T.C.

MARMARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

İKTİSAT ANABİLİM DALI
ULUSLARARASI İKTİSAT BİLİM DALI

KRİPTO PARALARIN GELİŞİM SÜRECİ, BLOK ZİNCİR TEKNOLOJİSİ VE

KRİPTO PARALARIN TÜRKİYE ‘DE VERGİLENDİRİLMESİ

Yüksek Lisans Tezi

MELTEM ÇAKMAK

Haziran, 2019
 T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İKTİSAT ANABİLİM DALI
ULUSLARARASI İKTİSAT BİLİM DALI

KRİPTO PARALARIN GELİŞİM SÜRECİ, BLOK ZİNCİR TEKNOLOJİSİ VE

KRİPTO PARALARIN TÜRKİYE ‘DE VERGİLENDİRİLMESİ

Yüksek Lisans Tezi

MELTEM ÇAKMAK

Danışman: PROF. DR.NURDAN ASLAN

Haziran, 2019
 GENEL BİLGİLER

İsim ve Soyadı : Meltem Çakmak

Anabilim Dalı : İktisat

Programı : Uluslararası İktisat

Tez Danışmanı : Prof. Dr. Nurdan Aslan

Tez Türü ve Tarihi : Yüksek Lisans- Haziran 2019

Anahtar Kelimeler : Blok Zincir, Kripto Para, Bitcoin, Vergi, Şifreli Para.

ÖZET
Yerine getirdiği işlevler sebebiyle ticari hayatın vazgeçilmez unsuru olan paranın
gelişimi ticari ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak şekillenmektedir. Kripto paralarda, para
veya değer transferi yapılırken aracı ortadan kalkmakta, kripto paraların güvenlikleri kriptolojik
yöntemlerle sağlanmaktadır.

Türkiye’de kripto paraların satışı, kullanımı ve madenciliği yasak olmamakla birlikte

henüz kripto paraların para, emtia veya menkul kıymet olarak kabul edilebilecek şekilde yasal
bir tanımı yapılmamıştır. Bu sebeple kripto paralar ile ilgili özel bir vergi mevzuatı
bulunmamaktadır.

Bu çalışmada, ilk aşamada kripto paraların oluşum süreci, 2009 yılında Bitcoin’in
ortaya çıkışıyla başlayan ve Bitcoin’in alternatifi olarak tasarlanan altcoinler özelinde kripto
paralar, blok zincir teknolojisi, blok zincir teknolojisini oluşturan yapılar ve blok zincir
uygulamalarına değinilmiştir. İlerleyen bölümlerde kripto paralara karşı Türkiye’nin ve bazı
ülkelerin yaklaşımı araştırılarak Türkiye’de kripto paraların yasal olarak para, emtia veya
menkul kıymet statüsüne alınması durumunda mevcut vergi mevzuatı kapsamında nasıl
vergilendirileceğine değinilmiştir.

Kripto paraların henüz yasal olarak herhangi bir tanımı yapılmış durumda değildir.
Kripto paranın yasal olarak para statüsüne alınması durumunda, 193 sayılı Gelir Vergisi

i
Kanunu, 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu, 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu, 6802
sayılı Gider Vergileri Kanunu’na göre Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi karşısındaki
durumu ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 280.maddesine göre değerlenmesi ile 130 ve 459
Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğleri ve 217 Sıra No.lu Gelir Vergisi Kanunu Genel
Tebliği karşısındaki durumu açıklanmıştır. Kripto paranın yasal olarak emtia statüsüne alınması
durumunda, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu, 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu, 3065 sayılı
Katma Değer Vergisi Kanunu, 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu ile 213 sayılı Vergi Usul
Kanunu’nun 262. ve 274.maddesine göre değerlenmesi durumu açıklanmıştır. Kripto paranın
yasal olarak menkul kıymet statüsüne alınması durumunda ise, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu,
5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu, 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu karşısındaki
durumuna değinilmiştir.

ii
 GENERAL KNOWLEDGE

Name and Surname :Meltem Çakmak

Field :Economics

Programme :International Economics

Supervisor :Professor Nurdan Aslan

Dagree Awarded and Date :Master-June 2019

Keywords :Blockchain, Cryptocurrency, Bitcoin, Tax, Enciphered

Money.

ABSTRACT
The development of money, the indispensable tool for the business world because of
its functions has passed through various stages in accordance with economic and technological
progresses. Cryptocurrencies eliminate the use of intermediators in cash or value transfers, and
are secured by using cryptographic methods.

In Turkey, the use and exchange of cryptocurrencies, and cryptocurrency mining are
not forbidden, but cryptocurrencies have not been defined in law to recognize them as money,
merchandise, or securities yet. Therefore, there are currently no tax regulations applicable to
cryptocurrencies.

In this study, the progress of cryptocurrencies, the emerge of cryptocurrencies such as

Bitcoin in 2009, and altcoins, the alternative versions of Bitcoin, and the blockchain technology,
general elements of the blockchain structure, and blockchain applications were touched upon.
Moreover, in terms of the tax regulations in effect, the possible taxation of cryptocurrencies as
legal money, merchandise, or securities in Turkey were mentioned.

Cryptocurrencies have not been defined in law yet. In this study, cryptocurrency was
interpreted and recognized in terms of legal money by means of Tax Procedures General
iii
Communique number 130 and 459, Income Tax General Communique number 217, Banking
and Insurance Transactions Tax Regulations, and Article 280, Tax Procedure Law number 213
issued in pursuance of the provisions laid down in Income Tax Law number 193, Corporate
Tax Law number 5520, Value Added Tax Law number 3065, Excise Duty Law number 6802.
In terms of merchandise, the possible legal status of cryptocurrency was interpreted by means
of the provisions set out in Income Tax Law number 193, Corporate Tax Law number 5520,
and Value Added Tax Law number 3065, Stamp Duty Law number 488, and Articles 262 and
274, Tax Procedures Law number 213. Furthermore, in terms of securities, the possible legal
status of cryptocurrency was interpreted by means of the provisions set out in Income Tax Law
number 193, Corporate Tax Law number 5520, and Value Added Tax Law number 3065.

iv
 İÇİNDEKİLER

Sayfa No.

ÖZET............................................................................................................................ i
ABSTRACT ............................................................................................................... iii
TABLOLAR LİSTESİ ............................................................................................ viii
ŞEKİLLER LİSTESİ ................................................................................................ ix
GRAFİKLER LİSTESİ ............................................................................................. x
KISALTMALAR ...................................................................................................... xi
GİRİŞ .......................................................................................................................... 1
1. PARA KAVRAMI, PARANIN TARİHÇESİ VE KRİPTO PARANIN
OLUŞUM SÜRECİ .................................................................................................................. 3
1.1.Para Tanımları ve Türleri ................................................................................... 6

1.1.1.Emtia Para ................................................................................................... 6

1.1.2.Temsili Para ................................................................................................ 7
1.1.3.İtibari Para ................................................................................................... 7
1.1.4.Alternatif Para ............................................................................................. 8
1.1.5.Digital Para ................................................................................................. 8
1.1.6.Elektronik Para ............................................................................................ 9
1.1.7.Sanal Para .................................................................................................. 10
1.1.8.Kripto Para ................................................................................................ 11
1.2.Kripto Paraların Oluşum Süreci ve Başlıca Kripto Paralar .............................. 13

1.2.1.Kripto Paraya Hazırlık Çalışmaları ........................................................... 14

1.2.2.Bitcoin ....................................................................................................... 16
1.2.3.Altcoinler .................................................................................................. 22
1.2.4.Token ........................................................................................................ 29
1.3.Kripto Paraların Beklenen Muhtemel Etkileri ................................................. 30

2. BLOK ZİNCİR TEKNOLOJİSİ VE KRİPTO PARALAR İÇİN ÖNEMİ ... 31

2.1. Blok Zincir Teknolojisini Oluşturan Yapılar .................................................. 32

2.1.1.Kriptoloji ve Hash ..................................................................................... 32

2.1.2. SHA256 .................................................................................................... 37
v
 2.1.3. RSA ve ECC ............................................................................................ 39
2.1.4. Kayıt Sistemi ............................................................................................ 39
2.1.5. Madencilik ............................................................................................... 41
2.1.6.Çatallanma ................................................................................................ 48
2.1.7.Öksüz Blok ................................................................................................ 49
2.1.8.Dağınık Kayıt Sistemi ............................................................................... 50
2.1.9. İş İspatı ve Pay İspatı ............................................................................... 51
2.2.Blok Zincir Uygulamaları ve Kripto Paraların Temini .................................... 53

2.2.1.Elektronik Cüzdan..................................................................................... 53
2.2.1.1.Sıcak Cüzdanlar ................................................................................. 55

2.2.1.2.Soğuk Cüzdanlar ................................................................................ 55

2.2.1.3. Tam Nodlar (Full Nodes)Cüzdanlar ................................................. 56

2.2.1.4.Basit Ödeme Onaylı (SPV)Cüzdanlar................................................ 57

2.2.1.5.Çoklu İmza Gerektiren Cüzdanlar ..................................................... 57

2.2.2.Akıllı Sözleşmeler ..................................................................................... 57

2.2.3. ICO, IPO .................................................................................................. 58
2.2.4. Kripto Para Borsaları ............................................................................... 59
2.2.5.Bitcoin ATM’leri ...................................................................................... 63
2.3. Blok Zincir Teknolojisinin Etki Yapabileceği Alanlar ................................... 65

3. KRİPTO PARALARA KARŞI TÜRKİYE’NİN VE BAZI ÜLKELERİN

YAKLAŞIMI VE KRİPTO PARALARIN VERGİSEL BOYUTU .................................. 74
3.1. Kripto Paraların Türkiye’de Gelişim Süreci ................................................... 75

3.2. Kripto Paralara Karşı Türkiye’nin Yaklaşımı ................................................. 77

3.2.1. BDDK’ın Kripto Para Yaklaşımı ............................................................. 77

3.2.2. Merkez Bankası, Finansal İstikrar Komitesi, Bankalar Arası Kart Merkezi,
Borsa İstanbul ve Tübitak’ın Kripto Para Yaklaşımı ....................................................... 78
3.2.3. Sermaye Piyasası Kurulu’nun Kripto Para Yaklaşımı ............................. 79
3.2.4. MASAK’ın Kripto Para Yaklaşımı .......................................................... 80
3.2.5. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Kripto Para Yaklaşımı .............................. 80
3.3. Kripto Paralara Karşı Diğer Bazı Ülkelerin Yaklaşımı .................................. 81
vi
 3.3.1. Amerika Birleşik Devletleri ..................................................................... 81
3.3.2. Rusya ........................................................................................................ 83
3.3.3. Japonya..................................................................................................... 84
3.3.4. AB Ülkeleri .............................................................................................. 84
3.3.5. Çin ............................................................................................................ 86
3.3.6. Hindistan .................................................................................................. 87
3.3.7. Güney Kore .............................................................................................. 87
3.4. Türkiye’de Kripto Paranın Vergisel Boyutu ................................................... 88

3.4.1. Para Olarak Kabul Edilmesi Durumunda Vergilendirilmesi ................... 90

3.4.2. Emtia Olarak Kabul Edilmesi Durumunda Vergilendirilmesi ................. 95
3.4.3. Menkul Kıymet Olarak Kabul Edilmesi Durumunda Vergilendirilmesi . 98
3.4.4. Madencilik Faaliyetinin Vergilendirilmesi ............................................ 102
3.4.5. Kripto Para Borsalarının Vergilendirilmesi ........................................... 102
4. SONUÇ ................................................................................................................ 105
5.KAYNAKÇA ....................................................................................................... 108

vii
 TABLOLAR LİSTESİ
Sayfa No.

Tablo 1 : Elektronik Para ve Sanal Para Farkı 10

Tablo 2 : Bazı Hash Fonksiyonlarının Karmaşıklığı 32

Tablo 3 : Bazı Ülkelerin Yıllık Enerji Tüketimleri (KWH)

Ve Bitcoin Madenciliğine Harcanan Enerji Miktarları 46

Tablo 4 : Bitcoin Çatallaşmaları 49

Tablo 5 : Tam Nodlar- İlk 10 Ülke 56

Tablo 6 : Bitcoin Borsaları 62

Tablo 7 : Ülkelere Göre Bitcoin ATM Lokasyon Sayıları 64

viii
 ŞEKİLLER LİSTESİ
Sayfa No.

Şekil 1 : Paranın Tarihçesi 5

Şekil 2 : Merkezi, Merkezi Olmayan Ve Dağınık Ağlar 11

Şekil 3 : Sanal Para Sınıflandırması 12

Şekil 4 : İmzalama ve İmza Doğrulama 33

Şekil 5 : Bitcoin Transfer İşlem Süreci 35

Şekil 6 : Bitcoin’de Adres Üretimi 36

Şekil 7 : Bitcoin İşlem Yapısı 37

Şekil 8 : PoW Protokolünde Yeni Eklenecek Bloğu Bulma 38

Şekil 9 : Genesis Bloğu 39

Şekil 10 : Bir Merkle Kök Ağacı Örneği 41

Şekil 11 :Yeni Bloğun Zincire Eklenme Süreci 42

Şekil 12 : Dağınık Kayıt Sistemi 51

Şekil 13 : İş İspatı Algoritması 52

Şekil 14 : Akıllı Sözleşme 57

Şekil 15 : Blok Zinciri Veri Yapısı 65

Şekil 16 : Açık ve Özel Blok Zincir Yapıları 67

ix
 GRAFİKLER LİSTESİ
Sayfa No.

Grafik 1 : Bitcoin Para Arzı 18

Grafik 2 : Dolaşımdaki Bitcoin Miktarı 19

Grafik 3 : Bitcoin’in Piyasa Fiyatı 22

Grafik 4 : Madencilik Havuzlarının Dağılımı 44

Grafik 5 : Bitcoin Madenciliğinin Elektrik Enerjisi Projeksiyonu 48

x
 KISALTMALAR
AB Avrupa Birliği
ABD Amerika Birleşik Devletleri
a.g.e. Adı Geçen Eser
ASIC Uygulamaya Özel Entegre Devre (Application Specific Integrated Circuit)
ATM Otomatik Vezne Makinesi (Automated Teller Machine )
BCH Bitcoin Cash
BDDK Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu
BKM Bankalararası Kart Merkezi
BTC Bitcoin
CBOE Şikago Değişim Kurulu (Chicago Board Of Exchange)
CFTC Amerikan Ticaret Komisyonu (The Commodity Futures Trading Commission)
CME Şikago Ticaret Borsası (Chicago Mercantile Exchange)
CPU Merkezi İşlem Birimi (Central Processing Unit)
DLT Dağıtık Kayıt Teknolojisi (Distributed Ledger Technology)
ECB Avrupa Merkez Bankası
EEA Etherium Birliği (Enterprise Ethereum Alliance)
EFT Elektronik Fon Transferi
ETC Ethereum Klasik (Ethereum Classic)
ETH Ethereum
EUR Euro
EURO Euro Bölgesinin Resmi Para Birimi
FGPA Programlanabilir Alan Kapı Dizileri (Field Programmable Gate Arrays)
FINCEN ABD Hazine Bakanlığı Mali Suçlar İcra Ağı (US Department of Treasury,
Financial Crimes Enforcement Network)
FINTECH Finansal Teknoloji (Financial Technology)
GPU Grafik İşlem Birimi (Graphics Processing Unit)
GV Gelir Vergisi
GVK Gelir Vergisi Kanunu
ICO İlk Para Teklifleri (Initial Coin Offering)
IoT Nesnelerin İnterneti (Internet of Things)

xi
IPO İlk Halka Arz (Initial Public Offering)
IRS ABD Vergi Dairesi (Internal Revenue Service)
ISO Uluslararası Standardizasyon Komitesi
KDVK Katma Değer Vergisi Kanunu
KV Kurumlar Vergisi
KVK Kurumlar Vergisi Kanunu
KYC Müşterini Tanı (Know Your Costumer)
LTC Litecoin
MASAK Mali Suçlar Araştırma Kurulu
MB Megabayt
NMC Namecoin
No. Numara
OECD Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü
P2P Uçtan Uca Mesaj (Peer To Peer)
PBOC Çin Merkez Bankası
POS Satış Noktası Cihazı (Point of Sale)
PoS Pay İspatı (Proof-Of-Stake)
PoW İş ispatı (Proof-Of-Work)
s. Sayfa
SEC Menkul Kıymetler Borsası Komisyonu (Securities Exchange Commission)
SHA Güvenli Hash Algoritması (Secure Hash Algorithma)
SPB Sanal Para Birimi
SPK Sermaye Piyasası Kurulu
ss. Sayfa Sayısı
SWIFT Dünya Bankalararası Finansal Telekomünikasyon Topluluğu (Society for
Worldwide Interbank Financial Telecommunication)
TBB Türkiye Bankalar Birliği
TCMB Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
TL Türk Lirası
TÜBİTAK Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu
USD ABD Doları
VUK Vergi Usul Kanunu
xii
xiii
 GİRİŞ
Kripto paralar, kriptografik olarak güvenli işlem yapmaya ve ek sanal para arzı yaratmaya
olanak sunan digital paralardır. 2009 yılında Bitcoin ile adını duyuran kripto paralar, bitcoin ve
bitcoine alternatif olarak üretilen pek çok altcoinden oluşmaktadır. Kripto paralar kriptografi ile
şifrelenmiştir. Bu paraların güvenlikleri kriptolojik yöntemlerle sağlanmakta olup merkezi bir
yapıları bulunmamaktadır.

Kripto paralardaki veriler blok zincir adı verilen veri tabanına kaydedilmektedir. Bu veri
tabanı bir varlığın ıslak imzalı olmadan güvenli bir şekilde transferini sağlamaktadır. Blok zincir
teknolojisinde veriler aracı olmaması sebebiyle sayısı milyonları bulabilecek makineler üzerinden
paylaşılmış durumdadır. Aynı zamanda blok zincir teknolojisinde dağınık kayıt teknolojisi
uygulanarak defter bilgilerinin digital olarak kaydı sağlanmaktadır.

27 Mayıs 2019 tarihi itibariyle 2208 tane kripto para çeşidi bulunmakta olup bunların
piyasa değeri toplamı 271.803.017.540 USD’dir. Bitcoinin bu kripto paraların piyasa değeri
içindeki payı %57,4 olup geri kalan %42,6 ‘lik pay altcoinlere aittir.

Kripto paralar konusunda farklı ülkelerde farklı yasal tanımlamalar yapılmıştır. Bu

sebeple kripto paraların vergilendirilmesi ülkeden ülkeye değişiklik gösterir. Kripto paralar
konusunda Türkiye’de herhangi yasal bir tanım yapılıp yapılmadığı, ülkede bulunan farklı
otoritelerce konunun nasıl değerlendirildiği ve kripto paraların Türkiye’de nasıl
vergilendirildiği araştırılmış olup literatür taraması yönteminden faydalanılmıştır.

Kripto paraların oluşum süreci, blok zincir teknolojisi ve kripto paraların para, emtia
veya menkul kıymet olarak tanımlanması durumunda Türkiye’deki mevcut vergi mevzuatına
göre nasıl vergilendirilmesi gerektiğinin anlatıldığı bu çalışmanın literatüre katkı sağlayacağı
değerlendirilmektedir.

Kripto paraların incelendiği bu çalışmada üç bölüm bulunmaktadır.

Birinci bölümde, paranın tanımlarına ve tarihsel sürecine yer verilmiştir. Belli başlı
para kavramları tanımlanarak kripto paranın oluşum süreci açıklanmaya çalışılmıştır. Başta
Bitcoin olmak üzere bitcoine alternatif olarak piyasaya sürülen altcoinlerden bir kaç tanesinin
detayları örnek olması açısından çalışmada sunulmuş olup kripto paraların beklenen muhtemel
etkilerine değinilmiştir.

İkinci bölümde, kripto paraların temelini oluşturan blok zincir teknolojisi

açıklanmıştır. Blok zincir teknolojisini oluşturan yapılar, Blok zincir uygulamaları ve kripto
para temini konusunda bilgi verilmiştir. Blok zincir teknolojisinin etki yapabileceği alanlara
değinilmiştir

Üçüncü bölümde, örnek bazı ülkelerde ve Türkiye’de kripto paranın tanımına ve

ülkelerin kripto para uygulamalarına yasal olarak yaklaşımlarının nasıl olduğuna değinilmiştir.
Türkiye’de bulunan yasal otoritelerin kripto paralar hakkındaki görüşlerine ve Türkiye’deki
kripto para çalışmalarına yer verilmeye çalışılmıştır. Kripto paraların Türkiye’de para, emtia
veya menkul kıymet olarak tanımlanması durumunda vergi kanunlarındaki mevcut yasal
düzenlemeler uyarınca nasıl değerlendirilmesi ve vergilendirilmesi gerektiği konusunda bilgi
verilmiştir.

2
 BİRİNCİ BÖLÜM

1. PARA KAVRAMI, PARANIN TARİHÇESİ VE KRİPTO

PARANIN OLUŞUM SÜRECİ
Mal ve hizmetlerin takası olarak kullanılan para kelimesi dilimize “küçük parça”
anlamına gelen Farsça “pare” kelimesinden, Lira ise Latince terazi anlamına gelen “libre”
kelimesinden gelmiştir1.

M.Ö.687 yılında kurulan Lydia (Lidya) ‘da yapılan ticaret için mal değişimi yeterli
olmayınca para fikrinin doğduğu, Lidya’ nın başkenti olan Sarses şehrinin ortasında akan
Pactolus nehrinin alüvyonlarındaki altın, gümüş, alüminyum, nikel, tunç karışımlarından
paralar üretildiği, bu paraların Herodot tarafından kayıt altına alınmasıyla tarihteki ilk paranın
Lidyalılar tarafından keşfedildiği düşünülmektedir.

Dünya üzerindeki ilk kağıt para (banknot) Çin tarafından 806 yılında basılmıştır.
Avrupa ‘da ilk kağıt para Stockholm ((İsveç) te 1660 yılında basılmıştır. Amerika Kıtasında
kağıt paranın kullanımı 18. Yüzyılın başlarına denk gelmektedir.

Eski çağlarda değişim amaçlı altın, gümüş, bakır alaşımlı madenlerden üretilen paralar
kullanılmaktadır. Bu paraların zaman içerisinde eritilerek kullanılması dolaşımdaki paraya
yansımış bu da devletlerin elindeki güce etki etmiştir.

Londra’daki kuyumcular ellerinde altınları herhangi bir hırsızlık olayından korumak

için darphaneye teslim etmektedir. Fakat sıkıntılı dönemlerde kuyumcularca darphaneye
bırakılan altınlara krallar el koyabilmektedir. Bunun üzerine kuyumcular toplanıp kasa
yaptırmışlardır. Bu kasalarda korunan altınlara karşılık Goldsmiths’ Note almaya
başlamışlardır. Bu kâğıtlar altın karşılığı olduğu için ticari hayatta da güven uyandırmaktadır.

1 Füsun Sarp Nebil. Bitcoin ve Kripto Paralar Sistemi Yıkan Bir Araç Olabilecek mi? Dünyada ve

Türkiye’deki Gelişmeler,1.Baskı.İstanbul:Pusula 20 Teknoloji ve Yayıncılık A.Ş.2018.s.3.

3
Bu sistem 1971 yılına kadar ilerlemektedir. Bu dönemde kâğıt paraların altın olarak bir karşılığı
bulunmaktadır 2.

Birleşik Devletler Başkanı Richard Nixon tarafından dolar ile altın arasındaki bağı
koparan yasa yürürlüğe konmuş, paranın altın karşılığı yerine devlet garantisine bağlı değer
kazanması yani itibari para dönemine geçilmiştir.

Paranın gelişi ticaretin ve teknolojisinin gelişimiyle paralel bir seyir seyretmektedir.

İlk telgrafın gönderimi 1851 yılında Newyork ve Missisippi arasında gerçekleşmiştir. Bu
tarihten sonra kurulan 500 farklı şirket, Printing Telegraph Company tarafından satın alınmıştır.
1856 yılında şirketin ismi Western Union olarak değiştirilmiştir. Western Union iki nokta
arasındaki ilk transfer işlemini 1871 senesinde gerçekleştirmiştir. Bu işlem elektronik fon
transferi (EFT)sisteminin başlangıcıdır. Şirket 1924 yılında yoğun telgraf talebine hızlı geri
dönüş yapabilmek için ön ödemeli, metal bir kart geliştirmiştir3.

İkinci dünya savaşından sonra bilgisayarlar ön plana çıkmış olup 1973’te

SWIFT(Dünya Bankalararası Finansal Telekomünikasyon Topluluğu-Society for Worldwide
Interbank Financial Telecommunication) sistemi hayata geçmiştir.

Paranın kısa tarihçesindeki önemli olan belli başlı gelişmeler Şekil 1’de ki gibidir4;

2 Serkan İnci ve İsmail Alper, Bitcoin Devrimi Değişen Dünya Ekonomisinde Kripto Para Sistemi, Blockchain,
Altcoinler,1.Basım, İstanbul: Elma Yayınevi, 2018,s.28.
3Ahmet Usta(hzl).Paranın Serüveni Kripto Paraların Öncesi ve Sonrası, Bankalararası Kart
Merkezi.2018,s.4,5.

4 Ahmet Usta, a.g.e..ss.14-15.

4
 MÖ 9000 2014 2009
MÖ 3000

Nesnelerin değiş tokuşu Apple Pay’ın hayata Mobil POS çözümleri

Babil tabletlerinde
geçmesi sunan Square’nin
ticaret kuralları
MÖ 1200 kuruluşu
MÖ 1100 2009
Deniz kabuklarının ticaret 2009

Çin’de ilk kez değerli için kullanılması Bitcoin Blockchain

İlk mobil banka
metal parçalarının ağının çalışmaya
MÖ 750 uygulaması
takasta kullanılması başlaması

Hammurabi kanunlarında 2008 2007

ticarete dair düzenlemeler
MÖ 600
İngiltere’de temassız Iphone ile akıllı
1250
kartların kullanılması telefon başlangıcı
Lidyalıların ilk kez
değerli madenden Floransa’da Florin altın 2007 2006
sikkeler üretmesi sikkelerim Avrupa’ya
yayılması Afrika’da M Pesa’nın Avrupa’nın ilk
hizmete girmesi temassız kartının
1260
1368 Türkiye ‘de

Moğol Hükümdarı 2005 kullanıma girmesi

Floransa’da ilk kez çek ile
Kubilay Han’ın ilk
ödeme talimatı verilmesi
kez banknot basması PayPal’ın kuruluşu 1999

1661 1995 İlk nesil mobil cep

1609
telefonları ile temel
İsviçre’de kağıt banknot Debit Kartların
Amsterdam’da bankacılık servisleri
basılması kullanıma sunulması
Merkez Bankası’nın
kurulması 1985
1871 1979
İlk modern ATM
İlk kez Western Unıoun’un Mastercard ödeme cihazlarının
1696
EFT yapması şemasının doğuşu kullanımı
İngiltere’de ilk seri
1973
sikke basan 1949 1976
makinanın
SWIFT sisteminin
gelişmesi Diners Club adıyla ilk Visa ödeme
kurulması
kartlı ödemenin hayata şemalarının doğuşu
1944 geçmesi
1971
Bretton Woods
Anlaşması, altın Altın standardının
standardı yürürlükten
kaldırılması
1965

Çek takas sisteminin

oluşması

Şekil 1: Paranın Tarihçesi

Kaynak: Ahmet Usta (hzl).Paranın Serüveni Kripto Paraların Öncesi ve Sonrası, Bankalararası Kart
Merkezi,2018,s.14,15.

5
 Merkez Bankalarının kurulması da uluslararası ticaretin gelişme süreci ile paralellik
göstermektedir. Yeni deniz ticaret yollarının bulunmasıyla Venedik ve Cenevre gibi kentlerde
bankacılık gelişmeye başlamıştır. 1609 yılında Amsterdam Bankası, 1694 yılında İngiltere
Merkez Bankası kurularak Merkez Bankacılığı başlamıştır. 1800 yılında Fransa’da, 1811
yılında Finlandiya’da, 1814 yılında Hollanda’da, 1817 yılında Norveç’te, 1818 yılında
Danimarka’da 1850 yılında Belçika’da, 1860 yılında Rusya’da, 1882 yılında Japonya’da, 1814
yılında İsviçre’de, 1913 yılında ABD’de ve 1930 yılında Türkiye’de Merkez Bankası
kurulmuştur. Merkez Bankaları para piyasasındaki en yüksek işlem hacmine sahiptir. Merkez
Bankaları katılımcılardan fon toplayarak topladığı kaynakları makul bir kar oranı ile fon
ihtiyacı olan diğer aracılara iletmektedir. Merkez Bankaları, açık piyasa işlemleri, reeskont faiz
oranları, kredi tavanları, rezerv oranının tespiti ve selektif kredi denetimleri ile para piyasalarına
müdahalede bulunabilmektedir.

1.1.Para Tanımları ve Türleri

Paranın 4 temel işlevi bulunmaktadır. Bunlar;

1.Para, değişim aracıdır.

2.Hesap ve değer birimidir.

3.Değer biriktirme ve spekülasyon aracıdır.

4.İktisat politikası aracıdır.

Soyut ve somut unsurlar arasında değişimi sağlayan, bu varlıklar içinde doğrudan

sayısal ilişkiler kurulmasını mümkün kılan, değerin uzun süre saklanmasını sağlayabilen ve
ekonomi politikalarında para politikası olarak kendine yer bulan para kavramının farklı
tanımları ve türleri bulunmaktadır.

1.1.1.Emtia Para

Değeri yapıldığı üründen gelen paralara emtia para denmektedir. Emtia paralar bakır,
tuz, çay, inci, fildışı, sığır, demir, köle, sigara vb.fiziksel varlıklardan oluşmaktadır. En yaygın

6
emtia paralar altın ve gümüştür. Bu paraların yapıldığı maden sebebiyle kendi değeri olduğu
düşünülmektedir.

1.1.2.Temsili Para

“Kötü paranın iyi parayı kovması” olarak bilinen Gresham Kanunu, içinde belli oranda
altın olan madeni paraların, altın fiyatları yükselmesi sonucunda eritilerek içindeki altının
alınmasıdır. Emtia paranın Gresham Kanunu karşısındaki durumu, emtia paraların diğer
zorlukları ile birleşerek temsili para sistemine geçişi kolaylaştırmıştır. Bu sistemde altın ve
gümüş tacirleri ile bankalar istenildiğinde emtia paraya çevrilebilen paralar basmışlardır.

Altına dayalı mali sistemde, yasal para ve sertifika basımını gerçekleştirenler,

bastıkları temsili paranın toplam değerinin sabit bir oranı karşılığında altın veya gümüş
tutmaktadırlar. Tarihte bugünkü anlamıyla ilk banknot “Jiaozi” adındaki 10. Yüzyılda Çin’de
Song Hanedanlığı tarafından bastırılan banknottur5.

1.1.3.İtibari Para

Birleşmiş Milletler Mali ve Finans Konferansı, II.Dünya Savaşı’ndan sonra, 1944

yılında, ABD'nin küçük bir kasabası olan Bretton Woods' da, 44 ülkenin katılımıyla
gerçekleşmiştir. Bu konferansta altına dönüştürülebilen tek para biriminin dolar olmasına,
diğer para birimlerinin değerlerinin de dolara göre ayarlanmasına karar verilmiştir. 1 ons altın
(31,10 gram altın )=35 Amerikan dolarıdır. Diğer bir deyişle 1 dolar= 0,88867 gram altındır.

15 Ağustos 1971’de Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Richard Nixon, Amerikan

dolarının altınla itfasının son bulduğunu açıklayarak, altın fiyatının piyasada serbestçe
dalgalanmasına izin vermiştir. 2012 yılı itibariyle, Amerikan dolarının para arzının
%4,46’sının, İngiliz Sterlini’nin para arzının % 4,05 ‘inin altın karşılığı bulunmaktadır6. İtibari
paralar altın veya gümüş gibi herhangi bir metale dayalı değildir. Bu paralarda kişiler ve

5 İnci ve Alper, a.g.e.s.30.

6 a.g.e..s.32.
7
kurumlar yani paranın kullanıcıları paranın altındaki imzaya, düzenlendiği kağıdın taklit
edilemeyeceğine ve merkezi otoriteye güven duymaktadır.

1.1.4.Alternatif Para

Alternatif para, geleneksel para sistemine alternatif olarak kullanılmaktadır.

Bankacılık sistemleri kurulmadan gerçekleştirilebilen borç ödeme şekilleri de alternatif para
tanımı için kullanılabilmektedir. Alternatif paralar genelde bölgeseldir. Kullanıldığı bölgede
üretimi arttırmak ve ticareti geliştirmek amacıyla oluşturulmuşlardır.

Kanada’da “Canadian Tire “parası, ABD Massachusetts ‘de “BerkShare”, İngiltere’de

“Bristol Pound”, Hollanda Amsterdam’da “Makkie” bilinen alternatif para örneklerindendir7.

1.1.5.Digital Para

Digital Para, elektronik olarak saklanabilen, transfer edilebilen, kağıt paraların temsili
paralardır.1949 yılında Robert McNamara- 1960’lı dönemlerinde Amerika Birleşik
Devletleri’nde savunma bakanlığı yapmıştır-bir gece müşterisini yemeğe götürdüğünde
cüzdanını evde unuttuğunu fark etmektedir. Yaşadığı utanç sebebiyle “Diners Club” isimli bir
kart çıkartmayı düşünmesiyle bugünün digital parasına giden yol başlamış olmaktadır.

1980 ‘lerde Hollanda’ da gece yarısı yakıt alan kamyon şoförlerinin hırsızlıktan
korunabilmek için paralarının akıllı kartlara yüklenmesi ve yakıt alımının bu şekilde
gerçekleşmesi elektronik ödeme örneklerindendir. Yine 1980’ lerde, Alber Hejin adındaki
perakendeci, müşterilerin banka hesaplarından doğrudan ödeme yapabilmeleri için bankalara
yaptığı baskılar sonucunda POS (Point of Sale) cihazları ortaya çıkmıştır.

7Lauren, Mcmah,, “Artists Design Banknotes For Popular Communıty Currencies”,

https://www.news.com.au/finance/economy/world-economy/artists-design-banknotes-for-popular-community-
currencies/news-story/abe8bac6505b8ca04f8565135f1d7777 ,(27.05.2019).

8
 Amerikalı şifreleme yazılım uzmanı David Chaum tarafından geliştirilen ilk merkezi
olarak yönetilen kriptografik ödeme sistemi Digicash 1998 yılında iflas etmiştir. Bu iflasın
ardından First Visual ve Paypal sektöre hakim duruma gelmiştir.

1990’ların sonlarında Karayipler ‘de fiziki altın karşılığında kaydi altın hesabı tutan ve
bu altınlar karşılığında müşterilerine altın kredisi açan e-gold isimli bir Amerikan tabanlı firma
kurulmuştur.2006 yılında kurulan Liberty Reserve doları ve eurosu da digital para olmakla
beraber adı geçen her iki kuruluş da – e-gold ve Liberty Reserve- kara para aklama faaliyeti
sebebiyle kapatılmıştır8.

Kredi kartları digital para konusunda kullanılan araçlardan biridir. Başlangıçta kredi
kartları kişiye özeldir fakat internetin yaygınlaşması ile birlikte kullanımları nakit paranın
önüne geçmektedir. Nakitsiz hayat, nakitsiz toplum olarak da adından söz ettiren bu süreç için
çeşitli çalışmalar yapılmaktadır. Örneğin Bill& Melinda Gates Vakfının desteklediği Birleşik
Milletler Programı 2012-2017 yılları arasında digital ödemenin özellikle kadın ve genç kızlar
için daha güvenli, düşük gelirli insanlar içinde daha verimli olduğunu savunarak hem
hükümetleri hem de özel sektörü digital ödemeye geçme konusunda özendirmek için çalışmalar
yapmıştır. Programa Afganistan, Kenya, Kolombiya, Malawi, Peru, Filipinler hükümetlerince
katılım sağlanmıştır9.

1.1.6.Elektronik Para

Elektronik paralar, hesap birimi Euro, Dolar, Türk Lirası gibi geleneksel, yasal
tedavülü bulunan para birimleridir. Türkiye’de 6493 Sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet
Mutabakat Sistemlerı̇ , Ödeme Hizmetlerı̇ Ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun’da
elektronik para : ‘’Elektronik para ihraç̧ eden kuruluş̧ tarafından kabul edilen fon karşılığı
ihraç̧ edilen, elektronik olarak saklanan, bu Kanunda tanımlanan ödeme işlemlerini
gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç̧ eden kuruluş̧ dışındaki gerçek ve tüzel
kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değer’’ olarak ifade edilmiştir.

8 İnci ve Alper, a.g.e.s.32.

9 Better Than Cash Alliance, https://www.betterthancash.org/ (13.05.2019).
9
 1.1.7.Sanal Para

Sanal paralar temsil ettikleri fiziksel gerçekliği olmayan digital paralardır. 2014 yılında
Avrupa Bankacılık Otoritesi sanal parayı “Bir merkez bankası veya kamu otoritesi tarafından
ihraç edilmediği halde, doğal olarak veya yasal kişiler tarafından ödeme, transfer, saklama ve
elektronik transfer şekli için kabul gören, karşılığının olması da şart olmayan değerin digital
temsilidir.” şeklinde tanımlamıştır. Amerikan Hazine Bakanlığına göre ise sanal para” Gerçek
paranın tüm özelliklerini taşımadığı halde, bazı ortamlarda para gibi kullanılabilen değişim
medyasıdır.” olarak tanımlanmıştır.

Elektronik para ile sanal para arasında bazı farklar bulunmaktadır. Bu farklar “Tablo 1
–Elektronik Para ve Sanal Para “ da açıklanmıştır.

