WYBRANI WŁADCY POLSKI I NAJISTOTNIEJSZE WYDARZENIA.

PIASTOWIE
MIESZKO I – pierwszy historyczny władca Polski ( ok. 960 – 992 )
- zjednoczył plemiona zamieszkujące dawne ziemie polskie (m.in.: Polan, Pomorzan, Mazowszan, Ślężan, Wiślan), uznawany jest za twórcę
państwowości polskiej, prowadził wojny z Niemcami (zwycięstwo pod Cedynią 972),
- w 966 r. przyjął chrzest od państwa czeskiego (małżeństwo z księżniczką Dobrawą), unikając uzależnienia od margrabiów
i duchowieństwa niemieckiego, przed śmiercią oddał swoje państwo pod opiekę św. Piotra – dokument Dagome iudex.
BOLESŁAW CHROBRY ( 992 – 1025 )
- zorganizował akcję misyjną bp. Wojciecha w celu chrystianizacji pogańskich Prusów,
- spotkał się z Ottonem III – zjazd w Gnieźnie w 1000 r. Podczas zjazdu zapadły ważne dla Polski decyzje: o utworzeniu arcybiskupstwa
w Gnieźnie i biskupstw w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu, Otton III podarował również polskiemu władcy symbole władzy królewskiej
- w latach 1002 – 1018 prowadził wojny z Niemcami o Łużyce, Milsko i Miśnię, zakończone pokojem w Budziszynie
- opanował Czechy, Morawy i Słowację,
- zorganizował wyprawę na Ruś Kijowską, w trakcie której przyłączył do Polski Grody Czerwieńskie,
- w 1025 r. koronował się na pierwszego króla Polski.
MIESZKO II ( 1025 – 1034 )
- w 1025 r. koronował się na króla, jednak wystąpili przeciw niemu bracia Otton i Bezprym, a także doszło do jednoczesnego ataku ze strony
niemieckiej i ruskiej (utrata zdobyczy terytorialnych z czasów Bolesława Chrobrego),
- musiał uchodzić z kraju, wypędzono też jego syna Kazimierza a Polska popadła w kryzys, zwany kryzysem XI w., który przejawiał się w :
chaosie w państwie spowodowanym brakiem władzy centralnej, buncie ludowym – powstanie przeciw możnym i duchowieństwu, powrót do
pogaństwa, najeździe księcia czeskiego Brzetysława w 1039 r. – złupieniu Gniezna, oderwaniu od Polski ziem tj. Śląsk, Mazowsze, Pomorze
KAZIMIERZ ODNOWICIEL ( 1034 – 1058 )
- powrócił z wypędzenia wsparty przez władcę Niemiec, zdołał odzyskać władzę książęcą i odtworzyć większą część terytorium polskiego,
- przeniósł stolicę do Krakowa ze względu na zniszczenie Gniezna, nie odzyskał korony.
BOLESŁAW ŚMIAŁY – SZCZODRY ( 1058 – 1079 )
- odtworzył arcybiskupstwo w Gnieźnie i w 1076r. koronował się na króla
- interweniował w sprawy Węgier i Rusi osadzając tam swoich kandydatów
- popadł w niewyjaśniony dotąd konflikt z bp. krakowskim Stanisławem, którego skazanie na karę śmierci spowodowało konieczność
ucieczki króla w 1079r., po czym utracił władzę w kraju na rzecz brata Władysława Hermana
BOLESŁAW KRZYWOUSTY ( 1102 – 1138 ) objął władzę w kraju po wypędzeniu brata Zbigniewa
- musiał bronić niezależności kraju – w 1109r. odparł wojska cesarza Niemiec (obrona Głogowa, Wrocławia)
- ponownie przyłączył do Polski Pomorze z Gdańskiem i Szczecinem
- dokonał podziału państwa między synów, ustanawiając testamentem z 1138 r. zasadę senioratu. Mimo woli Bolesława, by kraj nie został
rozbity, na skutek konfliktów między jego synami, doszło do ponad dwustuletniego rozbicia dzielnicowego państwa, które nie było
korzystne dla Polski, gdyż:
 nastąpiło pogłębiające się rozdrobnienie wewnętrzne (podział dzielnic), brakowało władzy zwierzchniej,
 miały miejsce nieustanne walki między Piastowiczami o Kraków,
 postępowało zagrożenie zewnętrzne, np. ze strony Marchii Brandenburskiej, Prusów, Litwinów, Mongołów (najazdy tatarskie
z 1241, 1259, 1287 r.) a także Krzyżaków sprowadzonych do Polski w 1226 r. przez Konrada Mazowieckiego,
 rozbicie utrudniało rozwój gospodarczy kraju,
 oderwały się od łączności z ziemiami polskimi Pomorze Zachodnie, Gdańskie, ziemia lubuska, Śląsk.
