WIELKIE ODKRYCIA GEOGRAFICZNE

1) Paolo Toscanelli – włoski astronom i matematyk, wysunął teorię, że płynąc na zachód

od Europy dopłynie się do Indii; nie miał wtedy pojęcia o istniejących tam
kontynentach; w 1474r. wysłał władcy Portugalii (Alfonsowi V) swoje obliczenia oraz
teorię, jednak on nie wsparł tej wyprawy
2) Martin Behaim – w 1492r. stworzył pierwszy globus; składał się tylko z Europy, Azji i
Afryki
3) Henryk Żeglarz – przydomek zyskał dzięki swoim zainteresowaniom; syn króla
Portugalii
4) Bartolomeo Dias – w 1488r. dotarł do Przylądka Burz, który później król Jan II nazwał
Przylądkiem Dobrej Nadziei
5) Krzysztof Kolumb – 03.08.1492r. wyruszył z Hiszpanii, aby odkryć drogę do Indii; jego
wyprawę zasponsorowali Izabela Kastylijska i Ferdynand Aragoński
6) Vasco da Gama – w 1497r. wyruszył z Lizbony, aby faktycznie odkryć Indie, a rok
później jego statki przypłynęły do Kalikatu; skutkiem wyprawy była dominacja
Portugalii a Dalekim Wschodzie
7) John Cabot – w 1497r. dotarł do Kanady
8) Amerigo Vespucci – w latach 1499-1500 dopłynął do wybrzeża A. Południowej; na
jego cześć kontynent nazwano Ameryką
9) Ferdynand Magellan – w latach 1519-21 był w podróży dookoła świata; odnalazł
cieśninę łączącą Pacyfik z Atlantykiem i nazwał ją Cieśniną Wszystkich Świętych; w
1521r. zginął w walce z mieszkańcami Filipin; do kraju wrócił Juan Sebastian Elcano;
jego wyprawa udowodniła kulistość Ziemi
10) Pedro Alvarez Cabral – w 1500r. dotarł do wybrzeży Brazylii
11) W średniowieczu wiedza ludzi ograniczała się do Europy, północy Afryki i części
Bliskiego Wschodu
12) Dużą wiedzą geograficzną dysponowali Arabowie; w XV przetłumaczono Geografię
Ptolemeusza z greki na łacinę
13) Przyczynami odkryć były m.in:
 Chęć zysku
 Opowieści o bogactwie Indii i Chin
 Chęć ludzi do odbycia niebezpiecznej przygody i zdobycia sławy
 Braki surowców (złoto i srebro), którymi płacono kupcom za przewóz
towarów
 Dotychczasowa droga stała się niebezpieczna przez Turków, którzy przejęli
Konstantynopol
14) Poszukiwania rozpoczęli Portugalczycy i Hiszpanie
15) Stworzono dwa nowe rodzaje statków: karaka (trójmasztowy) – np. Santa Maria i
karawela (jednopokładowy)
16) Skutki wypraw geograficznych
 Rozwój wiedzy ludzi o świecie
 Mieszanki rasowe: Metysi (czerw. + biał.) Mulaci (czar. + biał.) Zambo (czar. +
czerw.) Kreole – nie mieszali się z innymi rasami (kolonizatorzy)
 Napływ kruszców
 Rozwój niewolnictwa
 Piractwo i wojny kolonialne
17) Armator – osoba, która na własny koszt organizowała wyprawy dalekomorskie
18) Handel lewantyński – handel między Bałtykiem a Morzem Śródziemnym
EKSPANSJA KOLONIALNA
1) Hernan Cortes – w 1519 roku wyruszył na podbój Meksyku
2) Francisco Pizarro – w 1530r. wyruszył na podbój Inków
3) Europejscy władcy na nowo znalezionych lądach zaczęli zakładać faktorie handlowe
(placówki na terenach kolonizacyjnych, w celu prowadzenia wymiany handlowej)
4) Wykorzystywano niewolniczych Indian do wykonywania rożnych prac (np.
uprawianie trzciny cukrowej
5) Ferdynand Aragoński zarządził, że jeśli Indianie nie podporządkują się
Europejczykom, eksterminuje ich (celowe wyniszczenie narodów)
6) W celu zdobycia nowych terytoriów wysyłano konkwistadorów na konkwisty
(podboje nowych terytoriów organizowane przez Hiszpanię i Portugalię)
7) Indianie nie byli odporni na europejskie choroby, dlatego na ich skutek ok. 80-90%
zmarło na skutek epidemii
8) W 1494r. w Tordesillas podpisano umowę odnośnie podziału stref wpływu więdzy
Hiszpanię (Ameryka) a Portugalię (Afryka); inne kraje europejskie nie uznało tej
umowy; w 1529r. podpisano kolejną umowę w Saragossie odnośnie lądów na
Pacyfiku
9) Hernan stanął na czele wyprawy na Meksyk; słynął ze swojej bezwzględności; podbój
nie był łatwy; Aztekowie dobrze się bronili, jednak gdy Cortes dotarł do Tenochtitlan
tamtejsi mieszkańcy uznali go za Boga, dlatego nie podjęli się żadnej defensywy; w
1521r. po raz kolejny przybył, lecz tym razem jego armia przyniosła ze sobą ospę
prawdziwą, która zdziesiątkowała Azteków; podbite tereny nazwano Nową Hiszpanią
10) W czasie podboju Inków, po grabieży bogactw doszło do walki, w której w 1541r.
zginął Pizarro
11) Amerykę Południową i Środkową podzielono na dwa wicekrólestwa: Nowa Hiszpania
(Meksyk) i Peru
12) Hiszpanów przyciągała wizja łatwego zysku, dlatego przybywali do Ameryk, aby
prowadzić tam osady; otrzymywali własne ziemie oraz niewolników a w zamian mieli
płacić hiszpańskiemu królowi specjalny podatek
13) System ten przeniesiono do Europy i nazwano encomienda (system niewolniczego
gospodarowania ziemiami)
14) Skutki kolonizacji
 Zniszczenie cywilizacji (Aztekowie, Majowie)
 Zmniejszenie populacji Indian przez niewolnictwo
 Nowe choroby

