (lewa – wartosc dzwiekowa, srodkowa –
znak, prawa – nazwa), przyklady:
 Naku (lamentowac) – dzielo na 42 tabliczkach zawierajace ekwiwalenty znaczeniowe
znakow sumeryjskich i semickich
 Hubullu (procenty) – spis slow z zycia codziennego (2 kolumnowy – sum i ak)
 Imru ballu (pokarm dla krowy) – jak wyzej, ale na zasadzie synonimow (ak i ak)
 Nabnitu (stworzenie) – spis podobnie brzmiacych slow ak
 Ana itti szu (na swój znak) –
 Szarru (krol) – spis synonimow babilonskich
 Również rejestry znakow pisma klinowego, zwrotow, przyslow, dziela ortograficzne,
teksty paleograficzne, slowniki innych jezykow (kasycki, egipski, hetycki – do celow
dyplomatycznych)

Chronologia i dziejopisarstwo

- chronologia (lata panowania wladcow i oznaczanie waznych informacji z danego roku

panowania w rocznych formulach)
- napisy o charakterze pokojowym w babiloni i sumerze; natomiast Asyryjczycy z wieksza
brutalnoscia przedstwiaja swoja potege, opisuja dokladnie zwyciestwa, grabieze skupiajac się
na sukcesach często wyolbrzymionych i przekolorowanych
- Sumerowie i Akadowie oznaczali lata wdlg waznych wydarzen, pierwszy rok panowania
krola oznaczano jego imieniem; od czasow asyryjskiego Arikdenilu wdlg imion eponimow, tj
urzednikow wybieranych rokrocznie (imie urzednika – wazne wydarzenie)

 przedmioty wotywne, np. histora wojen miasta Lagasz i Umma; wiele z nw także
zostalo sporzadzonych na przedmiotach wotywnych
 dokumenty imienia wybitnych osobistosci
 tablice fundacyjne
  napisy krolow sumeryjskich, np. inskrypcje krola Lugalzagesi’ego z Uruk na
wotywnej wazie; podboje Sargona Wielkiego; napis krola Agumkakrime’a (1500 pne
o sprowadzeniu posagu Marduka i budowie swiatyni); napis na maczudze Mesilima
2600 pne; rozne o budowie budowli i slawnych czynach
 chronologiczne listy krolow (imiona wladcow, nazwy miejscowosci, lata panowania,
lista dynasti przed i po-potopowych); np. pochodzaca z okresu panowania Utuhengal’a
z Uruk; babilonska lista A (1 dynastia babilonska do 627 pne); babilonska lista B (cala
1 dynastia i inne dynastie); lista krolow asyryjskich (odnaleziona w Chorsabadzie,
dane od dawna do 721 pne)
 kroniki, np. kronika synchronistyczna (wylicza wladcow od okresu kasyckiego do
Asurbanipala; Kronika babilonska (od VIII pne do 539 pne)
 listy eponimow (limu)
 napisy historyczne: roczniki (np. roczniki krolewskie wdlg Asyryjczykow, zawsze
zwycieskie info; streszczenia ich zwie się inskrypcjami standardowymi); doniesienia
wojenne (pisane na glinianych pryzmach, piekny styl); napisy wystawne; listy
wladcow od bogow (np. list Sargona II do boga Aszura)

Filzofia praktyczna

- generalnie: problematyka celu zycia, normy wartosci, oceny postepowania, problemy (np.
cierpienia) w celach dydaktycznych
- co ciekawe uwazano indywidualna modlitwe za malo skuteczna, praktykowano sute ofiary
libacyjne