Tablo 1

Elektronik Para ve Sanal Para Farkı

Elektronik Para Sanal Para

Yasal olarak düzenlenmektedir.
Yasal olarak düzenlenmiş elektronik para
kurumlarınca çıkarılır.
Çıkarılan kişiler dışındakiler tarafından kabul
edilmektedir.
Hesap birimi, yasal tedavülü olan para
birimleridir; Türk Lirası, Dolar, Euro gibi.
Arzı sabittir.
İtibari değeri garanti edilmiştir.
Denetim altındadır.
İşlemsel açıdan risk olabilir.
Yasal bir düzenlemesi bulunmamaktadır.
Finansal alanda olmayan özel kişilerce
çıkarılır.
Sanal bir topluluk içinde kabul edilmektedir.
Hesap birimi yasal tedavülü olmayan para
birimleridir. Bitcoin gibi.
Arzı sabit değildir, çıkaranın isteğine
bağlıdır.
İtibari değeri garanti edilmemiştir.
Denetim yoktur.
İşlemsel, hukuki, kredi ve tedavül kabiliyeti
açısından risk olabilir.

Kaynak: Arzu Polat, Arkan Yusufoğlu ve Muharrem Çakır."Bitcoin Özelinde Sanal Paraların Türk Vergi Sistemi
Karşısındaki Durumunun İncelenmesi".Vergi Dünyası Dergisi. Yıl 38, Sayı, 445, Eylül 2018, s.46.

10
 1.1.8.Kripto Para

Kripto para kriptografik olarak güvenli işlem yapmaya ve ek sanal para arzı yaratmaya
olanak sunan digital paralardır. Kripto paralar aynı zamanda alternatif para birimidirler, digital
ve sanal paralardır10. Bitcoin ve türevleri dışındaki digital ve sanal paralar, kendi başlarına para
birimi değillerdir, temsil ettikleri ülkenin ulusal para birimine dayanırlar, o ülkenin merkezi
otoritelerince düzenlenip denetlenebilirler. Bitcoin ise kendiliğinden bir para birimidir, hiçbir
merkezi otorite tarafından düzenlenip denetlenemez11.

Kripto paralar merkezi olmayan yapıdadırlar. Bu yapının kontrolü blok zinciri

(Blockchain) işlem veri tabanı tarafından gerçekleştirilmektedir. Dolaşımdaki paranın miktarı
ve arzı, hangi şekillerde ve ne zaman dolaşıma sokulacağı kripto sistemin kuruluş aşamasında
belirlenmektedir. Kripto para sisteminde Merkez Bankası gibi aracı bir kurum ya da kişi
bulunmamaktadır.

Merkezi Yapı Merkezi Olmayan Yapı Dağınık Yapı

Şekil 2: Merkezi, Merkezi Olmayan Ve Dağınık Ağlar

Kaynak: Oğuzhan Taş ve Farzad Kiani."Blok Zinciri Teknolojisine Yapılan Saldırılar Üzerine Bir
İnceleme".Bilişim Teknolojileri Dergisi. Cilt 11, Sayı 4, Ocak 2018, s.370.

10 Carter Graydon, “What Is Cryptocurrency”, https://www.ccn.com/cryptocurrency ,(27.05.2019).

11 Sarah Rotman, “Bitcoin Versus Electronic Money”, World Bank, 2014.s.1.

11
 Avrupa Merkez Bankası (ECB) kripto parayı 2015 yılında “Bir merkez bankası, kredi
kuruluşu ya da e- para kuruluşunca ihraç edilmemiş, bazı durumlarda paraya alternatif olarak
kullanılabilen bir değerin digital temsilidir” şeklinde tanımlamıştır12. Kripto para birimi bir
elektronik para çeşididir. Fakat elektronik paralarla farklı özellikleri de bulunmaktadır.
Elektronik para, elektronik olarak saklanmaktadır. Bir ödeme aracı olarak kabul edilmektedir.
Geleneksel para tanımında olduğu gibi yasal bir dayanağı bulunmaktadır. Dolar, euro hesabı
gibi isimlerle adlandırılmaktadırlar. Kripto para birimlerinde ise bu hesap isimleri Bitcoin ya
da Linden Dollars gibi sanal isimlere dönüşmektedir13. Kripto paralar Avrupa Merkez Bankası
tarafından ortaya konulan matrikse göre digital formatta yer alan sanal para birimleri
kategorisinde değerlendirilebilmektedir. Basılması için herhangi bir merkezi otoriteye ihtiyaç
duyulmamaktadır. Saklanması için ticari bir bankanın varlığı gerekli değildir. Transferi için bir
elektronik para transferi şirketine ihtiyaç duyulmamaktadır.

IMF tarafından 2016 yılında bir rapor yayınlanarak para birimleri sınıflandırılmıştır.

Digital

SPB

Çevrilebilir

Merkezi Olmayan

Kripto

Şekil 3: Sanal Para Sınıflandırması

Kaynak: Şahin Çetinkaya."Kripto Paraların Gelişimi ve Para Piyasalarındaki Yerinin Swot Analizi İle
İncelenmesi".Uluslararası Ekonomi ve Siyaset Bilimleri Akademik Araştırmalar Dergisi. Cilt 2, Sayı 5, Ocak
2018, s.14.

12European Central Bank, Virtual Currency Schemes- A Further Analysis,

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/virtualcurrencyschemesen.pdf ,(20.05.2019).
13European Central Bank, Virtual Currency Schemes,
https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/virtualcurrencyschemes201210en.pdf, (20.05.2019).
12
 Bu sınıflandırmaya göre digital olarak bir değer temsil eden varlıklar digital para
birimidir. Digital para birimlerinden itibari para cinsinden tanımlanmayanlara sanal para birimi
(SPB) denmektedir. Sanal para birimlerinin dış dünyayla bağlantısına göre diğer para
birimlerine çevrilebilen ve çevrilemeyen olarak iki çeşidi bulunmaktadır. Diğer para birimlerine
çevrilebilenler merkezi olan ve merkezi olmayan olarak ikiye ayrılmaktadır. Kripto para
merkezi olmayan, doğrulama sistemi olarak şifrelemeyi kullanan para birimidir.

1.2.Kripto Paraların Oluşum Süreci ve Başlıca Kripto Paralar

Kriptoloji, eski bir yunanca kelime olan kryptos kelimesinden türetilmiştir. Kriptografi
de yunanca granhien sözcüğünden türetilmiş olup verilerin şifrelenmesini ifade etmektedir14.
Kriptografi; gizlilik, kimlik denetimi, bütünlük gibi kavramların elde edilebilmesi için çalışan
matematiksel yöntemler bütünüdür. Bu yöntem sayesinde bir bilginin çeşitli teknikler
kullanılarak istenmeyen taraflarca okunamayacak hale getirilmesi söz konusudur. Kripto
paralar kriptografi ile şifrelenmiş sanal paralardır. Kripto paralar bir merkezden diğerine
transfer edilebilmektedir. Kripto paraların güvenlikleri kriptolojik yöntemlerle sağlanmaktadır.

Kripto paralarda para veya değer transferi yaparken aracı ortadan kalkmaktadır. Uçtan
uca (P2P) mesaj, transfer ve ödeme yapılmakta olup mükerrer ödeme problemi çözülmüştür.
P2P ‘de (Peer to Peer)veri tek bir merkezde değildir. Sayısı milyonları bulabilecek makineler
üzerinden paylaşılmış durumdadır. Bu makinelerin bazılarında verinin tamamı bulunurken
bazılarında verinin bir kısmı bulunmaktadır. Kullanıcılar sistemde istedikleri veriyi
çektiklerinde aynı zamanda sisteme veride göndermiş olmaktadırlar.

Kripto paralar; mutabakat yaklaşımı, mutabakat yapısı, kripto para üretim aşamasında
kullanılan problem, kullanılan özetleme algoritması, platform kapsamındaki diğer hizmet
kabiliyetlerinin geliştirilmesi, her yeni blok eklemek için gerekli ortalama süre, blok büyüklüğü
ve yaratılabilecek kripto para miktarı olarak birbirinden farklı özellikler arz etmektedir.

En yaygın kullanılan kripto para birimi Bitcoin’dir. Bir de bitcoinin alternatifleri

altcoinler bulunmaktadır. Tüm altcoinlerin değeri Bitcoin veya değerli diğer bazı kripto paralar

14 Ahmet Usta ve Serkan Doğantekin. Blockchain 101.Bankalararası Kart Merkezi.2018,s.21.

13
ile ölçülmektedir. Bitcoin’in değeri ise Amerika Birleşik Devletleri doları (USD)ile
ölçülmektedir15.

1.2.1.Kripto Paraya Hazırlık Çalışmaları

Kripto Para konusundaki çalışmaları Nick Szabo’nun 1983 yılındaki makalesine kadar
götürmek mümkün bulunmaktadır16. Tim C.May, CyberPunk mail listesini kuran kişidir
17
.David Chaum, 1983 yılında makalesini yazarak eCash protokollerinin geliştirilmesini
sağlayan DigiCash’in kurucusudur18. DigiCash’te bankada bulunan paralar eCash e çevrilerek
bilgisayara indirilmekte, daha sonra bilgisayara indirilen bu paralar eCash ile ödeme kabul
edebilen alışverişlerde kullanılabilmekteydi. Fakat DigiCash 1998 yılında batmıştır. Stefan
Brands, David Chaum ile beraber eCash protokol kurallarının gelişimine katkıda bulunmuş ve
DigiCash ‘in kurucuları arasında yerini almıştır19.

Hal Finney işlem onayını geliştiren PGP Corporation ‘ın kurucusu ve Satoshi
Nakamoto’nun ilk bitcoini transfer ettiği kişidir. Ayrıca bitcoin öncesi yazılıma dönüşen tek
sistem olan RPOW (Reusable Proofs of Work) ‘u geliştiren kişidir. RPOW ‘da coin gönderirken
mükerrer harcama olup olmadığını kontrol eden bir server bulunmaktadır. Adam Back ise spam
kontrolü için ispat çalıştırma programı HashCash’i geliştiren kişidir20.

Nick Szabo, Bitgold’u kuran ve 1993 yılında akıllı kontrat ifadesini kullanan ilk
kişidir21. BitGold’lar bilgisayarda üretilecek olması sebebiyle değerli madenlere kıyasla hem
üretim maliyetleri hem de transfer maliyetleri açısından avantaj sağlayacak şekilde
kurgulanmıştır. Bunlar istenildiği kadar küçük parçalara bölünecek ve günlük alışverişlere konu
edilebileceklerdir. Bitgold da para arzı sınırsız olarak tanımlanmıştır.

15 Usta ve Doğantekin.a.g.e.s.46.
16Nick Szabo, Blınd Sıgnatures For Untraceable Payments, Springer Science+Business Media New York 1983,
s.199-200,.https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-1-4757-0602-4_18 (04.06.2019).
17 Timothy C.May, https://en.bitcoinwiki.org/wiki/Timothy_C._May ,(04.06.2019).
18 https://www.wikizero.com/tr/Kripto_para ,(04.06.2019).
19 Guide: How Bitcoin Started, https://bittpress.com/guide-bitcoin-start/ ,(04.06.2019).
20 a.g.e.s.1.
21 Ethereum Akıllı Sözleşmeleri Nasıl Çalışır, https://coinkazanma.com/ethereum-akilli-sozlesmeleri-nasil-calisir/

,(04.06.2019).
14
 Wei Dai, en iyi Bitcoin selefi "b-money" in yaratıcısı ve Crypto ++ kütüphanesinin
geliştiricisi olarak bilinen bir bilgisayar mühendisidir22. Wei Dai, ayrıca Satoshi Nakamoto ile
ilk temas eden iki kişiden biridir. B Money sadece makale olarak kalmış hayata geçmemiştir.
Bu makalede anonim ve takip edilemeyen bir alışveriş aracına ihtiyaç olduğu düşüncesine yer
verilerek sınırsız para arzı ön görülmektedir23. Phıl Zimmerman ise dünyada en yaygın
kullanılan e-posta şifreleme yazılımı olan Pretty Good Privacy'nin yaratıcısıdır24.

Kripto paralar 1990’lar boyunca tartışılmış Ağustos 2008’de “Bitcoin.org “isimli

internet sitesi kaydedilmiştir. Mortgage krizinin açıklandığı, 29 Eylül 2008 tarihli kriz haberinin
ardından bir ay sonra Satoshı Nakamoto, Bitcoin ve blok zincir teknolojisinin temellerini atan
“Bitcoin: Uçtan Uca Elektronik Para Sistemi” başlıklı makalesi ile hareket alanı bulmuş ve 3
Ocak 2009 ‘ da ilk bitcoin işlemi hayata geçirilmiştir25. 1990-2000 yılları arasında Bitgold,
Bitcash gibi kripto paralar üzerinde çalışılmış olunsa da bu projeler yeterince yayılmamıştır.

Kripto paranın temel düşüncesi merkezi bir otorite olmaksızın işlem yapılabilen güvenli
bir finans sistemi kurulmasıdır. Bu sebeple uçtan uca yani P2P network ve işlemlerin herkesin
izleyebileceği şekilde kayıt altına alındığı açık bir muhasebe defterine (ledger) ihtiyaç vardır.
Bu muhasebe defterinin kopyası P2P ağını tamamında bulunmaktadır. Madencilerin
gerçekleştirmiş bulunduğu işlemler öncelikle üye havuzunda emek ispatı (PoW)için
bekletilmektedir. Emek ispatından sonra Blok zincirine(BlockChain) yani deftere
yazılmaktadır. Her yeni işlem ile yeni bir blok oluşmaktadır. Oluşan yeni bloklar yazıldıkça
bunlarla ilgili bilgilerde ağda yayılmaktadır.

22Wei Dai, https://en.wikipedia.org/wiki/Wei_Dai ,(04.06.2019).

23http://www.weidai.com/bmoney.txt ,(04.06.2019).
24Kripto Paranın Mucidi Satoshi Nakamoto İle Tanışın, Bazı İsimlere Siz Bile Şaşıracaksınız,
https://kriptokoin.com/bitcoinin-mucidi-satoshi-nakamotolar-ile-tanisin-bazi-isimlere-siz-bile sasiracaksiniz/(13.05.2019).

25 Satoshi Nakamoto, Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System, http://www.bitcoin.org/bitcoin.pdf

,(20.05.2019).

15
 Kripto paraları Bitcoin, Altcoin ve Token olarak sınıflandırmak mümkündür.

1.2.2.Bitcoin

Bitcoin, bit “binary digit”-ikili para- ve coin – İngilizce madeni para- den
oluşmaktadır26. Bitcoin digital bir para birimi olup fiziksel karşılığı bulunmamaktadır. Bitcoin
kripto paraların ilkidir. Aynı zamanda en popüleri, en çok işlem göreni ve en büyük parasal
hacme sahip olanıdır. Bitcoin matematiğe dayanmakta, dünyanın en her yerinden kişiler yazılım
programları aracılığıyla matematiksel bir formül kullanarak bitcoin üretebilmektedir.

29 Eylül 2008’de Amerika Birleşik Devletleri (ABD)’de Mortgage krizinin ilan

edilmesinden yaklaşık bir ay sonra gerçek kimliği bilinmeyen Satoshi Nakamoto adını kullanan
bir kişi veya grup tarafından kriptografi ile ilgilenen insanların e-posta listesine “ Bitcoin: Uçtan
Uca Elektronik Para Sistemi” isimli bir makale gönderilmiştir. Bu makale, altyapıya ve Bitcoin’
e ait bilgiler içermektedir. Makalede yer verilen sistem, şeffaf, işlemlerin değiştirilemeyeceği,
uçtan uça işlem yapan, merkezi olmayan ve içine dahil olan kişiler tarafından yönetilen bir para
sistemidir27.

Nakamoto “genesis blok” olarak tanımlanan ilk bloğu yaratarak kendisi ilk bitcoin
madenciliğini yapmıştır. Kayıtlı verilere göre bu ilk işlemle Nakamoto 50 bitcoin yaratmıştır28.
23 Nisan 2011 yılında Bitcoin Core Geliştirici Mike Hearn’e attığı mail Nakamo tarafından
gönderilen son mail olup, bu tarihten itibaren Satoshi Nakamoto’ dan haber alınamamaktadır29.
Bitcoin geliştiricileri 2013 yılında Nakamoto’nun 1 milyon bitcoini olduğunu tahmin
etmektedirler.

5 Ekim 2009 ‘da ilk bitcoin alışveriş fiyatları New Liberty Standart tarafından
yayınlanmıştır. 1$ = 1.309.03 Bitcoin (BTC) olarak işlem görmüştür30.Gerçek dünyadaki ilk

26 Ali Abaday. Nasıl Bitcoin Zengini Olunur.1.Basım. İstanbul: Madrabaz Kitap,2018,s.11.

27 Satoshi Nakamoto, Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System, http://www.bitcoin.org/bitcoin.pdf
,(20.05.2019).
28 Sarp Nebil, a.g.e.s.25.
29 Sarp Nebil,a.g.e.s.27.
30 https://bitcoinlerim.com/bitcoin-tarihi/ (13.05.2019).

16
bitcoin işlemi 22 Mayıs 2010’ da ABD’ denin Florida eyaletinde Laszlo Hanyecz tarafından 2
pizza satın alınarak gerçekleştirilmiştir31.9 Şubat 2011 ‘de bitcoin 1$ ‘ı geçmiştir32.

2013 yılında Dark Web Silk Road’a FBI tarafından el konulması ile ciddi miktarda
bitcoin FBI ‘ın cüzdanına geçerek FBI bitcoin cüzdanının büyüklüğünü 144 bin bitcoine
çıkartmıştır. Bu bitcoinlerin bir kısmı daha sonra FBI tarafından satılmıştır. Barry Silbert,
Winklevoss İkizleri, Charlie Shrem, Tim Draper ve Blythe Masters önemli bitcoin
yatırımcılarındandır33.

2014 yılında madencilik havuzlarından GHash.io %51 hashing gücüne erişmiştir. %51
saldırısını düzenleyebilecek potansiyele gelen GHash.io. madencilerin bazılarından
donanımlarını diğer havuzlara aktarmalarını istemiştir.

2014 yılında Dell Bilgisayar’ın kurucusu Michael Dell twitterdan yaptığı açıklamada
ABD’deki kullanıcıların online sitelerde bulunan ürünlerini bitcoin ile alabileceklerini
duyurmuştur34. Dell Bilgisayar’ın bu açıklamasından 3 ay sonra Microsoft ‘ta ABD’deki
müşterilerden Windows ve Xbox online dükkanları üzerinden digital içerikli ürünlerde bitcoin
kabul edebileceğini duyurmuştur.

Windows, KFC, Mc Donalds, Paypal, e-Bay, Tesla, Subway gibi firmalar bitcoin ile
ödeme kabul edebileceklerini açıklamışlardır35. 2017 yılında dünyanın en büyük dört
danışmanlık şirketinden İngiltere Merkezli PwC ‘nin Hong Kong ‘ta ki ofisi bitcoin ile yapılan
ödemelerin kabul edileceğini belirtmiştir36. Dünyanın en büyük deniz taşımacılığı
şirketlerinden MAERSK uluslararası ticarette Bitcoin kullanmaya başlamış bulunmaktadır37.
Büyük Okyanus’un güneyinde yer alan ve bir ada ülkesi olan Vanuatu, vatandaşlık hakkı için
bitcoini de kabul edebileceklerini açıklamıştır38. 2018 yılında ING Bank tarafından yaklaşık

31 https://bitcointalk.org/inde.php?topic=137.0 Pizza for Bitcoins (13.05.2019).

32 Bitcoin Tarihi,https://bitcoinlerim.com/bitcoin-tarihi/ (13.05.2019).
33 Sarp Nebil, a.g.e.s.31.
34 Michael Dell.https://twitter.com/MichaelDell/status/490162239983599616 (13.05.2019).
35 Abaday, a.g.e.s.77.
36 Big 4 Üyesi Pwc Bitcoin İle Ödemeleri Kabul Etmeye Başladı,https://kriptokoin.com/big4-uyesi-pwc-bitcoin-

ile-odemeleri-kabul-etmeye-basladi / (13.05.2019).
37 İda, a.g.e.s.73.
38 Bitcoin Google Aramalarında Altını Geçti, https://www.capital.com.tr/gundem/aktuel/bitcoin-googleda-altini-

gecti , (20.05.2019).
17
15.000 katılımcı ile yapılan bir çalışmaya göre, Avrupalılar’ın %35’i bitcoinin gelecekte bir
ödeme biçimi olduğunu, %32 ‘si ise kripto paraların gelecekte bir yatırım aracı olabileceğini
düşünmektedir39.

2016 yılında Bitcoin toplumunun etkili üyeleri arasında sayılan 30 kadar şirket Hong
Kong ‘ta yuvarlak masa konsensüs toplantısı yaparak zincir boyutu ve çatallaşma konusunda
kamuoyu açıklamasında bulunmuşlardır.

25

20

15

10

0
2010 2015 2020 2025 2030 2035

Grafik 1: Bitcoin Para Arzı

Kaynak: Hasan Alpago."Bitcoin'den Selfcoin'e Kripto Para".Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi. Cilt
3, Sayı 2, Ocak 2018, s.421.

Bitcoin sistemi 21 milyon para arzı ile sınırlandırılmıştır40. Son bitcoinler bitcoin
madencileri tarafından 2140 yılında çıkarılacak şekilde tasarlanmıştır. Bitcoin ağına yeni bir

39 Cracking The Code On Crypto Currency, https://think.ing.com/reports/cracking-the-code-on-cryptocurrency/ ,

(21.05.2019).

40 Bitcoin Block Reward Halving Countdown, https://www.bitcoinblockhalf.com/, (04.06.2019).

18
blok eklendiği vakit o bloğu ekleyen bitcoin madencisine ödül olarak yeni bitcoinler
verilmektedir. İlk başta bu ödül 50 BTC ‘dir. 2012 sonlarında 25’ e, 2016 ‘nın temmuz ayında
ise 12,5’e düşürülmüştür. Bu olaya yarıya bölme (halving)denmektedir. Yarıya bölme işlemi
210 blokta bir yapılmakta olup bir sonraki yarıya bölme işleminin 2020’nin temmuz ayında
olması beklenmektedir41.

Grafik 2: Dolaşımdaki Bitcoin Miktarı

Kaynak: https://www.blockchain.com/tr/charts/total-bitcoins , (27.05.2019).

Grafikte dolaşımdaki bitcoinlerin yıllar bazında miktarı gösterilmiş olup, 26.05.2019

tarihi itibariyle dolaşımdaki bitcoin miktarı 17.724.200 BTC’dir.

1 Ağustos 2017 tarihinde Bitcoin (BTC) ve Bitcoin Cash (BCH) olarak ikiye bölünmüş
durumdadır. Bitcoin Cash 8 MB(Mega Bayt)’a ulaşan büyük bloklardan oluşmaktadır. 1
Ağustos 2017 öncesinde Bitcoin’i olan herkese aynı miktarda BCH verilmiştir.

Bitcoin ağı, merkezi olmayan, P2P yani uçlar arası dağınık bir ağ yapısına sahiptir. Ağa
katılan tüm düğümler ve bilgisayarlar eşit olup aralarında herhangi bir hiyerarşik yapı
bulunmamaktadır. Yeni bir kullanıcının tam düğüm şeklinde ağa katılmayı talep etmesi
durumunda, ağ üzerinden geçmiş işlem kayıtlarının tamamını içeren veri tabanını (BlockChain)

41 Bitcoin Halving, https://www.coingecko.com/tr/explain/bitcoin_halving, (04.06.2019).

19
bilgisayarlarına indirmeleri gerekmektedir. Tam düğüm işlemleri ve blokları tam olarak
doğrulayan bir program olup madencilik ve cüzdan servislerini sağlamaktadır. Bazı düğümler
ise BlockChain veri tabanını kaydetmeyip sadece basitleştirilmiş ödeme onayı (SPV-Simplified
Payment Verification) denen işlem onayını gerçekleştirmektedirler. Bir bitcoin işlemi bitcoin
ağına iletildiğinde mevcut olan bitcoin düğümleri tarafından onaylanmaktadır. Onay
işleminden sonra bellek havuzuna (Mempool) eklenerek bir madenci onu bir sonraki grup
işleme dahil edene kadar beklenmektedir. Bu sebeple her blok bir önceki bloğun referansını
oluşturmaktadır. Blok zincir bu işlemlerle oluşmaktadır. Bitcoinde yapılacak her işlem için bir
blok açılmaktadır. Blok, Bitcoin ağına ait verilerin değiştirilemez şekilde kalıcı olarak kayıt
altında tutulduğu dosyalardır. Her blokta bir önceki blokun özeti (hash)ve çıktısı
(zincir)bulunmaktadır. İşlem yapanın sayısal imzası olup olmadığı, imzanın doğru olup
olmadığı, işlemi gerçekleştirmek için geçerli paranın olup olmadığı düğümler tarafından
kontrol edilmektedir.

Bitcoin’i simgeleyen birimler BTC, XBT ve U+20BF ‘dir. Bitcoin’in kuruş kısmını
tanımlamak için kullanılan birimler bitcoin sent, mili bitcoin, ubit veya microbit ve satoshi’dir.
Bitcoin sent için Cbtc, mili bitcoin için mBTC, bit ya da micro bitcoin için uBTC kısaltmaları
kullanılmaktadır. Satoshı’nin ise bir kısaltması bulunmamaktadır.

1 Satoshi =0.00000001 bitcoindir. Yani bir satoshi yüz milyonda bir bitcoine eşittir.

1 Bitcoin sent= 0.01 bitcoindir.

1 Mili Bitcoin=0.001 bitcoindir.

1 Mikro Bitcoin: 0.000001 bitcoindir.

Bitcoin, TL, USD ve EURO gibi pek çok para birimine çevrilebilmektedir.

Bitcoinde herhangi bir zaman ve mekân sınırlaması bulunmamaktadır. Para veya değer
transferleri cüzdanlar aracılığı ile gerçekleşmekte olup saklama ve taşıma kolaylığı
bulunmaktadır. Bitcoin’ de basılı paralarda olan nakliye, güvenlik, depolama vb. harcama

20
maliyet ve giderleri bulunmamaktadır. Bitcoin ile yapılan ödemelerde herhangi bir alt sınır
bulunmamaktadır. Ağlar arası gerçekleşen transferlerden ücret ve komisyon alınmamaktadır.

Bitcoin sistemi gelişimini sürdürmektedir. Bitcoin de hesaplar anonimdir. Bu

kullanıcılarına gizlilik sağlarken yasa dışı kullanımlara da neden olmaktadır. Açık koda sahip
bir yazılım teknolojisi eseridir. Herhangi bir yazılımcı bitcoin kodlarına erişebilmekte, bitcoin
yazımı herhangi bir kişi tarafından indirilebilmektedir. Her istemci başka bir
düğüme(node)bağlanmaktadır. Tüm işlemler coğrafi sınırlamalar olmaksızın 7 gün 24 saat
gerçekleştirilebilmektedir.

Bitcoin pek çok kez saldırıya uğramıştır. 2011 yılında Bitcoin7’den 5 bin bitcoin
çalınmıştır. 2012 yılında Bitcoinica 2 kez hacklenmiş olup ilkinde 47 bin, ikincisinde 19 bin
bitcoin çalınmıştır. Yine 2012 yılında BitFloor’dan 4 bin bitcoin hırsızlığı uğrayarak
çalınmıştır. 2014 yılında çalınan bitcoin sayısı MtGox’ den 850 bin, Mintpal’den 4 bin
bitcoindir. 2015 yılında Bitstamps’den 19,000 bitcoin, 2016 yılında Bitfinex’den 120,000
bitcoin çalınmıştır. 2016 yılında ShapeShift’den üç ayrı saldırı sonucunda binlerce,
Cryptsy’den 13 bin bitcoin çalınmış bulunmaktadır 42.

Bitcoin’in diğer yatırım araçlarıyla herhangi bir ilişki içerisinde olup olmadığı
araştırılmıştır. Yapılan analizler sonucunda bitcoin ile altın arasında kısa vadeli bir ilişkinin
olmadığı ortaya çıkmıştır. İlişkinin karşılıklı olmadığı, bitcoin fiyat hareketlerinin altın
fiyatlarını etkilemediği, fakat altın fiyat hareketlerinin uzun vadede bitcoin fiyatlarını
değiştirebildiği fark edilmiştir43. Bitcoin’in günlük fiyat hareketleri USD veya diğer ülke para
birimleri ile korelasyona sahip olduğu söylenememektedir44.

42 Sarp Nebil, a.g.e. s.125.

43 Hakan Yıldırım. Günlük Bitcoin ile Altın Fiyatları Arasındaki İlişkinin Test Edilmesi: 2012-2013 Yılları Arası
Johansen Eşbütünleşme Testi".İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi. Cilt 7, Sayı 4, Ocak 2018, ss. 2341.

44 Barış Alnıaçık."Kripto Paraların Dünya ve Tükiye'deki Güncel Durumu Üzerine Bir İnceleme".Research
Studies Anatolia Journal. Cilt 3, Sayı 2, Ocak 2019, s.23.

21
 Bitcoin, fiziksel şekilde de mevcuttur. Her madeni para altın, gümüş, pirinç
karışımından üretilmiştir. Her bir paranın hologramının altında kendi bitcoin adresi ve özel
anahtarı bulunmaktadır45.

Grafik 3: Bitcoin’in Piyasa Fiyatı

Kaynak: https://www.blockchain.com/tr/charts/market-price ,(27.05.2019).

Bitcoin’in yıllar bazında piyasa fiyatı dalgalı bir seyir izlemiştir. Birkaç örnek vermek
gerekirse bitcoinin piyasa fiyatı 2 Aralık 2013 ‘te 996 USD, 11 Haziran 2017’de 2.962 USD, 6
Eylül 2017 ‘de 4.642 USD, 2 Kasım 2017’de 7.068 USD, 11 Aralık 2017’de 16.762 USD, 7
Ocak 2018’de 16.651 USD, 3 Şubat 2018’de 9.077 USD, 9 Aralık 2018’de 3.529 USD, 23
Mayıs 2019 ‘da 7.689 USD. ‘dir.

1.2.3.Altcoinler

Altcoin, Bitcoin dışında kalan paralara “Bitcoin Alternatifi/Alternatif Coin” olarak

verilen isimdir.

45 Physical Bitcoins By Casascius, https://www.casascius.com/, (21.05.2019).

22
 2013 yılında 14 olan altcoin sayısı 2018 yılında 1500‘ün üzerine çıkmıştır46. Bitcoin
piyasada en bilinen kripto para birimi olsa da etrafı rakip kripto paralarla çevrili bulunmaktadır.
Mart 2013 ile Aralık 2014 arasında, bitcoinin piyasa değeri dört kat artarken altcoinlerin piyasa
değeri iki kat artmıştır. Bu durum sonucunda da Bitcoin’in pazar payı %95’ten %84’e
gerilemiştir47.

27 Mayıs 2019 tarihi itibariyle 2208 tane kripto para çeşidi bulunmakta olup bunların
piyasa değeri toplamı 271.803.017.540 USD’dir. Bitcoinin bu kripto paraların piyasa değeri
içindeki payı %57,4 olup geri kalan %42,6 ‘lik pay altcoinlere aittir48.

Ethereum
2011 yılında Toronto’da 19 yaşında bir programlamacı olan Vitalik Buterin, bitcoine
ilgi duymaya başlamış, bu ilginin sonucunda da Bitcoin Magazine isimli online haber sitesini
kurarak yüzlerce makale yayınlamıştır. Arkasından da Dark Wallet ve Egora Pazaryeri
girişimlerini açmıştır.

2013 yılında Buterin, her tür uygulama geliştiricisinin kullanabileceği merkezi olmayan
alternatif bir platformun oluşturulabileceği konusunda bir rapor yayınlamıştır. Bu raporda
geçen platforma da Ethereum adı verilmiştir.

Ethereum, Blok zincir teknolojisini kullanan açık kaynak ve dağınık bir sistem
olmasının yanı sıra “Ether” adı verilen elektronik parayı kullanmaktadır. Yaklaşık 15 saniyede
bir, bir bloktan 5 tane Ether çıkmakta olup Ether de ödül sistemi de bulunmaktadır. Sadece
ekran kartı olan bilgisayarlar ile madencilik yapılabilmektedir. 2014 ‘te yapılan araştırmaya
göre yıllık Ether üretimi sınırlandırılmış olup bu sayı 18 milyondur. Ethash algoritması ve PoW
madencilik türünü kullanmaktadır.

Ethereum, akıllı sözleşmelerin işleyişini kolaylaştıran bir yapıdır. Fiziksel ve finansal

tedarik zinciri prosedürleri, çok taraflı mutabakat süreçlerini otomatikleştiren akıllı sözleşme
uygulamalarını vb. desteklemek için tasarlanmış durumdadır. Ethereum insanların digital

46 Hive Ex, https://www.hiveex.com/, (21.05.2019).

47 White Lawrence.”The Market For Cryptocurrencies”.Cato Journal35(2).Cato Institue,2015,s.383-402.
48 https://coinmarketcap.com/ ,(27.05.2019).

23
ortamda akıllı kontratlar hazırlayarak ticaret yapmasına olanak vermektedir. Akıllı kontratlar
sisteme önceden kaydedilmiş olan kuralların yerine getirilip getirilmediğini otomatik olarak
kontrol eden mantıksal yapılara sahiptir.

Ethereum, bireyler yanında kurumlarında dikkatini çekmiş olup Kurumsal Etherium

Birliği ( Enterprise Ethereum Alliance –EEA) adını taşıyan bir oluşum bulunmaktadır. Bu
birliğin 250 den fazla üyesi bulunmakta olup üyeleri arasında JP Morgan Chase, Microsoft,
IBM, gibi pek çok kurumsal firma bulunmaktadır49. Kurumsal Etheriun Birliği bu alanda
çalışan tek oluşum değildir. R3 konsorsiyumu50, Digital Asset Holdings51 Hyperledger Projesi52
bu alanda çalışan diğer oluşumlardır.

Ripple
2012 yılında California ‘da kullanıma açılan Ripple, sık uçakların millerinden veya
diğer para birimlerinden herhangi bir değerde dönüşüm sağlamasıyla farklı bir para birimidir.
McCaleb ve Chris Larsen tarafından tasarlanmıştır. Ripple, ortak hesap defterinde her türlü
emtianın satın alınmasına olanak sağlayan ağ geçidi olarak isimlendirilen bir konsept
kullanarak çalışabilmektedir. Bu konseptteki ağ geçitteki emtia sahibi olan bireyler veya
şirketlerdir. Ripple, bankaların doğrudan işlem yapmasını sağlayarak toplam anlaşma
maliyetlerini aşağı çekmektedir. Uluslararası yapılan SWIFT para transferlerini daha hızlı ve
daha ucuz bir biçimde gerçekleştirebilmektedir. Merkezi bir yapıya sahip olan Ripple da
madencilik bulunmamaktadır. Geliştiriciler tarafından blok zincir üzerinde üretilen belirli
sayıda XRP ile çalışmaktadır. SWIFT’in yerine geçecek olan sistemde XRP
kullanılmamaktadır. Ripple‘ın kurucuları dünya çapında 100 ‘ e yakın banka ile sözleşme
imzalamış bulunmaktadırlar. Akbank, blokçuluk alanındaki atılımı yapan ilk Türk bankası
olmuştur53. İşlemlerin doğrulanmasında mutabakat yöntemi olan PoW kullanılmaktadır. Hızı
ile de ön plana çıkmakta olup ATB (Kanada) ile Reisebank (Almanya)arasında gerçekleştirilen

49 About The EEA, https://entethalliance.org/ (13.05.2019).

50 R3 Konsorsiyumu, https://fintechistanbul.org/tag/r3-konsorsiyumu/ (13.5.2019).
51 Digital Asset Synchronized Workflows, https://digitalasset.com/ (13.05.2019).
52Hyperlenger, https://www.hyperledger.org/ (13.05.2019).
53 İnci ve Alper, a.g.e. s.84.

24
testlerde normalde dört gün süren para transferlerinin 8 saniye içinde gerçekleştiği
gözlemlenmiştir54.

Litecoin
Eski Google mühendisi Charles Lee tarafından tasarlanmış olup bitcoinden sonra çıkan
ilk sanal para birimidir. Kasım 2013 ‘te piyasaya sürülmüştür. Hiçbir otorite kontrolünde
değildir. Bitcoin’in açık kaynak kodlu yazılımından etkilenmiştir. Amacı bitcoin işlem hızını
iyileştirmektir. Blok zincirdeki blok boyutu Bitcoin’e kıyasla daha büyük olduğu için aynı anda
daha fazla işlemin yapılmasına olanak sağlayan bir kripto paradır. Gelişmiş depolama imkânına
sahip kişiden kişiye para aktarım sistemidir. Scrypt tabanlı algoritmaya sahiptir. Toplamda
84.000.000 adet litecoin üretilecektir Her 840,000 blokta yarılanma olup blok ödülü 25
LTC’dir. Litecoin’de her 2,5 dakikada bir blok işlenmektedir. Madencilik türü iş ispatı (Pow-
proof of work)’tür. SegWit ve Lightning Network destekleri bulunmaktadır.

Dash
Önce 2014 yılının ocak ayında XCoin (Dark Coin) olarak piyasaya çıkmıştır. Başlıca
geliştiricisi Evan Duffiled’dir. Sonra Dash ismini almıştır. Digital ve nakit (Digital-Cash)
kelimelerinden türetilmiştir. İşlemleri anında gerçekleştirebilme hızına sahiptir. Dash
madenciliği için ASIC –özel donanımlı- bilgisayarlarda çalışılması gerekmektedir. X11
algoritması kullanılmaktadır. PoW (iş ispatı) madencilik türüne dayanmaktadır. Blok süresi 2,5
dakikadır. Toplam dash sayısı 22 milyon olup blok ödülü (((Zorluk+2600)/9^2)’dir55.

