Juan-Juan Devletinde Ve Eski Türk Devletlerinde Kullanılan Müşterek Unvanlar

VIII.
MILLETIERARASI
rün«oroJi KoNcngsi
30 Eyliil - 04 Ekim 2ol3 _ İsııNnur
VIII. INTERNATIONAI
TURCOLOGY CONGRESS
30 September - 04 October 2013 - ISTANBUL
İstanbul Üniversitesi Yayın No.: 5197
Edebil-at Fakültesi Yayrn No: 3454
Takım Numarasr : 978-975-404-947-3 (Tk.)
ISB\ : 978-975-404-951-0 (a.c)
Vil. MİLLETLERARASI
TüRKoLoJi KoNGREsi
30 Eylül - 04 Ekim 2013 - İsraNsur
VIII. INTERNATIONAL
TURCOLOGY CONGRESS
30 September - 04 October 2013 - ISTANBIIL
eiroiRi riraBı
BOOK OF PAPERS
IV
Yayına Hazrrlayanlar
Prof. Dr. Dr. Mustafa OZKAN
Doç. Dr. Enfel DOĞAN
israNnur, -20|4
Alexander Vasilyev Rus Arşivlerine Göre XIX. Yy. Başlarında
Rus Denizcisinin Gözleriyle İstanbul
Hayah Hakkındaki Az Bilinen Belgeler
Istanbul in The Beginning of XlX.
Century in The Eyes of The Russian Naval
Offiçer (According to Materials of The
Russian Archives) 983-989
Kürşat Yrldrrrm Juan-Juan Devleti ile Eski Tiirk

Devletlerinde Kullanılan Müşterek
Unvanlar
Juan Juan Empire and Turkish States Used 991-1007
Joint Titles
Grızyna Zajac - Sylwia Ölilm Velegi imparatorun Kaprlannr

Fılıpowska Tıklattı: Bir Polonyalının Gözüyle Sultan
Abdülmecid'in Son Aylannda Osmanh
Devleti
The Angel of Death Knocked The
Emperor's Door: The Ottoman Empire in
Sultan Abdülmecid's Last Months in The l009_1020
Eyes of The Polish Traveller
Suat Zeyrek Ziya Gökalp'in Türk Düşüncesindeki Yeri

The Place of Ziya Gökalp in Turkish l 021-1038
Thought
xVil
JuAN_JuAN DEVLnri ir,B nsri rünr
DEVLETınnixnE KULLANILAN vıüşrnnrcr
UNVANLAR
JUAN JUAN EMPIRE AND TURKISH STATES USED JOINT TITLES
KürşatYILDIRIM
öz.,r
Esasen Moğol olduklan kabfil edilen Juanjuanlann, IV. yrizyıldan soffa
kurdukları devlette kullandıklan unvanlar ilgi çekicidir. Bu unvanlarİn tamamlna
yakını eski Türk devletlerinde de kullanılmaktadır. Başta wei shu ve pei shih
olmak üzere muhtelifÇin kaynakları taranarak bu unvanlann geçtiği yerler tespit
edilmiŞ ve nasıl ve ne maksatla kullanıldığı tetkike çalışılmİştİr.Unvanların
etimolojik bünyesine değinmeden muhtevası ele alınmıştır. Maksadımız Juan
juanların kurdukları devletin teşkilatındaki Türk unsur ve tesirlerini tespit
etmek
ve Juanjuanlann devlet kurduktan sonra farklı bir külttir dairesine girmiş
olabileceklerini ortaya koymaktır.
Anahtar Kelimeler: Juanjuanlar, Eski Türkler, Unvanlar, Devlet

Teşkilatı, Külti.ir Dairesi.
ABSTRAcT
Juanjuans were basically adopted as Mongolian and their official titles in
state was founded by them after Iv. cenfury is very interesting. Almost all of these
titles are also used in ancient Turkic states. we examined rrurior. chinese sources
at the outset wei shu and pei shih and aim to find out how and which titles used
in sources. we concern about content of them, not etymologic strucfure. our
PuIPose to identifu Turkic elements and influence in Juanjuan state and to present
Probability of Juanjuan's emerging to Turkic cultural cİrcle after founded their
state.
KeJıvords: Juanjuans, Ancient Turks, Titles, State Organization, Culfural

Circle.
çin kaynaklarından edinilen bilgilere göre Iv. yuzyı| ın sonlarında Çin'in
kuzey sahasında adı Juanjuan üffi ffi olarak okunan bir topluluk, krsa sürede
siYasi ve askeri teşkilAtlanmasıyla devrin en kudretli devletlerinden biri haline
gelmiştir. Juanjuanların kurduklan bu devlet VI. yüzyılın ortalarına kadar
sürmüş ve GökTürkler tarafindan yıkılmıştır. Juanjuanlar yayıldıklan sahada
GökTürkler de d6hil olmak üzere birçok topluluğu hdkimiyetleri altına alarak o
dönemde Çin'e h6kim olan Tabgaçların en büyük düşmanı olmuşlardır. Öte
AraŞ.Gör., İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakiiltesi Tarih Bcılümü Genel Tiirk Tarihi Anabilim
Dalı.
JuanJuan Devleti İle Eski Türk Devletlerinde Kullanılan Müşterek Unvanlar
yandan Juanjuanlar yayıldıklan sahanın etnik ve siyasi şekillenmesinde de

büylik rol oynamlşlardır.
Bununla beraber Juanjuanların menşei meselesi hal edilmemiştir.
Tartışmalı olan bu konuda çeşitli araştrrmacılar çeşitli görüşler öne sürmüşler ve
Juanjuanların Moğol menşeli olabileceği tezi geniş bir kesim tarafindan kabul
edilmiştir. Juanjuanlann sonraları Avrupa sahasında ortaya çıkan Avarların
selefi o| abileceğini öne süren görüşler dillendirilse de bu eşleştirmenin en zayıf
tarafi umümiyetle Avarların Türk ve Juanjuanlann Moğol menşeli olarak kabul
edilmesi veya etnik menşelerinin belirsiz olduğu fikrinin mevcudiyetidir.
Bu mevzunun tetkiki bazı güçlüklerle karşı karşıyadır. Her şeyden önce
unvanların müşterek kullanılmadığını, daha sonra gelen Türk devletlerinin ve
bilhassa GökTürklerin bu unvanlan Juanjuanlardan alüğını öne sürenler
vardır; ancak unvanlarrn menşeini Hunlarda, Hsienpei'lerde ve Tabgaçlarda
aramak daha münasiptirl.
I(arşılaştığımız bir diğer mesele ise GökTürklerin kullandıkları çoğu
unvanl Juanjuanlardan aldıklarına yönelik görüşlerdir. Ancak mesele basit bir
intikal sürecinden ötedir ve müşterek kullanımın sebeplerine eğilmek
gerekmektedir. Bu meseleye d6ir Fuad Köprülü'nün şu htikmti bilhassa
mühimdir: "Eski Türk titiilatiirü ile meşgul olan sinolog ve iranistler, hattA bir
takım türkologlar ve altayistler, bu unvanlarrn mutlaka hariçten gelmiş olacağını,
bir idğe pröconcue olarak kabül ettikten soffa, onların yabancı menşeini
araşdırıyorlar. Eski Türk cemiyetlerinin siyasi ve ktiltiirel inkişaf derecesi
hakkında menfi fikirlerin neticesi olan bu telAkkilerin, ilırıi araştırmalar için ne
kadar zarar| ı olduğu bir mütearifedir"2.
Başta müsteşrik P. Pelliot olmak izere bazı alimler esasen Moğolca
konuştuklarını söyleseler de Juanjuanlan! konuştukları dilin Tabgaç diline
yakın olduğu yönünde görüşler de vardır3. Bilindiği gibi Tabgaçlar Türkçe
konuşuyorlardıa. Bu münösebetle unvanlarda müştereklik aramak tabii olmalıdır.
Daha sonraki bir tetkikimizde ele almayı düşündüğtimüz, Juanjuanlann
devletlerini kurduktan sonra farklı bir etnik teşekkiil safhasna girdikleri ve
ve İktisat Tarihi Mecmuası, II, l939, s.19. En

