ŚREDNIOWIECZE

476- 1450/1453/1492

POWTÓRZENIE PRZED EGZAMINEM

GIMNAZALNYM 2018
 CESARSTWO WSCHODNIE
(BIZANTYJSKIE)
 Po podziale cesarstwa
rzymskiego, część
wschodnią zaczęto
nazywać cesarstwem
bizantyjskim
(Bizancjum).
 Jej stolicą było miasto
Konstantynopol
położone na pograniczu
Europy i Azji, słynące z
handlu.
 CESARSTWO WSCHODNIE
(BIZANTYJSKIE)
 Rządzący w VI w. n.e.
cesarz Justynian I
Wielki marzył o
odbudowie dawnego
imperium rzymskiego.
 W tym celu podbił Italię,
Afrykę Płn. i część
Hiszpanii.
 Kazał także spisać
wszystkie prawa w tzw.
Kodeksie Justyniana.
 KONSTANTYNOPOL
 Miasto otoczone było
potężnymi murami,
wewnątrz znajdował się
m.in. ogromny pałac
cesarski, oraz kościół
Mądrości Bożej (Hagia
Sophia) zbudowany w VI
w. przez cesarza Justyniana.
 Konstantynopol był
nazywany „Nowym
Rzymem”. 1453- upadek Konstantynopola zdobytego
przez Turków stał się symbolicznym
zakończeniem epoki średniowiecznej
 ROZŁAM W CHRZEŚCIJAŃSTWIE

 W 1054 r. doszło do rozłamu w Kościele

(wielka schizma wschodnia).

CHRZEŚCIJAŃSTWO

KATOLICYZM PRAWOSŁAWIE
 ROZŁAM W CHRZEŚCIJAŃSTWIE

katolicyzm prawosławie

zasięg zachód wschód

stolica Rzym Konstantynopol
głowa papież patriarcha
świątynia kościół cerkiew
duchowny ksiądz (celibat) pop (brak
celibatu)
język liturgii łaciński grecki
 PRAWOSŁAWIE
cerkwie ikony
 NARODZINY ISLAMU
 Islam powstał w VII w na
Półwyspie Arabskim za
sprawą Mahometa.
 Ogłosił się on prorokiem
jedynego boga Allacha.
 Wyznawcy islamu to
muzułmanie (pierwszymi
byli Arabowie), a święta
księga – Koran. Jej
uzupełnieniem jest Sunna
 Era muzułmańska zaczyna się
od 622 r. (hidżra)- ucieczka
 Obowiązki muzułmanów
 V FILARÓW WIARY:
 modlitwa 5 razy dziennie
 wyznanie wiary w Allacha
 dawanie jałmużny
 post w okresie miesiąca
ramadan
 pielgrzymka do Mekki (raz
w życiu)
Dodatkowo nakazywano im
udział w świętej wojnie z
niewiernymi (dżihad).
 Architektura i sztuka islamu

Meczet, wokół cztery minarety arabeski

 ARABOWIE - pojęcia
 hidżra –ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny w
622 r., kiedy prorokowi groziła śmierć, muzułmanie
uznali to wydarzenie za początek nowej ery, od
niego liczyli lata
 kalifowie – współpracownicy i następcy Mahometa,
(nie miał on synów), posiadali oni najwyższą władzę
religijną i świecką, podbijając sąsiednie ziemie
stworzyli ogromne państwo
 państwo teokratyczne – to takie państwo w którym
rządzą duchowni np. w państwie arabskim kalifowie
byli najwyższymi duchownymi i jednocześnie
władcami państwa
Symbole islamu