Nem
Java ile yazılan Bitcoin’in açık kaynak kodundan ayrı yeni bir kod tabanı üzerine
tasarlanmıştır. Digital defterin değişik bir algoritması bulunmaktadır. Kullanıcının parası ve
işlem sayıları da işlem damgasında yer almaktadır. Bitcoin ile aynı madencilik çabasını

54 Usta ve Doğantekin..a.g.e.s.72.
55 Ian Demartino. Bitcoin Rehberi Kripto Paralar Hakkında Bilmek İstediğiniz Her Şey. Kübra
Tekneci(çev).1.Baskı. İstanbul: Epsilon Yayınevi,2018.s.331.

25
gösterilmesi sonucunda Bitcoinden daha fazla Nem elde etmek mümkündür. 2017 yılında
Japonya’nın kabul etmesiyle piyasadaki değeri yükselmiştir. 2018 yılında CoinCash’den 540
milyon USD eşdeğeri NEM çalınmıştır56.

Ethereum Klasik
Teknik olarak yasal bir hırsızlık olması durumunda konunun nasıl ele alınması gerektiği
konusunda farklı fikirler ön plana çıkmıştır. Akıllı sözleşme özelliğini kullanıcıları yanıltmak
için kullananlar bile blok zincirin değişmez kalması gerektiğini savunmuştur. Ethereum Klasik,
Ethereum’un hala yaşayan klasik sürümüdür.

Bytecoin/Monero
Bytecoin/Monero CryptoNote algoritmasını kullanmaktadır. İlk olarak Temmuz 2012
‘de Bytecoin çıkmış, mecburi çatallaşmadan sonra Bitmonero, hemen ardından da Monero
olarak isim değiştirmiştir. İş ispatı (PoW) madencilik türü olarak kabul edilmiştir. Blok süresi
2 dakikadır. Blok ödülü zorluğa bağlı olarak değişmektedir. Daha çok suç örgütleri ve dark web
tarafından tercih edilmektedir. Blok zincir üzerinden yapılan para gönderme ve alma işlemleri
hiç kimseye görünmemektedir. 2014 yılında piyasaya sürülmüştür. Mahremiyet üstüne
odaklanmış olan Monero dağınık yapılıdır ve ölçeklenebilmektedir.

Zcash
İşlemler gizli olmasa da korumalı olarak tasarlanmıştır. Sisteme katılanlar birbirlerinin
kimliğini görmeden fon alışverişi yapmalarını sağlayan “sıfır bilgi” kanıtını kullanarak bunu
yapmaktadırlar.

Decred
Decred ‘in amacı topluluk girdisi, açık yönetişim, sürdürülebilir finansman ve
kalkınmadır. Tasarıda, azınlık bir kullanıcının fonların büyük kısmına sahip olmaması için işin
kanıtı ve hisse senedi araştırma algoritmaları birleştirilmektedir. Kararların az sayıda
yatırımcıdan veya geliştiriciden ziyada topluluk tarafından yönlendirildiği belirtilmektedir.

56 Sarp Nebil, a.g.e. s.125.

26
Windows, MacOS ve Lınux desteği bulunmaktadır. PoW ve PoS algoritmalarını
desteklemektedir.

Pıvx
Anında doğrulanmış özel işlemlerin kısaltması (Private Instant Verified Transactions)
olan kripto para birimi Bitcoin Core üzerine kurulmuştur. Artan gizliliğe verdiği önem ile suç
örgütleri tarafından talep edilen duruma gelmiştir. Çekirdeğinde işlemsel güvenlik ve
mahremiyet için uygulama ve gelişmeler tasarlanmıştır.

Iota
2015 yılında David Sonstebo, Sergey Ivancheglo, Dominik Schienr ve Dr. Seryet Popov
tarafından nesnelerin interneti (Internet of Things) için tasarlanmaya başlanmıştır.13 Haziran
2017’de ortaya çıkmıştır. Makine ödemeleri için kullanılan bir kripto paradır. Blok zincir ağına
dayanmamaktadır. Tangle isimli farklı bir dağıtıcı hesap sistemini kullanmaktadır. Microsoft,
Fujitsu ve diğer başka şirketle işbirliği yapmaktadır57.Bosch, Conensys, USBank ve Cisco’ nun
bulunduğu IOTA Vakfı’da bu kripto parayı desteklemektedirler58.

Icon
Güney Kore’de onlarca blok zincir projesinin birbirleri ile iletişim kurmasını sağlayan
blok zincir platformu olarak oluşturulmuştur. Blokchain ID ve Ödeme ve Değiştirme gibi
merkezi olmayan uygulamaları mevcuttur.

RaiBlocks
Herhangi bir transfer ücreti olmadan 1 saniye içinde para gönderilmesine olanak sağlar.
Saniyede 7500’ den fazla işlem yapabilmek kapasitesine sahiptir.

Neo
2015 yılında Antshares ismiyle Çin’de piyasaya sürülen Neo’nun amacı, digital
dünyadaki gerçek varlıkları birleştirecek bir finans sistemi oluşturmaktır. Ethereum gibi akıllı

57 Bitcoin Hakkında Güncel Her Şey. Alp İda (drl), İstanbul: Bizim Gezegen Yayınları, 2017,s.52.
58 İda, a.g.e. s.88.
27
sözleşmeleri desteklemektedir. Bu sebeple Çin Ethereum’u olarak anılmaktadır. JAVA, Go gibi
birçok dilde kodlama yapılabilmektedir.100 milyon adet üretilecek şekilde kodlanmıştır.

Dogecoin
AuxpoW ile Scrypt algoritmaları ile çalışmaktadır. Blok süresi 1 dakika olup madencilik
türü iş ispatı (PoW)’dır. Toplamda 100 milyon üretilmesi hedeflenmektedir. Her 840,000 blokta
yarılanma olup 10,000 doge blok ödülü bulunmaktadır. Digishield kullanılmaktadır59. Esasında
bir şaka olarak başlamış sonrasında Nascar pilotuna sponsor olmuştur60. Sponsorluk alanındaki
faaliyeti Jamaika Kızak Takımının Sochi 2014 Kış Olimpiyatları’na gitmesini sağlayarak
devam etmiştir61.

NuBits
NuBits, her zaman bir dolara eşit olacak şekilde tasarlanmıştır. Bu sebeple fiyat
kontrollerinin yapılabilmesi için değişik borsalarda alım satım yapan robotlar bulunmaktadır.

Nxt
“Crypto 2.0” (gelecek nesil) coindir. BCNext ismiyle tanımlanır. Kurucusu anonimdir.
Nxt de imzalamak için SHA256 algoritması kullanılır. Proof-of-stake (PoS) madencilik türünde
işlemler yapılmaktadır. Blok süresi 1 dakikadır. Blok ödülü ise %1 ‘dir. Nxt içinde farklı
sistemlerde barındırmaktadır. Bunlar; digital ürünler için merkezileştirilmiş bir piyasa, digital
bir varlık borsası, bir mesajlaşma sistemi ve takma ad sistemidir.

59Demartıno, a.g.e. s.325.

60Dogecoin Raises $55,000 To Sponsor Nascar Driver,
https://www.theguardian.com/technology/2014/mar/27/nascar-dogecoin-sponsor-josh-wise-talladega-superspeedway
,(04.06.2019).

61 Jamaican Bobsledders Ride Dogecoin Into Olympics, https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2014-02-

04/jamaican-bobsledders-ride-dogecoin-into-olympics ,(04.06.2019).

28
 Counterparty
Bitcoin 2.0 projesidir. Bitcoin blok zincirinde çalışır. Varlık oluşumu ve akıllı
kontratlara imkan sağlar. Madencilik yapılamayan bir para birimidir.

Master/Omni
Bitcoin blok zinciri üzerine kurulmuştur. Ocak 2015 ‘te Mastercoin Omni olarak
yeniden isimlendirilmiştir. Bu sistemde kurulu üç proje vardır. Bunlar: Maidsafe-
merkezsizleştirilmiş bir internet-,Tether- oynaklığı korumak için tasarlanmış bir token- ve
Factom- yedekleme hizmeti-‘dır.

Peercoin
Proof-of-Stake madenciliğini kullanmaktadır. Blok süresi 10 dakikadır. Yıllık %1 ödülü
bulunmaktadır. Kendi “2.0.”projeleri vardır.

Namecoin
SHA256 algoritmasını kullanmaktadır. İş ispatı madencilik türü üzerinden sistem
tasarlanmıştır. Blok süresi 10 dakikadır. Toplam sayısı 21 milyon olup blok ödülü 25NMC ‘dir.
Aynı zamanda ilk “Bitcoin 2.0.” projesidir. 2011 yılının nisan ayında piyasaya sürülmüştür.
İnternette isim tescili merkeziyetçiliği ve sansür sorunları konusunda bir çözümdür.

Blackcoin
Proof of Stake madencilik türünü kullanmaktadır. Blok süresi 1 dakika 4 saniyedir.
Maksimum blok boyutu 1 MB ‘tır. Blok ödülü yıllık %1 ‘dir.

1.2.4.Token

Token, genellikle başka bir blok zincir üzerinde bulunan belirli bir kripto paraları veya
ticarete açık olan tüm varlıkların temsil edebilmektedirler. Token oluşturmak, sıfırdan bir blok
zincir yaratmaktan daha kolaydır. Ethereum veya Wawes gibi platformlardan token
oluşturulabilmektedir.

29
 1.3.Kripto Paraların Beklenen Muhtemel Etkileri
Para türleri içinde alternatif hale gelmekte olan kripto paraların güçlü ve zayıf yönleri
olduğu gibi fırsat ve tehditleri de bulunmaktadır. Kripto paraların beklenen muhtemel etkileri
aşağıda belirtildiği gibidir.

 Fırsatlar: Kripto paralar yatırım aracı olmak özelliğine sahiptirler. Üretilen

kripto paraların tamamı önceden belirli bir miktar olarak tasarlandığı için para
arzı artışı yapılamamaktadır.
 Tehditler: Dağınık sistemle takip edildiği için tüm veriler herkese açık
durumda olup bu politika geliştirme durumunu engelleyebilmektedir. Merkezi
yönetimin bulunmaması sebebiyle para arzı miktarına müdahale
edilememektedir. Hesaplara erişim için kimlik kontrolü yapılmayıp, şifreyi
bilen kişilerin hesaba erişimi bir tehdittir. Bu durum kripto para hırsızlıklarına
sebebiyet verebilmektedir.
 Güçlü Yanları; Yüksek şifrelemeye sahiplerdir. Tek bir kişinin veya kurumun
isteğine göre kurallar değiştirilememektedir. Üretimde karşılığı olmayan para
oluşmamaktadır.7 gün 24 saat işlem yapılabilmektedir.
 Zayıf Yanları: Henüz tüm dünyada kabul görmemiştir. Yasal alt yapı
eksiklikleri bulunmaktadır. Hangi hesabın hangi kişiye at olduğu bilinmediği
için şifrelerin kaybedilme veya unutulması durumunda şifreye erişim imkânı
bulunmamaktadır. Yasal çerçevesinin tam olarak çizilmemiş olması sebebiyle
vergilendirilmesi konusunda eksiklikler bulunmaktadır. Kara para aklamada
kullanılabilmektedir.

30
 İKİNCİ BÖLÜM

2. BLOK ZİNCİR TEKNOLOJİSİ VE KRİPTO PARALAR İÇİN

ÖNEMİ
Blok zincir, İngilizce ismiyle Blockchain bir veri tabanıdır. Bu veri tabanında veriler
sıralı bir şekilde bloklara kaydedilmektedir. Her kaydın bir zaman damgası mevcuttur. Her blok
belirli büyüklükte bir bilgiyi aldıktan sonra dolmaktadır. Bir blok dolunca bir sonraki blok
üretilmektedir. Üretilen bloklar birbirlerine zincir şeklinde bağlanmış durumdadır. Blok zincir
teknolojisinde her blok zincirin kendine ait özelikleri ve kuralları bulunmaktadır. Bu özellik ve
kurallar blokların büyüklüğünden yeni bloğun üretilme şartlarına kadar pek çok detayı
içermektedir. Blok zincir oluştururken geçerli olan özellik ve kurallar hangi amaç için
tasarlanmışsa, amacın gerçekleşmesini sağlıyor olmaları durumunda o derece kullanma talebine
sahip olmaktadırlar.

Dünya Ekonomik Forum’da blok zincir tanımı şu şekilde yapılmıştır. “Blok zincir veya
Dağınık Kayıt Teknolojisi (Distri-buted Ledger Technology-DLT) bir aracıya ihtiyaç
duyulmadan bir verinin iki parti arasında doğrudan değiş tokuşunu mümkün kılan teknoloji
protokolüdür. Ağdaki taraflar şifreli kimliklerle anonim bir şekilde işlemi gerçekleştirirler. Her
bir işlem değiştirilmeyen bir işlem zincirine eklenir ve ağdaki tüm kullanıcılara dağıtılır62”.

Kripto paraların kendilerine has blok zincirleri olabilmektedir. Bitcoin Blockchain’i

bitcoin için geçerli olan blok zincirdir.

Blok zincir teknolojisinin para ve finans sistemi dışında merkezi kaydı gerektiren pek
çok alanda kullanımı mümkündür. Bir varlığı ıslak imzasız ve elden ele geçirmeden güvenli
şekilde saklanmasını ve transferini sağlamaktadır. Kendi kendini denetleme özelliği olan bir
digital değer ekonomisidir. Pek çok alanda bu sistem defteri kebir olarak isimlendirilmekteyse
de defter kebirde olduğu gibi tek bir merkezi kayıt bulunmamaktadır. Sistemi kullanan tüm
üyelerde kayıtların tamamı blok zincirler halinde bulunmaktadır.

62 Vedat Güven ve Erkin Şahinöz, Blok zincir Kripto Paralar Bitcoin, 2.Baskı, İstanbul: Kronik Kitap, 2018,s.44.
31
 2.1. Blok Zincir Teknolojisini Oluşturan Yapılar

2.1.1.Kriptoloji ve Hash

Hash, bir verinin özgünlüğünü kanıtlamak için kullanılmaktadır. Hash fonksiyou,

matematiksel bir fonksiyondur. SHA (Secure Hash Algorithm) nasıl bir veri olursa olsun bu
veri sonucunda sabit uzunlukta çıktı yaratan bir algoritmadır.

Tablo 2

Bazı Hash Fonksiyonlarının Karmaşıklığı

Çarpışma hesaplama Pratikteki

Algoritma Çıktı boyutu (bit) karmaşıklığı (bit) karmaşıklık
(bit)
MD5 128 < 64 128
SHA-1 160 < 80 160
SHA-224 224 112 224
SHA-256 256 128 256

Kaynak: Yaşar Gülten ve Yetkin Bulut."Bitcoin Ekonomisi: Bitcoin Ekonomisinden Doğan Yeni Sektörler ve
Analizi".Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Cilt 3, Sayı 3,Ocak 2016,s.86.

Blok zincirde güvenlik için iki unsur önemli durumdadır. Bunlar verilerin gizliliği ve
doğrulanmasıdır. Bu sebeple kriptolojide simetrik ve asimetrik olmak üzere iki çeşit şifreleme
kullanılmaktadır.

Simetrik şifrelemede tek bir anahtar bulunmaktadır. Bu tek anahtardan hem

şifrelemede hem de şifreyi çözmede faydalanılmaktadır. Algoritması kolaydır ve hızlı
çözümlenmektedir. Ancak şifrenin/anahtarın başka kişilere geçmesi durumunda simetrik
şifrelemede güvenlik problemli ortaya çıkabilmektedir.

Asimetrik şifrelemede iki anahtar bulunmaktadır. Bu iki anahtarın arasında

matematiksel olarak ilişki vardır. Fakat bu iki anahtar birbirinden farklı olup birbirlerinin yerine
kullanılamamaktadır. Bu iki anahtardan ilki açık anahtar (public key) veriyi şifrelemek için
kullanılmaktadır. İkincisi özel anahtar (private key) ise şifreyi çözmek için kullanılmaktadır.

32
Özel anahtarla(gizli anahtar da denmektedir) yapılan işleme imzalama denilmektedir. Açık
anahtarın kilitlediği bir veri özel anahtar ile açılabilmektedir. Fakat açık anahtarı kullanarak
özel anahtar elde etmek mümkün değildir. Bu sebeple güvenilirlik olarak simetrik şifrelemeden
farklı olup kripto paralar için tercih edilen yöntem asimetrik şifrelemedir.

İmzalama İmza Doğrulama

Mesaj İmzalı
Mesaj
Mesaj Açık
Özeti Anahtar
Özetleme SHA-256 Özetleme SHA-256

Şifreleme İmzalı Mesaj Özeti

Aynı mı?
Deşifre
İmzalı Paket İçeriği

Özel Anahtar -Mesaj

Deşifre Edilmiş Mesaj

-İmzalı Mesaj Özeti

-Açık Anahtar

Şekil 4: İmzalama ve İmza Doğrulama

Kaynak: Abdurrahman Çarkacıoğlu, Kripto-Para Bitcoin Sermaye Piyasası Kurulu Araştırma Dairesi,
2016,s.22.

Kripto paralarda verinin gizli ve değiştirilmeden iletilmesi hedeflenmiştir. Bu sebeple

verinin iletileceği taraftan açık anahtar veriyi iletecek olan tarafa gönderilir. Bu açık anahtar ile
bilgi şifrelenmektedir. Şifrelenen bilgi karşı tarafa iletilir. Karşı taraf kendisine ulaşan bilgideki
şifreyi özel anahtar ile çözerek bilgiye erişmektedir. Böylelikle gizlilik sağlanmış olmaktadır.
Gelen verinin kaynağının doğrulanması ise digital imza ile gerçekleşmektedir. Digital imzada
veri özel anahtarla şifrelenmektedir. Karşı tarafa açık anahtar gönderilmektedir. Karşı taraf
kendisine iletilen açık anahtar ile şifreyi açabiliyorsa verinin kaynağından ve değiştirilmemiş

33
olduğundan emin olmaktadır. Digital imza, ıslak imzalar ile sağlanan güvenliğin digital
ortamda sağlanabilmesi için yapılandırılmış güvenlik araçlarıdır. Bir kişiye ait olan digital imza
sadece o kişi tarafından kullanılabilmektedir. Bir digital dokümanda digital imza olması o
digital dokümanın imza sahibi tarafından onaylandığını göstermektedir. Digital imzalar hem
güvenliği hem de gizliliği sağlamaktadır. Kişiler birden fazla digital imza yaratabilmektedir.
Kripto paralar ile yapılan işlemlerde kişilerin gerçek bilgileri yerine digital imzalar yer almakta
olup finansal hareketlerin gerçekte kimler tarafından yapıldığı bilinmemektedir.

Her açık anahtar 256 bit uzunluğunda olmaktadır. Özel anahtarlar genellikle 256 bitlik
sayılardır. Özel anahtarlar birden fazla yolla gösterilebilmektedirler. On altılık olarak 256 bitlik
bir anahtar 32 bayt veya 64 karakter uzunluğundadır. Her karakter 0-9 veya A-F arasında
değişmektedir. Özel anahtardan açık anahtar üretilebilmektedir. Fakat açık anahtardan özel
anahtar üretmek mümkün bulunmamaktadır. Örnek bir özel anahtar aşağıdaki şekildedir.

E9873D79C6D87DC0FB6A5788633389F4453213303DA61F20BD67FC233AA33262

Özel anahtar bilinmeden belirli bir cüzdan adresinde bulunan fonlar

harcanamamaktadır. Bununla beraber bir açık anahtarın değerini görmek için özel anahtarın
tamamının bilinmesini gerektirmemektedir. Açık anahtar bir cüzdan adresiyle
ilişkilendirilmektedir. Bu sebeple açık anahtar bitcoin almak aynı zamanda da bakiyeyi
görüntülemek için yeterli olmaktadır. Fakat bitcoin cüzdan adresiyle ilişkili bakiyeyi harcamak
için özel anahtarın olması gerekmektedir. Bitcoinler yalnızca bir kez harcanabilmektedir. Bir
adresin bütün bakiyesinin harcanması durumunda özel anahtarlar kullanılamaz hale
gelmektedir. Bitcoin işlemleri geri dönülemez şekilde gerçekleşmektedir.

34
 İşlem İşlem İşlem

1.Sahibin Açık 2.Sahibin Açık 3.Sahibin Açık

Anahtarı Anahtarı Anahtarı

Özet Özet Özet

0.Sahibin İmzası 1.Sahibin İmzası 2.Sahibin İmzası

1.Sahibin Özel 2.Sahibin Özel 3.Sahibin Özel

Anahtarı Anahtarı Anahtarı

Şekil 5: Bitcoin Transfer İşlem Süreci

Kaynak: Satoshi Nakamoto, Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System,

http://www.bitcoin.org/bitcoin.pdf ,(20.05.2019).

Adres, ödeme yapmak için olası bir hedefi temsil etmektedir. 1 veya 3 numaradan
başlayarak 26-35 tane karakterden oluşmaktadır. Herhangi bir bitcoin kullanıcı çevrimiçi
olmasına gerek kalmadan ücretsiz olarak adres üretebilmektedir. E-porta gönderir gibi talep
edilen adrese bitcoin gönderilebilmektedir. Her işlem için benzersiz bir adres
kullanılabilmektedir. Bitcoin adreslerinde “O” harfi, büyük “I” harfi, küçük “l” harfi, ve “0”
sayısı görsel belirsizliği önlemek için kullanılmamaktadır. Açık anahtarın birden çok özet
değerinin alınması ile oluşturulmaktadır.

35
 Açık Anahtar

RIPEMD160(SHA256(Açık Anahtar))
4 byte

SHA256(SHA256(Parmak İzi))

0*00 Parmak İzi Kontrol Değeri

Base58

3D2oetdNuZUqQHPJmcMDDHYoqkyNVsFk9r

Şekil 6: Bitcoin’de Adres Üretimi

Kaynak: Süleyman Kardaş ve Mehmet Sabır Kiraz."Bitcoin'de Mahremiyeti Sağlama Yöntemleri".Uluslararası

Bilgi Güvenliği Mühendisliği Dergisi.,Cilt 4 , Sayı 1 , Ocak 2018 , s.3.

Bitcoin adreslerinde büyük/küçük harf duyarlılığı bulunmaktadır. Örnek bir bitcoin

adresi aşağıdaki gibidir.

1L5wSMgerhHg8GNGcsNmAx5EXMRXSKR3He

Bitcoin işlemleri bir bakiye yönetimi gibi çalışmamaktadır. Her bitcoin işlemi kendi
içinde girdi ve çıktıları belirlemektedir. Bu işlemlerde metadata, girdi ve çıktı olarak
adlandırılan üç bölüm bulunmaktadır. Metada bölünde işleme ait veriler yer almaktadır.
Örneğin işlemin girdi sayısı, çıktı sayısı vb. Girdi bölümünde önceki işlemlerden elde edilen
bitcoinleri işaretleyen işaretçi ve indeksler vardır. Bu işaret ve indeksler aynı zamanda güncel
işlemde kullanılmak istenen bitcoinleri de işaretlemektedirler. Çıktı bölümünde ise, girdi
bölümünde işaret edilen bitcoinlerin hangi digital adreslere transfer edileceği kayıt
36
edilmektedir. İşlem yapısında betik (script) alanları vardır. Bu alanlar akıllı kontratlar olmak
üzere farklı uygulamaların gelişmesini olanaklı hale getirmektedir.

“hash”:5a425…

“vin_sz”:1
metadata
“vout_sz”:1

In:[“prev_out”:{“hash”.3be4a….

girdi (ler) “n”:0}

“Unlocking Script”:”30440…”]

Out:[{“value”:10.12286732

“Locking Script”:”OP_DUP OP_HASH160 69e…42e

çıktı (lar)

OP_EQUALVERIFY OP_CHECKSIG”}

Şekil 7: Bitcoin İşlem Yapısı

Kaynak: Ersin Ünsal ve Ömer Kocaoğlu."Blok Zincir Teknolojisi: Kullanım Alanları, Açık Noktaları
ve Gelecek Beklentileri".Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi. Sayı 13, Ocak 2018, s.56.

2.1.2. SHA256

20’den fazla Hash fonksiyonu algoritma çeşidi bulunmakta olup SHA256 bu

algoritmalardan bir tanesidir. 1993 yılında SHA-0‘ın geliştirilmesiyle sürece başlanmış olup
1995 yılında SHA-1, 2002 yılında ise SHA-2 oluşturulmuştur. SHA-256, 256 bitlik bir çıktı
üretebilmektedir.

37
 Bloklar Mesaj Özütü Algoritması Özüt Sonucu 256 Bit

Blok verisi SHA-256 A143c32…

Blok verisi SHA-256 34a1282…

…. ……. ….

Blok verisi SHA-256 34d1c61…

1452

Blok verisi SHA-256 000000a…

1453

Şekil 8: PoW Protokolünde Yeni Eklenecek Bloğu Bulma

Kaynak: Oğuzhan Taş ve Farzad Kiani."Blok Zinciri Teknolojisine Yapılan Saldırılar Üzerine Bir
İnceleme".Bilişim Teknolojileri Dergisi. Cilt 11, Sayı 4, Ocak 2018, s.373.

Blok zincirde, zincirdeki her bir blok birbirlerine Hash değerleri ile bağlanmakta olup,
bir bloğun içindeki tüm verilerin Hash’i hesaplanmaktadır. Bu sebeple Hash fonksiyonlarının
aynı girdi ile aynı çıktıyı üretmesi ve farklı girdiler ile aynı sonucu üretmemesi beklenmektedir.
Ayrıca Hash fonksiyonları çok hızlı çıktı üretebilmeli, girdideki çok küçük bir değişiklik bile
farklı Hash değerleri yaratabilmelidir. Her bloğun Hash değeri bir sonraki bloğun girdisinden
oluştuğu için bir blokta olan değişiklik Hash değerini değiştirecek ve bir sonraki bloğa etki
ederek zincirdeki tüm blokların Hash değerleri değişmiş olacaktır.

SHA-256 özet fonksiyonunda mesaj girdisi ne olursa olsun, mesaj özeti 256 tane
ardışık 0 veya 1 ‘den oluşan bir dize olup genellikle, dörtlü gruplar halinde onaltılık sistemle
yazılmaktadır. Bu sebeple mesaj özetleri ardışık 64 tane (0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,A,B,C,D,E,F)
38
sayıları ve harfleri kullanılarak oluşturulmaktadır. 256 adet ardışık 0 veya 1 kullanılarak
2256≈1.15×1077 özet elde edilebilmektedir.

2.1.3. RSA ve ECC

RSA, 1977 ‘de Ron Rivest, Adi Shamir ve Leonard Adleman tarafından MIT
(Massachusetts Instute of Technology, Massachusetts Tenoloji Enstitüsü) ‘de iki çok büyük
asal sayı çarpımı üzerinden geliştirilen bir algoritmadır63.

ECC, kripto para güvenliğinde tercih edilen diğer bir şifreleme yöntemidir. 3.072 bitlik
RSA ‘nın sağladığı güvenliği ECC256 sağlayabilmektedir.

2.1.4. Kayıt Sistemi

Blok zincir teknolojisinde her işlem belli yapıdaki bloklara kaydedilmektedir. Bir blok
dolunca mevcut veriler Hash’i oluşturmaktadır. Bu Hash üzerine yeni bir blok eklenmektedir.
Her yeni eklenen bloğun girdisinden biri bir önceki bloğun Hash değeridir. Blokları birine
eklenmesiyle zincir yapısı oluşmaktadır.

Başlangıç (Genesis)

Blok (0) … Blok (n) Blok (n+1) Blok (n+2) Blok (n+3)

Şekil 9: Genesis Bloğu

Kaynak: Satoshi Nakamoto, Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System,

http://www.bitcoin.org/bitcoin.pdf ,,(06.06.2019).

63 RSA Algoritması, http://bidb.itu.edu.tr/seyir-defteri/blog/2013/09/08/rsa-algoritmas%C4%B1, (06.06.2019).

39
 Zincirdeki ilk bloğa “Genesis Blok” adı verilmektedir. Genesis blok, başlangıç
bloğudur. Modern sürümler genesis bloğu 0 bloğu olarak numaralandırmaktadır. Kendinden
önce bir blok olmaması sebebiyle genesis blokta bir önceki bloğun Hash değeri
bulunmamaktadır. Bunun yerine zincir tasarlayıcısı tarafından genesis bloğa bir değer
atanmaktadır. Bu değer genellikle 256 adet 0 ‘ dan oluşan değerdir. Zincirdeki bir önceki blok
ebeveyn blok adını alırken bir sonraki blok yavru blok olarak adlandırılmaktadır. Genesis blok
hariç her bloğun ebeveyn bloğu vardır. Bu ebeveyn blok bir tanedir. Bloklar 1 MB ile sınırlıdır.

Sihirli Sayı 0* D9B4BEF9 olup, devamındaki bilgilerin bir blok olduğunu ifade
etmektedir. Blok boyutu, bloğun başından sonuna kadar kaç Byte oldğunu göstermektedir. Blok
başlığı; sürüm(4 Byte),önceki blok Hash değeri (32 Byte), Merkle Kökü Hash’i(32 Byte),
zaman damgası (4 Byte), zorluk hedefi (4 Byte) ve nonce (4 Byte) değerlerini içermektedir.

Sürüm, blok zincirde uygulanması gereken kuralların belirtildiği ve güncellemelerin

takip edilebildiği bölümdür.

Blok üzerine kaydedilen veriler ikişerli olarak gruplandırılmaktadır. Bu grupların

Hash’leri alınmaktadır. Hesaplanan Hash’ler yine ikişerli olarak gruplandırılmaktadır.
Bunlarında Hash’leri alınmaktadır. En son iki tane eş kalıpta onlarda Hash’lenince Merkle
Kökü hesaplanmış olmaktadır. İkişerli hesaplanan bu Hash değerlerine litertürde Merkle ağacı
denilmektedir. Merkle ağacı işlem teyitlerinin yapılmasına olanak sağlamaktadır.

40
 Kök=özet(H4,H5)

Tx: Transfer İşlemi

H4=özet(H0,H1) H5=özet(H2,H3)

H0=özet(T*0) H1=özet(T*1) H2=özet(T*2) H3=özet(T*3)

T*0 T*1 T*2 T*3

Şekil 10: Bir Merkle Kök Ağacı Örneği

Kaynak: Süleyman Kardaş ve Mehmet Sabır Kiraz."Bitcoin'de Mahremiyeti Sağlama Yöntemleri".Uluslararası

Bilgi Güvenliği Mühendisliği Dergisi.,Cilt 4 , Sayı 1 , Ocak 2018 , s.4.

Zaman damgası, bloğun üretilme zamanını saniye cinsinden göstermektedir. Unix’in

Epoch zaman formatını kullanmaktadır. Bu format gereği 1 Ocak 1970 GMT 00:00 ‘dan
itibaren kaç saniye geçtiği bilgisi yer almaktadır. Zaman damgası 4 Byte ‘tır. Bu da 32 Bit
etmektedir. Zorluk hedefi, bir bloğun iş ispatının hedeflenen zorluk derecesidir. Nonce ise PoW
yapılabilsin diye bir sayaçtır.

2.1.5. Madencilik

Kripto paraların üretilmesine İngilizce mining kelimesinin karşılığı olan madencilik

denmektedir. Kripto para madenciliği, blok zincire işlem onaylama ve ekleme sürecidir. İşlemin
doğruluğunu ispatlayarak yeni bir blok ilave edebilmek için, karışık algoritmalar süresi
boyunca bir ağdaki bir işlemin ya da bloğun geçerliliğinin doğrulanması için yapılan işlem
olarak da madenciliği tanımlamak mümkündür. Madenciler genel olarak eklenmiş olan
41
işlemlere bakmakta, bu eklenen işlemleri onaylamakta, işlemleri blokların içine paketlemekte
ve SHA256+(veri)+(bir kerelik rakam) gibi bir sayısı tahmin etmektedir. Farklı kripto paralara
ilişkin farklı madencilik yöntemleri bulunmaktadır.

Kripto para birimlerinden en yaygın olarak kullanılan kripto para birimi Bitcoin
madenciliği aşağıda açıklandığı gibidir.

Bilgisayar Bilgisayar

Eşler Arası Düğüm

Ağdaki Diğer Düğümler

İşlem Havuzu

Bilgisayar

Madenci Bilgisayar
Bilgisayar
Düğümleri

Bilgisayar

Blok 1 Blok 2 Blok 3 …. Blok n

Şekil 11:Yeni Bloğun Zincire Eklenme Süreci

Kaynak: Enis Karaarslan ve Muhammet Fatih Akbaş."Blok zinciri Tabanlı Siber Güvenlik Sistemleri".
Uluslararası Bilgi Güvenliği Mühendisliği Dergisi. Cilt 3, Sayı 2, Ocak 2017, s.18.

Bitcoinde blokları madenciler üretmektedir. İşlem havuzunda bekleyen işlemlerden

toplamı 1 MB’yı geçmeyecek şekilde bir miktar seçilerek bu işlemlerden bir blok
oluşturulmaya çalışılmaktadır. Her bir işlemin Hash’i hesaplanarak bu Merkle Köküne kadar
gitmektedir. Burada madenciler zor problemi çözmeye çalışmaktadır. Zor problem uygun özet
değerini bulmaktır. Bunun için o an ağda bulunan tüm madenciler yarışmaktadır. Bloğun
oluşturulması karşılığında madenciler ödül kazanmaktadır. Bu ödül 3 Ocak 2009 ‘da 50
42
BTC’dir. Her 210.000 blokta bu ödül tutarı yarı yarıya azalmaktadır. Bu süre yaklaşık 4 seneye
tekabül etmektedir. 2018 ve 2019 yıllarında ödül miktarı 12,5 BTC’ dir. Tahmini 10 Mayıs
2020’de 6,25 BTC’ye inmesi beklenmektedir. En son 2140 yılında Bitcoin üretimi bitecektir64.
Madenciler yeni blok üretmenin yanında blok zincir içine kaydedilecek işlemleri doğrulama,
blok oluşturma, blokları doğrulama ve dağınık şebekenin sürekliliğini de sağlamaktadırlar.

Madenciler tek başlarına işlem yapabildikleri gibi havuz halinde de işlem

gerçekleştirebilmektedir. Madenci havuzu olarak isimlendirilen bu durumda çeşitli ülkelerden
ya da bölgelerden ya da tek bir bölgeden birden fazla madenci işlemler için birlikte
çalışmaktadır. Madenci havuzları donanım ve yazılım harcamalarını daha az maliyetli hale
getirmektedir. Madenci havuzlarında işleme katkıda bulunan kişiler elde edilen ödülden kendi
hash gücü kadar olanı almayı kabul etmektedirler. Bazı havuzlarda katılımcılardan işlemler için
komisyon bazlı ücret talep edilebilmektedir. 2010 yılında ilk madenci havuzu olan Slushpool
hayata geçmiştir. Blok zincir yapılarında amaç merkezi olmayan bir yapının kurulması olurken
madencilik havuzlarını kuranların merkezi olmayan bir yapı fikrinden sapmalara sebep olma
ihtimali bulunmaktadır. Bu durum ilk kez 2014 yılında fark edilmiştir. Ghash.io isimli havuz
% 51 ‘ e ulaşarak %51 saldırısı riskini beraberinde getirmiştir65.

64 Bitcoin Halving, https://www.coingecko.com/tr/explain/bitcoin_halving, (04.06.2019).

65 %51 Saldırısı İhtimali Ne Kadar Gerçekçi, https://koinmedya.com/2018/04/16/q-saldirisi-ihtimali-ne-kadar-

gercekci/ ,(06.06.2019).
43
 Madencilik Havuzları
12% 0%
0%
2%3% 4%
6%
7%
17%
9%

9%
20%
11%

Kanopool Bixin Bitcoin.com Bitclub Network Bitfury

BTC Top ViaBTC Poolin SlushPool AntPoll
BTC.com Unkwown F2Pool

Grafik 4: Madencilik Havuzlarının Dağılımı

Kaynak: https://www.blockchain.com/tr/pools ,(18.05.2019).

Madencilik yüksek işlem gücünü gerektirdiğinden kişilerin ve firmaların bulundukları

ülkeleri değiştirme kararlarına da etki etmektedir. Ocak 2018 ‘ de büyük bir madenci firma
Çin’deki ucuz elektrikten vazgeçerek İsviçre gibi iş gücünün, elektriğin ve kiraların pahalı
olduğu bir ülkeye gitme kararı almıştır. Bu kararın arkasındaki sebep İsviçre’ de yüksek
dağlardaki soğuk havalardan istifade etmektir66. İsveç’in Boden şehrinde bir helikopter
hangarında madencilik yapan KnCminer, üretim alanını genişleterek elektrik fiyatlarının çok
daha düşük olduğu İzlanda’ya yönelmiştir. Zira İzlanda doğal terminaller bakımından zengin
olup düşük maliyetli elektrik üretebilmektedir67. 2017 verilerine göre Bitcoin madenciliği için
harcanan elektrik 159 ülkenin yıllık enerji harcamasından daha fazladır68. Bitcoin

66 Güven ve Şahinöz, a.g.e s.66.

67İda(drl),a.g.e. s.15.
68Bitcoin İçin 159 Ülkede Harcanan Elektrik Enerjisinden Fazlası Harcanıyor
https://www.ntv.com.tr/galeri/teknoloji/bitcoinicin159-ulkede-harcanan-elektrik-enerjisinden-fazlasi-
harcaniyor,hHjfdRzSQkaFaLgbiNqqzA, (16.05.2019).
44
yatırımcılarının yüzde 70’i Çin, Kore ve Japonya’da bulunaktadır69. 2017 yılında bir Tesla
elektrikli araç kullanıcısı Tesla sahipleri grubunda bir paylaşım yapmıştır. Yaptığı paylaşım ile
Tesla’nın 2017’ den önce alınan araçları kapsayan, ücretsiz şarj programından yararlandığını
açıklayan araç sahibi, süper şarj istasyonları ile aracını ücretsiz bir şekilde şarj edebildiğini ve
elde edilen bu enerji ile Bitcoin madenciliğinde bulunduğunu duyurmuştur70. Hollanda
merkezli ING Bank’ın araştırmasına göre bir Bitcoin transferinden 200 kilowatt enerji
harcanmakta olup bu 200 defa çamaşır makinesi kullanmakla eş değer bir durumdur71.
Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Örgütü (OECD)’ ne bağlı olarak çalışan Enerji Ajansına göre
sadece 2017 yılında Bitcoin madenciliği için harcanan toplam enerji miktarı Danimarka’nın
yıllık enerji tüketiminden fazladır72.