' F. Koprüıii, "Eski Türk Unvanlarına Ait Notlar", Türk Hukuk
son çık'an Türk tarihi kitaplanndan birinde Juan_juanlar lehine aynı hiiküm tekrar edİlmektedİr; I. V6sary, Eskİ
İç Asya Tarihi, Çev., i. Dogan, istanbul, 2007 , s.7 6: "Göktürkler, eski efendileri Juanjuanlardan bu unvanlann
birçoğunu devralmıştır".
2
Köprülü, a.g.m., s. 19.
der Joujan", Ural,Altaische Jahrbücher, XXVI, 1
'p. bıtri.ht, "uchida's Prolegomena zu einer Geschichte
2, s.94.
ibrahim Kafesoğlu, Türk Milli KiiltÜrü, İstanbul, 20032], s.88 vd.; Kürşat Yıldınm, "Erken Tabgaç (T'oPa)
a
Tarihinin Ana Hatları (Wei Shu'nun İlk BOlilmüne Göre)", Turkish Studies,Vlll3,2012, s.2711vd.
992
VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi 30 Eylül 4 Ekim 2013
engin devlet tecrübesine söhip Türklerin kesif tesiri altında kaldıkları fikrinden
hareketle, Juanjuanlann kısmen Türkleştiklerini öne sürmek ve devlet
teşkilitlarındaki Türk tesiri ile ilgili malümatları sunmak izere Juanjuan
Devleti ile eski Türk devletlerinde kullanılan müşterek unvanlar ele alınacaktrr5.
Juanjuanların kullandıklan unvanların bir çetelesini çıkarmakla tetkike
başlamak gerekir kanaötindeyiz. Bu çetelede öncelikle Türklerde ve Juan
juanlarda müşterek olarak kullanılan unvanları sıralayacağız. Umümiyetle Tiirk
unvanlan olarak kabül edilen bu unvanlarln menşe ve mönAlan hakkında tekrar
mülahazalar yapmayıp sadece Juanjuanların bu unvanları nasıl kullanmaya
başladıklarını tarihi misAllerle ortaya koymak maksadındayız. Böylece
müşterekliğin zuhuru ve mAhiyeti daha iyi anlaşılabilecektir. Şimdi Juan
juanlann etnik teşekktil tarihlerine kısaca değinelim.
Juanjuanların Tarih Sahnesine Çıl«rşları

Çeşitli Çin kaynaklarından edindiğimiz malümata göre T'opa (Tabgaç)
Türkleri Çin'in kuzeyinde, Gobi Çölünün ardındaki çorak topraklardaki
kabileleri bolunduruğa almak için askeri harekAt yürütürlerken Tabgaç
Hükiimdarı Liwei (saltanatı 220277) idAresinin sonlarına doğru, atlı birlikler
tuhaf birini ele geçirdiler. Bu kişinin saçları çok seyrekti (keldi) ve gerçek admı
unutmuşfu. Tabgaç Hükiimdarı bunun üzerine onun adını yazrp "Mukulü"
dedi. "Mukulü", Tabgaç dilinde "başı kel" demekti. Kaynakların ifadesine
göre Mukulü i| e Yüchiulü adının sesleri birbirine yakındı, bu yüzden bu
adamdan hireyenler bu adı Aile veya sül6le adı olarak almışlardı. İşte böylece
Juanjuanlann 6ile veya sülAle adı Yüchiulü olmuştur6.
5
Juanjuanlann kullandıklan unvanlar için iki temel kal.nak Wei Shu ve Pei Shih olmakla birlikte
tetkikimizde kullanılan Çin ana kayıaklarını topluca şöyle sıralayabiliriz: l) Sung Shu: Sung SülAlesi (420
589)'nin resmi süldle yıllığı olan bu kaynak 488 yılında Shen Yüeh tarafından tamamlanmıştır. 2) Nan Ch'i
Shu: Hsiao Tzuhsien tarafindan 537 yılında yazılmıştır. Güney Ch'i Süldlesi (479502)'nin resmi sülAle
yıllığıdır. 3) Liang Shu: Yao Szulien tarafindan 635 yılında yazımı tamamlanan kal,ııak Liang Sülilesi (502
557)'nin resmi süldle yılhğıdır. 4) Wei Shu: Türk kökenli Tabgaç Wei Imparatorluğu (386556)'nun resmi
süldle yıllığıdır. Wei Shou tarafindan 554 ylında yazımı iamamlanmıştır. 5) Sui Shu: Sui Sül6lesi (581
618)'nin resmi sülAle yıllığıdır. Wei Cheng tarafından 636 yılında yazılmıştır. 6) T'ung Tien: Tu Yu
tarafindan 76680l yllan arasında yazılan meşhur tarih külliyatıdır. En eski devirlerden VIII. yüzyılın sonuna
kadar olan Çin tarihini ihtiva etmektedir 7) Pei Shih, Li Yenshou tarafından 659 yıhnda tamamlanmıştıı. 8)
Tzu Chih T'ung Chien: Szu Makuang (10191086) tarairndan hazırlanan bu kronolojik eser M.Ö. 4O2
yrlından başlayıp M.S. 959 yıhnda kadar geçen hadiselerin tam bir kronolojik listesini vermektedir 9) T'ung
Chih: Cheng Ch'iao (l 1041 162) başkanhğındaki bir heyet tarafından 1 161 yılında tamamlanan ansiklopedik
mahiyetteki bir eserdir.
6T'ungTien,Beijing,2002,s.5378; WeiShu,Beijing, 1997,s.2289.Juanjuanlarad6irbazıaraştırmaeserleri
şunlardır: T. Fujita, "Zenzen no Kakugo oyobi Kakango ni Tsukite", Toyo Gakko, | 3, | 923, s.55_70; Feng
Jiasheng, "Juanjuan Kuohaokao", Yugong, VIII, 7/8, 1937 , s.7780; G. Schreibeı, "Das Volk der Hsienpi
zur Hanzeit", Monumenta Serica, 12, | 947, s.145203; P. Olbricht, "Uchida's Prolegomena zu einer
Geschichte der Joujan", UralAltaische Jahrbucher, XXVI, 1954, s.90100; G. Uchida, "Some Notes on
993
JuanJuan Devleti İle Eski Ttirk Devletlerinde Kullanılan Müşterek Unvanlar
Tabgaç idöresine giren Mu_kul:ü zaman geçtikçe güçlendi; artık bir köle
değil atlı bİrlik askeriydi. Tabgaç Hükiimdarı İJu (saltanatı295316) zamanında,
çok geçmeden idam cezasıyla ynz yize geldi, kuzeydeki büytik çöle kaçarak
dağların, derelerin afasrna gizlendi ve kaçak olarak gizlenen yüzden faz| aadamı
etrafinda toplayıp birleştirdi. (Wei Shu'ya göre MukuJü bu adamları Hel'uJin
kabilesi altında toplamıştı7). Mukulü ölünce yerine oğlı Ch'eluhui geçti. Bu
adam guçlü bir şahsiyetti ve kahramanlıklar göstermişti. yavaş yavaş
etrafındaki kabileleri kendi iddresi altında toplamaya başladı ve yeni kurduğu bu
siyasi ittifal«n adrna Joujan dedi8. Fakat Çin kaynaklarında bilhassa Tabgaç
devri (386556) kayıtlarında Tabgaç imparatoru T'ai Wu (saltanüı 424
452)'nıın amansrz düşmanlan Joujan'ların akılsız ve görünüşlerinin ve
cinslerinin böcek gibi olduğunu söylüyordu. Çin İmparatorunun bu sebeple Jou
jan'ın adını değiştirerek böcek m6n6sına gelen işaretlerle yazılan Juanjuan
toyduğu bildirilmektedirg. Bu yüzden bu halkın adı umümiyetle Juanjuan
olarak bilinmektedir.
Juanjuanların Menşei
Juanjuanların etnik mensübiyetleri konusunda kaynaklarda üç farklı
açıklama vardır: a) Sınırın dışındaki muhtelif Hu'lardandır (Nan Ch'i Shu, s.
1023); b)Tunghu| arın torunudurlar (Wei Shu, s. 2289); c) Hunların bir başka
soyudurlar (Sung Shu, s.2357; Liang Shu, s. 8| 7).
İıt iti tanımlamadafi Hu, eski Çinlilerin kuzey tarafinda ve Türkistan'da
yaşayan insanlara verdiği umümi bir addırlo. "Hu,lar ile ve çince konuşan
halklarla münAsebet kur:du"ll yahut "Tingling Hu'lan"'2 gibi ifadeler bunu
teyit etmektedir. Aynı şekilde Sui Shu GökTürklerin mensubiyetini şöyle
tanımlamıştrr: "T'uchüeh (GökTürk)'lerin ataları, P'ingliang'ın muhtelif
Hu'larındandır"13. Wei Shu'da belirtilen Tunghular (yani Dogu Hu'lar) ise
Juanjuan", Studia Altaica, Ed. J. Von FarkasO. Pritsak, 1957, s.170_171; a.y., "Juanjuan, Juju", Kita
ıı,ıinzotushi, Tokyo, 1971; a.y., Kita Ajia Shi Kenkyu, Kyoto, 1975; H. W. Haussig, "Awaren, Shuanshuan
und Hephthaliten;', Handbuch der Orientalistik, V, 5, 1966, s.l061 12; A. KollautzH. Miyakawa, Die Joujan
der Mongolei und die Awaren in Mitteleuropa, C. III, Klagenfurt, L9'70, Zhou Weizhou, ChileYurouran,
Shanghai, 1983; Zhou Weizhou, Chileyurouran, Shanghai, 1983; DuckChan Woo, Juanjuanlar, HacettePe
Ünivİrsitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü_Yaynlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 1995; Sadettin GömeÇ, Türk
Kijltürünün Ana'Hatları, A* ara, 20122, s.28I282; ayn. müelf., TürkHun Taihi, Aııkaru, 20| 2, s.293, dPt.
424.
1
Wei Shu, 3.2289.
8
T'ung Tien, s.5378; | Yei Shu, s.2289.
9
T'ung Tien, s.5378; Wei Shu, s.2289.
'o Ciyuan, C. II, s,2548.
| 1
Nan Ch'i Shu, Beijing, 1997, s.1023.
| 2
Nan Ch'i Shu, s.| 025.
'3 Sui Shu, Beijing, 1997, s.1863.
994
..doğudaki Hu,lar" manaslna gelmektedir". De Groot, Parker ve Shirokogoroff