PRZEMIANY GOSPODARCZO – SPOŁECZNE W EUROPIE

1) Imperia kolonialne: Portugalia, Hiszpania, Francja, Anglia
2) W połowie XV w. rozpoczęto ożywianie gospodarki po wojnach i epidemiach; na powolność
tego procesu m.in. miał wpływ przyrost naturalny ludności
3) Zwiększenie produkcji rolnej zmniejszyło zagrożenie głodem, a rozwój transportu pomógł
sprawnie dostarczać żywność tam gdzie trzeba
4) W XV doszło do migracji ludzi; głownie przez prześladowania polityczne; wpłynęły one
znacznie na rozwój gospodarczy Europy
5) Zmiany demograficzne przyczyniły się do zwiększenia ludności w miastach, co spowodowało
ich późniejszą rozbudowę
6) Takim miastem była Antwerpia – założona w 1531r. jedna z pierwszych giełd na świecie;
Niderlandy; portowe położenie korzystnie wpłynęło na jej rozwój; intensywny rozwój handlu
spowodował powstanie tam największych domów bankierskich
 7) Udoskonalono dużo narzędzi rzemieślniczych; do nawigacji zaczęto używać kompasów i
logów (służyły do mierzenia prędkości okrętów)
8) Rozwinął się system nakładczy – ludzie tworzyli rzeczy w swoich domach za pomocą narzędzi
kupionych przez bogatych kupców, w zamian kupowali od nich gotowe wyroby
9) W XVI i XVII rozwinęła się manufaktura – miejsce pracy, gdzie każdy był za coś
odpowiedzialny, dzięki czemu zwiększono ilość produkowanych rzeczy
10) Kruszcami przywiezionymi z Nowego Świata opłacano m.in. koszty wojen
11) Rozwinął się kapitalizm – system oparty na własności prywatnej
12) Kupcy często nie posiadali wystarczającej ilości pieniędzy, dlatego zaczęły rozwijać się banki
13) Weksle – papier zobowiązujący do zapłaty danej kwoty (używano w bankach)
14) Fuggerowie – jedna z najbogatszych rodzin w Europie w XVI w.; mieszkali w Augsburgu;
najpopularniejszy był Jakub II zwany „Bogatym”; do ich bankructwa przyczynili się
Habsburgowie, którzy nie spłacili długów
15) Banki zaczęły tworzyć spółki, ponieważ m.in. czasami wydawanie dużych kwot było
ryzykowne
16) Z powodu napływu kruszców, wartość pieniądza zmalała; doprowadziło to do poważniej
inflacji cen
17) Gospodarka w Europie dzieliła się na:
a) czynszowa (zachód)
b) folwarczno – pańszczyźniana (wschód)
18) Strefa wschodnia nie miała dostępu do kruszców, dlatego opłatą za czynsz była pańszczyzna
(forma spłaty robocizną)
19) Proces grodzenia – działał w Anglii; polegał na odbieraniu chłopom ich ziem i robienie na nich
pastwisk dla owiec