Belli başlı bazı ülkelerin yıllık enerji tüketimleri (Kwh) ve Bitcoin madenciliğine
harcanan enerji miktarları Tablo 3’de belirtildiği gibidir.

69Dikkat Bitcoin Suç Olmasın, http://www.milliyet.com.tr/yazarlar/prof-dr-erol-ulusoy/dikkat-bitcoin-suc-

olmasin--2561080/. (16.05.2019).
70Tesla ile Bedava Bitcoin Madenciliği, https://www.ntv.com.tr/galeri/teknoloji/teslaile-bedava-
bitcoinmadenciligi,Yq03DLcU8UuQWeFvEwqv0w , (16.05.2019).
71 Abaday,a.g.e.s.105.
72 Abaday,a.g.e.s.106.

45
 Tablo 3

Bazı Ülkelerin Yıllık Enerji Tüketimleri (KWH) ve Bitcoin Madenciliğine Harcanan

Enerji Miktarları

Bitcoin
Yıllık Elektrik
Sıra Ülke Madenciliğinde
Tüketimi/KHW
Tüketimi
1 Çin 5,920,000,000,000.00 0.49%
2 ABD 3,913,000,000,000.00 0.74%
3 Rusya 1,065,000,000,000.00 2.73%
4 Hindistan 1,001,191,000,000.00 2.90%
5 Japonya 934,000,000,000.00 3.11%
6 Almanya 533,000,000,000.00 5.45%
7 Kanada 528,000,000,000.00 5.50%
8 Brezilya 518,000,000,000.00 5.61%
9 Kuzey Kore 495,000,000,000.00 5.87%
10 Fransa 431,000,000,000.00 6.74%
11 İngiltere 309,000,000,000.00 9.40%
12 İtalya 291,000,000,000.00 9.98%
13 Suudi Arabistan 272,000,000,000.00 10.68%
14 Tayvan 249,500,000,000.00 11.64%
15 Meksika 238,000,000,000.00 12.21%
16 İspanya 234,000,000,000.00 12.41%
17 Avustralya 224,000,000,000.00 12.97%
18 Iran 218,000,000,000.00 13.33%
19 Kuzey Afrika 212,000,000,000.00 13.70%
20 Türkiye 207,000,000,000.00 14.03%

Kaynak: https://powercompare.co.uk/bitcoin/, (18.05.2019).

CPU madenciliğinde bilgisayarın merkezi işlem biriminin gücünden faydalanarak

Bitcoin elde edilmektedir. Bitcoin üretimi için önceleri kişisel bilgisayarların CPU ‘ları yeterli
olurken artık ekran kartlarına (GPU-Graphics Processing Unit) ihtiyaç duyulmaktadır.
FGPA(Field Programmable Gate Arrays-Programlanabilir Alan Kapı Dizileri)’ lar ise
GPU’lardan daha az elektrik enerjisi harcayarak daha hızlı bir şekilde bitcoin madenciliği
yapılmasına olanak tanımaktadır.
46
 ASIC (Application Specific Integrated Circuit)’ler sadece belirli bir uygulamada
çalışabilecek şekilde tasarlanmış entegre devreler olup bitcoinde sadece özet
hesaplamaktadırlar. 2013 yılında Bitcoin için özel olarak üretilmeye başlayan ASIC’ler en az
1TH/s hıza sahip bulunmaktadırlar. Bu da saniyede 1 trilyon kere özet hesaplayabildikleri
anlamına gelmektedir. ASIC ‘lerin maliyeti yüksek olup bitcoin üretme maliyetlerinin
artmasına etki etmişlerdir. Bitcoin Gold üretiminde olduğu gibi bazı kripto para birimleri ASIC
‘lere uygun olmayan bir yapıyı tercih ederek işlem maliyetlerini düşürmüşlerdir.

Bitcoinde blok üretimi 10 dakika olarak kurgulanmıştır. Bilgisayarlar geliştikçe

problemlerin çözüm süreleri azalmakta olup sistem savunma mekanizması olarak problemin
zorluk derecesini arttırmaktadır.

Coninhive ve DonateYourTab adlı web siteleri ile internet tarayıcısı üzerinden kripto
para madenciliği yapılabilmektedir. DonateYourTab Bitcoin veya Ethereum yerine Monero
madenciliği yapmaktadır73. W3C'nin (World Wide Web Consortium) yardımıyla başlatılan
çalışmada Apple, Google, Microsoft, Facebook ve Mozilla'nın desteği ile kripto paralarla mal
ve hizmet alımını kolaylaştıran bir tarayıcı API'si geliştirilmiştir. API’nin ana amacı para
bağımsız bir ödeme standardı için bir altyapı hazırlamaktır74.

Bulut madenciliği (cloud mining) ise madencilik yapmak isteyen bir kullanıcının
madencilik faaliyetinde bulunan bir şirketten işlemci gücü paketi veya madencilik hissesi satın
almasıyla başlamaktadır. Bu alımdan sonra saatlik, günlük veya haftalık olarak çıkarılan miktar
hisselere göre paylaştırılmakta sonra da yatırımcılara geri ödenmektedir. Bulut madenciliği
kullanıcının madencilik paketi kiralaması olarak da tanımlanabilmektedir. Örneğin,
www.s4mining.com adlı internet sitesinde bulut madenciliği üzerinden kripto para madenciliği
yapılabilmektedir75. 2017 yılında hackerlerin enerji maliyetleri sebebiyle Amazon’un bulut

73DonateYourTab Tarayıcınızda Kripto Para Madenciliği Yaparak STK’ları Destekliyor,

https://webrazzi.com/2017/10/20/donate-your-tab-kripto-para/ , (17.05.2019)
74Tarayıcıda Bitcoin: W3C Tarafından Kripto Para Destekli Tarayıcı API’si,
https://webrazzi.com/2017/09/18/tarayicida-bitcoin-w3c-tarafindan-kripto-para-destekli-tarayici-apisi/, (17.05.2019).
75Bulutta Kripto Para Madenciliği Yapan (Yerli) Girişim, https://webrazzi.com/2017/10/18/s4mining/,

(17.05.2019).
47
internet sitesini hackledikleri bilinmektedir76. Bitcoin madenciliği için cihaz üreten ve satan
şirketlerden Bitmain, Spondoolies, Hashcoins, Gridseed, Avalon, Gridseed, Butterfly,
ASICMiner, Rockminer, XBTec, ZeusMiner cihazları çalıştırabilecek yeri olmayan kişiler için
bulut madenciliği hizmeti vermektedirler77.

Önümüzdeki yıllarda bitcoin madencilerinin kullanacağı elektrik enerjisi projeksiyonu

aşağıdaki grafikte belirtildiği gibidir.

Grafik 5: Bitcoin Madenciliğinin Elektrik Enerjisi Projeksiyonu

Kaynak: https://powercompare.co.uk/bitcoin/, (18.05.2019).

2.1.6.Çatallanma

Blok zincirde kurallar önemli rol oynamaktadır. Eğer konulan kurallar değişir ve
büyük çoğunluk bunu olumlu bulup da bu durum herkes tarafından benimsenirse yeni kurallar
zinciri hayatına devam etmektedir. Buna gönüllü çatallanma (soft forking) denmektedir. Eğer
kural değişikliği önerisi hiç kabul edilmez veya çok az sayıda kişi tarafından benimsenirse

76Hackerler Kripto Para Madenciliği İçin Amazon’un Bulut Sistemini Kullanmış,

https://webrazzi.com/2017/10/09/hackerlar-kripto-para-madenciligi-icin-amazonun-bulut-sistemini-kullanmis/ , (17.05.2019).
77 İnci ve Alper, a.g.e. s.57.

48
çatallanma olmayacaktır. Bir diğer durumda değişikliğin kabul veya reddedilmesini sağlayacak
büyük bir çoğunluğun oluşmaması durumudur. Bu durumda topluluk iki farklı görüşe ayrılmış
olmaktadır. Zincirde ikiye bölünme meydana gelmektedir. Buna mecburi çatallanma (hard
forking) denmektedir. Bu durumda kökenleri aynı olan iki farklı kripto para birimi oluşmuştur.
İki farklı para biriminin de kendine ait kuralları bulunmaktadır.

Tablo 4

Bitcoin Çatallaşmaları

Bitcoin Cash BCC 1 Ağustos 2017

SetWig 24 Ağustos 2017 (Gönüllü Çatallanma)
Bitcoin Gold BTG 25 Ekim 2017
Bitcoin Diamond BCD 24 Kasım 2017
Bitcoin X BCX 15 Aralık 2017
Super Bitcoin SBTC 15 Aralık 2017
Bitcoin Platinium BTP 12 Aralık 2017
Lightning Bitcoin LBTC 23 Aralık 2017
Bitcoin Cash Plus BCP 17 Ocak 2018
Bitcoin Silver BTC 14 Kasım 2017
Bitcoin Uranium BUM Muhtemelen yapılmayacak
Bitcoin Top BTT 26 Aralık 2017
Bitcoin God GOD 25 Aralık 2017
Bitcoin Interest BCI 20 Ocak 2018
Bitcoin Private BTCP 28 Şubat 2018
Bitcoin Atom BCA 24 Ocak 2018
Kaynak: Vedat Güven ve Erkin Şahinöz. Blok Zincir Kripto Paralar Bitcoin Satoshi Dünyayı
Değiştiriyor.2.Baskı. İstanbul: Kronik Kitap,2018, s.71.

2.1.7.Öksüz Blok

Öksüz blok, ebeveyni olmayan bloklara verilen isimdir. Bir madenci bloğu üretir
üretmez yayınlamaktadır. Böylece madenci ödülünü almaktadır. Fakat benzer zamanlarda
başka bir madencide tıpkı diğer madenci gibi aynı bloğu üretmiş olabilmektedir. Bu zincir de
diğer zincir gibi ağda yayılmaya başlamaktadır. Bu sebeple sistemde en son blokları aynı
olmayan iki zincir dolanması durumu meydana gelmektedir. Bu sayı bazen iki ile sınırlı kalmaz,
3 veya 4 ‘e de çıkabilmektedir. Bu durum blok zincir teknolojisinde bir sorun yaratmamaktadır.
49
Zira hesaplama zorluğu yüksek olan zincir madencilerce kabul edilecek ve blok üretimi bu
zincir üzerinden devam edecektir. Diğer zincir ise sistem tarafından dışlanarak geçerliliğini
yitirmiş olacaktır. Sistem tarafından dışlanan bu bloğa öksüz blok adı verilmektedir.

Öksüz bloğa alınan işlem ise tekrardan işlem havuzuna geri bırakılarak üretim sürecine
dâhil edilmektedir. Bu sebeple bitcoin transfer işlemlerinde doğrulama için yapılan işlemin
üstünden birkaç blok oluşması beklenmektedir. Genellikle işlemin kaydedildiği bloğun
üzerinden 6 tane daha blok geçmesi yeterli güvenliğe sahip olduğu anlamında düşünülmektedir.

Tüm sistemin hesaplama gücünün % 51 ‘ini elinde bulunduran madenciler kasıtlı

olarak öksüz blok üretebilmektedirler. Ürettikleri bu öksüz blokların üzerine yeni blok
ekleyebilmektedirler. Bu blokların öksüz ilan edilip iptal edilmesi durumunda da kötü niyetli
madenciler kendisine parasını mükerrer harcama (double-spending) imkanı yaratmış
olmaktadırlar. Böyle bir durum bitcoin fiyatlarının çökmesine neden olabilmektedir.

2.1.8.Dağınık Kayıt Sistemi

Dağınık kayıt sistemi (Distributed Ledger) verinin birden çok yerde birden çok kontrol
mekanizması ile saklanarak güvence altında tutulması olarak tanımlanmaktadır. Bu sistemde
kayıtlar değiştirilememektedir. Aynı zamanda kayıtlara müdahalede de bulunulmamaktadır.
Blok zincir teknolojisinde de bu sistem kullanılmaktadır.

27 Şubat 2017 tarihinde Uluslararası Ödemeler Bankası (Bank For International

Settlements) Ödeme ve Takas Sistemlerinde Dağınık Kayıt Teknolojisinin kullanımına ilişkin
29 sayfalık bir analiz yayınlamıştır78. Birçok blok zincir uygulamasında dağınık defter kayıt
sistemi benimsenmiştir.

78 Güven ve Şahinöz, a.g.e. s.75.

50
 Defteri Kebir Dağınık Defteri Kebir

Şekil 12: Dağınık Kayıt Sistemi

Kaynak: Şahin Çetinkaya."Kripto Paraların Gelişimi ve Para Piyasalarındaki Yerinin Swot Analizi İle
İncelenmesi".Uluslararası Ekonomi ve Siyaset Bilimleri Akademik Araştırmalar Dergisi. Cilt 2, Sayı 5, Ocak
2018, s.13.

Dağınık kayıt teknolojisi uygulanarak defter bilgilerinin digital olarak kaydı

sağlanmaktadır. İşlemler birden fazla kullanıcı arasında dağıtılıp katılımcıların dağınık defterin
en güncel hali üzerinde mutabık kalmalarını sağlayan oy birliği mekanizmasıdır. Dağınık
defterde iletişim ve işlem gizliliğini sağlamak için şifreli araçlar kullanılmaktadır.

2.1.9. İş İspatı ve Pay İspatı

İş ispatı (PoW) ve Pay İspatı (PoS) mütabakat algoritmalarından en sık

kullanılanlarıdır. PoW ve PoS algoritmaları sayesinde blok üretimi belirli aralıklarla
olmaktadır. PoW ve PoS blok zincirin bütün düğünlerinin aynı olabilmesi için zincirde kimin
değişiklik yapacağını belirleyen kurallar bütünüdür.

İş ispatı yöntemi (PoW) 1990’lı yılların sonunda önemsiz e-posta (spam e-mail) ile
mücadele yöntemi olarak geliştirilmeye başlanmıştır. E-posta gönderme protokollerine bir çeşit
matematiksel işlem yapma görevi eklenmektedir. Bu görev ile bilgisayar e-posta gönderirken
kısa sürecek de olsa o işi yaptığını ispatladıktan sonra e- posta sunucusunun görevini yerine
getirmektedir. Bitcoin madenciliğindeki yöntem de e-posta yönteminin benzeridir.

51
Bilgisayarlara çözmesi için bir matematiksel problem görevi eklenmektedir. SHA-256 Hash
fonksiyonu ile üretilen özet değerin belli bir değer aralığında olması kuralının bilgisayara
problem olarak verilmesi bu göreve bir örnek olarak verilebilmektedir. Bu durumda madenciler
bloğun içindeki veriyi aynı tutarak nonce alanındaki değeri değiştirerek istenen kritere uyan
özet değeri bulmaya çalışmaktadırlar. Bunun içinde madencilerin çok fazla deneme yanılma
yapması gerekmektedir. Ayrıca madenciler blok başlığının özetinin hesaplandığında istenen
kriterlere uygun olup olmadığını da kontrol etmektedirler. Bu işlemler saniyenin milyonda biri
kadar sürede tamamlanmaktadır. Blok üretiminde ortalama süreler azaldıkça problemin zorluk
derecesi yükselmekte, ortalama süreler arttıkça problemin zorluk derecesi azalmaktadır.

İş İspatı

Sabit Mesaj

SHA-256 00000078ab50485f5257b3fcbc8fcc2a817782ed564358865528307d026472
+

Aranan Ek Mesaj
Rakam
Karşılığı<Zorluk İş İspatlandı
Hedefi Evet
Hayır

Şekil 13: İş İspatı Algoritması

Kaynak: Abdurrahman Çarkacıoğlu, Kripto-Para Bitcoin. Sermaye Piyasası Kurulu Araştırma

Dairesi, 2016s.26.

Pay İspatı (PoS) yönteminde ise her madenci sistemde ne kadar paya sahipse,
kendisine verilen blok oluşturma görevi ihtimali o kadar yüksek olmaktadır. Bir sonraki bloğu
üretme görevi tamamen rassal bir fonksiyon ile verilmektedir. Bu sebeple belirli bir madencinin
blok oluşturmak için görevlendirilme ihtimali tüm sistemde sahip olduğu pay ile orantılı
52
olmaktadır. PoS yönteminde madenciler ödül kazanmamaktadırlar. Fakat blok içindeki
işlemlerin komisyonunu kazanmaktadırlar. Bu yöntemde çalışan madenciler “oluşturucu”
(forger) olarak da adlandırılmaktadır. PoS yöntemi PoW yöntemine göre enerji tüketimi
açısından avantaj sağlamaktadır. Ancak PoS yönteminde seçilen bir tek madenci blok üretimini
gerçekleştirdiği için bu sistemdeki madencilerin yeni kripto para üretiminde büyük pay sahibi
olma ihtimali durumu bu sistemin risklerinde birini oluşturmaktadır.

2.2.Blok Zincir Uygulamaları ve Kripto Paraların Temini

2.2.1.Elektronik Cüzdan

Elektronik cüzdanlar kripto paraların saklandığı yazılımlardır. Bu yazılım blok zincir

teknolojisinde para göndermek, para almak veya para bakiyesinin kontrol edilebilmesi için özel
ve açık anahtar çiftini üretmekte ve saklamaktadır. Özel anahtarlardaki gizlilik blok zincir
teknolojisinde çok önemlidir. Çünkü özel anahtarın gizliliğini yitirmesi durumunda özel
anahtarı elde edenin cüzdandaki paraya erişme imkânı bulunmaktadır. Blok zincir
teknolojisinin kişiden kişiye (P2P) değer transferine dayanması sebebiyle herhangi bir para
çalınma durumunda başvurulabilecek bir merci bulunmamaktadır. Sanal cüzdanlar SHA256
algoritması kullanılarak üretilmektedir.

Digital cüzdan adresleri 26-35 karakter arası alfanümerik karakterler olup adresler 1
veya 3 rakamıyla başlamaktadır. QR kodu şekilde de gösterilmektedir. Digital cüzdan adresi
kullanıcıların banka hesap bilgisi gibidir. Örneğin bitcoin programı saniyede 3 ile 7 işlem
yapacak şekilde tasarlanmıştır. Bitcoin gönderimi yapıldıktan sonra bu işlemin 3 ya da 6 ayrı
onay alması gerekmektedir. Yapılan bu onay işlemi sayesinde bitcoin transferi
onaylanmaktadır.

Kullanıcılar sahip oldukları bitcoinleri digital olarak imzalayarak transfer işlemini

başlatmaktadırlar. Bu geçerli bir işlemdir, aksi takdirde hemen reddedilmektedir. Geçerli bir
ödeme tüm ağ kullanıcıları tarafından birkaç saniye içerisinde görülebilir hale gelmektedir.
Fakat bu işlemin onaylanacağı anlamına gelememektedir. Onay işleminde gecikmeler olması
aynı paranın birden fazla harcanmasını yani çifte harcama yapılma olasılığı durumunu meydana

53
getirmektedir. Bu durumunda işlem başlatılmış ve fakat hiç onay alınmamışken, gerek alıcı
gerekse satıcı tarafından aynı bitcoinler tekrar kullanılmaya çalışılmaktadır. Çifte harcama riski
azaltmak için bitcoin ağına bağlı 6-7 farklı uçtan işlem onayı beklenmektedir.

Digital cüzdanlar kişilerin cüzdan bilgileri kripto paraların miras olarak

bırakılabilmesinin de yolunu açmaktadır. 2014 yılında hayatını kaybeden Finney, sahip olduğu
bitcoinlerin, ailesine bıraktığı mirasın bir parçası olarak çevrimdışı bir cüzdanda olduğunu
söylemiştir79. Bitcoin’in miras olarak bırakılabilmesi için bitcoinin borsada ya da bankada
muhafaza edilmesi ve şifresinin mirasçılarla paylaşılması gerekmektedir80. 2017 yılında
Amerika’nın Colorado eyaletinde yaşayan ve bitcoine önemli bir miktar yatırım yaparak
hayatını kaybeden bir kişinin bitcoinlerinin sanal cüzdan imkânı sağlayan coinbase hesaplarda
tuttuğu tespit edilmiştir. Mirasçıları bu hesaplara ulaşabilmek için avukatları aracılığıyla talepte
bulunmuştur. Gerekli evraklar ve şifre sağlandıktan sonra mirasçıların hesaba erişimine izin
verilmiştir81.

İsviçre’de Dört Kanton Gölü olarak bilinen Lake Lucerne bölgesinde Deltalis adında
bir şirketin sahibi olduğu 320 metre derinlikteki sığınakta çoğu şirketin önemli verileri
saklanmaktadır. Bu şirketlerden biri olan Xapo yüksek miktarlarda kripto parası olan kişilerin
donanım cüzdanlarının özel anahtarlarını saklayarak, yatırımları çalınmaya karşı güvenli hale
getirmeye çalışmaktadır82.

Kripto para cüzdanları internete bağlı ise “Sıcak Cüzdan”, internete bağlı değil ise “
Soğuk Cüzdan” olarak ikiye ayrılmaktadır. Blok zincir bilgisinin bilgisayarda saklanması
durumunda “Tam Nodlar Cüzdanlar” ve blok zincir bilgisinin bilgisayarda saklanmaması
durumunda ise “Basit Ödeme Onaylı Cüzdanlar” olarak tekrardan ikiye ayrılmaktadır. Bir de
çoklu imza gerektiren cüzdanlar bulunmaktadır.

79Aksoy, a.g.e. s.12.

80Yasin Kulaksız."Bitcoin Mirascılara Miras Olarak Bırakılabilir Mi".Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi. Sayı
173.Mayıs 2018,s.4.
81John Roberts”.What Happens To Cryptocurrency When You Die?”,2017,
http://fortune.com/2017/09/26/cryptocurrency-bitcoin-death/ ,(21.05.2019).

82 Abaday, a.g.e. s.100.

54
 2.2.1.1.Sıcak Cüzdanlar
Sıcak Cüzdanlar (Hot Wallet), kripto değer borsaları ve internet tabanlı cüzdanlardır.

Masaüstü, bilgisayara indirilerek kurulmaktadır. Bilgisayarlar hacklenmezse güvenilir

bir cüzdan türüdür.

Online (çevrimiçi), genelde bulutla çalışmakta olup özel anahtarın bir başka hizmet
sağlayıcısında saklanma güvenliğini sağlamaktadır.

Mobil, mobil alışverişlerde kolaylıkla kullanılabilen cep telefonlarında olan bir

uygulamadır. Blok zincirin tamamı değil küçük bir kısmı indirilerek saklanmaktadır.

GreenAddress ve SpectroCoin en bilindik online cüzdanlardandır. Breadwallet,

Mycelium, Bitcoin Wallet, Aibitz, GreenBits android için mobil cüzdanlardır. İOS için
Breadwalle, Copay, Airbitz cüzdanları kullanılmaktadır. Bilgisayara kurulup Mac OS X,
Windows ve Linux ile kullanılabilecek cüzdanlar ise Armıny, Bitcoin Core, Electrum ve
MultiBit HD’dir.

2.2.1.2.Soğuk Cüzdanlar
Donanım, USB ‘ye benzeyen bir çeşit cihazdır. Özel anahtar cihazın içindeki
mikroçipte saklanmakta olup bilgisayarın USB sürücüsüne takılarak çalıştırılmaktadır.
Cüzdanın ilk kuruluşunda rastgele uygulanan 24 adet kelime bulunmaktadır. Bu kelimelerin
kaydedilip saklanması halinde cüzdanın kaybolması veya bozulması durumunda başka bir
donanımsal cüzdanın kullanıcının hesabına bağlanması mümkün olmaktadır. Bu cüzdana örnek
vermek gerekirse 2014 yılında Çek yapımı Trezor piyasa çıkmıştır83. Ledger bitcoin cüzdanı
Nano S’i üreteceğini 2016 yılında duyurmuştur84. Keepkey, Bitlox ve Digital Bitlox bu alandaki
diğer cüzdanlara örnek olarak verilebilmektedir.

83İnci ve Alper, a.g.e. s.117.

84Ledger Fiziksel Bitcoin Cüzdanı Nano S’i Duyurdu, https://webrazzi.com/2016/06/21/ledger-fiziksel-bitcoin-
cuzdani-nano-si-duyurdu/, (16.05.2019).
55
 Kağıt, online bir programda oluşturulan özel anahtar bir kağıda yazdırılmaktadır. İlgili
programın kodları bilgisayara indirilmekte, internet bağlantısı kesilmekte ve program
çalıştırılmaktadır.

Beyin, kullanıcıların şifrelerini akıllarında tutmasıdır. En çok hacklenen yöntemdir.

Bu sebeple güvenlik açısından en zayıfı olarak kabul edilmektedir.

2.2.1.3. Tam Nodlar (Full Nodes)Cüzdanlar

Tam nod cüzdanlar basit bir arayüz aracılığı ile bilgisayarın masaüstünde
kullanılmaktadır. Hangi kripto değer için kullanılıyorsa o kripto değere ait tüm zincirin bir
kopyası kişinin bilgisayarında güncel olarak tutulmaktadır. Bu sebeple bu cüzdan
kullanıldığında blok zincir bilgisi bilgisayarda belirli bir hafızada yer tutmaktadır. 27 Mayıs
2019 tarihi itibariyle 9.590 adet bitcoin tam nodu bulunmaktadır. Bu tam nodların 14 tanesi
Türkiye’de yer almaktadır85. Tam nod olan ilk 10 ülke Tablo 5’de yer aldığı gibidir.

Tablo5

Tam Nodlar- İlk 10 Ülke

Sıra Ülke Tam Nodlar

1 ABD 2.392 (24.94%)
2 Almanya 1.866 (19.46%)
3 Fransa 620 (6.47%)
4 Hollanda 516 (5.38%)
5 Kanada 334 (3.48%)
6 Çin 319 (3.33%)
7 İngiltere 312 (3.25%)
8 Bilinmeyen Ülkeler 308 (3.21%)
9 Singapur 306 (3.19%)
10 Rusya 236 (2.46%)
Kaynak: Global Bitcoin Nodes Distribution, https://bitnodes.earn.com/, (27.05.2019).

85 Global Bitcoin Nodes Distribution, https://bitnodes.earn.com/, (27.05.2019).

56
 2.2.1.4.Basit Ödeme Onaylı (SPV)Cüzdanlar
Bu cüzdan türünde blok zincirin bir kopyası bilgisayarda saklanmamaktadır. Ödeme
kolaylığı amacıyla geliştirilmiş bir cüzdan türüdür. Bu cüzdanlarda transfer onayları tam nod
cüzdanlar aracılığı ile gerçekleşmektedir.

2.2.1.5.Çoklu İmza Gerektiren Cüzdanlar

Çoklu imza gerektiren cüzdanlar (MS Wallet), birden fazla anahtar kullanılarak
açılabilen cüzdan çeşididir. Örneğin 3 farklı anahtar 3 farklı kişiye dağıtılmakta, fakat
cüzdandan herhangi bir transfer işlemi için en az 2 anahtar gerekli olmaktadır.

2.2.2.Akıllı Sözleşmeler

Akıllı sözleşmeler (Smart Contracts) temelde kendi kendini yönetebilen digital

sözleşmelerdir. Blok zincir sistemine katılmış tüm bilgisayarların oluşturduğu ağ tarafından
kontrol edilmektedirler.

İşlemler (Sözleşmeye İşlemler (Sözleşmeye

Değer Gönderimi) Değer Gönderimi)
Akıllı Sözleşme

Olaylar (Sözleşmeye Olaylar (Sözleşmeye

Bilgi Gönderimi) Değer Durum Bilgi Gönderimi)

Blok Zincir

Şekil 14: Akıllı Sözleşme

Kaynak: Ahmet Usta ve Serkan Doğantekin. Blockchain 101.Bankalararası Kart Merkezi.2018.s.131.

57
 Önceden çerçevesi ve tüm detayları kararlaştırılmış ve bu kararlara uygun şartlarda
hizmet sunmaya hazır halde bulunan bilgisayar programlarıdır. Akıllı sözleşmelerde herhangi
bir aracı olmadan hedeflenen işlemler blok zincir üzerinden gerçekleştirilmektedir. Tarafların
karşılıklı anlaştığı şartlar bir bilgisayar kodu ile sisteme işlenmektedir. Akıllı sözleşmeye dâhil
edilmiş şartların sağlanmasıyla sözleşme otomatik olarak kendi sürecini başlatıp bitirmektedir.
Akıllı sözleşmeler anonim olabilmektedir, fakat her halükarda işlemler sistem tarafından
yedeklenmektedir. Akıllı sözleşmeler için kullanılan en yaygın platform Ethereum
platformudur.

2.2.3. ICO, IPO

ICO (Initial Coin Offering- İlk Para Teklifleri), kripto para ile yapılan kitle
fonlamasıdır. Bir projeyi hataya getirebilmek için girişimciler başlangıç yatırımlarını kripto
para kullanarak bu kitle fonlaması ile hayata geçirebilmektedirler.

ICO ‘da yatırımcılara genellikle tokenler verilmekte olup bu tokenler proje ile sunulan
hizmetlerin kullanılmasını sağlamaktadır. Yeterli fonun toplanıp hayata geçmesi akabinde
yatırımcılar tokenlerini satabilmekte veya kendilerine bırakabilmektedirler.

Her ICO için projenin amacını, hedefini, fırsatlarını, yatırımcılara sunduğu olanakları
açıklayan bir izah name yayınlanmaktadır. Bu tanıtım yazısında yatırımcıların projeye nasıl
katılabilecekleri ve projeden nasıl çıkabilecekleri anlatılmaktadır. ICO ‘larda hedeflenen tutara
ulaşılamazsa para yatırımcılara iade edilmektedir.

2017 yılında Singapur merkezli girişim TenX ICO ‘dan 80 milyon destek toplayarak
TenX ve Vısa ortaklığı ile birlikte bitcoin ve diğer kripto paraları günlük hayata taşımak için
bankamatik kartları üreteceklerini ilan etmişlerdir86.

86 TenX, Visa Kartıyla Bitcoin, Ether ve Diğer Kripto Paraları Nakite Çeviriyor,
https://webrazzi.com/2017/07/24/visa-tenx-bitcoin-ether/ (16.05.2019).

58
 IPO (Initial Public Offering- İlk Halka Arz), bir bitcoin veya altcoin şirketinin ya da
projesinin operasyonları için kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde ekstra fon sağlamak için
yatırımcılardan para talep edilmektedir. Yatırımcılar halka arza katılarak şirketin bir
bölümünün sahibi olmaktadırlar. Bunun karşılığında faiz geliri elde etmekte ayrıca şirketin
dağıttığı kardan da pay almaktadırlar.

2.2.4. Kripto Para Borsaları

Bitcoin ve altcoinler haftanın 7 günü 24 saat açık olan borsalarda işlem

görebilmektedirler. Bu borsalarda işlem yapmak isteyen kişilerin öncelikle bitcoin veya altcoin
borsasına (exchange siteleri) üye olması gerekmektedir. Üye olunması ile beraber kişilere bir
hesap açılmakta ve kişiye özel cüzdan oluşturulmaktadır. Her kripto paranın kendine ait bir
digital cüzdanı bulunması gerekmektedir. Bazı internet siteleri cüzdan açmak yerine transfer
edilebilir bir cüzdan adresi sormaktadır. Bu durumda kişilerin cüzdanlarını cüzdan sitelerinden
birini kullanarak kendilerinin oluşturması gerekmektedir. Borsa siteleri kişilerden KYC (Know
Your Costumer- Müşterini Tanı) sürecinden geçmelerini talep etmektedir. Bu süreçte kişilerin
kimlik ya da pasaportunun ön yüzünün fotoğrafı, güncel bir resim ve diğer başka belgeler –
borsadan borsaya değişmektedir- talep edilmektedir. Üyelik işlemlerinden sonra eğer ellerinde
kripto paraları varsa bu kripto paraları sitede açtıkları hesaba transfer ederek işlem yapmaya
başlayabilmektedirler. Eğer ellerinde kripto paraları bulunmuyorsa siteye para gönderip, daha
sonra site içerisinde alım emri vererek bu parayı kripto paralarla takas edebilmektedirler. Bu
sitelerde takas işlemlerine aracı olan şirket herhangi bir kripto para alımı yada satımı
faaliyetinde bulunmamaktadır. Takas işlemi yalnızca kullanıcılar arasında gerçekleşmektedir.
Yapılan bu takas sonucunda exchange sitelerince alıcı ve satıcıdan bir miktar komisyon
alınmaktadır. Bazı siteler kripto paralar için anlık fiyat üzerinden al/sat işlemi yapılmasına izin
verirken bazı siteler alınmak/satılmak istenen fiyattan al/sat emrini otomatik olarak verebilecek
bir sistem sunmaktadırlar. Bunun yanı sıra LocalBitcoins adlı internet sitesi gibi Bitcoin ‘in
internette elden alım satımının yapılmasına olanak sağlayan sitelerde bulunmaktadır. Öncelikle
bu sitelere girip Bitcoin satan kişilerin Bitcoin almak isteyen kişinin semtine göre yakınlığı
listelenmektedir. Listeden kişilerin teklifleri incelendikten sonra Bitcoin alınmak istenen kişi

59
seçilmektedir. Bu kişi ile irtibata geçilerek yer ve saat konusunda anlaşmaya varılarak elden
Bitcoin işlemi gerçekleştirilir.

Kripto paraların döviz de USD ve EUR olduğu gibi ISO (Uluslararası Standardizasyon
Komitesi) tarafından verilmiş 3 haneli kısaltmaları bulunmaktadır.

Kripto para birimlerinde fiyatlar arz talep ilişkisi ile belirlenmektedir. Örneğin
Bitcoin’in değeri BTCTurk gibi borsalar üzerinden arz talep koşullarına göre oluşmaktadır. Her
borsa üzerinde kripto para fiyatları bağımsız olarak oluşmaktadır. Kişilerin yaptığı arbitraj
işlemi sorasında borsalarda fiyatlar birbirlerine yakın seyir izlemektedir.

Dünyada ki belli başlı kripto para borsaları aşağıda belirtildiği gibidir.

 Coinbase: Şubat 2018’de kurulmuştur. Dünyanın en büyük bitcoin

işlemcisidir. ABD, İngiltere Kanada, Singapur ve Avrupa ‘da işlem
görmektedir. Bağlantılı bir hesaptan, kredi kartından, banka kartından veyahut
benzer birçok ödeme yönteminden Bitcoin işlemi gerçekleştirmek
mümkündür. Mayıs 2019 ‘da EOS, Auger ve Maker’i ile uygulamasına
ekleyeceğini duyurmuş olup yirmiyi aşkın kripto para birimi ile işlem
yapılmaktadır87. Mayıs 2019 itibariyle Türkiye ‘de hizmet vermeye
başlamıştır88.
 Bittrex: ABD merkezlidir. 190’ dan fazla kripto para birimi ile işlem yapılması
mümkündür.
 Kraken: San Francisco merkezlidir. Güvenliği yüksek, hukuki özellikleri olan
bir borsadır. Düşük komisyonlar ile işlem yapılmaktadır.
 BitFinex: Hong Kong merkezlidir. Daha önce hacklerlerin saldırısına
uğramıştır.
 LocalBittcoins: Uçtan uca işlem yapılabilen bir borsadır. Alıcı ve satıcı kendi
aralarında karşılıklı olarak anlaşmaktadır. Borsa alıcı ve satıcının ortasında yer
alıp işlemleri kolaylaştırıcı durumdadır.

87 Coinbase, Üç Yeni Kripto Para Ekliyor, https://uzmancoin.com/coinbase-altcoin-yeni/ (20.05.2019).

88 Coinbase Türkiye’de Hizmet Vermeye Başladı, https://uzmancoin.com/bitcoin-coinbase-turkiye/ , (20.05.2019).
60
  Coinmama: Dünyanın hemen her yerinde işlem yapılabilmektedir. Kredi kartı
ile Bitcoin satan bir borsadır.
 CEX.IO: Euro, İngiliz sterlini, ABD Doları, Rus Rublesi ve Ethereum kabul
etmektedir.Pek çok ülkede geçerli olan borsa kredi kartı ile işlem yapmayı
olanaklı kılmıştır. Düşük komisyon ücretleri vardır.
 Wall Of Coins: Uçtan uça işlem yapılabilen bir borsadır.
 itBit: Newyork merkezli Bitcoin borsasıdır.
 Changelly: Bitcoin ve alcoinlerin işlem gördüğü bir borsadır. Çeşitli kripto
para birimleri birbirleri ile değiştirilebilmektedir.
 BitQuick: Nakit olarak Bitcoin alınabilen bir borsadır.
 Coinhouse: Fransa merkezlidir. 3D Güvenlikli kredi kartları veya banka
kartları ile Bitcoin işlemlerine aracılık etmektedir.
 BitPanda: Avusturya merkezlidir. Kullanıcılarına alternatif ödeme seçenekleri
sunmaktadır.
 Bitit: Fransa merkezlidir.3D kredi kartıyla veya nakit olarak Bitcoin satışı
gerçekleştirmektedir.
 Poloniex, hem mobil hem de masaüstü kullanıcıları için etkin bir arayüz
sunmaktadır. Bu borsada işlem yapabilmek için önce başka bir yerden bitcoin
alınması, sonra da işlemler için bu borsaya yatırılması gerekmektedir. Altcoin
işlemlerinde de önemli bir işlem hacmine sahip bulunmaktadır.
 Bitstamp, 2011 yılından beri faaliyette olup Londra merkezlidir. Euro ve ABD
dolarını depozito olarak kabul etmektedir. Sadece Avrupa ve Amerika’da
Bitcoin işlemleri için hizmet vermektedir.