gibi yazar| arııı Tung_huların Tunguzların atası oldugu yönünde çeşitli
arasındaki ses
Jtmoiollı< ana| iz| eriyJtersizdir ve Tunghu ile Tunguz kelimeleri
benzerliginden kaynaklan an zoraki bir birleştirmeden başka bir şey değildir,
Trnzu, başlandığı da
Avrrca kelimesinin ne zamandan beri kullanılmaya
tİİ* 11..nı.tĞdir '' . Kaldı ki genel olarak Tung_huların. Hun ve Hsien_pei
karışımı bir halk oldugu belirlilmektedir'o,
gönderdiği
Tabgaç imparatoru,nun 52O yılınrn 9. ayında Juan_juanlara
atalarıTa
elçi Ts,aolao,ya Juan_juan Kaganı A_na_kuei,yin dediği "Kulunuzun
18
17
* "i t ffi'İ"n ğehedir" sözü oldukça manidardr. Anakuei'yin
konuşmasındaki maksadının Tabgaçların ve Juan_juanların aynl
kökten
geldiğini lurgulamak gibi görürımektedir. zaIen zll«ettiğimiz
gibi bazı
yakın bir dil konışuyorlardı. Bunun
ğoruşi.." göre Juan_juanlar ıabgaç diline
paul pelliot olmak üzere Juan_juanlann erken bir Moğol dili
şurrnau başta l 9.
tonuştuklannı düşünenler de vardır
Juan_juanların hayat tarz]rarı hakkında bazı ana kaynaklarda malümatlar
yoktu,
verilmektedir. Buna göre onların şehirlerinin etrafinı çeviren surlarr
gidip halvanlarınr yetiştirirler ve çadırlarda yaşarlardı,
suyun ve otun arkasrnjrn
Saçlann, örerlerdi. Renkli ipetten dikilmiş bilekleri dar kaftan ue ağzı
dar
pantolon giyerler ve ayaklarına sımsıkı sarılmış çizmeler geçirirlerdi2o.
yaşadlkları topraklarda hava erken soğurdu. keçe bezden yapılmış

ağaç üzerine kayıt,.olarak hakkederlerdi;
çadırlarda yaşarlardı. Yaptıkları işleri
titubu yuriuyrbilmezlerdi. Besili güçlü atlar yetiştirirlerdi".
onların yaylldlklan topraklar derin yarıkh.dağlardı_ve zaman olurdu ki
yaz| arıkar tutaİdİ. Düzlük topraklarda binlerce /i22 ilerlemek için büyük bir arzu
jnekler otlar ve
iuyarlardı. yaşadıkları iklim soguk ve dondurucuydu, Al y"
suiar kuruduğunda kar yerlerdi, bu yüzden besili ve güçlüydüler".
1a
Benzer bir yorum için bkz, DuckChan Woo, Juan,juanlar, s,24 vd,
l5
DuckChan Woo, Juanjuanlar, s.24,26,
yaklaşıma sihiptir; W,
16
Zhou Weizho,ı, Chi_le_yu_,roİraız, Shanghai, 1983, s.81. Eberhard da benzer
Eberhard, Çin'in Şimat Komşuları, Çev, N, Uluğtuğ, Ankaıa, l996, s,5051,
" Ulu Wei yani Tabgaç İmparatorluğu Kuzey Wei,

| 8
Wei Shu,s.2299.
l' V6sary, a.g.e., s.77 .
20
Liang Shu, s.8| 7.
2|
Nan Ch'i Siu, s. l 023.
22
lı, yaklaşık 500 metredir.
23
SuııgShu,| leljing,1997,s.2357. gg5
JuanJuan Devleti İle Eski Türk Devletlerinde Kullanılan Müşterek Unvanlar
Juanjuanlar işte böyle bir ktiltür dairesi içindeydiler ki bu bozkır ktilttir
dairesi ve Juanjuanlann IV. yuzyılın sonlannda kurdukları ve 555 yılına kadar
sürdtirdükleri devletleri de bozkır tipi devlet olarak adlandırılabilir2a.
JuanJuan Devleti'nde ve Eski Türk Devletlerinde Kullanılan
Müşterek Unvanlar
1. Kagan
Juanjuan hüktimdarları kagan (k'ehan E] İf) unvanı taşımaktadırlar25.

Bu unvanın adm sonuna eklenen bir unvan olarak değil de iktidara geldikten
sonra alınan unvanln sonuna eklendiği görülmektedir. Buna ddir bazı kayıtlar şu
şöyledir:
SheJun (saltanatı 402410) tahtta çıktı ve kendisine ch'iutoufa k'elıan
,iİ
E tr 4 iT unvanı verdi26.
Hulü'nün (saltanafi 4l04l4) unvanı aik'ukai k'ehanİğ tr H E] i+
oldu27.
Tat'an'ın (saltanatı 414429) unvanı moulıankeheshengkai k'ehan

4I+ %, rl H E] li'dır".
Wuti (saltanatı 429444) tahta çıktı ve ch'ihlien k'ehan ffi ıE trJ
unvanlnı aldı29. 'T
T'uhechen (saltanatı 444450) tahta çıktı. Unvanı ch'u k'ehantr nJ üf
idi30.
Yuch'eng (saltanatı 450485) tahta çıktı ve shoulopuche k'ehan g. ffi
* E H pJ. iT unvanını benimsedi3l.
24
Bkz. Kürşat Yıldınm, "Çin'in Bozkrrlı Kavimlerle Mücadele Siyaseti ve Stratejisi: Juan_juanlar Misili
(MiUdi IIIVI. Yüzyl)". Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi,199,20t2, s.225240.
" Unvan hakkında bkz. F. Laszlo, "Kağan ve Ailesi", Çev: Ş. Baştav, Türk Hukuk Tarihi Dergisi,1, Aıkara
1944,s.42 vd.; K.Shiratori,"KaghanUnvarunrnMenşei",Çev: İ.G< ikbahar, Belleten, lX,36, lg45,s.497504;
W. Eberhard, "Birkaç Eski Türk Ünvanı Hakkında", Belleten, C. IX, 1945, s.328332; G. J. Ramstedt,
"Alttürkische und Mongolische Tiİe| ", Mömoire de la Sociötö Finoougrienne. 55, 1951, s.6263; Abdülkadir
Donuk. Esll Türk Devleılerinde İdariAskeri lJnvan ve Terimler. İstanbul, l 988, s.2226.
'6 wei Shu, Beljing, | 997, s.2291.
27
Wei Shu, S.22g1.
28
Wei Shu, s.22g2.
19
Wei Shu, s.22g3.
30
Wei Shu,s,2294.
31
Wei Shu, s.2295.
996
Asya Hunlarında M.Ö. I. yüzyılda huyü (wakwa) şeklinde kullanılan

unvan milAdi III. yüzyılda Kafkasya Hunlannda, AkHunlarda, Tabgaçlarda ve
sonraki hemen tiim Türk devletlerinde ve topluluklarında kullanılmıştır32.
2.Han (Khan)
Juanjuanlar ile ilgili Çin kaynaklannda aynı kişiden bahsetmek üzere
sadece iki yerde Han (hanİT) unvanına rastlanmaktadır33. Buna göre V. yüzyılın
başlarında Juanjuan idareci sülAlesinin ileri gelenlerinden biri olarak iktidar
mücadelesi veren Hetohan adında biri zikredilmektedir. Bu kişi hakkında
eldeki kaynaklarda hiçbir malümat olmasa da adın Çince ğ
', )+ şeklinde
yazılışı, iki kısımdan müteşekkil olduğu intibaını uyandırmaktadır. Buna göre
bu Juanjuan soylusunun adının Heto Han olarak te| affuz edilmesi mümki,indür.
Unvan bazen kagan yerine kullanılmış fakat bilhassa batıdaki KumanKıpçak
reisleri ve Bulgaİhükiimdarları tarafindan taşınmıştır3a.
3. Hatun
Kaynaklarda Juanjuan Hüktimdarı Ch'ounu (saltanatı: 508520)'nun,

