KRYZYS

REPUBLIKI
RZYMSKIEJ

II – I w p.n.e
 PRZYCZYNY KRYZYSU REPUBLIKI
PODBOJE RZYMSKIE: zmiany polityczne i społeczne min:
nowy podział społeczny: patrycjusze, nobile, ekwici,
plebejusze, proletariat, wyzwoleńcy, niewolnicy
GOSPODARKA:
napływ do Italii taniej siły roboczej - niewolnicy i tanie zboże z
prowincji – konkurencyjna gospodarka hellenistyczna
nowy typ majątku – VILLA ( 25 do 60 ha) – produkcja towarów
min.: wino, oliwa, owoce, hodowla zwierząt
średniozamożni chłopi (przed reformą Mariusza) – trudna
sytuacja finansowa – ponieważ służyli w armii ich ziemia
podupadała i była przejmowana przez ludzi zamożnych - po
powrocie musieli utrzymywać się z pracy najemnej – miasto –
proletariat
różnice materialne pomiędzy elitami politycznymi a
obywatelami Rzymu – proletariat i plebs głosuje zgodnie z wolą
nobili i patrycjatu
 PRÓBY REFORMY – TYBERIUSZ I GAJUSZ
GRAKCHOWIE – TRYBUNI LUDOWI
REFORMA AGRARNA TYBERIUSZA GRAKCHUSA – 133 p.n.e
USTAWA ograniczająca wielkość majątków na terenie Italii:
jedna rodzina 250 ha ziemi, nadwyżki ziemi rozdzielić pomiędzy
ubogich obywateli po 7,5 ha – tak aby mogli oni również być w
armii obywatelskiej
opór warstwy nobilów – Tyberiusz zabity podczas rozruchów w
Rzymie
REFORMA GAJUSZA GRAKCHUSA – 123 p.n.e
kontynuator reform brata
anuluje ustawodawstwo senatu blokujące reformy – prawo
veta
odbiera nielegalnie przejętą przez nobilów ziemię i dzieli
pomiędzy bezrolnych chłopów
NOBILE wywołują zamieszki podczas których ginie Gajusz
 PRZYCZYNY KRYZYSU REPUBLIKI
NOWY PODZIAŁ POLITYCZNY :
OPTYMACI ( łac. OPTIMUS - najlepszy)
zwolennicy silnej władzy senatu,
hasło salus rei publicae – „dobro
rzeczpospolitej, faworyzowali nobilów,
byli przeciwni dopuszczaniu do
urzędów homo novus min.: Sulla,
Pompejusz Wielki, ród Scypionów
POPULARZY (łac. POPULUS – lud)
zwolennicy reform, niezadowoleni z
władzy senatu, wspierali plebejuszy,
obrońcy libertas „suwerennej wolności
i władzy ludu” min.: Tyberiusz
Grakchus, Gajusz Grakchus, Gajusz
Mariusz, Juliusz Cezar
 PRZYCZYNY KRYZYSU REPUBLIKI
REFORMA WOJSKOWA MARIUSZA
104 – 100 p.n.e (konsul 107 – 101
p.n.e)
► do armii wszyscy obywatele również
bez ziemi (proletariat) - służba 16 lat
► główna jednostka operacyjna LEGION
(ciężka piechota) od 25 do 34 w armii
rzymskiej
►LEGION – podzielono KOHORTY
(1 LEGION=10 KOHORT )
►KOHORTA – podstawowa jednostka
taktyczna ok. 480 a od czasów Cezara
ok. 600 żołnierzy
► SYMBOL LEGIONU – WILK,
MINOTAUR, WIEPRZ, KOŃ, ORZEŁ
(aquila)
PRZYCZYNY KRYZYSU REPUBLIKI – POWSTANIA
NIEWOLNICZE - I powstanie 135–132 p.n.e

Rzymska mozaika z II w. n.e. z miasta Zliten na terenie Libii, obecnie

prezentowana w Muzeum Archeologicznym w Trypolisie
 PRZYCZYNY KRYZYSU REPUBLIKI
POWSTANIA NIEWOLNICZE min:. POWSTANIE
SPARTAKUSA 73 – 71 p.n.e

SPARTAKUS (z Tracji) - spisek w szkole

gladiatorów w Kapui, schronienie na
zboczach Wezuwiusza ok. 10 000
powstańców
MAREK LICYNIUSZ KRASSUS – 10
legionów - bitwa nad rzeką SILARUS –
porażka i śmierć Spartakusa
6000 tyś. niewolników ukrzyżowanych
wzdłuż drogi z Kapui do Rzymu
PRZYCZYNY KRYZYSU REPUBLIKI
EPOKA WIELKICH WODZÓW: min:
►SULLA (optymat, wojna domowa 83-82 p.n.e, bezterminowa
dyktatura 82 – 79 p.n.e, przywraca władzę senatu – w 79 p.n.e
rezygnuje)
► MAREK EMILIUSZ LEPIDUS (popular, konsul 78 p.n.e,
przeciwnik polityczny Sulli)
► MAREK LICYNIUSZ KRASSUS (popular, konsul 70 i 55 p.n.e,
członek I TRIUMWIRATU 60 p.n.e, 53 p.n.e ginie w wojnie z
Partami)
► GNEJUSZ POMPEJUSZ MAGNUS (optymat, konsul 70, 50,52
p.n.e, zdobywa Pont, Syrię, Judeę, Jerozolimę, Kapadocję,
członek I TRIUMWIRATU 60 p.n.e)
► JULIUSZ CEZAR ( popular)
► MAREK EMILIUSZ LEPIDUS - zwolennik Cezara, namiestnik
prowincji HISZPANIA 48 p.n.e, członek II TRIUMWIRATU 43
p.n.e
 I TRIUMWIRAT 60 p.n.e
MAREK LICYNIUSZ KRASSUS
(ginie podczas wojny z Partami 53 p.n.e)

