Starożytność Grecja, Arabia, Rzym - geografowie, podróżnicy i odkrywcy

Anaksymander z Miletu (ok. 610-546 p.n.e)

matematyk, geograf, twórca map, astronom
To ile jest kultur - z map etnograficznych, zwierzęta lądowe pochodzą od
morskich orient - wschód, norientacja - na północ

Hekatajos z Miletu (550-475 p.n.e)

podróżnik, autor m.in. “Periodos Ges” - hiszpania, Italia i Egipt. Opisuje
rolnictwo, historię kultury materialnej, zróżnicowanie antropologiczne
Uznaje się go za tego co podzielił świat na Europę i Azję

Herodot z Halikarnasu (484-426 p.n.e)

Dzieje historii księgi I-IX, opisy ubiorów, zwyczajów

Pyteasz z Massalii (350-300 p.n.e)

podróżnik, wyznaczył szerokość geograficzną Marsylii, relacje pomiędzy pływami a księżycem, wypłynął na ocean
Atlantycki, dotarł do Wielkiej Brytanii i może Islandii. Ultima thule - koniec wyspy, koniec świata

Strabon (64-24 p.n.e)

geograf, autor Geographica hypomnemata (17 ksiąg w typie encyklopedii, układ problemowy, zawiera 4000 nazw
geograficznych ) jest to najważniejsze dzieło geograficzne. Morze śródziemne, Etiopia

Hipokrates z Kos (460-377 p.n.e)

twórca medycyny greckiej, opisy medycyny, kultury. Cechy fizyczne i psychiczne zmieniają się pod wpływem
środowiska, zróżnicowanie środowiska, przysięga Hipokratesa w medycynie

Herofilos z Chalcedonu (335-280 p.n.e)

lekarz założyciel szkoły lekarskiej, sekcje złwok - DUŻO !!, badał mózg - rozpoznał mózg jako centrum układu
nerwowego, poruszanie się krwi w tętnicach i dwunastnica. ogólnie typek dużo ludzi ( i chyba nie tylko) rozkładał na
części pierwsze.

Protagoras z Abdery (480-410 p.n.e)

“Człowiek jest miarą wszechrzeczy”, dialogi Platona - z kim rozmawiał Sokrates (ludzie nie mieli umiejętności
społecznych) Roślina modelem człowieka. wstyd i poczucie sprawiedliwości

Platon (427-347 p.n.e)

Państwo, Prawa. Czy człowiek ma duszę?

Arystoteles (384-322 p.n.e) - historia naturalna, człowieka należy postawić między zwierzętami, Ojciec antropologii
fizycznej
Starożytny Rzym
Juliusz Cezar (100-44 p.n.e)
polityk, napisał “Commentarii de bello Gallico” - informacje o ludziach z Gali (jest to dzieło etnograficzne)

Lukrecjusz (ok. 99-55 p.n.e)

“De rerum natura” - świat powstał z przyczyn materialnych, z wilgoci, teraz jest lepiej niż kiedyś, żyjemy w mitach,
od XVIII - idea postępu, mit złotego wieku - najlepiej na początku ( u Rousseau potem)

Pliniusz Starszy - rzymski historyk, Naturalis historia - rodzaj encyklopedii o całości wiedzy

Tacyt - historyk, opisy dokładne ludów germańskich

Klaudiusz Ptolemeusz (ok. 100-168 r.)
astronom, twórca map, geograf. Zdefiniował szerokość
geograficzną. “Geographike hypegesis” geografia jako
nauka o przedstawianiu Ziemi, teoria geocentryczna
mapa ptolemejska.

Galen Claudius Galenus (130-200 r.)

lekarz, anatom rzymski z pochodzenia grek, sekcje na
małpach, “poprawiał”, wpływ na myśl medyczną w
średniowieczu.

Nauka arabska
Awicenna, Ibn Sina (980-1037 r.)
perski lekarz, zajmował się wszystkim, geologia, metale itp. traktaty medycyny, zalecał mycie zębów

Awerroes, Ibn Rushd (1126-1198 r.)

filozof, medyk, komentarze do Arystotelesa, dzięki niemu odzyskano dziedzictwo Arystotelesa, jego idee przyjęte
przez Tomasza z Akwinu, przewidział istnieje Nowego Świata.

