Europejczycy w Nowym Świecie

Maksymilian Pek 4K/U

1. Geneza wypraw geograficznych w XV i XVI stuleciu:

- udoskonalenie techniki żeglarskiej (busola, dokładniejsze mapy, lepsze oraz

unowocześnione statki)

- krążące po Europie opowieści o skarbach Dalekiego Wschodu (Marco Polo -

Opisanie świata)

- potrzeba sprowadzania przypraw korzennych (np. pieprzu czy cynamonu) bez

udziału pośredników

- potrzeba zahamowania odpływu kruszców z Europy

- trudności w dialogu handlowym Europy z Indiami (po opanowaniu przez Turków

Osmańskim Konstantynopola w roku 1492)

- Półwysep Iberyjski - wyparcie Arabów oraz zakończenie wojen w tej sferze

wpływów, wywołało głęboki kryzys ekonomiczny rycerstwa, pozbawiło go
podstawowych źródeł utrzymania oraz zmusiło do poszukiwania nowych ziem, nie
tylko nadających się pod uprawę, ale także będących przedmiotem głębokiej
eksploatacji gospodarczej

- dążenie kościoła do szerzenia wiary na nowych ziemiach.

- w XV stuleciu, w Portugalii zrodziła się myśl dotarcia do Indii poprzez opłynięcie

Afryki

2. Odkrywcy:

- Henryk Żeglarz - żył w latach 1394-1460; syn króla portugalskiego Jana I; miłośnik
podróży, entuzjasta odkryć geograficznych; z jego inicjatywy, począwszy od lat 40-
tych organizowano szereg wypraw geograficzno-odkrywczych; Portugalczycy
dotarli więc do Wysp Kanaryjskich, Azorów, ujścia Senegalu, Zielonego Przylądka,
Zatoki Gwinejskiej a w roku 1471, jako pierwsi Europejczycy przekroczyli równik
- Pedro de Cavilhao - nie ulega najmniejszej wątpliwości, że Pedro de Cavilhao jako
pierwszy Portugalczyk dotarł do wspomnianych wyżej Indii; niemniej jednak nie
zapisał się on w dziejach odkryć geograficznych, jako podróżnik o wielkiej sławie,
jak i o równie wielkim uznaniu; przyczyną takiego stanu rzeczy był fakt, że swoją
wyprawę odbył Cavilhao częściowo morzem, częściowo zaś drogą lądową; w
konsekwencji jego ekspedycja oraz szlak jakim podążał, były niepraktyczne dla
dalszych kontaktów handlowych Europy, a on sam, niemal całkowicie zapomniany
przez potomnych
- Bartłomiej Diaz - wyruszył w kierunku południowym, ku zachodnim wybrzeżom
Afryki w roku 1487, zachodnią cześć kontynentu afrykańskiego Bartłomiej Diaz
opłynął jeszcze tego samego, 1487 roku; w drodze powrotnej do Portugalii, w roku
1488, Diaz dostrzegł południowy kraniec Afryki, nazywając go Przylądkiem Burz
(tak bowiem oto, płynąc w stronę Indii, silny sztorm odrzucił daleko od brzegu
statek z załogą Portugalczyka, nie mogli więc żeglarze spostrzec wówczas urwisk i
szczytów Przylądka); król Portugalii Jan II, słuchając relacji z wyprawy uznał, iż
nastąpił moment przełomowy w historii odkryć, moment z nadejściem którego,
portugalskie statki będą mogły pływać do Indii, a co za tym idzie zmienił nazwę
przylądka z Przylądka Burz na Przylądek Dobrej Nadziei

- Vasco da Gama - w roku 1498 po opłynięciu Afryki, Vasco da Gama dotarł

wreszcie drogą morską do Indii; prowadzona przez niego ekspedycja nie należała
do najłatwiejszych, Vasco da Gama musiał bowiem radzić sobie, nie tylko z
gwałtownymi burzami oraz sztormami, ale także z buntami i niesubordynacją
załogi, oraz z szerzącym się wśród żeglarzy - szkorbutem; Vasco da Gama powracał
jeszcze trzykrotnie do Indii, nawiązując z miejscową ludnością, cenne dla Portugalii
traktaty handlowe; ułatwiały one pożądaną od lat wymianę towarów; sukces
wypraw Vasca da Gamy rozpoczął, nie tylko ponad stuletni okres panowania
Portugalczyków na wspomnianym szlaku, ale także europejską eksplorację Azji
Południowej