Próby jednoczenia Polski podejmowali: Przemysł II (koronował się na króla Polski w 1295 r.) a także władcy czescy z dynastii
Przemyślidów – Wacław II i Wacław III. Dzieło zjednoczenia udało się dopiero Władysławowi Łokietkowi
WŁADYSŁAW ŁOKIETEK ( 1306 – 1333 )
- opanował Małopolskę, Wielkopolskę i Kujawy, stłumił bunt niechętnych mieszczan Krakowa (bunt wójta Alberta- 1311),
- w toku walk z przeciwnikami utracił Pomorze Gdańskie, zajęte podstępnie przez Krzyżaków w 1308 r.,
- w 1320 r. koronował się na króla Polski, a data ta jest uznawana za koniec rozbicia dzielnicowego Polski,
- nie udało mu się odzyskać wszystkich polskich ziem, poza granicami kraju pozostały ważne polskie ziemie, tj. Pomorze, Śląsk,
a także Kujawy, ziemia lubuska, Mazowsze.
KAZIMIERZ WIELKI ( 1333 – 1370 ) uznany za najwybitniejszego władcę z rodu Piastów, który ,,zastał Polskę drewnianą a
zostawił murowaną”. Zapewnił spokój ziemiom polskim, dzięki umiejętnie prowadzonej polityce zagranicznej:
- zjazd w Wyszehradzie, na którym Jan Luksemburski (władca Czech) zrzekł się pretensji do korony polskiej, a Kazimierz do Śląska,
- zawarcie w Kaliszu w 1343 r.,, pokoju wieczystego” z Krzyżakami, Zakon miał zwrócić Polsce Kujawy i ziemię dobrzyńską a pozostałe
ziemie zatrzymać jako ,,wieczystą jałmużnę”,
- przyłączył na trwałe Ruś Halicką ze Lwowem (1340 – 1349),
Zreformował także gruntownie państwo, kontynuując dzieło zjednoczenia po ojcu:
zabezpieczył granice państwa przez budowę dużej liczby zamków obronnych przy granicach kraju,
- usprawnił administrację państwa, lokował wiele miast i wsi,
- skodyfikował i ujednolicił prawo na ziemiach polskich (statuty dla Małopolski i Wielkopolski),
- wprowadził jednolitą walutę – srebrne grosze,
- wzmocnił skarb państwa, zasilany podatkami bezpośrednimi(poradlne – 12 lub 24 grosze z łana), dbał o dochody z kopalń (żup solnych)
- ufundował Akademię Krakowską w 1364 r.- pierwszy uniwersytet na ziemiach polskich.
Zmarł nie pozostawiwszy po sobie męskiego potomka, w 1370 r. zakończyło się panowanie dynastii Piastów.
ANDEGAWENOWIE
Ludwik Węgierski (1370-1382)- objął tron po bezpotomnej śmierci ostatniego króla z dynastii Piastów,
- nie dbał o politykę Polski rządy w kraju powierzył swojej matce-królowej Elżbiecie,
- nadał przywilej stanowy dla szlachty w Koszycach w 1374 r. obniżający podatki gwarantując tym objecie tronu przez córkę Jadwigę.
Jadwiga Andegaweńska (1374-1399)- jako dziesięcioletnia królewna została koronowana na króla Polski,
-w 1386r. dwunastoletnia Jadwiga została żoną wielkiego księcia litewskiego Władysława Jagiełły- unia Litwą,
- przyczyniła się do odnowienia i rozwoju Akademii Krakowskiej, chętnie angażowała się w działalność charytatywną.
JAGIELLONOWIE
Władysław Jagiełło (1386-1434)- założyciel dynastii Jagiellonów, został ochrzczony w 1384r. i przyjął imię Władysław,
- zawarł unię w Krewie 1385r., na mocy której zobowiązał się przyjąć religię chrześcijańską, przyłączyć ziemie Wielkiego Księstwa
Litewskiego do Polski i odzyskać Pomorze i Śląsk. W 1386r. poślubił Jadwigę Andegaweńską i został koronowany na króla
- zwyciężył w wielkiej wojnie z Zakonem Krzyżackim w bitwie pod Grunwaldem w 1410r.,
- nadał przywileje w Warce, Jedlni, Krakowie w celu zapewnienia swym potomkom następstwa tronu.