Przyklady:
Monologi:
 sumeryjski monolog o cierpiacym sprawiedliwym (pozniejszy motyw z Ksiegi
Hioba…)
 babilonski monolog „O cierpiacym sprawiedliwym” (tzw. babilonska Ksiega Hioba)
Dialogi:
 babilonska Teodycea czyli „Dialog o ludzkim nieszczesciu (zwiazek z Ksiega Kohelet
– problem boskiego porzadku)
 „Dialog miedzy panem a niewolnikiem” (tzw. „dialog pesymistyczny” – dyskusja nad
celowoscia zycia oraz ukazanie dobrej i zlej strony czlowieka i problemow)
Dysputy:
 dysputy prowadzone miedzy dwoma bostwami, np. Emesz (bog lata) z Entenem (bog
zimy); Dumuzi – Enkimdu – Inana czyli tzw. „Zalotnicy Inany”
 dysputy miedzy roslinami, zwierzetami, metalami, np. miedz z metalem szlachetnym;
palma daktylowa z tamaryszkiem

 bajki (zwierzaki bohaterami), jeszcze przed Ezopem (Azja Mniejsza VI pne)

 dwujezyczne sumero-akad przyslowia
 przypowiesci
 rady madrosci, np. „Nauki Szurupaka” (baza Bibli)

Geografia

- uwazano, ze Ziemia, tak jak i niebo sklada się z 3 czesci (gorna – ludzie, srodkowa – ocean,
dolna – zmarli)
- znali geografie glownie dzieki informacji handlowej
- znany tekst Sargona z Agade w którym opisuje zdobyte obszary
- mapy miast Babilon, babilonska mapa swiata (najstarsza – mapa miasta Nippur z 1500 pne)
- przewodniki (wykazy osiedli)
- rejestr miast sporzadzony przez kaplanow z Lagasz
- wykaz podbitych prowincji z biblioteki Asurbanipala

Botanika, zoologia, mineralogia i chemia

- klasyfikacja roslin, drzew, warzyw, roslin aromatycznych, zboz, traw

- rozrozniali ryby, owady, weze, ptaki, czworonogi
- „kalendarz rolniczy” z 1700 pne w którym zostale zawarte wskazowki dla syna od ojca co
do utrzymania roli
- „Drzwi pieca” o tym jak utrzymac glazure roznych kolorow i odcieni
- potrafili laczyc proste metale w stopy, znali podstawowe pierwiastki
- piwko i winko tez znali
- garbarstwo
- chemia / alchemia zwiazana z religia scisle

Medycyna

- zwiazane z magia i wrozbiarstwem

- demony przyczyna chorob w spolpracy z obiektywnymi przyczynami
- zaklecia, amulety, magia – kaplan zaklinacz (aszipu)
- zabraniano sekcje zwlok, patrz Kodeks hammurabiego
- najstarszy podrecznik dotyczacy sposobow leczenia – 2200 pne sumer
- wielkie dzielo na 40 tabliczkach skladajace się z 5 czesci (1 – ogolnie wrozby, 2 – objawy
chorob, pozniejsza symptomatyka, 3 – diagnozy i prognostyka, 4 – przyczyny chorob w
charakterze magicznym, pozniejsza etiologia, 5 – choroby kobiet i dzieci)
- patronem sztuki medycznej była bogini Baba, praojciec lekarzy – Ea
- dziwne lekarstwa…
- pozniej wyspecjalizowali się lekarze, slynni babilonscy, którzy często zapraszani byli na
inne dwory po pomoc
Matematyka i astronomia

- system szesciesietny i dziesietny

- znali +, -, x, /, potegowanie i pierwiastkowanie
- liczba 100 – Me
- system liczenia pozycyjnego
- geometria (pomiary powieszchni i objetosci)
- znano przyblizona wartosc liczby pi i potrafiono w praktyce stosowac twierdzenie
Pitagorasa
- astronomia horoskopowa i opisowo-orzekajaca zwiazana z magia i wrozbami
- Enuma Anu Enlil (kiedy Anu i Enlil) – zbior wrozb astronomicznych i meteorologicznych
- Szamasz rzadzil rokiem, miesiacami Sin
- na wieszcholkach zigguratow były obserwatoria
- „Mul Apin” (gwiazda plug) – o polozeniu gwiazd i ich ukazywaniu się
- astrolabia – mapy nieba
- 354 dniowy kalendarz podzielony na 12 miesiecy