Touhuntiwan adlı tabiat üstii güçleri bulunan bir kadını eş olarak alması ve
onı hatun (k'ehetunEl H + \) olarak adlandırması hadisesi kaydedilmektedir35.
Bu kayıt dışında Türklerdekinin aksine devlet idöresinde herhangi bir hatun
unvanl görülmemektedir. Ch'ounu'nun azize mertebesine yükselttiği anlaşılan
eşine methiye düzmek maksadıyla böyle bir ad verdiği anlaşılmaktadır. Yine de
bir Juanjuan Kaganr'nın karrsınrn böyle bir unvan taşıması zikre değerdir. Bu
unvan daha Asya Hunları devrinde kullanılmaya başlanmış ve ardından diğer
Türk topluluklarına yayılmıştır36.
4. Erkin (rkin)
Çin kayıtlarında Juanjuan devlet teşkildtı içerisinde birkaç yerde erkin

(szuchin İ^ f| )
unvanına rastlanmaktadır. Unvan, GökTürklere d6ir Çin kaynaklarında
geçen unvan gibi yazılmaktadır. Bu unvan Batı GökTürklerini meydana getiren
Onoklardanbeş Nushihpi boyunun her birinin sorumlusu tarafından taşınıyor
ve yine Bayırkularda, Uygurlarda ve Karluklarda kullanılıyordu37.
32
Donuk, a.g.e., s.26.
33
l,| 'ei Shu, s.2290; Pei Shih, Beijing, 1997, s.3250.
'o Eski Türk devletlerinde Han unvanı için bkz. Donuk, o.g.e., s.2628; Ramstedt,
"Alttürkische", s.6I62.
3' Wei
Shu, s.2298; Pei Shih, s.3258; T'ung Chih, Shanghai, 1935, s,3205la.
36
3'
T'ung Tien,Beijing,2003, s.5453. Unvanın mahiyeti için bkz. Donulç c.g.e., s.15.
997
JuanJuan Devleti İle Bski Türk Devletlerinde Kullanılan Müşterek Unvanlar
Tabgaç Wei Devleti (386556)'nin yench'ang saltanat devresinin 4.

yllında (515) ve hsip'ing saltanat devresinin 2. yı| ında (517) Tabgaçlara vergi
sunmak izere gönderilen Weipichiang adlı kişinin unvanı olarak
görünmektedir 38 . Bu surette unvanln elçilikle ilgili bir mahiyeti olduğu
düşünülebilir.
Bunun yanında general olan Ch'iushengt'oıı39 ye yine rütbe derecesi
zikredilmeyen Shihtai adlı kişilerin unvanl erkin olarak kaydedilmektedir. Yine
vazifesi belli olmayan ve Tabgaçlardan gelen prensesi karşılamaya gidenler
arasında sayılan Aip' uchüeh adilı biri erkin unvanl taşımaktadıraO.
5. İlteber
Juanjuanlarda ilteber (szu| ifal h ğğ) unvanının idöreci Ailenin

kagan'dan sonra gelen erkek mensuplarına verildiği anlaşılmaktadır. Gök
Türklere d6ir Çin kaynaklarında unvan biraz fark| ı olarak kayıtlıdır (meselA bir
yerde chiehtifa # H fr\ ğğ şeklinde) " . Uygrr.larda, Karluklarda, Az| arda,
Bayırkulard a, KırgızJrarda, Tatabı larda, İdil Bulgarlarınd a ve Hazar| arda görülen
İltebero' unvanınr kullanan Juanjuanlar ile ilgili şu kayıtlar mevcuttur:
Anakuei'yin anası ve devletin başbakanı konumundaki kişi suikast
düzenleyerek Anakuei'yi tahtta çıkardılar. Bu duruma karşı çıkan yeni
kaganın ağabeyi İütebe, Shihfa onbinlerce kişiden müteşekkil bir orduyla Ana
kuei'yin birliklerine saldırdı. Mağlup olan Kagan Anakuei kaçtıa3.
Anakuei'yin kaçmasından sonra onun öz (baba bir) kardeşi ağabeyi
İlteber Po\omen on binlerce askerlik bir ordu topladı ve İlteber Shihfa'yı
mağlup ettiaa.
6. Tarhan (Tarkan)
Juanjuan devlet teşkilAtında kullanılan ve Türk devletlerinde Hunlardan

ve Tabgaçlardan beri var olan tarhan unvanlo' Çin kaynaklarında iki farklı
şekilde yazılmaktadır: İğ H takuan ve H E t'ahan.
38
Wei Shu, s.2297; Pei Shih, s.3258; T'ung Chih, s.3204lc.
39
I,Yei Shu, s.230| ; T'ung Chih, s.3205h.
o0 pei Shih, s.3265.
o'
T'ung Tien, s.5453.
o'
Unvanın tetkiki için bkz. Donuk, a.g.e., s.2| 22; K. Czeglddy, "Yiltavar Unvanı", Türkiyat Mecmuası, TX,
l95l, s.l79 vd.
o3
lrei Shu, s.2298; T'ung Chih, s.3205/a.
* Itrei Shu, s.2300; T'ung Tien, s.5381.
o5
Unvanrn menşei ve fonksiyonu için bkz. Donuk, a.g.e., s.404'7;H. Beveridge, "The Mongol Title Tarkhan",
Journal of the Royal Asiatic Sociery,XLIX,4,| 9I7, s.834; Ramstedt, "Altti,irkische", s.63_64.
998
Bu unvan sadece Pei Shih'daki iki kayıtta mevcuttur. Bu kayıtlar ilkine
göre Tabgaç İmparatoru Kung'un saltanat dewesinin ilk yılında (554) Juanjuan
1cho, rİlruon, Tabgaçlara İit Kuongru adlı yeri yağmalamıştıra6. İkincisinde
ise Juanjuan Kaganı Anakuei'yin k"ardeşi T'ihan'dinbahsedilmektedira7.
Bu iki kayıtta unvan şahıs adı gibi görünmektedir. Belki de kaganın
kardeşlerine tarhan unvanl verilmekte ve Çin kaynakları ise bu unvanl ad olarak
kaydetmektedir.
7. Şaman
Juanjuanlarla ilgili Çin kaynaklarında tek bir yerde rastladığımız Şaman

(shamen i4 F!) unvanının elçilikle ilgili bir unvan olması muhtemeldir.
Ramstedt, askeri komiser veya müfettiş vazifesi yapan bir unvan olduğunu
söylemektedira8. Kayda göre Tabgaç Wei Devleti'nin yungp'ing saltanat
devresinin 4. yı| ı (5r1) 9. ayda, Juanjuan Kaganı Ch'ou_nu tarafindan Wei
Devleti,ne gonderiien'hediyeleri swan Hunglsüan,in unvanl şaman,dırag.
Gönderilen elçinin dini bir şahsiyet olması da ihtimal dahilindedir.
8. Mohe Ch'üfen (Baga Çoban?)
,f4 * iA
Kaynaklardamohe ch,üfen H şeklinde kaydedilen unvan iki
,f4 Cotrtirtlerden bahseden
unvanln bileşimi gibi göriinmektedir. Mohefl
gibi
çin kaynaklarında mohe H H olarak geçer'o. Uygurlar, Türgişler, Avarlar
Türk topluluklarında görülen bu unvanr Abdülkadir Donuk tetkik etmiştir5l.
İkinci unvan ise Türk lehçelerinde "bekçi, koruyucu" gibi manAlara gelen ve
GökTürkler devrinde bir unvan olarak kullanılan " "çoban" kelimesine
benzemektedir. Ch'üfen> ch'üpen> çoban şeklinde bir ses dönüşümü ihtimal
dAhilindedir. Bu unvanı kullananlara d6ir şu kayıtlar mevcutfur:
T'ai_he saltanat devresinin ilk yılı (4'7'7),4. ayda, Juan_juanlardan Tabgaç
Wei Devletl'ne mohe ch'üfen unvanlı Pipa adlı biri gelip çeşitli hediyeler
sunmuştur53.
Ch'ou_nu Kagan'ın anası tarafindan gönderilip Ch'ou_nu'nun eşini