Półksiężyc- symbol
kalifatu. Świątynia Al-Kaaba w Mekce z wbudowanym
czarnym kamieniem- najświętsze miejsce
muzułmanów
 PAŃSTWO FRANKÓW
 Frankowie –plemię
germańskie, które
we wczesnym
średniowieczu zajęło
Galię, zajmowało się
głównie rolnictwem.
 Przedstawiciel
rządzącego rodu
Merowingów
Chlodwig przyjął
chrzest w 496 r.
 PAŃSTWO FRANKÓW
 Początkowo państwem Franków
rządzili Merowingowie.
 Stopniowo tracili jednak władzę
(dlatego nazywano ich „królami
gnuśnymi”) na rzecz zarządców
dworu tzw. majordomów.
 W VIII w. jeden z nich Karol
Młot z rodu Karolingów
pokonał Arabów pod Poitiers, a
jego syn Pepin Mały przejął
władzę i koronował się na króla.
 KAROL WIELKI

 Syn Pepina Małego

Karol Wielki
powiększył i
zreformował państwo.
W 800 r. koronował się
w Rzymie na cesarza,
czym odnowił cesarstwo
na Zachodzie.
ROZWÓJ PAŃSTWA FRANKÓW
 Frankowie – hrabstwa i marchie
 hrabstwa –okręgi w państwie Karola
Wielkiego, znajdowały się one z dala od granic i
były zarządzane przez urzędników zwanych
hrabiami
 marchie – okręgi w państwie Karola Wielkiego,
które znajdowały się przy granicach państwa,
zarządzali nimi margrabiowie, którzy mieli
większe niż hrabiowie uprawnienia wojskowe
konieczne do zorganizowania obrony granic
 Frankowie – renesans karoliński
 renesans karoliński –
odrodzenie nauki i
szkolnictwa za czasów
Karola Wielkiego po
okresie wielkiego upadku,
zakładano szkoły
kościelne, na dworze w
Akwizgranie powstała
akademia, odszukiwano
i przepisywano dawne
utwory, odradzała się
starożytna sztuka, język,
literatura
 Podział państwa Franków
 traktat w Verdun
(843 r.) – ustalono tam
podział Państwa
Franków pomiędzy 3
wnuków Karola
Wielkiego: Ludwika
Niemieckiego, Karola
Łysego i Lotariusza.
 Podział ten dał początek
3 nowym państwom:
Niemcom, Francji i
Włochom.
 Podział państwa Franków

PAŃSTWO
FRANKÓW
(Ludwik Pobożny)

cz. zachodnia cz. środkowa cz. wschodnia

(Karol Łysy) (Lotariusz) (Ludwik Niemiecki)
FRANCJA WŁOCHY NIEMCY
 Powstanie Rzeszy Niemieckiej
 Państwo Ludwika
Niemieckiego rozpadło się
później na drobne księstwa.
Po wygaśnięciu rodu
Karolingów książęta wybierali
spośród siebie króla Niemiec
(Rzeszy Niemieckiej – to
związek księstw niemieckich).
 Gdy królem wybrano Ottona I
w 962 r. koronował się on na
cesarza, czym wskrzesił
cesarstwo na Zachodzie.
 Imperium uniwersalne Ottona III

 imperium uniwersalne –
czyli powszechne było
marzeniem cesarza Ottona
III, imperium to miało się
składać z 4 równoprawnych
prowincji: Germanii, Galii,
Italii i Słowiańszczyzny,
nie udało się go stworzyć,
rychła śmierć cesarza
przerwała te plany.
 SŁOWIANIE
 Słowianie – grupa ludów,
która przybyła do Europy Śr.
– Wsch. w okresie wędrówki
ludów (V w.), wierzyli w
wielu bogów (np.
Światowit), czcili siły
przyrody (np. słońce), byli
zorganizowani we wspólnoty,
na czele których stał wiec, w
razie zagrożenia łączyli się w
plemiona, na czele których
stał wódz (książę)
 PODZIAŁ SŁOWIAN