2019 yılı mayıs ayı itibariyle en fazla işlem hacmine sahip Bitcoin borsaları aşağıdaki
tabloda belirtildiği gibidir.

61
 Tablo 6

Bitcoin Borsaları

Piyasa
Adı İşlem Hacmi (BTC) Pazar Payı(%)
Okcoin 587M 34.73%
Huobi 545M 32.26%
Btcchina 258M 15.28%
Others 106M 6.25%
Mtgox 53.9M 3.19%
Bitfinex 53.1M 3.14%
Bitstamp 29.4M 1.74%
Lakebtc 20.8M 1.23%
Coinbase 19.1M 1.13%
Bitflyer 17.6M 1.04%

Kaynak: Borsalara ait veriler 21.05.2019 tarihinde

http://data.bitcoinity.org/markets/volume/all?c=e&t=b adresinden temin edilmiştir.

Tabloda görüldüğü üzere okcoin 587 M BTC işlem hacmi ile pazar payının
%34,73’ünü elinde tutmaktadır. Okcoin’i %32,26 pazar payı ile huobi, %15.28 pazar payı ile
Btcchina izlemektedir.

Türk lirası ile alım satım yapılabilen borsalar da bulunmaktadır. Bunlar; BTCTurk,
Koinim ve Paribu’dur89.BTCTurk.com, Türkiye’de açılmış ilk Bitcoin borsasıdır. İlk olarak
Kıbrıs merkezli kurulmuş olup 2016 yılında merkezini Türkiye’ye taşımıştır. Bu borsa da
Bitcoin ve Ethereum işlemleri yapılmaktadır.Paribu.com dan sadece bitcoin alım satımı
yapılabilmektedir. Koinim.com ise 2013 yılından beri faaliyette bulunan Türk merkezli
kurulmuş ilk borsadır. Bitcoin ile Litecoin alım satımı yapılabilmektedir.

89 Terli Kripto Para Borsaları Küresel Krizin Neresinde, https://webrazzi.com/2017/07/27/yerli-bitcoin-borsasi/

(16.05.2019).

62
 2.2.5.Bitcoin ATM’leri

Bitcoin ATM’leri geleneksel ATM’lere benzemektedirler fakat herhangi bir banka

hesabına bağlanmamaktadırlar. Bir Bitcoin ATM’si kullanılarak yerel para birimi karşılığında
Bitcoin alınabilmektedir. Bazı Bitcoin ATM’leri Bitcoinin satılması karşılığında yerel para
biriminden ödeme yapabilmektedir. Bitcoin ATM’leri %0-20 arasında değişen oranlarda
komisyon alabilmektedir. İnternet üzerinden bağlanan ve tutarlarını kağıt faturada verilmiş olan
kripto para birimleri arasında paraya çevirmeye izin veren makinalardır. Tüm Bitcoin
ATM’lerinden Bitcoin işlemi yapılabilmektedir. Bazı Bitcoin ATM ‘lerinden Litecoin, Ether,
Dash, Dogecoin, Zcash gibi altcoinlerle de işlem yapılmaktadır.

9 Ekim 2013 ‘de Kanada’ da Waves kafede bir Robocoin makinesi açılmıştır. Bu
makinanın dünyanın ilk halka açık Bitcoin makinesi olduğu anlaşılmaktadır. Bu makine
faaliyetine 2016 ‘da son vermiştir.

ABD’ de ilk makine 18 Şubat 2014’ te New Mexico’da Albuquerque ‘de bir barda
çevrimiçi olmuştur. Las Vegas’ta 2013’ün sonlarında ilk Bitcoin ATM’si D Casino isimli bir
kumarhaneye kurulmuştur.

Mayıs 2019 itibariyle 4806 tane kripto para ATM’si bulunmaktadır90. Ülkelere göre
bitcoin ATM ‘lerinin lokasyon sayıları aşağıdaki Tablo 7’de belirtildiği gibidir.

90 Bitcoin ATM Map, https://coinatmradar.com/ ,(20.05.2019).

63
 Tablo 7

Ülkelere Göre Bitcoin ATM Lokasyon Sayıları

Ülke Lokasyon Ülke Lokasyon Ülke Lokasyon

ABD 3.014 Panama 10 Kosta Rika 2
Canada 695 Malezya 10 Danimarka 2
Avusturya 271 Arjantin 10 Guam 2
İngiltere 237 Tayvan 9 San Marino 1
İspanya 93 İsrail 8 Kuzey Kore 1
Çek Cumhuriyeti 66 Vietnam 7 Uganda 1
Rusya 60 Kuzey Afrika 6 Arnavutluk 1
Saint Kitts ve
İsviçre 55 Hırvatistan 6 Nevis 1
İtalya 42 Sırbistan 6 Botsvana 1
Slovakya 42 Estonya 6 Anguilla 1
Kolombia 42 Japonya 5 Ermenistan 1
Hong Kong 39 Bulgaristan 4 Aruba 1
Portekiz 38 İrlanda 4 Bahamalar 1
Romanya 35 Malta 4 Bahreyn 1
Yunanistan 29 Şili 3 Barbados 1
Almanya 25 Tayland 3 Bosna Hersek 1
Hollanda 25 Kazakistan 3 Cibuti 1
Macaristan 22 Portekiz 3 Filipinler 1
Avustralya 22 Kosova 3 Fransa 1
Finlandiya 20 Türkiye 3 Guatemala 1
Slovenya 14 Ekvator 3 Hindistan 1
Belçika 12 Peru 2 Endonezya 1
Gürcistan 12 Norveç 2 Andorra 1
Dominik
Cumhuriyeti 12 Yeni Zelanda 2 Kenya 1
Meksika 12 Brezilya 2 Letonya 1
Suudi
Singapur 11 Arabistan 2 Moğolistan 1
Ukrayna 11 Lihtenştayn 2 Zimbabve 1
Kaynak: Bitcoin ATM’s By Country, https://coinatmradar.com/countries/ , (20.05.2019).

Türkiye’deki ilk Bitcoin ATM’si 2013 yılının aralık ayında İstanbul Atatürk
Havalimanına açılmış olup bir süre sonra kapatılmıştır. Türkiye’de toplamda 3 adet bitcoin
ATM’si mevcut olup üçü de İstanbul’da bulunmaktadır. Bu üç ATM ‘den ikisi Mecidiyeköy’de
64
olup bir diğeri 2019 yılının mayıs ayı itibariyle Nişantaşı’nda bulunan Nişantaşı City’s
Alışveriş Merkezinde kullanıma sunulmuştur91. Her sektörde olduğu gibi bu sektörde de
üreticiler bulunmaktadır. Genesis Coin, General Bytes, EasyBit ve Lamassu firmaları üretici
firmalardır.

2.3. Blok Zincir Teknolojisinin Etki Yapabileceği Alanlar

Blok zincir teknolojisinde tüm kayıtlar değiştirilemeyecek şekilde yer almaktadır.
Tüm ağ üzerinde dağınık bir şekilde çoklu kopyalarda tutulan veri tabanlarıdır. Verinin
toplandığı tek bir merkez bulunmamaktadır. Bu sistemde işlem yapan tarafların birbirlerini
tanıma ve güvenme zorunluğu bulunmamaktadır. Bir merkez bankası, noter, banka, hakem,
aracılık hizmeti veren kurumlar v.b. üçüncü bir taraf olmadan sistemin hayatta kalması
mümkün bulunmaktadır. Bu durumun bilgi gizliliği, sürat ve maliyet açısından da etkileri
bulunmaktadır.

Blok zincir teknolojisinde her blok aynı zamanda o bloğun özet değerini (hash) de
saklanmaktadır. Bu özet yapısı herhangi bir değişikliğin yapılmasına izin vermemekte olup
sistemde herhangi bir değişiklik yapıldığında fark edilmektedir.
H( )

prev:H( ) prev:H( ) prev:H( )

data data data

Şekil 15: Blok Zinciri Veri Yapısı

Kaynak: Ersin Ünsal ve Ömer Kocaoğlu."Blok Zincir Teknolojisi: Kullanım Alanları, Açık Noktaları ve Gelecek
Beklentileri".Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi. Sayı 13, Ocak 2018 , s.55.

91 Tükiye’nin Tek Bitcoin ATM’si Açıldı, https://uzmancoin.com/bitcoin-tek-atm-turkiye/ (18.05.2019).

65
 Blok zincir teknolojisi başlarda herkesin erişebileceği açık yapısı ve dağınık uzlaşı
özelliği ile ön planı çıkmıştır. Fakat sonraları farklı ihtiyaçları karşılayabilmek için kısmi
merkezi ve özel blok zincir yapıları geliştirilmiştir.

Kısmi blok zinciri yapılarında (konsorsiyum blok zinciri) belirlenmiş sınırlı sayıda eş
uzlaşı sistemini yönetmektedir. Blok zincirdeki veriler herkese açık olabileceği gibi çeşitli
kriterlere göre kısıtlandırılmış karma blok zinciri yapıları da bulunmaktadır.

Özel blok zincirinde de blok zincirine yeni bir işlem ekleme yetkisi sadece özel bir
gruba tanınmıştır. Verilere erişebilme hakkı herkese açık olabileceği gibi yine çeşitli kriterlerle
kısıtlandırılmış olabilmektedir. Açık blok zincirlerinde isteyen herkes ağa da mutabakat
sistemine de katılabilmektedir.

66
 İletişim
Blok Zincir Ağına Dileyen
Tercihi
Herkes Erişebilir Mi?

Evet, Dileyen Herkes Ağa Hayır, Ağ Özeldir ve

Katılabilir Katılım İzne Tabidir

Mutabakat Ağa Katılan Herkes Ağa Katılan Herkes

Tercihi Mutabakat Sistemine Dahil Mutabakat Sistemine Dahil
Olabilir Mi? Olabilir Mi

Evet Hayır Evet Hayır

Bütünüyle İzin Kısmen İzin Kısmen İzin Bütünüyle İzin

Gerektirmeyen Gerektirmeyen Gerektiren Sistem Gerektiren Sistem

Sistem Sistem

Açık (Public)Blok Zincir Ağları Özel (Private)Blok Zincir Ağları

Şekil 16: Açık ve Özel Blok Zincir Yapıları

Kaynak: Ersin Ünsal ve Ömer Kocaoğlu."Blok Zincir Teknolojisi: Kullanım Alanları, Açık Noktaları ve Gelecek
Beklentileri".Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi. Sayı 13, Ocak 2018, s.58.

Blok zincir yapısına girerek kayıtlı verilere erişebilmek ve yeni blok ekleyebilmek için
izin gerekli değilse bu ağlara “Bütünüyle İzin Gerektirmeyen Blok Zincir “ağları denilmektedir.
Eğer blok zincir yapısına girerek kayıtlı verilere erişebilmek için izin gerekmiyor fakat yeni

67
blok ekleyebilmek için izin gerekiyorsa bu ağlara” Kısmen İzin Gerektirmeyen Blok Zincir
Ağları” denilmektedir.

Bütünüyle izin gerektirmeyen ve kısmen izin gerektirmeyen ağları herkesin erişimine

açık olduğu zaman “Açık Blok Zincir Ağları” olarak adlandırılmaktadır. “Özel Blok Zincir
Ağları”nda ise kayıtlı verileri okumak için mutlaka ağdan izin alınması gereklidir.

Eğer blok zincir yapısına girerek kayıtlı verilere erişebilmek ve yeni blok
ekleyebilmek için izin gerekiyorsa bu ağlara “Kısmen İzin Gerektiren Blok Zincir Ağları”
denilmektedir. Eğer blok zincir yapısına girerek kayıtlı verilere erişmek için izin gerekiyor fakat
yeni blok ekleyebilmek için izin gerekmiyorsa bu tarz ağlara da “Bütünüyle İzin Gerektiren
Blok Zincir Ağları” denilmektedir.

Bankalar, emlakçılar, noterler, akreditif işlemler, SWIFT, Western Union veya

MoneyGram gibi aracılar, kimlik kontrolü yapan güvenlikçiler, AirBnB, Uber,booking.com
gibi komisyon alan tatil siteleri gibi pek çok şirketin, kurumun, yapının ve hizmetlerin blok
zincir teknolojisine geçilmesi durumunda bu sistemden etkilenmeleri söz konusudur92.
Dünyanın en büyük bankalarından Barclays operasyonel maliyetlerini düşürmek için blok
zincir teknolojisi kullanmaya başlamıştır93. IBM, Fluent, Skuchain, Blockveriyf gibi pek çok
şirket tedarik zinciri yönetiminde blok zincir teknolojisinden faydalanmaktadır94. Amerikan
şirketi Oracle gerçek hayatta kullanılan verilerin blok zincir teknolojisine kaydedilmesi
konusunda çalışmalar yürüttüğü ve bu sistem sayesinde hastanelerin medikal kayıtlarından
devlet arşivlerine, noter kayıtlarına kadar verinin güvenli olarak saklanabileceği
öngörülmektedir95. Rus Devlet Bankası Sberbank, blok zincir teknolojisini test edeceklerini ve
bu konu ile ilgili bir laboratuvar kuracaklarını açıklamıştır. Avusturya, Fiji ve Yeni
Zelanda’daki Dünya Doğayı Koruma Vakfı (WWF) tuna balıkçılığını korumak için blok zincir
teknolojisinden yararlanacaklarını duyurmuştur96. FINMA (İsviçre Finansal Denetim Otoritesi)

92 Güven ve Şahinöz, a.g.e. s.80,81.

93 E.Emre Aksoy, Bitcoin Paradan Sonraki En Büyük İcat Blockchain Teknolojisi ve Altcoin’ler, 1.Baskı,
İstanbul: Abaküs Kitap Yayın Dağıtım Hizmetleri,2018, s.32.
94 Aksoy, a.g.e. s.34.
95 Aksoy, a.g.e. s.37.
96 Abaday, a.g.e. s.26.

68
2016 yılında inovatif şirketlerin blok zincir teknolojisini kullanarak bazı bankacılık işlemlerini
yapmalarını desteklediğini açıklanmıştır. 2020 yılında Dubai tüm e-devlet işlemlerini blok
zincire taşıma kararı almıştır97. Akbank, blok zincir teknolojisini uluslararası para
transferlerinde kullanmaya başlayan Türkiye’de ki ilk banka olmuştur. Aynı zamanda Ripple
ile anlaşarak 2017 yılının mayıs ayında test işlemlerini tamamlamıştır. Amacı para
transferlerine hız kazandırmak ve işlem maliyetlerini düşürmektir.

 Yardım organizasyonlarında yapılan bağışlarının takibinin yapılabilmesini,

 Çevrimiçi (online) müzik sitelerinde dinlenen sanatçıya doğrudan ödeme
yapılmasını sağlayıp lisans ve yayın hakkı gibi konuları çözebilmesi,
 Digital kimlik oluşturulması,
 Verginin toplanması ve yönetilmesinde hesaplamaların ve tahsilatların daha
etkin ve hızlı yapılabilmesi,
 Mal ve kaza sigortaları tazminat sürecinde gecikmelerin engellenmesi,
 Tedarik zinciri sürecinde kontrol ve eylem akışlarının hızla
gerçekleştirilebilmesi,
 Bankacılık da işlem sürelerini ve maliyetlerini düşürebilmesi,
 Seçimlerde kayıtların, kimlik onaylarının ve oy sayımlarının dışarıdan
müdahale olmaksızın topluluk tarafından şeffaf bir şekilde takip edilebilmesi,
 Emlak hizmetlerinde işlemin şeffaflığı, kayıtlardaki eksikliğin/yanlışlığın
takibi ve sürecin takip edilebilmesi,
 Nesnelerin internetinde herhangi bir coğrafi merkeze bağlı olmadan,
gözlemlenebilir bir şekilde belirli konularda ortak bir çalışmayı
sağlayabilmesi,
 Enerji yönetiminde, enerji üretenler ve tüketenler arasında herhangi bir aracı
olmaksızın al –sat yapılabilmesi,
 Kitle fonlamasında şirketin kendi digital para birimi karşılığında güvenli bir
şekilde ürün hizmet alınabilmesi,

97 Güven ve Şahinöz, a.g.e. s.279.

69
  Danışmanlık hizmetlerinde belirlenen ücretin hizmeti alan kişiden anlık olarak
cüzdana transfer olabilmesi,
 Çevrimiçi (Online) video yayınlarında sadece istenen programlar için ödeme
yapılabilmesi,
 Sanat eserlerinde her ürünün hem istenildiği kadar küçük parçalara
bölünebilmesi, hem de sürecin herkes tarafında şeffaf bir şekilde takip
edilebilmesi gibi pek çok alanda birden fazla sebep ile blok zincir
teknolojisinin kullanılması istenmektedir.

2016 yılında dünyada digital ödemeler segmentinde 2,2 trilyon dolarlık işlem
gerçekleştirilmiştir. Bu tutar 2016 yılı için Türkiye’de 14 milyar dolardır98. Bankacılık
sektöründe ödeme işlemlerinde, para transferlerinde, alış/satış platformlarında, takas
yönetiminde, yetkilendirme doğrulamada, digital kimlik yönetiminde ve doküman yönetiminde
blok zincir teknolojisinin kullanımı muhtemeldir. Kamu sektöründe oylama, doküman
yönetimi, enerji dağıtımı, akıllı kontratlar, digital kimlik, digital pasaport, sosyal güvenlik
sistemi ve vergi sisteminde blok zincir teknolojsinden faydalanılması olanaklıdır.2018 yılında
4 büyük danışmanlık şirketinden biri olan Deloitte blok zincir laboratuvarı kurmuştur. Blok
zincir alanında eğitim, strateji, danışmanlık ve çözüm sunmaya başlamıştır99.

Blok zincirin açık kaynaklı sistem olması, farklı yazılım grupları tarafından farklı
şekilde tasarlanması bir standart oluşumunu engellemektedir. Bu durum sebebiyle LINUX Açık
Kaynak Kod topluluğunun koordinesinde, aralarında IBM, Cisco, Fujitsu, J.P.Morgan,
Accenture gibi firmaların da bulunduğu 54 şirketten oluşan “Hyperledger” adlı bir açık kod
topluluğu kurulmuştur. Bu topluluk yapmış olduğu çalışmalar sonucunda 2017’de “Fabrik 1.0”,
2018’de “Sawtooth 1.0”versiyonlarını piyasaya sürmüşlerdir. Iroha, Indy, Burrow gibi
sürümleri de bulunmaktadır. Hyperledger ‘in amacı sektörler arası para akımını sağlayacak dev

98 Türkiye Fıntech Eko-Sistemi. Bankalararası Kart Merkezi,2017. s.3.

99Deloitte, Blockchain Lab, https://www2.deloitte.com/ie/en/pages/technology/topics/blockchain-lab.html

,(21.05.2019).
70
bir alt yapı oluşturmaktır100. 2017 yılında Tayland merkezli Ayudhya Bankası (Krungsri),
teknoloji devi IBM Cloud Garage ekibi ile ortak olarak blockchain teknolojisi temelli sözleşme
yönetimi sürecini hızlandırmayı amaçlayan bir proje başlatmıştır101.Fransa merkezli BNP 2017
yılında blok zincir temelli fon dağıtım platformu kurmak için çalışmalara başladığını
duyurmuştur 102
. Paribas 2018 yılında Polonya’nın büyük bankalarından PKO Bank Polski,
blok zincir şirketi Coinfirm ile bankacılık dosyalarının depolanması ve doğrulamaya yönelik
bir dağınık kayıt teknolojisi için anlaşma yaptıklarını açıklamıştır103. Kanada’nın en büyük
bankalarından Royal Bank of Canada 2018 yılında blok zincir teknolojsiyle ilgili patent aldığını
açıklamıştır104.

Temmuz 2018’de Bankalararası Kart Merkezi, Microsoft ve VeriPark ortaklığı ile

Türkiye’de hayata geçirilen belgem.io uygulaması ile eğitim seftifikaları blok zincir alt
yapısında güvenli bir şekilde saklanmakta, eğitimi alan kişiler tarafından istendiği kişi veya
kurum ile paylaşılmaktadır105. Bu uygulama ile Ethereum, akıllı sözleşmeler, prood of authority
konsensüs algoritması gibi kavramlardan faydalanılmıştır. Yine BKM’nin “Bay Bay Nakit”ten
esinlenerek BBN ismini verdiği proje, çalışanlarının mobil cihazlarına yükleyip
kullanabilecekleri uygulamalarla digital kimliklerini oluşturmaları, blok zincire kaydetmeleri,
verilen hedefleri gerçekleştirmeleri durumunda puan kazanmaları ve uygulamalar içerisindeki
mağazalarda listelenen ürünleri bu puanları ile almaları sağlanmıştır106. Kadir ve Hasan

Alper Furkan Mendi ve Alper Çabuk." Bitcoin'in Arkasındaki Güç: Blockchain".GSI Journals Serie C:
100

Advancements in Information Sciences and Technologies. Cilt 1, Sayı 1, Ocak 2018, s.20.
101 Coin-Turk, Tayland Bankası Blockchain Teknolojisini Kullanacak, https://coin-turk.com/tayland-bankasi-

blockchain-teknolojisini-kullanacak, (23.05.2019).

102 Coin-Turk, BNP Paribas Blockchain Temelli Fon Dağıtım Platformu Kuruyor, https://coin-turk.com/bnp-
paribas-blockchain-temelli-fon-dagitim-platformu-kuruyor, (23.05.2019).
103 Coin-Turk, Büyük Polonya Bankası Blockchain Teknolojisini Kullanacak, https://coin-turk.com/buyuk-

polonya-bankasi-blockchain-teknolojisini-kullanacak ,(23.05.2019).

104 Coin-Turk, Kanada Merkezli Bankadan Blockchain Patenti, https://coin-turk.com/kanada-merkezli-bankadan-

blockchain-patenti, (23.05.2019).

105 Herkes İçin Blockchain. Bankalararası Kart Merkezi, 2018.s.6.

106 Keşif: Blockchain'in Sırları BBN Faz 1.Bankalararası Kart Merkezi, 2018, s.3.
71
Kurtuluş’un Proofstack projesiyle sivil havacılık sektörüne yönelik geliştirilen Further Network
projeleri Türkiye’de geliştirilen blok zincir teknolojilerinin örneklerindendir107.

Bazı belli başlı blok zincir uygulama örnekleri aşağıdaki gibidir108.

 Everledger; 2015 yılında Londra’da kurulmuştur. Elmas ticareti sürecinde

işlem kayıtlarını bir blok zincir ağı üzerinden tutarak süreçlere hız
kazandırmayı hedeflemektedir. Sistem üzerinden 1 milyondan fazla elmas için
bilgi ekleme gerçekleşmiştir.
 Factom: Temelleri 2014 yılında atılmıştır. Tıbbi kayıtlardan tapu kayıtlarına
kadar kendisi tarafından saklanan veri kayıtlarının değiştirilmeyeceğini garanti
eden servis sağlayıcısıdır. Yaklaşık 100 milyon belge kayıt altına alınmış, 80
bin adede varan özetleme değeri kullanılmıştır.
 SatoshiPay: 2014 yılında Berlin’de kullanılmıştır. 10 ABD Doları ve altındaki
bedeller (mikro ödemeler) yapılan ödemeler konusunda kendi geliştirdiği bir
ödeme kanalı ile kullanıcılarına çözümler sunmaktadır.
 Ujo Music: Dinleyicilerin bir şarkıyı indirebilmesi, yayınlama ve yeniden
düzenleme hedefli digital lisansları satın alabilmesi ve bunun karşılığında
yapılan ödemelerin şarkıcı ve ilgili kişiler arasında otomatik olarak bölünüp
dağıtılmasını olanaklı kılmıştır.
 OpenBazaar: 2016 yılında faaliyete geçmiştir. Alışveriş konusunda alıcı ve
satıcının doğrudan iletişim kurabilmesi için bir platform geliştirmiştir.
 Augur: Tahmin borsası olarak çalışmaktadır. Merkezi değildir. İsteyen
herkesin belli belirli bir süreye sahip ve sonucu gelecekte ortaya çıkacak bir
olay için kayıt açmasına imkan sağlamaktadır. Bu kaydı yaratan taraf tahmine
ait ödeme bedelini de belirlemektedir. Diğer kullanıcılar bu kayıt için
tahminlerini belirtmektedir. Bu tahminlere dayalı vadeli sözleşmeler
satılabilmektedir. Olay gerçekleştiğinde sonuçlar değerlendirilerek vadeli
sözleşme müşterilerinin kazanç ve kayıpları tespit edilmektedir.

107 Usta ve Doğantekin. a.g.e. s.75.

108 a.g.e. s.75-85.
72
 Votem: 2014 yılında kurulmuştur. Blok zincir ağına sahip mobil digital oy
platformudur. 11 farklı seçimde 8,2 milyon oy kullanılmasına aracılık etmiştir.
 Steemit: 2016 ‘da devreye girmiştir. İçerik yayınlama platformudur.
Yayıncılara hizmet etmektedir. Nitelikli içerikler okuyucular tarafından
ödüllendirilmektedir. 1 milyona yakın abonesi bulunmaktadır. Her ay yaklaşık
1,5 milyondan fazla içerik yayınlanmaktadır. Platformda içerik üreten kişilere
Steem Tokenleri ile 40 milyon dolardan fazla teşvik ödenmiştir.
 SecureKey: Kanada merkezlidir. Hyperledger sistemi üzerinde tekil ve
güvenilir bir kimlik kaydı sistemi sağlamak için müşterini tanı süreçlerinde
çözüm geliştirmektedir.
 Golem: Yüksek işlem gücü gerektiren makine öğrenmesi vb.hesaplamalar için
dağınık işlem gücü sağlayan bir bilgisayar sistem, servisi sunmayı
amaçlamaktadır.
 İXledger: Sigorta sektörüne yönelik çözümler geliştirmektedir. Sigortacılar,
resürörler ve aracılar için açık bir ortamda sigorta poliçeleri ve ürünlerin satışa
çıkartılması, tekrar satıma konu edilmesi ve farklı çözümler konusunda hizmet
vermektedir.
 Mysterium Network: İşletmelerin güvenlik amacıyla uzak lokasyondaki
merkezleri veya çalışanları ile kendi içlerinde özel bir ağ oluşturulmasını
sağlayan teknolojidir.
 Brave ve BAT: İnternet tarayıcısıdır.
 Filament: Nesnelerin interneti dünyasındaki ihtiyaçlara cevap verecek blok
zincir çözümlerini geliştirmeyi hedeflemektedir.
 Proofstack: Tüm tescil ve işlemleri tek bir ağda tutabilen, anlık izleme ve
karşılaştırma yapabilme özelliğine sahip blok zincir platformudur.
 Further Network: Ödeme ve mutabakat işlemlerini gerçek zamanlı olarak
geliştirmeyi amaçlamıştır.

73
 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

3. KRİPTO PARALARA KARŞI TÜRKİYE’NİN VE BAZI

ÜLKELERİN YAKLAŞIMI VE KRİPTO PARALARIN VERGİSEL
BOYUTU
2009 yılında Bitcoin ile adını duyuran kripto paralar farklı ekonomik birimlerce farklı
değerlendirilmiştir. Kişilerin, kurumların ve ülkelerin kripto paralara yaklaşımları farklılık arz
etmektedir. Örneğin dünyadaki bazı işletmeler kripto paraya yatırım yapma konusunda istekli
davranmışlardır. Kısaca bu işletmeler109;
 Riot Blockchain: Bioptix ismiyle faaliyet gösteren şirket isim değiştirmiştir.
Bitcoin ve Ethereum’a yatırım yapma kararı aldıktan sonra piyasa değeri % 400 artmıştır.
 Crypto Co.: Digital varlık üzerine yatırım ve ticari danışmanlık hizmeti
vermektedir. Hisseleri bir ayda %2600 değer kazanmıştır.
 Veltyco: Oyun şirketlerine online ticaret hizmeti sunmaktadır. Blok zincir ve
kripto paralar üzerinde çalışma yapacağını duyurması sonrasında hisse senetlerinin değeri %20
artmıştır.
 LongFin: Muhasebe defterlerine yönelik Ziddu.com isimli blok zincir
teknolojsini kullanan şirketi satın alması akabinde hisse değeri %2400 artmıştır.
 Digital Power: Elektrik sistem çözümlerine yönelik faaliyet göstermektedir.
Kripto para madenciliğine yönelmesiyle piyasa değeri yaklaşık %1000 artmıştır.
 Xunlei: Bulut teknolojisi alanında faaliyet göstermektedir. Kripto paralara
yönelmesiyle piyasa değeri %300 artmıştır.
 Marathon Patent: Mülkiyet haklarıyla ilgili ruhsat ve yönetim hizmeti
vermektedir. Madencilik yapan Global Bit Ventures‘i satın almıştır. Piyasa değeri %300
artmıştır.
 Social Reality: Online reklam şirketidir. Hedef kitlesine kripto para cinsinden
ödeme yapma imkanını sağlayan şirketin hisse değeri %70 civarında artmıştır.

109 Osman Nuri Şahin." TMS & TFRS Işığında Muhasebe, Vergi ve Denetim Açısından Bitcoin ve Diğer Kripto

Para Birimleri".Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi. Cilt 20, Sayı 4, Ocak 2018, s.907.
74
  Net Element: Online ödemeler üzerine faaliyet göstermektedir. Bunker Capital
şirketi ile beraber blok zincir üzerine bir birim kurması sonrası hisseleri %300 değer
kazanmıştır.
 Nova Lifestyle: Mobilya üretimi yapan bir şirkettir. Design Blockchin
Technology adıyla kurduğu birim sonrası kripto para kabul edeceğini duyurmuştur. Piyasa
değeri yaklaşık %20 artmıştır.

İşletmeler bazında durum böyleyken ülkelerde kripto paraya farklı tanımlamalar

yapılmakta ve farklı uygulamalar söz konusu olmaktadır. Kripto paralar bazı ülkelerde yasal
olarak tanımlanmamış, bazı ülkelerde yasaklanmış, bazı ülkelerde ise yasal bir ödeme aracı
olarak kabul edilmiş bulunmaktadır. Ülkelerin kripto paraya bakış açısı değişiklik arz etmekte
olup belli başlı bazı ülkelerde ve Türkiye’de kripto paraya bakış açıcı ve kripto paraların
Türkiye’de vergilendirilmesi açıklanmaya çalışılmıştır.

3.1. Kripto Paraların Türkiye’de Gelişim Süreci

Türkiye’de kripto para satışı, kullanımı ve madenciliği yasak değildir. Kripto paraların
bir devlet yada otorite güvencesi altında olmadığı iddiası Rusya’nın Ethriumu ve Venezuela’nın
Petro’su baz alındığında eksik kalmaktadır. Bir gün Türkiye’nin bor gibi bir madene endeksli
devlet kripto parasını (örneğin borcoin) tedavüle sokmayı düşünmesi ihtimal dahilinde
olabilmektedir110.

Türkiye’de bitcoinin kullanıldığı çeşitli alanlar bulunmaktadır. Bunlara örnek vermek

gerekirse, Türkiye’de turizm alanında ilk bitcoin Karaburun Apart Houses tarafından

110 Hasan Doğan."İslam Hukuku Açısından Kripto Paralar ve Blockchain Şifreleme Teknolojisi". Selçuk
Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. Cilt 26,Sayı 2,Ocak 2018, s.248.

75
kullanılmış olup adormo.com alan adındaki portaldan gerçekleştirilmiştir111. Türkiye‘de 3
boyutlu yazıcı üreten 3 Dörtgen firması, bitcoin ile maaş ödeyen ilk şirkettir112.

Türkiye’ de 7 tane kripto para çalışması olduğu belirtilmektedir. Bunlar;

 Keklik: Bankalar arası Kart Merkez (BKM) tarafından tasarlanmıştır. Bu kripto para
sadece BKM için geçerli olup deneme amaçlı oluşturulmuştur.
 Turcoin: “Bitcoin’ e rakip Turcoin geliyor” sloganı ile lanse edilen projedir.
 Turkcoin: Ethereum bağlantısı üzerinden tanımlanmış tokendir.
 Akche: Token ve Wawes Platformu üzerinden çalışmaktadır. Aralık 2016 itibari ile
Türkiye nüfusu kadar- 79 milyon 814 bin 871- token üretimi yapılmıştır.
 Nexpara: 2018 yılında pazara sürülmüştür. 80 milyonu temsilen sadece 80 milyon adet
üretilecek olması sebebiyle madencilik gerektirmeyen bir kripto para birimidir. Ödeme
lisansını almış bulunmaktadır.
 Sikke: Nisan 2018 ‘de piyasa çıkmıştır. Ethereum tabanlı bir platformdur.10 milyonu
ilk yatırımcılara ayrılan sikkenin toplamda 100 milyon sikke olarak üretileceği tahmin
edilmektedir.
 Xtremcoin: Türk lirası (TL) ile alım satım yapılmasına imkan sağlamaktadır. Bu
platformda anlık işlem yapılabilmektedir. Digital para cüzdanı olarak da tanımlamak
mümkündür. Ethereum alt yapısı üzerinden işlem yapmaktadır. Cüzdan ile TL, dolar,
Euro ve diğer alt coinler satın alınabilecektir. Ripple yatırımlarına da imkan sunacak
olan Xtremcoin henüz geliştirme aşamasında bulunmaktadır.

111Yaşar Gültekin."Turizm Endüstrisinde Alternatif Bir Ödme Aracı Olarak Kripto Para Birimleri: Bitcoin".Güncel
Turizm Araştırmaları Dergisi. Cilt 1, Sayı 2 , Ocak 2017 , s.107.

112 Burcu Aslantaş Ateş.."Kripto Para Birimleri, Bitcoin ve Muhasebesi".Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal

Bilimler Enstitüsü Dergisi.Cilt 7 , Sayı 1 , Ocak 2016 , s.358.

76
 3.2. Kripto Paralara Karşı Türkiye’nin Yaklaşımı
Türkiye’de kripto paralara karşı BDDK’nın, Merkez Bankası’nın, Finansal İstikrar
Komitesi’nin, Bankalararası Kart Merkezi’nin, TÜBİTAK’ın, Sermaye Piyasası Kurulu’nun,
MASAK’ın ve Diyanet İşleri Başkanlığı’nın yaklaşımları aşağıda belirtildiği gibidir.

3.2.1. BDDK’ın Kripto Para Yaklaşımı

BDDK(Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu) tarafından 25 Kasım 2013 ‘te

kripto paralar ile ilgili basın açıklaması yapılmıştır 113. Söz konusu basın açıklamasında BDDK
6493 sayılı “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik
Para Kuruluşları Hakkında Kanun” un 27.06.2013 tarih ve 28690 sayılı Resmi Gazetede
yayımlanarak yürürlüğe girdiğini, kanunun yayımı tarihinden itibaren bir yıl içinde kanunda
öngörülen yönetmeliklerin hazırlanarak yürürlüğe konulacağını belirtmiştir. Kanunun
yürürlüğe girdiği tarih itibari ile ödeme hizmetleri sunan ya da elektronik para ihraç eden
vebahsi geçen Kanun kapsamında ihdas edilen ödeme veya elektronik para kuruluşu
kategorisine dahil edilebilecek olan kuruluşların BDDK’ca çıkarılacak ilgili yönetmeliklerin
yayımı tarihinden başlayarak bir yıl içinde BDDK’ya başvurarak gerekli izinleri almak ve
uygulamalarını bu düzenlemelerde yer alan hükümlere uygun hale getirmek zorunda
olduklarını belirtmiştir. İlgili basın duyurusunda ”…Herhangi bir resmi ya da özel kuruluş
tarafından ihraç edilmeyen ve karşılığı için güvence verilmeyen bir sanal para birimi olarak
bilinen Bitcoin, mevcut yapısı ve işleyişi itibarıyla Kanun kapsamında elektronik para olarak
değerlendirilmemekte, bu nedenle de söz konusu Kanun çerçevesinde gözetim ve denetimi
mümkün görülmemektedir. Diğer taraftan, Bitcoin ve benzeri sanal paralar ile gerçekleştirilen
işlemlerde tarafların kimliklerinin bilinmemesi, söz konusu sanal paraların yasadışı
faaliyetlerde kullanılması için uygun bir ortam yaratmaktadır. Ayrıca Bitcoin, piyasa değerinin
aşırı oynak olabilmesi, dijital cüzdanların çalınabilmesi, kaybolabilmesi veya sahiplerinin
bilgileri dışında usulsüz olarak kullanılabilmesi gibi risklerin yanı sıra yapılan işlemlerin geri
döndürülemez olmasından dolayı operasyonel hatalardan ya da kötü niyetli satıcıların

113 Basın Açıklaması, https://www.bddk.org.tr/ContentBddk/dokuman/duyuru_0512_01.pdf ,(20.05.2019).

77
suistimalinden kaynaklı risklere de açıktır. “şeklindeki açıklaması ile BDDK Bitcoin ve diğer
sanal paraların barındırdığı olası riskleri hatırlatarak kişileri ve kurumları bu konuda uyarmıştır.

3.2.2. Merkez Bankası, Finansal İstikrar Komitesi, Bankalar Arası Kart Merkezi,
Borsa İstanbul ve Tübitak’ın Kripto Para Yaklaşımı

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 2017 yılının ekim ayında BlockChain çalışma
grubu kurmuştur.

Bankalararası Kart Merkezi 2017 yılında Keklik adında deneme amaçlı blok zincir
yapısı üzerine kurulu bir para ile işlem yaptıklarını duyurmuştur.

2018 yılında Finansal İstikrar Komitesinin 34. toplantısında aşağıdaki duyuru

yapılmıştır114.