öldüren LichüJieh, hohe ch' üfenunvanl taşrmaktadır5a.
ou
Pei Shih, S.183.
1' pei
Shih, s.3264.
a8
Ramstedt. "Alttürkische", s.71.
on
Wei Shu, s.2297; Pei Shih, s.325'7.
50
T'ang Shu,6068; T'ung Tien,5408.
5l
Donuk, a.g.e., s.4.
52
Donuk, a.g.e., s.l3; Ramstedt, "Alttiirkische", s.72
'3 Wei Shu, s.2296; T'ung Chih, s.3204/b.
999
JuanJuan Devleti Ile Eski Türk Devletlerinde Kullanılan Müşterek Unvanlar
Juanjuan e| çisi mohe ch'üfen unvanh Wuyinch'ihechen, Tabgaç

sarayma gelip kendi memleketinin mahsullerinden vergi sundu55.
9. Mohech'ü (Bagatur?)
Juanjuanlara d6ir Çin metinlerinde geçen mohech'ü H I4 * unvanı

sadece Pei Shih'da zikredilmektedir. Buna göre Juanjuan Kaganı Anakuei
Tabgaç Wei Devleti'ne vergi sunmak izere mohech'ü ıınvanlı Chetouhun
shihsheng adlı birini göndermiştir56. Bu unvan bagatur unvanınln çewiyazımı
olabilir. GökTürklere d6ir Çin kaynaklarında bagatur unvanına işaret etmek
izere moheto H H Fü kaydı mevcuttur57 ki Juanjuanlardaki mohech'ü
unvanıyla bir münAsebeti olabilir. Tek bir yerde geçen bu unvanrn bir yazım
hatası sonucu yukarıda kaydettiğimiz mohe ch'üfen unvanındaki son işaretin
noksan kalarak ortaya çıkması da mümktindür. Yine de Türklerde ve diğer
bozkır milletlerinde yaygın bir şekilde kullanılan bagatur unvanı göz önünde
bulundurulmahdır. Nitekim Büyük Hun Devleti'nin bönisi olan ve aü Çin
kaynaklarında Motun, Mete veya Modu olarak kaydedilen hükiimdarın adının
aslında Bagatur olduğu yönünde görüşler vardrr58.
ro. İıig ğıeı< )
GökTürklere dAir Çin kaynaklarında szuli IR fll
şeklinde geçen,
Tabgaçlar, Ar,nıpa Hunları ve Hazar| ar tarafindan kullanılan ve umümiyetle
hüktimdar, prens veya bir devletin belirli bir bölgesinin iddresinden sorumlu kişi
mAnAsında olduğu anlaşılan 'n ilig uo unvanı Juanjuanlar tarafından da
kullanılmaktadır. Kaynaklarda bu unvan iki yerde geçmektedir. İlkinde Juan
juan Kaganı Anakuei'yin Çin'den gelen prensesi karşılamak üzere gönderdiği
adamlardan Aip'uchüeh'in ınvanı olarak görünmektedir 61 . Yine Ana
kuei'yin kardeşi Tengchu'nun adından sonra gelen bir ilig unvanı
kaydedilmektedir62.
'o Wei Shu, s.2298; Pei Shih, s.3258; T'ung Chih, s.3205/a.
55 pei Shih, s.3275.
'u
pei Shih, s.3265.
51
T'ang Shıı, Beijing, l997, s.6068.
58
Kafesoglu, a.g.e., s.60, dpt.77.
" Abdüıkadir Donuk, a.g.e., s.192O.
60
Eberhard, "Birkaç Eski Türk Ünvanı Hakkında", s,3 l9323.
o' pei
Shih, s.3265.
62 pei
Shih. s,3266.
l000
11. İlig Baga
İlig63 Baga (szuli mohe{ 4 fÜ H İ4) unvanı Juanjuanlar ile ilgili Çin
kaynaklarında tek bir yerde geçmektedir. Juanjuan Kaganı Anakuei
tarafından Tabgaç Wei Devleti'ne evlilik teklif etmek üzerine gönderilen Che
t ouhun ho ufan adlı kişinin unvanıdır6a.
12. Mohe Moyüan (Baga Bayan?)
Tek bir yerde zikredilen mohe moyüan H ,fEJ H ,Afr. (Baga Bayan?\, A,
nakuei'yin Wei Devleti'ne gönderdiği vergiyi sunmakla görevli Yutali'nin
unvanl olarak kaydedilmektedir65. Moyüan adı 749 yılında Uygur Kaganlığı
66
tahtına çıkan Moyunçur E lü ffi.'un adındaki moyen ile benzerlik teşkil
etmektedir. Uygur Kaganı'nrn unvanı moyen, Türkçe "zengin" m6nAsına gelen
bay kelimesine Moğolca an eki (dişilik ifade etmez) alarak meydana gelen
bayan unvanl ile eşleştirilmektedir67. Pei Shih'daki unvan sıralamasına bakarak
ilig (szıı | i lR fi| ]) unvanlnln bu unvandan yüksek olduğu neticesine varılabilir.
Kelimenin bagan> bayan hAline önüşmesinin önünde bir engel yoktur68.
13. Toupa (Tabgaç?)
Tek bir yerde geçen Toupa e_ + f, (Tabgaç) unvanı, Tabgaç Wei
Devleti'nin yüanhsiang saltanat devresinin ilk yılında (538) zikredilen Juan
juan elçisi Wen'ın adından sonra gelir6'. tJnvan, Kaşgarlı Mahmut'un tawgaç
olarak kaydettiği ve Çin kaynaklarında T'o Pa ft trf,, + E trf., m * & şeklinde
kaydedilen halkın adı olarak geçen ve sonraları Karahanlı hüktimdarları
tarafindan da kullanılan ve "ulusaygı değer" gibi anlamlara gelen tafgaç veya
tamgaç adıyla alAkalı olmalıdır70. Juanjuan hüktimdarı için Wei Shu, s. 2297
geçen toulofupaloufa K'ehan, s. 2303'deki ch'ihlient'oupingtoufa K'e
han ve s. 229| 'deki ch'iutoufa K'ehan unvanlarındaki toufa g ,fİ Uu
unvanın farklı görünümlerinden ibaret gibi görünmektedir. P. A. Boodberg'in
o'
Unvanın tetkiki için bkz. Osman Turan, "İlig Unvanı Hakkında", Türkiycıt Mecmuası, VIIVIII, 1942, s.| 92
199; Donuk, a.g.e., s.1920.
ua pei Shih. s.3265.
65 pei Shih, s.3265.
Yıldırım. Türk Turihi İçin Eski Çint,e Türkçe Sozlül. İsıanbul. 20l0. s.376.
"" Kürşat
6'Osman F. Sertkaya, "Bay, Bayan, Bayin ve Sayin Kelimeleri Üzerine", Türk Dili Dergisi, s. 705, 2010,
s.196_197. DuckChan Woo, Juanjuanlann kullandığı bayan unvanından bahsederken Çin kaynaklarında po
yuo IE7i, paiyen ğ EP veya poyen iEğF şeklinde geçtiği söylese de (DuckChan Woo, Juanjuanlar, s.97
98) Juanjuanlar ile ilgili en doğru ve esas mali]ımatlan sunan Wei Shu ve Pei Shih'da böyle bir kayda
rastlamadık.
68
J. Marquart, Die Clıronokıgie der Alttürkischen Inschriften,Leipzig, 1898, s.26.
oo pei
Shih, s.3265.
70
1 00l
11. İHg Baga

,f4) unvanl Juan_juanlar
ile ilgili çin
iıig63 Baga (szuJi mo_he{ ft fıl H
kapaklailnda tek bir yerde geçmektedir. Juanjuan Kaganı Anakuei
taİafindan Tabgaç Wei Devleti'ne evlilik teklif etmek üzerine gönderılen Che
to u h u n h ou fa n adlı kişin in unvan ıdıroa.