SŁOWIANIE

POŁUDNIOWI
ZACHODNI
Bułgarzy WSCHODNI
Polacy
Serbowie Rusini
Czesi
Chorwaci
 Pierwsze państwa słowiańskie
 Państwo Samona (pierwsze)
 Państwo Wielkomorawskie
(misja Cyryla i Metodego -
cyrylica)
 Ruś Kijowska (Włodzimierz
Wielki – chrzest w 988 r. -
prawosławie)
 Sąsiadami Słowian byli
Węgrzy (chrzest – Stefan
Wielki)
Spór papieża z cesarzem o władzę
(tzw. spór o inwestyturę)

papież Grzegorz VII cesarz Henryk IV

 Spór papieża z cesarzem
 Grzegorz VII ogłaszając
reformę Kościoła sprzeciwił
się inwestyturze duchownych
przez władców świeckich w
dokumencie „Dictatus papae”
z 1075 r.
 Henryk IV chciał unieważnić
wybór papieża, za co ten
rzucił na niego klątwę,
zwalniając jego poddanych
z posłuszeństwa dla cesarza.
 Spór papieża z cesarzem
 Henryk IV musiał się
upokorzyć przed
papieżem. W 1077 r.
przybył do zamku w
Canossie i przeprosił
papieża.
 Grzegorz zdjął z niego
klątwę, później jednak
cesarz usunął z tronu
papieża.
 Spór papieża z cesarzem
 Spór zakończył się
kompromisem w
konkordacie
wormackim (1122)
- duchownych
mianował papież, a
władcy świeccy mogli
nadać im ziemię.
 Społeczeństwo
średniowieczne
 Społeczeństwo
średniowieczne podzielone
było na 4 stany:
- rycerstwo
- duchowieństwo
- mieszczaństwo
- chłopstwo
Stan – grupa ludzi o
podobnych prawach
obyczajach, zróżnicowana
pod względem
majątkowym.
 System feudalny
 Feudalizm - system
społeczny w średniowieczu
oparty na wzajemnych
zależnościach seniora i
wasala.
- senior przekazywał
wasalowi lenno (ziemię)
- wasal zobowiązywał się do
wierności seniorowi radą i
służenia mu i pomocą

Obok: Drabina feudalna

 Feudalizm - pojęcia
 lenno (feudum) –
ziemia przekazana przez
seniora wasalowi.
 suzeren – najwyższy
senior, nie był niczyim
wasalem, był nim
władca.
 Feudalizm - pojęcia
 inwestytura (hołd
lenny) - uroczyste
nadanie lenna, senior
wręczał wasalowi
włócznie, chorągiew,
pierścień lub pastorał
jako symbol lenna a
ten przysięgał mu
wierność.
Hołd lenny
 Państwo w średniowieczu
 PAŃSTWO  MONARCHIA
PATRYMONIALNE – STANOWA – władca
władca uważał dzielił się władzą z
państwo za swoją reprezentacją
własność, stanów, na mocy ich
odziedziczoną po przywilejów,
przodkach i mógł początkowo
swobodnie nim doradzała ona
rozporządzać np. władcy później
dzielić. współdecydowała o
losach państwa.
Rycerstwo - turnieje
Rycerstwo - herby
 Wieś w średniowieczu
 Większość
społeczeństwa
średniowiecznego
stanowili
mieszkańcy wsi –
chłopi (kmiecie),
których głównym
zajęciem było
rolnictwo.
 Wieś w średniowieczu
 W XIII w. zaczęto
zagospodarowywać
pustki, sprowadzając
osadników z Europy
Zachodniej.
 Akcja to
kolonizacja na
prawie
niemieckim.
 Wieś w średniowieczu
 Zasadźca – zawierał  Wolnizna – okres
umowę z panem zwolnienia z opłat
feudalnym i czynszowych na
sprowadzał rzecz pana wsi, trwał
osadników do nowej kilka lat, był to czas,
wsi, później zostawał w którym osadnicy
w niej dziedzicznym mieli się
sołtysem. zagospodarować.
 Łan – jednostka  Ława – sąd wiejski
powierzchni ziemi – na czele z sołtysem.
ok. 25 ha.
 Metody uprawy ziemi:
- metoda wypaleniskowa
– ziemię do uprawy
uzyskiwało się po
wypaleniu lasu, po
kilkuletniej uprawie 1 ZASIEW UGÓR
wyjałowieniu przenoszono rok
się w inne miejsce
- dwupolówka – ziemię
dzielono na 2 części, co
roku na przemian jedną
obsiewano, a drugą nie
2 rok UGÓR ZASIEW
(ugór)
 Metody uprawy ziemi:
 trójpolówka –
ziemię dzielono na 3 1 jare ozime ugór
rok
pola i w cyklu
trzyletnim
zmieniano: na 2 ugór jare ozime
jednym siano zboże rok
jare, na drugim
ozime, trzecie
3 ozime ugór jare
odpoczywało (ugór). rok
 Miasto w średniowieczu
Pierwsze miasta powstały
poprzez przekształcenie
się z:
 podgrodzi,
 osad przy klasztorach,
 osad przy placach
targowych.