Władysław III Warneńczyk (1434-1444)
- koronowany na króla Polski jako dziesięcioletni chłopiec był pod opieką rady królewskiej, na czele z biskupem Zbigniewem Oleśnickim,
- w 1440r. objął tron na Węgrzech, w 1443r. rozpoczął wojnę z Turcją, w czasie której doszło do bitwy pod Warną w 1444r.,słabsza armia
węgierska została pokonana przez Turków, a król zginął.
Kazimierz Jagiellończyk (1447-1492)
- wydał akt inkorporacyjny na mocy którego Prusy i Pomorze Gdańskie zostały włączone do Polski,
- w 1454r. wydał przywilej cerekwicko- nieszawski pragnąc tym zjednać sobie szlachtę i zachęcić ją do wojny o Pomorze z Krzyżakami
- prowadził wojnę trzynastoletnią z Krzyżakami 1454-1466 zakończoną drugim pokojem w Toruniu- na jego mocy do Polski włączono
Pomorze Gdańskie i Prusy Królewskie, a Zakon we wschodniej części Prus został lennikiem Polski
- prowadząc aktywną politykę dynastyczną objął tron czeski i węgierski
Jan Olbracht (1492-1501)
- w 1496r. nadał przywilej piotrkowski, by przekonać szlachtę do wyprawy na Mołdawię, w 1497r wyruszył na wojnę i poniósł klęskę.
Aleksander Jagiellończyk (1501-1506)
- w 1505r. uchwalono konstytucję Nihil novi gwarantująca całej szlachcie wpływ na władzę- umocniła się pozycja stanu szlacheckiego
Zygmunt I Stary (1506-1548)
- objął rządy w trudnej sytuacji politycznej, ale w czasie jego panowania Polska weszła w „złoty wiek”- czasy renesansu
- w 1525r. Albrecht Hohenzollern złożył Zygmuntowi hołd w Krakowie
- za jego panowania Polska była potęgą liczącą się w całej Europie miała zabezpieczone wszystkie granice
- polityka jego żony Bony zapewniła też skarbowi monarchy odpowiednie dochody pozwalając zachować dość silną pozycję wobec szlachty
Zygmunt II August (1548-1572)
- opierał swe rządy na współpracy z magnaterią której pozostawiał w Koronie dużą swobodę działania
- umocnił pozycję Polski nad Bałtykiem powołał Komisję Morską, by strzegła interesów polskich nad Bałtykiem
- dążył do zapewnienia bezpieczeństwa na pograniczu południowo-wschodnim przekazując część swoich dochodów na wojsko kwarciane
- największe osiągniecie Zygmunta Augusta to unia lubelska w 1569r., czyli realny związek Polski i Litwy połączonej odtąd nie tylko
osobą monarchy ale także innymi instytucjami państwa.- powstaje Rzeczpospolita Obojga Narodów
KRÓLOWIE ELEKCYJNI
Henryk III Walezy(1573-1574) – pochodził z Francji, podpisał artykuły henrykowskie i pacta conventa,
- po śmierci brata w 1574 r. potajemnie uciekł z Polski, by objąć tron francuski.
Stefan Batory(1576-1586)- książę Siedmiogrodu
- prowadził wojny z Moskwą o Inflanty w latach 1578-1582 – kampanie: Połock, Wielkie Łuki , Psków
- założył Akademię Wileńską, stworzył piechotę wybraniecką i utworzył Trybunały Koronny (1578) i Litewski (1581)
Zygmunt III Waza(1587-1632) – pochodził ze Szwecji,
- w 1596r. przeniósł stolicę do Warszawy,
- Przyłączył Estonię do Rzeczypospolitej co wywołało wojny polsko- szwedzkie od 1600 r., ze zwycięską dla Polaków bitwą pod
Kircholmem w 1605 r. i wspaniałym dowództwem Jana Karola Chodkiewicza,
- zaangażował się w konflikt o władzę w państwie moskiewskim – dymitriady - nie zajął jednak carskiego tronu- bitwa pod Kłuszynem
w 1610 r. z udanym dowództwem Stanisława Żółkiewskiego (rozejm w 1619 r. Smoleńsk oraz ziemie czernihowska i siewierska do Polski).