12. Mohe Moyüan (Baga Bayan?)
Tek bir yerde zikredilen mo_he moyüan H

,{ r]
H ,2ğ. (Baga Bayan?), A,
nakuei'yin Wei Devleti'ne gönderdiği vergiyi sunmakla görevli Yutali'nin
unvanl olarak kaydedilmektedir65. Moyüan adı 749 yılında Uygur Kaganlığı
tahtına çıkan Moyunçur ffifrW'rın66 adındaki moyen ile benzerlik teşkil
etmektedir. Uygur Kaganı'nın unvanl moyen, Türkçe "zengin" mAnAsına gelen
Örıy kelimesine lvlogolca an efi (dişilik ifade etmez) alarak meydana gelen
bİyan unvanı ile eşleştirilmektedir67. Pei Shih'daki unvan sıralamasına bakarak
ilig (szu üi { 4 flJ) unvanının bu unvandan yüksek olduğu neticesine varılabilir.
Kelimenin bagan> bayaız haline önüşmesinin önünde bir engel yokfur68.
13. Toupa (Tabgaç?)
Tek bir yerde geçen Tou_pa _u_ + f_ (Tabgaç) unvanı, Tabgaç Wei
Devleti'nin yüanhsiang saltanat devre_sinin ilk yılında (538) zikredilen Juan
juan elçisi Wen'ın adından sonra gelir6'. üJnvan, Kaşgarlı Mahmut'un tawgaç
ola.uk kaydettiği ve Çin kaynaklarında T'o Pa * t W, + E W, + E İ,İ şeklinde
kaydedilen halhn adı olarak geçen ve sonraları Karahanh hükiimdarları
taİafindan da kullanılan ve "ulusaygı değer" gibi anlamlara gelen tafgaç veya
tamgaÇ adıyla alAkah olmalıdır7O. Juanjuan hükiimdarı için Wei Shu, s. 2297
geçin tou_ l o _fu_p a_ tou_fa K, e han, s. 23 03, deki c h, ih li en_t, ou_ping_ t ou_fa K, e_
_ _
ion u" s. 229| ,deki ch,iu_tou_fa K,e_han unvanlarındaki tou_fa g 4İ uu
unvanln farklı görünümlerinden ibaret gibi görünmektedir. P. A. Boodberg'in
63
Unvanrn tetkiki için bkz. Osman Turan, "İlig Unvanı Hakkında", Türkil,at Mecmuası, VIIV[I, 1942, s.I92
1 99; Donuk, a. g. e,, s.1920.
64 pei
Shih. s.3265.
65 pei
Shih, s.3265.
66Kürşatİıldırım, TürkTarihiiçinEskiçinceTürkçeSözlük,istanbu1,2010,s.376.
osman F. Se(kaya, "Bay, Bayan, Bayin ve Sayin Kelimeleri Üzerine", Türk Dili Dergisi, s. 705,
6r 2010,
kaynaklarında po
s.196_19?. DuckChan Woo, Juanjuanlaiın kullandığı bayan unvanından bahsederken Çin
yaoiü.İ,paiyenğERveyapoyen,fğEşeklindegeçtiğisöylesede(DuckChanWoo,Juanjuanlar,s.97
b8) Juanjuanlar ile ilgili en doğıu ve esas malümatlan sunan Wei Shu ve Pei Shih'da böyle bir
kayda
rastlamadık.
J. Marquart, D ie Chronologie cler Alttürkischen Inschriften, Leipzig, 1 898, s,26,
6s
"n
pei Shih, s.3265.
70
Donuk, a.g.e., s.36
l 001
Tabgaç adı için uygun gördüğü anlamlardan biri de "bey" veya "ülkenin
iddrecisi"dir7l.
14. Tengri (Tengri Gibi?)
Juanjuan Kaganı Wuti (saltanatı 429444) tahta çıktı ve Tengri (Tengri
gibi?) unvanı aldı. Buna dair Çin kaydı şu şekildedir: "Wuti tahta çıktı. Unvanı
ch'ihJien k'ehan ffi lE E] iT oldu. Wei (Tabgaç) dilinde shensheng İ+ H
(Tann) demektir"72. Buradaki ch'ihlienffi_ ğ, Hunlara dAir Çin kaynakiarında
da geçen Tengri kelimesidir7'. Unranı tek başına tengri olarak tercüme etmek
doğru olmayabilir; zira cümle "Tanrı Kagan" olur. Orhun Yazıtları'nda yer
aldığı şekliyle7a "Tengri Gibi" m6nAsına gelmesi mümkiindür.
15. Çor ya da Kür
444450 tarihleri arasında tahtta bulunan Juanjuan Kaganı T'uhechen

hakkında tahtta çıkışıyla alAkalı şöyle bir kayıt vardır: "T'uhechen tahta çıktı.
Unvanı ch'u k'ehan ffi BI İT oldu. Wei (Tabgaç) dilinde wei W ("tek veya
biricik") demektir7s.
Aynı hadise Tzu Chih T'ung Chien'de şöyle anlatılmaktadır: ooT'uhe
chen tahta çıktı. Unvanı ch'ulo k'ehan ffi ffi E] ff oldu"76. Buna göre
unvanln tam hAlinin ch'ulo olması ve ikinci işaretin yazrmlnrn unufulması
ihtimali vardır.
Wei Shu'daki metne haşiye düşen Wei Shou da ch'zlo kelimesinin
Tabgaç dilinde wei anl,amına geldiğini belirtmektedir. Batı Göktiirkleri hakkında
bilgi veren Çin kaynakları GökTürklerdeki unvanları sayarken E filJ yani kül
veya kür unvanlnı zikretmektedirler. Eğer Wei Shu'da ikinci şeklin yazılması
unutulmuş ise Juanjuanlarda görülen ch'ulo ffi ffi unvanı kül veya kür
unvanı" ile aynı olması imk6n dAhilindedir.
Eğer Tzu Chih T'ung Chien'deki kayıt bir tarafa bırakılır ve ch'u k'ehan
ffi İT ifadesinin T'uyuhunlar| a ilgili bazı kayıtlarda da yer a| dığı78 göz
trI
7l
P. A. Boodberg, "Marginalia to The Histories of The Northem Dynasties", Haııarı] Journal of Asiatic
Studies, III, 3 l 4, | 938, s.239.
72
l| ei Shu, s.2293,
73
Ta| atTekin, Hunların Dili, Ankara, 1993, s.10 vd.
'o Kül Tigin, Güney, 1.
15
Wei Shu, s.2294.
76
Tzu Chih T'ung Chien, Beijing, 1997, s.3908.
77
Kül veya kür unvanıyla ilgili doyurucu bir tahlil için bkz. L.Bazin, "Kül Tegin Mi Yoksa Köl Tegin Mi?",
Çev: M. Zeren, Ta r i h D e rgi s i, 4'7 (2008), 2009, s.26 1 2'7 1 .
78
Meseli Wei Shu, s.2233 vd.
I002
önünde tufulursa W. Eberhard'ın dediği gibi ch'z kelimesinin çor unvanına
işaret etmesi de ihtimal d6hilindedir79. Bu unvan GökTürkler, Batı Gök
rti.tı..i teşkil eden beş TuJo boylan, Uygurlar, Tarduşlar gibi Türk boy ve
devletlerinde kullanılmıİtrr'o ue "savaşçı" m6n6sına gelmektedir8l.
16. T'utoufa (Tudun veya Tutuq?)
T,u_tou_fa [i ğ ğğ unvanı tek bir yerde kaydedilmektedir. Juanjuan

Kaganı Anakuei'yin evlilik için Wei Devleti'ne gönderdiği kızı götiirenlerin
uaş"rrraa ge| en yu_chiuJü Han_pa_yin_chi bu unvanı taşımaktadır " . çiTJi
a.aştrrmalı Luo Xin bu unvanı tudun veya tutuq ıJnvan:nile eşleştirmiştir83,
lrıtıeııire göre sondaki "fa" eki "bey"e karşılık gelmektediro* .
17. Mofu (Baga Bey?)
Juanjuanlarda askeri bir unvan gibi Mo_fu H # unvanı görünmektedir85

Unvanın MohefuH H ffi (Baga Bey?) unvanının kısaltılmış h6li oldugu
Söylenmektedir86.
18. T'utouteng (Tutuq?)
Juanjuan Devleti'nin h6kim sülfllesi YuchiuJü'ye mensüp erkeklerin