Al-Masudi (896-956 r.)

perski podróżnik, dotarł do Indii i Cejlonu, Bagdad, Gruzja, Armenia, Hiszpania, Madagaskar. 20 lat podróży

Al-Idrisi (1100-1165 r.)

geograf, kartograf i podróżnik, stworzył mapę z orientacją
południową. Tabula Rogeriana 1154

Jan z Grabowej Góry, Giovanni da Pian del Carpine

(1180-1252) włoski zakonnik

Benedykt Polak (1200-1280) rycerz, autor De itinere

fratrum minorum ad Tartaros

C. de Bridia - śląski franciszkanin, autor Historia Tartarorum

Marco Polo (1254-1324 r.)

Kupiec wenecki, podróżnik, przebył jedwabny szlak - szlak kulturowy do początków nowożytności, jego wspomnienia
zostały spisane przez Rustichella z Pizy “Opisanie świata”, dominanta państwa mongolskiego do Chin.

Odkrycia geograficzne nowożytność

Dinis Dias (XV w.)

żeglarz portugalski, dopłynął do Zielonego Przylądka (najbardziej wysunięty na zachód punkt Afryki) 1446 rok

Bartolomeu Dias (1450-1500 r.)

żeglarz portugalski, Przylądek Dobrej Nadziei- 1486 r. , portugalczycy przepłyneli równik 1471 r

Krzysztof Kolumb (1451-1501 r.)

Odkrył Amerykę, zakłada kulistość ziemi, Bulla Inter Caetera papieża Aleksandra VI dzieliła Nowy Świat na sferę
wpływów Hiszpanii i Portugalii oraz nadawała królom katolickim misję ewangelizacyjną.
Traktat z Tordesillas - umowa dotycząca podziału wpływów w Nowym Świecie, podpisana przez władców Portugalii i
Hiszpanii - 1494 r.
Vasco da Gama (XVI w.)
odkrywca portugalski dopłynął do Indii

Ferdynand Magellan (1480-1521 r.)

portugalski odkrywca i żeglarz, opłynął glob, Feudalizm
do I wojny w polsce, wyobrażenie czarni mniejsi - biali
więksi (na rycinach w książkach)

Mapa Alberta Cantina z 1512

Antonio Pigafetta (1491-1534 r.)
wenecjanin, podróżnik, autor Relazione del primo viaggio intorno al mondo, relacje z wyprawy Magellana - pierwsze
opisy etnograficzne

Francisco Pizarro (1478-1541 r)

hiszpański konkwistador, podbił imperium Inków, rzeź (nieśli cywilizację).

Hernan Cortes (1485-1547 r.)

Hiszpański konkwistador podbił imperium Azteków 1485 r. “de Monroy Pizarro Altamirano marqués del Valle de
Oaxaca”

Bartolomé de Las Casas (1484-1566 r.)

hiszpański dominikanin, prawnik, kronikarz i obrońca Indian, “Antyle Brevísima relación de la destrucción del las
Indias” - “Krótka relacja o wyniszczeniu Indian”, płynął z Kolumbem 1502-1513, encomienda - system, zmuszał
lokalnych do pracy dla konkwistadora, pańszczyzna
1516 - rzecznik praw Indian, bronił miejscowych przed niewolnictwem
1522 - wstąpił do dominikanów, jeździł do Hiszpanii
Katolicyzm - prawna obrona Indian przed europejczykami
Paweł III stwierdza, że Indianie są ludźmi i Papież w liście do prymasa Hiszpanii rzuca ekskomunikę na tych, którzy
biorą Indian w niewolę.

Pedro Cieza de Leon (1520-1554 r.)

historyk, kronikarz kultur, “Crónica del Peru” - informacje geograficzne, etnograficzne, przyrodnicze 1553 cz I
1871 cz II 1909 cz III
Płaskowyż Nazca, wraz z upadkiem średniowiecza upada wiedza na podstawie łaciny (przechodzi się na języki kultur)
wiedza schodzi niżej, jest bardziej powszechna.