 GNEJUSZ POMPEJUSZ
MAGNUS
(wojna domowa Cezar i Pompejusz, pokonany pod Farsalos
(Tesalia) 48r p.n.e – ucieka do Egiptu, Ptolemeusz XIII w obawie
przed Cezarem kazał go zamordować a jego głowę odesłał
Cezarowi)

JULIUSZ CEZAR
(zamordowany 15 marca 44 p.n.e w IDY MARCOWE)
 JULIUSZ CEZAR
 POPULAR - przeciwnik polityczny SULLI, poza Rzymem do 79 p.n.e
 68 p.n.e KWESTOR prowincji Hiszpania – I urząd polityczny – miejsce w senacie
 65 p.n.e –EDYL
 63 p.n.e – PONTIFEX MAXIMUS, udział w nieudanym spisku Katyliny – udaremniony
przez CYCERONA ( konsul 63 p.ne)
 61 p.n.e – PRETOR, następnie NAMIESTNIK HISZPANII – podbił cały półwysep
Pirenejski – TYTUŁ IMPERATORA
 60 p.n.e – I TRIUMWIRAT
 59 p.n.e – KONSUL – REFORMA AGRARNA (przeciwnik polityczny MAREK
PORCJUSZ KATON (MŁODSZY)
 58-52 p.n.e – wojna w GALII – POWSTANIE WERCYNGETORYKSA – bitwa pod
ALEZJĄ
 49 p.n.e – POWRÓT DO RZYMU - 13 LEGIONÓW – WOJNA DOMOWA
DO 46 p.n.e
 48 p.n.e i 49 p.n.e - DYKTATOR
 44 p.n.e – DYKATOR WIECZYSTY, TRYBUN LUDOWY, NAJWYŻSZY
KAPŁAN, OJCIEC OJCZYZNY – decyzja SENATU
15 MARCA 44 p.n.e – IDY MARCOWE
– ŚMIERĆ CEZARA

spisek: KASJUSZ LONGINUS, KATON

MŁODSZY, DECYMUS, MAREK BRUTUS
 II TRIUMWIRAT 43 p.n.e
MAREK ANTONIUSZ
 42 p.n.e – bitwa pod FILIPII (Macedonia) – ostatecznie
unicestwienie zabójców Cezara podział wpływów :
Oktawian prowincje zachodnie, Marek Antoniusz
wschodnie, Lepidus Afrykę)

OKTAWIAN AUGUST
(31r. p.n.e – bitwa pod AKCJUM, wygrana Oktawiana
Augusta z Markiem Antoniuszem i Kleopatrą)