Władysław IV Waza(1632-1633)
- w 1648 r. wybuchło powstanie na Ukrainie pod wodzą Bohdana Chmielnickiego- klęska wojsk polskich nad Żółtymi Wodami
Jan II Kazimierz Waza(1648-1668)
- zwyciężył z Kozakami pod Beresteczkiem, wojna o Ukrainę przerodziła się jednak w konflikt z Rosją, ponieważ Chmielnicki poddał ją
carowi na mocy ugody w Perejasławiu,
- w latach 1655- 60 wybuchła wojna polsko- szwedzka zwana potopem, kapitulacja polskiej armii, okupacja kraju przez Szwedów. Król wrócił
do kraju po „ślubach lwowskich”, gdy udało się obronić klasztor na Jasnej Górze pod dowództwem o. Augustyna Kordeckiego i zorganizować
skuteczną wojnę podjazdową przez Stefana Czarnieckiego- organizatora partyzantki. Potop kończy w 1660 r. pokój w Oliwie.
- po kolejnych wojnach domowych wywołanych przez rokoszan, zbrojnie występujących przeciw królowi, gdy próbował przeforsować reformy
państwa, w1668 r. dobrowolnie abdykował i wyjechał do Francji, gdzie uzyskał dochodowe opactwo.
Michał Korybut Wiśniowiecki (1669 - 1673) pierwszy Polak wybrany drogą elekcji
-w 1672r. Turcja rozpoczęła wojnę z Rzeczypospolitą i zajęła Kamieniec Podolski, Polska zgodziła się na upokarzające warunki pokoju
w Buczaczu, oddając Turcji Podole i znaczną część Ukrainy oraz zgodziła się na płacenie haraczu Turcji.
-1673- śmierć Wiśniowieckiego i wygrana pod Chocimiem wojsk polskich pod dowództwem Jana Sobieskiego z wojskami tureckimi.
Jan III Sobieski (1674 - 1696)
- wybudował pałacu w Wilanowie- architektura barokowa,
- 12 września 1683 - (Odsiecz Wiednia) król Jan III Sobieski odniósł pod Wiedniem wspaniałe zwycięstwo nad Turkami.
August II Mocny (1697-1706 i 1709-1733) z dynastii Wettynów,
- zabiegał o trwałe związanie Polski z Saksonią- unia personalna
- jako elektor saski rozpoczął wojnę o Inflanty ze Szwecją, co uwikłało Polskę w wyniszczającą wojnę północną 1700-1721,
-1704 - grupa magnatów i szlachty ogłosiła w Warszawie detronizację Augusta i wybrała na tron Stanisława Leszczyńskiego,
-1709 dzięki sojuszowi z carem Rosji Piotrem I odzyskał tron polski ale uzależnił się od jego protekcji: 1717- Sejm niemy ustalono liczbę
wojska tylko na 24 tys. żołnierzy, zatwierdzono dotychczasowe przywileje szlachty.
August III Sas (1733 - 1763) z dynastii Wettynów
- w Rzeczpospolitej w czasie jego trzydziestoletnich rządów pogłębiła się anarchia- „za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa”
Stanisław August Poniatowski (1764 – 1795)- ostatni król Polski, któremu mimo starań nie udało się zapobiec upadkowi kraju
- był zwolennikiem idei oświecenia, w 1765r. założył szkołę rycerską, kształcącą elitarne jednostki Rzeczypospolitej,
- chciał przeprowadzić niezbędne reformy ustroju państwa, ale zostały one uniemożliwione przez interwencję carycy Katarzyny. Przeciw
obcej ingerencji w 1768r. wybuchła konfederacja barska trwająca 4 lata,
- w 1772r. – po przegranej wojnie polsko- rosyjskiej nastąpił pierwszy rozbiór Polski,
- aby ratować państwo przed upadkiem doprowadził do zwołania w 1788r. w Warszawie Sejmu Wielkiego, który obradował cztery lata.
Zdołano na nim przeprowadzić niezbędne reformy: opodatkowanie dóbr szlacheckich i duchownych, powiększenie armii do 100 tysięcy,
ustawę o miastach królewskich i co najważniejsze uchwalenie Konstytucji 3 maja w 1791r., która określała nowe podstawy ustroju
państwa.
- zawiązana w 1792r. przez zdrajców konfederacja targowicka spowodowała interwencję Rosji, która położyła kres reformom oraz
doprowadziła do drugiego rozbioru polski w 1793r.
- w 1794 r. wybuchło Powstanie Kościuszkowskie wymierzone w Rosję i Prusy, jednak nie udało się ocalić ojczyzny, w 1795r.
przeprowadzono trzeci rozbiór Polski przez Austrię, Rosję oraz Prusy a Rzeczpospolita zniknęła z mapy Europy na 123 lata.