- Krzysztof Kolumb - żył w latach 1451-1506; był odkrywcą-marzycielem, pragnął

zorganizować wyprawę, w której zdobędzie majątek, ale nade wszystko sławę i
uznanie ówczesnych mu ludzi; ponieważ Kolumb wiedział, że ziemia ma kulisty
kształt, uznał, że płynąc w kierunku zachodnim, dotrze do Indii wcześniej, niż
Portugalczycy opływający w tym celu kontynent afrykański; pomysłem swym
Kolumb zainteresował królową hiszpańską - Izabelę Kastylijską; królowa
sfinansowała wyprawę Genueńczyka, oddając do jego dyspozycji trzy statki (Santa
Marię, Pintę oraz Ninę); w dniu 3 sierpnia 1492 roku, wspomniana flotylla,
dowodzona przez Krzysztofa Kolumba, wyruszyła z hiszpańskiego portu Palos; po
siedemdziesięciu dniach żeglugi, dokładnie 12 października 1492 roku, o godzinie
drugiej nad ranem, jeden z marynarzy, niejaki Rodrigo de Triana, dojrzał wyspę
San Salvador, w archipelagu wysp Bahama; stąd Kolumb wyruszył dalej,
odkrywając w dniu 28 października wyspę Kubę, a 6 grudnia - Hatli (Hispaniolę); to
właśnie na Haiti, która urzekła Genueńczyka swoim pięknem, założono kwaterę,
którą Kolumb opuścił dziesięć dni później, udając się do Europy z radosną
wiadomością o odkryciu drogi do Azji; w Hispanioli pozostawił 43-osobową załogę
hiszpańską; do Sewilli Kolumb dotarł w dniu 21 marca 1493 roku, skąd niemal
natychmiast wyruszył na dwór królewski do Barcelony, aby Izabeli i Ferdynandowi
złożyć sprawozdanie z wyprawy oraz z osiągniętych podczas jej trwania sukcesów;
w kolejną podróż na Hispaniolę Krzysztof Kolumb wybrał się jeszcze w roku 1493
(dokładnie, licząca 14 okrętów oraz blisko 1200 osób załogi wyprawa, wyruszyła w
dniu 25 września 1493 roku); podczas drugiej wyprawy Genueńczyk odkrył
kolejno: Dominikanę, Gwadelupę, Antiguę oraz Portoryko i Jamajkę; 11 czerwca
1494 roku, Kolumb przybył z powrotem do Hiszpanii; 30 maja 1498 roku wyruszyła
trzecia już wyprawa pod dowództwem Krzysztofa Kolumba; tym razem żeglarze
odkryli wyspę Trynidad, z kolei na Haiti, założone zostało pierwsze stałe osiedle
hiszpańskie w Indiach Zachodnich (początkowo nazwą tą określano wyspy Antyle
oraz Karaiby), a mianowicie Santo Domingo; wyprawa zakończyła się
aresztowaniem Kolumba i jego syna, i ich przetransportowaniem do Hiszpanii w
roku 1500; ostatnią wyprawę w kierunku zachodnim, Kolumb odbył w latach 1502-
1504; wówczas to, udało mu się dotrzeć do Hondurasu oraz do Wybrzeża
Moskitów (Nikaragua); po powrocie z czwartej wyprawy schorowany Kolumb
starał się jeszcze o posłuch u króla Ferdynanda - bezskutecznie; opuszczony,
rozczarowany oraz zgorzkniały zmarł w roku 1506
- Amerigo Vespucci - włoski kupiec, nawigator oraz podróżnik; w czasie wypraw, w
których brał udział, zbadał większą część wschodniego wybrzeża Ameryki
Południowej; w przeciwieństwie do Krzysztofa Kolumba, który był przekonany, że
dotarł do Indii, Vespucci uznał odwiedzone przez siebie tereny za nieznany dotąd
kontynent; prawdopodobnie brał udział w drugiej i trzeciej wyprawie Kolumba; z
całą pewnością udał się z hiszpańską ekspedycją do Gujany (w latach 1499-1504);
wtedy także, dotarł do Amazonki, zbadał wybrzeże Brazylii, dopłynął do ujścia
rzeki Orinoko, a następnie powrócił do Kadyksu; od roku 1503 zaczęły ukazywać
się drukiem listy z opisami odbytych podróży; zaś w roku 1507, z inicjatywy
Waldseemuellera odkrytą przez Krzysztofa Kolumba ziemię, zaczęto określać
mianem Amerigi lub Americi - by upamiętnić nazwisko człowieka, który jako
pierwszy zwrócił uwagę na jej odrębność od dotychczas poznanych przez ludzkość
części świata
- Ferdynand Magellan - kiedy Hiszpanie zorientowali się, że nie dotarli drogą
zachodnią do Indii, lecz że odkryli nowy ląd, starali się z ziem Ameryki dopłynąć do
Indii; przez pewien czas ich wysiłki nie dawały spodziewanego rezultatu; dzieła
tego dokonał dopiero, pozostający w służbie hiszpańskiej, szlachcic portugalski -
Ferdynand Magellan; w roku 1519 wyruszył on z Hiszpanii do Ameryki, płynąc
wzdłuż wschodnich wybrzeży Ameryki Południowej odkrył między lądem a wyspą
Ziemią Ognistą, cieśninę łączącą Ocean Atlantycki z Oceanem Spokojnym; cieśnina
ta na cześć odkrywcy, nazwana została Cieśniną Magellana; następnie Magellan
popłynął przez Ocean Spokojny i po 100 dniach podróży dotarł do Wysp
Mariańskich, skąd skierował się ku Filipinom, gdzie w walce z tubylcami stracił
życie; jego współtowarzysze kontynuowali wyprawę i przez Ocean Indyjski dotarli
do wybrzeży Afryki, a stamtąd przedostali się do Hiszpanii - by rok 1522; cała
podróż trwała 3 lata; początkowo załogę tworzyło 265 ludzi, niemniej jednak na
skutek złej pogody, sztormów, pokładowych buntów i niesubordynacji, chorób
(szkorbut), jak również walk z ludnością tubylczą, której Magellan oraz inni jego
współtowarzysze usiłowali siłą narzucać wyznanie chrześcijańskie, do Hiszpanii
powróciło zaledwie 18; ci którzy przetrwali całą podróż, byli pierwszymi ludźmi,
którzy przemierzyli całą kulę ziemską; załoga Magellana w rejs dookoła świata
wybrała się na pięciu okrętach (Trinidad, San Antonio, Concepcion, Victoria, oraz
Santiago), statkiem flagowym Magellana była Trynidad