Guaman Poma (1534-1615 r.)

peruwiańczyk, kronikarz, kronika “El primer nueva coronica y buen gobierno” - opisanie historii skąd ludzie (na
kontynencie ameryk??) rękopis zaginął ale został odnaleziony.

Garcilaso de la Vega (???)

historyk i pisarz, syn konkwistadora i inkaskiej księżniczki, autor “Comentarios reales de los Incas” - książka o Inkach

Francisco de Avila (1573-1647 r.)

ksiądz katolicki, badacz kultury Indian “Dioses y hombres de Huarochirí” - opis o prawdziwych zwyczajach Indian,
opisy etnograficzne Indian

Jean-Baptiste du Tertre (1610-1687 r.)

francuski dominikanin, autor prac o Antylach, stworzył mit “dobrego dzikiego” - żyją beztrosko, naiwni. postęp
wykształceni - bycie wrednym
Joseph-Francois Lafitau (1681-1746 r.)
Jezuita francuski, “Mœurs des sauvages ameriquains, comparées aux mœurs des premiers temps” 1724 r.
Pierwotny monoteizm, “Życie amerykańskich dzikich” - jedna z pierwszych książek etnograficznych, współczesne
kultury “prymitywne” - mogą pokazywać i być odniesieniem do kultur starożytnych !!metoda porównawcza!! - u
Tylora jest też, ogólnie jest to metoda ewolucjonizmu, jedność psychiczna człowieka,

Jean-Jacques Rousseau (1712-1778 r.)

filozof, pedagog, autor “Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności” - bazował na Lafitau + jest to początek
gradacji (to co u Morgana jest), typologia cywilizowany — dziki, endoentonimy- przeważnie znaczą “ludzie”, My
ludzie w stosunku do innych względem całej reszty, złoty wiek - kiedyś było lepiej, cywilizacja nas niszczy,
cywilizacja nam pomaga (wszelkiego rodzaju narzędzia i wgl) ale te rzeczy wymagają ciągłej uwagi co jest męczące.
Zróżnicowanie materialne w różnych stopniach kulturowych.

James Cook (1728-1779 r.)

angielski żeglarz i odkrywca, kartograf, astronom, prowadził 3 wyprawy dookoła świata
1. Cieśnina Toresa!! (przepłynął ją), wyspy towarzystwa - 1768-1771
2. Nowa Kaledonia, archipelag Fidżi, wyspy w polinezji (Jerzy Forster był na tej wyprawie) - 1772-1775
3. Wybrzeża Alaski, Morze Czukockie i Hawaje - Cook umarł zginął podczas tej wyprawy - 1776-1786

Jean-Nicolas Démeunier (1751-1814 r.)

francuski pisarz, tłumacz Cooka, polityk, “Duch Zwyczajów i obyczajów różnych ludów czyli obserwacje
podróżników” 1776 r., zbierał wiedzę podróżników, zwarta próba opisów etnograficznych.

Antropologia fizyczna

Magnus Hundt (1449-1519 r.)

lekarz, teolog niemiecki, zainteresowania wykraczały poza medycynę, “Antropologium de hominis dignitate” - jedno z
najwcześniejszych użyć słowa antropologia, nie tylko fizyka i biologia ale też filozofia człowieka i duchowość.
Człowiek jest modelem świata, człowiek wobec innych istot i wgl.

Andrzej Glaber (1500-1555 r.)

Jędrzej Glaber z Kobylina,ksiądz, astrolog, tłumacz pierwszej wydanej po polsku pracy anatomicznej - “Problemat
Aristotelis. Gadki o składności człowieczych członków” 1535 r.

Andreas Vesalius (1514-1564 r.)

autor “De humani corporis fabrica” - “O budowie ludzkiego ciała”, wykładowca chirurgii

Andrea Cesalpino (1519-1603 r.)

włoski lekarz, biolog i filozof, autor “De plantis libri XVI” - “O roślinach” 1583 r. - dzieło filozoficzne

Francois Bernier

Karol Linneusz (1707-1778 r.)

szwedzki systematyk, autor “Systema Naturae per regna tria [...]”, próbował spisać wszystko i uporządkować. Jego
praca była zmienna, człowiek z rzędu naczelnych, opisał 7000 roślin i 4000 zwierząt, dzielił ludzi na rasy - miał różne
pomysły, podwalił taksonomię.

Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon (1707-1788 r.)

francuski filozof, przyrodnik i matematyk. Autor “Histoire naturelle generale et particuliere” - “Historia naturalna” -
wielotomowa praca, człowiek jest elementem świata przyrodniczego.

Erasmus Darwin (1731-1802 r.)

lekarz i wynalazca. “Zoonomia” - pisane wierszem, twórca teorii transmutacji gatunków, argumenty na rzecz ewolucji,
dziadek Charlesa Darwina.
Jean-Baptiste de Lamarck (1744-1829 r.)
twórca teorii transformizmu - zewnętrzne warunki wpływają na to, że gatunki się przekształcają, autor “Philosophie
zootique”, zerwał z teorią stałości gatunków.

Georges Cuvier (1769-1832 r.)

francuski zoolog i paleontolog, powiedział że Ziemia ma 64 tys. lat, twórca teorii katastrof.

Johann Friedrich Blumenbach

(1752-1840 r.)
niemiecki antropolog, “De generis humani
varietate nativa” - zróżnicowanie
gatunku/rodzaju ludzkiego, zbierał czaszki,
zajmował się konstrukcją człowieka w
sensie biologicznym + psychiczne, różnice
psychiczne ze względu na rasę.
Kraniologia - nauka o kształcie czaszki,
opowiadał się za monogenezą,
monogeneza kulturowa, wyodrębnienie się
(określonej) kultury nie mieszamy z
wyodrębnieniem gatunku ludzkiego.
Podzielił homo sapiens na 5 ras.

Wawrzyniec Surowiecki
francuski przyrodnik

Charles Lyell (1797-1875 r.)

geolog angielski (szkocki) Jego przyjacielem był Darwin, odrzucał teorię katastrof “Principles of geology”, przyjął
koncepcję, że organizmy podlegają ewolucji.

Anders Retzius (1796-1860 r.)

szwedzki anatom, twórca indeksu cefalicznego i podziału na długogłowych

Paul Pierre Broca (???)

francuski anatom i antropolog, pionier antropologii fizycznej, twórca paryskiego Societe d'anthropologie i czasopisma
Revue d'anthropologie oraz Ecole d'anthropologie

Charles Robert Darwin (1805-1882 r.)

teoria ewolucji, przyrodnik angielski, “Origin of species”, podróż na statku Beagle miała wpływ na jego koncepcje
1831 r.

Alfred Russel Wallace (1823-1913 r.)

brytyjski biolog i przyrodnik, twórca teorii doboru naturalnego, wyjeżdża do Amazonii, biogeografia - rozmieszczenie
gatunków na planecie (Ziemi) Linia Wallace'a teoria ewolucji, powstanie doboru naturalnego - wspólna praca Darwina
i Wallace’a “Granice ewolucjonizmu w antropologii”

Myśl społeczna w filozofii społecznej

Thomas Hobbes (1588-1676 r.)

angielski filozof, autor traktatu “Lewiatan” próba dyskusji filozoficznej “kim jest człowiek?” 1. stan natury 2. umowa
społeczna, człowiek jest egoistą, walczy z innymi, nie odróżnia społeczeństwa od sztucznej władzy (?)

Isaac La Peyrère, Pererius (1596-1676 r.)

francuski, teolog, stworzył hipotezę preadamita w pracy Prae-Adamite, Adam to tylko przodek żydów!!, inni mają
innych przodków, polifiletyczne stanowisko
John Locke (1632-1704 r.)
angielski filozof, lekarz, ekonomista, “Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego” 1690 r., “Dwa traktaty o rządzie
obywatelskim” 1690 r., umowa społeczna, twórca pojęcia semiotyka on jako pierwszy go użył. Odróżnia
społeczeństwo od rządu (państwa), badanie umysłu ludzkiego jak ciało. Idee wrodzone - przekaz społeczny
Tabula rasa - wiedza jest wypracowana z doświadczeniem, nkulturyzacja. prekursor antropologii.