MAREK LEPIDUS
(36r. p.n.e – wojska przechodzą na stronę Oktawiana
Augusta –odsunięty od władzy)
OKTAWIAN AUGUST – PRYNCYPAT
(wnuk siostry Cezara)
 13 stycznia 27 p.n.e – zrzeka się w Senacie
nadzwyczajnych uprawnień i żąda
przywrócenia republiki – SENAT PROSI ABY
NADAL STAŁ NA CZELE PAŃSTWA
TYTULATURA: - pełnia władzy
 AUGUSTUS - wywyższony przez
bogów
 IMPERATOR – władza polityczna i
wojskowa
 PRINCEPS SENATUS – pierwszy w
Senacie
 PONTIFEX MAXIMUS – najwyższy
kapłan
 PROKONSUL - (18 prowincji i Egipt)
 TRYBUN LUDOWY
 DYNASTIE CESARSKIE
JULIJSKO – KLAUDYJSKA ANTONINOWIE (od96-192r.n.e.)
( do 68r.n.e.) ►NERWA
►OKTAWIAN AUGUST ►TRAJAN
►TYBERIUSZ ►HADRIAN
►KALIGULA ►ANTONINUS PIUS
►KLAUDIUSZ ►MAREK AURELIUSZ
►NERON ►KOMMODUS
FLAWIUSZE(od 69 „rok SEWEROWIE (od193-235r.n.e.)
czterech cesarzy” – 96r.n.e) ►SEPTYMIUSZ SEWER
►WESPAZJAN ►KARAKALLA
►TYTUS ►SEWERUS ALEKSANDER
►DOMICJAN
 TWORZENIE CESARSTWA
 prowincje senackie i cesarskie – namiestnicy mianowani przez cesarza
(podatki i spisy ludności)
 reforma armii – gwardia cesarska – pretorianie
 odbudowa tradycyjnych kultów oraz wprowadzenia kultu osoby cesarza
 scentralizowana administracja podporządkowana cesarzowi –
kancelarie cesarskie – obsługa prawna
 nowe podatki min.: WESPAZJAN „pecunia non olet”
 „pax romana” – zaniechanie wojen domowych
 kontynuacja podbojów poza terenem ITALII
 ROMANIZACJA PROWINCJI – okres świetności, stabilizacji prawnej i
finansowej prowincji – „wschód” lepiej rozwinięty ekonomicznie i
kulturowo – dominujący język greka, „zachód” – miejscowa ludność
przyjmuje rzymskie wzorce kulturowe – szansa na awans społeczny,
karierę polityczna i wojskową
 URBANIZACJA PROWINCJI (urbs – miasto) – BONN (Bonna),
KOLONIA(Kolonia Agryppina), STRASBURG (Argentorate), PARYŻ
(Lutetia), BUDAPESZT (Aquincum), WIEDEŃ (Vindobona), LONDYN
(Londinium)
 PODBOJE W OKRESIE CESARSTWA
- KRYZYS BEZPIECZEŃSTWA
►I w.n.e - BRYTANIA (aż do płd. Szkocji)
►do II w.n.e – Numidia, Mauretania, Tracja, Arabia,
Dacja, Armenia, Mezopotamia, Asyria
►66-70 r.n.e – powstanie w Judei – cesarz Tytus, 132
r.n.e – powstanie Szymona Bar-Kochby – cesarz
Hadrian
►III w.n.e – nowy wróg na wschodzie PERSJA
SASANIDÓW ( granica Palmyra – Syria), na zachodzie
plemiona GOTÓW (utrata Dacji – Rumunii)
GRANICE:
•granica Zachód (Europejska) - wzdłuż RENU, DUNAJU +
BRYTANIA
•granica Wschód - KRÓLESTWO PARTÓW ( Iran,
Mezopotamia, Syria)
 KRYZYS POLITYCZNO – USTROJOWY
III w.n.e – PRÓBY ZMIAN
DIOKLECJAN (284 – 305 n.e.)
cesarz – „Dominus et Deus” PAN
I BÓG – nie jest już tylko
pierwszym obywatelem jest
panem absolutnym
ustrój: DOMINAT – „wschodni”
model rządów, oddawanie
boskiej czci cesarzowi który
przejmuje pełnię niczym
nieograniczonej władzy:
politycznej, prawnej, wojskowej,
gospodarczej, kulturowej,
religijnej, cywilizacyjnej
 TETRARCHIA - DIOKLECJAN
►DIOKLECJAN – AUGUST WSCHODU
wschodnie wybrzeże Morza Śródziemnego,
terytoria azjatyckie i Egipt, STOLICA
bityńska Nikomedia (Turcja)
►GALERIUSZ - CEZAR WSCHODU
dolina Dunaju i Bałkany – STOLICA
Sirmium nad Sawą (Serbia)
► MAKSYMIAN - AUGUST ZACHODU –
Italia, Afryka i Hiszpania , STOLICA Mediolan
(Italia)
► KONSTANCJUSZ CHLORUS – CEZAR
ZACHODU - Brytania i Galia , STOLICA Trewir
(Nadrenia)
ZASADA DZIEDZICZENIA WŁADZY: AUGUST
sprawuje władzę 20 lat i abdykuje na rzecz
cezarów, ci powinni wskazać kolejno swoich
następców
ARGENTEUS - srebrna moneta Galeriusza z
przedstawieniem tetrarchów
 KRYZYS TETRARCHII
►DZIEDZICZENIE WŁADZY - utopia - nie uwzględniono prawa
dziedziczenia władzy w rodzinie, wymuszono nienaturalną
sytuację dobrowolnego zrzekania się władzy
►ANARCHIA – zamiast czterech współrządców – rządziło nawet
sześciu
►RZYM traci swoja rolę polityczna i ustrojową - o siedzibie
władcy decydują kwestie militarne, ludność jest
zdezorientowana ponieważ nie wiadomo gdzie jest stolica
państwa
►WOJNY DOMOWE – cztery cesarstwa
KONSEKWENCJE:
313 - cesarstwo MA TYLKO dwóch władców: KONSTANTYNA
na Zachodzie i LICYNIUSZA na Wschodzie
324 - KONSTANTYN I WIELKI - jedynowładca imperium –
likwiduje system tetrarchii (po jego śmierci w 337 władzę
odziedziczyli synowie)
 PÓŹNIEJSI CESARZE
 AURELIAN 270 – 275 r.n.e.
 DIOKLECJAN 284 – 305 r.n.e.
KONSTANTYN I WIELKI 306 – 337 r.n.e.
JULIAN APOSTATA 361 – 363 r.n.e.
TEODOZJUSZ WIELKI 378 – 395 r.n.e.
HONORIUSZ 395 – 423 r.n.e.
WALENTYNIAN III 425 – 455 r.n.e.
ROMULUS AUGUSTULUS 475 – 476 r.n.e.