“Kripto paralar, en bilinen örneğiyle Bitcoin, piyasa değerinin aşırı oynak olabilmesi,
dijital cüzdanların çalınabilmesi, kaybolabilmesi veya sahiplerinin bilgileri dışında usulsüz
olarak kullanılabilmesi gibi olumsuz özelliklere sahiptir. Ayrıca kullanıcıların ve hizmet alınan
firmaların operasyonel hatalarından ya da kötü niyetli kişilerin suiistimallerinden kaynaklanan
zararların, işlemlerin geri döndürülemez nitelikte olması nedeniyle düzeltilmesi veya iptal
edilmesi mümkün değildir.

Kripto paraya dayalı bazı iş modelleri, büyük karlar vadeden oluşumlar şeklinde
yapılanarak kişilerin bilgi eksikliğini suiistimal etmekte ve önemli maddi kayıplara neden
olabilmektedir. Kripto para ihraç edecek girişimlerin başlangıç sermayesi elde etmeye dönük
uygulamaları genellikle herhangi bir düzenleme ve gözetim kapsamında yapılmadığından
dolandırıcılık için uygun bir zemin oluşturmaktadır.”

Dolaşımda olduğu piyasanın herhangi bir resmi otorite ya da garantör kurum

tarafından denetlenme imkanı olmadığından, bazı kişilerce yatırım aracı olarak görülen kripto
paranın aynı zamanda yasa dışı faaliyetlerde de kullanılabileceğinin göz önünde

114 Finansal İstikrar Komitesinden Bitcoin Uyarısı, https://www.bik.gov.tr/finansal-istikrar-komitesinden-bitcoin-

uyarisi/ (20.05.2019).
78
bulundurulması gerektiği belirtilen açıklamada, “Tüm bu hususlar çerçevesinde, kripto
paralar ile ilgili işlem yapan kişilerin herhangi bir zarara uğramamaları için dikkatli olmaları
ve kripto paralar ile ilgili işlem yaptıklarında bahsi geçen olası olumsuzluklarla
karşılaşabileceklerinin farkında olmaları gerekmektedir.”

Aralık 2017 ‘de Borsa İstanbul kendi kripto para birimi “BİSTcoin” üzerinde
çalıştıklarını açıklamıştır115.

Tübitak (Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu) 20 yılı aşkın süredir

kriptoloji alanında çalışmaktadır. 2017 yılında TÜBİTAK BİLGEM, Ulusal Elektronik ve
Kriptoloji Araştırma Enstitüsü’nün altında, Matematiksel Hesaplamalar Bölümü’nde Blok
Zincir Araştırma Laboratuvarı kurmuştur116.

3.2.3. Sermaye Piyasası Kurulu’nun Kripto Para Yaklaşımı

Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) 2017 yılında aracı kurumlara bir Genel Mektup
göndermiştir117. Bu Genel Mektup’ta bitcoin ve benzeri sanal paraların fark kontratı işlemine
konu olup olmayacağı, sanal paralara dayalı türev araçlara yönelik müşterilere hizmet verilip
verilemeyeceği hakkında muhtelif aracı kurumlar tarafından görüş talep edildiği belirtilmiştir.

27 Kasım 2017 tarih ve 43 sayılı toplantıda konunun görüşüldüğünü belirten SPK,

sanal para birimleri ile ilgili olarak Türkiye'de bir düzenleme veya tanımlama bulunmadığını
ayrıca Sermaye Piyasası Kanunu kapsamında yer alan türev araçlara dayanak teşkil edebilecek
unsurlar içerisinde sanal para birimlerinin olmadığını, bu aşamada müşterilere yönelik sanal
para birimlerine dayalı spot veya türev işlemler yapılmaması gerektiği hususunda bildirimde
bulunulmasına karar verildiğini açıklanmıştır.

115 Borsa İstanbul BİSTcoin Adıyla Kripto Para Çıkartıyor, https://uzmancoin.com/himmet-karadag-kripto-para/

(20.05.2019).
116 https://blok zincir.tubitak.gov.tr/,(20.05.2019).
SPK’dan Flaş Bitcoin Açıklaması Geldi, http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/spkdan-flas-bitcoin-aciklamasi-
117

geldi-40664892 , (20.05.2019).
79
 3.2.4. MASAK’ın Kripto Para Yaklaşımı

2006 tarihli 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun
ve 2008 tarihli Suç Gelirlerinin Aklanması ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair
Tedbirler Hakkında Yönetmelik, 2013 tarihli 6415 sayılı Terörizmin Finansmanının
Önlenmesi Hakkında Kanun 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun “suçtan kaynaklanan
malvarlığı değerlerini aklama” başlıklı 282.maddesi yasal mevzuat dayanaklarından biridir.
Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun’un 2.maddesinde “suç geliri,
suçtan kaynaklanan malvarlığı değeri” olarak tanımlanmıştır. Suç Gelirlerinin Aklanması ve
Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelik’in 3.maddesinde
“elektronik transfer, gönderen adına bir finansal kuruluştan başka bir finansal kuruluştaki
alıcıya elektronik araçlar kullanılmak sureti ile belli tutardaki para ve menkul kıymetin
gönderilmesi amacı ile yapılan işlem” olarak düzenlenmiştir. Terörizmin Finansmanının
Önlenmesi Hakkında Kanun’un 2.maddesinde fonun tanımı “para veya değeri para ile temsil
edilebilen taşınır veya taşınmaz, maddi veya gayri maddi her türlü mal, hak, alacak ile bunları
temsil eden her türlü belge “şeklinde hükmetmektedir. Türk Ceza Kanunu’nun
282.maddesinde suçtan elde edilen gelirin aklanması suçunun cezası düzenlenmiştir.
Mali Suçlar Araştırma Kurulu (MASAK) yurtdışından kripto para alınabilen internet
sitelerine Türk bankacılık sistemi üzerinden para gönderimini önlemek için çalışmalar
yapmaktadır.

3.2.5. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Kripto Para Yaklaşımı

Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu tarafından 2018 yılında kripto
paralar ile ilgili aşağıdaki açıklamayı yapmış olup kripto paraların kullanımının cazi olmadığı
yönünde görüş bildirmiştir118.

118 Diyanet’ten Bitcoin Açıklaması, Digital Paraların Kullanımı Cazi Değildir,

https://www.trthaber.com/haber/ekonomi/diyanetten-bitcoin-aciklamasi-dijital-kripto-paralarin-kullanimi-caiz-degil-
345100.html , (20.05.2019).
80
 "Kullanıcılar arasında değişim ya da kıymet ölçüsü olarak genel kabul gören, kaynağı
itibariyle kullanıcılara güven veren her türlü paranın kullanımı caizdir.

Bu noktada önemli olan husus, para olarak bilinen değişim aracının kendi özünde yani
üretim şeklinde, sürüm aşamalarında ve muhataplık niteliğinde büyük belirsizlik (garar) içerip
içermemesi, bir aldatma (tağrir) aracı olarak kullanılıp kullanılmaması ve belli bir kesimin
haksız ve sebepsiz zenginleşmesine vesile olup-olmamasıdır.

Son yıllarda ortaya çıkan ve birçok çeşidi bulunan, dijital-kripto paralardan her birini
kullanmanın hükmünü yukarıdaki genel ilkeler doğrultusunda değerlendirmek gerekir.

Buna göre kendi özünde ciddi belirsizlikler taşıyan, aldanma ve aldatma riski ileri
düzeyde olan, dolayısıyla herhangi bir güvencesi bulunmayan ve kamuoyunda saadet zinciri
olarak bilinen uygulamalar gibi belirli kesimlerin haksız ve sebepsiz zenginleşmesine yol açan
dijital kripto paraların kullanımı caiz değildir."

3.3. Kripto Paralara Karşı Diğer Bazı Ülkelerin Yaklaşımı

Ülkelerin kripto paraya bakış açıları ve kripto parayı değerlendirmeleri farklılık arz
etmektedir. Bazı ülkelerde kripto para yasal olarak tanımlanmış ve hukuki çerçevesi çizilmiştir.
Bazı ülkelerde ise kripto para yasal olarak tanınmamış ya da yasaklanmıştır.

3.3.1. Amerika Birleşik Devletleri

Amerika Birleşik Devletleri’nde ABD Vergi Dairesi IRS (Internal Revenue Service)
kripto paraları sanal para ve varlık olarak sınıflandırmaktadır. IRS ‘ye göre kripto paralar gerçek
para cinsinden bir karşılığı olan veya gerçek paranın yerine geçebilen konvertabl paralardır119.
Kripto para alım satımı kambiyo karı değildir. Mal alım satımının yarattığı kardır ve buna göre
vergilendirilmesi gerekmektedir. Kişi veya şirketin bir hizmet veya ürünü kripto para
karşılığında satması durumunda, kripto paranın işlem tarihindeki uygun piyasa fiyatıyla dolar
karşılığının hesaplamalarda kullanılması gerekmektedir. Kripto paranın alım satım amacıyla
alınmış olması durumunda da oluşan kar sermaye karıdır. Eğer bir ürün veya hizmet satışı

119 Internal Revenue Service. https://www.irs.gov/pub/irs-drop/n-14-21.pdf (20.05.2019).

81
sonucu elde edilen krito paralar sonradan elden çıkarsa, aradaki fark adi kazanç olarak
nitelendirilmektedir.

Madencilik sonucu elde edilen kripto paralar aynı tarihteki piyasa fiyatı ile
değerlendirilir. Madenciliği yapan gerçek kişi değil de bir tüzel kişiyse elde edilen kazanç brüt
gelire eklenmektedir. Gerçek kişi ise elektrik, donanım vb. uygun giderler düşüldükten sonra
net gelir vergisi matrahına eklenmektedir.

Bir işverenin işçilerine kripto para cinsinden ücret ödemesi durumunda, kripto paranın
ödeme tarihindeki piyasa fiyatından dolar karşılığı hesaplanarak normal ücret ödemesi şeklinde
uygulamaya tabi tutulacaktır.

Kira, ücret gibi meblağı önceden bilinen, düzenli olarak kısım kısım veya tek seferlik
de olsa ABD’de 600 USD’yi geçen bütün ödemelerin vergi dairesine beyan edilmesi
gerekmektedir. Bu sebeple ödeme yapan kişi ve kurumların ödeme yapılacak kişilerden vergi
numaralarını talep etmeleri gerekmektedir.

Kripto para tahsilatlarına aracılık yapan ödeme şirketlerince, bir firmaya yıl içinde 200
adetten fazla ödemeye aracılık edilmesi halinde veya aracılık edilen tutarın toplam 20.000 USD
‘yi geçmesi durumunda bu işlemlerin vergi dairesine bildirilmesi gerekmektedir.

Amerikan Ticaret Komisyonu (The Commodity Futures Trading Commission- CFTC)

bitcoin borsasında yaptığı ticareti mal olarak sınıflanmış ve bitcoin ve değer kripto paraları
emtia olarak tanıdığını açıklamıştır. FINCEN(ABD Hazine Bakanlığı Mali Suçlar İcra Ağı-US
Department of Treasury, Financial Crimes Enforcement Network) kripto para kullanımıyla
ilgili kara para aklama ile terörizmin finansmanı konusunda çalışmalar yürütmektedir120. SEC
(Menkul Kıymetler Borsası Komisyonu-Securities Exchange Commission) Aralık 2017 ‘de
bazı kararlar almıştır. SEC, kripto paraları kıymetli evrak olarak tanımlamaktadır. Bu kararlara
göre ICO yoluyla ihraç edilen tokenlerin bir yatırım sözleşmesi olarak gördüklerini

120 Department Of The Treasury Financial Crimes Enforcement Network,

https://www.fincen.gov/sites/default/files/shared/FIN-2013-G001.pdf, ,(20.05.2019).
82
belirtmişlerdir. Dolayısıyla bu işlemler menkul kıymet ihracı olarak değerlendirilmektedir.
Kayda başvurulmayan veya kayda alınmayan ICO ‘lara izin verilmemiştir121.

2018 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ndeki en büyük bankalardan Bank Of

America, kripto para işlemlerinin güvenli şekilde saklanabileceği bir sistemin patentini almak
için ABD Patent ve Marka Ofisi’ne başvurmuştur122.

2017’de dünyanın en büyük vadeli işlem borsaları olan CME (Şikago Ticaret Borsası-
Chicago Mercantile Exchange) ve CBOE (Şikago Değişim Kurulu-Chicago Board Of
Exchange)bitcoin vadelerinin işlem görmesine izin vermiştir. CME ‘de bir bitcoin vadeli işlem
sözleşmesinin büyüklüğü 5 bitcoindir. Pozisyon limiti 1.000 sözleşme ya da 5.000 bitcoindir.
Uzlaşma nakdidir123. Bunun anlamı bitcoin vadeli işlem sözleşmesi satın alındığında vadede
bitcoin değişimi olmayacaktır. Vadede, ödenenen fiyat ile cari bitcoin fiyatı arasındaki fark
tahsil edilecek veya ödemeye konu olacaktır. Nasdaq bitcoin vadeli sözleşmelerini 2019 yılının
ilk çeyreğinde piyasaya sürmeyi planladığını açıklamıştır124.

3.3.2. Rusya

Rusya’da kripto para yasal olarak kabul edilmiş durumda değildir. Rus Merkez
Bankası vatandaşları kripto paraların kara para aklama ve terörizmin finansmanı konusunda
yasa dışı faaliyetler içerebileceği gerekçesiyle uyarmıştır. 2017 yılında kripto parayla
uğraşanlardan vergi alınabilmesi için Rusya’nın kendi kripto parasını (CryptoRuble) çıkaracağı
açıklanmıştır. Ülkede kripto para madenciliği yapılmaktadır. 03.10.2016 tarihli açıklama ile
kripto paralar döviz olarak kabul edilmiştir. Döviz işlemleri Rusya’da vergiye tabi
tutulmamaktadır.

121 Statement On Cryptocurrencies And Initial Coin Offerings, https://www.sec.gov/news/public-

statement/statement-clayton-2017-12-11 ,(20.05.2019).
122 Bank Of Amerika Bir Patent Başvurusu Daha Yaptı, https://coin-turk.com/bank-of-america-bir-patent-

basvurusu-daha-yapti , (21.05.2019).
123 İhsan Ersan."Bitcoin: Gelecek Mi, Balon Mu?".Muhasebe Enstitüsü Dergisi.Cilt 17 , Sayı 60 , Ocak 2019 , s.7.
124 Nasdaq, Bitcoin Vadelilerinin 2019’un İlk Çeyreğinde Piyasaya Sürebilir, https://uzmancoin.com/nasdaq-

bitcoin-vadeli/ (20.05.2019).
83
 3.3.3. Japonya

1 Nisan 2017 tarihi itibariyle Japonya’da bitcoin yasal bir ödeme yöntemi olarak kabul
edilerek borsaları kara para aklamadan korumak için belirli kanunlar yayınlanmıştır. Kripto
para borsaları Japon Finansal Servisler Kurumuna kayıtlıdır. Kripto para satışı tüketim
vergisinden muaftır. Kripto paralar emtia olarak kabul edilmektedir. Kripto para ticaretinden
elde edilen kazançlar işletme kazancına dâhildir. Japonya kripto paraların vergilendirilmesinde
kazanca göre değişen oranlarda vergi alınmasını kararlaştırmıştır. Beyana tabi kazançlar içinde
kripto paralar yoluyla elde edilen bir gelir var ise, içinde bulunulan vergi dilimine göre %15’den
başlayıp %55’e varan oranda vergi uygulanmaktadır125.

2020 Tokyo Olimpiyatlarına yetiştirilmesi planlanan J Coin isimli digital para birimi
yaratmak için bankalar ve hükümet iş birliği oluşturmaktadır126.

3.3.4. AB Ülkeleri

Avrupa Adalet Divanı kripto paraları “para” olarak görmüş olup, bitcoin ve diğer
kripto paraların KDV’ye tabi olmadığı konusunda karar vermiştir. Fakat AB ülkeleri içerisinde
de kripto paraya karşı farklı yaklaşımlar bulunmaktadır. Örnek olması açısından İngiltere’nin
Avustralya’nın, İsveç’in ve Almanya’nın kripto paraya yaklaşımları aşağıda açıklanmıştır.

İngiltere
03.03.2014 tarihinde yayımlanan 09-2014 No’lu tebliğde; kurumların kripto para alım
satım kazançlarının döviz alım satım kazançları gibi kurumlar vergisine tabi tutulması gerektiği
açıklanmıştır. Gerçek kişilerin elde ettiği kazançları ticari mahiyette olması halinde ticari
kazançlara ilişkin hükümler çerçevesinde gelir vergisine tabi olacaklardır. Bunlar dışında ticari
mahiyette olmayan kripto para işlemlerinde ise sermaye kazançları vergisi uygulanacaktır.
Madencilikten elde edilen gelir (ödül bitcoinler gibi) KDV ‘nin konusuna girmemektedir.

125 M.S.Zuckerman, ,”Japanese Crypto Inventors To Pay Tax Of Up To 55 Percent On Profits”,

2018,https://cointelegraph.com/news/japanese-crypto-investors-to-pay-tax-of-up-to-55-percent-on-profits, (22.05.2019).

126 Japonya Kendi Digital Para Birimini Yatarıyor :J Coin, https://uzmancoin.com/japonya-j-coin/ (20.05.2019).
84
Madencilerin ödül bitcoin dışında hizmet vs. adı altında elde etmiş oldukları diğer gelirler AB
KDV Direktifinin 135.maddesi uyarınca KDV’den istisnadır. Kripto paraların mal ve hizmet
alışverişinde kullanılması durumunda işlemin KDV’si ödenmektedir. Kripto para ile
gerçekleştirilen işlemlerde KDV matrahı kripto paranın işlem tarihindeki İngiliz sterlini
karşısındaki değeri üzerinden hesaplanmaktadır. Kripto paraların herhangi bir döviz cinsine
dönüştürülme işlemlerinde KDV istisnadır. İngiliz Gelir ve Gümrük İdaresi kripto paraları diğer
enstrümanlar kapsamında değerlendirmiştir. İngiltere’de kripto paralar yasal ödeme aracı
olarak kabul edilmemektedir. Borsalar Finansal Davranış Otoritesi (Finansal Conduct
Authority)’ne kayıt yaptırması durumunda yasal statüye kavuşmaktadır.

Avustralya
Kripto para almak, satmak, madencilik yapmak ve takas etmek serbesttir. Avustralya
ticari maksatlı kripto para kazançlarını ticari kazanç esasına göre, bunun dışındaki kripto para
işlemlerinden elde edilen kazancı ise sermaye kazancı olarak kabul edip vergilendirmektedir.
Madencilikten elde edilen gelirler üretildiği andaki piyasa fiyatıyla değil kripto paranın
kullanıldığı veya satıldığı anda piyasada oluşan fiyat ile değerlenmektedir. Avustralya Vergi
İdaresi bitcoinin kişisel amaçlı mal veya hizmet için ödeme aracı olarak kullanılması
durumunda ve değeri 10.000 Avustralya Doları’nı geçmeyen işlemlerde vergi istisnası
sağlamaktadır. Kripto paraya dayalı işlemlerin KDV’ye tabi tutulmaktadır. Kripto paralarda bir
işletmeden diğer bir işletmeye yapılan kripto para transferleri genel satış vergisi kapsamında
teslimdir.

İsveç
İsveç’te 2020 yılında nakit para kullanımının %0,5 seviyesine gerilemesi
beklenmektedir. İsveç’te 1960 yılında çalışanlara ödemeler bankalar üzerinden yapılmaya
başlanmıştır. 1990’lı yıllarda çek komisyonları sebebi ile kartlı işlemler hızla artmıştır. “iZettle”
gibi MobilPos ödemelerinde öncü bir kuruluş İsveç kökenlidir. Teknolojideki değişikliklere
adaptasyonu sayesinde İsveç dünyadaki ilk nakitsiz ülke unvanını kazanmak üzeredir127.

127 Türkiye FinTech Ekosisteminin Sürdürülebilir Gelişimi İçin 23 Öneri. Bankalararası Kart

Merkezi.2016.s.22.
85
 İsveç Merkez Bankası kendi digital parasını çıkartmaya hazırlandığını duyurmuştur128.
Net olmamakla birlikte, İsveç Merkez Bankası olan Riksbank’ın kendi dijital parasını
oluşturmak için araştırmalar yaptığı yönünde de bilgiler bulunmaktadır.

Kripto para madenciliğinin ticari kazanç olarak dikkate alınabilmesi için belirli
kriterler bulunmaktadır. Faaliyetin uzun süreden beri yapılıyor olması, maliyetin etkin ve
profesyonel biçimde lüzumlu ekipmanlarla yapılıyor olması, yapılan faaliyetin yıl bazında
kazanç getirebilecek düzeyde olması, madencilikte kullanılan yazılım ve donanımların (bitcoin
için yılda en az 25 bitcoin) kazandıracak kapasitesi olması bu kriterlerdendir. Bu kritelerin
sağlanmaması durumunda elde edilen kazanç hobi aktivitelerinden elde edilen kazançlar olarak
vergilendirilecektir. Madencilik kazançları ve kripto para işlemleri KDV’den istisnadır. Kripto
para alım satım kazançları ise sermaye kazançları kapsamında gelir vergisinde tabi tutulacaktır.
Vergi otoritesi tarafından uygulanan kararlara bakıldığında kripto paraların bir tür para olarak
kabul edildiği görülmektedir.

Almanya
Bitcoin, bankacılık düzenlemelerine tabi finansal bir enstrüman olarak kabul
edilmektedir. 800 Euro’yu geçmeyen veya bir yıldan uzun süre elde tutulan kripto paraların
değer artış kazancı vergiden istisnadır. Kripto paralara %25’lik sermaye kazançları vergisi
uygulanmaktadır. Bir yıldan uzun süre elde tutulan herhangi bir bitcoin miktarı bu vergiden
muaftır. AB KDV Direktifinin 135. maddesi uyarınca kripto para işlemleri KDV’den istisnadır.

3.3.5. Çin

2013 yılında Çin’ de bulunan bankaların bitcoin işlemi yapması yasaklanmıştır. Fakat
serbest piyasada bitcoin işlemleri yapılmaktadır. 2017 yılında Çin Merkez Bankası (PBOC)
bitcoin borsalarında piyasa manipülasyonunun, kara para aklama ve kayıt dışı ekonominin
araştırılacağını açıklamıştır. Yine 2017 yılında ICO kampanyaları ile para toplama yasaklanmış
olup kripto para işlemi yapan borsaların kapatılacağı duyurulmuştur129. Çin’de kişiler bitcoin

128İsveç Merkez Bankası Parlamentodan Kripto Parayı Tanımlamayı Talep Etti,

https://koinmedya.com/2019/04/30/isvec-merkez-bankasi-parlamentodan-kripto-parayi-tanimlamasini-istedi/ ,(20.05.2019).
129 Çin Yabancı Kripto Para Borsalarını Yasakladı, https://webrazzi.com/2018/02/06/cin-yabanci-kripto-para-

borsalarini-yasakladi/ (20.05.2019).
86
kullanarak mal varlıklarını devlet yasağını delerek yurt dışına çıkartabilmektedirler130. Zira 1
Temmuz 2017 tarihinden itibaren Çin’den diğer ülkelere gönderilecek olan 40.000 Yuan’dan
fazla tutar devlet takibi altına alınmış durumdadır.

3.3.6. Hindistan

Nakitsiz toplum yönünde hızlı ilerleyen ülkelerden biri Hindistan’dır. Bu konuda on

yılı aşkın süredir çalışmaktadır. 2016 yılının kasım ayında dolaşımdaki emisyon hacminin
%86’sını oluşturan 2 para banknotu kaldırılmıştı.500 Rupilik banknotlar yenileri ile
değiştirilmiş, 1000 Rubilik banknotlar tamamen kaldırılmıştır. Ortalama günlük digital işlem
sayısı 2016 yılının başında 23 milyon iken aynı yılın sonlarına doğru 35-37 milyonu bulmuştur.
Hindistan Merkez Bankası 2017 yılında gerekli alt yapı yatırımlarının yapılmasını ve ürün
geliştirme süreçlerini özel sektör kuruluşu olan NPCI’ya devretmiştir. Hindistan’da vatandaşlık
numarasına bağlı hesaplar oluşturulmuş ve biyometrik doğrulama sistemine geçilmiştir. Aynı
zamanda herhangi bir bankada “JanDhan” adı altında açılan tüm hesaplara RuPay logolu banka
kartları verilmiştir. Kişilerin devletten aldığı tüm sosyal yardım ve ödemelerde de bu banka
kartı kullanılabilir kılınmıştır. Ayrıca mobil ödemelerin kullanımını etkinleştirecek yöntemler
üzerine çalışılmıştır131.

Hindistan’da kripto para kullanımını yasaklanmıştır132. Kripto para işlemlerinin

vergisel denetimi ve kara para aklama işlemlerinin tespiti için kripto para borsaları ve
bankalardan bilgi ve belge toplanmaktadır. Kripto para işlemlerinden elde edilen kazanç ticari
kazanç kapsamında ise ticari kazanç esaslarına göre diğer şekillerde ise sermaye kazançları
esasına göre vergilendirilmektedir.

3.3.7. Güney Kore

Güney Kore’de ülke içindeki kripto para fiyatları ülke dışındakilere nazaran %30 daha
pahalıdır. Kredi kart ile kripto para almak yasaktır133. Güney Kore Hükümeti tarafından 2018’in

130 Aksoy, a.g.e. s.55.

131 Nakitsiz Toplum Yolunda Ülke Örneği:"Daha Az"Nakit Hindistan.Bankalararası Kart Merkezi.2017.s.8.
132 Hindistan’da Kripto Para Yasağı Kalkacak Mı?, https://koinbulteni.com/hindistanda-kripto-para-yasagi-

kalkacak-mi-23001.html ,(21.05.2019).
133 Nebil, a.g.e. s.99.

87
ocak ayında yabancıların ülke içinde kripto para işlemi yapması yasaklanmıştır. Bitcoin
kazançlarına %22 oranında Kurumlar Vergisi ve %2,2 oranında Yerel Gelir Vergisi olmak
üzere toplamda %24,2 oranında vergi konulması kararlaştırılmıştır134. Güney Kore’ de bitcoin
yabancı paralar gibi kullanıldığında KDV’ye tabi değildir. Fakat emtia olarak kullanıldığında
piyasa değerinin üzerinden değerlendirilerek %10 Kore KDV’sine tabi tutulmaktadır.

3.4. Türkiye’de Kripto Paranın Vergisel Boyutu

Vergi cennetleri, vergi mükelleflerinin kendi ülkelerindeki vergi otoritelerinin
kurallarından kaçmalarına olanak sağlayan alanlardır. Kripto paralar vergi cennetlerinin
geleneksel karakteristik özelliklerine sahiptir. Kripto para kazançları vergilendirmeye konu
edilmemektedir. Aynı zamanda kripto paralar anonimliği de büyük ölçüde korumaktadır. Öte
yandan kripto paralar bir değere sahiptirler. Kripto paraların işlerlikleri finansal kurumların
varlıklarına bağlı değildir.

Bitcoin özelinde yapılan bir çalışmada yüksek meblağlı bitcoinlerin aynı kişilere ait
birden fazla düşük tutarlı hesaplara bölündüğü ya da büyük tutarların birden çok cüzdan
kullanılarak yığınlar halinde aktarıldığı tespit edilmiştir. Vergi kaçıranlar genellikle bu yöntemi
kullanarak fon kaynaklarını ve bu fonların varış noktalarını gizlemeye çalışmaktadır. Bazı vergi
mükellefleri de vergi beyan gereklerinden bağışık olmak adına bitcoin kullanmayı
düşündüklerini açıklamışlardır135.

Zararlı vergi uygulamalarının önlenmesi amacıyla OECD – BEPS (Base Erosion and
Profit Shifting) Aksiyon Planı Temmuz 2013’de rapor edilmiştir. Bu planda ülke uygulamaları
arasında uyum, şeffaflık ve özün önceliği ilkeleri ön plana alınarak zararlı vergi
uygulamalarının önlenmesi için tedbirler alınması ve OECD ‘ye üye ülke rejimlerinin gözden
geçirilmesi amaçlanmıştır. Dijital şirketleri vergilemek için uluslararası bir standart ve

134 M.J.Zuckerman, “S.Korea To Tax Crypto Exchanges 24.2. Percent, İn Line With Existing Tax Policy”,
https://cointelegraph.com/news/s-korea-to-tax-crypto-exchanges-242-percent-in-line-with-existing-tax-policy ,(22.05.2019).

135 Eleazar David Melendez, “Bitcoin Celebrated As Way To Avoid Taxes”,2013,

https://www.huffpost.com/entry/bitcoin-taxes_n_3093182, (22.05.2019).

88
ülkelerarası işbirliği gerekliliği bu konuda en önemli organizasyon OECD ve OECD’nin
girişimleri G20 tarafından desteklenmektedir. G20 ve OECD ülkesi olarak, Türkiye de BEPS
Eylem Planı’nı desteklemektedir. BEPS Eylem Planı’nın etkin bir şekilde uygulanabilmesi
halinde, Türkiye’de vergi alanında kayıp ve kaçak ile mücadelenin etkinleşmesi ve kayıt dışı
varlıkların azaltılmasına yardımcı olması hususunda alınan konulardan birinin de sanal paralar
olması beklenmektedir136.

Anayasa'nın 73. maddesi; "Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne
göre, vergi ödemekle yükümlüdür. Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı, maliye
politikasının sosyal amacıdır. Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler kanunla
konulur, değiştirilir veya kaldırılır." hükmetmektedir.

213 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 3. Maddesinde vergi kanunlarının lafzı ve ruhu ile
hüküm ifade ettiği belirtilmiştir. Lafzın açık olmadığı hallerde vergi kanunlarının hükümleri,
konuluşundaki maksat, hükümlerin kanunun yapısındaki yeri ve diğer maddelerle olan
bağlantısı göz önünde tutularak yasa uygulanmaktadır. Vergilendirmede vergiyi doğuran olay
ve bu olaya ilişkin muamelelerin gerçek mahiyeti esas olup gerçek mahiyet yemin hariç her
türlü delil ile ispatlanabilmektedir. İktisadi, ticari ve teknik icaplara uymayan veya olayın
özelliğine göre normal ve mutat olmayan bir durumun iddia olunması halinde ispat külfetinin
bunu iddia eden tarafa ait olacağı hükmedilmiştir.

Ayrıca, Türk vergi sisteminde vergiyi doğuran olayın kanunlarla yasak edilmiş
bulunması vergilendirmesine engel teşkil etmemektedir.

Türk Vergi Sisteminde kripto paraların yasal olarak kabulünün ve tanımlamasının

yapılmamış olması sebebi ile vergilendirilmesine yönelik bir uygulama ve vergi hukukunda
kripto para işlemlerine yönelik bir mevzuat bulunmamaktadır. Kripto paranın para birimi, emtia
veya menkul kıymet olarak tanımlanması durumunda nasıl vergilendirilmesi gerektiği
açıklanmaktadır.

136 “İpek Yıldırım. “BEPS Base Erosion Profit Shifting 8-10 Numaralı Eylem Planları”,
https://www.vergidegundem.com//makale?categoryName=Vergide&publicationNumber=3&publicationYear=2016&publicat
ionId=3713022 ,(22.05.2019).
89
 Blok zincir teknolojisi ile klasik defterler yerini digital defterlere bırakacaktır. Blok
zincir teknolojisinde çift taraflı kayıt değil üç taraflı kayıt sistemi olması gerekmektedir. Zira
işlemler alıcı ve satıcının defterlerinin yanı sıra blok zincir yapısına da kaydolmaktadır. Kripto
paranın muhasebeleştirilmesinde en önemli konulardan bir tanesi kripto paranın değerinin
belirlenmesidir. Kripto paraların gerçek değeriyle muhasebeleştirilmesi en makul yöntem
olarak görülmektedir. Kripto paraların belirli bir yaşam süresinin bulunmaması sebebiyle
amortismana tabi tutulmamalıdır. Mükelleflerin işlemlerinde kripto para kullanılması
durumunda bu kripto paraların faturanın düzenlendiği tarihte mukayyet bedelden yerel para
birimine çevrilmesi uygundur137. Blok zincir teknolojisinde zaman damgalı ve şifreli işlemler
sayesinde kayıtlar değiştirilememektedir. Mali tablolar ve raporlar anlık olarak görülebilecektir.

3.4.1. Para Olarak Kabul Edilmesi Durumunda Vergilendirilmesi

1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu’na istinaden çıkarılan 32 sayılı
Kararın 2’nci maddesine göre;

“e) Türk parası: Türkiye Cumhuriyeti kanunlarına göre Türkiye’de tedavülde bulunan
veya tedavülden kaldırılmış olsa bile değiştirme süresi dolmamış olan paraları,

g) Efektif: Banknot şeklindeki bütün yabancı ülkeler paralarını,

h) Döviz (kambiyo): Efektif dahil yabancı parayla ödemeyi sağlayan her nev’i
hesap, belge ve vasıtaları” ifade etmektedir.

Kripto paralar, Türkiye Cumhuriyeti kanunlarına göre çıkarılmadığından ve başka bir

yabancı ülke parası da olmadığından para tanımı içinde bulunmamaktadır.

6563 sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun'un 2. maddesinde e-

ticaret; “fiziki olarak karşı karşıya gelmeksizin, elektronik ortamda gerçekleştirilen, çevrimiçi
iktisadi ve ticari her türlü faaliyet” şeklinde tanımlanmıştır.

137 Şahin, a.g.e. s.911.

90
 27 Haziran 2013 tarihinde Resmi Gazete ‘de yayımlanan 6493 sayılı Ödeme ve
Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları
Hakkında Kanun'un 3/ç maddesinde elektronik para "Elektronik para ihraç eden kuruluş
tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, bu Kanunda
tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden
kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal
değer" olarak tanımlanmıştır.

6493 sayılı Kanun'un 14/1 maddesinde ödeme kuruluşlarının ancak Bankacılık

Düzenleme ve Denetleme Kurulundan (BDDK) izin almak suretiyle faaliyette
bulunabileceklerini belirtmiştir olup BDDK da bu kapsamda Türkiye'de faaliyet izni verilen
elektronik para kuruluşlarının listesini yayınlamıştır.

Kripto paralar Türkiye’de elektronik para olarak kabul edilmediğinden, ödeme

hizmetleri ve elektronik para kuruluşları için sayılan güvence kapsamına girmemektedir.

Kripto paraların para olarak kabul edilmesi durumunda;

Gerçek kişilerde kripto paraların da para veya döviz olarak kabul edilmesi durumunda,
bireysel kullanıcıların kripto para alım satımı, banka hesabından döviz alım satımı yapmak gibi
bir işlem olarak kabul edilecek ve gelir vergisine tabi olmayacaktır. Ayrıca KDVK’nın 17/4-g
maddesi gereğince döviz ve para teslimlerinin KDV’den istisna tutulmuş olması sebebiyle bu
gelir KDV’den istisna olacaktır.

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun (KVK) 1’inci maddesine göre “kurum kazancı, gelir
vergisinin konusuna giren gelir unsurlarından oluşmaktadır”. KVK 6’ncı maddesinde de
kurumlar vergisinin, mükelleflerin bir hesap dönemi içinde elde ettikleri safî kurum kazancı
üzerinden hesaplanacağı ve safî kurum kazancının tespitinde, GVK’nın ticarî kazanç
hakkındaki hükümlerinin uygulanacağı belirtilmiştir. GVK 38 ve 39’uncu maddelerine göre
ticari kazancın tespitinde VUK’un değerlemeye ait hükümleri uygulanması gerekmektedir.
Dolayısıyla kurumların bir hesap dönemi içerisinde yapmış oldukları tüm faaliyetlerinden elde
ettikleri gelirler, kurumlar vergisinin konusuna girmektedir ve kurumlar vergisi

91
uygulanmaktadır. 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu'nun 37. maddesi her türlü ticari ve sınai
faaliyetten doğan kazancı ticari kazanç olarak tanımlamıştır

3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu(KDVK)' nun 1. maddesinin 1. fıkrasının 2.

bendi uyarınca her türlü mal ve hizmet ithalatının KDV'ye tabi olduğu hükmedilmiştir. Aynı
Kanunun 4. maddesi hizmet kavramını, teslim ve teslim sayılan haller ile mal ithalatı dışında
kalan işlemler olarak tanımlanmıştır. "Bir şeyi yapmak, işlemek, meydana getirmek, imal etmek,
onarmak, temizlemek, muhafaza etmek, hazırlamak, değerlendirmek, kiralamak, bir şeyi
yapmamayı taahhüt etmek" işlemlerini de hizmet olarak tanımlamıştır. Ayrıca aynı maddenin
devamında "Bir hizmetin karşılığının bir mal teslimi veya diğer bir hizmet olması halinde
bunların her biri ayrı işlem olup, hizmet veya teslim hükümlerine göre ayrı ayrı
vergilendirilirler." şeklinde düzenleme yapılmıştır. KDV Kanunu'nun 6. maddesi, hizmetin
Türkiye'de yapılmasını veya hizmetten Türkiye'de faydalanılmasını, Türkiye'de yapılmış bir
işlem olarak kabul etmiştir. KDV Kanunu'nun 8. maddesi uyarınca mal ve hizmet ithalatını
yapanlar da mükellef olarak kabul edilmiştir. Bu kapsamda kripto para alım satımının KDV’ye
tabi olması gerekmektedir. KDVK’nın 17/4-g maddesinde döviz ve para teslimleri katma değer
vergisinden istisna edilmiştir. KDVK’nın 17/4-g maddesinde para teslimleri KDV’den istisna
edilmiş olması sebebiyle kripto paraların para olarak kabul edilmesi durumunda KDV’den
istisna olması gerekmektedir.

