4.1.

Nematski tečni kristali (N)

Nematski tečni kristali dobili su naziv po grčkoj reči νεμα (konac), zato što molekuli
podsjećaju na niti. Većina nematskih jedinjenja može da se predstavi opštom strukturnom
formulom (slika 5.). Tipični predstavnici su 4,4-azoksi-anizol (PAA) i 4-n-butil-N- (4-
metoksibenziliden) analin (MBBA), koji formiraju nematsku fazu u temperaturnom intervalu
116-136°C, odnosno 22-47°C, respektivno.

R A B R'

Slika 5. Opšta formula nematika:sadrže dva aromatična prstena u para položaju, povezana dvostrukom
vezom ili trostrukom, a R i R' su krajevi molekula

U nematskoj fazi ose izduženih molekula pretežno se orijentišu u određenom pravcu, koji
zovemo direktor n. Direktor n je vektorski parametar. U nematskoj fazi intermolekularne sile su
ravnomerno raspoređene duž pravca molekula. One se ne menjaju sa translacionim pomijeranjem
molekula, nego zavise od ugla između molekula. Za pojedinačan molekul, sila se povećava sa
povećanjem ugla ξ između njegove ose i direktora. Mjera uređenosti nematske faze je data
parametrom uređenosti S:
S = « 3cos2 ζ - 1» / 2
Za izotropne tečnosti S=0 (odsustvo orijentacione uređenosti), dok je za čvrsta tela S=1.
Kako
temperatura raste S opada, a na temperaturi faznog prelaza iz nematske faze u izotropnu tečnost
S skokovito pada na 0. Tečni kristali imaju tipične vrijednosti 0.5 < S < 0.7.
Nematska supstanca sadrži u praksi mnoštvo domena proizvoljno orijentisanih, zbog
uticaja slučajno orijentisanih (neobrađenih) zidova posude u kojoj se nalazi. Zbog slučajne
disperzije svjetlosti ona izgleda mutna. U primjeni, nematski tečni kristali se zaptivaju u oblast
precizno obrađenih površina, koje forsiraju stvaranje jednog domena željene orijentacije.
Izduženi molekuli nematske supstance mogu da rotiraju oko svoje duge ose ili da se translatorno
pomijeraju u tri dimenzije.
Nematska faza je optički jedno-osna (uniaksijalna). Postoji jedna optička osa i dva
indeksa prelamanja materijala: n|| za zrak polarizovan paralelno optičkoj osi i n⊥za zrak
polarizovan normalno na optičku osu materijala. Razlika Δn = n|| - n⊥ je koeficijent anizotropije
indeksa prelamanja. Tečni kristali spadaju u materijale sa Δn ≠ 0. Ako polarizovana svjetlost
upada u sloj tečnog kristala ona će da se rastavi na dva zraka: redovnu i neredovnu komponentu.
Redovna komponenta ima polarizaciju normalnu na optičku osu, a neredovna polarizaciju
paralelno optičkoj osi. Oba zraka vide različite indekse prelamanja i putuju kroz sloj različitim
brzinama. Posle izlaska kroz sloj tečnog kristala javlja se fazno kašnjenje između ta dva zraka.
Redovan (ordinaran) zrak vidi indeks prelamanja n0 = n⊥ za
sve upadne pravce, dok neredovan (ekstraordinaran) zrak vidi indeks prelamanja n e = n|| n⊥/(n||
2
cos2α+ n2 sin2α)1/2, gde je α ugao između optičke ose i upadnog pravca svetlosti. Ako svjetlost
pada duž optičke ose (α=0), oba zraka vide isti indeks prelamanja n⊥. Ako svjetlost pada
normalno na optičku osu (α=90o) redovan zrak vidi kao uvijek no = n⊥, dok neredovan zrak vidi
ne = n||.