Giambattista Vico (1668-1744 r.)

włoski filozof, historiozof, “Nauka nowa” - 1724 r., regularności rozwoju, wszystkie dzieje ludzkości to jeden proces,
atrybutywny ujęcie kultury, w historii tworzy się rzeczywistość, historia to królowa nauk.

Monteskiusz (1689-1755 r.)

francuski filozof, prawnik i pisarz, autor pracy o duchu praw, klimatysta, ludy różnią się od siebie odnośnie klimatu,
ludzie północy i ludzie południa (typologia) mieszanie tego co fizyczne i psychiczne.

Voltaire, Wolter (1694-1778 r.)

filozof, różnice między kulturami, koncepcja dzikiego mądrego i szczęśliwego (Rousseau podobnie myślał), “Uwagi o
zwyczajach i duchu narodów”, dzieje ludzkości = dzieje duchowego rozwoju itp.

David Hume (1711-1776 r.)

filozof i historyk, odnosił się do Hobbesa, “Traktat o naturze ludzkiej”, pierwotny stan natury, złoty wiek (again),
barbarzyńskie to fikcja, przeciwstawianie kultury i natury jest zbędne, potrzeby ludzkie uczyniły z człowieka istotę
społeczną.

Myśl społeczna w filozofii nowożytnej

Jean le Rond d’Alembert (1717-1783 r.)

francuski filozof, matematyk, fizyk, metodologiczne - związane z metodą, empiryzm metodologiczny - badanie na
bazie doświadczenia, fakty zewnętrzne, filozofia jako nauka o naukach, nauka nadrzędna, namysł nad metodą,
klasyfikacja nauk od szczegółowych do do ogólnych, reforma nauki.
Porządek nauk według Comte’a
1. historyczna
2. logiczna
3. pedagogiczna

Adam Ferguson (1723-1816 r.)

szkocki ekonomista i myśliciel polityczny, autor prac poświęconych kwestiom historii społeczeństwa na temat
rozwoju społeczeństwa, blisko socjologii. “Jak należy badać życie społeczne?”. Odrzuca przeciwstawienie dzikich i
cywilizowanych, człowiek jest odbiciem warunków gdzie żyje, dzieli ludy na tych co zbierają pożywienie przez
zbieractwo, łowiectwo i rolnictwo. Pytanie o to jak ekonomia jest powiązana z polityką. Wskazuje cechy
antropologiczne człowieka.

Adam Smith (1723-1790 r.)

ekonomista, autor pracy “Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” - 1776 r., myśli o człowieku jako
jednostka indywidualna, po co ludzie robią pewne rzeczy?, Człowiek jako jednostka robi to co przynosi mu zysk -
homo economicus.

Anne Robert Jacques Turgot (1727-1781 r.)

ekonomista francuski (podobnie co Ferguson łowiectwo itp.) książka, powszechna historia - historia uniwersalna,
badania nad następnymi etapami rozwoju. Człowiek posiadacz skarbu znaków wyposażony w zdolność mnożenia ich
w nieskończoność, potrafi utrzymać nabyte idee, komunikować je innym ludziom oraz przekazywać je swoim
następcom w postaci rozszerzającego się dziedzictwa.
kultura rodzi się, rozwija pod wpływem czynników: geograficznych, biologicznych i psychologicznych, myślenie
atrybutywne o człowieku w XVIII w.
Condorcet (1743-1794 r.)
francuski filozof, matematyk, najwyższy etap ludzkości to rewolucja, “Szkic obrazu postępu ducha ludzkiego poprzez
dzieje” 1794 r coś w stylu gradacji - idea postępu - historyczny rozwój, historia powszechna, natura ludzka jest jedna
bez względu na czasoprzestrzeń - ewolucjoniści.

Thomas Robert Malthus (1766-1834 r.)

ekonomista angielski, zajmował się kwestiami
demograficznymi i problemie pieniądza i płac.
Kwestia relacji między przyrostem
demograficznym z zamożnością, autor “AN
essay on the principle of population” - 1798 r.,
będzie nas więcej = będziemy biedniejsi