Kripto paraların bilanço esasına göre defter tutan mükelleflerin aktifinde kayıtlı olması
halinde ise, 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu 280. Maddesinin "Yabancı paralar borsa rayici ile
değerlenir. Borsa rayicinin takarrüründe muvazaa olduğu anlaşılırsa bu rayiç yerine alış
bedeli esas alınır. Yabancı paranın borsada rayici yoksa, değerlemeye uygulanacak kur Maliye
Bakanlığınca tesbit olunur." hükmü uyarınca, öncelikle borsa rayicine bakmak gerekmektedir.
Kripto paraların herhangi bir borsası olmadığından, borsa rayiciyle değerleme yapmak mümkün
görünmemektedir. İlgili maddenin ikinci fıkrası uyarınca, yabancı paranın borsada rayici yoksa
değerlemeye uygulanacak kur T.C.Hazine ve Maliye Bakanlığınca tespit olunacaktır.

Türkiye’de yabancı para borsaları olmadığı için değerleme T.C. Hazine ve Maliye
Bakanlığı’nca tespit ve ilan olunan kurlar üzerinden yapılmaktadır. Ancak T.C.Hazine ve

92
Maliye Bakanlığı yalnızca sene sonu itibariyle esas alınan kurlar ilan ettiği için 20/4/1976 tarihli
ve 15565 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 130 Sıra No’ lu VUK Genel Tebliği ve
27/12/1998 tarihli ve 23566 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 217 Sıra No’ lu GVK Genel
Tebliği uyarınca dönem içinde veya geçici vergi dönemleri sonunda T.C. Hazine ve Maliye
Bakanlığınca kurların ilan edilmediği durumlarda Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca ilan
edilen kurlar esas alınması gerekmektedir. VUK 3/B maddesi ile VUK 280’inci maddesi ve
ilgili tebliğlerden yola çıkılarak, kripto paralarda TCMB tarafından ilan edilen döviz alış kuru
esas alınması gerekmektedir.

Kripto paraların para birimi olarak kabul edilmesi durumunda 100 KASA
HESABI’nın altında “Kripto Para Kasası” yardımcı hesap olarak açılabilecektir. Kripto
paraların alış satış kuru arasındaki farkların olumlu olması durumunda “646 KAMBİYO
KARLARI HESABI” , olumsuz olması durumunda ise “656 KAMBİYO ZARARLARI
HESABI” kullanılabilecektir.

6802 sayılı Gider Vergileri Kanunu'nun 28. maddesinin 2. fıkrasında "Bankerlerin

yapmış oldukları banka muamele ve hizmetleri dolayısıyla kendi lehlerine her ne nam ile olursa
olsun nakden veya hesaben aldıkları paralar (kendileri veya başkaları hesabına menkul kıymet
alıp satmayı, alım-satıma tavassut etmeyi veya alıp sattıkları menkul kıymet karşılığı borçları
ödemeyi taahhüt etmeyi meslek haline getirenlerin bu faaliyetleri dolayısıyla lehlerine kalan
paralar ile mevduat faizi vermek veya sair adlarla faiz ve benzeri menfaatler sağlamak üzere
devamlı olarak para toplama işiyle uğraşanların topladıkları paralara sağladıkları gelir ve
menfaatler üzerinden komisyon, ücret, hizmet karşılığı gibi adlarla aldıkları paralar dahil) da
banka muameleleri vergisine tabidir." hükmedilen düzenleme ile bankerlerin yapmış oldukları
işlemlerin banka muamelesi vergisine tabi olduğu hüküm altına alınmıştır. Aynı maddenin son
fıkrasında "90 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye göre ikraz işleriyle uğraşanlarla ikinci
fıkrada belirtilen muamele ve hizmetlerden herhangi birini esas iştigal konusu olarak yapanlar
bu Kanunun uygulanmasında banker sayılırlar." düzenlemesi ile de ödünç para verme suretiyle
gelir elde edenler bu kapsamda değerlendirilmiştir. Söz konusu Kanunun 30. maddesi, banka
ve sigorta muameleleri vergisi mükellefinin banka ve bankerlerle sigorta şirketleri olduğunu

93
belirtmiştir. Kripto paralarda banka, banker gibi merkezi bir yapı olmaması sebebiyle banka ve
sigorta muameleleri vergisine tabi tutulması mümkün görünmemektedir

459 Sıra Nolu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinde “Tevsik zorunluluğu kapsamında
olanların, kendi aralarında ve tevsik zorunluluğu kapsamında olmayanlarla yapacakları, 7.000
TL’yi aşan tutardaki her türlü tahsilat ve ödemelerini aracı finansal kurumlar kanalıyla
yapmaları ve bu tahsilat ve ödemeleri söz konusu kurumlarca düzenlenen belgeler ile tevsik
etmeleri zorunludur.

Bu kapsamda örneğin;

- Her türlü mal teslimi veya hizmet ifasına ilişkin tahsilat ve ödemelerin,

- Avans, depozito, pey akçesi gibi suretlerle yapılacak tahsilat ve ödemelerin,

- İşletmelerin kendi ortakları ve/veya diğer gerçek ve tüzel kişilerle yaptığı her türlü
tahsilat ve ödemelerin

belirlenen haddi aşması durumunda, aracı finansal kurumlar kanalıyla yapılması ve

bu işlemlerin söz konusu kurumlarca düzenlenen belgeler ile tevsik edilmesi zorunludur.”
düzenlemesi bulunmaktadır. Aracı finansal kurumlar ilgili tebliğin 3. Maddesinde
açıklanmıştır.” Aracı finansal kurum: Bu Tebliğ uygulaması bakımından tahsilat ve ödemelere
aracılık eden 19/10/2005 tarihli ve 5411 sayılı Bankacılık Kanununda tanımlanan bankayı,
29/6/2013 tarihli ve 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme
Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun kapsamında yetkilendirilmiş
ödeme kuruluşlarını ve 9/5/2013 tarihli ve 6475 sayılı Posta Hizmetleri Kanununa göre kurulan
Posta ve Telgraf Teşkilatı Anonim Şirketini, ”ifade etmektedir. Kripto paraların para olarak
kabul edilmesi halinde, tevsik kapsamında olanların kendi aralarında veya tevsik kapsamında
olanların tevsik kapsamında olmayanlarla yapacakları tebliğde belirtilen haddi aşan her türlü
mal teslimi veya hizmet ifasına ilişkin tahsilat ve ödemelerin aracı finansal kurumlar ile
gerçekleştirilmemesi durumunda; 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 355.maddesi
hükmü uyarınca, VUK mükerrer 257.madde ile getirilen zorunluluklara uymayanlara her bir
işlem için özel usulsüzlük cezası kesilmesi gerekecektir. Tahsilat ve ödemelerini tebliğde
94
belirtildiği üzere aracı kurum tarafından belgelerle tevsik etme zorunluluğuna uymayan
mükelleflerden her birine, her bir işlem için kesilecek ceza ;

1. Birinci sınıf tüccarlar ile serbest meslek erbabı hakkında 1.000 (504 Seri No’lu
Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile 01.01.2019 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere
1.900)Türk Lirasından,

2. İkinci sınıf tüccarlar, defter tutan çiftçiler ile kazancı basit usulde tespit edilenler
hakkında 500 (504 Seri No’lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile 01.01.2019 tarihinden
itibaren geçerli olmak üzere 980) Türk Lirasından,

3. Yukarıdaki bentlerde yazılı bulunanlar dışında kalanlar hakkında 250 (504 Seri
No’lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile 01.01.2019 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere
490) Türk Lirasından

az olmamak üzere her bir işlem için bu işleme konu tutarın %5 ‘i olması
gerekmektedir. 459 Sıra Nolu VUK Genel Tebliği uyarınca 7.000 TL’yi aşan ve kripto para ile
yapılan her türlü mal veya hizmet alım veya satım işlemi için kesilecek ceza tutarı bu işleme
konu tutarın %5’i olup T.C.Hazine ve Maliye Bakanlığında kesilecek ceza tutarları her yıl
çıkartılan VUK Genel Tebliğleri ile güncellenmektedir.

3.4.2. Emtia Olarak Kabul Edilmesi Durumunda Vergilendirilmesi

Emtia, ticarete konu malların tümüne verilen genel bir isimdir. Emtiaların alım
satımının gerçekleştirildiği piyasalar “Emtia Borsası” olarak adlandırılmaktadır.

Türkiye’de Odalar ve Borsalar Birliğine bağlı emtia borsaları bulunmaktadır. Fakat

kripto para alım satımına konu olan borsalar mevzuatta tanımlanan borsalardan değildir. Kripto
para borsaları kripto para alım satımından komisyon geliri elde eden anonim şirket şeklinde
kurulan kurumlar vergisi mükellefleridir. Ayrıca, anonim şirketler Gelir Vergisi Kanunu 94.
maddesinde tevkifat yapma yükümlülüğüne tabi kurumlar arasında sayılmış olup, aracılık
faaliyetleri üzerinden yapacakları %15 stopajı daha sonra beyan edip vergi dairesine bu stopajı
ödemek durumunda olacaklardır. Kripto paraların menkul kıymet olarak tanımlanması

95
durumunda 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu geçici 67. maddesine eklenecek bir hükümle,
tevkifat yapma zorunluluğuna tabi tutulan banka ve aracı kurumların kripto para alım satımına
konu kazançlardan tevkifat yapması, vergiyi doğuran olayın herhangi bir kayıp kaçak
doğurmadan tahsil edilmesine imkan sağlayabilecektir. Bu durum kripto paraların tamamının
Türkiye’de alım satıma tabi olması durumunda geçerli olması gerekmektedir.

Kripto paraların emtia olarak kabul edilmesi halinde vergilendirilmesi aşağıda

belirtildiği şekilde olması gerekmektedir.

Gerçek kişilerde vergilendirmenin şu şekilde olması gerekmektedir; 193 sayılı Gelir

Vergisi Kanunu 37. maddesinde, "Her türlü ticari ve sınai faaliyetlerden doğan kazançlar ticari
kazançtır." hükmüyle, kripto para alım satımıyla uğraşan, faaliyet konusu bu kıymetlerin alım
satan olanların bunların alım satımından doğan kazancın ticari kazanç olduğu tabidir. Gelirin
tespitinde ticari kazanç gerçek ve safi miktarları üzerinden dikkate alınacak ve GVK 103’üncü
maddede belirtilen gelir dilimlerine göre artan oranda gelir vergisini uygulanacaktır. GVK’nın
3’üncü maddesine göre gelir vergisinin mükellefi, Türkiye’de yerleşmiş olanlar ile resmi daire
ve müesseselere veya merkezi Türkiye’de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup adı geçen
daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla yabancı memleketlerde oturan Türk
vatandaşlarıdır. Gelir vergisi mükellefleri, Türkiye içinde ve dışında elde ettikleri kazanç ve
iratların tamamı üzerinden vergilendirilir. Dolayısıyla Türkiye’de yerleşmiş olanlar ile
maddede belirtilen Türk vatandaşları, kripto para işlemlerini yurtiçinde veya yurtdışında kurulu
kripto para borsalarından hangisinde yaparlarsa yapsınlar, elde ettikleri kazançlar ticari kazanç
olarak gelir vergisine tabi olacaktır. Ayrıca çifte vergileme anlaşmalarının olması durumunda
çifte vergilendirme anlaşmalarının dikkate alınması gerekmektedir.

Kripto paranın emtia olarak kabul edilmesi ve gerçek kişi kullanıcıların GVK
37.maddesi kapsamında ticari faaliyet niteliğine dönüşmeyecek seviyede kripto para alım
satımı yapması durumunda ise elde edilen kazancın GVK’nın 82’nci maddesine göre arızi ticari
kazanç olarak kabul edilmesi gerekecektir.

GVK 82/1’inci maddesine göre arızî olarak ticarî muamelelerin icrasından elde edilen
kazançlar, arızi kazançlar olup vergiye tabidir. Arızi kazançlar, devamlılık unsuru olmadığı için
96
KDVK 1’inci maddesine göre KDV’nin konusuna girmemektedir ve KDV’ye tabi
olmamaktadır.

Kurumlar vergisinde ise; KVK 6’ncı maddesi gereği kurumlar vergisinin,

mükelleflerin bir hesap dönemi içinde elde ettikleri safî kurum kazancı üzerinden hesaplanacağı
ve safî kurum kazancının tespitinde, GVK’nın ticarî kazanç hakkındaki hükümlerinin
uygulanacağı hükmü sebebiyle GVK ‘nın ilgili maddeleri uygulanacaktır. GVK 38 ve 39’uncu
maddelerine göre ticari kazancın tespitinde VUK’un değerlemeye ait hükümleri
uygulanacaktır.

İktisadi işletmenin bilanço esasına göre defter tutması halinde ise bilanço gününde
envanter çıkarılması gerekliliği hususu 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu 186. maddesinde
"Envanter çıkarmak, bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek,
tartmak ve değerlemek suretiyle kesin bir şekilde ve müfredatlı olarak tespit etmektir. Şu kadar
ki; ticari teamüle göre tartılması, sayılması ve ölçülmesi mûtat olmıyan malların değerleri
tahminen tesbit olunur. Mevcutlar, alacaklar ve borçlar işletmeye dahil iktisadi kıymetleri ifade
eder." şeklinde açıklanmıştır. 213 sayılı Vergi Usul Kanunu'nun 258. maddesinde değerleme;
"Vergi matrahlarının hesaplanmasıyla ilgili iktisadi kıymetlerin takdir ve tesbitidir." hükmü
bulunmaktadır. Yine mezkur kanunun 274. maddesinde emtiaların maliyet bedeliyle
değerleneceği, maliyet bedelinin ise "İktisadi bir kıymetin iktisap edilmesi veyahut değerinin
artırılması münasebetiyle yapılan ödemelerle bunlara müteferri bilumum giderlerin toplamını
ifade ettiği" aynı kanunun 262. maddesinde tarif edilmiştir. Emtiaların değerlemesi; "Emtianın
maliyet bedeline nazaran değerleme günündeki satış bedelleri % 10 ve daha fazla bir düşüklük
gösterdiği hallerde mükellef, maliyet bedeli yerine 267 nci maddenin ikinci sırasındaki usul
hariç olmak üzere, emsal bedeli ölçüsünü tatbik edebilir. Bu hüküm 275 inci maddede yazılı
mamuller için de uygulanabilir." şeklinde 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu 274. maddesinde tarif
edilmiştir. Kripto paraların alım satımından doğan kazançlar ticari kazanç olarak vergiye tabi
tutulması gerekecektir.

Katma Değer Vergisi’nin 1. maddesinin 1 nolu fıkrasında "Ticari, sınai, zirai faaliyet
ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve hizmetler KDV'ye tabidir." hükmü

97
bulunmaktadır. KDV Kanunu'nun 2. maddesinin 1 numaralı fıkrasında, teslim; "Bir mal
üzerindeki tasarruf hakkının malik veya onun adına hareket edenlerce, alıcıya veya adına
hareket edenlere devredilmesidir." olarak tanımlanmıştır. Buna göre kripto paraların üzerindeki
tasarruf hakkının mutasarrıfları tarafından 3. şahıslara devrinin KDV'yi doğurması
gerekmektedir.

Kripto paranın emtia olarak kabul edilmesi durumunda, yurtdışı borsalardan alınan
kripto paralara ilişkin ithalde ödenen KDV (sorumlu sıfatıyla KDV) yükümlülüğü ve yurtdışı
borsada satılan kripto paranın emtia ihracatı olarak kabul edilip KDV istisna ve iadesine konu
olması da ihtimal dahilindedir.

Ayrıca kripto paraların emtia olarak kabul edilmesi durumunda kripto para alım
satımına yönelik düzenlenen sözleşmelerde damga vergisine tabi olması gerekecektir. 488
Sayılı Damga Vergisi Kanunu’nun 1.maddesinde kanuna ekli (1) sayılı tabloda yazılı kağıtların
damga vergisine tabi olacağına hükmedilmiştir. Sanal para alım satımına aracılık edenler ile
sanal para alım satımında bulunanlar açısından da faaliyetlerine başlamadan önce yapılan
sözleşme ya da mukavelenamelerin damga vergisine tabi olması gerekmektedir.

3.4.3. Menkul Kıymet Olarak Kabul Edilmesi Durumunda Vergilendirilmesi

Menkul kıymetler; 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu'nun 3.maddesinde, " Menkul
kıymetler: Para, çek, poliçe ve bono hariç olmak üzere;

1) Paylar, pay benzeri diğer kıymetler ile söz konusu paylara ilişkin depo
sertifikalarını,

2) Borçlanma araçları veya menkul kıymetleştirilmiş varlık ve gelirlere dayalı

borçlanma araçları ile söz konusu kıymetlere ilişkin depo sertifikalarını, ifade eder.

" olarak tanımlanmıştır.

Sermaye Piyasası Kurulu’nun tanımına göre kripto paralar menkul kıymet değildir.
Ancak menkul kıymet olarak kabul edilmesi halinde vergilendirilmesinin aşağıdaki şekilde
olması gerekmektedir.
98
 Gerçek kişilerde;193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu'nun 37. maddesinin 5 numaralı
bendinde, "Kendi nam ve hesaplarına menkul kıymet alım-satımı ile devamlı olarak
uğraşanların bu faaliyetlerinden…" doğan kazancın ticari kazanç olduğu hüküm altına
alınmıştır. Mezkur Kanun'un mükerrer 80/1 maddesinde "İvazsız olarak iktisap edilenler ile
tam mükellef kurumlara ait olan ve iki yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri hariç,
menkul kıymetlerin veya diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılmasından sağlanan
kazançların ise değer artış kazancı" olduğu belirtilmiştir. Kripto para madenciliği yoluyla veya
mal satışı sonucu elde edilen kripto paraların da, elde etme hükmünde kabul edilmesi
gerekecektir. Mezkur Kanun'un mükerrer 80/1 maddesinde geçen “elden çıkarma” deyimi, söz
konusu mal ve hakların satılması, bir ivaz karşılığında devir ve temliki, trampa edilmesi, takası,
kamulaştırılması, devletleştirilmesi, ticaret şirketlerine sermaye olarak konulmasını ifade
etmektedir. Dolayısıyla bir kripto para karşılığında diğerinin alınması takas kabul edilip elden
çıkarma hükmündedir ve elde edilen kazancın, değer artış kazancı olarak vergilendirilmesi
gerekecektir.

Yasa gereği ticari kazanç ve değer artış kazancı olması yönünde devamlılık yönünde
herhangi ayrım görülmemektedir. Temel ayrım VUK 232 nolu tebliğdeki hüküm göz önünde
bulundurularak devamlılık unsurunun yanında bir organizasyonun varlığı aranmalıdır. Bu
sebeple kripto para alım satımında devamlı olarak bulunanların kazanç türünün belirlenmesinde
faaliyetin bir organizasyon dahilinde yapılıp yapılmayacağı önem arz etmektedir.

Gelir Vergisi Kanunu md.75’e göre, “sahibinin ticari, zirai veya mesleki faaliyeti
dışında nakdi sermaye veya para ile temsil edilen değerlerden müteşekkil sermaye dolayısıyla
elde ettiği kar payı, faiz, kira ve benzeri iratlar” menkul sermayedir.

Kripto para alım satımının bir organizasyon kapsamında olmaksızın devamlı suretle
yapılıp yapılmadığına bakılmaksızın, bu faaliyetten doğan kazanç değer artış kazancı olarak
tarif edilecektir. Gelir Vergisi Kanunu Mükerrer 80. maddesinin 1 numaralı fıkrasında ivazsız
olarak iktisap edilenler ile tam mükellef kurumlara ait olan ve iki yıldan fazla süreyle elde
tutulan hisse senetleri hariç, menkul kıymetlerin veya diğer sermaye piyasası araçlarının elden
çıkarılmasından sağlanan kazançların ise değer artış kazancı olduğu belirtilmiştir. Yine, mezkur

99
Kanun'un mükerrer 80. maddesinde, "Bir takvim yılında elde edilen değer artışı kazancının,
menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılmasından sağlananlar hariç,
6.000 (31/12/2018 tarihli ve 30642 (3.Mükerrer) sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan
T.C.Hazine ve Maliye Bakanlığının (Gelir İdaresi Başkanlığı) (Seri No: 305) Gelir Vergisi
Genel Tebliği ile 2019 takvim yılında uygulanmak üzere 14.800 TL)gelir vergisinden
müstesnadır." hükmü bulunmaktadır. Buna göre kripto paraların menkul kıymet olarak tarif
edilmesi halinde, bunların bir takvim yılı içinde bir organizasyon kapsamında olmaksızın elden
çıkarılmasından doğan kazançlar 2019 yılı için 14.800 TL'si vergiden istisna olmayacaktır. Elde
edilen kazancın tamamı vergilendirilecektir.

Değer artış kazancının hesaplanmasında GVK Mükerrer 81’inci maddede yer alan bazı
hükümlerin dikkate alınması gerekmektedir. Madde de değer artış kazancı hesaplanırken elde
çıkarılan mal ve hakların maliyet bedelinin dikkate alınacağı, maliyet bedelinin tespit
edilemediği durumlarda takdir komisyonunca bedel tespit edileceği hükmedilmiştir. Madde de
ayrıca menkul kıymetlerde iktisap bedelinin tevsik edilememesi durumunda VUK 266’ıncı
maddesinde yazılan itibari değerin dikkate alınacağı düzenlenmiştir. Dolayısıyla kripto
paraların menkul kıymet olarak kabul edilmesi durumunda, tevsik edilebiliyorsa iktisap
bedelinin, aksi takdirde itibari değeri, değer artış kazancının tespitinde dikkate alınması
gerekmektedir. Kripto paraların diğer sermaye piyasası aracı olarak kabul edilmesi durumunda
tespit edilebiliyorsa maliyet bedeli, aksi takdirde takdir komisyonunca belirlenen bedelin
dikkate alınması gerekecektir. Yine aynı maddeye göre değer artış kazancı hesaplanırken,
iktisap bedeli, endekslemeye tabi tutularak kazancın, enflasyon etkisinden arındırılması
gerekecektir.

Kurumlar vergisinde; KVK 6’ncı maddesi gereği kurumlar vergisinin, mükelleflerin

bir hesap dönemi içinde elde ettikleri safî kurum kazancı üzerinden hesaplanacağı ve safî kurum
kazancının tespitinde, GVK’nın ticarî kazanç hakkındaki hükümlerinin uygulanacağı hükmü
sebebiyle GVK ‘nın ilgili maddeleri uygulanacaktır. GVK 38 ve 39’uncu maddelerine göre
ticari kazancın tespitinde VUK’un değerlemeye ait hükümleri uygulanacaktır.

100
 Kripto paraların bir işletmenin aktifine kayıtlı olması durumunda ise dönem sonunda
değerleme yapılacaktır. Vergi Usul Kanunu'nun 279. maddesinde "Hisse senetleri ile fon
portföyünün en az % 51'i Türkiye'de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşan
yatırım fonu katılma belgeleri alış bedeliyle, bunlar dışında kalan her türlü menkul kıymet
borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayici yoksa veya borsa rayicinin muvazaalı bir şekilde
oluştuğu anlaşılırsa değerlemeye esas bedel, menkul kıymetin alış bedeline vadesinde elde
edilecek gelirin iktisap tarihinden değerleme gününe kadar geçen süreye isabet eden kısmının
eklenmesi suretiyle hesaplanır." hükmü yer almaktadır. Kripto paranın SPK tarafında menkul
kıymet olarak kabul edilmesi halinde VUK 279. maddesinde belirtilen değerleme hükümlerine
tabi olması gerekmektedir.

1 Sıra No'lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği 'nde 118. Diğer Menkul
Kıymetler hesap açıklamasında, Hisse senetleri, kamu ve özel sektör tarafından çıkarılmış
bulunan tahvil, bono ve senetlerin dışındaki diğer menkul kıymetlerin takip edildiği hesap
olarak nitelendirilmiştir.

Kripto paraların menkul kıymet olarak kabul edilmesi durumunda maliyet

değerlendirme yönteminin de (FIFO vb.) de belirlenmesi gerekmektedir.

Katma Değer Vergisi açısından ise; KDV 1. maddesinde verginin konusunu teşkil
eden işlemler belirtilmiş olup bu kapsamda Diğer Kazanç ve İratlar KDV'nin konusuna
girmeyeceğinde kripto paraların menkul kıymet olarak değerlendirilmesi durumunda KDV ye
tabi olmayacaktır.

Ayrıca KDVK’nın 17/4-g maddesine gereğince “Türkiye’de kurulu borsalarda işlem

gören sermaye piyasası araçları” KDV’den istisnadır. Kripto paralar sermaye piyasası aracı
olarak düzenlenirse ve kripto para borsaları da Türkiye’de kurulmuş borsalar olarak yasal
statüde kabul edilirse, kripto para işlemleri de KDV’den istisna olması gerekmektedir.

Kripto paralara faiz vermek üzere kurulmuş siteler de varlıklarını sürdürmektedir.

Hatta kripto paralara yatırım yapmak üzere kurulan yatırım fonları ortaya çıkmaya başlamıştır.
Kripto paraların sermaye piyasası aracı olarak düzenlenmesi durumunda, bu şekilde mevcut

101
kripto paralar üzerinden elde edilen faiz vb. getirilerin menkul sermaye iradı olarak
vergilenmesi mümkün olabilecektir. SPK’da yapılacak düzenlemeye göre GVK 75/17’nci
maddesinde yer alan “diğer bentlerde sayılanlar dışında kalan ve Sermaye Piyasası Kanunu
hükümlerine göre ihraç edilen her türlü sermaye piyasası araçlarından elde edilen gelirlerin”
menkul sermaye iradı olarak vergilendirileceği hükmüne dikkat edilmesi gerekmektedir. Kripto
paralarda dünya çapında değişik borsa ve sitelerden getiri elde edilebilmekte ve işlemler banka
ve aracı kurum olmadan yapılabilmektedir. Bu durumda kripto paraların getirisinin
vergilenmesinde GVK Geçici 67’nci maddesinde yer alan tevkifat usulünün
uygulanmayacaktır. Çünkü GVK Geçici 67’nci maddesi, banka ve aracı kurumlar vasıtasıyla
elde edilen getirilerin bu kurumlar tarafından, getiri sahibine ödenmeden kaynakta vergilenmesi
esası benimsenmiştir.

3.4.4. Madencilik Faaliyetinin Vergilendirilmesi

Özel donanımları ile yazılım çalıştıran madenciler bir taraftan blok zinciri koruyup
geliştirmekte bir taraftan da bitcoin kazanmaktadır. Elde edilen ödül işletme için faaliyet
geliridir. Bunun için katlanılan maliyetlerde (direkt işçilik gideri, elektrik gideri, amortisman
gideri vb.) hizmet üretim maliyetidir. Dolayısıyla madenciler bu faaliyetleri bireysel olarak
yapıyorlarsa, elde ettikleri kazançların, GVK 37’nci maddesi kapsamında ticari kazanç olarak
vergilendirilmesi, bu faaliyetleri bir kurum bünyesinde yapıyorlarsa elde ettikleri kazancın,
kurum kazancı olarak vergilendirilmesi gerekmektedir. Değerleme 213 Sayılı Vergi Usul
Kanunu’nun 289.maddesine göre yapılması gerekecektir.

3.4.5. Kripto Para Borsalarının Vergilendirilmesi

Kripto para borsaları, bireysel veya kurumsal kripto para alıcı ve satıcılarına aracılık
etmekte olup kripto para borsacılığının, GVK 3’üncü maddede sayılan ve gelir vergisi mükellefi
olanlar tarafından yapılması durumunda, elde edilen kazançların GVK’nın 37’nci maddesine
göre ticari kazanç kapsamında gelir vergisine tabi olması, sermaye şirketlerinin çatısı altında
yapılması durumunda da, elde edilen kazançların kurumlar vergisine tabi olması gerekmektedir.

102
 Kripto paranın emtia olarak kabul edilmesi durumunda, kripto para borsalarının tıpkı
emtia alım satımı yapan şirketler gibi satış karı üzerinden vergilendirilmesi gerekmektedir. Bu
borsalarca tahsil edilen komisyon, masraf, teminat gibi bedeller varsa gelir olarak
kaydedilmelidir. Dönem sonlarında da VUK 274’e göre maliyet bedeliyle değerleme yapılması
gerekmektedir.

Kripto paranın, para olarak kabul edilmesi durumunda, borsaların tıpkı döviz büroları
gibi kabul edilip aynı düzenlemelere tabi olması gerekmektedir.

Kripto paranın Sermaye Piyasası Kurulu tarafından sermaye piyasası aracı olarak
düzenlenmesi durumunda, kripto para borsası olarak faaliyet göstereceklere ilişkin de bazı
düzenlemeler yapılarak, aracı kurum statüsüne benzer bir statüde tanımlanması ihtimal
dahilindedir. Zira kripto para borsası olarak faaliyet gösterenlerin hesabına, kripto para almak
için gönderilen Türk Lirası veya dövizler tamamen güven esasına dayanarak ve riskli bir şekilde
gönderilmektedir. Gönderilen paralar karşılığında kripto para alınabileceğinin veya kripto
paralar satılınca bedelinin geri alınabileceğinin hiçbir garantisi bulunmamaktadır. Aksi bir
durumda borçlar kanunun genel hükümleri dışında uygulanabilecek koruyucu yasal bir hüküm
bulunmamaktadır.

Kripto para borsalarına ilişkin aracı kurum benzeri bir düzenleme yapılması
durumunda vergileme açısından GVK Geçici 67’nci maddede yapılacak değişikliklerle kripto
para alım satım kazançlarının da tevkifata tabi tutulması ihtimal dahilindedir.

Yasal düzenlemelere göre kripto para borsası olarak faaliyet gösteren ve GVK 3’e göre
mükellef olanların işlemleri, VUK 289’uncu maddeye göre değerlemeye tabi tutularak,
kazançları gelir ve kurumlar vergisine tabi olması gerekmektedir.

103
104
 4. SONUÇ
Yasal tanımlamalarında farklı uygulamalar söz konusu olmasına rağmen kripto paralar
içerdikleri yüksek şifreleme özellikleri ve merkezi olmayan yapıları ile teknolojik gelişmelere
paralel olarak geleceğin para birimi olma yönünde hızla ilerlemektedirler. Kripto paranın
temellerini, 29 Eylül 2008 tarihli kriz haberinin ardından bir ay sonra Satoshı Nakamoto
tarafından ”Bitcoin: Uçtan Uca Elektronik Para Sistemi” başlıklı makalesine kadar
dayandırmak mümkündür. 27 Mayıs 2019 tarihi itibariyle bitcoin ve bitcoine alternatif olarak
tasarlanan ve birbirlerinden farklı özellikleri olan altcoinlerle beraber 2208 tane kripto para
birimi bulunmaktadır. Uluslararası ticarette ve teknolojik gelişmelerde yaşanan gelişmeler
kripto paraların oluşum süreçleriyle paralellik arz etmektedir.

Kripto paraya bakış açısı ülkeden ülkeye değişmektedir. Çin gibi bazı ülkeler kripto
parayı yasaklarken İsviçre gibi bazı ülkeler de ise kripto paralar desteklenmektedir. Türkiye’de
ise kripto paraların kullanımı, alım satımı veyahut madenciliği yasaklanmamıştır. Fakat kripto
paraların yasal olarak da bir tanımı yapılmamıştır. Bu sebeple kripto paraların vergilendirilip
vergilendirilmeyeceği, vergilendirilmesi gerekiyorsa nasıl vergilendirileceği konusunda
düzenlemeler yapılması gerekmektedir.

Bu çalışmada kripto paraların oluşum süreci ve blok zincir teknolojisi açıklanarak

kripto paraların Türkiye’de nasıl vergilendirilmesi gerektiği araştırılmıştır.

Kripto paraların kanunlarla para olarak tanımlanması durumunda; gerçek kişilerin

kripto para alım satımlarının GVK tanımlanan gelir unsurlarına girmeyecek olup vergilendirme
dışında bırakılması gerekecektir. KDVK 17/4-g maddesi gereğince de KDV ‘den istisna
olacaktır. Kurumların kripto para alım satımlarının KVK gereği ticari kazanç olarak kabul
edilmesi gerekecektir. Yine KDVK 17/4-g maddesi gereğince de KDV ‘den istisna olacaktır.
6802 sayılı Gider Vergileri Kanunu hükümlerine göre kripto paralarda banka, banker gibi
merkezi bir yapı olmaması sebebiyle banka ve sigorta muameleleri vergisine tabi tutulması
mümkün görünmemektedir.

Kripto paraların kanunlarla emtia olarak tanımlanması durumunda; kripto para

borsalarının yasal statüsünün değiştirilmesi akabinde GVK 94.maddeye göre tevkifat yapma
105
yükümlülükleri doğması gerekecektir. Gerçek kişilerin kripto para alım satımından elde
ettikleri kazancın faaliyetin GVK 37.maddesi kapsamında değerlendirilmesi durumunda ticari
kazanç olarak, faaliyetin 82.madde kapsamında değerlendirilmesi durumunda arızi kazanç
olarak kabulü gerekmektedir. Arızi kazançlar, devamlılık unsuru olmadığı için KDVK 1’inci
maddesine göre KDV’nin konusuna girmemektedir ve KDV’ye tabi olmamaktadır. Kurumlar
vergisinde elde edilen kazancın kurum kazancı olarak ilave edilmesi gerekmektedir. Kripto
paraların üzerindeki tasarruf hakkının mutasarrıfları tarafından 3. şahıslara devrinin KDV'yi
doğurması gerekmektedir. Yurtdışı borsalardan alınan kripto paralara ilişkin ithalde ödenen
KDV (sorumlu sıfatıyla KDV) yükümlülüğü ve yurtdışı borsada satılan kripto paranın emtia
ihracatı olarak kabul edilip KDV istisna ve iadesine konu olması da ihtimal dahilinde olması
mümkündür. Ayrıca kripto paraların emtia olarak kabul edilmesi durumunda kripto para alım
satımına yönelik düzenlenen sözleşmelerde damga vergisine tabi olması gerekmektedir.

Kripto paraların kanunlarla menkul kıymet olarak tanımlanması durumunda; gerçek

kişilerde GVK 80/1.maddesi gereği elde edilen kazancın, değer artış kazancı olarak
vergilendirilmesi gerekmektedir. Diğer Kazanç ve İratlar KDV'nin konusuna girmeyeceğinden
kripto paraların menkul kıymet olarak değerlendirilmesi durumunda KDV ye tabi
olmayacaklardır. Kurumlar vergisinde elde edilen kazancın ticari kazanç olarak işletme
kazancına ilave edilmesi gerekmektedir. Ayrıca KDVK’nın 17/4-g maddesine gereğince
“Türkiye’de kurulu borsalarda işlem gören sermaye piyasası araçları” KDV’den istisnadır.
Kripto paralar sermaye piyasası aracı olarak düzenlenirse ve kripto para borsaları da Türkiye’de
kurulmuş borsalar olarak yasal statüde kabul edilirse, kripto para işlemlerinin de KDV’den
istisna olması gerekmektedir.

Madencilerin kripto para madenciliğini bireysel olarak yapıyorlarsa, elde ettikleri

kazançların, GVK 37’nci maddesi kapsamında ticari kazanç olarak vergilendirilmesi, bu
faaliyetleri bir kurum bünyesinde yapıyorlarsa elde ettikleri kazancın, kurum kazancı olarak
vergilendirilmesi gerekmektedir

Kripto paralar ile 7 gün 24 saat işlem yapılabilmektedir. Güçlü algoritmalarla

korunmakta olup yüksek şifrelemeye sahiptirler. Önceden belirli bir miktar üretileceği

106
konusunda mutabık kalınması ve sistemlerinin ona göre tasarlanması sebebiyle para arzı artışı
yapılmamaktadır. Fakat blok zincir teknolojileri sebebiyle tüm veriler açık olup bu durum
politika amacıyla kullanılmalarına engel teşkil etmektedir. Hesaplara erişim için kimlik
kontrolü yapılmaması sebebiyle anonimliğini korumaktadır. Fakat borsalar vb.aracılarla
yapılan işlemlerde müşterini tanı ilkesi gereğince borsada hesap açmak isteyen kişi veya
kurumun bilgileri talep edilmekte işlemler ona göre sonuçlandırılmaktadır. Bu sebeple kripto
para borsalarından kişilerin veya kurumların bilgileri talep edilerek kripto paralardaki
anonimlik kısmen giderilebilecektir.

107
 5.KAYNAKÇA

Kitaplar ve Süreli Yayınlar

Abaday, Ali. Nasıl Bitcoin Zengini Olunur.1.Baskı. İstanbul: Madrabaz Kitap,2018.

Akın, Emre ve Yunus Sürmeli."Hacker'lik Faaliyetinin Vergilendirilmesi".E-Yaklaşım

Dergisi. Sayı 284,Ağustos 2016.

Aksoy, E.Emre. Bitcoin Paradan Sonraki En Büyük İcat Blokchain Teknolojisi ve

Altcoin'ler.1.Baskı. İstanbul: Abaküs Kitap Yayın Dağıtım Hizmetleri,2018.

Alkış, Alpaslan."İslam Hukuku Açısından Bitcoin ve Kripto Para".Kahramanmaraş Sütçü

İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. Cilt 8, Sayı 2,
Ocak 2018,ss. 69 - 90.

Alnıaçık, Barış."Kripto Paraların Dünya ve Tükiye'deki Güncel Durumu Üzerine Bir

İnceleme".Research Studies Anatolia Journal. Cilt 3, Sayı 2, Ocak 2019, ss. 21-
30.

Alpago, Hasan."Bitcoin'den Selfcoin'e Kripto Para".Uluslararası Bilimsel Araştırmalar

Dergisi. Cilt 3, Sayı 2, Ocak 2018, ss. 411 - 428.

Ammous, Saifedean. Bitcoin Standardı Merkez Bankacılığına Adem-i Merkeziyetçi

Alternatif. Evgin Serbest(çev).1.Baskı. İstanbul: Liber Plus Yayınları,2018.

108
Arkan, Oğuzhan Emre." Sanal Paraların Ülkemizde ve Dünyada Vergi Kanunları Açısından
Değerlendirilmesi." E-Yaklaşım Dergisi. Sayı 302, Şubat 2018.