KULTURA RENESANSU
1) W Wenecji czy Mediolanie dzięki rozwojowi handlu i banków mieszczanie wyzwolili się spod
władzy senioralnej
2) Santa Maria del Fiore – słynna katedra we Florencji; zasłynęła z kopuły
3) Walczące ze sobą włoskie państwa chwiały pokazać swoją wyższość w sztuce i nauce; miały
one świadczyć o potędze poszczególnych rodzin
4) Na dużą skalę rozwinął się mecenat artystyczny; najsłynniejszymi byli władycy Florencji z rodu
Medyceuszy (Medici – od aptekarskiego zawodu)
5) Wawrzyniec Wspaniały był najsłynniejszym mecenatem z rodu Medyceuszy
6) Nazwa „renesans” wywodzi się z włoskiego rinascimento; użył go malarz Giorgio Vasari
7) W renesansie panowało zafascynowanie antykiem, różne łuki i kolumny oraz nagie rzeźby
8) Rozwinął się wtedy humanizm – prąd stawiający człowieka w centrum zainteresowania
9) Leonardo da Vinci (1452 – 1519)
o Matematyk, geograf, pisarz, muzyk, artysta
o Był nieślubnym dzieckiem; przez to miał ograniczony dostęp do nauki, jednak dzięki
ojcu adwokacie zdobył solidne wykształcenie
o Malował dla Medyceuszy i Sforzów oraz innych
o Dama z gronostajem (1489) i Mona Lisa (1503) to dwa najsłynniejsze obrazy
o Fresk Ostatnia Wieczerza znajduje się w mediolańskim kościele Santa Maria della
Grazie (1498)
10) Mikołaj Kopernik (1473 – 1543)
o Astronom, lekarz, prawnik
o 1543 – wydanie O obrotach sfer niebieskich
11) Innymi słynnymi artystami byli: Michał Anioł (Dawid, Pieta w bazylice św. Piotra), Sandra
Botticelli (Narodziny Wenus), Rafael Santi (Madonna)
 12) Jan van Eyck – perspektywa i światłocień
13) Miguel Servet – obieg krwi mały
14) Niemiec Paracelsus – procesy chemiczne w ciele człowieka

REFORMACJA I JEJ SKUTKI

1. Reformacja – rozłam w Kościele Zachodnim
2. Główne przyczyny reformacji:
 Symonia – handel godnościami
 Nepotyzm – rozdawanie godności krewnym
 Łamanie celibatu
 Podważenie autorytetu papieża
 Wpływ epoki
3. Duchowni pełnili kilka urzędów na raz, aby zarobić więcej pieniędzy. Przez to zaniedbywali
pozostałe obowiązki budząc wśród wiernych oburzenie
4. 31. 10. 1517 – początek reformacji; tego dnia Marcin Luter wystąpił publicznie ogłaszając
swoje 95 tez dotyczących odpustów; ich listę przybił do drzwi katedry w Wittenberdze
5. Marcin uzyskał poparcie u saskiego elektora Fryderyka III Mądrego, który w potrzebie udzielił
mu schronienia przed ścigającymi go duchownymi; schronił się w zamku w Wartburgu
6. Marcin Luter (1483 – 1546) – w 1505r. wstąpił do klasztoru; przełom w jego poglądach
nastąpił po odwiedzeniu Rzymu; w 1525r. ożenił się z byłą zakonnicą
7. Tezy Lutra: Boga można poznać jedynie przez Ewangelię, pieniądze nie współgrają z wiarą
8. 1525r. – wojna chłopska w Schwarzwaldzie; na jej czele stanął Thomas Munzer
9. Protestanci – uczestnicy reform
10. Albreht Hohenzollen – w 1525r. przekształcił Prusy Saskie na pierwsze państwo luterańskie
11. Związek Szmalkaldzki – związek książąt niemieckich przeciwko katolikom
12. 1546-47 – wojna szmalkaldzka; 1551-52 – druga wojna szmalkaldzka
13. Pokój augsburski (1555) – zakończenie wojen; wprowadzenie zasady: Curius regio eius religio
– czyja władza tego wyznanie
14. W Szwajcarii reformację wprowadził Urlich Zwingli; zaczął głosić swoje reformy w kantonach
(krajach związkowych) szwajcarskich
15. Jego wyznanie znalazło poparcie wśród mieszczan, natomiast mieszkańcy leśnej części nie
byli zadowoleni, ponieważ Zwingli miał negatywny stosunek do kondotierstwa (zaciężne
żołnierstwo) co stanowiło ich główny środek utrzymania
16. Zwingli zginął w 1531r. podczas jednej z bitew wojny domowej
17. Kolejne reformy w Szwajcarii wprowadził Jan Kalwin w 1536r. ; sformułował on teorię
predestynacji – każdy rodzący się człowiek jest przeznaczony przez Boga do zbawienia lub
skazany na potępienie
18. Henryk VIII Tudor w 1534r. zatwierdził Akt supremacji. Powodem była chęć rozwodu z
Katarzyną Aragońską, która nie dała mu męskiego potomka. Papież nie wyraził zgody, więc
Henryk zerwał z Kościołem
19. Wtedy powstał Kościół anglikański – zlikwidowano klasztory, mienie Kościoła rozdał swoim
zwolennikom, zniesiono celibat
20. Sekularyzacja kościoła – zabranie majątku Kościołom i przekazanie władzy świeckiej
21. Skutki reformacji:
 Pogłębienie rozłamu religijnego
 Wojny
 Wzrost fanatyzmu religijnego
o Katolicyzm – płw. Apeniński i Iberyjski, Chorwacja
o Luteranizm – Skandynawia, Niemcy
o Kalwinizm – Szwajcaria, Węgry, Szkocja
 o Anglikanizm – Anglia