Miasta zakładano także od

podstaw wytyczając
odpowiednie miejsce.
 Miasto w średniowieczu
 Zakładanie miasta
wraz z nadaniem mu
praw lub tylko nadanie
praw ośrodkom już
istniejącym nazywamy
lokacją.
 Wzorem dla lokacji
miast polskich były
wzory niemieckie:
prawo magdeburskie
lub lubeckie.
 Miasto w średniowieczu
Średniowieczny układ miasta:
- na środku rynek
- na rynku ratusz (siedziba
władz miejskich)
- obok ratusza pręgierz i waga
miejska
- ulice przecinające się pod
kątem prostym
- miasto otaczano murami
obronnymi
Miasto w średniowieczu
Miasto w średniowieczu
Miasto w średniowieczu
 Miasto w średniowieczu
 Mieszczanie dzielili
się na 3 warstwy:
- patrycjat
(bogaci kupcy)
- pospólstwo
(rzemieślnicy)
- plebs
(biedota miejska)
 Miasto w średniowieczu
 Patrycjusze mieszkali w
kamienicach blisko rynku.
 Byli bogatymi kupcami i
właścicielami warsztatów.
 Wchodzili w skład rady
miejskiej, z ich grona był
wybierany burmistrz.
 W Polsce często byli
pochodzenia niemieckiego.
 Miasto w średniowieczu
 Pospólstwo to głównie
rzemieślnicy należący do
cechów.
 Cechy skupiały ludzi o
podobnych zawodach.
 Ludzie wykonujący ten sam
zawód mieszkali zwykle
przy jednej ulicy (stąd też
brała się jej nazwa).
 Kształcenie rzemieślnicze:
uczeń, czeladnik, mistrz.
 Miasto w średniowieczu
 Plebs to najbiedniejsi
mieszkańcy miast,
nieposiadający praw
miejskich:
- najemni pracownicy
- żebracy i włóczędzy
- chłopi zbiegli ze wsi
 Kościół w średniowieczu
 Kościół i duchowieństwo
zajmowali ważną pozycję w
średniowieczu. Kościół:
- składał się z ludzi
wykształconych (elita
intelektualna),
- posiadał ogromne majątki,
- wywierał duży wpływ na
politykę (władców),
- posiadał wiele przywilejów
np. własne sądownictwo,
 Kościół w średniowieczu
 Dużą rolę w Kościele
odgrywały zakony.
 Ich członkowie – mnisi
mieszkali w klasztorach.
 Swoje życie opierali na
zasadach tzw. reguły
zakonnej.
 Najstarszym zakonem są
benedyktyni (założyciel
św. Benedykt z Nursji).
 Kościół w średniowieczu
 Zasada benedyktynów: ora
et labora (módl się i
pracuj).
 Benedyktyni byli głównie
kopistami (skrybami) –
przepisywali księgi.
 Inny znany wówczas zakon
to cystersi.
 Kościół w średniowieczu
 W średniowieczu
powstały też 2 tzw.
zakony żebracze:
- franciszkanie (św.
Franciszek z Asyżu) –
ubóstwo i umiłowanie
przyrody,
- dominikanie (św.
Dominik Guzman) –
głoszenie kazań i
walka z heretykami,
 Kościół w średniowieczu
 Gromadzenie bogactw i
zaangażowanie Kościoła
w politykę wywołało
jego krytykę.