taşıdığı ve Juanjuan Devleti'nin hArici evlilik münAsebetlerini yürüten bir
makam gibi görünen T'utoutengr* E ğ unvanı iki yerde geçmektedir, Iu
chiuJü P'ihun, Wei Devleti'ne evlilik için gönderilen heyetin başında yer
almaktadır. Yine YuchiuJü Nifu, Tabgaç Wei Devleti'l_den gelen prensesi
karşılamaya gidenler arasında ilk sırada zikredilmektedir". Tutuq unvanıyla
aldkalı olmasİ pek muhtemeldir8s.
79 ,,Birkaç Eski Türk Ünvanı Hakkında", s.329. Eberhard, Shiratori'nin ch'u işaretini "baş üstiine"
Ebeıhard,
olarak tercüme etmesini (Shiratori, "Kaghan Unvanrnın Menşei", s.499) kabu1 etmemektedir,
8n
Abdüıkadir Donuk, a.g.e., s.1315.
8l
Ramstedt, "Alttürkische", s.77.
82 pei
Shih, s.3265.
83 ..Rou_ran Guan_zhi_xu_kao", Zhong_hua Wen_shi Lun_cong ,200T 11 , s.82_87 .
Luo Xin,
8a
Luo Xin, Zhongguo Beizu Minghao Yanjiu, Beijing, 2009, s,1 5 1 ,
85
Wei Shu, s.2295.
8u
Luo Xin, a.g.e., s.18.
8' pei
Shih, s.3265.
8E
Luo Xin, s.| 42, 146, I51.
l003
Sonuç
Menşeleri tartışmalı olan Juanjuanlarm devlet teşkilAtında kullandıkları
unvanlarln tamamrna yakını ile eski Türk devletlerinde kullanılan unvanlar
müşterektir89.
Hayat larzları ve kiiltiirleri bozkır ktilttir dairesi içerisinde yer alan Juan
juanlann devlet kurduktan sonraki dillerini ve girdikleri yeni etnik teşekkül
safhasının yönünü tayin edebilmek için müracaat edilebilecek hususlardan birisi
de devlet teşkilAtında kullanılan unvanlar olabilir. Bazı araştırmacılar bu konuda
hem fikirdir'o. Bu unvurların Türk devletlerindeki unvanlarla aynı olması kiilttir
tesiri ve etkileşimi gerçeğini de ortaya koymaktadır. Bununla birlikte bazı
araştırmacılar tarafindan Juanjuanların halefi olarak kabul edilen Avarların
Türk olmaları, Juanjuanların Ttirk ktllttir dairesine girdiklerini düşünmemize
sebebiyet vermektedir. Kültür tesiri ve etkileşimi elbette müşterek unvanların
kullanılması neticesini doğurabilir; ancak bu unvanların tamamına yakını Türk
devletlerinde de kullanılıyorsa ve Juanjuanlar temas hAlinde oldukları Kore
kavimleri, İrani kavimler ve Çinliler gibi kesimlerden yok denecek kadar az
unvan almışlarsa bu müşterek unvanlarm mevcudiyetini başka sebeplere
bağlamak gerekirgl.
E9
Juanjuanlar ile Türk devlet ve topluluklarında kullanılan al,ırı unvanlar kullanılmış ise bu unvanlar kültür
tesiri ve etkileşimi ile mi yoksa iki tarafın almı menşeden gelmeleri hasebiyle mi oılaya çıkmışlardır? Bu
soruya cevap verebilmek için eski Moğol devlet ve topluluklannda kullanılan bazr unvanlan tespit etmeliyiz:
1) Shihwei E E'lerde: Eski Moğol topluluğu olan Shihwei'ler yirmi beş kabileye bölünmüşlerdir. Her bir
kabilenin başında yümofu ö+ H 4 unvanh biri vardır (C. Gökalp, Çin Kayraklarına Göre Shihwei
Kabileleri (ProtoMoğollar Üzerine Bir Etiid Denemesi.1, Ankara, 1973, s.21,25); Kuzey Shihwei'lerin
reisleri ch'iyinmohet'u Z, 1l H H lt (cli'iyin bagatur) unvanı taşırlar (a.e., s.22,26); Kuzey Shih
wei'lerde her bir kabilenin reisi mohefu H i4 _4 unvanı taşır. Üç kişi sıra ile bu vazifeyi yapar (a.e., s.22,
30); Hsin T'ang Shu'daki bir kayda göre Shihwei memleketinde büyük devlet reisleri yoktur. Yalnız kabile
reisleri vardır ve bunlar mohet'u shekuan t H [f fğ '* (bagatur shekuan) unvanı taşırlar.
2) Wuchi fu fi'lerde: Bir başka eski Moğoi topluluğu olan Wuchi'lerde büyük reislere büyük mofumanto
* 4 ğffi nS denir (a.e., s.43).
^ K'umohsi
3) ffi ğ f1'lerde: Kaynakl,iıda GökTürklerle alnr Adetlere sihip olduklan kaydedilen K'umo
hsi bolundaki beş kabilenin her birinin başında erkin (szuchin { 4 ,f) bulunmaktadır (a.e., s.52).
4) Toumolou g H E'larda: I1o E ;ğ unvanlı memurları vardır (a.e., s.60).
Devlet tecrübesi zayıf o| an eski Moğollarla ilgili Çin kayıaklannı tetkik eden Cevdet Gökalp, görüldügü gibi
birkaç unvandan fazlasını bulamamıştır ki bunlardan bagatur ve erkin unvanlan zaten Türkçedir. O hAlde
Juanjuanlann kullandığı unvanlann Moğol unvanları o1arak değerlenılırilııresi için hiçbir sebep yoktur. Eğer
unvanlar Juanjuanlara has ve Moğol unvanları olsaydı diğer eski Moğcıi deviet ve topluluklannda da Juan
juanlann kullandıkları unvanlar kullanılırdı.
90
Meselö bkz. Luo Xin, a.g.e., s.133154.
9lBununla beraber GökTürklerin Juanjuan'lara duydukları ötke ve diişmanlık, Juanjuanlar ile Türklük
arasında kesin bir zıtlık oldugu hissine kapılmamıza da sebebiyet vermektedir. Meseld Bizans elçisi
Valentinus'u otağına kabül eden TürkŞad, elçiyi Roınalıların Avarları himaye ettiklerinden bahisle
azarlayarak paımaklarını ağzına doldurarak "sizin on diliniz var" demişti. Gerçekten de GökTürkler
l004
Yukarıda zi?,rettiğimiz gibi Juanjuanlann Ttirkçe olan Tabgaç diline

yakın bir dil konuştukları yönünde görüşler vardır. Juanjuan dilinin Türkçeye
yakınlığı unvanların müşterek olmasına yol açmış olabilir. Üstelik Juan
juanlann kullandıklan unvanlar ile eski Moğolların kullandıklan unvanlar
arasında çok az benzerlik vardır.
İncelediğimiz saha ve ktiltürler çok karışıktır. Bazı hususları tefrik etmek
pek güçtiir. Dolayısıyla kesin hüktimlerden kaçmmak ve bazı neticeler için açık
kapı bırakmanln en doğrusu olacağı kanaatindeyiz. Açık kapı bırakılması
gereken bir netice de Juanjuanların devlet kurduktan sonra farklı bir etnik
teşekkiil safhasına girerek, engin bir devlet tecrübesi olan Türklerin tesirine
girmiş olabilecekleridir. Bu yüzden Juanjuanların bu yeni etnik teşekkiil
safhasında kesif Türk tesiri altında oldukları ihtimali de göz önünde
bulundurulmahdır.
kendilerinden kaçıp Bizanslılara sığınan Avar bakiyelerine dahi tahammül edemiyordu. Tafsilat için bkz.
Abdülkadir Donuk, "On Dilli Bizans", Türk Kiiltiirü, 257, 1981, s. 11
1005
JuanJuan Devleti İle Eski Tiirk Devletlerinde Kullanılan Müşterek Unvanlar
KAYNAKÇA
Bazin, L., "Kül Tegin Mi Yoksa Köl Tegin Mi?", Çev: M. Zeren, Tarih Dergisi, 47
(2008), 2009, s. 26121l.
Beveridge, H., "The Mongol Title Tarkhan", Journal of the Royal Asiatic SocieQ, XLIX,
4,19l], s,834.
Boodberg, P. A., "Marginalia to The Histories of The Northern Dynasties", Harvard
Journal of Asiatic Studies,III,3l4,1938, s. 223253.
Ciyuan, C. III, Beijing 2002.
Czegl5dy, K., "Yiltavar Unvan/', Türkiyat Mecmuası,IX, 1951, s. 179187.
Donuk, A., "On Dilli Bizans ", Türk Kültürü,257 , 1984, s. I4.
Donuk, A., Eski Türk Devletlerinde İdariAskeri Ünvan ve Terimler, İstanbul 1988. Tı
DuckChan Woo, Juanjuanlar, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstittisü Tı
Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1995. _J
Eberhard, W., "Birkaç Eski Türk Ünvanı Hakkında", Belleten,| X,7945, s.328332. iı
Eberhard, W., Çin'in Şimal Komşuları, çev. N. Uluğfuğ, Ankara l996. Tı
Feng Jiasheng, "Juanjuan Kuohaokao", Yugong,VIIL,718, 1937 , s. 77 80, Tı
Fujita, T., "Zerızen no Kakugo oyobi Kakango ni Tsukite", Toyo Gakko,13,1923, s. 55
10
Gökalp, C., Çin Kaynaklarına Göre Shihwei Kabileleri (Proto,Moğollar Üzerine Bir
Etüd Denemesi), Ankara 7973.
Gömeç, S., Türk Kültürünün Ana Hatları, Ankara 20122.
Gömeç, S., TürkHun Tarihi, Ankara2012.
Haussig, H. W., "Awaren, Shuanshuan und Hephthaliten", Handbuch der Orientalistik,
V,5,1966, s. 1061l2.
Kafesoğlu, İ., rırl< uilli Kültürü, İstanbul 200323.
Kollautz, A.H. Miyakawa, Die Joujan der Mongolei und die Awaren in Mitteleuropa,
C. III, Klagenfurt, 1970.
Köprülü, F., "Eski Türk Unvanlanna Ait Notlar", Türk Hukak ve İfuisat Tarihi
Mecmuası,II, 1939, s. l73 l.
Lasz| o, F., "Kağan ve Ailesi", Çev: Ş. Baştav, Türk Hukuk Tarihi Dergisi, 1, Ankara
| 944, s. 42 vd.
Luo Xin, "Rouran Guanzhixukao", Zhonghua Wenshi Luncong,2001l1, s.'7397.
Luo Xin, Zhongguo Beizu Minghao Yanjiu, Beijing 2009.
Marquart, J., Die Chronologie der Alttürkischen Inschriften,Leipzig 1898.
Olbriçht, P., "Uchida's Prolegomena zu einer Geschiçhte der Joujan", UralAltaische
Jahrbücher, XXVI, 1954, s.90100.
Pei Shih, Beijing l997.
Ramstedt, G. J., "Alttürkische und Mongolische Titel", Mömoire de la Sociötö Fino
Ougrienne,55, 1951.
1 006
VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi 30 Eylül 4Ekim2013
Rybatzki, V., "Titles of Ti.irk and Uighur Ruler in the Old Turkic Inscriptions", Central
Asiatic JournaL, I){ IY, 2, 2000, s. 206221.
Schreiber, G., "Das Volk der Hsienpi zw Haızeit", Monumenta Serica, | 2, 1947, s.
| 45203.
Sertkaya, O. F., "Bay, Bayaı, Bayin ve Sayin Kelimeleri Üzerine, Türk Dili Dergisi,
105,2010,s.195203.
Shiratori, K., "Kaghan Unvanrnrn Menşei", Çev., İ. Gökbahar, Belleten,IX,36,1945, s.
497504.
Sui Shu, Beijing. 1997.
Sung Shu, Beı.ling, 1997.
Taşağıl, A., Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları, Ankara, 2004.
Taşağıl, A., G ö k T ü rkl e r, 1III, Arıkar a, 20 | 2.
T'ung Chih, Shanghai, 1935.
T'ung Tien, Beijing, 2002.
Tekin, T., Hunların Dili, Aııkara, 1993.
Turan, O., "İlig Unvanı Hakkında", Türkiyat Mecmııası,VIIV[I, 1942, s. | g2| gg.
Tzu Chih T'ung Chien, Beijing, 1997.
Uchida, G., "Juanjuan, Juju", Kita Minzokushi,Toğo, | 97l.
Uchida, G., "Some Notes on Juanjuan", Studia Altaica,Ed. J. Von FarkasO. Pritsak,
l957, s. 17017l.
Uchida, G., Kita Ajia Shi Kenlgıu,Kyoto,7975.
User, H., Ş., "Eski Türkçede Bazı Unvanların Yapısı Üzerine", Bilig,39,2006, s. 2l9
238.
V6sary, I., Eski İç Asya Tarihi, Çev: İ. Doğan, İstanbul, 2007.
W. Eberhard, Çin Tarihi, Ankara,2007a.
Wei Shu, Beijing, 1997.
Yıldırım, K., "Çin'in Bozkırlı Kavimlerle Mücadele Siyaseti ve Stratejisi: Juanjuanlar
Misdli (Mil6di IIIU. Yüzyıl)", Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 199,2012,
s.225240.
Yıldırım, K., "Erken Tabgaç (T'oPa) Tarihinin Ana Hatları (Wei Shu'nun İlk
Bölümüne Göre)", Turkish Studies, VII13, 20| 2, s. 27 l | 27 38.
Yıldırım, K., Türk Tarihi İçin Eski Çince Türkçe Sözlük, İstanbut, 20l 0.
Zhongguo Lishidacidian, C. I, Shanghai, 2000.
Zhongguo Lis hidas hibianııian, C. II, Beij ing, 1986.
Zhongguo Lishidimingdacidian, C. II, Ed., Shi Weile, Beijing, 2005.
Zhongguo Lishidimingdacidian, Ed., Wei Songshan, Shanghai, 1995.
Zhonguo Lishidacidian, C. I[, Shanghai, 2004.
Zhou Weizhou, Chileyurouran, Shaııghai, l 983.
l007