KONTRREFORMACJA
1. Kontrreformacja – odpowiedź papieża na reformację
2. 1545 – 1563 – sobór trydencki; trwał 18 lat i miał 25 sesji; postanowienia:
 Potwierdzenie sakramentów
 Źródłami wiary są Pismo Święte oraz cała tradycja katolicka
 Wzmocnienie Kościoła
 Zorganizowanie seminarium dla duchownych
3. W 1568r. papież Pius V zainicjował powstanie brewiarza – zbiór codziennych modlitw, a w
1570r. – mszał
4. Towarzystwo Jezusowe – założone w 1534r. a w 1540r. zatwierdzone przez papieża; założył je
Ignacy Loyola
5. Jezuitami dożywotnio dowodził „czarny papież”
6. 1559 – powstanie Indeksu ksiąg zakazanych
7. Chrześcijaństwo: łacińskie (papież) i greckie (pastor)
8. Henryk VIII Tudor – żony i dzieci
a. Katarzyna Aragońska – Maria Tudor
b. Anna Boleyn – Elżbieta I Wielka
c. Jane Seymour – Edward VII
9. Giordano Bruno – głosił kontrowersyjne poglądy, przez co został spalony na stosie
10. Zakony kontrreformacyjne: jezuici, teatyni, bonifratrzy, wizytki, szarytki, kapucyni

EUROPA W OKRESIE WOJEN WŁOSKICH

1. W XVI wieku rozpoczęły się walki o hegemonię między Habsburgami a Walezjuszami
2. 1494 – początek wojen włoskich
3. W okresie wojen doszło do zmian w sztuce walki:
a. Zmiana broni białej na palną
b. Zastąpienie kawalerii piechotą
c. Profesjonalizacja armii
4. Monarchia absolutna – monarcha ma pełnię władzy; stoi nad prawem
5. 1525 – bitwa pod Pawią; największa klęska Francuzów; Franciszek I został zabrany do nie woli
przez Habsburgów (Karol V) ; zastosowano nowe sztuki walki
6. Sacco di Roma (1527) – „złupienie Rzymu” ; Karol V zemścił się na papieżu Klemensie VII,
który zawarł sojusz z Franciszkiem I; Walezjusz w niewoli obiecał oddać Mediolan, jednak po
wydostaniu wyrzekł się wszystkiego co powiedział, co wzbudziło gniew Habsburga; to
wydarzenie położyło kres włoskiemu renesansowi
7. Za twórcę potęgi Habsburgów uznaje się Maksymiliana I; 1486 – król Niemiec; 1508–19-
cesarz
8. Słynęli z umiejętnego aranżowania małżeństw dla celów politycznych (polityka
matrymonialna); dzięki związkom małżeńskim ich miejsca na tronach się zwiększały
9. W 1515r. na zjeździe w Wiedniu Habsburgowie zawarli układ z Jagiellonami – jeśli dynastia
Jagiełły wymrze, Habsburgowie przejmą ich tron
10. Karol V (1500 – 58)
 Od 1516 był królem Hiszpani, a w 1519 po śmierci dziadka (Maksymiliana) przejął
tron cesarski
  Jego władzy podlegały: Kastylia, Aragonia, Baleary, Niderlandy, Austria, Śląsk –
domena habsburska
 Był poliglotą
 W 1556r. abdykował oddając rządy bratu (Ferdynandowi I)
11. Wojny włoskie swoją nazwę wzięły od miejsca walk; Półwysep Apeniński był dobrze
rozwinięty gospodarczo oraz kulturowo; stanowił pomost między Europą a Bliskim Wchodem
12. 1515 – bitwa pod Marignano; wojska Franciszka I pokonały sprzymierzone z Habsburgami
Włochy i Szwajcarię odzyskując Mediolan
13. 1559 – pokój w Cateau Camresis; zakończył wojny włoskie; traktat francusko-hiszpański i
francusko-angielski; pokój Francji z Hiszpanią przypieczętowało małżeństwo Filipa II z córką
Henryka II (króla Francji)
14. W 1556 doszło również do podziału władztwa Habsburgów:
i. Linia hiszpańska (Filip II)
ii. Linia cesarska (Ferdynand II)