 Tak powstały ruchy
uznane przez Kościół za
heretyckie:
- albigensi (katarzy)
- waldensi
Papiestwo znalazło się też
w tzw. niewoli
awiniońskiej.
 Kultura średniowiecza
 Kulturę Europy w
średniowieczu określa się
jako uniwersalną. Cechuje
ją:
- wspólna religia
chrześcijańska i duża rola
Kościoła (ideały),
- wspólnota języka
łacińskiego, dziedzictwo
kultury i nauki starożytnej,
- wspólna architektura i
sztuka (romańska i
gotycka).
 Kultura średniowiecza
 Wzorce osobowe w
średniowieczu:
a) Asceta – człowiek
rezygnujący z przyjemności,
żyjący w ubóstwie,
pokutujący, przestrzegający
postów np. Szymon Słupnik.
b) Waleczny rycerz – wierny
królowi, seniorowi i damie
serca, walczy w obronie
wiary, ojczyzny, broni
słabszych np. Zawisza
Czarny, w Europie Roland
 Kultura średniowiecza
c) Sprawiedliwy władca
– wzór cnót, mądry i
odważny, troszczący
się o poddanych np.
Karol Wielki.
d) Ideał kobiety (dama
lub święta)
 Kultura średniowiecza
 Uniwersytet w średniowieczu:
- uważano, że każde twierdzenie
należy udowodnić odpowiednim
cytatem z Biblii, traktatów
religijnych lub dzieł antycznych
myślicieli (tak powstała
scholastyka – św. Tomasz z
Akwinu),
- najstarsze uniwersytety powstały
w Paryżu i Bolonii, na nich
wzorowały się inne.
 Kultura średniowiecza
 Uniwersytet w
średniowieczu:
a) 7 sztuk wyzwolonych:
- trivium (gramatyka,
dialektyka, retoryka)
- quadrivium (muzyka,
arytmetyka, geometria,
astronomia)
- uzyskanie tytułu bakałarza.
b) prawo, medycyna lub
teologia
- uzyskanie tytułu doktora.
 Styl romański (cz. 1)
 Panował w architekturze i
sztuce we wczesnym
średniowieczu.
 Cechują go w architekturze
sakralnej m.in.:
- budowle z kamienia
- masywne grube mury
- niewielkie okna, półmrok
- kościoły na planie krzyża lub
koła, orientowane, absydy
- sklepienia kolebkowe,
półkoliste łuki
Styl romański (cz. 2)
Styl romański (cz. 3)

absyda rotunda
 Styl gotycki (cz. 1)
 Panował w architekturze i
sztuce w dojrzałymi i
późnym średniowieczu.
 W architekturze sakralnej
cechowały go m.in.:
- wysokie, ceglane kościoły
i katedry,
- ostre łuki, sklepienia
żebrowe, przypory i filary
podtrzymujące strop,
- wysokie okna z witrażami
- strzeliste wieże,
Styl gotycki (cz. 2)
Styl gotycki (cz. 3)
Styl gotycki (cz. 4)

portal witraż
 Styl gotycki (cz. 5)

przypory rozeta
 Średniowieczne zdobnictwo
 Inicjał – pierwsza
litera rozdziału w
średniowiecznej
księdze, bogato
zdobiona.
 Miniatury – barwne
ilustracje w księgach
średniowiecznych.
Średniowieczne zdobnictwo
Średniowieczne zdobnictwo