- Francis Drake - uchodził za najsławniejszego z korsarzy (czyli piratów) w oficjalnej

służbie korony angielskiej; w latach 1577-1580 odbył wyprawę dookoła świata,
plan podróży był następujący: 1) odkrycie położonego na południowym Pacyfiku
(jak ówcześnie uważano) - kontynentu Terra Australis, 2) udanie się w kierunku
wyspy Moluki i zaopatrzenie się w odpowiednio duży ładunek przypraw
korzennych 3) łupienie możliwie wielu galeonów w służbie hiszpańskiej; w czasie
trwania wyprawy Drake natrafił na wiele przeszkód, których z oczywistych
powodów nie uwzględnił stosunkowo nieskomplikowany jak mogłoby się wydawać
plan, a mianowicie: żeglarzom nie sprzyjała pogoda, szalały sztormy i burze,
zatonięciu uległ jeden z okrętów, drugi powrócił do Anglii, straciwszy kurs i
znajdując się na otwartych wodach oceanów (Atlantyku i Pacyfiku), Drake nie
dostrzegł Przylądka Horn; będąc u zachodniego brzegu kontynentu
amerykańskiego, korsarz wraz z współtowarzyszami "polował" na statki rodem z
Hiszpanii, później dopłynął do brzegów dzisiejszej Kanady; a nie mogąc namierzyć
drogi morskiej w kierunku zachodnim, Drake postanowił, że wyprawi się w rejs
dookoła kuli ziemskiej; wyprawa trwała 3 lata, nie tylko że Drake wrócił z niej cały i
zdrowy, to jeszcze do Anglii przywiózł łupy rzędu 1500000 dzisiejszych funtów (na
jednym z hiszpańskich galeonów zagarnął ładunek 20 ton srebra); zuchwałość oraz
skuteczność korsarza wzbudzała wielki podziw u ówczesnych Hiszpanów, którzy
nadali mu przydomek El Draque, czyli Smok