Aslantaş Ateş, Burcu."Kripto Para Birimleri, Bitcoin ve Muhasebesi".Çankırı Karatekin

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Cilt 7, Sayı 1 Ocak 2016, ss.349
- 366.

Atalay, Gül Esra."Blok zincir Teknolojisi ve Gazeteciliğin Geleceği".Stratejik ve Sosyal

Araştırmalar Dergisi. Cilt 2 Sayı 2, Ocak 2018, ss. 45 - 54.

Avunduk, Hüseyin ve Hakan Aşan."Blok Zinciri (Blokchain) Teknolojisi ve İşletme

Uygulamaları: Genel Bir Değerlendirme".Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari
Bilimler Fakültesi Dergisi. Cilt 33, Sayı 1, Ocak 2018, ss.369 - 384.

Başer, Hakan."Kripto Para İşlemlerinin Vergilendirilmesi".E-Yaklaşım Dergisi. Sayı 307,

Temmuz 2018.

Belli, Melike. Banking And Fıntech Developing A Fıntech Ecosystem In Istanbul.

Bankalararası Kart Merkezi.2015.

Belli, Melike. The Turkısh Fıntech Ecosystem. Bankalararası Kart Merkezi, 2016.

Bilir, Hakan ve Şerif Çay."Elektronik Para ve Finansal Piyasalar Arasındaki İlişki".Niğde

Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. Cilt 9, Sayı 2, Ocak
2016, ss.21 - 31.

109
Bitcoin Hakkında Güncel Herşey. Alp İda(drl).1.Baskı. İstanbul: Bizim Gezegen
Yayınları,2017.

Boydaş Hazar, Hülya."Blok zincir Teknolojisi ile Muhasebe Uygulamaları".Vergi Dünyası

Dergisi. Yıl 38, Sayı 448, Aralık 2018, ss.45-54.

Bozkurt Yüksel, Armağan Ebru."Elektronik Para, Sanal Para, Bitcoin ve Linden Doları'na
Hukiki Bir Bakış".İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası. Cilt 73,
Sayı 2, Ocak 2015, ss.173 - 220.

Cashless Turkey By 2023.Bankalararası Kart Merkezi,2017.

Cengiz, Kadir."En Popüler Kripto Para Birimi: Bitcoin".Bandırma Onyedi Eylül

Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. Cilt 1, Sayı 2 , Ocak 2018 ,
ss.87 - 100.

Çarkacıoğlu, Abdurrahman. Kripto-Para Bitcoin. Sermaye Piyasası Kurulu Araştırma

Dairesi, 2016.

Çetinkaya, Şahin."Kripto Paraların Gelişimi ve Para Piyasalarındaki Yerinin Swot Analizi İle
İncelenmesi".Uluslararası Ekonomi ve Siyaset Bilimleri Akademik
Araştırmalar Dergisi. Cilt 2, Sayı 5, Ocak 2018, ss.11 - 21.

Çıkrıkçı, Mustafa ve Mustafa Özyeşil."Bitcoin: Is It An Alternative For The Stock

Exchanges? A Comparative Panel Data Analysıs For The Far East Asıan Countries
and Turkey Under The Cross-Sectional Dependence".Uluslararası İktisadi ve
İdari İncelemeler Dergisi. Sayı 22, Ocak 2019, ss. 225 - 234.

110
Çölgezen Batun, Övül."Madoff'tan Çiftlikbank'a Ponzi Oyunu".Vergi Dünyası Dergisi. Yıl
37, Sayı 444,Ağustos 2018, ss.70-73.

Demartino, Ian. Bitcoin Rehberi Kripto Paralar Hakkında Bilmek İstediğiniz Her Şey.
Kübra Tekneci(çev).1.Baskı. İstanbul: Epsilon Yayınevi,2018.

Demirci, Abdulkadir." Uluslararası Vergi Dünyasından Haberler".Vergi Dünyası Dergisi.

Sayı 413, Ocak 2016, ss.149-158.

Demirci, Abdulkadir." Uluslararası Vergi Dünyasından Haberler".Vergi Dünyası Dergisi.

Sayı 412, Aralık 2015, ss.244-252.

Demirci, Abdulkadir." Uluslararası Vergi Dünyasından Haberler".Vergi Dünyası Dergisi.

Sayı 410, Ekim 2015, ss.158-163.

Demirci, Abdulkadir." Uluslararası Vergi Dünyasından Haberler".Vergi Dünyası Dergisi.

Sayı 418, Haziran 2016, ss.201-209.

Doğan, Hasan."İslam Hukuku Açısından Kripto Paralar ve Blockchain Şifreleme

Teknolojisi".Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. Cilt 26,Sayı 2,Ocak
2018, ss.225 - 253.

Doğan, Zeki, Selçuk Buyrukoğlu ve Hüseyin Kutbay."Türkiye'de Bitcoin İşlemlerinin

Vergilendirilmesi ve Muhasebeleştirilmesine İlişkin Öneriler".Vergi Sorunları
Dergisi. Sayı 361, Ekim 2018, ss.23-33.

111
Erdoğan, Namık Kemal."Piyasa Etkinliğinin Ölçülmesinde Yeni Yaklaşımlar ve Kripto
Paraların Piyasa Etkinlik Analizi".Journal of Current Researches on Business
and Economics. Cilt 8, Sayı 2, Ocak 2018, ss. 289 - 300.

Ersan, İhsan."Bitcoin: Gelecek mi, Balon mu?".Muhasebe Enstitüsü Dergisi. Cilt 17, Sayı
60, Ocak 2019, ss.5 - 8.

Evlimoğlu, Umut ve Umut Tolga Gümüş."İtibari Paranın Kullanımdan Kaldırılmasın Yönelik

Teorik Bir Değerlendirme".LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt 9, Sayı 2, Ocak
2018, ss.67 - 183.

Eyüboğlu, Kemal."Examining Day Of The Week And Month Of The Year Effect In Bitcoin
And Litecoin Markets".Çankırı Karatekin Üniversitesi İİBF Dergisi. Cilt 8, Sayı
1, Ocak 2018, ss.165 - 183.

Fıntech Istanbul. Bankalararası Kart Merkezi.2017.

Gençoğlu, M.Tuncay."Laplace Dönüşümü Kullanarak Kriptografinin Yeni Bir Metodunun

Kriptoanalizi".Fırat Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi. Cilt 29, Sayı 2,
Ocak 2017, ss.37 - 40.

Gökçe, Öznur."Kriptografik Para 'Bitcoin'".Vergi Dünyası Dergisi. Yıl 37, Sayı 439, Mart
2018, ss.102-107.

Güleç, Ömer Faruk, Emre Çevik ve Nur Bahadır."Bitcoin İle Finansal Göstergeler Arasındaki
İlişkinin İncelenmesi".Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler
Fakültesi Dergisi. Cilt 7, Sayı 2, Ocak 2018, ss. 18 - 37.

112
Gültekin, Yaşar ve Yetkin Bulut."Bitcoin Ekonomisi: Bitcoin Ekonomisinden Doğan Yeni
Sektörler ve Analizi".Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi. Cilt 3, Sayı 3,Ocak 2016,ss.82-92.

Gültekin, Yaşar."Turizm Endüstrisinde Alternatif Bir Ödeme Aracı Olarak Kripto Para
Birimleri: Bitcoin".Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi. Cilt 1 , Sayı 2 , Ocak
2017 , ss.96 - 113.

Gümüş, Zeynep Ebrar."Bitcoin ve Kripto Paraların Vergilendirilmesi Sorunu".E-Yaklaşım

Dergisi. Sayı 303, Mart 2018.

Günay, Hamdi Furkan ve Veli Kargı."Kripto Paranın Vergilendirilmesi Fikrinin Mali Yönden
Değerlendirilmesi".Journal of Life Economics. Cilt 5, Sayı 3, Ocak 2018, ss. 61 -
76.

Güven, Vedat ve Erkin Şahinöz. Blok zincir Kripto Paralar Bitcoin Satoshi Dünyayı
Değiştiriyor.2.Baskı. İstanbul: Kronik Kitap,2018.

Herkes İçin Blockchain. Bankalararası Kart Merkezi, 2018.

İçellioğlu, Cansu Şarkaya ve Merve Büşra Engin Öztürk."Bitcoin ile Seçili Döviz Kurları
Arasındaki İlişkinin Araştırılması: 2013-2017 Dönemi İçin Johansen Testi ve
Granger Nedensellik Testi".Maliye ve Finans Yazıları. Cilt 1, Sayı 109, Ocak
2018, ss. 51 - 70.

İnci, Serkan ve İsmail Alper. Bitcoin Devrimi Değişen Dünya Ekonomisinde Kripto Para
sistemi, Blockchain, Altcoinler.1.Baskı. İstanbul: Elma Yayınevi,2018.

113
Kanat, Ersin ve Emrah Öget."Bitcoin İle Türkiye Ve G7 Ülke Borsaları Arasındaki Uzun ve
Kısa Dönemli İlişkilerin İncelenmesi".Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar
Dergisi. Cilt 3, Sayı 3, Ocak 2018, ss.601 - 614.

Kaplanhan, Fatih." Kripto Paranın Türk Mevzuatı Açısından Değerlendirilmesi Bitcoin

Örneği".Vergi Sorunları Dergisi. Sayı 353, Şubat 2018, ss.105-123.

Kara, Ferhat."Bitcoin'in Vergi Usul ve Katma Değer Vergisi Kanunları Karşısındaki

Durumu".E-Yaklaşım Dergisi. Sayı 303, Mart 2018.

Kara, Mustafa Sefa ve Selin Hurma Aktaş." Sanal Parada Tehlikeli Gerçek".E-Yaklaşım
Dergisi. Sayı 253, Ocak 2014.

Karaağaç, Gökben Adana ve Serpil Altınımak."En Yüksek Piyasa Değerine Sahip On Kripto
Paranın Birbiriyle Etkileşimi".Muhasebe ve Finans Dergisi. Sayı 79 Ocak 2018,
ss. 123 - 138.

Karaarslan, Enis ve Muhammet Fatih Akbaş."Blok zinciri Tabanlı Siber Güvenlik Sistemleri".
Uluslararası Bilgi Güvenliği Mühendisliği Dergisi. Cilt 3, Sayı 2, Ocak 2017, ss.
16 - 21.

Karakoyun, Funda."Sanal Paralar ve Bitcoin'in Vergilemesinde Yaklaşımlar ve Türkiye

Perspektifinden Değerlendirilmesi".Vergi Sorunları Dergisi. Sayı 363, Aralık
2018,ss.67-84.

114
Kardaş, Süleyman ve Mehmet Sabır Kiraz."Bitcoin'de Mahremiyeti Sağlama
Yöntemleri".Uluslararası Bilgi Güvenliği Mühendisliği Dergisi. Cilt 4, Sayı1,
,Ocak 2018, ss.1 - 9.

Kayacan, Eda Yalçın ve Aygül Anavatan."Bitcoin Getirilerinin Kaotik Yapısının

İncelenmesi".Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi. Cilt 5, Sayı 7,
Ocak 2018, ss. 123 - 134.

Keşif: Blockchain'in Sırları BBN Faz 1.Bankalararası Kart Merkezi, 2018.

Kılıç, Yunus ve İbrahim Çütcü." Bitcoin Fiyatları ile Borsa İstanbul Endeksi Arasındaki
Eşbütünleşme ve Nedensellik İlişkisi".Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi
ve İdari Bilimler Dergisi. Cilt 13, Sayı 3, Ocak 2018, ss.235 - 250.

Kızılot, Şükrü, Cem Kılıç ve İbrahim Tokatlıoğlu. Kartlı Ödeme Sistemleri Ekonomik
Katkılar Raporu ve 2008 Krizinde Kartlı Ödeme Sistemlerinin Olumlu
Etkileri. Gazi Üniversitesi Maliye- Vergi Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi
Yayını, 2010.

Kızıltepe, Fatih ve Hüzeyin Öz."Bitcoin Nedir/ Ne Değildir?".Vergi Sorunları Dergisi. Sayı

331, Nisan 2016,ss.90-95.

Konukseven, Saadettin ve Tuna Özen.50 Yıllık Hayal Bitcoin.1.Baskı. İstanbul: MediaCat

Kitapları,2018.

Kulaksız, Yasin."Bitcoin Mirascılara Miras Olarak Bırakılabilir Mi".Lebib Yalkın Mevzuat

Dergisi. Sayı 173.Mayıs 2018.

115
Lawrence, White .”The Market For Cryptocurrencies”.Cato Journal35(2).Cato
Institue,2015,ss.383-402.

Marian, Omri."Kripto Para Birimi Üstün Vergi Cenneti Mi ?".İstanbul Üniversitesi Hukuk
Fakültesi Mecmuası. Cilt 74, Sayı 2, Ocak 2016, ss.919 - 930.

Mendi, Alper Furkan ve Alper Çabuk." Bitcoin'in Arkasındaki Güç: Blockchain".GSI

Journals Serie C: Advancements in Information Sciences and Technologies.
Cilt 1, Sayı 1, Ocak 2018, ss.12 - 23.

Nakitsiz Toplum Yolunda Ülke Örneği:"Daha Az"Nakit Hindistan. Bankalararası Kart

Merkezi.2017.

Nebil, Füsun Sarp. Bitcoin ve Kripto Paralar.1.Baskı. İstanbul: Pusula 20 Teknoloji ve

Yayıncılık A.Ş.2018.

Özbaş, Mert Yılmaz."Elektronik Para ve Sanal Para: Bitcoin Geleceğin Para Birimi Olabilir
mi?"İşletme Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi. Cilt 2,Sayı 1, Ocak
2019, ss.85 - 104.

Özdemir, Şebnem, Erkan Lanpir, Yeşim Atasoy ve Sevinç Gülseçen."New Technology

Experience in Turkey: The Cafe Of Bitcoin".İstanbul Eğitimde Yenilikçilik
Dergisi. Cilt 1, Sayı 2, Ocak 2015, ss. 47 - 52.

Özdoğan, Burak ve Sibel Karğın."Blok Zinciri Teknolojisinin Muhasebe ve Finans Alanlarına

Yönelik Yansımaları ve Beklentiler".Muhasebe ve Finansman Dergisi. Sayı 80,
Ocak 2018, ss. 161 - 176.

116
Özmen, Levent ve Hakan Sütsatan."Bitcoin Alış Satışının Türk Vergi Kanunları Karşısındaki
Durumu". Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi. Sayı 170, Şubat 2018.

Öztürk, Mutlu Başaran, Halil Arslan, Temur Kayhan ve Mustafa Uysal."Yeni Bir Hedge
Enstrumanı Olarak Bitcoin: Bitconomi".Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi
ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. Cilt 11, Sayı 2, Ocak 2018, ss.217 - 232.

Pirinççi, Ayşe Esra."Yeni Dünya Düzeninde Sanal Para Bitcoin'in

Değerlendirilmesi".Uluslararası Ekonomi Siyaset İnsan ve Toplum Bilimleri
Dergisi. Cilt 1, Sayı 1, Ocak 2018, ss. 45 - 52.

Plassaras, Nıchılas A. Hasan Burak Gökçen(çev)."Digital Para Birimlerini Düzenleme:

Bitcoin' in IMF ile Birlikte Değerlendirilmesi".Vergi Dünyası Dergisi. Yıl 36,Sayı
428, Nisan 2017, ss.120-137.

Polat, Arzu, Arkan Yusufoğlu ve Muharrem Çakır."Bitcoin Özelinde Sanal Paraların Türk
Vergi Sistemi Karşısındaki Durumunun İncelenmesi".Vergi Dünyası Dergisi. Yıl
38, Sayı, 445, Eylül 2018, ss.43-56.

Prypto, Erişah Arıcan ve Başak Tanınmış Yücememiş (Ed.).Bitcoin For Dummies Finans.
İstanbul: Noel Akademik Yayıncılık,2018.

Rotman, Sarah, “Bitcoin Versus Electronic Money”, World Bank, 2014.

Sungur, İlhan. Türkiye'de Banka ve Kredi Kartı Operasyonlarının Hukuki Çerçevesi.

İstanbul. Bankalararası Kart Merkezi 2013.

117
 Sürmeli, Yunus ve Nuri Poyraz." Yasal Mevzuat Açısından Bitcoin ve
Vergilendirilmesi".Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi. Sayı 178, Ekim 2018.

Şahin, Eyyüp Ensari ve Oktay Özkan."Asimetrik Volatilitenin Tahmini: Krito Para Bitcoin
Uygulaması".Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi. Cilt 3, Sayı 2, Ocak 2018, ss. 240 - 247.

Şahin, Fatih."Modern Blok Şifreleme Algoitmaları".İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi.

Cilt 5, Sayı 17, Ocak 2013, ss. 47 - 60.

Şahin, Muhammet." Kripto para Yeni Bir Vergi Sığınağı Mı? Bilişim Teknolojilerindeki
Gelişmeler Temelinde Bir Değerlendirme".Pamukkale Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Dergisi. Sayı 34, Ocak 2019, ss. 169 - 181.

Şahin, Osman Nuri." TMS & TFRS Işığında Muhasebe, Vergi ve Denetim Açısından Bitcoin
ve Diğer Kripto Para Birimleri".Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi. Cilt 20, Sayı
4, Ocak 2018, ss.898 - 923.

Şahin, Sarkın, Figen."Kripto Para: Alternatif Sanal Para".Vergi Dünyası Dergisi. Yıl 37, Sayı
443, Temmuz 2018, ss.25-37.

Taş, Oğuzhan ve Farzad Kiani."Blok Zinciri Teknolojisine Yapılan Saldırılar Üzerine Bir
İnceleme".Bilişim Teknolojileri Dergisi. Cilt 11, Sayı 4, Ocak 2018, ss.369 - 382.

Taşdöken, Serdar."Digital Para Bitcoin'in KDV'si".Vergi Dünyası Dergisi. Sayı 417, Mayıs
2016, ss.118-121.

118
Tekbaş, İsmail."Blockchain Teknolojisinin Muhasebe ve Denetime Etkisi". E-Yaklaşım
Dergisi. Sayı 303, Mart 2018.

Turan, Zübeyir." Kripto Paralar, Bitcoin, Blockchain, Petro Gold, Digital Para ve Kullanım
Alanları".Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Dergisi. Cilt 11, Sayı 3, Ocak 2018, ss. 1 - 5.

Türkiye Fıntech Eko-Sistemi. Bankalararası Kart Merkezi.2017.

Türkiye FinTech Ekosisteminin Sürdürülebilir Gelişimi İçin 23 Öneri. Bankalararası

Kart Merkezi.2016.

Türkiye Online Ödemeler Raporu. BKM Express.

Türkiye Ödeme Sistemleri Ekosistemi Kim Kimdir? Kim Ne Yapar? Bankalararası Kart
Merkezi.

Uçanok, Okan."Vergi Suçları Soruşturma Akademisi".Vergi Dünyası Dergisi. Yıl 35, Sayı
420, Ağustos 2016, ss.65-68.

Uslu, Yasin." Dijital Ekonomide Vergisel Problemler".Vergi Dünyası Dergisi. Yıl 37, Sayı
436, Aralık 2017, ss.148-154.

Usta, Ahmet (hzl).Paranın Serüveni Kripto Paraların Öncesi ve Sonrası. Bankalararası

Kart Merkezi,2018.

Usta, Ahmet ve Serkan Doğantekin. Blockchain 101.Bankalararası Kart Merkezi.2018.

119
Ünsal, Ersin ve Ömer Kocaoğlu."Blok Zincir Teknolojisi: Kullanım Alanları, Açık Noktaları
ve Gelecek Beklentileri".Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi. Sayı 13, Ocak 2018,
ss. 54 - 64.

Wyman, Oliver ve BKM Ortak Raporu. Müşteri Gözüyle Dijitalleşme. Bankalararası Kart
Merkezi.

Yalçın, Selçuk."Kripto Değişim Araçlarının Muhasebeleştirilmesi".Muhasebe ve

Finansman Dergisi. Sayı 81, Ocak 2019, ss. 101 - 120.

Yardımcıoğlu, Mahmut ve Gamze Şerbetçi." Bitcoin'in Yapısı ve Yasa Dışı Kullanımı".Al

Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt 2, Sayı 4, Ocak 2018, ss.165 -
190.

Yazan, Ömer. "Muhasebe ve Simülasyon Kuramı İlişkisi".OPUS Uluslararası Toplum

Araştırmaları Dergisi. Cilt 9, Sayı 16, Ocak 2018 ss.114 - 1142.

Yıldırım, Fatih."Kripto Paralar, Blok Zinciri Teknolojisi ve Uluslararası İlişkilere Muhtemel

Etkileri".Medeniyet Araştırmaları Dergisi. Cilt 2, Sayı 4, Ocak 2015, ss.81 - 97.

Yıldırım, Hakan."Günlük Bitcoin ile Altın Fiyatları Arasındaki İlişkinin Test Edilmesi: 2012-
2013 Yılları Arası Johansen Eşbütünleşme Testi".İnsan ve Toplum Bilimleri
Araştırmaları Dergisi. Cilt 7, Sayı 4, Ocak 2018, ss. 2328 - 2343.

Yılmaz, Nurgün Komşuoğlu."Bir Yatırım Alternatifi Olarak Kripto Para Birimleri ve Finansın
Geleceği Üzerine Etkileri".Vergi Dünyası Dergisi. Yıl 38, Sayı 449, Ocak 2019,
ss.23-37.

120
 İnternet Kaynakları

Graydon, Carter, “What Is Cryptocurrency”, 2014, https://www.ccn.com/cryptocurrency

,(27.05.2019).

Mcmah, Lauren,” Artists Design Banknotes For Popular Communıty Currencies”, 2015,
https://www.news.com.au/finance/economy/world-economy/artists-design-
banknotes-for-popular-community-currencies/news-
story/abe8bac6505b8ca04f8565135f1d7777 ,(27.05.2019).

Melendez, Eleazar David, “Bitcoin Celebrated As Way To Avoid Taxes”,2013,

https://www.huffpost.com/entry/bitcoin-taxes_n_3093182, (22.05.2019).

Nakamoto, Satoshi, Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System,

http://www.bitcoin.org/bitcoin.pdf ,(20.05.2019).

Nick Szabo, Blınd Sıgnatures For Untraceable Payments, Springer Science+Business Media
New York 1983, s.199-200,.https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-1-
4757-0602-4_18 (04.06.2019).

Roberts, John.”What Happens to Cryptocurrency When You Die?”2017,

http://fortune.com/2017/09/26/cryptocurrency-bitcoin-death/ ,(21.05.2019).

Yıldırım, İpek.”BEPS Base Erosion Profit Shifting 8-10 Numaralı Eylem Planları”, 2016,
https://www.vergidegundem.com//makale?categoryName=Vergide&publicationN
umber=3&publicationYear=2016&publicationId=3713022 ,(22.05.2019).

121
Zuckerman, M.J. “S.Korea To Tax Crypto Exchanges 24. 2. Percent, İn Line With Existing Tax
Policy”,2018, https://cointelegraph.com/news/s-korea-to-tax-crypto-exchanges-
242-percent-in-line-with-existing-tax-policy ,(22.05.2019).

Zuckerman, M.J.” Japanese Crypto Inventors To Pay Tax Of Up To 55 Percent On Profits”,

2018,https://cointelegraph.com/news/japanese-crypto-investors-to-pay-tax-of-up-
to-55-percent-on-profits, (22.05.2019).

Big 4 Üyesi Pwc Bitcoin İle Ödemeleri Kabul Etmeye Başladı, https://kriptokoin.com/big4-
uyesi-pwc-bitcoin-ile-odemeleri-kabul-etmeye-basladi/ (13.05.2019).

Bitcoin Information & Resources,https://www.lopp.net/bitcoin-information.html,

(13.05.2019).

Digital Asset Synchronized Workflows, https://digitalasset.com/ ,(13.05.2019).

Kripto Paranın Mucidi Satoshi Nakamoto İle Tanışın, Bazı İsimlere Siz Bile Şaşıracaksınız,
https://kriptokoin.com/bitcoinin-mucidi-satoshi-nakamotolar-ile-tanisin-bazi-
isimlere-siz-bile-sasiracaksiniz/, (13.05.2019).

Mıchael Dell,https://twitter.com/MichaelDell/status/490162239983599616 ,(13.05.2019).

R3 Konsorsiyumu, https://fintechistanbul.org/tag/r3-konsorsiyumu/,(13.05.2019).

Paranın Tarihsel Gelişimi,https://www.digitaltalks.org/2016/01/25/takas-yonteminden-

bitcoine-gecis/ (13.05.2019).

122
About The EEA,https://entethalliance.org/ ,(13.05.2019).

Bitcoin Tarihi, https://bitcoinlerim.com/bitcoin-tarihi/ ,(13.05.2019).

https://bitcoin.org/tr/ (13.05.2019).

https://bitcointalk.org/inde.php?topic=137.0 , (13.05.2019).

https://coinmarketcap.com/(13.05.2019).

https://www.blockchain.com (13.05.2019).

https://www.blockchain.com/ (13.05.2019).

Hyperledger, https://www.hyperledger.org/,(13.05.2019).

Better Than Cash Alliance, https://www.betterthancash.org/, (13.05.2019).

Satoshi Nakamoto Intitute,https://nakamotoinstitute.org/(13.05.2019).

Bitcoin İçin 159 Ülkede Harcanan Elektrik Enerjisinden Fazlası Harcanıyor, 2017,
https://www.ntv.com.tr/galeri/teknoloji/bitcoinicin159-ulkede-harcanan-elektrik-
enerjisinden-fazlasi-harcaniyor,hHjfdRzSQkaFaLgbiNqqzA, (16.05.2019).

Dikkat Bitcoin Suç Olmasın, 2017, http://www.milliyet.com.tr/yazarlar/prof-dr-erol-

ulusoy/dikkat-bitcoin-suc-olmasin--2561080/ ,(16.05.2019).
123
Ledger Fiziksel Bitcoin Cüzdanı Nano S’i Duyurdu,2016,
https://webrazzi.com/2016/06/21/ledger-fiziksel-bitcoin-cuzdani-nano-si-
duyurdu/, (16.05.2019).

TenX, Visa Kartıyla Bitcoin, Ether ve Diğer Kripto Paraları Nakite Çeviriyor, 2017,
https://webrazzi.com/2017/07/24/visa-tenx-bitcoin-ether/ (16.05.2019).

Terli Kripto Para Borsaları Küresel Krizin Neresinde, 2017,

https://webrazzi.com/2017/07/27/yerli-bitcoin-borsasi/ (16.05.2019).

Tesla İle Bedava Bitcoin Madenciliği, 2017, https://www.ntv.com.tr/galeri/teknoloji/teslaile-

bedava-bitcoinmadenciligi,Yq03DLcU8UuQWeFvEwqv0w (16.05.2019).

Bulutta Kripto Para Madenciliği Yapan (Yerli)Girişim, 2017,

https://webrazzi.com/2017/10/18/s4mining/, (17.05.2019).

DonateYourTab Tarayıcınızda Kripto Para Mdaenciliği Yaparak STK’ları Destekliyor, 2017,

https://webrazzi.com/2017/10/20/donate-your-tab-kripto-para/ , (17.05.2019).

Hackerler Kripto Para Madenciliği İçin Amazon’un Bulut Sistemini Kullanmış,

2017,https://webrazzi.com/2017/10/09/hackerlar-kripto-para-madenciligi-icin-
amazonun-bulut-sistemini-kullanmis/ , (17.05.2019).

Tarayıcıda Bitcoin: W3C Tarafından Kripto Para Destekli Tarayıcı API’si, 2017,
https://webrazzi.com/2017/09/18/tarayicida-bitcoin-w3c-tarafindan-kripto-para-
destekli-tarayici-apisi/, (17.05.2019).

124
Bitcoin ATM, https://en.bitcoinwiki.org/wiki/Bitcoin_ATM ,(18.05.2019).

Hashrate Dağıtım, 2019, https://www.blockchain.com/tr/pools?, (18.05.2019).

https://powercompare.co.uk/bitcoin/ (18.05.2019).

Tükiye’nin Tek Bitcoin ATM’si açıldı, 2019, https://uzmancoin.com/bitcoin-tek-atm-turkiye/

(18.05.2019).

BasınAçıklaması,2013, https://www.bddk.org.tr/ContentBddk/dokuman/duyuru_0512_01.pdf
,(20.05.2019).

Bitcoin ATM Map, 2019, https://coinatmradar.com/ ,(20.05.2019).

Bitcoin Google Aramalarında Altını Geçti, 2017,

https://www.capital.com.tr/gundem/aktuel/bitcoin-googleda-altini-gecti ,
(20.05.2019).

Borsa İstanbul BİSTcoin adıyla Kripto Para Çıkartıyor, 2017, https://uzmancoin.com/himmet-

karadag-kripto-para/ (20.05.2019).

Coinbase Türkiye’de Hizmet Vermeye Başladı, 2019, https://uzmancoin.com/bitcoin-coinbase-

turkiye/ , (20.05.2019).

Coinbase, Üç Yeni Kripto Para Ekliyor, 2019, https://uzmancoin.com/coinbase-altcoin-yeni/

(20.05.2019).

125
Çin Yabancı Kripto Para Borsalarını Yasakladı, 2017, https://webrazzi.com/2018/02/06/cin-
yabanci-kripto-para-borsalarini-yasakladi/ (20.05.2019).

Department Of The Treasury Financial Crimes Enforcement Network, 2013,

https://www.fincen.gov/sites/default/files/shared/FIN-2013-G001.pdf,
,(20.05.2019).

Diyanet’ten Bitcoin Açıklaması, Digital Paraların Kullanımı Cazi Değildir, 2018,

https://www.trthaber.com/haber/ekonomi/diyanetten-bitcoin-aciklamasi-dijital-
kripto-paralarin-kullanimi-caiz-degil-345100.html , (20.05.2019).

European Central Bank, Virtual Currency Schemes- A Further Analysis, 2015,

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/virtualcurrencyschemesen.pdf ,
(20.05.2019).

European Central Bank, Virtual Currency Schemes, 2012,

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/virtualcurrencyschemes201210en.pdf,
(20.05.2019).

Finansal İstikrar Komitesinden Bitcoin Uyarısı,2018, https://www.bik.gov.tr/finansal-istikrar-

komitesinden-bitcoin-uyarisi/ (20.05.2019).

https://bitcoin.tax/ (20.05.2019).

https://blok zincir.tubitak.gov.tr/ (20.05.2019).

Internal Revenue Service, https://www.irs.gov/pub/irs-drop/n-14-21.pdf (20.05.2019).

126
İsveç Merkez Bankası Parlamentodan Kripto Parayı Tanımlamayı Talep Etti, 2019,
https://koinmedya.com/2019/04/30/isvec-merkez-bankasi-parlamentodan-kripto-
parayi-tanimlamasini-istedi/ ,(20.05.2019).

İsviçre’de İkinci Bir Özel Banka Kripto Para İşlemine Start Verdi, 2018,
https://koinbulteni.com/isvicrede-ikinci-bir-ozel-banka-kripto-para-islemlerine-
start-verdi-24009.html ,(20.05.2019).

İsviçre’de Vergi Ödemeleri Bitcoin İle Alınacak,2017, https://koinbulteni.com/isvicrede-

vergi-odemeleri-bitcoin-ile-alinacak-2533.html, (20.05.2019).

Japonya Kendi Digital Para Birimini Yatarıyor :J Coin, 2018, https://uzmancoin.com/japonya-

j-coin/ (20.05.2019).

Nasdaq, Bitcoin Vadelilerinin 2019’un İlk Çeyreğinde Piyasaya Sürebilir,

https://uzmancoin.com/nasdaq-bitcoin-vadeli/ (20.05.2019).

SPK’dan Flaş Bitcoin Açıklaması Geldi, 2017, http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/spkdan-

flas-bitcoin-aciklamasi-geldi-40664892 , (20.05.2019).

Statement On Cryptocurrencies And Initial Coin Offerings, 2017,

https://www.sec.gov/news/public-statement/statement-clayton-2017-12-11
,(20.05.2019).

Venezüella’nın Kripto Parası Petro Aslında Dash’in Kopyası Olabilir, 2018,

https://koinbulteni.com/venezuelanin-kripto-parasi-petro-aslinda-dashin-kopyasi-
olabilir-27472.html ,(20.05.2019).

127
Bank Of Amerika Bir Patent Başvurusu Daha Yaptı, 2018, https://coin-turk.com/bank-of-
america-bir-patent-basvurusu-daha-yapti , (21.05.2019).

Cracking The Code On Crypto Currency, 2018, https://think.ing.com/reports/cracking-the-

code-on-cryptocurrency/ , (21.05.2019).

Deloitte, Blockchain Lab, 2018,

https://www2.deloitte.com/ie/en/pages/technology/topics/blockchain-lab.html
,(21.05.2019).

Hindistan’da Kripto Para Yasağı Kalkacak Mı? 2018, https://koinbulteni.com/hindistanda-

kripto-para-yasagi-kalkacak-mi-23001.html ,(21.05.2019).

Hive Ex, https://www.hiveex.com/, (21.05.2019).

Hyperledger, https://www.hyperledger.org/community, (21.05.2019).

Physical Bitcoins By Casascius, https://www.casascius.com/, (21.05.2019).

BDDK, Basın Bülteni [Online], 2013

http://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Duyurular/Basin_Aciklamalari/
12574bitcoin_hk_basin_aciklamasi.pdf, (23.05.2019).

Bitcoin-TR, “Teknik Bilgiler”, 2013, http://bitcoin-tr.com/teknik-bilgiler/ (23.05.2019).

BKM, Sözlük [Online], http://www.bkm.com.tr/sozluk.aspx , (23.05.2019).

128
Blasea – Kredi Derecelendirme Ve Blockchain Raporu, https://blasea.org/raporlar/,
(23.05.2019).

Coin-Turk, BNP Paribas Blockchain Temelli Fon Dağıtım Platformu Kuruyor, 2017,
https://coin-turk.com/bnp-paribas-blockchain-temelli-fon-dagitim-platformu-
kuruyor, (23.05.2019).

Coin-Turk, Büyük Polonya Bankası Blockchain Teknolojisini Kullanacak, 2018, https://coin-

turk.com/buyuk-polonya-bankasi-blockchain-teknolojisini-kullanacak
,(23.05.2019).

Coin-Turk, Kanada Merkezli Bankadan Blockchain Patenti, 2018, https://coin-

turk.com/kanada-merkezli-bankadan-blockchain-patenti, (23.05.2019).

Coin-Turk, Tayland Bankası Blockchain Teknolojisini Kullanacak,2017, https://coin-

turk.com/tayland-bankasi-blockchain-teknolojisini-kullanacak, (23.05.2019).

Sabah,2017, https://www.sabah.com.tr/ekonomi/2017/11/29/tcmbden-bitcoin-aciklamasi
(23.05.2019).

Uzmancoin. 2017, Türkiye’nin lider bankalarının CEO’ları Bitcoin hakkında ne düşünüyor?

https://uzmancoin.com/turkiye-bitcoin-banka/ (23.05.2019).

Webrazzi, Türkiye’de Blockchain Teknolojisi Üzerinde Çalışan Şirketler, 2017,

https://webrazzi.com/2017/08/07/turkiyede-blockchain-kullanan-sirketler/
(24.05.2019).

129
Global Bitcoin Nodes Distribution,2019, https://bitnodes.earn.com/, (27.05.2019).

Timothy C.May, https://en.bitcoinwiki.org/wiki/Timothy_C._May ,(04.06.2019).

Guide: How Bitcoin Started, https://bittpress.com/guide-bitcoin-start/ ,(04.06.2019).

Ethereum Akıllı Sözleşmeleri Nasıl Çalışır, https://coinkazanma.com/ethereum-akilli-

sozlesmeleri-nasil-calisir/ ,(04.06.2019).

Bitcoin Block Reward Halving Countdown, https://www.bitcoinblockhalf.com/, (04.06.2019).

Bitcoin Halving, https://www.coingecko.com/tr/explain/bitcoin_halving, (04.06.2019).

Dogecoin Raises $55,000 To Sponsor Nascar Driver, 2014,

,https://www.theguardian.com/technology/2014/mar/27/nascar-dogecoin-sponsor-
josh-wise-talladega-superspeedway ,(04.06.2019).

Jamaican Bobsledders Ride Dogecoin Into Olympics,2014,

https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2014-02-04/jamaican-bobsledders-
ride-dogecoin-into-olympics ,(04.06.2019).

https://www.wikizero.com/tr/Kripto_para ,(04.06.2019).

Wei Dai, https://en.wikipedia.org/wiki/Wei_Dai ,(04.06.2019).

http://www.weidai.com/bmoney.txt (04.06.2019).

130
%51 Saldırısı İhtimali Ne Kadar Gerçekçi, 2018, https://koinmedya.com/2018/04/16/q-
saldirisi-ihtimali-ne-kadar-gercekci/ ,(06.06.2019).

RSA Algoritması, http://bidb.itu.edu.tr/seyir-defteri/blog/2013/09/08/rsa-algoritmas%C4%B1,

(06.06.2019).

Mevzuat

130 Sıra No’lu Veri Usul Kanunu Genel Tebliği

1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu’na İstinaden Çıkarılan 32 Sayılı Karar

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu

2006 tarihli 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun

2008 tarihli Suç Gelirlerinin Aklanması ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler
Hakkında Yönetmelik

2013 tarihli 6415 sayılı Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Hakkında Kanun

213 Sayılı Vergi Usul Kanunu

217 Sıra No’ lu Gelir Vergisi Kanunu Genel Tebliği

3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu

131
459 Sıra No’lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği

491 Sıra No’lu Gelir Vergisi Kanunu Genel Tebliği

5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu

5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu

6493 Sayılı Ödeme Ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri Ve Elektronik
Para Kuruluşları Hakkında Kanun

6563 sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun

6802 Sayılı Gider Vergileri Kanunu

132