MONARCHIE EUROPEJSKIE W DRUGIEJ POŁOWIE XVI W.

1. Po zakończeniu wojen włoskich Francja zaczęła się zmagać z wewnętrznymi problemami –
religia
2. W czasie, gdy kalwinizm stawał się popularny, dwór francuski pozostawał przy katolicyzmie
3. Prześladowanie protestantów rozpoczął Franciszek I Walezjusz, który nie tolerował
hugenotów
4. Po śmierci Henryka II władzę przejmowali kolejno jego synowie, jednak nie byli pełnoletni,
więc rzeczywistą władzę sprawowała regenta (osoba sprawująca władzę w imieniu
monarchy) Katarzyna Medycejska, wdowa po Henryku
5. 1562 – wydanie edyktu tolerancyjnego, który gwarantował hugenotom możliwość
odprawiania publicznej mszy
6. Również w 1562 doszło do wymordowania protestantów z Wassy przez Burbonów i
Gwizjuszów
7. 1562 – 94 – wojna domowa hugenotów z katolikami
8. Noc z 23 na 24.08.1572 – noc św. Bartłomieja; doszło do rzezi hugenotów (3 tys.) – zginął w
niej m.in. admirał Gaspard de Coligny – przywódca hugenotów
9. Wojna trzech Henryków – konflikt domowy we Francji; Henryk Gwizjusz (1558), Henryk
Walezjusz (1559) , Henryk Burbon – on wygrał i przejął tron
10. Edykt nantejski – 13.04.1598
 Traktat pokojowy kończący wojnę we Francji
 Wprowadzono wolność wyznania
 Równouprawnienie hugenotów
 W 1685r. Ludwik XIV odwołał go powodując emigrację hugenotów
11. Elżbieta I Wielka ( 1533 – 1603)
 Wraz z nią wymarła dynastia Tudorów
 1558 – 03 – epoka elżbietańska
 Zmieniła cele polityki państwa – od teraz dążono do pozyskania zamorskich kolonii
 Przed śmiercią w 1603r. zawarła unię ze Szkocją (trwa do dziś), dzięki czemu
zachowano ciągłość w panowaniu; na tronie zasiadł Jakub VI Stuart – w Anglii
nazwany Jakubem I
12. Załogi angielskie zajmowały się głównie korsarstwem
13. W 1552r. jedna z ekspedycji dotarła do Archangielska, ułatwiło WB handel z Moskwą
14. Anglia dysponowała dobrze rozbudowaną flotą, więc postanowili rozbić monopol hiszpańsko-
portugalski
15. Konflikt Hiszpanii z Anglią był spowodowany również sporami dynastycznymi; Elżbieta
odrzuciła propozycję małżeństwa z Filipem II, dlatego on zaplanował małżeństwo z królową
Szkocji Marią Stuart, która miała zostać następczynią tronu Anglii
16. Maria była katoliczką, jednak protestantyzm w jej kraju nasilił się tak bardzo, że musiała
uciekać. Schronienie znalazła w Anglii, lecz tam została uwięziona, gdzie przez 18 lat żyła w
niewoli. W 1587r. została stracona
17. Jej śmierć przypieczętowała konflikt z Hiszpania, więc w 1588r. doszło do wojny. Filip II wysłał
potężną flotę (Wielka Armada) przeciwko Anglikom; niestety wielkość okrętów nie sprzyjała
warunkom kanału La Manche; wygrała Anglia
18. Dopiero po śmieci obu władców (1604) zawarto pokój