- gdy wiek XVI zbliżał się ku końcowi, ambicją Hiszpanów było dotarcie oraz
spenetrowanie kontynentu australijskiego; i choć żaden z obywateli państwa nie
widział jeszcze ziemi, jak sądzono położonej na południowym Pacyfiku, wiedziano,
że gdy nastąpi jej odkrycie, zostanie ona nazwana Krajem Południowym; plan
Hiszpanów nie powiódł się, Australię odkryli Holendrzy; niemniej jednak osobą
(pochodzenia portugalskiego), która była najbliższa odkrycia Terra Australis był
Luiz de Torres, który opływając wybrzeża Nowej Gwinei, spostrzegł wyspy, będące
w bezpośrednim sąsiedztwie kontynentu

- Willem Barents - holenderski badacz i podróżnik; od jego nazwiska pochodzi

nazwa Morza Barentsa oraz Wyspy Barentsa; w czasie jednej z ekspedycji
badawczych, w roku 1596, dotarł w okolice Spitsbergenu oraz na Wyspę
Niedźwiedzią; podczas żeglugi w kierunku Nowej Ziemi statek Barentsa zamarzł
wśród lodów; choć większa część załogi uciekła z zamrożonego więzienia, samemu
odkrywcy nie udało się powrócić do domu, zamarzł w połowie roku 1597; w roku
1875 odkryto pamiętniki Barentsa
- Willem Schouten - Holender, który jako pierwszy w dniu 26 lipca 1616 opłynął
Przylądek Horn; Schouten był także pomysłodawcą nazwy przylądka; nawiązuje
ona do nazwy miasta Hoorn, z którego pochodził żeglarz

- Abel Tasman - Holender, który jako pierwszy Europejczyk dotarł do Tasmanii i

Nowej Zelandii, podczas wyprawy w latach 1642-1643; podczas swojej drugiej
wyprawy, w roku 1644, Abel Tasman sporządził mapy północnego wybrzeża
Australii.
Efekty odkryć geograficznych:
kolonializm, zjawisko historyczne polegające na opanowaniu i utrzymaniu kontroli
politycznej i gospodarczej przez jedne kraje nad innymi w celu ich eksploatacji.

Z punktu widzenia procesu powstawania systemu światowego, kolonializm

stanowił jeden z jego etapów, który przejawił się w rozciągnięciu dominacji
politycznej przez najbardziej rozwinięte gospodarczo ośrodki cywilizacji
euroatlantyckiej na obszary gospodarczych peryferiów świata; z kolonializmem
nierozerwalnie wiążą się zjawiska: ekspansji i rywalizacji.

Przyczyny kolonializmu

- zwiększenie się liczby Ludności,

- źródło taniej siły roboczej,

- powiększenie Zasobów surowców mineralnych,

- rynek zbytu towarów przemysłowych,

- uzyskanie przewagi politycznej i militarnej na świecie.

Skutki kolonializmu

- rasizm,

- nienawiść ludności mieszkającej na terenach skolonizowanych do Europejczyków.

Europejczycy uważali, że biały człowiek powinien władać ludźmi o innym kolorze

skóry.

Potęgi kolonialne i ich kolonie

- Wielka Brytania: Egipt, Sudan, Kenia, Nigeria, Indie, Kanada, Australia, Nowa
Zelandia.

- Francja: Wietnam, Indochiny, Algieria, Kambodża. Zachodnia część Afryki,

Madagaskar.

- Niemcy: Afryka Wschodnia, Kamerun, Afryka Południowo- zachodnia.

- Włochy: Somalia

- Stany Zjednoczone: Filipiny

Konflikty kolonialne w Afryce:

a) powstanie Mahdiego w Sudanie (1881 – 1898)
 Sudan od lat 20-ych XIX wieku znajdował się pod zwierzchnością Egiptu. Sam
Egipt w 1882 r.
stał się protektoratem Wielkiej Brytanii.
 W 1881 r. wybuchło w Sudanie powstanie o niepodległość, na czele którego
stanął
Muhammad Ahmad zwany Mahdim (prowadzony przez boga, mesjasz). Mahdi
uważał, że Bóg
powierzył mu zadanie oczyszczenia islamu i uwolnienia Sudanu spod obcych
wpływów.
 Było to powstanie o charakterze antykolonialnym i religijnym.
 Apogeum powstanie osiągnęło w 1885 r. gdy wojska Mahdiego pokonały armię
egipską i zajęły
Chartum (stolicę Sudanu). W tym samym roku Mahdi zmarł.
 Powstanie upadło w 1898 r. gdy armia egipsko – brytyjska rozbiła siły
powstańców i zajęła kraj.
Sudan został przekształcony w kondominium – obszar zarządzany wspólnie przez
Egipt i Wielką
Brytanię.
b) walki z państwem Zulusów na południu Afryki 1879 r.
 Zulusi – lud mieszkający w Afryce Południowej w Natalu, który zajmował się
hodowlą i
uprawą roli. Na początku XIX wieku plemiona zuluskie zostały zjednoczone przez
Czakę.
Powstało państwo Zulusów rządzone przez króla, który posiadał liczną i dobrze
zorganizowaną armię.
 Pod koniec pierwszej połowy XIX wieku Natal został oficjalnie zaanektowany
przez Wielką
Brytanię. Osadnikom zagrażało zmilitaryzowane państwo Zulusów.
 W styczniu 1879 r. Anglicy sprowokowali konflikt wkraczając na ziemie państwa
Zulusów.
Prawie cała armia brytyjska została rozgromiona w bitwie pod Isandlwaną. Jeden z
oddziałów
brytyjskich obronił się pod Rorker`s Drift (za tą bitwę przyznano aż 11 Krzyży
Wiktorii –
najwyższego odznaczenia brytyjskiego za odwagę na polu bitwy; najwięcej
jednorazowo w
historii Imperium Brytyjskiego).
 Po sprowadzeniu większych sił Brytyjczycy podbili państwo Zulusów latem 1879
r.
c) wojny burskie – I (1880 – 1881), II (1899 – 1902)
 Burowie – potomkowie osadników holenderskich, którzy przybyli do Afryki
Południowej w XVII
wieku i zamieszkali w Kraju Przylądkowym. Burowie byli rolnikami.
 geneza:
- na początku XIX wieku do Kraju Przylądkowego przybyło wielu osadników
brytyjskich.
Ziemie dotąd kontrolowane przez Burów znalazły się pod panowaniem brytyjskim,
- w połowie XIX w. część Burów przeniosła się na północ od rzeki Oranje, poza Kraj
Przylądkowy i utworzyła dwie republiki: Transwal i Oranię,
- w 1867 r. w Transwalu i orani odkryto bogate złoża złota i diamentów,
- państwa te zostały zbrojnie zajęte przez Brytyjczyków i włączone do Kraju
Przylądkowego
 Pierwsza wojna burska (1880 – 1881)
- w 1880 r. Burowie pod wodzą Paula Krugera wzniecili powstanie przeciw
Brytyjczykom,
których pokonali.
- W 1881 r. podpisano pokój, w którym przyznano osadnikom burskim autonomię i
samorząd. W zamian Burowie uznali formalne zwierzchnictwo Wielkiej Brytanii.
- w 1884 r. Transwal stał się niepodległym państwem.
 II wojna burska (1899 – 1902)
- na terenie Transwalu i Oranii odkryto kolejne bogate złoża złota i diamentów, co
spowodowało natychmiastowy napływ osadników brytyjskich (uitlanders),
- Brytyjczycy tak długo prowokowali Burów, że Ci wypowiedzieli wojnę Wielkiej
Brytanii.
Mimo początkowych sukcesów Burowie wojnę przegrali ze względu na olbrzymią
przewagę
liczebną wojsk brytyjskich. Transwal i orania zostały włączone do posiadłości
brytyjskich,
- Burowie nie złożyli broni tylko przeszli do walki partyzanckiej. W odpowiedzi siły
brytyjskie
rozpoczęły pacyfikację ziem Burów: partyzantów rozstrzeliwano na miejscu,
palono ich
farmy, ich rodziny wysiedlano i umieszczano w obozach koncentracyjnych, na
całym
obszarze rozmieszczano zasieki z drutów kolczastych i umieszczano posterunki
wojskowe,
- ostatni oddział partyzancki skapitulował w 1902 r.
- w 1910 r. Transwal , Oranię, Kraj Przylądkowy i Natal połączono w jedno państwo
– Związek Afryki Południowej.
Żródła:

-http://www.tomaszewska.com.pl/3lo.3cz.3d.4n.kolonializm.pdf

-https://sciaga.pl/tekst/28599-29-
przyczyny_przebieg_i_skutki_wypraw_krzyzowych