Juan-Juan Devletinde Ve Eski Türk Devletlerinde Kullanılan Müşterek Unvanlar

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Juan-Juan Devletinde Ve Eski Türk Devletlerinde Kullanılan Müşterek Unvanlar

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

VIII.

Kürşat Yrldrrrm Juan-Juan Devleti ile Eski Tiirk

Grızyna Zajac - Sylwia Ölilm Velegi imparatorun Kaprlannr

Suat Zeyrek Ziya Gökalp'in Türk Düşüncesindeki Yeri

Anahtar Kelimeler: Juan­juanlar, Eski Türkler, Unvanlar, Devlet

KeJıvords: Juan­juans, Ancient Turks, Titles, State Organization, Culfural

yandan Juan­juanlar yayıldıklan sahanın etnik ve siyasi şekillenmesinde de

ve İktisat Tarihi Mecmuası, II, l939, s.19. En

Juan­juanların Tarih Sahnesine Çıl«rşları

..doğudaki Hu,lar" manaslna gelmektedir". De Groot, Parker ve Shirokogoroff

yaşadlkları topraklarda hava erken soğurdu. keçe bezden yapılmış

" Ulu Wei yani Tabgaç İmparatorluğu Kuzey Wei,

Juan­juan hüktimdarları kagan (k'e­han E] İf) unvanı taşımaktadırlar25.

Ta­t'an'ın (saltanatı 414­429) unvanı mou­lıan­ke­he­sheng­kai k'e­han

Asya Hunlarında M.Ö. I. yüzyılda hu­yü (wak­wa) şeklinde kullanılan

Kaynaklarda Juan­juan Hüktimdarı Ch'ou­nu (saltanatı: 508­520)'nun,

Çin kayıtlarında Juan­juan devlet teşkildtı içerisinde birkaç yerde erkin

Tabgaç Wei Devleti (386­556)'nin yen­ch'ang saltanat devresinin 4.

Juan­juanlarda ilteber (szu­| i­fal h ğğ) unvanının idöreci Ailenin

Juan­juan devlet teşkilAtında kullanılan ve Türk devletlerinde Hunlardan

Juan­juanlarla ilgili Çin kaynaklarında tek bir yerde rastladığımız Şaman

Ch'ou_nu Kagan'ın anası tarafindan gönderilip Ch'ou_nu'nun eşini

Juan­juan e| çisi mo­he ch'ü­fen unvanh Wu­yin­ch'i­he­chen, Tabgaç

Juan­juanlara d6ir Çin metinlerinde geçen mo­he­ch'ü H I4 * unvanı

11. İlig Baga

12. Mo­he Mo­yüan (Baga Bayan?)

11. İHg Baga

12. Mo­he Mo­yüan (Baga Bayan?)

Tek bir yerde zikredilen mo_he mo­yüan H

444­450 tarihleri arasında tahtta bulunan Juan­juan Kaganı T'u­he­chen

T,u_tou_fa [i ğ ğğ unvanı tek bir yerde kaydedilmektedir. Juan­juan

Juan­juanlarda askeri bir unvan gibi Mo_fu H # unvanı görünmektedir85

18. T'u­tou­teng (Tutuq?)

Juan­juan Devleti'nin h6kim sülfllesi Yu­chiuJü'ye mensüp erkeklerin

Yukarıda zi?,rettiğimiz gibi Juan­juanlann Ttirkçe olan Tabgaç diline

You might also like

Anahtar Kelimeler: Juanjuanlar, Eski Türkler, Unvanlar, Devlet

KeJıvords: Juanjuans, Ancient Turks, Titles, State Organization, Culfural

yandan Juanjuanlar yayıldıklan sahanın etnik ve siyasi şekillenmesinde de

Juanjuanların Tarih Sahnesine Çıl«rşları

Juanjuan hüktimdarları kagan (k'ehan E] İf) unvanı taşımaktadırlar25.

Tat'an'ın (saltanatı 414429) unvanı moulıankeheshengkai k'ehan

Asya Hunlarında M.Ö. I. yüzyılda huyü (wakwa) şeklinde kullanılan

Kaynaklarda Juanjuan Hüktimdarı Ch'ounu (saltanatı: 508520)'nun,

Çin kayıtlarında Juanjuan devlet teşkildtı içerisinde birkaç yerde erkin

Tabgaç Wei Devleti (386556)'nin yench'ang saltanat devresinin 4.

Juanjuanlarda ilteber (szu| ifal h ğğ) unvanının idöreci Ailenin

Juanjuan devlet teşkilAtında kullanılan ve Türk devletlerinde Hunlardan

Juanjuanlarla ilgili Çin kaynaklarında tek bir yerde rastladığımız Şaman

Juanjuan e| çisi mohe ch'üfen unvanh Wuyinch'ihechen, Tabgaç

Juanjuanlara d6ir Çin metinlerinde geçen mohech'ü H I4 * unvanı

12. Mohe Moyüan (Baga Bayan?)

12. Mohe Moyüan (Baga Bayan?)

Tek bir yerde zikredilen mo_he moyüan H

444450 tarihleri arasında tahtta bulunan Juanjuan Kaganı T'uhechen

T,u_tou_fa [i ğ ğğ unvanı tek bir yerde kaydedilmektedir. Juanjuan

Juanjuanlarda askeri bir unvan gibi Mo_fu H # unvanı görünmektedir85

18. T'utouteng (Tutuq?)

Juanjuan Devleti'nin h6kim sülfllesi YuchiuJü'ye mensüp erkeklerin

Yukarıda zi?,rettiğimiz gibi Juanjuanlann Ttirkçe olan Tabgaç diline